Utilities 06, 2013

UTILITIES NUMMER 05 - juni 2013 • VEERTIENDE JAARGANG

LOSSE VERKOOPPRIJS d 18,00

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Overcapaciteit nekt energiesector

la

g

e

Optimisme gasprijzen misplaatst

001_A_Cover.indd 1

M

www.utilities.nl

e

t

s

p

e

c

ia

le

G

a

s

b

ij

Gas veelbelovend opslagmedium

29-05-13 13:10

Van wind

gas maken Soms biedt de wind meer stroom dan we nodig hebben. We onderzoeken hoe die kostbare energie op een slimme manier (elektrolyse) omgezet kan worden in gas. Zo kunnen we het bijmengen in ons aardgassysteem en slaan we het op voor later gebruik. Door onze gasinfrastructuur als robuust opslagmedium in te zetten kunnen we alle duurzame energie nuttig gebruiken. Power-to-gas wordt dit genoemd. Zo krijgen zon en wind de ruimte om te groeien, terwijl de energievoorziening ondertussen betrouwbaar blijft. Dat wordt steeds belangrijker naarmate het aandeel van wind en zon in de energiemix groter wordt.

Werken aan de energie van de toekomst doen we samen met anderen, ook over de grenzen heen. Met tien bedrijven in de landen rond de Noordzee bundelen we de krachten om power-to-gas verder te ontwikkelen. En met andere gasinfrastructuurbedrijven in Europa hebben we afspraken gemaakt om tot een koolstofneutrale gasvoorziening in 2050 te komen.

Energie is internationaal. Wij blijven investeren in ons netwerk en in grensoverschrijdende projecten. Hierdoor kunnen de komende decennia miljoenen huishoudens en bedrijven worden voorzien van de schoonste fossiele brandstof. Ook dat ondersteunt klimaatdoelstellingen.

Niet denken in grenzen, maar in mogelijkheden. Zo krijgt duurzame energie een duwtje in de rug en werken we aan de ideale energiemix die schoon, betaalbaar en betrouwbaar is. www.gasunie.nl

002_gasunie.indd 1

28-05-13 10:43

i n h o u d

V E R D E R Technologie

Overcapaciteit nekt energiesector

15

‘Keukenfolie’ zet warmte om in elektriciteit, Florida heeft als eerste een smart grid geïnstalleerd en een tiener die het opladen van een batterij secondewerk maakt. Wij zetten een aantal nieuwe energietechnologieën voor u in hapklare brokken op een rij.

Gas veelbelovend opslag­ medium duurzame energie

34

Aangezien een groot deel van de duurzaam opgewekte energie verloren gaat, is de energiebranche naarstig op zoek naar efficiënte opslagmethoden. Batterijen, accumulatiecentrales en waterstofgas bieden allemaal hun eigen bijdrage aan de puzzel. De kans is dan ook groot dat alle genoemde technieken wel ergens zullen opduiken.

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Infostroom Trending news Technologie Product en oplossing Wervelingen Agenda In het volgende nummer

Overcapaciteit hing al jaren boven de markt.

TenneT waarschuwde er in 2008 al voor. Nu wordt dat nog eens bevestigd door een rapport van PricewaterhouseCoopers: 7,3 gigawatt aan kolen- en gascentrales is overtollig in de huidige markt. Een klassiek geval van de varkenscyclus. Of is er meer aan de hand?

28

Energieopslag kan de rendabiliteit van met name windparken enorm verbeteren. De conversie van elektriciteit naar waterstofgas is veelbelovend. Het internationale North Sea Power to Gas Platform bundelt de kennis over deze opslagvorm van de diverse landen rondom de Noordzee en kijkt waar de kennislacunes zijn.

Duurzame energieopslag krijgt vaart

10

5 6 8 15 26 31 33 38

Te lage prijs voor flexibiliteit

18

Een verbruiker van 420.000 megawattuur die zijn productie ieder moment aan en uit kan zetten lijkt een ideale piekscheerder voor energiebedrijven. Toen Cas König van siliciumcarbideproducent ESD-SIC echter een rondje ter velde deed, bleek dat geen enkel energiebedrijf een betere prijs bood dan zijn eigen handelaren op de energiebeurs kregen.

Thema: Gas

20

Het De Wijk-gasveld in Drenthe lijkt misschien leeg, maar er ligt nog zo’n twee miljard kuub aardgas te wachten om gewonnen te worden. Met de juiste technieken kan de NAM alsnog het onderste uit de kan halen. Het gaat hiervoor stikstof inzetten. En gaat de consument daadwerkelijk profiteren van lage gasprijzen? Met een tanende schaliegasrevolutie lijkt dit tegen te vallen.

