Pet10 lr

Nr. 10 - 2015

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 21,00

Al 25 jaar het managementblad voor de olie- en chemische industrie

03 15

Insid Insidee Maga Magazine zine voor voor de de bioch biochemie emie

INSIDE De juiste rou biopolymere te voor n kiezen

Enlightenm goedkopere ent: biobrandsto

f

PET10 BA_Voorpla

at.indd 71

28-09-15

15:47

Zware industrie loopt ver achter met verduurzaming • Record voor reconstructie stoomsysteem Shell • Het succes van Vlaanderen • Thema: People, planet & profit

PET10 C_Comm.indd 6

30-09-15 14:01

PET10 C_Comm.indd 6

30-09-15 14:02

IN DEZE EDITIE

12 ZWARE INDUSTRIE LOOPT VER ACHTER MET VERDUURZAMING In de media gaat veel aandacht uit naar energiebesparing in verschillende sectoren. Er wordt echter een sector vergeten: de zware industrie. Ton van Dril van ECN: ‘Met hetzelfde bedrag kan tien tot twintig keer zoveel energie worden bespaard in de zware industrie dan in de woningbouw.’

16 HET SUCCES VAN VLAANDEREN Vlaanderen haalde de afgelopen jaren diverse investeringen in de chemie binnen. Met welke sterke troeven wist de regio bedrijven aan zich te binden? Frank Beckx, gedelegeerd bestuurder van Essenscia Vlaanderen, gaf tijdens het congres EemsDeltavisie een kijkje in zijn keuken.

36 THEMA: PEOPLE, PLANET & PROFIT Voor Energy Savers ging Cas König op bezoek bij zetmeelfabrikant Avebe. Daar raakte hij onder de indruk van een extra module over energie-efficiëntie, die het bedrijf aan de Vapro-opleiding voor haar operators heeft toegevoegd.

Met de Saneral Ecotender kan iedere ondernemer die een oplossing heeft voor een afvalstroom in de industrie gemakkelijk zijn idee aandragen. Ioniqa kan PET omzetten in zuivere grondstoffen die weer gebruikt kunnen worden om PET van te maken. De Ecotender staat op de longlist voor de Enlightenmentz of the Year 2015 in de categorie ‘Social’, Ioniqa in de categorie ‘Process’. De winnaars van deze verkiezing worden 19 november tijdens het Duurzaam Geproduceerd Congres bekend gemaakt.

19 EEMSDELTA IS WEER POSITIEF Ze zijn weer positief in de industriële EemsDelta. Nieuwe investeringen zijn gedaan en er staan mooie projecten in de planning.

Cor Zijderveld (SBE) vertelde tijdens het congres EemsDeltavisie hoe het er voor staat in dit gebied na de Commissie Willems.

20 RECORD VOOR RECONSTRUCTIE STOOMSYSTEEM SHELL Na 2014, het zware jaar voor Shell Moerdijk waarin er na een explosie schade ontstond aan het stoomsysteem van de kraker, kon de locatie wel een succes gebruiken. Dat kwam met het project Aquarius. In recordtijd werd het stoomcircuit gerepareerd.

25 AKZONOBEL GAAT STOOM UIT BIOMASSA INZETTEN AkzoNobel gaat vanaf eind 2016 voor het Chemie Park Delfzijl duurzaam geproduceerde stoom afnemen van een nog om te bouwen biomassacentrale van Eneco. Om de stoom te vervoeren, legt Groningen Seaports een twee kilometer lange stoomleiding aan.

INSIDE EN VERDER Commentaar 5 Feiten en cijfers • OCI Terminal Stein geopend • Air Liquide opent nieuwe productie-unit koolmonoxide • Energiebesparing door groot onderhoud Yara 6 Feiten en cijfers buitenland • AkzoNobel investeert in Vietnam • BASF sluit alsnog grote gasdeal met Gazprom 10 Power-to-products 27 Sluiten waterkringloop bewuste keuze 28 Innovatie 30 Column • Henk Leegwater 35 Agenda 44 Biochem 45 Onbevangen • Katrien Bogaerts 58

PETROCHEM 10 - 2015 3

PET10 B_Inhoud.indd 3

30-09-15 13:08

De massaflowmeter voor de procesindustrie

Al 25 jaar het managementblad voor de olie- en chemische industrie Nummer 10 - 2015 UITGAVE VAN: Industrielinqs pers en platform BV, Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam E-mail: redactie@petrochem.nl, website: www.petrochem.nl HOOFDREDACTIE: Wim Raaijen 020 312 2081 EINDREDACTIE: Liesbeth Schipper 020 312 2083 Miriam Rook 020 312 2796 REDACTIE: Dagmar Aarts 020 312 2084 VASTE MEDEWERKERS: Chris Aldewereld, Katrien Bogaerts, Jan Van Doorslaer, Jacqueline van Gool, Henk Leegwater, Gerard van Nifterik, Erik te Roller, Wim Soetaert, Francis Voermans, Eric de Vries, Cyril Widdershoven, David van Baarle LAY-OUT: Bureau OMA bv, Wehl OMSLAGFOTO: SIBUR ADVERTENTIEVERKOOP: Jetvertising BV, t: 070 399 0000 - f: 070 390 2488 Rob Koppenol rob@jetvertising.nl TRAFFIC: Breg Schoen 020 312 2088 DRUKWERK: PreVision Graphic Solutions

Zoekt u een standaard massaflowmeter ook geschikt voor veeleisende applicaties?

KROHNE OPTIMASS 6400 is het antwoord.

Met de ontwikkeling van de OPTIMASS 6400 massaflowmeter voor vloeistoffen en gassen verlegt KROHNE de grenzen voor toepassingsmogelijkheden, en maakt daarmee het KROHNE massaflow portfolio compleet. De hoogwaardige meter zet de standaard voor nauwkeurigheid en betrouwbaarheid.

OPTIMASS 6400 bereikt superieure resultaten ook onder veeleisende condities, zoals cryogene of hoge temperaturen van –200 tot +400 °C en drukken tot 200 bar.

Geeft continue stabiele meetwaarden dankzij Entrained Gas Management, ook bij 0–100% gasinsluiting in vloeistoffen, en beschikt over CT goedkeuring voor het ijkwaardig meten van gassen en vloeistoffen (MI002 en MI005).

Wat uw veeleisende procescondities ook zijn, ons uitgebreide portfolio massaflowmeters biedt altijd een oplossing.

KROHNE – Proces instrumentatie is onze wereld.

ABONNEMENTEN (excl. 6% BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar.

Nederland/België € 168,- per jaar Introductie NL/B 25% € 126,50 per jaar Overig buitenland € 196,Losse verkoopprijs € 21,Studenten € 39,Proefabonnement 3 mnd € 27,50 OPZEGGEN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon.

Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) Fax: 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter.

Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1380-6386

Voor meer informatieve zie onze website.

PET10 C_Comm.indd 4

30-09-15 13:10

COMMENTAAR

‘Met innovatieve technologie en zelfs met incrementele stapjes is gewoon nog heel veel energiebesparing mogelijk in de industrie.’

Daar mag subsidie bij!

Subsidie lijkt een vies woord geworden. Maar laten we alsjeblieft het kind niet met het badwater weggooien. Want laten we eerlijk zijn, zonder miljardeninvesteringen hadden we in Nederland geen aardgasnet gehad, en ondanks de huidige sores in Groningen zijn we er decennia lang heel blij mee geweest.

Het kon echter in een tijd dat we wat minder risicomijdend waren en het aardgas vervolgens de motor van onze economie bleek te zijn.

Ik snap eigenlijk ook wel dat het woord subsidie de laatste jaren in een wat negatiever daglicht is komen te staan. Het heeft er vooral mee te maken dat hele sectoren nodeloos geld is toegestopt. Alleen maar om ze overeind te houden. En wat blijkt?

Veel van die sectoren zijn juist innovatiever geworden sinds bijvoorbeeld Europese subsidies zijn gestopt. Al eerder hadden we in Petrochem het verhaal van zetmeelfabrikant Avebe dat het afschaffen van subsidies aan aardappelboeren inmiddels ruimschoots heeft gecompenseerd door veel meer waarde uit de aardappel te halen. Gewoonweg door met nieuwe processen meer product of een product met meer waarde uit de aardappel te halen. Om zodoende de boeren meer te kunnen bieden per ton aardappelen. Structurele subsidies en grote zakken met geld kunnen lui maken en zijn al gauw de dood voor inventiviteit.

Klare taal Maar laten we dit alsjeblieft niet verwarren met tijdelijke financiële steun om innovatieve energiebesparende technologieën en investeringsprojecten over de eerste hobbels heen te trekken. Zo ben ik het honderd procent eens met het pleidooi van ECN-onderzoeker Ton van Dril in deze Petrochem. Er moet een nieuw financieel kader komen voor de toepassing van energiebesparende en duurzamere technologie in de zware industrie.

In het nationale Energieakkoord gaat het over de huizenbouw, windmolens, elektrische auto's en de energiesector. Allemaal goed, maar terecht maakt Van Dril de opmerking dat de partijen achter het Energieakkoord blijkbaar hun vingers niet willen branden aan de zware industrie. Er worden momenteel in ieder geval nog enorme kansen gemist, stelt hij. ‘Maatregelen die maatschappelijk relatief goedkoop zijn te realiseren, blijven bij de zware industrie liggen. Met hetzelfde investeringsbedrag kan de zware industrie tien tot twintig keer meer energie besparen

dan de woningbouw. De samenleving maakt hier dus relatief dure keuzes die al gauw in de miljarden euro’s lopen. Sterker nog: als het energiegebruik in de zware industrie niet steviger wordt aangepakt, kan de gewenste verduurzaming nooit worden bereikt.’

Klare taal! En wat mij betreft midden in de roos. Dus industriële brancheorganisaties, hou op met het geklaag dat bedrijven al genoeg hebben gedaan aan energiebesparende maatregelen.

Want dat is klinkklare onzin! Met innovatieve technologie en zelfs met incrementele stapjes is gewoon nog heel veel mogelijk.

En overheden, wees eens wat minder risicomijdend en probeer de industrie wat beter te leren begrijpen. Om gezamenlijk aan oplossingen te werken voor de langere termijn.

Goed uitgedachte concepten Er zijn gelukkig lichtende voorbeelden waar dat ook werkt.

Zo konden we onlangs het nieuws brengen dat AkzoNobel in Delfzijl duurzame stoom gaat afnemen van een nog om te bouwen bio-warmtekrachtcentrale van Eneco. Door financiële steun van Economische Zaken en de investering van Groningen Seaports in een twee kilometer lange pijpleiding, wordt het voor Eneco mogelijk om straks tegen concurrerende prijzen alvast twaalf jaar duurzame stoom te leveren aan het chemiepark in Delfzijl, waarmee in één klap de helft minder gas nodig is voor de stoomproductie.

En er zijn natuurlijk tal van projecten te verzinnen die met wat overheidssteun tot gezonde businesscases op de korte en middellange termijn kunnen uitgroeien. Denk aan chloor- en ammoniakproductie met overschotten duurzame stroom.

Waarvoor soms plaatselijk elektriciteitsnetten moeten worden versterkt. Of de aanleg van meer infrastructuur voor warmte-uitwisseling. Daar mag in goed uitgedachte concepten best wel wat subsidie bij!

Heeft u ideeën waar wel subsidie bij mag, laat het ons weten: redactie@industrielinqs.nl of discussieer mee tijdens Duurzaam Geproduceerd 2015 op 19 november in Rotterdam. Zie www.duurzaamgeproduceerd.nl/congres Reageren? Via de mail: wim@industrielinqs.nl of via twitter : @wimraaijen PETROCHEM 10 - 2015 5

PET10 C_Comm.indd 5

30-09-15 13:10

FEITEN & CIJFERS OCI TERMINAL STEIN GEOPEND

Speciaalchemiebedrijf Lanxess en Saudi Aramco willen een joint venture voor synthetisch rubber oprichten.

Lanxess en de Saudi Aramco dochteronderneming Aramco Overseas Company zullen elk een belang van 50 procent hebben in de joint venture.

Lanxess brengt zijn synthetisch rubber business onder in de nieuwe joint venture. Het omvat de business units Tire & Specialty Rubbers (TSR) en High Performance Elastomers (HPE), 20 productiefaciliteiten in negen landen en 3.700 werknemers.

De rubbers van Lanxess worden vooral gebruikt in de productie van banden en technische toepassingen zoals slangen, riemen en dichtingen.

Bayer MaterialScience heet voortaan Covestro. Het plan is om Covestro medio 2016 op de beurs te brengen, zodat Bayer zich kan concentreren op de life sciences.

Covestro produceert hoogwaardige materialen en innovatieve systemen voor tal van producten uit het dagelijkse leven, zoals in de auto- en bouwindustrie, de elektro/elektronicabranche, sport- en vrijetijdsartikelen, verpakkingen en medisch-technische producten.

PETROCHEM 10 - 2015 6

PET10 D_FenC.indd 6

De nieuwe terminal van OCI Nitrogen in de haven van Stein is op 8 september geopend. De nieuwe terminal is via ondergrondse pijpleidingen van 3,5 kilometer verbonden met het Chemelot-terrein. Jaarlijks zullen zo’n honderd binnenvaartschepen zorgdragen voor de verlading van 100.000 ton vloeibare kunstmest in NoordWest Europa. Tot nu toe gebeurde dit per truck naar de haven van Cuijk. Met de investering in de nieuwe terminal en vervoer per binnenvaart is de keuze gemaakt voor duurzamer en efficiënter vervoer.

OCI Nitrogen produceert op Chemelot ammoniak die wordt verwerkt tot kunstmest en andere producten. Met de nieuwe terminal is ook de mogelijkheid gecreëerd om via een tweede pijpleiding ammoniak aan of af te voeren bij een tekort of een overschot aan ammoniak. Hoewel deze leiding incidenteel zal worden ingezet heeft OCI Nitrogen ervoor gekozen deze forse investering te doen om zekerheid te bieden aan haar fabrieken en die van haar klanten op het Chemelot-terrein. Ook is er een derde ondergrondse pijpleiding aangelegd voor mogelijke toepassingen in de toekomst.

De ondergrondse pijpleidingen en de verlading is voorzien van alle moderne technieken en veiligheidssystemen. Zo zijn de pijpleidingen voorzien van diverse detectiesystemen om eventuele lekkages tijdig te signaleren. De haven zelf is voorzien van een aanvaarbeveiliging met hefconstructie. Deze hefconstructie van 66 meter lang is uniek in Nederland. Passerende schepen blijven gegarandeerd op afstand zodat binnenvaartschepen veilig kunnen verladen.

FOTO: STEVACON

De Pioneering Spirit, het grootste schip ter wereld dat in één keer een heel booreiland kan optillen, is later klaar dan verwacht. Het schip ligt sinds januari in de Rotterdamse haven om te worden afgemonteerd.

Het afmonteren duurt langer, omdat het monteren van de hijsinstallaties complexer is dan gedacht. Dat liet een woordvoerder van Allseas, de eigenaar en ontwerper van het mammoetschip, weten aan het FD. Het schip zou in de herfst klaar zijn, dat wordt eind van dit jaar of begin volgend jaar. De eerste opdracht voor het schip, het ontmantelen van het Yme-olieplatform op de Noordzee, wordt nu later uitgevoerd. De Pioneering Spirit, voorheen de Pieter Schelte genoemd, is 383 meter lang en 124 meter breed. Het schip kan een olieof gasplatform tot 48.000 ton in één keer optillen en meenemen.

UWV: ARBEIDSMARKT TECHNIEK EN ICT BLIJFT GROEIEN Hoewel meer hoogopgeleide jongeren kiezen voor een technische of ICT-studie zijn er voor bepaalde beroepen in de techniek en ICT nog altijd te weinig geschikte kandidaten om het inmiddels weer groeiende aantal vacatures te vervullen. Dit constateert UWV in het op 11 september verschenen rapport over technische en ICT-beroepen.

Met name op de hogere niveaus zijn er moeilijk vervulbare vacatures voor bepaalde technische en ICT-beroepen. Het rapport laat echter zien dat er ook in uitvoerende functies in bijvoorbeeld de metaal- en elektrotechniek tekorten zijn aan technisch geschoolde vakmensen. Dit biedt goede kansen voor schoolverlaters van studies in deze richtingen.

Ook werkzoekenden die zich laten om- of bijscholen voor de techniek en ICT kunnen profiteren van de dreigende personeelstekorten.

De vacaturemarkt voor technische beroepen trekt sinds 2013 geleidelijk aan. Zo ontstonden in het tweede kwartaal van dit jaar bijna 29.000 technische vacatures, 28 procent meer dan twee jaar eerder. Het niveau van voor de crisis is echter nog niet bereikt. UWV ziet vooral moeilijk vervulbare vacatures in de techniek, deels op de hogere niveaus maar ook voor bepaalde uitvoerende technische beroepen, zoals cnc-verspaners, gespecialiseerde lassers, monteurs elektro- en pijpfitters. Tegelijkertijd staan er op dit moment bijna 50.000 mbo-geschoolde technici bij UWV ingeschreven als werkzoekende.

UWV participeert in diverse initiatieven om deze werkzoekenden via korte scholingen geschikt te maken voor moeilijk vervulbare vacatures.

Uit het UWV-rapport blijkt dat de krapte voor specifiek de informaticaberoepen aan het toenemen is. Bedrijven hebben met name moeite om vacatures op hoger en wetenschappelijk niveau te vervullen, bijvoorbeeld voor developers en programmeurs in specifieke talen, testers, security specialisten en business analisten. De gestegen vraag voor deze functies is het gevolg van technologische ontwikkelingen als Cloud Computing, Big Data en Cyber Security. Tegelijkertijd is er sprake van een oververtegenwoordiging van mbo-studenten ten opzichte van de vraag vanuit werkgevers. Positief is wel dat een aanzienlijk deel van de mbo-studenten informatie- en communicatietechnologie doorstroomt naar vervolgonderwijs.

Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

30-09-15 13:12

AIR LIQUIDE OPENT NIEUWE PRODUCTIE-UNIT KOOLMONOXIDE Met de opening van een nieuwe productie-unit in de haven van Rotterdam verdubbelt Air Liquide haar productiecapaciteit van koolmonoxide. De unit is onlangs geopend in aanwezigheid van de burgemeester van Rotterdam, Ahmed Aboutaleb, en Benoît Potier, voorzitter en CEO van de Air Liquide Groep. In het kader van het langlopende contract dat in 2013 is afgesloten met Huntsman, een mondiale producent van grondstoffen voor de chemische bedrijven, levert Air Liquide koolmonoxide aan de twee fabrieken waar MDI (methyleendifenyldi-isocyanaat) wordt geproduceerd door Huntsman Polyurethanes in het Botlekgebied van de haven van Rotterdam.

De nieuwe unit is ontworpen en gebouwd door de Engineering & Construction teams van Air Liquide. Hierbij zijn geavanceerde technologieën gebruikt die een optimale betrouwbaarheid, veiligheid en energie-efficiëntie waarborgen en de flexibiliteit van het aanbod versterken. De twee productie-units voor koolmonoxide in het havengebied van Rotterdam voorzien tevens in de behoeften van andere industrieën in het havengebied die zijn aangesloten op het leidingnet van Air Liquide. Via dit net worden onder andere zuurstof, argon, stikstof, waterstof en koolmonoxide vervoerd.

Drie maanden geleden heeft Air Liquide een soortgelijke unit geopend in de haven van Antwerpen. Door deze twee investeringen in de havens van Antwerpen en Rotterdam, die meer dan honderd miljoen euro omvatten, verwerft Air Liquide een unieke positie op deze groeimarkt in de Benelux.

ENERGIEBESPARING DOOR GROOT ONDERHOUD YARA Yara Sluiskil haalt deze week verschillende fabrieken uit bedrijf voor een onderhoudsstop waardoor er veel energie bespaart kan worden.

De grootste salpeterzuurfabriek op het terrein, met een productiecapaciteit van 2.000 ton per dag, krijgt periodiek onderhoud en ook de zogenaamde machinetrein van deze fabriek wordt volledig gereviseerd. Een nitraatoplossingsfabriek en nitraatgranulatiefabriek worden eveneens voor enkele weken uit bedrijf genomen, zodat grootschalig onderhoud kan plaatsvinden en een aantal projecten kunnen worden uitgevoerd.

De revisie van de zogenaamde machinetrein en aanpassing van branders in de salpterzuurfabriek betekent een aanzienlijke energieverbetering. Op jaarbasis kan er maar liefst 5 tot 6 miljoen kubieke meter gas mee worden bespaard. Dat is gelijk aan het jaarlijks verbruik van zo’n 3.500 huishoudens. Naast dit project vindt grootschalig periodiek onderhoud plaats waarbij onder andere de katalysemassa vervangen wordt die nodig is voor de productie van salpeterzuur.

In de nitraatafdeling zijn enkele bijzondere projecten het vervangen van de coatingtrommel en de granulator. In de granulator worden de mestkorrels gemaakt uit nitraatoplossing en in de coatingtrommel krijgen de korrels een coatinglaagje. De granulator is door de omvang van 12 meter hoogte en 12 bij 5,5 meter lengte en breedte een enorm gevaarte dat maar liefst 67 ton weegt. De oude granulator wordt verwijderd en de nieuwe zal in twee delen in de bestaande fabriek worden geplaatst. Een klus die veel voorbereiding vergt en waarbij precisiewerk om de hoek komt kijken.

Volgens planning zullen medio oktober alle fabrieken weer in bedrijf zijn.

Mekano Industrial is bij de Staffing Awards uitgeroepen tot ‘ZZP-intermediair van het Jaar’. Dat heeft initiatiefnemer ZZP Barometer op 17 september bekend gemaakt. Het bedrijf kreeg, net zoals in 2014, de meeste stemmen van in totaal 16.200 zzp’ers en 4.800 opdrachtgevers die meededen. Zij beoordeelden de deelnemende organisaties op criteria als transparantie, tarief en betalingstermijn.

Mekano Industrial is intermediair voor technische zzp’ers en grote nationale en internationale opdrachtgevers in de industrie. De database telt inmiddels 2.500 zzp’ers en een lijst met industriële opdrachtgevers.

Naast transparantie, tarief en betalingstermijn legde ZZP Barometer de zzp’ers en opdrachtgevers ook de criteria ‘marges’ en ‘bereikbaarheid’ voor. Met een score van 8,6 werd Mekano overall winnaar. Het werd overigens drie keer goud, want Mekano won ook de categorie ‘werving en selectie’ en de sector ‘industrie’.

Aannemerscombinatie Hakkers Van Oord realiseert in opdracht van het Havenbedrijf Rotterdam een nieuw havenbekken. De insteekhaven, Yukonhaven genoemd, komt te liggen tussen de containerterminal van Euromax en de Gate terminal van Vopak en Gasunie. De werkzaamheden bestaan onder meer uit 700.000 kubieke meter baggerwerk en het realiseren van 225 meter combiwand met een kerende hoogte van 20 meter. De Yukonhaven krijgt een lengte van 255 meter, een breedte van circa 150 meter en een diepgang vooralsnog van 7,50 meter.

Volgend jaar opent Gate terminal aan de nieuwe insteekhaven haar nieuwe LNG Breakbulk terminal. Daardoor kunnen kleine hoeveelheden vloeibaar aardgas worden verladen naar bunkerschepen en kleine LNG-tankers. Dit maakt het mogelijk om LNG verder te distribueren als schoner brandstofalternatief voor voertuigen en ook om het toe te passen in de industrie. De ingebruikname en start van de eerste dienstverlening is gepland eind eerste helft 2016.

