Pet11 binder lr

Nr. 11 - 2015

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 21,00

Al 25 jaar het managementblad voor de olie- en chemische industrie

04 15

Inside Maga zine

voor de olieen gasin dustr ie

INSIDE Gaz prom stap verd er in Europe es droo msc ena rio PET11 OA

Inno vati e moe sch alie revo t luti e VS redd en

voorplaat.in

dd 51

28-10-15

14:27

‘U zaagt niet aan de tak van de boom waarop u zit’ • Antwerpse raffinage fit voor toekomst • FISCH versnelt duurzame innovaties • Thema: Maintenance & Shutdowns

PET11 B inhoud.indd 5

28-10-15 16:20

PET11 B inhoud.indd 5

28-10-15 16:21

IN DEZE EDITIE

14 ‘U ZAAGT NIET AAN DE TAK VAN DE BOOM WAAROP U ZIT’ Dat het momenteel goed gaat met de Vlaamse procesindustrie, heeft volgens minister Annemie Turtelboom te maken met decennialang gevoerd beleid waarbij innovatie een belangrijke rol speelt. ‘Het is niet het resultaat van deze of gene regering.’ En misschien ligt er zelfs een investering in de auto-industrie in het verschiet die het debacle met Opel, het sluiten van de Vlaamse fabrieken enkele jaren geleden, doet vergeten.

20 FISCH VERSNELT DUURZAME INNOVATIES IN BELGIË

40 THEMA: MAINTENANCE & SHUTDOWNS Fieldlab Campione is begin oktober officieel geopend in aanwezigheid van minister Kamp van Economische Zaken. Het eerste Smart Industry Fieldlab heeft zich ten doel gesteld de procesindustrie te helpen in zijn zoektocht naar een fabriek die honderd procent betrouwbaar is.

De MDI-fabriek van Huntsman in de Botlek Rotterdam kreeg een volledig nieuw besturingssysteem tijdens de stop in april. De fabriek heeft nu een andere besturingsstrategie, waarbij de operator centraal staat. Het complexe, multidisciplinaire project is in slechts veertien maanden afgerond.

Voor een omschakeling naar meer duurzame grondstoffen en processen in de chemische industrie heeft de Belgische brancheorganisatie essenscia ruim drie jaar geleden het innovatiecentrum FISCH opgericht. De eerste projecten zijn dit jaar opgeleverd, en de resultaten zijn bemoedigend.

24 ANTWERPSE RAFFINAGE FIT VOOR TOEKOMST Ondanks, of misschien juist beter gezegd, vanwege, de druk op de Europese raffinagesector, investeren ExxonMobil en Total beiden ongeveer een miljard euro in hun raffinaderijen in het Antwerpse havengebied.

30 UMICORE INVESTEERT IN CIRCULAIRE ECONOMIE Materialentechnologiegroep Umicore investeert 25 miljoen euro in haar fabriek voor kobaltraffinage in Olen, België. Dankzij de investering zal in de vernieuwde fabriek meer kobalt en nikkel kunnen worden geproduceerd en biedt het mogelijkheden om meer kobalt- en nikkelhoudende residuen te recyclen. Het past perfect in de strategie van Umicore om een circulaire economie tot stand te brengen.

INSIDE EN VERDER Commentaar 5 Feiten en cijfers • Sitech moet dwangsom betalen voor pyrazool-lozing in Maas • Shell en Albert Heijn vergroten samen gebruik LNG • DSM wil binnen tien jaar naar vijftig procent duurzame elektriciteit 7 Feiten en cijfers buitenland • Shell stopt met teerzandproject in Canada • Order voor Tebodin in Saoedi-Arabië 13 Innovatie 38 Olie & Gas 51 Column • Jan van Doorslaer 66

PETROCHEM 11 - 2015 3

PET11 B inhoud.indd 3

28-10-15 14:41

De massaflowmeter voor de procesindustrie

Al 25 jaar het managementblad voor de olie- en chemische industrie Nummer 11 - 2015 UITGAVE VAN: Industrielinqs pers en platform BV, Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam E-mail: redactie@petrochem.nl, website: www.petrochem.nl HOOFDREDACTIE: Wim Raaijen 020 312 2081 EINDREDACTIE: Liesbeth Schipper 020 312 2083 Miriam Rook 020 312 2796 REDACTIE: Dagmar Aarts 020 312 2084 VASTE MEDEWERKERS: Chris Aldewereld, Katrien Bogaerts, Jan Van Doorslaer, Jacqueline van Gool, Henk Leegwater, Erik te Roller, Wim Soetaert, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, David van Baarle, LAY-OUT: Bureau OMA bv, Wehl OMSLAGFOTO: Grontmij Refining & Trading Holland N.V. ADVERTENTIEVERKOOP: Jetvertising BV, t: 070 399 0000 - f: 070 390 2488 Rob Koppenol rob@jetvertising.nl TRAFFIC: Breg Schoen 020 312 2088 DRUKWERK: PreVision Graphic Solutions

Zoekt u een standaard massaflowmeter ook geschikt voor veeleisende applicaties?

KROHNE OPTIMASS 6400 is het antwoord.

Met de ontwikkeling van de OPTIMASS 6400 massaflowmeter voor vloeistoffen en gassen verlegt KROHNE de grenzen voor toepassingsmogelijkheden, en maakt daarmee het KROHNE massaflow portfolio compleet. De hoogwaardige meter zet de standaard voor nauwkeurigheid en betrouwbaarheid.

OPTIMASS 6400 bereikt superieure resultaten ook onder veeleisende condities, zoals cryogene of hoge temperaturen van –200 tot +400 °C en drukken tot 200 bar.

Geeft continue stabiele meetwaarden dankzij Entrained Gas Management, ook bij 0–100% gasinsluiting in vloeistoffen, en beschikt over CT goedkeuring voor het ijkwaardig meten van gassen en vloeistoffen (MI002 en MI005).

Wat uw veeleisende procescondities ook zijn, ons uitgebreide portfolio massaflowmeters biedt altijd een oplossing.

KROHNE – Proces instrumentatie is onze wereld.

ABONNEMENTEN (excl. 6% BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar.

Nederland/België € 168,- per jaar Introductie NL/B 25% € 126,50 per jaar Overig buitenland € 196,Losse verkoopprijs € 21,Studenten € 39,Proefabonnement 3 mnd € 27,50 OPZEGGEN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon.

Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) Fax: 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter.

Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1380-6386

Voor meer informatieve zie onze website.

PET11 C commentaar.indd 4

28-10-15 14:41

COMMENTAAR

‘Vlaanderen moet toch een geheim hebben.’

Tesla naar Antwerpen?

Elke grote industriële investering moet uiteraard worden gevierd. Of het nu in Rotterdam, Antwerpen, Moerdijk, Geel, de Eemsdelta, Terneuzen of bijvoorbeeld op Chemelot in Zuid-Limburg is. Een investering in productie-installaties is goed voor de regio, betekent al gauw meer werkgelegenheid en een nieuwe fabriek zorgt voor een aanzuigende werking voor meer economische activiteit. Niet alleen voor de regio zelf, maar zelfs voor de hele industriële Delta. Zo is elke grote investering in Antwerpen ook interessant voor Rotterdam en andersom.

Dus dat het goed met de industrie in Antwerpen gaat, biedt ook mogelijkheden voor Terneuzen, Moerdijk en zeker ook Rotterdam. Uitbreidingen bij Nippon Shokubai, Kuraray, BASF Antwerpen, Total, Exxon en op het terrein van Covestro (voorheen Bayer), kunnen verderop of terug in de keten ook effect hebben in de andere Delta-clusters. Natuurlijk hadden de andere regio’s ook wel graag zo’n lijstje willen presenteren, maar ze mogen tegelijkertijd blij zijn dat de investeringen niet naar elders in Europa zijn gegaan, of naar de VS, waar het schaliegas veel nieuwe investeringen heeft aangetrokken.

Mediageniek Toch zijn er bedrijven waar iedereen wel wat extra’s voor wil doen om ze binnen te trekken. En dan is het jaloersmakend als ze door een andere regio worden gescoord. Zo maakte de Eemsdelta vorig jaar enorme sier toen ze een enorme investering van het hippe Google binnensleepte. Daar waar veel Randstedelingen van de wereld af denken te vallen, verrijst de komende jaren een enorm datacentrum. Een investeringsproject om je vingers bij af te likken.

Al een tijdje hangen nog een paar andere van dat soort zeer gewilde investeringen in de lucht. Want waar wil Tesla-topman Elon Musk bijvoorbeeld een Europese productiefabriek bouwen? Onlangs was hij persoonlijk bij de opening in Tilburg van Tesla’s tweede assemblagefabriek aldaar. Het vervoeren van in de VS geproduceerde onderdelen, om ze in Nederland tot volwaardige elektrische bolides in elkaar te schroeven, is echter niet de meest duurzame manier en mogelijk ook niet het meest kostenefficiënt. Dat weet Musk ook. Daarom lijkt er een Europese productiefabriek te komen. Ja, welke industriële regio wil Tesla niet in haar gelederen? Dat hij tijdens zijn bezoek aan

de Lage Landen uitgebreid sprak met zowel de Nederlandse minister Henk Kamp als met de Vlaamse minister Annemie Turtelboom (zie hoofdinterview in deze Petrochem) doet vermoeden dat zowel Nederland als Vlaanderen in zijn aandachtsveld liggen...

Een speciaal bezoek aan de Haven van Antwerpen en met name aan het deel waar nog veel bouwrijpe grond ligt, doet vermoeden dat er serieuze interesse is bij Musk. En het is de laatste tijd wel duidelijk geworden dat er een klik is tussen Musk en Turtelboom. Of daarin meespeelt dat Turtelboom zelf een Tesla Model S als dienstauto heeft is onduidelijk, maar de twee hebben elkaar al een paar keer gesproken. Turtelboom ziet Musk als een visionair die zijn tijd tien jaar vooruit is. En wat zou het mooi zijn als een paar jaar na het sluiten van de Vlaamse Opel-fabrieken een veel moderner en mediagenieker bedrijf in Vlaanderen zijn heil zoekt.

Toegankelijkheid Misschien van iets minder internationale allure, maar waar ook veel over wordt gesproken in de Lage Landen is de plaats waar de eerste PEF-fabriek van Avantium wordt gebouwd.

Verschillende regio’s dongen naar de hand van Avantium. Te meer omdat PEF een veelbelovende innovatieve biogebaseerde kunststof is, met kwaliteiten die PET overstijgen. Wordt het een succes, dan volgen meer investeringen. Maar minstens zo belangrijk: innovatie is hot! En innovatief is Avantium zeker met de kunststof.

Uit verschillende bronnen komt het nog onbevestigde bericht dat deze investering naar Antwerpen gaat en aan het al mooie lijstje wordt toegevoegd. Als dat zo is, moet Vlaanderen toch een geheim hebben. Wat doet Antwerpen anders dan bijvoorbeeld de Nederlandse industriële regio’s? In deze editie proberen we in verschillende artikelen daar een antwoord op te vinden. Maar een ding is voor mij al zeker. Het is vele malen gemakkelijker om een afspraak te maken met een Vlaamse minister voor een interview dan met een Nederlandse minister.

Misschien dat toegankelijkheid van ministers ook een factor is.

Reageren? Via de mail: wim@industrielinqs.nl of via Twitter : @wimraaijen

PETROCHEM 11 - 2015 5

PET11 C commentaar.indd 5

28-10-15 14:41

... Layer 3 managed Ethernet Switch De uitstraling van de Lynx serie Ethernet switches met ingebouwde firewall en routingprotocols toont dat de switches hun toepassingen vinden in zware industriĂŤle omgevingen. De robuuste switches met het door Westermo ontwikkelde WeOS en de unieke functionaliteiten als FRNT (< 20ms hersteltijd) IPsec, VLAN, IGMP snooping en QoS. De ATEX / IECEX certificering staat garant voor toepassing in zeer zware en explosief gevoelige ruimtes.

... committed to perfection.

Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

adv_WmoA4_LynxEthSwitch.indd 1 PET11 advA.indd 6

17-11-14 16:13 28-10-15 14:31

FEITEN & CIJFERS

De TU Eindhoven en dertig bedrijven uit de industrie investeren honderd miljoen euro in onderzoek naar gezondheidstechnologie, duurzame energie, mobiliteit, hightech systemen, materialen en data science. Binnen deze gebieden werken TU/e-onderzoekers multidisciplinair, wat van groot belang is voor het oplossen van industriële vraagstukken. Een van de bedrijven is Philips, waarmee de universiteit zeventig promotieplaatsen creëerde. Andere grote partners zijn onder meer ASML en Océ.

De investering is onderdeel van het ‘Impulsprogramma’. De universiteit startte onder de noemer Impuls nieuw wetenschappelijk onderzoek met ruim dertig bedrijven, waarbij in elk project de bedrijven de onderzoeksplaatsen samen financieren met de TU/e. Dat levert in totaal 278 nieuwe promotieplaatsen op. De partners investeren hier samen circa 50 miljoen euro in. De TU/e investeert ook circa 50 miljoen.

FOTO: BRAINPORT2020

SITECH MOET DWANGSOM BETALEN VOOR PYRAZOOL-LOZING IN MAAS Waterschap Roer en Overmaas heeft Sitech (Chemelot) 27 oktober een dwangsom opgelegd van 50.000 euro. Sitech had op 23 oktober grotere hoeveelheden pyrazool geloosd dan toegestaan door de afvalwaterzuiveringsinstallatie (IAZI) via de zijtak van de Ur in de Maas.

Het waterschap heeft Sitech op 8 oktober aangegeven dat bij overtreding van de tijdelijk toegestane waarde voor pyrazool direct handhavend wordt opgetreden. Dat lijkt nu het geval: 25 oktober meldde Sitech een overschrijding van de toegestane waarde voor pyrazool. Het waterschap moest volgens procedures de eigen analyseresultaten van het geloosde afvalwater afwachten, voordat een definitief besluit kon worden genomen. Op basis van de informatie en afweging van de situatie is het waterschap uitgegaan van een dwangsom van 50.000 euro. Inmiddels is de lozing van pyrazool weer beneden de tijdelijk toegestane waarde.

Sitech had toestemming om tijdelijk pyrazool te lozen binnen de gestelde waarden van 60 microgram per liter in de uitstroom van de IAZI, met een piek van 100. Met deze waarde komt de door de minister tijdelijk toegestane concentratie pyrazool in de Maas voor drinkwaterwinning niet in gevaar.

Om vinger aan de pols te houden en direct te kunnen ingrijpen bij te hoge hoeveelheden pyrazool in de uitstroom van de IAZI, heeft het waterschap enige tijd geleden al strikte eisen gesteld aan toezicht en rapportage. Zo vinden vaker controles plaats en moet het bedrijf intensief monitoren en rapporteren over de afvalwaterstromen van en naar de IAZI. Dankzij dat strikte toezicht is de overschrijding van de toegestane waarde voor pyrazool snel opgemerkt en kon worden ingegrepen. De strikte eisen voor toezicht en monitoring op de uitstroom van de IAZI blijven van kracht.

Sinds juli wordt pyrazool gemeten in het oppervlaktewater. Dit is het gevolg van het tijdelijk niet goed werken van de afvalwaterzuiveringsinstallatie (IAZI) op het Chemelot-terrein. De IAZI loost op een zijtak van de Ur die uitmondt in de Maas.

SHELL EN ALBERT HEIJN VERGROTEN SAMEN GEBRUIK LNG Shell heeft 15 oktober zijn vierde LNG-tankstation (liquefied natural gas) voor vrachtwagens in Nederland geopend. Het nieuwe tankstation bevindt zich op het Albert Heijn-terrein in Pijnacker en wordt gebruikt door vrachtwagens die producten voor Albert Heijn filialen aanleveren. Shell en Albert Heijn werken nauw samen om het gebruik van LNG als brandstof voor zwaar transport in de bebouwde kom te vergroten.

Vrachtwagens die op LNG rijden zijn stiller dan vrachtwagens met dieselverbrandingsmotoren. LNG-vrachtwagens kunnen daardoor langer op de weg blijven in gebieden waar geluidsrestricties van toepassing zijn en bijvoorbeeld ook supermarkten in stedelijke gebieden in de avonduren bevoorraden. De brandstof is bovendien schoner dan diesel ten aanzien van de uitstoot van fijnstof, zwavel- en stikstofoxides en het kan een reductie opleveren van broeikasgasemissies.

Het nieuwe station in Pijnacker heeft een capaciteit van 70.000 liter LNG, en kan op dagelijkse basis zo’n 200 vrachtwagens van vloeibaar aardgas voorzien.

FOTO: SHELL

Dow Benelux investeert 500.000 euro in het Centrum voor Toptechniek in Zeeuws-Vlaanderen. Dat is onthuld tijdens het Dow vijftigjarig jubileumfeest. ‘Hiermee investeren we in het behoud en in kwaliteitsversterking van techniekonderwijs in de regio’, zei Anton van Beek, voorzitter van de Raad van Bestuur van Dow Benelux.

De jubileumdonatie is bestemd voor de huisvesting, inventaris en instrumenten tot het centreren van alle praktijklessen techniek in Zeeuws-Vlaanderen. Over realisatie en exploitatie van het centrum is in juli dit jaar overeenstemming bereikt door betrokken regionale onderwijspartijen: de Provincie Zeeland, Zeeuws-Vlaamse gemeenten, het Zeeuwse bedrijfsleven en -scholen, VO-scholen en ROC Scalda. Het centrum wordt gevestigd op het terrein van het ROC Scalda in Terneuzen en is operationeel per augustus 2017. De jubileuminvestering van Dow in het techniekonderwijs in de regio past in een traditie. In de afgelopen vijftien jaar investeerde Dow ook een miljoen euro in de kwaliteit van techniekonderwijs en in techniekpromotie.

PETROCHEM 11 - 2015 7

PET11 D feiten en cijfers.indd 7

28-10-15 14:42

Petrochem.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld

On- and offshore blade inspection and repair

Cracks Gel-coat damage

Lightning damage Certified technicians

Meer nieuws dan ooit Top-coat damage

• Actuele berichtgeving over de olie- en chemische industrie • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse Nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Delamination Modifications

Leading edge erosion

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

T. +31 (0)88 - 12 33 600 WWW.SKY-ACCESS.COM

Visit us at hall 11 booth 11.043A

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor

PET11 advA.indd 8

28-10-15 14:31

FEITEN & CIJFERS FINALISTEN ENLIGHTENMENTZ OF THE YEAR ZIJN BEKEND De finalisten van de Enlightenmentz of the Year 2015 zijn bekend. In totaal strijden tien duurzame innovaties mee om de titel in verschillende categorieën. Op 19 november presenteren zij zichzelf tijdens het Duurzaam Geproduceerd congres. De verkiezing is bedoeld om producten en processen die de groene industriële revolutie kunnen veroorzaken een duwtje in de rug te geven. De verkiezing kent drie categorieën: process, product en social.

Een Process Enlightenment zorgt ervoor dat hele productieprocessen en zelfs hele ketens duurzamer worden gemaakt met een grote positieve impact op de mens en het milieu. Een nieuw proces dat bijvoorbeeld breed inzetbaar is en veel energie of water bespaart. In deze categorie zijn de finalisten: Photanol die met gemodificeerde bacteriën allerlei chemicaliën kunnen maken uit zonlicht en CO2. Avebe met het project Solanic, een aardappeleiwitproduct met dezelfde eigenschappen als kippeneiwit. Ioniqa dat PET-plastic om kan zetten in zuivere grondstoffen waarvan weer PET gemaakt kan worden. En de laatste finalist is Betaprocess, deze techniek van het bedrijf Dutch Sustainable Development maakt het mogelijk om een suikerbiet in zijn geheel te verwerken en om te zetten in brandstoffen of grondstoffen voor de chemische industrie.

Bij de Product Enlightenmentz gaat het om productontwerpen die duurzaam, mooi en heel bruikbaar zijn. Duurzame producten met de x-factor dus. Denk aan innovatieve hippe elektrische auto's, speciaal ontworpen PV-dakpannen en bioverpakkingen. In deze categorie staan in de finale: VolkerWessels met de Plastic Road, een weg van plastic in plaats van asfalt. The Dutch Weed Burger, een innovatieve hamburger met zeewier als de smaakmaker. En Paperwise die papier en karton maakt van landbouwafval.

Een Social Enlightenment laat mensen en bedrijven door middel van een innovatie, idee of concept op een andere manier naar de wereld kijken. En inspireert henzelf en anderen om te verduurzamen. Peeeks, Saneral Ecotender en EnergyFloors strijden in deze categorie om de winst. Peeeks helpt bedrijven de energierekening tot wel 40 procent te verlagen door op het juiste moment apparaten aan of uit te zetten. Saneral Ecotender is een database waar industriële en bedrijfsmatige afvalstromen in een overzichtelijk systeem staan en waar bedrijven een innovatieve oplossing voor kunnen aandragen. En Energy Floors zet de kinetische energie uit een voetstap om in bruikbare elektriciteit.

De winnaars krijgen veel aandacht in de bladen en op de websites van uitgeverij Industrielinqs, ze krijgen een jaar lang toegang tot verschillende evenementen van hen en zichtbaarheid op www.enlightenmentz.nl. In november kan het publiek via internet stemmen op de finalisten. Daarnaast worden de winnaars mede bepaald door een jury en de bezoekers van het Duurzaam Geproduceerd congres.

DSM WIL BINNEN TIEN JAAR NAAR VIJFTIG PROCENT DUURZAME ELEKTRICITEIT Het Nederlandse chemiebedrijf DSM heeft onlangs aangegeven in 2025 de helft van de benodigde elektriciteit uit hernieuwbare energie te willen halen. Het gaat om een tussendoel, want uiteindelijk wil DSM naar honderd procent hernieuwbaar gaan, al heeft het bedrijf daarvoor zich geen tijdsdoel opgelegd.

DSM heeft dit aangekondigd tijdens de Climate Week, die eind september werd georganiseerd door The Climate Group. DSM heeft tijdens deze week zich aangesloten bij het RE100 programma, wat staat voor honderd procent ‘renewable electricity’. Daaraan doen ook andere Nederlandse multinationals mee, zoals Philips, Unilever en KPN. Volgens Fokko Wientjes, Vice President Sustainability bij DSM, geeft de RE100 beweging een duidelijk signaal dat de overgang naar duurzame energie reëel is. ‘We voelen bij DSM de verantwoordelijkheid om onze eigen ecologische voetafdruk te verminderen.

Energiebesparing en het vergroten van onze inkoop van duurzame energie zijn de twee belangrijkste prioriteiten om dit te bereiken’, aldus Wientjes.

DSM is het eerste sciencebedrijf aan die meedoet aan de campagne, constateerde Mark Kenber, CEO van The Climate Group. ‘Met de toetreding van DSM naast Philips, Unilever en KPN, is het duidelijk dat Nederlandse bedrijven de business case voor duurzame energie beginnen te herkennen.’

Lichtgevende verf op een fietspad tussen Sneek en IJlst licht de fietsers daar bij. Over een deel van dit elf kilometer lange fietspad aan de N354 is de innovatie toegepast. Een lichtgevende verf (seramic) die overdag licht absorbeert en dit ‘s avonds voor meer dan acht uur afgeeft. Naast de traditionele midden belijning is er ook voor gekozen om met seramic lightcoating lichtgevende bermbelijning (roadside light) toe te voegen. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat met regelmaat ongelukken gebeuren doordat fietsers in de berm belanden.

Seramic Lightcoating is een honderd procent energie neutrale coating die overdag licht absorbeert en dit in het donker afgeeft. Het product is ontwikkeld en wordt geproduceerd door Anker Stuy Verven. Door seramic Lightcoating toe te passen als markering op rijwielpaden verhoogd men de zichtbaarheid en veiligheid.

Naast het project in Sneek is een soortgelijk project uitgevoerd samen met de provincie Overijssel tussen Oldenzaal en Oostmarsum. Ook in Kopenhagen en Denemarken worden fietspaden op deze manier bijgelicht.

Denemarken richt zich naast veiligheid ook op energiebesparing. Deze energiebesparing kan onder andere worden behaald door het toepassen van lightcoating, aangezien in buitengebieden lantaarnpalen minder noodzakelijk worden.

Het eerste stuk bio-asfalt uit lignine is begin oktober geopend in Zeeland. De bitumen in het asfalt bestaat niet langer uit aardolie, maar is voor de helft vervangen door de hernieuwbare grondstof lignine. Als deze houtachtige stof zich bewijst in het wegdek dan ligt er een flinke markt voor bio-asfalt in het verschiet.

Onderzoekers van Wageningen UR Food & Biobased Research ontdekten vorig jaar in het laboratorium dat lignine een hoogwaardige biobased vervanger kan worden van fossiele bitumen.

