Utilities 02, 2012

UTILITIES NUMMER 02 - 2012 • DERTIENDE JAARGANG

LOSSE VERKOOPPRIJS d 18,50

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Roy Tummers: ‘Bundel riolering en zuivering in afvalwaterketenbedrijven’

te

rb

ij

la

g

e

Center of Expertise for Water Technology vervult brugfunctie

t e M

www.utilities.nl

s

p

e

c

ia

le

W

a

Grondwater verwarmt Milaan

001_A_Cover.indd 1

31-01-12 16:48

Demiwater uit het deminet voor de Rijnmondindustrie Hoge waterkwaliteit, betrouwbare leveringszekerheid Voor de procesindustrie is water zowel een commodity als een product met hoge toegevoegde waarde. Evides Industriewater is dé waterpartner voor de (petro)chemische industrie: van levering van proceswater en zuivering van afvalwater tot hergebruik van water. Evides ontwikkelt procesinstallaties volgens het DBFO-principe (Design, Build, Finance, Operate). Ze worden in eigen beheer ontworpen en gebouwd, waarna eigen operators de bedrijfsvoering verzorgen.

Vanaf januari 2010 levert de Demiwaterplant Botlek (DWP) demiwater via het Rijnmondse deminet aan de chemische industrie in Rotterdam. Evides verzorgt hierbij maatwerk, met twee bronnen, voldoende redundantie in ontwerp, een dubbele transportinfrastructuur, on- en off-site overwaking (Control Centre Evides) en met gespecialiseerd personeel. Dit alles resulteert in een hoge kwaliteit demiwater en betrouwbare leveringszekerheid.

Evides Industriewater is de waterpartner voor de industrie in Nederland, België en Duitsland.

Op eigen kracht en in samenwerking met ketenpartners, technologieleveranciers en kennisinstellingen nemen wij graag uw watervoorziening over.

Bron van kennis

Evides Industriewater Schaardijk 150 • 3063 NH Rotterdam • Postbus 4472 • 3006 AL Rotterdam tel. +31 (0)10 293 51 72 • e-mail sales@evides.nl www.evides.nl

Evides_IW_DWP_2_A4.indd 1 002_evides.indd 1

23-12-2009 13:49:03 31-01-12 09:23

i n h o u d

V E R D E R

Interview

10

Leeuwarden zet water­ technologie op de kaart 22

Het bruist en borrelt in Leeuwarden, watertechnologiehoofdstad van Europa. Sinds vorige maand zit hier ook het Center of Expertise for Water Technology.

Desinfectiemiddel zuivert water wereldwijd 28

Als het zelfreinigend vermogen in kreken en rivieren, sloten en meren ontoereikend wordt, moeten drinkwaterbedrijven chemische middelen inzetten. Een van de beste desinfectiemiddelen tot nu toe is Twinoxide.

Warmte uit grondwater 36

De stad Milaan heeft een grondwaterprobleem. Van het probleem heeft men het energiebedrijf A2A nu een voordeel gemaakt. In de warmtecentrales van Canavese en van Famagosta gebruikt men dit grondwater nu als warmtebron.

Column 46

Hoogleraar Wil Kling pleit voor meer duurzaamheid, maar wel door samenwerking op alle niveaus: ‘Het wordt tijd voor een integrale, maatschappijgerichte aanpak van onze duurzaamheidsambities.'

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Infostroom Technologie Product en oplossing Energievisie Wervelingen De energiewet Agenda In het volgende nummer

5 6 14 32 35 39 41 43 45

Belangenvereniging voor de industrie VEMW boekte onlangs een succes: onttrekkers van grondwater hoeven hierover geen belasting meer te betalen. De nieuwe directeur water Roy Tummers denkt dat er nog veel meer scheve verhoudingen moeten worden rechtgetrokken voor de waterwereld optimaal functioneert.

‘We hebben wel een andere mening over de beste route. Zo vinden wij dat de economische waarde van water nadrukkelijker in de discussie moet worden betrokken.'

Net (z)onder spanning

16

De betrouwbaarheid van de Nederlandse elektriciteitsnetten is zeer hoog. Klanten worden slechts zelden getroffen door een onderbreking van de voorziening, al lijken de recente storingen in Rotterdam iets anders te zeggen. Voor bedrijven met gevoelige apparatuur zaak om maatregelen te nemen om schade aan installaties te voorkomen.

Thema: Water

21

Met de oprichting van het Center of Expertise for Water Technology (CEW) in Leeuwarden wordt Friesland steeds meer een watercentrum. Het CEW verbindt onderwijs, wetenschap en bedrijfsleven om met innovatieve watertechnologie de wereldwijde watervoorziening te verbeteren. Ook op het gebied van waterzuivering speelt Nederland een rol. Het desinfectiemiddel Twinoxide is wereldwijd populair, maar de basis ligt in het Brabantse Best.

UTILITIES 3 nr. 02 - 2012

003_C_inhoud.indd 3

31-01-12 16:19

Vrijdag 25 mei en zaterdag 26 mei 2012

Landelijke dag van het Onderhoud Zien • Leren • Doen

Iedereen profiteert dagelijks van de hoge kwaliteit van ons onderhoud in Nederland. Van infrastructuur tot procesindustrie. Van melkfabriek tot elektriciteitscentrale. En toch is dat voor het grote publiek niet altijd duidelijk. Om te laten zien wat goed onderhoud betekent voor de Nederlandse samenleving, openen allerlei bedrijven hun poorten tijdens de Landelijke Dag van Het Onderhoud.

Het doel van de Landelijke Dag van het Onderhoud is Nederland bekend te maken met het belang van goed onderhoud voor iedereen! Bovendien wil de organisatie jongeren interesseren voor een opleiding of baan in de techniek in het algemeen en onderhoud in het bijzonder. Het thema van de aanstaande Landelijke Dag van het Onderhoud is dan ook “Zien, Leren, Doen” Op vrijdag 25 mei worden scholieren ontvangen door bedrijven die de collega’s van de toekomst onder begeleiding rond willen leiden. Zaterdag 26 mei is bedoeld voor iedere geïnteresseerde bezoeker.

004_adv_dagvanhetonderhoud_A4.indd 1

Is er bij uw bedrijf genoeg te zien, te leren en te doen?

Werk dan mee aan de Landelijke Dag van het Onderhoud.

De Landelijke Dag van het Onderhoud is een initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud (NVDO) en wordt georganiseerd in samenwerking met Dutch Institute World Class Maintenance, Profion, VOMI en het vakblad iMaintain. Diverse andere brancheverenigingen sluiten aan bij dit initiatief.

Voor meer informatie: www.dagvanhetonderhoud.nl dagvanhetonderhoud@nvdo.nl

31-01-12 09:01

Fuzzy fusie Eén vraag in de wereld van gas, elektriciteit en water blijft nog altijd rondzingen: fuseren of splitsen? In sommige gevallen gaat de discussie terug naar de elementaire natuur, zoals bij kernfusie of kernsplitsing.

Soms lijkt de economische, of zo je wilt de staatsrechtelijke, werkelijkheid zomaar ineens op de natuur. Fusie is charmanter, efficiënter en voor de hand liggend, maar splitsing blijkt eenvoudiger hanteerbaar. Tenminste, dat was de conclusie van de Europese en Nederlandse overheden toen ze beslisten dat energieopwekking en -transport niet in handen van één bedrijf mochten zijn. De economische vervlechting was meer een doorn in het oog van de wetgever dan de operationele verstrengeling. Of die keuze de juiste was, moet nog maar blijken.

De wereld van afvalwater lijkt een vreemde eend in de utilities-bijt. Deze is van oudsher namelijk al gesplitst in afvalwatertransport en -zuivering. Het is historisch allemaal wel verklaarbaar, maar efficiënt is het allerminst.Voor de wetgever maakt het blijkbaar niet uit of bedrijven maar kunnen kiezen uit één afvalwaterzuiveraar.

Ook voor het transport van dat afvalwater zijn ze aangewezen op de gemeente waar ze zijn gevestigd en is er geen liberaliseringslag te maken. Omdat ook voor deze keten geldt dat optimalisatie ervan leidt tot efficiencywinst voor economie en milieu, zou fusie de beste optie zijn. De enige verklaring waarom die twee nog niet zijn geïntegreerd, is dan ook dat de belangen te groot zijn. Zowel de gemeentes als de waterschappen zijn gedeeltelijk afhankelijk van de belastinggelden die zij kunnen innen voor hun diensten. Toch staan de gemeentes voor grote investeringen in het rioolstelsel en dus lijkt het nu het moment om na te denken over de voordelen van integratie en eventuele schaalvergroting. De belangen voor economie en milieu zijn te groot om de problemen rondom de waterkwaliteit gefragmenteerd aan te pakken. Getuige de berichten van VEMW staat de industrie te springen om te helpen bij het efficiënt inrichten van de waterketen. De handschoen ligt nu bij de decentrale overheden. Wie durft?

David.vanbaarle@industrielinqs.nl

COLOFON dertiende jaargang nummer 02 2012 Utilities (10x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Vaste medewerkers Klaas de Jong, Wil Kling, Pieter Pulleman, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Bart Vis

Uitgever Wim Raaijen 020 3122 081 Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936 1100 AX Amsterdam T: 020 3122 088 F: 020 3122 080 redactie@utilities.nl

Lay-out Gabriele Köbbemann

Adjunct-directeur Mark Oosterveer 020 3122 793

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl

Hoofdredacteur David van Baarle 020 3122 082 Eindredactie Elise Quaden 020 3122 084 Redactie Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 088

Traffic Breg Schoen 020 3122 088 Drukkerij MediaCenter Rotterdam, Rotterdam

Abonnementen (incl. BTW) Nederland/België D 132,50 Introductie NL/B 25% D 99,40 per jaar Overig buitenland D 156,50 Proefabonnement 3 mnd D 27,50

Studenten D 40,– Losse verkoopprijs D 18,50 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) F: 0251-31 04 05 Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. U ontvangt wel een aanbieding voor een nieuw abonnement aan het einde van

uw proefperiode.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform 2012 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 02 - 2012

005_B_commentaar.indd 5

31-01-12 16:20

infostroom Cramer voorzitter Green Gold Label Voormalig minister van VROM , Jacqueline Cramer, neemt op verzoek van Essent het voorzitterschap in handen van de Stichting Green Gold Label.

Doelstelling is om Green Gold Label tot het leidende, onafhankelijke en breed geaccepteerde certificeringsprogramma voor duurzame biomassa in Europa te maken.

Green Gold Label is in 2002 opgericht door Essent en Skal International (nu Control Union Certifications). Green Gold Label is geregistreerd en eigendom van de onafhankelijke Green Gold

Label Foundation waarvan Jacqueline Cramer nu voorzitter is.

Het Green Gold Label geeft het vertrouwen dat de biomassa aan hoge standaarden voor duurzaamheid voldoet. Het label, dat al biomassa bij meer dan vijftien bedrijven in negen landen heeft gecertificeerd, werd tot nu toe volledig door Essent gefinancierd. Essent wil zeker stellen dat de stichting volledig onafhankelijk is en wil daarom een brede kring van stakeholders stimuleren het label te gebruiken, te financieren en mede te besturen.

Stroomuitval door energiezuinige lamp Energiezuinige lampen zorgen er in kantoorgebouwen voor dat de zekeringautomaten soms uitschakelen. Als er veel lampen tegelijk worden aangezet, bestaat de kans op een te hoge piekbelasting, waardoor deze automaten de stroom uitschakelen. Gloeilampen hadden dit probleem niet, en tl-buizen in mindere mate, doordat bij deze lampen het stroomverbruik geen hoge piekwaarden bereikt.

De TU Eindhoven doet onderzoek naar dit fenomeen en heeft meerdere oplossingen. Eén daarvan: klassieke smeltpatronen.

Het onderzoek vindt plaats bij prof. dr. ir. Sjef Cobben, hoogleraar Power Quality aan de TU/e-faculteit Electrical Engineering. Zijn groep kreeg meldingen van uitschakelende automaten in grote nieuwe kantoorgebouwen die zijn voorzien van led-verlichting. Automaten zijn de moderne vervangers van de ouderwetse zekeringen (‘stoppen’). Het probleem leek willekeurig plaats te vinden -dan weer eens wel, dan weer eens niet. Cobben en zijn team hebben in hun lab de oorzaak hiervan ontdekt. Bij wisselstroom loopt de spanning continu zeer snel op en af, zo’n vijftig keer per seconde. Als de led-lampen vlakbij of op de piek worden aangezet, kan de inschakelstroom te groot zijn, waardoor de automaat de stroom onderbreekt. Wanneer de lampen rond het nulpunt van de spanningscurve worden ingeschakeld, gaan de lampen zonder probleem aan.

Groen licht onderzoeksreactor Petten Het kabinet heeft groen licht gegeven voor de komst van een nieuwe onderzoeksreactor in het Noord-Hollandse Petten. Het kabinet en de provincie Noord-Holland willen hiervoor elk veertig miljoen euro vrijmaken. Het is voor het eerst sinds 1973 dat er in Nederland weer aan een nieuwe kernreactor wordt gewerkt. De nieuwe Pallas-reactor zal de bestaande Hoge Flux Reactor in Petten vervangen. De reactor wordt al vijftig jaar gebruikt voor onderzoek naar kernenergie.

6 UTILITIES nr. 02 - 2012

006_7_8_9_D_infostroom.indd 6

Petten voorziet daarnaast in ruim een derde van de wereldwijde behoefte aan medische isotopen voor onder meer het opsporen en behandelen van kanker. De installatie werkt veilig maar dient op den duur te worden vervangen. Minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie is blij dat de weg vrij is voor de nieuwe onderzoeksreactor. ‘Dat is belangrijk voor de gezondheidszorg en omdat we met Pallas onze kennis over kernenergie op peil houden.’

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

31-01-12 16:21

Rotterdam dichter bij duurzame warmte Rotterdam zet een nieuwe stap in de ontwikkeling van zogeheten stadsverwarming.

Burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam gaf onlangs het startsein voor de werkzaamheden voor de aanleg van een warmtenet van de Botlek naar RotterdamZuid.

‘De Nieuwe Warmteweg’, zoals hij de nieuwe pijpleiding noemde, is nodig om de restwarmte die vrijkomt bij afvalverbranding, te distribueren naar het Warmtebedrijf Rotterdam. Dat is ongeveer anderhalf jaar bezig een 26 kilometer lange pijpleiding tussen Afvalverwerking Rijnmond (AVR) in Rozenburg en Rotterdam-Zuid aan te leggen. Daarna worden ongeveer 50.000 huizen en bedrijven voorzien van wat duurzame stadsverwarming wordt genoemd, omdat vrijwel geen extra energie nodig is om de warmte op te wekken. Daardoor wordt jaarlijks ook zeventig tot tachtig kiloton minder CO2 uitgestoten. Zo levert AVR ook een bijdrage aan het Rotterdam Climate Initiative, dat de CO2-uitstoot in de stad aanzienlijk wil verminderen.

Total opent snellaadpunt Total Nederland heeft het tweede Total Plug to Drive-snellaadpunt voor elektrische auto’s geopend op het Total-servicestation aan de Westelijke Randweg op Schiphol. De komende maanden realiseert Total nog vijf snellaadpunten op haar tankstations in de regio’s Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag. Hiermee wil Total bijdragen aan duurzame mobiliteit in Nederland.

Elektrisch rijden is populairder dan ooit, dankzij de ontwikkeling van krachtige elektromotoren en accu’s met voldoende capaciteit om grotere afstanden af te leggen. Toch aarzelen veel automobilisten om over te stappen op elektrisch rijden. De reden is veelal de

angst om onderweg met een lege accu langs de weg te staan. ‘Met het Plug to Drive-concept wil Total Nederland helpen die drempel weg te nemen’, stelt Benoît Ortegat, Managing Director van Total Nederland.

De Total Plug to Drive-snellaadpunten kunnen in maximaal dertig minuten een volledig lege accu van een elektrische auto tot tachtig procent opladen -dit staat gelijk aan een actieradius van ongeveer honderd kilometer.

De snellaadpunten zijn momenteel geschikt voor elektrische auto’s die kunnen opladen met gelijkstroom (DC400V/125A) volgens het Japanse protocol ChaDeMo.

RIVM geeft advies vergistinginstallaties Informatie over de veiligheid van vergistinginstallaties en biogas moet beter beschikbaar zijn. Dat is een van de conclusies van het RIVM, dat in opdracht van Agentschap NL onderzoek deed naar het veilig bouwen en beheren van (co-) vergistinginstallaties. Het RIVM adviseert om hiervoor een zo compleet mogelijk kennisdocument te ontwikkelen. Dit biedt duidelijkheid aan ondernemers en vergunningverleners om de veiligheid te garanderen.

Het RIVM heeft aantal kennisdocumenten geanalyseerd op informatie die in één rapport is te bundelen. Tijdens deze studie kwam naar voren dat de Handreiking (co-)vergisting van mest (InfoMil, 2010) een goede basis vormt voor een dergelijk rapport, maar aanvulling behoeft.

De aanvulling betreft met name eisen op het gebied van de veiligheid van mensen in de nabijheid van de installatie. Zo moet er meer duidelijkheid zijn over metingen, noodprocedures en procedures voor het verhelpen van storingen, het uitvoeren van onderhoud- en reparatiewerkzaamheden. Ook raadt het RIVM aan om aandachtspunten op te stellen voor veiligheidsinspecties.

De heer Noé van Hulst (55) is benoemd als directeur van de Energy Academy Europe. Van Hulst is vanaf 5 januari 2012 verantwoordelijk voor het opzetten van dit unieke, in Groningen gevestigde topinstituut voor energieonderwijs, -onderzoek en -innovatie. De Energy Academy Europe heeft als doel om Nederland internationaal een vooraanstaande positie te geven op het gebied van energie en de transitie naar duurzaamheid.Van Hulst zal leiding geven aan de intensivering van de samenwerking tussen bedrijven, onderwijsen onderzoekinstellingen, publiek en andere belanghebbenden.

De Technische Universiteit Delft kent Jos Pâques, grondlegger en eigenaar van het gelijknamige watertechnologie bedrijf, een eredoctoraat toe. Dit is hem tijdens de 170ste Diesviering van de TU Delft uitgereikt. De TU Delft wil Jos Pâques eren vanwege zijn toonaangevende ondernemerschap in de milieubiotechnologie.

Met name zijn vermogen en durf om wetenschappelijke ontwikkelingen aan universiteiten op te schalen naar industriële schaal en vervolgens wereldwijd te valoriseren, wordt gewaardeerd.

