Utilities, 05, 2012

UTILITIES NUMMER 05 - 2012 • DERTIENDE JAARGANG

LOSSE VERKOOPPRIJS d 18,50

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Waterrecycling wordt economisch interessant Innovatie stimuleert Nederlandse zonnecel

www.utilities.nl

001_A_Cover.indd 1

M

e

t

s

p

e

c

ia

le

W

a

te

rb

ij

la

g

e

Lambert van Nistelrooij: ‘Energiebesparing maakt Europa weerbaarder’

02-05-12 15:43

HOE OVERWIN JE DE UITDAGINGEN VAN HET WATER?

Water. We kunnen niet zonder. Maar het leven mét water stelt ons soms wel stevig op de proef. Drinkwatervoorziening, af-

valwaterbehandeling, slibontwatering, waterzuivering: met welke oplossingen kan het duurzamer, efficiënter, kosteneffectiever?

Hoe kan innovatieve watertechnologie u daarbij helpen? Of het gaat om een nieuw ontwerp, ombouw, detailed engineering of begeleiding bij aanbesteding: bel VIRO. Onze specialisten denken slim en pragmatisch met u mee. En er gaat ze geen zee te hoog.

Hazenweg 41, 7556 BM Hengelo, Tel.: 0031 (0)74 850 4000, E-mail: th.wigger@viro.nl VIRO kunt u ook vinden in:Arnhem, Echt, Helmond, Hengelo, Schiedam, Kerpen (D), München (D) en Osnabrück (D).

www.viro.nl

002_viro.indd 1

01-05-12 13:20

i n h o u d

V E R D E R Technologie

Innovatie redt zonnecel

16

De nieuwste energietechnologieën, met onder meer kunstmatige fotosynthese die de natuur zou kunnen verslaan, betere batterijen door koolstofnanodeeltjes met zwavel en extreem lichte en dunne zonnecellen waarmee een zonnecel voor op je rugzak om je telefoon op te laden een stapje dichterbij lijkt te komen.

Durven kiezen voor waterrecycling

20

De industrie gebruikt nog te vaak drinkwater in hun processen en utilities. De belangrijkste uitdaging is om de waterkringloop te sluiten door vrijkomende waterstromen op te werken tot de juiste kwaliteit water voor hergebruik.

Nutriënten terugwinnen uit afvalwater

24

Terugwinnen van nutriënten en energie zijn al enige tijd trends in de watersector. Maar dan moeten bedrijven wel over een constante stroom (afval)water beschikken en dicht in de nabijheid van een waterschap of drinkwaterbedrijf liggen.

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Infostroom Trending news Energievisie Product en oplossing Project van de maand De energiewet Wervelingen Agenda In het volgende nummer

10

Goedkope zonnepanelen uit China hebben westerse pv-producenten sind 2010 in de verdediging gedrukt. Eens zo sterke ondernemingen verkeren in zwaar weer of zijn omgevallen. Hoe moet Nederland zich tegen deze opkomende economie verzetten?

Ketensamenwerking op cruciale onderdelen en maatwerk zijn de beste antwoorden.

5 6 8 29 30 33 35 36 37 38

Interview

14

Het Europees Parlement zal binnenkort de energiedoelstellingen voor 2020 aanscherpen. Volgens Europarlementariër Lambert van Nistelrooij hoeft dat geen problemen op te leveren voor Nederland. ‘Als ik de investeringen zie in decentraal vermogen en energiebesparende maatregelen, zijn we op de goede weg.’

Thema: Water

19

De ideale situatie waarin de waterkringloop van de industrie wordt gesloten, is te bewonderen in het project AquaFit4Use. De benodigde waterkwaliteit is speerpunt van het onderzoek. Waterschap Rivierenland en papierfabriek Sappi bij Nijmegen komen al een heel eind.

Het waterschap hoeft minder water uit de slibbehandeling te zuiveren terwijl de papierfabriek daarvoor enkele tientallen kilo’s aan stikstoffen en fosfaten per dag terugkrijgt.

UTILITIES 3 nr. 05 - 2012

003_C_inhoud.indd 3

02-05-12 13:23

Installeer vandaag de technologie van morgen

Betrouwbaarheid of energiebesparing?

Kiezen hoeft niet meer met onze efficiĂŤnte schroefblowers

Download een QR-reader en scan de code voor meer informatie

Kiezen tussen betrouwbaarheid en energiebesparing hoeft niet meer. Want Atlas Copco presenteert de nieuwe ZS-blowers, die gemiddeld qua energieverbruik 30% efficiĂŤnter zijn. Een aanzienlijke besparing die te danken is aan de superieure en zeer betrouwbare schroeftechnologie. Met deze energiezuinige schroefblowers bespaart u veel kosten en voldoet u aan de huidige eisen van een duurzame en CO2-arme economie. Reden genoeg om vandaag nog deze technologie van morgen te installeren!

Wilt u weten hoe u energiezuiniger en milieubewuster kunt werken? Bereken uw besparing op www.efficiencyblowers.com of neem contact op voor een persoonlijk advies via telefoonnummer: (078) 6230 367.

Tijdelijke oplossing nodig?

U wilt ons product in een proefopstelling testen of u hebt slechts tijdelijk behoefte aan een van onze persluchtoplossingen? Atlas Copco Rental biedt uitkomst. Kijk voor onze verhuurmogelijkheden op www.atlascopcorental.nl of neem contact op via het gratis nummer: 00800 1768 1768.

Atlas Copco adv 1Utilities A4.indd 1 004_atlas.indd

25-04-12 13:20 10:26 01-05-12

De keten sluiten Zou u het drinken: bier gemaakt van gerecycled rioolwater of flessenwater van gereinigd afvalwater? Ik moet bekennen dat ik ook niet direct sta te springen. Maar het bestaat wel. Het bier komt uit Afrika en het water wordt in Singapore gebotteld. Nu ligt de keuze in die waterschaarse contreien meer voor de hand dan in Nederland, maar ook hier kijken we steeds vaker naar het sluiten van de keten. Een inmiddels vermaard voorbeeld is het proceswater van chemiereus Dow dat opgewerkt rioolwater gebruikt als proceswater.

Maar ook andere industrietakken zien wel wat in het sluiten van de ketens.

Met het groeien van de wereldpopulatie worden grond- en hulpstoffen schaarser en daar zullen we innovatief mee moeten omgaan. De Waterwet en de wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) geven bedrijven meer vrijheden om te investeren in eigen waterzuiveringen of samenwerking aan te gaan met waterschappen of andere bedrijven. En dat doet de sector dan ook.

Stoffen die normaal gesproken worden verbrand of geloosd, kunnen steeds vaker worden afgescheiden en nuttig worden gebruikt. En wat er dan nog overblijft, wordt vergist en als groen gas gebruikt voor de eigen energievoorziening of dat van de naaste buren.

Hoewel de investeringen in een eigen waterzuivering fors kunnen zijn, leveren ze blijkbaar wel voldoende rendement op. Als die innovaties dan vervolgens ook nog voor een goed exportproduct zorgen, krijg je een soort winwinwinsituatie, goed voor de handel, de bedrijfsdoelstellingen en het milieu. En het mooiste van dit alles is nog wel dat het zonder subsidie kan. De bescheiden watersector mag daar best eens wat hoger over van de toren blazen. En dan natuurlijk gewoon weer verder aan de slag gaan en de ketens blijven sluiten.

David@utilities.nl

COLOFON dertiende jaargang nummer 05 2012 Utilities (10x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Vaste medewerkers Klaas de Jong, Wil Kling, Pieter Pulleman, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Jacqueline van Gool

Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793 Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936 1100 AX Amsterdam T: 020 3122 088 F: 020 3122 080 redactie@utilities.nl

Lay-out Gabriele Köbbemann

Hoofdredactie David van Baarle 020 3122 082 Wim Raaijen 020 3122 081

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Vincent IJff vincent@jetvertising.nl

Eindredactie Elise Quaden 020 3122 084 Redactie Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 088

Traffic Breg Schoen 020 3122 088 Drukkerij MediaCenter Rotterdam, Rotterdam

Abonnementen (incl. BTW) Nederland/België D 132,50 Introductie NL/B 25% D 99,40 per jaar Overig buitenland D 156,50 Proefabonnement 3 mnd D 27,50 Studenten D 40,– Losse verkoopprijs D 18,50

De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) F: 0251-31 04 05 Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. U ontvangt wel een aanbieding voor een nieuw abonnement aan het einde van uw proefperiode.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum

geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Prijswijzigingen voorbehouden. © Industrielinqs pers en platform 2012 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 05 - 2012

005_B_commentaar.indd 5

02-05-12 15:38

infostroom Proefboring naar gas in Engelen Northern Petroleum Nederland geeft uiterlijk eind dit jaar uitsluitsel of het bedrijf een proefboring naar gas wil uitvoeren in het Brabantse Engelen. Op dit moment voert Northern Petroleum een zogenaamde bureaustudie uit naar de gaswinning. Het gaat hierbij niet om schaliegas, maar om conventioneel gas dat moeilijker te winnen is dan bijvoorbeeld uit het Slochteren-veld.

In 2009 heeft het Rijk een opsporingsvergunning afgegeven aan Northern Petroleum Nederland. Zo’n vergunning geeft het bedrijf de mogelijkheid om een proefboring uit te voeren. In deze vergunning wordt de naam ‘Engelen’ aangeduid, maar het gebied is veel uitgestrekter en beslaat 97 vierkante kilometer.

Het strekt zich uit vanaf Drunen en Heusden tot aan Rosmalen. Waar uiteindelijk een mogelijke proefboring zal plaatsvinden is nog niet bekend.

De huidige bureaustudie van het gaswinbedrijf moet onder meer duidelijkheid verschaffen of het interessant genoeg is met een proefboring te beginnen.

Opnieuw bezwaar tegen kolencentrale Greenpeace en Natuur & Milieu tekenen opnieuw bezwaar aan tegen de natuurvergunning van RWE/Essent voor de bouw van een kolencentrale in de Eemshaven. De milieuorganisaties vinden de onderbouwing van de vergunning van Essent onvoldoende.

De provincie Groningen heeft bekendgemaakt dat Essent opnieuw een aanvraag voor een natuurvergunning heeft ingediend, nadat de Raad van State deze in augustus 2011 vernietigde na bezwaren van bewoners en milieuorganisaties. Volgens het hoogste gerechtshof had Essent onvol-

doende onderzocht wat de effecten van de kolencentrale zouden zijn op het Werelderfgoed De Waddenzee.

Greenpeace en Natuur & Milieu hebben de nieuwe vergunning bestudeerd, en concluderen dat ook deze niet deugt. Volgens hen lijden zeehonden en bruinvissen wel onder de nieuwe centrale. Ook zeggen zij dat de verwachte schade aan de natuur op de Waddeneilanden groter is dan wettelijk toegestaan. Ook is de maatschappelijke noodzaak van de kolencentrale niet aangetoond, aldus Greenpeace en Natuur & Milieu.

IJslandse vulkanen leveren stroom IJsland gaat mogelijk energie leveren aan Groot-Brittannië. De Britse minister van Energie Charles Hendry zal in mei IJsland bezoeken met een voorstel om Groot-Brittannië met de overvloedige geothermische energie van IJsland te verbinden. De hitte van een groot aantal vulkanen in IJsland kan worden gebruikt om elektriciteit te genereren.

De bedoeling is om elektriciteit met een lage CO2-uitstoot van de vulkanen in IJsland naar Groot-Brittannië te pompen. Dit zou kunnen gebeuren door middel van enorme stroomkabels op de bodem van de oceaan. Charles Hendry, Brits minister van Energie, bezoekt IJsland in mei om dit voorstel te bespreken.

‘We zitten volop in onderhandelingen met de IJslandse overheid en ze zijn erg enthousiast’, vertelde de minister aan de Britse krant The Guardian. Om IJsland te bereiken zou de kabel duizend tot vijftienhonderd kilometer lang moeten zijn, ongeveer de langste verbinding op aarde.

Hendry sprak al met het hoofd van het nationale stroomnetwerk van IJsland over de plannen. Het web van stroomkabels op de zeebodem, dat voor het komende decennium gepland is, zou Groot-Brittannië met het grote Europese stroomnetwerk verbinden.

6 UTILITIES nr. 05 - 2012

006_7_D_infostroom.indd 6

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

02-05-12 12:20

Gaswinning Maasvlakte snel dichterbij Oranje-Nassau Energie investeert ongeveer vijftig miljoen euro in een installatie op de Maasvlakte om gas te winnen uit de Noordzee. Proefboringen vorig jaar kostten al een kleine twintig miljoen maar waren succesvol.

Het veld loopt zo’n drie kilometer uit de kust en gaat twee kilometer diep tot aan de Maasgeul. De winbare hoeveelheid gas wordt geschat op 820 miljoen kubieke meter, het equivalent van 4,5 miljoen vaten aardolie en het gas-

verbruik van een stad met 150.000 inwoners gedurende acht jaar.

De boorinstallatie komt vrijwel naast de Gate LNG Terminal op de Maasvlakte en kan daarom direct aantakken op het hoofdnet van gasleidingen. Oranje Nassau Energie heeft een belang van 47,9 procent in het veld. De andere aandeelhouders zijn de Nederlandse staat (40 procent), TAQA Energy (10 procent), en Energy-06 (2,1 procent).

Chinees-Nederlandse samenwerking NWO en het Chinese ministerie van Wetenschap en Technologie (MOST) gaan samen investeren in internationale samenwerking tussen bedrijven en wetenschap, onder andere op het gebied van LED-technologie, halfgeleiders, duurzame nieuwe materialen, kwaliteit van de gezondheidszorg, voedselproductie en voedselveiligheid.

Binnen de onderzoeksprojecten van dit programma werken vier partijen samen: een Chinese industriële partner, een Nederlandse industriële partner, een Chinese academische onderzoeksinstelling en een Nederlandse academische onderzoeksinstelling. Binnen de projecten dragen alle partijen evenveel bij. In 2012 stelt NWO, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, voor dit type samenwerking met China in totaal een miljoen euro beschikbaar voor ongeveer zes onderzoeksprojecten.

Energieverbruik fors omlaag in 2011 Door de zachte winter en de zwakke economie is het verbruik van gas en elektriciteit vorig jaar met bijna zeven procent gedaald. Dat blijkt uit cijfers van het CBS. Vooral het gasverbruik liep fors terug, met dertien procent. De koude winter van 2010 leidde tot hogere stookkosten, maar in 2011 was de winter behalve in februari bijzonder zacht.

Ook is minder aardgas gebruikt voor de opwekking van elektriciteit doordat elektriciteitscentrales efficiënter

werken en er meer elektriciteit uit het buitenland is geïmporteerd.

De economische malaise raakt vooral de petrochemische industrie, die onder meer de grondstof voor plastics maakt.

Door de afnemende vraag daalde het verbruik van olie in de industrie met tien procent.

Het gebruik van motorbrandstoffen voor auto’s en transport steeg met één procent, vooral doordat er meer vrachtwagens reden, ondanks de gestegen kosten van benzine en diesel.

Belgische energie-oorlog escaleert Febeg, de Belgische federatie van de elektriciteits- en gasbedrijven, bereidt een juridische veldslag tegen het energiebeleid van de Belgische regering voor.