PETROCHEM 10 - 2015 7

PET10 D_FenC.indd 7

30-09-15 13:12

... Industriële Routing Switches De Redfox is een layer 3 industriële Ethernet switch ontwikkeld voor applicaties die veel bandbreedte genereren. Door de robuuste aluminium behuizing toepasbaar in zware omstandigheden, mede door de diverse certificeringen. Meerdere configuraties zijn beschikbaar die naar behoefte kunnen worden aangepast door een reeks van SFP glasvezelmodules. De switch is in staat routingfunctionaliteit te bieden als OSPF, RIP en VRRP. Tevens is voorzien in diverse redundantieprotocollen, RSTP en Westermo’s eigen FRNT ringprotocol met hersteltijden van 20 ms, zelfs bij gebruik van Gigabit Ethernet.

... committed to perfection.

Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

adv_WmoA4_IndRoutSwitch.indd 1 PET10 D_FenC.indd 8

18-11-14 16:14 30-09-15 13:12

1-14 16:14

FEITEN & CIJFERS BETAPROCESS WINT NORTHERN ENLIGHTENMENTZ VERKIEZING Betaprocess van het bedrijf Dutch Sustainable Development heeft de Northern Enlightenmentz 2015 gewonnen. Dit is op 19 september bekend gemaakt tijdens het congres EemsDeltavisie.

Enlightenmentz zijn lichtende voorbeelden voor een duurzame toekomst.

De Northern Enlightenmentz zijn in het leven geroepen om de industrie in de noordelijke provincies te inspireren bij het toepassen van hoopgevende innovaties. De andere finalisten waren Omega Green en de Bio Product Processor van TCEgo Four.

De Betaprocess-technologie maakt het mogelijk om een suikerbiet in zijn geheel te verwerken en om te zetten in brandstoffen of grondstoffen voor de chemische industrie. Installaties op basis van Betaprocess kunnen mogelijk in de toekomst op het boerenerf terecht komen waar ze de eerste chemische processtappen kunnen uitvoeren. Met een decentrale aanpak kan veel transport worden vermeden. In een eerste stap kan al 75 procent van het totaal aan water uit de bieten worden gehaald. Grote agrarische bedrijven of groepjes van boeren kunnen straks zo'n installatie bedrijven.

De winnaar van de Northern Enlightenmentz is gekozen door een jury, internetstemmers en bezoekers van EemsDeltavisie. De jury ziet een groot potentieel voor het uit elkaar halen van biomassa om deze zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Biomassa wordt op deze manier beschikbaar voor bijvoorbeeld bio-ethanol, maar kan ook worden gebruikt als grondstof voor de chemie. 'Deze techniek is breed toepasbaar en bij uitstek geschikt voor de regio Noord-Nederland. Het zou een gamechanger kunnen zijn', aldus de jury.

Lees op www.enlightenmentz.nl meer over Betaprocess.

BRENT RUWE OLIEKOERS 60

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

56

52

48

44

40

15

17

JULI 2015

21 23 27 29

31

4

6

10

AUGUSTUS

12

14 18

20 24 26 28

2

4

8

10

14 16 18 21

In Nijmegen is eind september de vernieuwde containerterminal van BCTN geopend. Met deze uitbreiding, een ruim 300 meter lange nieuwe kade en twee nieuwe brugkranen direct aan de Waal, plus het recent in gebruik genomen Container Transferium in Alblasserdam, groeit de containercapaciteit van BCTN op de verbinding Rotterdam-Nijmegen-Duitsland van 100.000 naar 400.000 TEU per jaar.

Volgens minister Melanie Schultz (I&M) is de versterking van deze binnenhavenvan groot belang. 'Met de komst van Maasvlakte II groeit het containertransport, en de Waal biedt op deze belangrijke corridor naar Duitsland nog ruim voldoende capaciteit. Die ruimte wil ik beter benutten.

Binnenvaart is een duurzaam en kostenefficiënt alternatief voor het vervoer over de weg.' De uitbreiding van de binnenhaven in Nijmegen is een gezamenlijke inspanning van Rijk, provincie Gelderland en terminalexploitant BCTN.

PERSONALIA Op 1 december wordt de KNCV Gouden Medaille 2015, de hoogste Nederlandse onderscheiding voor chemisch toptalent, uitgereikt aan dr. Sjors Scheres. De prijs wordt uitgereikt tijdens chemieconferentie CHAINS, die van 30 november tot en met 2 december a.s. plaatsvindt in Veldhoven.

Gedurende zijn carrière leverde Scheres een grote bijdrage aan de electronenmicroscopie en structuurchemie.

Dankzij software die hij ontwikkelde is het mogelijk om op bijna atomair niveau informatie te verkrijgen over de structuur van complexe (bio)moleculen, die daarvoor niet in kristalvorm hoeven te zijn. Scheres heeft hiermee een prestatie van groot internationaal belang geleverd.

De KNCV Gouden Medaille wordt elk jaar uitgereikt en is de belangrijkste Nederlandse prijs voor onderzoekers die zich bijzonder hebben onderscheiden op het gebied van chemisch speurwerk in de breedste zin.

SEPTEMBER

PETROCHEM 10 - 2015 9

PET10 D_FenC.indd 9

30-09-15 13:12

FEITEN BUITENLAND Shell ziet voorlopig af van olieboringen in het Noordpoolgebied. Naar eigen zeggen leverde een proefboring tegenvallende resultaten op. De milieulobby is blij dat de oliewinning in het kwetsbare gebied voorlopig van de baan is. Of het de lage olieprijzen zijn, de strenge eisen aan de winning of de druk van de milieulobby: Shell heeft in ieder geval besloten voorlopig niet naar olie te boren in de zeebodem van Alaska. ‘Dit is het beste nieuws dat de Noordpool en het klimaat hadden kunnen krijgen’, zegt Greenpeace.

Shell meldt in een persbericht dat het wel olie en gas heeft gevonden in de Burger J-bron, maar dat de opbrengsten te klein waren om verdere exploratie te kunnen verantwoorden. Het energiebedrijf trekt zich dan voorlopig ook terug uit Alaska, ook vanwege de hoge kosten van boren in arctisch gebied. Shell noemt bovendien de federale wet- en regelgeving uitdagend en onvoorspelbaar. Met het besluit schrijft Shell zo’n drie miljard dollar af op assets in het gebied, alsook zo’n één miljard dollar aan toekomstige contractuele verplichtingen. De bron die Shell heeft aangeboord wordt afgesloten en opgeruimd.

Zakenbank Goldman Sachs verwacht dat de olieprijs de komende jaren op het huidige niveau blijft. Jeff Currie, hoofd commodity onderzoek bij de bank, ziet een andere markt ontstaan dankzij schaliegas en –olie. 'Waar het normaal jaren kan duren voordat een oliebron in productie wordt genomen, is dit bij schaliegas en –olie vaak een kwestie van weken', aldus Currie. 'Daardoor kunnen producenten heel snel reageren op een hogere olieprijs.' Currie verwacht dat de prijs wel naar de vijftig dollar zal gaan stijgen, maar dat niveau kan volgens hem nog jaren standhouden. Ook Opec lijkt daar geen verandering in te kunnen brengen. Zeker niet nu Iran binnenkort weer olie gaat leveren. Het overschot op de markt blijft nog wel even bestaan en Currie denkt dat hier de komende vijftien jaar geen verandering in komt.

PETROCHEM 10 - 2015 10

PET10 E_FenC Buitenland.indd 10

VOLLEDIG BENUTTEN FOSSIELE VOORRADEN LEIDT TOT ZESTIG METER ZEESPIEGELSTIJGING In het hypothetische geval dat alle op de wereld bekende voorraden fossiele brandstoffen zouden worden benut, leidt dat volgens een internationaal team van onderzoekers tot een zeespiegelstijging van zestig meter in enkele decennia.

De ecologen Ken Caldeira en Ricarda Winkelmann wiens reportage verscheen in het blad Science Advances gaan uit van een scenario waarin niet alleen het ijs op West-Antarctica smelt, maar ook de veel grotere hoeveelheid ijs op Oost-Antarctica. De hypothese komt niet helemaal uit de lucht vallen: Het ijs op Antarctica smelt nu al. Hoe dat in de (verre) toekomst verder gaat, wordt bepaald door een aantal factoren, waaronder de verdere door broeikasgassen veroorzaakte opwarming van de aarde en de opwarming van de oceanen. Het is bovendien mogelijk dat er in de toekomst meer sneeuw valt, waardoor de effecten die de opwarming van de aarde op Antarctica heeft voor een deel teniet worden gedaan.

De onderzoekers ontwikkelden een model dat rekening houdt met tal van mogelijke factoren die het smelten van het ijs beïnvloeden. Met behulp van dat model brachten de onderzoekers de mogelijke toekomst van het ijs op Antarctica in beeld. Hun model keek zo’n tienduizend jaar in de toekomst, omdat koolstof nog millennia nadat het is uitgestoten in de atmosfeer blijft hangen.

Uit het model blijkt dat het ijs op West-Antarctica onstabiel wordt als we nog zestig tot tachtig jaar CO2 blijven uitstoten op het tempo waarmee we dat momenteel doen. Wanneer we de wereldwijde temperatuurstijging weten te beperken tot zo’n twee graden Celsius dan zal het smelten van het ijs op Antarctica resulteren in een zeespiegelstijging van enkele meters. Maar een verdere opwarming van de aarde kan volgens het model het ijs op Oost- en West-Antarctica doen smelten. En met elke tiende graad dat de temperatuur stijgt, wordt de kans dat al het ijs op Antarctica verdwijnt en niet meer terugkomt, groter.

Het is voor het eerst dat onderzoekers kijken welk effect het verbranden van fossiele brandstoffen op al het ijs op Antarctica heeft. Deze eeuw zal het ijs nog niet versneld smelten, maar de toekomst ziet er niet rooskleurig uit. Over de komende duizend jaar kan de zeespiegel zo’n drie centimeter per jaar stijgen, waardoor deze tegen het eind van dit millennium dertig meter hoger is. Over enkele duizenden jaren, kan de zeespiegelstijging door toedoen van smeltend ijs op meerdere plekken op aarde zelfs uitkomen op zo’n zestig meter.

AKZONOBEL INVESTEERT IN VIETNAM AkzoNobel heeft plannen bekendgemaakt voor investeringen in haar performance coatings-activiteiten in Vietnam. Naast een capaciteitsverdubbeling bij de faciliteit voor poedercoatings in Dong Nai wil het bedrijf ook een nieuw kantoor voor performance coatings gaan openen in Ho Chi Minhstad. De nieuwe productielijn in Dong Nai zal in november gereed zijn. Ter ondersteuning wordt daar twintig procent extra personeel voor aangetrokken. Naast de lokale markt zal de uitgebreide fabriek ook klanten gaan bedienen in Zuidoost-Azië, India, Australië en Nieuw-Zeeland.

‘Vietnam is een strategische markt gebleken voor AkzoNobel in Zuidoost-Azië en we zijn vastberaden om onze positie verder uit te bouwen’, aldus Alan Alex, business manager van AkzoNobels bedrijfsonderdeel powder coatings in Zuid-Azië. ‘Onze groei zit hoog in de dubbele cijfers. Met gerichte investeringen willen we dit continueren, zowel op de Vietnamese thuismarkt als in Zuid-Azië als geheel.’

AkzoNobel is het grootste verf- en coatingbedrijf in Vietnam, met vier productielocaties waar zowel decoratieve verven als performance coatings worden gemaakt en waar meer dan achthonderd mensen werken.

Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

30-09-15 13:27

FEITEN BUITENLAND GREENPEACE VOORSPELT VOLLEDIG FOSSIEL-VRIJE ENERGIEVOORZIENING IN 2050 Milieuorganisatie Greenpeace heeft de laatste versie van zijn inmiddels befaamde energie toekomstscenario gepubliceerd. Het rapport Energy (R)Evolution 2015, dat als tegenhanger wordt gezien voor de toekomstvoorspellingen van de IEA, voorspelt dat de wereldwijde energievoorziening in 2050 volledig vrij van fossiele brandstoffen zal zijn.

Greenpeace moet bekennen dat de ontwikkelingen op het gebied van duurzame energie de afgelopen jaren sneller zijn gegaan dan men ooit kon voorspellen. Tussen 2005, de eerste keer dat Greenpeace zijn toekomstvisie uitbracht, en eind 2014 is er zo’n 496 duizend megawatt aan wind en zonne-energie bijgekomen. Wat groter is dan de fossiele opwekcapaciteit in Europa. Het totale vermogen, met waterkracht, biomassa, CSP en geothermie komt zelfs op 783 duizend megawatt. Waarmee heel Afrika en India van energie zou kunnen worden voorzien. Met name de prijsdalingen in windenergie en zonpv zorgen voor een versnelling van de verduurzaming van de energievoorziening.

Desondanks gaat de omslag naar een volledig duurzame energievoorziening wel veel geld kosten. Volgens het nieuwe scenario moeten we de komende 35 jaar rekening houden met een totale investering van 56.570 miljard euro, ofwel 1.400 miljard euro per jaar.

Die investering zouden we echter terugverdienen doordat we niet meer betalen voor brandstof. Greenpeace ziet nog veel meer potentie in zon (PV en CSP) en wind, maar ook in aardwarmte (geothermie) en opslag van stroom in waterstof en andere energiedragers.

Ondanks de hoge kosten, verwacht Greenpeace dat de duurzame energiewending ook een positieve impuls betekent voor de economie. Zo zal de productie, installatie en beheer van zon-pv alleen al meer banen opleveren dan de kolenindustrie nu genereert.

De milieuorganisatie verwacht dat in 2030 zo’n 9,5 miljoen mensen werken in de zonne-energie sector. Wat betreft windenergie zou dat zo’n 7,8 miljoen banen zijn.

Momenteel is nog tachtig procent van de energie wereldwijd afkomstig van fossiele brandstoffen, het aandeel van hernieuwbare energie bedraagt nog geen twintig procent.

De auteurs van het rapport hopen dat er eind dit jaar op de klimaatconferentie van Parijs een langetermijnvisie wordt uitgewerkt voor de volledige overschakeling naar hernieuwbare energie rond 2050.

BASF SLUIT ALSNOG GROTE GASDEAL MET GAZPROM Het Duitse chemieconcern BASF en het Russische staatsgasbedrijf Gazprom hebben na lang onderhandelen alsnog overeenstemming bereikt over een grote ruil van bezittingen. Met de deal zijn miljarden euro's aan omzet gemoeid. De Russen krijgen de activiteiten van BASF's Nederlandse dochter Wintershall op het gebied van handel in en opslag van gas in handen. In ruil daarvoor ontvangen de Duitsers een belang van ruim een kwart in enkele lucratieve gasvelden in Siberië.

BASF en Gazprom kondigden de ruil enkele jaren geleden al aan. Maar over de details konden ze het vervolgens niet eens worden. In december vorig jaar liepen vergaande gesprekken spaak. Dat kwam volgens BASF door de moeilijke politieke omstandigheden. De partijen pakten de onderhandelingen later weer op. Uiteindelijk is de deal zoals die in december op tafel lag, deels doorgevoerd. De Russen kondigden vrijdag tevens een bezittingenruil aan met het Oostenrijkse OMV. En Gazprom zette zijn handtekening onder een deal met vijf West-Europese bedrijven, waaronder Shell, over een gaspijplijn in de Noordzee.

BASF vierde dit jaar zijn 150-jarig bestaan en is het grootste chemieconcern van de wereld. De omzet bedroeg vorig jaar circa 74 miljard euro en er werken wereldwijd meer dan 113.000 mensen voor het bedrijf.

AkzoNobel investeert ruim 1,3 miljoen euro in een pilotplant waarin harsen voor coatings zullen worden gemaakt. De proeffabriek komt te staan in Felling (Verenigd Koninkrijk) en zal in het eerst kwartaal van 2016 worden opgestart. De fabriek gaat monsters leveren om nieuwe harsen in producten te testen, en kan ze eventueel ook opschalen naar commerciële productie. In Felling werken zo’n driehonderd onderzoekers voor AkzoNobel.

Een nieuwe chemische syntheseroute kan de industriële productie van amines aanzienlijk schoner en efficiënter maken. Amines zijn veelgebruikte startmaterialen voor allerlei producten, van medicijnen tot plastics.

Daarnaast wordt het mogelijk biomassa als duurzame grondstof voor amines te gebruiken, in plaats van olie. De nieuwe route is ontwikkeld door Francesco Mutti en collega's van de onderzoekgroep Biokatalyse bij het Van 't Hoff Institute for Molecular Sciences in samenwerking met de Universiteit van Manchester en chemieconcern BASF. Er is inmiddels octrooi op aangevraagd. Het onderzoek vormt onderdeel van het UvA -onderzoekszwaartepunt 'Sustainable Chemistry'.

In het blad Science beschrijven de onderzoekers nu hoe ze met twee samenwerkende enzymen zeer efficiënt alcoholen in amines kunnen omzetten. Ze gebruiken gemodificeerde enzymen als katalysator. De biokatalyse-onderzoekers identificeren eerst geschikte enzymen bij micro-organismen zoals bacteriën en gistcellen. Vervolgens optimaliseren ze die enzymen met behulp van 'enzym-engineering' voor de gewenste chemische conversie. Een belangrijk voordeel van enzymen is daarbij dat deze gemakkelijk samen in één reactor opeenvolgende reacties kunnen uitvoeren. Het is dan niet nodig tussenproducten te isoleren en te zuiveren, zoals bij veel traditionele chemische syntheses het geval is.

Een biokatalytisch proces is daardoor vaak efficiënter en schoner dan bestaande chemische processen.

PETROCHEM 10 - 2015 11

PET10 E_FenC Buitenland.indd 11

30-09-15 13:27

INTERVIEW

Zware industrie loopt ver achter met verduurzaming

PETROCHEM 10 - 2015 12

PET10 O_Interview.indd 12

30-09-15 13:31

In de media gaat veel aandacht uit naar de aanleg van windmolenparken, de stimulering van elektrisch rijden en bijvoorbeeld energiezuinige nieuwbouw. Er wordt echter een sector vergeten: de zware industrie. Hoog tijd voor Ton van Dril van ECN om een policy brief te schrijven. ‘Met hetzelfde bedrag kan tien tot twintig keer zoveel energie worden bespaard in de zware industrie dan in de woningbouw.’ Zowel de overheid als de zware industrie lijken aan zet.

FOTO'S: WIM RAAIJEN

Wim Raaijen

De Nederlandse industrie is verantwoordelijk voor 28 procent van het finale energiegebruik en zelfs 45 procent als het verbruik voor grondstoffen wordt meegeteld. Minder dan een procent daarvan is hernieuwbare energie, stelt beleidsonderzoeker Ton van Dril van Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) afgelopen zomer in een beleidsbrief. ‘Verduurzaming van de zware industrie is dus een essentieel onderdeel van elk scenario dat een energietransitie of sterke broeikasgasreductie beoogt.’

Maar dat is het momenteel niet. Het lijkt zelfs alsof de Nederlandse overheid de zware industrie links laat liggen, stelt Van Dril. ‘Er gaan schepen met geld naar windenergie, elektrische auto's worden volop gestimuleerd en er zijn peperdure maatregelen voor nieuwbouw. Dat terwijl er bij de pakweg zeventig meest energie-intensieve bedrijven in Nederland veel is te halen. Ik zeg niet dat die andere maatregelen niet goed zijn. Het is een kwestie van ook, ook, ook, ook. Probleem is misschien wel dat de overheid de industriële technologie te weinig begrijpt. En ze is wellicht bang dat ze de motor van de economie te hard raakt als ze zich te veel met de industrie gaat bemoeien.’

Zo zal de overheid niet snel iets doen aan de lagere energietarieven. Van Dril: ‘De zware industrie koopt energie in tegen groothandelsprijzen en betaalt nauwelijks energiebelasting.

Als kleinverbruikers zijn we de afgelopen decennia gewend geraakt aan energiebelasting, btw en accijnzen. Het verschil met de groothandelsprijzen voor energie die de zware industrie betaalt is groot: het scheelt een factor 2,5 voor aardgas tot een factor 4 voor olieproducten. Vanuit de optiek van de kleinverbruiker worden de energieprijzen voor de zware industrie wel PETROCHEM 10 - 2015 13

PET10 O_Interview.indd 13

30-09-15 13:31

INTERVIEW beschouwd als een subsidie op fossiele energie.’

Maatschappelijk rendement Toch begrijpt Van Dril ook wel dat de overheid hier niet aan wil morrelen. Ze zou de industrie weg kunnen jagen met te hoge energieprijzen. ‘De prijzen waarmee de industrie te maken heeft, zijn van gelijke orde van grootte als bij de internationale concurrentie. Ieder prijsverschil tussen Nederland en het buitenland, of het nu door Europese belastingen of door schaliegas in de VS komt, wordt gezien als een potentiële bedreiging van de marktpositie. Nergens op de wereld worden via substantiële belastingen of ander beleid vergaande besparingen afgedwongen bij de zware industrie.

De energieprijzen voor de industrie blijven dus laag om te kunnen concurreren.’

Ook internationale klimaatafspraken die leiden tot forse mondiale verhoging van CO2-prijzen, zijn niet binnen afzienbare tijd te verwachten.

Daarbij komt ook nog eens dat de dynamiek in de industrie heel anders is dan in veel andere sectoren. Van Dril: ‘Voor investeringen in energiebesparing in de zware industrie worden andere

rendementseisen gesteld dan voor investeringen in windenergieprojecten of isolatieprojecten van woningcorporaties.

Deze investeringen van de zware industrie zijn puur gericht op snel rendement.

Een terugverdientijd van maximaal twee jaar is voor deze concerns ongeveer de norm, omgerekend is dat een rendementseis van veertig tot vijftig procent.

De bedrijven zijn zich bewust van hun rol bij de verduurzaming van de energiehuishouding en zeggen deze ook na te streven. Maar in het financiële criterium voor energiebesparing wordt dus kennelijk het maatschappelijk rendement van verduurzaming niet betrokken. Toch is dit geen keiharde economische wetmatigheid maar een specifieke keuze van veel energie-intensieve bedrijven. Gerealiseerde rendementen op investeringen in de zware industrie liggen volgens het CBS op gemiddeld tien procent. Voor veel andere noodzakelijk geachte investeringen hanteert de zware industrie niet zo’n hoge rendementseis.’

Ingrijpender Voor Van Dril is het daarom de vraag of de industrie verduurzaming werkelijk hoog in het vaandel heeft staan. ‘Voor

Ton van Dril (ECN): ‘Verduurzaming zal veel ingrijpender moeten zijn dan het nog zuiniger maken van de bestaande processen.’

investeringen in vervanging of uitbreiding van productielijnen, veiligheids- en milieumaatregelen, onroerend goed, R&D en marktontwikkeling zijn de financiële voorwaarden niet zo extreem.

Wordt verduurzaming dan eigenlijk wel zo noodzakelijk geacht?’

Bedrijven als Unilever, DSM en Philips tonen volgens Van Dril veel ambitie als het gaat om verduurzaming. ‘Maar energie vertegenwoordigt bij deze bedrijven slechts een klein deel van de kosten.

Bedrijven als Shell, Dow en Tata Steel, waar fossiele energie in de kern van het productieproces zit, zijn terughoudender. Deze laatste categorie moet een veel ingrijpender omslag maken, en dat lukt nog niet zo goed. Verduurzaming zal veel ingrijpender moeten zijn dan het nog zuiniger maken van de bestaande processen. Het omvat ook fundamenteel andere processen, die bijvoorbeeld werken met hernieuwbare, gerecyclede of alternatieve grondstoffen, met koolstofvrije elektriciteit of warmte, of met afvang en opslag van CO2.’

Behoedzaam Er worden momenteel in ieder geval nog enorme kansen gemist, stelt Van Dril. ‘Maatregelen die maatschappelijk relatief goedkoop zijn te realiseren, blijven bij de zware industrie liggen.

