Utilities 04, 2012

UTILITIES NUMMER 04 - 2012 • DERTIENDE JAARGANG

LOSSE VERKOOPPRIJS d 18,50

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Europa dwingt Nederland tot energiebesparing

ie

b

ij

la

g

e

Crowdfunding versnelt duurzame innovatie

t e M

www.utilities.nl

s

p

e

c

ia

le

E

n

e

rg

Waterstofeconomie komt snel dichterbij

001_Cover.indd 1

03-04-12 15:54

De energiebesparende persluchtoplossingen van Atlas Copco:

Een hogere productiviteit en lagere bedrijfsproceskosten

Atlas Copco is een begrip op het gebied van perslucht en loopt voorop als het gaat om kwaliteit, betrouwbaarheid en innovatie. Ons doel is uw productie te optimaliseren en uw bedrijfsproceskosten te verlagen. Wij maken ons sterk om u de beste energiebesparende persluchtoplossingen te bieden. Zo leveren we samen een bijdrage aan een gezonde toekomst voor onze wereld.

Wilt u weten wat onze persluchtoplossingen kunnen betekenen voor de verlaging van uw energieverbruik en CO2-uitstoot? Neem dan vrijblijvend contact met ons op.

Op basis van uw specifieke situatie krijgt u een advies op maat.

Tijdelijke oplossing nodig?

U wilt ons product in een proefopstelling testen of u hebt slechts tijdelijk behoefte aan een van onze persluchtoplossingen? Atlas Copco Rental biedt uitkomst.

Kijk voor onze verhuurmogelijkheden op www.atlascopcorental.nl of neem contact op via het gratis nummer: 00800 1768 1768.

Atlas Copco Compressors Nederland Merwedeweg 7, 3336 LG Zwijndrecht Postbus 200, 3330 AE Zwijndrecht Tel (078) 6230 230 Fax (078) 6100 670 www.atlascopco.nl

Atlas Copco Utilities 002_atlas.indd 1 A4 nw.indd 1

09:23 03-04-12 10:17

i n h o u d

V E R D E R

EU dwingt energie­ besparing af

Vraagsturing verduurzaamt energiemix 24

Het aandeel duurzame energie in de energiemix is nog niet waar het zijn moet. De energievraag van gebruikers sturen kan een methode zijn om ‘duurzaam’ meer onderdeel te laten uitmaken van die mix. Simpel gezegd: gebruik energie als de zon schijnt of de wind waait. TNO onderzoekt samen met vijf partners hoe flexibel de energieketen kan zijn.

Waterstof als basis voor elektrificatie

26

De waterstofeconomie gloort al sinds de eerste energiecrisis in de jaren zeventig aan de horizon. Nu de automotive industrie de eerste waterstofauto’s in serie gaat produceren en brandstofcelsystemen steeds kleiner en beter worden, komt die economie vanaf 2015 echt dichtbij.

Gasinnovatie voor economisch herstel

34

De eurocrisis, het oplopende overheidstekort en de afnemende exportinkomsten maken zware keuzes voor de Nederlandse economie noodzakelijk. Mogelijkheden voor een betere economische positie van Nederland zijn er echter ook. Technologie-innovatie is een van die mogelijkheden.

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Infostroom Trending news Technologie De energiewet Product en oplossing Wervelingen Agenda In het volgende nummer

5 6 8 14 31 32 36 37 38

10

Nederland scoort het slechtst in Europa op het gebied van energiebesparing. Het beleid verandert te vaak, de regelgeving is niet duidelijk of contraproductief en er zijn onvoldoende financiële stimulansen. Nu komt de Europese Commissie met dwingendere wetgeving die ervoor moeten zorgen dat de twintig procent besparing toch wordt gehaald.

Innovatie sneller naar de markt

16

Waar banken steeds minder risico durven nemen, kan de massa duurzame innovatie een eerste duwtje in de rug geven. Ook in Nederland zijn nu de eerste bedrijven actief die bemiddelen tussen investeerders en ondernemers. Door gebruik te maken van de kennis en financiële middelen van velen, vullen zij het gat op tussen innovatie en marktpenetratie.

Thema: Energie

19

Ruim twee jaar geleden begon ons land als een van de eersten in Europa met het onderzoek naar slimme netten. Nu gaat het hard: naast een dozijn proeftuinen in de gebouwde omgeving staan er bijna evenveel in de industriële omgeving op stapel. Eindgebruikers hebben vaak de sleutel in handen. Het komt aan op samenwerking.

UTILITIES 3 nr. 04 - 2012

003_inhoud.indd 3

03-04-12 15:56

INTEGRATING THE POWER SECTOR

Conference & Exhibition 12 – 14 June 2012 Koelnmesse, Cologne, Germany

Now in its 20th year, POWER-GEN Europe, along with Renewable Energy World Europe and Nuclear Power Europe, offers the largest and most comprehensive conference and exhibition for the European electricity and power technology sector.

REGISTER TODAY

REGISTER BEFORE 25 MAY 2012 AND SAVE UP TO 10% WITH OUR EARLY BIRD RATES

Information exchange POWER-GEN Europe, along with Renewable Energy World Europe and Nuclear Power Europe is the place for the cross-pollination of ideas and best practice among the world’s leading power industry professionals from each end of the power generation spectrum.

Flexible solutions Technology development is being geared toward providing flexible solutions that enable integration of variable renewables and conventional power and these solutions are now being brought to market

Seeing the big picture POWER-GEN Europe, Renewable Energy World Europe and Nuclear Power Europe are events where power industry professionals can appreciate the big picture and truly engage with the direction that the industry is heading. No other conference and exhibition brings together these now essential partners in the harmonization of Europe’s energy future.

For the latest information please visit these websites:

0032_REWE_PGE_NPE_AD_210X297.indd 1 004_pennwell.indd 1

Presented by:

UK, Italy, France, Greece, Turkey and Benelux: Gilbert Weir Jnr. T: +44 1992 656 617 E: exhibitpge@pennwell.com North America: Bridgett Morgan T: +1 918-549-0473 E: exhibitpge@pennwell.com Asia, Middle East, Southern Germany, Austria and Switzerland: Kelvin Marlow T: +44 1992 656 610 E: exhibitpge@pennwell.com Russia and CIS Natalia Gaisenok T: +7 499 271 93 39 F: +7 499 271 93 39 E: nataliag@pennwell.com

www.powergeneurope.com www.renewableenergyworld-europe.com www.nuclearpower-europe.com

Owned and Produced by:

For further information on exhibiting and sponsorship opportunities please contact:

Supported by:

20/03/2012 11:16 03-04-12 10:17

Europower r r Nadat alle 27 lidstaten van de Europese Unie het Verdrag van Lissabon ondertekenden, kreeg het Europees Parlement in 2009 aanzienlijk meer macht. Die macht gaat het Europarlement nu inzetten om Nederland en andere achterblijvers te dwingen de afgesproken twintig procent energiebesparing in 2020 alsnog te halen. En om de stakeholders alvast in te lichten, nodigde het Comité dat de maatregelen bedacht een keur aan Europese journalisten uit. U raadt het al: als gerenommeerd blad in de energiebranche kon Utilities daar niet ontbreken.

Nu vindt u de belangrijkste wetswijzigingen terug vanaf pagina 10 in deze editie, maar ik wil u toch ook een idee geven waar ons belastinggeld nu eigenlijk aan wordt besteed. Het Europarlement is zo’n beetje het Brusselse Vaticaanstad, een stad binnen een stad. Hier gelden andere wetten, andere regels en tijd bestaat niet. Althans, zo lijkt het.Voordat een voorstel wordt aangenomen kan er letterlijk jaren over worden gediscussieerd, gedelibereerd en gedebatteerd. Het Europees Parlement is dan ook een gigantische bijenkorf waar het zoemt van de bureaucratie. Helaas zoemen de bijen wel allemaal steevast in hun eigen taal.

Als men het dan ook met elkaar eens is, dan kan Europa wel degelijk zijn tanden laten zien. Hoewel de landsbestuurders wel eens anders willen doen geloven, moeten ze zich toch houden aan de Europese wetten. Sterker nog: als Nederland niet heel snel extra energie gaat besparen, kunnen we forse boetes tegemoet zien. Dus hoe hard het kabinet-Rutte ook terugkomt van de door het kabinet-Balkenende gemaakte afspraken over energiebesparing, de Europese wet fluit ze keihard terug. Rutte en consorten zouden er dan ook goed aan doen hier proactief mee om te gaan. Als ze toch al keihard moeten bezuinigen, waarom dan niet keihard energie besparen? Die besparing krijgen ze volgens mij wél eenvoudig over de bühne.

David.vanbaarle@industrielinqs.nl

COLOFON dertiende jaargang nummer 04 2012 Utilities (10x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793 Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936 1100 AX Amsterdam T: 020 3122 088 F: 020 3122 080 redactie@utilities.nl Hoofdredactie David van Baarle 020 3122 082 Wim Raaijen 020 3122 081 Eindredactie Elise Quaden 020 3122 084 Redactie Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 088

Vaste medewerkers Klaas de Jong, Wil Kling, Pieter Pulleman, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Lay-out Gabriele Köbbemann Traffic Breg Schoen 020 3122 088 Drukkerij MediaCenter Rotterdam, Rotterdam Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (incl. BTW) Nederland/België D 132,50 Introductie NL/B 25% D 99,40 per jaar Overig buitenland D 156,50 Proefabonnement 3 mnd D 27,50 Studenten D 40,– Losse verkoopprijs D 18,50

De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) F: 0251-31 04 05 Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. U ontvangt wel een aanbieding voor een nieuw abonnement aan het einde van uw proefperiode.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw

abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform 2012 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 04 - 2012

005_commentaar.indd 5

03-04-12 16:53

infostroom Duitse gasopslag gekoppeld aan gasnet De Duitse aardgasleverancier Wingas heeft van de Nederlandse overheid toestemming gekregen om de ondergrondse opslaglocatie voor aardgas bij de Duitse grensplaats Jemgum aan te sluiten op het Nederlandse gasnetwerk.

De aansluiting zal plaatsvinden bij Oude Statenzijl, ten noorden van het Groningse Nieuweschans. Hiervoor wordt een veertien kilometer lange gastransportleiding met een diameter van negentig centimeter aangelegd. De werkzaamheden zijn in april van start gegaan en zullen een half jaar in beslag nemen.

Via de leiding kan maximaal 1,8 miljoen kubieke meter gas per uur worden verpompt.

Wingas is op dit moment druk bezig met de aanleg van de gasopslaglocatie bij Jemgum. Deze zal bestaan uit meerdere zoutcavernes, waarvan de eerste in 2013 in gebruik zal worden genomen. Het bedrijf gaat bij Jemgum aardgas uit zowel Rusland als de Noordzee opslaan en wil dit gaan leveren aan haar afnemers in West-Europa. De opslaglocatie zal hiervoor ook op het Duitse aardgasnet worden aangesloten. De opslagcapaciteit van Jemgum zal naar verwachting ruim één miljard kubieke meter gas bedragen.

Minister ontziet consumenten Het kabinet wil voorkomen dat consumenten op kosten worden gejaagd wanneer de samenstelling van het gas dat iedereen gebruikt om bijvoorbeeld te koken en het huis te verwarmen, gaat veranderen. Dat schrijft minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) in een brief aan de Tweede Kamer. Nu nog ontvangen huishoudens in Nederland gas met de samenstelling zoals dat in het Groningse Slochteren uit de grond komt. Deze voorraad raakt echter langzaam op. Daarom wordt gekeken naar andere gasbronnen. Deze alternatieven kennen een andere gassamenstelling, wat mogelijk gevolgen kan

hebben voor sommige gasfornuizen en CV-installaties. ‘Ik wil voorkomen dat consumenten onnodig op kosten worden gejaagd’, aldus minister Verhagen.

‘Daarom proberen we zo lang mogelijk gebruik te maken van gas uit Slochteren en denken we nu al na over de verre toekomst.’ Begin 2011 heeft minister Verhagen gegarandeerd dat de huidige gassamenstelling tot tenminste 2021 hetzelfde blijft. Daardoor kunnen consumenten in ieder geval de komende tien jaar hun huidige CV-ketel en gasfornuis blijven gebruiken. Voor de zomer heeft Verhagen uitgezocht of deze periode verder verlengd kan worden.

Grote zonnestroominstallatie in gebruik De Amsterdamse wethouders Gehrels en Van Poelgeest hebben onlangs samen met directeur Lodder van het Muziektheater driehonderdvijftig zonnepanelen op het dak van het Stadhuis/Muziektheater in Amsterdam in gebruik genomen. Deze zonnestroominstallatie is de grootste op één dak in Amsterdam en tegelijkertijd de grootste op een stadhuis of muziektheater. De zonnepanelen bedekken ongeveer duizend vierkante meter aan dakoppervlak. De hoeveelheid elektriciteit die met deze zonnepanelen wordt opgewekt is evenveel als het verbruik van dertig Amsterdamse huishoudens (circa 85.000 kilowattuur).

Hierdoor neemt de CO2-uitstoot af met 52 ton CO2 per jaar. De gemeente Amsterdam en het Muziektheater werken in het project samen met energieleverancier Greenchoice en met het Rijk dat een subsidie (SDE) verstrekte.

Amsterdam streeft naar veertig procent CO2-reductie in 2025 ten opzichte van 1990.

6 UTILITIES nr. 04 - 2012

006_7_D_infostroom.indd 6

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

03-04-12 11:08

Waterschappen geven voorzet Blue Deal Bij de Waterschapsdag onlangs gehouden in Den Haag heeft Peter Glas, voorzitter van de Unie van Waterschappen, opgeroepen tot een Blue Deal. Waterschappen willen zich committeren aan innovatieve samenwerking binnen de Gouden Driehoek van overheid, kennisinstellingen en het bedrijfsleven. Uitgangspunt is dat de innovaties die binnen de Topsector Water ontwikkeld worden starten

bij de vraag van de waterbeheerders.

Dit schept kansen om onze economie een impuls te geven en niet alleen het waterbeheer in Nederland te verbeteren, maar ook de exportpositie van Nederland in het buitenland, aldus Glas. Voor een zogenaamde Blue Deal is het volgens Glas nodig dat waterschappen hun vraag duidelijk maken richting de kennisinstellingen en bedrijven.

Noord-Korea nodigt atoomwaakhond uit Noord-Korea heeft inspecteurs van het Internationaal Atoomenergie Agentschap IAEA uitgenodigd om een bezoek aan het land te brengen. Dat hebben het IAEA en het Noord-Koreaanse regime gemeld. Met de uitnodiging zou Noord-Korea de westerse zorgen over het nucleaire programma willen wegnemen. Het stalinistische land wil een raket en satelliet lanceren, ter ere van de honderdste geboortedag van de eerste leider Kim Il-sung. Volgens aartsvijanden Zuid-Korea en de Verenigde Staten is de lancering een verkapte test met raketten. Onlangs was het bewind in Pyongyang nog met de Verenigde Staten overeengekomen zijn nucleaire programma te staken in ruil voor voedselhulp. Drie jaar geleden bezochten inspecteurs van het agentschap het gesloten Aziatische land voor het laatst. Ze waren toen niet welkom en werden Noord-Korea uitgezet.

Project snellere productie biowaterstof In het nieuwe Europese project HyTIME gaan negen partijen -kennisinstellingen en bedrijven- de komende drie jaar manieren onderzoeken om de waterstofproductie te verhogen.

Waterstofproductie uit biomassa door bacteriën kan heel efficiënt gaan, maar het proces duurt lang. Het project wil proberen deze tijd te verkorten. Het project zet in op een continu fermentatieproces dat een tot tien kilo waterstof per dag produceert. Het project

wordt geleid door Wageningen UR Food & Biobased Research. In HyTIME willen de onderzoekers de biomassa die overblijft na de productie van waterstof in het fermentatieproces in een anaerobe stap, onder zuurstofvrije condities, omzetten naar biogas en methaan. Het project werkt op basis van de momenteel meest efficiënte technologieën en via optimalisatie van de fermentatieprocessen aan een volledig werkend systeem.

Staatsbosbeheer levert biomassa Met ingang van 2014 levert Staatsbosbeheer jaarlijks 100.000 ton biomassa aan Stadsverwarming Purmerend (SVP) voor de opwekking van duurzame warmte.

Deze biomassa bestaat uit gesnipperd hout dat afkomstig is uit Nederlandse bossen, natuur en landschappen. Door het gebruik van biomassa spaart SVP op jaarbasis ruim 50.000 ton CO2 uit. SVP maakt nu nog gebruik van de fossiele restwarmte van een verouderde elektriciteitscentrale. Om haar warmtelevering toekomstbestendig te maken, heeft Stadsverwarming Purmerend besloten zelf warmte te gaan produceren en is zodoende een samenwerkingsverband met Staatsbosbeheer aangegaan.

De Italiaanse olie- en gasmaatschappij Eni heeft een groot gasveld gevonden voor de kust van het Afrikaanse Mozambique. Het veld ligt in het Mamba-gasgebied, dat met de nieuwe vondst een geschatte omvang krijgt van 1100 miljard kubieke meter. Het nieuwe gasveld ligt vijftig kilometer voor de kust van Mozambique onder 1848 meter water. De diepte van het veld bedraagt ruim 4,5 kilometer. Eni bezit een belang van zeventig procent in Mamba. Maatschappijen uit Portugal, Zuid-Korea en Mozambique bezitten de rest. In totaal worden de reserves van het Mamba-complex geschat op veertig biljoen kubieke meter gas.

