Pet12 binder lr

r

Nn

Nr. 12- 2015

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 21,00

Al 25 jaar het managementblad voor de olie- en chemische industrie

nt nt

uk

er,

ier

het

06-15 10:35

De weg naar nul incidenten • Continu investeren in efficiëntie • ‘Top van Shell kon alleen in olie en gas denken’ • Van een issue een asset maken • Thema: Veiligheid

PET12_J_Onbevangen.indd 39

09-12-15 13:21

HOW TO KEEP SAFETY TOP OF MIND? We have the tool.

Ontdek hoe je met het Tagpoint e-learning systeem het veiligheidsbewustzijn van medewerkers naar een hoger level kunt brengen. Ga nu naar de website en ervaar vrijblijvend een module. Kijk op: www.tagpointtraining.com

www.tagpointtraining.com

PET12_J_Onbevangen.indd 38

09-12-15 13:22

RD Cons

IN DEZE EDITIE

12 DE WEG NAAR NUL INCIDENTEN

38 THEMA: VEILIGHEID

‘Gemakkelijk is het zeker niet, maar ik geloof echt dat nul incidenten te bereiken is in de chemieketen’, stelt projectmanager Corine Baarends van Veiligheid Voorop. Op grond van dertig jaar werkervaring in de chemische industrie is haar overtuiging dat met een goede veiligheidscultuur veel kan worden bereikt. ‘En er zijn al bedrijven die langere tijd goed presteren en geen ongevallen of incidenten hebben. Dus het kan.’

De onderhoudsstop bij Yara Sluiskil afgelopen september was groter dan een normale zesjaarlijkse stop. Verschillende fabrieken zijn een aantal weken uit bedrijf genomen en machines zijn zo aangepast dat er een aanzienlijke energieverbetering optreedt. Met drie betrokkenen kijken we terug op de onderhoudsstop en horen we of het is gelukt met de energiebesparing.

Al sinds de jaren negentig wordt flowchemie in micro- en minireactoren als een belangrijke technologie gezien, maar lange tijd kwam het niet echt van de grond in de chemische industrie. Pas sinds kort wordt de techniek bij steeds meer bedrijven gebruikt, vooral vanwege de vele voordelen die het met zich meebrengt.

Zo is het veel veiliger dan batchprocessen.

16 CONTINU INVESTEREN IN EFFICIËNTIE Hoewel de gasprijs momenteel lager is dan enkele jaren geleden, moeten de Nederlandse producenten van ammoniak en kunstmest nog altijd fors meer betalen dan hun concurrenten in andere werelddelen. Met aardgas als grootste kostenpost van het productieproces, lijkt dit onbegonnen werk. Hoe weten ze het hoofd boven water te houden?

22 ‘TOP VAN SHELL KON ALLEEN IN OLIE EN GAS DENKEN’ Na eerdere mislukte pogingen om een siliciumfabriek in Geleen te bouwen, lijkt het Gosse Boxhoorn van The Silicon Mine wel te lukken in de Eemsdelta. Doorbraaktechnologie stelt hem in staat om de fabriek met een klein volume op te bouwen. Dus hij kan beginnen met een bescheiden installatie van vijftig ton en een startkapitaal van tien miljoen euro. Hoe een ex-Sheller de zonnekoning van het Noorden kan worden.

28 VAN EEN ISSUE EEN ASSET MAKEN Zonlicht, CO2 en bacteriën, dat zijn de middelen die Photanol gebruikt om chemicaliën op een duurzame manier te maken.

Uiteindelijk wil het bedrijf hun bacteriën zelfs brandstoffen laten produceren.

EN VERDER Commentaar 5 Feiten en cijfers • ExxonMobil-raffinaderij Rotterdam breidt hydrocracker-installatie uit • Kolencentrale Borssele sluit eerder na incidenten • Flowid verkoopt eerste SpinPro-reactor aan India 6 Feiten en cijfers buitenland • DuPont opent grootste cellulose ethanol plant ter wereld • Shell lanceert Canadees CCS-project 11 Plastic weg gaat lang mee en vergt weinig onderhoud 20 Winnaars Enlightenmentz of the Year 27 ‘Sabic heeft incidenten uit 2012 onderschat’ 31 Innovatie 32 Onbevangen • Chris Aldewereld 37

PETROCHEM 12 - 2015 3

PET12_B_Inhoud.indd 3

09-12-15 13:04

Petrochem.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld

Al 25 jaar het managementblad voor de olie- en chemische industrie Nummer 12 - 2015 UITGAVE VAN: Industrielinqs pers en platform BV, Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam E-mail: redactie@petrochem.nl, website: www.petrochem.nl HOOFDREDACTIE: Wim Raaijen 020 312 2081 EINDREDACTIE: Liesbeth Schipper 020 312 2083 Miriam Rook 020 312 2796 REDACTIE: Dagmar Aarts 020 312 2084 VASTE MEDEWERKERS: Chris Aldewereld, Katrien Bogaerts, Jan Van Doorslaer, Jacqueline van Gool, Henk Leegwater, Erik te Roller, Wim Soetaert, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, David van Baarle, LAY-OUT: Bureau OMA bv, Wehl OMSLAGFOTO: Maersk ADVERTENTIEVERKOOP: Jetvertising BV, t: 070 399 0000 - f: 070 390 2488 Rob Koppenol rob@jetvertising.nl

Meer nieuws dan ooit • Actuele berichtgeving over de olie- en chemische industrie • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse Nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

TRAFFIC: Breg Schoen 020 312 2088 DRUKWERK: PreVision Graphic Solutions ABONNEMENTEN (excl. 6% BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar.

Nederland/België € 168,- per jaar Introductie NL/B 25% € 126,50 per jaar Overig buitenland € 196,Losse verkoopprijs € 21,Studenten € 39,Proefabonnement 3 mnd € 27,50 OPZEGGEN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon.

Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) Fax: 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter.

Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor

PET12_Advertenties.indd 4

ISSN: 1380-6386

09-12-15 13:05

COMMENTAAR

‘Concerns als BP, Exxon en Shell moeten versneld kijken naar alternatieven voor de herkomst van hun moleculen.’

Stranded assets Eigenlijk heb ik op zondagavond niet vaak zin om een documentaire te kijken. De laatste uurtjes van het weekeinde kijk of doe ik liever iets om te ontspannen. Toch kon ik een paar weken geleden maar niet wegzappen van de Tegenlicht-uitzending over zogenoemde ‘stranded assets’. Daarbij gaat het met name over fossiele reserves die wel bewezen zijn, maar mogelijk nooit uit de grond kunnen worden gehaald. Grote oliebedrijven als Shell, Exxon, BP, Total en noem maar op, worden echter financieel wel gewaardeerd op de bewezen reserves die de bedrijven in handen hebben. Maar wat nu als een deel, en volgens de Tegenlicht-docu zelfs een heel groot deel van die reserves nooit uit de grond komt. Na de kredietcrisis zou dit zomaar de volgende ontwrichting van de wereldeconomie kunnen worden. Een paar jaar geleden schreven we al over de ‘carbon bubble’. Maar als je bij wilt blijven, heb je het nu dus over ‘stranded assets’. Door politici als Jan Vos (PvdA) en ex-politici als Ed Nijpels wordt dit woord al regelmatig gebruikt bij presentaties. ‘Geframed’, moet ik eigenlijk zeggen, om ook op dit vlak bij te blijven.

Overigens heeft Shell een vorig decennium al een voorproefje gehad op dit vlak, toen het een groot aantal reserves af moest waarderen. Aandeelhouders werden er zeer onrustig van en in de publieke opinie liep het toch al wankele imago van onze nationale kampioen een forse deuk op. Een bedrijf als Shell is echter zo groot en sterk, dat de schade uiteindelijk beperkt is gebleven.

Schoonste jongetjes Lange tijd heb ik geloofd dat de olie-industrie te belangrijk en te machtig was om zomaar te kunnen worden weggeschoven.

En het zal ook nu niet zomaar op de korte termijn gebeuren.

We kunnen niet van de ene op de andere dag allemaal Tesla’s gaan rijden. Maar we zitten wel in een tijdperk van verandering, of zoals sommigen al zeggen, zelfs in een verandering van tijdperk. Zo lijkt er bij het schrijven van dit commentaar meer eensgezindheid bij de klimaatconferentie in Parijs dan ooit.

Zelfs traditionele dwarsliggers China en de VS doen volop mee.

Als de wereld serieus de opwarming wil stoppen bij maximaal twee graden, dan zal de rol van steenkool en later aardolie en zelfs aardgas versneld moeten worden afgebouwd.

Of de mondiale politiek de belangrijkste bedreiging voor de

fossiele ketens is, vraag ik me echter af. Er zijn nu al grote bewegingen op de financiële markten die een grote impact kunnen hebben, zo laat de documentaire zien. Al eerder werd bekend dat grote pensioenfondsen als ABP inmiddels steenkool mijden in hun beleggingen en ze zien alleen nog maar de schoonste jongetjes staan in de fossiele klas. Dat zal steeds meer een trend worden. Steeds meer beleggers zullen de fossiele fondsen mijden.

Voor de eenvoudig winbare reserves zal dat misschien weinig nog effect hebben. Maar voor de complexe winning olie en gas op enorme dieptes of bijvoorbeeld in het Noordpoolgebied is veel geld nodig. En dat moet toch ergens vandaan komen. En teerzandvelden? De kans is groot dat die ook stranden...

No time to waste Investeringen in winning en raffinage die inmiddels zijn gedaan of op de rol staan, bijvoorbeeld in Antwerpen en Rotterdam, zullen zichzelf nog wel terugverdienen. Vooral ook omdat ze vaak gericht zijn op meer efficiëntie en iets schonere brandstoffen. Het zal in de toekomst echter steeds moeilijker worden om het kapitaal bijeen te krijgen voor nieuwe investeringen in de fossiele ketens.

Maar wat nu? De geschiedenis leert ons dat grote bedrijven maar moeilijk in beweging komen. In deze Petrochem vertelt voormalig Shell-er en ondernemer in de zonne-energie Gosse Boxhoorn hoe Shell in het verleden bijvoorbeeld de grootste moeite had om haar eigen solar-activiteiten te begrijpen. De top kan alleen maar denken in moleculen en niet in elektronen.

Dan zullen concerns als BP, Exxon en Shell in ieder geval versneld naar alternatieven moeten kijken voor de herkomst van hun moleculen. En laten we de discussies over biobased even negeren. Over een jaar of twintig moet het toch bijvoorbeeld mogelijk zijn om grootschalig en commercieel CO2 uit de lucht te halen, om hier na elektrolyse van water, waterstof aan te verbinden. Kun je synthetisch de schoonste benzine maken die er maar is. Grondstof genoeg en tegen die tijd moet grootschalige omzetting van zonne-energie, als bron voor de elektrolyse ook mogelijk zijn. ‘No time to waste’.

Reageren? Via de mail: wim@industrielinqs.nl of via Twitter : @wimraaijen PETROCHEM 12 - 2015 5

PET12_C_Commentaar.indd 5

09-12-15 13:00

FEITEN & CIJFERS SHELL PERNIS BOUWT AROMATENFABRIEK Op het Chemelotterrein is begin november een brand geweest in de ammoniakfabriek van OCI Nitrogen.

Bij de brand is geen ammoniak vrijgekomen. Het was een waterstofbrand.

Er zijn in de omgeving van het Chemelotterrein geen gevaarlijke stoffen gemeten. Bij de brand is een persoon oppervlakkig gewond geraakt aan zijn hoofd.

DSM Acrylonitrile heet sinds 1 december AnQore. Sinds 1969 produceert DSM Acrylonitrile acrylonitril en gerelateerde producten zoals blauwzuur, natriumcyanide en acetonitril op het Chemelot Industrial Park in Sittard-Geleen. De naamsverandering is het resultaat van de oprichting van ChemicaInvest, een joint venture van CVC Capital Partners en Koninklijke DSM, als de nieuwe eigenaar van DSM Acrylonitrile, dat nu AnQore gaat heten.

Koning Willem-Alexander heeft begin november een nieuw veiligheidscentrum van Dow geopend.

Met de opening van het hypermoderne veiligheidscentrum voor Europa, het Midden-Oosten, Afrika en India (EMEAI) gaf koning Willem-Alexander het startsein voor het symposium 50 jaar Dow in Terneuzen. Met de nieuwe infrastructuur in het veiligheidscentrum en de bijbehorende opleiding en training van de mensen is Dow klaar voor de toekomst. Een toekomst met meer transporten naar onder meer Afrika.

AkzoNobel is halverwege november begonnen met het vullen van lege zoutholtes met gasolie, onder de grond in Enschede. Het bedrijf kreeg afgelopen vrijdag groen licht van het ministerie van Economische Zaken.

In het verleden is er zout gewonnen onder industriegebied De Marssteden. Twee van deze holtes worden nu gevuld met 250.000 kuub gasolie afkomstig van het bedrijf Argos.

AkzoNobel heeft de afgelopen maanden tests gedaan met het vullen van de cavernes en die zijn volgens het bedrijf goed verlopen.

PETROCHEM 12 - 2015 6

PET12_D_FeitenEnCijfers.indd 6

Shell gaat definitief door met de bouw van een aromatenfabriek op de site van Shell Pernis. Een half jaar geleden werden er al wel voorbereidende maatregelen getroffen maar was nog onbekend of het project door zou gaan of niet. Inmiddels is de bouw begonnen. Shell Pernis wil met behulp van de fabriek een leidende positie in de industrie behouden in een periode dat de raffinage-industrie wordt gekenmerkt door smalle marges veroorzaakt door overcapaciteit. In Europa kiezen veel mensen voor diesel als transportbrandstof.

Shell verwacht dat de benzinevraag zal blijven afnemen in deze regio. Maar bij de productie van diesel wordt ook een bepaalde hoeveelheid benzine gemaakt.

De aromatenfabriek is een destillatiefabriek die een benzeenrijke stroom uit benzine kan halen. Dat levert uiteindelijk een halfproduct op voor de fabrieken in Moerdijk die het verder verwerken tot rubber, plastics, nylon en synthetische stoffen. Shell werkt aan dit project met meer dan driehonderd interne experts en externe aannemers waaronder ingenieurs, veiligheids- en milieukundigen en experts op het gebied van procesveiligheid, operaties, marketing, planning en logistiek.

Een belangrijk moment tijdens de constructie is de aankomst van de twee destillatiekolommen in de haven. De gevaartes zijn in één stuk vanuit Korea per vrachtschip vervoerd en half augustus aangekomen in de haven van Shell Pernis. De grootste van de twee is zeventig meter lang en moet meer dan vierhonderd meter afleggen op het land.

Vervolgens worden er zo’n honderd schotels op gemonteerd en heeft de destillatietoren een gewicht van 365 ton. De laatste stap is het plaatsen van de kolom, zo’n vijftig meter verderop: een precisie werkje waarbij alle disciplines samenkomen. Naar verwachting wordt de fabriek in de eerste helft van 2016 in gebruik genomen.

EXXONMOBIL-RAFFINADERIJ ROTTERDAM BREIDT HYDROCRACKER-INSTALLATIE UIT ExxonMobil gaat de hydrocracker-installatie op zijn raffinaderij in Rotterdam uitbreiden.

Deze zal zwaardere producten omzetten in schonere, hoogwaardige eindproducten zoals EHC Group II basisolie en ultra-laagzwavelige diesel. Dit om aan de groeiende marktvraag tegemoet te komen.

De Rotterdamse raffinaderij van Esso Nederland BV zal ExxonMobil‘s gepatenteerde geavanceerde hydrocracking technologie toepassen en is de eerste in Europa die EHC Group II basisolie gaat produceren. Basisolie is de grondstof voor smeeroliën en vetten.

Groep II basisolie heeft een hogere zuiverheidsgraad die betere prestaties oplevert bij vele toepassingen van smeermiddelen en industriële olie.

ExxonMobil‘s Rotterdamse raffinaderij, een van de meest energie-efficiënte raffinaderijen in Europa, speelt een belangrijke rol in de regio en in de markt als producent van laagzwavelige olieproducten en grondstoffen voor de chemische industrie. In het nieuwe hydrocracking-proces wordt gebruik gemaakt van gepatenteerde katalysatoren die worden toegepast in een aangepast raffinageproces, waardoor op een efficiënte manier zowel hoge kwaliteit base stocks als ultra-laagzwavelige diesel kunnen worden geproduceerd.

De nieuwe basisoliën die worden geproduceerd, zijn ontwikkeld om producenten meer flexibiliteit te bieden in de samenstelling van smeermiddelen en om kwaliteitstesten wereldwijd te vereenvoudigen. Het EHC-productaanbod maakt het voor klanten mogelijk om kosteneffectief een brede reeks van smeermiddelen te produceren die aan de veranderende kwaliteitseisen van de industrie voldoet.

De milieueffectrapportage is goedgekeurd en de verwachting is dat het vergunningstraject voor eind januari 2016 afgerond zal zijn. Afhankelijk van de ontvangst van de benodigde vergunningen zal de bouw daarna van start gaan en zal de installatie in 2018 in gebruik worden genomen.

Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

09-12-15 13:11

FLOWID VERKOOPT EERSTE SPINPRO-REACTOR AAN INDIA Het chemische-technologie-bedrijf Flowid heeft zijn eerste SpinPro-reactor verkocht.

De reactor, die is gebaseerd op gepatenteerde, aan de TU Eindhoven ontwikkelde technologie, is verkocht aan een groot bedrijf in India. Bevalt het apparaat, dan wil de afnemer er nog meer kopen. Met verschillende mogelijke opdrachten in de pijplijn, en een demonstratiefabriek in opbouw bij Chemelot, zijn de vooruitzichten goed voor TU/espin-off Flowid. Flowid mag de naam van de koper en wat hij heeft neergelegd voor de eerste reactor niet bekend maken. ‘Maar we hebben het over getallen met zes cijfers’, zegt Managing Director Wouter Stam van Flowid. ‘De klant zal de eerste reactor vooral gebruiken om de technologie onder de knie te krijgen. Als dat goed gaat, dan wil hij nog meer SpinPro-reactors kopen, voor productiedoeleinden.’

Naast deze eerste klant verwacht Flowid op de korte termijn nog meer apparaten te verkopen in Europa en in de VS. Verder bouwt Flowid momenteel een volwaardige demonstratiefabriek op de Brightlands Chemelot Campus in Geleen. ‘Er werken momenteel vijftien mensen voor Flowid, en we hebben als doel om uit te groeien tot een groot bedrijf. De markt waarop we ons richten is heeft een omvang van honderden miljoenen, of meer’, zegt Stam. De SpinPro-reactor is een geheel nieuw type chemische reactor, die niet alleen veel kleiner is dan traditionele reactoren, maar ook veel veiliger, efficiënter en milieuvriendelijker.

KOLENCENTRALE BORSSELE SLUIT EERDER NA INCIDENTEN EPZ heeft eind november de kolencentrale Borssele definitief uit bedrijf genomen na incidenten. De kolencentrale zou uiterlijk op 31 december 2015 haar productie staken.

EPZ-directeur Carlo Wolters: ‘De kolencentrale is de afgelopen maanden getroffen door een aantal ernstige incidenten die een zware wissel hebben getrokken op onze medewerkers. Om die reden vinden wij het onverstandig om door te gaan met de productie tot eind van het jaar. We hadden allen een andere voorstelling van dit moment.

Echter, alles in ogenschouw nemend, is dit het beste besluit.’

Een van de incidenten vond eind november plaats. Bij werkzaamheden bij de kolen-opslaglocatie nabij de kolencentrale van EPZ is bij een ongeval een medewerker van Sagro om het leven gekomen. De gealarmeerde hulpdiensten en medewerkers van EPZ hebben geprobeerd het slachtoffer te redden en te reanimeren. Helaas mocht de geboden hulp niet baten. Verder zijn er geen mededelingen gedaan over het ongeval.