De energieleveranciers hebben aan de Economische Inspectie uitleg gegeven over hun beslissing om op 1 april de gasprijzen te verhogen, ondanks een bevriezing van de prijzen door de regering. Electrabel bleef bij de stelling dat het ‘volgens de regels van de wet’ handelde, maar het stroombedrijf Eneco slikte zijn prijsstijging in. Minister van Economie, Vande Lanotte, roept bedrijven en burgers op om hun gasfactuur te betwisten.

Negen van de tien Japanse stroombedrijven verwachten tekorten aan stroom deze zomer. De energieleveranciers kampen met een tekort aan reserves als gevolg van de stillegging van alle Japanse kernreactoren.

Geplande stroomonderbrekingen, net als in de zomer van 2011, zijn waarschijnlijk. In Japan stijgt het stroomverbruik exponentieel in de zomermaanden, wanneer de temperatuur op veel plaatsen gedurende lange tijd boven de dertig graden uitkomt. Airco’s staan dan dag en nacht aan.

Minister Jan Kees de Jager (Financiën) wil dat afboekingen op activiteiten in Duitsland van de Gasunie onafhankelijk worden onderzocht. Gasunie heeft vorig jaar een verlies van zeshonderd miljoen euro geleden. De enige aandeelhouder van het gastransportbedrijf, de Nederlandse staat, zal geen dividend ontvangen. De Jager wil weten wat er in Duitsland is gebeurd.

Het Russische energiebedrijf Gazprom heeft interesse in de overname van het Griekse gasbedrijf Depa. ‘Wij zijn bereid een realistische prijs te bieden, wij zullen niet te veel betalen’, zei bestuurder Alexander Medvedev van Gazprom onlangs. Griekenland heeft geïnteresseerde partijen uitgenodigd een bod uit te brengen op Depa. Het land wil deze en andere staatsondernemingen privatiseren om zijn schuldenlast te verlagen.

De Amsterdam Arena gaat proberen het ‘groenste’ stadion van Nederland te worden. De CO2-uitstoot moet omlaag en dit moet gebeuren door, onder meer, een eigen windmolen te krijgen. Onlangs ondertekende de Arena een ‘Green Deal’ met de gemeente Amsterdam. Hierin maken de partijen afspraken over het verduurzamen van het Arenagebied. Een van de ambities is het terugdringen van de CO2-uitstoot met honderd procent voor 2015. Dat betekent dat het energieverbruik gehalveerd wordt, en de rest van de energie duurzaam wordt opgewekt.

UTILITIES 7 nr. 05 - 2012

006_7_D_infostroom.indd 7

02-05-12 12:20

Trending news op www.utilities.nl

1 Plan voor Spaanse 250 MW zonnecentrale zonder subsidie Dinsdag 10 april

Projectontwikkelaar Gehrlicher Solar durft het aan om een zonnecentrale in Spanje te bouwen van 250 megawatt, zonder feed-in-tarieven of subsidies. De elektriciteit zal tegen marktprijs worden verkocht. Gehrlicher Solar España heeft hiertoe een intentieverklaring getekend met de regionale overheid van Extremadura in het Zuidwesten van Spanje. De constructie zal beginnen in de tweede helft van 2013 en de centrale moet in 2015 op volle capaciteit zijn. De centrale zal 750 hectare groot zijn bij een investering van zo’n 250 miljoen euro.

2

Sterke groei zonne-energie in Nederland verwacht Donderdag 12 april

Doordat zonne-energie goedkoper wordt dan normale stroom, lijkt Nederland wakker te schrikken. Solarplaza verwacht dat er dit jaar tussen de 45 en zestig megawatt aan nieuwe capaciteit wordt geïnstalleerd. Daarmee komt de groei sowieso boven de 35 procent uit. De groei is te verklaren door de toenemende afname bij particulieren en mkb. Ook de toename van de inkoopcollectieven is een verklaring. In 2011 werd er nog 33 megawatt aan de capaciteit toegevoegd, in 2010 was het twintig megawatt.

Het totale geïnstalleerde vermogen in Nederland zal eind 2012 tussen de 167 en 182 megawatt uitkomen.

3

Reporter wim raaijen Times are changing!!!! #utilities.nl

Purecoverz Dat weet ons dak al jaren! #utilities.nl

Kabinet pakt tekorten technisch personeel aan Maandag 16 april

Het kabinet begint samen met het bedrijfsleven een offensief om zoveel mogelijk mensen te verleiden in de technische sector te gaan of blijven werken.

Met een reeks maatregelen moet een

verwacht tekort aan technisch personeel worden verminderd of tegengegaan. Dat staat in een brief die ministers Maxime Verhagen (Economische Zaken), Henk Kamp (Werkgelegenheid) en Marja van Bijsterveldt (Onderwijs) naar de Tweede Kamer hebben gestuurd. Naar verwachting komt Nederland tot 2016 circa 170.000 technici zoals dakdekkers, storingsmonteurs en bankwerkers tekort.

Jberndsen Ongelofelijk, ze slapen toch niet in Den Haag #utilities.nl

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt.Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

8 UTILITIES nr. 05 - 2012

008_9_E_topics.indd 8

02-05-12 12:20

4

VW: E-auto’s binnen drie jaar concurrerend met brandstofauto’s Woensdag 4 april

Elektrische auto’s zullen snel goedkoper worden en over drie jaar onder de prijs van brandstofauto’s duiken. Dat bevestigde Volkwagen aan de Duitse pers. Vooral de snel dalende kostprijs van batterijen maakt dit mogelijk. Volkswagen gaat ervan uit dat de kosten per kilowattuur opslagcapaciteit van lithium-ion-batterijen binnenkort met honderd euro zullen dalen. Daardoor duiken elektrische auto’s begin 2015 onder die van bestaande auto’s.

5

Betaalbare massa-opslag duurzame energie dichtbij Woensdag 11 april

Het Amerikaanse bedrijf Gravity Power heeft een systeem ontwikkeld dat enorme hoeveelheden energie kan opslaan, door slim gebruik te maken van zwaartekracht.

Volgens het bedrijf is het mogelijk om in een cilinder met een diameter van tachtig en een diepte van vijfhonderd meter 250 megawatt energie op te slaan.

Jinius_mgt Weer een stap dichter bij een mooiere wereld! #utilities.nl

8

Delftse start-up wekt energie op uit oceaanwater Vrijdag 6 april

De start-up Bluerise van de TU Delft gaat energie opwekken uit oceaanwater. Volgend jaar wordt de eerste energiecentrale opgeleverd, op Curaçao. Het is de bedoeling dat de centrale het vliegveld op het eiland gaat koelen. Bluerise gebruikt daarbij Ocean Thermal Energy Conversion (Otec), een relatief nieuwe techniek. martin_damen Knap staaltje Nederlandse technologie! #utilities.nl

9

Explosieve groei zonneenergie in Duitsland eerste kwartaal Dinsdag 17 april

In het eerste kwartaal is in Duitsland 1900 megawatt aan zonnepanelen geïnstalleerd, zo meldt Bloomberg.

Dat is bijna vier maal zo veel als de groei in het eerste kwartaal vorig jaar, toen 513 megawatt werd geïnstalleerd. De groei is waarschijnlijk verklaren doordat veel Duitsers op de valreep willen profiteren van de financiële steun, die per 1 april sterk is gereduceerd.

in duurzame 10 Doorbraak synthetische brandstoffen Dinsdag 17 april

6

Greenpeace gaat ‘windgas’ verkopen Dinsdag 17 april

Gasunie en Greenpeace Energy gaan samenwerken op het gebied van ‘windgas’. Daarbij wordt windenergie omgezet in waterstofgas dat via het gasnetwerk wordt gedistribueerd. Met deze technologie maakt energiemaatschappij Greenpeace Energy uit haar eigen Duitse windenergiepark waterstofgas, dat in de gasinfrastructuur kan worden geïnjecteerd.

7

Tennet investeert in stopcontacten op zee Vrijdag 13 april

Tennet werkt aan negen offshore projecten die een vermogen van vijf gigawatt aan windstroom uit de Duitse Noordzee aan land brengen. Het gaat om de bouw van enorme ‘stopcontacten’.

Onderzoekers van onderzoeksinstituut KTH in Stockholm hebben een moleculaire katalysator gevonden die efficiënt fotosynthese nabootst en zodoende CO2 met een grote snelheid omzet in synthetische brandstoffen. Deze vinding kan volgens de onderzoekers een belangrijke rol spelen in de toekomst in het opslaan van duurzame energie en alternatieven bieden voor fossiele brandstoffen.

Duurzaamheidexpert Super en ook normaal #utilities.nl

UTILITIES 9 nr. 05 - 2012

008_9_E_topics.indd 9

02-05-12 12:20

Energie Goedkope zonnepanelen uit China hebben

westerse pv-producenten sind 2010 in de verdediging gedrukt. Eens zo sterke ondernemingen verkeren in zwaar weer of zijn omgevallen. Hoe moet Nederland zich tegen deze opkomende economie verzetten?

Ketensamenwerking op cruciale onderdelen en maatwerk zijn de beste antwoorden.

Tekst: Tseard Zoethout

Innovatief industriebeleid kan Nederlandse zonnecel redden Wint kwantiteit het? Dat is op dit moment de grootste vraag in de Nederlandse en Europese fotovoltaische sector nu China in staat is op grote schaal spotgoedkope zonnepanelen op onze markten te brengen.

Want ga maar na: Chinese pv-modules kosten tegenwoordig minder dan tachtig eurocent per watt terwijl de Duitse exemplaren niet onder de euro per watt verkocht kunnen worden.

Dergelijke prijsconcurrentie heeft tot een ware veldslag onder pv-fabrikanten in alle delen van de wereld geleid.

Q Cells, met een beurswaarde van op zijn top veertien miljard en tot 2008 zelfs de grootste pv-producent ter wereld, is dit jaar roemloos over de kop gegaan. Phoenix Solar, eveneens uit Duitsland en systeemontwerper, zit er volgens de laatste berichten niet ver vandaan, net als het Duitse Solon. En First Solar en SunPower, de grootste pv-fabrikanten uit de VS, moeten ingrijpend herstructureren, willen ze hun zaken draaiende houden.

De mondiaal gestuurde pv-markt heeft natuurlijk z’n weerslag gehad op de Nederlandse industrie. Ook hier zijn het laatste jaar harde klappen gevallen: Helianthos, de vroegere Nuon-dochter die nog miljoenen 10 UTILITIES nr. 05 - 2012

010_11_12_13_Q_artikel.indd 10

staatsteun voor R&D in dunnefilmtechnologie had gekregen, moest er dit jaar mee stoppen, Scheuten Solar vroeg surceance van betaling aan en moet nu in sterk afgeslankte vorm verder en met Solland Solar, eens Nederlands bekendste pv-producent, ging het na een management buyout bergafwaarts tot het, zonder de Sunweb-technologie, eind vorig jaar aan de Frans-Italiaanse Pufin-groep werd verkocht.

Betekent dit dat ons land weinig meer voorstelt op het mondiale pvtoneel? Volgens Wim Sinke, manager programmaontwikkeling pv bij ECN, valt dat wel mee. Hij ziet het eerder als een overgangssituatie naar een geconsolideerde pv-sector en naar zelfdragende markten waaruit de Nederlandse pv-industrie, mits ze blijft innoveren, sterk tevoorschijn kan komen. ‘De huidige overcapaciteit, ontstaan door enorme groei van de pv-industrie in China, heeft de moduleprijs aanzienlijk verlaagd’, verklaart hij. ‘Voor toepassingen is dat goed nieuws maar dergelijke snelle prijsverlagingen kunnen natuurlijk niet lang worden volgehouden. Daarnaast zijn de marges op dit moment veel te laag, ook voor Chinese spelers.

Tegelijkertijd vragen pv-marktvoortrekkers als Duitsland en Italië zich af of ze, in deze tijden van economische recessie, hun grote pv-programma’s wel moeten doorzetten.’

De kunst is volgens Sinke nu om van gestimuleerde naar duurzame, zelfdragende markten toe te groeien. ‘Een onderzoek van de EPIA (European Photovoltaic Industry Association, red.) heeft vorig jaar uitgewezen dat dit kan: in heel Europa wordt zonnestroom nog dit decennium voor kleinverbruikers op basis van zelfconsumptie en verkoop aan het net concurrerend met ingekochte grijze stroom. Het goede nieuws is dat China zijn huidige marktpositie niet zozeer ontleent aan veel lagere arbeidskosten -wat velen vaak denken- maar aan allerlei andere factoren, waaronder het voordeel van de late instapper’, aldus Sinke.

Uitblinken Sinke somt vier belangrijke punten op waarin de Europese pv-sector kan uitblinken en voorsprong op de Chinezen kan houden. ‘De EU is, nog steeds en met afstand, de grootste markt ter wereld voor pv-systemen’, zegt hij. ‘Wij hebben de infrastructuur en de ervaring

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

02-05-12 12:19

n

om elk jaar vele gigawatts pv-vermogen neer te zetten. Een aanzienlijk deel van de banen in de pv-sector word daar geschapen en daar zijn nog veel innovaties mogelijk én nodig.

Verder behoren de Nederlandse bouwers van pv productieapparatuur, zoals Tempress, OTB, Smit Ovens, tot

waarin we onze krachten op gebied van fabricageprocessen en -apparatuur binnen één faciliteit bundelen. En tenslotte is er volgens mij ook ruimte voor productie van ‘high end’ en speciale zonnepanelen. Gemakkelijk zal het natuurlijk allemaal niet zijn, het laaghangende fruit is al geplukt en we

‘De toekomst ligt ‘downstream’, in lokale markten waar de kosten van modules niet allesbepalend zijn.’ de beste ter wereld en exporteren hun apparatuur met bijbehorende procestechnologie naar China. Ook is het Nederlandse bedrijfsleven in staat om geavanceerde materialen en oplossingen voor de cellen en modules te leveren, van dunne lagen voor lichtmanagement tot zelfreinigende coatings. Samen met Dimes Research (TU Delft), FOM-Amolf en andere bedrijven in de pv-sector zetten we nu het Silicon Competence Centre op

moeten op topniveau acteren willen we deze positie vasthouden en uitbreiden.’

Volgens Edwin Koot, die vanuit Solarplaza de ontwikkelingen in de pvindustrie al sinds jaar en dag volgt, zal de sector zich de vraag moeten stellen welke toekomst men wil bereiken.

‘Tegen goedkope pv-panelen uit China kunnen we niet meer op’, zegt hij. ‘Zij hebben goedkope grond, een uitstekende infrastructuur voor opschaling

en gunstige belastingregelingen. Net als in de rest van Azië. Neem bijvoorbeeld Maleisië dat met genereuze investeringssubsidies pv-fabrieken met gunstige voorwaarden kan aantrekken. Bovendien zijn de marges op pv-panelen flinterdun geworden. De toekomst ligt dan ook ‘downstream’, in lokale markten waar de kosten van modules niet allesbepalend zijn. Denk aan thema’s als gebouwintegratie, in engineering, installatie, financiering, verzekeringen en in onderhoud. Als de pv-markt verder groeit en eindelijk van het juk van staatssteun wordt verlost, zullen er allerlei nieuwe concepten en modellen ontstaan.’