Er zijn voor dit jaar 489 nieuwe initiatieven ingediend bij de stimuleringsregeling voor de productie van duurzame energie (SDE+), vooral op het gebied van zonne-energie, mestvergisting en aardwarmte. Met de initiatieven kan genoeg energie worden opgewekt voor het verbruik van 250.000 huishoudens.Voor de SDE+, die 13 maart 2012 werd opengesteld, bestaat veel animo. Er is voor dit jaar nu al twee miljard euro aan projecten ingediend. Ondanks het grote aantal aanvragen is het niet zeker dat met de aangevraagde projecten het beschikbare budget van 1,7 miljard wordt overschreden.

Vanaf nu is het mogelijk om elektriciteit via de NorNed-kabel te verhandelen op de dag van aankoop. Tot op heden werd de met deze kabel getransporteerde elektriciteit verhandeld op de day-ahead-markt. Handel op de dag van aankoop is belangrijk in het licht van de toegenomen behoefte aan flexibiliteit in verband met het aanbod van duurzame energie, dat op de day-ahead-markt een onvoorspelbaar karakter heeft. Indien onverwacht sprake is van een tekort aan elektriciteit, kan de NorNed-kabel extra capaciteit leveren. De ontwikkeling van de intraday-markt is opnieuw een belangrijke stap op weg naar een geïntegreerde Europese elektriciteitsmarkt.

UTILITIES 7 nr. 04 - 2012

006_7_D_infostroom.indd 7

03-04-12 11:08

Trending news op www.utilities.nl

1

Alle bussen in Arnhem-Nijmegen binnenkort op groen gas Donderdag 8 maart

Vanaf eind 2012 zal de grootste groen gas OV-concessie in Nederland in gebruik zijn.

Alle 225 stadsbussen van Connexxion in de Stadsregio Arnhem-Nijmegen gaan dan op groen gas tijden. CNG Net, dochterbedrijf van Ballast Nedam, levert vanaf eind 2012 twaalf miljoen kubieke meter groen gas aan. CNG Net gaat hierbij een strategische samenwerking aan met Connexxion. Connexxion

2

zal onder de naam ‘Breng’ deze concessie voor een periode van tien jaar uitvoeren. In de Stadsregio Arnhem Nijmegen rijden eind dit jaar 225 bussen op groen gas.

Met de uitbreiding van nog eens 115 stadsbussen worden er drie nieuwe tanklocaties gerealiseerd in Arnhem, Duiven en Huissen.

DavidvanBaarle In het transport is nog veel CO2 te besparen. Laat dit een voorbeeld zijn #utilities.nl

China wil met schaliegas steenkool verdringen Maandag 19 maart

China gaat zich richten op de winning van gas uit schalie.

Het land wil de huidige marginale jaarlijkse productie verhogen tot 6,5 miljard kubieke meter per jaar in 2015 en zestig tot honderd miljard in 2020. Dat staat in ontwikkelingsplannen van de Chinese overheid. Door de grotere productie van schaliegas wil China zijn afhankelijkheid van

kolen, die ongeveer zeventig procent van de elektriciteit in het land genereren, verminderen. Volgens verschillende schattingen heeft China meer aardgas in schalielagen dan bijvoorbeeld de Verenigde Staten. De VS is door de winning van onconventioneel gas netto-exporteur geworden van aardgas in plaats van importeur.

DavidvanBaarle Gas in plaats van steenkool scheelt toch al een derde van de uitstoot #utilities.nl Reporter wim raaijen @DavidvanBaarle Volgens mij veel meer #utilities.nl

3

CO2-opslagproject onder Noordzee Zondag 18 maart

E.ON Benelux en GDF SUEZ Energie Nederland willen samen CO2 opslaan onder de Noordzee. Het wordt het eerste grootschalige CCS-demonstratieproject in Nederland.

Naar verwachting gaat de bouw van de installaties later in 2012 van start. In de periode tussen 2015 en 2020 moet het Rotterdam Opslag en Afvang Demonstratieproject (ROAD)

per jaar 1,1 miljoen ton CO2 gaan afvangen van de nieuwe kolengestookte elektriciteitscentrale van E.ON op de Maasvlakte. Het gaat om 0,6 procent van de jaarlijkse CO2uitstoot in Nederland die vervolgens wordt opgeslagen in gasreservoirs onder de Noordzee.

DavidvanBaarle De EU is nog niet overtuigd van CCS. Veel hangt af van dit soort pilots #utilities.nl Reporter wim raaijen Slimmer dan onder een woonwijk #utilities.nl

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt.Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

8 UTILITIES nr. 04 - 2012

008_9_K_topics.indd 8

03-04-12 16:48

4

Rotterdam krijgt nieuw warmtenet Dinsdag 6 maart

Visser & Smit Hanab heeft de opdracht verkregen voor het ontwerp, de aanleg én het onderhoud van een warmtenet in de regio Rotterdam. Dankzij het leidingnetwerk wordt het mogelijk de restwarmte die vrijkomt bij industriële processen in de Rotterdamse haven te hergebruiken.

5

Gaat zonne-energie Griekenland redden?

Zondag 11 maart

De export van zonnestroom naar andere Europese landen wordt gezien als een redmiddel voor de Griekse economie. Spil daarbij is het Helios-project, de gefaseerde bouw van een zonnecelcentrale van 10 gigawatt.

8

Greenchoice houdt windmolens draaiend Dinsdag 27 maart

Energieleverancier Greenchoice start met een speciaal actietarief voor windmolens die geen subsidie meer krijgen. Hiermee kunnen de veelal kleinere windmolens verder draaien zonder subsidie en kan Greenchoice de komende vijf jaar de energieproductie afnemen. Dit jaar eindigt voor veel kleinere windmolenproducenten de MEP-subsidie die zij de afgelopen negen à tien jaar ontvingen.

DavidvanBaarle Echte ondernemers durven ook te investeren in duurzaam. Hulde voor Greenchoice #utilities.nl

9

Nederland hekkensluiter energiebesparing Maandag 5 maart Nederland scoort het slechtst in Europa op het gebied van energiebesparing. Het beleid verandert te vaak, de regelgeving is niet duidelijk of contraproductief en er zijn onvoldoende financiële stimulansen.

Dat blijkt uit een onlangs gepubliceerd rapport van de Europese Commissie voor Energie.

6

‘Schaliegas zorgt voor energierevolutie’ Vrijdag 9 maart De stijgende Amerikaanse olie- en gasreserves, die worden gewonnen uit leisteen en diepwaterbronnen en de recente ontdekkingen in het noordpoolgebied, dragen aanzienlijk bij aan de wereldwijde energiezekerheid, aldus Shell Topman Peter Voser.

DavidvanBaarle Als dit maar niet betekent dat de duurzame projecten stil komen te staan #utilities.nl

7

Platform Noordzee ontruimd wegens gaslek Maandag 26 maart Vanwege een gaslek bij het Elgin-veld, ongeveer 240 kilometer ten oosten van Schotse Aberdeen, heeft Total het personeel van een productieplatform in de Noordzee geëvacueerd.

DavidvanBaarle Nederland zal wel moeten besparen.

De EU komt met dwingende wetgeving #utilities.nl

10

Basisscholen vragen lespakket aan Vrijdag 23 maart

Netbeheerder Enexis heeft de afgelopen weken meer dan 500 aanvragen binnengekregen van basisscholen die aan de slag willen met het lespakket ‘Krachtmeting’. In het lespakket voor leerlingen van groep 7 en 8 van basisscholen staat de omslag naar duurzame energie centraal.

UTILITIES 9 nr. 04 - 2012

008_9_K_topics.indd 9

03-04-12 16:48

Analyse Nederland scoort volgens een onlangs gepu-

bliceerd rapport van de Europese Commissie (EC) het slechtst in Europa op het gebied van energiebesparing.

Het beleid verandert te vaak, de regelgeving is niet duidelijk of contraproductief en er zijn onvoldoende financiële stimulansen. Nu komt het Europees Parlement met dwingendere wetgeving die ervoor moeten zorgen dat de twintig procent besparing toch wordt gehaald.

Tekst: David van Baarle

Europa dwingt Nederland tot forse energiebesparing In 2007 is in Europa afgesproken om tot 2020 twintig procent energie te besparen, twintig procent van de verbruikte energie duurzaam op te wekken en twintig procent van de geproduceerde CO2 af te vangen.

Zoals het nu gaat, wordt die doelstelling van twintig procent besparing in Nederland bij lange na niet gehaald en zal de besparing waarschijnlijk maar negen procent zijn. Op 17 juni 2010 ondertekenden de leiders van de Europese lidstaten de langetermijnstrategie voor 2020. Hierbij werden de afspraken van 2007 nog eens bekrachtigd. Doel van deze strategie was de Europese economie te ontwikkelen tot een zeer concurrerende, sociale en groene markteconomie. Via nieuwe wetgeving stuurde de Europese Unie (EU) zijn lidstaten richting een duurzame en concurrerende economie.

Dat sturen was een groot woord.

Eigenlijk was die twintig procent energie-efficiencyverbetering meer indicatief. Het onvermijdelijke gebeurde dan ook: de lidstaten grepen de crisis aan als excuus om de goede voornemens overboord te zetten. Dit was tegen het zere been van de Europese Commissie, zeker gezien het feit dat duurzame energie en CO2-besparing 10 UTILITIES nr. 04 - 2012

010_11_13_interview.indd 10

veel meer geld en moeite vergden dan energie-efficiency.

De stelling van het Comité voor de industrie, onderzoek en energie is dan ook dat investeringen in energieefficiency zich direct terug verdienen en Europa bovendien minder afhankelijk van energie-import maken. Want zeker nu de Duitsers kernenergie hebben afgezworen, zal een steeds groter deel van de energievoorziening van buiten Europa komen. Nu al importeren we met zijn allen voor jaarlijks vierhonderd biljoen euro aan

Bindende doelen Uit onderzoek blijkt dat financiële stimulansen van de overheid de samenleving uiteindelijk meer geld opleveren dan ze kosten. In Duitsland heeft men berekend dat elke euro die de overheid investeert in energiebesparing, twee tot vijf euro extra belastinginkomsten en minder uitgaven aan werkloosheid betekent. De Europarlementariërs besloten dan ook om de richtlijnen om te zetten in bindende doelen. En aangezien sinds 2009 de macht van de EU een stuk groter is geworden,

Nu al importeren we met zijn allen voor jaarlijks vierhonderd biljoen euro aan olie, gas en kolen. En daarmee wordt Europa steeds meer een speelbal van de wereldenergiehandel in plaats van zelf het spel te bepalen. olie, gas en kolen. En daarmee wordt Europa steeds meer een speelbal van de wereldenergiehandel in plaats van zelf het spel te bepalen. De Europese bestuurders zien zelfs een direct verband tussen de landen die momenteel economisch in het zwaarste weer zitten en afhankelijk zijn van nietEuropese energiebronnen.

dwingt die nieuwe regelgeving de lidstaten een stuk meer te investeren in energiebesparende maatregelen dan ze nu doen.

Zover is het nog niet, de voorstellen moeten eerst nog worden goedgekeurd door het Europees Parlement.

Er klinkt in Brussel echter weinig weerstand tegen de maatregelen die

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

03-04-12 15:55

de Europese Commissie wil doorvoeren. Men verwacht dan ook rond juni een akkoord te hebben waaraan lidstaten vanaf 2014 verplicht worden te voldoen. Overigens is daarbij nog steeds het doel om de energie-efficiency in 2020 twintig procent te verbeteren. Enige verschil is dat met de voorgestelde dwingende maatregelen die twintig procent ook daadwerkelijk wordt gehaald.

Gebouwde omgeving De meeste resultaten worden verwacht van de gebouwde omgeving.

Aangezien zo’n veertig procent van de totale energieconsumptie opgaat aan gebouwverwarming, koeling en verlichting is hier het meeste te halen, zo redeneert de EC. Daarbij verwacht ze een voortrekkersrol van de lokale overheden. En dus worden lidstaten vanaf 2014 verplicht om jaarlijks 2,5 procent van de publieke gebouwen groter dan 250 vierkante meter te renoveren. Hoewel de doelen vastliggen, hebben de lidstaten nog wel enige mate van keuzevrijheid.

Wanneer de vastgestelde 2,5 procent niet reëel of haalbaar is, mogen ze ook naar alternatieve energiebesparingmogelijkheden kijken. Uiteraard

moet daarbij wel een zelfde besparingsequivalent worden gehaald. Het Comité voor de industrie, onderzoek en energie stelt zelf als alternatief voorbeeld een zeer grondige renovatie aan een kleiner areaal dan de 2,5 procent van het totale aantal overheidsgebouwen.

Hoewel de EC zijn lidstaten niet wil voorschrijven hoe ze de gestelde doelen moeten halen, heeft ze wel degelijk haar voorkeur uitgesproken voor warmtekrachtkoppeling (WKK).

De Europese regeringsleiders zullen in 2015 dan ook een routekaart voor duurzame verwarming en koeling moeten samenstellen met daarin een gedetailleerde kosten-batenanalyse voor de specifieke klimaatomstandigheden in de betreffende lidstaat.

Uiteraard moet daarbij ook rekening worden gehouden met de economische haalbaarheid en de technische inpassing per regio.

Utilities Ook de energiebedrijven ontkomen niet aan de besparingsdrift van de Europese Commissie.

Energiebedrijven zullen verplicht hun klanten moeten helpen met energiebesparing. In de voorstellen die nu ter beoordeling bij het Europarlement

liggen, stelt men dat energiebedrijven van de totale energie die ze aan hun klanten leveren anderhalf procent moeten besparen. In de praktijk zal men een gemiddelde nemen van de productie van de afgelopen drie jaar. Door voorlichting te geven en energiebesparing te stimuleren, met name bij de armste klanten, denkt het Comité dat uiteindelijk zelfs meer dan die verplichte anderhalf procent kan worden bespaard. Men hoopt er dan ook op dat er bedrijven opstaan die handel zien in energiebesparing.

Met name energy service company’s (Esco’s) zouden een grote rol kunnen spelen in verduurzaming van de energieproductie en besparingen in energieconsumptie. Het Comité stelt voor om financiële faciliteiten te bieden aan dit soort dienstverleners. Dit potje zou kunnen worden bekostigd uit de boetes die worden betaald voor het niet halen van de doelstellingen.

Daarbij stelt het Comité ook verplicht dat klanten accurate rekeningen krijgen die zijn gebaseerd op het daadwerkelijke verbruik. Impliciet wordt met deze maatregel de invoering van smart meters verplicht gesteld. Hoewel de definitie van smart meters nog steeds onderwerp van UTILITIES 11 nr. 04 - 2012

010_11_13_interview.indd 11

03-04-12 15:55

Tijdelijk of semi permanent behoefte aan extra warmte en/of energie?

Uw bron van informatie bij het kopen of huren van ketelinstallaties voor stoom, warm en heet water.

Verhuur

• warmwaterketels tot 8 MW • heetwaterketels tot 12 MW • automatische expansie-inrichtingen • stoomketelunits tot 28 barg van 400 kg/hr tot 16.000 kg/st • ontgassers, voedingswatertanks, ontharders • olietanks 3, 5, 10 en 20m3 • in container, buitenopstelling of romneyloodsen

Services

• 24 uurs storingsdienst • leidingwerkmontage • onderhoud • engineering

Milieuzorg

• Low-NOx installaties • geluidsbesparende omhuizingen • CE normering

www.ecotilburg.com Postbus 899, 5000 AW Tilburg - Hectorstraat 23, 5047 RE Tilburg - Tel: 013 5839440 - Fax: 013 5358315 - E-mail: info@ecotilburg.com

Laborelec is a centre of expertise for electrical power technology.

Among our customers are transmission and distribution grid operators, power plants, and industrial and tertiary companies. Our experts have an in-depth knowledge and understanding of various types of electrical equipment, electrical system dynamics in networks, and electromagnetic compatibility, among others.

This valuable background enables us to offer a broad range of specialized services.

Laborelec Belgium Rodestraat 125, BE-1630 Linkebeek, Belgium Tel: + 32 2 382 02 11 • Fax: + 32 2 382 02 41 www.laborelec.com • info@laborelec.com

012_eco_labor.indd 1 advertentie_A5_samen werken_ENG.indd 1

03-04-12 10:17 1/12/11 09:49

discussie is, wil de EC in ieder geval dat klanten maandelijks (elektriciteit) of tweemaandelijks (gas) een afrekening krijgen.

Verder uitte het Comité zijn zorgen rondom de zogenaamde carbon leakage. Het systeem van emissierechten haalt volgens hen de prikkels weg voor investeringen in schone energie.

Er was al een overschot aan emissierechten in 2011 en met de korte winter is dat aantal alleen nog maar gegroeid. Inmiddels is de prijs voor CO2 zo’n zeven à tien euro per ton, terwijl men hoopte op een prijs van rond de twintig euro. Men stelt dan ook voor om voor de derde ronde van de emission trading scheme (ETS) een deel van de emissierechten uit de markt te halen (set-aside). In welke mate de EU de rechten zal beperken en welke gevolgen dit zal hebben, is nog niet duidelijk. Uiteraard moet de Europese Commissie eerst de economische gevolgen van een eventuele set-aside berekenen voordat ze hier echte uitspraken over kan doen. Maar dat de huidige CO2-prijzen te laag zijn, daar is Europa het wel over eens.