De komende maanden worden de werkzaamheden gericht op het voorbereiden van de ontmanteling. Het grootste deel van de medewerkers heeft een andere baan gevonden binnen of buiten EPZ of verlaat met een regeling het bedrijf. Circa 25 mensen worden begeleid naar ander werk.

TANKOPSLAGBEDRIJF STANDIC BREIDT UIT IN DORDRECHT Tankopslagbedrijf Standic in Dordrecht breidt zijn opslagcapaciteiten en -faciliteiten voor chemicaliën sterk uit met de oplevering van Tankput 7. De nieuwe tankput biedt 36.000 kubieke meter aan ruimte voor de opslag van onder andere oleochemicaliën en andere speciaalchemie-producten. De ruimte is verdeeld over 43 tanks in verschillende formaten. Standic maakt tevens de bestaande terminal moderner. Aanleiding voor de uitbreiding en upgrade van het bedrijf is voornamelijk de groei van de markt voor opslag van speciaalchemie-producten en de vraag vanuit het huidige klantennetwerk.

De nieuwe Tankput 7 bestaat uit roestvrijstalen tanks die elk over een eigen leiding, pomp en laadarm beschikken, waardoor crosscontaminatie vrijwel onmogelijk is. Ook met de mogelijkheid voor isocontainerparking en voor het verwarmen en mengen van chemicaliën op locatie sluit Standic met zijn nieuwe tankput aan op de behoeften van klanten in de speciaalchemie-sector. Het opslag- en distributiecentrum, gelegen in de zeehaven van Dordrecht, verhoogt verder zijn steigercapaciteit met 33 procent. In combinatie met het eigen parkeerterrein voor de opslag van isocontainers zorgt dit voor een snellere logistieke afwikkeling en betere op maat aangeboden service voor klanten.

Fibrant is vanaf 18 januari de nieuwe naam voor DSM Caprolactam, als gevolg van het onderbrengen van de wereldwijde caprolactam activiteiten in een joint venture met CVC Capital Partners door DSM. Fibrant is de enige producent die actief is in de drie belangrijkste afzetmarkten: China, de Verenigde Staten en Europa. Hoogwaardige caprolactam en ammoniumsulfaat worden vervaardigd op productielocaties in Nanjing (China), Augusta (VS) en Geleen (Nederland).

Fibrant heeft een totale productiecapaciteit van ruim 900.000 ton caprolactam en ruim 1.500.000 ton ammoniumsulfaat per jaar. In 2014 bedroeg de omzet 1.700 miljoen euro.

Op het terrein van Shell Moerdijk heeft 12 november brand gewoed bij een compressor bij de kraker. Een lekkage in een smeeroliesysteem bij de compressor is de oorzaak van de brand. Deze compressor is direct uit bedrijf genomen en de productie van de kraker gestaakt. Als gevolg van het stoppen van de productie van de kraker werd er op Shell Moerdijk flink gefakkeld.

Air Products, leverancier van industriële gassen, heeft bekend gemaakt dat het bedrijf twee nieuwe, grote projecten voor de productie van helium heeft binnengehaald. Het zal de installaties leveren voor de nieuwe Helium 3 fabriek van RasGas Company, die gebouwd wordt op het Barzan-complex in Qatar. Daarnaast heeft het bedrijf het langlopende contract voor de productie en levering van de helium vanaf de nieuwe fabriek gewonnen. Naar verwachting zal de fabriek per jaar zo’n vijftien miljoen liter vloeibare helium produceren. Als de productie in de nieuwe fabriek in 2018 van start gaat, wordt Air Products de grootste, commerciële leverancier van helium ter wereld.

Helium wordt gebruikt in vele toepassingen zoals MRI-apparatuur, voor chemische analyses, voor het testen en reinigen van pijpleidingen, voor lekdetectie en andere geavanceerde toepassingen.

PETROCHEM 12 - 2015 7

PET12_D_FeitenEnCijfers.indd 7

09-12-15 13:11

[Schr

ijf u n

u in]

Datum: 18|02|2016 Locatie: iTanks Xperience Dock, Rotterdam

THEMA: INDUSTRIEWATER IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Industriewater in de circulaire economie Tijdens de vierde editie van Watervisie laten we zien dat ketenintegratie en publiek/privatesamenwerking niet alleen goed is voor het milieu, maar ook voor de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie.

Delf het goud in uw waterketen.

DOELGROEP

• Beslissers en geïnteresseerden uit de (proces-) waterintensieve industrie • Managers uit de Chemie & Raffinage • Food & Beverage • Pulp & Paper • Olie & Gas-industrie

Houd uw agenda vrij op 18 februari 2016

PROGRAMMA 12.00 Ontvangst met lunch 13.00 Opening, gevolgd door Keynote Chemie 13.30 Water Innovator of the Year pitches 14.45 Pauze 15.15 Keynote Food 15.45 Voorbeeldcases Dutch Biorefinery Cluster 16.30 Verrassende gastspreker 17.00 Uitreiking Water Innovator of the Year 17.15 Borrel en hapjes 18.30 Einde Watervisie 2016

Initiatiefnemers:

Partners: Leden:

www.watervisie.com PET12_Advertenties.indd 8 1 151201 iLinqs Watervisie.indd

09-12-15 02-12-15 13:05 10:54

FEITEN & CIJFERS SHELL PERNIS INVESTEERT IN BOUW VAN SOLVENT DEASPHALTER Shell gaat een belangrijke fabriek bouwen voor raffinaderij Pernis. De Solvent Deasphalter (SDA) zal zwaardere fracties uit aardolie verwijderen, zodat de raffinaderij een groter deel van de ruwe aardolie kan verwerken tot lichtere, hoogwaardige producten. ‘Deze belangrijke investering toont onze blijvende betrokkenheid met raffinage’, zegt Lori Ryerkerk, Executive Vice President voor Shell’s wereldwijde manufacturing-activiteiten waar Shell Pernis deel van uitmaakt. ‘De raffinaderij Pernis bekleedt een sleutelpositie in de Europese markt, en deze innovatieve SDA-unit zal de prestaties en het concurrentievermogen verder vergroten.’

De bouwwerkzaamheden zullen, afhankelijk van het vergunningstraject, in 2016 beginnen. Voltooiing wordt verwacht in 2018. De nieuwe eenheid zal de totale verwerkingscapaciteit niet vergroten, maar zal zorgen voor een andere samenstelling van het productportfolio. Bart Voet, General Manager van Shell Pernis: ‘De SDA-unit vormt een belangrijke mijlpaal in ons traject voor het verbeteren van onze energie-efficiëntie. Het complex levert goede prestaties op het gebied van veiligheid en betrouwbare bedrijfsvoering.’

COVESTRO HELPT VLIEGTUIG OP ZONNE-ENERGIE Covestro, een leverancier van innovatieve hoogtechnologische polymeermaterialen, heeft aangekondigd zijn sponsorovereenkomst te verlengen met Solar Impulse, het vliegtuig dat zich opmaakt om in 2016 zijn reis rond de wereld te voltooien. Solar Impulse is het eerste vliegtuig dat dag en nacht in de lucht kan blijven zonder een druppel brandstof, dankzij zonne-energie. Er wordt geprobeerd rond de wereld te vliegen om aan te tonen dat met schone technologieën het onmogelijke kan worden gedaan.

Covestro, het vroegere Bayer MaterialScience, is een Solar Impulse-projectpartner sinds 2010 en tevens de officiële technische partner. Het bedrijf is verantwoordelijk voor het design en de ontwikkeling van de cockpit. Deze is gebouwd met de meest geavanceerde polyurethaan- en polycarbonaatsystemen, die niet alleen het gewicht van het vliegtuig drastisch verlagen, maar ook garant staan voor een ultieme bescherming van de piloot.

De technologie die is ontwikkeld voor de Solar Impulse, wordt nu al toegepast in allerlei producten in de automobiel- en de koelsector. Bovendien stelt Covestro vast dat de coatings op het vliegtuig vandaag hun weg vinden naar tal van andere industriële sectoren.

BRENT RUWE OLIEKOERS 50

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

48

46

44

42

40

20 21 22 23 26 27 28 29 30 2

OKTOBER 2015

3

4

5

6

9 10 11 12 13 16 17 18 19 20 23 24 25 26 27 30

Een nieuw fonds gaat biotechnologie-ondernemingen ondersteunen.

Het moet resulteren in het eerste biotechpark van Brabant. BiQ Group lanceert het Agri-BioTechfonds met een omvang van tien miljoen euro.

BiQ Group is een internationale financieringsgroep met een specialisme in private equity wat betekent dat risicodragend vermogen (afkomstig van beleggers) wordt aangewend om niet-beursgenoteerde ondernemingen te financieren.

Het doel van het biotechpark in Brabant is om het mestoverschot bij boeren op te lossen, door te investeren in mestverwerkingsinstallaties die op hun beurt op duurzame wijze het mestoverschot omzetten in een alternatieve kunstmestvervanger.

PERSONALIA Marjan van Loon (49) is de nieuwe president-directeur van Shell Nederland. In de 26 jaar die Van Loon voor Shell werkt, heeft ze diverse posities bekleed. In 1989 begon ze als chemisch technoloog op het Shell hoofdkantoor in Den Haag. Daarna was ze werkzaam op Shell Pernis, om vanaf 1997 in Australië en Maleisië management posities te bekleden.

In 2007 keerde Van Loon terug naar Nederland om Global Manager LNG & Gas Processing te worden. Van Loons voorganger Dick Benschop, die de functie van president-directeur sinds 2011 vervult, is per 1 januari 2016 benoemd tot Vice President Joint Ventures Excellence voor Shell International.

Maarten Wetselaar wordt per 1 januari Integrated Gas Director bij Shell.

Integrated Gas is een op zichzelf staande divisie binnen Shell, met een gemiddelde omzet van elf miljard dollar in de laatste drie jaar. Wetselaar werkt sinds 1995 bij het bedrijf en heeft daar verschillende functies bekleed. Als Executive Vice President of Integrated Gas werkte hij de laatste jaren vanuit Singapore. Voor de nieuwe functie zal hij weer terugkeren naar Nederland.

NOVEMBER

PETROCHEM 12 - 2015 9

PET12_D_FeitenEnCijfers.indd 9

09-12-15 13:11

Over veiligheid gesproken !

Setting Standards

De nieuwe generatie contactvrije flowmeters voor gassen en vloeistoffen  Toepasbaar op vrijwel elke flow applikatie  Geen drukval in de leiding dus u bespaart op energiekosten

 Geen shutdown meer, het proces wordt niet onderbroken  Geen signaal verloop dus geen kosten voor calibratie  Breed meet bereik van 0 m/s tot 35 m/s

Flexim Instruments Benelux BV Tel.: +31(0)10 24 92 333

www.flexim.com benelux@flexim.com

Met Joulz voorop — Veiligheid voorop — Joulz heeft veiligheid, product- en proceskwaliteit hoog in het vaandel staan. In alle fasen van onze projecten, van ontwerp tot bouw en onderhoud,

streven wij naar een continue verbetering van de

veiligheid voor onze medewerkers en de omgeving.

Joulz beschikt uiteraard over diverse certificaten op het gebied van veiligheid, kwaliteit en milieu.

PET12_Advertenties.indd 10

Joulz is de specialist op het gebied van complexe midden- en hoogspanning.

Als zelfstandig onderdeel binnen de Eneco Groep helpt Joulz netbeheerders, energieopwekkers en zakelijke klanten met uitdagingen die de energietransitie met zich meebrengt. Betrouwbaarheid, continuïteit en betaalbaarheid van energievoorziening vormen daarbij onze uitgangspunten. www.joulz.nl

09-12-15 13:06

FEITEN BUITENLAND

AkzoNobel heeft twee nieuwe centra geopend. In Strongsville in Ohio is een nieuw research, development and innovation (RD&I) centrum geopend van tien miljoen dollar. Het zal de Performance Coatings-tak van het bedrijf ondersteunen.

Daarnaast is in Malmö in Zweden een technisch centrum van 2,5 miljoen euro geopend voor het coaten van hout. De nieuwe faciliteit is een van de vier wereldwijde centra die nauw samenwerkt met klanten om de toepassing te ontwikkelen voor hun specifieke productiebehoeften.

SHELL LANCEERT CANADEES CCS-PROJECT Shell gaat in Alberta (Canada) jaarlijks meer dan een miljoen ton CO2 afvangen en opslaan. Het Quest-project werd 6 november officieel geopend en is ook bedoeld om wereldwijd de acceptatie van carbon capture and storage (CCS) projecten te bevorderen. Daartoe deelt Shell informatie over het ontwerp en de processen van Quest. CEO Ben van Beurden noemde het project bij de officiële opening een blauwdruk voor toekomstige CCS-projecten wereldwijd.

‘Samen met overheid en joint-venture partners delen we de knowhow om te helpen CCS-technologieën meer toegankelijk en kosteneffectief te maken.’

Quest vangt een derde van de emissies af van Shell’s Scotford Upgrader, die bitumen uit teerzand omzet in synthetische olie, die vervolgens in een raffinaderij verder kan worden verwerkt. De Scotford Upgrader is onderdeel van het Athabasca Oil Sands project. De afgevangen CO2 gaat via een pijpleiding naar een plaats 65 kilometer verderop waar het op ruim twee kilometer diepte wordt geïnjecteerd onder meerdere lagen ondoordringbaar gesteente.

Quest is niet het enige CCS-project waar Shell aan werkt. Het concern doet ook mee in het Australische Gorgon-project. Samen met Chevron en ExxonMobil wil het bedrijf daar de CO2, die meekomt met de winning van aardgas uit het Gorgon-veld, afvangen en injecteren in een diepe zandsteenformatie, ongeveer 2,5 kilometer onder de grond.

De bedrijven verwachten in 2015 zo’n drie tot vier miljoen ton CO2 per jaar te kunnen afvangen en opslaan. Ook is Shell betrokken bij het Weyburn-Midale-project in Canada, waar CO2 in eerste instantie wordt gebruikt om de olieproductie op te voeren en uiteindelijk permanent zal worden opgeslagen.

FOTO: SHELL

Het Amerikaanse industrieconcern Fluor neemt Stork over. Fluor betaalt 695 miljoen euro voor de technisch dienstverlener. Fluor heeft wereldwijd 40.000 werknemers en Stork 15.000.

Samen hebben ze een omzet van 2,1 miljard euro. Fluor zal de afdeling operations & maintenance combineren met Stork. Die gecombineerde groep zal Stork gaan heten en het hoofdkantoor komt in Nederland.

DUPONT OPENT GROOTSTE CELLULOSE ETHANOL PLANT TER WERELD DuPont heeft zijn fabriek voor cellulose biobrandstof in Nevada, Iowa, eind november geopend. Deze bioraffinaderij is de grootste cellulose ethanol plant ter wereld, met de capaciteit om jaarlijks dertig miljoen gallon (meer dan 113,5 miljoen liter) schone brandstof te produceren die de uitstoot van broeikasgassen met zo’n negentig procent vermindert ten opzichte van benzine. De grondstof voor de productie van ethanol is maïsstro – de stengels, bladeren en kolven die achterblijven na de oogst. De plant laat op commerciële schaal zien dat grondstoffen uit de landbouw die niet voor voedsel bestemd zijn de hernieuwbare grondstoffen kunnen zijn om aan de toekomstige energievraag van de maatschappij te voldoen. Cellulose ethanol zal de brandstofmix voor transportmiddelen verder diversifiëren, zoals wind- en zonne-energie de hernieuwbare mogelijkheden vergroten voor energieopwekking.

DuPont brengt in Iowa een combinatie van wetenschappelijke kennis en bijna negentig jaar landbouwkundige expertise bij elkaar om een supply chain te ontwikkelen voor schone brandstof en biomassa. Van vitaal belang voor de supply chain en de productie van de bioraffinaderij in Nevada zijn de bijna vijfhonderd boeren in een straal van dertig mijl rond de plant die jaarlijks de 375.000 ton droge maïsstro leveren die nodig is om de cellulose ethanol te produceren. Niet alleen levert de plant een geheel nieuwe inkomstenbron voor deze boeren, maar de plant schept ook 85 nieuwe fulltime banen en nog eens honderdvijftig seizoensgebonden banen in Iowa.

Het overgrote deel van de biobrandstof die de plant in Nevada, Iowa, produceert is bestemd voor Californië om te voldoen aan de Low Carbon Fuel Standard van de staat die gericht is op vermindering van de koolstofintensiteit van transportbrandstoffen.

Daarnaast zal de fabriek als demonstratie van cellulosetechnologie op commerciële schaal dienen om investeerders uit de eerste hand te laten zien hoe ze dit model in hun eigen regio kunnen toepassen.

FOTO: DUPONT

De Britse overheid ziet af van de opslag van CO2 bij het Schotse plaatsje Peterhead, een project waarmee 1 miljard pond aan subsidie was gemoeid en waarvoor Shell een van de laatste gegadigden was. De CO2 zou worden overgepompt vanuit een gasgestookte elektriciteitscentrale.

Shell wilde samen met Scottish and Southern Energy (SSE) op termijn maximaal tien miljoen ton CO2 afvangen en opslaan (CCS) in het vrijwel leeggepompte ‘Goldeneye’-gasveld op 2,5 kilometer onder de bodem van de Noordzee. De twee energiebedrijven dachten honderdduizenden huishoudens door middel van afvang en opslag van CO2 van schonere energie te kunnen voorzien. Nu de subsidie is weggevallen ziet Shell op de korte termijn geen toekomst meer voor het project.

PETROCHEM 12 - 2015 11

PET12_E_FeitenBuitenland.indd 11

09-12-15 12:52

INTERVIEW

De weg naar nul incidenten

PETROCHEM 12 - 2015 12

PET12_O_Ineterview.indd 12

09-12-15 13:01

‘Gemakkelijk is het zeker niet, maar ik geloof echt dat nul incidenten te bereiken is in de chemieketen’, stelt projectmanager Corine Baarends van Veiligheid Voorop. Op grond van dertig jaar werkervaring in de chemische industrie is haar overtuiging dat met een goede veiligheidscultuur veel kan worden bereikt. ‘En er zijn al bedrijven die langere tijd goed presteren en geen ongevallen of incidenten hebben. Dus het kan.’

Wim Raaijen

FOTO'S: WIM RAAIJEN

Om de veiligheidsprestaties van bedrijven in de chemieketen te verbeteren is in 2011 het programma Veiligheid Voorop gestart.

Het programma richt zich in eerste instantie op bedrijven in Nederland die werken met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen, de zogenoemde BRZO-bedrijven.

En dat deze aandacht nodig is, moge duidelijk zijn. De afgelopen jaren zijn er nog verschillende incidenten geweest met veel media-aandacht, zoals bij Shell Moerdijk tot twee keer toe.

Dit jaar nog stapelden de incidenten zich op bij verschillende bedrijven in Limburg, op het industrieterrein Chemelot. Ze hebben opnieuw tot veel discussies geleid, binnen en buiten de chemische sector.

Indicatoren Het recente bericht over het incident bij de kolencentrale van Borssele, waarbij een werknemer om het leven kwam, deed ook Corine Baarends eens te meer beseffen dat veilig werken een absolute voorwaarde is. ‘We zijn het er allemaal over eens dat het incident verschrikkelijk is en dat we dat absoluut willen en moeten voorkomen.’ Natuurlijk hebben de incidenten achteraf speciale aandacht nodig, maar Baarends wil zich met Veiligheid Voorop vooral richten op het voorkomen daarvan.