Lignine plakt goed, is goed te verwerken en doet ook in de UV-stabiliteit en dimensiestabiliteit niet onder voor bitumen. Dat laatste betekent dat het

PETROCHEM 11 - 2015 9

PET11 D feiten en cijfers.indd 9

28-10-15 14:42

Datum: 19 november 2015 | Locatie: TCC Rotterdam

[Schrijf

u nu in

]

THEMA: SERIOUS BUSINESS PROGRAMMA 10.00 Ontvangst en registratie 10.30 Pitches & Preaches 1 - Keynote BASF Nederland + debat Pitches Process Enlightenmentz 12.00 Netwerklunch 13.00 Pitches & Preaches 2 Praktijkcases Serious Business - De nieuwe mindset van Avebe - Eward Hofstede, productiedirecteur Avebe - De Bouwfabriek - Jan Willem van de Groep, Greenspirator Pitches Social Enlightenmentz

14.30 Pauze 15.00 Pitches & Preaches 3 Pitches Product Enlightenmentz Praktijkcases Serious Business - Mission Zero - Geanne van Arkel, Sustainable Business Development Interface - Duurzaam Tijdschrift 2.0 16.30 Bekendmaking Enlightenmentz of the Year 16.45 Borrel 18.00 Einde

ENLIGHTENMENTZ Enlightenmentz zijn lichtende voorbeelden voor een duurzame toekomst. Niet alleen duurzaam maar ook mooi, comfortabel en intuïtief! Samen kunnen ze de groene industriële revolutie veroorzaken. www.enlightenmentz.nl DOELGROEP

• Beslissers in de industrie, waaronder sitemanagers, business development managers, productiemanagers • Process- en product engineers • Onderzoekers, beleidsmakers en consultants op het gebied van duurzame productie en producten

www.duurzaamgeproduceerd.nl/congres PET11 150901advA.indd iLinqs DGP10 congres.indd 1

28-10-15 01-09-15 14:31 16:31

FEITEN & CIJFERS EIGENBELANG OLIELANDEN LAAT BENZINEPRIJZEN DALEN De benzineprijzen blijven laag of worden zelfs nog lager, dat verwacht UnitedConsumers. Volgens het consumentencollectief komt dat doordat er door de overproductie van olie in OPEC-landen, Rusland en de Verenigde Staten een overschot aan olie op de markt is ontstaan. Dit overschot, als gevolg van het individueel verdedigen van hun eigen marktpositie, leidt tot een daling van de brandstofprijzen aan de pomp.

De vraag naar olie ligt al enige tijd lager dan de productie ervan. Vroeger zou de olieproductie worden teruggeschroefd, om de olieprijs op te drijven. Maar dat gebeurt nu niet.

De OPEC (organisatie van olie-exporterende landen) heeft onder leiding van Saudi-Arabië zestien maanden lang zelfs meer olie gepompt dan het afgesproken maximum van dertig miljoen vaten per dag. Ieder olieproducerend land, ook buiten de OPEC, verdedigt tegenwoordig zijn eigen marktpositie. Al deze landen zijn individueel te afhankelijk geworden van de olie-inkomsten. Minder produceren betekent minder omzet en daarmee een forse daling van soms miljarden aan overheidsinkomsten.

‘De macht van de OPEC, waarin Saudi-Arabië als grote olieproducent een belangrijke rol speelt, is niet meer’, volgens Paul van Selms van UnitedConsumers. De OPEC is na 55 jaar de regie rond de olieprijzen mogelijk voorgoed kwijt. Niet alleen het structureel eigenbelang van olielanden speelt een rol. Ook hoge investeringen in alternatieve, duurdere olie- en gaswinning zijn van belang. In 2008 werd het door de hoge olieprijzen elders interessant om te investeren in de relatief dure winning van schaliegas/-olie, een alternatief voor aardolie. Deze schalieproductie is met de huidige lage olieprijs veel minder rendabel, maar gaat wel door gezien de hoge investeringskosten die terugverdiend moeten worden. Daarbij wordt er steeds zuiniger omgegaan met fossiele energie. De ontwikkeling van het zuiniger en elektrisch rijden is hier een goed voorbeeld van.

De OPEC verliest steeds meer macht door de marktwerking. ‘Nog meer overschot aan aardolie heeft als gevolg dat de brandstofprijzen aan de pomp voorlopig laag blijven of mogelijk verder dalen. Alleen de stijgende belastingen en accijnzen op brandstoffen kunnen nog roet in het eten gooien’, aldus van Selms.

BRENT RUWE OLIEKOERS 60

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

56

52

48

44

40

22

23

24

25

SEPTEMBER 2015

28

29

30

1

2

5

6

7

8

9

12

13

14

15

16

19

asfaltdek in regen en zon nauwelijks zwelt of krimpt. Lignine kent allerlei interessante toepassingen, variërend van hoogwaardige applicaties als vanille en bio-aromaten (voor de chemische industrie) tot additief in brandstoffen.

Jaarlijks wordt er naar schatting tien miljoen ton asfalt geproduceerd en verwerkt op de wegen in Nederland.

Vier tot vijf procent daarvan bestaat uit bitumen. Jaarlijks is er zo’n 400 tot 500 duizend ton bitumen nodig.

Het geheel of gedeeltelijk vervangen van deze stof door lignine, levert dus een enorme duurzaamheidswinst op.

Van lignine zijn grote hoeveelheden oneindig beschikbaar. De stof waaraan planten hun stevigheid ontlenen, komt vrij bij de productie van pulp in de papierindustrie en is een minstens zo omvangrijke reststroom bij de productie van tweede generatie biobrandstoffen.

In Zeeland zijn drie wegvakken van elk zeventig meter aangelegd. Eén met lage temperatuur asfalt, vervolgens één van lage temperatuurasfalt met lignine en ten slotte een referentievak met hoge temperatuurasfalt.

Het proeftracé ligt op een rechte weg zonder stoplichten, zodat de omstandigheden gelijk zijn. De proef duurt in totaal twee jaar.

PERSONALIA De Technische Universiteit Delft heeft Eelco de Groot aangesteld als Fellow.

De Groot werkt bij internationaal advies-, ingenieurs- en projectmanagementbureau Royal HaskoningDHV als sociaal-politiek expert en richt zich op het verkrijgen en behouden van maatschappelijk draagvlak voor projecten voor de olie-, gas- en mijnbouwsector. Hij zal het onderwijsaanbod van de universiteit gaan versterken met zijn kennis van complexe industriële projecten.

De Groot was meer dan tien jaar werkzaam in Afrika, Azië, Latijns-Amerika, het Midden-Oosten en Europa in de driehoek olie-, gasen mijnbouwbedrijven, maatschappelijke groeperingen en overheden.

OKTOBER

PETROCHEM 11 - 2015 11

PET11 D feiten en cijfers.indd 11

28-10-15 14:43

We proudly celebrate a century of service, innovation and solutions. We are grateful to our loyal customers, who have made us who we are today. We would like to express our sincere gratitude for your continued support. With knowledge and experience cultivated across a century, we foresee a bright and sustainable future. Tomorrowâ&#x20AC;&#x2122;s in sight. www.yokogawa.com/100th info@nl.yokogawa.com 100th-ad-210x297.indd 1 PET11 advA.indd 12

01/10/15 13:54 28-10-15 14:31

FEITEN BUITENLAND

SHELL STOPT MET TEERZANDPROJECT IN CANADA Shell stopt met het Carmon Creek teerzand project in Canada. Dat had tot een productie van 80.000 olievaten per dag moeten leiden. Als gevolg van het afbreken van het project schrijft Shell twee miljard dollar af in het derde kwartaal.

Tot de exploitatie van de teerzanden werd in 2013 besloten. De verwachting was dat er in 2017 kon worden begonnen. Na evaluatie is nu besloten dat het project niet in het portfolio van Shell past op dit moment. Ook de lage olieprijs heeft meegespeeld. Het werd te duur om ruwe olie vanuit Canada te vervoeren, omdat de infrastructuur niet optimaal is.

‘We zijn wijzigingen aan het aanbrengen aan de samenstelling van het portfolio van Shell door de lange termijn upstream mogelijkheden wereldwijd te bestuderen en het beheer van de betaalbaarheid en de blootstelling in de huidige wereld van de lagere olieprijzen te managen. Dit dwingt Shell tot moeilijke keuzes’, zei CEO Ben van Beurden.

ORDER VOOR TEBODIN IN SAOEDI-ARABIË Als onderdeel van het expansiebeleid in Saoedi-Arabië heeft AFIA International Company besloten haar faciliteiten uit te breiden naar de haven van Jedda. Het engineeringcontract van deze grootschalige uitbreiding is toegekend aan Tebodin in Saoedi-Arabië.

Naast het grote tankpark vormen ook boilers en een kantoor faciliteit onderdeel van het project. AFIA International Company, onderdeel van de sector Foods binnen Savola Group, is marktleider in de productie van een verscheidenheid aan spijsoliën in Saoedi-Arabië.

Tebodin zal verantwoordelijk zijn voor alle ontwerpen, bestaande uit het architectonische ontwerp, het civiele/structurele ontwerp, pijpleidingen, elektra en brandbestrijding ontwerpen. Daarnaast zal Tebodin een coördinerende rol spelen met betrekking tot tender management.

Haytham El Rez, Country Director voor Tebodin in Saoedi-Arabië: ‘Dit project is voor ons van groot belang, omdat het onze positie op de Saoedische markt versterkt. We zijn een jong bedrijf en dankzij dit project zijn we verzekerd van meer exposure voor de projecten rondom Jeddah Islamic Port, naast de toekomstige uitbreidingen van AFIA.’ Savola Group is opgericht in 1979 met als doel de productie en marketing van spijsoliën en plantaardige ghee in Saoedi-Arabië. Tegenwoordig is het één van de succesvolste en snelst groeiende multinationals in de Golf, het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Turkije.

Het bedrijf beschikt over een breed portfolio aan bedrijven en activiteiten, waaronder spijsoliën, plantaardige ghee, suiker, pasta en detailhandel (hypermarkten, supermarkten en gemakswinkels).

Gunvor koopt de raffinaderij van Kuwait Petroleum in Europoort. Dat gaat wel gepaard met een verlies aan arbeidsplaatsen. Dit bevestigt een woordvoerder van Kuwait Petroleum aan het FD. De definitieve overdracht is pas na het overleg met de ondernemingsraad en goedkeuring door de mededingingsautoriteit. ‘De verwachting is dat die overdracht in het eerste kwartaal van 2016 plaatsvindt’, aldus de woordvoerder.

Het voltallige personeel van de Rotterdamse raffinaderij van Kuwait Petroleum - bij het grote publiek beter bekend als Q8 - is begin oktober ingelicht over het verkoopproces. Zij hoorden goed en slecht nieuws. Zwitserse grondstoffenhandelaar Gunvor houdt het complex in stand als raffinaderij.

Maar het slechte nieuws is dat een deel van de productie wordt stopgezet, wat banen kost.

Inovyn investeert in productie-eenheid Lillo. Inovyn investeert in een grootschalige kaliumhydroxide (KOH) productie-eenheid in Antwerpen/Lillo.

Dit onderstreept Inovyn’s positie als Europese hoofdleverancier van KOH. Het leggen van de funderingen en de aanpassingen aan de infrastructuur van de site zijn gestart.

Inovyn is een 50-50 Joint-Venture die de wederzijdse chloorvinyl-activiteiten van Solvay en Ineos combineert.

De site van Antwerpen/Lillo werd gekozen omdat ze optimaal geschikt is om de Europese klanten te dienen.

Gelegen in de Antwerpse haven beschikt de site over alle faciliteiten om KOH per schip te verzenden.

Evonik investeert in het Nederlandse bedrijf Airborne Oil & Gas. De Duitse chemiereus heeft deze investering samen met HPE Growth Capital (HPE) en Shell Technology Ventures gedaan.

De exacte bedragen van de investering worden niet bekend gemaakt.

Airborne Oil & Gas heeft een unieke techniek ontwikkeld voor de productie van thermoplastische composietbuizen voor verschillende toepassingen in de offshore olie- en gasproductie.

PETROCHEM 11 - 2015 13

PET11 D feiten en cijfers.indd 13

28-10-15 14:43

INTERVIEW

‘U zaagt niet aan de tak van de boom waarop u zit’

PETROCHEM 11 - 2015 14

PET11 O interview.indd 14

28-10-15 14:49

Dat het momenteel goed gaat met de Vlaamse procesindustrie, heeft volgens minister Annemie Turtelboom te maken met decennialang gevoerd beleid waarbij innovatie een belangrijke rol speelt.

‘Het is niet het resultaat van deze of gene regering.’ En misschien ligt er zelfs een investering in de auto-industrie in het verschiet die het debacle met Opel, het sluiten van de Vlaamse fabrieken enkele jaren geleden, doet vergeten. Een klik tussen de minister en Tesla-topman Elon Musk lijkt er al vast te zijn.

FOTO'S: MINISTERIE VAN FBE / WIM RAAIJEN

Wim Raaijen

Een Vlaams minister van Financiën, Begroting en Energie interviewen in de drukke begrotingsmaand oktober is een hele uitdaging. Na een ingecalculeerd uurtje wachten op de elfde verdieping van haar ministerie in Brussel, omdat besprekingen wat zijn uitgelopen, komt het verzoek van de minister om in haar dienstauto mee te rijden naar Antwerpen om haar tijdens de avondspits te interviewen. Onderweg naar een televisieoptreden dat begin van de avond was gepland. Gegarandeerd een uur de tijd, gezien de dagelijkse drukte tussen de twee grote Belgische steden. We spreken af dat de Opel Ampèra door een medewerker, die toch in Antwerpen woont, wordt nagebracht. En aldus geschiedt.

Een interview achter in de ruime elektrische auto is ook niet van alledag. De keuze voor elektrisch rijden is overigens kenmerkend voor de sociaalliberale Annemie Turtelboom (Open VLD).

Ze heeft het energiebeleid in haar portefeuille en energie-efficiëntie en verduurzaming heeft ze daarbij hoog in het vaandel staan. Practice what you preach.

Verkeersfiscaliteit Waarom ze zich zo sterk wil maken voor verduurzaming? Ze pakt haar iPhone en met een paar snelle swipes tovert ze een kaartje van Europa tevoorschijn. ‘Alleen hierom al. Dit kaartje geeft de fijnstofconcentraties van Europa weer. Vlaanderen en Zuid-Nederland kleuren het donkerste rood. Natuurlijk hebben we hier veel zware industrie, die zult u niet veel in het midden van Noorwegen vinden. Maar in Vlaanderen rijden ook te veel diesels rond. Die stoten veel fijnstof uit.’

Het dieselschandaal van Volkswagen toont nog maar eens aan PETROCHEM 11 - 2015 15

PET11 O interview.indd 15

28-10-15 14:49

INTERVIEW dat dieselmotoren op dat vlak nog een hele weg hebben te gaan. Er zit weinig anders op voor de Vlaamse regering dan het rijden op diesel te ontmoedigen en de aanschaf van elektrische en waterstof­ auto’s te stimuleren. ‘De Nederlandse overheid lijkt dat al beter in de hand te hebben dan wij in Vlaanderen. Dus hebben we nog een weg te gaan.’

Maar dat gaat dus veranderen. De Vlaamse regering voert vanaf 1 januari een bonus van maximaal vijfduizend euro in voor wie een elektrische of waterstofwagen koopt. Ook de verkeersbelasting en de Belasting op Inverkeerstelling (BIV) worden voor deze auto’s goedkoper. Maar wie een nieuwe of tweedehands dieselauto koopt die te veel CO2 en fijnstof uitstoot, zal meer

betalen. Dat heeft de regering beslist tijdens de opmaak van de begroting voor 2016. Een maatregel die uit de koker komt van Turtelboom en haar collega, milieuminister Joke Schauvliege.

Turtelboom: ‘Een vergroening van de verkeersfiscaliteit moedigt de aankoop van propere modellen aan en zorgt voor schonere lucht voor ons, onze kinderen en kleinkinderen.’ Het statement staat prominent op haar internetsite annemieturtelboom.be.

Technologieneutraal Ze wil echter nog niet zo ver gaan als bijvoorbeeld Elon Musk, de oprichter en topman van Tesla Motors, waarmee ze 25 september een persoonlijk onderhoud had. Vóór hij de top van de Vlaamse

Minister Annemie Turtelboom: ‘Niet gebruikte energie is altijd het schoonst en goedkoopst.’

regering ontmoette, schoof hij om half acht aan voor een ontbijtvergadering met Turtelboom. Er kan wel worden gesproken van een klik tussen de twee. Diezelfde avond suggereerde Musk bij de opening van de tweede assemblagefabriek van Tesla in Tilburg dat Volkswagen ‘het pad naar herstel van vertrouwen’ kan inslaan door ook op elektrische auto's in te zetten. Musk: ‘Met fossiele brandstoffen is de grens bereikt, er is amper nog vooruitgang mogelijk. Ik begrijp dat techneuten die onder grote druk staan met dit soort bedrog komen. Het is hun enige optie.’

Turtelboom wil echter neutraal staan ten opzichte van technologieën. ‘Ik heb veel bewondering voor mensen als Elon Musk. Hij is de tijd tien jaar vooruit.

Maar voor mij geldt allereerst het resultaat. Bij verduurzaming kan elektrisch rijden helpen, maar ik vind dat we ons niet op voorhand moeten vastleggen op een technologie. In principe ben ik technologieneutraal. Er zijn mogelijk meer innovatieve technologieën die er voor kunnen zorgen dat we minder en schonere energie gaan gebruiken bij ons vervoer.’

Superabsorberende polymeren Een andere oorzaak van de hoge concentraties fijnstof is de aanwezigheid van veel zware industrie in Vlaanderen en Zuid-West-Nederland, met de industriële havens van Antwerpen en Rotterdam als centra. Toch is de minister blij dat het momenteel goed gaat met de procesindustrie in Vlaanderen en is ze niet van plan de groei tegen te werken met te strenge regelgeving. ‘U zaagt toch niet aan de tak van de boom waarop u zit?

De chemie en life sciences horen bij de grootste industriële investeerders in ons land. Gemiddeld 1,8 miljard euro per jaar tussen 2003 en 2013. Elf van de vijftien grootste chemieconcerns in de wereld hebben geïnvesteerd in belangrijke productie-installaties in België. Alleen al de chemische cluster in de haven van Antwerpen had een toegevoegde waarde van drie miljard euro in 2012.

We moeten niet strenger willen zijn dan bijvoorbeeld Europese regelgeving. Ons uitgangspunt is een level playing field.

Gold plating ondermijnt de internationale concurrentiepositie. Met bijvoorbeeld de opkomst van schaliegas in de VS

PETROCHEM 11 - 2015 16

PET11 O interview.indd 16

28-10-15 14:49

moet Vlaanderen haar industrie niet op achterstand zetten.’

Maar de groei moet wat haar betreft wel zo duurzaam en energie-efficiënt mogelijk. Ze steunt van harte de aanleg van windmolenparken voor de Vlaamse kust, maar energiebesparing in bijvoorbeeld de industrie is minimaal net zo belangrijk. Turtelboom: ‘Niet gebruikte energie is altijd het schoonst en goedkoopst.’ Toen Nippon Shokubai een paar maanden geleden voor de pers een grote investering in de productiecapaciteit van superabsorberende polymeren (SAP) aankondigde, was zij ook van de partij in de Antwerpse haven. Met name om de Japanse investeerder een groot compliment te geven. ‘We streven in Vlaanderen naar een bloeiende, duurzame en energie-efficiënte chemische industrie. Daar is deze investering een geweldig voorbeeld van.’ Doordat Nippon Shokubai niet alleen investeert in een SAP-fabriek, maar ook een productie-installatie voor acrylzuur bouwt, kan het bedrijf haar energiegebruik na de uitbreiding halveren. Bij de productie van acrylzuur komt namelijk warmte vrij, die weer kan worden ingezet bij de productie van superabsorberende polymeren.’

Milibeter Het huidige succes van de Vlaamse industrie is volgens Turtelboom het gevolg van decennialang gevoerd beleid waarbij innovatie een belangrijke rol speelt. ‘Het is niet het resultaat van deze of gene regering. Al sinds de jaren tachtig, de periode van Gaston Geens met zijn Flanders Technology trekt men in Vlaanderen volop de kaart van innovatie.’ De zogenoemde triple helix, de samenwerking tussen bedrijfsleven kennisinstellingen en overheid, werkt momenteel volop in de chemie. En dat is ook nodig volgens Turtelboom. ‘De chemische industrie en de life sciences staan immers voor wereldwijde uitdagingen op het vlak van duurzame ontwikkeling: water, energie, voedsel, gezondheid en natuurlijke grondstoffen.’

Er zijn momenteel daarom ook verschillende initiatieven die op verduurzaming gerichte innovatie moeten versterken. Ze noemt bijvoorbeeld innovatieplatform FISCH, Flanders Innovation Hub for Sustainable Chemistry. Het is een initi-

‘We bevinden ons echt in een economisch scharniermoment.’ atief van brancheorganisatie Essenscia, met de steun van de Vlaamse regering.

‘Het belang van een dergelijk platform kan niet genoeg worden onderstreept.

Waarbij de nadruk op valorisatie en vermarkting moet liggen. Mooi is bijvoorbeeld dat een van de FISCH-projecten, Milibeter, werd opgenomen in de lijst van vijftig vernieuwers, samengesteld door de krant De Tijd.’ Het Antwerpse bedrijf Milibeter wil de soldatenvlieg gebruiken voor de productie van voedingsmiddelen en grondstoffen voor de chemie. De larven van deze vlieg eten niet alleen organisch afval en mest, maar produceren ook chitine, proteïne en vetten.

Alternatief Ook is Turtelboom een pleitbezorger van zogenoemde ESCO’s, oftewel Energy Service Companies. Hierbij besteedt de fabriekseigenaar de energievoorziening en het management uit aan een externe deskundige partij. ‘Voor grote, maar vooral ook kleine ondernemingen geloof ik rotsvast in de derdepartijfinanciering.

ESCO’s kunnen Vlaamse bedrijven helpen om energie-efficiënter te worden.

Dan hoef je als bedrijf niet langer te investeren, maar zal een private partij deze investering doen. De afbetaling van een financiering gebeurt dan op basis van de gerealiseerde vermindering van de energiefactuur. Een slimme constructie; PETROCHEM 11 - 2015 17

PET11 O interview.indd 17

28-10-15 14:49

TEAMPLAYER Onze flexibele specialisten werken het best in teamverband.

Op elkaar afgestemd zorgen zij voor compensatie, ondersteuning en ophanging van buisleidingen. Dit alles garandeert de klant kostengunstige oplossingen en zorgt voor een lange levensduur! HyDra – Quality by Witzenmann.

Witzenmann Benelux NV Ter Stratenweg 13 B-2520 Oelegem www.witzenmann.be

Anzeige 185x132.indd 1

25.02.14 14:24

BOUWPLANNEN?

UTILITEIT kantoren, distributiecentra, loodsen, etc.

AGRARISCH bewaarplaatsen, stallen, machinebergingen, etc.

INDUSTRIE fabrieken, bordessen, leidingbruggen, trappen,etc.

www.hansestaalbouw.nl

hanse + staal een sterk verhaal

RENOVATIE van asbest tot zonnepanelen, interne en externe renovatie.

Schenk Containerverhuur biedt u de grootste afzetbare container van Nederland! Deze is zeer geschikt voor de opslag van diverse vloeistoffen. De 80 m3 buffercontainer is verkrijgbaar in een open-top en gesloten versie.

SCHENK Containerverhuur levert desgewenst vloeistofdichte lekbakken en kunststof rijplaten.

• Vloeistofdichte containers (14, 20, 28 en 40 m3) • Ontwateringscontainers • Open-top en gesloten 80 m3 buffercontainers • Leidingwerk, appendages en aansluitingen • Transport van containers

PET11 advA.indd 18

NIJMEGEN t +31 (0)24 - 348 25 93

www.schenkgroep.nl

28-10-15 14:32

geen financiering die de schuldenratio van een productiebedrijf belast en tegelijkertijd het energiegebruik reduceert.’

Voor de financiering van dergelijke ESCO’s heeft de minister de Participatie Maatschappij Vlaanderen (PMV) opdracht gegeven om het oprichten van een speciaal fonds te onderzoeken. Een dergelijk ESCO-fonds moet de financieringskosten dragen van investeringen in energie-efficiëntie. Het fonds moet een goed alternatief zijn van traditionele financiering. Banken en andere klassieke financiële instellingen zijn terughoudend om te investeren in energie-efficiëntie.

Het gaat immers om complexe financiering voor beperkte investeringen. En het vereist ook een technische knowhow om de investering te onderzoeken op financiële en technische correctheid.