Met hetzelfde investeringsbedrag kan de zware industrie maar liefst tien tot twintig keer meer energie besparen dan de woningbouw. De samenleving maakt hier dus relatief dure keuzes die al gauw in de miljarden euro’s lopen. Sterker nog: als het energiegebruik in de zware industrie niet steviger wordt aangepakt, kan de gewenste verduurzaming nooit worden bereikt.’

Maar blijkbaar zijn er verschillende krachten en omstandigheden die de verduurzaming tegenhouden. Van Dril kan er wel een paar opnoemen. De lobby van de zware industrie is sterk en de overheid is op haar beurt behoedzaam om de zware industrie voor grote uitdagingen te plaatsen. Sowieso staat de zware industrie terughoudend tegenover technologische risico’s. Van Dril: ‘De geoptimaliseerde, grootschalige processen draaien vaak volcontinu en haperingen in de productie zijn desastreus. Nieuwe technologie wordt op kleine schaal apart ontwikkeld en stap voor stap opgeschaald. Het is een

PETROCHEM 10 - 2015 14

PET10 O_Interview.indd 14

30-09-15 13:31

zaak van de lange adem voordat processen kunnen worden omgeschakeld naar zo’n nieuwe technologie.’

Ook is de bereidheid om van elkaar te leren in de zware industrie niet zo groot, is de perceptie van Van Dril. ‘Processpecificaties zijn hoogst vertrouwelijk en bovendien ook specifiek voor installaties of producten. Het is vaak onduidelijk welke innovatie-inspanningen worden uitgevoerd en hoe succesvol die zijn.’

En hoewel de overheid de industrie niet kwijt wil, is zij juist ook behoedzaam met steun en wil niet verzeild raken in industriebeleid waarvan men de financiële en economische gevolgen mogelijk niet geheel overziet. Van Dril: ‘Steunbeleid voor de industrie ligt gevoelig, vooral als het om grote uitgaven gaat aan een beperkte groep bedrijven.’ Maar het strenge Brusselse mededingingsbeleid biedt ook wel openingen voor verduurzaming.

Rendement Hoe komen overheid en industrie uit deze patstelling? Volgens Van Dril moet er een nieuw financieel kader worden gecreëerd, waarbinnen grotere technologische stappen kunnen worden gezet.

‘Dat is overigens geen eenvoudig proces.

Vaak wordt gesuggereerd dat doorbraaktechnologieën al op de plank liggen. En als dat al zo is, dan moet er nog heel veel aan gedaan worden om een technologie ook daadwerkelijk in de praktijk toe te passen. Vergelijk het maar met je eigen situatie: je kan makkelijk zonnecellen aanschaffen, maar voordat ze op je vakantiehuisje liggen, moet er toch nog veel gebeuren.’

Om doorbraken te realiseren is daarom gerichte subsidie op toepassing nodig volgens de beleidsonderzoeker . ‘Hierbij dringt zich een vergelijking met de Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) op. Deze wordt voor een groot deel ingezet voor hernieuwbare elektriciteitsproductie en dicht het gat tussen de groothandelsprijzen en de kostprijs van hernieuwbare elektriciteit. De jaarlijkse kosten liggen de komende tijd tot 2020 in de orde van twee miljard euro.

Met een minder hoog bedrag kan ook in de Nederlandse industriesector een vergelijkbare verduurzaming worden gerealiseerd. Daarmee wordt de Nederlandse zware industrie tegelijk een kans

Er ligt nu een kans voor de energie-intensieve industrie om de lock-in te doorbreken, een technologische voorsprong te nemen en duurzaam te groeien.’

geboden om weer een voorsprong te nemen op de toenemende mondiale concurrentie.

Een dergelijke regeling is niet vrijblijvend, want subsidie wordt gebaseerd op daadwerkelijke prestaties en werkelijke kosten. Rendementscriteria worden niet door de aandeelhouders bepaald, maar gebaseerd op een maatschappelijk verantwoorde ontwikkeling op langere termijn. Dat betekent een gezond, maar niet extreem rendement op investeringen. En ten slotte zal ook de bekostiging van de regeling moeten worden gebaseerd op een zorgvuldige afweging tussen bedrijfsbelang en publiek belang.’

Duurzaam groeien Voor Van Dril is het in ieder geval duidelijk dat bestaande convenanten en afspraken niet ver genoeg gaan. Of zoals hij het in zijn beleidsbrief verwoordt: ‘Het is hoog tijd om stappen te zetten naar verdere verduurzaming, in de sector die nu het meeste achterloopt. Daaraan zijn risico’s verbonden, maar vasthouden aan de huidige technologie en het huidige beleid is mogelijk riskanter vanwege de toenemende wereldwijde concurrentie.

Er ligt nu een kans voor de energie-intensieve industrie om de lock-in te doorbreken, een technologische voorsprong te nemen en duurzaam te groeien.’ ■ PETROCHEM 10 - 2015 15

PET10 O_Interview.indd 15

30-09-15 13:31

VLAANDEREN

Het succes van Vlaanderen Vlaanderen haalde de afgelopen jaren diverse investeringen in de chemie binnen. Met welke sterke troeven wist de regio bedrijven aan zich te binden? Frank Beckx, gedelegeerd bestuurder van Essenscia Vlaanderen, gaf tijdens het congres EemsDeltavisie een kijkje in zijn keuken. ‘We hebben met het clusterconcept in het ARA-gebied een enorme troef. Maar cruciaal voor de chemie is om te consolideren, verder te integreren en te blijven innoveren.’

Liesbeth Schipper

Driekwart van de grootste chemiebedrijven heeft de afgelopen decennia gekozen om te investeren in een locatie in Vlaanderen. En dan gaat het niet om verkoopkantoren, maar om productielocaties, stelde Frank Beckx, gedelegeerd bestuurder van essenscia Vlaanderen, tijdens het congres EemsDeltavisie. ‘Waarom een multinational ervoor kiest om te investeren in deze regio? Daarvoor zijn verschillende redenen. Een daarvan is het logistieke platform, met state-of-the-art-infrastructuur en beschikbaarheid van land.’

Het enorme pijpleidingennetwerk in Antwerpen, met vertakkingen naar het zuiden, naar Nederland en naar het

Ruhrgebied is uniek in de wereld, stelt Beckx. ‘Daarmee hebben we een competitief voordeel. Pijpleidingen bieden een goedkope en efficiënte manier om feedstock, maar ook halffabricaten, te vervoeren van de ene site naar de andere.

We hebben leidingen voor olie, industriële gassen, ethyleen, propyleen en nafta.

Een belangrijke troef van de cluster ligt dus onder de grond.’

Synergiën Het ARA-gebied is de grootste chemiecluster van Europa, de tweede van de wereld, weet Beckx. ‘Als je kijkt naar het niveau van diversiteit in dit gebied, zijn

RECENTE INVESTERINGEN Frank Beckx noemde tijdens EemsDeltavisie verschillende voorbeelden van recente investeringen in Vlaanderen. Zo koos FRX Polymers, producent van halogeenvrije brandvertragende polymeren, ervoor zich te vestigen op de site van Covestro in Antwerpen. Beckx: ‘Dit is een mooi voorbeeld van co-siting, want het is omwille van het clusterconcept dat zij naar Vlaanderen zijn gekomen. De producten van Covestro, en die van BASF, dienen voor FRX Polymers als grondstof.’ Het bedrijf had een aantal mogelijke locaties voor de investering op het oog. ‘Het had thuis in de Verenigde Staten kunnen investeren, of in Rotterdam, maar uiteindelijk is het Antwerpen geworden. Doorslaggevend was dat het basisproduct gemakkelijk toegankelijk was. Dus de aanwezigheid van feedstock of halffabricaten die vervolgens kunnen worden ingezet in verdere productieprocessen is een grote troef.’

Co-siting Ook Nippon Shokubai, een Japans bedrijf dat in Antwerpen superabsorberende polymeren produceert, koos een tiental jaren geleden voor co-siting. ‘Dit bedrijf vestigde zich op de site van Ineos met een SAP-installatie. Ineos had land ter beschikking en regelde de utilities. De aanvoer van acrylzuur, de basisgrondstof voor SAP, ging via andere wegen. Inmiddels heeft het bedrijf niet alleen besloten de capaciteit van SAP uit te breiden, maar ook om een installatie voor acrylzuur te bouwen; een investering van 350 miljoen euro. Dit betekent dat Nippon voor de komende decennia in Antwerpen gelooft.’ Beckx weet dat Houston lang op nummer 1 heeft gestaan bij het Japanse bedrijf. ‘Dankzij schaliegas waren de energiekosten daar drie keer lager dan in Europa. Toch heeft Nippon gekozen voor Antwerpen. De investeringskosten om in Houston te bouwen bleken enorm.’

PETROCHEM 10 - 2015 16

PET10 R_Vlaanderen.indd 16

30-09-15 13:32

In Petrochem 11 gaan we dieper in op de petrochemische industrie in Vlaanderen.

we uniek. Bovendien hebben we een zeer geïntegreerde waardeketen, met sterke synergiën. Het product van de één is de grondstof voor de ander. Deze integratie heeft de voorbije decennia buitenlandse multinationals kunnen overtuigen om er te investeren.’ Datzelfde geldt voor het koppelen van exotherme en endotherme reacties.

Beckx: ‘We werken aan innovatieve ontwikkelingen, bijvoorbeeld warmtenetwerken. Zo zijn afvalverwerkers Indaver en Sleco met zes chemiebedrijven overeengekomen om samen een warmtenetwerk aan te leggen in de Waaslandhaven. Met de warmte kunnen de bedrijven beter het hoofd bieden aan stijgende energiekosten en worden kringlopen gesloten.’

Ook de aanwezigheid van goed opgeleide medewerkers is een belangrijke reden voor multinationals om voor het ARA-gebied te kiezen. ‘Daarbij geldt niet alleen dat werknemers een kwalitatief hoogstaande opleiding hebben genoten, maar dat ze eveneens de attitude hebben om te werken in een hoogtechnologische chemieplant. En ze weten om te gaan met veiligheid. Dat is iets waarin we ons onderscheiden van andere werelddelen.

Het is daarom belangrijk dat we blijven werken aan de instroom van jong talent en blijven investeren in permanente vorming van onze medewerkers.’

Lead plants De aanwezigheid van ‘lead plants’ is een andere belangrijke troef van Antwerpen, stelt Beckx. ‘Dat zijn filialen van multi-

Beckx: ‘Een belangrijke troef van de cluster ligt dus onder de grond.’ nationals die uitblinken omwille van hun kenniscompetenties en die dus vaak de referentie worden binnen de concerns.

Ze kunnen zich onderscheiden binnen de groep. In de interne competitie de beste zijn, is cruciaal voor de verankering van deze vestigingen van multinationals.’

Zo’n lead plant kan uitblinken in visie en strategie of in leiderschap in producten en processen. ‘Evonik in Antwerpen is top in methionine. Het bedrijf is nu een fabriek aan het opstarten in Singapore en het zijn de ingenieurs en operatoren uit Antwerpen die daar mogen opstarten.

De vestiging heeft de kennis in huis om nieuwe plants in heel de wereld bij te staan. Dat geeft ook krediet voor de site in Antwerpen. BASF Antwerpen heeft een soortgelijke positie voor MDI en Covestro heeft die voor makrolon.’

Overheid Tot slot noemt Beckx de samenwerking met de overheden als troef om de competitie voor te blijven. ‘We zijn een strategische sector voor de Vlaamse en de federale overheid. Zo hebben we recent met de federale premier een ‘high level group’ opgericht voor de chemische industrie om te werken aan het verbeteren van randvoorwaarden op het vlak van energie, innovatie en arbeidsmarkt, om zo de competitiviteit van de cluster te versterken.

Eerder hadden we een soortgelijk project

om de banden met de Vlaamse regering aan te halen. Begin dit jaar hebben we een structureel overleg opgestart om met de kabinetten, met experts van bedrijven en met Essenscia concrete maatregelen te nemen om de competitiviteit van onze industrie te verbeteren. Dat gaat niet altijd om maatregelen die veel geld kosten, om loonkosten of energiekosten, maar het kan ook om administratieve vereenvoudiging gaan of het versoepelen van wetgeving.’

Beckx neemt als voorbeeld de risico-aversie die eigenlijk in heel Europa heerst.

‘Wij willen dat de politiek het innovatieprincipe meer laat opwegen tegen het voorzorgsprincipe, dat de beleidsmakers nog te vaak hanteren. Denk aan de discussie over proefboringen naar schaliegas. Of GGO’s in de biotech. In die sector gebeurt het onderzoek nu nog wel hier, maar zodra het om upscaling of veldproeven gaat, zie je dat bedrijven de VS of Zuid-Amerika verkiezen omwille van de risico-averse wetgeving hier.’

Op vlak van energie pleit de federatie voor een energienorm. ‘De industrie heeft voorgesteld om totale energiekosten te gaan benchmarken. Dan kijken we in eerste instantie naar onze buurlanden: Nederland, Frankrijk, Duitsland, Verenigd Koninkrijk. Wat betaalt men daar voor energie? We willen dat met objectieve data verankeren in het beleid.’ ■

PETROCHEM 10 - 2015 17

PET10 R_Vlaanderen.indd 17

30-09-15 13:33

PINIONS ONTWORPEN IN SCHIEDAM

OFFSHORE NL

PINIONS, HAKEN EN KABELSCHIJVEN GELEVERD

DE DRAGENDE KRACHT VAN DE OFFSHORE

VANUIT HAPS AFSLUITERS

Features

DE ONMISBARE SCHAKELS UIT DE OFFSHORE ONTMOETEN ELKAAR OP 24 EN 25 MAART 2015 IN GORINCHEM 100% SaaS Cloud middels het SalesForce.Com platform

Preventief & Correctief onderhoud Materialen & Onderdelen Magazijn & Reparatie- en reservedelen Inkoop & Ontvangstregistratie

Spectades

GELEVERD UIT GOUDA EN

STAAL-

HARDINXVELD-

CONSTRUCTIE

GIESSENDAM

DOOR EENen Spectades is dé Assetoptics Asset Management Solutions Services provider voor de BeNeLux. Middels onzeBEDRIJF UIT geavanceerde Mobiele oplossingen voor Work, Inspectie, ZWIJNDRECHT Inventory en Fields Services bedienen we ook de mobiele werker op zijn wenken.

Met ons team voor Consultancy, Hosting, SaaS, en het BOORGEREED-

Technology SCHAPPEN Center staan wij garant voor de juiste ondersteuning GELEVERD VANUIT en bieden we een totaalpakket waarmee we ook uw EAM oplossing geheel kunnen bedienen.

ETTEN-LEUR

Plannen & Inroosteren van techneuten

Meer weten?

Assetregistratie & Boomstructuur

www.assetoptics.com

Bekijk de website van AssetOptics

Direct contact?

Mail onze specialisten

@offnl_eh info@spectades.com

Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/offshore-go

25% korting op uw vacature

VACATURES Het Petrochem Platform heeft sinds 2014 op vacatures.petrochem.nl een eigen vacaturesite waarop werkgevers en -nemers in de (petro)chemie elkaar kunnen vinden. Tientallen opdrachtgevers en duizenden bezoekers hebben hier inmiddels gebruik van gemaakt.

Als lezer van Petrochem willen we u graag aanbieden met korting uw vacature(s) hier te plaatsen. In samenwerking met het bureau Exenzo, dat de werving voor deze website uitvoert, geven wij daarom eenmalig 25% korting op het plaatsen van één of meerdere vacatures. U kunt zo tegen lage kosten de voordelen van deze website uitproberen.

Wilt u hier gebruik van maken?

Wilt u meer weten over deze website?

Neem dan contact op met Exenzo via

Neem dan contact op met Miriam Rook,

sales@exenzo.com en vermeld hierbij

redactie- en innovatiemanager van

dat u lezer bent van Petrochem. U krijgt

Industrielinqs, via 020 3122 796 of

dan 25% korting op uw bestelling.

miriam.rook@industrielinqs.nl

pet_vacature_advertentie.indd 1

PET10_Adv.indd K Agenda.indd 3418

23-10-14 15:02

30-09-15 13:00 13:14 04-03-15

EEMSDELTA

EemsDelta is weer positief Ze zijn weer positief in de industriële EemsDelta. Nieuwe investeringen zijn gedaan en er staan mooie projecten in de planning.

Cor Zijderveld (SBE) vertelde tijdens het congres EemsDeltavisie hoe het er voor staat in dit gebied na de Commissie Willems.

Dagmar Aarts

Zijderveld: ‘Het is echt booming business nu in de EemsDelta.’

De EemsDelta zat in een vrij negatieve situatie, legt Cor Zijderveld uit. ‘We hadden een enorm probleem met de energieprijs en in het bijzonder met Amerikaanse concurrentie die met hun schaliegas op een vierde van onze kosten zaten. De chemie begon dus echt te verschuiven in de richting van de Verenigde Staten. En al eerder deed het dat richting de markt van Azië. Toen hebben we bij minister Kamp van Economische Zaken aan de bel getrokken en daar is de Commissie Willems uit voortgekomen.’

De Commissie Willems heeft vorig jaar een actieplan opgesteld om het chemiecluster EemsDelta te versterken. In het kort komen de aanbevelingen er op neer dat de energiekosten in het gebied omlaag moeten, er nieuwe dynamiek in de EemsDelta moet worden gebracht en er is meer innovatie en een betere samenwerking nodig.

stuk werkgelegenheid extra.’

Een belangrijke investering die is gedaan, is volgens Zijderveld bijvoorbeeld die in PPG. ‘Dit bedrijf bouwt een nieuw soort productlijn voor een toevoegmiddel aan banden waardoor ze voordeliger worden in het gebruik. Een andere belangrijke investering is van ChemCom Industries die een nieuw soort kunstmest heeft ontwikkeld. Ook PMF, een machinefabriek, heeft hier geïnvesteerd en zo zit er nog een hele serie in de pijplijn. Er is een hoop dynamiek.’

Ook Dow Chemical zorgt daarvoor en dat vindt Zijderveld opvallend. ‘Een jaar of wat geleden vierden we het veertigjarig bestaan van Dow in Delfzijl. Toen zei het opperhoofd van Dow Europe dat het maar de vraag was of er nog veertig jaar aan vast kon worden geplakt. Het zag er toen slecht uit, maar nu investeren ze voor tien miljoen.’

Investeringen ‘Met die actiepunten zijn we aan de slag gegaan’, zegt Zijderveld. ‘Ik moet toegeven dat we daarbij ook zijn geholpen door de economische ontwikkelingen.

De energieprijs is natuurlijk gigantisch gedaald en de economie is aangetrokken.

Maar los daarvan is ook dankzij die aanbevelingen van de Commissie Willems veel gebeurd.’

Zo is er dankzij de commissie een RIG-subsidie ingesteld. Deze Regionale Investeringssteun Groningen heeft tot doel investeringssteun te verlenen aan ondernemingen gevestigd in de EemsDelta en de Zernike-campus. Zijderveld: ‘Daar is op een uitbundig gebruik van gemaakt, want daardoor zijn heel veel nieuwe investeringen aangezwengeld. Er is dertien miljoen euro uitgekeerd vanuit het RIG en dat heeft honderd miljoen aan investeringen opgeleverd en ook een

Energieprijs Een ander actiepunt waar aan wordt gewerkt is de energieprijs. Volgens Zijderveld wordt er gewerkt aan een utility bv, waarin verschillende partijen samenwerken. ‘Daarnaast is pas geleden aangekondigd dat de Eneco biomassacentrale gaat worden omgebouwd tot stoomproductie. Dat betekent veel voordeliger stoom. Er is ook een subsidie van de overheid aan verbonden waardoor de energieprijs op het industriegebied omlaag gaat. Daarnaast hebben wij hier in het kader van de EemsDelta de realisatie van een multipurpose biorefinery tot icoonproject verheven. We willen dat dat ding er voor 2020 staat. Dat zal als een enorme magneet werken voor nieuwe activiteiten in dit gebied.’ Zijderveld concludeert: ‘Het is echt booming business nu in de EemsDelta en dat is absoluut fantastisch. Het gaat echt goed.’ ■ PETROCHEM 10 - 2015 19

PET10 Q_Eemsdelta.indd 19

30-09-15 13:32

PROJECT

Record voor reconstructie stoomsysteem Shell Na 2014, het zware jaar voor Shell Moerdijk waarin er een explosie was in een deel van de styreenfabriek en er schade ontstond aan het stoomsysteem van de kraker, kon de chemielocatie wel een succes gebruiken. Dat kwam met het project Aquarius.

In recordtijd werd het stoomcircuit gerepareerd. Volgens project & turnaround manager Michiel Bedaux vormde de hechte alliantie met de aannemers, die speciaal was gevormd voor dit project, de basis. ‘Alle betrokken partijen hadden gezamenlijk een duidelijke missie, de fabriek zo snel mogelijk veilig opleveren.

We gingen voor goud.’

Wim Raaijen

Een paar maanden na het incident op de styreenfabriek, liep het stoomsysteem van de kraker ook nog eens grote schade op. Er was maar een conclusie: die moest weer worden hersteld en wel zo snel mogelijk. Michiel Bedaux: ‘Het stoomsysteem is de bloedsomloop van de kraker. Als die gaat haperen, ligt ook meteen de hele fabriek stil. Toen de problemen met het ketelvoedingwater en het stoomsysteem zich openbaarden, wisten we na een paar inspecties dat de schade zeer groot zou zijn. Dan rijst de vraag hoe je deze klus gaat klaren. Je weet ook dat zoiets niet op de traditionele manier kan worden aangepakt, dat zou immers veel te lang gaan duren.’ Snelheid was dus geboden, te meer omdat de etheenkraker op zijn beurt weer het hart is van alles wat bij Shell Moerdijk gebeurt.

In de dagen na 2 oktober 2014, toen de kraker stil kwam te liggen, belde Bedaux de voor Shell Moerdijk belangrijke contractors en toeleveranciers op met een paar simpele vragen. ‘Hoeveel capaciteit aan manuren hebben jullie de komende tijd beschikbaar, doe je mee aan de herbouw van het stoomsysteem en verbind

je je daarmee aan de doelstelling om het in recordtijd te doen?’

Voor Shell was het overduidelijk dat ze zonder de kennis en het volume van haar vaste partners machteloos was. ‘We hebben een teampresentatie van Pieter van den Hoogenband gehad. Ook hij heeft het allemaal niet in zijn eentje geklaard bij zijn olympische ambities. Jarenlang heeft hij met een team van bij elkaar wel twintig mensen gewerkt aan de doelstelling om olympisch kampioen te worden.

Wij zagen vaak alleen de zwemmer zelf, maar daar zat dus veel meer achter. En in tien jaar tijd, met al die inspanningen van al die mensen, is hij vijf seconden sneller geworden op zijn afstand. Daar was echt veel focus en opofferingsbereidheid voor nodig en niet alleen van Pieter zelf. Vijf seconden... Maar wel goed voor olympisch goud.’

Nederlandse industrie Het team rond het project Aquarius, de reconstructie van het stoomsysteem in recordtijd, was snel gesmeed. Tot zijn genoegen merkte Bedaux dat er een grote bereidheid was bij de aannemers.

Het was de ambitie en de medeverantwoordelijkheid die ze motiveerden. De aannemers mochten meedenken en werden aangesproken op hun kracht. ‘En vergeet ook niet dat op Shell Moerdijk al jaren dagelijks veel mensen van ons rondlopen. De site geeft veel werkgele-

Bedaux: ‘Een manier van samenwerken waarin transparantie het sleutelwoord is.’