Met dat doel organiseert Veiligheid Voorop bijeenkomsten waar ondernemers over veiligheid kunnen praten en van elkaar kunnen leren. Het project biedt toolontwikkeling en bevordert het gebruik van veiligheidsindicatoren. Bij de aangesloten BRZO-bedrijven verzamelt Veiligheid Voorop jaarlijks informatie over een aantal indicatoren waarover wordt gerapporteerd.

Volgens Baarends zijn nu alle belangrijke brancheorganisaties PETROCHEM 12 - 2015 13

PET12_O_Ineterview.indd 13

09-12-15 13:01

INTERVIEW VEILIGHEID VOOROP Veiligheid Voorop is een samenwerkingsverband van alle betrokken brancheorganisaties in de chemieketen: VNO-NCW, VNCI, VNPI, VOTOB, VHCP, VVVF, VvA, VNCW, Binnenvaart Logistiek NL, Velin, Profion en Vereniging Afvalbedrijven. Bovendien wordt het programma ondersteund door de NVDO, VOMI, NVVK en SSVV. Het doel is om gezamenlijk een goede veiligheidscultuur en veiligheidsprestaties te bevorderen bij bedrijven die met gevaarlijke stoffen werken. Het programma richt zich daarbij of vier pijlers: betrokken leiderschap, excellente veiligheidbeheerssytemen, regionale veiligheidsnetwerken en veiligheid in de keten. Veiligheid Voorop is dan wel een initiatief van het bedrijfsleven, veel projecten worden gefinancierd door de overheid. Via zogeheten Safety Deals investeren bedrijven en de overheid gezamenlijk verder in de veiligheid van de chemieketen. Een van de afgesloten deals gaat over de Self Assessment Questionaire ‘Veiligheid’. Dit is een instrument waarmee BRZO-bedrijven hun veiligheidsprestaties en -cultuur kunnen beoordelen en actiepunten kunnen opstellen om deze te verbe-

in de chemieketen betrokken bij het initiatief. Vooral via verenigingen als de VNCI, VNPI, VOTOB en VHCP onderschrijft momenteel ruim 75 procent van de beoogde BRZO-bedrijven de doelstellingen van Veiligheid Voorop.

‘Ons streven is dat in 2018 honderd procent van de chemieketen aangesloten is bij Veiligheid Voorop. Dat dit nu nog

teren. Op die manier nemen bedrijven zelf de verantwoordelijkheid om dagelijks aan de veiligheid te werken.

Een andere Safety Deal helpt bedrijven om kennis en best practices uit te wisselen, zoals via workshops voor BRZO-bedrijven. Ook is er een Safety Deal die ervoor zorgt dat binnen het hbo-onderwijs ‘veiligheid’ in het curriculum voor Chemische Technologie ingenieurs komt, aangezien jong geleerd oud gedaan is.

Veiligheid Voorop heeft in haar Meerjarenprogramma 20152018 opgenomen dat in 2018 alle BRZO-bedrijven in de chemieketen zijn aangesloten bij Veiligheid Voorop. Daarnaast wil Veiligheid Voorop een veiligheidspartnersysteem introduceren. Hierbij is er een actieve één-op-één-relatie tussen twee bedrijven in de chemieketen waarbij door het delen van kennis en ervaringen en het opstellen en uitvoeren van verbeteringen, structureel wordt samengewerkt om de veiligheid bij de uitvoering van gezamenlijke activiteiten steeds verder te verbeteren.

niet het geval is, heeft vooral te maken met het feit dat niet alle bedrijven in de chemieketen aangesloten zijn bij een brancheorganisatie of een regionaal veiligheidsnetwerk.’ Dit is een voorwaarde voor aansluiting bij Veiligheid Voorop.

Medeverantwoordelijk Het is belangrijk dat alle BRZO-bedrijven actief participeren in de zes gevormde Regionale Veiligheidsnetwerken.

Deze netwerken hebben een landelijke dekking waarbinnen bedrijven elkaar op regionaal niveau, van Rijnmond tot Zuidoost-Nederland en tot het Noorden, op een hoger veiligheidsniveau brengen.

Met name door te leren van elkaars (bijna) incidenten en door best practices uit te wisselen. Bedrijven die nauw samenwerken met de BRZO-bedrijven op het gebied van onder andere procesveiligheid, zoals contractors, kunnen ook lid worden van de netwerken of zich aansluiten bij Veiligheid Voorop. Baarends: ‘Het is de bedoeling dat alle partijen hier ook echt actief aan mee doen. Het is weliswaar vrijwillig, maar niet vrijblijvend.

Bovendien is het belangrijk dat bedrijven het doel van veiligheid belangrijker maken dan de afzonderlijke belangen.

Om heel eerlijk te zijn, kan dat soms wel wat beter.’

Ook de verschillende branches moeten het gezamenlijk belang in het oog houden. Dat de leiding wordt genomen door de overkoepelende organisatie VNONCW geeft ook wel het gemeenschappelijke en sector-overstijgende belang aan.

Sowieso gaat veiligheid verder dan de bedrijfs- en sectorgrenzen. Een belangrijke pijler van Veiligheid Voorop is daarom ‘Veiligheid in de Keten’. De chemieketen bestaat niet alleen uit productiebedrijven, maar ook opslag-, logistieke en afvalverwerkende bedrijven maken er deel van uit. In het verleden werden sommige opslagbedrijven weliswaar onterecht betiteld als chemische productiebedrijven, maar ze maken wel degelijk deel uit van de chemieketen. Volgens Baarends zijn chemische productiebedrijven medeverantwoordelijk voor wat er verderop in hun ketens gebeurt.

Zeker op het gebied van veiligheid. Geen bedrijf staat op zichzelf.

Gezond huiswaarts De belangrijkste pijler van Veiligheid Voorop is volgens Baarends ‘Betrokken Leiderschap’. ‘Een goede veiligheids-

Baarends: ‘Ons streven is dat in 2018 honderd procent van de chemieketen aangesloten is bij Veiligheid Voorop.’

PETROCHEM 12 - 2015 14

PET12_O_Ineterview.indd 14

09-12-15 13:01

cultuur begint met een sitemanager die veiligheid een voorwaarde maakt bij het uitvoeren van het werk. Onlangs hebben we een speciale Veiligheidsdag georganiseerd gericht op sitemanagement. Op zo’n dag wil ik het liefst allemaal sitemanagers zien, in plaats van EHS-verantwoordelijken. Dan stellen we elkaar ook de vraag wat betrokken leiderschap is en welke obstakels weg te nemen zijn om de volle verantwoordelijkheid te nemen.

Dat kan best diep gaan.

Op zo’n dag staat een manager op die zich voor een volle zaal afvraagt of hij wel altijd een betrokken leider is geweest.

Dat is best aangrijpend, maar dat is het onderwerp natuurlijk ook. Het kan om leven of dood gaan. Iedereen wil ’s avonds toch weer gezond huiswaarts gaan?’

Samen sterker De betrokken leider zorgt ervoor dat de bedrijfscultuur volledig gericht is op veilig werken en toont dat zichtbaar in zijn of haar handelen. Natuurlijk moet zijn bedrijf aan de wet- en regelgeving voldoen en moeten de veiligheidsbeheerssystemen volledig up-to-date zijn.

‘Voor Veiligheid Voorop is het daarom zo belangrijk de leiders er actief bij te betrekken. Op die manier kun je via hen alle werknemers bereiken en hen ook helpen een goede veiligheidsleider te zijn.’

Binnen Veiligheid Voorop is het belangrijk dat de leiders ook hun inzichten delen, om zodoende van elkaar te leren.

Dat kan met training en tijdens voorlichtingsdagen. Ook worden bedrijven aangemoedigd om partnerbedrijven te zoeken. Baarends: ‘Wij moedigen bijvoorbeeld bedrijven aan om actieve partnerschappen aan te gaan in de keten, waarbij zij samenwerken om de veiligheid bij de uitvoering van werkzaamheden steeds verder te verbeteren. Er zijn al verschillende bedrijven die dit nu al doen, want samen sta je sterker.’

Domme pech Alles staat of valt bij de actieve deelname van bedrijven. Als bedrijven hun naam verbinden aan het programma, moet iedereen er van uit kunnen gaan dat ze er proactief aan deelnemen. Dat mogen de bedrijven onderling van elkaar ver-

‘Een goede veiligheidscultuur begint met een sitemanager die veiligheid een voorwaarde maakt in het uitvoeren van het werk.’ wachten, maar ook de samenleving mag dat van de industrie eisen. Baarends: ‘Als alle BRZO-bedrijven actief en betrokken meedoen aan Veiligheid Voorop, is dat een bewijs dat ze verantwoordelijke maatschappelijke partners zijn met veiligheid als topprioriteit.’

Maar wat te doen aan de mindere jongetjes van de klas? ‘Bedrijven die minder presteren wordt de helpende hand geboden. En ze moeten zich dan ook wel laten helpen.’ Volgens Baarends is Veiligheid Voorop geenszins vrijblijvend voor de bedrijven die zich er bij aansluiten. Het mag dus nooit als een loos predicaat dienen. Sterker nog: met Veiligheid Voorop wil de industrie zelf het voortouw nemen, geen bedrijf mag daar een uitzondering op zijn. ‘We willen niet reactief, maar proactief aan veiligheid werken. Niet wachten tot de overheid

iets voorschrijft, maar er voor zorgen dat de bedrijven zelf voorop lopen.’

En het kan. ‘Gemakkelijk is het misschien niet, maar ik geloof echt dat nul incidenten te bereiken is in de chemieketen. In mijn dertig jaar werkervaring in de chemische industrie heb ik gezien dat bedrijven en hun leiders er heel veel invloed op hebben. Alles heeft te maken met een goede veiligheidscultuur en het betrokken leiderschap.’

Ze vindt dat zoiets als domme pech niet bestaat. En er zijn genoeg indicaties dat het kan. ‘Er zijn bedrijven die langere tijd een goede veiligheidsprestatie hebben met weinig of zelfs geen ongevallen en incidenten.’ Volgens Baarends is het daarom zo belangrijk dat bedrijven van elkaar leren en vooral de goede voorbeelden van elkaar over nemen. ■

PETROCHEM 12 - 2015 15

PET12_O_Ineterview.indd 15

09-12-15 13:02

ENERGIE

Continu investeren in efficiëntie Hoewel de gasprijs momenteel lager is dan enkele jaren geleden, moeten de Nederlandse producenten van ammoniak en kunstmest nog altijd fors meer betalen dan hun concurrenten in andere werelddelen. Met aardgas als grootste kostenpost van het productieproces, lijkt dit onbegonnen werk. Hoe weten ze het hoofd boven water te houden?

Francis Voermans

De productie van ammoniak vraagt veel aardgas. Voor een kilogram ammoniak is een kuub aardgas nodig. De gasprijs bepaalt dan ook in hoge mate de kostprijs. En die gasprijs is in Europa veel hoger dan in andere werelddelen. In de VS is gas, door de winning van schaliegas, ruim tweemaal goedkoper. In het Midden-Oosten en Afrika betaalt de industrie nog veel minder voor gas.

In Nederland wordt op twee locaties ammoniak geproduceerd, door Yara in Sluiskil en door OCI Nitrogen in Geleen. Het grootste deel van de ammoniak wordt gebruikt om kunstmest te maken. Ondanks de hoge gasprijs, weten ze winst te maken op hun producten.

Bovendien hebben beide producenten de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in hun productiemiddelen. Een duidelijk teken dat ze de toekomst met vertrouwen tegemoet zien.

Yara is de grootste producent van ammoniak in Nederland en een van de

grootste productielocaties voor meststoffen ter wereld. Het bedrijf heeft drie ammoniakfabrieken in Sluiskil. Yara maakt voornamelijk meststoffen, maar in toenemende mate ook producten voor industriële toepassingen. Het Noorse moederbedrijf investeerde de laatste jaren veel in Sluiskil. Zo bouwde Yara Ureum-7, een nieuwe fabriek die sinds 2011 ureum-oplossing maakt uit ammoniak en CO2. Momenteel is Yara bezig met de bouw van Ureum-8, een nieuwe ureum-granulatie fabriek die eind 2017 klaar zou moeten zijn. Met de twee nieuwe fabrieken investeert het bedrijf meer dan zevenhonderd miljoen euro in vijf jaar in Sluiskil.

Buiten het hek De investeringen zijn deels nodig vanwege afspraken met de overheid. Yara sloot in 2007 een convenant met de overheid om het transport van ammoniak via zeeschepen terug te brengen en zo de

ALTERNATIEVEN VOOR AARDGAS Grootschalige ammoniakproductie gebeurt met het HaberBosch proces. In het proces reageert stikstof (N2) met waterstof (H2) tot ammoniak (NH3). Het waterstof wordt meestal gemaakt uit aardgas door reforming. De waterstofmoleculen van het aardgas worden daarbij ingebouwd in het ammoniak.

Zo’n zeventig procent van het aardgas dat een ammoniakfabriek inneemt, gaat naar de reformer.

Er zijn verschillende alternatieven denkbaar voor het gebruik van aardgas. Het waterstof kan worden gemaakt door elektrolyse van water met behulp van duurzaam opgewekte elektriciteit. Dat is de manier waarop Fritz Haber meer dan een eeuw geleden waterstof maakte en ook Yara (toen nog Norsk Hydro geheten) gebruikte oorspronkelijk elektriciteit uit Noorse waterkrachtcentrales om meststoffen te maken. Ook uit biomassa kan waterstof worden gemaakt. Een andere methode is de directe synthese van ammoniak uit water en stikstof met het SSAS-procede (vaste-stof ammoniaksynthese). Volgens

een studie van Ecofys (in opdracht van Fertilizers Europe) zijn deze alternatieven echter zeker tot 2050 niet economisch haalbaar op grote schaal.

Ook Marc van Doorn van OCI Nitrogen denkt dat het maken van kunstmest uit andere bronnen nog verre toekomst is. ‘Het omzetten van zonne-energie in waterstof, en daar ammoniak mee maken, kan misschien een manier zijn om een overschot aan elektriciteit op te slaan. Maar dat zou kleinschalig zijn. Het gebruik van biogas voor ammoniakproductie wordt gehinderd door de hoeveelheden materiaal die nodig zijn. In Antwerpen is een initiatief om ammoniak te maken op basis van afval. Wij volgen de ontwikkelingen en doen waar nodig mee aan projecten. Maar op dit moment achten wij het niet haalbaar.’ Van Doorn denkt dat stikstofmeststoffen nog lange tijd uit aardgas gemaakt zullen worden. ‘Er is geen tekort aan gas in de wereld. En de opkomst van alternatieve energiebronnen, zou de gasprijs wel eens interessanter kunnen maken.’

PETROCHEM 12 - 2015 16

PET12_S_Kunstmest.indd 16

09-12-15 13:03

FOTO'S: YARA

externe veiligheid op de Westerschelde te verhogen. Nu het bedrijf meer ureum maakt, verkoopt het veel minder ammoniak aan derden. De nieuwe ureum-granulatiefabriek zorgt ervoor dat het bedrijf weer aan de norm voor stofuitstoot voldoet bij de hogere productie.

Maar de investeringen hebben vooral tot doel om de fabrieken ook in de toekomst winstgevend te houden. Yara gaat daarom steeds meer hoogwaardige producten maken. ‘Tien jaar geleden waren we nog een echte kunstmestfabriek. Nu is 65 procent van onze producten kunstmest, 35 procent is industriële chemicaliën’, vertelt Gijsbrecht Gunter van Yara Sluiskil. Een van Yara’s groeiende producten is AdBlue, dat het bedrijf onder de naam Air1 op de markt brengt. Het is een ureum-oplossing die in combinatie met een katalysator wordt gebruikt om de NOx-uitstoot (stikstofoxiden, red.) van dieselmotoren te reduceren. Air1 wordt gebruikt in vrachtwagens, maar ook steeds meer in de scheepvaart en in personenwagens.

Ondanks de nadelige gasprijs, weet Yara nog een aanzienlijk deel van haar producten buiten Europa te verkopen. 1,2 miljoen van de 4,5 miljoen ton product dat Yara vorig jaar produceerde, ging naar Zuid-Amerika, Canada en de VS. De gunstige ligging aan diep vaarwater is daarbij belangrijk, zegt Gunter: ‘We

Gunter: ‘De gasprijs is gunstiger dan hij is geweest. Maar we moeten scherp aan de wind blijven varen.’ hebben relatief lage transportkosten. Veel lager bijvoorbeeld dan ammoniakfabrieken in het binnenland van de VS, dichtbij de landbouw, die hun producten per truck of spoor moeten vervoeren richting de havens. Er zijn veel trucks of treinwagons nodig voor wat we vanuit Sluiskil met één groot schip kunnen leveren.’

Daarnaast is energie-efficiency een belangrijke troef. De fabrieken zijn met efficiënte technologie en apparatuur uitgerust, en tussen de fabrieken onderling zijn stromen als stoom, elektriciteit en druk verregaand geïntegreerd. Daarin is in het verleden veel geïnvesteerd en Yara blijft continu bezig om verbeteringen door te voeren. Zo nam het bedrijf onlangs een nieuwe stoomturbine en compressor in gebruik, waarmee de salpeterzuurfabriek energiezuiniger is geworden. (Lees meer hierover op pagina 40 van deze Petrochem.) Het bedrijf heeft haar CO2-emissie sinds 2005 met zestig procent gereduceerd, terwijl de productie in dezelfde periode toenam met anderhalf miljoen ton tot bijna vijf miljoen ton. ‘De mogelijkheden voor energiebesparing binnen het hek lopen wel tegen de grenzen aan’, vertelt Gunter. ‘Daarom

zoeken we ook kansen buiten het hek.

We leveren sinds een aantal jaren CO2 en warmte aan het nabijgelegen gebied Glastuinbouw Zeeuws-Vlaanderen via het WarmCO2-project. Dat bespaart de tuinbouw 55 miljoen kubieke meter gas per jaar. Er zijn meer initiatieven in de regio om elkaars reststromen te gebruiken waar we aan meedoen. Met een tiental andere bedrijven werken we samen aan projecten in het cluster Smart Delta Resources (SDR). Op die manier wordt de site nog sterker verankerd in de regio.’

Beperkte mogelijkheden Ook OCI Nitrogen investeerde de afgelopen jaren veel in haar productiefaciliteiten in Geleen. Het bedrijf nam de fabrieken op Chemelot – twee fabrieken voor ammoniak plus fabrieken voor kunstmest en melamine – in 2010 over van DSM. Sindsdien werd de productiecapaciteit van KAS (kalkammonsalpeter) uitgebreid en een door DSM gesloten melaminefabriek weer in bedrijf genomen. In 2010 kocht het bedrijf een terminal voor ammoniak in Rotterdam en verdriedubbelde het de capaciteit door nieuwe opslagtanks en verladingsPETROCHEM 12 - 2015 17

PET12_S_Kunstmest.indd 17

09-12-15 13:03

Cutting-edge engineering for a safer world Fire & blast protection, thermal insulation

Promat is a global provider of fireproofing (to protect personnel, steel structures, storage vessels and equipment) and thermal insulation solutions (to reduce energy loss in pipes, pipe supports and petrochemical processing units).

Discover how you can benefit from Promat • More than 50 years of experience, innovation and know-how • Increased personnel safety & asset protection • Optimal process control • Minimal loss of space & energy • Full engineering services

© Promat International N.V. 2015-04

Contact us for more information Promat International NV, Bormstraat 24, 2830 Tisselt, Belgium | T: +32 15 71 21 86 | info@promat.be www.promat-oilandgas.com

PET12_Advertenties.indd 18

09-12-15 13:06

ENERGIE

faciliteiten te bouwen. In de haven Stein werd een nieuwe terminal gebouwd, die enkele maanden geleden is geopend. De terminal is verbonden met de fabrieken in Geleen door vijf kilometer lange ondergrondse pijpleidingen voor ammoniak en vloeibare kunstmest. ‘De investering van meer dan twintig miljoen euro is voornamelijk belangrijk voor de bedrijfszekerheid. De productie en consumptie van ammoniak in Geleen zijn in balans, maar verstoringen kunnen tot grote onbalansen leiden. We kunnen dan ammoniak aanleveren per schip’, vertelt Marc van Doorn van OCI Nitrogen.