De Deense energiemaatschappij Energinet.dk heeft het VolkerWessels bedrijf Visser & Smit Hanab gevraagd een gasleiding tussen Denemarken en Duitsland aan te leggen. Het gaat om een contract ter waarde van ruim dertig miljoen euro. De gaspijpleiding komt te liggen tussen Ellund (Duitsland) en Egtveld (Denemarken). De pijpleiding is onderdeel van het project om de gastransport capaciteit in Zuid Jutland te vergroten. Hierdoor zijn zowel Denemarken als Zweden vanaf 2013 in staat om gas uit Europa te importeren.

Het 94 kilometer lange tracé omvat negen horizontaal gestuurde boringen met een gemiddelde lengte van vierhonderd meter. Daarnaast kruist de gaspijpleiding nog twee spoorwegen en diverse weg- en waterwegen.

UTILITIES 7 nr. 02 - 2012

006_7_8_9_D_infostroom.indd 7

31-01-12 16:21

December beste windmaand voor Eneco In de laatste maand van het jaar heeft Eneco de hoogste windenergieproductie ooit gedraaid.

De opbrengst van winderige decembermaand staat gelijk aan het verbruik van een half miljoen huishoudens in december. Dit is een kwart van het totale klantenbestand van Eneco. In december 2011 waaide het anderhalf keer harder dan het gemiddelde over de afgelopen tien decembermaanden, blijkt uit de cijfers van het CBS. Op land produceerden de bijna honderd Eneco-windturbines tachtig procent meer windenergie dan verwacht en op zee draaide Eneco’s Prinses Amaliawindpark vijftig procent meer productie. Door de winderige december gaat 2011, ondanks een mager begin, voor Eneco de boeken in als een gemiddeld windjaar.

Ook in de eerste dagen van het nieuwe jaar heeft het hard gewaaid. In de eerste week van januari werd in de Bilt een gemiddelde windsnelheid van 6,52 m/s gemeten. Gemiddeld ligt de windsnelheid op 3,5 m/s per jaar.

Essent test nieuwe soorten biomassa Essent start met het testen van nieuwe soorten biomassa in haar centrale in Cuijk.

Hier wordt onder andere gedroogd gras/zeefoverloop, snoeihoutchips en papierpulp ingezet voor de productie van groene stroom.

De test is onderdeel van de zogenoemde Green Deal ‘Cuijk 2.0’ die Essent sloot met minister Verhagen van Economie, Landbouw en Innovatie om te komen tot meer (innovatieve) duurzame energie. ‘In de komende zes weken gaan we de nieuwe biomassa testen’, vertelt Peter-Paul Schouwenberg, projectma-

nager Biobased Economy bij Essent.

‘Vervolgens zullen we de tests evalueren en nagaan wat de gevolgen zijn voor de technische installatie van de centrale.

Ook de beschikbaarheid van het materiaal en de logistiek rond de nieuwe biomassa zullen we na de tests in kaart brengen, net als de mogelijkheid om een warmtenet te koppelen aan de centrale, waarmee omliggende bedrijven kunnen worden verwarmd’. Om een adequaat onderzoek te doen naar een mogelijk warmtenet zal Essent een SDE+subsidie aanvragen.

Rijden op mest nu realistisch alternatief Oud-commissaris van de Koningin en voorzitter van voorlichtingsorganistie Milieu Centraal Ed Nijpels heeft het groen gas tankstation van OrangeGas in Joure geopend. Met tot nu toe 85 gerealiseerde aardgastankstations, waarvan er 35 honderd procent groen gas leveren, heeft Nederland inmiddels een landelijk dekkend netwerk. Daarmee is rijden op groen gas volgens voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal niet alleen een van de meest milieuvriendelijke alternatieven voor rijden op fossiele brandstoffen, maar ook een realistische optie voor automobilisten.

‘De grote automerken bieden inmiddels allemaal modellen personenauto’s met aardgasinstallatie, waarmee groen gas getankt kan worden, en het netwerk van tankstations wordt in snel tempo uitgebreid’, aldus Ed Nijpels. ‘Aan belangrijke voorwaarden voor de doorbraak van de auto op groen gas in Nederland is hiermee voldaan.

Dat is goed nieuws voor het klimaat en voor de Nederlandse werkgelegenheid.’

Groen gas is een Nederlands product. ‘Het kabinet moet daarnaast het lef hebben om alle autobrandstoffen aantrekkelijk te maken voor de burger. Laat de vervuiler betalen voor de schone rijder.’

8 UTILITIES nr. 02 - 2012

006_7_8_9_D_infostroom.indd 8

31-01-12 16:21

infostroom buitenland ‘Overheid redt Tepco met miljarden’ De Japanse overheid pompt 1 biljoen yen, circa 9,8 miljard euro, in het energiebedrijf Tepco om de onderneming van de ondergang te redden. Met de injectie wordt de uitbater van de gecrashte kerncentrale Fukushima in feite genationaliseerd, meldden ingewijden in Japan.

Tepco heeft zich volgens de berichten lang verzet tegen zo’n redding en probeerde er een regeling uit te slepen waarbij het bedrijf nog zo veel mogelijk autonomie houdt. Naast de injectie van overheidsgeld, moet Tepco ook nog nieuwe leningen van banken veilig stellen om te overleven.

De onderneming, die de energie levert aan bijna 45 miljoen mensen, kwam in de loop van de afgelopen maanden in zware problemen. Dit gebeurde na de grote aardbeving en tsunami in maart. Daarbij raakte de kerncentrale van Fukushima zwaar beschadigd. Japan heeft sindsdien 50 van de 54 kerncentrales in het land stilgelegd.

Onderzoek Italianen en Belgen netwerk Snam, de beheerder van het gasleidingennet in Italië, en de Belgische evenknie Fluxys onderzoeken de mogelijkheden om samen een Europees gasnetwerk op te zetten. De bedrijven tekenden een samenwerkings-

overeenkomst. Ze zien mogelijkheden om gas uit Algerije te transporteren naar Europa, dat dan minder afhankelijk zouden worden van Russisch gas. Snam heeft 1,5 miljard euro beschikbaar voor investeringen in Europa.

‘RWE stapt mogelijk uit Nabuccoproject’ De Duitse energiegigant RWE stapt mogelijk uit het project voor de aanleg van de zogeheten Nabuccopijplijn om kosten te besparen. Dat tekende zakenkrant Wall Street Journal op uit de mond van bestuursvoorzitter Jürgen Grossman.

RWE is sinds 2008 aandeelhouder in het project en heeft een belang van 16,67 procent evenals alle andere aandeelhouders. Dat zijn Bulgarian Energy Holding (Bulgarije), Botas (Turkije), MOL (Hongarije), OMV (Oostenrijk) en Transgaz (Roemenië).

De aanleg van de vierduizend kilometer lange pijplijn tussen de Kaspische Zee en het aardgasknooppunt Baumgarten bij de Oostenrijkse hoofdstad Wenen vergt volgens huidige berekeningen een investering van meer dan negen miljard euro. Hongarije zei in oktober vorig jaar te vrezen dat de kosten oplopen tot 26 miljard euro.

Windmolenfabrikant schrapt banen De Deense windmolenfabrikant Vestas wil 2335 banen schrappen, waarvan de helft in Denemarken. Vestas maakt recent bekend de kosten met honderdvijftig miljoen euro terug te willen dringen. Er worden fabrieken gesloten en banen geschrapt bij ondersteunende diensten. Vestas wil daar bovenop nog eens banen schrappen in de VS als

daar een gunstige belastingmaatregel niet verlengd wordt. Dan zouden er nog zestienhonderd ontslagen kunnen bijkomen. Vestas zegt de omvang van de onderneming aan te passen aan de vraag in de markt.

Vestas heeft na de reorganisatie nog 20.400 mensen in dienst, waarvan 5300 in Denemarken.

Autofabrikanten in Azië verwachten de komende vijftien jaar een forse groei van het aandeel van de elektrische auto in de totale autoverkopen.

In tegenstelling tot producenten in andere delen van de wereld zijn fabrikanten in China en Japan zeer optimistisch over de verkoop van elektrische auto’s. Dat blijkt uit onlangs gepubliceerd internationaal onderzoek dat adviesbureau KPMG jaarlijks verricht onder tweehonderd topmensen in de mondiale auto-industrie. De helft van de Chinese fabrikanten verwacht dat de verkoop van elektrische auto’s de komende vijftien jaar met elf tot 25 procent zal toenemen. Dat zijn ongeveer vier tot negen miljoen voertuigen.Van de Japanse fabrikanten voorziet bijna de helft een groei van meer dan 25 procent in de verkoop van elektrische voertuigen.

De Franse kerncentrales moeten vele miljarden investeren in hun veiligheid om voldoende berekend te zijn op natuurrampen. Dat staat in een recent gepubliceerd rapport van de Franse nucleaire waakhond ASN. Ook moet er een ‘snelle interventiemacht’ komen die binnen 24 uur bij een nucleaire ramp kan ingrijpen. De nieuwe organisatie moet eind 2014 operationeel zijn. Het onderzoek van de Nucleaire Veiligheidsautoriteit (ASN) is een reactie op de ramp met de kerncentrale in het Japanse Fukushima in maart vorig jaar. De aanbevelingen vereisen ‘tientallen miljarden euro’s aan investeringen’.

Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) en het Zuid-Koreaanse bedrijf POSCO Power hebben officieel besloten hun krachten te bundelen. Onlangs hebben beide partijen een memorandum van overeenstemming getekend en besloten om in de toekomst samen te gaan werken op het gebied van wind-, zonne- en bio-energie. ECN zal zijn uitgebreide knowhow en ervaring delen met POSCO voor het ontwerpen en bouwen van POSCO’s eerste offshore windpark in Zuid-Korea.

UTILITIES 9 nr. 02 - 2012

006_7_8_9_D_infostroom.indd 9

31-01-12 16:21

Interview Belangenvereniging VEMW boekte onlangs een

succes: onttrekkers van grondwater hoeven hierover geen belasting meer te betalen. De nieuwe directeur water Roy Tummers denkt dat er nog veel meer scheve verhoudingen moeten worden rechtgetrokken voor de waterwereld optimaal functioneert. De waakhond van het level playing field denkt niet dat de belangen van de industrie en de overheden haaks op elkaar staan. ‘We hebben wel een andere mening over de beste route.’

Tekst: David van Baarle

‘Schaalvergroting en bundeling maken watersector zakelijker’ In Nederland is het probleem wellicht minder pregnant dan in andere landen, maar zoet water zal op termijn ook in Nederland schaarser worden.

De toegang tot voldoende schoon en zoet water voor een redelijke prijs is voor nogal wat bedrijfstakken een belangrijk criterium om zich al dan niet in een land of regio te vestigen.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld een aantal grote papierproducenten juist voor Nederland koos. Vooralsnog is de kwantiteit van het water niet het belangrijkste probleem en ligt het accent op de kwaliteit ervan. De Nederlandse, maar ook de Europese wetgever proberen dan ook richting te geven aan duurzame watersystemen en waterketens waarbij het ecologische systeem zoveel mogelijk wordt beschermd. ‘Een logische keuze’, vindt Roy Tummers, directeur water bij VEMW, de belangenbehartiger en het kenniscentrum voor de zakelijke energie- en watergebruikers. ‘Ook de industrie wil haar bijdrage leveren aan het behoud van de planeet. Maar wij blijven er als 10 UTILITIES nr. 02 - 2012

010_11_12_13_M_interview.indd 10

belangenvereniging wel op hameren dat voor het gebruik van dat water een eerlijke prijs wordt betaald en dat die prijs in verhouding moet blijven met die van de landen om ons heen.’

Tummers trad eind vorig jaar aan als directeur bij VEMW nadat hij vijf jaar lang bij Evides had gewerkt als Manager Strategie. Evides is één van de weinige Nederlandse waterbedrijven die zich specifiek en op niet geringe schaal met industriewater bezighouden. Tummers denkt dat de waterrekening van de leden van VEMW nog te hoog is. Niet alleen door de waterketen doelmatiger in te richten en het belastingregime eerlijker te maken, maar ook door slim met water om te gaan kan er op waterkosten worden bespaard.

Wat betreft het belastingregime is er onlangs toch een succes geboekt?

‘Als je doelt op de belasting op de grondwateronttrekking. Dat klopt.

Sinds januari van dit jaar hoeven onttrekkers van grondwater, zoals bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie

en papierfabrieken maar ook drinkwaterbedrijven, geen rijksbelasting meer te betalen voor het water dat ze uit de grond halen. Dit is het resultaat van een jarenlange lobby van VEMW waarbij, in samenwerking met andere belangenorganisaties, intensief strijd is geleverd om deze concurrentieverstorende belasting af te schaffen. Het was ook niet langer houdbaar om belasting te heffen op het onttrekken van grondwater. De belasting diende al lang geen milieudoel meer en resterende onttrekkingen passen in een duurzaam beheer van de ondergrond.

Bovendien was Nederland koploper in Europa. Door deze vrijstelling wordt ook het drinkwater circa dertien procent goedkoper aangezien drinkwaterbedrijven de grondwaterbelasting in mindering brengen op het tarief. Ook de belasting op leidingwater verdwijnt volgend jaar. Het maakt ook weer duidelijk dat bedrijven zich wel degelijk kunnen weren tegen irreële of achterhaalde maatregelen van de overheid. Dat sterkt ons in de strijd in vergelijkbare kwesties. Een

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

31-01-12 15:04

king van afvalwater anno 2012 nog steeds separaat worden georganiseerd, is mij een raadsel. VEMW is groot voorstander van schaalvergroting en bundeling van riolering en zuivering in publieke afvalwaterketenbedrijven die op bedrijfsmatige leest worden geschoeid. Bundeling biedt goede voorwaarden voor een meer zakelijke benadering van riolering en zuivering die bovendien leidt tot minder en slimmer investeren. De (afval) waterketen leent zich hiervoor uitstekend. Het gaat immers om waterdiensten die op maat van de individuele afnemer worden geleverd. Net als in andere netwerkbedrijven, kunnen de diensten als een (overheids)bedrijf worden gerund.’

g ’

voorbeeld van een dergelijke kwestie is de verontreinigingsheffing die bedrijven betalen voor direct lozen op het oppervlaktewater.’

Want er is nog meer mis in de Nederlandse waterwereld?

‘Nou ja mis, we denken dat de industrie in veel gevallen nog te veel betaalt. De tarieven van de waterschappen laten jaar in jaar uit een forse stijging zien. De prijs voor rioolbeheer verdubbelde zelfs sinds 2000. De toekomstverwachtingen zijn ook al niet florissant: de kosten voor rioleringsbeheer zullen toenemen met circa dertig procent en de kosten voor zuivering met bijna twintig procent. De economische crisis maakt besparingen nog urgenter.

Hoewel wetenschap, bedrijfsleven én de overheid ervan overtuigd zijn dat de waterketen beter zou functioneren als deze meer integreert, is de praktijk weerbarstiger. De bestuurlijke

Zou privatisering van de afvalwatersector een oplossing bieden?

‘Verzelfstandiging ligt meer voor de hand. Kijk bijvoorbeeld naar de Nederlandse drinkwatervoorziening.

Drinkwaterbedrijven zijn in de jaren ‘90 van de vorige eeuw ook verzelfstandigd en in de jaren daarna getransformeerd in publieke bedrijven. Zij zijn efficiënter gaan werken zonder dat de kwaliteit van de drinkwatervoorziening daar schade van heeft ondervonden. In 2010 is door een breed samengestelde commissie berekend dat integratie in de waterketen leidt tot een jaarlijkse besparing van 550 miljoen euro in 2020. Staatssecretaris Atsma (van Infrastructuur en Milieu, red.) is het met deze conclusies eens, maar wil de besparingen ‘van onderop’ realiseren. Dat wil zeggen dat water-

‘Het maakt duidelijk dat bedrijven zich wel degelijk kunnen weren tegen irreële of achterhaalde maatregelen van de overheid.’

taken zijn versnipperd over lokale overheden, rijksoverheid en waterschappen en functioneel is er ook weinig samenhang. Natuurlijk is de waterketen een complex systeem, maar waarom transport en verwer-

schappen en gemeenten dit zelf voor elkaar moeten krijgen. Wij geloven niet dat deze partijen daartoe in staat zijn. Het verleden heeft aangetoond dat er veel wordt gepraat maar dat echte resultaten achterUTILITIES 11 nr. 02 - 2012

010_11_12_13_M_interview.indd 11

31-01-12 15:04

wege blijven. De watersector is erg conservatief en lijkt niet bereid om het echt over een andere boeg te gooien en doorbraken op het punt van doelmatigheid te realiseren.’

Die hogere tarieven zetten bedrijven wel aan tot innovatieve oplossingen. Dat was toch uiteindelijk het doel?

‘Bedrijven kijken uiteraard op een economische manier naar hun processen. Als blijkt dat zelf zuiveren of voorzuiveren goedkoper is dan lozen op de infrastructuur van het waterschap, dan zullen zij dat serieus overwegen. Wat we vooral willen meegeven aan de gemeentes en waterschappen is dat ze bedrijven wel de tijd moeten gunnen om hun processen aan te passen aan nieuwe weten regelgeving. Daarbij hoort een passende ontwikkeling van tarieven. Als die tarieven binnen een jaar ineens met meerdere procenten stijgen, drukt dat op de bedrijfsresultaten en wordt de investeringsruimte kleiner.

Bedrijven zijn op verschillende manieren actief bezig met innovaties, onder andere in relatie tot verduurzaming van het watergebruik. Wat nog wel eens onderbelicht blijft, is dat bedrijven op het gebied van duurzaamheid vaak verder zijn dan de overheid.

Bedrijven realiseren zich dat ook zij op dit gebied een grote verantwoor-

delijkheid hebben. De beschikbaarheid van grondstoffen en leveringszekerheid zijn belangrijke redenen voor voedingsmiddelenbedrijven om hun productieketens te verduurzamen.

Of kijk naar de papierindustrie waar efficiënt en duurzaam watergebruik de hoogste prioriteit heeft. Papier maken met minder water betekent minder droogtijd en dus energiebesparing. In de afgelopen vijftien jaar heeft de papierindustrie het gebruik van water bijna gehalveerd. Tot slot mag Dow Terneuzen niet onvermeld blijven. Dit bedrijf heeft zich van zijn meest innovatieve kant getoond door effluent van een RWZI te gebruiken

Maar er zijn toch ook heel innovatieve waterschappen die rekening houden met de bedrijfsvoering van hun klanten?

‘Dat klopt. Er zijn voorbeelden van waterschappen die hun energieverbruik willen beperken of zelfs energieleverancier willen worden.