Churchill-site Als het aan minister Turtelboom ligt, zal de Vlaamse industrie in de komende vier jaar van haar ambtstermijn nog verder groeien op een energie-efficiënte en duurzame wijze. Een voorspelling waar het precies heen gaat, kan ze echter niet geven. ‘Het ziet er nu goed uit, maar aan voorspellingen waag ik me niet. We leven in onzekere tijden. Welke gevolgen gaat bijvoorbeeld de ‘dieselgate’ hebben voor de Duitse economie? De Vlaamse economie is daar nauw mee verbonden.

Overigens kunnen de problemen bij Volkswagen ook juist nieuwe mogelijkheden in Vlaanderen versterken en versnellen.’

De mogelijke komst van een Europese Tesla-fabriek naar Vlaanderen, bijvoorbeeld. ‘Het is logisch om daar te produceren waar de vraag is’, zei Elon Musk 25 september bij de opening van de tweede assemblagefabriek in Tilburg. Het transport van alle onderdelen van Californië naar Nederland is immers duur en nadelig voor het milieu, erkende hij.

Tijdens zijn bezoek sprak hij niet alleen afzonderlijk met de Nederlandse minister van Economische Zaken Kamp en minister Turtelboom, hij bracht bijvoorbeeld ook een uitgebreid bezoek aan de haven van Antwerpen. In de Vlaamse pers wordt daarom al druk gespeculeerd over een mogelijke komst van Tesla naar Antwerpen. Het dagblad De Morgen, 26 september: ‘Dat hij (Elon Musk, red.) gisteren zo lang in Antwerpen bleef,

waar de burgemeester toegaf dat ze naar de Churchill-site hadden gekeken, doet vermoeden dat vooral Antwerpen een mogelijkheid is.’ Op de Churchill-site zijn nog veel hectares voor nieuwe investeringen. Een mogelijke komst van een productiefabriek van Tesla zou het sluiten van de Opel-fabrieken een paar jaar geleden zomaar goed kunnen maken.

Overigens heeft de Vlaamse industrie volgens Turtelboom ook al eerder haar kracht bewezen door veel van het personeel dat toen op straat kwam te staan, weer te herplaatsen.

Rutte Tesla is een van de bedrijven die mondiaal bepalend zullen zijn bij het ontstaan van een nieuwe economische realiteit.

Niet voor niets wordt Musk wel eens de Henry Ford van de 21ste eeuw genoemd.

Turtelboom is zich ervan bewust dat er momenteel veel verandert: ‘We bevinden ons echt in een economisch scharniermoment. Wie had een paar jaar geleden gedacht dat de grootste hotelketen ter wereld momenteel geen eigenaar heeft: Airbnb. En datzelfde geldt voor het grootste taxibedrijf ter wereld. Ook concepten als Car2go zetten onze manier van denken volledig op de kop. Gebruik wordt belangrijker dan bezit. Onlangs zijn we met een Vlaamse delegatie naar Silicon Valley geweest. De chemie was daarbij ook vertegenwoordigd door onder andere Wouter de Geest van BASF Antwerpen. Wat we zagen was indruk-

wekkend. Ik heb vooral gekeken naar wat echt nodig is om als regio succesvol te zijn op het gebied van innovatie. Dan kom je op drie belangrijke factoren. Je moet topuniversiteiten hebben. Natuurlijk, Stanford en Berkeley zijn niet de minste. Maar we hebben hier ook goede universiteiten. Ten tweede is er geld nodig en ten derde lef. We moeten moed tonen.’

Dat laatste lijkt in Vlaanderen steeds meer te groeien. Zelfbewustzijn en lef.

Eigenschappen waar het Annemie Turtelboom blijkbaar ook niet aan ontbreekt.

En waar Nederlanders in het verleden misschien om bekend stonden, lijken dit nu ook eigenschappen van Vlamingen te worden. Als de nationale voetbalelftallen een afspiegeling zouden vormen, dan is er mogelijk spraken van een switch.

Overigens lijken de economische verhoudingen tussen Vlaanderen en Nederland na de verwoede strijd om de uitdieping van de Westerschelde een paar jaar geleden enorm verbeterd. Er zijn zelfs al gezamenlijke handelsmissies geweest. Of een nauwere economische samenwerking met Nederland ook aan nog meer succes kan bijdragen? Turtelboom: ‘Minister-president Mark Rutte was de eerste politicus van buitenaf die onlangs het Vlaamse parlement mocht toespreken. Dat mag voor zich spreken.

Gaat hij trouwens echt het Nederlandse volk vragen om straks bij de Europese kampioenschappen achter de Rode Duivels te gaan staan?’ ■ PETROCHEM 11 - 2015 19

PET11 O interview.indd 19

28-10-15 14:49

INNOVATIE

FISCH versnelt duurzame innovaties in België Voor een omschakeling naar meer duurzame grondstoffen en processen in de chemische industrie heeft de Belgische brancheorganisatie essenscia ruim drie jaar geleden het inno­ vatiecentrum FISCH opgericht.

Dat staat voor Flanders Innova­ tion Hub for Sustainable Chemis­ try. De eerste projecten zijn dit jaar opgeleverd, en de resultaten zijn bemoedigend.

Harmen Weijer

Onder leiding van essenscia Vlaanderen onderzochten chemiebedrijven, chemieprofessoren en kenniscentra enige jaren geleden de technische en economische haalbaarheid van een innovatieplatform voor duurzame chemie in Vlaanderen.

Het resultaat daarvan was FISCH, Flanders Innovation Hub for Sustainable Chemistry. Het betrof het eerste chemie-kenniscentrum in Europa dat duurzaamheid als belangrijkste criterium nam voor het beoordelen en realiseren van projecten.

Specifiek streeft FISCH naar de realisatie van nieuwe waardeketens, gebaseerd op de toepassing van duurzame chemie, vertelt Luc van Ginneken die door de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek VITO is gedetacheerd aan FISCH. ‘Deze ketens beginnen bij grondstoffenproducenten die toeleverancier zijn aan de chemie. De chemische industrie op haar beurt levert halffabricaten aan de maakindustrie. We willen met FISCH deze keten verduurzamen’, aldus Van Ginneken.

Plant on a truck Een van de projecten die dankzij FISCH is geïnitieerd, is Plant on a truck. In minder dan twee jaar heeft dit geresul-

teerd in de oprichting van een spin-off, InOpSys, in samenwerking met het Process and Environmental Technology Lab van de KU Leuven. Het is geen traditioneel procesintensificatie-project binnen bedrijven en processen, waarbij wordt ingezet op microreactoren of flowreactoren. Het gaat hier om procesintensificatie op industrieel niveau, waarbij nevenstromen uit het proces met flexibele, modulaire en mobiele units bij chemie- en farmabedrijven worden behandeld, zo vertelt Steven De Laet van het initiatiefnemende bedrijf AvoRe. ‘We richten ons dus specifiek op de non-core business van chemie- en farmabedrijven: afvalstromen. Als we bij deze bedrijven zouden proberen hun processen te intensiveren, dan werkt dat vaak averechts. Men kan dat meestal zelf veel beter of er is te veel weerstand. Wij richten ons daarom op een reëel probleem voor deze bedrijven: nevenstromen en dan vooral de pure afvalstromen. Deze stromen worden meestal afgevoerd en verbrand. Kortom, duur en zeker niet duurzaam.’

Tezamen met de KU Leuven heeft AvoRe het spin-off bedrijf InOpSys opgericht. De Laet: ‘In deze samenwerking hebben we technologie van de KU Leuven toegepast en een industrieel proces bedacht, dat deze afvalstromen on site bij chemie- en farmabedrijven kan verwerken. Dat doen we in een mobiele installatie die in een zeecontainer past.

Na de bouw van een pilot-unit die één kubieke meter per dag kan behandelen, zijn we nu begonnen met de engineering en bouw van een unit die tien tot vijftien kubieke meter per dag kan verwerken.

Door deze vaak waterige stromen met de juiste geavanceerde oxidatieprocessen te behandelen, wordt het mogelijk deze stromen vervolgens in de biologische

PETROCHEM 11 - 2015 20

PET11 P Fisch.indd 20

28-10-15 14:54

afvalwaterzuivering te introduceren. Vervolgens doen de bacteriën hun werk.’

Het FISCH programma is meer dan alleen onderzoek doen naar duurzame ketens. Het is ook een basis om vertrouwen te kweken tussen bedrijven onderling.

Flexibel, modulair en mobiel De oplossing is erop gericht om flexibel, modulair en mobiel te zijn. ‘Dankzij deze drie elementen kunnen we afvalstromen overal duurzaam verwerken. We willen binnen twee jaar toewerken naar het combineren van meerdere verwerkingstechnieken, zoals absorptie, actieve kool en membranen. Dat maakt het des te interessanter, want al deze technieken zijn bewezen, maar geven niet altijd het gewenste resultaat voor elke stroom.

Door de juiste technologieën verstandig te combineren, bereiken we een optimaal resultaat en kunnen we de investeringskosten omlaag brengen.’

Als het aan De Laet en InOpSys ligt, is dit het begin van een mobiele wijze van procesintensificatie in de chemische industrie. ‘Zoals gezegd richten we ons op non-core activiteiten. Maar als we aantonen dat dit mobiele concept voor chemie- en farmabedrijven interessant is, dan is de stap een stuk gemakkelijker om ook de core business, de productieprocessen, te intensifiëren via een Plant on a truck’, aldus De Laet. Er is vanuit een Frans en een Belgisch farmabedrijf overigens al zeer concrete belangstelling.

gië de afgelopen jaren onderzocht of het technisch en financieel haalbaar is om uit afvalreststromen van Sappi lignine terug te winnen. Sappi wil naast de lignine ook graag schoon water uit het afvalwater halen om dit te kunnen hergebruiken, bijvoorbeeld als ketelwater.

Het gaat hierbij om een andere manier van het terugwinnen van lignine dan in Nederland al wordt gedaan, legt Jan Hendrickx van Purazur uit. Hij heeft het proces mede bedacht en onderzoek gedaan naar de haalbaarheid ervan. ‘Om papierpulp te maken uit hout wordt wereldwijd het Kraft-proces gebruikt. Bij Sappi Lanaken wordt echter gebruikgemaakt van een chemisch-thermisch mechanisch proces (CTMP). Het restproduct van beide procedés is afvalwater waarin onder andere lignine opgelost zit. Voor het afvalwater van het Kraft-proces bestaat al een techniek om de lignine eruit te halen. Wij hebben nu een procedé ontwikkeld om datzelfde te doen voor het afvalwater van het CTMP-proces.’

Ligniwaste In een ander FISCH-project, Ligniwaste, hebben waterbehandelbedrijf Purazur en papierproducent Sappi Lanaken in Bel-

Jonge markt Voor de terugwinning van lignine uit de houtige afvalstromen van Sappi gebruikt Purazur een combinatie van technieken.

‘Dankzij deze technieken wordt een heel zuivere lignine teruggewonnen. Vooral het lage zwavelgehalte is kenmerkend en dat is weer van belang voor verder gebruik van deze lignine.’

Lignine kan namelijk zowel laagwaardig als hoogwaardig worden hergebruikt, legt Hendrickx uit. ‘Voor laagwaardige toepassingen kun je denken aan hechtmiddelen voor vezelplaten. Een hoogwaardige toepassing is te vinden in de chemische industrie, waar lignine een biobased grondstof kan zijn voor allerlei chemicaliën.’

Naast het terugwinnen van lignine wilde Sappi ook het afvalwater zuiveren.

‘Daarvoor hebben we de evaporatie-techniek gebruikt, waarbij we restwarmte van de papierfabriek hebben gebruikt. Het resultaat is schoon water dat Sappi kan hergebruiken als onder meer ketelwater.’

Uit het onderzoek van Ligniwaste blijkt dat het belangrijkste deel, het terugwinnen van lignine uit afvalwater, technisch haalbaar is, maar dat de markt van lignine nog te jong is om de duurdere behandeling te kunnen verantwoorden.

Hendrickx: ‘Het is een kleine markt, die nog in de kinderschoenen staat. De hogere meerkosten voor de terugwinning PETROCHEM 11 - 2015 21

PET11 P Fisch.indd 21

28-10-15 14:54

More than a solution.

• Elektrotechniek • Meet- en regeltechniek

• Keuren installaties, handgereedschap, ladders en trappen

• Data- telecommunicatie • Ondersteuning Technische Diensten • Brandmeldinstallaties

• Verhuur Zone 0 Verlichting

• Veiligheidsinstallaties

• Maatwerk CEAG kunststof Ex Klemmenkasten

Petrochemie

Technische Dienst

Pietersen Elektriciteit B.V. Westhavenkade 98, 3133 AV Vlaardingen Postbus 259, 3130 AG Vlaardingen Tel. (010) 434 32 66, Fax (010) 434 24 65 E-mail: pe@pietersen.nl, Internet: www.pietersen.nl

Safety

Kijk voor meer informatie op www.pietersen.nl

Installatie Techniek

Professionals in installatiewerk

SIGN OF SOLUTIONS HEAVY TRANSPORT. LIFTING AND HOISTING. CREATING CONNECTIONS. STATE OF THE ART EQUIPMENT. OUR COMMITTED PEOPLE AND SPECIAL CARE FOR YOUR VALUED CARGO. THAT IS WHAT IT’S ALL ABOUT IN OUR BUSINESS. CONTACT:

CONTACT US AT:

PET11 advA.indd 22

WAGENBORG NEDLIFT \ MERSEYWEG 50B \ 3197 KG \ ROTTERDAM BOTLEK \ THE NETHERLANDS TEL: +31 10 300 69 00 \ NEDLIFT@WAGENBORG.COM \ WWW.WAGENBORG.COM

WAGENBORG NEDLIFT \ MERSEYWEG 50b \ 3197 KG \ ROTTERDAM BOTLEK \ THE NETHERLANDS

28-10-15 14:32

INNOVATIE

kunnen nu nog niet worden terugverdiend. Zelfs als we op dit moment met de hoogwaardigere toepassing een hogere opbrengst kunnen vragen, is het niet rendabel.’

Dat betekent niet dat het onderzoek niets waard is geweest, benadrukt Hendrickx. ‘Het is een jonge markt, dus de kans is groot dat die over een paar jaar verder is geëvolueerd. En dat niet alleen de lignine-markt meer volwassen is geworden maar ook de techniek goedkoper is geworden. Alles valt of staat bij meer vraag naar hoogwaardige biogebaseerde grondstoffen. Dat betekent dat de resultaten van dit onderzoek tijdelijk in de ijskast worden gezet’, aldus Hendrickx.

Biodegradeerbaarheid Het zoeken naar een duurzame keten in de amineproductie brachten Cargill, Taminco (inmiddels overgenomen door Eastman) en Ecover in een derde FISCH-project bij elkaar, ondersteund door de Katholieke Universiteit Leuven.

‘Cargill heeft zetmeel- en suikerrijke reststromen, die het bedrijf op een hoogwaardige manier kan verwaarden’, vertelt Luc van Ginneken, die ook bij dit project betrokken is. ‘Eastman kan daaruit onder andere amines produceren. Wij hebben gekeken met welke katalysatoren dat productieproces kan worden verbeterd en ook verduurzaamd.’

Om van amines vervolgens oppervlakte actieve componenten te maken die Ecover in haar proces kan gebruiken, is het Amerikaanse bedrijf Stepan ingeschakeld. ‘Met de door Stepan geproduceerde componenten kan Ecover aan de slag om bijvoorbeeld wasmiddelen te maken.’

Het project dat net als de meeste FISCH-projecten twee jaar duurde, is deze zomer met nog eens twee jaar verlengd. ‘We gaan namelijk onderzoeken hoe het zit met de biodegradeerbaarheid, want dat is voor Ecover als duurzame producent van schoonmaakproducten van groot belang. Ook de economische haalbaarheid wordt de komende twee jaar verder onderzocht’, aldus Luc van Ginneken.

‘Alles valt of staat bij meer vraag naar hoogwaardige biogebaseerde grondstoffen.'

Vertrouwen Het FISCH-programma is meer dan alleen onderzoek doen naar duurzame ketens. Het is ook een basis om vertrouwen te kweken tussen bedrijven onderling. Het blijkt dat veel bedrijven in dergelijke ketens in België elkaar wel enigszins kennen, maar niet voldoende om op vertrouwelijke wijze met elkaar dit avontuur aan te gaan. Van Ginneken: ‘Dat is de winst van het FISCH-programma.

Als er zich een kans of een probleem voordoet, kijken we in dit programma of we zo’n keten van grondstofleverancier, tussenproducent en eindproducent kunnen sluiten. Daarbij proberen we ook een kennispartner te vinden, maar wel op zo’n manier dat het geen technologie-push wordt. Dit komt voort uit de specifieke vraag vanuit het bedrijfsleven en dat maakt dat dit programma meer producent-gedreven is.' ■ PETROCHEM 11 - 2015 23

PET11 P Fisch.indd 23

28-10-15 14:54

RAFFINAGE

Antwerpse raffinage fit voor toekomst Ondanks, of misschien juist beter gezegd, vanwege, de druk op de Europese raffinagesector, investeren ExxonMobil en Total beiden ongeveer een miljard euro in hun raffinaderijen in het Antwerpse havengebied.

Jacqueline van Gool

De Europese raffinagesector heeft het zwaar. Tijdens de vijfde meeting van het EU Refining Forum in juni van dit jaar noemde het Internationaal Energie Agentschap IEA de EU nota bene de ‘zieke man’ van de raffinage-industrie.

De vraag naar geraffineerde olieproducten daalt, de kosten voor grondstoffen, energie en personeel zijn hoog, de industrie is gefragmenteerd en installaties zijn op leeftijd. Bovendien is er een overcapaciteit, een significant deel van de raffinagecapaciteit is onbenut (gemiddeld tachtig procent benuttingsgraad in 2012 volgens cijfers van FuelsEurope). Ook is er een productonbalans (diesel/benzine).

Tot voor kort werd het overschot benzine verkocht aan Noord-Amerika. Maar door de snelle opkomst van schaliegas, goedkope energie en een dalende vraag, is de raffinagesector in de VS zelf beter in staat haar binnenlandse markt te bedienen en is het minder afhankelijk van import. Daarbij komt de strenge Europese regelgeving voor de industrie die bijdraagt aan het verzwakken van de Europese raffinagesector ten opzichte van de rest van de wereld.

Onderscheiden Tegen deze negatieve vooruitzichten lijken de twee recentelijk aangekondigde investeringen in de raffinagesector in het Antwerpse havengebied opmerkelijk.

Zowel ExxonMobil als Total investeren zo’n miljard euro in hun Antwerpse raffinaderijen. Is het toeval dat beide bedrijven vertrouwen hebben in Vlaanderen? ‘Vlaanderen is een aantrekkelijke regio voor investeerders in de chemie’, zei Frank Beckx, gedelegeerd bestuurder van essenscia Vlaanderen, tijdens het recente congres EemsDeltavisie. Hij noemde met name het clusterconcept in het ARA-gebied (Amsterdam-Rotter-

dam-Antwerpen) als belangrijke troef.

Multinationals investeren volgens Beckx in deze regio vanwege het logistieke platform, met state-of-the-art-infrastructuur en beschikbaarheid van land. Het enorme pijpleidingennetwerk in Antwerpen, met vertakkingen naar het zuiden, naar Nederland en naar het Ruhrgebied is uniek in de wereld, stelde Beckx. Er zijn leidingen voor olie, industriële gassen, etheen, propeen en nafta.

De kracht van het Antwerpse havengebied ligt volgens Beckx in de diversiteit van het gebied en het feit dat de waardeketen zeer geïntegreerd is, waardoor sterke synergiën ontstaan, zowel in de lijn van product-grondstof als in de energieketen. Ook noemde Beckx de aanwezigheid van goed opgeleide medewerkers als een belangrijke reden voor multinationals om voor de regio te kiezen. Dat gaat volgens hem niet alleen om de opleiding an sich, maar vooral ook omdat ze ‘de attitude hebben om te werken in een hoogtechnologische plant en weten om te gaan met veiligheid. Dat is iets waarin we ons onderscheiden van andere werelddelen.’

Ook noemt Beckx de samenwerking met overheden positief. Zo is er met de federale overheid een overleggroep opgericht voor de chemische industrie om te werken aan het verbeteren van randvoorwaarden op het vlak van energie, innovatie en arbeidsmarkt, om zo de competitiviteit van het cluster te versterken. Eerder was er een vergelijkbaar project met de Vlaamse regering.

Integratie Zowel Total als ExxonMobil onderschrijven de genoemde voordelen van het Antwerpse havengebied. ‘De locatie van de Antwerpse raffinaderij is een belangrijk competitief voordeel, de Noordweste-

PETROCHEM 11 - 2015 24

PET11 S raffinage.indd 24

28-10-15 14:55

Vlekkeloos Luystermans is daarnaast zeer te spreken over de samenwerking met de overheden en het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen: ‘Zij trachten ons te helpen om deze reuze-investering te realiseren,

FOTO: EXXONMOBIL

lijke Europese regio is een belangrijke hefboom voor de Benelux (geïntegreerde petrochemische cluster - Rotterdam).

De nabijheid van onze raffinaderij in Rotterdam is zeker ook een voordeel.

Onze beide raffinaderijen zijn complementair en met elkaar verbonden via de Rotterdam-Antwerpen pijpleiding’, zegt Todd Sepulveda, directeur van de ExxonMobil-raffinaderij Antwerpen. Sepulveda beaamt daarnaast dat de gunstige ligging in het geïntegreerde petrochemische cluster in de haven van Antwerpen een groot voordeel oplevert.

De integratie van raffinage en chemie is ook volgens Hilde Luystermans, directeur-generaal van de raffinaderij en petrochemische vestigingen van Total in Antwerpen, de kracht van de Vlaamse haven. ‘Het is een van de belangrijkste strategische sites voor Total. Het ligt in de ARA-zone, met bovendien goede verbindingen tussen onze raffinaderij in Vlissingen en petrochemische plant in Feluy. De haven van Antwerpen is goed gelegen in Europa en voorzien van een goed uitgebouwd pijpleidingnetwerk, dat zowel verbonden is met de haven van Rotterdam als met andere petrochemische industriegebieden in België en in onze buurlanden. Dit maakt de toevoer van onze grondstoffen en nutsvoorzieningen alsook de distributie van onze producten makkelijker. De Antwerpse petrochemie is een cluster dat samenwerking tussen bedrijven mogelijk maakt en waardoor ook onderhoudsfirma’s en goed geschoold personeel aanwezig zijn.’

Todd Sepulveda: ‘Het is belangrijk dat Europese wetgeving geen concurrentienadeel met zich meebrengt.’ of het nu gaat om de nodige vergunningen in orde te maken, terreinen ter beschikking te stellen voor tijdelijke opslag of huisvesting of mee te werken aan de logistiek, we kunnen altijd op hen rekenen. Voor de constructie van de nieuwe procesinstallaties kozen we ervoor om een groot deel van de installatieonderdelen modulair te laten bouwen op een werf buiten de fabriek. De kanten-klare modules kwamen per schip naar Antwerpen en werden vervolgens over de Scheldelaan naar de raffinaderij vervoerd. Er waren installatieonderdelen bij met afmetingen van een gebouw van ongeveer zes verdiepingen hoog en een

gewicht tot duizend ton. Het ging om het grootste transport ooit op Antwerpse wegen waarbij volledige delen van de weg afgesloten moesten worden voor alle verkeer. Om de ganse operatie vlekkeloos te laten verlopen was een heel goede samenwerking met de havenautoriteiten en de politie absoluut noodzakelijk.

Zonder hun hulp hadden we dit niet kunnen verwezenlijken.’

OPTARA en ROG Total denkt dat de Antwerpse raffinaderij met deze investeringen de uitdagingen in de Europese raffinagesector het hoofd kan blijven bieden. ‘De basis van een PETROCHEM 11 - 2015 25

PET11 S raffinage.indd 25

28-10-15 14:55

PET11 advA.indd 26

28-10-15 14:32

RAFFINAGE

goed draaiende raffinaderij of petrochemische plant blijft altijd het streven naar excellentie in onze operaties; absolute prioriteit voor veiligheid en betrouwbaarheid, aangevuld met procesoptimalisatie en een goed kostenbewustzijn.

Op deze basis bouwen we nu verder met onze nieuwe investeringen om onze operaties af te stemmen op de evoluties van de marktvraag, aanbod van grondstoffen en de milieuspecificaties van de producten.’

De investering van ongeveer een miljard euro wordt gebruikt voor twee projecten: OPTARA (OPTimalisatie Antwerpen Rotterdam Amsterdam Area) en ROG (Refinery Off Gas). Het OPTARA-project betreft de bouw van een nieuwe solvent deasfalteringseenheid om vacuümresidu (stookolie) te verwerken. Dit werd tot nu toe door thermisch kraken omgezet in lichtere producten, zoals gasolie, kraakbenzine en gas, maar in de nieuwe en in een aangepaste installatie wordt

het vacuümresidu omgezet in kwalitatief hoogwaardige oliecomponenten. Dit betekent dat er minder zware stookolie wordt geproduceerd en meer ontzwavelde diesel en huisbrandolie met een ultralaag zwavelgehalte. Het ROG-project heeft tot doel om de waardevolle koolwaterstoffen, die de raffinaderij in haar gasnetwerk heeft, te valoriseren.