Transport De industrie komt wat betreft de energiebesparingdrang van de EU er goed van af. Nu is dat niet geheel verwonderlijk aangezien de energiegrootverbruikers de afgelopen jaren al aanzienlijke besparingen hebben doorgevoerd. Zo heeft de chemische industrie gemiddeld sinds 1990 een energiebesparing van maar liefs vijftig procent gerealiseerd. De enige extra maatregel voor de grotere energieverbruikers is dan ook eens in de vier jaar een verplichte energie audit.

De tijd van studies en proefprojecten is voorbij; Nederland zal actie moeten ondernemen en grootschalig energie besparen.

De transportsector is tot nog toe buiten de CO2-discussie gehouden en ook wat betreft besparing ziet het Comité kansen. Hoewel ook hier nog geen concrete uitspraken zijn gedaan, ziet men wel dat het bijna onvermijdelijk wordt ook hier energiebesparing te stimuleren. De transportsector is tenslotte verantwoordelijk voor bijna een derde van het totale Europese energieverbruik. Men ziet met name besparingsmogelijkheden in transportmanagement waarbij in de keuze voor transportmiddelen ook de CO2-uitstoot moet worden meegenomen.

Investeringen Met de huidige besparing van negen procent, gaapt er nog een gat van elf procent.

Nederland zal dus hard aan de slag moeten om de gestelde doelen alsnog te halen. Met dat lage percentage lopen we niet alleen achter in energiebesparing, maar lopen we

GroENE mEETLAT In ‘Coming Clean: the Global Cleantech Innovation Index 2012’ zijn 38 landen langs de schone technologiemeetlat gelegd. Daarbij zijn vijftien criteria gehanteerd die aangeven wat de kans is dat een creatief idee ontstaat en de kans dat het uitgroeit tot een commercieel succes. Nederland scoort goed op het gebied van kennis -universiteiten en kennisinstituten- en de allereerste fase, waarbij een idee wordt uitgewerkt tot een start-up in de schone technologiesector. Daarna gaat het echter snel bergafwaarts. Te weinig Nederlandse ideeën halen de markt en groeien uit tot een commercieel interessant product. Koploper Denemarken, en ook Israël, Zweden, Finland en de VS slagen daar veel beter in.

ook nog eens geld mis. De Europese Unie heeft in 2009 4,6 miljard euro beschikbaar gesteld voor landen om te gebruiken voor energiebesparing. In Nederland wordt hiervan nauwelijks gebruik gemaakt. Het vorige kabinet had nog enkele tijdelijke stimuleringsregelingen voor energiebesparing, maar het huidige kabinet heeft deze afgeschaft en de doelstellingen zelfs verlaagd. Nu de Europese Commissie echter zijn spierballen laat zien, ontkomt ook Nederland niet aan grootschalige renovaties aan overheidsgebouwen.

Inmiddels zijn de onderhandelingen in het Europees Parlement in volle gang en men denkt eind juni een akkoord te hebben. Uiteraard worden over de uitvoering van de plannen nog heftige discussies gevoerd. En ook de manier van meten is onderwerp van discussie. Inzet is nog steeds om landen te begeleiden naar die twintig procent besparing in 2020. Dat betekent voor Nederland een extra aanslag op de toch al krappe Rijksbegroting. In hoeverre de EU gaat meebetalen aan de rekening is ook nog niet bekend.

Vooralsnog gaat men ervan uit dat energiebesparing zichzelf terugverdient. Bovendien geeft het verplicht stellen van de besparingsmaatregelen zekerheid aan financiële instellingen dat hun investeringen renderen. De tijd van studies en proefprojecten is voorbij; Nederland zal actie moeten ondernemen en grootschalig energie besparen. n UTILITIES 13 nr. 04 - 2012

010_11_13_interview.indd 13

03-04-12 15:55

technologie Bos van nanobomen maakt waterstof Ingenieurs hebben een manier ontdekt om op een milieuvriendelijke en goedkope manier waterstof te produceren. Het team van de universiteit van Californië in San Diego bouwde een bos van kleine nanodraad-boompjes. Deze boompjes vangen zonlicht op. Het zonlicht kan vervolgens worden gebruikt om waterstof te verzamelen. Omdat nanodraden gemaakt worden van natuurlijke materialen als silicium en zinkoxide is het ook een goedkope manier om op grote schaal waterstof te produceren.

De kleine boompjes zijn gemaakt van nanodraad: dit zijn kleine halfgeleidende staafjes. Doordat de bomen een verticale structuur hebben, kunnen zij een maximale hoeveelheid zonneenergie opvangen. De verticale struc-

tuur vangt en absorbeert namelijk licht, terwijl platte oppervlakken slechts licht reflecteren. Waterstof is een schone brandstof die in de toekomst mogelijk fossiele brandstoffen kan vervangen.

Maar de manier waarop de ‘schone’ brandstof wordt geproduceerd is niet milieuvriendelijk. De nanodraad-boom is wel een milieuvriendelijke manier om waterstof te produceren. Om water te splitsen in zuurstof en waterstof (zodat er waterstofgas ontstaat) wordt gebruikgemaakt van een serie 3D-nanodraden met vertakkingen die zonlicht omzetten in energie.

Magnetische lens moet transport elektriciteit efficiënter maken Een ‘lens’ kan het elektromagnetisch veld rond een transportkabel dusdanig bundelen en op een tweede kabel richten dat daarin een elektrische stroom wordt opgewekt.

Dat lijkt in elk geval de uitkomst van een studie die onderzoekers van de Duke University in Durham in het Amerikaanse North Carolina uit-

voeren met de Mitsubishi Electric Research Laboratories. Hun bevindingen zouden het draadloze transport van elektriciteit efficiënter kunnen maken. Draadloos transport wordt al langer gebruikt om onder meer tandenborstels op te laden en om trams zonder bovenleiding door de stad te kunnen laten rijden.

De ‘lens’ werkt zodanig dat een magnetisch veld nagenoeg zonder verlies kan worden overgebracht. Vooralsnog bestaat de ‘lens’ alleen in de vorm van berekeningen die aantonen dat het principe werkt. Het onderzoek richt zich nu op materialen waarmee de theorie in praktijk kan worden gebracht.

UT-auto moet duizend kilometer op één liter brandstof rijden

Green Team Twente, bestaande uit elf studenten van de opleiding Werktuigbouwkunde aan de Universiteit Twente (UT), bouwt een auto die duizend kilometer met één liter brandstof moet kunnen rijden.Van 17 tot en met 19 mei racet het team tegen ruim twee-

honderd andere teams uit heel Europa tijdens de Shell Eco-marathon Europe.

De elf studenten van de opleiding Werktuigbouwkunde zijn druk bezig met het bouwen van een auto die deel neemt aan de race. De auto die de studenten bouwen moet duizend kilometer kunnen rijden op één liter brandstof.

Om dit voor elkaar te krijgen, wordt er gebruikgemaakt van lichtgewicht materialen en constructies en een geavanceerde rijstrategie. Zo maakt het team gebruik van een chassis dat bestaat uit één centrale buis, en is de vering geïnte-

greerd in de ophanging.Verder is de carrosserie geheel opgebouwd uit koolstofvezel, en is er een systeem aanwezig dat de remenergie terugwint en gebruikt om op te kunnen trekken.

Het team neemt deel aan de wedstrijd in het UrbanConcept klassement. De auto’s die hieraan meedoen, dienen zo veel mogelijk op een doorsnee personenwagen te lijken. Zo moet de auto bijvoorbeeld beschikken over verlichting, moet hij een minimumhoogte van één meter hebben en is een ruitenwisser verplicht.

14 UTILITIES nr. 04 - 2012

014_15__J_technologie.indd 14

03-04-12 11:07

Quantumproces haalt meer energie uit zonlicht Het rendement van zonnecellen kan enorm verhoogd worden door energieverliezen te reduceren. Voordat het invallende zonlicht elektriciteit heeft weten op te wekken gaat een groot deel van de energie van het licht verloren aan opwarming van de zonnecel. Onderzoekers van Technologiestichting STW, NanoNextNL, de Universiteit van Amsterdam en de Technische Universiteit Delft hebben nu experimenteel inzicht gekregen in een quantumproces in nanokristallen van silicium dat overtollige energie

van licht overdraagt aan naburige nanokristallen, zodat energieverlies in de vorm van warmte wordt vermeden. Een zonnecel bestaat uit een halfgeleidermateriaal. Dat materiaal absorbeert lichtdeeltjes (fotonen) doordat elektronen in de valentieband

de energie van fotonen opnemen en hierdoor in de geleidingsband terechtkomen. Daarbij laten ze een gat in de valentieband achter. In de geleidingsband hebben de elektronen veel bewegingsvrijheid. Daardoor kun je de elektron-gat-paren uit het materiaal trekken, en wek je elektrische stroom op. Alle energie die groter is dan de bandkloof gaat binnen enkele femtoseconden verloren aan roostertrillingen in het materiaal, waardoor de zonnecel warm wordt. Hier valt iets tegen te doen met silicium-nanokristallen in het materiaal.

Robotkwal haalt energie uit omgeving

Fosfaat uit afvalwater

Wetenschappers hebben een robotkwal ontwikkeld die in theorie nooit zonder energie zal komen te zitten.

De robot die onder water leeft, haalt zijn energie namelijk uit water. En aangezien de robot daardoor omringd wordt, hoeft deze niet bang te zijn voor energietekorten.

De robot, ‘Robojelly’ genoemd, beweegt zich ongeveer net zo als een echte kwal voort. Net als een echte kwal kan de robot zijn vorm en grootte aanpassen om zich te verplaatsen. De robot beschikt daartoe over ‘spieren’ die zich samen kunnen trekken en kunnen ontspannen. Wanneer de spieren zich ontspannen dan neemt de kwal automatisch weer de vorm aan die deze voor de krachtinspanning had. Dat kan de

Wetenschappers hebben een methode ontworpen om bacteriën fosfaat op te laten nemen uit afvalwater voor hergebruik. Door een elektrische schok door het water te leiden, blijken bacteriën hun cellen kortstondig open te stellen, waardoor ze snel efficiënt fosfaat op namen in hun cel. Door de bacteriën vervolgens uit het water te vissen, kan het fosfaat worden teruggewonnen en blijft er schoner water over. De wetenschappers denken met de schokmethode een snelle en goedkope manier gevonden te hebben om fosfaat te verwijderen uit het water.

Fosfaat is een belangrijke bouwstof voor al het leven en een belangrijk ingrediënt van kunstmest. Resten fosfaat uit kunstmest eindigen met name in water. Het zorgt voor overmatige groei van algen die al het zuurstof verbruiken. Een aantal bacteriesoorten kan fosfaat uit het water filteren. Tot dusver was het opnameproces te inefficiënt. De Noord-Ieren hopen daar verandering in te hebben gebracht.

robot doen dankzij geheugenmetalen: materialen die zich hun oorspronkelijke vorm kunnen ‘herinneren’.

Om de robot zo te laten bewegen, is energie nodig. Die haalt de robot uit chemische reacties die op zijn eigen oppervlak plaatsvinden. Bij die reacties zijn zuurstof en waterstof in het water en het platina op de robot betrokken. De reacties zorgen voor hitte die weer naar de kunstmatige spieren van de robot wordt gestuurd en ervoor zorgt dat deze verschillende vormen kunnen aannemen. Eigenlijk haalt de robot dus energie uit zijn omgeving.

Er is geen externe energiebron nodig en dus kan de kwal eigenlijk zolang deze zich in het water bevindt energie opwekken.

UTILITIES 15 nr. 04 - 2012

014_15__J_technologie.indd 15

03-04-12 11:07

Innovatie Waar banken steeds minder risico durven

nemen, kan de massa duurzame innovatie een eerste duwtje in de rug geven. Crowdfunding is een nieuwe financieringsvorm die vooral in Amerika al zeer succesvol is. Ook in Nederland zijn nu de eerste bedrijven actief die bemiddelen tussen investeerders en ondernemers. Door gebruik te maken van de kennis en financiële middelen van velen, vullen zij het gat op tussen innovatie en marktpenetratie.

Tekst: David van Baarle

Crowdfunding voor duurzame energie De wereld verandert sneller dan ooit.

Landen die voorheen ontwikkelingshulp kregen, geven nu zelf financiële steun aan minder bedeelde landen.

Banken, eens de financiële bastions van de wereld, krijgen staatssteun om het hoofd boven water te houden. Het is niet zo gek dat ook economische structuren veranderen. Waar tot nog toe grote internationale conglomeraten de macht hebben, zoeken de kleinere innovatieve bedrijven naar nieuwe samenwerkingsverbanden en tijdelijke coalities om snel te kunnen reageren op de marktvraag. Met het internet als ruggengraat is het steeds eenvoudiger om gelijkgestemden te vinden en gezamenlijk oplossingen voor praktische problemen te bedenken. Open innovation, wordt het ook wel genoemd, en het komt erop neer dat vele creatieve geesten meer weten dan één. Ook de financiering van dit soort creatieve projecten komt steeds vaker tot stand via de sociale netwerken. Dit wordt dan weer ‘crowdfunding’ genoemd.

Inmiddels zijn er ook Nederlandse initiatieven op dit vlak ontstaan. Een bijzondere project is Share2start, dat zich specialiseert in duurzame innovatie.

Jan Bouw is medeoprichter van het initiatief dat duurzame ondernemers de nodige financiële middelen moet 16 UTILITIES nr. 04 - 2012

016_17_T_artikel.indd 16

bieden om van start te gaan. ‘De huidige economische crisis versnelt een proces dat al langer gaande is’, zegt Bouw. ‘Banken durven steeds minder risico te nemen en de overheid treedt steeds meer naar de achtergrond.

Waar eerst nog subsidies waren te verdelen voor innovatieve ideeën, drogen die bronnen nu langzaam op.

Vooral starters zijn daar de dupe van geworden. Want als de overheid al geen risico meer wil lopen, waarom zouden banken dat nog doen?’ Bouw heeft zelf jarenlang bij ABN Amro gewerkt en specialiseerde zich met name in het mkb. ‘Toen al merkten we dat goede ideeën vaak blijven hangen en niet goed van de grond komen omdat de ondernemers niet goed de weg wisten naar de juiste instanties en geen kaas hadden gegeten van marketing. Ze konden hun product gewoonweg niet goed verkopen, waardoor ze niet verder kwamen dan een goed idee.’ Bouw wist dat in Amerika al veel was bereikt met crowdfunding, maar in Nederland werd er nog niet veel mee gedaan. ‘Amerika loopt meestal voor op Europa en ook in dit geval is crowdfunding daar al veel vaker een beproefd middel gebleken bij het op de markt brengen van innovatieve producten of diensten.’

Risico De basis is eenvoudig. Een startende ondernemer zet zijn product of dienst op een website en meldt daarbij hoeveel geld hij denkt nodig te hebben voor de ontwikkeling ervan.

Bouw: ‘We hebben daartoe altijd eerst een persoonlijk gesprek met de ondernemer en stellen daarbij vast welke aanpak het meest succesvol is voor zijn project.Vervolgens kunnen mensen een participatie kopen en zodra het gewenste bedrag is bereikt, wordt het geld van de bankrekening van de aandeelhouders gehaald en op die van de ondernemer gestort. De investeerders krijgen uiteindelijk een aandeel van de winst, maar dan moet uiteraard wel eerst winst worden gemaakt.’ Het kan ook nog eenvoudiger: iemand heeft al een ontwerp voor een product en begint pas met produceren als hij er voldoende heeft verkocht. ‘Belangrijk bij crowdfunding is dat de focus op de passie van de ondernemer en op kansen ligt en niet zozeer op cijfers, zekerheden of risico’s. Het geld komt meestal van mensen die in een product geloven en het zonde zouden vinden als het niet op de markt komt.Vaak zijn dat mensen die heel dicht bij de uitvinder staan, of zoals de Amerikanen zeggen: family, friends and fools. Doordat deze groep vroeg bij het innovatieproces betrok-

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

03-04-12 11:07

ken is, kan ze meehelpen het product te verbeteren of op hun wensen aan te passen. Bovendien is tegen de tijd dat het product marktrijp is, gelijk een markt beschikbaar en een groep die het product kan aanbevelen aan hun netwerk.’

Uiteraard zijn ook dit soort nieuwe manieren van fondsenwerving aan regels gebonden. ‘We worden nauw in de gaten gehouden door de Autoriteit Financiële Markten (AFM, red). Maar eerlijk gezegd moeten zij ook nog wennen aan het idee van crowdfunding. Voor de wet bestaat dit soort fondsenwerving namelijk nog helemaal niet. De AFM, de Nederlandse Bank en het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie volgen ons en vijf andere crowdfunders dan ook nauwkeurig om hun positie te bepalen. Uiteraard moeten we wel een financiële bijsluiter publiceren, maar we zijn sowieso heel open over het risico dat investeerders lopen. We willen ook graag een eigen keurmerk ontwikkelen omdat dat meer vertrouwen genereert bij het publiek. Tot nog toe zijn de bedragen in ieder geval beperkt tot 2,5 miljoen euro. Daarboven ben je verplicht een prospectus samen te stellen en dat zou veel te veel extra rompslomp en kosten met zich meebrengen.