Ook wordt steeds meer gekeken naar de winning van grondstoffen uit afvalwater. Er zijn waterschappen die er middels consolidatie in slagen de overhead te verminderen en hun klanten van die kostenvoordelen te laten profiteren. Maar zij zouden de standaard moeten bepalen. De in de benchmarks best scorende waterschappen zouden de maat moeten

‘Hoewel wetenschap, bedrijfsleven én de overheid ervan overtuigd zijn dat de waterketen beter zou functioneren als deze meer integreert, is de praktijk weerbarstiger.’

als grondstof. VEMW is van mening dat de overheid zakelijke watergebruikers die willen verduurzamen daarvoor de nodige ruimte moet geven. Dat betekent onder meer dat de overheid zorg moet dragen voor een stabiel investeringsklimaat waarbij de regels niet voortdurend veranderen.’

aangeven voor alle waterschappen zodat de tarieven voor heel Nederland acceptabel en uniform blijven. Daar is nu geen sprake van.

Zo zijn er ook dit jaar waterschappen waar de zuiveringsheffing met tien procent stijgt en waterschappen die hun tarieven met enkele procenten verlagen.’

12 UTILITIES nr. 02 - 2012

010_11_12_13_M_interview.indd 12

31-01-12 15:04

Welke rol speelt VEMW in dit soort vraagstukken?

‘Allereerst zijn we er voor de zakelijke watergebruikers. Dat zijn voor een aanzienlijk deel industriële grootgebruikers, actief in de sectoren chemie, papier, voedingsmiddelen en basismetaal. We vertegenwoordigen echter ook steeds meer kleinere gebruikers. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan ziekenhuizen en universiteiten. Ander sprekend voorbeeld is een meubelfabriek in het zuiden van het land die we bijstaan in een geschil met zijn drinkwaterbedrijf.

Voor kleinere bedrijven is het bepaald geen sinecure om het op te nemen tegen dit soort monopolisten. Waar nodig ondersteunt VEMW leden met, juridisch, advies. Voor tal van waterdossiers geldt dat we actief worden betrokken bij de totstandkoming van nieuw beleid of bij de wijziging van bestaand beleid. Voorts hebben we korte lijnen met Tweede Kamer leden.

De rol van de Europese Unie is ook steeds belangrijker geworden. Denk bijvoorbeeld aan de Kaderrichtlijn Water en de plannen die in dat kader zijn ontwikkeld. Deze hebben grote gevolgen voor bedrijven. Om straks niet voor verrassingen te komen staan, denken we nu al mee over de nieuwe plannen die in 2015 het licht gaan zien. We vertegenwoordigen de industrie in het Deltaprogramma en voor de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) zijn wij op het gebied van water zelfs de gesprekspartner in Brussel. Ook dat lobbywerk hoort bij de doelstellingen van VEMW.’ En welke speerpunten heeft u voor de nabije toekomst?

Water is voor veel bedrijven een belangrijke vestigingsfactor. In de afgelopen jaren begint dit besef langzaam door te dringen bij de beleidmakers. We zijn er echter nog lang niet. Nog steeds maakt de versnipperde besluitvorming in het waterbeleid het hard nodig om de belangen van de zakelijke watergebruiker actief naar voren te brengen. In de drinkwatersector zijn, met name door de invloed van VEMW, flinke

slagen gemaakt op het punt van de regulering van deze monopolistische markt. Wat nog ontbreekt zijn echte prikkels voor efficiëntieverbetering en de aanwezigheid van een toezichthouder. Overal waar sprake is van monopolies zijn toezichthouders actief. Waarom niet in de watersec-

gen maar bedrijven kunnen investeren in innovaties teneinde de watervraag te verminderen, bijvoorbeeld door hergebruik van water. Hier kunnen we als VEMW een belangrijke rol vervullen. We kunnen dit faciliteren door bedrijven bij elkaar in de keuken te laten kijken om te zien hoe een ander

‘Wat nog ontbreekt zijn echte prikkels voor efficiëntieverbetering en de aanwezigheid van een toezichthouder.’

tor? De meeste winst is echter te behalen in de afvalwaterketen. Als gezegd pleiten wij voor schaalvergroting en scheiding van beleid en uitvoering.

Verder verwacht ik dat vraagstukken op het gebied van waterkwantiteit steeds belangrijker zullen worden.

Diverse studies tonen aan dat de beschikbaarheid van zoet water onder druk komt te staan. Beschikbaarheid van goed en voldoende water is net als de prijs van dat water van cruciaal belang voor onze leden. Hier ligt een gezamenlijke uitdaging voor de overheid en de bedrijven. De overheid moet de beschikbaarheid van water voor onder andere de industrie bor-

met bepaalde waterkwesties omgaat.

Een proactieve opstelling van VEMW kan ertoe leiden dat wet- en regelgeving niet belemmerend werkt maar ervoor zorgt dat bedrijven daadwerkelijk in staat worden gesteld om te verduurzamen. Er komt nog genoeg op ons af. Zo is er steeds meer belangstelling voor ondergrondse opslag van warmte en koude. Dit is op zich zelf een prima initiatief, maar men moet zich realiseren dat deze systemen gevolgen kunnen hebben voor de grondwaterkwaliteit. We moeten in ieder geval kunnen blijven garanderen dat de Nederlandse industrie toegang heeft tot voldoende zoet water.’ n UTILITIES 13 nr. 02 - 2012

010_11_12_13_M_interview.indd 13

31-01-12 15:04

technologie Onderzoekers ontwikkelen zonnepaneelverf Elk willekeurig oppervlak zou als zonnepaneel kunnen dienen dankzij een verf die door een groep onderzoekers werd ontwikkeld. De verf is voorzien van nanodeeltjes van titaniumdioxide, die zonlicht in elektriciteit kunnen omzetten.

De titaniumdioxide-deeltjes in de verf zijn zogeheten quantum dots die zijn voorzien van een coating met cadmiumsulfide of cadmiumselenide.

Die combinatie levert hun elektriciteitgenererend vermogen; quantum

dots hebben een band gap die door fotonen uit zonlicht overbrugd kan worden, waarna energie vrijkomt als

de quantum dot naar zijn grondtoestand terugvalt.

De quantum dots werden door het team van het Center for Nano Science and Technology, kortweg NDnano van de Notre Dameuniversiteit in de Amerikaanse staat Indiana ontwikkeld. Ze werden vervolgens in een mengsel van water en alcohol opgelost, waardoor een soort verf ontstond. Het team noemde zijn verf Sun-Believable en werkt verder aan de verbetering ervan.

STW-project voor goedkopere en efficiëntere windenergie met slimme rotor Windmolens lijden onder hoge wisselingen in de (wind)belasting, ofwel vermoeiingsbelasting. Als deze belasting verlaagd zou kunnen worden, bijvoorbeeld door het toepassen van wieken met vliegtuigvleugel-achtige kleppen, dan komt dit ten goede aan de hele windmolen. Bij de Technische Universiteit Delft is in december 2011 een STWproject gestart dat windmolens met ‘slimme’ rotorbladen effectiever en robuuster gaat maken. In het project van prof. dr. ir. Gijs van Kuik wordt bekeken hoe de vermoeiingsbelasting voor de rotor 30 procent kan worden verminderd. Daardoor kan de windmolen

robuuster en de rotor groter worden, wat zes tot acht procent meer energie oplevert, en het prijsverschil met fossiel opgewekte stroom kleiner maakt.

De doorbraken die in het project worden verwacht kunnen de concurrentiepositie van vooraanstaande windturbinefabrikanten positief beïnvloeden.

Naast de technologische innovatie voor de volgende generatie windturbines zal dit project ook interessante kennis opleveren voor andere gebieden. Een voorbeeld hiervan is de simulatieomgeving die de wisselwerking tussen de aerodynamica, dynamica en controller beschrijft. Dit simulatiemodel zal uniek

zijn in de wereld en van belang voor alle aero-elastische, geregelde, systemen.

Stofje uit wonderboom kan water zuiveren Wetenschappers hebben ontdekt dat een stofje uit de wonderboom water op een goedkope en duurzame manier kan zuiveren. Dat schrijven de onderzoekers in het blad van de American Chemical Society. Dat de wonderboom water kan gaan zuiveren, is niet helemaal nieuw. Wetenschappers trokken die conclusie al eerder. Alleen slaagden zij er niet in om dat uit te werken tot

een goedkope en efficiënte methode om water te zuiveren. En dat is onderzoekers nu wel gelukt. Het team van Stephanie Velegol bedacht een methode om water te zuiveren en ook zuiver te houden. Ze haalden het betreffende stofje uit de zaden van de wonderboom.

Dit stofje doodt micro-organismen en bindt zich aan sedimenten. Ze voegden het stofje toe aan zand. Dit zand doodt

nu dus bacteriën en haalt sedimenten uit het water. ‘Ons idee was om de proteïne die verantwoordelijk is voor het schoonmaken van het water in zand te adsorberen. Dat stelt ons in staat om het organische materiaal weg te spoelen.

Het zand zelf is in staat om het water schoon te maken zonder dat er organisch materiaal aan het schoongemaakte water wordt toegevoegd.’

14 UTILITIES nr. 02 - 2012

014_15_I_technologie.indd 14

31-01-12 15:03

Water gieten in vulkaan levert stroom op Een groep ontwikkelaars in de geothermische energiebranche is van plan om deze zomer negentig miljoen liter water in een vulkaan in de staat Oregon te pompen. Ze willen zo een nieuwe technologie demonstreren waarmee stroom opgewekt kan worden uit hitte vanonder de aardkorst.

Ze hopen dat het water heet genoeg en snel genoeg naar de oppervlakte komt om goedkope en schone elektriciteit op te wekken zonder afhankelijkheid van zonnige dagen of de windkracht van die dag. En dit alles zonder schade aan het milieu, of aan de zenuwen van omliggende steden.

Geothermisch energie opwekken is een problematisch terrein. Pogingen om de kracht van de hete kern van onze planeet af te tappen lopen steeds weer op tegen technische hindernis-

sen en zorgen dat het aardbevingen kan veroorzaken.

Toch hebben de Amerikaanse regering, Google en andere investeerders genoeg vertrouwen in het project om 43 miljoen dollar (zo’n 34 miljoen euro) in het Oregon-project te pompen. AltaRock Energie uit Seattle en Davenport Newberry Holdings uit Stamford, willen de werking van de technologie aantonen op de flank

van de Newberry vulkaan, ongeveer 32 kilometer ten zuiden van de stad Bend in de staat Oregon. ‘We weten dat de hitte er zit’, zegt Susan Petty van AltaRock. ‘Het grote probleem is of we genoeg water door het systeem kunnen circuleren om het economisch haalbaar te maken.’

Hitte van de aarde wordt al meer dan een eeuw gebruikt om stroom op te wekken. Stoom of heet water dat naar de oppervlakte borrelt wordt door engineers afgetapt en gebruikt om turbines aan te drijven. Veel van dit soort gebieden op aarde worden al gebruikt voor het maken van elektriciteit. Nieuw is echter om hete rotsen te gebruiken die geen spleten in het oppervlak of opborrelend water hebben om de stoom naar de oppervlakte te brengen.

Zonnebloem voorbeeld voor zonne-energiecentrale Het bundelen van zonlicht in thermische zonne-energiecentrales kan vele malen efficiënter. In de woestijnstreek van Andalusië bundelen honderden spiegels het zonlicht naar een centrale toren, waar de enorme hitte wordt omgezet in groene stroom. PS10, zoals deze centrale wordt genoemd, is een van de grootste thermische zonneenergiecentrales ter wereld. De spiegels of heliostats van PS10 staan, net als bij de meeste andere thermische zonnecentrales, keurig in gekromde rijen opgesteld bij de toren waarin de

gebundelde energie wordt opgeslagen.

Toch is deze aanpak niet zo efficiënt.

Alexander Mitsos en Corey Noone, beide verbonden aan de werktuigbouwkundedivisie van het MIT, zochten een oplossing voor dit probleem en kwamen uit bij een zonnebloem.

Het gouden hart van een zonnebloem is opgebouwd uit afzonderlijke bloemetjes in een ingenieus spiraalvormig patroon. Mitsos herschikte de spiegels van een zonnecentrale in ditzelfde patroon met behulp van een speciaal hiervoor ontwikkeld computermodel.

Hieruit bleek dat bestaande zonnevelden dan niet alleen twintig procent compacter werden, ook blokkeerden de spiegels aanzienlijk minder zonlicht.

Algendiesel met nanonikkel Met een nano-nikkelkatalysator kun je lipiden uit algen efficiënt omzetten tot de alkanen die in fossiele dieselbrandstof plegen te zitten. Dat claimen Johannes Lercher en collega’s (Technische Universität München) in Angewandte Chemie. Ze zetten hun nikkeldeeltjes op een zogeheten H-bèta zeoliet, die zuur reageert. Die

combinatie blijkt een cascadereactie op te leveren. Eerst worden de onverzadigde vetzuren gehydrogeneerd.

Vervolgens worden de nu verzadigde vetzuren van de verbindende glycerolgroep afgeknipt (waarbij dat glycerol wordt omgezet in propaan) en tot slot worden de carboxylgroepen van de vetzuren gereduceerd totdat je uit-

eindelijk lineaire alkanen overhoudt.

Aangezien algen-olie voornamelijk C18-vetzuren bevat, zijn propaan en octadecaan de belangrijkste componenten in het eindproduct. De reactie verloopt bij 260 graden Celsius, onder waterstof bij een druk van veertig bar.

Na acht uur bedroeg de omzettingsgraad 78 procent.

UTILITIES 15 nr. 02 - 2012

014_15_I_technologie.indd 15

31-01-12 15:03

Energie De betrouwbaarheid van de Nederlandse

elektriciteitsnetten is zeer hoog. Klanten worden slechts zelden getroffen door een onderbreking van de voorziening. Naast onderbrekingen kunnen ook spanningsdips de energievoorziening verstoren.

Hoewel ze minder ingrijpend zijn dan stroomuitval, kunnen deze dips wel degelijk schade aanrichten.

Bedrijven met gevoelige apparatuur moeten daarom maatregelen nemen om dit te voorkomen.

Tekst: P. Karaliolios, MSc, TU Eindhoven, Prof. dr. ir. J.F.G. Cobben, Alliander en TU Eindhoven, Prof. dr. ir. J.G. Slootweg, Enexis en TU Eindhoven

Net (z)onder spanning Een betrouwbare energievoorziening is essentieel voor een moderne maatschappij. Het niet beschikbaar zijn van aardgas, transportbrandstoffen en elektriciteit leidt tot immense economische schade. Wanneer het getroffen gebied uitgebreid is en/of de onderbreking lang duurt, raakt de maatschappij zelfs ontwricht. Vooral een onderbreking van de elektriciteitsvoorziening heeft al snel ingrijpende gevolgen. Zowel de sporadisch voorkomende omvangrijke en langdurige onderbrekingen van de voorziening in ons eigen land (Haaksbergen, 2005; Bommelerwaard, 2007), als wat vaker optredende uitgebreide en langdurige onderbrekingen in het buitenland, laten dit duidelijk zien.

Die afhankelijkheid van elektriciteit komt met name door de brede toepassing ervan en het feit dat informatie- en communicatietechnologie (ICT) steeds verder in de maatschappij doordringt. Het gevolg daarvan is dat wanneer de stroom uitvalt, allerlei ICT niet langer functioneert en de processen die daardoor worden ondersteund, stilvallen. De kassa’s in winkels werken niet meer, geldautomaten vallen uit, kantoorautomatisering en telefonie, voor zover althans niet voorzien van een accubatterij, functioneren niet meer en geautomatiseerde productieprocessen komen tot stilstand. Kortom, het economisch en maatschappelijk leven loopt zonder elektriciteit al snel volledig vast.

Betrouwbaarheid Voor transport en levering van elektriciteit moeten een elektrische spanning en een elektrische stroom aanwezig zijn.

De hoeveelheid elektrische energie die wordt getransporteerd of aan een verbruiker wordt geleverd, is het product hiervan. Wanneer er een onderbreking van de voorziening optreedt, in de volksmond ten onrechte vaak een ‘stroomstoring’ genoemd, zijn zowel de stroom als de spanning verdwenen. Verreweg het grootste deel van de onderbrekingen wordt veroorzaakt doordat er een component in het elektriciteitsnet kapot gaat; de afnemers die zich in het net ‘achter’ de defecte en uitgeschakelde component bevinden, kunnen dan niet langer

Fabrikant Netontwerp Montage Bediening Graafwerk Werking bodem Vocht Veroudering/slijtage Weersinvloeden Sluimerende storing Overige

Verdeling van de oorzaken van een onderbreking van de

Omvang en diepte van een spanningsdip bij een kortsluiting

elektriciteitsvoorziening met een oorzaak in het middenspan-

ergens in de Bommelerwaard (aangegeven met een bliksemflits);

ningsnet (bron: Energie in Nederland, 2011).

de kleur geeft aan welk percentage van de spanning resteert.

16 UTILITIES nr. 02 - 2012

016_17_18_19_N_artikel.indd 16

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

31-01-12 15:03

van elektriciteit worden voorzien omdat er onderweg ‘een kink in de kabel komt’. Veroudering van netcomponenten en graafwerkzaamheden van derden vormen de belangrijkste oorzaak van onderbrekingen van de voorziening. Andere oorzaken komen

de prestaties van de netwerken; er is in principe altijd voldoende capaciteit voor het produceren van elektriciteit in het internationaal gekoppelde systeem aanwezig. Een goed functionerend elektriciteitsnet is echter een vereiste om de elektriciteit bij de klant

Verreweg het grootste deel van de stroomonderbrekingen wordt veroorzaakt doordat er een component in het elektriciteitsnet kapot gaat. veel minder voor. In ongeveer een derde van de gevallen is niet duidelijk waardoor een component defect is geraakt. Vaak wordt dit veroorzaakt door de warmteontwikkeling die optreedt bij het defect raken van een component, zodat deze dusdanig is beschadigd dat niet meer kan worden vastgesteld waardoor het defect werd veroorzaakt.

De betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening wordt bepaald door

af te leveren.

De Jaarlijkse Uitvalduur (JUD) wordt gebruikt om de betrouwbaarheid van een elektriciteitsnet te meten. De JUD van een netwerk of van een netbeheerder geeft aan hoe lang de gemiddelde verbruiker niet over elektriciteit beschikt. De JUD wordt gemeten in minuten en hangt af van het aantal onderbrekingen dat zich voordoet, het aantal klanten dat daardoor wordt getroffen en de tijd die nodig is om

de voorziening te herstellen. Het zal duidelijk zijn dat de ‘gemiddelde verbruiker’ in werkelijkheid niet bestaat, en dat zeker bij grotere netwerken de JUD van individuele klanten behoorlijk kan verschillen. Deze hangt af van zaken als de leeftijd van het netwerk waarop de verbruiker is aangesloten, het aantal grondroeringen in zijn omgeving en eventuele werking van de bodem waardoor netcomponenten aan mechanische spanningen onderhevig zijn.