Kritische stappen Maar gelukkig hoeft Nederland het niet alleen van pv-maatwerk op lokale markten te hebben. Ons land heeft ook nog bouwers van pv-apparatuur die tot de top van de wereld behoren. Tempress in Vaassen, Gelderland, is zo’n hightech onderneming. In 1967 begonUTILITIES 11 nr. 05 - 2012

010_11_12_13_Q_artikel.indd 11

02-05-12 12:19

nen als producent van horizontale ovens voor halfgeleiders (elektronica) heeft het zich, onder de vlag van het Amerikaanse moederbedrijf Amtech, halverwege de jaren negentig ook toegelegd op apparatuur voor de vervaardiging van zonnecellen. In 2005 ging het samenwerken met ECN en klanten om gezamenlijk tot de meest optimale technologie voor diffusieprocessen te komen. Met een aandeel van veertig procent (zestien gigawatt totaal geïnstalleerd vermogen) is de onderneming tot wereldmarktleider uitgegroeid.

‘Sinds 2010 is vrouw Holle behoorlijk actief op de pv-markt’, licht Albert Hasper, algemeen directeur van Tempress, toe. Hij heeft vorig jaar het stokje overgenomen van Fokko Pentinga die CEO en president van Amtech is geworden. ‘De prijzen voor pv-panelen zijn sterk gedaald.

Daardoor is Solland Solar sterk afgeslankt. Tegelijkertijd is er een tendens gaande van dunnefilmtechnologie naar monokristallijn silicium. Door de huidige lage kostprijs van silicium,

gecombineerd met het hoge rendement en de schaalvoordelen, worden dunne films steeds minder kosteneffectief, reden waarom de R&D van Helianthos ten onder is gegaan. Wij hebben onze processen op monokristallijn silicium afgestemd en leveren niet alleen apparatuur voor de productie van zonnecellen maar ook de technologie. Door de hoge efficiency kan China daar niet aan tippen. Die technologie moet China, mede door gebrek aan geld voor R&D, in het westen inkopen. Door ons als technologieleverancier te positioneren en niet alleen apparatuur te leveren, behouden we voorsprong.’

Daarnaast is Tempress een samenwerkingsverband aangegaan met een andere toeleverancier voor zonnecelproductieapparatuur, Rena uit Duitsland. Deze producent is gespecialiseerd in natte chemie, stappen die nodig zijn voor de vervaardiging van zonnecellen. ‘Veel van deze stappen sluiten naadloos op de onze aan zonder dat we in elkaars vaarwater komen’, vervolgt Hasper. ‘Op die

GEvoLGEN vaN ChINESE pv-proDUCTIE Hoewel de Chinese pv-sector voor velen bijkans ondoordringbaar is, komen zo nu en dan berichten naar buiten over de milieuschade die de productie van zonnecellen en -panelen met zich meebrengt.

Zo is in de Washington Post al in 2008 een achtergrondartikel verschenen over vervuiling van Chinese fabrieken die polysilicon maken, een van de belangrijkste grondstoffen voor ‘wafers’. Giftige stoffen als silicium tetrachloride die bij dat proces vrijkomen, kunnen goed worden hergebruikt.

Maar dat kost geld, geld dat Luoyang Zhonggui High Technology er in ieder geval niet voor over heeft gehad. Dat bedrijf loosde deze stoffen op de Gele Rivier waardoor de grond in de omgeving onvruchtbaar en

manier kunnen we de cruciale stappen in de vervaardiging van zonnecellen nog beter onder controle krijgen en de technologie voor onze klanten optimaliseren. Wij leveren een totaaloplossing aan, een combinatie van specifieke technologieën die nauwelijks te kopiëren valt. Op deze manier lopen we als consortium minder risico terwijl klanten het voordeel van onze samenwerking plukken.’

Ondertussen gaat de high tech apparatuurbouwer ook intern door met innovatie en diversificatie van haar portfolio om zichzelf minder afhankelijk van één processtap te maken. De afgelopen jaren heeft het aanzienlijk meer kapitaal in R&D gestoken, van een half miljoen dollar in 2009 tot 5,8 miljoen in het afgelopen boekjaar. Een van de zaken die nu tot commercialisatie leidt, is de vervaardiging van anti-reflectiecoatings. Voor de halfgeleiderindustrie beschikt de bouwer al over de kennis van zulke coatings. ‘Wij willen deze kerntechnologie echter ook voor de pv-industrie onder onze paraplu brengen’, zegt Hasper. ‘We zijn al goed in de emitterformatie van de zonnecel, de regio waar elektronen en gaten ontstaan door inslaande fotonen, en in het aanbrengen van passievatielagen. Als je het specialisme in beide zaken combineert met expertise rond anti-reflectiecoating, kun je de efficiency van zonnecellen weer verder verhogen. Door ons dus minder afhankelijk te maken van één stap en alle processtappen te integreren, blijven we de concurrentie voor.’

de plaatselijke bevolking ziek werd. Deze fabriek was één van de leve-

Touwtjes in handen Wat in

ranciers aan CEEG, fabrikant van pv-panelen die de Stichting Urgenda

Nederland ontbreekt, is een helder industriebeleid voor de zonnecelproductie en de bijbehorende productieprocessen, meent oudgediende Gosse Boxhoorn. De vroegere CEO van Solland Solar heeft de laatste jaren geïnvesteerd in de pv-productiesector.

‘In Nederland regeert Gekke Henkie’, zegt hij. ‘Frankrijk zou het nooit in haar hoofd halen in cutting-edge technologie met het buitenland samen te werken zoals onderzoeksinstituut ECN dat met China doet. En Duitse apparatuurbouwers zijn voorzichtig geworden om hun nieuwe techno-

via haar succesvolle actie ‘Wij willen zon’ in Nederland aan de man heeft gebracht.

Het blijft overigens niet bij één geval. Vorig jaar kwamen honderden bewoners bij de stad Zhejiang in opstand tegen Jinko Solar dat in excessieve hoeveelheden fluoride loosde. Rondom de fabriek werd massale vissterfte vastgesteld en meer dan twee dozijn gevallen van kanker geconstateerd, waarvan zes keer leukemie.

Het Vlaamse energiebedrijf Enfinity, afnemer van deze pv-panelen, overweegt dan ook om alle contractuele banden met Jinko Solar te verbreken.

De aandelen van zowel Jinko Solar als CEEG tuimelden na bekendmaking van deze schandalen naar beneden. In ons land en Europa liggen de milieueisen voor pv-producenten dusdanig veel hoger dat lozing van giftige stoffen onmogelijk is.

12 UTILITIES nr. 05 - 2012

010_11_12_13_Q_artikel.indd 12

02-05-12 12:19

logie met de Chinezen te delen. We moeten oppassen dat we hier alleen R&D overhouden zonder daadwerkelijk pv-fabrieken en productiecapaciteit te bouwen. Dan stort de sector ineen. Ik mis een integrale aanpak, een helder innovatiebeleid van de overheid. En blijkt er dan een beetje regie te zijn, dan richt die zich alleen op machinebouwers terwijl een sterke Nederlandse industrie het moet hebben van zowel R&D als machinebouwers en productiebedrijven. Dit geldt

steekt graag de handen uit de mouwen, zoals hij eerder al met de pijlsnelle opkomst Solland Solar, heeft bewezen. Zo is hij actief voor One Stone Solar, dat pv-projecten in het buitenland opzet, voor Solar Modules Nederland, in Alinement, voor The Silicon Mine, dat op Chemelot in Geleen zuiver silicium gaat produceren en in Feel, een financieel adviesbureau dat duurzame energiebronnen voor coöperaties kan invullen.

Boxhoorn: ‘De enige manier om de

‘We staan nog maar aan het begin van een zonne-energierevolutie. Er zijn nog volop kansen.’

ook voor de grondstoffen waarvan China al zeer veel strategische voorraden heeft opgekocht. Opmerkelijk is Philips’ besluit om de productie van scheerapparaten uit Azië weer terug te halen naar Drachten. Dat voorbeeld laat zien dat productie met toptechnologie ook in Nederland mogelijk blijft.’

Maar Boxhoorn is niet iemand die alleen kritisch achterover leunt. Hij

concurrentie voor te blijven, is met betere pv-panelen die een hogere efficiency hebben en bij de consument aanslaan. Neem nu eens Solar Modules Nederland, de pv-fabriek met nu zeventig werknemers in Kerkrade. Dat vervaardigt modules die niet met behulp van een soldeerstrook aan elkaar worden gelast maar waarin polymeren zitten. De prestaties zijn zeven tot tien procent

beter dan reguliere modules. Of neem Alinement, een start-up voor een geïntegreerde fabriek die wafers, cellen en modules maakt en waarvoor we nu investeerders zoeken. Door afval in het proces te reduceren, zorgen we voor lagere uitval en lagere kosten. En door betere integratie hoeven de cellen tijdens transport en bij het in- en uitpakken niet te breken.’

Waarmee Boxhoorn in feite wil zeggen dat er, ook in Nederland en onder Chinees marktgeweld, nog genoeg mogelijkheden liggen om als maakindustrie een rol in de mondiale markt te spelen. Mits het Rijk haar verantwoordelijkheid neemt en gericht aan innovatie in de pvsector werkt en die ook in eigen handen houdt. ‘Als een gelijk speelveld ontbreekt, moet je ook geen hoogwaardige kennis delen. Vakministers zouden een verfrissende uitkomst zijn.

We staan nog maar aan het begin van een zonne-energierevolutie. Er zijn nog volop kansen. Tien jaar geleden hadden we niet kunnen dromen dat de markt nu al meer dan vijftig miljard euro zou zijn. De industrie is niet meer te stoppen’, besluit hij. n UTILITIES 13 nr. 05 - 2012

010_11_12_13_Q_artikel.indd 13

02-05-12 12:19

Interview Het Europees Parlement (EP) zal binnenkort

de energiedoelstellingen voor 2020 aanscherpen. De grootste verandering is wel dat twintig procent energiebesparing geen richtlijn meer is, maar een verplichting.

Volgens Europarlementariër Lambert van Nistelrooij, die namens het CDA in het comité voor de industrie, onderzoek en energie zit, hoeft dat nog geen problemen op te leveren voor Nederland. ‘Als ik de investeringen zie in decentraal vermogen en energiebesparende maatregelen, zijn we op de goede weg.’

Tekst: David van Baarle

‘Energiebesparing maakt Europa weerbaarder’ Volgens Europarlementariër Lambert van Nistelrooij is het niet zo somber gesteld met de Nederlandse 2020-doelstellingen voor energieverduurzaming. Nu het Europees Parlement wetten wil aannemen om de voorgenomen twintig procent energiebesparing in 2020 alsnog te halen, zou Nederland extra zetten moeten doen om zijn afspraken alsnog na te komen. Volgens Van Nistelrooij is de Nederlandse industrie al aardig met een inhaalslag bezig.

‘Verhagen mikt niet voor niets op de grootverbruikers’, zegt Van Nistelrooij.

‘De minister wil duidelijk meters maken en dat gaat toch beter wanneer er grote hoeveelheden energie tegelijk kunnen worden bespaard.

Daarbij kiest hij overigens niet voor dwang, maar voor samenwerking.’

De CDA-politicus wijst erop dat Nederland een iets andere doelstelling heeft gekregen wat betreft duurzame energieopwekking. ‘Het klinkt natuurlijk mooi, triple twintig in 2020, maar de EU is zo divers dat je niet één standaard doelstelling voor alle lidstaten kunt opdringen. De Nederlandse doelstelling is veertien procent duurzame energie. Om dat percentage te halen, moeten we overigens ook nog 14 UTILITIES nr. 05 - 2012

014_15_O_interview.indd 14

de zeilen bijzetten, maar we hebben nog genoeg instrumenten om ook daar grote slagen in te maken.’

Kunt u voorbeelden noemen van die instrumenten?

De meest eenvoudige oplossing is om centrales meer biomassa te laten meestoken. Ik geloof zelf echter veel meer in de kracht van decentrale energieopwekking. Hier is de grootste uitdaging nog om al die decentrale capaciteit zo efficiënt mogelijk bij de consument te krijgen. De discussies voor een feed in-tarief zijn nog steeds gaande, maar ik weet zeker dat de overheid er alles aan doet om decentrale energieproductie te stimuleren.’

En als dit niet hard genoeg gaat naar de zin van de EU, grijpt ze dan in?

‘Sinds de ondertekening van het Verdrag van Lissabon heeft het parlement vooral op milieugebied meer macht gekregen om afspraken te handhaven. Dat wil overigens niet zeggen dat ze nu direct boetes zal gaan uitdelen. Er is duidelijk gekozen voor een doelstellende benadering voor 2020.

Het parlement stelt een eindlimiet en heeft ijkmomenten ingesteld om te kijken of de landen op de goede weg

zitten. Als ze merkt dat lidstaten hun afspraken niet nakomen, zal ze eerst waarschuwen en aandringen om bij te sturen op het beleid. Het EP zal zich niet bemoeien met de manier waarop die besparing wordt gehaald. Uiteraard kunnen lidstaten uiteindelijk wel worden gedwongen zich aan de afspraken te houden, maar de autonomie van landen is heel sterk.’

Toch zijn er wel degelijk dwingende maatregelen in de voorstellen van het EP. Zo zouden overheden vanaf 2014 gedwongen worden om 2,5 procent van de publieke gebouwen te renoveren.

‘De reden dat het parlement zo op energiebesparing zit, is omdat dat lidstaten juist in deze economisch mindere tijden weerbaarder maakt.

Van de drie opties, dus naast duurzame energie en CO2-afvang, is energiebesparing de goedkoopste.

Toch blijf ik er op hameren dat we vooral zelf moeten blijven sturen en laten zien waar we als samenleving naartoe willen. Ik zie in Nederland dat bijvoorbeeld in de aluminiumindustrie grote slagen worden gemaakt in energiebesparing. Men investeert in de nieuwste apparatuur en installaties.

Die industrie zal dan ook niet graag

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

02-05-12 12:19

worden geconfronteerd met nog meer dwingende maatregelen.’

Zijn we dan te braaf?

‘Wat betreft de unbundling van de energiesector was Nederland misschien iets te voortvarend. De regering dacht dat de ontvlechting een onvermijdelijke stap was in de liberalisering van de energiesector en hoopte gebruik te kunnen maken van de vrije markt. Inmiddels weten we dat de unbundling niet verplicht wordt gesteld, alhoewel wel een verplichte third party access is afgedongen.

Uiteindelijk heeft de unbundling ons wel wat opgebracht en vooral de consument profiteert van het vrije aanbod van energieleveranciers. Maar ik weet niet of we een volgende keer weer voor de troepen moeten uitlopen.’

Want daarmee verzwakken we onze concurrentiepositie?

‘Ik denk dat het bewaken van het level playing field een van de belangrijkste taken is van het Europarlement. Ik voer dan ook regelmatig discussies met mijn collega’s als bijvoorbeeld de Fransen kortingen geven op energietarieven of de Duitsers hun kolenindustrie subsidiëren. En ook buiten

Europa moeten we erop blijven letten dat we onze industrie niet buiten spel zetten door strenge milieuwetgeving.

De discussie rondom de handel van kooldioxide-emissies wordt vooral gevoed door de zorgen rondom de mondiale concurrentiepositie. Europa wil een voorbeeld zijn wat betreft het terugdringen van CO2-emissies, maar we moeten daarbij niet uit het oog verliezen dat sommige industrietakken nu eenmaal acteren op de wereldmarkt. Als bepaalde goederen of grondstoffen elders goedkoper kunnen worden geproduceerd, verplaatst de markt zich daarheen. Daarmee verplaats je ook het CO2-probleem en los je dus niets op.’

Vandaar ook dat de discussie rondom de emissiehandel weer oplaait.