PETROCHEM 10 - 2015 20

PET10 V_Shell.indd 20

30-09-15 13:35

FOTO'S: WIM RAAIJEN

Vlnr: Rob Engelaar (Bilfinger), Ivo van Vliet (Cofely) en Michiel Bedaux (Shell Moerdijk): ‘Transparantie en voor een gezamenlijke missie gaan, kan bij elk project een beter resultaat opleveren.’

genheid’, stelt Rob Engelaar van Bilfinger Industrial Services. ‘Onze mensen voelen zich ook zeer verbonden met deze site.’ En het gaat om een belangrijke chemische locatie die een significante rol speelt in de totale Nederlandse industrie.

Het elan zat er dus al snel in. Bedaux: ‘We zijn niet lang na mijn belronde bij elkaar gekomen en hebben besproken wat er mogelijk moest zijn en hoe.’

1 juli 2015 rolde er uit als zeer ambitieuze einddatum. ‘Daar zijn we uiteindelijk nog heel dicht bij in de buurt gekomen. Afgelopen zomer, op 9 juli, was het stoomsysteem weer in bedrijf.

Nog steeds een fantastisch record.’

Om dat te bereiken was een vernieuwende wijze van samenwerken nodig.

Bedaux: ‘Een manier van werken waarin transparantie het sleutelwoord is.’ Om te beginnen werd voor deze klus een speciale alliantie opgericht van maar liefst acht partijen: Shell, Cofely, Bilfinger, Mammoet, Fluor, MOB, New Energy Services en Warmeverwertung. Vernieuwend was dat Shell ook zelf onderdeel van de alliantie uitmaakte, en er dus niet

als opdrachtgever buiten bleef staan zoals bij veel andere allianties in de industrie.

Daarmee nam Shell duidelijk verantwoordelijkheid. Bedaux: ‘Iedereen heeft in projecten met meerdere partijen al gauw de neiging om zijn eigen straatje schoon te vegen. Ook Shell. Maar in dit project moesten alle partijen daar overheen stappen. Alleen het gezamenlijke belang telde. Natuurlijk moesten we als Shell soms even de leiding nemen, maar de andere partijen konden ons ook aanspreken op onze verantwoordelijkheden.

Een meespelende coach? Ja, misschien dekt dat de lading wel aardig.’

Met een missie en een alliantie alleen ben je er echter nog niet, wisten de samenwerkende partijen. Ivo van Vliet van Cofely: ‘Wij hadden er van meet af aan vertrouwen in, maar hoe konden we onze organisaties en mensen laten doen wat nodig was? Overtuigen? Nee, eerder meenemen op het pad dat we wilden volgen. Het was belangrijk dat we de missie vertaalden naar dagelijkse, praktische doelstellingen. Welke stapjes zijn nodig om uiteindelijk ons grote doel te bereiken?’

Opstapelen De gezamenlijke verantwoordelijkheid kreeg veel aandacht van de alliantie.

Het werd continu gestimuleerd met intensieve onderlinge communicatie.

Speciaal werd daarvoor een ‘Mission Control Room’ ingericht. Alle feitelijke data hingen hier op de borden en partijen hadden inzicht in elkaars resultaten.

Bedaux: ‘Door die openheid zag je iets moois gebeuren: partners helpen elkaar, coachen elkaar en spreken elkaar aan op dingen die niet goed gaan. En was er een probleem, dan gingen we dat gewoon op locatie bekijken, legden de vinger op de zere plek en losten het op.’

Transparantie over de zaken die juist niet goed gaan, is essentieel. Niks mocht worden weggemoffeld. Engelaar: ‘Het delen van teleurstellingen is minimaal net zo belangrijk als het vieren van successen.

En niet om elkaar op de kop te geven, maar juist om continu op de hoogte te zijn wat er speelt en oplossingen te bedenken. Zodat we ook samen de doelstellingen konden halen.’

In de Mission Control Room kwam er bijvoorbeeld een rood vinkje op het bord PETROCHEM 10 - 2015 21

PET10 V_Shell.indd 21

30-09-15 13:35

Robuust en attractief.

De verbeterde serie 82.

Nu verkrijgbaar met vergulde contacten voor low level applicaties.

. Inslagbestendig tot IK10 . Frontbescherming IP67 . Low level applicaties mogelijk . Optionele verlichting en lastergravering . Uitstekend tactiel gevoel . Lange levensduur

EAO_Petrochem_BR82_90x132mm_10-08-2015.indd 1

10.08.2015 07:01:23

MC2015-002

www.eao.nl

Betrouwbaar Endress+Hauser en procesveiligheid Slechts één klik - en met een simpele handbeweging heeft u uw eigen veiligheid vergroot. U denkt misschien: „was het altijd maar zo simpel!“ De procesveiligheid van uw installatie heeft meer nodig dan een simpele handbeweging.

En toch is het heel eenvoudig: Of het nu gaat om explosieveiligheid, functionele veiligheid of ontwerpveiligheid, met de instrumenten van Endress+Hauser kunt u vertrouwen op een veilige productieomgeving.

Denk veilig, denk Endress+Hauser! www.nl.endress.com/process-safety-sil Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

PET10_Adv.indd 22

Tel. +31 35 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

30-09-15 13:14

PROJECT

Van Vliet (Cofely): ‘Als je parallel aan elkaar aan dezelfde fabriek werkt, moet je de werkzaamheden goed met elkaar afstemmen, zodat later alles goed in elkaar past.’ als iets niet was gehaald. Bedaux: ‘Aan alle rode vinkjes moest dus nog iets worden gedaan en het is goed dat iedereen daar van op de hoogte is. Zo nodig kan er dan ook gezamenlijk worden onderzocht wat er moet worden gedaan om geen vertraging op te lopen en de rode vinkjes van het bord te krijgen.’ Volgens Engelaar weet een voetbalteam dat kampioen wil worden precies wat het te doen staat als het een keer een wedstrijd verliest. ‘Wij moesten ook bedenken wat er nodig was als we een keer een tegenvaller hadden. Zodat we onze missie konden voortzetten.’

Van Vliet noemt een voorbeeld. ‘De ‘QC handover’ van een stuk werk liep niet soepel. Ons team heeft toen zelf de vinger opgestoken om te vertellen dat het niet helemaal goed ging. Op dat moment is het belangrijk dat het snel wordt hersteld, zodat zaken zich niet gaan opstapelen. Ik heb toen met de alliantie afgesproken dat we de ruimte krijgen om het zelf op te lossen. Om zich dus op de achtergrond te houden. Dat vertrouwen kregen we en we hebben het binnen enkele dagen opgelost.’

omdat veel activiteiten parallel aan elkaar moesten gebeuren. Alleen op die manier was het mogelijk om alles in recordtijd te doen. Daarbij komt dat de verschillende partners hun eigen werkwijze hebben.

Dan is afstemming bijzonder belangrijk.

‘Wij zijn bijvoorbeeld bij Cofely gewend om veel prefab te bouwen’, vertelt Ivo van Vliet. ‘Verschillende andere partijen construeren veel meer ‘on site’. Als je dan parallel aan elkaar aan dezelfde fabriek werkt, moet je de werkzaamheden goed met elkaar afstemmen, zodat later alles goed in elkaar past.’

Bedaux, Van Vliet en Engelaar zijn zich er van bewust dat de urgentie in dit geval tot een innovatieve vorm van samenwerking heeft geleid en tot betere prestaties.

Maar wat als er zich een volgend project of een turnaround aandient in normalere omstandigheden? Bedaux is er van overtuigd dat uit het project veel lessen voor de toekomst voortvloeien. ‘Transparantie en voor een gezamenlijke missie gaan, kan bij elk project een beter resultaat opleveren.’ Werken met multidisciplinaire teams met respect voor elkaars expertise, ongeacht de kleur van het hesje, daar zal het volgens de heren steeds meer heen kunnen en moeten. Zij hebben in ieder geval de smaak te pakken. ■

Engelaar (Bilfinger): ‘Het delen van teleurstellingen is minimaal net zo belangrijk als het vieren van successen.’

Kleur van het hesje Open communicatie was ook belangrijk, PETROCHEM 10 - 2015 23

PET10 V_Shell.indd 23

30-09-15 13:35

Advertorial

Analysis and Testing in the Petrochemical and Oil industries The Antwerp Expo in Belgium will host a major international industry event on 18th and 19th November for the petroleum, chemical, petrochemical and oil industries.

PEFTEC 2015 will include a comprehensive conference and seminar programme in addition to an exhibition featuring all of the world’s leading instrument and service providers who are involved with analytical testing and monitoring for process control, research, development, environmental pollution and quality control in the petroleum, petrochemical and oil industries.

PEFTEC 2015 will provide visitors with an opportunity to discover the latest information on testing and monitoring, in the laboratory, in the field and on-site. Visitors and delegates will be able to choose from a wide variety of conference and free seminar presentations covering topics such as Analytical Standards, Quality Assurance, Regulation, Analytical Techniques, Process and Environmental Monitoring. Speaker and abstract details are available for all of the Conference and Seminar presentations as well as the full list of participation exhibitors at www.PEFTEC.com PEFTEC will be ideal for Analytical Chemists, Process operators, Laboratory Managers and Environ-mental engineers who are looking to source the latest new products, gain technology updates, solve applications problems and network with fellow industry professionals.

Yokogawa 100th anniversary – Tomorrow’s in sight With knowledge and experience cultivated across a century, Yokogawa foresees a bright and sustainable future. www.yokogawa.com/100th info@nl.yokogawa.com

100th-ad-90x267.indd 1

PET10_Adv.indd 24

11/09/15 11:47

30-09-15 13:14

BIOMASSA

AkzoNobel gaat stoom uit biomassa inzetten AkzoNobel gaat vanaf eind 2016 voor het Chemie Park Delfzijl duurzaam geproduceerde stoom afnemen van een nog om te bouwen biomassacentrale van Eneco. Om de stoom bij het Chemie Park te krijgen, legt Groningen Seaports een twee kilometer lange stoomleiding aan. In totaal investeren de drie partijen tientallen miljoenen in de ombouw en aanleg. AkzoNobel gaat met Eneco een leveringscontract aan voor de duur van twaalf jaar met een totale waarde van ongeveer tweehonderd miljoen euro.

op van meer dan honderdduizend ton per jaar. Dat komt overeen met de uitstoot van ongeveer 12.500 huishoudens.

Het past prima in het streven om het energiegebruik van het chemieconcern verder te diversifiëren en te verduurzamen, stelt directeur energie Marcel Galjee van AkzoNobel Industrial Chemicals.

‘Wereldwijd wordt al 34 procent van de energiebehoefte van AkzoNobel duurzaam ingevuld en we willen naar 45 procent in 2020. Daarmee gaan we veel verder dan de meeste andere bedrijven. We zijn continu op zoek naar mogelijkheden om onze processen te verduurzamen en stoom uit biomassa past daar prima bij.’

Continu op zoek Een derde van de benodigde stoom komt straks van de omgebouwde biomassacentrale van Eneco. Een derde komt van de gasgestookte warmtekrachtcentrale Delesto, en nog eens een derde komt van de afvalverbrandingscentrale EEW. Dus na de warmte uit afval, is warmte uit biomassa de tweede grote stap om het aandeel van fossiele brandstoffen terug te dringen. Daarnaast levert het gebruik van duurzame stoom een CO2-besparing

Dubbele hoeveelheid Om de levering van de stoom straks mogelijk te maken zijn enkele aanpassingen op het chemiepark nodig, zoals de aanleg van de infrastructuur door Groningen Seaports en de ombouw van de biomassacentrale. In plaats van bijna vijftig megawatt elektrisch gaat de elektriciteitscentrale honderd megawatt straks thermisch leveren en tien megawatt elektrisch. Die overigens ook door AkzoNobel wordt afgenomen met name voor de productie van chloor met elektrolyzers.

Hugo Buis, directeur van Eneco Bio, Solar, Hydro is verheugd dat de levering van duurzaam opgewekte stoom en elektriciteit vanuit de centrale Bio Golden Raand in gang gezet kan worden. ‘We slaan een grote duurzame slag.’

FOTO: ENECO

Wim Raaijen

Het is een stap die prima past in de lijn die Commissie Willems vorig jaar voor ogen had. In het Actieplan chemiecluster Eemsdelta van de commissie om de energie-intensieve chemie in de regio duurzaam en toekomstbestendig te maken was veel aandacht voor de integratie en de verduurzaming van de utilities-stromen. Hoewel de duurzaam opgewekte stoom bestemd is voor alle chemiebedrijven van het Chemie Park Delfzijl, zal het overgrote deel gaan naar de zoutproductie van AkzoNobel zelf. Vooral voor het verdampingsproces is veel warmte nodig.

Toekomstbestendigheid Zowel AkzoNobel als Eneco prijzen het ministerie van Economische Zaken en Groningen Seaports, die met het aanpassen van de subsidieregeling en de aanleg van de stoomleiding gunstige omstandigheden hebben gecreëerd voor competitieve levering van duurzame stoom. ■ PETROCHEM 10 - 2015 25

PET10 U_Stoom.indd 25

30-09-15 13:34

Havep moet . . . n e b b e h e j

PR

NA

LS

AP P

VED BY O R

OFESS

IO

Voor

ons

is

er

geen

twijfel

mogelijk als het om werkkleding gaat. Wij werken er elke dag in, dus wij weten waar we het over hebben. Als je alle kwaliteiten van HaVeP bij elkaar optelt en je kijkt ook naar prijs, service en levering, kom je tot maar één conclusie: HaVeP moet je hebben.

Bescherming Draagcomfort Duurzaam Visitekaartje voor bedrijf

TEL MAAR OP!

John Senior operator

Paul Shiftleader

MEER WERKKLEDING OPLOSSINGEN ?

KIJK OP WWW.HAVEP.COM /CHEMIE T NL +31 (0)13 531 32 56 BE +32 (0)14 30 07 37 E verkoop@havep.com

PET10_Adv.indd 26 Adv A4 Havep Chemie-2014-V1-II.indd 1

30-09-15 10-03-14 13:41 17:04

POWER-TO-PRODUCTS

Power-to-products De komende jaren komt er fors veel wind- en zonne-energie bij.

De industrie kan een grote rol spelen in die duurzame energietransitie. ISPT heeft onderzocht hoe de energievraag in de industrie kan worden geëlektrificeerd en geflexibiliseerd en wat daarvan de waarde is in het veranderende energiespeelveld in Nederland. Hans Wiltink vertelt tijdens EemsDeltavisie over de haalbaarheidsstudie.

Dagmar Aarts

Samen met de andere initiatiefnemers, Berenschot en CE Delft, heeft ISPT (Institute for Sustainable Process Technology) een consortium van achttien bedrijven bij elkaar gebracht voor een haalbaarheidsstudie. Daarin hebben ze onder andere onderzocht wat er verandert in het energiespelveld, met behulp van welke technologieën je kan elektrificeren of dat dan ook meteen te flexibiliseren is en wat de waardecreatie is voor bedrijven, het energiesysteem, ketenpartners en de maatschappij.

Om dit te onderzoeken zijn er vijf bedrijfscases gestart, waarbij is gekeken welke mogelijkheden zij hebben om hun energieverbruik te elektrificeren en te flexibiliseren en of ze dat kunnen verwaarden in het energiespeelveld. Bij Avebe, FrieslandCampina en Smurfit Kappa is gekeken naar power-to-heat:

kan je warmte, of dat nou stoom is of hete lucht, elektrisch gaan opwekken in plaats van met fossiele brandstoffen?

Wiltink denkt dat het nog niet rendabel is om stoom of hete lucht elektrisch op te wekken. ‘Op dit moment zijn de investeringen on-site en eventueel in netverzwaring fors. Het weegt niet op tegen hoe vaak je dat vermogen dan in kan zetten en wat het waard is. Maar dit geldt voor het huidige speelveld en de huidige regels. Op het moment dat dit gaat veranderen, kan de businesscase ook anders worden.’

Peak shaving Bij AkzoNobel is onderzoek gedaan naar peak shaving. Peak shaving betekent dat er elektriciteit wordt ingekocht als de prijs laag is. En het wordt niet ingekocht als de prijzen hoog zijn, als er dus weinig wind of zon is. Wiltink: ‘Dan moet je de markt volgen en je proces moet zich er voor lenen, maar het is een interessante methode.’ Verder is er bij Dow gekeken naar stoomrecompressie, het opwaarderen van restwarmte naar proceswarmte met elektriciteit. ‘Zelfs op continue basis oogt het aantrekkelijk, want het is energie-efficiënt’, zegt Wiltink.

Volgens hem is het lastig om de conclusies van het onderzoek breder te trekken dan de specifieke bedrijfscasussen. ‘Bedrijven willen de invloed op hun proces minimaal houden. Elke bedrijfssituatie is heel specifiek. Het is niet zo dat one size fits all. Je moet voor een technologie, bij elk proces kijken wat de mogelijkheden zijn.’

Uit de studie en verschillende energiescenario’s is ook gebleken dat er tot 2023 een geringe groei zal zijn in de vraag naar flexibel vermogen. Daarna zal de vraag naar flexibel vermogen wel toenemen.

Wiltink: ‘Uit andere scenario’s komt dat de energieprijzen veel volatieler gaan worden. Het ene moment zullen ze

hoger zijn dan nu, het andere moment lager. In grote lijnen wordt wel verwacht dat de gemiddelde elektriciteitsprijs wat lager zal worden de komende acht jaar.

Dat is aantrekkelijk nieuws. De vraag is of er ruimte is voor meer flexibel vermogen en hoeveel.’

Absorberen De industrie zou duurzame stroom kunnen absorberen als er op een bepaald moment een overschot is aan stroom van windmolens en zonnepanelen. Wiltink: ‘Dit zorgt voor een bodemprijs in de markt, je voorkomt dat duurzaam vermogen wordt afgeschakeld, de investeerders in wind- en zonne-energie hebben een lager risico en je draagt als industrie dan bij aan een snellere uitbreiding van wind- en zonne-energie.’

Volgens Wiltink vonden de bedrijven uit het consortium het zeer waardevol om met elkaar om tafel te zitten. ‘Het energiesysteem is een complex verhaal om goed te begrijpen. Wil je daar goed over praten dan moeten alle partijen een bepaalde basiskennis hebben over hoe die markt functioneert, hoe de prijs tot stand komt en hoe je het kan verwaarden. Wat ook duidelijk is geworden, is dat op het moment dat de industrie gaat elektrificeren er een uitbreiding of verzwaring van de netinfrastructuur moet komen. Als we als land besluiten dat we het belangrijk vinden dat er meer elektriciteit komt door win en zon, dan moet er meer vraag komen en moeten de netten worden verzwaard. Dat is de consequentie en dat gaat geld kosten.

We staan nu pas aan het begin om te onderzoeken op welke wijze alle bedrijven aan tafel er iets aan hebben. Dow en AkzoNobel kijken er positief tegenaan en zij gaan kijken wat voor stappen ze moeten zetten om hun bedrijfscases verder uit te werken.’ ■ PETROCHEM 10 - 2015 27

PET10 S_PowerToProducts.indd 27

30-09-15 13:33

WATER

Sluiten waterkringloop bewuste keuze Hoewel Nederland weinig waterstress kent, kiezen grote multinationals steeds vaker voor het sluiten van hun waterkringloop. Bedrijven voelen de publieke druk, maar nemen ook strategische keuzes om strengere wet- en regelgeving voor te zijn, stellen de panelleden van een rondetafeldiscussie van het Watervisie platform.

David van Baarle

AQUATECH Tijdens de beurs Aquatech houdt Industrielinqs een Masters of Industry over water. Meer informatie daarover vindt u binnenkort op www.mastersofindustry.nl. Aquatech wordt gehouden van 3 tot en met 6 november in de RAI in Amsterdam.

Water is misschien wel de meest onderschatte utility in Nederland. ‘Het is eigenlijk raar dat we ons over energie veel meer druk maken dan over water’, zegt Jean-Claude de Maaijer van BASF Master Builder Solutions. ‘We zouden in principe jaren zonder olie kunnen, maar geen dag zonder water. En toch waarderen we het maar met mate.’

Nederland kent weinig waterstress, hoewel een droge zomer wel degelijk problemen kan opleveren met de koeling van een chemische fabriek. Dit is niets vergeleken met problemen in landen in Noord-Afrika, het Midden-Oosten of delen van Amerika en Australië. Nu lijkt dat een ver-van-mijn-bed-show, maar veel Nederlandse multinationals betrekken grondstoffen uit deze landen.

De vraag is in hoeverre die bedrijven hun verantwoordelijkheid willen of kunnen nemen om de keten te dwingen verantwoorde keuzes te maken. Maar ook dichter bij huis kunnen grote industriële bedrijven hun toeleveringsketen verleiden of verplichten hun waterverbruik terug te dringen of te verduurzamen.

Het Watervisie platform discussieerde daarom over ketenverantwoordelijkheid.

Strategische keuze Roy Tummers van VEMW, de belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers, moet bekennen dat bij het merendeel van zijn achterban de aanvoer van zoetwater tot nog toe geen zwaarwegend issue is. ‘Het is voor de meeste bedrijven nog niet noodzakelijk om extra maatregelen te nemen omwille van de leveringszekerheid. Een aantal bedrijven heeft wel een duidelijke water-policy opgesteld en wil de invloed van zijn productie op de omgeving zoveel mogelijk beperken. Zo houdt de voedingsmiddelenindustrie zich aan

strikte regels omdat ze dicht op de klanten zit en die moeten niet het idee krijgen dat ze met de bedrijven moeten concurreren op het gebied van zoetwater.’

‘Dat is ook de reden waarom Dow in Terneuzen ervoor koos om effluent te gebruiken’, zegt Jan Willem Mulder van Evides Industriewater. ‘Zeeland kent wel waterstress, omdat men te maken heeft met verzilting. Als de lokale bevolking moet concurreren met een grote chemiereus, is dat niet goed voor de reputatie van Dow. En dus kijkt men naar alternatieven. De toegang tot water staat in het risicolijstje van de board van het bedrijf en dus wil men zekerheden inbouwen.

Uiteindelijk gaat het om risicomanagement en daarbij hoort ook de kwaliteit en kwantiteit van proceswater. Veel bedrijven gebruiken oppervlaktewater als basis voor hun proceswater, maar wie garandeert de kwaliteit in de toekomst?’

Bart Küpers van Endress+Hauser vult aan: ‘Om dezelfde reden gebruikt de NAM effluent uit de RWZI van Emmen voor de productie van stoom in Schoonebeek. Men gebruikt de stoom om de stroperige olie vloeibaarder te maken, maar wil geen aanspraak doen op de natuurlijke waterbronnen.’ Het niet benutten van grondwater sluit aan op het antiverdrogingsbeleid van de provincie Drenthe. De NAM koos bewust niet voor het gebruik van oppervlaktewater omdat de waterkwaliteit kan wisselen en beperkt beschikbaar is in droge perioden.

Voor chemiebedrijven is de keuze voor het sluiten van de kringloop dus vaak een afweging van kosten en risico’s.

Spoelwater In de voedingsmiddelenindustrie komt daar nog een component bij: er bestaat een mentale blokkade om afvalwater te gebruiken in levensmiddelen. Toch is

PETROCHEM 10 - 2015 28

PET10 T_Aquatech.indd 28

30-09-15 13:34

FOTO: AIS WATER

er ook in die industrietak beweging te bespeuren op het gebied van waterhergebruik. Zo gebruikt de aardappelverwerkende industrie veel water om haar producten schoon te spoelen. Tot voor kort zagen ze daar geen problemen in omdat er water genoeg is, maar ook die industrie neemt langzaamaan zijn verantwoordelijkheid, stelt Frank Oesterholt van KWR. ‘Omdat het spoelwater redelijk schoon is, kan men het eenvoudig opwerken tot demiwater voor de stoomprocessen verderop in het proces.