De betrouwbaarheid van de Nederlandse elektriciteitsnetten is uitzonderlijk hoog en in internationaal perspectief ongeëvenaard. De JUD van de gemiddelde Nederlandse aangeslotene over de afgelopen tien jaar blijkt rond de dertig minuten per jaar te liggen. Gemiddeld dertig minuten geen elektriciteit lijkt weliswaar op het eerste gezicht veel, maar komt overeen met een beschikbaarheid van 99,994 procent.

UTILITIES 17 nr. 02 - 2012

016_17_18_19_N_artikel.indd 17

31-01-12 15:03

Gemiddelde tijdsduur per onderbreking elektriciteitsnetwerk

Laagspanning Laagspanning Middenspanning Middenspanning Hoogspanning Hoogspanning

Hoogspanning Middenspanning Laagspanning Gemiddelde 2006-2010 40 minuten per klant per jaar

Gemiddelde 2006-2010 Gemiddelde 2006-2010 Gemiddelde middenspanning 2006-2010 Gemiddelde middenspanning 2006-2010 Gemiddelde hoogspanning 2006-2010

240 minuten

Verloop van de Jaarlijkse Uitvalduur (JUD) in Nederland en van de gemiddelde duur van een onderbreking, uitgesplitst naar spanningsniveau (bron: Energie in Nederland, 2011).

Er zijn heel wat technische systemen die een dergelijke beschikbaarheid bij lange na niet halen.

De hoge betrouwbaarheid van de Nederlandse netten is een gevolg van het feit dat de midden- en laagspanningsnetten vrijwel volledig ondergronds zijn aangelegd en dat de afstanden in ons dichtbevolkte land kort zijn.

Daardoor is de netlengte per klant relatief klein. Verder zijn het hoogspanningsnet en grote delen van het middenspanningsnet redundant aangelegd; dit betekent dat er alternatieve routes zijn om een klant te bereiken als er een netcomponent faalt.

Middenspanning Het middenspanningsnet draagt verreweg het meest bij aan de totale JUD. Dit wordt veroorzaakt doordat in het hoogspanningsnet de mate van redundantie hoger is dan in het middenspanningsnet en doordat componenten in het hoogspanningsnet op afstand worden bewaakt en bestuurd zodat snel kan worden voorzien in alternatieve routes voor de elektriciteit wanneer zich een probleem voordoet. Het middenspanningsnet wordt slechts in beperkte mate op afstand bewaakt en bestuurd, waardoor het herstel van de voorziening na een onderbreking veel meer tijd kost.

De monteurs moeten namelijk eerst aanrijden en bepalen welke netcomponent defect is geraakt.

Het laagspanningsnet is helemaal niet voorzien van bewaking en besturing

op afstand en evenmin redundant aangelegd. Daardoor duren onderbrekingen die hun oorzaak vinden in de laagspanning relatief lang. Omdat het aantal klanten dat door een onderbreking op laagspanningsniveau getroffen wordt gering is, blijft de bijdrage van de laagspanningsnetten aan de totale JUD desondanks beperkt.

Spanningsdips Naast onderbrekingen van de voorziening, waarbij stroom en spanning volledig wegvallen, komen ook spanningsdips voor. Bij een spanningsdip blijft er een restspanning aanwezig, maar deze is (veel) lager dan de normale netspanning. De typische

eens uit als gevolg van het door de spanningsdip veroorzaakte energietekort en schakelt meteen weer in als de spanning terug is. Omdat veel computers tegenwoordig voorzien zijn van accubatterijen is de schade gelukkig meestal beperkt. Huishoudelijke apparatuur ondervindt vrijwel geen hinder van spanningsdips. Spanningsdips zijn vooral een groot probleem voor geautomatiseerde productieprocessen. De besturingselektronica kan ten gevolge van een spanningsdip uitvallen, waardoor het proces opnieuw moet worden gestart. Een spanningsdip van enkele tienden van seconden kan zo leiden tot een fors verlies aan produc-

Ieder bedrijf moet zijn eigen installatie en processen analyseren en kijken naar de mogelijke gevolgen van spanningsdips. duur van een spanningsdip bedraagt enkele tienden van een seconde. De dip in de netspanning leidt tot een vermindering van de hoeveelheid elektrische energie die wordt geleverd. De elektrische energie wordt immers bepaald door het product van de spanning en de stroom. Gaan de spanning en stroom gedurende enkele tienden van een seconde omlaag, dan wordt er in die tijd dus minder elektrische energie geleverd. Daardoor neemt de lichtsterkte van verlichting gedurende een spanningsdip tijdelijk af om daarna weer terug te komen tot het normale niveau.

Elektronische apparatuur valt nogal

tie. Spanningsdips kunnen dus ondanks hun korte duur ingrijpende gevolgen hebben, maar gelukkig geldt dat slechts voor een beperkt deel van de afnemers, met name voor industriĂŤle bedrijven.

De belangrijkste oorzaak van spanningsdips is het kapotgaan van een netcomponent; dit gaat namelijk vrijwel altijd gepaard met een kortsluiting. Op de plek van de kortsluiting is sprake van een sterke verlaging van de netspanning. Naarmate de afstand tot de kortsluiting toeneemt, is het effect geringer. Spanningsdips komen daardoor veel vaker voor dan ‘echte’ onderbrekingen. Een onderbreking

18 UTILITIES nr. 02 - 2012

016_17_18_19_N_artikel.indd 18

31-01-12 15:03

raakt namelijk alleen die afnemers die zich in het net achter de defect geraakte component bevinden. De spanningsdip, die ontstaat als het gevolg van het defect raken van een component, raakt echter alle verbruikers die in de omgeving van de defecte component zijn aangesloten.

Verder helpt het redundant uitvoeren van netten wel tegen onderbrekingen, maar niet tegen spanningsdips.

Invloed netbeheerder De betrouwbaarheid van de Nederlandse elektriciteitsnetten is zeer hoog door de brede toepassing van redundantie, ondergrondse aanleg en een adequaat onderhouds- en vervangingsbeleid van de netbeheerders, die onder toezicht staan van de Energiekamer. Het aantal onderbrekingen is daardoor beperkt. Spanningsdips komen veel vaker voor. Deze treffen namelijk veel meer klanten dan onderbrekingen en voor netbeheerders is het onmogelijk om spanningsdips te voorkomen. Een elektriciteitsnet is een technisch systeem; onderdelen daarvan kunnen nu eenmaal kapot gaan, zoals geldt voor elk technisch systeem. Vanwege de natuurwetten die het functioneren van

elektriciteitsnetten domineren, leidt dit vervolgens tot een spanningsdip.

Wel kunnen de duur en diepte van spanningsdips worden beperkt door te zorgen voor goede netbeveiligingen.

Netbeveiligingen zijn systemen die continu de stroom of de spanning in het net meten. Wanneer op basis van het gedrag van spanning en stroom wordt geconstateerd dat er een kortsluiting is, geven de netbeveiligingen een uitschakel- of trip-signaal aan een schakelaar. Het deel van het net waarin zich de kortsluiting voordoet, wordt dan uitgeschakeld. Met deze uitschakeling wordt de elektriciteitsvoorziening in het achterland van de schakelaar onderbroken en wordt de spanningsdip in de omgeving van de kortsluiting opgeheven. Netbeveiligingen vormen dus een essentieel onderdeel van een elektriciteitsnet. Het is daarom van groot belang voor netbeheerders de kennis van dit specialistische vakgebied op niveau te houden.

Maatregelen Specifieke bedrijven of instellingen voor wie het hoge betrouwbaarheidsniveau van de Nederlandse netten toch nog onvoldoende is of die vanwege de aard van

hun activiteiten schade lijden door spanningsdips, kunnen zelf maatregelen nemen. Te denken valt aan apparatuur die de spanning tijdens een spanningsdip op peil houdt, zoals systemen met vliegwielen. Een Uninterruptible Power Supply (UPS) kan elektrische energie leveren om een onderbreking te doorstaan. Er bestaan ook combinatiesystemen, die zowel dips compenseren als onderbrekingen kunnen overbruggen.

Om de gevoeligheid voor dips te verminderen, is het verder van belang dat kritische apparaten voldoende immuniteit tegen dips hebben. Ook snelle herstartprocedures bieden soelaas. Al deze maatregelen zijn specifiek. Ieder bedrijf moet zijn eigen installatie en processen analyseren en kijken naar de mogelijke gevolgen van spanningsdips. Bedrijven kunnen zo op basis van een indicatie van het aantal dips en de diepte ervan hun eigen afweging maken om al dan niet te investeren in apparatuur om dips en onderbrekingen het hoofd te bieden.

Gezien de onvoorspelbaarheid van spanningsdips moet daarbij wel worden bedacht dat voor de indicatie van de netbeheerder geldt dat ‘resultaten uit het verleden geen garanties bieden voor de toekomst’. n UTILITIES 19 nr. 02 - 2012

016_17_18_19_N_artikel.indd 19

31-01-12 15:03

stopper-KAM-210x297:Opmaak 1

06-12-2010

13:16

Pagina 1

Onmisbaar zakboek voor de KAM-coördinator ing. P.H.J.M. van Ool MBA ISBN 978 90 12 58236 0 NUR 801, 940 € 119,25

KAM staat voor Kwaliteit, Arbo en Milieu. Het PT KAMZakboek geeft een uitgebreid overzicht van de ontwikkelingen op het gebied van kwaliteits-, arbo-, milieu- en integratiemanagement. In deze vakgebieden verandert veel en worden nieuwe standaarden gezet.

Het PT KAM-Zakboek is uniek omdat niet alleen de drie werkgebieden uitgebreid worden beschreven. Ook is er veel aandacht voor de integratie van kwaliteit, arbo en milieu. In het PT KAM-Zakboek zijn de meest actuele ISO 9001:2008-norm en ISO 9004:2009-richtlijn verwerkt.

Het PT KAM-Zakboek is in eerste instantie bedoeld voor kwaliteits-, arbo- en milieucoördinatoren. Maar het is ook voor anderen die te maken hebben met kwaliteit, arbo of milieu een waardevolle informatiebron.

BESTELLEN? GA NAAR WWW.SDU.NL/KAM-ZAKBOEK 020_kam.indd 1

31-01-12 09:01

WATER

UTILITIES 21 nr. 02 - 2012

021_L_katern_water_cover.indd 21

31-01-12 15:01

WaTEr Het bruist en borrelt in Leeuwarden, water-

technologiehoofdstad van Europa. Technologisch Topinstituut voor water Wetsus zit er. En hogescholen als de NHL en het Van Hall Larenstein instituut ook. En sinds vorige maand ook het Center of Expertise for Water Technology (CEW) dat een brugfunctie gaat vervullen tussen onderwijs, toegepast (wetenschappelijk) onderzoek en het bedrijfsleven. Hoe wordt aan dat alles, ook financieel, handen en voeten gegeven?

Tekst: Tseard Zoethout

Leeuwarden zet watertechnologie op de kaart Het belang van watertechnologie voor Nederland, Europa en de rest van de wereld kan niet worden onderschat. Terwijl de wereldbevolking in de loop van de vorige eeuw met een factor drie is toegenomen, groeide het verbruik van drinkbaar water wereldwijd met een factor zes, vooral in de agrarische sector (dat ruim driekwart voor haar rekening neemt). Het is niet zozeer de vraag óf maar welke mensen tegen welke kwaliteit en hoeveelheid drinkbaar water krijgen. En de vooruitzichten zijn redelijk somber: sinds 1970 is de hoeveelheid water per mens bijna gehalveerd, iets wat onder invloed van een toenemende vraag door voortschrijdende urbanisatie en industrialisatie verder zal afnemen. Ook de kwaliteit van water en hygiëne is reden tot zorg: meer dan vijftien procent van de wereldbevolking heeft nu al geen toegang tot veilig drinkwater meer terwijl bijna het dubbele aan adequate sanitatie ontbeert.

Aan rechtvaardige verdeling van drinkwater kunnen overheden, ook in het Westen, slechts nauwelijks iets veranderen. Wat ze echter wel kunnen doen, is om in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven en 22 UTILITIES nr. 02 - 2012

022_23_25_27_P_Katern_water.indd 22

kennisinstellingen de nodige gelden uittrekken en zo initiatieven ondersteunen waarbij het industrieel, menselijk en medisch afval uit drink- en proceswater wordt verwijderd. En dat hebben gemeente Leeuwarden, provincie Friesland en het Rijk eerder met verve gedaan. Dankzij die gezamenlijke inspanningen, geïnitieerd door Johannes Boonstra en Cees Buisman van Wetsus, is de hoofdstad van Friesland in amper tien jaar tijd tot een centrum voor innovatieve watertechnologie uitgegroeid. Geen enkele grote stad in binnen- en buitenland kent zoveel partijen die zich met watertechnologie bezighouden, van diverse mbo- en hbo-opleidingen en wetenschappelijk onderzoek tot startende ondernemingen met kapitaalverstrekkers.

De meeste van die activiteiten vinden op of rond het Johannes de Doper Business and Science Center plaats, een geseculariseerde kerk schuin tegenover het Van Hall Larensteingebouw. In de volksmond en daarbuiten staat het geheel van die kennis- en opleidingsinstellingen ook wel als ‘watercampus’ of hart van de Europese watertechnologie bekend.

Met financiële steun vanuit het Rijk,

de provincie en de gemeente zorgen de Water Alliance, KIWA, Stichting Well en waterbedrijf Vitens voor de nodige ondersteuning en kennisdeling, evenals multinationals als Shell, Paques, Norit en Unilever. Ook spinoffs van Wetsus -zoals Blue Energyen succesvolle startende bedrijven -bijvoorbeeld Capilix (watermonitoring) en Tailtech (visvoer uit organisch afval)- hebben hier hun wortels.

Brugfunctie Wat op de Watercampus echter tot voor kort ontbrak, was een samenwerkingsverband dat een brugfunctie vervult tussen enerzijds wetenschappelijk ontwikkelde nieuwe technologie (kennis) en anderzijds het bedrijfsleven (de markt). Die brugfunctie werd al vervuld door de Water Alliance, maar dat wordt nu ingevuld door het CEW. Met de oprichting ervan, begin dit jaar in Leeuwarden, is aan die behoefte tot kennisverwaarding en toegepast onderzoek tegemoet gekomen.

Daarvoor moest wel behoorlijk wat water door de Zwette stromen. Al in oktober 2009 stelde de commissie De Boer in opdracht van het platform Bètatechniek en de HBO Raad vast dat er op termijn een tekort van

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

31-01-12 16:24

31.000 technici dreigt. Het pleitte dan ook voor achttien -wegens de economische crisis later verminderd tot drie- Centra van Expertise die hbo’s zouden moeten ontwikkelen op thema’s gekoppeld aan nationale sleutelgebieden en maatschappelijke innovatieprogramma’s.

De NHL (Noordelijke Hogeschool Leeuwarden) en het ‘groene’ Van Hall Larenstein Instituut dongen mee op de tender en wonnen een van drie plaatsen. Friesland staat immers van oudsher bekend als waterprovincie, agrarisch maar vooral ook maritiem.

Verder hoeft Leeuwarden niet te concurreren met grote universiteitssteden terwijl Wetsus hier, in de laatste zeven jaar, al wél zestig promovendi heeft afgeleverd (in 2011 zeven PhD’s). Bovendien kan de provincie, naast gevestigde partijen zoals waterschappen en drinkwaterbedrijven, al enige tijd bogen op spin-offs en andere startende ondernemingen in de watertechnologie.

‘Vergrijzing en ontgroening zorgen voor krapte op de arbeidsmarkt terwijl er wel veel maatschappelijke uitdagingen en economische kansen liggen’, zegt Gerard Adema, directeur van het CEW Leeuwarden. ‘Die parels

willen wij opdiepen door praktijkervaring, netwerken en kennisoverdracht in watertechnologie. Vanuit thema’s als waterbesparing en -hergebruik, nutriënten en landbouw, water en energie, industriewater en sensoring wil het CEW Leeuwarden aansluiten op de onderzoeksprogramma’s van Wetsus. Er staan nu gezamenlijke projecten met Wetsus op stapel, bijvoorbeeld een vierjarig programma

denten, docenten en lectoren aan het CEW Leeuwarden voeren vervolgens de onderzoeken uit. Voor excellente studenten komt er volgens Adema een honneursprogramma waarmee ze hun uitvindingen tot product kunnen uitbouwen en daarmee zelfstandig de markt op gaan. ‘Want dat is toch wel de ultieme situatie, als dit toegepast onderzoek tot productinnovatie en nieuwe ondernemingen in het MKB

Leeuwarden is in amper tien jaar tijd tot een centrum voor innovatieve watertechnologie uitgegroeid.

om, in samenwerking met multinationals in de levensmiddelenindustrie en drinkwatersector, het ontstaan en de afbraak van biofouling te onderzoeken. Maar je kan ook denken aan slibreductie en het terugwinnen van nutriënten en grondstoffen uit rioolwater of het opwekken van energie uit waterstromen zoals Blue Energy of getijdenstroom.’

De weg die CEW Leeuwarden in al deze projecten en programma’s volgt, is dezelfde als Wetsus: bedrijven definiëren heel nauwkeurig de focus, stu-

leidt. Wij stimuleren de studenten daarin, reiken hen de kennismiddelen aan en maken prestatieafspraken tussen studenten en ondernemingen die aan deze onderzoeksprogramma’s financieel bijdragen’, aldus Adema.

Naar de markt Wat Leeuwarden als waterhoofdstad volgens prof. dr. Martin Kropff, rector magnificus van de Wageningen Universiteit (WUR), uniek maakt, is dat onderzoek en onderwijs met het CEW nóg veel directer aan de markt UTILITIES 23 nr. 02 - 2012

022_23_25_27_P_Katern_water.indd 23

31-01-12 15:15

BERMAD beheerst het ES serie 700 Anti cavitatieklep. NEN-EN 1074.

Automatische hydraulische regelafsluiter met hoge kwaliteitsstandaard, ontworpen voor industriële- en drinkwatertoepassingen.

ISO 9001-2000

(in process)

BERMAD afsluiters zijn medium gestuurde klepafsluiters. Elektrisch en/of pneumatisch en/of hydraulisch geactiveerd.

Vele functies, in diverse materialen voor verschillende applicaties, van 11/2” t/m 32”.

BERMAD Holland Tel.: +31 78 673 4761 Fax: +31 78 673 7087 info@bermad.nl www.bermad.nl

• Uitstekende cavitatie resistentie • Hydrodynamisch design flow 20-30% hoger t.o.v. standaard globe afsluiters • Dubbele kamer actuator voorkomt waterslag • Drukreducering mogelijk in één stap van 12:1 • V-poort voor toepassing in een breed flowen drukgebied

UDI: filtratie op maat De AZEZ is een automatisch zelfreinigend elektrisch zeeffilter, aansluiting 2” t/m 14”, en biedt de meest efficiënte oplossing voor de filtratie van water met een wisselende vuilbelasting of een fluctuerend debiet.