‘Ja, momenteel is er nauwelijks een investeringsprikkel voor schone energietechnologie. Er is wat te kwistig omgegaan met rechten en bovendien zitten we nog steeds in een economische recessie. De huidige prijs van acht euro per ton CO2 staat ver af van de benodigde twintig euro per ton. Toch moeten we vooruitkijken en anticiperen op het moment dat de economie weer aantrekt. Een van de

instrumenten die het parlement tot zijn beschikking heeft, is het beperken van de emissierechten. Het comité voor de industrie, onderzoek en energie heeft dan ook voorgesteld om de uitgegeven emissierechten te heroverwegen. Dat betekent niet dat we van de ene op de andere dag rechten zullen intrekken, maar op den duur zullen bedrijven wel meer inspanningen moeten verrichten om hun uitstoot te beperken.

Zijn de waarschuwingen van het Europarlement dan een storm in een glas water?

‘Er worden wel degelijk inspanningen van de lidstaten afgedwongen, maar het doel is uiteindelijk om de concurrentiekracht van Europa te vergroten.

We hebben er niets aan om de economie af te zwakken door ondoordachte maatregelen. Een renovatieverplichting kan de bouwsector een nieuwe impuls geven en energiebesparing verkleint de afhankelijkheid van buitenlandse energiebronnen. Er zijn kansen genoeg in clean technology en biobased economy. Nederland is op de goede weg om hier een belangrijke rol in te spelen. Nu is het zaak hiermee door te gaan.’ n UTILITIES 15 nr. 05 - 2012

014_15_O_interview.indd 15

02-05-12 12:19

technologie Kunstmatige fotosynthese verslaat natuur Elektrische auto’s hebben een beperkte actieradius en ‘bijtanken’ duurt lang. Brandstoffen zoals benzine of diesel kennen deze problemen niet.

Zij kennen alleen wel CO2-uitstoot.

Een doorbraak in kunstmatige fotosynthese combineert het beste van twee werelden.

James Liao, hoofd van de afdeling Chemical Engineering bij de Amerikaanse universiteit UCLA, heeft met zijn team nu een proces ontwikkeld waarmee vloeibare brandstof gemaakt kan worden uit CO2 en zonlicht – kunstmatige fotosynthese dus. Het team heeft de resultaten gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science.

Fotosynthese is het proces waarmee planten met behulp van zonlicht CO2 omzetten in suiker. Het eindproduct van Liao’s kunstmatige proces is geen suiker, maar een brandstof (3-methyl-1-butanol) die je

theoretisch zo in je auto zou kunnen tanken. De brandstof heeft een hoge energiedichtheid en is CO2-neutraal.

Fotosynthese in de natuur kent twee stappen: een lichtreactie, waarbij zonlicht eerst wordt omgezet in chemische energie, en daarna een donkerreactie, waarbij CO2 met behulp van de chemische energie wordt omgezet in suikers. ‘Het is ons gelukt

de lichtreactie van de donkerreactie te scheiden’, aldus Liao. De zonnepanelen die hij gebruikt leveren namelijk geen chemische energie op, maar elektriciteit. Dat zet hij in om CO2 om te zetten in brandstof tijdens de donkerreactie.

‘We hebben nu de mogelijkheid om elektriciteit te gebruiken als brandstof zonder onze huidige infrastructuur te hoeven veranderen’, aldus Liao.

Overigens is de brandstof van Liao dus expliciet geen biobrandstof, waarbij organisch materiaal zoals suikerriet, maïs of zeewier wordt omgezet in biobrandstof. Zijn tak van sport heet solar fuels.

Het team van UCLA zegt dat hun methode ook in staat is om CO2 om te zetten in andere chemicaliën. Nu ze een proof of concept hebben afgeleverd is het enige wat nodig is het opschalen en bewijzen dat het ook buiten het lab werkt.

Koolstofnanodeeltjes zorgen met zwavel voor betere batterij Lithium-zwavel-batterijen in combinatie met koolstofnanodeeltjes lijken een goede vervanger voor de veel gebruikte lithium-ion (li-ion) batterijen.

Meer capaciteit halen uit li-ion-batterijen (of eigenlijk accu’s) is bijna niet meer mogelijk en ingenieurs zijn al lang op zoek naar een goed alternatief. Op papier ziet de combinatie van lithium met zwavel er veelbelovend uit, vooral door de hoge theoretische capaciteit van de combinatie lithium met zwavel.

Om daadwerkelijk gebruik te kunnen maken van de hoge opslagcapaciteit van zwavel in combinatie met een langere levensduur, ontwikkelden wetenschappers van de LMU München in Duitsland en de Waterloo University in Canada een poreuze vorm van

koolstofnanodeeltjes die samen met de zwavelmoleculen een heel hoge efficiëntie kunnen bereiken.

Zwavel zou een uitermate goed materiaal zijn om in deze batterijen te verwerken omdat het heel licht is en het onder optimale omstandigheden twee lithiumionen per zwavelatoom op kan nemen, wat het geheel een heel hoge capaciteit geeft. Echter, zwavel is een heel slechte geleider van elektronen, waardoor opladen en ontladen lastig is.

Om ervoor te zorgen dat elke zwavelatoom apart beschikbaar is om lithiumionen te ontvangen, maakte het team een poreus materiaal van koolstofnanodeeltjes. In de minuscule poriën van het materiaal vindt een gelijkmatige verdeling plaats van de zwavelatomen

die zo altijd direct in contact staan met het goed geleidende koolstof: op die manier kan de zwavel makkelijker de elektronen van het lithium opnemen.

De nieuwe koolstofstructuur zorgt er ook voor dat de slijtage van de batterij drastisch afneemt, wat inhoudt dat de capaciteit niet heel snel afneemt bij herladen.

16 UTILITIES nr. 05 - 2012

016_17_J_technologie.indd 16

02-05-12 12:19

Wetenschappers ontwikkelen extreem lichte zonnecellen Duitse en Japanse wetenschappers zijn erin geslaagd om zeer flexibele en dunne zonnecellen te ontwikkelen, die een relatief hoge energieopbrengst hebben. De wetenschappers publiceerden een paper in het tijdschrift ‘Nature Communications‘. Hierin vertellen zij meer over de nieuwe zonnecellen.

De zonnecellen zijn slechts 1,9 micrometer dik. Dat is tien keer dunner dan de dunste zonnecellen die tegenwoordig te koop zijn, zo schrijven de wetenschappers. De zonnecellen zijn zelfs dunner dan de draden van een spinnenweb. ‘De zonnecellen wegen slechts vier gram per vierkante meter’, legt onderzoeker Martin Kaltenbrunner uit in het persbericht van de Johannes Kepler Universiteit. ‘De cellen pro-

duceren tien watt per gram. Dat is tot nu toe ongeëvenaard.’ Dit biedt mogelijkheden. Plak de zonnecellen op een rugzak en je kunt onderweg uw smartphone opladen. Het gewicht van de rugzak neemt nauwelijks toe, wat het draagcomfort ten goede komt.

Extreem lichte zonnecellen hebben de toekomst, maar voorlopig is de energieopbrengst nog vrij laag in vergelijking met zware, commerciële zonnecellen.

De beste commerciële zonnecellen zetten circa 39 procent van het licht om in energie. De ultralichte zonnecellen van de Duitse en Japanse wetenschappers hebben een efficiëntie van 4,2 procent. Het zal dus nog wel even duren voordat we ultralichte zonnecellen tegenkomen in de praktijk.

UvA gaat proefdraaien met efficiëntere biobrandstofproductie

Vloeibare batterij

Onlangs is de eerste Photanolproeffabriek aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) geopend. De komende tijd wordt daar getest hoe de nieuwe biobrandstoftechnologie Photanol het beste op grote schaal kan worden geproduceerd.

Het basisprincipe van Photanol, ontworpen door twee UvA-hoogleraren, is wezenlijk anders dan dat van andere biobrandstoffen. Opschaling van laboratoria naar productie is vaak moeilijk bij biofuels. Met de oprichting van de Photanol Pilot Plant wordt de wetenschappelijke ontdekking in grotere volumes getest, geoptimaliseerd en gediversifieerd.

De technologie van Photanol kan veel efficiënter dan biofuel-productie met behulp van planten of dan het groot-

schalig kweken van algen voor de productie van biodiesel. Er zijn verschillende voordelen. Zo hoeven de cellen niet geoogst te worden; het proces is continu. Er zijn praktisch geen andere stoffen nodig en het systeem verbruikt uitsluitend zonlicht en CO2. Ook doet het proces geen beroep op landbouwgronden en concurreert dus niet met voedselgewassen, in tegenstelling tot andere biofuel-processen. Tot slot heeft de productie van Photanol een negatieve CO2-footprint.

De bedenkers van het Photanolprincipe zijn prof. dr. Klaas Hellingwerf en prof. dr. Joost Teixeira de Mattos van de UvA. Vanuit hun microbiologische expertise ontwierpen zij een zeer efficiënt, schoon en duurzaam proces. Zij hebben een blauwalg, een eencellig organisme dat net als een plant zonlicht en CO2 gebruikt, voorzien van het vermogen om suiker om te zetten in bijvoorbeeld ethanol of melkzuur. Als dit organisme CO2 en zonlicht krijgt, produceert het deze producten. Eerder is al aangetoond dat het systeem werkt (proof of concept) en economisch rendabel (proof of principle) kan zijn.

Een onderzoeksgroep onder leiding van MIT-professor Donald Sadoway denkt een goedkope oplossing te hebben gevonden voor grootschalige elektriciteitsopslag. De groep presenteerde onlangs een vloeibare batterij die op de hoge temperatuur van zevenhonderd graden Celsius zijn werk doet, met een negatieve elektrode van magnesium, een elektrolyt van gesmolten zout en een positieve elektrode van antimoon.

Door de verschillen in densiteit van de drie materialen, scheiden ze zichzelf automatisch in drie lagen. Tijdens de ontlading wordt het magnesium aan de negatieve elektrode geoxideerd tot MG2+, wat oplost in het elektrolyt. Bij dat proces komen de elektronen vrij.

Aan de positieve elektrode worden MG2+ ionen in het elektrolyt teruggebracht naar magnesium, wat in de elektrode van antimoon een vloeibare metaallegering vormt. Wanneer de batterij wordt geladen, ontstaat een omgekeerde reactie. Hoewel vloeibare batterijen niet nieuw zijn, biedt deze batterij wel een groot voordeel: antimoon is veel goedkoper dan de tot nog toe gebruikte metalen zoals Bismut of Tellurium.

UTILITIES 17 nr. 05 - 2012

016_17_J_technologie.indd 17

02-05-12 12:19

Proces op niveau

De specialisaties van Jotem Waterbehandeling waterontharding • demineralisatie • decarbonatatie • membraanfiltratie (NF, RO) • ontijzering koolfiltratie • thermische ontgassing • membraanontgassing • continu-metingen en dosering spuiregeling • installatieverhuur • engineering • service en onderhoud Parelstraat 24 7554 TM Hengelo (O) T +31 (0)74 242 52 55 I www.jotem.nl

3RD OFFSHORE WIND INSTALLATION AND MAINTENANCE CONFERENCE 2012

Photos courtesy of JT and Alnmaritec Ltd

THE #1 EVENT IN THE NETHERLANDS FOR OFFSHORE WIND INSTALLATION AND MAINTENANCE

31 MAY 2012

STC (Lloyd Pier) Rotterdam | The Netherlands

UTILITIES/ DEVELOPERS | OFFSHORE CONTRACTORS | VESSEL OWNERS | OPERATORS | TECHNOLOGY PROVIDERS The time is now!

Mark your calendar and guarantee your seat for the 3rd edition of the Offshore Wind Installation and Maintenance conference, bringing together global key players in offshore wind installation and maintenance.

Created and produced by:

018_jotem_navingo.indd 1

OWIM2012 conference chairs:

Confirmed speakers include:

CONFERENCE TOPICS

Andrew Garrad, GL Garrad Hassan

• challenging installation situations: ports, vessels and foundation designs • latest cost-effective solutions for O&M: access systems, safety & training • special session focused on how to increase financing and leadership of new projects • up-to-date information on new and existing European policy and tax incentives

Pieter Tavenier, Eneco Bart Hoefakker, NoordzeeWind Marc Schmitz, Rabobank Peter Curtis, South Boats Theo de Lange, Van Oord Offshore Wind Projects BV

Ernst van Zuijlen, FLOW

Supported by:

Gijs Hulscher, BMO Offshore Kaj Lindvig, A2SEA Jesse Don, JD Safety, HSEQ & Risk management

Mediapartners:

For more information, please contact: Femke Hoogeveen Conference Manager

T: +31 (0)10 209 2634 E: fh@navingo.com

www.owimconference.com

01-05-12 13:20

WATER

UTILITIES 19 nr. 05 - 2012

019_N_katern_water_cover.indd 19

02-05-12 12:19

WaTEr De industrie gebruikt nog te vaak drinkwater

in haar processen en utilities. Het project AquaFit4Use richt zich niet alleen op de toepassing van nieuwe technologieën om afval- en proceswater te behandelen. De belangrijkste uitdaging is om de waterkringloop te sluiten door vrijkomende waterstromen op te werken tot de juiste kwaliteit water voor hergebruik.

Tekst: Jacqueline van Gool

Durven kiezen voor waterrecycling ‘Drinkt u wel eens water uit het toilet?’, dat was de strekking van een slogan van een reclamespot in de jaren negentig. De spot diende om mensen bewust te maken van het feit dat de wc wordt doorgespoeld met drinkwater, terwijl hiervoor een mindere waterkwaliteit best voldoende zou kunnen zijn. Dagelijks verdwijnen vele liters drinkwater vanuit het kleinste kamertje zo in het riool. Er kan een parallel worden getrokken naar de industrie. ‘In negentig van de honderd gevallen wordt in de industrie een te hoge kwaliteit water gebruikt. Te vaak kiezen bedrijven voor de zekerheid van vers drinkwater in hun processen en utilities, terwijl recycled water het proces en de kwaliteit van het product niet negatief hoeft te beïnvloeden’, vertelt Willy van Tongeren, senior projectmanager bij TNO en coördinator van het grote Europese project AquaFit4Use, dat eind mei wordt afgerond. In dit project is in vier verschillende sectoren (food, chemie, papier en textiel) onderzocht wat de juiste waterkwaliteit is in processen en utilities. Vervolgens is bekeken hoe deze kwaliteit water kan worden verkregen, behouden, gemonitord en gecontroleerd en wat

de effecten zijn van het gebruik van een andere kwaliteit water. Een deel van het onderzoek is gericht op de ontwikkeling van tools en modellen waarmee effecten van aanpassingen in het watersysteem kunnen worden gesimuleerd. De meeste aandacht is echter besteed aan nieuwe waterbehandelingstechnologieën en combinaties van bestaande technologieën om de gewenste waterkwaliteit te bereiden. Deze technologieën zijn veelal op pilotschaal bij de deelnemende bedrijven getest.

Durven Van Tongeren: ‘Duurzaam watergebruik en het sluiten van de waterkringloop begint bij het definiëren van de juiste waterkwaliteit in processen en utilities. Het is voor veel bedrijven niet duidelijk wat deze kwaliteit zou moeten zijn en waarom ze geen drinkwater zouden gebruiken.