In oktober 2014 stelde Luystermans in Petrochem dat het voor thermische krakers noodzakelijk is om flexibel in hun voeding te kunnen zijn. Luystermans zei toen: ‘De nieuwste thermische krakers die in de wereld worden gebouwd, zijn ethaankrakers. Ethaan is goedkoper dan nafta en we verwachten dan ook dat de Verenigde Staten vanwege het rijkelijk aanwezige schaliegas nog verder in die richting zal schuiven. Onze naftakrakers kunnen daarmee niet concurreren.’

Een van de alternatieven voor nafta is raffinaderijgas, dat tot nu toe werd ingezet als stookgas voor verschillende ovens.

Een deel kan worden gebruikt als grondstof voor de kraker. Total verwacht twintig procent nafta te kunnen vervangen door een deel van de raffinaderijgassen in te voeden op de krakers.

Nieuwe aanpak Beide projecten zijn nu in de constructiefase. Voor het OPTARA-project zijn de eerste installaties al in gebruik genomen. Het project moet volledig on stream zijn in 2016. Het ROG-project moet in 2017 worden afgerond. De constructie van OPTARA heeft enkele maanden vertraging, ROG verloopt volgens plan, zegt Luystermans. ‘Vooral de complexiteit van het OPTARA-project, waarbij installaties worden aangepast of bijgebouwd op zeer veel plaatsen in een draaiende plant, werd wat onderschat’, zegt ze nu. De modulaire constructie van de projecten is volgens de Antwerpse Total-directeur een volledig nieuwe aanpak: ‘We bouwen op hetzelfde ogenblik

EU REFINING FITNESS CHECK De Europese Commissie heeft voor verschillende sectoren de zogenaamde Fitness Check in het leven geroepen. Deze analyses zijn bedoeld om te kijken of wetgeving zijn doel treft en het niet voorbijstreeft. Ook voor de Europese raffinage-industrie is zo’n Fitness Check uitgevoerd. Het Europese onderzoeksinstituut Joint Research Centre becijferde dat de totale kostenimpact voortkomend uit EU-wetgeving kan worden geraamd op 47 eurocent per vat olie.

Een belangrijke, maar voor de hand liggende, conclusie is dat de wetgeving de bedrijven noodzaakt investeringen te doen om aan de EU-wetgeving te voldoen, in plaats van dit geld te gebruiken voor andere investeringen die de concurrentiepositie van de sector verbeteren.

Hoe dan ook, de stijgende energiekosten hadden volgens de Fitness Check de belangrijkste invloed op de concurrentiekracht van de industrie. De energiekosten stegen in de afgelopen twintig jaar continu. In 2012 tot zelfs meer dan zestig procent van de totale operationele kosten, aldus FuelsEurope, de Europese branchevereniging voor de raffinagesector.

In 2012 waren de energiekosten per vat olie in de EU vier keer zo hoog als in 2000. Buiten de EU stegen de kosten ook, maar kwamen gemiddeld slechts twee keer zo hoog uit in 2012 ten opzichte van 2000. Al met al is berekend dat de marge voor Europese raffineerders in de periode 2000 tot 2012 met 2,1 dollar per vat lager uitkwam ten opzichte van concurrenten buiten de EU.

Maatregelen die meegenomen zijn in de EU Raffinage Fitness Check: •R enewables Energy Directive (RED); •E nergy Taxation Directive (ETD); •E U Emissions Trading System (EU ETS); •F uels Quality Legislation (FQL); •D irective on Clean and Energy Efficient Vehicles (DCEEV); • I ndustrial Emissions Directive (IED), Integrated Pollution Prevention and Control Directive (IPPCD) en de Large Combustion Plants Directive (LCPD); •S trategic Oil Stocks Directive (SOSD); •M arine Fuels Directive (MFD); •E nergy Efficiency Directive (EED); • Air Quality Directive (AQD).

De FQL en IED/LCPD/IPPCD-maatregelen hebben geleid tot investeringen van raffinaderijen in ontzwavelingsinstallaties en emissiereductiemaatregelen. Ook is geïnvesteerd in logistieke en blending capaciteit, in overeenstemming met de RED. Door de FQL steeg de energieconsumptie. Strengere wetgeving zorgde er tevens voor dat schonere en duurdere stookolie gebruikt moest worden als energiebron voor de raffinaderijen.

Door de dalende vraag naar geraffineerde producten, daalde de benuttingsgraad van de raffinaderijen. Bij een lage benuttingsgraad is de operationele en energie-efficiency van raffinaderijen vaak niet optimaal.

PETROCHEM 11 - 2015 27

PET11 S raffinage.indd 27

28-10-15 14:55

ASSET INTEGRITY PARTNER STORK IS EEN WERELDWIJD OPERERENDE KENNISORGANISATIE OP HET GEBIED VAN ASSET-OPTIMALISATIE EN INTEGRITY MANAGEMENT VOOR DE OLIE & GAS-, CHEMIE- EN ENERGIESECTOR. Stork is al 185 jaar een betrouwbare en toonaangevende leverancier van asset integrity managementdiensten. Wij helpen onze klanten bij het optimaliseren van de productie door het onderhouden, repareren en verbeteren van hun industriële assets. Als één team opereren wij vanuit verschillende technische disciplines waarbij we voortdurend streven naar continuïteit, kwaliteit, innovatie en kostenbesparing.

Hiermee leveren we toegevoegde waarde gedurende de gehele levenscyclus van de assets van onze klanten. Veiligheid heeft daarbij altijd onze hoogste prioriteit.

WWW.STORK.COM

20140211_Petrochem-advert.indd 1 PET11 advA.indd 28

3/06/2014 10:43:32 28-10-15 14:32

aan verschillende deelprojecten binnen één groot project. Op de raffinaderij konden we de civiele werken uitvoeren en parallel bouwden we de installatiemodules op een externe locatie.’

Deze manier van werken brengt twee belangrijke uitdagingen met zich mee aldus Luystermans: ‘Enerzijds is de doorlooptijd van de deelprojecten veel korter dan voor het globaal project en anderzijds moet de constructie op de site zelf volledig worden uitgelijnd met de aankomst van deze modulaire constructies.

Het voordeel is natuurlijk dat door grote delen van de nieuwe installaties buiten de site te bouwen, dit veiliger en met een grotere productiviteit kan gebeuren.’

Diesel ExxonMobil investeerde al in 2008 in een nieuwe warmtekrachtcentrale van 130 megawatt en in 2011 in een dieselontzwavelingsunit (HPHT) op de Antwerpse site. Met de investering die een jaar geleden werd aangekondigd, heeft Exxon in de laatste tien jaar meer dan twee miljard dollar in de site gestoken.

‘De nieuwe installatie zal zware, hoogzwavelige olie omzetten in schonere olieproducten en transportbrandstoffen zoals gasolie voor de scheepvaart en diesel. De jaarlijkse ‘Outlook for Energy’ van ExxonMobil toont immers aan dat de vraag naar diesel voor vrachtwagens en ander commercieel transport in Europa in de komende decennia hoog blijft’, aldus Sepulveda. Als onderdeel van de nieuwe coker wordt een Tail Gas Cleanup Unit gebouwd. Hiermee worden de SO2-emissies gereduceerd met 75 procent (van 3280 ton per jaar tot negenhonderd ton per jaar). De bouw van de nieuwe installaties neemt twee tot drie jaar in beslag. Tijdens de constructiefase zijn ongeveer zevenhonderd extra werknemers aan de slag op de Antwerpse site, met een piek in 2016 tot wel twaalfhonderd. Sepulveda geeft aan dat de nieuwbouw na de constructie een zeventigtal additionele banen oplevert.

Concurrentienadeel ‘Ondanks de moeilijke omstandigheden in de Europese raffinagesector investeert ExxonMobil voor de lange termijn in

FOTO: TOTAL

RAFFINAGE

Hilde Luystermans: ‘Het is duidelijk dat ook onze industrie zich moet en wil inschrijven in de beweging naar duurzaamheid.’ zijn strategische raffinaderij in Antwerpen. ExxonMobil heeft zeer sterke assets in de Benelux en investeert daar verder in om ze competitiever te maken en om het hoofd te kunnen bieden aan de moeilijke Europese raffinage-context’, zegt Sepulveda, doelend op de eerder genoemde problemen. ‘Een verdere rationalisering in de sector binnen Europa dringt zich op. Toch is een zekere binnenlandse raffinagecapaciteit zeer wenselijk voor de energiezekerheid. Alleen moet men hier de markt laten werken en overheidsinterventies vermijden die de vrije concurrentie in gevaar brengen’, stelt de Exxon-directeur. ‘De Europese industrie is niet competitief door de hoge energie- en loonkosten, maar ook door de toenemende regeldruk uit Europa. Het is belangrijk dat Europese wetgeving geen concurrentienadeel met zich meebrengt. Daarnaast is voor een goed investeringsklimaat ook stabiele regelgeving nodig.’ Sepulveda geeft daarbij aan dat concurrerende landen in Azië, het Midden-Oosten en Amerika niet aan dezelfde randvoorwaarden en regelgeving onderworpen zijn.

Daarom pleit de raffinagesector voor een ‘level playing field’, waarbij alle spelers wereldwijd gelijk worden behandeld.

Sepulveda verwijst tevens naar de Fitness

Check voor de Europese raffinagesector. ‘Uit de resultaten van deze analyse blijkt dat de kostimpact van regelgeving significant is, overeenkomend met ongeveer 25 procent van de Europese marge daling in de periode 2000-2012. Heel concreet wordt gerekend dat de impact van EU-wetgeving en implementatie tussen 2010 en 2020 geschat wordt op 24,3- 47,2 miljard euro investeringen voor de Europese raffinage-industrie.’

Verstandig Luystermans over de Europese wetgeving: ‘Het is duidelijk dat ook onze industrie zich moet en wil inschrijven in de beweging naar duurzaamheid die volop bezig is. Het feit dat de Europese milieuwetgeving strenger wordt, kadert in deze beweging. Het is echter noodzakelijk dat er een duidelijk en transparant beleid wordt gevoerd zodat er rechtszekerheid is voor de bedrijven. Belangrijk daarbij is dat de aanpassingen geleidelijk en verstandig gebeuren en in overleg met de sector, temeer omdat ze meestal gepaard gaan met zware investeringen.

Belangrijk is ook dat Europese regelgeving toch min of meer in lijn blijft met wat gebeurt in de rest van de wereld, zo niet wordt de concurrentiepositie van onze bedrijven ondermijnd.’ ■ PETROCHEM 11 - 2015 29

PET11 S raffinage.indd 29

28-10-15 14:55

PROJECT

Umicore investeert in circulaire economie Materialentechnologiegroep Umicore investeert 25 miljoen euro in haar fabriek voor kobaltraffinage in Olen, België.

Dankzij de investering zal in de vernieuwde fabriek meer kobalt en nikkel kunnen worden geproduceerd en biedt het mogelijkheden om meer kobalt- en nikkelhoudende residuen te recyclen.

Het past perfect in de strategie van Umicore om een circulaire economie tot stand te brengen.

Evi Husson

Umicore in Olen produceert en verkoopt chemische producten op basis van nikkel en kobalt in de Cobalt en Specialty Materials-business. Denk hierbij aan kobaltpoeders die worden gebruikt in diamantwerktuigen en hardmetalen, kobaltoxides voor batterijen en voor het helpen kleuren van porselein, kobaltzouten voor de aanmaak van producten voor katalyse, en nikkelsulfaat, ook terug te vinden in de herlaadbare batterij, voor de vernikkeling van onderdelen of oppervlakten die hun toepassing vinden in de auto- en constructie- of in de elektronica-industrie. Daarnaast heeft de vestiging in Olen een onderzoeksafdeling en een germaniumafdeling die zich bezighoudt met toepassingen voor zonnecellen voor de ruimtevaart, nachtvisiesystemen, optische vezels en led-toepassingen.

Elektrificatie Eind september nam Umicore de beslissing om 25 miljoen euro te investeren in de meer dan dertig jaar oude kobaltraffinaderij in Olen. Dat terwijl juist veel raffinaderijen in West-Europa onder druk staan en de meeste kobaltraffinage in China plaatsvindt. Waarom gaat Umicore tegen de stroom in? Om diverse redenen, vertelt Jan Vliegen, senior vicepresident Cobalt & Specialty Materials en sitemanager van de fabriek in Olen. ‘Het idee om naar het Verre Oosten te trekken, hebben we zeker overwogen, maar uiteindelijk waren er genoeg redenen om in West-Europa te blijven. Ten eerste hebben we de raffinage oftewel zuivere kobalt nodig voor de productie van onze kobaltpoeders, -zouten en -oxides.

We willen daarbij niet honderd procent afhankelijk zijn van andere regio’s. Ten tweede produceert Umicore intern kleine afvalstromen die we via raffinage zelf weer kunnen herleiden tot zuivere kobalt

en nikkel. Tot slot verwachten we een groeiende marktvraag door elektrificatie van voertuigen en materiaalschaarste.

Beide trends brengen de noodzaak om de cycling loop van kobalt te sluiten met zich mee. En dan kom je weer bij ons in Olen terecht.’

Stromen De raffinaderij in Olen heeft vier grondstofstromen: de mijnbouw, interne stromen, de batterij-industrie en de hardmetalen industrie. Op dit moment is het grootste aandeel van toevoer nog steeds kobalt uit de mijnbouw, geeft Vliegen aan. ‘De wereldmarkt van kobalt is ongeveer 80.000 ton waarvan de helft wordt verwerkt in herlaadbare batterijen en een groot deel zijn weg vindt naar de hardmetalenindustrie, katalyse, pigmenten, et cetera. Omdat er juist zoveel kobalt naar de batterij-industrie gaat, is het niet meer dan logisch dat het aandeel uit (hernieuwbare) batterijen ook weer de weg naar raffinage terugvindt. Het is daarom de bedoeling dat de aanvoerstromen uit de batterij-industrie en hardmetaalindustrie flink gaan groeien door meer recycling.’

Allesbehalve een eenvoudige opgave.

Toch is er een aantal redenen waarom er steeds meer en vaker zal worden gerecycled, meent de sitemanager. ‘De waarde van de grondstof is een eerste aspect dat een toenemende rol zal spelen. Neem een gouden ring, die zal nooit worden weggegooid, maar altijd worden bewaard of omgevormd tot een ander product ongeacht van wie de ring of het goud is.

Goud is een schaarse grondstof, kobalt wordt ook schaars en wint daardoor aan waarde. Ten tweede is de grote hoeveelheid van een product een reden om iets met de afvalstroom te doen. Neem auto’s. Deze worden niet altijd uit elkaar

PETROCHEM 11 - 2015 30

PET11 V umicore.indd 30

28-10-15 14:56

FOTO: UMICORE

gehaald omwille van de waarde, maar omdat het er zoveel zijn. Niets hergebruiken betekent na verloop van tijd een zodanig grote omvang die niet meer is te overzien. De waarde is misschien laag, maar de "berg" zal moeten worden opgeruimd. Als laatste is er de wetgeving die oplegt dat mensen moeten recyclen, of ze willen of niet, meestal omdat een aantal producten toxisch zijn.’

Door de opkomst van hybride en elektrische wagens zal er steeds meer kobalt naar de fabriek terugvloeien, vermoedt Vliegen. Wanneer een auto aan het eind van zijn Latijn is, bevat de batterij nog steeds energie. Ze bevat veel koper, nikkel en lood en een klein beetje metaal in de elektronica, voldoende om de recycle cirkel te organiseren. Daar is nu en zeker in de toekomst geen ontkomen meer aan. ‘Met de elektrificatie van de auto zal deze cirkel zich uiteindelijk wel sluiten zodat we een circulaire economie kunnen teweeg brengen. We merken dat de industrie goed op gang komt. Zo kloppen tegenwoordig al invoerders en producenten van hybride en elektrische wagens bij ons aan om advies in te win-

Vliegen: ‘Recyclage-kobalt is nog erg klein, maar wel groeiend.’ nen over hoe ze moeten omgaan met recyclen, aangezien ze daar nog maar weinig van hebben begrepen. De grote winst door hybride en elektrische auto’s zal wellicht nog vijf of tien jaar op zich laten wachten. Batterijen ontmantelen is niet eenvoudig, maar die kennis heeft Umicore in huis. Hoe complexer de stromen, hoe concurrentiëler we zijn.’

Lange weg Maar hoe verloopt zo’n kringloop dan in de praktijk? ‘Het begint bij de diverse grondstoffen waaruit we door raffinage zuivere kobalt maken die we vervolgens omvormen tot bijvoorbeeld kobaltoxide’, legt Vliegen uit. ‘In onze fabriek in Korea wordt dit omgevormd tot kathodemateriaal van het nikkel-mangaan-kobalttype. Dit kathodemateriaal gaat vervolgens naar klanten zoals Samsung, LG, Sony, en vele anderen, die er lithium-ionbatterijen van maken voor toepassingen in tablets, mobiele telefoons,

iPods, en hybride en elektrische wagens.

In Hoboken, België, heeft ons bedrijf een batterijsmelter waar herlaadbare batterijen worden ontmanteld en de kernen worden gesmolten. Daar komt onder andere een kobalt-koper-nikkellegering uit die hier in Olen weer kan worden geraffineerd.’

Maar die mobiele telefoons, tablets, iPods en dergelijke moeten Umicore in Hoboken wel bereiken. ‘Dat is vaak nog een lastig verhaal. Neem het collecteren van oude mobiele telefoons. Wereldwijd wordt er maar drie tot vijf procent gecollecteerd. De meeste mobieltjes blijven thuis in de la liggen of vinden hun weg naar Afrika, waar ze een tweede leven krijgen. Er lopen grote acties, zoals koop een nieuwe mobiel en lever je oude in, maar die markt moet nog veel verder groeien om de cirkel te kunnen sluiten.’

Ook bij de hardmetaal-industrie gaat dit nog moeizaam. ‘Wat in de industrie terechtkomt, vindt zijn weg doorgaans PETROCHEM 11 - 2015 31

PET11 V umicore.indd 31

28-10-15 14:56

Unlimited connections

Mechanische vergrendeling van uw elektrische apparatuur voor de veiligheid van gebruikers.

De MARECHAL® DECONTACTOR™ is de nummer één keus voor het aansluiten van uw elektrische apparatuur zoals motoren, pompen, gereedschappen en voedingen. Doordat de contactdoos van een geïntegreerde werkschakelaar is voorzien wordt het mogelijk uw apparatuur in bedrijf met één druk op de knop te ontkoppelen. Dit vermindert tijdsverlies als gevolg van onderhoud, herpositionering van de apparatuur, storingen etc. Aangezien de verbinding verbroken is zodra de knop van de geïntegreerde werkschakelaar is ingedrukt kunnen zowel een elektricien als elk ander persoon de MARECHAL® DECONTACTOR™ veilig bedienen. Zowel de stekkers als contactdozen van de MARECHAL® DECONTACTOR™ kunnen worden voorzien van hangslotvergrendeling waardoor deze na ontkoppeling en vergrendeling tijdelijk niet meer kunnen worden gebruikt. Als gevolg van deze opties voldoet de MARECHAL® DECONTACTOR™ volledig aan uw LOTO-procedure en wordt de veiligheid van zowel het personeel als de apparatuur volledig gegarandeerd.

Onze site marechal.com

Petrochem_185x132_Condamnation_ATEX3/4_DXN3_NL_0615.indd 1

19/06/2015 08:51

MANAGEMENT OF ENGINEERING PROJECTS – People are Key In our complex, 24/7 multicultural global society, the successful delivery of technical projects is an ever-growing challenge. With a focus on both the people who form the project team and a fit-for-purpose management approach, this demanding task can be done more predictably.

• Innovative view on project management by Delft University of Technology professor Dr. Hans Bakker and a group of senior professionals • Basis for successful completion of both green and brown field projects in the process industry and infrastructure sector • Building and leading your team to a higher level

• Comprehensive guide to manage projects more successfully, right through completion and start-up • Inside look on future trends and challenges for the management of engineering projects • A must-read document for project managers in both the process industry and infrastructure sector

MANAGEMENT OF ENGINEERING PROJECTS – People are Key is published by NAP, the Dutch Process Industry Competence Network.

Professor Dr. Hans Bakker is affiliated with the chair Management of Engineering Projects at the Delft University of Technology in the Netherlands.

MANAGEMENT OF ENGINEERING PROJECTS – People are Key ISBN/EAN: 978-90-812162-0-3, hardcover, 328 pages, list price €59,50 excl. VAT Order via info@napnetwerk.nl. More information: www.napnetwerk.nl

151001MEPadhalfpage.indd 1 PET11 advA.indd 32

01-10-15 28-10-15 11:29 14:32

PROJECT wel terug naar ons. Ook katalysatoren komen terug. Maar wat gebeurt er met het boortje uit de boormachine dat bij jou thuis stuk is? Of het gebroken Delftsblauwe porseleinen vaasje? Beide producten bevatten kobalt, maar zullen hun weg naar Olen niet gauw vinden.

Recyclage-kobalt is nog erg klein, maar wel groeiend, dankzij de industrie. Er is echter nog een lange weg te gaan.’

Investering Toch is er voldoende potentie om 25 miljoen te investeren in de raffinaderij in Olen. ‘We hebben ons inmiddels meer dan dertig jaar bewezen en verwachten dit ook in de toekomst te kunnen doen.

We willen groeien in de productie van materialen voor hernieuwbare batterijen.

Om de bevoorrading te verzekeren, is deze investering nodig. Op dit moment zijn we samen met een ingenieursbureau bezig met de detailengineering om naar verwachting in mei 2016 met het project te kunnen starten.’

De raffinage gebeurt in drie fasen. In de eerste fase komen allerlei metalen binnen in diverse vormen en maten en grote hoeveelheden. ‘Het is de kunst om de juiste combinatie te vinden van deze stromen. Deze worden geloogd, oftewel in een zure oplossing gebracht. In een tweede fase zorgen we door een chemische reactie voor onder andere ontkopering en ontijzering. In de derde fase, de solventextractie, vindt er met organische solventen een extra zuivering plaats. De solventen kunnen metalen opnemen die er later weer kunnen worden uitgewas-

‘We merken dat de industrie goed op gang komt.’ sen, waardoor we uiteindelijk komen tot een zuivere kobalt- en nikkelstroom.

Deze twee stromen gaan vervolgens naar de fabriek voor verdere verwerking.’

De eerste fase, het in oplossing brengen, wordt volledig vernieuwd. Er komt een nieuw gebouw van ongeveer veertig bij veertig meter met nieuwe grote kuipen met roermechanismen die automatisch zullen worden opgevuld. De aansturing van pompen, kleppen en filters gebeurt automatisch, net als metingen en de opvolging van de reactiecondities.

‘Hydrometallurgie is in principe een vrij eenvoudig proces. De vier stuurparameters - zuurtegraad, potentiaal, temperatuur en druk als je een autoclaaf gebruikt - zijn gekoppeld aan een stuursnelheid.

Door een sonde in de kuipen te hangen en er een sturingsprogramma aan te koppelen, doet het geheel eigenlijk bijna vanzelf zijn werk.’

Naar verwachting zal de nieuwe raffinaderij begin 2018 volledig klaar zijn.

‘Aangezien het een nieuw gebouw is, hoeven we hiervoor naar verwachting niet uit productie te gaan. Na voldoende testen, zal tegen einde 2018 het oude gebouw worden afgebroken. Dat is wellicht typisch voor een fabriek met honderd jaar geschiedenis, het verplaatst zich geleidelijk over het terrein.’

Personeel Een nieuwe fabriek betekent ook minder personeel, zo werd aangekondigd in een

persbericht. Gedwongen afvloeiingen zijn er door de investering wellicht niet, meldt de sitemanager. ‘We zijn al een aantal jaren bezig om alles in de hele fabriek efficiënter te maken. Zo hebben we de laatste jaren al investeringen gedaan in automatisering, we hebben een nieuwe afvalwaterbehandeling, nieuwe persluchtvoorzieningen, maar ook elders hebben we de processen gestroomlijnd. Neem de ziektebriefjes van weleer, die bestaan niet meer, vakantieaanvragen gebeuren automatisch en zowat alle administratieve zaken die we konden stroomlijnen, hebben we veel efficiënter ingericht.’

Een gevolg hiervan is dat er uiteindelijk zeventig van de 930 mensen op natuurlijke wijze zullen afvloeien. ‘We kiezen om de afbouw te realiseren via natuurlijk verloop, zonder ontslagen.

Om de afbouw op te vangen, zullen we ons anders moeten organiseren, anders werken. We zetten hiervoor in op meer automatisering, digitalisering, samenvoegen van afdelingen.’