Of wat te denken van het schoonspoelen van de leidingen, dat met ‘cleaning in place’-technieken gebeurt. Het vaak warme spoelwater zou eenvoudig kunnen worden gebruikt, terwijl de warmte ook zou kunnen worden teruggewonnen.’

Waarde in water ‘Als we het over waterkwaliteit hebben, gaat het er niet alleen om of het schoon is, maar ook over de temperatuur, energie-inhoud, de aanwezigheid van grondstoffen enzovoorts’, vindt Henri Spanjers van de TU Delft. ‘Water heeft op zichzelf geen waarde, maar er wordt gedurende processen wel veel waarde aan toegevoegd. Het terugwinnen kan een secundair doel dienen. Het primaire doel is zoveel mogelijk waarde onttrekken voordat het water wordt geloosd.’

Diezelfde waarde kan bedrijven prikkelen om al aan de voorkant van het proces

‘We zouden in principe jaren zonder olie kunnen, maar geen dag zonder water.’ te kijken naar de kosten die gepaard gaan met het op kwaliteit brengen, opwarmen en weer afkoelen van water. Als bedrijven die kosten verdisconteren in hun waterkosten kunnen de keuzes soms heel anders uitvallen. Het komt maar al te vaak voor dat bedrijven zeer ruim water gebruiken voor de productie van stoom om die warmte vervolgens aan het einde van het proces weg te koelen.

Bedrijven moeten zich goed afvragen hoeveel proceswater of stoom ze daadwerkelijk nodig hebben. Al het water dat niet in het proces komt, is pure winst.

De grondstofprijzen zullen daarin niet doorslaggevend zijn, maar de energiebesparingen kunnen enorm oplopen.

Dat begint er wel mee dat bedrijven goed moeten weten welk water ze voor welke processen gebruiken en welke kwaliteit daarvoor nodig is. Het ontbreekt veel bedrijven aan dat inzicht, dus voordat naar kringloopsluiting wordt gekeken, is het verstandig de hele kringloop erbij te betrekken. Een aantal bedrijven kijkt daarbij zelfs over de bedrijfsgrenzen en bundelt afvalstromen of levert laagwaardige warmte aan glastuinbouw of woningen in de buurt.

Maar er zijn ook steeds meer technieken

voorhanden om laagwaardige warmte met een temperatuurrange van rond de 55 graden Celsius energiezuinig op te waarderen naar bruikbare temperaturen.

Wispelturige wetgeving Tummers waarschuwt voor maatregelen vanuit Brussel: ‘De Europese Commissie heeft waterhergebruik als speerpunt genomen voor toekomstig beleid. Men buigt zich momenteel over maatregelen, die kunnen variëren van doelstellingen tot bindende wet- en regelgeving. Bedrijven die voor een investeringsbeslissing in hun watersysteem staan, doen er verstandig aan deze ontwikkelingen in hun risicoprofiel mee te nemen.’

Er is een nieuwe Eurocommissaris voor Milieu en Water aangesteld, die onder meer wil inzetten op verdere beprijzing van water. ‘Ook in Nederland onderzoekt het ministerie van I&M of het nodig is om meer prijsprikkels in te voeren. De lage prijs van water geeft onvoldoende prikkels om er zuiniger mee om te gaan. We hebben de verhoging van belasting op leidingwater kunnen voorkomen, maar dat wil niet zeggen dat dit soort maatregelen in de toekomst niet nog eens voorbij zullen komen.’ ■ PETROCHEM 10 - 2015 29

PET10 T_Aquatech.indd 29

30-09-15 13:34

INNOVATIE 3D-scan voor steigerbouw Of een steiger wel of niet goed past, is soms een kwestie van centimeters. Het is lastig als de tekening van een object niet overeenkomt met de werkelijke situatie. Of dat niet alle installaties op en rondom het object goed in kaart zijn gebracht. De steigerbouwer moet dan afwijken van het ontwerp. Bilfinger heeft daarom een nieuwe methode ontwikkeld om steigers te engineeren, namelijk via 3D-scanning. Een laser scant het object en de maatgevende omgeving, waarna de scan wordt vertaald naar een 3D-model. Een engineer modelleert de steiger in deze 3D-omgeving en de output is een montageschema van de steiger, inclusief omgeving, in 3D. Het voordeel van werken met 3D-scanning is dat de kosten afnemen doordat voor de meest efficiënte oplossing kan worden gezorgd. Tegelijkertijd kan de steiger sneller en in één keer veilig worden opgebouwd.

Energie uit restwarmte De Nederlandse industrie kan veel energie besparen door restwarmte met warmtepompen op te waarderen tot proceswarmte, stelt Tjeerd Jongsma, directeur van het Institute for Sustainable Process Technology (ISPT). Het opwaarderen van restwarmte tot proceswarmte is toegepast in de papierfabriek van Smurfit Kappa in Roermond. Een warmtepomp onttrekt warmte aan vochtige lucht van 64 graden Celsius die vrijkomt bij het drogen van papier en wekt hiermee verzadigde stoom van circa 115 graden Celsius op. Met die stoom maakt het bedrijf warm water, dat het vervolgens op diverse plaatsen in het proces gebruikt. Op deze manier is het in staat met iedere kilowattuur aan elektriciteit vier kilowattuur aan proceswarmte uit restwarmte op te wekken. Dat scheelt in het aardgasverbruik en dus ook in de uitstoot van CO2.

PERIODIEK SYSTEEM VAN NANODEELTJES Het hoog tijd dat er een periodiek systeem van nanodeeltjes komt, stelt professor Aldrik Velders in zijn inaugurele rede als hoogleraar Bionanotechnologie aan Wageningen University. ‘We bevinden ons in de bionanotechnologie op het niveau van de alchemisten aan het begin van de renaissance.’

Nanodeeltjes vormen een compleet nieuwe wereld met specifieke eigenschappen, meent Velders. ‘Het is daarom belangrijk dat alle nanodeeltjes die zich spontaan of door menselijk toedoen vormen, goed worden gekarakteriseerd.

We werken daarom aan technologieën om ze te karakteriseren, optisch via absorptie en fluorescentie, en via magnetische resonantie spectroscopie − een soort MRI.’ Een periodiek systeem van nanodeeltjes, zoals dat er is voor alle scheikundige elementen, zou vervolgens ook handig zijn. ‘We kennen nu slechts een paar klassen van deeltjes maar die hebben nog weinig voorspellende waardes. We begrijpen ook nog niet goed hoe nanodeeltjes zich gedragen in biologische systemen. Terwijl de basis van het leven in de interactie van moleculen zit en nanodeeltjes veel handige toepassingen kunnen hebben.’

Een van die toepassingen is bijvoorbeeld het maken van miniatuurinstrumenten, waardoor ze goedkoper en draagbaar worden, en daarmee overal te gebruiken, eigenlijk een analyselab op een chip. Velders kan met zijn groep microkanaaltjes maken in blokjes van een soort rubber (PDMS). ‘Door stoffen door de kanaaltjes te laten lopen en ze al dan niet te koelen, te verwarmen of te belichten, kun je er reacties in laten plaatsvinden of metingen doen zonder grote en dure apparatuur.’

STUDENTEN PRINTEN BIOFILMS MET 3D-PRINTER VAN K’NEX Met een 3D-printer gemaakt van K’NEX doet een studententeam van de TU Delft eind september mee aan iGEM, een wereldwijde studentenwedstrijd op het gebied van synthetische biologie. Met de printer maakt het team biofilms, laagjes met bacteriën. Het team van negen studenten stopt de bacteriën simpel gezegd in de printer, die de bacteriën vervolgens in nette laagjes weer uitprint. De biofilms kunnen vervolgens worden gebruikt als testmateriaal voor onderzoek naar deze (soms) schadelijke laagjes, waarvan tandplak een bekend voorbeeld is.

Bijzonder in het project is de gebruikte printer. In eerste instantie dacht het team aan een inktjet-printer of een echte 3D-printer. De eerste optie bleek technisch niet goed mogelijk te zijn en de tweede optie was te duur. Toen bedacht een van de teamleden dat er met het bekende speelgoedmateriaal K’NEX best zelf een printer te maken zou kunnen zijn.

Na een succesvolle speurtocht naar een aantal ontbrekende onderdelen voor de printer, werd de K’NEX-printer inderdaad gerealiseerd.

De nieuwe techniek komt voort uit een gezamenlijke ontwikkeling van Smurfit Kappa, ECN, Bronswerk Heat Transfer en IBK Koudetechniek binnen het CATCH-IT-project van ISPT.

PETROCHEM 10 - 2015 30

PET10 G_Innovatie.indd 30

30-09-15 13:21

ACTIEF MATERIAAL TEMT KLOTSENDE OLIE Synthetische materialen kunnen zichzelf in actieve materialen veranderen als zij brandstof toegediend krijgen. Dat hebben onderzoekers van de TU Delft aangetoond. Het achterliggende proces, de zelfassemblage van moleculen, is een belangrijk mechanisme in de natuur, waardoor levende materialen bijvoorbeeld kunnen bewegen of zich kunnen aanpassen aan de omgeving. Het onderzoek opent de weg om dit met synthetische stoffen na te doen.

Levende materialen bestaan uit duizenden verschillende moleculen, die met niet-permanente verbindingen aan elkaar vastzitten. Het proces waarmee die moleculen zich organiseren heet zelfassemblage. Omdat ze niet permanent aan elkaar vastzitten, kunnen ze ook gemakkelijk veranderen, zich reorganiseren, of gerepareerd worden. Om deze functies uit te kunnen voeren, hebben cellen energie nodig. Dit zijn eigenschappen en processen die de onderzoekers ook in synthetische materialen willen integreren.’ De onderzoekers hebben daarom moleculaire bouwstenen ontwikkeld die met een andere verbinding, de brandstof, moeten reageren om synthetische vezels te kunnen vormen. Zolang er brandstof aan de bouwstenen wordt toegevoegd vormen zich synthetische vezels, die echter weer uit elkaar vallen zodra de energietoevoer stopt. Met andere woorden, de synthetische vezels bestaan zolang er brandstof aanwezig is.

Het actieve materiaal dat de onderzoekers ontwikkelden, is een kunstmatige variant van het cytoskelet van een cel. Dit is het systeem van kleine buisjes – tubuli en actinefilamenten – dat cellen stevig houdt. De kunstmatige tubuli en actinefilamenten uit het onderzoek vormen een hydrogel: de ontstane vezels maken een netwerk in de oplossing, een soort microspons die al het water vasthoudt. Dit mechanisme zou bijvoorbeeld kunnen worden gebruikt om stoffen tijdelijk te gelleren. Denk aan het klotsen van de olie in een tanker, wat ernstige gevolgen kan hebben voor de scheepsstabiliteit. Door de olie voor de duur van de vaart te gelleren, wordt dit risico vermeden.

ITANKS-LEDEN Petrochem Platform

Rental

MARCONI ORANJE

TNO SCHAALT ELEKTROCHEMISCHE OXIDATIE OP Fossiele brandstoffen raken uitgeput en elektrische energie wordt in de toekomst naar verwachting goedkoper en duurzamer. Daarom onderzoekt TNO mogelijkheden om elektrische energie toe te passen door reacties niet met warmte maar op elektrochemische wijze te laten plaatsvinden. Voor oxidatiereacties leidt zo’n elektrochemische omzetting vaak tot grotere selectiviteit en een betere omzetting dan met een traditioneel proces.

Het concept is niet nieuw, het mechanisme wordt al langer bestudeerd, maar wel alleen op heel kleine schaal met lage concentraties. In dit project zet TNO de stap naar de praktijk. Dat betekent opschalen naar een proces met een inhoud van enkele liters en veel hogere concentraties. Als showcase neemt TNO de omzetting van hydroxymethylfurfural (HMF) uit biomassa naar furaandicarbonzuur (FDCA). Dit is een potentieel belangrijke grondstof voor de chemische industrie en kan onder andere worden gebruikt voor de productie van duurzame plastic flessen, een uitvinding van het Nederlandse Avantium.

De opgebouwde kennis is straks echter ook toepasbaar voor de ontwikkeling van andere elektrochemische (oxidatie)reacties. Naast het vaststellen van specifieke aspecten voor de showcase-reactie, definiëren de onderzoekers namelijk ook cruciale generieke procesparameters voor elektrochemische oxidatie. Daarmee kunnen ze relatief snel ook het nut van andere elektrochemische oxidaties beoordelen. Bovendien investeert TNO in apparatuur waarmee elektrochemische omzettingen in korte tijd op laboratoriumschaal en in kleine pilotschaal kunnen worden uitgevoerd, inclusief de daaropvolgende zuiveringsstappen. Eind 2016 moet het proces op de plank staan.

Sloot Tankbouw

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

PETROCHEM 10 - 2015 31

PET10 G_Innovatie.indd 31

30-09-15 13:21

Het Petrochem platform brengt experts, gebruikers en leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te dragen aan transparante informatievoorziening rond de olie- en chemische industrie.

Het Petrochem platform bereikt zijn doelgroep via het vakblad Petrochem, de website www.petrochem.nl, de nieuwsbrief, rondetafelbijeenkomsten, het jaarcongres Deltavisie en andere events.

PARTNERNIEUWS

PARTNERS VAN HET PETROCHEM PLATFORM

FrieslandCampina en Bilfinger bundelen krachten FrieslandCampina en Bilfinger Efficiency zijn begin september een strategisch partnerschap aangegaan. De organisaties gaan op groepsniveau nauw samenwerken en er wordt een basis gelegd om gezamenlijk duurzame doelstellingen te verwezenlijken, zoals een reductie van de CO2-uitstoot met 40 kiloton en verlaging van het energieverbruik. De melkproducent realiseert hiermee een energiebesparing van meer dan zes procent per productielocatie.

Baggeren op Maasvlakte 2 live Havenbedrijf Rotterdam is gestart met het baggeren van de Yukonhaven op Maasvlakte 2, die wordt klaargemaakt voor de nieuwe LNG break-bulkinfrastructuur van Gate terminal. Via een livestream zijn de beelden van de werkzaamheden te volgen, kijk op: www.portofrotterdam. com. Het Havenbedrijf baggert de komende tijd zo’n 500.000 m3 zand. De werkzaamheden zijn het slotstuk voor het Havenbedrijf, dat verantwoordelijk is voor de aanleg van een bassin en kade-infrastructuur.

Bekijk alle partnerfilmpjes op petroplatform.petrochem.nl

LEDEN VAN HET PETROCHEM PLATFORM

KLEUREN: LOGO CITTÀ ROMANA PANTONE

CMYK

ROOD: PMS 1797 ORANJE: PMS 158 LICHT ORANJE: PMS 1505

ROOD: 5-90-75-0 ORANJE: 5-70-90-0 LICHT ORANJE: 0-30-70-0

Emerson neemt Spectrex over Emerson heeft de overname van Spectrex Inc., een vooraanstaand producent van vlam- en gasdetectoren, aangekondigd. Na de overname beschikt Emerson Process Management over het grootste assortiment aan vlamdetectie, gasdetectie en ultrasone lekdetectiesystemen voor industriële veiligheidstoepassingen. Spectrex wordt gevoegd aan het bestaande Rosemount-aanbod van meet- en analysetechnologieën. De voorwaarden van de overname zijn niet bekendgemaakt.

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Petrochem platform, kijk dan op www.petrochem.nl of neem contact op met Anouk Bouwmeester: Anouk@industrielinqs.nl - 020 3122 797

Kopie van PET9_Platform.indd 32

30-09-15 13:48

‘EXPERTQU TES’ Samsom benoemt Flowid tijdens Beschouwingen in zijn oproep om te investeren in nieuwe kansrijke technologieën.’

Betaprocess is breed toepasbaar en erg interessant. Ik denk dat het grote potentie heeft.’

Roelf Venhuizen, voorzitter Profion en onderdeel van de jury Northern Enlightenmentz, over de winnaar van de Northern Enlightenmentz.

Wouter Stam, Flowid, retweette dit bericht van Flowid na de Algemene beschouwingen.

Na de commissie Willems zijn er positieve ontwikkelingen in gang gezet in de EemsDelta. Of het door de commissie Willems komt is de volgende vraag, maar er zit weer een positieve spirit in het industriegebied.’

Cas König tijdens het congres EemsDeltavisie over de ontwikkelingen in het gebied in Groningen.

Het is gewoon bewustwording. Soms denk ik wel eens: hebben we nou gewoon zitten slapen de afgelopen tijd?

Nou, misschien op sommige onderwerpen wel.’

Eward Hofstede, Avebe, tijdens het congres EemsDeltavisie over het besparen van energie.

HET EXPERTPANEL VAN HET PETROCHEM PLATFORM BESTAAT UIT DE VOLGENDE SPECIALISTEN Ben Ale BenAle Risk Management Advice, eigenaar

Frans Brüning KH Engineering, business development manager

Eward Hofstede AVEBE, managing director operations

Bart Leenders Neste Oil, managing director

Ruud Schenk Cofely West Industrie, algemeen directeur

René Venendaal BTG Bioliquids, algemeen directeur

Johan Alebregtse AkzoNobel Industrial Chemicals, site director Rotterdam

Jan Van Doorslaer voormalig woordvoerder, BASF Antwerpen

Karin Husmann Plant One, managing director

Frank de Leng Botlek Tank Terminal, plantmanager

Egbert Schellenberg FNV, vakbondsbestuurder procesindustrie

Roelf Venhuizen Profion, voorzitter

Cees Jan Asselbergs Deltalinqs Algemeen adviseur

Niko van Gent voormalig woordvoerder, Huntsman Holland

Hans Kerkhoven voormalig topman Shell Global Solutions

Cor van de Linde iTanks, managing director

Dik Schipper Dow Benelux, production leader

Steffen Walgien Tebodin, manager Engineering Oil & Gas

Jos Benders voormalig topman Lyondell

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht, Learning & Development consultant

Cor Kloet voormalig algemeen directeur SPIE Nederland

Michel Meertens DSM, director manufacturing competences

Jaap Schouten TU Eindhoven, professor

Cyril Widdershoven TNO, business development manager

Katrien Bogaerts Kaneka, production engineer

Louwrens Hacquebord Universiteit Groningen, professor

Cas König ESD-SIC, plantmanager

Elsbeth Roelofs MVO Nederland sectormanager Chemie, Internationaal MVO programma

Wim Soetaert Universiteit Gent, professor

Jan Bout Bout&Co, partner

René den Heeten Huntsman Polyurethanes, process chemist

Henk Leegwater Lexxin, consultant

Frans Scheeren OCI Nitrogen, plantmanager

Wouter Stam Flowid, managing director

Kopie van PET9_Platform.indd 33

30-09-15 13:48

MAGAZINE ONLINE FILM EVENTS MEETINGS AWARDS EXPERTS LEDEN PARTNERS ZICHTBAARHEID BEREIK CONTACT KENNISDELING

Het Petrochem platform is een zelfstandig en onafhankelijk managementplatform voor de olie- en chemische industrie, gericht op opdrachtgevers en toeleveranciers in de hele keten van oliewinning, via raffinage en bulkchemie tot fijnchemie Het Petrochem platform deelt kennis en inspiratie door de integratie van netwerk, magazine, website, events, social media, film, verkiezingen, round tables en specials.

Het Petrochem platform versterkt uw netwerk.

Het Petrochem platform kent experts, leden en partners.

Meer weten: Anouk Bouwmeester 020 3122 797 anouk@industrielinqs.nl

Het Petrochem platform biedt partners een optimale mix van zichtbaarheid, bereik, contact en kennisdeling.

petroplatform.petrochem.nl 150928 iLinqs PET34 congres.indd 1 PET10_Adv.indd

28-09-15 13:14 14:40 30-09-15

COLUMN

‘Blijkbaar is de kracht van geld zo groot, dat we letterlijk over lijken gaan.

Het is een illusie te denken dat dit nooit meer voor zal komen.’

Dieselgate Vorige maand was er veel te doen om ‘dieselgate’. Uiteraard hartstikke fout natuurlijk om auto’s zo te programmeren dat ze alleen tijdens officiële tests lekker zuinig zijn en minder schadelijke stoffen uitstoten, maar zo is iedereen wel tevreden: goede meetresultaten en toch een pittige auto. Slim ook om een auto zelf te laten detecteren of hij op een testbank staat, of dat er in wordt gereden. Als ingenieur kan ik niet ontkennen dat ik dit toch wel vindingrijk en zelfs leuk vond: je moet er maar op komen. Maar wel fout natuurlijk voor milieu en gezondheid.

Waarom dat dan gebeurt? Geld is blijkbaar toch een te belangrijke drijfveer.

Dat zag je vroeger ook al. Veel mijnwerkers in Limburg kregen stoflongen, veroorzaakt door steenstof dat vrijkwam bij de ondergrondse explosies, die gebruikt werden om bij steenkool te komen. Kwamen ze met klachten bij de bedrijfsarts, dan werd steevast de diagnose bronchitis gesteld of werd het als aanstellerij gekenschetst. En daarmee konden de mijnwerkers weer de mijn in om nog zieker te worden, maar vooral om geld te verdienen in plaats van geld te kosten. Uiteraard een groot schandaal. Toch werd er niet tegen opgetreden. Staatsmijnen heeft zelfs de erkenning van silicose, stoflongen, als beroepszieke lang tegen weten te houden. Google maar eens op ‘mijnarts Vossenaar’ en ‘silicose’ en je schrikt je wezenloos.

Drijfveer Asbest? Van hetzelfde laken een pak. Pas lang nadat het duidelijk was dat asbest schadelijk was voor de gezondheid werden er maatregelen genomen. Vele werknemers zijn dus onnodig ziek geworden en overleden. Berucht is de zaak van de weduwe Widdershoven tegen DSM, weer Staatsmijnen dus. Haar man stierf aan mesothelioom, longvlieskanker, als gevolg van het werken met asbest. Na dertien jaar procederen heeft zij, dankzij een onafhankelijke commissie, gelijk gekregen. Het ging haar vooral om de erkenning dat DSM werknemers niet op de gevaren van werken met asbest wees, ondanks het feit dat die gevaren al jarenlang bekend waren.

Blijkbaar is de kracht van geld zo groot, dat we letterlijk over lijken gaan. Het is een illusie te denken dat dit nooit meer voor

zal komen. Zo weet iedereen dat de opgaves voor brandstofverbruik en daarmee ook de cijfers voor de milieubelasting van autofabrikanten in de praktijk vaak niet worden gehaald, al zijn er gunstige uitzonderingen: kijk maar eens op www.werkelijkverbruik.nl.

Geld Waarom accepteren we dat dan? Geld natuurlijk. Denk maar aan de plug-in hybride Mitsubishi Outlander, of de ruim twee ton zware Volvo XC90. Die rijden op papier zuiniger dan een Citroën C1 van amper achthonderd kilo en dat scheelt de rijder een hoop belastinggeld. Hoe we het milieu echt helpen?

Betere controles door echt onafhankelijke instanties met reëlere testprotocollen: laat een auto over een echte weg rijden, in plaats van stil te staan op een rollenbank. Dan draaien zowel de voor- als achterwielen en weet de ‘slimme’ software niet dat het om een test gaat.

Maar vooral zouden belastingschalen glijdend moeten worden in plaats van in stappen of boxen. Boxen werken fraude in de hand: nog net in zeven procent bijtelling terecht zien te komen in plaats van veertien procent dankzij slimme technieken of software die in de praktijk het verschil niet maken. Maar ja, misschien ben ik één van de weinigen die een lineaire vergelijking y=ax+b voor belastingen gemakkelijker vindt dan die springende belastingboxen van nu. Scheelt in Excel in ieder geval een hoop if statements.