Het UDI programma bevat diverse types filters, zoals zeef-, zand/media- en diskfilters en de automatisch reinigende UdiMatic, AZEZ en CAF. Het UDI programma biedt een oplossing voor elke capaciteit en toepassing in tuinbouw en industrie.

Drukreducering, dynamische drukregeling, vlotterafsluiter, pompcontrole afsluiter, minimale of maximale drukbegrenzer.

Vanaf DN 50 - 300 in PN 16/25.

BEZOEK ONS OP DE AquA NEDErlAND VAKBEurS!

UVAR Holland b.v.

Tel.: +31 78 673 1477 Fax: +31 78 673 4557 info@uvar.nl www.uvar.nl

Gorinchem 20, 21 en 22 maart maart 201 2012 12.00-20.00 uur

Dé nationale vakbeurs voor waterbehandeling, watermanagement & watertechnologie hn nologie

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

024_eco_evene.indd 1

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2 F 0183 - 68 06 00 4207 HZ Gorinchem I www.evenementenhal.nl T 0183 - 68 06 80 E gorinchem@evenementenhal.nl

Ons evenement. UW MOMENT.

31-01-12 13:28

gekoppeld worden. Tijdens de opening van het CEW, in een frisse tent tussen het Johannes de Doper Business and Science Center en het gebouw van Van Hall Larenstein in, gaf hij aan dat nu de hele leerlijn watertechnologie in de Friese hoofdstad wordt bediend.

‘Innovatie heeft als doel economische groei te versterken’, aldus Kropff.

‘Onderzoek en onderwijs zijn de motor. De wegen die voor innovatie open staan, zijn communicatie, contractonderzoek, publiek-private samenwerking, clustering en spinoffs. Het CEW Leeuwarden heeft, in nauwe samenwerking met Wetsus, het gat tussen de mbo- en hbo-opleidingen, de TU’s en het wetenschappelijk onderzoek operationeel gemaakt.

Nieuwe MKB-bedrijven voor de mondiale markt kunnen daarop een uitstekende bodem vinden. In bijna 25 procent van alle projecten werkt men tegenwoordig al in internationaal verband samen. Nu komt het erop aan die patenten naar de markt te brengen zodat het CEW Leeuwarden binnen tien jaar als Europees watercentrum wordt erkend.’

Gemakkelijk zal het niet gaan, weet Gerard Schouten, partner in Westt business development en voorzitter van de Stichting Well (Water, Energy and Lifesciences Leeuwarden), een organisatie die gedreven ondernemers in de watersector ondersteunt.

‘Vertaling van vindingen naar de markt is best lastig. In de praktijk moet je immers laten zien dat iets werkt. En dat kost geld. Daarvoor zijn focus, snelheid en innovatie nodig. Plus samenwerking, mede om de risico’s af te dekken. De markt is groot genoeg maar je moet, als beginnende ondernemer, wel de juiste focus hebben. Het gros van de negenhonderd bestaande ondernemingen in de watersector is best wel bereid om te investeren, te innoveren en te installeren. Neem nu eens Aqua Explorer, een jonge onderneming die onder meer brijn (zout water, red.) behandelt. Bij opschaling wordt het water steeds helderder.

Maar als je jouw probleemstelling niet heel specifiek definieert, ga je als ondernemer al snel zwemmen in

de oceaan. Ook dienen beginnende ondernemers goed te letten op consensus met hun stakeholders en zullen ze hun kennisrechten moeten bewaken.’

Gouden driehoek Zonder financiële steun van de overheden zal het nieuw ontstane

EU-watertechnologieknooppunt in en rond de watercampus het niet redden, daarvan zijn velen overtuigd.

Gelukkig zijn de activiteiten tot medio 2013 financieel gegarandeerd door de EU, het ministerie van EL&I, het Samenwerkingsverband NoordNederland (SNN), de provincie Friesland en gemeente Leeuwarden.

Met de oprichting van het Center of Excellence in Watertechnology is aan de behoefte tot kennisverwaarding en toegepast onderzoek tegemoet gekomen.

UTILITIES 25 nr. 02 - 2012

022_23_25_27_P_Katern_water.indd 25

31-01-12 15:15

BUSINESS LINQS BIJEENKOMST Hét kennisnetwerk binnen de industrie

16 februari – STC Rotterdam U IN / SCHRIJF U N / In de aanloop van Deltavisie 2012 met als thema ‘Wij nemen onze verant-

Impressie bijeenkomsten 2011 Teijin Aramid

woordelijkheid’ zal een aantal site-, plant- en productiemanagers met elkaar in gesprek gaan in een rondetafelgesprek met publiek. Tijdens dit gesprek komen huidige en toekomstige trends die spelen in de chemische sector zoals vergrijzing, (brand)veiligheid, motivatie van personeel, verduurzaming en meer aan bod. Samen wordt gediscussieerd over mogelijke oplossingen en hoe deze in de praktijk zijn om te zetten.

Bent u plant- of site manager en wilt u deze bijeenkomst bijwonen?

Mail dan naar congressen@industrielinqs.nl voor een persoonlijke uitnodiging. Valt u buiten deze doelgroep maar wilt u wel de bijeenkomst bijwonen, dan bent u van harte welkom en kunt u zich inschrijven via: www.industrielinqs.nl/businesslinqs

SABIC

Bevestigde sprekers Bart Leenders, Neste Oil • Dik Schipper, Dow Terneuzen • Eward Hofstede, AVEBE • Wim Raaijen, hoofdredacteur Petrochem • Arjen Visser, Teijin Aramid

Neste Oil

Programma 16.00 uur Ontvangst en registratie 16.15 uur Rondetafel gesprek 17.30 uur Borrel

Inlichtingen? Anouk Bouwmeester • tel.+31 (0)20 31 22 797 • anouk.bouwmeester@industrielinqs.nl www.industrielinqs.nl/businesslinqs In 2012 mede mogelijk gemaakt door:

Aanwezige bedrijven: Stork Technical Services, Vapro, Zhimble, Ingenieursburo IOB, Benders Consultancy, K5 JT Kerkhoven Management BV, Neste Oil, Dow Terneuzen, AVEBE, Spie, Evides, Arcadis, Teijin Aramid.

026_BLadv.indd 63

31-01-12 14:11

Voor de tijd daarna zijn de subsidies nog niet geheel ingevuld. Maar er staat wel veel op het spel. In het voorstel aan het Topteam Water schatten de partijen uit het watercluster dat er voor de periode 2013-2020 maar liefst 342 miljoen euro nodig is. Circa 220 miljoen hiervan is voor het omvangrijke onderzoeksprogramma van Wetsus. De gevraagde Rijksbijdrage (38 miljoen) is daarbij een belangrijke katalysator voor het lostrekken van de toegezegde en ingeschatte bijdragen van kennisinstellingen en bedrijven (120 miljoen), de provincie (92 miljoen) en de EU (62 miljoen). Waar het volgens berichten uit de regionale pers eind vorig jaar van afhangt, is geldelijke ondersteuning vanuit het Rijk, met name voor Wetsus.

Paul Lelieveld, business development manager bij Wetsus en, samen met Ed Flohr, initiatiefnemer voor twee waterfondsen die de groei van beginnende ondernemingen zullen moeten ondersteunen, is optimistisch gestemd.

‘In Leeuwarden zijn de afgelopen tijd een aantal diamanten geslepen.

Die diamanten moeten nu worden gepolijst. Moeten we daarmee plotseling gaan stoppen? Dat lijkt me sterk.

Er zijn sterke signalen dat het met de financiering van Wetsus goed zal komen’, zegt hij.

De rol van Wetsus is namelijk ongeevenaard in zowel de nationale als Europese watertechnologie.

Grensverleggend onderzoek van de kennisinstelling -waarin zo’n zestien

WaTEraLLIaNTIE De wateralliantie is de voorloper van het CEW. Deze partij zorgde eerder al voor een brug tussen wetenschappelijk onderzoek en bedrijfsleven. Haar rol is beslist niet uitgespeeld maar wordt, vanuit het toegepast onderzoek, nu ook ingevuld door het CEW.

universiteiten als de WUR, de TU Delft en TU Twente samenwerkenresulteert volgens hem in de loop der tijd regelmatig in nieuwe bedrijvigheid.

Zo zijn er, mede dankzij de Wetsus Rabobank Water Business Challenge, een competitie die in maart 2012 voor de derde keer wordt gehouden, verschillende succesvolle ondernemingen verder geholpen.

‘Voor zulke ondernemingen -zoals Capilix, Tailtec en Metal Membraneshouden we korte trainingen waarin de oprichters hun businessmodel in een open, multidisciplinaire omgeving kunnen aanscherpen’, licht Lelieveld toe. ‘Zaken als concurrentie, finance en de markt passeren in een weekend de revue. Als een plan kansrijk

vooral opgezet omdat zulke jonge ondernemingen wegens het economisch slechte tij minder makkelijk over kapitaal kunnen beschikken. Lelieveld: ‘Vanaf 2008 zien we vertraging in de ontwikkeling van marktgedreven watertechnologie. Dat is jammer, want succesvolle jonge bedrijven, bijvoorbeeld Dutch Rainmaker, kunnen bij gebrek aan kapitaal minder hard groeien. Met een gefocust watertechnologiefonds, uniek voor Nederland, de EU en de rest van de wereld, hopen we die boten weer vlot te trekken.’

Terug naar de financiering van Wetsus, een van de pijlers waarop de ‘gouden driehoek’ (overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen) rust. Hoewel de regering zich niet over steun voor het

‘Er zijn sterke signalen dat het met de financiering van Wetsus goed zal komen.’ is, worden trainers die ‘feeling’ met de bedrijfsfocus hebben, soms adviseur of zelfs lid van de Raad van Bestuur. Kortom; de training en de Water Business Challenge leggen het bedrijfsleven geen windeieren.’

De laatste loten aan de stam van Wetsus, geïnitieerd door Lelieveld en voormalig Lankhorst-directeur Ed Flohr, zijn een waterfonds voor beginnende ondernemingen waarin circa honderd miljoen euro gaat zitten en een ‘seed fund’ van acht miljoen euro voor veelbelovende start-ups.

Lelieveld en Flohr hebben het fonds

topinstituut heeft uitgesproken en de financiering vanaf 2016 nog zeker niet rond is, verwachten Gedeputeerde Staten van Friesland dat het Ministerie van EL&I binnenkort over de brug komt. ‘Als provincie zien we graag verdere uitbouw van Wetsus’, zegt gedeputeerde Konst (PvdA).’ Wetsus blijft afhankelijk van subsidies. Voor na 2013 heeft het Rijk negentien miljoen euro toegezegd. Gelukkig heeft de topsector steun in de Kamer. Wetsus vormt met de wateralliantie één cluster. Bovendien is bestuurlijk afgesproken dat de noordelijke provincies compensatie voor het wegvallen van de Zuiderzeelijn krijgen. Daarin was Wetsus opgenomen. Van de regionale economische programma’s zou zo’n tien tot vijftien procent naar topinstituut Wetsus gaan. En dat de provincie zich zo sterk op watertechnologie richt, is niet alleen omdat we een Fries feestje van willen maken.

Watertechnologie is belangrijk voor het noorden, voor Nederland en de EU. Leeuwarden heeft de potentie om tot watertechnologieknooppunt van Europa uit te groeien.’ Het wachten is dus op Verhagen, minister van Economie Landbouw & Innovatie, en wel voor meer dan alleen de puntjes op de i. n UTILITIES 27 nr. 02 - 2012

022_23_25_27_P_Katern_water.indd 27

31-01-12 15:15

WaTEr Als het zelfreinigend vermogen in kreken en

rivieren, sloten en meren ontoereikend wordt, moeten drinkwaterbedrijven chemische middelen inzetten. Een van de beste desinfectiemiddelen tot nu toe is Twinoxide, vrijwel onbekend in Nederland maar een grote naam van China tot Suriname. Het gelijknamige bedrijf uit Best krijgt sinds kort serieus geïnteresseerde multinationals over de vloer.

Tekst: Tseard Zoethout

Desinfectiemiddel zuivert water wereldwijd Vanuit een hypermoderne fabriek en opslagfaciliteit in het Belgische Overpelt, vlak over de grens bij Valkenswaard, levert Twinoxide al jaren miljoenen liters desinfectiemiddel voor drinkwaterbedrijven, de pluimveeindustrie en huishoudens over de hele wereld. In China, Duitsland en India heeft Twinoxide partners die de productie en opslag voor rekening nemen.

En nog dit jaar start een nieuwe productielijn in de VS. Het middel bestaat uit twee componenten wat, wanneer die in een bepaald volume water worden opgelost, chloordioxide oplevert, een in water oplosbaar gas dat het water van bacteriën, virussen, algen, schimmels en sporen reinigt. ‘Vandaar de naam Twinoxide’, zegt directeur Paul van Camp van Twinoxide. ‘We willen namelijk niet geassocieerd worden met de naam ‘chloor’. Chloor en andere desinfectiemiddelen op basis van chloor genereren bijproducten zoals trihalomethanen waarvan inmiddels bewezen is dat die kankerver-

wekkend zijn. Na de naam houdt elke overeenkomst op: chloor en chloordioxide werken totaal anders. Daarin weten we ons gelukkig gesteund door de WHO (World Health Organisation, red.) die chloordioxide aanbeveelt.’

Ontwikkeling, fabricage en vermarkting van Twinoxide zijn overigens niet van de ene op de andere dag gegaan.

Daar gingen jaren van voorbereiding aan vooraf. Van Camp, die eerder een bedrijf had dat scholen bouwde en verhuurde, liep er in 2003 min of meer toevallig tegenaan. Hem kwam toen ter ore dat een professor in Hannover een nieuw desinfectiemiddel had ontwikkeld waarmee hij niets deed. De ondernemer die toch al in Duitsland zaken deed, nam contact op met de wetenschapper en de vonk sloeg over.

Terug in Nederland liet hij het desinfectiemiddel analyseren door z’n zwagers, beide chemici. Een van de twee vertelde hem dat ‘als het werkt, je goud in handen hebt’. De ondernemer

raakte enthousiast, keerde spoorslags naar Hannover terug en legde, met de opbrengst van de verkoop van z’n bouwbedrijf, zijn hand op de wereldwijde patentrechten. Vervolgens ging hij onder de naam ‘Twinoxide’ de markt op, allereerst de Chinese.

‘Want als je daar, via de overheid, slechts één klant kan binnenhalen, verkoop je al snel miljoenen liters.

Hoeveelheden waarvan je hier slechts kan dromen’, licht Van Camp toe.

Ondanks die grootte doet Twinoxide liever zaken in de rest van Azië waar het taalprobleem minder is. De onderneming verkoopt het product tegenwoordig in ruim twintig landen in de VS, Azië en Afrika terwijl het vergunningen heeft voor de verkoop in nog eens twintig landen. ‘Ons uitgangspunt is om in elk land een klant te hebben’, zo typeert Van Camp de bedrijfsfilosofie. Vooral op het Afrikaanse continent slaat het middel aan omdat het malaria en andere ziektes in bulkgewassen (bananen, aardappelen) kan bestrijden.

28 UTILITIES nr. 02 - 2012

028_29_31_R_Katern_water.indd 28

31-01-12 16:25

Doorontwikkeling Die wereldwijde verkoop, goede referenties en bewezen resultaten hebben sinds kort de aandacht van multinationale chemieconcerns als BASF, Bayer, Dow Chemicals, AkzoNobel en DSM getrokken. ‘De ‘grote jongens’ keken eerst de kat uit de boom maar kloppen nu ook bij ons aan. We krijgen tegenwoordig aanvragen uit de hele wereld. Met enkele multinationals als Culligan, GE Water en Siemens voeren we sinds kort proeven uit voor verdere ontwikkeling. Twinoxide is overigens al uitgebreid getest door Eurofins, een internationaal opererend laboratorium dat elke batch test en onderzoek voor vele toepassingen doet’, aldus Van Camp.

Dat Twinoxide een grote naam in de rest van de wereld heeft maar slechts amper in Nederland bekend is, valt goed te verklaren: ons land hanteert een zeer strenge regelgeving, gecontroleerd door het CTGB (College voor de Toelating van Gewasbeschermingsmiddelen en

Biociden). Als gevolg daarvan wordt het vergunningstraject ook kostbaar.

Het aanleggen van een dossier loopt volgens Van Camp al snel op tot boven de vijftigduizend euro, iets wat bij weinig afzet niet lonend is. Maar als de volumes elk jaar verdubbelen en Twinoxide nu zelfs zicht heeft op vertienvoudiging van de omzet, wordt

trieel afvalwater, van de maritieme industrie tot ziekenhuizen en van intensieve veehouderij tot microbiologische beheersing van oliebronnen.

Overal komt wel proceswater aan te pas: brouwerijen, papierverwerkers, fruit- en groentebedrijven. De markt is eigenlijk eindeloos: ook de levensmiddelen- en frisdrankenindustrie en

‘Na de naam houdt elke overeenkomst op: chloor en chloordioxide werken totaal anders.’

het plotseling wél interessant. Enige tijd geleden heeft het bedrijf dan ook een aanvraag voor toelating ingediend.

‘Het CTGB is wereldwijd leidend. Als die aanvraag naar verwachting in juni 2012 wordt bekrachtigd, gaat het veel gemakkelijker en ligt de Europese markt voor ons open’, stelt Van Camp optimistisch.

Die markt moet breed worden gezien: van drinkwaterbedrijven tot indus-

kweek- en visvijvers kunnen met het desinfectiemiddel goed uit de voeten.

De volgende stap die Twinoxide in het productieproces wil nemen, is de vervaardiging van een granulaat waarmee het middel nog makkelijker wordt om te doseren. Van Camp: ‘Dat zal ervoor zorgen dat bulktoepassingen voor waterbedrijven veiliger en eenvoudiger worden. Wij zoeken nu naar een gerenommeerde onderneming die de UTILITIES 29 nr. 02 - 2012

028_29_31_R_Katern_water.indd 29

31-01-12 15:13

Proces op niveau

De specialisaties van Jotem Waterbehandeling waterontharding • demineralisatie • decarbonatatie • membraanfiltratie (NF, RO) • ontijzering koolfiltratie • thermische ontgassing • membraanontgassing • continu-metingen en dosering spuiregeling • installatieverhuur • engineering • service en onderhoud Parelstraat 24 7554 TM Hengelo (O) T +31 (0)74 242 52 55 I www.jotem.nl

Your partner for E&I installations • Electrical

• Hydraulic systems

• HVAC control systems

• Instrumentation

• Fire & gas

• Commissioning

• Automation (PLC, Scada, DCS)

• Telecoms

• Hazop studies

• ESD systems

• Heattracing

• Safety cases

Sportlaan 53 • 3364 DK Sliedrecht • Postbus 125 • 3360 AC Sliedrecht Tel. 0184 43 39 00 • Fax 0184 43 39 99 • E-mail info@vageri.nl • Internet www.vageri.nl

030_jotem_optie.indd 1

31-01-12 13:36

internationale markt kent en een aanvulling kan worden voor service aan onze gebruikers.’