Wat Vliegen verder nog wil laten weten, is dat er uiteindelijk minder leidinggevenden zullen komen en de verantwoordelijkheden ook dieper in de organisatie zullen worden gelegd. ‘Dit vraagt enigszins om een investering om werknemers beter op te leiden, maar het toezicht zal daarbij ook afnemen. Dit is een proces dat de komende jaren nog verder zal worden voortgezet.’ ■

WERELDWIJDE GROEI COBALT & SPECIALTY MATERIALS Cobalt & Specialty Materials (CMS) heeft een aantal overnames gerealiseerd om haar wereldwijde activiteiten te versterken en haar organische groei via investeringen aan te vullen.

Eind 2013 werd Palm Commodities overgenomen, gelegen bij Nashville, Tennessee in Amerika. De fabriek zet voornamelijk nikkel, kobalt en koper om in een ruim gamma oppervlaktebekledingsproducten voor de oppervlaktebehandelingssector en produceert verbindingen van zeldzame aardmetalen, zoals lanthanum, cerium, praseodymium en neodymium. In de overname was een groot verkoop- en distributienetwerk in Noord-Amerika inbegrepen, dat de capaciteiten van CSM in deze markt zal versterken.

In 2014 rondde de business unit nog drie andere bedrijfsovernames af om haar bereik in de waardeketen te verhogen.

CP Chemicals, gevestigd in Wickliffe, Ohio in Amerika, werd overgenomen en kreeg de naam Umicore Specialty Materi-

als Recycling (USMR). Het recyclet en raffineert schroot van superlegeringen die kobalt, nikkel, tantalium en rhenium bevatten. CSM kocht vervolgens de productieapparatuur en het klantenbestand van het Spaanse bedrijf Faci Metalest. Die apparatuur voor de productie van vloeibare metaalcarboxylaten wordt in de site van Umicore Brugge geïntegreerd, die al jarenlang actief is in dit domein. De overname vormt de basis voor verdere expansie.

Eind 2014 voltooide CSM de overname van de resterende aandelen in het Italiaanse bedrijf Todini & Co, een Europese leider in de distributie van industriële chemische producten. Dit zal de business unit in staat stellen om haar distributieactiviteiten verder uit te breiden en haar bevoorradingsketen voor grondstoffen voor eindklanten te versterken.

Bron: Jaarverslag 2014 Umicore

PETROCHEM 11 - 2015 33

PET11 V umicore.indd 33

28-10-15 14:56

Helder inzicht in uw installaties Applus RTD levert innovatieve, betrouwbare en kwalitatief hoogwaardige technologieën en diensten voor Niet-destructief Onderzoek, inspecties en certificatie.

Toegewijd, proactief en vakbekwaam personeel is overal ter wereld beschikbaar om met u samen te werken om operationele effiency te behouden, terwijl de risico’s voor mens en omgeving geminimaliseerd worden.

NDO Inspectie Certificatie Training & Ontwikkeling Stralingsbescherming

Wij bieden u een helder inzicht in de integriteit van uw installaties.

T + 31 10 716 60 00 E info.netherlands@applusrtd.com

www.ApplusRTD.nl

ADVERTENTIE-INDEX Abonnees . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

Maréchal Electric . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Aerzen International Rental . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

Market review . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64, 65

Andus Group . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

MODELEC Data-Industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6, 48

APC by Schneider Electric. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

Parker Hannifin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

Applus RTD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

Petrochem platform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 t/m 37

BetaPublishers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

Pietersen Electriciteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

Duurzaam Geproduceerd congres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

Schenk Verhuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

Eco Ketelservice Verhuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Sky Access . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8, 46

Endress + Hauser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Stichting NAP-DACE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Gelis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

Stork Technical Services Holding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

Hanse Staalbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

Wagenborg Nedlift Vlaardingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

Koole Tankstorage Pernis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68

Watervisie congres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

Krohne Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

Witzenmann Benelux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

Logisticon Water Treatment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58

Yokogawa Europe Solutions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

PET11 advB.indd 34

28-10-15 14:35

150928 iL

MAGAZINE ONLINE FILM EVENTS MEETINGS AWARDS EXPERTS LEDEN PARTNERS ZICHTBAARHEID BEREIK CONTACT KENNISDELING

Het Petrochem platform is een zelfstandig en onafhankelijk managementplatform voor de olie- en chemische industrie, gericht op opdrachtgevers en toeleveranciers in de hele keten van oliewinning, via raffinage en bulkchemie tot fijnchemie Het Petrochem platform deelt kennis en inspiratie door de integratie van netwerk, magazine, website, events, social media, film, verkiezingen, round tables en specials.

Het Petrochem platform versterkt uw netwerk.

Het Petrochem platform kent experts, leden en partners.

Meer weten: Anouk Bouwmeester 020 3122 797 anouk@industrielinqs.nl

Het Petrochem platform biedt partners een optimale mix van zichtbaarheid, bereik, contact en kennisdeling.

petroplatform.petrochem.nl PET11 150928advB.indd iLinqs PET 35 congres.indd 1

28-10-15 28-09-15 14:35 14:40

Het Petrochem platform brengt experts, gebruikers en leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te dragen aan transparante informatievoorziening rond de olie- en chemische industrie.

Het Petrochem platform bereikt zijn doelgroep via het vakblad Petrochem, de website www.petrochem.nl, de nieuwsbrief, rondetafelbijeenkomsten, het jaarcongres Deltavisie en andere events.

PARTNERNIEUWS

PARTNERS VAN HET PETROCHEM PLATFORM

Ortec inspireert minister-president Op het hoofdkantoor van Coca-Cola in Atlanta praatte premier Rutte begin oktober over een samenwerking tussen Ortec en de frisdrankreus, die alleen al in Noord-Amerika - waar 20 procent van de cola wordt verkocht - jaarlijks 45 miljoen dollar aan kostenbesparingen oplevert. Ortec bedacht software die nauwkeurig berekent hoeveel trucks nodig zijn, hoe ze beladen moeten worden en welke route ze moeten rijden om zo min mogelijk kilometers te maken. Rutte noemt het een voorbeeld van absolute 'wereldtop' van de logistiek.

Open dag BASF groot succes De Open Dag van BASF die op 26 september werd gehouden in het kader van de nationale Dag van de Chemie was een groot succes. Bijna 2100 geĂŻnteresseerden bezochten de vijf productielocaties in Nederland. Zij werden welkom geheten door een team van ruim 200 enthousiaste medewerkers.

Bezoekers konden ze zien hoe de producten bijdragen aan het verbeteren en duurzamer maken van eindproducten van de klanten. Kinderen konden op verschillende locaties proefjes uitvoeren en spelenderwijs ervaren hoe boeiend chemie is.

Next Gen Condition Monitoring 2.0 De omgeving waarin de asset manager opereert, wordt steeds complexer door toenemende eisen van klanten, aandeelhouders en toezichthouders.

Om verder te verbeteren moet er vaker multidisciplinair samen worden gewerkt. Daarvoor moeten systemen, processen, mensen en organisatie aan elkaar worden gekoppeld. 'Next Gen Condition Monitoring' heeft als doel het verbeteren van onderhoud en werkprocessen door met slimme technologie realistisch haalbare optimalisaties te bewerkstelligen. Next Gen Condition Monitoring 2.0 vindt op 26 november plaats in Rijswijk.

Bekijk alle partnerfilmpjes op petroplatform.petrochem.nl

CONTENTPARTNER

LEDEN VAN HET PETROCHEM PLATFORM

KLEUREN: LOGO CITTĂ&#x20AC; ROMANA PANTONE

CMYK

ROOD: PMS 1797 ORANJE: PMS 158 LICHT ORANJE: PMS 1505

ROOD: 5-90-75-0 ORANJE: 5-70-90-0 LICHT ORANJE: 0-30-70-0

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Petrochem platform, kijk dan op www.petrochem.nl of neem contact op met Anouk Bouwmeester: Anouk@industrielinqs.nl - 020 3122 797

PET11_Platform.indd 36

28-10-15 14:39

‘EXPERTQU TES’ Verstandig besluit van Shell, nu Gazprom en Rosneft nog overtuigen van de kwetsbaarheid van het Noordpoolgebied.’

De BASF/Wintershall-Gazprom-overeenkomst kan nog voor problemen komen te staan. De Britse regering is niet geheel overtuigd van de noodzaak van deze aandelenwissel. Het Britse Ministerie van Energie zal nog steeds haar toestemming moeten verlenen via een zogenaamde letter of comfort.’

Louwrens Hacquebord, Universiteit Groningen, op Twitter na het nieuws dat Shell stopt met olieboringen op de Noordpool.

De onrust en actiebereidheid onder personeel is groot.

Daarin speelt ook nog steeds de boosheid een rol over het schrappen van grootscheepse investeringen enkele jaren geleden. Het personeel vindt dat die investeringen zouden hebben geleid tot een betere positie van de raffinaderij nu.’

Egbert Schellenberg, FNV, in het FD over de overname van de raffinaderij van Kuwait Petroleum in Europoort door Gunvor. De overname gaat echter gepaard met de sluiting van de productiefaciliteiten voor smeerolie.

Hierdoor hangt 25 procent tot 30 procent van het personeel verlies van hun baan boven het hoofd.

Cyril Widdershoven, TNO, over de recente ontwikkelingen bij Gazprom, in zijn artikel in Olie & Gas in deze Petrochem.

Zoals de hoofdredacteur in zijn vorige editorial beklemtoonde: in de industrie is qua duurzaamheid nog heel wat te rapen. Zowel inzake energiebeheer en -gebruik, als inzake grondstoffeninzet en leefmilieu-effecten.’

Jan van Doorslaer in zijn column in deze Petrochem.

HET EXPERTPANEL VAN HET PETROCHEM PLATFORM BESTAAT UIT DE VOLGENDE SPECIALISTEN

PET11_Platform.indd 37

Ben Ale BenAle Risk Management Advice, eigenaar

Jan Bout Bout&Co, partner

René den Heeten Huntsman Polyurethanes, process chemist

Cas König ESD-SIC, plantmanager

Elsbeth Roelofs MVO Nederland sectormanager Chemie, Internationaal MVO programma

Wim Soetaert Universiteit Gent, professor

Johan Alebregtse AkzoNobel Industrial Chemicals, site director Rotterdam

Frans Brüning KH Engineering, business development manager

Ronald Hoenen, DSM Dyneema, site manager

Henk Leegwater Lexxin, consultant

Frans Scheeren OCI Nitrogen, plantmanager

Wouter Stam Flowid, managing director

Cees Jan Asselbergs Deltalinqs Algemeen adviseur

Jan Van Doorslaer voormalig woordvoerder, BASF Antwerpen

Eward Hofstede AVEBE, managing director operations

Bart Leenders Neste Oil, managing director

Ruud Schenk Cofely West Industrie, algemeen directeur

René Venendaal BTG Bioliquids, algemeen directeur

Jos Benders voormalig topman Lyondell

Niko van Gent voormalig woordvoerder, Huntsman Holland

Karin Husmann Plant One, managing director

Frank de Leng Botlek Tank Terminal, plantmanager

Egbert Schellenberg FNV, vakbondsbestuurder procesindustrie

Roelf Venhuizen Profion, voorzitter

Katrien Bogaerts Kaneka, production engineer

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht, Learning & Development consultant

Hans Kerkhoven voormalig topman Shell Global Solutions

Cor van de Linde iTanks, managing director

Dik Schipper Dow Benelux, production leader

Steffen Walgien Tebodin, manager Engineering Oil & Gas

Sandra de Bont VOTOB, directeur

Louwrens Hacquebord Universiteit Groningen, professor

Cor Kloet voormalig algemeen directeur SPIE Nederland

Michel Meertens DSM, director manufacturing competences

Jaap Schouten TU Eindhoven, professor

Cyril Widdershoven TNO, business development manager

28-10-15 14:39

INNOVATIE EUROPESE PRIJS VOOR INNOVATIEVE LASTOORTS

ITANKS-LEDEN Petrochem Platform

Rental

Maar liefst 90 tot 95 procent reductie van schadelijke rook tijdens het lassen en een jaarlijkse besparing van drieduizend euro per lasser. Dat is mogelijk met de 7XE Extractor lastoorts, een gezamenlijke ontwikkeling van de Nederlandse fabrikant van lastoortsen Translas, het innovatieplatform iTanks en TNO. Ze wonnen er in oktober de EARTO Innovation Award 2015 mee.

Van de 26 inzendingen voor de award haalden zes innovaties de finale, verdeeld over twee categorieën: ‘Impact Delivered’ en ‘Impact Expected’. Innovaties uit de eerste categorie hebben hun maatschappelijke en economische nut en impact reeds bewezen en zijn op de markt gebracht. In deze categorie won de 7XE Extractor van innovaties van het Duitse Fraunhofer Institut en van het SP Technical Research Institute of Sweden.

Te veel lasrook inademen geeft een verhoogde kans op astma, bronchitis, COPD en aantasting van het zenuwstelsel. Daarom zijn er strenge grenswaarden gesteld voor het lasrookgehalte in de lucht. De 7XE Extractor is de eerste lastoorts die lasrook direct bij de bron wegzuigt zonder in te leveren op de laskwaliteit. Met een reductie van 90 tot 95 procent lasrook voldoet de lastoorts ruimschoots aan de gestelde grenswaarden.

Bovendien leidt de lastoorts tot een jaarlijkse totale kostenreductie per lasser van zo’n drieduizend euro dankzij lagere gezondheidskosten, minder verzuim en uitval, minder productieverlies door beschermingsmaatregelen, een lagere investering in las- en afzuigapparatuur en lagere ventilatie- en energiekosten.

OPROEP VOOR GROTE BEDRIJVEN MET RESTSTROMEN Onderzoekers van de TU Delft bestuderen de uitwisseling van reststromen van grote bedrijven in relatie tot de groepsgrootte. Zij zoeken daarbij nog bedrijven die reststromen hebben van minimaal honderd ton per jaar en denken dan vooral aan bedrijven uit de (petro)chemische en voedings- en genotsmiddelenindustrie. Typische reststromen zijn bijvoorbeeld zuren, basen, kalkpellets, vetzuren, verzadigd actief kool, bleekaarde, emulsie, plantaardige olie en vetzuren.

De onderzoekers willen sessies houden waarbij bedrijven aan een tafel zitten en vertellen welke reststromen ze hebben en welke reststromen ze mogelijk kunnen gebruiken.

Bij zo’n sessie zitten acht tot twaalf personen aan tafel en de sessie duurt 1,5 tot 2 uur.

Na afloop wordt een rapportage van de sessie gemaakt, die wordt rondgestuurd. De sessies worden zoveel mogelijk in de buurt van bedrijven gehouden.

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

ALCOHOL UIT ZUUR ONDER MILDE OMSTANDIGHEDEN In allerlei chemische syntheses, van plastics tot geneesmiddelen, zit een stap waarbij een zuur in een alcohol wordt omgezet. De industrie heeft daarvoor verschillende processen ontwikkeld, maar regelmatig leiden die tot een grote hoeveelheid afval en zijn speciale veiligheidsmaatregelen nodig.

Een alternatieve manier is om zuren met waterstof te laten reageren. Tot nu toe lukte dat alleen met katalysatoren in vaste vorm en alleen bij heel hoge temperatuur en druk, wat veel energie kost. Chemici van de Universiteit van Amsterdam (UvA) ontwikkelden echter een katalysator die in het reactiemengsel oplost. Daarmee kan de omzetting onder veel mildere omstandigheden plaatsvinden, bij veel lagere temperatuur.

Het onderzoek was onderdeel van het nationale onderzoeksprogramma CatchBio en vond plaats in nauwe samenwerking met DSM.

PETROCHEM 11 - 2015 38

PET11 G_Innovatie.indd 38

28-10-15 14:46

NIEUWE CHEMIE VOOR AMINESYNTHESE Een nieuwe syntheseroute kan de industriële productie van amines aanzienlijk schoner en efficiënter maken. Amines zijn veelgebruikte startmaterialen voor allerlei producten, van medicijnen tot plastics. De nieuwe synthese maakt gebruik van enzymen.

Een belangrijk voordeel van enzymen is dat deze gemakkelijk samen in één reactor opeenvolgende reacties kunnen uitvoeren. Het is dan niet nodig tussenproducten te isoleren en te zuiveren, zoals bij veel traditionele chemische syntheses wel het geval is. Een biokatalytisch proces is daardoor vaak efficiënter en schoner dan bestaande chemische processen.

De nieuwe methode maakt gebruik van twee soorten enzymen: alcoholdehydrogenases en aminedehydrogenases. Deze werken chemisch gezien op een bijzondere manier samen. Daarbij realiseren ze een interne recycling van elektronen waardoor er sprake is van een zelfvoorzienende redoxreactie. De omzetting heeft de hoogst mogelijke atomaire efficiëntie, met ammoniak als stikstofbron en water als enige bijproduct. Bovendien zijn de enzymen in staat enantiomeer-zuivere amines te maken, die ten grondslag liggen aan het actieve centrum van veel geneesmiddelen.

De nieuwe syntheseroute is ontwikkeld door Francesco Mutti en collega's van de onderzoekgroep Biokatalyse bij het Van 't Hoff Institute for Molecular Sciences in samenwerking met de Universiteit van Manchester en chemieconcern BASF. Er is inmiddels octrooi op aangevraagd.

ITANKS-LEDEN Petrochem Platform

MARCONI ORANJE

Sloot Tankbouw

BACTERIE MAAKT RAKETBRANDSTOF MET BIJZONDER EIWIT De Anammox-bacterie is beroemd omdat zij ammonium kan omzetten in stikstofgas zonder daarbij zuurstof te gebruiken. De chemische stof hydrazine - de sterkste reductor ter wereld die ook wordt gebruikt als raketbrandstof - speelt een centrale rol in dit proces. Een team microbiologen, onder wie Boran Kartal van de Radboud Universiteit, heeft in detail het eiwit beschreven waarmee Anammox hydrazine maakt.

Hydrazine is een zeer giftige stof. Anammox is tot zover bekend het enige organisme dat de stof zelf maakt en de reducerende kracht ervan gebruikt in de stofwisseling. Eén specifiek eiwit is verantwoordelijk voor de ingewikkelde hydrazineproductie: hydrazine synthase.

Het proces waarmee Anammox hydrazine maakt, is grofweg hetzelfde als het industriële Olin-Raschig proces voor de ontwikkeling van dezelfde stof, ontwikkeld in 1906. Zijn de bacteriën nu te gebruiken om de industriële hydrazineproductie sneller en goedkoper te maken? Nee, zegt Kartal resoluut. ‘De concentraties waarmee Anammox dit doet, zijn niet te vergelijken met de industriële hoeveelheden hydrazine.’

Andere toepassingen ziet Kartal wel.

‘Om Anammox in te zetten in innovatieve afvalwaterzuivering moeten we precies weten hoe deze bacterie functioneert.’ En hij ontving in december 2014 een ERC Starting Grant van 1,5 miljoen euro. Met deze beurs start hij zijn eigen onderzoeksgroep op, met als doel een innovatieve bioreactor te ontwikkelen die broeikasgassen omzet met micro-organismen zoals Anammox.

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

PETROCHEM 11 - 2015 39

PET11 G_Innovatie.indd 39

28-10-15 14:46

PETROCHEM 11 - 2015 40

PET11 X themaspread.indd 40

28-10-15 14:57

FOTO: ENGINEERING JOURNAL

THEMA MAINTENANCE & SHUTDOWNS

• Fieldlab Campione is begin oktober officieel geopend in aanwezigheid van minister Kamp van Economische Zaken. Het eerste Smart Industry Fieldlab heeft zich ten doel gesteld de procesindustrie te helpen in zijn zoektocht naar een fabriek die honderd procent betrouwbaar is.

• De MDI-fabriek van Huntsman in de Botlek Rotterdam kreeg een volledig nieuw besturingssysteem tijdens de stop in april. De fabriek heeft nu een andere besturingsstrategie, waarbij de operator centraal staat. Het complexe, multidisciplinaire project is in slechts veertien maanden afgerond.

PETROCHEM 11 - 2015 41

PET11 X themaspread.indd 41

28-10-15 14:57

ONDERHOUD

Geen verrassingen meer voor de procesindustrie Fieldlab Campione is begin oktober officieel geopend in aanwezigheid van minister Kamp van Economische Zaken. Het eerste Fieldlab dat onder de Smart Industry-vlag het levenslicht zag, heeft zich ten doel gesteld de procesindustrie te helpen in zijn zoektocht naar een fabriek die honderd procent betrouwbaar is, of beter gezegd: een fabriek die geen verrassingen oplevert.

David van Baarle

Begin 2015 presenteerde de Nederlandse maakindustrie zijn versie van de Duitse ‘Industrie 4.0’. De Duitsers waren al een jaar eerder begonnen met de plannen voor een industriebeleid die de mogelijkheden van informatie en communicatietechnologie (ICT) moesten benutten om concurrerend te blijven in de mondiale economie. Het ‘internet of things’, smart systems en big data zijn veelbelovende nieuwe manieren om ICT te gebruiken om de productiviteit van de kapitaalintensieve industrie te verhogen en het asset management te verbeteren. Duitsland neemt de mogelijkheden van ICT als uitgangspunt om vervolgens te kijken naar manieren om die mogelijkheden in te bedden in de industrie.

Ook het Nederlandse Smart Industry-initiatief zoekt naar mogelijkheden om de industrie te helpen in de mondiale uitdagingen. Net als de Duitse industrie staat de Nederlandse industrie onder druk omdat de kosten voor arbeid, grondstoffen en energie relatief hoog liggen. Om te concurreren met het Verre Oosten of de Verenigde Staten, zal de Europese industrie vooral efficiënter moeten werken. En dat is mogelijk door gebruik te maken van robots, sensoren, communicatiearchitectuur en slimme algoritmen die de data kunnen omzetten in waardevolle informatie. Anders dan de Duitsers, namen de initiatiefnemers van Smart Industry de behoeften van de industrie als uitgangspunt om vanaf dat vertrekpunt te kijken naar mogelijkheden die ICT biedt.

Een groot aantal vertegenwoordigers van de industrie onder leiding van FME-voorzitter Ineke Dezentjé overhandigde een jaar na de Duitsers hun eigen plan voor Smart Industry aan het kabinet Rutte. Premier Rutte juichte de plannen toe, maar had niet meteen geld

beschikbaar. Minister Kamp van Economische Zaken vond het idee echter zo interessant dat hij wel wilde dat de industrie er verder mee aan de slag ging.

De industrie ging daarna haastig aan het werk om een tiental zogenaamde Fieldlabs op te richten: praktijkomgevingen waarin bedrijven en kennisinstellingen doelgericht Smart Industry-oplossingen uitontwikkelen, testen en implementeren. Dat het Fieldlab Campione als eerste van start kon gaan, was niet geheel toevallig. Men had al een kleine voorsprong omdat het eigenlijk een voortzetting is van het Campi-project, dat staat voor Coördinated Advanced Maintenance and Logistics planning for the Process Industry. Het uitgangspunt, honderd procent voorspelbaar onderhoud, is gelijk gebleven, het aantal deelnemers is fors toegenomen, de financiële ondersteuning heeft een behoorlijke boost gekregen en de focus van het project is verschoven van de wetenschap naar de praktische toepassing voor de industrie.

Fieldlab Het Fieldlab Campione wordt getrokken door World Class Maintenance (WCM), dat zich ten doel heeft gesteld de concurrentiepositie van de Nederlandse bedrijven te versterken door innovatie in onderhoud te stimuleren, implementeren en te valoriseren. Henk Akkermans, beoogd directeur van de nieuwe stichting WCM, vat de doelstelling van Fieldlab Campione nog even kort samen aan de hand van de lampen in de ruimte van het voormalig Ericsson-gebouw: ‘Je kunt op drie manieren onderhoud doen. Je kunt wachten tot de lampen kapot gaan en ze dan vervangen: correctief onderhoud dus. In de chemische industrie is dat niet wenselijk, omdat het tot gevaar-

PETROCHEM 11 - 2015 42

PET11 X1 campione.indd 42

28-10-15 14:58

lijke situaties kan leiden. Om gevaarlijke situaties en extra kosten te voorkomen, vervangt men de lampen preventief na de door de fabrikant opgegeven aantal draaiuren. Je hebt kans dat je een aantal lampen precies op tijd vervangt, maar het kan ook voorkomen dat een aantal lampen nog veel langer had kunnen branden. Door deze aanpak wordt nog steeds veel geld weggegooid in de procesindustrie. De oplossing voor die verspilling is toestandsafhankelijk onderhoud of condition based maintenance (CBM).