In Amerika is wetgeving in de maak waarbij de limiet zelfs maar één miljoen bedraagt, dus dat bedrag is voor de meeste starters ruim voldoende.’

Ondernemingsplan Uiteraard is de dienst niet geheel gra-

tis en vrijblijvend. ‘Mensen met goede ideeën nodigen we uit en begeleiden we bij het zetten van hun eerste stappen op weg naar een marktintroductie. We vragen uiteindelijk een fee van vijf of vijftien procent van de winst.

Dat doen we op no cure no pay-basis dus ook wij lopen een risico. Onze tegenprestatie is dat we helpen met het opstellen van een goed businessplan, helpen bij de projectpresentatie, het kiezen van de juiste financieringsvorm en we maken een pitchvideo waarin de ondernemer zijn plan presenteert. Het verschil tussen de vijf en vijftien procent is de mate waarin wij iemand begeleiden. We hebben een netwerk van specialisten die onze klanten kunnen ondersteunen waar nodig en daarvoor willen we uiteraard een iets groter percentage van het te financieren bedrag.’

Toetsing Bouw verwacht veel van deze manier van fondsenwerving. ‘Je ziet nu al dat er steeds meer burgerinitiatieven ontstaan om duurzame energie nu eens echt van de grond te krijgen. Buurtcoöperaties willen gezamenlijk een windmolen kopen of investeren in zonne-energie. Vaak loopt men dan vast op de financiering. Een onafhankelijke partij die de fondsen beheert en ervoor zorgt dat iedereen zijn bijdrage levert, kan hier een belangrijke doorbraak betekenen.’

Bouw hoopt dat uiteindelijk ook innovatieve industriële bedrijven aansluiten op de crowdfunding-beweging. ‘Je ziet toch dat veel industriële bedrij-

ven huiverig zijn om te investeren in echt vernieuwende technologie of nieuwe diensten. Ze zouden over de streep kunnen worden getrokken als blijkt dat de helft van de financiering al binnen is via de crowd. Investeren in nieuwe technologie is ook een kwestie van gunnen. Uiteraard waken ook wij ervoor dat mensen dingen beloven die tegen de energiewetten of natuurwetten ingaan. Wanneer een technologie zo nieuw is dat ik het realiteitsgehalte niet kan checken, kan ik wel terugvallen op een aantal experts. Zo hebben we onlangs een project gepresenteerd gekregen dat zich bezighoudt met watergas, ook wel knalgas genoemd. Geïnjecteerd in een brandstofmotor zou dit behoorlijke besparingen kunnen opleveren.

Nu wordt er op de technische universiteiten daadwerkelijk geëxperimenteerd met dit soort gassen, dus is het niet geheel uit de lucht gegrepen.’

Een project dat in ieder geval doorgaat, is die van de Mobibus. Twee ondernemers die hun sporen hebben verdiend in de parkeer en carpoolbusiness bedachten een plan voor een servicebus op carpoolplaatsen.

De bus biedt behalve diensten als eten en drinken ook veiligheid en hygiëne op de Nederlandse carpoolplaatsen. Daarbij worden flexplekken in de bus ingericht zodat carpoolplaatsen echt een meerwaarde bieden. Inmiddels is de benodigde twintigduizend euro zo goed als binnen en de eerste bus wordt binnenkort in gebruik genomen.’ n UTILITIES 17 nr. 04 - 2012

016_17_T_artikel.indd 17

03-04-12 11:07

Utilities.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld

Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

www.utilities.nl

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor

_adv_www_uilities.indd 43 018_www.indd 1

02-04-12 10:16 10:29 03-04-12

ENERGIE

UTILITIES 19 nr. 04 - 2012

019_L_katern_energie_cover.indd 19

03-04-12 11:07

ENERGIE Ruim twee jaar geleden begon ons land

als een van de eersten in Europa met het onderzoek naar slimme netten. Nu gaat het hard: naast een dozijn proeftuinen in de gebouwde omgeving staan er bijna evenveel in de industriële omgeving op stapel.

Eindgebruikers hebben vaak de sleutel in handen. Het komt aan op samenwerking.

Tekst: Tseard Zoethout Beeld: Cofely

Slimme netten worden marktrijp Met zoveel proeftuinen voor intelligente netten, dit jaar ondersteund vanuit het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie, loopt Nederland wereldwijd voorop in het onderzoek naar de koppeling van vraag en aanbod van centrale en decentrale (lees: duurzame) energiebronnen. En dat is niet eens zo vreemd: ons land heeft immers een uiterst betrouwbaar en veilig elektriciteitsnet, een heel scala middelgrote en grote ondernemingen in de ICT en een zeer hoge acceptatiegraad in de EU voor technologische oplossingen onder eindgebruikers.

Bovendien bieden slimme energienetten grote kansen nu het economisch wat slechter gaat. Netbeheerders hoeven de komende decennia, door

over decentraal vermogen beschikken (wind, micro-WKK, PV, warmtepompen) kunnen verbruik haarfijn en vooraf op productie afstemmen.

Juist voor het snel stijgende aandeel aan duurzame energiebronnen worden slimme netten steeds belangrijker.

Willen we windstroom bij overvloedig aanbod niet voor een appel en een ei op de spotmarkt verkopen?

Dan slaan we het -op afstand en/of via een applicatie via internet- bijvoorbeeld in vriesinstallaties op. Zijn er daarentegen hoge energieprijzen terwijl een deel van ons zwaar materieel (vorkheftrucks, diepladers, vrachtwagens) of wagenpark juist elektrisch is uitgerust? Dan laten we de batterijen die daarin zitten juist weer stroom aan een distributienet leveren. Aan de

Met zoveel proeftuinen voor intelligente netten loopt Nederland wereldwijd voorop in het onderzoek naar de koppeling van vraag en aanbod van centrale en decentrale energiebronnen. afnemende piekbelasting en een gelijkmatiger verbruikspatroon, niet miljarden euro’s extra in nieuwe netten te investeren; leveranciers krijgen met flexibele tarieven de gelegenheid om innovatieve energiediensten te ontwikkelen en eindgebruikers die zelf

energie-infrastructuur hoeft immers weinig veranderd te worden: enkele zorgvuldig uitgekozen laadpunten vlak voor kantoor of op het bedrijventerrein, voldoende dakoppervlak op de zon en ruimte voor buffering in, onder meer, WKO-systemen.

Hoogkerk en erna Zo kan de situatie er straks uitzien, meent Frits Bliek, projectleider slimme netten bij het nu Noors-Nederlandse energiekennisbedrijf DNV KEMA, tevens programmacoördinator van het Smart Energy Collective (SEC). In Hoogkerk, een Groningse wijk waar alle parameters voor slimme netten de afgelopen twee jaar tot op het bot zijn onderzocht, heeft de technologie van slimme netten zich voor het eerst ter wereld bewezen. ‘Voor de capaciteit en lokale energievoorziening maakt het namelijk niet uit door welke bron een warmtepomp of een WKK-installatie wordt aangestuurd. Oplossingen zijn onafhankelijk van de applicatie. Ook hebben we de opwekking en vraagsturing geïntegreerd’, zegt Bliek.

De tweede fase van Hoogkerk, dat dit jaar met ruim een dozijn elektrische auto’s en dertig tot vijftig huishoudens start, wordt wellicht nog spannender.

‘De komende jaren’, vervolgt Bliek, ‘onderzoeken we hoe we allerlei nieuwe energiediensten kunnen verwaarden en onder welke condities slimme netten aantrekkelijk voor de eindgebruiker worden. We richten ons op twee varianten: ‘peer to peer’ levering, dus bijvoorbeeld vanuit Utrecht rechtstreeks aan een nevenvestiging in Maastricht, en korting op energieprijzen met wisselende tarie-

20 UTILITIES nr. 04 - 2012

020_21_22_23_S_katern_energie 2.indd 20

03-04-12 11:07

ven. Slimme apparatuur voor eindgebruikers wordt niet vergeten: na verloop van tijd gaan leveranciers, zoals Philips of NXP, beiden partners in het SEC, naar verwachting op veel grotere schaal producten in de markt zetten, bijvoorbeeld slimme wasmachines die op basis van de dan geldende energieprijs hun programma aanpassen.’

De invoering van slimme netten wordt overigens zeker niet alleen vanuit technologie bepaald. Volgens Bliek komt het er ook op aan slimme verbanden en een meer flexibele energieinfrastructuur te scheppen die met het jaar meegroeit en voor langere tijd stand kan houden. Schiphol ‘the Grounds’ en de kantoorpanden van ABB en Siemens in Alphen aan den Rijn, beiden eveneens partners in het SEC, zijn daar mooie voorbeelden van.

Op Schiphol wil men op het private netwerk slimme energiediensten toetsen waarbij uitwisseling wordt gefaciliteerd tussen de meerdere partijen die deel uitmaken van Schiphol ‘the Grounds’. Het gaat daarbij onder meer om WKK’s, een biovergister, elektrisch vervoer en een PV-park in oprichting.

De randvoorwaarden zijn nog niet bepaald. ‘Pas als de commerciële propositie succesvol is gedefinieerd en de bedrijven aanhaken, zal het project starten. Wij verwachten dat dit eind dit jaar gebeurt’, licht Bliek toe.

Bij ABB en Siemens demonstreert het SEC vooral de commerciële aggregatiediensten voor kantoorpanden. De uitdaging zit hem erin om enerzijds het vraagprofiel tussen de kantoren af te stemmen, anderzijds de vraag naar licht en warmte afhankelijk te maken van bezetting van de werkplek. In combinatie met lokale opslag van energie en wisselende elektriciteitsprijzen kunnen de partijen dan het vraagprofiel van de kantoren optimaliseren. Tevens komt er een laadinfrastructuur voor elektrische auto’s. Ook hier is vraagsturing de uitdaging. ‘De SEC-projecten verkeren in een conceptfase waar de discussie over wat wel en wat niet gerealiseerd gaat worden en wie er gaat deelnemen, nog lopend is. Dat betekent dat we niet op voorhand de lokale energievraag en het aanbod op elkaar af kunnen stemmen’, aldus de programmacoördinator.

Meegroeien Die situatie gaat ook op bij het nieuwe bedrijventerrein ten zuiden van de A1, bij Deventer.

Proeftuinen voor slimme netten worden immers niet voor niets proeftuinen genoemd, experimenten waarin meerdere partijen nu eens samenwerken, dan weer uit elkaar gaan.

Daardoor verandert het economisch speelveld en moet het concept, gaandeweg het traject, bijgesteld worden.

Het ontstaan van slimme netten op dit nieuw aan te leggen bedrijventerrein is in dit opzicht exemplarisch. Al daterend uit de vorige eeuw stelde de gemeente Deventer als voorwaarde dat men op het nieuwe bedrijventerrein energieneutraliteit moest bereiken, met bedrijfsruimtes en 85.000 vierkante meter kantoorgebouwen.

Eind 2011 werd dit laatste echter geschrapt en veranderd in 10.000 vierkante meter terwijl het, door teruglopend aanbod uit de markt, maar de vraag is of de nagestreefde energieneutraliteit ook behaald zal worden.

Het in mei opgerichte Cofely Smart Grid Solutions, dat in 2011 de openbare aanbesteding voor slimme netten won en concessiehouder voor het te ontwikkelen bedrijventerrein werd, zal er in de nieuwe economische omgeving alles aan doen de gewenste e-neutraliteit en noodzakelijke afstemming van energiestromen te bereiken.Volgens het in 2010 ontwikkelde scenario komt op het bedrijventerrein een honderdtal kleinere productiebedrijven, groothandels en ruim een dozijn grotere ondernemingen in productie, logistiek en distributie. Een WKO-systeem zal meegroeien met de ontwikkeling van het terrein, daarvan heeft Cofely bij vergelijkbare projecten wel geleerd. BioWKK wordt in overweging genomen.

‘Het bijzondere aan deze proeftuin is UTILITIES 21 nr. 04 - 2012

020_21_22_23_S_katern_energie 2.indd 21

03-04-12 11:07

dat we nog niet weten welke bedrijven zich gaan vestigen’, legt Leon Straathof, projectmanager bij Cofely Smart Grid Solutions, uit. ‘Als concessiehouder zijn we natuurlijk verantwoordelijk voor de energievoorziening maar weten we niet welke duurzame bronnen we kunnen ontsluiten. Elektrische vorkheftrucks bij logistieke bedrijven? Twee windturbines van elk drie megawatt die voor 2014 op het terrein gepland staan? Een PV-centrale nu de kostprijsdaling van zulke panelen de laatste tijd sterk doorzet?’

Wat Cofely Smart Grid Solutions dus gaat doen, is schuiven in het energiepatroon van bedrijfsprocessen om de energie-infrastructuur zo optimaal mogelijk in te richten. ‘Want het is wel zo dat lokale energieopwekking, opslag of overslag naar het net en de manier waarop bedrijven met energie omgaan, nu nog tamelijk rigide zijn geregeld’, zegt Straathof. ‘Onnodige uitbreiding vermijden we door lokale balancering en opslag. In dat alles zit veel geld verstopt. Om energieneutraliteit te bereiken, hopen we, ondanks de moeilijke economische situatie, daarom energie-intensieve bedrijven aan te trekken. Dat bespaart en draagt bij aan verduurzaming.’

Energiehavens Een van de grotere slimme projecten, niet vallend onder de SEC, noch gesteund vanuit het Ministerie van EL&I maar echt Europees van opzet, bevindt zich bij havens. Havens zijn van ouds-

her de plek waar goederen worden overgeslagen. Daar komt van nature veel energie bij kijken, niet alleen in de vorm van aanlandingspunten voor windenergie van zee maar eveneens door het energieverbruik. Diverse overheden uit Europa hebben daarom met ‘E-Harbours’ de handen ineen geslagen. Universiteiten van Hamburg en Schotland, onderzoeksinstituten VITO (Vlaanderen) en Pure Energy Centre (waterstof) plus het Antwerpse havenbedrijf, gedragen door de steden en gemeenten van Malmö, Amsterdam en Zaanstad, gaan nu onderzoeken hoe ze slimme netkoppelingen ook het beste kunnen uitvoeren. Juist omdat al de bedrijfsactiviteiten zich op een klein oppervlakte afspelen, krijgen ze met behulp van slimme netten de

ruimte om niet alleen in de energie van bedrijfsprocessen te gaan schuiven maar ook om duurzame bronnen beter te ontsluiten. Denk eens aan koelsystemen die een overmaat aan windenergie maximaal opslaan, aan elektrische heftrucks of aan wagenparken, allemaal bedoeld om piekbelasting terug te brengen en zo de investeringen in extra vermogen te verminderen.

Jan Schreuder, projectleider E-harbours bij Zaanstad, ziet al die kleinschalige experimenten die onder de paraplu van energiehavens vallen, als leertraject voor alle betrokkenen. ‘Een slim net staat of valt met de slimheid van de mensen’, vertelt hij. ‘Heel veel partijen tonen interesse en willen mee investeren. Maar het belangrijkste is toch dat barrières worden geslecht. Vaak is dat

ALLE pRoEfTUINpRojEcTEN • Den Haag: slimme aansturing van witgoed en driehon-

• Heerhugowaard, Gorinchem, Goes (Smart Energy

derd warmtepompen van ± 1,5 kilowatt met behulp van

Collective): slimme energiediensten voor volledige wij-

de Power Matcher en afgestemd op de vraag (van bij-

ken en bedrijven die duurzame energievoorzieningen

voorbeeld witgoed) • Deventer: op een nieuw te ontwikkelen bedrijventerrein wordt een modulair WKO-systeem met energievoorzieningen geïntegreerd • Delft: intelligent lage temperatuur WKO-net • Haarlemmermeer: in glastuinbouwgebied PrimAviera wordt een gelijkstroomnet met behulp van wind- en zonne-energie aangelegd • Hoogkerk: circa vijftig woningen en twintig elektrische voertuigen slim aan elkaar gekoppeld

(PV, wind, micro-WKK) aan vraagsturing koppelen • Rotterdam, Heijplaat: duurzame energievoorzieningen en een zelfherstellend net • Texel: afstemming vraag en aanbod eigen lokale duurzame bronnen (PV, WP, micro-WKK, later brandstofcellen) bij driehonderd huishoudens • Zeewolde: volledig lokaal duurzaam met zon, biogas en vooral wind (255 windturbines op 21.000 inwoners) • Zwolle: nieuwbouwlocatie Muziekwijk (266 woningen) krijgt slim net met PV-panelen en twee laadpunten voor elektrische auto’s

22 UTILITIES nr. 04 - 2012

020_21_22_23_S_katern_energie 2.indd 22

03-04-12 11:07

onbekendheid. Pas als we informatie en kennis over slimme netten kunnen verbreden, is het mogelijk het pad naar energietransitie in te slaan. Eerst klein beginnen, vervolgens uitbouwen.

Vergeet eventjes het streven naar klimaat- of energieneutraliteit. Met slimme netten kan goed geld worden verdiend. Neem bijvoorbeeld de ferrymaatschappij uit het Schotse plaatsje Bristol’, verklaart hij. ‘Zij voeren eerst met een dieselgestookte veerboot.

Vorig jaar verving de maatschappij de motor door een brandstofcelsysteem.