Suriname Een van de meest belangrijke regio’s waarin Twinoxide kan worden toegepast, zijn de tropen.

In Suriname is al ruim negen maanden de WMG (Water Management Group) actief. Patrick van Santen, afkomstig uit de olie-industrie (Vopak), trekt daar de kar: ‘Drie jaar geleden, tijdens een handelsreis hier naartoe, werd een productpresentatie van het middel gegeven. Er gebeurde echter niets mee. Geen aanbod.

Jaren verstreken. Vorig jaar was ik weer in Suriname en Marcel Meyer, de ex-voorzitter van de Vereniging Surinaams Bedrijfsleven, liet me zien dat dit middel ‘perfect voor Suriname was’. Het initiatief kwam nog dezelfde vakantie toen ik in Paramaribo Giovani King, een in Nederland wonende Surinamer, tegen het lijf liep. Hij wilde, net als ik, voor zichzelf beginnen maar wel een economische band met z’n geboorteland behouden.

Omdat Giovani echter meer aandacht aan z’n jonge gezin wilde besteden, ga ik dit jaar verder met een andere vennoot.’

Volgens Van Santen is Twinoxide het ideale desinfectiemiddel voor de regio.

mineralen dat nergens naar smaakt en per literfles circa zeventig Surinaamse dollarcent kost. Wij verkopen sinds vorig jaar Twinoxide per literfles voor negen Surinaamse dollarcent. Als je dat in de durotank mengt, levert het maar liefst duizend liter goed drinkbaar water op. Dat is veel goedkoper, bovendien gefilterd en ook nog eens ontsmet’, aldus Van Santen.

Industrie Naast de consumentenmarkt richt WMG zich op industrieel water (bottelarijen), de pluimveeindustrie en het hogere segment van de Surinaamse bevolking. ‘Bottelarijen en frisdrankfabrikanten zijn zeer

Een van de meest belangrijke regio’s waarin Twinoxide kan worden toegepast, zijn de tropen.

Leidingwater wordt vanaf de fabriek tot aan de voordeur van bijna alle Surinaamse huizen geleverd waar het in grote, half open durotanks wordt opgeslagen. Door vocht, warmte en ijzer in het water treedt al snel oncontroleerbare algengroei op. Dat zorgt voor een biofilm die, met het water, in de woningen terechtkomt.

Regenwater is qua zuiverheid geen optie: op het dak en in de goot liggen vaak rotte vruchten, dode vogels en uitwerpselen van warmbloedigen waardoor het water drie keer vuiler wordt dan leidingwater.

‘Gewoonlijk gebruikt men voor drinken zuiver osmosewater met wat

tevreden over blijvende reiniging met Twinoxide’, zegt Van Santen. ‘Waar ze eerst dagelijks hun leidingen moesten reinigen, is een concentratie van zeven tot acht parts per million met ons middel ruim voldoende om de hele week gedesinfecteerd water te hebben. Bovendien kunnen ze Twinoxide als waternabehandelingsmiddel inzetten en daarmee de levensduur van hun producten verlengen. We hebben nu twee bottelarijen als klant. De grootste verbruikers gebruiken driehonderd kuub water per dag. Op jaarbasis betekent dat zo’n 12.500 liter. Het aantal klanten in de industriële sector willen we dit

jaar naar acht tot tien trekken.’

WMG verwacht veel van Twinoxide in de pluimvee-industrie. Testen bij de intensieve pluimveehouderij in Australië (waar een doorsnee boerderij circa honderdduizend stuks pluimvee houdt) hebben volgens Van Santen uitgewezen dat de sterftecijfers door inzet van Twinoxide aanzienlijk teruglopen. ‘En dan praat je toch al snel over duizenden dode kippen waarvoor je op de markt niets meer krijgt’, verklaart Van Santen.

‘Australië is Suriname echter niet.

De boerderijen hier zijn veel kleiner, vijfduizend tot vijftienduizend kuikens. Wel wordt het water hier nog ongezuiverd uit de kreek gehaald. Met sterftecijfers tot wel vijftien procent per cyclus tot gevolg. Bij twee kippenboeren houden we nu testen.

Als die bewezen successen boeken, verwachten we in 2012 vijf boeren te contracteren.’

Ondertussen gaat WMG door met het bewerken van het hogere segment in de consumentenmarkt.

Binnenkort wil het een pakket aanbieden waarin klanten totaal worden ontzorgd in hun (drink)waterbehoefte. ‘Zowel filtering en zuivering als metingen, inclusief het maandelijkse onderhoud en monitoring, nemen we voor onze rekening’, besluit Van Santen. ‘Wij installeren alles, stellen op basis van het verbruik de juiste doses in en ontzorgen zo de klant. Eind 2012 hopen we honderd à 120 pakketten af te zetten. Met Twinoxide ligt er een wereld voor ons open.’ n UTILITIES 31 nr. 02 - 2012

028_29_31_R_Katern_water.indd 31

31-01-12 15:13

product & oplossing Analoge signaalomvormer

➧

ACT20M is een productgroep met analoge signaalomvormers specifiek voor de industriële omgeving. Dit product voorziet in alle voordelen verwerkt in een ruimtesparende behuizing van slechts zes millimeter breed. Voordelen zijn onder andere galvanische isolatie tot 2,5 kilovolt, 3-weg isolatie, accuratesse tot 0,05 procent, inzetbaarheid voor omgevingstemperaturen tussen -25 graden Celsius tot +70 graden Celsius en geschiktheid voor de Weidmüller DIN bus-aansluiting. De ACT20M productlijn verenigt innovatieve technologie met maximale functionaliteit in kleine

behuizing van slechts zes millimeter breed. Tot twee kanalen per module wordt zo bijgedragen aan ruimtebesparing in de schakelkast. De productlijn bevat passieve isolatoren (een of twee kanalen), universele temperatuur isolator, DC-omvormer en een signaalscheider. De configuratie kunt u instellen met DIP schakelaars of met FDT/DTM-software via een universele PC-aansluiting. Instelling van het universele ACT20M model kan ook via de nieuwe CBX200-USB communicatie interface en de gratis WI Manager software. www.weidmuller.nl

Compact Core processorboar ➧

Recent introduceerde Koning & Hartman het Kino-QM670 processorboard. Dit board is ontworpen voor applicaties waar veel rekenkracht nodig is. Vooral grafische applicaties kunnen met de QM670 goed uit de voeten. Dit board is gebaseerd op de Core i7/i5/i3 processorfamilie en uitgerust met onder andere twee HDMI-poorten en biedt veel voordelen in grafische- en/of videoapplicaties. De QM67 chipset verzorgt de aansturing van de VGA-poort, de HDMI-poorten hebben elk een eigen controller. Voor snelle communicatie met de buitenwereld heeft de QM670 2 Gigabit ethernet poorten, waarvan er één AMT7.0 ondersteunt. Deze managementtechnologie maakt het mogelijk om apparatuur op afstand te diagnosticeren en te repareren. www.koningenhartman.com

Doseren flux fotovoltaïsche applicaties

➧

32 UTILITIES nr. 02 - 2012

032_33_F_product oplossing.indd 32

In tabbing- en stringingprocessen in verschillende industrieën, bijvoorbeeld in de elektronica, automobiel- en solarindustrie, dient de smalle koperdraad, gebruikt om de individuele cellen te koppelen, nauwkeurig voorzien te worden van flux.

Dit is uitermate belangrijk om een goede verbinding te waarborgen en verkleuring te voorkomen. Piëzoelektrische doseersystemen bieden een methode om flux op hoge snelheid en met een zeer hoge nauwkeurigheid aan te brengen -zonder vervuiling en zonder veiligheidsrisico’s van fluxbaden en soortgelijke metho-

des. Nordson EFD’s PICOTM piëzoelektrische jetting doseersystemen bevatten twee piëzo-elecktrische actuatoren opgebouwd uit gestapelde keramiekschijven die bewegen in reactie op veranderingen in de geleverde spanning van de ventieldriver. De extreem snelle actie van de piëzo-elektrische actuatoren maakt het mogelijk om vloeistof te doseren met snelheden tot honderdvijftig cycli per seconde. Afhankelijk van de vloeistof kan het systeem consistente shots tot slechts twee nanoliter doseren. www.nordsonefd.com

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.nl

31-01-12 15:01

Multispray De WD-40 Company presenteert haar multispray. Juist in de sectoren industrie en ambacht heeft WD-40 een grote schare fans. De reden: als smeermiddel, onderdelenreiniger, contactspray en corrosiebeschermer in één lost het vele problemen in een klap op. Zo biedt de WD-40-spuitbus bijvoorbeeld uitkomst bij verroeste onderdelen en gereedschap: dankzij zijn uitstekende capillaire werking breidt het zich snel uit onder roestlagen en maakt bovendien vastzittende onderdelen in een handomdraai los, ook op moeilijk bereikbare plekken. Ook gaat het net zo snel hardnekkig vuil of lijmresten te lijf. Wie WD-40 als reiniger gebruikt, profiteert tegelijkertijd van de verzorgende werking die voorkomt dat er nieuw vuil achterblijft. www.wd40.nl

Energiezuinige LED-lichtmast Een mobiele lichtmast, maar dan zo’n veertig procent zuiniger; dat is de PLM LED lichtmast van Bredenoord. Dit nieuwe, duurzame product is door het Apeldoornse bedrijf zelf ontwikkeld vanuit het Clear Concept-filosofie. Het ontwerp en de inzet van LED-lampen zorgen voor een duurzame lichtmast die prima is in te zetten bij bijvoorbeeld evenementen, weg- en waterbouw, industrie en op bouwplaatsen. De nieuwe lichtmast bevat 4 x 150 watt LED-lampen.

De PLM LED geeft bij normale inzet

circa 185 uur licht terwijl de PLM met Halide lampen 125 uur draait. Per liter brandstof betekent dit zo’n veertig procent meer lichturen. De LED-lichtmast heeft daarnaast een langere levensduur.

Dat betekent minder onderhouds- en brandstofkosten voor de gebruiker en minder CO2-uitstoot. Het licht van de PLM LED is anders en wordt als beter ervaren door gebruikers. Het geeft een hoger contrast en een bredere spreiding.

Het licht is minder versnipperd. www.bredenoord.com

High-power hoogfrequent relais Moderne hoogfrequent technologie vormt de basis van al onze moderne communicatiemiddelen. Mobiele telefonie is ondenkbaar zonder deze technologie. In het verleden werden grote, kostbare hoogfrequent relais met SMA-aansluitingen gebruikt om deze hoogfrequent signalen te schakelen. Nu biedt Panasonic Electric Works met het RN relais een modern alternatief. Naast de compacte afmetingen van 14,6 bij 9,6 bij 10,0 mm³ (L x B x H), is dit relais ook in SMDuitvoering beschikbaar en biedt het een nominale schakelcapaciteit van tachtig watt bij twee gigahertz en kan het signalen van maar liefst honderdvijftig watt over het contact voeren. Met het wisselcontact en spoelvermogen van 50Ω kan het relais signalen schakelen tot acht gigahertz met een isolatie van minimaal dertig dB. De VSWR-waarde is dan 1,3 en de insertion loss slechts 0,3 dB. www.panasonic-electric-works.nl

Plug & play bedienpanelen Met de Simatic HMI KP32F PN heeft Siemens Industry Automation haar aanbod op het gebied van bedienpanelen uitgebreid met een ‘key panel’ dat 32 grote toetsen met LEDachtergrondverlichting heeft. Typische toepassingsgebieden van key panels zijn applicaties met deterministische bedie-

ning. Vergeleken met individuele HMIelementen, maken plug & play-panelen de zo tijdrovende montage en bekabeling overbodig. Tactiele feedback bij het indrukken van de toetsen, vrij configureerbare toetsfuncties en heldere LED’s bieden veel bedieningscomfort. www.siemens.nl/industry

Houthakkersblouse voor vakman De houthakkersblouse heeft z’n weg gevonden naar de winkels met werkkleding. Dit is een overhemd uit de nieuwe MASCOT ROCKS collectie.

Een collectie met een ruige, ongedwongen stijl en een moderne twist.

De moderne vakman die graag werkkleding draagt met uitstraling, zal zich goed voelen in MASCOTs uitvoering van de houthakkersblouse. MASCOT heeft de houthakkersblouse teruggebracht naar de oorsprong -de hardwerkende man in een mannelijke omgeving. MASCOT Kingman overhemd is gemaakt van honderd procent katoen en heeft een capuchon met rood rijgsnoer, deelbare rits en een print op de linkerzijde. www.mascot.dk

Meten van vocht in olie Om vocht in olie te meten met een gebruikersvriendelijke handmeter, vraagt een buitengewoon instrument met buitengewone meettechnology.

De nieuwe Oilport20 van E+E voldoet aan deze eisen met een drukdichte of een korte meetsonde. De robuuste behuizing zorgt voor extra bescherming in zware industriële omstandigheden. De Oilport20 meet fysiek de wateractiviteit (aw) en temperatuur (T). In minerale transformator olie kan de Oilport direct de omrekening maken naar het watergehalte in ppm, in niet-minerale- en smeerolie kan dat worden volbracht door het downloaden van de specifieke olieparameters. www.catec.nl

SmartCity Schneider Electric en het onlangs overgenomen Telvent leveren met SmartCity een pakket aan oplossingen om kritieke infrastructuren binnen steden efficiënter en duurzamer te maken. SmartCity omvat hardware, software en services voor een beter beheer van mobiliteit, elektriciteit, watergebruik, huisvesting en openbare dienstverlening van steden. www.schneider-electric.com

UTILITIES 33 nr. 02 - 2012

032_33_F_product oplossing.indd 33

31-01-12 15:01

Utilities.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld

Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

www.utilities.nl

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor

034_adv_www_uilities.indd 43

31-01-12 09:00

Energievisie Vraag en aanbod in de energiemarkt zijn

sterk in beweging. Het traditionele aanbodmodel verschuift naar een situatie waarin energie steeds meer lokaal wordt opgewekt. Aan de vraagzijde leidt het streven naar een duurzame samenleving tot een groeiende behoefte aan alternatieve energiebronnen waarin elektriciteit een steeds prominentere rol speelt. Denk aan de opkomst van elektrisch vervoer. Netbeheerders moeten snel anticiperen op deze trend. Onze energienetwerken moeten worden voorbereid om deze verandering in vraag en aanbod te kunnen ondersteunen.

Tekst: Edward Benning Senior Manager Accenture Nederland

De kracht van analytics Het is aan de netbeheerders om hun infrastructuur te upgraden. Natuurlijk zonder concessies aan de betrouwbaarheid, tegen reĂŤle investeringen en met oog voor toenemende klanteisen aan de service. Dit lijkt een lastige opgave.

Toch is de verwachting dat de ontwikkeling van smart grids deze nood kan helpen lenigen. Momenteel voegen beheerders extra intelligentie toe aan de bestaande netwerken en componenten. Gebruik van sensoren en communicatiemogelijkheden dragen bij aan de beheersbaarheid en betrouwbaarheid van netwerken. Op afstand monitoren en slim gebruik van de netwerkdata vergemakkelijkt efficiĂŤnte en kosteneffectieve monitoring en besturing. Daar komt analytics in beeld.

Analytics zet data om in waardevolle stuurinformatie. Het concept is relatief eenvoudig, maar de praktijk is weerbarstig door de stortvloed aan data die in de toekomst op netbeheerders afkomt. Veel bedrijven zijn hier nog niet klaar voor. Hoewel de potentie van analytics voor smart grids evident is, praten we wel over een ontwikkeling die momenteel nog

in de kinderschoenen staat.

Dat betekent echter niet dat netbeheerders maar moeten afwachten.

Analytics is ook nu al waardevol.

Netbeheerders moeten de komende jaren hoe dan ook investeren in de digitalisering van hun infrastructuur.

Juist voor de business cases in de beginfase kan analytics de inzichten verschaffen om de maximale waarde van de investeringen te garanderen.

Het geeft inzicht in hoe een infrastructuur en de componenten functioneren en waar bijvoorbeeld sensoren voor stuurdata moeten komen.

Effectieve inzet vraagt wel een combinatie van analytics met specifieke kennis over het netwerk. Die kennis is schaars en dit zal de komende jaren alleen maar afnemen met de vergrijzing. Een extra argument om nu te beginnen.

Inmiddels lopen er al diverse pilots waarin netbeheerders de kracht van analytics inzetten om operationele inzichten te krijgen. Bijvoorbeeld om de kwaliteit van het netwerk of componenten in kaart te brengen en te monitoren. Als in de huidige situatie

ergens een storing is, moet een technicus op pad. Alleen al de reistijd is zeer bepalend voor de totale storingsduur.

Digitalisering ondersteunt monitoring en schakelen op afstand. Continue monitoring van de data kan downtime minimaliseren. Bovendien ontstaat een hefboomwerking omdat door de digitalisering van een beperkt aantal stations de betrouwbaarheid van het gehele netwerk toeneemt. Analytics kan helpen om te bepalen waar dit effect het grootst is. Ook kan analytics helpen bij het prioriteren van de grijs gietijzer risicogebieden. Op basis van bijvoorbeeld incidenten, bodemsoort, grondverzakking en andere topografische informatie kan gerichter een vervangingsplan worden opgesteld.

Alle netbeheerders ontwikkelen smart grids. De marsroute is alleen nog onduidelijk. Ongeacht het eindpunt kan analytics in ieder geval helpen de doelmatigheid van de huidige investeringen te vergroten. Door nu kennis en ervaring op te bouwen, zal die waarde alleen maar toenemen en bijdragen aan effectieve inzet van smart grids. n UTILITIES 35 nr. 02 - 2012

035_K_energievisie_pagina.indd 35

31-01-12 16:25

Energie De stad Milaan heeft een grondwaterprobleem.

Dat is het gevolg van een ongebreidelde onttrekking van grondwater in de zeventiger jaren door bedrijven.

De onttrekking is door de overheid sterk ingeperkt, maar nu moet men een teveel aan water wegwerken.Van het probleem heeft men het energiebedrijf A2A nu een voordeel gemaakt. A2A exploiteert in Milaan meerdere warmtenetten. In de warmtecentrales van Canavese en van Famagosta gebruikt men dit grondwater nu als warmtebron.