Door kennis te gebruiken over de actuele status van de machine of de fabriek die in conditie moet worden gehouden en die te combineren met de degradatiemechanismen van machines of materialen kan men vrij betrouwbaar onderhoud plegen of onderdelen vervangen vlak voordat ze stukgaan. De data die daarvoor nodig is, kan van sensoren komen, maar ook uit de procesparameters is heel wat te herleiden. Campione kijkt naar mogelijkheden om data te verzamelen, maar ook naar manieren om die data zo te interpreteren dat kan worden voorspeld wanneer een asset een kritische waarde bereikt.’

Hoewel de fysieke testomgeving nog moet worden gebouwd, weet men wel waar in ieder geval een deel van de expe-

Henk Akkermans: ‘We hebben een samenwerkingsverband waar vier asset owners wel degelijk data met elkaar willen delen.’ rimenteeromgeving zal verrijzen: op de Aerospace en Maintenance Campus in Gilze-Rijen. Het Fieldlab biedt bedrijven, onderwijs- en kennisinstellingen een veilige en makkelijk toegankelijke omgeving waarin kan worden geëxperimenteerd met de nieuwste technieken, waar de laatste innovaties op het gebied van condition monitoring en big data kunnen worden gedemonstreerd en waar personeel kan worden opgeleid en getraind.

Onderzoek Inmiddels is onder de vlag van het Campi-project al een aantal onderzoeken uitgevoerd. Het eerste onderzoek, gedaan door een afstudeerder van de Technische Universiteit Eindhoven, richtte zich op veiligheidskleppen. De Nederlandse overheid heeft een maximaal inspectie-interval ingesteld voor dit soort kleppen en chemiebedrijf Sabic en zijn onderhoudsdienstverlener Sitech wilden aantonen dat met de toegepaste onderhoudsstrategie de integriteit van de installaties gewaarborgd blijft en dat

het inspectie-interval veilig kon worden opgerekt. Uit het onderzoek is gebleken dat het faalgedrag van de veiligheidskleppen grotendeels kan worden verklaard door de eigenschappen van het gas waaraan het wordt blootgesteld. Of het inspectie-interval daarmee voor bepaalde kleppen kan worden uitgesteld, moet nog worden bepaald.

In het andere onderzoek probeerde een afstudeerder een optimaal onderhoudsconcept voor compressoren te bepalen. Door de onderhoudsdata op componentniveau te koppelen aan de procesdata op systeemniveau, konden de belangrijkste faalmechanismen worden blootgelegd. Door deze mechanismen in een simulatie te verwerken, konden de totale jaarlijkse kosten uit onderhoud en productieverlies worden geminimaliseerd.

Een andere student, ditmaal van de Rijksuniversiteit Groningen, ontwikkelde een besluitvormingsmodel voor condition based maintenance van multi-component systemen. Uitgangspunt was om onderhoudsstrategieën te PETROCHEM 11 - 2015 43

PET11 X1 campione.indd 43

28-10-15 14:58

Verhuur stoom- en heetwaterketels

Eco Ketelservice Verhuur bv

www.eco-steamandheating.com

MC2015-002

+31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com

Betrouwbaar Endress+Hauser en procesveiligheid Slechts één klik - en met een simpele handbeweging heeft u uw eigen veiligheid vergroot. U denkt misschien: „was het altijd maar zo simpel!“ De procesveiligheid van uw installatie heeft meer nodig dan een simpele handbeweging.

En toch is het heel eenvoudig: Of het nu gaat om explosieveiligheid, functionele veiligheid of ontwerpveiligheid, met de instrumenten van Endress+Hauser kunt u vertrouwen op een veilige productieomgeving.

Denk veilig, denk Endress+Hauser! www.nl.endress.com/process-safety-sil Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

PET11 advB.indd 44

Tel. +31 35 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

28-10-15 14:35

ONDERHOUD

optimaliseren door verschillende slijtageprocessen te beschouwen van componenten die onderling afhankelijk kunnen zijn.

Een beetje in dezelfde categorie valt het onderzoek naar conditie gestuurd onderhoud voor een zogenaamd ‘k-outof-n’ systeem. Zo’n systeem bestaat uit n componenten waarbij het systeem alleen functioneert zolang tenminste k componenten functioneren. Het onderzoek leidde tot een onderhoudsmodel waarbij onderhoud op verschillende componenten kan worden geclusterd.

Filter vervangen Maar ook Campione heeft inmiddels al de eerste resultaten opgeleverd. Een aantal van de deelnemers van het project stelt een deel van zijn fabrieksomgeving ter beschikking aan het Fieldlab om als living lab de theorie aan de praktijk te toetsen. Een van die living labs is op het terrein van chemiebedrijf Sabic, dat wordt onderhouden door Sitech Services. Sinds de indiening van het project eind april van dit jaar, is Sitech direct begonnen met een eerste deelproject: een voorspelmodel voor het onderhoud van productiefilters op een van de plants van Chemelot. De onderhoudsexperts koppelden reeds bekende procesdata aan de faalstatistieken en konden daarmee een model ontwikkelen die voorspelde wanneer een filter dermate was vervuild dat hij moest worden vervangen. Sitech is vaste onderhoudspartner van Sabic op het Chemelot-terrein in Geleen. Het bedrijf voert onder andere onderhoud uit aan de melaminefabriek van het Saoedische chemiebedrijf. Een van de uitdagingen van deze fabriek was dat de melaminefilters een hele tijd hun werk deden, maar dan ineens in korte tijd heel veel weerstand opbouwden door vervuiling. Zodra er heel veel energie nodig was om de melamine door het filter te krijgen, was dat een teken dat hij

teveel vervuild was en dus moest worden vervangen. Doordat die energiepiek zich ineens voordeed, moest men het proces nog wel eens ongecontroleerd stilleggen.

Helemaal vervelend was als zo’n piek zich op vrijdag aandiende, waardoor extra ploegen moesten worden ingezet om het filter in het weekend te vervangen. Men besloot de procesparameters te koppelen aan de faalhistorie van het filter. Daarbij keek men naar een breed scala aan zowel procesgegevens als omgevingsfactoren, zoals temperatuur. Het lukte de onderhoudsexperts uiteindelijk het model zodanig in te richten dat het model navenant één-op-één kon voorspellen wanneer de piek zich zou gaan inzetten. Doordat het bedrijf nu over deze kennis beschikt, kan ze de fabriek gepland stilleggen, ploegen op tijd instrueren en voorbereiden en het filter onder gecontroleerde omstandigheden vervangen.

Open communicatie Het is maar een voorbeeld van hoe de juiste interpretatie van data kan helpen om condition based maintenance te gebruiken. Ook opvallend is hoe open Sitech communiceert over zijn innovaties. Voor Akkermans is de samenwerking tussen ogenschijnlijke concurrenten wat in de academische wereld ook wel een talking pig wordt genoemd. Waarmee hij wil zeggen dat één pratend varken de these omver kan werpen dat varkens niet kunnen praten. Akkermans: ‘Het Fieldlab Campione is ook zo’n talking pig. Zo werd ons het afgelopen jaar regelmatig vol overtuiging verteld dat de eigenaren van complexe procesindustrie-installaties nooit mee zouden doen aan zo’n fieldlab omdat ze nooit de data over hun kostbare en geheime processen zouden willen delen met anderen.

Inmiddels blijken Tata Steel, DOW, Fuji Film en Sitech, de asset owners die in het Fieldlab zitten, daar heel anders over

‘Wil je naar zero surprises toe, dan zal je ook de risico’s van menselijk gedrag moeten kunnen erkennen.’

te denken. We hebben dus een talking pig in de procesindustrie, een samenwerkingsverband waar vier asset owners wel degelijk data met elkaar en met gespecialiseerde clubs willen delen.’

Zachte kant Hoewel een groot deel van condition based maintenance om fysieke assets en harde data gaat, wordt in het laboratorium ook geëxperimenteerd met de zachtere kant van onderhoud. Speciaal daarvoor is samenwerking gezocht met het DAF Technology Lab, dat is gevestigd in Tilburg University. Uniek aan het lab is de combinatie van expertise in sociale wetenschappen en technologie.

Het lab geeft studenten de mogelijkheid om de wereld om zich heen uit te proberen en te onderzoeken. Binnen het Campione-project wordt het Technology Lab ingezet om trainingen te simuleren en te onderzoeken of het succes van een training te voorspellen is. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van sensing technologies. Hiermee kan bijvoorbeeld de hartslag, kijkrichting en spreeksnelheid van de deelnemers worden gemeten. De gedragswetenschappers van Tilburg University beschikken over de expertise voor het analyseren van de data.

Akkermans: ‘Veel onveilige situaties worden veroorzaakt door menselijk gedrag.

En wil je naar zero surprises toe, dan zal je ook de risico’s van menselijk gedrag moeten kunnen erkennen en waar nodig sturen. Je kunt bijvoorbeeld de mentale gesteldheid van een operator monitoren en zo zien of hij geconcentreerd is en adequaat reageert in onverwachte situaties. Philips Research heeft een koptelefoon ontwikkeld met een sensor die hersenactiviteit meet. Wanneer de sensor weinig activiteit meet in het gebied die de concentratie regelt, laat de koptelefoon irritante muziek horen die je weer alert maakt. Naarmate de concentratie toeneemt, klinkt de muziek steeds beter.

Het is maar een voorbeeld van de samenwerking tussen harde technologie en de zachte kant van gedragswetenschappen.

Die zachte kant van samenwerken en informatie delen wordt steeds belangrijker in een complexe omgeving zoals de procesindustrie.’ ■ PETROCHEM 11 - 2015 45

PET11 X1 campione.indd 45

28-10-15 14:58

(ADVERTORIAL)

Technical Rope Access Solutions “Saving of down time” Sky-Access BV specialises in Rope Access, industrial rope techniques for mechanical and electro-technical maintenance purposes. Assembling and disassembling, welding, NDT, (tank) inspections, constructing, blasting and painting, blade repair and blade inspection. Our main areas of expertise are industry, onshore & offshore wind and offshore oil & gas.

Cost-effective, safe and quick Rope Access is, in many cases, a costeffective way of working. It’s also safer and quicker. You safe on the time normally needed to set up and remove commonly used scaffolding. Rope Access is a completely safe, reliable technique for creating working areas at high elevations and on places that are difficult to access. Using Rope Access, complex technical projects can be realised in a quick, efficient way.

PET11 advB.indd 46

NDT Inspection at Akzo Nobel Sky-Access B.V. was awarded with a contract for the 5 years’ NDT inspection in an acetic acid tank. Scope of work consist of liquid penetrant and ultrasonic testing. Sky-Access designed a light weight frame in order to span a diameter of 18 meters in the tank. In a period of two working days, we assembled the frame in the tank, executed the inspection and disassembled the frame.

With our technical rope assess solution, we realized a saving of 10 days downtime for Akzo Nobel. You can imagine that they were positive surprised and very satisfied. Sky-Access stands for technical innovations executed with technical know-how!

Contact us!

We would like to be involved in your project as soon as posible so we can help to find the best solution for your challenge.

Call +31 (0)88 – 1233 600 or visit our website www.sky-access.com for further information.

28-10-15 14:36

AUTOMATISERING

Operator centraal bij modernisering fabriek De MDI-fabriek van Huntsman in de Botlek Rotterdam kreeg een volledig nieuw besturingssysteem tijdens de stop in april.

De fabriek heeft nu een andere besturingsstrategie, waarbij de operator centraal staat. Het complexe, multidisciplinaire project is in slechts veertien maanden afgerond. Met dank aan de flexibele opstelling van de contractors.

Francis Voermans

Huntsman opereert in de Botlek twee fabrieken voor methyleendifenyldi-isocyanaat (MDI). MDI-2 had in april een bijzondere stop. Naast het gebruikelijke onderhoud en een aantal aanpassingen in de fabriek, is een volledig nieuw besturingssysteem geïmplementeerd. ‘Het was een enorme investering waarbij het systeem is vernieuwd in een zeer korte periode, namelijk tijdens een reguliere onderhoudsstop. Dus met het risico op productieverlies wanneer de migratie niet geheel volgens planning zou gaan’, aldus Nanneke de Wolff, Process Excellence Manager Huntsman.

Keuzes De implementatie van het nieuwe besturingssysteem is uitgevoerd door Tebodin (onderdeel van Bilfinger), in nauwe samenwerking met Emerson. Zij installeerden een DeltaV DCS-platform ter vervanging van een Provox-systeem dat bijna twintig jaar oud en aan het einde van zijn levensduur was. Huntsman wilde echter geen één-op-één vervanging van het bestaande systeem. Het bedrijf heeft de migratie aangegrepen om een moderne, state-of-the-art-procesbesturing te installeren, die bijdraagt aan een betere performance van de fabriek.

Een van de veranderingen is een nieuwe besturingsstrategie waarin de operator een grotere rol speelt. De Wolff: ‘Een van onze eisen was dat het systeem moest sturen op kennis van operators, en ingericht moest zijn om de operator dienstbaar te zijn en hen te helpen. Het moest niet alleen ingericht zijn om het proces te controleren en te besturen.’

‘In de nieuwe situatie heeft de operator meer invloed op de fabriek’, vertelt Taco Boerstra, directeur chemie bij Tebodin.

‘De volgorde van bepaalde processen, bijvoorbeeld tijdens de opstart, zijn

minder rigide.’ Jacqueline de Waal van Emerson vult aan: ‘Het vorige systeem had een besturing die met veel regels was dichtgetimmerd. Nu kan de operator zelf keuzes maken en heeft hij meer verantwoordelijkheden. Hij zit er niet alleen voor als het mis gaat, maar kan de fabriek ook sturen op KPI’s.’ Veel aandacht in het project is dan ook uitgegaan naar de training van de operators voor het gebruik van het nieuwe systeem.

Daarvoor is een trainingssysteem met een volledige fabriekssimulatie gemaakt.

Naast de nieuwe besturingsstrategie, had Huntsman eisen op het gebied van veiligheid, kennis, controle en de toekomst. Al die eisen zijn vastgelegd in een visiedocument en de User Requirement Specifications. Op basis hiervan begon Tebodin in januari 2014 met de basic engineering van het project. ‘De periode van de stop lag vast. Dat betekende dat we veertien maanden hadden. In die tijd moesten partijen worden gecontracteerd, de basic en de detailed engineering worden uitgevoerd, het simulatiepakket worden gemaakt. Normaal duurt zo’n traject anderhalf tot tweemaal zo lang’, vertelt Boerstra.

Vertical slice test Tebodin voerde het projectmanagement en een deel van de engineering zelf uit.

Emerson leverde zowel de software als de hardware van het DeltaV-besturingssysteem. OTS heeft het trainingssysteem voor de operators gemaakt en geassisteerd bij de training. Om de snelle doorlooptijd te realiseren, besloten Tebodin en Huntsman om zoveel mogelijk te werken met partijen waar ze al een relatie mee hebben. Het geïntegreerde projectteam bestond uit medewerkers van Huntsman, Tebodin, Emerson en OTS. Boerstra: ‘We moesten snel kunnen schaPETROCHEM 11 - 2015 47

PET11 X2 huntsman.indd 47

28-10-15 14:59

www.moxa.com

Fanless Rugged Zone 2 19-inch LCD Panel Computer De EXPC-1319 serie panel computers zijn ontwikkeld om aan uiterste betrouwbaarheid- en veiligheidseisen in de olie en gasindustrie te voldoen. De hoge kwaliteit van de computer mede door het lage vermogensverbruik en de dual core Intel Atom D525 1,8 GHz processor resulteren in een robuuste, volledig afgeschermde UL Class 1 Div.2 panel computer die geheel conform is met IEC 60079-15 ATEX Zone 2.

Er is zoveel meer over te vertellen...

Meer weten? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

Adv_A4_Moxa_PanelComp.indd 1 PET11 advB.indd 48

17-11-14 16:11 28-10-15 14:36

FOTO: HUNTSMAN

AUTOMATISERING

kelen en op elkaar kunnen rekenen. De mensen op de sleutelposities in het team zijn zorgvuldig gekozen.’

Er werkten bij elkaar zo’n vijftig à zestig mensen continu aan het project op verschillende locaties, waarvan zo’n twaalf van Huntsman en circa twintig van Tebodin. Ook Emerson heeft een omvangrijk projectteam ingezet, vertelt De Waal: ‘Wij zijn zo flexibel mogelijk geweest met ons team. Op basis van het eerste concept schatten we in dat we het met vijftien tot twintig mensen konden doen, maar in bepaalde periodes zijn we daar ver overheen gegaan.’

De flexibiliteit van de contractors was onmisbaar om de snelle doorlooptijd te realiseren, vertelt Boerstra: ‘In een project als dit zijn er altijd zaken waarvan je niet kunt voorzien hoeveel werk het is.

Dankzij een goede verstandhouding met alle partijen hebben we dat goed kunnen opvangen. Iedereen heeft zich flexibel opgesteld.’

Belangrijk was ook het visiedocument van Huntsman, vervolgt Boerstra: ‘Daarin stond heel duidelijk het doel van het project en het besturingssysteem. Beslissingen later in het traject moesten in lijn zijn met de visie en dat maakte het eenvoudiger om keuzes te maken.’ De Waal stelt dat de overlegstructuur goed gekozen was. ‘Het was een structuur met meerdere lagen. Er waren mensen betrokken van een hoger niveau die

niet de hele dag in het project zaten. Zij hebben op een aantal momenten keuzes afgedwongen, bijvoorbeeld of iets haalbaar was of beter kon worden gestopt.’

In een vroeg stadium van het project heeft Tebodin een test gedaan om meer zekerheid te krijgen of het project goed en op tijd afgerond zou kunnen worden.

Een ‘vertical slice test’, noemt Boerstra dat: ‘Van een deelproces hebben we alles in detail uitgewerkt, getest, en gekeken of het voldeed aan de visie en de kwaliteitseisen. Zo konden we vroegtijdig inschatten of het zou werken en hoeveel tijd we nodig zouden hebben.

We hadden toen eventueel nog kunnen beslissen om slechts een deel te migreren of, in ‘the worst case’, de hele migratie twee jaar op te schuiven. Dat was een belangrijk ijkpunt.’ Ook de simulator is gebruikt om het nieuwe systeem te testen, door de nieuwe stappenprogramma’s te doorlopen.

Puntjes op de i Zoveel mogelijk werkzaamheden zijn al voor de stop uitgevoerd. Zo zijn er vier nieuwe, Pre-fab I/O-behuizingen geplaatst bij de vier fabrieksdelen. Hierdoor was er minder constructiewerk en hoefde er geen werk te worden uitgevoerd in de E&I (Electrical and Instrumentation)-ruimte naast de controlekamer, waar de oude DCS-controllers, I/O en rangeerkasten stonden. Ook de 210

nieuwe processoren voor communicatie van de fabriek naar de behuizingen en het glasvezelnetwerk voor de communicatie van de behuizing naar het DCS, waren al voor de stop gereed. Tijdens de stop zijn de oude processoren losgemaakt van de bestaande junction boxes in de fabriek en zijn de nieuwe aangesloten en de signalen getest.

Eveneens voor de stop zijn de operators getraind om te werken met het nieuwe systeem. Met het operator-trainingssysteem hebben de operators verschillende scenario’s getraind met de nieuwe besturingsinterface, bijvoorbeeld de opstart.

Elke operator heeft twintig uur training gehad. Boerstra: ‘De controlekamerweergave is helemaal aangepast volgens het HCD-principe (Human Centered Design). Een operator kan nu op twee niveaus beelden zien. Daarmee ziet hij meteen hoe de fabriek er voor staat. In het oude systeem zat maar één niveau met veel details. Voor de operator is dat net of je met Windows overgaat naar een nieuwe versie. Het kost best even tijd om aan de weergave en functionaliteit te wennen.’ De nieuwe manier van weergave is beter afgestemd op de operator van de toekomst, zegt De Waal: ‘Er is goed nagedacht over hoe de fabriek de komende twintig jaar zal worden bestuurd. Hoe kijkt een operator naar de schermen, hoe bestuurt hij de fabriek, hoe worden alarmen gemanaged. De nieuwe generatie is veel visueler ingesteld.’

De korte doorlooptijd heeft zeker extra druk gelegd op het werk, stelt Boerstra: ‘Een omvangrijk migratieproject heeft een groot afbreukrisico, dat wordt vaak onderschat. Fysiek verandert er weinig aan de fabriek, maar de binnenkant wordt wel anders. Er was grote tijdsdruk en we hebben continu gekeken of niemand werd overbelast.’

Het is het team gelukt om de deadline te halen. Nanneke de Wolff: ‘Het systeem is op tijd opgeleverd zodat de fabrieken konden opstarten na de onderhoudsstop.

De eerste maanden is nog veel energie gestoken in het optimaliseren van het systeem. Nu, een half jaar verder, kunnen we zeggen dat de migratie is gelukt en we alleen nog de puntjes op de i moeten zetten.’ ■ PETROCHEM 11 - 2015 49

PET11 X2 huntsman.indd 49

28-10-15 14:59

AGENDA CONGRES / BEURS / EVENEMENT International Labmate www.peftec.com

PEFTEC PEFTEC is een internationale conferentie en beurs voor analytisch chemici, wetenschappers, process operators, laboratoriumpersoneel en milieu-managers die werkzaam zijn in de olie- en (petro)chemische industrie. Bezoekers kunnen zich laten informeren over petrochemische analyses, emissiemonitoring in lucht, water en bodem, mobiele en veld-monsterneming,en allerlei meettechnieken.

18 - 19 november 2015 Antwerpen

Mikrocentrum www.precisiebeurs.nl

PRECISIEBEURS 2015 De beurs staat bekend als hét trefpunt voor precisietechnologie, mechatronica en fijnmechanische technologie. Het programma bestaat uit zowel exposantenlezingen als keynote tracks met veel aandacht voor Big Science projecten zoals CERN, ITER, ESRF, ESS en E-ELT. Nog steeds is het zo dat er bij Big Science projecten veel tenders te scoren zijn voor Nederlandse bedrijven. De daadwerkelijk gerealiseerde omzet blijft echter achter.

18 - 19 november 2015 NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven

Duurzaam Geproduceerd platform www.duurzaamgeproduceerd. nl/congres

DUURZAAM GEPRODUCEERD 2015 Het thema van deze editie: SERIOUS BUSINESS. Bedrijven die de komende tien jaar niets aan verduurzaming doen hebben straks geen bestaansrecht meer. Bedrijven die dichtbij de consument staan merken dat de markt steeds meer druk gaat leggen. Grote merken kiezen daarom steeds meer voor duurzamere routes.

Tegelijkertijd merken bedrijven besparing van grondstoffen, energie en andere utilities vaak direct in de portemonnee. Duurzaamheid wordt meer en meer 'Serious Business'.

Tijdens de derde editie van Duurzaam Geproduceerd gaan we op zoek naar voorbeelden van vruchtbare business cases.

19 november 2015 TCC, Rotterdam

Elektroraad www.inspectiecongres.nl

INSPECTIECONGRES 2015 Elektroraad organiseert voor de vierde keer het Inspectiecongres. Tijdens dit nationale congres ontmoeten personen die direct of indirect betrokken zijn bij de inspectie van elektrische installaties en arbeidsmiddelen elkaar. Het thema is Inspecteren in 2020. Het congres gaat vooral in op trends en ontwikkelingen in de inspectiemarkt.

25 november 2015 Congrescentrum ‘De ReeHorst’, Ede

Orsima www.orsima.nl

DAG VAN DE INDUSTRIËLE DIENSTVERLENING Centraal thema dit jaar is vakmanschap. Want de sector heeft de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in het behoud en de versterking van technisch vakmanschap. SITO-bedrijven hebben de beschikking gekregen over een professionele structuur voor on-the-job scholing. Met gecertificeerde praktijkbegeleiders die elke dag werken aan de verdere ontwikkeling van deskundigheid en vakmanschap van de werknemers in de sector. Werken met één van deze lidbedrijven betekent daarom werken met een vakman. Verschillende sprekers, waaronder Harrie Hoek, hoofd economische zaken Eemsdelta, geven hun visie op vakmanschap. Wat houdt het in en wat is de toegevoegde waarde ervan?

26 november 2015 Sparta Stadion, Rotterdam

A Signs & Safety B.V. www.as-s.nl

BRANDSTOF TOT NADENKEN 2015 De grotere incidenten en de gevolgen ervan, maar ook de grote groei van Inspectie (Ministerie SZW), de rol van leden en de werkwijze van o.a. de veiligheidsregio’s zijn onderwerpen. Prof. Mr Pieter van Vollenhoven zal vertellen over de verschuiving van de verantwoordelijkheden van de Staat der Nederlanden naar de bedrijven en de gevolgen van die verschuiving. Juni Daalmans komt vertellen over het menselijk brein.