Als de boot ’s nachts aan wal ligt, slaat het de overmaat aan windenergie in haar brandstofcellen op. En toen was het afgelopen met de onbalans waarvoor men eerder hoge boetes moest betalen. De onderneming maakte van de onbalans handel en bouwt nu, met winst die deze oplossing heeft gegenereerd, nieuwe veerboten op brandstofcellen. Als wij in onze havens in staat zijn de industriële processen zó in te richten dat we niet twee keer voor dezelfde energie betalen -eerst voor levering, dan voor boetes- kan er meer geld naar duurzame bronnen vloeien.’

Op kleinere schaal probeert Zaanstad dat nu met elektrisch vervoer. De bestaande elektrische oplaadpunten in de gemeente, zeventien in getal, worden gekoppeld aan duurzame bronnen. ‘Zo leveren de PV-panelen op de gemeentelijke fietsenstalling stroom aan laadpunten in de parkeergarage van Q park’, licht Schreuder toe. ‘In die garage staan auto’s van ambtenaren. Op die manier hebben we de garantie dat onze mensen op duurzame energie rijden.

Wat is er dan mooier dan dat je de dienstauto via internet kan bestellen, ziet hoe vol deze is en weet hoe ver je ermee kunt rijden? De batterijen in die auto’s ondersteunen dan het slimme net. Daarvoor zullen we algoritmes en beslismodellen moeten ontwikkelen.

Want dat wordt de komende tijd de uitdaging: welke afspraken maak je met elkaar over hoe de koek wordt verdeeld en aan de hand van welke data?’

Sturen op wind Waar de meeste proeftuinen het van decentrale bronnen moeten hebben, zet coöperatie Zeenergie uit Zeewolde juist in op

centraal duurzaam vermogen, vooral uit windparken en biogas, aangevuld met PV-panelen. Dat is overigens niet zo gek, want Zeewolde heeft het meeste windvermogen van alle gemeenten in Nederland.Voor stroperige processen als de opzet van slimme netten is het pijlsnel gegaan: medio maart is de coöperatie net één jaar oud. En vorige herfst had Zeenergie haar plannen voor het project Zeenet al klaar. Aan dit slimme net nemen de volgende partijen deel: netbeheerder Liander, Greenchoice (administratie), Prox Energy (ICT),Van der Knaap (biovergisting), Raedthuys (dertig megawatt windpark), Sternweg (27 megawatt windpark in oprichting) en natuurlijk de provincie Flevoland en gemeente Zeewolde.

Zeenergie wordt in de uitvoering terzijde gestaan door Drift transitiemanagement dat, op wetenschappelijke basis, de meest doeltreffende instrumenten zal uitzoeken om zoveel mogelijk inwoners van de gemeente met het project mee te krijgen.

Vanuit dat samenwerkingsverband wil Zeenergie in 2016 volledige lokale autonomie op energiegebied voor tenminste de helft van de gemeente bereiken. Louis Godschalk, secretaris van de coöperatie: ‘Ons uitgangspunt is om met alleen duurzame bronnen 24/7 en jaarrond in onze energiebehoefte te voorzien. Bij te weinig wind trekken we uit een cilindrische tank van achttien bij vijftien meter van Van der Knaap extra biogas. Daarmee

kunnen we ruim een dag toe. Deze vergister is overigens gescheiden van het warmtenet voor drieduizend nieuwbouwwoningen dat weer gevoed wordt vanuit een andere biovergister. Hebben we voldoende wind, dan bufferen we het overschot tot het toegestane maximum in een koelsysteem van een transportbedrijf.’

Ondertussen zijn velen in Zeewolde al enthousiast geworden over het ‘honderd daken plan’, een lease-constructie voor PV-panelen die Zeenergie mogelijkerwijs in Zeenet zal inpassen.

‘De belangstelling is dermate overweldigend dat intekening voor ‘honderd daken’ al is overschreden’, zegt Godschalk. ‘Op het totale vermogen van het project valt die bijna 0,4 megawattpeak natuurlijk in het niet. Maar het zorgt wel voor draagvlak onder de plaatselijke bevolking. Bovendien kan PV uitstekend in het slimme net worden ingepast. Onderzoek heeft namelijk uitgewezen dat circa de helft van het energieverbruik bij huishoudens stuurbaar is. Voor de hier aanwezige ondernemingen is dat circa dertig procent. De combinatie van wind, zon, biogas en energievraagsturing in één systeem is op deze grootte uniek voor Nederland. Ik ben ervan overtuigd dat we met het project Zeenet binnen vijf jaar de helft van de huishoudens op lokaal opgewekte duurzame energie kunnen laten draaien en, dankzij slimme netten, ook aanzienlijke energiebesparingen kunnen bereiken.’ n UTILITIES 23 nr. 04 - 2012

020_21_22_23_S_katern_energie 2.indd 23

03-04-12 11:07

ENERGIE Het aandeel duurzame energie in de energie-

mix is nog niet waar het zijn moet. De energievraag van gebruikers sturen kan een methode zijn om ‘duurzaam’ meer onderdeel te laten uitmaken van die mix. Simpel gezegd: gebruik energie als de zon schijnt of de wind waait. TNO onderzoekt samen met vijf partners hoe flexibel de energieketen kan zijn en welk businessmodel voor vraagsturing in de praktijk post kan vatten.

Tekst: Elise Quaden Beeld: EvoSwitch

Vraagsturing verduurzaamt energiemix Max Schreuder, Senior Business Consultant bij TNO, is projectleider van het project Flexiquest en verantwoordelijk voor het opleveren van de resultaten. Ook is hij nauw betrokken geweest bij het opzetten van de samenwerking met de partners Alliander, Essent/Powerhouse, EvoSwitch, Kloosterboer en Partner Logistics.

Met het Flexiquest-project willen deze bedrijven onder aanvoering van TNO antwoord geven op de vraag of we de energievraag zo kunnen sturen dat er meer duurzame energie in de energiemix komt.

Aanleidingen Het onderzoek richt zich specifiek op de middelgrote energieverbruikers, zoals datacenters en vrieshuizen (in het project vertegenwoordigd door EvoSwitch, Partner Logistics en Kloosterboer). In de keus voor dat perspectief schuilt ook een deel van de aanleiding om het project op te starten. Schreuder licht toe: ‘Er wordt al veel onderzoek uitgevoerd naar vraagsturing met betrekking tot de grote al dan niet industriële gebruikers of juist de consument. In het geval van industriële gebruikers worden er ook al ‘afschakelcontracten’ ingezet. Wij constateerden dat de groep van middelgrote energiegebruikers onderbelicht bleef.Vervolgens zijn we dit inzicht

gaan toetsen bij de middelgrote bedrijven zelf en bij energiebedrijven, zoals Alliander en Essent, en daar werd dit gebrek aan aandacht bevestigd.’

Een andere reden om het onderzoek te starten, ligt in het gebleken belang van vraagsturing. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat hier kansen liggen, maar dat de geschikte businessmodellen niet voorhanden zijn. Daarbij kan vraagsturing het aandeel van duurzame energie vergroten. Ook dat zorgde mede voor de urgentie om dit onderzoek uit te voeren. ‘Het aandeel duurzaam in de energiemix blijft achter. In 2010 was dat vier procent en volgens de overheidsdoelstelling moet dit naar veertien procent in 2020’, aldus Schreuder die hiervoor naar het Energierapport 2011 van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie verwijst.

Daar komt nog bij dat energie voor veel middelgrote energiegebruikers een grote kostenpost is. Flexibel omgaan met het aanbod van energie kan ook op dat gebied voordelen opleveren.Voor de bedrijven die het project ondersteunen, is ook dat een belangrijke reden voor deelname. Schreuder: ‘Bedrijven zien in dat een overgang naar meer duurzame energie van belang is. Daarbij vormen de te behalen kostenbesparingen ook een reden om in de mogelijkheden van vraagsturing te duiken.’

Keten Het project hanteert een sterke ketenbenadering. Alle partijen die onderdeel uitmaken van het energiesysteem zijn vertegenwoordigd.

Dan gaat het om de energieproducten, handelaars, netbeheerders en de eindgebruikers. Dit is cruciaal voor het succes van het onderzoek, omdat vraagsturing de invloedssfeer van alle partijen en hun belangen raakt. De onderzoekers moeten dus duidelijk voor ogen houden welke perspectieven er allemaal meespelen. Deze belangen worden in kaart gebracht in een ‘waardeweb’. Van daaruit kijkt men of er een businessmodel bij past dat voor alle betrokkenen werkt.

Schreuder: ‘Welke afspraken moeten we met elkaar maken om vraagsturing zo optimaal mogelijk te maken en daarmee het aandeel duurzaam in de energiemix te vergroten? Om energievraag te sturen, moet ingegrepen worden in bedrijfsprocessen. Binnen welke grenzen is dat realistisch en wie gaat dat doen?’

Schreuder wil benadrukken dat het de ‘waardewebbenadering’ is die in dit onderzoek specifiek, en in onderzoeken in het algemeen, voor bruikbare en in de praktijk toepasbare resultaten kan zorgen en een innovatie kan laten ‘landen’. ‘Innovatie komt tot waarde als je een maatschappelijk probleem op

24 UTILITIES nr. 04 - 2012

024_25_V_katern_energie.indd 24

03-04-12 11:07

ketenniveau bekijkt en alle belangen van betrokken partijen in ogenschouw neemt.’

Simulatie De onderzoeksmethodiek die TNO gaat aanwenden in het Flexiquest-project gaat uit van een modelmatige nabootsing van de werkelijkheid, waarin de belangrijkste factoren die een situatie vormen aan te passen zijn om zo tot een optimum te komen. Het uitgangspunt daarvoor wordt gevormd door een aantal simulatiemodellen. Hierin worden de belangrijkste bepalende factoren ingevoerd. Om scenario’s te simuleren, kunnen de TNO-onderzoekers draaien aan de ‘knoppen’, de parameters van het model. De onderzoekers modelleren onder andere de energiemarkt, waar bijvoorbeeld de prijs van energie onderdeel van uitmaakt. Maar ook een eindgebruiker als een datacenter en vrieshuis en bijbehorende kenmerken worden gesimuleerd, net als een deel van het elektriciteitsnet. Een andere parameter die bijvoorbeeld wordt meegenomen in de simulaties, zijn de transportkosten en de verliezen die in het distributienetwerk geleden worden. Schreuder ligt toe: ‘Transportverliezen worden naar verwachting een belangrijke factor in het businessmodel. Hier zitten namelijk beperkingen op het gebied van de afstand tussen de energiebron en de verbruiker. En dit technische aspect is in eerder onderzoeken nog onvoldoende meegenomen.’ Alle modellen worden geïntegreerd in een marktmodel waarin de onderzoekers scenario’s kunnen uitwerken. Schreuder: ‘We

kijken naar de vraag: ‘als deze mate van flexibiliteit wordt aangeboden, wat is er dan mogelijk?’ Hieruit kun je de flexibiliteit van de markt vaststellen en daar een waarde aan toekennen. De modellen worden ook aangevuld met een analyse van de belangen van de marktpartijen. Een multistakeholder businessanalyse dus. Op basis van deze analyse resulteert het project in een aantal markt- en businessmodellen.’

Schaal Energie gebruiken als de zon schijnt of de wind waait: het klinkt simpel. Hoe gaan bedrijven dit in de praktijk doen? Het onderzoek wil die potentiële flexibiliteit blootleggen. Maar dit zal per bedrijf sterk verschillen.

Schreuder: ‘Een vrieshuis kan bijvoorbeeld overdag diep koelen als de zon schijnt, en daar ’s nachts van profiteren als er geen zonne-energie wordt opgewekt. Maar dit vergt een ingrijpen in de bedrijfsprocessen. Bij een datacenter is het nog lastiger. Daar heeft een flexibilisering van het energieaanbod meer impact omdat er ’s nachts niet geprofiteerd kan worden van de overdag opgewekte energie.’

Het verschil tussen de sectoren aanstippen is een onderdeel van het onderzoek en noodzakelijk om het businessmodel voor alle middelgrote energiegebruikers uit te rollen. Want naast de deelnemende partijen zijn er nog meer bedrijfstypen die vraaggestuurd energie kunnen gaan gebruiken.

Het onderzoek kan nog niet over de gehele linie een oplossing bedenken, vertelt Schreuder: ‘Het is voor TNO nu zaak om met de parameters die er zijn de kennis te ontwikkelen waarmee

een beeld van de flexibiliteit gevormd kan worden. Uiteindelijk moet er een schaalvergroting plaats gaan vinden. Met de resultaten van het project hopen we dit te kunnen doen zodat allerlei soorten bedrijven op termijn mogelijkheden krijgen om hun energiegebruik aan te passen aan het aanbod van duurzame energie. Wij zien hier kansen tot clustering. Datacenters kunnen bijvoorbeeld samen op een hoger niveau hun energievraag gaan sturen.’

Kennis Het Flexiquest-project heeft kennisontwikkeling als doel. Schreuder en collega’s gaan dus niet in het veld systemen implementeren en uittesten.

Dat is voor een volgende fase weggelegd. ‘Maar we gaan al wel, op basis van positieve uitkomsten, een pilotplan opstellen. Wat wij nu doen, is de vragen beantwoorden die komen kijken bij het onderbuikgevoel dat aanwezig is. Wij hebben de hoop en verwachting dat er flexibilisering aanwezig is in de markt en dat de middelgrote energiegebruikers meer duurzame energie kunnen gaan inzetten door vraaggestuurd te werken’, aldus Schreuder. Het onderzoek is pas van start gegaan. In april 2013 worden de resultaten verwacht. De eerste indruk is positief: ‘De feedback die de vijf marktpartijen tot nog toe geven, geeft vertrouwen in een werkbaar onderzoeksresultaat. De flexibiliteit is aanwezig in de markt, maar de vraag is in welke mate. De onderzoekspartners willen in ieder geval innoveren, dat is duidelijk. Maar een eventuele oplossing moet ook schaalbaar zijn. Wij vragen ons daarom af hoe je flexibiliteit kan waarderen en verzilveren.’ n UTILITIES 25 nr. 04 - 2012

024_25_V_katern_energie.indd 25

03-04-12 11:07

ENERGIE De waterstofeconomie gloort al sinds de eer-

ste energiecrisis in de jaren zeventig aan de horizon.

Nu de automotive industrie de eerste waterstofauto’s in serie gaat produceren en brandstofcelsystemen steeds kleiner en beter worden, komt die economie vanaf 2015 echt dichtbij. Zeker als brandstofcelsystemen in slimme netten worden geïntegreerd. Maar dan moet er nog wel wat gebeuren, vooral kostentechnisch.

Tekst: Tseard Zoethout

Waterstof als basis voor elektrificatie Al tientallen jaren wordt gesproken over waterstof als energiedrager voor een schone economie. De theoretische voordelen zijn immers groot. Het is het meest voorkomende element in het heelal, bij chemische conversie in warmte en elektriciteit komen totaal geen schadelijke emis­ sies vrij (alleen wat water), en van explosiegevaar is weinig te duchten.

De ontploffing van de ‘Hindenburg’ op marineluchthaven Lakehurst (NY) in 1937 werd bijvoorbeeld niet veroor­ zaakt door waterstof maar door de coating van de luxe uitgevoerde zep­ pelin. Waterstof remt de ontwikkeling van andere duurzame energiebron­

en elektriciteit omzetten, kunnen op vele manieren worden toegepast, wel­ licht het beste in lichtgewicht hybride auto’s. Bovendien valt waterstof, in tegenstelling tot elektriciteit, gemak­ kelijk te comprimeren en in tanks op te slaan. Wanneer waterstof of brand­ stofcellen vervolgens als achtervang of buffer voor duurzame energiepro­ ductie uit stochastische bronnen als wind of zon worden ingezet, dan kan de waterstofeconomie wel eens snel naderbij komen.

Motor Juist in de automotive indus­ trie is deze eeuw veel vooruitgang in de ontwikkeling van waterstofauto’s

Ten opzichte van de benzinemotor en de op batterijen aangedreven hybride auto biedt waterstof enkele grote voordelen. Waterstof kan namelijk worden getankt.

nen niet af maar versterkt die. En de transitie naar een waterstofeconomie hoeft geen vermogens te kosten of bijna een halve eeuw te duren. De overgang is ‘slechts’ een kwestie van slim ontwerp: brandstofcellen, die waterstof steeds beter in warmte

geboekt. Na een eerste hype, nu tien jaar geleden, gingen veel fabrikanten van brandstofcelsystemen failliet. De enige sector die, vaak in het diepste geheim, doorzette, was de automo­ tive industrie. Eerst werd er nog wel smalend gedaan over Toyota die als

eerste met in serie geproduceerde hybride auto’s de markt opging. Een marketingtruc, vond men. Maar toen bleek dat de Prius succesvol was, sprongen ook andere automotive fabrikanten in deze nieuwe markt.

Tegenwoordig voert de hele automo­ tive sector kleine, hybride modellen in haar productrange. Sterker nog, veel grote merken ­van Aziaten (Toyata, Hyundai) tot de Duitsers (BMW, Mercedes Benz) en Amerikanen (GM)­ komen in 2015 met waterstof­ auto’s in series van enige tienduizen­ den. Het is dan ook de automotive industrie die volgens Adwin Martens, directeur van WaterstofNet, een aanjaagfunctie heeft vervuld in de ontwikkeling van brandstofceltechno­ logie. Daar waar R&D vroeger vooral werd uitgevoerd aan universiteiten en onderzoekscentra, zet de industrie in op cruciale onderdelen. Een van die onderdelen was bijvoorbeeld dat auto’s ook bij vorst gewoon moeten kunnen starten en rijden. ‘Tot voor kort was dat een wezenlijk probleem, maar nu gaan brandstofcellen niet langer stuk bij vorst. Ze kunnen func­ tioneren bij temperaturen van minus twintig graden Celsius. De systemen worden steeds kleiner en efficiënter.