Drinkwater is immers niet zo heel duur. Maar als je de ondernemingen laat zien dat het sluiten van de waterkringloop ook besparingen oplevert in het energie- en grondstoffengebruik en lozingsheffingen dan wordt het ineens economisch interessant. Dat moeten bedrijven beter op het netvlies krijgen. Het gaat vaak meer om

bewustwording en het ook durven overstappen op een andere kwaliteit water. Ze willen natuurlijk eerst zeker weten dat er geen negatieve effecten op het proces en eindproduct zijn. In dit project hebben we in een groot aantal praktijktests laten zien dat het in veel gevallen mogelijk is om met een combinatie van bestaande technologieën de juiste kwaliteit water te bereiken in een gesloten watersysteem. En de deelnemende bedrijven zijn ook overtuigd geraakt van de mogelijkheden.

De kwaliteit van het eindproduct is naast de economische overwegingen de belangrijkste factor in de keuze van de kwaliteit water. We hebben in een aantal concrete praktijkcases laten zien dat waterhergebruik geen negatieve invloed heeft op het proces en de productkwaliteit. Als bewijs krijgen alle deelnemers aan het eindcongres in mei een handdoek die is geproduceerd met hergebruikt water door een van de textielproducenten uit het project.’

Simuleren Een van de belangrijkste resultaten van het project is de ontwikkeling van een softwaretool waarmee bedrijven hun gehele

20 UTILITIES nr. 05 - 2012

020_21_23_T_Katern_water.indd 20

02-05-12 13:29

watersysteem kunnen simuleren en optimaliseren. ‘Er zijn al zeer geavanceerde tools beschikbaar, zoals Aspen of Water Pinch Analysis, maar die zijn ingewikkeld en vereisen een behoorlijke studie alvorens je ze kunt gebruiken. Er bestaan ook simpele methodes zoals Excel maar daar kan weer niet alles mee. De tool die we in dit project hebben ontwikkeld, bevat modellen van processen en utilities. Die kunnen als bouwstenen worden gebruikt om een totaal watersysteem op te bouwen. Zo kun je een bepaalde waterbehandelingstechnologie aan je proces toevoegen en simuleren wat het effect op het totale watersysteem is.’ Een aantal

heeft het projectteam een tool voor de beheersing van de waterkwaliteit in het leven geroepen die is gebaseerd op de HACCP uit de voedingsmiddelenindustrie.

FISH In AquaFit4Use is een aantal specifieke technologieën voorgesteld om specifieke problemen op te lossen. Een voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van een methode om snel biologische parameters te meten, waarmee bijvoorbeeld inzicht wordt gekregen in de micro-organismen die een rol spelen in fouling in waterzuiveringssystemen ‘Tot nu toe wordt er veel gebruik gemaakt van de klassieke plaatmethode, waarbij de micro-

Dagelijks verdwijnen vele liters drinkwater vanuit het kleinste kamertje zo in het riool. Er kan een parallel worden getrokken naar de industrie.

van de modellen die met behulp van deze tool zijn opgesteld, is getest bij de bedrijven. ‘Het was mooi om te zien dat de modellen die met behulp van de softwaretool waren gemaakt, ook nog goed klopten met de praktijk’, aldus Van Tongeren. Tenslotte

organismen uit een watermonster groeien op een plaat. Het duurt dan een paar dagen voor het resultaat bekend is. Met behulp van de nieuwere methode FISH (Fluorescentie In Situ Hybridisatie, red.) kunnen microorganismen binnen uren worden

gedetecteerd en is inzicht in de werking van een zuiveringssysteem sneller mogelijk. Er kunnen dan eerder maatregelen worden genomen tegen de micro-organismen die zorgen voor de fouling’, legt Van Tongeren uit.

Perceptie In samenwerking met Deltares heeft TNO in het kader van AquaFit4Use de zogenaamde denutritor technologie ontwikkeld.

Stoffen, die als voedingsmiddelen voor bepaalde micro-organismen dienen, worden door middel van biofiltratie uit de waterstroom verwijderd. De micro-organismen kunnen niet verder groeien en fouling wordt hierdoor tegengegaan. Deze technologie is onder andere getest in een voedingsmiddelenbedrijf om regenwater voor reinigingsprocessen te kunnen gebruiken. Het hergebruik van water in de voedingsmiddelenindustrie is tot nu toe beperkt tot toepassingen waarbij geen direct contact is met het product. Volgens van Tongeren heeft dat met name te maken met perceptie.

‘Vooralsnog wil de sector er niet aan.

Maar ik denk dat ook de voedingsmiddelenindustrie in de toekomst gebruik zal maken van gebruikt water in hun productieproces. In een aantal UTILITIES 21 nr. 05 - 2012

020_21_23_T_Katern_water.indd 21

02-05-12 13:29

Heeft u de ambitie én de capaciteiten om bij de top te horen?

U bent talentvol in uw vakgebied, maar u wilt meer. U merkt dat u graag een spilfunctie wilt vervullen binnen uw bedrijf. Bij Avans+ staan tijdens de postbacheloren masteropleidingen uw persoonlijke ambities centraal.

In het najaar starten we weer met: + Maintenance Management 21-11-2012 + Assetmangement Infrastructuur 18-09-2012 + Nieuw!

European Energy Manager (Eurem) + Nieuw!

Lokaalspoor Infra Keten + Koudetechniek 24-09-2012 + Master of Pipeline Technology + Diverse bouwopleidingen

Avans+ is al meer dan 35 jaar de meest succesvolle opleider op het gebied van technische opleidingen.

Tientallen ambitieuze en talentvolle technici gingen u voor met één van onze praktijkgerichte opleidingen.

U kiest voor: + een opleiding ontwikkeld door en met experts + een praktijkgericht en multidisciplinair leertraject + aandacht voor vaktechniek én persoonlijke effectiviteit + een breed aanbod in vervolgtrajecten

SENTRY GS

Avans-Techniek-Alg 93bx130h fc 04-12 .indd 1

Aanmelden / Informatie Postbus 2087, 4800 CB Breda tel: 0900 110 10 10 (lokaal tarief) e-mail: info@avansplus.nl Kijk op www.avansplus.nl

Excess Flow Valves

19-04-12 15:53

DROOGIJSSTRALEN Find out more about the SENTRY GS! Contact Mertik Maxitrol: Tel.: (+49) 3947 400-0

What exactly is an excess flow valve?

Mertik Maxitrol’s Sentry GS excess Flow Valves shut off the gas flow when a predefined closing flow rate is reached. Factory adjustment (100 %) provides a precise closing flow rate. the Sentry GS remains in a stable, open position in the nominal flow range, and it is equipped with a by-pass orifice that allows the Sentry GS to re-open after the downstream line has been repaired and re-pressurized. Mertik Maxitrol manufactures excess flow valves for both residential installations and underground gas supply lines.

MILIEUVRIENDELIJK EFFECTIEF AFVALBESPAREND Droogijsstralen is een uiterst milieuvriendelijke reinigingsmethode waarbij droogijs (in vaste vorm samengeperst CO2) als straalmiddel wordt gebruikt. Door gebruik van deze methode bestaat de mogelijkheid vervuiling op een uiterst effectieve manier te kunnen verwijderen waarbij er een minimale hoeveelheid afval overblijft.

Bel: +31(0)416-670700 WWW.ALTENA.COM www.mertikmaxitrol.com | info@mertikmaxitrol.com

022_altena_avans_mertik.indd 1

ALS KWALITEIT VOOROP STAAT

01-05-12 14:44

gevallen gebeurt dat ook al. Er bestaat een bierfabriek in Afrika die gebruik maakt van gezuiverd rioolwater. En in Singapore wordt flessenwater geproduceerd uit gereinigd afvalwater.

Maar ook ons eigen drinkwater heeft steeds vaker een andere bron dan grondwater. Het gaat om kwaliteitsbewaking en de juiste marketing.’

Zoutconcentratie Het sluiten van de waterkringloop levert vaak problemen op in de vorm van een verhoging van de concentratie van bepaalde componenten. Daartoe is in dit project een aantal technologieën getest. Zo is er een technologie ontwikkeld om het hardheidsniveau van water te verlagen. Hard water veroorzaakt scaling in bijvoorbeeld

kan bijvoorbeeld worden gebruikt als vulmateriaal in de papierindustrie.

Ook hebben de partners een ontzoutingsproces ontwikkeld om de zoutconcentratie in water in koeltorens te verlagen, waardoor de recirculatiegraad kan toenemen en er veel minder water hoeft te worden gespuid.

Samenhang Het project AquaFit4Use vond zijn oorsprong in de werkgroep ‘Sustainable water in Industry’ van het Europese Technologieplatform voor Water (WssTP). Een deel van de deelnemers aan het project was vertegenwoordigd in die werkgroep. ‘AquaFit4Use is een groot project met een looptijd van vier jaar en een financiële omvang van vijftien miljoen euro. Er nemen 34

‘als je ondernemingen laat zien dat het sluiten van de waterkringloop ook besparingen oplevert in het energie- en grondstoffengebruik en lozingsheffingen dan wordt het ineens economisch interessant.’ warmtewisselaars. De nieuwe technologie (FACT - Filtration Assisted Crystallization Technology) verwijdert componenten als calciumcarbonaat via kristallisatie tot een laag niveau.

Het teruggewonnen calciumcarbonaat heeft een hoge zuiverheid en

partners uit heel Europa deel aan het project. In alle eerlijkheid moet ik zeggen dat het niet altijd eenvoudig was om de samenhang te bewaren. Het was een belangrijk aandachtspunt om alle partners gedurende het gehele project te interesseren, vooral als een

partner maar bij een relatief klein onderdeel betrokken is. In de loop van het project heeft zich toch een hecht team gevormd, met name rond de verschillende pilots waarbij een groot aantal partners betrokken zijn geweest.

Iedereen kent elkaar en elkaars expertise, dat is essentieel voor zo’n groot project. Er was een specifiek werkplan gericht op de integratie van de verschillende projectonderdelen en er zijn brede bijeenkomsten en interne workshops georganiseerd voor alle partners. Het meest belangrijk is een strak projectmanagement. Je moet vanaf het begin duidelijke afspraken maken en er bovenop zitten, dat heeft echt effect.’

Toepassingsgericht Er was een brede industriële betrokkenheid bij het project. Van alle partners zijn er 22 afkomstig uit de industrie, tien daarvan zijn mkb-bedrijven. ‘Dat maakt het project anders in uitvoering dan een klassiek R&D-project. De output bestaat minder uit octrooien en wetenschappelijke publicaties, maar meer uit praktijkoplossingen voor belangrijke problemen. In het project is een derde van het budget gebruikt voor de technologiepilots. De wetenschappelijke commissie van het project stelde dat er wel erg veel toepassingsgericht gewerkt werd. Wij zagen dat overigens als een compliment’, zegt Van Tongeren tevreden. n UTILITIES 23 nr. 05 - 2012

020_21_23_T_Katern_water.indd 23

02-05-12 13:29

WaTEr Terugwinnen van nutriënten en energie zijn

al enige tijd trends in de watersector. Maar dan moeten bedrijven wel over een constante stroom (afval)water beschikken en dicht in de nabijheid van een waterschap of drinkwaterbedrijf liggen. Waterschap Rivierenland en papierfabriek Sappi liggen pal naast elkaar en weten optimaal te profiteren van elkaars behoeften.

Tekst: Tseard Zoethout Beeld: Sappi

Nutriënten terug uit afvalwater Nederland heeft zijn waterzaakjes uitstekend voor elkaar. Het is een van de landen met de hoogste efficiency op het gebied van waterzuivering. Door bevolkingsgroei en een navenante toename van vervuiling uit steden, landbouw en industrie heeft rioolwaterzuivering een steeds belangrijker rol gekregen. Bedrijven betalen hiervoor in de vorm van verontreinigingsheffingen.

Kan dat nu niet eens anders, vroeg de Unie van Waterschappen zich jaren geleden af. In dat kader zetten meer dan een half dozijn waterschappen in 2009 het project ‘Energiefabriek’ op.

Daarbinnen zouden ze energie uit afvalwater winnen (middels vergisting en op termijn vergassing) en veel slimmer omgaan met reststromen.

Het samenwerkingsverband tussen Waterschap Rivierenland en Sappi Nijmegen is geen energiefabriek. Wel is het zo dat de twee profijt trekken uit de terugwinning van nutriënten.

Het waterschap hoeft minder water uit de meest kostbare processtap, de slibbehandeling, te zuiveren terwijl de papierfabriek daarvoor enkele tientallen kilo’s aan stikstoffen en fosfaten per dag terugkrijgt, stoffen die Sappi eerder duur moest inkopen en in mengvorm op haar organische verontreiniging uit de papierfabriek bij Weurt aan de rivier losliet.

Samenwerking Chris Nieuwenhuis, zuiveringstechnoloog bij Sappi Nijmegen, vertelt hoe de samenwerking tot stand is gekomen: ‘Al aan het begin van deze eeuw wilden we de nutriënten van het Waterschap betrekken, maar omdat dosering nogal nauw luistert, stak de vergunningsverlener (Rijkswaterstaat red.) er indertijd een stokje voor. In 2009 begonnen we opnieuw, na contacten met Groep Midden Betuwe (GMB, red.), een onderneming die zich gespecialiseerd heeft in duurzame, innovatieve oplossingen voor riolering, compostering en waterzuivering. Zij brachten ons opnieuw met Waterschap Rivierenland in contact en leverden kortgeleden een pompsysteem waarmee het gedeelte van het afvalwater dat rijk is aan fosfaten en stikstof vanaf de rioolwaterzuivering van het Waterschap op onze waterzuivering kan worden gedoseerd. Met dergelijke stoffen houden we de bacteriën in ons beluchtingsbekken aan de gang die de verontreinigde reststromen uit de papierfabriek afbreken. Uit de driehonderd kuub grote deelstroom van het waterschap die vrijkomt bij de ontwatering van slib halen we elke dag zo’n 75 kilo stikstof en drie kilo fosfor. Dat is voor Waterschap Rivierenland een schijntje

maar voor Sappi een investering die we binnen het jaar terug kunnen verdienen.’

Het Waterschap ziet de samenwerking met Sappi als een uitvloeisel van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid. Het heeft op dit moment 39 zuiveringsinstallaties waarvan de kleinste bij Dommel zevenduizend inwonersequivalenten bedraagt. De grootste, tussen Weurt en de stad Nijmegen, staat pal naast de papierfabriek van Sappi. Op de RWZI wordt het afvalwater in een aantal deelprocessen gezuiverd. Dennis Piron, verantwoordelijk voor de zuivering en optimalisatie binnen Waterschap Rivierenland, legt de stappen nog eens uit en geeft aan waar en op welk moment het tot uitwisseling met Sappi overgaat.

‘Wij behandelen het afvalwater door het van grof vuil en zand te reinigen en het primair slib in voorbezinktanks te laten bezinken’, zegt hij.

‘Dat slib bevat veel organische stoffen en wordt samen met slib uit de beluchting voor een deel in de vergistingstanks in biogas omgezet. Het slibmengsel ontwateren we eerst naar acht procent droge stof om minder volume naar de gisting te pompen.

Het dan uitgegiste slib wordt verder ontwaterd naar 25 procent droge

24 UTILITIES nr. 05 - 2012

024_25_27_S_Katern_water 2.indd 24

02-05-12 13:30

stof. Het water dat bij die ontwatering vrijkomt, bevat vrij veel stikstof en fosfaat dat voor een klein gedeelte naar Sappi gaat. In het kader van de ‘Energiefabriek’ onderzoeken we nu of het kansrijk is om een aparte installatie voor de winning van fosfaten en stikstof uit die waterstroom aan te leggen. Nu worden deze stoffen, samen met de zestigduizend kubieke meter afvalwater, gezuiverd in de beluchtingstanks. Ook is het theoretisch mogelijk om de stikstof, bijvoorbeeld via een anammox-proces, om te zetten in stikstofgas. Maar dat is op dit moment nog een stap te ver.