Of een XC90 in de praktijk ook zuiniger rijdt dan een C1? Ik kan het u volgend jaar vertellen. Mijn vrouw heeft een C1 en ik ga in een XC90 rijden. Waarom? De C1 konden we toen zonder aanschafbelasting kopen en zonder wegenbelasting rijden.

En de XC90? Die heeft nu een verwaarloosbare aanschafbelasting, halve wegenbelasting en zeven procent bijtelling. Ik zei het al: geld, het blijft een (te?) belangrijke drijfveer.

Henk Leegwater is onafhankelijk consultant. henk.leegwater@lexxin.com

PETROCHEM 10 - 2015 35

PET10 I_Column Leegh.indd 35

30-09-15 13:29

PETROCHEM 10 - 2015 36

PET10 X_Themaspread.indd 36

30-09-15 13:38

THEMA PEOPLE, PLANET & PROFIT

FOTO: BASF

• Voor Energy Savers ging Plant Manager of the Year Cas König op bezoek bij zetmeelfabrikant Avebe. Daar raakte hij onder de indruk van een extra module over energie-efficiëntie, die het bedrijf aan de Vapro-opleiding voor haar operators heeft toegevoegd.

• Met de Saneral Ecotender kan iedere ondernemer die een oplossing heeft voor een afvalstroom in de industrie gemakkelijk zijn idee aandragen. Ioniqa kan PET (plastic) omzetten in zuivere grondstoffen die weer gebruikt kunnen worden om PET van te maken.

Bovendien kan de kleur uit PET-materiaal worden verwijderd. De Ecotender staat op de longlist voor de Enlightenmentz of the Year 2015 in de categorie ‘Social’, Ioniqa in de categorie ‘Process’ De winnaars van deze verkiezing worden 19 november tijdens het Duurzaam Geproduceerd Congres bekend gemaakt.

PETROCHEM 10 - 2015 37

PET10 X_Themaspread.indd 37

30-09-15 13:38

ENERGY SAVERS

Avebe legt nieuw type laaghangend fruit bloot In het eerste deel van Energy Savers bracht Plant Manager of the Year 2013 Cas König een bezoek aan Interface, en in het tweede deel waren die rollen omgedraaid. Voor deel drie ging König dit jaar op bezoek bij zetmeelfabrikant Avebe. Daar raakte hij vooral onder de indruk van een extra module over energie-efficiëntie, die het bedrijf aan de Vapro-opleiding voor haar operators heeft toegevoegd.

Liesbeth Schipper

Energiebesparing in de industrie kon wel wat beter op de agenda komen te staan, vond Cas König van ESD-SIC toen hij Plant Manager of the Year 2013 werd. Hij zette zich daarom graag in voor Energy Savers, waarbij bedrijven van elkaar leren over energie-efficiëntie.

Ook in zijn nieuwe baan bij aluminiumverwerker Klesch Aluminium Delfzijl, voorheen Aldel, blijft zijn interesse voor energiebesparing bestaan. Hij bezocht daarom in het derde deel van Energy Savers Avebe, dat jaarlijks 2,5 miljoen aardappelen verwerkt tot zetmeel, eiwitten en vezels.

Het viel König bij zijn bezoek op dat hij op een oude locatie was, die verregaand is gemoderniseerd, waardoor er een supermoderne plant staat. ‘En kijk je naar energie, dan zijn ze heel ver gegaan en gaan ze nog steeds verder.’

Dat beaamt Eward Hofstede, managing director Operations bij Avebe: ‘Eigenlijk pakken we alles aan. We kijken naar het veld, naar hoe we transporteren, hoe we onze processen doen… Normaal gesproken zou je je op één of twee dingen focussen, maar met energie kun je naar alles tegelijk kijken, want het is een mindset.’

Minder verdampen Avebe heeft twee jaar geleden in haar strategie doelstellingen geformuleerd op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen, en daar hoort energie bij. Hofstede: ‘Wij willen in vijf jaar ons energieverbruik met 25 procent reduceren. Hoe we dat gaan realiseren?

We doen bijvoorbeeld het licht uit als we een ruimte verlaten, housekeeping dus. Daarnaast werken we aan het vernieuwen van installaties; denk aan warmteterugwinning en het toepassen van led-verlichting. En dan hebben we

nog de echte doorbraken waarbij we ons proces herdefiniëren.’

Zo is een belangrijk project de bouw van de nieuwe in-line Protastar fabriek.

‘Daarin gaan we een proces dat we nu in twee stappen doen, in één stap doen waardoor we dubbel drogen van eiwit voorkomen’, vertelt Erik Koops, program energy efficiency manager bij Avebe.

Het minder verdampen van water is een van de speerpunten van het bedrijf bij het verminderen van het energieverbruik.

Daarom is Avebe ook bezig met proeven om aardappelsap – een aardappel bestaat voor tachtig procent uit water – met membranen in te dikken. Hofstede: ‘Als ons dat lukt in de komende tien jaar, zou dat fantastisch zijn, en ik denk dat we een heel eind komen. Daarmee pakken we meteen dertig procent van ons complete energieverbruik.’

Slimme meter De ultieme vorm van energiebesparing is als een bedrijf niet alleen minder energie verbruikt, maar daardoor ook meteen producten met een hogere toegevoegde waarde produceert. Solanic, een aardappeleiwit van Avebe, is daarvan een mooi voorbeeld. Hofstede: ‘Het begon oorspronkelijk als een energieproject.

We wilden zonder warmte het eiwit gaan winnen. Dat hebben we gedaan, en toen bleek dat we een veel mooier eiwit hadden dan het oorspronkelijke eiwit dat we produceerden. Met veel meer toepassingen en ook met een veel hogere waarde.’

Maar ook op het gebied van meten is Avebe leuke dingen aan het doen, stelt Hofstede ‘Je kunt het vergelijken met de slimme meter thuis. Daarmee kun je op internet uitlezen hoe jouw energieverbruik thuis is, waarmee je dat verbruik omlaag kunt brengen. Datzelfde doen wij in onze fabriek, maar dan in het

PETROCHEM 10 - 2015 38

PET10 X1_EnergySavers.indd 38

30-09-15 13:36

FOTO: WIM RAAIJEN

groot. We hebben een paar honderd meetpunten aangebracht op motoren, warmtestromen, kleppen… Vorig jaar hebben we een heel jaar lang gemeten, en er is een model gebouwd. Dit jaar, vanaf de campagne in augustus, hebben we met die informatie geprobeerd of we andere setpoints kunnen vinden voor de fabriek. De club die ons daarbij helpt, verwacht dat we daarmee tien procent energie kunnen besparen.’

Veel bedrijven hebben allerlei meters op grote energiestromen voor het afrekenen, stelt Hofstede. ‘Waar we naartoe willen, is dat we vooral bij grote motoren weten op welk moment die motoren welk vermogen gebruiken. Dat soort informatie hadden we eerst niet, maar we konden relatief gemakkelijk clamp-on meters toepassen. Die hebben we vervolgens gelinkt aan ons bestaande data-acquisitiesysteem. De basis hadden we eigenlijk al liggen.’

Transitie König kan zich voorstellen hoe zo’n project bij werknemers overkomt. ‘Een paar van die jonge gasten komen de operators vertellen dat het nog beter kan. Maar als ze echt resultaat laten zien, dan zullen die operators snel overtuigd zijn.’

Hij beseft dat bij Avebe een enorme transitie heeft moeten plaatsvinden. ‘Ik ken wel een beetje de werkmentaliteit van de mensen hier. Energie speelde vroeger natuurlijk helemaal geen rol, dus dan moet de mindset van de bezetting helemaal om. Dat lijkt me een enorme uitdaging. Maar als het direct geld

König: ‘Kijk je naar energie, dan zijn ze heel ver gegaan en gaan ze nog steeds verder.’ oplevert, dan is het ook meteen heel interessant en voor mensen leuk om aan te pakken.’

Hij heeft ook bewondering voor de manier waarop het bedrijf deze transitie heeft aangepakt. ‘Eward vertelde me bijvoorbeeld dat Avebe een extra module aan een Vapro-opleiding heeft toegevoegd: de energie-efficiënte operator.’

Deze module heeft het bedrijf samen met Vapro ontwikkeld. König: ‘Dat we daar nou niet eerder aan hebben gedacht, dat is eigenlijk een beetje schokkend.’

Avebe heeft ook multidisciplinaire energieteams samengesteld. Vanuit alle hoeken uit de fabriek zitten mensen in zo’n team die steeds de focus op energie leggen. Hofstede: ‘Deze teams zijn heel leuke, slimme dingen aan het doen, en dat doen ze gewoon zelf. Het gaat dan om persluchtlekkages of het uitschakelen van machines op het moment dat er ergens anders een cleaning wordt uitgevoerd, soms heel simpele dingen.’

Zo blijft veel apparatuur aan staan, puur uit gemak, want het is zo moeilijk om ‘hem’ weer op te starten. ‘Maar als je echt goed gaat kijken, kost opstarten misschien tien minuten, terwijl zo’n

apparaat anders vier uur voor niets aan blijft staan. Dit zijn quick wins, het nieuwe laaghangende fruit.’

Keihard afgerekend Het inspireert König zeker. ‘Als het hier kan, dan zal dat in onze fabriek ook zo zijn, en dan zal dat in mijn toekomstige fabriek ook zo zijn.’ Hofstede noemt het gewoon bewustwording. ‘Wij hebben niet gezegd: “We gaan wat minder energie verbruiken.” Nee, wij hebben gezegd: “We gaan 25 procent minder energie verbruiken.” Dit hebben we hardop gezegd. We hebben dit gepubliceerd en aan onze boeren uitgelegd. Dus we moeten wel, want we worden er gewoon keihard op afgerekend over een paar jaar.’

Er blijkt ontzettend veel mogelijk te zijn als de focus op energie wordt aangebracht, stelt Hofstede. ‘Soms denk ik wel eens: hebben we nou gewoon zitten slapen de afgelopen jaren? Nou, misschien op sommige onderwerpen wel. Als je één keer een echte doorbraak voor elkaar krijgt, en je kunt die toepassen op al je processen, dan denk ik dat de grens bij 25 procent energiebesparing nog absoluut niet is bereikt.’ ■

PETROCHEM 10 - 2015 39

PET10 X1_EnergySavers.indd 39

30-09-15 13:36

Datum: 19 november 2015 | Locatie: TCC Rotterdam

[Schrijf

u nu in

]

THEMA: SERIOUS BUSINESS PROGRAMMA 10.00 Ontvangst en registratie 10.30 Pitches & Preaches 1 - Keynote BASF Nederland + debat Pitches Process Enlightenmentz 12.00 Netwerklunch 13.00 Pitches & Preaches 2 Praktijkcases Serious Business - De nieuwe mindset van Avebe - Eward Hofstede, productiedirecteur Avebe - De Bouwfabriek - Jan Willem van de Groep, Greenspirator Pitches Social Enlightenmentz

14.30 Pauze 15.00 Pitches & Preaches 3 Pitches Product Enlightenmentz Praktijkcases Serious Business - Mission Zero - Geanne van Arkel, Sustainable Business Development Interface - Duurzaam Tijdschrift 2.0 16.30 Bekendmaking Enlightenmentz of the Year 16.45 Borrel 18.00 Einde

ENLIGHTENMENTZ Enlightenmentz zijn lichtende voorbeelden voor een duurzame toekomst. Niet alleen duurzaam maar ook mooi, comfortabel en intuïtief! Samen kunnen ze de groene industriële revolutie veroorzaken. www.enlightenmentz.nl DOELGROEP

• Beslissers in de industrie, waaronder sitemanagers, business development managers, productiemanagers • Process- en product engineers • Onderzoekers, beleidsmakers en consultants op het gebied van duurzame productie en producten

www.duurzaamgeproduceerd.nl/congres 150901 iLinqs DGP PET10_Adv.indd 40congres.indd 1

01-09-15 13:15 16:31 30-09-15

ENLIGHTENMENTZ

Enlightenment: database voor groene afvalstromen Met de Saneral Ecotender kan iedere ondernemer die een oplossing heeft voor een afvalstroom in de industrie gemakkelijk zijn idee aandragen. De Ecotender staat op de longlist voor de Enlightenmentz of the Year 2015 in de categorie ‘Social’. De winnaars van deze verkiezing worden 19 november tijdens het Duurzaam Geproduceerd Congres bekend gemaakt.

Wat is het?

De Saneral Ecotender is een database waar industriële en bedrijfsmatige afvalstromen in een overzichtelijk systeem staan en waar bedrijven een innovatieve oplossing voor kunnen aandragen zonder tussenkomst van een afvalmakelaar.

Wie zit er achter?

Saneral Europe BV. Hoe is de Ecotender ontstaan?

Directeur Richard ten Hagen is geïnspireerd geraakt door zijn werkzaamheden in de cement- en betonindustrie. Daarna kwam hij in de grondstoffen terecht en zo ook in specifieke afvalstromen. Zijn taak was het onderzoeken van afvalstromen van grote industriëlen die in de betonindustrie zouden kunnen worden gebruikt. ‘Het is een vast gegeven dat bedrijven graag van hun afval een grond-

stof willen maken, maar om dit kostenverlagend en circulair toe te passen is lastig. Door de afval- en reststromen transparant te maken en door middel van een Ecotender zullen innovatieve bedrijven de industrie eerder en sneller bereiken, wat leidt tot een versnelde transitie.’

Hoe werkt het?

De Ecotender is een database waarop bedrijven alle informatie over hun afvalstromen tenderen. Een afvalstroom wordt als Ecotender in de database gezet. Andere bedrijven kunnen deze tenders bekijken en er een groene of betere oplossing voor aandragen. De verantwoordelijke van de industrie krijgt bericht als iemand denkt een oplossing voor een van hun stromen te hebben.

Daarnaast heeft degene met de oplossing direct contact met de juiste persoon binnen het bedrijf. Ten Hagen: ‘Om zo'n oplossing aan te kunnen dragen, moet een bedrijf of persoon wel ingeschreven staan bij de Kamer van Koophandel. Al heb je een kantoor in je garagebox dan nog kan je de ultieme oplossing voor Shell bedenken. Normaal word je niet serieus genomen, je komt niet eens voorbij de receptie.’

Er is volgens Ten Hagen nog een probleem waardoor het lastig is om als bedrijf of persoon met een oplossing te komen voor een afvalstroom. De industrie zit vaak vast aan contracten met recyclers die de afvalstromen afhandelen.

Ten Hagen: ‘We laten de contractant zijn werk gewoon verder doen, maar ondertussen tenderen wij wel hun afval-

stromen. Wat die contractant precies doet met het afval, weet de industrie vaak niet. Wij gaan dat veranderen. Wij gaan de diverse afvalstromen omzetten in monostromen en deze apart tenderen.

Op het moment dat ze online komen, sturen we een alert naar degenen die zich bezighoudt met oplossingen voor bepaalde nichemarkten zoals plastic of hout.

Daarmee maak je iedereen wakker en wordt er verbonden.’

In de tenders staat alles wat nodig is om tot een oplossing te kunnen komen. Ten Hagen: ‘We hebben per eind oktober de eerste 550 tenders online en dat willen we uitbreiden. In februari gaan we in Duitsland van start, dan in Groot-Brittannië, Frankrijk en vervolgens Spanje.

In die landen willen we binnen vijf jaar vijftigduizend tenders online hebben van circa vijfduizend tot achtduizend industriëlen. We willen de interactie uiteindelijk wereldwijd uitrollen.’ Saneral verwacht de eerste oplossingen voor diverse Ecotenders nog dit jaar te hebben.

Waarom is het een lichtend voorbeeld?

Ten Hagen: 'Het is een superversnelde transitie naar een zero-waste Europe. Het probleem is dat er te veel wordt gepraat en te weinig gedaan. Ik vind dat de industrie aan de Saneral Ecotender moet meewerken als een stukje zorgplicht.

Daarnaast levert het ze geld en duurzaamheid op. Ik geloof dat dit de weg is naar duurzaamheid op internationaal niveau. We hebben genoeg afval om als heel Europa circulair te draaien.' ■

'We hebben genoeg afval om als heel Europa circulair te draaien.'

PETROCHEM 10 - 2015 41

PET10 X2_Saneral.indd 41

30-09-15 13:37

Een abonnement op PT Industrieel Management Nu met 50% korting!

PT Industrieel Management Magazine over engineering, manufacturing en supply chain management PT Industrieel Management richt zich op het management in de technologische industrie.

Engineering, manufacturing en supply chain management vormen de pijlers van deze uitgave.

Lees over de methoden en technieken om processen efficiĂŤnter en effectiever te maken.

Verhoog systematisch de productiviteit van uw organisatie. Leer van de best cases in de markt.

Hoe doen uw collega’s in de brede maakindustrie het?

Hoe hebben zij hun supply chain ingericht?

Hoe pakken ze de innovatie van producten en processen op?

Waar halen ze hun briljante ontwikkelaars vandaan?

En gaan ze voor open innovatie op geloven ze juist helemaal niet in dat model?

Dit en nog veel meer leest u in PT Industrieel Management.

Neem nu een abonnement en profiteer van 50% korting.

Ga naar www.bimmedia.nl/ptim!

PET10_Adv.indd 42

30-09-15 13:15

ENLIGHTENMENTZ

Enlightenment: circulair verwerken PET Ioniqa kan PET (plastic) omzetten in zuivere grondstoffen die weer gebruikt kunnen worden om PET van te maken. Het vernieuwende van dit proces is dat ook de kleur uit PET-materiaal kan worden verwijderd. De techniek wordt gezien als een ‘game changer’ in de PET-wereld.

Ioniqa staat op de longlist voor de Enlightenmentz of the Year 2015 verkiezing in de categorie ‘Process’.

Wie zit er achter?

Het Eindhovense bedrijf Ioniqa Technologies.

Wat doet Ioniqa?

Ioniqa heeft een techniek ontwikkeld om PET-plastic circulair en economisch te verwerken. Iets wat tot nu toe nog niet mogelijk was, legt CEO Tonnis Hooghoudt uit. ‘PET-plastics vormen een gigantisch probleem in de wereld.

Jaarlijks wordt er vijftig miljoen ton aan PET geproduceerd voor flessen, textiel, tapijten, verpakkingsmateriaal en zelfs bermpaaltjes, maar er wordt maar tien procent gerecycled. In Nederland en Noord-Europa ligt dat percentage wat hoger, rondom de vijftig procent, maar in Amerika ga je al snel naar de veertig en in Azië wordt er veel in zee gegooid.’

Er is dus een enorme hoeveelheid PET, waaruit weer grondstoffen gemaakt kunnen worden, identiek aan die uit olie.

‘De huidige recycling kan PET maar een keer of zes hergebruiken en dan is het zover beschadigd dat het steeds verder in de keten naar beneden gaat. Dan kan het niet meer voor flessen worden gebruikt, maar alleen nog voor textiel, tapijten en bermpaaltjes. Uiteindelijk verdwijnt het in de verbrandingsoven. Daar wordt er nog wel energie uitgehaald, maar dat is lang niet zo efficiënt als recycling. Wij kunnen zelfs de kleur uit PET halen en onze klanten kunnen er daardoor weer ‘virgin quality’ PET van maken, dus transparante PET. Doordat het eindproduct, een PET-monomeer, identiek is aan die uit olie wordt gemaakt, hoeven klanten zeer geringe aanpassingen aan hun PET-productieproces te maken om het te verwerken.’

Hoe werkt het?

Ioniqa werkt voor de recycling van PET met magnetic smart materials en magnetische reparatieprocessen. Dat betekent dat het bedrijf slimme nanodeeltjes zo heeft gemaakt dat ze PET-plastic van polymeren naar monomeren kunnen opknippen, in kleine stukjes dus. Die nanodeeltjes zijn ook in staat om de kleur er uit te halen. Hooghoudt: ‘Dat is het laatste puzzelstukje in PET-recycling, dat kan verder niemand. Onze techniek is eigenlijk dubbel circulair. We recyclen PET en we hergebruiken de nanodeeltjes van onszelf ook weer. Ook het proces

van Ioniqa zelf werkt bij relatief lage temperatuur en bij atmosferische druk, dus de impact op het milieu is zeer gering.’

Ioniqa kan nu PET recyclen op kilogramschaal, terwijl de industrie met kilotonnen bezig is. Er is dus nog werk aan de winkel als het gaat om de opschaling.

Hooghoudt: ‘Op papier en bij de eerste opschalingsproeven werkt onze techniek.

We zijn nu bezig met de opschaling naar honderd liter en in december willen we naar duizend liter gaan. We hebben financiering om vanaf 2017 een fabriek in Nederland van tien kiloton output operationeel te krijgen.’

Waarom is Ioniqa een lichtend voorbeeld?

Hooghoudt: ‘Circulairder krijg je het niet. Wij hebben het laatste puzzelstukje gevonden om PET om te zetten in grondstoffen die van dezelfde kwaliteit zijn als die van olie. Daarnaast kunnen we onze eigen slimme materialen eindeloos hergebruiken en opnieuw inzetten.

We doen iets unieks. Mijn persoonlijke drijfveer om dit te doen, is dat wij in staat zijn door middel van technologie problemen die we hebben gecreëerd, zoals het overschot aan plastic, op kunnen lossen. Ik geloof niet zo erg dat je het mensen of bedrijven moet voorschrijven of ze wel of niet PET-flessen mogen gebruiken. Je moet ze met Nederlandse high-tech een oplossing bieden om het PET-materiaal efficiënt en eindeloos te kunnen hergebruiken.’ ■

‘We kunnen onze eigen slimme materialen eindeloos hergebruiken en opnieuw inzetten.’

PETROCHEM 10 - 2015 43

PET10 X3_Ionica.indd 43

30-09-15 13:38

AGENDA CONGRES / BEURS / EVENEMENT

Amsterdam RAI www.aquatechtrade.com

AQUATECH 2015 November staat weer in het teken van Aquatech Amsterdam. In de waterweek wordt gekeken naar municipaal en industriewater in al zijn facetten.

Op de beurs wordt ruim aandacht besteed aan innovatie en ketensamenwerking. Ook wordt de shortlist bekendgemaakt van de Waterinnovator of the Year Award die op 18 februari wordt uitgereikt tijdens Watervisie 2016. Kom ook op de Aquatech Beurs naar de rondetafeldiscussie van het Watervisie Platform of volg de Masters of Industry sessie met twee gerenommeerde sprekers uit de Nederlandse industrie.

3 - 6 november 2015 Amsterdam RAI

International Labmate www.peftec.com

PEFTEC PEFTEC is een internationale conferentie en beurs voor analytisch chemici, wetenschappers, process operators, laboratoriumpersoneel en milieu-managers die werkzaam zijn in de olie- en (petro)chemische industrie. Bezoekers kunnen zich laten informeren over petrochemische analyses, emissiemonitoring in lucht, water en bodem, mobiele en veld-monsterneming,en allerlei meettechnieken.

18 - 19 november 2015 Antwerpen

Mikrocentrum www.precisiebeurs.nl

PRECISIEBEURS 2015 De beurs staat bekend als hét trefpunt voor precisietechnologie, mechatronica en fijnmechanische technologie. Het congresprogramma bestaat uit zowel exposantenlezingen als keynote tracks met veel aandacht voor Big Science projecten zoals CERN, ITER, ESRF, ESS en E-ELT. Nog steeds is het zo dat er bij Big Science projecten veel tenders te scoren zijn voor Nederlandse bedrijven. De daadwerkelijk gerealiseerde omzet blijft echter achter. De Precisiebeurs biedt ruime gelegenheid om uw kennis te verdiepen en uw business kansen beter te benutten.

18 - 19 november 2015 NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven

Elektroraad www.inspectiecongres.nl

INSPECTIECONGRES 2015 Elektroraad organiseert voor de vierde keer het Inspectiecongres.