26 UTILITIES nr. 04 - 2012

026_27_29_R_katern_energie 3.indd 26

03-04-12 11:06

Ook is hun levensduur aanzienlijk verlengd. Draaiden ze eerst nog tien­ duizend uur, tegenwoordig ligt dat al op twintigduizend uur. Dat is vol­ doende voor circa vijf jaar rijden. Voor de brandstofcellen van busbouwer Van Hool uit Vlaaderen wordt vijftien­ duizend uur garantie gegeven. En het gehalte platinum in de brandstofcel, een cruciaal maar bijzonder kostbaar en zeldzaam edelmetaal, is sterk gedaald. Bovendien is het achteraf vrijwel geheel recycleerbaar.’

Ten opzichte van de benzinemotor en de op batterijen aangedreven hybride auto biedt waterstof enkele grote voordelen. Waterstof kan namelijk worden getankt. De grootste hobbel bij elektrische auto’s, het voortdu­ rend in de rats zitten of de gewenste afstand wel kan worden gehaald, wordt daarmee omzeild. ‘Met een auto op waterstof kan je gemakkelijk zes­ tot zevenhonderd kilometer rijden’, zegt Martens. Wel realiseert hij zich dat er, in tegenstelling tot de vele honderden laadpunten voor elektrisch vervoer, slechts bar weinig stations zijn waar men op dit moment waterstof kan tanken. Met een in Arnhem, een ander in Amsterdam en een laatste in het Vlaamse Halle (op

de terreinen van Colruyt) houdt het voorlopig wel op.

Martens denkt dat de tijd langza­ merhand rijp begint te worden voor waterstof, daarbij kijkend naar recente ontwikkelingen in Duitsland. ‘Na de ramp in Japan heeft de Bundestag kernenergie naar de zijlijn gedrukt’, zo licht hij toe. ‘Daardoor is het belang om elektriciteit uit windparken op te slaan toegenomen. Bij overtollig aanbod moeten die parken worden afgeschakeld om het elektriciteits­ net in werking te kunnen laten, op straffe van een negatieve prijs voor windstroom. Audi kijkt dan ook naar waterstof uit windenergie via elektrolyse. En kooldioxide kan met waterstof via methanisatie tot aardgas worden opgewerkt. Tel je balancering via slimme netten of negatieve prijzen mee, dan is waterstof nog maar een factor twee tot drie duurder dan fos­ siele brandstoffen.’

Kostprijsontwikkeling De automotive industrie is tevens de aanjager voor stand­alone syste­ men geweest. Nedstack uit Arnhem, vooralsnog de enige producent van lage temperatuur brandstofcelsyste­ men (PEM, ofwel ‘proton exchange

membrane’) in Nederland, heeft van die schaalvoordelen zeker geprofi­ teerd. Zo is de kostprijs voor MEA’s (membrane electrode assembly) in de stacks volgens Olivier Scheele, Nedstacks directeur, de laatste vijf jaar gehalveerd. Nedstacks klanten kunnen tegenwoordig systemen van twee tot tien kilowatt per stack leve­ ren voor circa twintigduizend euro.

Nu de efficiency aan een maximum is gekomen, zet het in op verdere vergroting van de levensduur die voor de grotere systemen twintigduizend uur bedraagt (de goedkoopste syste­ men gaan tegenwoordig minstens vierduizend uur mee). Ook wil het Arnhemse bedrijf de huidige pro­ ductie van 2500 stacks per jaar over twee jaar verdubbelen, goed voor een totaal vermogen van tien megawatt.

‘Vijf jaar geleden waren brand­ stofcelsystemen de grote belofte’, zegt Scheele. ‘Nu komt dat uit.

Brandstofcelsystemen zijn sinds 2006 betrouwbaar en volwassen geworden.

Wij vervaardigen de PEM­stack zelf.

Onze klanten, system integrators, bouwen daar andere componenten zoals regel­ en vermogenselectro­ nica, klepjes en pompen omheen. De belangrijkste markt is de telecom­ UTILITIES 27 nr. 04 - 2012

026_27_29_R_katern_energie 3.indd 27

03-04-12 11:07

MARKET REVIEW ENERGIE Diensten

WATER

PRoDucten

GAS

Diensten

Noxon Stainless B.V. Coolworld Duikerweg 34 Postbus 338 5140 AH WAAlWijk tel: +31 (0)416 - 68 80 88 Fax: +31 (0)416 - 68 80 89 e-mail: info@coolworld.nl Website: www.coolworld.nl

BERMAD Holland Postbus 5130 3295 ZG ‘s-GRAVenDeel tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 e-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

ENERGYST CAT RENTAL POWER

Esders BV

Hallenstraat 16 Postbus 30 5530 AA BlADel tel: +31 (0)497 - 53 25 00 Fax: +31 (0)497 - 53 25 50 e-mail: info.nl@energyst.com Website: www.energyst.com

Dr Paul janssenweg 144 Postbus 10131 5000jc tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Engineering, Pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw Postbus 2517 2940 AA lekkeRkeRk tel: +31 (0)180 - 45 21 88 Fax: +31 (0)180 - 66 23 08 e-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

SGS Nederland b.v.

Malledijk 18 Postbus 200 3200 Ae sPijkenisse tel: +31 (0)181 - 69 33 33 Fax: +31 (0)181 - 69 35 81 e-mail: info@sgs.com Website: www.sgs.com

ENERGIE

PRoDucten

Discom b.v. staalindustrieweg 5 2952 At AlBlAsseRDAM tel: +31 (0)78 - 681 09 60 Fax: +31 (0)78 - 681 09 70 e-mail: info@discom.eu Website: www.discom.eu

WATER

Parelstraat 24 7554 tM HenGelo tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Lubron Waterbehandeling BV Postbus 540 4900 AM oosteRHout nB tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 e-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

Siemens Nederland N.V.

laan 1914 nr. 35 3818 eX AMeRsFooRt Postbus 1132 3800 Bc AMeRsFooRt tel: +31 (0)33 - 468 22 11 Fax: +31 (0)33 - 468 28 01 e-mail: info.industrie@dhv.com Website: www.dhv.nl

kooiweg 24 4631 sZ HooGeRHeiDe Postbus 39 4630 AA HooGeRHeiDe tel: +31 (0)164 - 61 46 50 Fax: +31 (0)164 - 61 21 77 e-mail:info@versteden.com Website: www.versteden.com

Jotem Waterbehandeling b.v.

Diensten

DHV B.V.

Versteden Leidingsystemen B.V.

Inspectie en Keuringen

Energyst Rental Solutions NV terbekehofdreef 24 B - 2610 WilRijk, BelGiË tel: +32 (0)3 - 457 52 69 Fax: +32 (0)3 - 458 31 40

Vossenbeemd 51 5705 cl HelMonD Postbus 6096 5700 et HelMonD tel: +31 (0)492 - 58 21 11 Fax: +31 (0)492 - 53 89 70 e-mail: info@noxon.nl Website: www.noxon.nl

Beatrixlaan 800 Postbus 16068 2500 BB Den HAAG tel: +32 (0)70 - 333 32 52 e-mail: industrysolutions.nl@siemens.com Website: www.siemens.nl/water

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van UTILITIES, neemt u dan contact op met Jetvertising: Vincent IJff, tel. 070 399 0000

STAR Oil Gas Power

Kiwa Nederland B.V.

Middenweg 6 (haven 397) 4782 PM MoeRDijk tel: +31 (0)168 - 38 50 38 Fax: +31 (0)168 - 38 50 37 e-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

sir. W. churchill-laan 273 2288 eA RijsWijk Postbus 70 2280 AB RijsWijk tel: +31 (0)70 - 414 46 21 Fax: +31 (0)70 - 414 46 40 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.1kiwa.com

STAR Groningen

Brancheverenigingen

Helperpark 282e 9723 ZA GRoninGen tel: +31(0)50 - 501 44 01 e-mail: groningen@starpowerpeople.com

STAR België Rijnkaai 37 B - 2000 AntWeRPen, BelGiË tel: +32 (0)32 - 26 25 95 e-mail: antwerpen@starpowerpeople.com

GAS

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

OVERIG

Diensten

PRoDucten

Esders BV

DDM Demontage B.V.

Dr Paul janssenweg 144 Postbus 10131 5000jc tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Demontage - sloopwerken transport - Asbestsanering Postbus 253 3454 ZM De MeeRn tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

28 UTILITIES nr. 04 - 2012

028_marketreview.indd 28

03-04-12 11:58

PRojEcTEN IN dE REGIo Met alle ontwikkelingen in Japan, Amerika en Duitsland

Martens illustreert dat aan de hand van het Interreg-

zou je denken dat Nederland en Vlaanderen nauwelijks

programma ‘waterstofregio Vlaanderen-Zuid Nederland’.

meer iets in de melk te brokkelen hebben. Niets is minder

Dat EU-project is in 2009 gestart met een budget van

waar, stelt Martens. ‘We tellen bedrijven op alle essentiële

veertien miljoen euro, voornamelijk bedoeld voor demon-

delen van de waardeketen, van de productie van waterstof

stratieprojecten (Solvay, Colruyt). Daarnaast worden er

via productie van brandstofcellen naar toepassingen in

in de loop van 2012 heftrucks, enkele sloepen en een

bussen. ATPS heeft twee FC-bussen aan Amsterdam en

vuilniswagen op waterstof gedemonstreerd. Ondertussen

nog eens twee aan Keulen geleverd. En Van Hool zag een

is het netwerk betrokken bij een aantal grootscha-

afname van 25 FC-bussen in Amerika, met een opdracht

lige EU-projecten die het Interreg-budget overstijgen.

voor vijf aan de stad Oslo. Zou je Vlaanderen-Zuid-

Martens: ‘De regio begint op vlak van waterstof al echt

Nederland met andere waterstofregio’s in Europa vergelij-

een gezicht te krijgen in Europa.’

ken, dan staan we aan de top.’

municatie, vooral in opkomende markten waar een slechte of ont­ brekende infrastructuur aanwezig is.

Zendmasten in die markten behoeven enkele uren per dag achtervang. In het westen lossen we dat op mid­ dels waterstof die als reststroom bij de chloorproductie vrijkomt, bijvoorbeeld bij Solvay in België. In opkomende markten worden daar dieselgeneratoren voor ingezet. Onze klanten vervangen deze nu door onze brandstofcelsystemen. De brandstof is waterstofgas, ter plekke geproduceerd uit methanol of ammoniak. Het voor­ deel daarvan is dat die brandstoffen in vloeibare vorm meer energiedichtheid hebben dan gasvormig waterstof. Op die manier hoeft er minder brandstof­ transport plaats te vinden.’

Naast de succesvolle PEM­ brandstofcellen van Nedstack zijn er nu ook andere brandstofcelsystemen op de markt. Werken die van het Arnhemse bedrijf via een zogenaamd ‘proton exchange membrane’ bij lage temperaturen, anderen zetten juist in op ‘solid oxide’ systemen (SOFC) die met zuivere zuurstof als elektrolyt onder veel hogere temperaturen func­ tioneren. Ze worden, in combinatie met een warmtepomp, als logische opvolger van de HR­ketel in de woning­ en utili­ teitsbouw gebruikt. Zo heeft Gasterra met KIWA Gas Technology al sinds 2008 proeven en demonstratieprojec­ ten met zulke SOFC­systemen uitge­ voerd, eerst bij een woning in Haren, later ook in meerdere kantoren.

Al deze brandstofcelsystemen zijn van buitenlandse makelij. Een van de meest succesvolle is de van oorsprong

Australische onderneming Ceramic Fuel Cells Ltd. dat een zeer efficiënt SOFC­systeem met rendementen van zestig procent elektrisch en dertig procent thermisch vermogen heeft ontwikkeld, dat volcontinu circa der­ tienduizend kilowattuur per jaar kan leveren. Meer dan tien jaar geleden streek CFCL in het Duitse Heinsberg neer, vlak over de grens tussen Sittard en Roermond. Nu probeert het met deze ‘BlueGen’ ook actief op de Nederlandse markt te worden.

Richard Knegt, jarenlang werkzaam geweest bij milieubeheer van het vroegere VROM, is vertegenwoordiger voor de distributeur uit Amsterdam.

Vanuit z’n bedrijf Energy Company krijgt hij het ‘met de dag drukker’ met serieuze aanvragen voor informatie.

‘Bij onze oosterburen gaan deze systemen bijna als warme broodjes over de toonbank’, zegt hij. ‘Daar telt men er grif dertigduizend euro voor neer. De prijzen voor CV­systemen liggen ook anders dan in Nederland.

Terwijl HR­ketels hier niet eens twee­ duizend euro kosten, geven Duitsers er meer dan tienduizend euro aan uit.

Dan is de ‘BlueGen’ bij de oosterbu­ ren slechts een factor twee duurder dan conventionele CV­systemen.

Duitsers zijn meer bereid in de ‘BlueGen’ te investeren want de terugleververgoedingen voor duur­ zame elektriciteit liggen in Duitsland aanzienlijk hoger, soms tot meer dan veertien cent per kilowattuur.’

Slimme achtervang Ondanks die kostprijs ziet Knegt goede kansen voor de ‘BlueGen’ in de kantoren­ en

utiliteitsbouw, bij gemeenten en op plaatsen waar groen gas wordt gepro­ duceerrd. Een Nederlandse gemeente heeft al aangegeven de aanschaf van de ‘BlueGen’ voor haar gebouwen te overwegen. Ook vastgoedbezitters bel­ len de dealer op. ‘Met een brandstof­ celsysteem dat aan een warmtepomp gekoppeld is, kunnen ze de efficiency met ruim een factor vier verhogen’, verklaart hij. ‘Bovendien, zolang er nog fiscale faciliteiten als EIA, MIA en her en der wat subsidies zijn, is het nu ook voor mkb­bedrijven interessant.

In opdracht van de fabrikant voeren GasTerra, KIWA Gastech en Liander diverse stresstests met de ‘BlueGen’ uit om de flexibele inzet te beoorde­ len, onder andere om inzicht te ver­ krijgen in hoe het systeem op biogas en groen gas reageert. Waar ik vooral door getroffen werd, is het concept van decentrale productie met behulp van brandstofceltechnologie. De kracht van zulke systemen ligt in schakeling.

Stacks bouwen zich ook modulair op. Bij enige tientallen kunnen de systemen uitstekend in slimme net­ ten worden ingepast. Daarmee kan je vervolgens balanceren of piekscheren.

Of zet er een dozijn bij stortplaatsen of boeren neer. Het stortgas ­of tot groen gas opgewerkt biogas bij een agrariër­ kan namelijk in de reformer van de ‘BlueGen’ worden gestopt. In serie geschakeld schep je daarmee een heuse ‘virtual power plant’. We ver­ wachten vijftig tot honderd ‘BlueGens’ in 2012 te plaatsen. Door basislast op te slaan, zijn brandstofcelsystemen een van de beste manieren om de weg naar energietransitie in te zetten.’ n UTILITIES 29 nr. 04 - 2012

026_27_29_R_katern_energie 3.indd 29

03-04-12 11:07

De nieuwe standaard in webvertising Presenteer uw bedrijf, innovatie of project volgens de nieuwe standaard in webvertising: Bizz56”. Vertel uw verhaal in uw eigen creatieve film van 56 seconden en de boodschap komt aan!

Het doordachte stramien van Bizz56” zorgt ervoor dat u en de filmers van Movielinqs zich kunnen concentreren op het communicatieve en creatieve deel van uw boodschap. En bovenal zorgt Bizz56” voor een snelle, complete en eigentijdse boodschap die de aandacht van uw doelgroep tot het einde vasthoudt. Bizz56”-video’s zijn multiinzetbaar: op uw site, via smartphones en tablets en op social media.

Bizz56” is een product van Movielinqs, een onderdeel van Industrielinqs pers en platform

Scan de QR-code voor een voorbeeld van Bizz56”

Meer weten?

Neem contact op met Ellen van den Burg (020-3122088) of movielinqs@industrielinqs.nl

DIT TIJDSCHRIFT DEUGT

_A5_bizz56.indd 43

Advertentie-index

15-03-12 14:46

Atlas Copco Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

Bizz56’’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

Eco Steam Rental Solutions . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

Laborelec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

Market review . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

Het tijdschrift dat u nu leest, is lid van H O I , het instituut dat de oplagen van gedrukte media controleert. Daardoor speelt dit tijdschrift open kaart met al haar adverteerders.

Omdat die harde oplagecijfers keurig houvast bieden voor wat de advertentietarieven moeten waarmaken. Dat is eerlijk zaken doen. En inderdaad, dat geeft nogal te denken over uitgevers die zich niet hebben aangesloten bij H O I ...