Tekst: Klaas de Jong

Milaan haalt warmte uit water De prestaties van energiebedrijf A2A in Milaan zijn ronduit verbazingwekkend. Aan het begin van de negentiger jaren startte men met warmtelevering in Milaan en eind 2010 bediende men al 265.000 inwoners. In 2015 moeten dat er meer dan 600.000 zijn op een totale bevolking van 1,3 miljoen. A2A is zowel in energie als afvalverwerking actief. Twee afvalenergiecentrales leveren dan ook een groot deel van de warmte in Milaan. A2A heeft ook een hypermoderne nieuwe centrale in aanbouw in Milaan. Maar op dit moment zijn er verschillende warmtenetten die nog niet onderling gekoppeld zijn. Die hebben warmtecentrales met warmtekrachtinstallaties en sinds enkele jaren haalt men ook warmte uit water.

Canavese De centrale voor het warmtenet in de Milanese wijk Canavese dateert van 2009 en staat op het terrein van een voormalige stadsgasfabriek. De modern vormgegeven centrale met warmtebuffers met een aluminium jasje vormen een fel contrast met het geraamte van een enorme gashouder, die men heeft

laten staan. Het geheel symboliseert het einde van het gastijdperk en de toekomst van warmte.

De centrale voor Canavese kan 110 gigawattuur warmte per jaar leveren, wat neerkomt op het equivalent van meer dan dertien miljoen kubieke meter Nederlands aardgas. Voor de winning van warmte uit water onttrekt men grondwater. Alvorens het

op 85 graden Celsius. Een indrukwekkende prestatie gezien het grote temperatuurverschil tussen bron en afgifte.

Toch is de warmtecentrale van Canavese geen grote stroomverbruiker, maar levert men juist elektriciteit aan het net. Naast de enorme warmtepomp staan drie warmtekrachtunits die gezamenlijk vijftienduizend kilowattuur elektrisch vermogen kunnen

De prestaties van energiebedrijf A2A in Milaan zijn ronduit verbazingwekkend. water te lozen, wordt het met een enorme warmtepomp afgekoeld van vijftien naar vijf graden Celsius.

De condensor van de warmtepomp warmt het water van het warmtenet van Canavese op tot 85 graden Celsius, een opmerkelijke prestatie.

Deze bijzondere warmtepomp is gebouwd door het Zwitserse bedrijf Friotherm en is voorzien van een tweetraps centrifugaalcompressor.Voor elke kilowattuur elektriciteit die de compressormotor verbruikt, levert de warmtepomp dre kilowatturen warmte

leveren. De warmtekrachtinstallatie met gasmotoren van Rolls Royce Bergen haalt een bijzonder hoog elektrisch rendement van 47 procent en een moderne rookgasreiniging zorgt voor een minimale emissie van NOx. Er is precies één gasmotor nodig om de vijf megawatt elektromotor van de warmtepomp aan te drijven. Als je de combinatie van warmtepomp met één van de drie warmtekrachtunits energetisch bekijkt, dan kom je in feite op een netto thermisch rendement van het verstookte aardgas van

36 UTILITIES nr. 02 - 2012

036_37_O_artikel 3.indd 36

31-01-12 15:00

r tweehonderd procent. Om de productie van elektriciteit en warmte te optimaliseren, heeft men twee grote warmtebuffers geplaatst met een totale waterinhoud van drieduizend kubieke meter.

Warmteleiding Terwijl wij ons in Nederland afvragen hoe je in een historische binnenstad een warmtenet aanlegt, rolt het Italiaanse energiebedrijf A2A vanuit de wijk Canavese in een razend tempo een warmtenet uit in het oude Milaan. Met de aansluiting van het paleis van justitie is men in

stad te brengen. De afstand tussen de warmtecentrale Canavese en de dom is hemelsbreed bijna vijf kilometer; geen simpele klusje dus.

Betere luchtkwaliteit De groei van het warmtenet is vastgelegd in een convenant tussen energiebedrijf A2A en de gemeente Milaan.

Uiteraard spelen energiebesparing en reductie van CO2 een belangrijke rol voor de gemeente, maar verbetering van de luchtkwaliteit is voor Milaan misschien wel de hoofdreden om over te gaan op warmte. De stad ligt

Terwijl wij ons in Nederland afvragen hoe je in een historische binnenstad een warmtenet aanlegt, rolt het Italiaanse energiebedrijf A2A in een razend tempo een warmtenet uit in het oude Milaan.

2012 de beroemde dom van Milaan tot op vijfhonderd meter genaderd.

Een forse leiding met een diameter van vijfhonder millimeter is in de binnenstad aangelegd om de warmte van het net van Canavese naar de binnen-

in de Povlakte waar alle kwalijke stoffen uit schoorstenen blijven hangen bij mooi weer. Het is wel aan A2A om de eigenaren van woningen, kantoren en dergelijke te overtuigen van het nut van warmte. Maar als je zoals het

paleis van Justitie nog op olie stookt, is het wel zo makkelijk en voordelig om op warmte over te gaan.

De groei van het warmtenet brengt ook een enorme behoefte aan meer productievermogen voor warmte met zich mee. A2A is nu van plan om een warmtetransportleiding te leggen tussen de stad en haar grote elektriciteitscentrale bij Milaan. Dat is een tracĂŠ van maar liefst 35 kilometer. De centrale met twee gasturbines en een stoomturbine haalt nu een elektrisch rendement van 55 procent. Voor de aftap van stoom voor het warmtenet wil men een extra stoomturbine plaatsen om het verlies aan elektriciteitsproductie te minimaliseren.

Al met al loopt A2A in Milaan al voor op de nieuwe Energy Efficiency Directive waarover in Brussel nog stevig wordt gediscussieerd. A2A is niet alleen in Milaan actief op het gebied van warmtelevering maar ook in Brescia, Bergamo en Varese. Alleen al in Milaan investeert A2A in de komende jaren meer dan honderdvijftig miljoen euro in de aanleg van warmtenetten en wijkcentrales. n UTILITIES 37 nr. 02 - 2012

036_37_O_artikel 3.indd 37

31-01-12 15:00

HÉT JAARCONGRES VAN DE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR DOELMATIG ONDERHOUD EN HET VAKBLAD IMAINTAIN

22 maart 2012 • De Kuip • Rotterdam

Programma Ontvangst en registratie

11:00 uur

Opening door de dagvoorzitters

11:10 uur

Diepgang in inspectietechniek Het vervolg op 3D scannen door Willem van Spanje, DelftTech

11:35 uur

Automatisch onderhoud De kans van zelfherstellende materialen door Santiago Garcia, TU Delft

12:00 uur

Gezamenlijk uniek zijn Open innovatie voor sensorontwikkeling door Frank Bouwens, Holst Centre

geïntegreerd in de onderhoudsindustrie en zorgen voor

12:30 uur

Netwerklunch

meer veiligheid, beter inzicht, lagere kosten en hogere

13:45 uur

Jouw onderhoud, mijn onderhoud Inspirerende filmverslagen van kennisuitwisselingsbezoeken

14:15 uur

De toekomst vandaag Multidimensionale werkvoorbereiding De volgende dimensie in veilig onderhoudswerk

met lezingen, films, interviews en discussie over zelfhelende

15:15 uur

Pauze

materialen, sensoren, open innovatie, onderhoudsvrije

15:45 uur

Columns en debat Met Jan Stoker, Hogeschool Utrecht; Brian Gajadhar, Tedopres Documentation; Tiedo Tinga, Nederlandse Defensie Academie

16:30 uur

Onderhoud met de D van Duurzaam met o.a. Boris Neefjes, Evides Industriewater B.V.

17:15 uur

Slotwoord met aansluitend relatie-onderhoud

18:30 uur

Avondprogramma met de verkiezing van de

▲

10:00 uur

Schrijf u nu in en ontvang korting op de iPad 2

Onderhoud in

4D

Huidige technieken en systemen raken steeds beter

beschikbaarheid.

Maar wat wordt de volgende dimensie in onderhoud?

Tijdens iMaintain 2012 staat Onderhoud in 4D centraal;

installaties, informatisering en de menselijke maat. Samen met u wordt gekeken waar de onderhoudsindustrie de komende decennia de verdieping kan vinden.

Maintenance Manager of the Year 2012 Ga naar de website voor de filmimpressies van vorig jaar Initiatiefnemers:

INFORMATIE: KIKI NELSON Tel.: +31 (0)20–31 22 791 kiki.nelson@industrielinqs.nl

018_iMaintain_adv_A4.indd 2

Platinasponsor:

Goudsponsors:

Mediapartners:

Participant:

www.i-maintain.nl/congres 31-01-12 09:34

‘Zonnepanelen mobiele telefoons nog onpraktisch’ Telefoonfabrikant Nokia heeft zijn experimenten met zonnepanelen op mobiele telefoons afgerond. Opladen met behulp van zonlicht is mogelijk, maar lastig, volgens het bedrijf. Dat laat Nokia weten op hun blog over het ‘Solar Charging’-project.

Door de telefoon op de juiste manier in de zon te positioneren was het mogelijk om genoeg energie op te slaan om het apparaat op standby te zetten. Ook was het mogelijk om een korte tijd te bellen, maar meer niet. Niet alleen de weersomstandigheden en de hoeveelheid zonlicht hebben effect op de hoeveelheid energie die wordt opgeslagen. Ook de manier waarop de telefoon wordt gebruikt en onder welke hoek het licht op het paneel valt heeft invloed. De tests werden gedaan in verschillende landen waaronder Zweden en Kenia. In Kenia, waar de zon bijna de hele dag schijnt, werd de mobiele telefoon het best opgeladen.

Toch is het niet praktisch om een mobieltje met zonlicht op te laden. Gebruikers moeten de mobiele telefoon bijvoorbeeld als een soort ketting om hun nek dragen om onderweg ook genoeg licht op te vangen. Voorlopig is de techniek daarom nog niet commercieel interessant.

Citaten ‘Als ik op mijn werk ben, vergeet ik dat ik een echtgenoot heb!’

Maria das Graças Foster, de nieuwe bestuursvoorzitter van olieconcern Petrobras naar aanleiding van de geruchten dat ze de firma van haar man opdrachten gegund zou hebben ‘Als je het puur om het geld doet, dan moet je er niet aan beginnen.

De Nederlandse energiewetgeving zit krom in elkaar.’

Mosterd- en mayonaiseproducent Ton Schroër over zijn fabriek die zichzelf volledig van energie voorziet

Opblaasbare windturbine dient als billboard

in Energie+

De Amerikaanse uitvinder Dean Kamen heeft een octrooi aangevraagd voor opblaasbare windturbines die uitgerust zijn met ledverlichting, zodat de turbines ook kunnen dienen als advertentieruimte.

Het patent beschrijft een windturbine van een plastic stof die compleet opblaasbaar is, inclusief rotor. Hierdoor is de turbine snel te verplaatsen.

De gegenereerde windenergie moet de ledlampjes op de turbine van stroom voorzien. Aangezien de turbine op voertuigen te plaatsen is, voorziet Kamen ook een koppeling met elektrische auto’s zodat de accu van de auto opgeladen kan worden. In het patent staat ook beschreven hoe de ledverlichting kan dienen als billboard. Kamen gaat uit van het concept ‘persistence of vision’, waarbij een patroon van leds, terwijl ze door de wind ronddraaien, lijkt stil te staan. Een bekend voorbeeld van dit verschijnsel is de zoötroop. Ook staat in het patent beschreven hoe een netwerk van meerdere turbines gezamenlijk één grote advertentie kan vormen van licht.

Het is nog niet duidelijk of en wanneer Kamen de opblaasbare windturbine produceert. Eerder maakte de uitvinder naam met de Segway, een elektrische voertuig met twee wielen voor persoonlijk transport.

‘Juist in deze tijden van crisis is investeren in duurzame-energieprojecten een slimme zet. De traditionele beleggingsmarkten zijn minder interessant dan ooit.

Duurzaamheid daarentegen is en blijft een groeimarkt.’

Duurzame-energieondernemer Douwe Faber in Shell Venster ‘Dan spaar ik de automobilist en straf ik de hardwerkende Nederlander.’

Minister Verhagen protesteert tegen het plan voor verlaging van de benzineaccijns op NOS.nl ‘We blijven bereid om te reageren

Elektrische nano-auto uit Groningen

op elke ingrijpende disruptie van

Groningse chemici uit de groep van Spinozaprijswinnaar professor Ben Feringa hebben een moleculaire auto gebouwd met vierwielaandrijving. Het minuscule voertuigje beweegt in een rechte lijn over een metaaloppervlak. De nano fourwheel drive prijkt op de omslag van het wetenschappelijke toptijdschrift Nature.

Ben Feringa beloofde het al in 2004, bij het winnen van de Spinozaprijs. De Groningse kennis op het gebied van moleculaire motoren zou hij gebruiken om een moleculair voertuig te construeren. Dat bovendien op een gecontroleerde manier over een oppervlak moest kunnen ‘rijden’. Nu ruim zeven jaar later lost Feringa zijn belofte in, en hoe. Met een heuse moleculaire bolide, en dan nog vierwielaangedreven ook. De fabricage van de auto is een chemisch synthetisch huzarenstukje. De nanobolide is in feite één molecuul met in het midden een langwerpig ‘chassis’ en aan de uithoeken de vier aangedreven wielen.

Oosten. En op het moment horen

de olietoevoer uit het Middenvan verschuillende kanten geluiden … het beste wat we kunnen doen is erop toezien dat we weten wat er speelt en het geheel blijven monitoren.’

Maria van der Hoeven, directeur van het International Energy Agency, over ingrijpen als de olietoevoer stokt door spanningen in het Midden-Oosten op de World Future Energy Summit

UTILITIES 39 nr. 02 - 2012

039_G_wervelingen.indd 39

31-01-12 15:00

Tijdelijk of semi permanent behoefte aan extra warmte en/of energie?

Uw bron van informatie bij het kopen of huren van ketelinstallaties voor stoom, warm en heet water.

Verhuur

• warmwaterketels tot 8 MW • heetwaterketels tot 12 MW • automatische expansie-inrichtingen • stoomketelunits tot 28 barg van 400 kg/hr tot 16.000 kg/st • ontgassers, voedingswatertanks, ontharders • olietanks 3, 5, 10 en 20m3 • in container, buitenopstelling of romneyloodsen

Services

• 24 uurs storingsdienst • leidingwerkmontage • onderhoud • engineering

Milieuzorg

• Low-NOx installaties • geluidsbesparende omhuizingen • CE normering

www.ecotilburg.com Postbus 899, 5000 AW Tilburg - Hectorstraat 23, 5047 RE Tilburg - Tel: 013 5839440 - Fax: 013 5358315 - E-mail: info@ecotilburg.com

Hoe ziet uw optimale energiemix van de toekomst eruit?

De Energy biedt u het complete spectrum: Innovatieve technologieën en diensten voor conventionele en regeneratieve energie opwekking Oplossingen voor efficiënte energielevering, -transport en opslag Discussieplatforms over actuele thema’s als Smart Grids

THINK TECH, ENGINEER SUCCESS New technologies New solutions New networks

Bezoek het wereldwijd belangrijkste technologie-event.

Meer via hannovermesse.com

23 –27 april 2012

NEW TECHNOLOGY FIRST Hannover Consultancy B.V. ,Tel. +31 18 4 69 30 50 , info@hf-netherlands.com

040_bermad_messe.indd 1

23 –27 April 2012 · Hannover · Germany

31-01-12 13:25

De energiewet Terwijl de focus ligt op de acute proble-

men van de Europese Unie, wordt ook gewerkt aan meer integratie en concurrentievermogen voor de lange termijn, bijvoorbeeld op het gebied van energievoorziening. Duurzaamheid en voorzieningszekerheid zijn hierbij sleutelbegrippen. Vergunningverlening, een ontoereikend regelgevend kader en gebrek aan financiering zijn de grootste hindernissen bij de snelle en effectieve realisatie van een geïntegreerde Europese energiemarkt.

Tekst: Mr. Matthijs S. van Leeuwen,

Trans-Europese energienetwerken De toekomstvisie van de EU is vastgelegd in de Energy Roadmap 2050, die moet dienen als blauwdruk voor een geïntegreerd energiesysteem in Europa. De beschikbaarheid van voldoende en toegankelijke energieinfrastructuur is hiervoor een absolute voorwaarde, waar naar schatting tot 2020 tweehonderd miljard euro in geïnvesteerd moet worden. Voor het tijdig en efficiënt realiseren van deze investeringen zal overkoepelende regelgeving nodig zijn die financiering, coördinatie en procedurele aspecten grensoverschrijdend kan stroomlijnen.

Met de publicatie van de conceptverordening ‘Richtlijnen voor de trans-Europese energie-infrastructuur’ heeft de Europese Commissie de eerste stap gezet. Deze verordening identificeert voor het trans-Europese energienetwerk een aantal gebieden die prioriteit moeten krijgen bij de verdere ontwikkeling van energieinfrastructuur, zoals bijvoorbeeld een offshore netwerk voor transport en aanlanding van elektriciteit geproduceerd op of rondom de Noordzee.

Daarnaast worden selectiecriteria vastgelegd voor projecten van gemeenschappelijk belang, worden vergunning- en inspraakprocedures verkort en wordt voor grensoverschrijdende projecten een manier van

kostenallocatie geïntroduceerd.

Ook bevat dit concept de selectiecriteria voor projecten die in aanmerking komen voor de Connecting Europe Facility, een fonds van 9,1 miljard euro waaruit tot 2020 specifieke projecten worden (mee)gefinancierd. Nederland wordt in de verordening specifiek genoemd bij initiatieven die toezien op het offshore netwerk in de Noordzee, maar ook bij noord-zuid interconnectie voor zowel gas als elektriciteit.

Ook smart grids, hoogspanningsnetten die elektriciteit efficiënt over grote afstanden kunnen transporteren en een grensoverschrijdend net voor het transport van koolstofdioxide worden als prioriteit onder de verordening aangewezen. Specifieke projecten die onder deze verordening vallen zijn onder andere elektriciteits- en gasopslag, LNG- en CNG-terminals en installaties voor het vloeibaar maken van koolstofdioxide.

De Europese Commissie streeft ernaar per 31 juli 2013 een lijst te hebben met de projecten van gemeenschappelijk belang voor de hele Unie.

Deze projecten worden eerst in regionale werkgroepen aan de betreffende criteria getoetst, waarbij de groepen bestaan uit de relevante overheden, netwerkbedrijven, toezichthouders en zogenaamde project ‘promotors’.

Associate bij Norton Rose LLP

Lidstaten worden verder verplicht de vergunning- en inspraakprocedures zo efficiënt mogelijk te laten lopen en bijvoorbeeld de milieueffectrapportages te stroomlijnen. Naast verregaande coördinatie tussen de lidstaten zou deze ‘one-stop-shop’-strategie een aanzienlijke verkorting van de doorlooptijd voor infrastructurele projecten moeten realiseren, namelijk maximaal drie jaar.