Tijdens dit nationale congres ontmoeten personen die direct of indirect betrokken zijn bij de inspectie van elektrische installaties en arbeidsmiddelen elkaar. Het thema is Inspecteren in 2020. Het congres gaat vooral in op trends en ontwikkelingen in de inspectiemarkt.

25 november 2015 Congrescentrum ‘De ReeHorst’, Ede

Orsima www.orsima.nl

DAG VAN DE INDUSTRIËLE DIENSTVERLENING Centraal thema dit jaar is vakmanschap. Want de sector heeft de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in het behoud en de versterking van technisch vakmanschap. SITO-bedrijven hebben de beschikking gekregen over een professionele structuur voor on-the-job scholing. Met gecertificeerde praktijkbegeleiders die elke dag werken aan de verdere ontwikkeling van deskundigheid en vakmanschap van de werknemers in de sector. Werken met één van deze lidbedrijven betekent daarom werken met een vakman. Verschillende sprekers, waaronder Harrie Hoek, hoofd economische zaken Eemsdelta, geven hun visie op vakmanschap. Wat houdt het in en wat is de toegevoegde waarde ervan?

26 november 2015 Sparta Stadion, Rotterdam

A Signs & Safety B.V. www.as-s.nl

BRANDSTOF TOT NADENKEN 2015 De grotere incidenten en de gevolgen ervan, maar ook de grote groei van Inspectie (Ministerie SZW), de rol van leden en de werkwijze van o.a. de veiligheidsregio’s zijn onderwerpen op deze dag. Zijne koninklijke hoogheid prof. Mr Pieter van Vollenhoven zal vertellen over de verschuiving van de verantwoordelijkheden van de Staat der Nederlanden naar de bedrijven en de gevolgen van die verschuiving. Juni Daalmans komt vertellen over het menselijk brein.

26 november 2015 De Kuip, Rotterdam

PETROCHEM 10 - 2015 44

PET10 H_Agenda.indd 44

30-09-15 13:29

03 15

Inside Inside Magazine Magazine voor voor de de biochemie biochemie

De juiste route voor biopolymeren kiezen

PET10 BA_Voorplaat.indd 45

Enlightenment: goedkopere biobrandstof

30-09-15 13:09

CONFERENCE EXHIBITION & SEMINARS 18th - 19th NOVEMBER 2015 - ANTWERP, BELGIUM PETROLEUM, REFINING & ENVIRONMENTAL MONITORING TECHNOLOGIES

N REGISTRATIO NOW OPENg!ramme

nce pro View confere TRY gain FREE EN rs to y a d to r te a Regis chnical semin to over 100 te ibitors over 120 exh Network with CONFERENCE

Topics and products featured EXHIBITION & SEMINARS at Peftec 2015 will include:

Peftec 2015 is a specialist Conference and Exhibition for Companies specialising in monitoring and analytical technologies for the Petroleum, Refining and Environmental Industries.

Peftec brings together an extensive conference and workshop programme on case studies, regulation, standards and analytical techniques with a focussed exhibition of product and service providers.

The need to produce accurate analytical and monitoring data is essential to industry.

• Laboratory Testing and Measurement • Petrochemical Analysis • Emissions Monitoring in Air, Water and Soil • Portable and Field Sampling • Process Monitoring • Reference Materials • Oil Analysis • Calibration • Regulation and Standards

CONFERENCE EXHIBITION & SEMINARS 18th - 19th NOVEMBER 2015 - ANTWERP, BELGIUM

www.peftec.com Organiser: International Labmate Ltd, publisher of Petro Industry News, International Environmental Technology, Asian Environmental Technology, International Labmate and Lab Asia.

For more information email info@peftec.com

PET10_Adv.indd 46

30-09-15 13:15

4

NIEUWS

AkzoNobel voor vierde jaar aan top duurzame bedrijven • Proef met bio-asfalt in Zeeland uitgebreid • Biogebaseerde grondstoffen voor innovatieve lijm ontwikkeld

11

6

DE JUISTE ROUTE VOOR BIOPOLYMEREN KIEZEN

ENLIGHTENMENT: GOEDKOPERE BIOBRANDSTOF

Onderzoekers van het Copernicus in Utrecht kunnen de milieueffecten van nieuwe procesroutes voor biochemicaliën en biopolymeren al in een vroeg stadium beoordelen. Zo helpen ze andere onderzoekers om de juiste grondstoffen en procesroutes te kiezen

Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) heeft een nieuwe methode ontwikkeld, de Cellulase Saver, die de productie van biobrandstoffen van de tweede generatie met tien tot vijftien cent per liter goedkoper kan maken.

Met de Cellulase Saver staat ECN op de longlist voor de verkiezing van de Enlightenmentz of the Year 2015 in de categorie ‘Process’.

Uitgave van Industrielinqs pers en platform BV Veembroederhof 7, 1019HD Amsterdam e-mail: redactie@industrielinqs.nl Algemeen directeur Wim Raaijen 020 3122 281 Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793

Eindredacteur Miriam Rook 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 083 Vormgeving BureauOMA, Wehl Medewerkers Dagmar Aarts, Els van den Brink, Erik te Roller, Astrid van de Graaf, Wim Soetaert, Jan van den Berg, Jacqueline van Gool

Advertentieverkoop Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk t: 070 399 0000 | f: 070 390 2488 website: www.jetvertising.nl

CO LO F O N

BIOCHEM 03|15

Traffic Breg Schoen 020 312 2088 Drukwerk PreVision Graphic Solutions

Cover Wageningen University

03 | 15

PET10 BB_Inhoud.indd 47

3

30-09-15 13:40

PROEF MET BIO-ASFALT IN ZEELAND UITGEBREID > Op een honderd meter lang proefvak in Zeeland wordt momenteel bio-asfalt getest.

De bitumen in het asfalt die de steentjes aan elkaar plakt, bestaat niet langer uit aardolie, maar is voor de helft vervangen door lignine. Het is een uitbreiding van de eerder in juli gestarte proef. Als deze houtachtige stof zich bewijst in het wegdek dan ligt er een flinke markt voor bio-asfalt in het verschiet.

Onderzoekers van de Wageningen UR slaagden er - in samenwerking met het Asfalt Kennis Centrum (AKC) - in anderhalf jaar in om de vinding van labschaal naar demonstratieschaal in de praktijk te brengen. ‘De inzet van lignine is nu nog duurder dan aardolie, maar we verwachten dat de prijs snel zal dalen als het op grotere schaal kan worden toegepast’, aldus Richard Gosselink, coör-

dinator van het Lignine Platform van Wageningen UR. Jaarlijks is er zo’n 400 tot 500 duizend ton bitumen nodig.

Onderzoekers van Wageningen UR Food & Biobased Research ontdekten pas vorig jaar in het laboratorium dat lignine een kansrijke biobased vervanger kan worden van het fossiele bitumen.

Gosselink: 'Lignine plakt goed, is goed te verwerken en doet ook in de UV-stabiliteit en dimensiestabiliteit niet onder voor bitumen, het zwelt of krimpt dus nauwelijks in de regen en zon.'

Van lignine zijn grote hoeveelheden oneindig beschikbaar. Het komt vrij bij de productie van pulp in de papierindustrie en is een minstens zo omvangrijke reststroom bij de productie van tweede generatie biobrandstoffen. 'Er wordt onderzocht of de rolweerstand van het asfalt verbetert door lignine’, zegt Gosselink.

‘Daardoor zal de weg mogelijk ook geluidsarmer zijn en zal het verkeer minder brandstof verbruiken, waardoor er ook op dat aspect nog op fossiele brandstof wordt bespaard.’ De proef duurt twee jaar.

AKZONOBEL VOOR VIERDE JAAR AAN TOP DUURZAME BEDRIJVEN > AkzoNobel is voor de vierde keer op rij als eerste geëindigd in de invloedrijke Dow Jones Sustainability Index (DJSI). De ranglijst plaatst AkzoNobel als eerste van 350 bedrijven in de Materials industry-groep. Dat waardeert AkzoNobel's gedrevenheid tot continue verbetering op het

4

PET10 BC_Nieuws.indd 48

gebied van duurzaamheid.

‘Dit resultaat sterkt onze overtuiging dat duurzaamheid thuis hoort in het hart van onze bedrijfsstrategie’, aldus CEO Ton Büchner. ‘De DJSI blijkt een zeer effectief strategisch middel om duurzaamheid en bedrijfsprestaties aan te sturen. De topnotering van vandaag laat zien hoeveel belang we hechten aan samenwerking met klanten in het ontwikkelen van duurzame oplossingen.’

AkzoNobel komt nu al tien jaar op rij voor in de top 3; de onderneming wil in 2020 tenminste 20 procent van de omzet uit duurzame oplossingen halen.

‘We hebben prachtige producten ontwikkeld, zoals een toevoeging aan asfalt die verwerking bij lagere temperaturen mogelijk maakt en zonlicht reflecterende buitenverf die tot 15 procent energie helpt te besparen in gebouwen’, zegt Büchner. ‘Innovatie is echter maar een deel van het verhaal.

De DJSI helpt ons ook om meer eco-efficiënt te worden, de veiligheid van onze producten te verbeteren, talent aan te trekken en te behouden en de relatie met onze klanten verder te verbeteren.’

De voordelen van nauwe samenwerking met klanten blijken bijvoorbeeld bij de samenwerking van de onderneming met veerdienstonderneming Baleària, die duurzame Intersleek-verf afneemt om aangroei aan de schepen te voorkomen. Die glijden soepeler door het water, gebruiken daardoor minder brandstof en hebben lagere emissies.

03 | 15

30-09-15 13:25

GROEN ‘BIETENGAS’ TANKSTATION GEOPEND IN GRONINGEN

‘We wilden deze technologie gebruiken vanwege de potentiële brandstofbesparing en het positieve effect van biocidevrije verf op onze passagiersschepen in de Middellandse Zee’, legt fleet director Guillermo Alomar uit.

‘Het resultaat was meteen zichtbaar: op basis van een analyse over het eerste jaar zien we een significante brandstofbesparing van 12 procent.

De DJSI wordt algemeen beschouwd als de meest gerespecteerde, onafhankelijke duurzaamheidslijst ter wereld.

De benchmark vergelijkt de duurzaamheidsprestaties van vooraanstaande ondernemingen op basis van hun milieu-, sociale en economische resultaten. De ranglijst geeft ook indicaties voor toekomstige ontwikkelingen. Er worden diverse criteria gewogen, waaronder ketenmanagement, eco-efficiency, verantwoord productbeheer, de ontwikkeling van menselijk kapitaal en bedrijfsveiligheid.

BIOGEBASEERDE GRONDSTOFFEN VOOR INNOVATIEVE LIJM ONTWIKKELD > Het Zweedse speciale chemie-bedrijf Perstorp en het Nederlandse biochemiebedrijf Corbion hebben samen biobased grondstoffen ontwikkeld voor een innovatieve lijm. Het gaat om een copolymeer van melkzuur en caprolactonen. Het product is onderdeel van het programme Capa lactide van Perstorp.

Het nieuwe product bestaat voor tachtig procent uit hernieuwbare materialen en is volledig compos-

> Suiker Unie en OrangeGas openen een nieuw – openbaar - groen gas tankstation aan het Hoendiep in Hoogkerk (gemeente Groningen). Het groen gas dat Suiker Unie uit suikerbietresten produceert op de locatie Vierverlaten kan hier worden getankt. Het tankstation is sinds enkele weken voor iedereen geopend.

Suiker Unie beschikt ook over personen- en bestelauto’s die op groen gas rijden en van het tankstation gebruik kunnen maken. Daarnaast gebruikt de onderneming een groeiend aantal dual fuel vrachtwagens die suiker transporteren.

Daardoor levert Suiker Unie steeds meer klanten op groen gas.

Suiker Unie ziet het nieuwe tankstation als een belangrijke stap naar een biobased economy.

CEO Albert Markusse: 'Daarin worden producten op basis van fossiele grondstoffen vervangen door producten op natuurlijke basis. Daarbij is de keten gesloten. Wat is er nu mooier dan suiker leveren in bulkwagens die rijden op eigen groen bietengas?'

MILJOENENINVESTERING VOOR PETRECYCLINGPROCES

teerbaar. Het verschaft lijmproducenten een nieuwe technologie om de voedselveiligheid van verpakkingen te verbeteren en tegelijkertijd te voldoen aan de toenemende vraag naar duurzame producten.

Corbion's Senior Vice President Biochemicals, Marco Bootz, zei: 'Dit nieuwe materiaal moet een echt alternatief zijn voor traditionele materialen zoals EVA (ethyleenvinylacetaat) en MPE (metalloceen-gekatalyseerd polyethyleen) voor de lijmindustrie.’

'Door deze samenwerking bieden wij lijmfabrikanten een concurrentievoordeel door middel van veilige innovatieve materialen die hoge prestaties leveren met een verminderde ecologische voetafdruk’, zegt Håkan Björnberg, Vice President Innovation bij Perstorp.

Het nieuwe product zal naar verwachting in het laatste kwartaal van dit jaar beschikbaar zijn en zal door Corbion op de markt worden gebracht.

> Ioniqa Technologies heeft een financiering van 2,5 miljoen euro gekregen via Chemelot Ventures haar circulaire PET (kunststof) proces.

Het Eindhovense bedrijf kan PET (plastic) omzetten in grondstoffen die weer gebruikt kunnen worden om PET van te maken. Het vernieuwende van dit proces is dat Ionica ook de kleur uit PET-materiaal kan verwijderen. CEO Tonnis Hooghoudt: ‘De bijdrage van Chemelot Ventures is een belangrijke mijlpaal in de financiering van Ioniqa’s opschaling naar industrieel niveau en het bouwen van een (mini) plant.’

03 | 15

PET10 BC_Nieuws.indd 49

5

30-09-15 13:25

De juiste route voor biopolymeren kiezen Onderzoekers van het Copernicus in Utrecht kunnen de milieueffecten van nieuwe procesroutes voor biochemicaliën en biopolymeren al in een vroeg stadium beoordelen. Zo helpen ze andere onderzoekers om de juiste grondstoffen en procesroutes te kiezen, dat wil zeggen de routes met de laagste CO2-emissies, grondstofkosten en energiegebruik. Met deze methode gaan ze ook na hoe milieuvriendelijk de productie van de biochemicaliën en biopolymeren is vergeleken met die van op olie gebaseerde chemicaliën en polymeren.

Erik te Roller

Assistant professor Li Shen van de vakgroep Energy & Resources van het Copernicus Instituut van de Universiteit Utrecht heeft met haar team de milieu-impact van procesroutes voor zo’n tien verschillende biochemicaliën en biopolymeren in kaart gebracht en vergeleken met petrochemische procesroutes, zoals bijvoorbeeld voor methacrylzuur, furaandicarbonzuur, high-impact polymelkzuur en polyurethaan. Voor de vergelijking heeft ze alleen naar energie en emissie van broeikasgassen gekeken, omdat er te weinig gegevens zijn over andere aspecten van de productie. ‘Het gaat tenslotte om toetsing in een vroeg stadium’, zegt Shen. ‘Over de petrochemische processen is uiteraard veel bekend, maar over de biochemische productie nog niet. Daar gaat het vrijwel alleen om laboratoriumgegevens. Toch zijn die al voldoende om bepaalde conclusies te kunnen trekken.’

Op basis van alle verzamelde gegevens heeft ze met behulp van wiskundige modellen voor elke route en stof een life cycle assessment (LCA) uitgevoerd. Hierbij zijn de milieu-effecten van alle stappen van de productieketen meegenomen: van het boren naar olie, de winning van de grondstoffen, tot en met het vervoer van het product naar de poort van een fabriek (cradle-to-gate). Verder zijn hierbij alle vormen van energiegebruik meegenomen: biogas, aardgas, kolen, biomassa, enzovoorts.

6

03 | 15

PET10 BF_Biobased.indd 50

Vier universiteiten Shens onderzoeksproject SUSTAIN maakt deel uit van het Biobased Performance Materials-programma dat gericht is op het ontwikkelen van geschikte procesroutes om biomassa om te zetten in biopolymeren. Hieraan werken onderzoekers van de Universiteit Utrecht, Rijksuniversiteit Groningen, Technische Universiteit Eindhoven en Wageningen UR. De laatste universiteit coördineert het programma. Daarnaast zijn er bijna dertig bedrijven bij betrokken, waaronder de usual suspects: jonge innovatieve bedrijven als Avantium en Rodenburg Biopolymers en ook bedrijven als Heinz en Jus de Pommes. De onderzoekers proberen onder andere met bouwstenen uit vetzuren en suikers, polyurethanen en polyamides te maken voor poeder- en watergedragen coatings voor de industrie.

Een van de uitkomsten van SUSTAIN is dat biobased polyurethaan vooralsnog niet veel duurzamer is dan fossiele polyurethaan. Voor de productie van het conventionele copolymeer polyurethaan zijn twee uitgangsstoffen nodig: een di-isocyanaat, zoals methyleendifenyldi-isocyanaat (MDI) of 2,4-tolueendi-isocyanaat (TDI), en een polyol zoals polyethyleenoxide en polypropyleenoxide. Isocyanaten zijn echter zeer reactieve en gevaarlijke stoffen. Vandaar dat er routes in ontwikkeling zijn met cyclische carbonaten als alternatief, waarbij ook de reactiestap met fosgeen achterwege kan blijven. Het katalytisch omzetten van de groene grondstof glycerol in cyclische carbonaten verloopt heel efficiënt bij relatief lage temperatuur. Voor de polymerisatie is echter veel energie nodig, waardoor de milieuwinst via de groene route maar bescheiden is: er komt 4 kilogram CO2 per kilogram polymeer vrij versus 4,7 kilogram CO2 per kilogram polymeer bij het fossiele proces. Shen: ‘Je moet wel bedenken dat die 4,7 kilogram CO2 per kilogram polymeer het resultaat is van jarenlange optimalisatie van de grootschalige productie van polyurethaan, terwijl die 4 kilogram CO2 per kilogram polymeer nu al in het laboratorium wordt gehaald. Dat is hoopgevend, want we staan nog maar aan het begin van de ontwikkeling van groene routes voor polyurethaan.’ Veel meer mag ze over groene polyurethaan niet zeggen, omdat sommige zaken vertrouwelijk moeten blijven totdat octrooien zijn aangevraagd.

30-09-15 13:26

Uit het onderzoek blijkt ook, dat de groene productie van polyamiden geen besparingen oplevert. Deze productie kost zelfs tweemaal zoveel energie als de productie van de fossiele polyamiden, die ook al complex en energie-intensief is. ‘Je hebt dan wel een biobased eindproduct, maar komt van de regen in de drup, omdat het energiegebruik en dus de CO2-uitstoot relatief hoog is.

Het energiegebruik moet dus flink omlaag of we moeten een geheel nieuwe route vinden. We kunnen bijvoorbeeld kijken naar hoe de natuur dat aanpakt. Het is goed dat we dit in een vroeg stadium weten en niet pas later als er al veel tijd en energie in de ontwikkeling van zo'n proces is gestoken’, aldus Shen.

Quickscan voor Perspex Voor styreen, de chemische bouwsteen voor polystyreen, en voor methacrylzuur, de chemische bouwsteen voor PMMA (perspex of plexiglas), is een quick scan gedaan.

Hierbij zijn conventionele en alternatieve procesroutes met elkaar vergeleken. ‘De technologie voor die alternatieven staat nog in de kinderschoenen. Toch hebben we er al naar gekeken om antwoorden te krijgen op vragen als: is het economisch wel haalbaar, zijn er grondstoffen genoeg en hoe is het met de veiligheid gesteld? Uit de eerste resultaten blijkt dat vooral de routes via citroenzuur of itaconzuur, die uit het BPM-programma zijn voortgekomen, veelbelovend zijn’, licht Shen toe.

De conventionele route naar styreen loopt van aardolie via benzeen en ethylbenzeen. De conventionele route naar methacrylzuur loopt van benzeen en propeen naar cumeen. Daarna volgt een condensatiestap met behulp van waterstofcyanide en ten slotte hydrolyse en methanolyse met zwavelzuur. Dat levert naast methacrylzuur ook veel ammoniumbisulfaat als bijproduct op.

Er zijn drie alternatieve groene routes via respectievelijk fenylalanine, citroenzuur of itaconzuur. De route van fenylalanine start bij de aardappelteelt, gevolgd door de afscheiding van aminozuren, waaronder fenylalanine (een voor de mens essentieel aminozuur). Daarna volgt deaminering, wat kaneelzuur oplevert, en ethanolyse wat ten slotte styreen en methacrylzuur oplevert. Aangezien er maar kleine hoeveelheden aminozuren in aardappelen zitten, zijn er relatief veel aardappelen nodig voor de productie van styreen en methacrylzuur en dat maakt deze

route erg duur. Ook kost het scheiden van de verschillende componenten bij de deaminering en ethanolyse veel energie vanwege het geringe verschil in kookpunt van die componenten. Verder zijn de opbrengsten laag, doordat er veel bijproducten zijn. Wel is de milieu-impact van de grondstoffen ruwweg de helft lager dan bij de conventionele route (grondstoffen benzeen en ethylbenzeen).

Veel gunstiger is de route via citroenzuur die loopt van maïs of melasse via fermentatie naar citroenzuur en via de decompositie van citroenzuur in water naar methacrylzuur. Vergeleken met de grondstoffen als aceton en natriumcyanide bij de petrochemische route is citroenzuur als grondstof goedkoop. Maar bij de omzetting naar methacrylaat treden wel materiaal- en energieverliezen op, waardoor de productiekosten uiteindelijk hoger uitvallen.

Itaconzuur kan concurreren De productie van itaconzuur (methyleenbarnsteenzuur) door fermentatie op basis van maïs of melasse en de decarboxylatie tot methacrylzuur blijkt wel te kunnen concurreren met de conventionele productie van methacrylaat en komt als beste uit de bus. In de natuur is de schimmel Aspergillus terreus in staat om itaconzuur te produceren. Onderzoekers van de Wageningen UR zijn erin geslaagd de genetische code voor de productie van dit zuur van de schimmel over te brengen in aardappelplanten, zodat productie op grotere schaal mogelijk is.

Overigens zijn de proceskosten en milieu-impact van de processen bij alle routes (groen en grijs) vrijwel gelijk.

Daarentegen is de totale milieu-impact van de alternatieve routes lager dan die van de conventionele routes, omdat bij de conventionele routes grote hoeveelheden ammoniumbisulfaat vrijkomen en waterstofcyanide als hulpstof wordt gebruikt. ‘Zowel de routes via citroenzuur als itaconzuur zijn veelbelovend. In het BPM willen we dit verder uitzoeken, maar hiervoor hebben we nog geen budget’, aldus Shen.

‘Biopolymeren hebben onmiskenbaar potentieel. De eeuw voor biopolymeren is nog maar net begonnen.’

03 | 15

PET10 BF_Biobased.indd 51

7

30-09-15 13:26

PET10_Adv.indd 52

30-09-15 13:15

Coating systeem Onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven werken intussen aan een biobased coatingsysteem met polyesters waarin tereftaalzuur (fossiel) is vervangen door 2,5-furaandicarbonzuur (FDCA) dat gemaakt wordt van suiker. FDCA is ook een van de monomeren waarvan Avantium de kunststof PEF maakt. Dit is honderd procent biobased en kan PET als materiaal voor frisdrankflessen vervangen. De onderzoekers in Eindhoven kijken ook naar andere toepassingen van FDCA dan in coatingsystemen. ‘De milieu-impact van FDCA is verrassend laag’, aldus Shen.

Shen: ‘We staan nog maar aan het begin van de ontwikkeling van groene routes voor polyurethaan.’