DE HARDE CIJFERS

Mertik Maxitrol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

MODELEC Data-Industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

PennWell Corporation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

Viro Engineering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

Postbus 314, 1180 AH Amstelveen T 020 661 36 26 E info@hoi-online.nl W www.hoi-online.nl

030_mertik_bizz_index_.indd 1

03-04-12 10:17

De energiewet De netinpassing van beperkt regelbare,

duurzame opwekcapaciteit heeft de laatste jaren een grote vlucht genomen. De bestaande transmissie- en distributienetten voor elektriciteit zullen hierdoor in toenemende mate te maken krijgen met veranderende karakteristieken van het elektriciteitssysteem. De transitie naar een duurzame energiemix vergt dan ook een breed scala aan manieren om extra flexibiliteit in het Nederlandse en Europese elektriciteitssysteem te bouwen.

Tekst: Mr. Matthijs S. van Leeuwen, Associate bij Norton Rose LLP

Netwerkcode moet belangen afwegen Voor het vergroten van flexibiliteit zijn verschillende oplossingen. Zo wordt er veel verwacht van vraagsturing, waarbij in het geval van grote beschikbaarheid van elektriciteit ook de consumptie wordt vergroot.

Ook het effectief en (kosten)efficiënt opslaan van elektriciteit kan fluctuaties opvangen en zo de systeemintegriteit bevorderen, maar deze technieken zijn nog niet op grote schaal beschikbaar. De meest gebruikte manier van balanshandhaving is nu vooral gericht op aanbodsturing bij grote(re) elektriciteitscentrales, waarbij door bij- of afschakeling van productiecapaciteit de totale balans van het elektriciteitssysteem wordt gewaarborgd. Door de toename van kleinschalige, decentrale opwekcapaciteit en steeds grotere capaciteit van bijvoorbeeld windparken zal in de toekomst ook dit soort producenten, binnen bepaalde grenzen, moeten gaan bijdragen aan de balanshandhaving.

De basis hiervoor is gelegd in het ‘derde energiepakket’ en verder uitgewerkt in de vorig jaar gepubliceerde richtlijnen voor netaansluitingen van de ACER, de overkoepelende orga-

nisatie voor Europese energietoezichthouders. Op basis hiervan heeft ENTSO-E, het Europese samenwerkingsverband voor elektriciteitsnetbeheerders, onlangs een netwerkcode met vereisten voor netaansluiting gepubliceerd, die van toepassing zijn op alle producenten. Door het stellen van specifieke eisen voor netaansluiting aan alle producenten zal, zo is de redenering, een betrouwbare en stabiele balanshandhaving ook voor de toekomst gewaarborgd worden. Hoe? Door middel van de gestelde eisen zullen in de toekomst alle producenten, ongeacht het karakter en omvang van de opwekcapaciteit, een bepaalde tolerantie moeten hebben voor fluctuaties in bijvoorbeeld netspanning.

Het lijkt vreemd dat er Europese regelgeving nodig is voor het waarborgen van de lokale, regionale en nationale balans op elektriciteitsnetwerken. De verschillen zijn immers groot en elke lidstaat heeft zijn eigen systeem en regelgevend kader voor balanshandhaving. ENTSO-E heeft dit proberen te ondervangen met een ‘hybride’ systeem van eisen, waarbij de nationale netbeheerder en toezichthouder de bevoegdheid krijgen

om bepaalde eisen verder in- of aan te vullen. Ook wordt er een onderscheid gemaakt tussen bestaande en nieuwe producenten. Door dit onderscheid is het mogelijk dat nationale toezichthouders een kostenbatenanalyse maken van de kosten verbonden aan de te implementeren eisen enerzijds en de positieve effecten op (de betrouwbaarheid van) de balanshandhaving anderzijds. Verder zijn er verschillen aangebracht in de omvang en het detailniveau van regulering al naar gelang de omvang van de opwekcapaciteit.

Deze harmonisering van nationale regelgeving moet ook bijdragen aan de stabiliteit van het gehele Europese elektriciteitssysteem. Ter illustratie van de noodzaak van deze netwerkcode stelt ENTSO-E dat de grote storing in 2006, waarbij meerdere Europese landen de effecten van een storing in Duitsland ondervonden, zich niet zou hebben voorgedaan als deze code toen al van kracht was. De consultatieronde over deze netwerkcode is onlangs afgerond en zal, gezien de inspraakrondes voorafgaand aan de publicatie van de code, nog aanzienlijke afweging van belangen vergen. n UTILITIES 31 nr. 04 - 2012

031_M_juridische_pagina.indd 31

03-04-12 11:06

product & oplossing Digitale portofoons

➧

Koning & Hartman introduceert een nieuw portofoonsysteem. De NX300E4 portofoons van Kenwood bieden een hoge geluidskwaliteit en beveiliging tegen ongewenst meeluisteren. Door de componenten situatieafhankelijk te combineren en te configureren kunnen ze in uiteenlopende communicatietoepassingen worden gebruikt. De portofoons ondersteunen bovendien analoge communicatie en kunnen probleemloos worden toegepast voor de communicatie in transport

& logistiek, havens, bouwconstructie, beveiliging, BHV en evenementen. De digitale portofoon heeft een display, zes functietoetsen, noodoproeptoets, loan worker functie, een optie voor man-down en is stof en waterdicht.

U kunt gemakkelijk paging oproepen, noodoproepen en groepoproepen activeren door middel van voice encryptie. Daarnaast bezit de portofoon de mogelijkheid om te SMS’en, een GPS-functie, een connectie RFID en een barcodescanner. www.koningenhartman.com

Axiaal ventilator

➧

De moderne ventilatietechniek is sterk gefocust op dat de ventilatoren die gebruikt worden in ventilatie, airconditioning en koelingsystemen zo energieefficiënt mogelijk werken. ebm-papst creëert hiervoor nieuwe maatstaven met de i-maxx W1G130. De i-maxx ventilator is een doorontwikkeling van de ACmaxx.

Deze compacte axiaal ventilator met een GreenTech EC-motor is mechanisch gelijk aan zijn AC-voorgangers en wordt in eerste instantie veel gebruikt in applicaties voor schakelkastkoeling of in andere koelingapplicaties zoals flessenkoelers of koelmeubels. Een groot verschil tussen deze ACmaxx en de vorige serie is dat alle elektronica nu in de fan zit in plaats van dat deze verwerkt is in een aparte module die achterop de fan geplaatst was. Daarnaast heeft de i-maxx ongeveer zestig procent minder opgenomen vermogen dan zijn conventionele AC-voorganger. www.ebmpapst.nl

Draagbare stroommeters

➧

32 UTILITIES nr. 04 - 2012

032_33_F_product oplossing.indd 32

De MB-serie draagbare massastroom en vloeistofstroommeters van Alicat Scientific werken op een set 9 Volt batterijen, die het meten van gasstroom, druk of waterstroom in het veld en in het lab gemakkelijk en betrouwbaar maken. Met een batterijduur van acht tot tien uur, meten de MB-serie massastroommeters naast de massastroom ook snel en nauwkeurig de druk, temperatuur en volumestroom. De draagbare meters kunnen gebruikt worden om eenvoudig de juiste werking van stroommeters en stroomcontrollers van

elke fabrikant te controleren, direct metingen te doen in het veld en om snel te testen op lekken in meerdere processen of systemen. Werkend op een standaard 9 Volt batterij, passen de lichtgewicht MB-serie meters eenvoudig in een zak of werktas.

Bij applicaties met een permanente installatie, kunnen de MB-eenheden ook aangesloten of in het stopcontact gebruikt worden, met de batterij die dient als back-up tijdens stroomuitval om de meting van kritische operaties te handhaven. www.alicatscientific.com

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.nl

04-04-12 08:51

Wireless Bridge

Massaflowmeter Om aan de groeiende vraag naar overslag van olie en chemische stoffen te kunnen voldoen heeft Endress+Hauser een Coriolis massaflowmeter ontwikkeld. De Promass X is de eerste Coriolis massaflowmeter met vier meetbuizen.

Hij heeft een 25 procent hogere capaciteit dan de grootste massameter op de markt en is drie keer zo nauwkeurig (0,05 procent) als de meest nauwkeu-

rige Ultrasone flowmeter. Ondanks deze extreme capaciteit is de meter nog steeds ultracompact en kan zonder extra ondersteuning in een bestaande leiding worden opgenomen. Het concept met vier meetbuizen geeft de meter een perfecte balans, waardoor externe invloeden de meter niet beïnvloeden en zelfs werkt met ingesloten gasbellen. www.nl.endress.com

Digitale oscilloscoop De moderne all-round technicus die aan kleine of grote installaties moet meten, heeft vaak een goed inzicht nodig in de grootte en vorm van de elektrische signalen. Nadat het probleem of de storing is opgespoord, is het handig om multimeter-testen, zoals een doorbeltest of spanningsmeting, te kunnen uitvoeren. UNI-T heeft in haar digitale draagbare oscilloscopen, deze meetfuncties gecombineerd in één compact instrument. Met de tweekanaals draagbare oscilloscoop UTD1025C van UNI-T heeft de technicus een compleet instrument in handen. Een groot en helder kleurendisplay geeft een weergave van de aangesloten signalen tot 25 megahertz. Direct op het display kan een uitgebreide analyse worden gedaan. www.have-digitap.nl

Extreem dun koperdraad Wijdevens productielocatie in Ter Apel is er onlangs in geslaagd om de minimale draaddiameter waarmee gewikkeld kan worden, verder terug te brengen met meer dan vijftien procent: van negentien naar zestien micrometer (dikte menselijk haar: vijftig tot honderd micrometer). Deze extreem dunne draaddiameter stelt Wijdeven

nog beter in staat om te voldoen aan de groeiende vraag vanuit de markt om steeds kleinere, klantspecifieke SMD-transformatoren of -spoelen te vervaardigen. Extreem dun draad biedt met name een voordeel bij hoogspanningstrafo’s, waar doorgaans veel windingen benodigd zijn. www.wijdeven.com

Catman AP Hottinger Baldwin Messtechnik heeft een nieuwe versie van de Catman AP data-acquisitiesoftware op de markt gebracht. Catman AP 3.2 beschikt over veel nieuwe functionaliteit, die het mogelijk maakt meetsystemen gemakkelijk te configureren en meetgegevens zonder programmeren te verzamelen, te visualiseren en te analyseren. De meeste veranderingen in de nieuwe versie van Catman AP hebben betrekking op de usability, zodat het systeem nog eenvoudiger in gebruik is. Er hoeft bijvoorbeeld bij het opzetten van een meetkanaal alleen maar een summiere aanduiding van de beoogde meetopnemer ingevoerd te worden, waarna de software zelf met suggesties komt voor de keuze en configuratie van de meest geschikte sensor. Veel ideeën voor de optimalisatie van de gebruiksvriendelijkheid van Catman zijn overigens ontstaan tijdens zogenaamde softwareclinics, waarin nieuwe gebruikers geobserveerd werden om ideeën voor verbeteringen op te doen. www.hbm.com

Duranmatic brengt van HMS de Anybus Wireless Bridge. Hiermee is industriële Ethernet-apparatuur door middel van draadloze technologie te koppelen en maakt het mogelijk om protocollen zoals Profinet, Ethernet/ IP, Modbus TCP, Ethercat over een afstand van maximaal vierhonderd meter (openluchtbereik) te gebruiken.

De Wireless Bridge is verkrijgbaar in versies met Bluetooth 2.0 of WLANtechnologie volgens de IEEE802.11b/g specificatie. De WLAN-uitvoering zorgt voor een grotere bandbreedte door het gebruik van een breder frequentiebereik van het draadloze signaal terwijl de Bluetooth-oplossing een meer betrouwbare verbinding biedt die immuun is voor elektrische storingen (ruis) omdat Bluetooth wisselt tussen verschillende frequenties.

Vooral geschikt voor mobiele, roterende en tijdelijke installaties waar er behoefte is aan een vervanging van de Ethernet-kabel met een robuuste en onderhoudsvrije draadloze verbinding, of om verbinding te maken met een draadloze LAN-infrastructuur. www.duranmatic.nl

Miniatuursensor Ontdek de nieuwe generatie ultrasoonsensoren in miniatuuruitvoering.

De serie F77 detecteert objecten op de millimeter nauwkeurig en herkent zelfs de moeilijkste materialen, zoals spiegelende objecten. Deze miniatuurserie F77 is verkrijgbaar in de drie gangbare werkingsprincipes: als reflectieschakelaar met achtergrondonderdrukking, als gewone reflectieschakelaar en als sensor met een groot detectiebereik. Alle voordelen op een rijtje: hoge storingsongevoeligheid tegen perslucht en installatielawaai, zeer geringe blinde zone (tien millimeter) voor krappe inbouwruimten, onafhankelijk van het detectiemateriaal, betrouwbare herkenning van transparante objecten, eenvoudige inbouw en inbedrijfname, compatibel met optische varianten door uitvoeringen met hoge schakelfrequentie. www.pepperl-fuchs.nl

UTILITIES 33 nr. 04 - 2012

032_33_F_product oplossing.indd 33

04-04-12 08:51

Gas De eurocrisis, het oplopende overheidstekort en de

afnemende exportinkomsten maken zware keuzes voor de Nederlandse economie noodzakelijk. Mogelijkheden voor een betere economische positie van Nederland zijn er echter ook. Technologie-innovatie is een van die mogelijkheden. Dit is een van de speerpunten van het huidige Nederlandse topsectorenbeleid. Een van de aandachtspunten van het beleid is innovatie in gastechnologie.

Tekst: Cyril Widdershoven

Gasinnovatie noodzakelijk voor economisch herstel De internationale potentie voor de gassector is ontzettend groot. Toch is er op dit moment sprake van twijfel binnen de overheid en politiek om een duidelijke keuze te maken om grootschalig te investeren in gasinnovatie. De zogenaamde ‘window of opportunity’ met betrekking tot gaskennisontwikkeling kan op elk moment dichtslaan. De komende maanden zal de Nederlandse overheid, in samenwerking met de Nederlandse economische partners (bedrijven, brancheorganisaties en onderzoeksinstituten), een plan van aanpak voor de komende jaren vaststellen. De tien topectoren zullen hierbij worden bedeeld met grootschalige financiële ondersteuning, zoals fiscale maatregelen en subsidies.

De keuzes die er worden gemaakt zullen van doorslaggevende betekenis zijn voor de economische ontwikkeling en groei van ons land.

Leegloop Nederland is het gasland in optima forma. Nergens op de wereld is er meer geïnvesteerd in het opzetten van een gasnetwerk en integratie van gas als brandstof als in ons land. De daarbij behorende technologische kennis is van onschatbare waarde.

Op hetzelfde moment verdient Nederland aan haar gasproductie en -handel rond de veertien miljard euro per jaar. Deze substantiële bijdrage aan 34 UTILITIES nr. 04 - 2012

034_35_U_artikel.indd 34

de Nederlandse economie komt onder druk te staan als er minder geld zal worden geïnvesteerd in technologische innovatie, productie en transport van gas. De Nederlandse gasvelden lopen aan tegen steeds grotere technologische uitdagingen. Het feit dat veel kleinere velden nog steeds voor jaren gas kunnen produceren, wordt alleen mogelijk gemaakt door steeds hogere investeringen en technologische ontwikkelingen. Indien deze combinatie niet meer economisch of commercieel interessant is, zullen veel van de huidige gasproducenten besluiten om hun operaties onshore en offshore te stoppen. Er dreigt zelfs een leegloop indien er niet direct met fiscale maatregelen voor investeringen en innovatie wordt ingegrepen door de overheid. Zonder nieuwe technologie zullen veel van de bestaande velden plat gaan, met als gevolg een negatieve spiraal die niet meer kan worden gekeerd. Voor de overheid kan dit zeer nadelige en onaanvaardbare financiële gevolgen hebben.

Tevens is gas de enige bruikbare transitiebrandstof die aanwezig is om de komende twintig tot vijftig jaar de overstap te maken naar een nietfossiele brandstofeconomie. Gas kan nu al worden ingezet om de CO2emissiedoelstellingen voor een groot deel te realiseren.

Onderzoek stimuleren Op hetzelfde moment, analoog aan de schaliegasrevolutie in de VS, beschikt Nederland over een interessant schaliegaspotentieel. Bronnen spreken over mogelijk 250 miljard euro aan reserves.

De winbaarheid van deze uitdagende gasreserves staat echter nog steeds ter discussie. Nieuwe technologie rond drilling of fracking is echter nodig om dit potentieel om te kunnen zetten in een economisch vatbaar gegeven.

Innovatie op dit gebied moet worden ondersteund, niet alleen voor de eigen gasreserveproductie maar tevens voor een verbetering van de Nederlandse exportpositie. Zonder innovatie van technologie voor oude velden en schaliegas zal Nederland haar leidende positie gaan verliezen.

De noodzaak tot innovatie is ook gebaseerd op de grootschalige werkgelegenheid die de gasindustrie in Nederland biedt. Hierbij gaat het lang niet alleen om Gasunie, GasTerra of de diverse onderzoeksinstituten (TNO, ECN) maar ook om de toeleveringsindustrie.

Zonder innovatie lopen al deze sectoren binnen een zeer korte periode groot gevaar. Misschien is het een goed idee om eens te kijken naar buurlanden, zoals Noorwegen, waar de overheid zich actief bezighoudt met het stimuleren van grootschalig onderzoek van de olie- en gasindustrie. Het Nederlandse

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

04-04-12 08:52

topsectorenbeleid lijkt hier deels op, maar maakt nog geen duidelijke keuzes voor economische groei.

Analisten wijzen ook naar de officiele Nederlandse gasrotondeambitie.