Net als Yara, sloot OCI Nitrogen – toen nog DSM Agro – een convenant met de overheid om het transport van ammoniak terug te brengen. Daarvoor werd onder meer een salpeterzuurfabriek verplaatst van IJmuiden naar Geleen. Om de stofemissies te reduceren, ontwikkelde het bedrijf een nieuwe techniek voor het koelen van kunstmestkorrels. Daarmee werd de stofuitstoot geheel geëlimineerd en werd tegelijk een energiebesparing en hogere koelcapaciteit gerealiseerd. OCI Nitrogen kreeg daarvoor de Responsible Care Prijs van de VNCI. Ook de emissies van NOx (dat zure regen veroorzaakt) en lachgas (een sterk broeikasgas) zijn sterk teruggebracht.

Vanwege de schone productie kan OCI Nitrogen haar producten als duurzaam in de markt zetten. Daarvoor, en om kosten te besparen, spant OCI zich ook in om het energieverbruik zo laag mogelijk te maken. Van Doorn: ‘We hebben veel geïnvesteerd in energiebesparing.

Dat blijven we doen, maar heel veel is er niet meer te halen. Zo’n zeventig procent van het aardgas wordt gebruikt als grondstof. De rest wordt gebruikt om tot de hoge temperaturen te komen die nodig zijn voor de reactie. We kunnen dus slechts in die dertig procent energie besparen.’

Scherp aan de wind De EU wil de kunstmestindustrie toch tot extra energiebesparingen aanzetten.

Tot 2013 was de sector uitgezonderd van het Europese systeem van CO2-emissiehandel. Omdat Europa zijn doelstellingen dreigt te missen, is dat voordeel

ingetrokken. De industrie lobbyt nu in Europa om een eerlijk deel van de gratis rechten toegewezen te krijgen. ‘De Europese ammoniakindustrie is op afstand de energiezuinigste van de hele wereld. Een hoge prijs voor emissierechten zal niet leiden tot meer besparingen. Omdat zo’n groot deel van het gas onvermijdbaar als grondstof wordt ingezet, werkt het als pure belasting’, zegt Van Doorn. De kunstmestsector heeft goede argumenten. Van alle sectoren is de kunstmestindustrie, blijkt uit berekeningen, het meest blootgesteld aan ‘carbon leakage’.

Dat wil zeggen dat de totale CO2-emissie toeneemt als de productie niet hier maar in de veel minder efficiënte fabrieken buiten Europa gebeurt. Daarnaast vindt Europa het belangrijk dat het zelfvoorzienend is in de voedselproductie en daarbij hoort dat het ook zijn eigen meststoffen kan produceren. De productie van die meststoffen in de minst vervuilende fabrieken, draagt bovendien bij aan een duurzamere landbouw.

Van Doorn: ‘De Europese Commissie heeft best oren naar deze argumenten.

Maar als de doelstellingen niet worden gehaald, gaat de kaasschaaf eroverheen en komen er maatregelen voor iedereen.’

Ondanks de hoge gasprijs, is de productie van stikstof-meststoffen in Europa de laatste tien jaar redelijk stabiel gebleven.

Er komt geen nieuwe ammoniakcapaciteit bij, maar er worden ook geen fabrieken gesloten. Ook de import, voornamelijk uit Rusland en Afrika, ligt vrij stabiel op zo’n twintig procent van de Europese consumptie.

In andere werelddelen wordt wel nieuwe capaciteit gebouwd, ook door de moederbedrijven van OCI Nitrogen en Yara.

OCI bouwde samen met Sonatrach een grote fabriek in Algerije, die sinds enkele jaren in bedrijf is. Beide bedrijven springen in op de kansen die het goedkope schaliegas biedt. Yara investeert samen met BASF zevenhonderd miljoen dollar in een wereldschaal ammoniakfabriek in Freeport, Texas. OCI heeft een nieuwe kunstmestfabriek gebouwd in Wever County, Iowa en de capaciteit van een site in Beaumont, Texas uitgebreid. Het bedrijf krijgt helemaal een stevige voet op Amerikaanse bodem als het volgend jaar samen gaat met CF Industries, een bedrijf met zeven kunstmestfabrieken in de VS en twee in Groot-Brittannië.

De fusie – waar de fabrieken in Afrika buiten blijven – wacht alleen nog op goedkeuring van de aandeelhouders. Het nieuwe bedrijf zal de grootste kunstmestproducent ter wereld worden.

De Nederlandse productiesites moeten binnen de internationale concerns hun eigen broek zien op te houden. Ondanks de vele nieuwe capaciteit wereldwijd, zien ze de toekomst met vertrouwen tegemoet. Van Doorn: ‘Als Amerikaanse fabrieken tegen kostprijs gaan leveren, kunnen wij daar niet tegenop. Maar de ureumprijs, die is gekoppeld aan de ammoniakprijs, wordt bepaald door de fabrieken met overcapaciteit in China.

In China wordt ureum gemaakt uit steenkool en dat heeft, naast een enorme CO2-emissie, een relatief hoge kostprijs.

Dat maakt dat wij onze producten boven onze kostprijs kunnen verkopen.’

Het tij is nu beter voor de Nederlandse fabrieken dan enkele jaren geleden, stelt Gunter. ‘De gasprijs is gunstiger dan hij is geweest. Maar we moeten zeker scherp aan de wind blijven varen.’ ■ PETROCHEM 12 - 2015 19

PET12_S_Kunstmest.indd 19

09-12-15 13:03

INNOVATIE

Plastic weg gaat lang mee en vergt weinig onderhoud KWS Infra, onderdeel van VolkerWessels, wil wegen van gerecycled plastic maken, genaamd PlasticRoad. Plastic wegen zijn duurzamer, zijn sneller aan te leggen, vragen minder onderhoud, gaan drie keer langer mee dan traditionele wegen en dragen bij aan het oplossen van maatschappelijke problemen.

Dagmar Aarts

nu tegenkomt. Asfalt wordt voornamelijk gemaakt van primaire grondstoffen, waarbij bitumen, een aardolieproduct, een van de belangrijkste is. Daarom zijn we ook gaan nadenken over alternatieve bouwstoffen.’

Bij het maken van een weg zijn de zetting, wateroverlast en leidingen een groot probleem, weet Koudstaal. ‘Tijdens eerdere werkervaringen bij overheidsinstanties zag ik geregeld dat er een nieuwe weg werd aangelegd die een paar weken later moest worden opengebroken, omdat er een glasvezelkabel of telefoonkabel doorheen moest. Dat is heel frustrerend, want na een reparatie bereik je nooit meer dezelfde kwaliteit. Dat is zonde en kapitaalvernietiging. Wij hebben nagedacht over een nieuw soort weg die wordt gemaakt van alternatieve bouwstoffen.

Dat moest een holle prefabconstructie zijn waarin kabels en leidingen kunnen worden verwerkt, die water kan bergen, infiltreren naar de ondergrond mogelijk maakt en licht van gewicht is. Toen kwamen we uit bij de PlasticRoad, een weg gemaakt van gerecycled plastic.’

PlasticRoad, een weg van gerecycled plastic, is nu nog een concept, maar KWS Infra hoopt binnen twee tot drie jaar een eerste pilotweg aan te kunnen leggen. Voor die tijd gaat het bedrijf de weg nog testen in het lab en op eigen terrein. De PlasticRoad zal in eerste instantie voor fietspaden worden gebruikt, maar de missie is om ook autowegen en uiteindelijk zelfs snelwegen van plastic te maken.

De plastic weg is een idee van Anne Koudstaal en Simon Jorritsma van KWS Infra. Koudstaal: ‘We waren aan het brainstormen wat de toekomst voor wegen is, wat de weggebruiker wil en wat onze opdrachtgevers en wijzelf willen.

Daarbij namen we ook de (maatschappelijke) problemen met wegen mee die je

FOTO'S: VOLKERWESSELS

Een weg van plastic is veel lichter, wat een groot voordeel is. Daardoor zal hij minder snel zakken en zal onderhoud minder snel noodzakelijk zijn.

Partners Om van concept naar pilot te gaan, heeft KWS Infra partners nodig. Een persbericht met daarin een oproep aan bedrijven om zich te melden, leverde een storm aan reacties op. Koudstaal: ‘We hebben al meer dan zevenhonderd reacties vanuit de hele wereld gekregen, niet alleen van eventuele partners, maar ook van geïnteresseerden, kennisinstituten, media en opdrachtgevers die graag een PlasticRoad willen hebben. We zijn nu bezig met het voeren van verkennende gesprekken met mogelijke partners, om te kijken wie onze kennis over bijvoorbeeld plastic kan aanvullen.’

Met de partners wordt onderzocht wat

PETROCHEM 12 - 2015 20

PET12_U_PlasticRoad.indd 20

09-12-15 12:55

INNOVATIE

de beste productietechniek is, wat de optimale constructie qua belasting en sterkte is en wat de optimale samenstelling van gerecyclede plastics is voor PlasticRoad. ‘Er zal hoogstwaarschijnlijk een aparte machine voor moeten worden gemaakt’, zegt Koudstaal. ‘Het idee is om stukken weg ergens te maken en dan naar de bestemming te vervoeren. Ook is er geopperd om de plastic weg op locatie te maken, maar de vraag is of je dan ook de holle vorm krijgt die we willen.’

Voor de weg wordt plastic gebruikt dat normaal gesproken wordt verbrand en er is ook aansluiting gezocht bij Ocean Cleanup, om te kijken wat er kan worden gedaan met plastic dat zij uit de oceaan halen. De plastic soep kan dus een weg worden. Koudstaal: ‘Maar dat moeten we nog onderzoeken, want het zal niet het beste plastic zijn. We gaan kijken wat de optimale samenstelling is om te zorgen voor voldoende sterkte en kwaliteit. Het zou dus kunnen dat de weg bijvoorbeeld voor dertig procent uit plastic soep bestaat, voor twintig procent uit gerecycled autodashboard en voor vijftig procent uit gerecycled PET-plastic.’

Voordelen Doordat de weg prefab kan worden gemaakt, is hij veel sneller aangelegd dan

De verwachting is dat de PlasticRoad minimaal vijftig tot honderd jaar meegaat, daarna is hij volledig circulair te hergebruiken.

een weg van asfalt of beton. Daarnaast kun je, door de elementen prefab te produceren, de kwaliteit veel beter in de hand houden en de weg onder bijna alle omstandigheden aanleggen. Alles wat nu één voor één gebeurt, kan bij de plastic weg in één keer worden gedaan.

De lantaarnpalen, belijning, kabels en leidingen kunnen er al op of in de weg worden gemaakt voordat deze op de locatie wordt geplaatst. Koudstaal: ‘Nu wordt apart een hemelwaterriool aangelegd, deze kan je nu integreren in de plastic weg. Daarnaast bespaar je de hele fundering en asfaltlaag uit. Dat zijn vier verschillende lagen en handelingen.’

Een weg van plastic is veel lichter, wat een groot voordeel is in zettingsgevoelige gebieden. Daardoor zal hij minder snel zakken en zal onderhoud minder snel noodzakelijk zijn. De verwachting is dat plastic ook beter tegen temperatuurschommelingen en chemische aantasting kan dan asfalt en beton. De verwachting is dat de PlasticRoad minimaal vijftig

tot honderd jaar meegaat, daarna is hij volledig circulair te hergebruiken. Ter vergelijking, een deklaag van asfalt gaat zo’n twaalf tot twintig jaar mee.

En als er toch schade is aan de plastic weg, duurt het onderhoud niet lang. Er kan simpelweg een heel element worden vervangen. Koudstaal: ‘Het idee is dat de elementen vijf meter lang en 3,5 meter breed worden. Bij schade haal je het element er met een kleine kraan uit en zet je er een nieuwe in. Er is maar een kleine afzetting nodig. Dat scheelt tijd en materiaal, en leidt tot minder files, wat ook weer voordelig is voor het milieu.

‘Nog een voordeel van de nieuwe weg is dat het gemakkelijk te combineren is met energieopwekking, inductie van oplading voor elektrische auto’s enzovoorts. Koudstaal: ‘Doordat het prefab wordt gemaakt en van kunststof is, zijn de mogelijkheden eindeloos. Bij asfalt ben je altijd afhankelijk van je steenslag en bitumen. Je kan niet zomaar iets toevoegen.’ ■ PETROCHEM 12 - 2015 21

PET12_U_PlasticRoad.indd 21

09-12-15 12:55

INVESTERING

‘Top van Shell kon alleen in olie en gas denken’ Na eerdere mislukte pogingen om een siliciumfabriek in Geleen te bouwen, lijkt het Gosse Boxhoorn van The Silicon Mine wel te lukken in de Eemsdelta.

Doorbraaktechnologie stelt hem in staat om de fabriek met een klein volume op te bouwen.

Dus hij kan beginnen met een bescheiden installatie van vijftig ton en een startkapitaal van tien miljoen euro. Hoe een ex-Sheller de zonnekoning van het Noorden kan worden.

Wim Raaijen

Hij wordt ook wel de ‘Zonnekoning’ van Nederland genoemd. Gosse Boxhoorn werd de afgelopen twaalf jaar vooral bekend door zijn successen met de snelle groei van technostarter en zonnecelproducent Solland Solar. En met zijn tot nu toe nog niet gerealiseerde droom om in Nederland een grote siliciumfabriek neer te zetten. Daarvoor is hij nu met The Silicon Mine in de Eemsdelta neergestreken.

Hoe komt een chemicus van huis uit – hij promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam – tot grootse duurzame plannen? En helemaal als je weet dat hij bijna twee decennia bij Shell heeft gewerkt aan olie- en chemieprocessen.

Op het eerste gezicht niet het meest logische pad, maar mogelijk heeft zijn vroegere carrière bij Shell hem wel die kant op gedreven. Want het was al bij het olie- en gasconcern dat hij zijn grote passie ontdekte, toen hij in 1996 directeur werd van een klein Shell-bedrijfje in Helmond dat zonnecellen en zonnepanelen produceerde. Boxhoorn veranderde de naam in Shell Solar, breidde uit, zelfs naar het buitenland met de toen grootste zonnecellenfabriek in Duitsland en ontwikkelde met zijn team veel slimme toepassingen voor zonnepanelen. Binnen een paar jaar bouwde hij Shell Solar uit tot een bedrijf met vele honderden medewerkers.

Tesla Alles wees erop dat Shell serieus werk maakte van duurzame ontwikkeling, en met name zonne-energie. Toch trok het concern in 2002 onder druk van de aandeelhouders de stekker eruit. Op dat moment had Boxhoorn Shell al verlaten.

In zijn laatste jaren had hij al gemerkt dat het bedrijf vooral in moleculen bleef denken en niet in elektronen. ‘Het was wel lastig dat ik vaak mensen van de

top van het bedrijf tegenkwam die niet begrepen waar ik mee bezig was. Die konden alleen maar in olie en gas, zogenaamde bulkproductie, denken. Bovendien vroeg de productie van zonnecellen ook kennis van de consumentenmarkt en elektriciteitsproductie met kleine eenheden. Die ervaring was er gewoon niet.’

Voor grote bedrijven die vaak teveel verankerd zitten in hun markten en vasthouden aan hun bestaande paradigma's is het volgens Boxhoorn niet gemakkelijk om te veranderen. Het is natuurlijk lastig als een bedrijf nog heel veel geld verdient met de bestaande business. Er wordt weleens over gespeculeerd dat een bedrijf als Shell groot genoeg is om later alsnog grote overnames te doen op het gebied van bijvoorbeeld zonne-energie, als de rol van olie en gas lijkt uitgespeeld. Maar Boxhoorn gelooft daar niet zo in. ‘Stel dat General Motors Tesla succesvol wil overnemen. Dat gaat ze echt niet lukken.

De integratie van dat bedrijf lijkt heel moeilijk en ik denk zelfs onmogelijk. De manier van denken en de bedrijfsculturen liggen zo ver van elkaar af. Hetzelfde zie je bij IBM dat de markt voor de pc en de Apple iPad heeft gemist.’

Gedesillusioneerd Toen Boxhoorn het voor hem bedroevende nieuws hoorde van Shell Solar, onderzocht hij met twee anderen de mogelijkheden om de fabriek in Helmond over te nemen. Ze kwamen er niet uit met Shell en besloten vervolgens vanaf nul te beginnen. Met enkele tonnen spaargeld en maar liefst twintig miljoen financiering startten ze in 2003 Solland Solar. Door de fabriek te plaatsen op de grens van twee landen, uniek in de wereld, kreeg Solland subsidie van Nederland en Duitsland. Voordat ze de fabriek bouwden, begonnen ze met

PETROCHEM 12 - 2015 22

PET12_PPBoxhoorn.indd 22

09-12-15 12:57

Eemsdelta Ondertussen zat Boxhoorn niet stil. Zijn plan om met een nieuw bedrijf – The

FOTO'S: ERIC DE VRIES

handel in zonnepanelen. Daardoor werd het bedrijf vanaf dag één winstgevend én leerden Boxhoorn en zijn partners de markt goed kennen.

Solland Solar groeide in de eerste jaren hard en werd uitgeroepen tot het snelst groeiende bedrijf van Nederland: in 2008 had het bedrijf een omzet van meer dan honderd miljoen euro en 332 werknemers. Geïnspireerd door Silicon Valley in San Francisco, had Boxhoorn op dat moment zelfs plannen voor een ‘Sun Valley’ in Limburg. In die periode ontstond ook het idee om een siliciumfabriek te bouwen. Silicium is nodig voor de productie van zonnecellen maar ook voor computerchips. Kosten: vijfhonderd miljoen euro.

In januari 2007 verkocht het management van Solland Solar negentig procent van de aandelen van het bedrijf aan het Zeeuwse nutsbedrijf Delta voor ongeveer honderd miljoen euro. Anderhalf jaar later werd Boxhoorn er echter opnieuw mee geconfronteerd dat de managementvisie van een traditioneel bedrijf al gauw botst met zijn ambities en denkwijzen.

Begin 2008 won het bedrijf nog de prestigieuze Koning Willem I-onderscheiding, maar na de zomer datzelfde jaar stond Boxhoorn gewoon op straat.

Te ambitieus volgens Delta. Met mededirecteur Hubert Thijs wilde hij naar vijfhonderd megawatt aan zonnecelcapaciteit in 2010. Het idee was dat door die grote groei de kostprijs van de cellen zou dalen. Delta ondersteunde aanvankelijk de plannen, maar verschil van mening over de strategie en mogelijk de interesse in de bouw van een tweede kerncentrale van Delta gooiden roet in het eten.

‘Voor Groningen kan dit de start van een zonne-energiecluster betekenen, gebaseerd op nieuwe technologie.’

Silicon Mine (TSM) – een siliciumfabriek te bouwen, bleef recht overeind. En hij was er tot twee keer toe heel dichtbij om een enorme investering te doen op Chemelot, het voormalige DSM-terrein in Limburg. Boxhoorns siliciumproject kon de afgelopen jaren twee grote hordes echter niet nemen. Door de bankencrisis kwam de financiering in eerste instantie niet rond en vervolgens loste een grote

bedrijvengroep uit Abu Dhabi (Al Manhal Group) de gewekte verwachtingen niet in. De Arabische investeerders kwamen zelfs naar Maastricht om Limburg te vertellen dat ze honderden miljoenen euro’s aan investeringen wilden doen, maar uiteindelijk is de geldkraan nooit opengedraaid in het Midden-Oosten, mogelijk mede door de enorme prijsdalingen in 2011, ook voor silicium.