Eerst maar het lopende onderzoek naar de verdere deelstroombehandeling afwachten, dan kunnen we daarna wel weer verder werken aan meer duurzaamheid.’

regelgeving De grootste hobbel die Sappi Nijmegen en Waterschap

Rivierenland voor uitwisseling van stikstof en fosfaten moesten nemen, was niet zozeer technisch van aard.

De eisen van de overheid op gebied van afvalwater zijn steeds strenger

de bestuurlijke macht overtuigd en konden beide partijen aanbestedingen doen.

Piron: ‘Het grootste probleem bij een dergelijke uitwisseling zijn niet zozeer

‘Het verschil wordt bepaald door hoe je deze reststromen betitelt; als afval of als grondstof.’ geworden. Dit geldt met name voor fosfaten, een eindige grondstof die zo langzamerhand begint op te raken en bijgevolg steeds meer gaat kosten. Sappi Nijmegen en Waterschap Rivierenland zijn daarom al in een vroeg stadium met de lokale en regionale overheden (provincie Gelderland, Rijkswaterstaat en de gemeente Beuningen) over vergunningverlening gaan praten. Nadat een proefproject van zes weken aan het eind van 2010 succesvol werd afgesloten, was ook

de vraag of de afstand, beiden wel voorwaarden om het project ook economisch haalbaar te maken. Het verschil wordt bepaald door hoe je deze reststromen betitelt; als afval of als grondstof. Wanneer het door de overheid wordt gezien als grondstof, gelden plotseling heel andere criteria.’

Belangen Danny Traksel, teamleider water en industriële eindverbruikers bij KWR (Watercycle Research Institute), plaatst de uitwisUTILITIES 25 nr. 05 - 2012

024_25_27_S_Katern_water 2.indd 25

02-05-12 13:30

Donderdag 24 mei • locatie: Hogeschool Utrecht – Centrum voor Natuur en Techniek

Verwonderen en verwerven Nieuwe technologieën veroveren de onderhoudsindustrie.

Misschien wel als een van de antwoorden op de vergrijzende beroepsbevolking. Maar ook met die technologie moet gewerkt kunnen worden. En daarvoor zijn jongeren nodig die techniek kennen, willen leren en willen uitoefenen.

Bij de Profion Maintenance Linqs bijeenkomst op 24 mei in de Hogeschool Utrecht, staat jongerenmarketing centraal. Saskia Risseeuw, programmamanager van Techniektalent.nu, en Arjan Poppema, eigenaar van het bedrijf Litecad, delen hun visie en ervaring tijdens deze bijeenkomst. Uw bijdrage aan de discussie maakt de beeldvorming compleet!

Programma 15: 45 uur Ontvangst 16: 00 uur Opening 16: 05 uur Lezing door Saskia Risseeuw, Techniektalent.nu 16: 30 uur Lezing door Arjan Poppema, Litecad 17: 00 uur Discussie 17: 30 uur Borrel en netwerk

Aanmelden Aanmelden kan via www.industrielinqs.nl/pml. Deelname is gratis voor Profion-leden. Vraag de vipcode aan via het Profion secretariaat. Niet-leden betalen e150,–. Profion Maintenance Linqs is bedoeld voor boardmembers, sitemanagers en maintenance managers van industriële opdrachtgevers, directie van industriële aannemers, beleidsmakers en beslissers van overheden en lectoren en hoofddocenten uit de onderwijssector.

WWW.INDUSTRIELINQS.NL/PML

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: kiki.nelson@industrielinqs.nl • Tel: 020 - 31 22 791

Initiatiefnemers:

01_adv_A4_PML.indd 1

Sponsor:

02-05-12 09:05

seling van nutriënten in nationaal perspectief. Met bijna een dozijn mensen doet zijn groep -Industrie, Afvalwater en Hergebruik- meerjarig onderzoek, geeft advies en faciliteert overlegstructuren voor (industriële) eindverbruikers. ‘In de sector wordt weliswaar al veel over samenwerking gesproken, maar in de praktijk spelen er vaak sterk uiteenlopende belangen die je natuurlijk eerst op één lijn dient te krijgen. De industrie wil wel als het wat oplevert, waterschappen hebben een maatschappelijke functie en ook drinkwaterbedrijven zijn vaak gebaat bij hergebruik. Immers, elke partij die in een of andere vorm water inneemt of oppompt, loopt na verloop van tijd tegen nieuwe kansen aan, van alternatieve bronnen als brak grondwater, afvalwaterhergebruik en thermische energie tot het terugwinnen van nitraten en fosfaten. Langzamerhand raken meer en meer partijen in de watersector van zulke gemeenschappelijke belangen overtuigd.’

Daaraan is volgens de waterspecialist wel een aantal voorwaarden verbonden. ‘Wie nagaat dat voor de aanleg van een nieuwe leiding in sommige gevallen meer dan duizend euro per honderd meter moet worden uitgetrokken, beseft al snel dat de afstand tot een RWZI of drinkwaterpompstation niet tientallen kilometers kan zijn’, vervolgt Traksel. ‘Voor een nieuw bedrijf dat koeling uit de rivier betrekt of zijn nutriënten kan verwaarden, is het echter een prachtkans.

Soms lijken rijk en regelgeving in dit

stroomt. Agrariërs mogen fosfaten die uit hun eigen meststoffen worden teruggewonnen niet over hun land uitrijden terwijl andere partijen fosfaat gewoon over de grens brengen. De overheid behoort integraal onderdeel van dergelijke samenwerking te zijn.’

Publiek-privaat Gelukkig ziet Traksel publiek-private samenwerking her en der en steeds vaker ontspruiten. ‘Van nature is ons land niet happig op een vergaande privatisering van drinkwater en afvalwater zoals dat zich in landen als Groot-Brittannië heeft voltrokken. Bij de waterschappen dringt het besef door dat hun kerntaken ook ontzorging omvatten, voor de industrie is water een belangrijk hulpmiddel of grondstof geworden. Dat is soms niet

‘Elke partij die in een of andere vorm water inneemt of oppompt, loopt na verloop van tijd tegen nieuwe kansen aan, van alternatieve bronnen als brak grondwater, afvalwaterhergebruik en thermische energie tot het terugwinnen van nitraten en fosfaten.’

opzicht echter tegen te werken. Zo stelt het rijk dat lozing van zink -dat op Chemelot in Limburg wordt ingezet voor koelwaterconditionering- op de Maas niet mogelijk is terwijl daarentegen het veelvoudige over dezelfde rivier vanuit België ons land binnen-

gemakkelijk omdat ondernemingen op basis van het ‘disclosure dilemma’ vaak alles zelf willen doen en concurrentie op eigen erf niet dulden. Er zal dus nog wel wat water door de Rijn moeten stromen voordat alle neuzen dezelfde kant op wijzen.’

Verschillende PPS-verbanden voor industriële ecologie blijken in de praktijk goed te werken. Naast dat van Waterschap Rivierenland en Sappi Nijmegen geeft Traksel enkele mooie voorbeelden die óf in de steigers staan, óf inmiddels worden uitgevoerd. ‘Dow Benelux gebruikt het gezuiverde rioolwater van stad Terneuzen voor hun koelwatertorens.

Daardoor hoeft men minder water uit de Schelde te halen. Of neem papierfabriek Parenco in Renkum die nitraatrijk afvalwater zuivert. Ook Royal Cosun, moederbedrijf van de Suikerunie, is in de polders achter Dinteloord goed bezig met interne bedrijfsprocessen. Suikerunie loopt alleen op tegen de seizoensgebonden teelt die topdrukte veroorzaakt tijdens de suikercampagne die elk najaar plaatsvindt. Als eerste voorwaarde moet je toch wel een relatief constante aanvoer van afvalstromen hebben, wil je die ook economisch rendabel maken. Wanneer je uit die stromen nuttige nutriënten haalt, hangt het van de uiteindelijke prijsvorming af hoe snel investeringen kunnen worden terugverdiend. Bij een sluitende businesscase voor dergelijke toepassingen heeft iedereen profijt: het bedrijfsleven, de waterschappen en drinkwaterbedrijven en de omgeving. Want daar is het ons uiteindelijk allemaal om te doen: door middel van PPS duurzame ontwikkeling weer een stapje naderbij te brengen.’ n UTILITIES 27 nr. 05 - 2012

024_25_27_S_Katern_water 2.indd 27

02-05-12 13:30

Utilities.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld

Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

www.utilities.nl

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor

_adv_www_uilities.indd 43

01-05-12 14:46

Energievisie Waar bedrijven gewend zijn te opereren

in hun eigen industrie, wordt door elektrisch vervoer een nieuw ecosysteem gevormd. Dit systeem biedt kansen voor bestaande spelers in de energie en vervoersmarkt: de energieleverancier krijgt er een afzetmarkt bij, de netbeheerder onderzoekt de potentie van slim laden en de autofabrikant ziet een verbreding van zijn assortiment. Al deze partijen hebben één ding gemeen: hun proposities vallen of staan bij de mate waarin zij aansluiten bij de behoeften van de autorijders. Maar zijn gedrag is nou net de grote onbekende.

Tekst: Mark Schütz Senior Manager Utilities bij Accenture

De autorijder aan het stuur Een groot aantal bedrijven beseft dat er voor hen een rol is weggelegd in de elektrischvervoermarkt.

Niemand wil straks langs de kant staan als in 2025 de Nederlandse wegen daadwerkelijk bevolkt worden door één miljoen elektrische auto’s (zoals staat in het kabinetsrapport ‘Plan van Aanpak, Elektrisch Rijden in de Versnelling’). Omdat geen enkele partij het alleenrecht heeft en niemand de volledige waarheid in pacht heeft, zoeken partijen elkaar op om van elkaars industrie te leren en om samen te werken om tot proposities te komen. De energieleverancier en de netbeheerder zullen de autofabrikant doceren wat zij verstaan onder de energietransitie. De autofabrikant zal op haar beurt vertellen over de doorlooptijden om een nieuw model op de markt te brengen en wat dit betekent voor de snelheid waarmee geïnnoveerd kan worden.

Maar dit is eenvoudiger gezegd dan gedaan. De industrieën runnen hun ‘business’ vaak al decennia lang op dezelfde manier. Nu ontstaat een heel nieuw spel met bijbehorende rollen.

Neem het voorbeeld van een lease-

rijder die in een appartement in Den Bosch woont. De eenvoudige vraag hoe hij zijn elektrische auto kan laden leidt al tot een hele reeks nieuwe vragen. Krijgt hij de mogelijkheid zijn auto voor de deur, in de publieke ruimte, te laden? En zo ja, wie gaat dat regelen? Wie gaat er geld aan verdienen? Gaat de rekening direct naar zijn leasemaatschappij? Veel partijen zijn geïnteresseerd in de antwoorden op deze vragen en willen misschien wel zelf antwoord geven. De energieleverancier wil graag zijn stroom verkopen aan de automobilist, de aanbieder van infrastructuur ziet kansen om een laadpunt neer te zetten en de innovatieve start-up heeft een propositie ontwikkeld om de betaling direct naar de leasemaatschappij door te zetten.

Hierbij dienen zij er rekening mee te houden dat niet alleen de leaserijder uit Den Bosch elektrisch gaat rijden, maar misschien ook wel het gezin uit Naaldwijk met zonnepanelen op het dak met een ander berijdersprofiel en andere klantwensen.

De manier waarop de markt zich ontwikkelt, de mogelijkheden die deze biedt en de knelpunten die

ontstaan worden in belangrijke mate gedreven door de bestuurder en zijn wensen en gedrag. Een knelpunt kan bijvoorbeeld ontstaan wanneer de laadvoorkeuren van de klant niet overeenkomen met hetgeen energieleverancier en netbeheer hem kunnen bieden. Het voorspellen van klantgedrag en de keuzes die hij zal maken is een complex vraagstuk. Wel kan aan de huidige groep mensen met een elektrische auto gevraagd worden wat hun ervaringen zijn. Een zeer recent onderzoek geeft aan dat zij die een tweede auto bezitten de elektrische vooral als primaire auto gebruiken.

Dit is tegengesteld aan de algemene opinie in de markt. Er wordt vanuit gegaan dat de elektrische auto toch vooral een tweede auto voor erbij is.

Het is voor alle partijen in het nieuwe ecosysteem zaak de wensen en gedrag van de bezitter van een elektrische auto in kaart te brengen en te blijven monitoren. Alleen op die wijze kunnen aanbiedingen aan hen succesvol en desinvesteringen in bijvoorbeeld laadinfrastructuur voorkomen worden. Kortom; de autorijder aan het stuur. n UTILITIES 29 nr. 05 - 2012

029_P_energievisie_pagina.indd 29

02-05-12 12:18

product & oplossing Isolast voor extreme omstandigheden

➧

Isolast J9510 en J9512, twee compounds uit de gepatenteerde reeks perfluorelastomeren (FFKM) van Trelleborg Sealing Solutions, zijn speciaal ontwikkeld om te functioneren in de zwaarste en meest veeleisende procesomgevingen in de olie- en gasindustrie.

Bij het engineeren en ontwikkelen van nieuwe materialen heeft Trelleborg Sealing Solutions een tweeledig doel voor ogen: afdichtingsbetrouwbaarheid voor veiligheid en een lange levensduur. Deze twee compounds bezitten beide kenmerken. Isolast J9510 is speciaal samengesteld voor chemische compatibiliteit en presteert uitzonderlijk goed in hogedrukomgevingen.

Het product wordt ook aanbevolen voor EDR-toepassingen (Explosive Decompression Resistance - bestendigheid tegen explosieve decompressie).

Bij toepassingen in agressieve chemische stoffen is Isolast J9512 uitermate goed bestand tegen stoom met een hoge temperatuur en tegen geconcentreerde zuren. www.tss.trelleborg.com/nl

Brandstofverbruiksysteem

➧

Intercontrol Meet- en Regeltechniek heeft aan Royal Boskalis de Kral brandstofverbruikmeters geleverd voor het baggerschip ‘Oranje’. Royal Boskalis werkte voorheen met één enkele centrale flowmeter die het verbruik van alle motoren in kaart bracht.

Deze debietmeter had een lage meetfrequentie en gaf onvoldoende nauwkeurigheid. Boskalis zocht nauwkeurige (netto) brandstofverbruikmetingen met een hoge meetfrequentie, bij voorkeur met inbegrip van temperatuur- en

dichtheidcompensatie. Hiervoor zijn door Intercontrol twee Kral-systemen geïnstalleerd op de ‘Oranje’ om het brandstofverbruik van de dieselmotoren aan zowel bakboord als stuurboord te meten. Hierbij worden de signalen eerst verwerkt door de Kral BEM 500 flowcomputer, waarbij er een berekening van het netto brandstofverbruik wordt gemaakt. De gegevens worden verwerkt in een datalogsysteem. www.intercontrol.eu

Toerengeregelde schroefkoelmachine

➧

30 UTILITIES nr. 05 - 2012

030_31_G_product oplossing.indd 30

Johnson Controls introduceert de York YVWA watergekoelde schroefkoelmachine. Het innovatieve design van deze nieuwe chiller, met energiebesparende, toerengeregelde technologie, helpt de energiekosten te verlagen en vermindert de CO2-uitstoot met 25 procent.