De projecten zullen over het algemeen door gas- en elektriciteitsnetbeheerders worden ontwikkeld en gefinancierd, maar hier is ook ruimte voor bijvoorbeeld het samenstellen van een gelegenheidsconsortium met andere investeerders. Op grond van de verordening zal elk project vooraf moeten worden goedgekeurd door de relevante toezichthouders, die ook de maximale verrekening via tarieven zullen vaststellen. Hierbij zal ook rekening gehouden worden met de toerekening van de kosten aan de verschillende lidstaten.

Voor projecten met een afwijkend risicoprofiel kunnen toezichthouders ook vooraf additionele financiële regelingen treffen om te zorgen dat de ontwikkeling, bouw en operatie van het specifieke project niet in gevaar komt. Dit zal de zekerheid over de haalbaarheid en rentabiliteit van een project sterk bevorderen. n UTILITIES 41 nr. 02 - 2012

041_J_juridische_pagina.indd 41

31-01-12 16:26

MARKET REVIEW ENERGIE

WATER

Coolworld

DHV B.V.

Duikerweg 34 Postbus 338 5140 AH WAAlWijk tel: +31 (0)416 - 68 80 88 Fax: +31 (0)416 - 68 80 89 e-mail: info@coolworld.nl Website: www.coolworld.nl

laan 1914 nr. 35 3818 eX AMeRsFooRt Postbus 1132 3800 Bc AMeRsFooRt tel: +31 (0)33 - 468 22 11 Fax: +31 (0)33 - 468 28 01 e-mail: info.industrie@dhv.com Website: www.dhv.nl

Diensten

Diensten

GAS

Diensten

GAS

PRoDucten

Noxon Stainless B.V. Engineering, Pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw Postbus 2517 2940 AA lekkeRkeRk tel: +31 (0)180 - 45 21 88 Fax: +31 (0)180 - 66 23 08 e-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

Vossenbeemd 51 5705 cl HelMonD Postbus 6096 5700 et HelMonD tel: +31 (0)492 - 58 21 11 Fax: +31 (0)492 - 53 89 70 e-mail: info@noxon.nl Website: www.noxon.nl

WATER

PRoDucten

ENERGYST CAT RENTAL POWER Hallenstraat 16 Postbus 30 5530 AA BlADel tel: +31 (0)497 - 53 25 00 Fax: +31 (0)497 - 53 25 50 e-mail: info.nl@energyst.com Website: www.energyst.com

Energyst Rental Solutions NV

SGS Nederland b.v.

BERMAD Holland Postbus 5130 3295 ZG ‘s-GRAVenDeel tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 e-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

terbekehofdreef 24 B - 2610 WilRijk, BelGiË tel: +32 (0)3 - 457 52 69 Fax: +32 (0)3 - 458 31 40

ENERGIE

PRoDucten

Versteden Leidingsystemen B.V. kooiweg 24 4631 sZ HooGeRHeiDe Postbus 39 4630 AA HooGeRHeiDe tel: +31 (0)164 - 61 46 50 Fax: +31 (0)164 - 61 21 77 e-mail:info@versteden.com Website: www.versteden.com

Inspectie en Keuringen

STAR Oil Gas Power Jotem Waterbehandeling b.v.

Parelstraat 24 7554 tM HenGelo tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Discom b.v. staalindustrieweg 5 2952 At AlBlAsseRDAM tel: +31 (0)78 - 681 09 60 Fax: +31 (0)78 - 681 09 70 e-mail: info@discom.eu Website: www.discom.eu

Malledijk 18 Postbus 200 3200 Ae sPijkenisse tel: +31 (0)181 - 69 33 33 Fax: +31 (0)181 - 69 35 81 e-mail: info@sgs.com Website: www.sgs.com

Lubron Waterbehandeling BV Postbus 540 4900 AM oosteRHout nB tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 e-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

Middenweg 6 (haven 397) 4782 PM MoeRDijk tel: +31 (0)168 - 38 50 38 Fax: +31 (0)168 - 38 50 37 e-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

STAR Groningen Helperpark 282e 9723 ZA GRoninGen tel: +31(0)50 - 501 44 01 e-mail: groningen@starpowerpeople.com

Kiwa Nederland B.V. sir. W. churchill-laan 273 2288 eA RijsWijk Postbus 70 2280 AB RijsWijk tel: +31 (0)70 - 414 46 21 Fax: +31 (0)70 - 414 46 40 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.1kiwa.com

Brancheverenigingen

STAR België Rijnkaai 37 B - 2000 AntWeRPen, BelGiË tel: +32 (0)32 - 26 25 95 e-mail: antwerpen@starpowerpeople.com

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

OVERIG TRAMESER B.V.

Siemens Nederland N.V.

Ambachtstraat 14 7609 RA Almelo tel: +31 (0)546 545 010 Fax: +31 (0)546 545 011 e-mail: info@trameser.com Website: www.trameser.com

Beatrixlaan 800 Postbus 16068 2500 BB Den HAAG tel: +32 (0)70 - 333 32 52 e-mail: industrysolutions.nl@siemens.com Website: www.siemens.nl/water

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van UTILITIES, neemt u dan contact op met Jetvertising: Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000 42 UTILITIES nr. 02 - 2012

042_marketreview.indd 42

Diensten

DDM Demontage B.V. Demontage - sloopwerken transport - Asbestsanering Postbus 253 3454 ZM De MeeRn tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

31-01-12 16:17

agenda Praktijkdag bio-energie 14 februari Agora Theater, L elystad www.praktijkdagbioenergie.nl

Nederland telt inmiddels circa 140 vergistingsbedrijven. Deze ‘jonge’ sector heeft zich de afgelopen tien jaar sterk ontwikkeld en heeft behoefte aan het delen van kennis en ervaring. De Praktijkdag Bio-energie op 14 februari 2012 speelt hierop in met sessies over kansen in de groene sector en het verhogen van de kosteneffectiviteit van bio-energie.

Business Linqs 16 februari Locatie nog onbekend www.industrielinqs.nl/. businesslinqs

In de aanloop van Deltavisie 2012 met als thema ‘Wij nemen onze verantwoordelijkheid’ zal een aantal site-, plant- en productiemanagers met elkaar in gesprek gaan in een rondetafelgesprek met publiek. Tijdens dit gesprek komen huidige en toekomstige trends die spelen in de chemische sector zoals vergrijzing, (brand) veiligheid, motivatie van personeel, verduurzaming en meer aan bod. Samen wordt gediscussieerd over mogelijke oplossingen en hoe deze in de praktijk zijn om te zetten.

High Power leds 29 februari t/m 1 maart Utrecht en Eindhoven www.mikrocentrum.nl

Krachtig, efficiënt, veilig, helder, energiebesparend en duurzaam. Met deze eigenschappen biedt led-verlichting, in tegenstelling tot de huidige verlichting, ongekende mogelijkheden. Zowel de medische wereld, de mobiele telefonie, de autobranche als de designwereld maken al veelvuldig gebruik van leds. De High Power led is gebaseerd op halfgeleidertechnologie, waarvoor een totaal andere expertise nodig is dan voor de conventionele lichtbronnen. Vooral het elektrisch aansturen en het thermisch doorrekenen vereisen specialistische kennis en vaardigheden van u. In deze nieuwe tweedaagse cursus over leds leert u alles over dit licht van de toekomst.

iMaintain2012, onderhoud in 4D 22 maart De Kuip, Rotterdam www.i-maintain.nl

Huidige technieken en systemen raken steeds beter geïntegreerd in de onderhoudsindustrie en zorgen voor meer veiligheid, beter inzicht, lagere kosten en hogere beschikbaarheid als resultaat. Maar wat wordt de volgende dimensie in onderhoud? Tijdens iMaintain2012 staat Onderhoud in 4D centraal; met lezingen, films, interviews en discussie over zelfhelende materialen, sensoren, open innovatie, onderhoudsvrije installaties, informatisering en de menselijke maat.

On- & Offshore 27 t/m 29 maart Evenementenhal, Gorinchem www.evenementenhal.nl

On & Offshore is een gespecialiseerde vakbeurs gericht op de olie-, gas-, duurzame-, petrochemische- en baggerindustrie. Met deze vakbeurs wordt een netwerkplatform geboden aan ondernemers en bedrijven om onder andere huidige en potentiële relaties uit deze branche te ontmoeten, producten en/of diensten onder de aandacht te brengen, informatie uit te wisselen en ideeën op te doen.

Deltavisie 2012 – ‘Wij nemen onze verantwoordelijkheid’ 7 juni RDM Campus, Rotterdam www.deltavisie2012.nl

De wereldbevolking groeit, terwijl in de Rijn/Schelde-Delta de vergrijzing toeneemt en mensen tot op hoge leeftijd blijven werken. Daarnaast blijft er focus op het verbeteren van veiligheid, duurzaamheid en kwaliteit in de organisatie. Om deze ontwikkelingen het hoofd te bieden, moeten bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen. Maar hoe kan en wil de industrie dat doen? En hoe kunnen bijvoorbeeld site-, productie- of plantmanagers deze ontwikkelingen vertalen naar hun organisaties? Tijdens Deltavisie 2012 worden in plenaire sessies en masterclasses hierop antwoorden gezocht.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, postbus 12936, 1100 AX Amsterdam of redactie@utilities.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

043_E_agenda.indd 43

UTILITIES 43 nr. 02 - 2012

31-01-12 14:59

DIT TIJDSCHRIFT DEUGT Het tijdschrift dat u nu leest, is lid van H O I , het instituut dat de oplagen van gedrukte media controleert. Daardoor speelt dit tijdschrift open kaart met al haar adverteerders.

Omdat die harde oplagecijfers keurig houvast bieden voor wat de advertentietarieven moeten waarmaken. Dat is eerlijk zaken doen. En inderdaad, dat geeft nogal te denken over uitgevers die zich niet hebben aangesloten bij H O I ...

DE HARDE CIJFERS Postbus 314, 1180 AH Amstelveen T 020 661 36 26 E info@hoi-online.nl W www.hoi-online.nl

Advertentie-index Altena Cleaning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Bermad Holland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Business Linqs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Deutsche Messe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Easy Fairs BelgiĂŤ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Eco Steam Rental Solutions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Evenementenhal Gorinchem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Evides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 iMaintain congres 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Jotem Waterbehandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Landelijke Dag van het Onderhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Market Review . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

DECONTAMINEREN? Altena Industrial Services B.V. is gespecialiseerd in het chemisch technisch reinigen en decontamineren van industriĂŤle installaties. De aanpak is dat wij ter ondersteuning van het operationeel personeel de volledige zorg voor de te reinigen installatie voor onze rekening nemen. Decontamineren van plantequipement voorafgaande aan de Turn Around met als doel de installatie veilig en schoon aan de mechanische contractor te kunnen overdragen. Neem voor meer informatie contact met ons op.

MODELEC Data-Industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Sdu uitgevers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Bel: +31(0)416-670700 WWW.ALTENA.COM

Vageri Electrical & Instrumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

ALS KWALITEIT VOOROP STAAT

044_index_hoi_altena.indd 1

31-01-12 14:09

I N

H E T VO LG E N DE

U T I L I T I E S

N U MMER

N UM M E R

3 V ER S C HI JNT WEEK

1 1

Thema: Gas

Interview

Nieuw gas

Sinds afval niet meer zomaar mag worden gestort, is deze branche zeer innovatief aan de slag gegaan met de verwaarding ervan. Want als je afval verbrandt, kun je er net zo goed elektriciteit mee opwekken. Ook de restwarmte vindt zijn weg naar de gebruiker en afvalverwerker Van Gansewinkel haalt inmiddels zelfs afval uit Napels om zijn hoogrendementsovens te voeden. Chiel Timmerije is verantwoordelijk voor de energiestrategie van het bedrijf. We vroegen hem naar de aspiraties van het duurzame bedrijf.

NAM meldde onlangs de grootste gasvondst op land sinds 1995. Ook breidt het bedrijf een aantal productielocaties uit. Verandert dit de prognoses voor de Nederlandse voorraden? Of zet Russisch gas en LNG de Nederlandse winning op een lager pitje? We vragen het de markt.

Biogas uit sloophout Een consortium van Gasunie, HVC groep, Taqa, Dahlman en Ballast Nedam bouwt in Alkmaar een groen gas pilot plant, gebaseerd op technologie van ECN. De fabriek gaat sloophout omzetten in gas, vijf miljoen kubieke meter per jaar, het aardgasgebruik van ongeveer 3.500 huishoudens. In Alkmaar worden eerst snippers sloophout op negenhonderd graden Celsius vergast tot een gasmengsel van onder andere methaan, waterstof en koolstofmonoxide. Daarna verwijdert een tweede apparaat teer door het op te lossen in twee oliĂŤn.

THEMa'S 2012 Utilities 4

Energie

Utilities 5

Water

Utilities 6

Gas

Utilities 7

Energie

Utilities 8

Energie

Utilities 9

Water

Utilities 10

Gas

UTILITIES 45 nr. 02 - 2012

045_H_volgende_nummer.indd 45

31-01-12 14:59

CoLUmn

Duurzaamheid Is het streven naar duurzaamheid een politieke keuze of is het ook goed voor onze economie? Onze nieuwe regering kiest ervoor om het antwoord vanuit het bedrijfsleven zelf te laten komen. Als het bedrijfsleven goede ideeën of plannen heeft dan draagt de overheid bij via green deals of via innovatiecontracten. Op zich een interessante gedachte, maar wat is de huidige situatie?

De belangrijkste stappen om tot een duurzame samenleving te komen zijn: terugdringen van onnodig energieverbruik en energiebesparing door verbetering van apparatuur en processen. Voor de resterende behoefte moeten we zoveel mogelijk duurzame energie inzetten en voor het overige zo zuinig en efficiënt mogelijk gebruikmaken van fossiele bronnen. In de industrie is op het gebied van energiebesparing en eigen energieopwekking al veel bereikt. Nu is het de beurt aan de gebouwde omgeving en de infrastructurele werken, zoals wegen, tunnels, bruggen, dijken en waterwerken.

In de gebouwde omgeving waar veertig procent van de energie gebruikt wordt, is de eerste stap de vraag in de ontwerpfase te minimaliseren door het verminderen van verliezen binnen de gebouwschil. Verder kunnen passieve zon- en lichtontwerptechnieken worden toegepast om de zon in de winter maximaal te gebruiken en het zoneffect in de zomer te minimaliseren zonder in te boeten op het comfort van de gebruikers. Vervolgens kan in de resterende energiebehoeften worden voldaan met hernieuwbare energiebronnen of met behulp van fossiele brandstoffen in een meer energie-efficiënte manier. Het zullen toch vooral de woningbouwcoöperaties en de projectontwikkelaars zijn die deze stappen maken, daarbij aangezet door verscherping van de normen voor de woning- en utiliteitsbouw en stimulering van de vraag naar innovatieve bouwconcepten.

Het nauwkeurig optimaliseren en bewaken van het individueel comfort en de energiestromen in gebouwen en

wijken is iets waarmee nog belangrijke besparingen te bereiken zijn. Energiemanagementsystemen worden op dit moment in hoog tempo ontwikkeld met als doel regelstrategieën te implementeren op gebruikersniveau om zo energie te kunnen besparen met behoud of zelfs verbetering van het individueel comfort. Dit zijn zaken die nog in het onderzoekstadium zijn en nog slechts in demonstratieprojecten worden toegepast. Hier liggen echter wel grote mogelijkheden voor de industrie.

De installatiewereld is in toenemende mate geïnteresseerd om op de ontwikkelingen in te spelen. Een half jaar geleden is het Knooppunt Innovatie Elektrotechniek Nederland (KIEN) opgericht op initiatief van de Stichting Elektrotechnische Ondernemers (SETO). KIEN is opgericht om innovatie in de elektrotechniek te stimuleren en de praktische toepasbaarheid van vernieuwende technieken te stimuleren. KIEN wordt ondersteund en gefinancierd door een brede mix van organisaties die het belang van innovatie onderschrijven: Uneto-VNI, elektrotechnische installatiebedrijven, producenten van apparatuur, kennisinstituten zoals de TU Eindhoven en de overheid.

Verder krijgen ook de grote installateurs en bouwbedrijven steeds meer aandacht voor duurzaamheid, zoals BAM en Heijmans die specifiek duurzaamheid hoog in hun vaandel hebben geplaatst. Zij ervaren steeds meer dat de gebouwde omgeving en de infrastructurele werken vragen om duurzame oplossingen. Een veelgehoorde verzuchting is dat bij grote werken de bedrijven moeilijk duurzame oplossingen kunnen aanbieden omdat dit niet in de specificaties staat en men niet concurrerend is als alleen naar de investeringskosten gekeken wordt. Het wordt tijd voor een integrale, maatschappijgerichte aanpak van onze duurzaamheidsambities en het veel meer gezamenlijk aanpakken van de problematiek en het durven te kiezen voor klimaatneutrale duurzame oplossingen.

Wil Kling, hoogleraar TU Eindhoven

46 UTILITIES nr. 02 - 2012

046_S_column.indd 46

31-01-12 15:05

PUMPS & VALVES2012 www.easyFairs.com/PUMPS-VALVES-BE

MAINTENANCE 2012

www.easyFairs.com/MAINTENANCE-BE

Registreer u op www.easyFairs.com/primeur2012 en ontvang uw gratis badge om beide beurzen te bezoeken!

UR E M I PR 2012

Oplossingen uit de processingen onderhoudssector nu samen op één locatie.

18 & 19 april 2012 • Antwerp expo Fluids Processing www.fluidsprocessing.nl

BENELUX

Maintenance Maintenance

WAREN ALLE VAKBEURZEN MAAR ZO GEMAKKELIJK!

fluids02_cover.indd 5

210_297_MAINT_P&V_2012_BE_NL&FR.indd 1 047_easy.indd 1

28-3-11 9:52

31/01/2012 15:37:08 31-01-12 16:15

MOXA... Superieur in switches IEC 61850-3 Ethernet Switch De PT (Power Trans) Ethernet switches voor onderstations voldoen volledig aan de IEC 61850-3 en IEEE 1613 eisen, zijn betrouwbaar en beveiligd tegen dataverlies als de switches worden blootgesteld aan diverse EMI condities.

IEEE 1566, Turbo Ring, redundante voeding, modulaire opbouw (fast Ethernet en Gigabit) en een werktemperatuurgebied van -40 °C tot +85 °C maken deze switches uitermate geschikt voor toepassing in high-end industriële omgevingen.

Er is zoveel meer over te vertellen...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl , Synoniem voor kwaliteit !

2

I T Professionals

adv_MoxaA4_switches.indd 1 048_modelec.indd 1

20-01-2011 14:19:56 31-01-12 08:57