PETROCHEM 12 - 2015 23

PET12_PPBoxhoorn.indd 23

09-12-15 12:58

MC2015-002

Betrouwbaar Endress+Hauser en procesveiligheid Slechts één klik - en met een simpele handbeweging heeft u uw eigen veiligheid vergroot. U denkt misschien: „was het altijd maar zo simpel!“ De procesveiligheid van uw installatie heeft meer nodig dan een simpele handbeweging.

En toch is het heel eenvoudig: Of het nu gaat om explosieveiligheid, functionele veiligheid of ontwerpveiligheid, met de instrumenten van Endress+Hauser kunt u vertrouwen op een veilige productieomgeving.

Denk veilig, denk Endress+Hauser! www.nl.endress.com/process-safety-sil Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

Tel. +31 35 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

SIGN OF SOLUTIONS HEAVY TRANSPORT. LIFTING AND HOISTING. CREATING CONNECTIONS. STATE OF THE ART EQUIPMENT. OUR COMMITTED PEOPLE AND SPECIAL CARE FOR YOUR VALUED CARGO. THAT IS WHAT IT’S ALL ABOUT IN OUR BUSINESS. CONTACT:

CONTACT US AT:

PET12_Advertenties.indd 24

WAGENBORG NEDLIFT \ MERSEYWEG 50B \ 3197 KG \ ROTTERDAM BOTLEK \ THE NETHERLANDS TEL: +31 10 300 69 00 \ NEDLIFT@WAGENBORG.COM \ WWW.WAGENBORG.COM

WAGENBORG NEDLIFT \ MERSEYWEG 50b \ 3197 KG \ ROTTERDAM BOTLEK \ THE NETHERLANDS

09-12-15 13:06

INVESTERING

Ontmoedigen liet de inmiddels 62-jarige Boxhoorn zich nooit. Nu lijkt hij zijn pijlen volledig te hebben gericht op de Eemsdelta, waar nieuwe industriële ontwikkeling zeer welkom is. Boxhoorn: ‘Den Haag en de provincie Groningen hebben als gevolg van de problemen met de aardgaswinning twee prioriteiten. De huizen moeten worden opgeknapt en er moeten nieuwe economische impulsen komen. Bij beide kan The Silicon Mine een rol spelen.’

Boxhoorn wil met zijn bedrijf een volledige keten van de productie van zuiver silicium tot hoog-rendementszonnepanelen in de Eemsdelta ontwikkelen. ‘Dit kan honderden banen opleveren. Als de basischemie er is, dan zie je vaak dat de downstream-activiteiten aansluiten, kijk maar naar de raffinage van olie en de downstream-chemie in Nederland. En als de huizen daar toch moeten worden opgeknapt, waarom worden ze dan niet volledig energieneutraal gemaakt, inclusief zonnepanelen, geproduceerd in de eigen regio?’

De keuze voor de Eemsdelta is mede ingegeven door de mogelijkheid om elektriciteit in te kopen in Duitsland via de kabel naar Emden. En daarnaast de aanwezigheid van toekomstige buurman AkzoNobel, waarvan de reststroom waterstof duurzaam is in te zetten bij de productie van extreem zuiver silicium.

Door waterstof en chloride te binden aan silicium dat wordt gewonnen in speciale mijnen in bijvoorbeeld Canada, Afrika en Rusland, ontstaat een mengsel van silaanverbindingen dat de basis vormt voor het proces om extreem zuiver silicium te produceren.

Modulair Wel lijkt zijn aanpak, geholpen door doorbraaktechnologie, wat voorzichtiger dan voorheen. Om te beginnen heeft Boxhoorn voorlopig nog geen investering nodig van honderden miljoenen euro’s. De aanpak zal namelijk modulair zijn. ‘Een buitenlands technologiebedrijf heeft doorbraaktechnologie ontwikkeld voor het zuiveren van silicium. Door er later meer bij te zetten, schaal je daarmee stapsgewijs de capaciteit op. Als we op tijd voldoende

‘Als de huizen in Groningen toch moeten worden opgeknapt, waarom worden ze dan niet volledig energieneutraal gemaakt?’ financiering bij elkaar kunnen brengen, is deze buitenlandse partner bereid om met ons de eerste installatie in de Eemsdelta te plaatsen. Voor deze eerste stap gaat het om een investering van in totaal zo’n tien miljoen euro.’ Met de voorwaarde dat de rest van de financiering ook echt rond komt en dat het geld alleen voor de bouw van de installatie wordt gebruikt, heeft de Provincie Groningen al een subsidie van 2,8 miljoen euro toegezegd.

Bijplaatsen Boxhoorn hoopt de komende maanden de financiering rond te krijgen. ‘Dat is ook wel nodig, want de buitenlandse technologiepartner wil graag zo snel mogelijk met de eerste commerciële installatie van vijftig ton per jaar aan de gang. De technologie is op kleinere schaal al bewezen en de eerste silicium is al geproduceerd. Lukt dat hier niet snel genoeg, dan zoeken ze naar een andere locatie. Het is de intentie dat er veel complete productie-units worden verkocht voor de lokale productie van silicium, overal in de wereld. Zodat veel landen in combinatie met de productie van

zonnepanelen decentraal aan hun eigen energievoorziening kunnen werken.’

Het bij elkaar halen van die tien miljoen zal echter nog wel een uitdagende klus worden. ‘Nederland is op dat vlak behoorlijk risicomijdend geworden.

Banken hebben nog steeds veel moeite met financieren en het is gewoon niet gemakkelijk om op andere manieren aan risicokapitaal te komen. In de VS is dat bijvoorbeeld veel gemakkelijker.

Crowdfunding? Dat gaat in Nederland tot maximaal 250.000 euro. Hebben we niet zo veel aan. Ook dat is in Amerika gemakkelijker.’

Als alles echter mee zit, kan TSM in 2016 de eerste reactor plaatsen en de installatie zal dan werk bieden aan achttien mensen. De capaciteit is dan een bescheiden vijftig ton per jaar. Een gemiddelde siliciumfabriek heeft echter een productie van ongeveer tienduizend ton per jaar en ruimte voor vierhonderd arbeidsplaatsen. Boxhoorn: ‘Het potentieel voor de technologie is natuurlijk wereldwijd veel groter. Voor Groningen kan dit de start van een zonne-energiecluster betekenen, gebaseerd op nieuwe technologie.’ ■ PETROCHEM 12 - 2015 25

PET12_PPBoxhoorn.indd 25

09-12-15 12:58

Process Automation Solutions – Systeemonafhankelijke globale automatisatie oplossingen Process Automation Solutions is marktleider als onafhankelijk leverancier van automatiseringsoplossingen in de proces- en manufacturing industrie. Met een duizendtal automatiseringsingenieurs, verspreid over Amerika, Europa en Azie, staat PA Solutions op de kaart als een globale speler en leverancier van automation engineering solutions en totaaloplossingen voor de automatiseringsindustrie.

Het engineering team overziet alle automatiserings-aspecten en dit zonder enige gebondenheid aan een specifiek hardware portfolio. In een gevestigde markt met slechts een beperkt aantal green field projecten ligt de focus sterk op migraties van oudere DCS systemen waarbij slimme migratieoplossingen aan de hand van bedradings- en ombouwconcepten een duidelijke meerwaarde bieden. Als de klant dat wenst kan Process Automation Solutions ook optreden als Main Automation In de Benelux regio zijn een 160-tal engineers actief in de Vendor / Contractor, waarbij de verantwoordelijkheid vestigingen van Melsele en Waver. De focus ligt hier in wordt genomen vanaf de veldinstrumentatie, tot en met hoofdzaak op de Antwerpse chemische industrie alsook het DCS en MES systeem. de farmaceutische industrie. Voor de Nederlandse Process Automation Solutions heeft ook een duidelijke markt is het kantoor in Breda de uitvalsbasis, wat in visie naar zijn nieuwe medewerkers. Jonge project engicombinatie met het kantoor te Melsele een goede neers integreren er in project teams geleid door Senior geograf-ische dekking geeft naar de chemische as Rotterdam- Antwerpen, alsook de as Gent-Terneuzen. Engineers. Ze worden geconfronteerd met de uitdagingen van een holistische aanpak en krijgen de nodige ruimte Process Automation Solutions heeft een duidelijke focus en tijd voor zelfontplooiing en ervaringsuitwisseling. De naar engineering van automatiseringsoplossingen, sterke functionele en resultaatgerichte communicatie design en installatie van proces sturingssystemen (DCS) zorgt verder voor de nodige dynamiek. met de relevante randgegevens zoals MES en andere value added solutions zoals onder andere operator effective- Met deze sterke krachtlijnen is PA Solutions voor vele eindklanten al jarenlang hun EIC Partner. ness en alarm management. De doorgedreven kennis van procesveiligheid en de relevante onderwerpen versterkt Met een duidelijke visie "go global, act local" volgen wij de kantenbinding nog verder omdat we daarmee de kern veel van onze klanten ook in hun wereldwijde uitdagingen. van hun procesinstallaties ondersteunen.

Process Automation Solutions NV Schaarbeekstraat 23C 9120 Melsele, Belgium Email: alain.wullaert@pa-ats.com stephan.hoste@pa-ats.com

PET12_Advertenties.indd 26

Process Automation Solutions Korte Huifakkerstraat 32 4815 PS Breda, The Netherlands Email: marc.vanhooft@pa-ats.com www.pa-ats.com

Answers to Automation.

09-12-15 13:06

ENLIGHTENMENTZ

Winnaars Enlightenmentz of the Year Avebe, Paperwise en Saneral Ecotender zijn de winnaars van de Enlightenmentz of the Year 2015. Enlightenmentz zijn lichtende voorbeelden voor een duurzame toekomst. Dat is 19 november bekend gemaakt tijdens het Duurzaam Geproduceerd congres.

Dagmar Aarts

Avebe wint Process Enlightenmentz Een Process Enlightenment zorgt ervoor dat hele productieprocessen en zelfs hele ketens duurzamer worden gemaakt met een grote positieve impact op de mens en het milieu. Avebe is daar met het voed­ sel­ingrediënt Solanic een mooi voorbeeld van. Solanic heeft dezelfde samenstelling als het wit van het kippenei. Door het met een koud proces te winnen, slaat het bedrijf twee vliegen in één klap. Het pro­ ces kost minder energie en in vloeibare vorm is het product veel meer waard.

De jury vindt Solanic een aansprekende biobased oplossing en is enthousiast dat er meer waarde wordt gehaald uit processen die al gangbaar zijn. Naast dat er meer waarde uit de aardappel wordt gehaald, wordt er ook verduurzaamd doordat er minder energie nodig is en het eiwit uit aardappel een goed alterna­ tief is voor een dierlijk product.

De jury: ‘Dit is een manier om vanuit bestaande business tot verduurzaming te komen. Solanic laat zien dat het mes aan veel kanten snijdt als je inzet op innova­ tie. Avebe toont dat verduurzaming niet duurder hoeft te zijn en zelfs meer waar­ de kan opleveren.’

Paperwise wint Product Enlightenmentz Bij de Product Enlightenmentz gaat het om productontwerpen die duurzaam, mooi en heel bruikbaar zijn. Duurzame producten met de x-factor dus. Het papier en karton van Paperwise is gemaakt van landbouwafval, dat normaal wordt verbrand. Daardoor is de impact op het milieu 47 procent lager dan van ander papier.

De jury vindt Paperwise een mooie innovatie, omdat er van resten die anders zouden worden verbrand een bruikbaar

product wordt gemaakt. Belangrijk plus­ punt is dat de footprint van het papier van Paperwise aantoonbaar lager is dan van maagdelijk papier uit hout of gerecy­ cled papier.

Saneral Ecotender wint Social Enlightenmentz De Saneral Ecotender is de Social Enlightenment van 2015. Een Social Enlightenment laat mensen en bedrijven door middel van een innovatie, idee of concept op een andere manier naar de wereld kijken. En inspireert henzelf en anderen om te verduurzamen.

Met de Saneral Ecotender kan iedere ondernemer die een oplossing heeft voor een afvalstroom in de industrie gemakke­ lijk zijn idee aandragen. De Ecotender is een database waar industriële en bedrijfs­ matige afvalstromen in een overzich­ telijk systeem staan en waar bedrijven een innovatieve oplossing voor kunnen aandragen zonder tussenkomst van een afvalmakelaar.

De jury vindt de Saneral Ecotender een interessante vernieuwing, omdat het bedrijf probeert inzichtelijk te maken wat bedrijven aan afvalstromen hebben.

De database zorgt ervoor dat allerlei bedrijven en particulieren de reststromen kunnen valoriseren. Het biedt de optie om te shoppen voor een interessante grondstof waar je als bedrijf misschien nog nooit aan had gedacht en waar je wat mee kan doen.

Daarnaast ziet de jury ook dat het nu soms lastig is om genoeg van een afval­ stroom bij bijvoorbeeld een recycler te krijgen. Met de Saneral Ecotender kan er worden gekeken of er ergens anders ook nog zo’n afvalstroom is. ■

PETROCHEM 12 - 2015 27

PET12_V_Winnaar.indd 27

09-12-15 12:59

ENLIGHTENMENTZ

Van een issue een asset maken zijn de middelen die Photanol gebruikt om chemicaliën op een duurzame manier te maken. Uiteindelijk wil het bedrijf hun bacteriën zelfs brandstoffen laten produceren.

Dagmar Aarts

Wie zit er achter?

De startup Photanol, een spin-off van de Universiteit van Amsterdam.

Wat doet Photanol?

Photanol werkt met de cyanobacterie, een bacterie die al 3,5 miljard jaar op aarde leeft. Cyanobacteriën leven in water en voeden zich met CO2 en zonlicht. Net als planten zijn ze in staat tot fotosynthese. De Amsterdamse startup heeft deze bacteriën genetisch gemodificeerd zodat ze in een microfabriek zijn veranderd. Dirk den Ouden: ‘Wij breken in in het genoom en zetten daar eigenschappen van andere organismen in. In plaats van dat ze het zonlicht en CO2 gebruiken om te groeien, gebruiken ze die energie nu om het product te maken dat we hebben ingebouwd.’

FOTO'S:

‘Als we verder zijn met onze technologie, dan denken we dat we de cyanobacterie ook brandstoffen en bulkchemicaliën kunnen laten maken.’

Hoe werkt het?

Een gemodificeerde cyanobacterie kan verschillende chemicaliën maken. Denk aan geur- en smaakstoffen, melkzuur en zelfs brandstoffen. Den Ouden: ‘Een lavendelplant ruikt naar lavendel omdat hij een stofje uitscheidt. Dat is een terpeen en die kunnen wij inbouwen in een cyanobacterie. Dan wordt de bacterie een minifabriekje voor lavendelgeurstof. Hetzelfde kan worden gedaan met citroensmaak. Je hoeft dan niet eerst een boom te planten, te laten groeien, oogsten, de schil er af te halen, olie uit de schil te extraheren om dan pas een product te kunnen maken. Wij zeggen tegen die cyanobacterie dat hij een citroen is en er wordt citroensmaak geproduceerd.’

De geur- en smaakstoffen zijn echter maar een kleine markt. Er is maar weinig van nodig. Photanol denkt groter. Zo is in de verpakkingsindustrie polymelkzuur in opkomst. Dit wordt nu gemaakt uit suikers en zetmeel. ‘Wij kunnen dat ook door onze bacteriën laten produceren’, zegt Den Ouden. ‘Dan kom het melkzuur niet meer uit een gewas, maar direct uit CO2. Je slaat de hele akkerbouw over.

Als we verder zijn met onze technologie, dan denken we dat we de cyanobacterie ook brandstoffen en bulkchemicaliën kunnen laten maken.’

Op dit moment is dat echter nog te duur. Om de bacteriën te laten produceren is een groot oppervlak met doorzichtige plastic buizen nodig waar ze in kunnen zwemmen. De buizen moeten zonlicht doorlaten en er moet CO2 doorheen worden gebubbeld. Daarnaast moet de bacterie goed worden beschermd tegen invloeden van buitenaf. Doordat hij genetisch wordt gemodificeerd, wordt hij minder sterk. De cyanobacterie kan niet meer overleven in het wild en groeit nauwelijks meer, omdat alle energie naar

PHOTANOL

Zonlicht, CO2 en bacteriën, dat

PETROCHEM 12 - 2015 28

PET12_T_Photanol.indd 28

09-12-15 12:55

ENLIGHTENMENTZ

het product gaat dat hij moet maken. De buizen waarin hij leeft zijn daarom erg kostbaar.

Waar moet de CO2 vandaan komen?

Bij Photanol gaan ze er nu vanuit dat CO2 uit een geconcentreerde bron moet komen. Den Ouden: ‘Denk bijvoorbeeld aan een schoorsteen van een bedrijf dat afval verbrandt of van een staal- of cementfabriek. De buizen met bacteriën kunnen dan op een terrein vlakbij worden geplaatst. Het systeem kan ook met een pijpleiding worden verbonden, maar dan wordt het wel weer duurder.’

Wat moet er nog worden gedaan voor jullie product op de markt komt?

Op dit moment wordt er vooral veel in het laboratorium gewerkt. Daar worden de bacteriën genetisch gemodificeerd en zo effectief mogelijk gemaakt. Daarna worden ze naar de proeffabriek in Bleiswijk gebracht, waar op grote schaal wordt geprobeerd om producten te produceren.

Den Ouden: ‘We kunnen daar onderzoeken hoe we het proces kunnen optimali-

‘Wij zeggen tegen die cyanobacterie dat hij een citroen is en er wordt citroensmaak geproduceerd.’ seren. We kijken naar de grootte van de buizen, hoe hard je moet pompen, hoe je alles steriel houdt en hoe je om moet gaan met een dag-nachtritme in een kas.

Daar leren we hoe het echt werkt. Als we dat weten, kunnen we naar de volgende schaal. We verwachten komend jaar op grotere schaal te kunnen produceren.

Dan leggen we een gebied zo groot als een voetbalveld vol met buizen.’

Het bedrijf denkt ongeveer nog één of twee jaar nodig te hebben om geuren smaakstoffen daadwerkelijk op de markt te brengen. Zij kunnen al worden gemaakt als de bacterie nog niet zo heel effectief is. Als er maar een beetje wordt geproduceerd, kan dat al met een interessante marge worden verkocht. Den Ouden: ‘Dat zal meer een bewijs zijn van dat we kunnen produceren dan dat het echt een commercieel product is.

Om andere producten te maken, zoals melkzuur, denk ik dat we nog een jaar

extra nodig hebben. Daarvoor moet de bacterie nog weer beter zijn. En we moeten ook heel zeker weten dat de infrastructuur goed werkt. Als je een gebied van een kilometer bij een kilometer vol met buizen wil leggen, kost dat namelijk tussen de vijftig en zestig miljoen euro.’

Waarom is het een lichtend voorbeeld voor een duurzame toekomst?

Den Ouden: ‘Als je naar de biobased economy kijkt dan gaat dat om het laten groeien van gewassen, die je moet oogsten en behandelen om er dan pas een product van te maken. Wij gaan weer een stapje verder. We maken direct van CO2, waar we teveel van hebben, producten die ook geld opleveren. Van een issue maak je een asset. Het is een oplossing voor het CO2-probleem die economisch interessant is. Veel mooier wordt het niet.’ ■ PETROCHEM 12 - 2015 29

PET12_T_Photanol.indd 29

09-12-15 12:55

2016

Het jaarcongres van de NVDO en het iMaintain platform Datum: 17 maart 2016 | Locatie: AHOY Rotterdam

[SAV

E TH

E DA TE]

THEMA: IN THE LEAD De Nederlandse industrie heeft alles in zich om koploper te zijn en te blijven. Maar dat komt niet vanzelf.