De toerenregeling bespaart energie tijdens de 97 procent operationele uren in off-design omstandigheden wanneer de koelvraag of het condensortraject lager zijn. Daardoor levert de YVWA een ESEER (European Seasonal Energy Efficiency Ratio) die tot dertig procent hoger ligt dan de traditionele schroefkoelmachines. De YVWA is hiermee de beste is in zijn klasse. Het gebruik van het koudemiddel HFC-134a, dat geen uitfaseringsdatum en een ozonafbrekend potentieel (ODP) van nul heeft, maakt de YVWA tot een duurzame oplossing. Door het innovatieve compressordesign met ruim vijftig procent minder bewegende delen dan conventionele schroefcompressoren is de machine zeer betrouwbaar. www.johnsoncontrols.com/yvwa.

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.nl

02-05-12 12:16

Koper gesoldeerde warmtewisselaars Al sinds de eerste introductie in 1977 van koper gesoldeerde warmtewisselaars door Alfa Laval zijn deze modellen continue geoptimaliseerd ten aanzien van prestatie en betrouwbaarheid. De modellen van de nieuwe generatie koper gesoldeerde warmtewisselaars lijken misschien sterk op de bestaande units, maar van binnen is het een compleet ander verhaal. Innovatieve verbeteringen in het ontwerp zorgen voor een verbeterd thermisch rendement, lagere drukval en resulteren in

energie- en kostenbesparing. De nieuwe modellen zijn ontworpen om een breed toepassingsgebied te dekken. De nieuwe generatie is uiterst flexibel. Er is keuze uit tal van configuraties en vermogens met zowel asymmetrische als symmetrische plaatpatronen. De nieuwe modellen hebben dezelfde aansluitingen en hartafstanden als de voorgaande.

Het uitwisselen kan dus zonder aanpassing van de bestaande systemen plaats vinden. www.redenko.com

Relais voor compacte schakeloplossingen Weidmüllers Termseries relais voor compacte schakeloplossingen zorgen voor een bedrijfszekere schakeling van lasten tot 250 Volt bij acht Ampère. De keuze is ruim; van producten met een vaste spanningsingang tot een universele uitvoering met multispanningsingang. Met deze versie kunnen signalen van 24 tot 230 Volt (wisselstroom/gelijkstroom) met slechts één modulevariant worden verwerkt. Dit bespaart ruimte en maakt het opbouwen van een universeel koppelingssysteem van en naar het veld mogelijk. Modules van de Termseries zijn naar keuze verkrijgbaar met schroef- of veerdrukaansluiting. De stabiele, hoogwaardige behuizing is duidelijk leesbaar, dubbel bedrukt en voor een duidelijk onderscheid, voorzien van een kleurcodering voor verschillende spanningsversies. www.weidmuller.nl

Meetinstrumenten voor veiligheidspakket De beste bescherming van medewerkers begint bij het meten van de gevaren.

Daarom lanceert 3M Veiligheid een lijn detectie-instrumenten. De praktische meetproducten stellen de exacte waardes van geluid, temperatuur of luchtkwaliteit op de werkvloer vast. Ook geven ze aan of de gemeten niveaus schadelijk zijn voor de gezondheid. Bovendien

selecteren ze de benodigde bescherming.

Met de introductie van de meetproducten biedt 3M nu een totaaloplossing in veiligheid.Veiligheidskundigen, arbeidshygiënisten, productiemanagers en KAMmanagers vinden de 3M detectie-instrumenten, zoals de nieuwe 3M SD-200 Geluidsdetector, bij hun distributeur. www.3m.nl

Datastromen direct zichtbaar De vDisplay IP Engine van Pleora Technologies maakt het mogelijk om netwerkdatastromen van een ‘GigE Vision’-bron (zoals een camera) direct zichtbaar te maken op een standaard HDMI/DVI-monitor zonder tussenkomst van een pc.

De vDisplay IP Engine werkt volgens de ‘GigE Vision’- en ‘GenICam’-standaard over een Gigabit-Ethernet-netwerk en kan niet alleen continue datastromen in realtime weergeven, maar ook getriggerde. Een camera kan worden gesynchroniseerd met een productstroom terwijl op een standaard monitor steeds het beeld van het laatst gepasseerde product verschijnt. Dankzij de vDisplay IP Engine kunnen grote afstanden tussen videobron en monitor worden overbrugd, treedt er geen signaalverlies op, kan er worden bespaard op bekabeling en is een pc overbodig. www.ingenicabv.com

Kabelfoutlokalisatie Euro-Index introduceert met de Megger TDR1000/3 Time Domain Reflectometer een instrument voor het lokaliseren van kabelfouten. Door een korte puls in de kabel te generen en de echo hiervan te grafisch weer te geven, kan de lengte van een kabel, of de afstand tot een kabelfout (kortsluiting, open einde, et cetera) worden bepaald.

Aan de vorm van het signaal kan tevens de aard van de kabelfout worden afgeleid. De TDR1000/3 is geschikt voor gebruik bij alle metalen aderparen en heeft een meetbereik tot vijf kilometer met een resolutie vanaf 0,1 meter. Met de ITrace-functie kunnen de meetresultaten (tracés) van twee kabels op elkaar worden afgebeeld zodat deze gemakkelijk kunnen worden vergeleken.

De TDR1000/3 is geschikt voor kabels met een impedantie van 25, 50, 75 en 100 Ω. Dit instrument kan worden ingezet in de telecomindustrie en data centra. Met beschermingsklasse IP54 (stof- en spatwaterdicht) is het toestel ook uitstekend inzetbaar in de installatietechniek. www.euro-index.nl

Draagbare stroom Voor iedereen die draagbare stroom kan gebruiken, heeft Signa Chemistry nu een slimme oplossing in de vorm van een draagbare brandstofcel-technologie voor zowel kleine als grote toepassingen. De Powertrekk is te zien als een miniwaterstofgenerator die in een binnenzak, tas of koffer past. Het levert vijf watt aan vermogen en kan apparaten rechtstreeks van stroom voorzien, maar ook de accu opladen van een aangesloten elektronisch apparaat. Het watertankje wordt gevuld met water en daar tegenover wordt een brandstofcelletje geplaatst in de vorm van een kleine hockeypuck: ‘Pukk’. Zodra de gevulde Pukk is geplaatst, is de minigenerator klaar voor gebruik. Alle apparaten die hun stroom via USB ontvangen, zijn van stroom te voorzien met dit instrument.

Mocht een gadget voorzien zijn van een afwijkend type USB-aansluiting, dan worden verloopstukken bijgeleverd. www.signachem.com

UTILITIES 31 nr. 05 - 2012

030_31_G_product oplossing.indd 31

02-05-12 12:16

2012

november

donderdag 1 november 2012 het NVDO Infra congres

Reserveer 1 november alvast in uw agenda

Reacties deelnemers 2011 “Leuke verhalen! Mooi veel perspectieven op het vak” “Prima sprekers en inhoud” “Goed gevarieerd, boeiend, leuke discussies” Ga voor de aanwezige branches in 2011 naar www.i-maintain.nl/infra

Kansen door versobering Investeringen in infrastructuur nemen af. Er is minder geld voor bouwen en minder geld voor behouden. Maar is dat erg?

Een veranderende markt biedt ook mogelijkheden om zelf te veranderen. De versobering van de inframarkt biedt kansen!

Tijdens iMaintain INFRA op 1 november 2012 wordt voor en met het publiek via lezingen en discussie gezocht naar die kansen. Industrielinqs stelt samen met de NVDO Sectie Infra een programma samen waarbij de hele waardeketen, van opdrachtgever tot en met instandhouder, wordt belicht. Het

netwerk van sprekers en bezoekers zorgt daarbij voor nieuwe inzichten en vervolgacties. U maakt die discussie compleet!

Reserveer daarom 1 november in uw agenda. ’s Avonds wordt alweer voor de derde keer het infra-projectteam van het jaar verkozen. Uit een aantal genomineerde teams wordt die groep mensen gekozen, die overall het best scoort op de toetsingscriteria van een vakkundige jury. U kunt zelf ook een team nomineren. Neem daarvoor contact op met de NVDO via info@nvdo.nl

INITIATIEFNEMERS

MEER INFORMATIE: WWW.I-MAINTAIN.NL/INFRA MEER INFORMATIE OVER LOGISTIEK, INHOUD EN/OF SPONSORING Kiki Nelson • 020-31 22 791 • kiki.nelson@industrielinqs.nl 01_INFRA_datumclaimerA4.indd 2

02-05-12 09:08

project Ammoniumverwijdering uit afvalwater Slibverwerking Noord-Brabant (SNB) heeft een bouwteamovereenkomst ondertekend met Grontmij, Hegeman en Logisticon voor het bouwen en exploiteren van een afvalwaterzuiveringsinstallatie op basis van de DEamMONificatie (Demon)-technologie.

Met Demon wordt ammonium energie-efficiënt en zonder chemicaliën verwijderd. De installatie wordt gerealiseerd op het terrein van de slibverwerkingsinstallatie van SNB te Moerdijk. Nazuivering van het afvalwater vindt plaats in de rioolwaterzuiveringsinstallatie Bath van het Waterschap Brabantse Delta, die tevens de toekomstige bedrijfsvoering zal ondersteunen. Grontmij levert de technologie en verzorgt het projectmanagement. Hegeman verricht civieltechnische en Logisticon mechanische/elektrische werkzaamheden.

SNB heeft de ambitie om het verbrandingsproces van zui- Opdrachtgever: SNB veringsslib van de waterschappen, waarbij ammoniumhou- Contractors: Grontmij, Hegeman, Logisticon dend afvalwater vrijkomt, duurzamer in te richten.

Locatie: Moerdijk

Energiefabriek voor Waterschap De Dommel Heijmans gaat op het rioolwaterzuiveringsterrein op Spinder in Tilburg-Noord de energiefabriek van waterschap De Dommel bouwen en vijftien jaar onderhouden.

Het werk begint in november en moet in maart 2014 zijn voltooid, waarna de vijftien jaar onderhoud zal starten.

Met de fabriek maakt het waterschap straks via een vergistingsproces biogas uit rioolslib dat afkomstig is van huishoudens uit een deel van Brabant. Het gas kan vervolgens worden omgezet in groene stroom. De kosten zijn circa 31 miljoen euro.

Opstart en afronding: November 2012 – maart 2014 Opdrachtgever: Waterschap De Dommel Contractors: Heijmans Locatie: Bedrijventerrein Spinder Investering: 31 miljoen euro

Kijk voor meer projecten op www.utilities.nl

033_projecten.indd 33

Gezamenlijke afvalwaterzuivering Tilburg

Vier industriële bedrijven in de regio Tilburg gaan vanaf 2014 gezamenlijk hun afvalwater zuiveren. Na vijf jaar aftasten, onderzoeken, onderhandelen en bouwen gaat RWB het afvalwater van Agristo, Fujifilm, Coca Cola Enterprises en International Flavours & Fragrances behandelen.

RWB gaat de zuivering bouwen en exploiteren volgens een contract voor Design, Build, Finance, Maintain and Operate (DBFMO). De vier afzonderlijke afvalwaterstromen van de bedrijven komen samen in de mixbuffer. Vanuit de buffer wordt het afvalwater anaeroob en aeroob behandeld en vervolgens na een membraanfiltratie geloosd op het Wilhelminakanaal.

Opstart en afronding: 2012 – 2014 Opdrachtgever: Agristo, Fujifilm, Coca Cola en International Flavours & Fragrances Contractors: RWB

UTILITIES 33 nr. 05 - 2012

02-05-12 12:26

MARKET REVIEW ENERGIE

Brancheverenigingen

Diensten

Energyst Rental Solutions NV

Lubron Waterbehandeling BV

terbekehofdreef 24 B - 2610 WiLRiJK, BeLGiË tel: +32 (0)3 - 457 52 69 Fax: +32 (0)3 - 458 31 40

Postbus 540 4900 AM OOsteRHOut nB tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 e-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

WATER

Diensten

Noxon Stainless B.V. Vossenbeemd 51 5705 CL HeLMOnD Postbus 6096 5700 et HeLMOnD tel: +31 (0)492 - 58 21 11 Fax: +31 (0)492 - 53 89 70 e-mail: info@noxon.nl Website: www.noxon.nl

DHV B.V. Laan 1914 nr. 35 3818 eX AMeRsFOORt Postbus 1132 3800 BC AMeRsFOORt tel: +31 (0)33 - 468 22 11 Fax: +31 (0)33 - 468 28 01 e-mail: info.industrie@dhv.com Website: www.dhv.nl

GAS

Diensten

Versteden Leidingsystemen B.V. Kooiweg 24 4631 sZ HOOGeRHeiDe Postbus 39 4630 AA HOOGeRHeiDe tel: +31 (0)164 - 61 46 50 Fax: +31 (0)164 - 61 21 77 e-mail:info@versteden.com Website: www.versteden.com

Inspectie en Keuringen

WATER

PRODuCten

OVERIG

Diensten

Siemens Nederland N.V. Beatrixlaan 800 Postbus 16068 2500 BB Den HAAG tel: +32 (0)70 - 333 32 52 e-mail: industrysolutions.nl@siemens.com Website: www.siemens.nl/water

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

DDM Demontage B.V. Demontage - sloopwerken transport - Asbestsanering Postbus 253 3454 ZM De MeeRn tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

STAR Oil Gas Power

BERMAD Holland Postbus 5130 3295 ZG ‘s-GRAVenDeeL tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 e-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

Middenweg 6 (haven 397) 4782 PM MOeRDiJK tel: +31 (0)168 - 38 50 38 Fax: +31 (0)168 - 38 50 37 e-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

STAR Groningen Helperpark 282e 9723 ZA GROninGen tel: +31(0)50 - 501 44 01 e-mail: groningen@starpowerpeople.com

Esders BV

STAR België

Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Rijnkaai 37 B - 2000 AntWeRPen, BeLGiË tel: +32 (0)32 - 26 25 95 e-mail: antwerpen@starpowerpeople.com

GAS

PRODuCten

Jotem Waterbehandeling b.v.

Parelstraat 24 7554 tM HenGeLO tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Esders BV Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Kiwa Nederland B.V. sir. W. Churchill-laan 273 2288 eA RiJsWiJK Postbus 70 2280 AB RiJsWiJK tel: +31 (0)70 - 414 46 21 Fax: +31 (0)70 - 414 46 40 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.1kiwa.com

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van UTILITIES, neemt u dan contact op met Jetvertising: Vincent IJff, tel. 070 399 0000

Advertentie-index Altena Cleaning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 Atlas Copco Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 AvansPlus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 Evides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39 iMaintain Infra 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Jotem Waterbehandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Market review . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Mertik Maxitrol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 MODELEC Data-Industrie . . . . . . . . . . . . . . . . .40 Navingo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Profion Maintenance Linqs . . . . . . . . . . . . . . . .26 Viro Engineering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

34 UTILITIES nr. 05 - 2012

034_marketreview_index.indd 34

02-05-12 15:40

De energiewet De offshore windindustrie is een bedrijfs-

tak die sterk in ontwikkeling is en waarin Nederland een koploperspositie heeft. Echter, in tegenstelling tot Duitsland en Denemarken beschikt Nederland nog niet over een testveld voor windturbines op zee. Met de totstandkoming van het ‘Innovatiecontract Wind Op Zee’ en de Green Deal die de Nederlandse Wind Energie Associatie (NWEA) eind 2011 met de overheid sloot, moet hier verandering in komen.