Nederland wil de spin in het web van de Noordwest-Europese gasmarkt zijn. Zonder technologische ontwikkeling en innovatie staat dit echter ook onder druk. De gasrotonde kan de Nederlandse gastechnologie-exportpositie versterken. De wereld is op dit moment bezig met een inhaalslag op het gebied van het inzetten van gas in de brandstofmix. Nederlandse bedrijven, onderzoeksinstituten en toeleveringsbedrijven zouden hiervan profijt moeten en kunnen hebben.

Overheidsondersteuning is dan wel noodzakelijk.

Gouden eieren De overheid moet de kans aangrijpen om, samen met het bedrijfsleven, een toekomstvisie te ontplooien waarin niet alleen financieel gewin de boodschap is maar ook de versterking van onze kennisindustrie. Het blijft vreemd dat men twijfelt terwijl Nederlandse bedrijven massaal hun steun hebben toegezegd aan de innovatie van gastechnologie bij de Nederlandse onderzoeksinstituten.

Voor de eerste keer is er duidelijke sprake van een BV Nederland-aanpak, waarbij overheid, bedrijven en onder-

Zonder innovatie van technologie voor oude velden en schaliegas zal Nederland haar leidende positie gaan verliezen. zoeksinstellingen een zelfde uitgangspunt ambiëren om sterker uit de crisis te komen. Middellange strategische afwegingen moeten worden gemaakt waarbij de kip met de gouden eieren niet wordt geslacht. De keuze voor innovatie van een economische sector van wereldformaat kan en moet niet moeilijk zijn. Transitie naar een andere brandstofmix is noodzakelijk, maar moet wel op de juiste economische gronden worden gebaseerd. Zolang investeringen binnen alternatieve sectoren als wind-, zonne- of biobrandstoffen nog geen duidelijke positieve ROI’s laten zien, moet in een tijd van economische recessie en bezuinigingen een techno-economische analyse worden gehanteerd waarop kan worden voortgebouwd. Groei via innovatie is de enige mogelijkheid. Ga echter uit van je sterkte, zonder aandacht weg te nemen voor je zwaktes. Investeren en stimuleren van de Nederlandse gassector brengt direct een win-win-situatie met zich mee.

Win-win-situatie Internationale bedrijven en overheden kijken met afgunst naar de aanwezige kennis op het gebied van gasexploratie en

infrastructuur. Veel landen willen het Nederlandse voorbeeld volgen. Laten we dit stimuleren en ondersteunen via het topsectorenbeleid. Als iedereen de win-win-situatie voor ogen houdt, worden de harde keuzes makkelijker te maken. Innovatie en investering in de gassector levert zo’n win-winsituatie op. Elke euro geïnvesteerd door de overheid betaalt zich uit in een bovengemiddeld rendement.

Werkgelegenheid, kennisontwikkeling en export zijn allemaal onderdelen van deze constellatie. De noodzaak voor een effectief innovatiebeleid kan niet worden gebaseerd op zachte aannames. Groen is niet zaligmakend.

Elke andere optie dan kiezen voor investeringen in een van de sterkste economische sectoren van ons land, gas, moet worden heroverwogen.

Wind en andere potentiële energiebronnen zijn de komende jaren zeker nog niet voldoende ontwikkeld om de Nederlandse economie uit de crisis te krijgen. Voor onze exportpositie (de kurk waarop onze welvaart drijft) is het zeker geen interessante keuze. De kip met de gouden eieren broedt al jaren in Nederland, nu is het tijd om de mogelijke kuikens te voeden. n UTILITIES 35 nr. 04 - 2012

034_35_U_artikel.indd 35

04-04-12 08:52

Utrecht Science Park opent duurzaam watertappunt Op Wereldwaterdag hebben Yvonne van Rooy, collegevoorzitter van de Universiteit Utrecht, Mariëlle Lichtenberg van de Rabobank Utrecht en initiatiefnemer en alumnus Pepijn Veling het eerste ‘Join the Pipe’-watertappunt in het Utrecht Science Park geopend. Dit duurzame watertappunt bij de Rabobanklocatie aan de Heidelberglaan moet studenten en medewerkers bewuster maken van de grote hoeveelheid plastic flessen die dagelijks wordt weggegooid en de goede kwaliteit van ons kraanwater. Het watertappunt is een initiatief van Pepijn Veling, hij is onlangs afgestudeerd als Innovatiewetenschapper aan de Universiteit Utrecht. Het project wordt gefinancierd door de Universiteit Utrecht en de Rabobank Utrecht. Plastic flesjes met bronwater zijn tot duizend keer duurder, stoten vijfhonderd keer meer CO2 uit en moeten aan 43 kwaliteitseisen minder voldoen dan kraanwater. Bovendien wordt voor de productie en het transport van een liter flessenwater zo’n 0,10 liter olie verbruikt. Dagelijks worden in Nederland honderdduizenden plastic flesjes weggegooid, terwijl we in onze maatschappij een fantastische drinkwatervoorziening hebben met goedkoop, duurzaam en lekker kraanwater.

Citaten ‘Als traditionele voorvechter van de internationale vrije markt is de huidige Amerikaanse discussie wel even wennen. Het wordt een interessant verkiezingsjaar, ook voor de internationale gasindustrie.’

Coby van der Linde, hoofd van het Clingendael International Energy Programme, over de discussie in de VS over de aardgasexport in Energie Actueel ‘Alle scenario’s laten zien dat we voor onze stroomvoorziening nog lange tijd afhankelijk blijven van kolen en gas. Willen we de

Blauwe vinvis symboliseert energieverbruik

milieudoelstellingen realiseren, dan

Sommige mensen slurpen net zoveel energie als een blauwe vinvis, het grootste dier op aarde. Op de tentoonstelling Meet Your Energy Avatar in de Van Gendthallen in Amsterdam kunnen bezoekers ontdekken bij wat voor dier hun energiegebruik past. Voor de meeste mensen is dat waarschijnlijk de kolossale vinvis, die tijdens de tentoonstelling als een aura boven het hoofd van de deelnemer wordt geprojecteerd. Bezoekers van de tentoonstelling moeten een aantal vragen beantwoorden: hoeveel ze reizen, hoeveel ze googelen, hoeveel computers ze hebben. Een inschatting van hun energiegebruik koppelt de installatie vervolgens aan de caloriebenodigdheden van dieren. De meeste mensen zullen daardoor forser uitvallen dan ze zijn. Ter vergelijking: de vinvis gebruikt 11.000 Watt om in leven te blijven, een mens in rust 90 Watt. Kunstenares Katja Novitskova nodigt bezoekers uit hun energie-avatar beter te leren kennen en een naam te geven. ‘We willen ons energiegebruik omhelzen. De energieconsumptie neemt alleen maar toe, dat is de toekomst. Wij verzetten ons tegen de traditionele, negatieve kijk van milieuactivisten, die alles zien in termen van energiecrisis.’

te zeggen: zonder CCS redden we

moeten we eerlijk durven zijn om het niet.’

Hans Alders, voorzitter van Energie Nederland, in Shell Venster ‘Ik denk dat de grootste fout in het communiceren van klimaatwetenschap naar het publiek het vertrouwen in discussie op basis van consensus is geweest. We hebben geen goed werk gedaan op het gebied van het uitleggen van dit alles, vooral niet in de context van de wetenschappelijke onenigheid.’

Klimatoloog Judith Curry in European Energy Review

Meisje drinkt iedere dag benzine De twintigjarige Shannon heeft iedere dag enkele slokken benzine nodig om zich goed te voelen. In het programma ‘My strange addiction’ legt de Canadese haar inderdaad eigenaardige verslaving toe. ‘Ik heb het echt nodig. Het eerste dat ik ‘s ochtends doe, is benzine drinken. En als ik ergens heen moet, schud ik wat benzine in een klein flesje. Het brandt in mijn keel en mijn ingewanden, maar het geeft me een goed gevoel.’ Maar ze drinkt het niet enkel uit een flesje: soms ook uit een glas of, waarom niet, ineens uit de jerrycan. Soms mixt ze het ook met stukjes krant om te kunnen opeten. Een soort van benzinepap, zeg maar. Naar schatting zou ze in een jaar tijd al zo’n negentien liter van de brandstof hebben gedronken. Gezond is dat echter niet: een bezoekje aan de dokter leerde haar dat haar lever niet meer in perfecte staat was en dat eigenlijk al haar organen er al onder te lijden hadden.

‘Cradle to Cradle-producten zijn moeilijk te certificeren. Het kan misschien wel voor tapijttegels, maar niet voor televisies met al zijn toeleveranciers en duizenden onderdelen. Waar het om gaat is dat je probeert stofkringlopen te sluiten.’

Robert Metzke, Senior Director van het Philips EcoVision Program, op Energiepodium.nl

36 UTILITIES nr. 04 - 2012

036_G_wervelingen.indd 36

03-04-12 11:08

agenda Installatie Vakbeurs 17 t/m 19 april www.evenementenhal.nl Evenementenhal,Venray

Met de Installatie Vakbeurs Venray breidt het installatie-evenement haar activiteiten uit naar Zuidoost-Nederland, Duitsland en België. Branchegerichte informatie en producten op het gebied van verwarmingssystemen, meet- en regelapparatuur, sanitair, bevestigingsmaterialen en overige branchegerelateerde producten zijn te vinden op Installatie Vakbeurs Venray. De combinatie van de full service formule, waarbij Evenementenhal Venray uw bezoekers warm ontvangt, met de professionele persoonlijke contacten die u als ondernemer met uw bezoekers legt, levert toekomstige omzet op.

Symposium ‘De zin en onzin van duurzame energie’ 20 april www.noviacommunicatie.nl The Scelta Institute,Venlo

Er wordt heel wat af gepraat en geschreven over duurzame energie. Conclusies worden getrokken, waarbij men veelal afgaat op wat men hoort en leest. Echter feitelijke en objectieve informatie over de verschillende vormen van duurzame energie, de mogelijkheden en onmogelijkheden ervan, ontbreken of is in onvoldoende mate beschikbaar of bekend. Op 20 april krijgen bezoekers tijdens de Floriade in Venlo in het symposium ‘De zin en onzin van duurzame energie’ te horen wat zin heeft en wat niet.

Hannover Messe 23 t/m 25 april www.hannovermesse.de Deutsche Messe, Hannover

De grootste energietechnologiebeurs ter wereld opent 23 april zijn poorten. Vind oplossingen voor zowel duurzame als conventionele energieopwekking, energieconversie, -transport en -opslag. Ook worden presentaties gegeven over duurzame energie, smart grids, warmtekrachtkoppeling en waterstoftechnologie.

Navingo Maritime & Offshore Career Event 25 april Beurs-WTC, Rotterdam www.maritimeoffshorecareerevent.com

Na de vijfde editie in april 2011 keert het Navingo Maritime & Offshore Career Event (MOCE) terug. MOCE is hét geschikte doel voor het invullen van personeelbehoeftes bij maritieme en offshore bedrijven uit de Benelux maar ook uit omringende landen en zelfs daarbuiten. Het belangrijkste doel van deze beurs is om exposanten en werkzoekenden uit de maritieme en offshore sector met elkaar in contact te brengen om zodoende een werk/opleidingsrelatie tot stand te brengen.

Dutch Offshore Industry ’12 22 mei RDM Innovation Dock, Rotterdam www.dutchoffshore.com

Op deze dag ontmoet u interessante sprekers over de marktontwikkelingen en het ondernemen in de offshore-industrie onder het motto: ‘Groter, sterker en dieper!’

Sprekers zijn onder meer: Mirek Kaminski, Cyril Widdershoven, Dolf Elsevier van Griethuysen, Johan Pennekamp, Gerard Kroese en Joop Roodenburg. Doelgroep bestaat uit rederijen, offshore-bedrijven, scheeps- en equipmentbouwers, leveranciers en dienstverleners.

Landelijk Dag van het Onderhoud 25 en 26 mei Diverse locaties www.dagvanhetonderhoud.nl

Iedereen profiteert dagelijks van de hoge kwaliteit van ons onderhoud in Nederland. En toch is dat voor het grote publiek niet altijd duidelijk. Om te laten zien wat goed onderhoud betekent voor de Nederlandse samenleving, openen allerlei bedrijven hun poorten tijdens de Landelijke Dag van Het Onderhoud. Het thema van de aanstaande Landelijke Dag van het Onderhoud is dan ook ‘Zien, Leren, Doen’. Op vrijdag 25 mei worden scholieren ontvangen door bedrijven die de collega’s van de toekomst onder begeleiding rond willen leiden. Zaterdag 26 mei is bedoeld voor iedere geïnteresseerde bezoeker.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, postbus 12936, 1100 AX Amsterdam of redactie@utilities.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

037_E_agenda.indd 37

UTILITIES 37 nr. 04 - 2012

03-04-12 11:08

I N

HE T VOL G E N D E

U T I LI T I E S

N UMMER

N UM M ER

5 V ER S C HI JNT WEEK

1 9

T h e m a : Wa t e r

Interview: de Eurocommissaris

De utilitiesmanager

In de loop naar nieuwe Europese wetgeving, vragen we de commissarissen die Nederland vertegenwoordigen in het Europees Parlement wat de gevolgen kunnen zijn voor Nederland. Hoeveel energie moet Nederland besparen, gaat het parlement daadwerkelijk snoeien in de emissierechten en wat kan de industrie verwachten van een energie audit?

Bestaan ze nog, de echte utilitiesmanagers? Vaak valt energie-, water- en gasinkoop onder facilitiesmanagement of besteden bedrijven hun utilitiesvoorziening uit aan gespecialiseerde bedrijven. We gaan op zoek naar de echte vakmensen in de hoop wat van ze te leren.

Wateruitwisseling Papierfabriek Sappi Nijmegen en Waterschap Rivierenland versterken elkaars waterzuiveringsproces door een fosfaat- en stikstofrijke waterstroom met elkaar uit te gaan wisselen. Voordeel hiervan is dat het Waterschap een deel het proceswater van de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Weurt niet meer hoeft te reinigen en Sappi geen ureum en fosforzuur meer hoeft in te kopen om hun afvalwater goed te kunnen zuiveren. Dit betekent een efficiĂŤnte, duurzame en geldbesparende oplossing.

THEMa'S 2012 Utilities 6

Gas

Utilities 7

Energie

Utilities 8

Energie

Utilities 9

Water

Utilities 10

Gas

38 UTILITIES nr. 04 - 2012

038_volgende_nummer.indd 38

04-04-12 10:28

The performance of technology Wij ontzorgen industriële organisaties en helpen ze beter te presteren door capaciteit en flexibiliteit te combineren met expertise en innovatie.

Industriële Projecten

Over ons bedrijf

Binnen de industriële projecten wordt de vertaalslag gemaakt van de klantprocessen naar functionele installaties.

Naast de vakdis-ciplinaire kennis is er ruime specialistische kennis aanwezig op gebied van zowel proces, als risicoanalyses en RI&E- arbeidsplaatsen. Daarnaast kunnen we tijdens de bouw de veiligheid en inspecties coördineren en de start up begeleiden.

VIRO met ruim 550 gespecialiseerde engineers en projectmana-gers sterk, biedt haar opdrachtgevers vanuit acht vestigingen in Nederland en Duitsland een zeer uitgebreid dienstenpakket aan. Van haalbaarheidsonderzoek, conceptontwikkeling en basic- en detail-engineering tot en met turn-key geleverde projecten. Voor zowel Machinebouw, Industriële Projecten als Product Engineering. De engineers van VIRO voegen waarde toe aan technische producten en productieprocessen, zodat u uw concurrentiepositie aanzienlijk kunt versterken en kosten kunt besparen.

Machinebouw De machinebouw heeft een breed activiteitenspectrum binnen tal van marktsegmenten. Van specifieke machines voor de fijnmechanische industrie, assemblage en testinstallaties via volledige productie- en verpakkingslijnen tot equipement voor de offshore en scheepsbouw. In vrijwel alle marktsegmenten kunnen wij onze klanten een totaaloplossing aanbieden zoals het schrijven van de projectscope tot en met de inbedrijfsname en opstart.

Product Engineering De afdeling Product Engineering werkt voor zowel R&D afdelingen als ook aan het fysiek doorontwikkelen van bestaande producten. Wij zijn een sterke en betrouwbare partner met gefundeerde kennis en jarenlange ervaring.

039_viro.indd 1

Hazenweg 41, 7556 BM Hengelo Tel.: 074 850 4000, E-mail: th.wigger@viro.nl

Overige vestigingen:

Arnhem, Echt, Helmond, Schiedam, München (D), Kerpen (D), Osnabrück (D).

www.viro.nl

03-04-12 10:17

MOXA... Superieur in switches IEC 61850-3 Ethernet Switch De PT (Power Trans) Ethernet switches voor onderstations voldoen volledig aan de IEC 61850-3 en IEEE 1613 eisen, zijn betrouwbaar en beveiligd tegen dataverlies als de switches worden blootgesteld aan diverse EMI condities.

IEEE 1566, Turbo Ring, redundante voeding, modulaire opbouw (fast Ethernet en Gigabit) en een werktemperatuurgebied van -40 °C tot +85 °C maken deze switches uitermate geschikt voor toepassing in high-end industriële omgevingen.

Er is zoveel meer over te vertellen...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl , Synoniem voor kwaliteit !

2

I T Professionals

adv_MoxaA4_switches.indd 1 040_modelec.indd 1

20-01-2011 14:19:56 03-04-12 10:17