Tijdens iMaintain 2016, het jaarcongres van de NVDO en het iMaintain platform, kijken we hoe de Nederlandse maintenancesector bijdraagt om ‘in the lead’ te blijven.

www.nvdo.nl

Welke factoren maken het verschil in food en farma, infra, fleet, procesindustrie en de gebouwde omgeving?

De juiste mix van gedrag, innovatie, techniek, operational excellence en samenwerking kan zorgen dat de Nederlandse maintenancesector ook de komende decennia onze industrie ‘in the lead’ houdt.

DOELGROEP

Beslissers en verschilmakers van: • Onderhoudsintensieve bedrijven en organisaties • Aanbieders van onderhoudsdiensten • Leveranciers van technologie en onderdelen op het gebied van onderhoud • Overheden en kennisinstituten

www.imaintain.info/congres PET12_Advertenties.indd 30 151201_iLinqsIMA2016_Congres.indd 1

09-12-15 10:01 13:06 02-12-15

ACTUEEL

‘Sabic heeft incidenten uit 2012 onderschat’ Sabic heeft de omvang van twee incidenten uit 2012 onderschat.

Dat concludeert de Onderzoeksraad Voor Veiligheid in een in december verschenen rapport.

De aanbeveling van de raad is dat er bij lekkages uit moet worden gegaan van een ‘worst-casescenario’.

Dagmar Aarts

Beide incidenten vonden in 2012 plaats bij Sabic op de Chemelot-site in Geleen in de naftakraker Olefins 4. Het eerste voorval vond plaats op 21 januari 2012, waarbij enkele gaskoelers zijn gaan lekken en kraakgas via de koeltoren naar de buitenlucht is ontsnapt. De reparatie van een van de koelers werd vanwege een verkeerde aanname over de oorzaak van de lekkage niet adequaat uitgevoerd, waardoor deze voor een tweede keer ging lekken. Dit resulteerde uiteindelijk in drie perioden van meerdere dagen in het voorjaar van 2012 waarbij kraakgas verdund naar de buitenlucht werd geëmitteerd via de pluim van het koelwerk.

Volgens het rapport is er in totaal circa tweeduizend ton kraakgas vrijgekomen.

‘Het is niet de verwachting dat de omgeving een gezondheidsrisico heeft gelopen als gevolg van de emissie gezien verdunde uitstoot en de potentiële blootstelling gedurende korte tijdsperiodes.’ Terugkijkend naar het voorval waren er volgens de Onderzoeksraad wel aanwijzingen dat de geconstateerde lekkage groter was dan Sabic in eerste instantie aannam, zoals de plotselinge temperatuurverhoging van het koelwater aan de uitlaatzijde van de kraakgaskoeler en de geur die nabij de koeltoren en koelventilatoren kortstondig werd waargenomen.

Worst case Bij het tweede voorval op 18 oktober 2012 vond een lekkage plaats van een mengsel van koolwaterstof. De lekkage is waargenomen bij de aansluiting van de brilschijf, die zich op circa elf meter hoog tussen de verdamper en de methaankolom bevindt. Een eerste inschatting van de lekkage werd gemaakt op basis van een visuele waarneming (druppels uit de isolatie). Deze inschatting kwam uit op een lekkage van vijf tot

tien liter per uur. Korte tijd daarna bleek uit gasmetingen dat er een verhoogde concentratie brandbare gassen aanwezig was in de directe omgeving van de lekkage. De werkzaamheden in deze sectie van de installatie werden gestopt. Toen bleek dat het verwachte dichttrekken van het lek niet plaatsvond, werd besloten om deze sectie met de methaankolom gecontroleerd uit bedrijf te nemen, waarbij de lekkage continu is gemonitord.

Berekeningen gaven achteraf aan dat de lekkage circa 240 kilogram per uur moet zijn geweest.

Voor beide voorvallen heeft de Onderzoeksraad geconstateerd dat op basis van een eerste inschatting van de lekkage de te ondernemen acties en beheersmaatregelen zijn bepaald. In beide gevallen bleek achteraf sprake te zijn van een onderschatting van de omvang van de lekkage. Het onderschatten van dergelijke lekkages kan tot levensbedreigende situaties leiden. Daarom is het belangrijk dat in de omgang met lekkages rekening wordt gehouden met een ‘worst-casescenario’ en dat daar naar gehandeld moet worden zolang er geen zekerheid is over de omvang van de lekkage.

Op haar website schrijft Sabic dat ze bij beide gevallen inderdaad uit zijn gegaan van zo’n scenario. Ook schrijft het bedrijf dat de voorvallen zijn gemeld volgens de bestaande afspraken bij de bevoegde overheden (provincie Limburg, Inspectie SZW en de Veiligheidsregio Brandweer Zuid-Limburg). Deze overheden hebben ook onderzoek gedaan naar de incidenten in het kader van het BRZO. Die veiligheidsstudies hebben geleid tot een aantal verbetermaatregelen, die de beide voorvallen in de toekomst moeten voorkomen. De uitvoering van deze verbetervoorstellen is ook afgestemd met de bevoegde overheden. ■ PETROCHEM 12 - 2015 31

PET12 Actueel nieuw.indd 31

09-12-15 13:12

INNOVATIE iTANKS-LEDEN Petrochem Platform

Rental

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

LINDE TEST NIEUWE TECHNOLOGIE VOOR SYNTHESEGAS Bijna twee jaar geleden kondigden BASF en Linde Group aan te werken aan een milieuvriendelijk proces op industriële schaal waarbij kooldioxide als grondstof wordt gebruikt.

Inmiddels heeft Linde vijf miljoen euro geïnvesteerd in een pilot plant in Pullach (nabij München, Duitsland) om haar dry-reforming technologie te testen. Met de nieuwe technologie wil het bedrijf synthesegas produceren, een mengsel van waterstof en koolmonoxide. Als grondstof voor het proces kunnen aardgas, LPG, nafta en CO2 worden gebruikt.

De pilot plant zal worden gebruikt om alle manieren en benaderingen van omzettingen te testen en optimaliseren. Op dit moment ligt de nadruk echter op de dry-reforming technologie die Linde heeft ontwikkeld in samenwerking met BASF, het Karlsruhe Institute of Technology en DECHEMA. Met deze technologie wordt aardgas samen met kooldioxide omgezet in synthesegas. Dit zou betekenen dat CO2 op industriële schaal kan worden ingezet als grondstof. Bovendien is het proces veel energie-efficiënter dan het conventionele proces.

Het synthesegas kan vervolgens worden gebruikt om waardevolle basischemicaliën of brandstoffen te produceren. Een voorbeeld daarvan is dimethylether. Eind 2017 zal meer bekend zijn over het succes van de technologie en of plannen om het proces te vercommercialiseren reëel zijn.

RIETAFVAL ALS GRONDSTOF VOOR PLAATMATERIAAL DSM en Natuurmonumenten gaan samen met Compakboard en Wageningen UR hernieuwbaar plaatmateriaal ontwikkelen op basis van overjarig riet uit de gebieden van de natuurorganisatie. De vier partijen willen zo samen een nieuw, duurzaam product op de markt brengen: recyclebaar plaatmateriaal van riet als alternatief voor hout, spaanplaat en MDF. Overjarig riet uit de natuurgebieden van Natuurmonumenten wordt – evenals bij andere beheersorganisaties zoals waterschappen – eens in de drie tot zes jaar geoogst. De afvoer van het maaisel brengt nu hoge kosten met zich mee. Natuurmonumenten wil van het maaisel juist een bron van inkomsten maken.

In het project zijn de partijen in de hele keten, van grondstof (riet) tot productieproces en eindproduct (plaatmateriaal), aan elkaar gekoppeld. DSM gaat samen met de Wageningen UR Food & Biobased Research een innovatieve, op biomassa gebaseerde hars ontwikkelen die een sterke plaat garandeert en geschikt is om het riet in de plaat te binden. Compakboard wil zijn huidige grondstoffenaanbod, van bijvoorbeeld stro uit de landbouw, verbreden met riet. Atzo Nicolaï, president DSM Nederland, zegt er trots op te zijn dat het is gelukt alle partijen in de keten bij elkaar te brengen. ‘Het is een voorbeeld hoe samenwerking in het groene vierkant tussen bedrijven, kennisinstellingen of overheid en maatschappelijke organisaties kan leiden tot innovatieve resultaten en circulaire producten die goed zijn voor zowel people, planet als profit.’

PETROCHEM 12 - 2015 32

PET12 G_Innovatie.indd 32

09-12-15 12:53

METAALVRIJE KATALYSATOR VOOR BRANDSTOFCELLEN Onderzoekers van de UvA hebben een nieuw materiaal ontwikkeld voor de elektrode die in brandstofcellen zuurstof reduceert. De op koolstof gebaseerde katalysator is gemakkelijk te produceren met goedkope, niet-schaarse grondstoffen. Het materiaal biedt nieuwe mogelijkheden voor toekomstig duurzaam transport.

Brandstofcellen kunnen direct uit brandstof elektriciteit produceren. Om de reactie met zuurstof mogelijk te maken bevatten ze vaak platinahoudende elektroden. Er is echter niet genoeg platina beschikbaar om deze schone en duurzame technologie wereldwijd beschikbaar te maken voor auto’s en andere transportmiddelen. Het elektrodemateriaal van de Amsterdamse chemici biedt nu een goedkoop en gemakkelijk te vervaardigen alternatief.

LEKKAGE ONDERGRONDSE CO2-OPSLAG METEN RUG-promovenda Charlotte van Leeuwen heeft een techniek ontwikkeld waarmee lekkage van kooldioxide uit een ondergrondse opslag is te meten. Dit is belangrijk voor het controleren of dit soort opslag het broeikasgas werkelijk uit de atmosfeer houdt. Injectie van CO2 is een kostbare zaak, en wanneer een belangrijk deel van het gas op korte termijn toch weer in de atmosfeer terechtkomt, kan het zeker niet uit.

Het is niet eenvoudig om een lek van CO2 te detecteren in de atmosfeer, omdat het ontsnapte gas snel mengt met de omgeving en de CO2-concentratie in de atmosfeer van nature al vrij sterk varieert. Aan één CO2-sensor heb je dus niets. Maar wanneer er een aantal sensoren staat en je ziet dat er één een afwijkende meting geeft, kan dat wijzen op een lek. Een nadeel van deze methode is dat het geen onderscheid kan maken tussen een CO2-lek en een andere bron van CO2, zoals de verbranding van fossiele brandstoffen.

Een techniek waarbij niet alleen de atmosferische CO2-concentratie maar ook de concen-

iTANKS-LEDEN Petrochem Platform

MARCONI ORANJE

Sloot Tankbouw

tratie zuurstof wordt gemeten, kan dit onderscheid wel maken. ‘In natuurlijke processen is de variatie in de CO2- en O2-concentratie gelijk van grootte, maar tegengesteld’, legt Van Leeuwen uit. ‘Overdag nemen planten bijvoorbeeld CO2 op en staan ze O2 af. Bij verbranding van bijvoorbeeld hout of steenkool komt CO2 vrij, en wordt O2 verbruikt.’ Een lekkage van CO2 uit een opslag geeft echter een stijging van de kooldioxideconcentratie, zonder daling in de zuurstofconcentratie.

Door gelijktijdige meting van CO2 en O2 kon Van Leeuwen een toename van CO2 van 6 ppm bovenop de natuurlijke variatie meten. Wanneer de precisie van de zuurstofmetingen nog verder wordt verbeterd, zou de detectielimiet naar 3 ppm kunnen worden gebracht. Dit komt neer op het detecteren van een lek van duizend ton CO2 per jaar (32 gram per seconde) op een afstand van vijfhonderd meter.

DEZE RUBRIEK WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

PETROCHEM 12 - 2015 33

PET12 G_Innovatie.indd 33

09-12-15 12:54

Het Petrochem platform brengt experts, gebruikers en leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te dragen aan transparante informatievoorziening rond de olie- en chemische industrie.

Het Petrochem platform bereikt zijn doelgroep via het vakblad Petrochem, de website www.petrochem.nl, de nieuwsbrief, rondetafelbijeenkomsten, het jaarcongres Deltavisie en andere events.

PARTNERNIEUWS

PARTNERS VAN HET PETROCHEM PLATFORM

Rotterdamse haven lanceert start-up accelerator Havenbedrijf Rotterdam lanceerde eind oktober het start-up accelerator programma PortXL. Nooit eerder richtte een start-up programma zich specifiek op een haven. PortXL is een honderd dagen durend open innovatieprogramma, waarbinnen tien startups door mentoren intensief worden gecoacht om hun start-up van de grond te krijgen. Ze hebben toegang tot een netwerk van investeerders, corporate partners en sponsoren. De accelerator richt zich op de havengerelateerde industrie.

Vierde sluis van Ternaaien ingehuldigd SPIE Belgium superviseerde en droeg bij tot het ontwerp en de installatie van de elektromechanische onderdelen van de sluis die op 13 november officieel werd ingehuldigd. Het sluiscomplex van Ternaaien vormt een verplicht passagepunt tussen de binnenwateren van België en Frankrijk, en die van Nederland en Duitsland. De vierde sluis is 225 meter lang en 25 meter breed, met een hoogteverschil van 14 meter. De sluis heeft een capaciteit voor de passage van konvooischepen tot 9000 ton. De nieuwe sluis ontlast de drie andere sluizen.

Beveiliging kritieke infrastructuur Emerson Process Management bundelt de krachten met Intel Security ter verbetering en versterking van geïntegreerde cybersecurity voor het Distributed Control System (DSC) DeltaV. Deze cyber protection laag richt zich op beveiliging van kritieke systemen en gegevens. Emerson wil de industriële infrastructuur gedurende de gehele levensduur van een fabriek beveiligen en wil tegemoet komen aan de marktbehoefte omtrent consistente en bewezen industriële cybersecurity. De oplossingen bieden compliancy en ingebouwde intelligentie tegen bedreigingen.

Bekijk alle partnerfilmpjes op petroplatform.petrochem.nl

CONTENTPARTNER

LEDEN VAN HET PETROCHEM PLATFORM

KLEUREN: LOGO CITTÀ ROMANA PANTONE

CMYK

ROOD: PMS 1797 ORANJE: PMS 158 LICHT ORANJE: PMS 1505

ROOD: 5-90-75-0 ORANJE: 5-70-90-0 LICHT ORANJE: 0-30-70-0

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Petrochem platform, kijk dan op www.petrochem.nl of neem contact op met Anouk Bouwmeester: Anouk@industrielinqs.nl - 020 3122 797

PET12_Platform.indd 34

09-12-15 13:15

‘EXPERTQU TES’ Het gebruik van restwarmte vereist een heel netwerk van leidingen. Daarin zal de overheid ook een bijdrage moeten leveren; de markt kan dat niet alleen.’

Cees Jan Asselbergs van Deltalinqs in het FD over de Warmterotonde in de regio Rotterdam.

De klant zal de eerste reactor vooral gebruiken om de technologie onder de knie te krijgen. Als dat goed gaat, dan wil hij nog meer SpinPro-reactors kopen, voor productiedoeleinden.’

Wouter Stam van Flowid in deze Petrochem over de verkoop van de eerste SpinPro-reactor van zijn bedrijf aan India.

Wij houden Kuwait dan ook verantwoordelijk voor een goed sociaal plan. Op dit moment maakt de raffinaderij winst, net als alle andere raffinaderijen.’

Egbert Schellenberg van vakbond FNV op RTV Rijnmond over mogelijke acties van het personeel bij de raffinaderij van Kuwait Petroleum in de Europoort, vanwege het uitblijven van resultaat bij de onderhandelingen over een sociaal plan.

Interessant is de beperkte publiciteit die de CO2emissiestijging krijgt in de media omdat men zich alleen bezig houdt met het percentage hernieuwbare elektriciteitsopwekking.’

Roelf Venhuizen, Profion, over cijfers van het CBS van 13 november, waaruit blijkt dat de recente CO2-emissiestijging vooral komt door het gebruik van meer kool.

HET EXPERTPANEL VAN HET PETROCHEM PLATFORM BESTAAT UIT DE VOLGENDE SPECIALISTEN

PET12_Platform.indd 35

Ben Ale BenAle Risk Management Advice, eigenaar

Jan Bout Bout&Co, partner

René den Heeten Huntsman Polyurethanes, process chemist

Cas König ESD-SIC, plantmanager

Elsbeth Roelofs MVO Nederland sectormanager Chemie, Internationaal MVO programma

Wim Soetaert Universiteit Gent, professor

Johan Alebregtse AkzoNobel Industrial Chemicals, site director Rotterdam

Frans Brüning KH Engineering, business development manager

Ronald Hoenen, DSM Dyneema, site manager

Henk Leegwater Lexxin, consultant

Frans Scheeren OCI Nitrogen, plantmanager

Wouter Stam Flowid, managing director

Cees Jan Asselbergs Deltalinqs Algemeen adviseur

Jan Van Doorslaer voormalig woordvoerder, BASF Antwerpen

Eward Hofstede AVEBE, managing director operations

Bart Leenders Neste Oil, managing director

Ruud Schenk Cofely West Industrie, algemeen directeur

René Venendaal BTG Bioliquids, algemeen directeur

Jos Benders voormalig topman Lyondell

Niko van Gent voormalig woordvoerder, Huntsman Holland

Karin Husmann Plant One, managing director

Frank de Leng Botlek Tank Terminal, plantmanager

Egbert Schellenberg FNV, vakbondsbestuurder procesindustrie

Roelf Venhuizen Profion, voorzitter

Katrien Bogaerts Kaneka, production engineer

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht, Learning & Development consultant

Hans Kerkhoven voormalig topman Shell Global Solutions

Cor van de Linde iTanks, managing director

Dik Schipper Dow Benelux, production leader

Steffen Walgien Tebodin, manager Engineering Oil & Gas

Sandra de Bont VOTOB, directeur

Louwrens Hacquebord Universiteit Groningen, professor

Cor Kloet voormalig algemeen directeur SPIE Nederland

Michel Meertens DSM, director manufacturing competences

Jaap Schouten TU Eindhoven, professor

Cyril Widdershoven TNO, business development manager

09-12-15 13:15

MAGAZINE ONLINE FILM EVENTS MEETINGS AWARDS EXPERTS LEDEN PARTNERS ZICHTBAARHEID BEREIK CONTACT KENNISDELING

Het iMaintain Platform brengt experts, gebruikers en leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te dragen aan transparante informatievoorziening rond onderhoud en asset management.

Het iMaintain Platform deelt kennis en inspiratie door de integratie van netwerk, magazine, website, events, social media, film, verkiezingen, round tables en specials.

Het iMaintain platform versterkt uw netwerk.

Het iMaintain platform kent experts, leden en partners.

Meer weten: Anouk Bouwmeester 020 3122 797 anouk@industrielinqs.nl

Het iMaintain platform biedt partners een optimale mix van zichtbaarheid, bereik, contact en kennisdeling.

www.imaintain.info 151020 iLinqs PlatformIMA_Adv.indd 1 PET12_Advertenties.indd 36

20-10-15 13:07 14:28 09-12-15

ONBEVANGEN

‘Tot mijn grote schrik hingen er nagenoeg dodelijke concentraties ter hoogte van mijn laarzen. En dat ondanks de veelvuldige ventilatie in de stal.’

De boer op Het is u misschien ontgaan, maar onlangs kwam de Onderzoeksraad voor Veiligheid met een nieuw rapport. Dit keer niet over een ongeval in een chemische fabriek, of een ramp met een vliegtuig, maar over een gevaar waar de meesten van ons thuis ook aan kunnen worden blootgesteld; koolstofmonoxide.