Sophie Dingenen Senior Associate Norton Rose LLP

Alle zeilen bij voor wind op zee Doel van het Innovatiecontract en de Green Deal is de realisatie van een kostenreductie van veertig procent in 2020. Dit moet gerealiseerd worden door optimalisering van de keten van research tot eindfabricaat met innovatieve oplossingen. Daarnaast draagt de verdere ontwikkeling van wind op zee bij aan het behalen van de Nederlandse 2020-doelstellingen ten aanzien van duurzame energieproductie. Recente studies hebben aangetoond dat met het huidige beleid slechts negen tot veertien procent behaald zal worden. Voor de beoogde veertienprocentsdoelstelling is de verdere ontwikkeling van wind op zee een must.

Er zijn reeds talrijke initiatieven om de ontwikkeling van windenergie te stimuleren. De bedoeling is dat het Innovatiecontract deze samenbrengt en continuering bevordert over de gehele linie. Er is een aantal prioriteiten geïdentificeerd, namelijk de Discovery, Development en Deployment. Met Discovery wordt gedoeld op de vergaring van kennis ten aanzien van de ruimte waarin

de windturbines zich bevinden. Het is een ruimte waarin nooit eerder studies zijn verricht aangezien deze ruimte noch interessant was voor het vliegverkeer (te laag) noch voor de scheepvaart (te hoog).

Hier dienen de nodige ruimtelijke onderzoeken naar verricht te worden. Development richt zich op de kostenreductie door optimalisering van de windturbines zelf. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan grotere rotoren van de windturbines, optimaliseren van het ontwerp en regeling van het windpark als geheel. Hier is de te realiseren kostenreductie wellicht het hoogst. Als laatste dienen in het kader van Deployment de klaarliggende prototypes in gebruik genomen te worden.

De verwachting is dat de meeste innovatie te behalen valt in de ondersteuningsconstructies, windturbines en -centrale, elektrisch netwerk en aansluiting met het landelijk netwerk, transport en installatie, beheer en onderhoud en de windparkontwikkeling zelf. Dit alles kan een kostenreductie van veertig procent realiseren.

Wat betreft de wet- en regelgeving is met de overheid in de Green Deal overeengekomen dat deze zal worden geoptimaliseerd zodat een spoedige uitrol kan plaatsvinden. Optimalisering betreft met name de vergunningen en concessieverlening en het verlenen van financiële ondersteuning.

Daarnaast kan de overheid reeds voorbereidende taken verrichten zoals milieu- en bodemonderzoek.

Ook Europees gezien is het de verwachting dat de offshore windmarkt explosief gaat groeien met een geschat windvermogen op zee van 150 gigawatt in 2030. Dit houdt in dat gezocht moet worden naar innovatieve oplossingen voor adequate netwerken en interconnectoren die uitgerust zijn voor de specifieke karakteristieken van windparken.

Hiertoe zijn reeds de benodigde initiatieven geïnitieerd. Daarnaast is het een onderwerp dat niet enkel de windsector betreft. Er is nog steeds een aantal hobbels te nemen, maar de incentives voor de verdere ontwikkeling van de offshore windindustrie zijn in ieder geval aanwezig. n UTILITIES 35 nr. 05 - 2012

035_M_juridische_pagina.indd 35

02-05-12 12:16

Mosselen drijven motor aan Onderzoekers zijn erin geslaagd om levende mosselen als een bron van energie in te zetten. Het lichaam van mosselen maakt glucose aan. Die glucose kan weer als brandstof gebruikt worden voor biobrandstofcellen. De onderzoekers implanteerden biobrandstofcellen in de mosselen en lieten deze de glucose gebruiken.

De biobrandstofcellen zetten die glucose weer om in elektriciteit.

De onderzoekers hadden een duidelijk doel voor ogen: de mosselen moesten een elektrische motor op gang helpen. Om dat te bewerkstelligen, werden verschillende mosselen met elkaar verbonden. Zo ontstond een batterij die bestond uit drie mosselen.

De mosselen leverden samen 28,8 millijoules per uur. Uiteindelijk slaagden de mosselen er toch in om een elektrische motor in beweging te brengen.

Citaten ‘De Aziatische consumptie van Iraanse olie is de enige ‘veiligheidsklep’ die er nog is om te voorkomen dat het Internationaal Energie Agentschap verschrikkelijk voor schut komt te staan.’

Matthew Hulbert, Senior Research Fellow bij het Clingendael International Energy Programme in European Energy Review

Tiener overleeft stroomschok van 15.000 volt

‘Nu hebben we een lamp aan het

Een zestienjarige Duitse jongen heeft een stroomstoot van 15.000 volt, afkomstig van een bovenleiding, overleefd. Dat meldde een woordvoerder van de Duitse politie onlangs.

De tiener was na een nachtelijk cafébezoek met twee vrienden op een gerangeerde treinwagon geklommen om een paraplu in de bovenleiding te hangen. Na de schok viel de jongen van de wagon, waarna reddingsdiensten hem naar het ziekenhuis brachten. Hij is inmiddels buiten levensgevaar. Volgens de politie heeft de jongen een beschermengel: normaal gesproken is alleen in de buurt komen van zulke leidingen al levensgevaarlijk.

geven zodat jij op je stoel een

plafond die voldoende licht moet boek kan lezen. Dat is eigenlijk bizar, want voordat het licht van het plafond bij jouw boek aankomt, is er al zoveel van verloren gegaan.

Waarom bouw je het licht niet in een tafel of stoel in? Met leds is dit geen probleem.’

Hoogleraar Future Energy Systems Ad van Wijk over ideeën voor de

Urine als energiebron Urine als duurzame energiebron. Een hele reeks gerenommeerde Nederlandse onderzoeksinstituten en maatschappelijke instellingen is serieus bezig om ‘gele stroom’ klaar te maken voor grootschalige toepassing. De praktijkproef met de urine is al aan de gang en blijkt uiterst veelbelovend. Ingenieursbureau DHV, dat samen met de TU Delft de technische kant van het proces ontwikkelt, heeft kort geleden zelfs de octrooirechten gekregen voor China, Zuid-Afrika, de VS en Europa.

In Nederland zou ‘stroom uit urine’ genoeg zijn om voor 30.000 huishoudens elektriciteit te leveren, en dat is een berekening die uitgaat van uitsluitend menselijke urine. Als je de ‘productie’ van de veehouderij er nog eens bij optelt, kom je aan het vijfvoudige.

Green Campus aan de TU Delft, in Technisch Weekblad ‘Burgers moeten voor elke dakkapel of de kap van een boom alle vergunningen netjes op orde hebben, maar voor vervuilende bedrijven gelden blijkbaar andere regels.

Essent bouwt hardnekkig door aan de kolencentrale, terwijl het bedrijf niet eens beschikt over alle benodigde vergunningen. We hebben de provincie Groningen daarom onlangs in gebreke gesteld.’

Auto gestolen bij laden accu

Rolf Schipper, campagneleider

Een 29-jarige man in Groningen is zijn auto kwijtgeraakt toen hij probeerde de accu van het voertuig op te laden. Daarvoor had hij de auto met draaiende motor aan de Paulus Potterstraat laten staan. Rond het middaguur zag de Groninger dat voor zijn neus een onbekende man opeens in de auto stapte en er vandoor ging. De eigenaar rende nog naar de auto, maar kon de stoute dief niet tegenhouden. De man werd zelfs nog door zijn eigen wegrijdende auto geraakt, maar raakte niet gewond. Dief en auto zijn nog spoorloos, zo laat de politie weten.

over de plannen van Greenpreace

Klimaat en Energie bij Greenpeace, en Natuur & Milieu om opnieuw bezwaar aan tekenen tegen de natuurvergunning van RWE/Essent voor de bouw van een kolencentrale in de Eemshaven

36 UTILITIES nr. 05 - 2012

036_H_wervelingen.indd 36

02-05-12 13:28

agenda Opleiding Duurzame Energie 8 mei t/m 26 juni Omgeving Zwolle www.phoe.nl

Op initiatief van het Saxionlectoraat is de opleiding Duurzame Energie tot stand gekomen. Deze behandelt de principes die aan de winning van duurzame energie ten grondslag liggen. De opleiding start met het kader energietransitie en beleid van duurzame energievoorziening. Vervolgens worden bloksgewijs de onderwerpen zon, wind, water, biomassa, warmtepompen en energieopslag behandeld.

Rekenvoorbeelden en praktijkvoorbeelden komen uitgebreid aan de orde.

Dutch Offshore Industry ’12 22 mei RDM Innovation Dock, Rotterdam www.dutchoffshore.com

De derde editie van het Rotterdamse Offshore Congres wordt bijzonder. Op deze dag ontmoet u interessante sprekers over de marktontwikkelingen en het ondernemen in de offshore-industrie onder het motto: ‘Groter, sterker en dieper!’ Sprekers zijn onder meer: Mirek Kaminski, Cyril Widdershoven, Dolf Elsevier van Griethuysen, Johan Pennekamp, Gerard Kroese en Joop Roodenburg. Doelgroep bestaat uit rederijen, offshore-bedrijven, scheeps- en equipmentbouwers, leveranciers en dienstverleners.

InfraTrends 24 mei Locatie nog onbekend www.infratrendscongres.nl

InfraTrends is een hoogwaardige bijeenkomst over trends in netwerkgebonden infrastructuur & knooppunten, waar kennis en netwerk samenkomen. Doel is het verbinden van mensen, kennis en netwerken uit wetenschap, overheid en bedrijfsleven. Dit alles met betrekking tot infrastructuur voor wegen, water, spoor, elektriciteit, gas, spraak- en datacommunicatie. InfraTrends is bedoeld voor professionals op strategische posities bij overheid en bedrijfsleven, beslissers en strategen die dagelijks geconfronteerd worden met de complexiteit van infrastructuurontwikkelingen.

Landelijk Dag van het Onderhoud 25 en 26 mei Diverse locaties www.dagvanhetonderhoud.nl

Iedereen profiteert dagelijks van de hoge kwaliteit van ons onderhoud in Nederland.

En toch is dat voor het grote publiek niet altijd duidelijk. Om te laten zien wat goed onderhoud betekent voor de Nederlandse samenleving, openen allerlei bedrijven hun poorten tijdens de Landelijke Dag van het Onderhoud. Het thema van de aanstaande Landelijke Dag van het Onderhoud is dan ook ‘Zien, Leren, Doen’.

Deltavisie 2012 – ‘Wij nemen onze verantwoordelijkheid’ 7 juni RDM Campus, Rotterdam www.deltavisie2012.nl

De wereldbevolking groeit, terwijl in de Rijn/Schelde-Delta de vergrijzing toeneemt en mensen tot op hoge leeftijd blijven werken. Daarnaast blijft er focus op het verbeteren van veiligheid, duurzaamheid en kwaliteit in de organisatie. Om deze ontwikkelingen het hoofd te bieden, moeten bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen. Maar hoe kan en wil de industrie dat doen? En hoe kunnen bijvoorbeeld site-, productie- of plantmanagers deze ontwikkelingen vertalen naar hun organisaties?

Rotterdam Energy Port 2012 21 juni LantarenVenster, Rotterdam www.rotterdamenergyport.nl

Het Rotterdamse havenbrede energiedebat, met als thema’s onder meer: Visie op de Delta, de voordelen van clustervorming, energievoorziening in de Delta en investeren in infrastructuur. Met sprekers als Cees Jan Asselbergs, Rolf Fouchier en Alexandra van Huffelen. De dag wordt afgesloten met de keynote speech ‘The solution: syngas’. Syngas, een mengsel van water en koolstofdioxide, belooft een belangrijke nieuwe en schonere grondstof te gaan worden voor de (petro)chemie.

John Griffiths, senior consultant Jacobs Engineering, vertelt waarom Syngas een belangrijke bijdrage gaat leveren in de haven van Rotterdam.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, postbus 12936, 1100 AX Amsterdam of redactie@utilities.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

037_F_agenda.indd 37

UTILITIES 37 nr. 05 - 2012

02-05-12 15:41

I N

HE T VOL G E N D E

U T I LI T I E S

N UMMER

N UM M ER

6 V ER S C HI JNT WEEK

2 3

Thema:Gas

Schaliegas verovert de wereld

Gasalliantie

Shell kondigde bij monde van Peter Voser aan dat schaliegas voor een energierevolutie gaat zorgen. Niet alleen Amerika rekent zich rijk met het gas uit de lastig ontginbare kleilagen, maar ook China blijkt een significante voorraad schaliegas te herbergen. Goed nieuws voor Shell, die een overeenkomst tekende met de Chinezen voor de ontginning van het gas. Als het gas de plaats inneemt van steenkool is dit ook goed nieuws voor het milieu. Maar dan moeten er uiteraard tijdens het fracken geen andere milieuproblemen voor in de plaats komen.

Een alliantie van zestien grote Europese netwerkbeheerders, waaronder Gas Transport Services en Gasunie Deutschland, tekende een Memorandum of Understanding voor de veiling van gebundelde transportcapaciteit tussen de gasnetwerken van vijf Europese landen. Het doel is om het Europese Capaciteitsplatform operationeel te maken in april 2013. Dit is een belangrijke stap in de richting van een ge誰ntegreerde Europese gasmarkt, zoals wordt voorgesteld in de zogenaamde Capacity Allocation Mechanism, de regelgeving waaraan het Europese systeem moet voldoen.

Wat betekent dit voor de gasprijzen?

Vijf jaar wind op zee Het eerste Nederlandse offshore windpark, Offshore Windpark Egmond aan Zee, vierde in april zijn eerste jubileum. Alweer vijf jaar staan ze er, de 36 turbines met een hoogte van circa zeventig meter. Op uitnodiging van NoordzeeWind gingen we mee de zee op voor het feestje.

THEMa'S 2012 Utilities 7

Energie

Utilities 8

Energie

Utilities 9

Water

Utilities 10

Gas

38 UTILITIES nr. 05 - 2012

038_L_volgende_nummer.indd 38

02-05-12 15:39

Evides Ongekend betrouwbaar

12 miljoen m3 demiwater per jaar produceren met één installatie.

Wij doen het.

Vijftien grote (petro)chemische bedrijven in de Rotterdamse haven worden vanuit onze Demiwaterplant Botlek 24/7 voorzien van proceswater. Hun processen staan nooit stil. Onze productie dus ook niet. Betrouwbaarheid, leveringszekerheid en kwaliteit zijn kernvereisten bij ons ‘maatwerk in water’ voor de chemische-, petrochemische- en voedingsmiddelenindustrie. Op basis van DBFO-contracten (Design, Build, Finance & Operate) leveren wij onze opdrachtgevers diverse soorten proceswater, zorgen wij voor de zuivering van afvalwater en maken wij hergebruik van water (effluent) mogelijk.

En dat 24/7 vanuit operational excellence. Voor minder doen we het niet.

www.evides.nl

039_evides.indd 1

01-05-12 13:20

Superieur in PoE Hoogwaardige PoE (voeding via ethernetbekabeling) IEEE 802.3af Ethernet Switches, geschikt voor toepassingen zoals IP-bewakingscamera’s, wireless toegangspunten en overige PoE apparatuur op moeilijk te bereiken plaatsen. Managed- en unmanaged switches zijn leverbaar, evenals de PoE+ switches voor toepassingen waar grotere vermogens gevraagd worden.

IndustriĂŤle PoE switches Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

managed

unmanaged

r

cial Offi

to

Dis ibu tr

adv_MoxaA4_PoE.indd 1 040_modelec.indd 1

03-04-12 13:14 01-05-12 13:20