Het bioplastic polymelkzuur (PLA) is al vele jaren op de markt. Het was aanvankelijk broos, waardoor de toepassingen beperkt waren. Inmiddels is er high-impact PLA (HIPLA), waarvan er twee smaken zijn. Ten eerste zijn er mengsels van PLA met vijf tot vijftien procent van vetzuren afgeleide stoffen en ten tweede zijn er copolymeren van lactiden met twee tot zes procent van vetzuren afgeleide stoffen. Bij de copolymeren zitten de vetzuurderivaten als het ware chemisch ingebakken in de PLA. De groep van Shen heeft gekeken naar de broeikasgasemissies en het gebruik van niet-hernieuwbare energie die gepaard gaat met de productie van een kilo HIPLA. Ook is gekeken naar de mechanische eigenschappen van de verschillende typen HIPLA. De uitkomst is, dat de CO2-emissies van HIPLA-mengsels van wieg tot poort weliswaar vijftig procent hoger zijn dan die bij de pro-

ductie van pure PLA, maar nog steeds zestig procent lager zijn dan die van het fossiele slagvaste polystyreen.

Overigens levert de productieketen van HIPLA-copolymeer maar vijf procent meer CO2-emissie op dan PLA, doordat het copolymeer minder vetzuurderivaten bevat dan de compounds. De vetzuurderivaten plus de extra processtappen zijn bij zowel de compounds als het copolymeer verantwoordelijk voor de extra CO2-emissie.

De conclusie luidt dat HIPLA zich qua slagvastheid, elasticiteitsmodulus en treksterkte kan meten met slagvast polystyreen en ABS, maar zestig tot zeventig procent minder CO2-emissies oplevert. In de toekomst zal moeten blijken of deze conclusie ook in de grootschalige praktijk stand houdt.

Shen benadrukt dat het LCA-onderzoek bedoeld is om te kijken of een biopolymeer daadwerkelijk duurzamer is dan zijn petrochemische variant. Ook helpt het LCA-onderzoek mensen in de research keuzes te maken. Als blijkt dat een synthese even goed met oplosmiddel A als oplosmiddel B uitgevoerd kan worden, dan kan de groep van Shen aangeven welk oplosmiddel uit milieuoogpunt de voorkeur heeft. Het is verder aan de onderzoeker om ook te kijken naar de kosten en beschikbaarheid van de grondstoffen.

LCA's zo vroeg mogelijk uitvoeren ‘SUSTAIN is in zoverre uniek, dat we LCA's al in een heel vroeg stadium uitvoeren. Normaal gesproken vinden LCA's in de industrie vaak achteraf plaats als de fabrieken er al staan. Als dan blijkt dat het oplosmiddel bijvoorbeeld vervelende toxische eigenschappen heeft, is het moeilijk en kostbaar om over te schakelen op een veiliger alternatief. Door LCA's in een vroeg stadium uit te voeren, pakken we dit soort problemen meteen bij de bron aan’, licht Shen toe.

Zij ziet biopolymeren als een lange-termijn-ontwikkeling. Momenteel zijn ze beduidend duurder dan op olie gebaseerde polymeren. Dat komt natuurlijk ook door de lage olieprijs. ‘Onze R&D is gericht op toekomstige materialen. Naarmate de olieprijs stijgt en de commerciële productie van bioplastics van de grond komt, zullen de prijzen van bioplastics en conventionele kunststoffen dichter bij elkaar komen te liggen. Je ziet dat bijvoorbeeld bij PLA. Aanvankelijk was dit behoorlijk duur, maar sinds verschillende bedrijven PLA op grote schaal produceren zijn de prijzen ervan dramatisch gedaald’, aldus Shen.

Wanneer de nieuwe biopolymeren op de markt komen valt moeilijk te zeggen. ‘Dit verschilt per hoogwaardig polymeer en de markt hiervoor. Het kan variëren van tien, twintig tot dertig jaar. Voorlopig zullen de biopolymeren de fossiele bulkpolymeren nog niet vervangen.

Daar komt bij dat biopolymeren die in het laboratorium veelbelovend zijn bij de verdere ontwikkeling de zogenoemde vallei van de dood nog heelhuids door moeten komen. Toch hebben biopolymeren onmiskenbaar potentieel. De eeuw voor biopolymeren is nog maar net begonnen’, concludeert Shen.

03 | 15

PET10 BF_Biobased.indd 53

9

30-09-15 13:26

Kennis verbreden en verdiepen

www.pao.tudelft.nl

Sproeidrogen - 18 en 19 november Explosieveiligheid - 18, 19 en 20 november Toxicologie - 18, 25 en 27 november Industriële meng- en roerprocessen - 24, 25 en 26 november Thermische analyse - 9, 10 en 11 december ATEX: Voldoet uw bedrijf aan deze richtlijn? - 1 dag, op aanvraag Dispersies in de industrie - 2 of 2,5 dag, op aanvraag Modulaire cursussen: volg het gehele traject of losse module(s):

Polymeerchemie en -technologie 3 en 10 november (module 4 en 5). Het volledige traject start weer in 2016.

Chemical engineering 10 november, 8 december, 12, 26 januari, 9 februari, 8, 22 maart, 5, 19 april, 10 en 24 mei

Process Control voor procestechnologen 11, 12, 25 en 26 november

Leiderschapsontwikkeling voor ingenieurs 25, 26 januari, 17 februari, 7 maart, 8 april, 9 mei en 6 juni Interesse in andere cursussen op het gebied van procestechnologie, chemie of technisch management?

Kijk voor alle cursussen op www.pao.tudelft.nl Postbus 5048 2600 GA Delft

015 278 83 50 info@paotechniek.nl

Advertentie_PAO_Petrochem_#10_oktober_2015.indd 1

22-9-2015 15:15:06

Petrochem.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de olie- en chemische industrie Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse Nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor PET10_Adv.indd 54 _advA5_www_petrochem.indd 43

30-09-15 20-10-14 13:42 14:28

Enlightenment: goedkopere biobrandstof Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) heeft een nieuwe methode ontwikkeld, de Cellulase Saver, die de productie van biobrandstoffen van de tweede generatie met tien tot vijftien cent per liter goedkoper kan maken. Met de Cellulase Saver staat ECN op de longlist voor de verkiezing van de Enlightenmentz of the Year 2015 in de categorie ‘Process’.

Wat is het?

Biobrandstoffen van de tweede generatie worden gemaakt uit niet-eetbare delen van biomassa zoals maïsstengels en tarwestro. Onderzoeker Wouter Huijgen: ‘Nu wordt er wel gebruik gemaakt van biobrandstoffen uit de eerste generatie. Denk daarbij aan bio-ethanol uit maïs en uit suikerriet. Maar met het oog op beschikbare hoeveelheden en duurzaamheid is het beter om over te gaan op de tweede generatie. Het levert meer CO2-besparing op en je concurreert niet met de voedselmarkt.’ ECN heeft een methode gevonden om de tweede generatie biobrandstoffen goedkoper te kunnen produceren.

Hoe werkt de Cellulase Saver?

Technisch gezien is het complexer om biobrandstoffen van de tweede generatie te maken dan van de eerste generatie. Huijgen: ‘Bij biomassa uit eetbare gedeelten van planten kan je met behulp van enzymen bijvoorbeeld zetmeel afbreken tot suikers. Die suikers worden vervolgens gefermenteerd tot bijvoorbeeld ethanol. Dat is een relatief makkelijk proces. Maar in hout- en stroachtige biomassa zit naast suikerketens ook lignine, dat in de natuur onder andere als taak heeft om de suikerketens te beschermen tegen afbraak. Daarom is een ontsluitingstechnologie nodig die het complex van suikerketens en

‘We kunnen een vrij directe bijdrage leveren aan het verlagen van de productiekosten van duurzamere biobrandstoffen.’

lignine openbreekt. Pas daarna kunnen enzymen worden toegevoegd om de suikerketens op te knippen tot losse suikermoleculen. Die worden vervolgens door fermentatie omgezet tot biobrandstof volgens hetzelfde principe als bij de eerste generatie biobrandstoffen.’

De enzymen, die worden toegevoegd om de suikerketens op te knippen voor de tweede generatie biobrandstoffen, zijn echter een grote kostenpost. Dit komt onder andere doordat een deel van de toegevoegde enzymen in de ontsloten biomassa aan lignine bindt. ‘Die enzymen zijn eigenlijk weggegooid geld, want ze helpen niet meer mee om suikerketens op te knippen’, zegt Huijgen. ‘Mijn collega Arjan Smit en ik bedachten dat enzymen eiwitten zijn met een specifieke functie. In een behoorlijk deel van de biomassa als bast en stro zit ook eiwit. Door de biomassa eerst met water te wassen, halen we een deel van die eiwitten er uit. Later in het proces voegen we ze weer toe, waarna ze aan het lignine binden. Daardoor kunnen die dure enzymen er niet meer aan binden, waardoor er 25 tot 50 procent minder nodig zijn. Uiteindelijk kan dat 10 tot 15 cent per liter biobrandstof schelen.’

ECN is nu op zoek naar industriële partijen die de methode willen toepassen. Huijgen: ‘Wij weten nu dat deze methode werkt voor onze ontsluitingstechnologie, maar we denken dat zij breder toepasbaar is. Op dit moment zijn we in gesprek met verschillende bedrijven om te kijken wat deze aanpak voor hun specifieke ontsluitingstechnologie kan betekenen.’

Waarom is het een lichtend voorbeeld voor een duurzame toekomst?

Volgens Huijgen is de Cellulase Saver een voorbeeld voor een duurzame toekomst omdat zij relatief eenvoudig is en gemakkelijk is te implementeren in technologieontwikkelingen die lopen. ‘We kunnen daardoor een vrij directe bijdrage leveren aan het verlagen van de productiekosten van duurzamere biobrandstoffen. Doordat ze goedkoper worden, komen die tweede generatie biobrandstoffen een stap dichterbij commercialisatie.’

03 | 15

PET10 BE_Cellulase.indd 55

11

30-09-15 13:25

MARKET REVIEW ALGEMEEN

CHEMICALS

EXPLOSIEVEILIGE VERLICHTING & JUNCTION BOXES

MANUFACTURING EXECUTION SYSTEMS (MES)

ABTECH ERIKS bv

Toermalijnstraat 5 1812 RL ALKMAAR Postbus 280 1800 BK ALKMAAR Tel: +31 (0)72 514 15 14 Fax: +31 (0)72 515 56 45 E-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl Aandrijftechniek Afdichtings- & Rubbertechniek Stromingstechniek Industriële kunststoffen Gereedschappen & Onderhoudsproducten

www.abtech.eu Chemicals, Lime, Recycling and Automotive De Noord Chemicals b.v.

Ridderpoort 14 2984 BG RIDDERKERK Postbus 257 2980 AG RIDDERKERK Tel: +31 (0)180- 41 59 88 Fax: +31 (0)180- 41 71 70 E-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

Abtech

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172 - 49 10 76 Fax: +31 (0)172 - 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

MECHANICAL CONTRACTING

DEMONTAGE

BLAST VALVES

DDM Demontage B.V. MANN+HUMMEL Vokes Air BV Filter + Beschermtechniek Nijverheidsweg 15 3401 MC IJSSELSTEIN Postbus 309 3400 AH IJSSELSTEIN Tel: +31 (0)88- 865 37 24 Fax: +31 (0)88- 865 37 00 E-mail: infonl@vokesair.com Website: www.vokesair.com

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30- 666 97 80 Fax: +31 (0)30- 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

ENERGIETECHNIEK

Victor Lighting

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172- 49 10 76 Fax: +31 (0)172- 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

AB Heatec Engineering BV

for industry, marine & offshore worldwide PO Box 160 NL – 7480 AD Haaksbergen The Netherlands Tel: +31 (0) 653231730 Fax: +31 (0) 842299814 E-mail : info@abheatec.com Website: www.abheatec.com E-mail: info@konuskessel.com Website: www.konuskessel.com

Postbus 2517 2940 AA LEKKERKERK Tel: +31 (0)180- 45 21 88 Fax: +31 (0)180- 66 23 08 E-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

MEETDIENSTEN IN HOOGSPANNINGSTECHNIEK

INSPECTIE, TANKS DRUKAPPARATEN, VLOEREN

Kiwa Nederland B.V. Engineering , supply of energy processes, biomass, steam, thermal oil, hot water, incinerators

Engineering, Pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw

Sir Winston Churchilllaan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

KUNSTSTOFROOSTERS EN CONSTRUCTIES (GVK)

Foutlocalisatie- en kwaliteitsmetingen aan kabelverbindingen, transformatoren en schakelaars.

Power Quality metingen en thermografie. Kabelmontage (moffen en eindsluitingen 25 – 170KV gecertificeerd) en kabelreparatie.

Joulz Energy Solutions B.V.

Zalmstraat 7a, 3016 DS Rotterdam Postbus 19230, 3001 BE Rotterdam Tel.: +31 (088) 895 88 88 E-mail: meetdienst@joulz.nl Website: www.joulz.nl/diensten/ meetdiensten

FlexxCon B.V.

Correspondentieadres Postbus 1761 3800 BT Amersfoort Magazijn/werkplaats Parallelweg 74 7161 AG Neede Tel: 033 4556696 Fax: 033 4553295 E-mail: info@flexxcon.com Website: www.flexxcon.com

56

PETROCHEM 10 – 2015

PET10_Adv.indd Alle 56 pagina's PET10_MR.indd

30-09-15 13:16

MARKET REVIEW PIPE SUPPORTS

PROCESS SIMULATION

Protomation bv Dutramex BV

Ambachtstraat 1a 4143 HB LEERDAM Tel: +31 (0)345- 61 40 11 Fax: +31 (0)345- 61 95 25 E-mail: info@dutramex.com Website: www.dutramex.com

PROCESS CONTROL

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

In Control by Simulation Operator Training Simulators Arendstraat 4 6135 KT SITTARD Tel: +31 (0)46 458 47 48 Fax: +31 (0)46 458 63 83 E-Mail: info@protomation.com Website: www.protomation.com

SECUNDARY STEEL SUPPLIER

Secundary Steel Structures, Platforms, Skids, Staircases.

Welding According EN1090-2 Exec. 3 and EN - ISO 3834-2

Python BV

Nijverheidsweg 20 7921JJ Zuidwolde (Dr.) Tel: +31 (0)528 -37 10 45 Fax: +31 (0)528-37 13 96 Mail: info@python.nl Websites: www.python.nl

VERZEKERINGEN

INTRAMAR insurances Het Nieuwe Diep 34 A8 1781 AD DEN HELDER Postbus 891 1780 AW DEN HELDER Tel: +31 (0)223- 61 22 22 Fax: +31 (0)223- 61 55 22 E-mail: info@intramar.nl Website: www.intramar.nl

WATERBEHANDELING

EUROWATER B.V.

Pastoor van Breugelstraat 8a 4744 RB Bosschenhoofd The Netherlands Tel: +31 880005000 Fax: +31 880005005 E-mail: gvt@eurowater.nl Website: www.eurowater.nl

WARMTEBEHANDELING

Elektrisch voorwarmen en gloeien / Inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

Delta Heat Services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ STELLENDAM Postbus 52 3250 AB STELLENDAM Tel: +31 (0)187- 49 69 40 Fax: +31 (0)187- 49 68 40 E-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

Jotem Waterbehandeling b.v.

Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74- 24 25 255 Fax: +31 (0)74- 24 34 880 E-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl zz

STUDBOLTS

ADVERTENTIE-INDEX BC Basco MANUFACTURER OF HIGH INTEGRITY BOLTING

Vierschaarstraat 7A 9160 LOKEREN Tel: +32 9 348 21 35 Gsm: +32 479 82 72 63 E-mail: sales@basco.be Website: www.bc-basco.com

Bea Nederland B.V.

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB Oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB Oud Beijerland Tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 E-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

Smit Gloeidienst B.V.

Havenlaan 16 5433 NL KATWIJK (N. Br.) Tel: +31 (0)485 31 65 66 Fax: +31 (0)485 31 87 32 E-mail: info@smit-industrial.com Website: www.smit-industrial.com

AAVOS International ���������������������22 Abonnees ���������������������������������������54 Andus Group b.v. �������������������������59 APC by Schneider Electric �������������52 BIM Media �������������������������������������42 Duurzaam Geproduceerd congres 40 EAO Benelux ���������������������������������22 Endress + Hauser �����������������������������2 Environmental Technology Publications �����������������������������24, 46 Havep Workwear ���������������������������26 Krohne Nederland ���������������������������4 M.O.B. Nederland ���������������������������2 Market review �������������������������56, 57 MODELEC Data-Industrie ���������������8 PAO Stichting PostAcademisch Onderwijs ���������������������������������������54 Petrochem platform ����������� 32 t/m 34 Spectades ���������������������������������������18 Stork Technical Services Holding �60 Vacaturesite Petrochem �����������������18 Yokogawa Europe Solutions ���������24

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van Petrochem, neemt u dan contact op met Jetvertising, Robbin Hofman, tel. 070 399 0000.

Uw abonnement wordt stilzwijgend verlengd tot wederopzegging en dient twee maanden van tevoren opgezegd te worden.

PETROCHEM 10 – 2015

PET10_Adv.indd 57

57

30-09-15 20:52 13:16 28-09-15

ONBEVANGEN

'Hoe je het ook draait of keert, ik ben gelukkiger met mijn schuldgevoelover-het-werk thuis, dan met een schuldgevoel-over-thuis op het werk.'

Schuldgevoel Misselijk word ik ervan. Mijn maag keert werkelijk om bij het zien van drijvende, aangespoelde, verminkte, dode kinderen.

Op het tv-journaal, in de krant, op de radio, ze zijn alom tegenwoordig. Waar trek je de grens? Want het duurde even voor ik doorhad dat de misselijkheid veroorzaakt werd door schuldgevoel, nog meer dan afkering en walging. Uiteraard niet van de kindjes zelf, maar van hun schrijnende situatie en hun ongelijke strijd in het leven. Hoe kan je winnen als je twee jaar, ondervoed, uitgeput en op jezelf aangewezen bent? Het is niet eerlijk, mijn moederhart bloedt.

Beroepseer Ik ben, net zoals elke werkende dertiger, altijd gehaast. Onderweg naar het werk, onderweg naar huis, de kinderen op tijd in bed steken en niet vergeten om zelf te eten, want ik moet ook eten produceren voor de jongste dochter. Beetje opruimen, alles klaarzetten voor de volgende dag en tijd verliezen door broodnodige slaap die godzijdank niet wordt gestoord. Elke dag rushen tegen de klok. Eigenlijk je kinderen moeten gaan oppikken in de crèche maar toch nog even blijven omdat je graag de juiste inbouw van een vacuümpomp wilt controleren, het is immers de laatste reserve. Uiteraard beland je dan nadien in de file naar huis zodat je - weeral - iemand anders moet bellen om je kinderen tijdig thuis te krijgen. Maar je bent wel zeker dat de productie draait totdat er nieuwe onderdelen geleverd zijn.

Omgekeerd, ’s ochtends je zieke kind toch nog wat langer knuffelen waardoor je te laat komt binnengevallen op de ochtendmeeting die helaas áltijd op hetzelfde uur moet doorgaan.

Of wat vroeger dan anders naar huis vertrekken om de kleine armpjes om je heen te voelen, die de wereld een beetje mooier maken dan ze eigenlijk is.

Want hoe je het ook draait of keert, ik ben gelukkiger met mijn schuldgevoel-over-het-werk thuis, dan met een schuldge-

voel-over-thuis op het werk. Het is mijn werk, ik doe het graag en ik ben er goed in. Het is anderzijds ook maar mijn werk. Ik moet het goed uitvoeren om ervoor te zorgen dat ik er ’s nachts niet van wakker lig. Het is mijn verantwoordelijkheid en ik word ervoor betaald, toch lijd ik ook aan een fenomeen gelinkt aan schuldgevoel, beter gekend als beroepseer.

Beslissingen nemen Maar dat geldt toch voor iedereen die op één of andere manier verantwoordelijk is voor andere mensen? Als jij secretaris-generaal bent van de Verenigde Naties, is het jouw werk om een einde te maken aan de situatie. Het is jouw werk om beslissingen te nemen, zodat er opnieuw zuurstof kan worden gegeven aan allen die in het Midden Oosten als ratten in de val zitten. Gooi je de zaak plat, of net niet, stuur je er een leger op af, onderhandelaars, whatever, maar het is dan ook niet onze verantwoordelijkheid, noch is het gerechtvaardigd om schuldgevoel op te blijven wekken bij de ‘gewone bevolking’.

Heren bedrijfsleiders, het is ook aan jullie om in actie te schieten. Gebruik jullie macht, verenig en onderneem in plaats van achterover te leunen en de winst te tellen. Als je zoveel in de pap te brokken hebt in een land, is het ook jullie werk om hulp te bieden aan mensen die beslist hebben om alles achter te laten in de hoop een plaats te vinden waar ze niet wakker worden van vallende bommen, krijsende mensen en paniekaanvallen.

Waar ze ’s nachts af en toe gewoon eens wakker worden van kinderen die naar het toilet moeten, pijn hebben omdat ze groeien of gewoon even hun armpjes om je heen willlen slaan.

Katrien Bogaerts werkt sinds juni 2013 als process engineer bij Kaneka in Westerlo, België, en is expert bij het Petrochem platform.

PETROCHEM 10 - 2015 58

PET10 J_Onbevangen.indd 58

30-09-15 13:30

ANDUS group companies: Manufacturing FIB Industries Gouda Refractories Nedstaal Special Steel Van Voorden Castings

Services & Maintenance

Gouda Feuerfest Deutschland Gouda Vuurvast Belgium Gouda Vuurvast Services ISS Projects Lengkeek Staalbouw

Contracting Armada Janse Armada Mobility Armada Rail HSM Offshore HSM Steel Structures RijnDijk Construction

Serving the industry Ons kernwoord: klanttevredenheid. Onze kerncompetenties: productie van hoogwaardig staal, vuurvaste bekledingen, grootschalige industriĂŤle staalgerelateerde projecten, industrieel gietwerk, sluizen en bruggen, olie- en gasplatforms, scheepsschroeven, drukvaten, warmtewisselaars, opslagtanks, kelderbierinstallaties, systemen voor filtratie en separatie, luchttechniek, lichtreclame, reizigers gerelateerde voorzieningen, bovenleidingsystemen voor het spoor, service en onderhoud. Nationaal en internationaal gecertificeerd, werkend volgens de hoogste veiligheids- en kwaliteitsnormen.

ANDUS Group BV | Voorstraat 56, 4132 AS Vianen | T +31 (0)30 - 211 58 00 | E info@andusgroup.com

Kennismaken? Graag.

Belt u even of kijk op www.andusgroup.com.

Andus Corporate MagAd.indd 1 PET10A4 C_Comm.indd 6

28-04-15 30-09-15 11:25 14:02

ASSET INTEGRITY PARTNER STORK IS EEN WERELDWIJD OPERERENDE KENNISORGANISATIE OP HET GEBIED VAN ASSET-OPTIMALISATIE EN INTEGRITY MANAGEMENT VOOR DE OLIE & GAS-, CHEMIE- EN ENERGIESECTOR. Stork is al 185 jaar een betrouwbare en toonaangevende leverancier van asset integrity managementdiensten. Wij helpen onze klanten bij het optimaliseren van de productie door het onderhouden, repareren en verbeteren van hun industriële assets. Als één team opereren wij vanuit verschillende technische disciplines waarbij we voortdurend streven naar continuïteit, kwaliteit, innovatie en kostenbesparing.

Hiermee leveren we toegevoegde waarde gedurende de gehele levenscyclus van de assets van onze klanten. Veiligheid heeft daarbij altijd onze hoogste prioriteit.

WWW.STORK.COM

20140211_Petrochem-advert.indd 1 PET10 C_Comm.indd 6

3/06/2014 10:43:32 30-09-15 14:03