Volgens de raad vallen er jaarlijks vijf à tien doden door koolstofmonoxidevergiftiging. Het aantal ongevallen met goede afloop is onbekend groter. De raad stelt dat de verwarmingsinstallaties bij ons thuis niet veilig genoeg zijn. Detectie is niet verplicht, sommige detectoren zijn zelfs onbetrouwbaar en verwarmingsinstallaties slaan niet automatisch af bij potentieel gevaarlijke situaties.

Besloten ruimtes Duidelijk een andere situatie dan wat we gewoon zijn in de chemische industrie. Gelukkig maar, zou je zeggen, maar veiligheid zoals die wordt aangeleerd in de fabriek, stopt natuurlijk niet bij de poort. Maar buiten arbeidsveiligheid is het lastig om invloed te hebben op de veiligheid van bijvoorbeeld je installaties thuis. Hoe denk je dat de verwarmingsmonteur zal reageren als je een interlock wil hebben op de CO-melder die naast het rookafvoerkanaal hangt? En misschien moet je gelijk even vragen of hij deel kan nemen aan de Hazop, die je voor die dag gepland hebt staan. Waarschijnlijk begrijpt hij er helemaal niets van. En aanpassingen kan en wil hij al helemaal niet doen.

Maar als je zelf aanpassingen doet, klopt je verzekering bij jou aan als het mis gaat. Lastig dus.

Terug naar de Onderzoeksraad. De raad heeft meerdere rapporten die interessant zijn, door de analogie met ongevalssituaties die ook in de industrie kunnen voorkomen. Zo zijn er talloze rapporten over ongevallen bij het betreden van besloten ruimtes. Een risico dat in de chemische industrie goed is onderkend, maar daarbuiten vaak niet als risico wordt herkend. Ook dit vraagt jaarlijks meerdere dodelijke slachtoffers. Scheepsruimen, tankwagens en natuurlijk gierkelders zijn erg berucht. Alleen lijken ze dat in die branches nog niet te weten.

Bewustwording Dat brengt me bij een bijzondere branche, namelijk de veehouderij. Als ergens de risico’s slecht bekend zijn, dan is het in

die branche. Niet alleen hebben ze jaarlijks te maken met het onbewust betreden van mestkelders, al dan niet met dodelijke afloop, de voortekenen van de gevaren worden vaak ook niet herkend. Mestgassen in veehouderijen leveren dodelijke gassen op in de opslagkelders, maar ook in de stallen erboven. Dieren worden suf of gaan zelfs dood door blootstelling aan deze gassen. En omdat de dieren de inkomsten van de boer zijn, gaat de boer natuurlijk naar binnen om de dieren te helpen. Verstandig?

Zelf ben ik op een van die veehouderijen betrokken geweest bij een aantal proefmetingen op een mooie zomerse dag, de ideale omstandigheden voor veel gasproductie. En tot mijn grote schrik hingen er nagenoeg dodelijke concentraties ter hoogte van mijn laarzen. En dat ondanks de veelvuldige ventilatie in de stal. En dan te bedenken dat mensen daar dagelijks argeloos werken, of nog erger, het kind van de boer daar ook wel eens speelt. Extra regels helpen niet zoveel. Men weet simpelweg niet eens welke regels er precies zijn. Een typisch geval waar bewustwording benodigd is.

Kritische blik Dit hebben we in de chemische industrie ook moeten doormaken. Vroeger gingen dingen ook ‘anders’. Makkelijker zouden we nu zeggen. Geen eindeloze risicostudies, maatregelen of PBM’s. Maar daar zijn we door schade en schande wijzer in geworden. Natuurlijk zijn we er nog niet. Er zijn nog talloze zaken die we moeten leren. Voorlopig kunnen we in elk geval ook veel leren van de fouten van een ander.

Dus gebruik de rapporten van de Onderzoeksraad niet om jezelf op de borst te kloppen, maar om kritisch naar jezelf te blijven en, als het kan, een ander te helpen zijn tekortkomingen te onderkennen.

Chris Aldewereld is ingenieur Scheikundige Technologie en werkzaam als Adviseur Industriële Veiligheid.

Aldewereld@gmail.com PETROCHEM 12 - 2015 37

PET12_J_Onbevangen.indd 37

09-12-15 12:59

PETROCHEM 12 - 2015 38

PET12_X_Themaspread.indd 38

09-12-15 13:04

THEMA VEILIGHEID

FOTO: JOTUN

• De onderhoudsstop bij Yara Sluiskil afgelopen september was groter dan een normale zesjaarlijkse stop.

Verschillende fabrieken zijn een aantal weken uit bedrijf genomen en machines zijn zo aangepast dat er een aanzienlijke energieverbetering optreedt. Met drie betrokkenen kijken we terug op de onderhoudsstop en horen we of het is gelukt met de energiebesparing.

• Al sinds de jaren negentig wordt flowchemie in microen minireactoren als een belangrijke technologie gezien, maar lange tijd kwam het niet echt van de grond in de chemische industrie. Pas sinds kort wordt de techniek bij steeds meer bedrijven gebruikt, vooral vanwege de vele voordelen die het met zich meebrengt. Zo is het veel veiliger dan batchprocessen.

PETROCHEM 12 - 2015 39

PET12_X_Themaspread.indd 39

09-12-15 13:04

ONDERHOUD

Efficiënter en groener na onderhoudsstop De onderhoudsstop bij Yara Sluiskil afgelopen september was groter dan een normale zesjaarlijkse stop. Verschillende fabrieken zijn een aantal weken uit bedrijf genomen en machines zijn zo aangepast dat er een aanzienlijke energieverbetering optreedt. Met drie betrokkenen kijken we terug op de onderhoudsstop en horen we of het is gelukt met de energiebesparing.

trein bleek niet optimaal te werken.

Process engineer Nils D’Hoker: ‘Samen met Yara project office in Brussel hebben we een vermogensbalans gemaakt van de vier machines. Er is gekeken naar de energie-efficiënte van de apparaten en waar we de fabriek op dat punt kunnen verbeteren. Uit onderzoek bleek dat de stoomturbine een bottleneck was. Om die redenen hebben we de stoomturbine aangepakt en die één-opéén vervangen.’

Energiebesparing Nog een reden om de stoomturbine te vervangen, was dat er vooral in de zomer minder kon worden geproduceerd door de luchtcompressor. Deze zuigt lucht van buiten aan en werkt optimaal bij een

FOTO'S: YARA

Dagmar Aarts

Yara Sluiskil produceert al sinds 1929 stikstofhoudende meststoffen en heeft op het terrein drie ammoniakfabrieken, twee salpeterzuurfabrieken, drie ureumfabrieken (één solution -, één prill -en één granulatie fabriek) en twee nitraatgranulatie-eenheden staan. Binnen Yara International heeft Sluiskil de grootste capaciteit aan ammoniak- en nitraatproductie van heel Europa.

De grootste salpeterzuurfabriek, met een productiecapaciteit van 2300 ton per dag, heeft tijdens de stop periodiek onderhoud gekregen en ook de zogenaamde machinetrein is volledig gereviseerd. Op deze ‘trein’ staan vier machines: een luchtcompressor, een NOx-compressor, een staartgasexpander en een stoomturbine. Deze machine-

Uit onderzoek bleek dat de stoomturbine een bottleneck was.

PETROCHEM 12 - 2015 40

PET12_X2_Yara.indd 40

09-12-15 13:13

EEN GEVAARTE VAN 67 TON Naast de revisie van de machinetrein en de aanpassingen van de branders in de salpeterzuurfabriek zijn er op de nitraatafdeling een aantal bijzondere projecten gedaan. Het meest spectaculair was de vervanging van de granulator, een enorm gevaarte van maar liefst 67 ton.

In de granulator, van 12 meter hoogte, 12 meter lengte en 5,5 meter breedte, worden mestkorrels gemaakt uit nitraatoplossing en in de coatingtrommel krijgen die korrels een coatinglaagje. Dit gebeurt door lucht door de granulator te blazen.

De oude granulator stond er al sinds eind jaren tachtig en daarin waren de luchtstroomsnelheden niet homogeen.

Het ontwerp is aangepast, waardoor de luchtstroomsnelheden nu wel homogeen zijn. Daarnaast is ammoniumnitraat vrij abrasief. De plekken waar het langs de wand schuurt, moesten regelmatig worden vervangen. Maar door keer op keer te lassen, wordt het materiaal steeds slechter waardoor het nu echt aan vervanging toe was.

Mammoet heeft de oude granulator

buitentemperatuur van zes tot vijftien graden met een lage luchtvochtigheid.

Bij hogere temperaturen moet meer arbeid worden geleverd en is er meer stoom nodig. Daarnaast bleek ook dat de buitencasing van de turbine was vervormd. Om de reliability en veiligheid te vergroten, is ook die aangepakt.

Doordat de stoomturbine nu efficiënter is, is er minder stoom nodig voor het proces. Jan-Pierre Heinis, productiemanager van de nitric acid & utilities: ‘Die stoom hoeven we nu niet meer te maken met een boiler op ons terrein en dat scheelt in het gebruik van aardgas.

Op jaarbasis kan er maar liefst vijf tot zes miljoen kubieke meter gas worden bespaard. Dat is gelijk aan het jaarlijks verbruik van zo’n 3500 huishoudens.’

Katalysator Naast het aanpakken van de machinetrein is er ook gewerkt aan de katalysemassa die wordt gebruikt om ammoniak

in één keer uit het gebouw waar hij in stond getakeld. Om dat te kunnen doen, zijn er containers op elkaar gestapeld waar een rails op is gelegd waar hij overheen kon worden getrokken en

om te zetten in een basis voor salpeterzuur. Die katalysator gaat negen maanden mee en moet dus elk jaar worden vervangen. Deze keer is de periodieke wissel afgestemd op de onderhoudsstop en tegelijkertijd is er een verbetering aangebracht. De katalysedoeken liggen in een zogenaamde burner basket met een doorsnede van vijf meter en een hoogte van een halve meter. In deze burner basket is een katalysemassa aanwezig die het gevormde broeikasgas N2O, oftewel lachgas, reduceert tot onschadelijke stikstof. Heinis: ‘De burner basket hebben we vervangen zodat we minder ‘bypass’ hebben. Alle procesgassen gaan nu door die zogenaamde N2O-katalysemassa heen. Voor dit design werd toegepast, was er een stuk langs de kant waar gas verloren ging.’ Door de vervanging van de brander baskets wordt er een lagere uitstoot van N2O verwacht en is ook de reliability van het apparaat omhoog gegaan.

vervolgens vanaf kon worden getild. Het nieuwe apparaat is in drie delen aangekomen en via de containers en rails naar binnen gebracht, waarna hij aan elkaar is gelast.

Corrosie onder isolatie Tijdens de stop is er extra focus gelegd op corrosie onder isolatie. Het is een van de topprioriteiten van Yara om de fabriek met isolatie energie-efficiënter te maken, maar er komt wel eens water onder de isolatie, waardoor corrosie kan ontstaan. Daarvoor is een speciaal programma opgericht waarin staat hoe de verschillende leidingen het beste kunnen worden bekeken. De leidingen krijgen afhankelijk van hun temperatuur, de stof die er door heen gaat en het materiaal een ‘criticality’ aangewezen, waar op wordt gefocust.

Dezelfde focus Zoals bij elke onderhoudsstop liepen ook bij Yara een aantal zaken net iets anders dan van tevoren gedacht. Frans de Milliano, rotating specialist: ‘Bij de vervanging van de stoomturbine wisten we dat de fundatie niet meer vlak was. We hadden er al rekening mee gehouden dat we PETROCHEM 12 - 2015 41

PET12_X2_Yara.indd 41

09-12-15 13:13

PET12_Advertenties.indd 42

09-12-15 13:07

die ter plaatse vlak moesten frezen nadat de oude was verwijderd, maar we hebben meer materiaal weg moeten halen dan we dachten en dat heeft tijd gekost. En op het laatst toen de stoomturbine in zijn geheel op zijn plaats stond, bleek dat er teveel spanning op de aansluitende piping stond, dus daar hebben we wat aanpassingen moeten doen. Je houdt er rekening mee, maar het kost toch wat meer tijd dan je denkt. Maar we hebben geen last gehad van onoverkomelijke problemen.’

Een onderhoudsstop is hard werken volgens de mannen, maar het is ook leuk, omdat je de fabriek op een andere manier kan bekijken. Heinis: ‘Je ziet alles open en je kan je hoofd eens ergens insteken. Daardoor begrijp je beter hoe zo’n apparaat werkt en krijg je er meer feeling mee. Ik zie op dat soort momenten ook weer punten van aandacht, want je ziet bepaalde ontwikkelingen in zo’n machine waardoor je een andere kijk krijgt op sommige zaken, die we dan aan kunnen pakken.’

Voor D’Hoker was het de eerste keer dat hij een grote onderhoudsstop meemaakte sinds hij 3,5 jaar geleden bij Yara begon. ‘Het is interessant om het project rondom de stoomturbine van start tot en met de plaatsing mee te maken. En ook

D'Hoker: ‘De drive tijdens een turnaround van alle mensen om de plant goed op te leveren is geweldig.’ de drive tijdens een turnaround van alle mensen om de plant goed op te leveren is geweldig. Iedereen heeft dezelfde focus gedurende die periode.’

De Milliano heeft de fabriek al vaker open gezien, alleen bij de bouw was hij nog niet aanwezig. ‘Maar het blijft interessant.’

Blow-out Na de stop is gebleken dat het rendement van de ‘nieuwe’ fabriek nog niet optimaal is. Er wordt nog onderzocht wat daar precies de oorzaak van is, maar Heinis heeft wel een paar ideeën. Een van de moeilijke keuzes waar Yara voor stond, was de vraag of er een blow-out zou worden gedaan na het onderhoud.

Daarbij wordt er lucht door de fabriek gestuurd die alle troep er uit blaast.

Heinis: ‘We hebben er uiteindelijk voor gekozen om alles te stofzuigen en zo alle rommel weg te halen, want dat leverde een tijdsbesparing op. Nu blijkt dat ons rendement niet optimaal is, denken we dat dat misschien komt doordat we die blow-out niet hebben gedaan. Maar

het kan ook zijn dat de katalysator niet helemaal optimaal is of dat de procescondities wat anders zijn dan we denken. We onderzoeken bijvoorbeeld de temperatuur in de branders. Als we op een te lage temperatuur verbranden dan heeft dat direct invloed op het rendement. We hebben de temperatuur daarom wat verhoogd en dat heeft al een positief effect. Aan de andere kant komt daarmee de leeftijd van zo’n doek in gevaar, want die gaat bij een hogere temperatuur korter mee.’

Daarnaast wordt er ook naar de temperaturen en druk in de machinetrein gekeken. Heinis: ‘Pas als we alles goed in kaart hebben gebracht, kunnen we een goede analyse maken om de vermogens te bekijken. We gaan de nieuwe stoommachine natuurlijk ook vergelijken met de oude stoomturbine, maar dat is lastig.

Je wilt een vergelijking maken met een zelfde situatie, maar die heb je niet altijd.

Daarom hebben we tijd nodig om te kijken wat het effectieve resultaat is van die stoomturbine en om te kunnen zeggen hoeveel beter hij is dan de oude.’ ■

PETROCHEM 12 - 2015 43

PET12_X2_Yara.indd 43

09-12-15 13:13

VEILIGHEID

Flowchemie is volwassen Al sinds de jaren negentig wordt flowchemie in micro- en minireactoren als een belangrijke technologie gezien, maar lange tijd kwam het niet echt van de grond in de chemische industrie.

Pas sinds kort wordt de techniek bij steeds meer bedrijven gebruikt, vooral vanwege de vele voordelen die het met zich meebrengt. Zo is het veel veiliger dan batchprocessen.

Dagmar Aarts

Microreactoren zijn ongeveer net zo groot als een simkaart waarin zeer kleine kanaaltjes zijn aangebracht. Door die microkanalen stromen chemische producten die continu met elkaar kunnen reageren. Mini-reactoren kunnen hetzelfde, maar zijn wat groter en hebben het formaat van een koektrommel.

Beide hebben veel voordelen ten opzichte van batchreactoren. Ten eerste zijn ze veiliger, omdat er minder product in de reactor zit en de reactie gemakkelijk te stoppen is. Wat vooral handig is bij reacties die lastig zijn te beheersen. In batchreactoren wordt de temperatuur vaak lager gehouden dan optimaal is voor de reactie, terwijl in de micro- en minireactoren wel kan worden gewerkt met hogere temperaturen. Daarnaast worden grondstoffen beter benut, wat zorgt voor een hogere efficiëntie en een groener proces. De kleine reactoren kunnen ook nog in serie worden geplaatst waardoor er sneller kan worden geproduceerd.

Volwassen Flowchemie in micro-en minireactoren is voortgekomen uit analyse op een chip.

‘Dat was begin jaren negentig’, legt hoogleraar bio-organische chemie Jan van Hest (Radboud Universiteit) uit.

‘Aan het eind van dat decennium kwam men erachter dat flowchemie niet alleen voordelen had voor het organiseren van moleculen, maar dat je er ook moleculen mee kan maken. In flow heb je veel betere controle over je procescondities.

Zo rond 2005 is de techniek echt opgekomen. Je ziet dat de technologie toen redelijk snel is opgepikt door procestechnologen en organisch chemici die actief waren in bedrijven en wilden onderzoeken of zij het voor hun productieproces konden gebruiken. Veel van de ontwikkelingen op het gebied van flowchemie

zijn bij bedrijven gedaan, vooral bij grote chemische als DSM en Lonza. Ik denk dat je nu kunt zeggen dat de techniek volwassen is geworden.’

Dat is ook wat Jeoffrey van den Berg van TU/e spin-off Flowid ziet. Zijn bedrijf maakt spinning disc reactoren en helpt chemische bedrijven deze en andere continue technologieën te implementeren.

‘2015 is een keerpunt geweest. Je ziet dat nu over de hele wereld bedrijven flowchemie gaan gebruiken in de chemie, maar ook zeker in de farmaceutische industrie. Wij hebben duidelijke aanwijzingen dat daar een omslag is gekomen en dat alle grote farmaceutische bedrijven bezig zijn met flowchemie.’

Van den Berg ziet wel dat de micro- en minireactoren in de chemische hoek nog maar beperkt worden toegepast. ‘Ik denk dat het in de farmacie belangrijk is snel te ontwikkelen om producten sneller de markt op te krijgen tegen lagere kosten, om zo de concurrentie aan te kunnen gaan. Belangrijk verschil is dat het in de farmacie van bovenaf wordt opgelegd als strategische beslissing, terwijl het in de chemische hoek omhoog moet borrelen vanuit de R&D-afdeling.’

Kwaliteit Flowid heeft zijn omzet dit jaar zien verdrievoudigen en heeft inmiddels de eerste reactoren verkocht aan India en binnen Europa. Ook Chemtrix verleent diensten op het gebied van flowchemie en heeft pas geleden elf Plantrix Industrial Flow Reactors verkocht aan een fabriek in India. Deze plaatreactoren zijn gemaakt van silicium carbide (technisch keramiek) en kunnen tussen de 36 en 400+ liter per uur verwerken.

Volgens Stan Hoeijmakers van Chemtrix is er altijd veel interesse geweest voor flowchemie. ‘De laatste jaren wordt de

PETROCHEM 12 - 2015 44

PET12_X1_FlowChemie.indd 44

09-12-15 13:09

FOTO'S: CHEMTRIX EN FLOWID

technologie op een steeds grotere schaal, gebruikmakend van grotere reactoren, toegepast. Deze industriële cases komen ook steeds meer onder de aandacht.’

Farma is volgens Hoeijmakers de sector die de technologie als eerste op heeft gepakt. ‘Wij merken sinds een jaar ook een significante toename in leveringen aan bedrijven die de reactoren gebruiken om grondstoffen te maken voor de fijnchemie en gespecialiseerde chemie, zoals agrochemicaliën voor gewasbescherming, maar ook chemicaliën voor cosmetica en verf. Daarnaast is het zo dat heel veel bedrijven de technologie al lang gebruiken, maar hier niet mee naar buiten komen, bijvoorbeeld vanwege het potentiële concurrentievoordeel dat ze niet willen verliezen en vanwege het intellectual property. Deze bedrijven kunnen wellicht een beter proces aan bieden dan de concurrent.’