26 november 2015 De Kuip, Rotterdam

PETROCHEM 11 - 2015 50

PET11 H_Agenda.indd 50

28-10-15 14:48

04 15

Inside Magazine voor de olie- en gasindustrie

Gazprom stap verder in Europees droomscenario

PET11 OA voorplaat.indd 51

Innovatie moet schalierevolutie VS redden

28-10-15 14:28

[Schr

ijf u n

u in]

Datum: 18|02|2016

THEMA: INDUSTRIEWATER IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Industriewater in de circulaire economie De waterkwaliteit staat steeds meer onder druk door medicijnresten en bestrijdingsmiddelen. Bovendien zorgt de klimaatverandering voor waterstress in een aantal gebieden, ook in Nederland.

Tijdens de vierde editie van Watervisie laten we zien dat duurzaam gebruik van utilities zoals industrieen afvalwater de concurrentieverhoudingen soms overstijgt. We laten zien dat ketenintegratie en publiek/private-samenwerking niet alleen goed is voor het milieu, maar ook voor de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie.

Delf het goud in uw waterketen.

Hou uw agenda vrij op 18 februari 2016

DOELGROEP

• Beslissers en geïnteresseerden uit de (proces-) waterintensieve industrie • Managers uit de Chemie & Raffinage • Food & Beverage • Pulp & Paper • Olie & Gas-industrie

Water Innovator of the Year 2016

Tijdens Watervisie wordt de Water Innovator of the Year 2016 verkozen. Een Water Innovator is een bedrijf, organisatie of een persoon die/dat het afgelopen jaar een innovatieve technologie of methodiek heeft ontwikkeld die een grote invloed kan hebben op efficiënter en rationeel watergebruik in Nederland en mogelijk internationaal.

Initiatiefnemers:

Partners: Leden:

www.watervisie.com PET11 52 151012advB.indd iLinqs Watervisie.indd 1

28-10-15 19-10-15 14:36 17:00

05

NIEUWS

ExxonMobil start bouw nieuwe raffinaderij-unit • Shell: ‘Energietransitie grotere uitdaging dan lage olieprijs’ • LBC begonnen met bouw nieuwe steiger

06

AZPROM STAP VERDER G IN EUROPEES DROOMSCENARIO

De Russische gasgigant Gazprom en het Duitse chemieconcern BASF hebben na jarenlange discussies en politieke obstakels een overeenstemming bereikt over een grote ruil van bezittingen.

10

I NNOVATIE MOET SCHALIEREVOLUTIE VS REDDEN

De Amerikaanse frackers hopen met technische innovaties hun productiviteit te verhogen, om zo de lage olieprijs te overleven die ze zelf hebben veroorzaakt.

Uitgave van Industrielinqs pers en platform BV Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam

Eindredacteur Miriam Rook 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 083

Algemeen directeur Wim Raaijen 020 3122 281

Vormgeving BureauOMA, Wehl

Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793

Medewerkers Cyril Widdershoven, Teake Zuidema Cover Wintershall

Advertentieverkoop Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk t: 070 399 0000 | f: 070 390 2488 website: www.jetvertising.nl Traffic Breg Schoen 020 3122 088 Drukwerk PreVision Graphic Solutions

04 | 15

PET11 OB inhoud.indd 53

CO LO F O N

OLIE EN GAS 04|15

3

28-10-15 14:50

SMIT

De beste banen voor bèta’s

BETABANEN.nl is de vacaturesite voor hoogopgeleide technici en andere bèta’s.

Op BETABANEN.nl vind je banen in techniek, (bio)chemie en procestechnologie en de maritieme sector. Van researchers tot commercieel medewerkers, van chemici tot bètadocenten, van labmedewerkers tot ingenieurs, en van starter tot leidinggevende functies.

Op de grote jobboards raak je vaak de weg kwijt in een oerwoud van aanbod.

Bij BETABANEN.nl vind je alleen actuele vacatures die binnen jouw domein vallen, een snel en helder zoekfilter en de op maat e-mailservice.

Maak voor meer gemak een zoekprofiel aan en ontvang wekelijks een vacaturemail met de banen die aan jouw persoonlijke zoekprofiel voldoen.

Ga naar www.betabanen.nl/accountaanmaken.

PET11 advB.indd 54 Beta_Bbanen 210x297mm_2014.indd 1

28-10-15 16:15 14:36 18-11-14

EXXONMOBIL START BOUW NIEUWE RAFFINADERIJ-UNIT > ExxonMobil is begonnen met de bouw van een nieuwe raffinaderij-unit die zware hoogzwavelige olieproducten zal omzetten in transportbrandstoffen, zoals diesel en gasolie voor de scheepvaart.

De Antwerpse raffinaderij voorziet dagelijks werk aan meer dan duizend werknemers en contractors.

Dit project biedt nog eens zevenhonderd werknemers elke dag werk gedurende de bouwperiode van drie jaar. Na voltooiing zal de nieuwe eenheid nog eens zeventig vaste banen opleveren voor hoogopgeleide technici.

SHELL: ‘ENERGIETRANSITIE GROTERE UITDAGING DAN LAGE OLIEPRIJS’

LBC BEGONNEN MET BOUW NIEUWE STEIGER

FOTO: EXXONMOBIL

> Shell-CEO Ben van Beurden sprak begin oktober op de Oil & Money Conference in Londen.

Hij gaf aan dat Shell rekening houdt met een langere periode met lage olieprijzen, maar dat er

niet zomaar op dit moment. Over twee maanden wordt de klimaatconferentie van de Verenigde Naties gehouden in Parijs.

op de langere termijn niets zal veranderen in de fundamentele marktprikkels zoals een toenemende vraag en de behoefte aan nieuwe aanvoer. Bovendien moet de industrie zich volgens hem niet blind staren op lage olieprijzen. Meer nog dan door prijzen wordt het lot van de sector de komende decennia bepaald door de overgang naar een tijdperk van koolstofarme energie.

Volgens Van Beurden moeten overheden een prijs op de uitstoot van broeikasgas zetten.

Door een prijs te zetten op vervuilende fossiele brandstoffen wordt het aantrekkelijker om in hernieuwbare energie en innovaties te investeren. Daarnaast is gas volgens Van Beurden cruciaal voor een koolstofarme toekomst.

‘Een overschakeling van kolen naar gas in elektriciteitscentrales verbetert de luchtkwaliteit en helpt zorgen voor een duurzaam energiesysteem, samen met hernieuwbare energie.’

De oproep van Van Beurden komt

> Het Havenbedrijf Rotterdam is begonnen aan de constructie van de nieuwe steiger van de LBC terminal in Botlek. De nieuwe steiger heeft vier ligplaatsen, twee voor zeeschepen en twee voor lichters. Dit verviervoudigt de steigercapaciteit van de LBC terminal. ‘Deze steiger geeft LBC Rotterdam de benodigde capaciteit om aan de toenemende vraag van klanten te beantwoorden en onze maritieme diensten uit te bouwen’, zegt Walter Wattenbergh, CEO van LBC. De steiger wordt in twee fases gebouwd. De eerste fase bestaat uit de bouw van twee ligplaatsen en zal medio 2016 klaar zijn. Alle vier de ligplaatsen zullen tegen het einde van 2017 operationeel zijn. LBC zal te zijner tijd in staat zijn om parcel tankers van 80.000 DWT te ontvangen en simultaan te laden en te lossen op alle ligplaatsen.

Tegelijkertijd met de realisatie van de nieuwe steiger investeert LBC in de uitbreiding van haar Rotterdamse terminal. De opslagcapaciteit zal toenemen tot 250.000 kubieke meter. Ook investeert LBC in de verbetering en uitbreiding van tankwagen- en spoorverladingsinfrastructuur om efficiënt een breed gamma vloeibare producten te kunnen opslaan. De eerste expansie van 36.000 kubieke meter roestvrij stalen tanks zal begin 2017 operationeel zijn.

04 | 15

PET11 OC nieuws.indd 55

5

28-10-15 14:51

Gazprom stap verder in Europees droomscenario De Russische gasgigant Gazprom en het Duitse chemieconcern BASF hebben na jarenlange discussies en politieke obstakels overeenstemming bereikt over een grote ruil van bezittingen. Beide partijen zijn bereid om diverse gasonderdelen met elkaar te ruilen.

Cyril Widdershoven

Deze miljardenovereenkomst heeft vooral betrekking op BASF’s onderdeel Wintershall. Het Duitse gasproductie-, gasopslag- en gashandelsbedrijf, met veel activiteiten in Nederland, maakt hier ook onderdeel van uit. In de huidige overeenkomst komen de gasopslag en handelsonderdelen van de Nederlandse dochter van Wintershall in handen van Gazprom. Wintershall’s onderdeel Wingas, met een omzet van twaalf miljard dollar, komt in handen van Gazprom. Wingas was al een joint venture tussen Wintershall en Gazprom. Tevens komt Wintershall Noordzee BV, een grote producent van olie en gas op het Nederlandse continentale plat, voor vijftig procent in handen van Gazprom. In ruil voor deze onderdelen krijgt Wintershall een substantieel deel van Gazprom’s Siberische gasvelden in handen.

Hak zetten De Wintershall-Gazprom-deal werd al jaren voorbereid.

Door de politieke spanningen (en sancties) op Ruslands energiesector naar aanleiding van de annexatie van de Krim en de Oekraïne-crisis door Moskou, stond de overeenkomst onder grote druk. Begin 2015 werd de overeenkomst zelfs officieel afgezegd. Analisten zagen hierin vooral een seintje van Brussel, Berlijn en Den Haag aan Moskou in wegens het Europese ongenoegen over de Russische militaire interventie in de Oekraïne.

Gazprom’s rol in Europa is al jarenlang onderwerp van een zeer heftige discussie.

6

PET11 OD gazprom.indd 56

Toch zijn de Russische en Duitse partijen door blijven onderhandelen. De noodzaak van Russische gasleveranties aan Noordwest-Europa, de grote economische belangen van Duitse bedrijven in Rusland en de relatief goede Duits-Russische politieke betrekkingen, waren hier debet aan. Voor Noordwest-Europa betekent de overeenkomst een versterking van de gasrelaties met Rusland.

Dit zeker in het licht van de groeiende samenwerking op het gebied van Nordstream II, waarbij Europese partijen, zoals Shell en Gasunie, hun samenwerking en investeringsniveau in Russische projecten hebben versterkt.

Nordstream II, dat jarenlang door de EU is tegengehouden, zal Gazprom in staat stellen om haar gasvolumes via de Baltische Zee te verdubbelen naar 110 miljard kubieke meter per jaar. Dit project wordt gebouwd door een nieuwe entiteit, New European Pipeline, met Gazprom als grootaandeelhouder (51 procent), E.ON, Shell, OMV en BASF/Wintershall elk tien procent, en Engie (GDF) negen procent. De markt heeft hier duidelijk een totaal contraire positie ingenomen ten opzichte van het Europese beleid om minder afhankelijk te zijn van Russisch gas. Toch kan er nog een spaak in het wiel worden gestoken door Brussel. Tot op dit moment zeggen EU-woordvoerders dat het project niet nodig is, de bestaande pijpleidingen (via Polen en Oostenrijk) zijn voldoende. Brussel moet nog steeds haar goedkeuring geven. In een reactie op kritiek van analisten die aangaven dat Nordstream vooral is bedoeld om de Polen een hak te zetten, zei Gazprom’s voorzitter David Miller dat Nordstream II nieuw gas zal gaan transporteren.

Gasknooppunt De Nordstream-II-overeenkomst komt ook op hetzelfde moment dat Shell en Gazprom praten over een andere droom van Gazprom, namelijk Russisch LNG-export.

In juni dit jaar ondertekenden Shell en Gazprom een MOU (‘memorandum of understanding’, red.) voor het bouwen van Sakhalin-2 LNG’s derde LNG-trein. De oplevering hiervan is verwacht in 2021. Beide bedrijven hebben ook de mogelijkheid besproken van het omruilen van diverse andere onderdelen van de twee bedrijven.

Gazprom (en Moskou) zien dit met een glimlach op hun gezicht aan. De Russische droom om een zeer belangrijke speler te worden in de Europese gasmarkt, komt weer een

04 | 15

28-10-15 14:52

FOTO'S: GAZPROM

grote stap dichterbij. De overeenkomst met Wintershall/ BASF heeft Gazprom in één klap van een gastransporteur en leverancier tot een belangrijke gashandelaar en producent gemaakt in de Noordwest-Europese markt.

Een analyse van de positie van Gazprom op dit moment laat dan ook zien dat het Russische bedrijf bezig is om zijn Europese positie uit te breiden, veelal onder de radar van veel politici. De laatste weken sloot Gazprom nog een grote overeenkomst met een Europese partij. Gazprom en het Oostenrijkse OMV kwamen overeen dat de Oostenrijkers een aandeel krijgen in de ontwikkeling van het Urengoy olie- en gasveld in Siberië. Gazprom krijgt, in ruil voor de 24,98 procent OMV in Urengoy, een aandeel in nog ongeïdentificeerde onderdelen van OMV in Europa. Beide partijen werken al samen in het grote gaspijpleidingennetwerk in Oostenrijk, een van de belangrijkste gasknooppunten voor Europa.

Sceptisch Deze ontwikkelingen geven duidelijk aan dat zelfs in een periode van toenemende spanningen tussen Europa (en VS) en Rusland, Europese bedrijven nog steeds zeer goed in staat zijn om grootschalige projecten op te zetten in Rusland. Tevens is het mogelijk voor Westerse bedrijven om zaken te blijven doen met Gazprom, die wel op de VS-EU-sanctielijst is gezet. Bij de instelling van deze sancties werd al duidelijk dat BASF-Gazprom hier niet onder zou vallen. Voor veel nieuwe projecten blijft het nog mogelijk om met Gazprom zaken te doen. De enige blokkade op dit moment is dat er geen technologietransfer kan worden gedaan. Politieke overwegingen van de diverse Europese lidstaten hebben echter veel nieuwe

projecten op dit moment in de ijskast gezet.

De laatste anderhalf jaar hadden vooral Europese bedrijven veel moeite om hun economische belangen in Rusland veilig te stellen. Westerse sancties op Rusland (en Gazprom) hebben veel projecten onder druk gezet. Duitse bedrijven namen hierbij de voorlopersrol. De nieuwe overeenkomst tussen BASF en Gazprom werd door veel Duitse bedrijven en politieke lobbygroepen toegejuicht.

Eckhard Cordes, de voorzitter van de Duitse Ostauschuss, een lobbygroep voor economische belangen met Oost-Europa en Rusland, zei dat deze overeenkomst een nieuwe brug kan vormen om de huidige politieke-militaire conflicten met Rusland uit de weg te ruimen. Officieel heeft Duitsland redelijk koel gereageerd. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Frank Walter Steinmeier gaf aan dat ‘het kan worden gezien als een mogelijke eerste stap voor een dooi in de Duits-Russische relaties, maar scepticisme is wel op zijn plaats’.

Toekomstige gasrotonde De BASF/Wintershall-Gazprom-overeenkomst kan nog voor problemen komen te staan. De Britse regering is niet geheel overtuigd van de noodzaak van deze aandelenwissel. Het Britse Ministerie van Energie zal nog steeds haar toestemming moeten verlenen via een zogenaamde ‘letter of comfort’. Deze is nodig om Gazprom toestemming te verlenen om de controle over te nemen van de Wintershall-productieonderdelen.

De Britse houding ten opzichte van de Russische investeringen is niet positief op dit moment. Een aantal maanden geleden heeft de vorige Britse Minister van Energie, Ed Davey, al het Russische investeringsbedrijf LetterOne 04 | 15

PET11 OD gazprom.indd 57

➔ 7

28-10-15 14:52

LOGISTICON VERHUUR LOGISTICON VERHUUR EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN Opslag en dosering Opslag en doseringOpslag en dosering

Flotatie

Chemicaliën

Chemicaliën

Chemicaliën

Flotatie

Uitgebreide keuze

Flotatie

Zand- & koolfiltratie

UltrafiltratieUltrafiltratie

Zand- & koolfiltratieZand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Omgekeerde osmose Omgekeerde osmose

Voor de levering van installaties Uitgebreide keuze voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot Voor de levering van installaties voor zowel korte meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot - Capaciteitsuitbreiding back-up als: toepassingen meer dan 2000 m3/h vooren/of Proefneming -- Capaciteitsuitbreiding en/of back-up -- Proefneming Kwaliteitsverbetering Ultrafiltratie

- Kwaliteitsverbetering

Informeer Informeer naar naar Europa’s Europa’s grootste grootste verhuurvloot verhuurvloot voor voor waterzuiveringen. waterzuiveringen.

logisticon adv A4_v1.indd 1 PET11 advB.indd 58

logisticon adv A4_v1.indd 1

Logisticon Verhuur b.v.

Logisticon Verhuur b.v. +31 +31 (0)184 (0)184 608266 608266 www.logisticon.com/nl/verhuur www.logisticon.com/nl/verhuur

Omgekeerde osmose

15-10-15 11:17 28-10-15 14:36

15-10-15 11:17

bevolen om haar Noordzeeolie en -gasonderdelen te verkopen. Dit Russisch investeringsvehicle had deze productieonderdelen verkregen als onderdeel van de vijf miljard euro overname van het Duitse olie- en gasbedrijf RWE DEA. Volgens Londen was dit noodzakelijk om de veiligheid van de Britse energievoorziening te garanderen. De nieuwe minister, Amber Rudd, gaf al aan dat de Gazprom overeenkomst nog niet vast staat. De Britse houding is begrijpelijk in het licht van de dreigementen van de Russische president Vladimir Poetin om de Europese gasaanvoer te stoppen indien er nieuwe EU-sancties op Rusland wegens de Oekraïne zouden komen.

Gazprom’s rol in Europa is al jarenlang onderwerp van een zeer heftige discussie. De Russische gasgigant is al sinds twintig jaar bezig om een positie te verwerven op de Europese markt, waarbij het bedrijf vooral in de gashandelsmarkt en -productie een rol wil verwerven. Diverse pogingen om de Britse gasmarkt te veroveren, zijn spaak gelopen. Britse oppositie (bedrijven en politici) hebben de diverse plannen van Gazprom getorpedeerd.

In West-Europa speelt Gazprom nog steeds een kleine rol. De Wintershall-deal toont echter aan dat de lange adem van het bedrijf toch tot resultaten kan leiden die de deur wagenwijd open zetten voor meer acquisities en investeringen de komende jaren.

Relatief onderbelicht in de media is de steeds belangrijkere rol van de Russische gasproducent voor de aanvoer van gas naar de EU. Naast de door de Nederlandse media veel belichte Nordstream-I en- II-projecten, waarin naast Gasunie en Shell, ook andere Europese partijen (BASF, E.ON, Engie, OMV) zitten, is Moskou hard aan de weg aan het timmeren om nieuwe olie- en gaspijpleidingen naar Europa op te zetten. Sinds de Oekraïne-crisis, die de laatste maanden van de voorpagina’s van de kranten verdween, is Gazprom zeer actief nieuwe pijpleidingprojecten aan het implementeren om vooral Zuid-Europa te bevoorraden. Grootschalige investeringen worden op dit moment gedaan door Gazprom in met name Turkije. Deze nieuwe aanvalsroute

naar Europa wordt door de meeste analisten gezien als een openlijke poging om de Oekraïne buiten spel te zetten. Tot op heden gaat het meeste Russische gas via twee belangrijke voormalige Oost-Europese landen, Polen en de Oekraïne.

Na de geweldspiraal in de Oekraïne, die wordt gesteund door Moskou, en de annexatie van de Krim, wil Moskou vooral Italië, de Balkan en mogelijkerwijs zelfs Oostenrijk bevoorraden via nieuwe pijpleidingroutes. Al deze opties gaan via Turkije, de nieuwe gasrotonde voor Europa in de toekomst.

Diversificatie De rol van Gazprom in Europa staat zeker nog niet vast.

De groeiende noodzaak voor meer gasimport in de EU versterkt op dit moment de Russische positie. Moskou’s geopolitieke positie en haar negatieve geweldspiraal lijken geen invloed te hebben op de gasrelatie met de diverse West-Europese klanten. De gevoeligheden en rationele angsten in de voormalige Oostbloklanden, zoals Polen, de Baltische staten of de Oekraïne, zijn duidelijk ondergeschikt aan de economische belangen van West-Europese spelers en politici. Gazprom maakt hier dankbaar gebruik van. Moskou is zelfs in staat gebleken om de Europese strategie voor diversificatie van energie-importen te ondermijnen.

In tegenstelling tot wat de laatste jaren werd voorgesteld, is er sprake van een groeiende invloed van Gazprom.

Om dit te beteugelen moeten nieuwe maatregelen worden ingesteld waardoor de negatieve spiraal kan worden omgebouwd tot een positief verhaal. De Russische gasproducent is en zal belangrijk blijven. Europa kan alleen maar zorgen dat diverse andere gasleveranciers dezelfde mogelijkheden krijgen (Algerije, Egypte, Nigeria, Angola) om zo diversificatie te bewerkstelligen. Misschien kan Gazprom’s aanpak wel als voorbeeld worden gebruikt.

Geef niet-Europese gasproducenten ook maar de mogelijkheid tot eigendom in de hele waardeketen. ‘If you can’t beat them, join them’. ▲ 04 | 15

PET11 OD gazprom.indd 59

Shell en Gazprom praten over Russisch LNG-export.

9

28-10-15 14:52

Innovatie moet schalierevolutie VS redden De Amerikaanse frackers hopen met technische innovaties hun productiviteit te verhogen, om zo de lage olieprijs te overleven die ze zelf hebben veroorzaakt.

Teake Zuidema

Dankzij de combinatie van ‘hydraulic fracking’, horizontaal boren, 4D seismische technologie, lakse regulering en relatief goedkoop geld, ontpopte de Verenigde Staten zich binnen het tijdsbestek van een paar jaar tot de grootste producent van aardgas en aardolie in de wereld.

De aanhoudende stroom gas en olie uit de Amerikaanse schalieformaties zet energiemarkten op de kop, ondermijnt de machtspositie van OPEC en Putin, wakkert de onrust in het Midden-Oosten aan en betekent een enorme stimulans voor de Amerikaanse economie.

Troefkaart Het winnen van olie uit schaliegesteenten in Texas en North Dakota bleek vooral winstgevend dankzij de hoge olieprijs. In 2012 was de gemiddelde prijs van een vat West Texas Intermediate (de Amerikaanse benchmark) 111 dollar. In 2013 was dat 108 dollar per vat. De gemiddelde kostprijs voor het winnen van een vat olie uit de schalieformaties van Texas en North Dakota lag in 2014 rond de 60 dollar. Tel uit je winst. Geen wonder dat Continental Resources, het bedrijf van frackingpionier Harold Hamm, gouden tijden beleefde.

Het is inmiddels duidelijk dat de boom in de Amerikaanse olieproductie een belangrijke oorzaak is geweest voor een macro-economische anomalie: het instorten van de olieprijs. Toen de olieprijs in 2014 begon te dalen, meenden veel insiders dat Saudi-Arabië, net als in het verleden, zijn productie zou terugdraaien. Maar nee, de koninklijke familie in Riyad vertikt het nog langer als swing producer te opereren op de oliemarkt. ‘De Saudi’s zijn er op gebrand hun marktaandeel vast te houden.

Ze willen er zeker van zijn dat het land inkomsten heeft voor de komende generaties’, zegt Michelle Foss, chief economist van het Texas Center for Economic Bureau of Economic Geology.

Eind 2014 draaide Saudi-Arabië de oliekraan juist verder open. Het staatsbedrijf Aramco speelt daarbij zijn

10

grootste troefkaart uit en dat is het pompen van olie – voor een kostprijs van minder dan 8 dollar per vat – uit het immense Ghawar-veld. Saudi-Arabië produceert momenteel op het recordniveau van ruim 10,5 miljoen vaten per dag. Het land wil deze keer geen klanten kwijt raken, maar zijn marktaandeel consolideren. Bovenal hoopt het met het opvoeren van de productie de Amerikaanse frackers uit de markt te jagen. Ondertussen produceert OPEC 31,5 miljoen vaten per dag: dat is een miljoen vaten boven het plafond dat de organisatie zichzelf heeft opgelegd.

Vrije val De lage olieprijs veroorzaakt problemen in alle olieproducerende landen, van Venezuela tot Canada en van Iraq tot Noorwegen. De Canadese teerzanden zijn alleen lucratief te exploiteren wanneer de prijs in de buurt van 100 dollar per vat ligt. Wereldwijd zijn tientallen miljardeninvesteringen in megaprojecten bevroren. Ook de Amerikaanse frackers krijgen klappen. Volgens de Wall Street Journal zijn sinds het begin van 2015 100.000 Amerikanen hun baan in de schalieoliewinning kwijtgeraakt. Het aantal actieve boorputten in Amerika kelderde van 1.500 naar 645, het laagste aantal in vijf jaar. Het boren van nieuwe putten ligt vrijwel stil. Zwartkijkers roepen al dat de boom voorbij is en dat de VS zijn pas verwonnen positie als koploper snel weer kwijt zal zijn.

‘Er is veel te weinig aandacht besteed aan het analyseren van data.’

Het is dan ook opvallend dat ondanks alles de VS in de eerste helft van 2015 een recordproductie bereikte van 9,4 miljoen vaten olie per dag. In 2014 was de gemiddelde productie per dag 8,7 miljoen vaten. In de eerste plaats komt dat omdat de reeds in productie genomen oliebronnen gewoon doordraaien. Maar er is nog iets.

De productiviteit in de Amerikaanse schalieolie - gemeten naar de hoeveelheid energie die iedere geïnvesteerde dollar oplevert - is in de afgelopen vijf jaar met meer dan 400 procent gestegen. Ergo: de kostprijs van een

04 | 15

PET11 OE innovatief fracken.indd 60

28-10-15 14:53

vat schalieolie is bijna in een soort vrije val. Een recente publicatie van OPEC schat dat in North Dakota en Texas de kostprijs van een vat olie nu tussen de 24 en de 40 dollar ligt.

De oorzaak van de verhoogde productiviteit en lagere kosten zit in innovatie. Het winnen van olie en gas uit schalie is een jonge bedrijfstak die aanvankelijk inefficiënt en met zeer hoge kosten opereerde. Er was, en is, veel ruimte voor verbetering. Een hele waslijst aan technische innovaties kunnen het fracken en het horizontaal boren nog een stuk efficiënter maken. We hebben het dan over 4D microseismic imaging, refracken, smart drilling, micro-drilling, glasvezeltechnologie, het toevoegen van nanodeeltjes aan het frackwater, het waterloosfracken en ook over big data, het analyseren van gigantische hoeveelheden data.

Volgens de Amerikaanse Energy Information Administration (EIA) is de hoeveelheid olie die per boorput in de schalie wordt geproduceerd in de afgelopen vier jaar met 300 procent toegenomen. In diezelfde periode liep de gemiddelde tijd voor het boren van een olieput terug van veertig dagen naar tien dagen. Het is nu dus de grote vraag of het verder toepassen van innovaties de Amerikaanse onshore oliewinning zo efficiënt kan maken dat de sector ook kan bloeien in een tijdperk waarin een vat olie niet meer dan 40 of 50 dollar oplevert.

Schalie 2.0 Mark P. Mills, schrijver van The Bottomless Well, is zeer optimistisch over de Amerikaanse olieproductie.

Deze analist schrijft in een rapport van het conserva-

tieve Manhattan Institute: ‘Er is geen enkele reden om aan te nemen dat innovatie in de komende vijf jaar niet opnieuw kan zorgen voor een stijging van de productiviteit in de Amerikaanse schaliesector met 400 procent of meer.’ In de praktijk zou zo’n toename betekenen dat de output per olieput nog eens verdubbelt of verdrievoudigt en dat de kostprijs van een vat olie uit de schalieformaties komt te liggen tussen 5 en 25 dollar.

Volgens Mills wordt big data de belangrijkste aanjager.

Hij schrijft: ‘Silicon Valley mag er niet in zijn geslaagd een bruikbaar alternatief te vinden voor fossiele brandstoffen, het biedt ons wel de technologie voor Schalie 2.0, de exploratie van schaliegesteenten op basis van de analyse van gigantische hoeveelheden data.’ De 600 miljard dollar die in de afgelopen jaren is geïnvesteerd in het boren in schalieformaties heeft behalve gas en olie ook honderden petabytes aan data opgeleverd over schalieformaties, olieverplaatsing, het oppompen van olie en de manier waarop scheuren zich voortplanten in de schalie.

Mills: ‘De geavanceerde analyse van deze data biedt de mogelijkheid van ongekende verbeteringen in productiviteit.’

Big data zal vooral van pas komen bij het bepalen welke olieputten geschikt zijn voor een refrack. De productie van een olieput in de schalie loopt na één keer fracken binnen een jaar terug met zeventig procent. Vaak is er dan nog geen tien procent van alle olie gewonnen. De oplossing: nog een keer fracken. Het kost gemiddeld acht miljoen dollar om in North Dakota een nieuwe boorput te boren en deze eenmaal te fracken. Het refracken van een bestaande put kost slechts twee miljoen dollar.

04 | 15

PET11 OE innovatief fracken.indd 61

➔ 11

28-10-15 14:53

MOBIELE NOODDOUCHES MET RESERVOIR STD-MH-P-1200L

Samen kunnen we slimmere oplossingen bedenken.

Verwarmingselement met weerstand Geschikt voor buiten, vorstbestendig.

Stevige gegalvaniseerde aanhangwagen

Huges afsluiter en elektrische onderwaterpomp Hughes 316 RVS afsluiters voor grotere betrouwbaarheid en duurzaamheid.

Een efficiënte veiligheidsoplossing voor de petrochemische industrie

Eenvoudig verplaatsbaar.

Oog/gezichtsdouche Met deksel voor stofvrije activering bij het spoelen van de ogen en gezicht. Afzonderlijk te gebruiken.

Nood- en oogdouche met 1200 liter reservoir BEL VOOR ALLE DETAILS

Conform de ANSI (Z 358.1 2014) en EN (15154) normen

Het is voor U van essentieel belang om te weten wat er in uw systemen en processen plaats vindt. Onder andere druk-, temperatuur- en flow metingen komen voortdurend en overal voor.

Om dit te meten zijn diverse instrumenten in uw systeem aan het werk. Denk hierbij aan thermometers, manometers, flowmeters, levelen niveau meters, analyzers etc.

De interface tussen het proces en het meetinstrument noemt men instrumentatie. Dit zijn geavanceerde systemen die veilig moeten opereren en functioneren.

Parker Hannifin denkt graag met U mee om de juiste selectie te maken, maar we gaan verder… veiliger, slimmer, sneller, lichter, kleiner en schoner zijn de sleutelwoorden.

Laat U informeren over de “slimmere” oplossingen van Parker Hannifin.

follow us:

STD-MH-P-1200L

Bel ons: 0162-47 25 85 e-mail: info@gelis.nl

w w w. g e l i s . n l

www.parker.nl

0119Petrochem10112015.indd 1 PET11 advB.indd 62

09-10-15 10:11 28-10-15 14:37

bevat, vloeistoffen die meer opleveren dan olie.

Omdat water op veel plaatsen schaars en duur is, zijn er tientallen experimenten gaande met waterloos fracken waarbij water vervangen wordt door kooldioxide, schuim van kooldioxide, stikstof of propaan. Novan Energy, een bedrijf dat gefinancierd wordt door Chelsea-eigenaar Roman Abramovich, experimenteert in Texas met het laten scheuren van schaliegesteenten door de hitte van een plasmaboog. Core Laboratories in Houston levert frackers een soort granaten gevuld met een explosieve substantie die tot nu toe alleen werd gebruikt als brandstof voor solid-fuel raketmotoren. De explosie van de granaat veroorzaakt de scheuren in de schalie waardoor de olie kan bewegen. Andere bedrijven vervangen zand in het frackwater door keramische deeltjes die beter de scheuren in de schalie openhouden.

Dienstverlener Baker Hughes heeft eigen software ontwikkeld om data van duizenden bronnen te analyseren om de productiviteit te verhogen.

Nieuwe technieken Volgens de Energy Information Administration zijn er in de afgelopen vier jaar iets meer dan 100.000 olieputten geboord in de Amerikaanse schalievelden. Ongeveer de helft daarvan zou geschikt zijn voor een refrack. Toch is de technologie pas bij een paar honderd olieputten toegepast. Steeds meer bedrijven gebruiken glasvezel sensoren om te zien hoe scheuren zich in real-time voortplanten door de schalie, hoe olie door de schalie vloeit en hoeveel water vermengd is met de olie die omhoog komt. De analyse van dit soort data maakt het mogelijk te bepalen of het lonend is een put nog eens, of zelfs meerdere keren, te fracken.

‘Silicon Valley biedt de technologie voor Schalie 2.0.’

De kracht van de Amerikaanse schaliesector is volgens Mills dat er duizenden grote en kleine bedrijven bij betrokken zijn. Een aantal van hen zal ongetwijfeld dit jaar onder hun schuldenlast bezwijken. Veel bedrijven experimenteren juist nu lustig met innovaties die de productiviteit kunnen verhogen zodra de prijs weer aantrekt. BP en het Noorse Statoil gebruiken nieuwe elektromagnetische sensoren (in plaats van glasvezel), die oorspronkelijk zijn ontwikkeld voor het observeren van vloeistofbewegingen in geothermische bronnen. Andere frackers gebruiken een nieuwe spectroscopie-technologie van de firma WellDog, waarmee het mogelijk is om te zien of een schalieformatie ethaan, propaan en butaan

Analyses maken De Amerikaanse economen Donald Luskin en Michael Warren geloven dat de wereld moet leren leven met een lagere olieprijs, juist omdat de frackers zeer flexibel zijn in de productie. ‘Iedereen die alleen kijkt naar het aantal olieputten dat in Amerika op non-actief is gezet en dan gelooft dat Saudi-Arabië de strijd heeft gewonnen, zal een grote verassing beleven’, schrijven Lusking en Warren in de Wall Street Journal. Wanneer de olieprijs weer een beetje omhoog gaat, zullen veel frackers razendsnel de putten in bedrijf nemen die al wel geboord maar nog niet gefracked zijn. Deze flexibiliteit - die bijvoorbeeld ontbreekt bij allerlei megaprojecten - betekent volgens Luskin en Warren dat de Amerikaanse olieproducenten de rol van swing producers overnemen van Saudi-Arabië.

Niet alle Amerikaanse analisten zijn echter zo optimistisch als Luskin en Warren. Michelle Foss van het Texas Center for Economic Bureau of Economic Geology twijfelt aan de juistheid van veel data die rond zoemt in de Amerikaanse oliesector. ‘Ik geloof dat veel frackers de data over hun productiviteit overdrijven. Verder lopen de cijfers van de EIA drie maanden achter bij de feitelijke situatie. Wanneer je kijkt naar de cijfers van individuele staten, dan zie je dat de olieproductie reeds afneemt. Er zijn vrijwel geen projecten die winst kunnen maken bij een prijs van 40 dollar per vat. Toch pompen veel bedrijven maar door om de cashflow op gang te houden.’

Foss verwacht dat veel kleine en middelgrote Amerikaanse olieproducenten die zich te diep in de schulden hebben gewerkt, dit jaar bankroet zullen gaan. Een "grote opruiming" heeft volgens haar ook voordelen. ‘Bedrijven zijn tot nu toe veel te veel gericht geweest op boren, boren en nog meer boren. Er is te weinig aandacht besteed aan het analyseren van data die kan uitwijzen waarom de ene boorput wel productief is en de andere niet. Het wordt nu tijd om deze analyses te maken.’

Foss verwacht ook dat de lage olieprijs het Amerikaanse aardgas weer duurder zal maken. ‘Veel frackers hebben de lage inkomsten uit het schaliegas kunnen compenseren met inkomsten uit de olieproductie, maar dat is nu voorbij.’ ▲ 04 | 15

PET11 OE innovatief fracken.indd 63

13

28-10-15 14:53

MARKET REVIEW ALGEMEEN

CHEMICALS

EXPLOSIEVEILIGE VERLICHTING & JUNCTION BOXES

MANUFACTURING EXECUTION SYSTEMS (MES)

ABTECH ERIKS bv

Toermalijnstraat 5 1812 RL ALKMAAR Postbus 280 1800 BK ALKMAAR Tel: +31 (0)72 514 15 14 Fax: +31 (0)72 515 56 45 E-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl Aandrijftechniek Afdichtings- & Rubbertechniek Stromingstechniek Industriële kunststoffen Gereedschappen & Onderhoudsproducten

www.abtech.eu Chemicals, Lime, Recycling and Automotive De Noord Chemicals b.v.

Ridderpoort 14 2984 BG RIDDERKERK Postbus 257 2980 AG RIDDERKERK Tel: +31 (0)180- 41 59 88 Fax: +31 (0)180- 41 71 70 E-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

Abtech

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172 - 49 10 76 Fax: +31 (0)172 - 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

MECHANICAL CONTRACTING

DEMONTAGE

BLAST VALVES

DDM Demontage B.V. MANN+HUMMEL Vokes Air BV Filter + Beschermtechniek Nijverheidsweg 15 3401 MC IJSSELSTEIN Postbus 309 3400 AH IJSSELSTEIN Tel: +31 (0)88- 865 37 24 Fax: +31 (0)88- 865 37 00 E-mail: infonl@vokesair.com Website: www.vokesair.com

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30- 666 97 80 Fax: +31 (0)30- 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

ENERGIETECHNIEK

Victor Lighting

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172- 49 10 76 Fax: +31 (0)172- 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

AB Heatec Engineering BV

for industry, marine & offshore worldwide PO Box 160 NL – 7480 AD Haaksbergen The Netherlands Tel: +31 (0) 653231730 Fax: +31 (0) 842299814 E-mail : info@abheatec.com Website: www.abheatec.com E-mail: info@konuskessel.com Website: www.konuskessel.com

Postbus 2517 2940 AA LEKKERKERK Tel: +31 (0)180- 45 21 88 Fax: +31 (0)180- 66 23 08 E-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

MEETDIENSTEN IN HOOGSPANNINGSTECHNIEK

INSPECTIE, TANKS DRUKAPPARATEN, VLOEREN

Kiwa Nederland B.V. Engineering , supply of energy processes, biomass, steam, thermal oil, hot water, incinerators

Engineering, Pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw

Sir Winston Churchilllaan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

KUNSTSTOFROOSTERS EN CONSTRUCTIES (GVK)

Foutlocalisatie- en kwaliteitsmetingen aan kabelverbindingen, transformatoren en schakelaars.

Power Quality metingen en thermografie. Kabelmontage (moffen en eindsluitingen 25 – 170KV gecertificeerd) en kabelreparatie.

Joulz Energy Solutions B.V.

Zalmstraat 7a, 3016 DS Rotterdam Postbus 19230, 3001 BE Rotterdam Tel.: +31 (088) 895 88 88 E-mail: meetdienst@joulz.nl Website: www.joulz.nl/diensten/ meetdiensten

FlexxCon B.V.

Correspondentieadres Postbus 1761 3800 BT Amersfoort Magazijn/werkplaats Parallelweg 74 7161 AG Neede Tel: 033 4556696 Fax: 033 4553295 E-mail: info@flexxcon.com Website: www.flexxcon.com

PETROCHEM 11 - 2015 64 PETROCHEM 10 – 2015

56

PET11_Market Revieuw.indd PET10_MR.indd Alle pagina's 64

28-10-15 15:00

MARKET REVIEW PIPE SUPPORTS

PROCESS SIMULATION

Protomation bv Dutramex BV

Ambachtstraat 1a 4143 HB LEERDAM Tel: +31 (0)345- 61 40 11 Fax: +31 (0)345- 61 95 25 E-mail: info@dutramex.com Website: www.dutramex.com

PROCESS CONTROL

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

In Control by Simulation Operator Training Simulators Arendstraat 4 6135 KT SITTARD Tel: +31 (0)46 458 47 48 Fax: +31 (0)46 458 63 83 E-Mail: info@protomation.com Website: www.protomation.com

SECUNDARY STEEL SUPPLIER

Secundary Steel Structures, Platforms, Skids, Staircases.

Welding According EN1090-2 Exec. 3 and EN - ISO 3834-2

Python BV

Nijverheidsweg 20 7921JJ Zuidwolde (Dr.) Tel: +31 (0)528 -37 10 45 Fax: +31 (0)528-37 13 96 Mail: info@python.nl Websites: www.python.nl

VERZEKERINGEN

INTRAMAR insurances Het Nieuwe Diep 34 A8 1781 AD DEN HELDER Postbus 891 1780 AW DEN HELDER Tel: +31 (0)223- 61 22 22 Fax: +31 (0)223- 61 55 22 E-mail: info@intramar.nl Website: www.intramar.nl

WATERBEHANDELING

EUROWATER B.V.

Pastoor van Breugelstraat 8a 4744 RB Bosschenhoofd The Netherlands Tel: +31 880005000 Fax: +31 880005005 E-mail: gvt@eurowater.nl Website: www.eurowater.nl

WARMTEBEHANDELING

Elektrisch voorwarmen en gloeien / Inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

Delta Heat Services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ STELLENDAM Postbus 52 3250 AB STELLENDAM Tel: +31 (0)187- 49 69 40 Fax: +31 (0)187- 49 68 40 E-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

Jotem Waterbehandeling b.v.

Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74- 24 25 255 Fax: +31 (0)74- 24 34 880 E-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl zz

STUDBOLTS

BC Basco MANUFACTURER OF HIGH INTEGRITY BOLTING

Vierschaarstraat 7A 9160 LOKEREN Tel: +32 9 348 21 35 Gsm: +32 479 82 72 63 E-mail: sales@basco.be Website: www.bc-basco.com

Smit Gloeidienst B.V.

Havenlaan 16 5433 NL KATWIJK (N. Br.) Tel: +31 (0)485 31 65 66 Fax: +31 (0)485 31 87 32 E-mail: info@smit-industrial.com Website: www.smit-industrial.com

Bea Nederland B.V.

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB Oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB Oud Beijerland Tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 E-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van Petrochem, neemt u dan contact op met Jetvertising, Robbin Hofman, tel. 070 399 0000.

Uw abonnement wordt stilzwijgend verlengd tot wederopzegging en dient twee maanden van tevoren opgezegd te worden.

PETROCHEM 11 - 2015 65 PETROCHEM 10 – 2015 57

PET11_Market Revieuw.indd 65

28-10-15 20:52 15:00 28-09-15

COLUMN

‘De weg naar industrie 4.0 zal eerder via stappen dan via sprongen verlopen. Eerst de processen nog stabieler maken, met minder storingen en afwijkingen.’

Industrie 4.0 Eind augustus trok een uitgebreide delegatie van Vlaamse publieke en private managers naar Silicon Valley om letterlijk en figuurlijk een blik op de toekomst te krijgen. Wouter De Geest, CEO van BASF Antwerpen was deelnemer en laat in ons kwartaalgesprek zijn bewondering en verwondering opborrelen. Enthousiast vertelt hij over hoe Cisco, Google en ook Tesla en Uber daar vooruitkijken in de toekomst. Hoe ze werken aan nieuwe modellen van slimme steden, slimme mobiliteit, slimme landbouw en slimme fabrieken.

Door ver doorgedreven analyse van massa’s meetgegevens slagen ze erin om voor grote agglomeraties als Kopenhagen en Barcelona duurzame oplossingen uit te werken voor verkeersstromen en nutsvoorzieningen. ‘Indrukwekkend wat ze daar doen met hun analyses en hoe ze nieuwe modellen uitwerken. Silicon Valley focust op duurzaamheid’, zegt De Geest. Bij Cisco zag hij indrukwekkende voorbeelden van ‘smart cities’, van ‘smart farming’ en mooie simulaties van sturing van fabrieksprocessen, waardoor ‘industrie 4.0’ een heel stuk dichterbij komt. In Silicon Valley zag De Geest dat het ‘internet of everything’ een topprioriteit is en dat straks het bedienen en besturen van chemische installaties via het slimme internet geen luchtspiegeling of fata morgana meer is.

Complexe processen Dat machines met elkaar kunnen communiceren is al realiteit. Dat chemische installaties straks met de smartphone kunnen worden bediend en beheerd, ligt voor De Geest nog niet voor de hand, zeker als het gaat om complexe processen.

Ook experts in digitale technieken die in de chemische sector aan de slag zijn, betwijfelen of de real-time beheersing zo maar draadloos op afstand of via het net kan worden gerealiseerd.

Wel wordt er aangenomen dat de controle-spanwijdte van een operator met nieuwe digitale technologie zal toenemen en vergemakkelijken.

Voor De Geest zal de weg naar industrie 4.0 eerder via stappen dan via sprongen verlopen. Eerst de processen nog stabieler maken, met minder storingen en afwijkingen via advanced process control. Daarvoor kan de big data, die nu al door de procescomputers wordt opgeslagen, wellicht intelligenter worden geanalyseerd en aangewend. De nieuwe slimme technologie is in eerste instantie service-georiënteerd. Met een beter predictief onderhoud van installaties wordt procesvoering ook stabieler, efficiënter en vooral betrouwbaarder. En dat laatste is voor de chemie en slimme fabrieken cruciaal.

Maar of het eindpunt dan de installatie-zonder-operatoren

zal worden, durft hij te betwijfelen. In de maakindustrie en voor tal van logistieke processen zijn er vele voorbeelden waar systemen volautomatisch verlopen, zonder een operator in de buurt. Voor die activiteiten zal de evolutie naar 4.0 allicht sneller gaan, maar complexe processen die ook veilig voor mens en milieu moeten opereren, zullen niet zonder operatoren kunnen.

Daarvoor zijn de eisen inzake betrouwbaarheid en veiligheid bijzonder hoog voor de chemie. Daarom moeten nieuwe ontwikkelingen nauwgezet worden ‘beoordeeld’ en zeker niet worden ‘veroordeeld’, onderstreept De Geest.

Verborgen duurzaamheid Slimme fabrieken zullen slimme(re) operatoren en technici vergen, denkt de Antwerpse CEO. ‘Door hogere betrouwbaarheid en toenemende slimme automatisering zullen repetitieve taken afnemen of verdwijnen en zal er meer tijd vrijkomen voor bijscholing en hogere opleiding. De mens zal dus niet verdwijnen in de industrie 4.0. Overigens geldt de transitie van de industrie niet alleen voor processen, maar ook voor producten en toepassingen.’ Daarom zal de transitie naar industrie 4.0 geen vierde industriële revolutie worden, maar een evolutie. En het zal geen eenzame tocht worden voor de industrie. ‘Het Nieuwe Industriële Ondernemen en nieuwe innovaties, als stappen daarheen, zullen mijns inziens gebeuren via clusters waarbij sectoroverschrijdende co-creatie samen met onze kennisinstellingen wordt ingezet en door de overheid wordt aangemoedigd’, zo zegt De Geest die ook voorzitter is van essenscia.

Uitgerekend midden oktober kondigde Proximus, de grootste telecomoperator van België, aan dat gestart wordt met het internet of things. Het net zal tegen eind volgend jaar uitgerold zijn over heel België en Luxemburg. De eerste toepassingen van slimme technieken - die verder gaan dan slimme thermostaten worden momenteel getest. In de kleine Belgische stad Aarschot wordt geëxperimenteerd met ‘slim parkeren’. Via sensoren in het wegdek van het stadscentrum en een app zullen automobilisten met hun smartphone snel een parkeerplaats kunnen vinden zonder toertjes te moeten draaien. Het is een van die kansen op meer duurzaamheid die nog verborgen liggen in de connectiviteit van morgen. Misschien een kleine stap, maar het is alvast een begin. Zoals de hoofdredacteur in zijn vorige editorial beklemtoonde: in de industrie is qua duurzaamheid nog heel wat te rapen. Zowel inzake energiebeheer en -gebruik, als inzake grondstoffeninzet en leefmilieu-effecten.

Jan van Doorslaer

PETROCHEM 11 - 2015 66

PET11 I column.indd 66

28-10-15 14:48

ANDUS group companies: Manufacturing FIB Industries Gouda Refractories Nedstaal Special Steel Van Voorden Castings

Services & Maintenance

Gouda Feuerfest Deutschland Gouda Vuurvast Belgium Gouda Vuurvast Services ISS Projects Lengkeek Staalbouw

Contracting Armada Janse Armada Mobility Armada Rail HSM Offshore HSM Steel Structures RijnDijk Construction

Serving the industry Ons kernwoord: klanttevredenheid. Onze kerncompetenties: productie van hoogwaardig staal, vuurvaste bekledingen, grootschalige industriĂŤle staalgerelateerde projecten, industrieel gietwerk, sluizen en bruggen, olie- en gasplatforms, scheepsschroeven, drukvaten, warmtewisselaars, opslagtanks, kelderbierinstallaties, systemen voor filtratie en separatie, luchttechniek, lichtreclame, reizigers gerelateerde voorzieningen, bovenleidingsystemen voor het spoor, service en onderhoud. Nationaal en internationaal gecertificeerd, werkend volgens de hoogste veiligheids- en kwaliteitsnormen.

ANDUS Group BV | Voorstraat 56, 4132 AS Vianen | T +31 (0)30 - 211 58 00 | E info@andusgroup.com

Kennismaken? Graag.

Belt u even of kijk op www.andusgroup.com.

PET11A4 B inhoud.indd 5 Andus Corporate MagAd.indd 1

28-10-15 11:25 16:22 28-04-15

tankstorage, maritime shipping, blending, multimodal shift, inland shipping, overland transport food, biodiesel, base oil, oleochemicals, mineral specialties, non-hazardous chemicals

fuel oil, gasoline, gasoline components, ethanol, methanol, gasoil, gasoil components

www.koole.com

PET11 B inhoud.indd 5

28-10-15 16:22