Flowchemie in micro-en minireactoren is vooral interessant voor de farmaceutische industrie, de fijnchemie, agrochemie en ook de foodindustrie. TNO helpt bedrij-

Druk uit de maatschappij zal een rol spelen bij de introductie van microreactoren. ven bij de ontwikkeling van processen en de introductie van onder andere kleine innovatieve reactoren. Leon Geers, senior research scientist process intensification bij TNO: ‘Wij werken doorgaans op een schaal van 1,2 en soms tien liter per uur. We hebben bedrijven in consortiumprojecten geholpen om in te schatten of het voor hun processen haalbaar is om over te gaan op ‘continuous’ flow.

Op die manier hoeven bedrijven niet alle investeringen zelf te doen. Nu krijgen we meer gerichte vragen van ondernemingen voor business-to-business-projecten en er zijn ook bedrijven die op basis van het werk dat ze bij ons hebben gedaan, gaan kijken of ze de techniek zelf in kunnen zetten voor processen.’

Niet allemaal De technische mogelijkheden om

flowchemie met behulp van micro- en minireactoren in te zetten in de chemische industrie zijn er dus. Het is veiliger en efficiënter, maar toch wordt het niet overal gebruikt. Volgens Hoeijmakers moet er voor een bedrijf een noodzaak zijn. ‘Als je proces in batch prima werkt, waarom zou je dan overgaan op flow?

Een flowproces kan echter financieel voordeliger zijn dan batch. Om dat te weten te komen, is een businesscase nodig. Hierbij dient het hele proces te worden bekeken, inclusief up- en downstream-processing, want ook daar kunnen voordelen worden behaald.

Nog een reden waarom er niet overgegaan wordt op flow is dat het een investering is. Als je batchfabriek niet helemaal vol zit, dan is er in principe geen reden om te investeren in extra capaciteit. Pas als men moet investeren PETROCHEM 12 - 2015 45

PET12_X1_FlowChemie.indd 45

09-12-15 13:09

OP VEILIGE AFSTAND BIG BAGS SNIJDEN. SECUNORM 590 NO. 590001

SECUNORM 590 - ons innovatief veiligheidsmes met één meter lange grip en automatic blade retraction. Hiermee snijdt u op veilige afstand Big Bags.

Méér informatie? www.martor.nl | T +31 527 615722 | info@aktatrading.nl Akta Trading Holland bv | Postbus 1007 | 8300 BA Emmeloord

Officieel MARTOR Partner Nederland

ADVERTENTIE-INDEX Abonnees. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Akta Trading Holland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Andus Group. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Endress + Hauser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Evides. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Flexim Instruments Benelux. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 iMaintain congres 2016. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Joulz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 M.O.B. Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Market review . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48, 49 Petrochem platform. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34, 35, 36 Process Automation Solutions. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Promat International. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Tagpoint Training. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Wagenborg Nedlift Vlaardingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

We proudly celebrate a century of service, innovation and solutions. We are grateful to our loyal customers, who have made us who we are today. We would like to express our sincere gratitude for your continued support.

With knowledge and experience cultivated across a century, we foresee a bright and sustainable future. Tomorrow’s in sight.

Watervisie congres 2016. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Yokogawa Europe Solutions. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

100th-ad-90x267.indd 1

PET12_Advertenties.indd 46

www.yokogawa.com/100th info@nl.yokogawa.com

17/09/15 12:49

09-12-15 13:07

in nieuwe productiefaciliteiten, behoort een flowfabriek ook tot de opties.’

Hoogleraar Van Hest vindt dat niet elk proces beter af is met flowchemie. Het zijn vooral de processen die gevaarlijk zijn, veel warmte produceren en waar je veel controle over moet hebben. ‘Je ziet dat bedrijven in de fijnchemie in de batchprocessen blijven hangen totdat er een ‘bottleneck’ zit in een proces dat ze kunnen vervangen door flow.

Het probleem is dat je veel apparatuur moet gaan afschrijven en dat je ook je ontwikkelingsproces in flow moet gaan doen, omdat je anders niet zo gemakkelijk GMP-gecertificeerd wordt.’

Leon Geers is het met Van Hest eens dat flowchemie in micro- of minireactoren niet overal de oplossing voor is. Zo ziet hij het niet zijn intrede doen in de bulkchemie.

Geers: ‘Er is een tijdlang het geloof geweest dat als je je reactie op zo’n klein chipje onder controle had, je er duizenden naast elkaar zou kunnen zetten zodat je kon opschalen. Dat is echter niet goed te managen en het is duur.

Wil ik een twee keer zo hoge doorzet hebben dan heb ik ook twee keer zoveel microreactoren nodig. Met traditionele opschaling, heb je niet een twee keer zo grote fabriek nodig.’

‘De technologie is er klaar voor, het is nu aan de industrie om te kijken wat de economische voordelen zijn.’

Toekomst Alle vier de heren zien de toekomst net iets anders, maar allemaal denken ze dat flowchemie in micro- en minireactoren de komende tijd echt door gaat breken.

Van de Berg (Flowid): ‘De sneeuwbal rolt van de helling. Het ligt aan de economische kwaliteit van de sneeuw hoe snel die groeit en hoe hard die rolt. Dat is heel moeilijk om te zeggen.’

Hoeijmakers van Chemtrix durft er wel een tijd aan vast te plakken. Hij denkt dat flowchemie de komende twee jaar nog meer gaat worden gebruikt. ‘We zijn bezig om onze reactoren groter te maken om ook echt grote processen om te kunnen zetten naar flow, aangevuld met onze (micro)reactoren voor R&D en pilots. Echt doorbreken heeft ook met perceptie te maken. Flow gaat nooit de gehele huidige techniek vervangen.

Ik durf te stellen dat 75 procent van de chemische bedrijven op diverse manieren actief is met flow. Alleen komt men er om verschillende redenen niet mee naar buiten.’

Chemtrix en Flowid kunnen direct aan

hun inkomsten zien of er meer interesse is voor hun techniek. Geers van TNO bekijkt het meer van een afstandje, maar ziet ook een toenemende trend. ‘Wat mij betreft mag het meer zijn. Ik geloof echt in de kracht van die techniek, maar ik zal niet gaan verkondigen dat alle processen in flowchemie moeten plaatsvinden. Ik denk echter wel dat het het overwegen waard is om te zien of het voor jouw proces ook zou kunnen.’

Van Hest ziet dat bedrijven nu wel een realistisch beeld hebben van waar de techniek geschikt voor is. ‘Heel veel chemische bedrijven zijn er al mee in aanraking geweest, maar ze laten dat niet altijd zien omdat ze hun eigen productieproces willen afschermen. De technologie is er klaar voor, het is nu aan de industrie om te kijken wat de economische voordelen zijn van het omarmen van flow. Ik denk dat het nog wel een jaar of vijf duurt voordat het op meerdere plekken wordt toegepast.

Ook de druk uit de maatschappij op de chemische industrie zal daar een rol in spelen, want micro- en minireactoren zijn veiliger en duurzamer.’ ■ PETROCHEM 12 - 2015 47

PET12_X1_FlowChemie.indd 47

09-12-15 13:09

MARKET REVIEW ALGEMEEN

CHEMICALS

EXPLOSIEVEILIGE VERLICHTING & JUNCTION BOXES

MANUFACTURING EXECUTION SYSTEMS (MES)

ABTECH ERIKS bv

Toermalijnstraat 5 1812 RL ALKMAAR Postbus 280 1800 BK ALKMAAR Tel: +31 (0)72 514 15 14 Fax: +31 (0)72 515 56 45 E-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl Aandrijftechniek Afdichtings- & Rubbertechniek Stromingstechniek Industriële kunststoffen Gereedschappen & Onderhoudsproducten

www.abtech.eu Chemicals, Lime, Recycling and Automotive De Noord Chemicals b.v.

Ridderpoort 14 2984 BG RIDDERKERK Postbus 257 2980 AG RIDDERKERK Tel: +31 (0)180- 41 59 88 Fax: +31 (0)180- 41 71 70 E-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

Abtech

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172 - 49 10 76 Fax: +31 (0)172 - 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

MECHANICAL CONTRACTING

DEMONTAGE

DDM Demontage B.V.

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30- 666 97 80 Fax: +31 (0)30- 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

ENERGIETECHNIEK

Victor Lighting

Gedistribueerd door: Eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHEN AAN DEN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHEN AAN DEN RIJN Tel: +31 (0)172- 49 10 76 Fax: +31 (0)172- 49 29 37 E-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

AB Heatec Engineering BV

for industry, marine & offshore worldwide PO Box 160 NL – 7480 AD Haaksbergen The Netherlands Tel: +31 (0) 653231730 Fax: +31 (0) 842299814 E-mail : info@abheatec.com Website: www.abheatec.com E-mail: info@konuskessel.com Website: www.konuskessel.com

Postbus 2517 2940 AA LEKKERKERK Tel: +31 (0)180- 45 21 88 Fax: +31 (0)180- 66 23 08 E-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

MEETDIENSTEN IN HOOGSPANNINGSTECHNIEK

INSPECTIE, TANKS DRUKAPPARATEN, VLOEREN

Kiwa Nederland B.V. Engineering , supply of energy processes, biomass, steam, thermal oil, hot water, incinerators

Engineering, Pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw

Sir Winston Churchilllaan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

KUNSTSTOFROOSTERS EN CONSTRUCTIES (GVK)

Foutlocalisatie- en kwaliteitsmetingen aan kabelverbindingen, transformatoren en schakelaars.

Power Quality metingen en thermografie. Kabelmontage (moffen en eindsluitingen 25 – 170KV gecertificeerd) en kabelreparatie.

Joulz Energy Solutions B.V.

Zalmstraat 7a, 3016 DS Rotterdam Postbus 19230, 3001 BE Rotterdam Tel.: +31 (088) 895 88 88 E-mail: meetdienst@joulz.nl Website: www.joulz.nl/diensten/ meetdiensten

FlexxCon B.V.

Correspondentieadres Postbus 1761 3800 BT Amersfoort Magazijn/werkplaats Parallelweg 74 7161 AG Neede Tel: 033 4556696 Fax: 033 4553295 E-mail: info@flexxcon.com Website: www.flexxcon.com

56

PETROCHEM 12 – 2015

PET12_MartketReview.indd PET12_Advertenties.indd 4856

07-12-15 09-12-15 13:21 13:07

PET12_M

2-15 13:21

MARKET REVIEW PIPE SUPPORTS

PROCESS SIMULATION

Protomation bv Dutramex BV

Ambachtstraat 1a 4143 HB LEERDAM Tel: +31 (0)345- 61 40 11 Fax: +31 (0)345- 61 95 25 E-mail: info@dutramex.com Website: www.dutramex.com

PROCESS CONTROL

MAGION Process Control Engineering B.V. Wolga 5 2491 BK DEN HAAG Tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 E-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

In Control by Simulation Operator Training Simulators Arendstraat 4 6135 KT SITTARD Tel: +31 (0)46 458 47 48 Fax: +31 (0)46 458 63 83 E-Mail: info@protomation.com Website: www.protomation.com

SECUNDARY STEEL SUPPLIER

Secundary Steel Structures, Platforms, Skids, Staircases.

Welding According EN1090-2 Exec. 3 and EN - ISO 3834-2

Python BV

Nijverheidsweg 20 7921JJ Zuidwolde (Dr.) Tel: +31 (0)528 -37 10 45 Fax: +31 (0)528-37 13 96 Mail: info@python.nl Websites: www.python.nl

VERZEKERINGEN

INTRAMAR insurances Het Nieuwe Diep 34 A8 1781 AD DEN HELDER Postbus 891 1780 AW DEN HELDER Tel: +31 (0)223- 61 22 22 Fax: +31 (0)223- 61 55 22 E-mail: info@intramar.nl Website: www.intramar.nl

WATERBEHANDELING

EUROWATER B.V.

Pastoor van Breugelstraat 8a 4744 RB Bosschenhoofd The Netherlands Tel: +31 880005000 Fax: +31 880005005 E-mail: gvt@eurowater.nl Website: www.eurowater.nl

WARMTEBEHANDELING

Elektrisch voorwarmen en gloeien / Inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

Delta Heat Services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ STELLENDAM Postbus 52 3250 AB STELLENDAM Tel: +31 (0)187- 49 69 40 Fax: +31 (0)187- 49 68 40 E-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

Jotem Waterbehandeling b.v.

Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74- 24 25 255 Fax: +31 (0)74- 24 34 880 E-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

STUDBOLTS

BC Basco MANUFACTURER OF HIGH INTEGRITY BOLTING

Vierschaarstraat 7A 9160 LOKEREN Tel: +32 9 348 21 35 Gsm: +32 479 82 72 63 E-mail: sales@basco.be Website: www.bc-basco.com

Smit Gloeidienst B.V.

Havenlaan 16 5433 NL KATWIJK (N. Br.) Tel: +31 (0)485 31 65 66 Fax: +31 (0)485 31 87 32 E-mail: info@smit-industrial.com Website: www.smit-industrial.com

Bea Nederland B.V.

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB Oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB Oud Beijerland Tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 E-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van Petrochem, neemt u dan contact op met Jetvertising, Robbin Hofman, tel. 070 399 0000.

Uw abonnement wordt stilzwijgend verlengd tot wederopzegging en dient twee maanden van tevoren opgezegd te worden.

PETROCHEM 12 – 2015

PET12_MartketReview.indd PET12_Advertenties.indd 4957

57

07-12-15 09-12-15 13:21 13:07

AGENDA CONGRES / BEURS / EVENEMENT ESC Goes www.escgoes.nl

TECHNISCHE VAKBEURS 2015 De Technische Vakbeurs is het precisieplatform voor professionals in de techniek, industrieel onderhoud, metaalbewerking, haveninrichting, installatie- en elektrotechniek en bouwnijverheid. Met meer dan zevenduizend vakgerichte bezoekers tijdens de afgelopen edities is de behoefte aan een gespecialiseerde technische vakbeurs voor Zuidwest-Nederland een feit!

16 - 18 februari 2016 Zeelandhallen, Goes

Watervisie platform www.watervisie.com

WATERVISIE 2016 Thema: Industriewater in de circulaire economie. Tijdens de vierde editie van Watervisie laten we zien dat ketenintegratie en publiek/privatesamenwerking niet alleen goed is voor het milieu, maar ook voor de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie. Delf het goud in uw waterketen.

18 februari 2016 iTanks Xperience Dock, Rotterdam

Easyfairs www.stocexpo.com

STOCEXPO 2016 StocExpo, consisting of a three-day conference and exhibition, gives visitors the chance to meet industry leaders in tank design, construction and maintenance, as well as innovations in metering & measuring, pumps & valves, automation, loading equipment and inspection & certification services.

Running alongside the three-day exhibition, the world renowned conference provides a unique platform for the global tank storage industry to come together to exchange best practice solutions, review forecasts, discuss how to make the most of opportunities and how to overcome challenges.

15 - 17 maart 2016 Antwerp Expo, Antwerpen

iMaintain platform www.imaintain.info/congres

IMAINTAIN 2016 De Nederlandse industrie heeft alles in zich om koploper te zijn en te blij­ven. Maar dat komt niet vanzelf. Tijdens iMaintain 2016, het jaarcongres van de NVDO en het iMaintain platform, kijken we hoe de Nederlandse maintenancesector bijdraagt om ‘in the lead’ te blijven.

Welke factoren maken het verschil in food en farma, infra, fleet, procesindustrie en de gebouwde omgeving? De juiste mix van gedrag, innovatie, techniek, operational excellence en samenwerking kan zorgen dat de Nederlandse maintenancesector ook de komende decennia onze industrie ‘in the lead’ houdt.

17 maart 2016 Ahoy, Rotterdam

Easyfairs www.easyfairs.com

MAINTENANCE 2016 De onderhoudsbeurs van België biedt u een overzicht van trends en ontwikkelingen binnen alle domeinen van de onderhoudssector: gereedschappen, smeermiddelen, reinigingsmaterialen, reserveonderdelen, meettoestellen, reliability, field services, veiligheidsmanagement, asset management, energiebeheer, onderhoudssoftware, etc.

Net als in 2012 en 2014 wordt Maintenance dit jaar ook gelijktijdig georganiseerd met Pumps & Valves, de technologiebeurs voor pompinstallaties en uitrusting voor industriële processing.

20 - 21 april 2016 Antwerp Expo, Antwerpen

Nederland Innoveert www.nederlandinnoveert.com

NEDERLAND INNOVEERT - TECNIEK WERKT! Tijdens de derde editie van het nationaal techniekfestival Nederland Innoveert maken jongeren, studenten, young professionals en docenten twee dagen lang kennis met een breed scala aan innovaties van Nederlandse bodem en krijgen ze tegelijk inzicht in de maatschappelijke impact van al die ontwikkelingen. De organisatie wil hen enthousiast maken voor een opleiding of carrière in de techniek en daarmee het groeiend tekort aan bèta’s in Nederland terugdringen. Onderdeel van het festival is de nationale testdag van Shell Eco-marathon.

21 - 22 april 2016 Onderzeebootloods, RDM Rotterdam

PETROCHEM 12 - 2015 50

PET12_H_Agenda.indd 50

09-12-15 13:11

P

?

Serving the industry Professionaliteit en creatief denken, gecombineerd met kennis van zaken, zijn de kenmerken van RijnDijk Construction.

Multidisciplinaire constructieprojecten worden volgens hoge (inter)nationale standaards en veiligheids- en kwaliteitseisen uitgevoerd. Dit maakt RijnDijk Construction tot een betrouwbare, full service partner. Project management, engineering, productie en montage worden in eigen beheer vanuit gespecialiseerde productielocaties uitgevoerd. RijnDijk Construction is een speler van formaat voor grootschalige projecten in de (petro)chemische industrie, zware industrie, energiemarkt en complexe utiliteitsbouw.

RijnDijk Construction is een zelfstandige werkmaatschappij binnen de ‘Contracting divisie’ van Andus Group. De overige divisies zijn ‘Manufacturing’ en ‘Services & Maintenance’. Andus Group is een internationale onderneming met circa 1.100 medewerkers en 15 gespecialiseerde werkmaatschappijen wereldwijd actief in een breed, industrieel werkveld.

RijnDijk Construction BV | Beukenlaan 115, 5616 VC Eindhoven NL | T +31 (0)40 - 246 72 28 | E info@rijndijk.com

Kennismaken? Graag.

Belt u even of kijk op www.rijndijk.com.

RD Construction Corporate MagAd.indd 1 PET12_J_Onbevangen.indd 39

24-06-15 13:22 14:13 09-12-15

Ingenieuze industriewater

OPLOSSINGEN zijn er om gevonden te worden

Duurzame wateroplossingen

Water Management • Maatwerk DBFO • Multi-Client Commodity • Mobile Solutions • Asset Management Water is een bron van inspiratie. Evides Industriewater heeft alle expertise in huis om elk watervraagstuk duurzaam op te lossen. Dagelijks werken we aan innovatieve oplossingen op het gebied van proceswater, afvalwaterzuivering, waterhergebruik en meer.

Voor Evides Industriewater is innovatie niet zomaar een begrip. Het is een manier van denken, een manier van werken. Er wordt continu geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe technologieën en kennis op het gebied van water en asset management.

Evides Industriewater, vindingrijk

www.evides.nl/industriewater

20150042 Advertentie_Algemeen_04.indd 2 PET12_J_Onbevangen.indd 38

29-06-15 10:35 09-12-15 13:21