UTILITIES 3 nr. 5 - juni 2013

003_C_inhoud.indd 3

29-05-13 13:11

LOGISTICON WATER TREATMENT

Demiwater

Afvalwater

DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING!

Koelwater

Olie/Water separatie

Condensaat polishing

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert u: Klant specifieke installaties Ontwerpen in 3D Procesontwerp en Werktuigbouw/Elektrotechniek in één hand Optie huur (pilot)installatie Bel of mail gerust en maak gebruik van onze expertise in water.

logisticon adv A4.indd1 1 004_logisticon.indd

Logisticon Water Treatment b.v.

Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers, Nederland Telefoon: +31 (0) 184 - 60 82 60 Website: www.logisticon.com

08-05-13 10:43 14:25 28-05-13

Speelbal Toen Nederland als braafste jongetje van de klas zijn energiebedrijven opsplitste, volgde al snel een grote uitverkoop van de Nederlandse energiebedrijven.

Toen de fusie van Nuon en Essent uiteindelijk toch werd afgeblazen, stonden Vattenfall en RWE hijgend op de stoep om de centrales over te nemen van de grootaandeelhouders. Lees: een groot aantal Nederlandse provincies.

Inmiddels is duidelijk dat de energiemarkt meer dan verzadigd is en dat er op termijn zelfs centrales moeten worden afgeschreven. Dat dit geen gunstige omstandigheden zijn voor duurzame energie, is nog zacht uitgedrukt. Sterker nog: nog nooit was het zo gunstig om kolencentrales te bedrijven. Zolang de Europese Unie geen harde uitspraken durft te doen over CO2-belasting in welke vorm dan ook, en dat zal ze zeker niet doen in economisch krappe tijden, zal de balans richting kolenenergie blijven uitslaan. Verwacht uit de hoek van de grote energiebedrijven dan ook geen grote investeringen meer in duurzaam productievermogen.

Maar wie gaat er dan nog investeren in duurzame energie? De bal ligt nu bij de provincies die met de verkoop van het tafelzilver in ieder geval genoeg armslag hebben om grootschalige investeringen te doen. Hoewel de energiebedrijven nu niet direct zitten te wachten op concurrentie uit die hoek, zou het wel een logische reactie zijn op hun afwachtende houding. Gelukkig zijn er inderdaad steeds meer provincies en gemeentebesturen die op eigen initiatief investeren in duurzaam vermogen, slimme netten of energiebesparing. Dat is goed nieuws, want de opbrengsten van het tafelzilver kun je maar één keer besteden. Als we straks geen eigen gas meer hebben en ook geen nationale energiebedrijven, zijn we volledig afhankelijk van het buitenland. Met windvermogen, biomassa en al dan niet Chinese zonnepanelen blijf je aan de bal. En dat is beter dan een speelbal worden.

David.vanbaarle@industrielinqs.nl

COLOFON veertiende jaargang nummer 5 - juni 2013 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793 Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936 1100 AX Amsterdam T: 020 3122 088 F: 020 3122 080 redactie@utilities.nl Hoofdredactie David van Baarle 020 3122 082 Wim Raaijen 020 3122 081 Eindredactie Elise Quaden 020 3122 084 Redactie Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 088

Vaste medewerkers Klaas de Jong, Pieter Pulleman, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Jeroen Akkermans Lay-out Gabriele Köbbemann Traffic Breg Schoen 020 3122 088 Cover Wintershall Drukkerij MediaCenter Rotterdam, Rotterdam Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. BTW) Nederland/België € 128,– Introductie NL/B 25% € 96,– per jaar Overig buitenland € 152,– Proefabonnement 3 mnd € 26,50 Studenten € 37,75 Losse verkoopprijs € 18,–

De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) F: 0251-31 04 05

post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

ABONNEMENTENLAND Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonOPZEGGEN neren of www.aboland.nl voor adreswijDit magazine hanteert de opzegregels zigingen en opzeggingen. Abonnemenuit het verbintenissenrecht. Wij gaan tenland is ook bereikbaar via Twitter. er van uit dat u het blad ontvangt uit Stuur uw tweet naar: hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt @Aboland_klanten. uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en Prijswijzigingen voorbehouden. kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen © Industrielinqs pers en platform 2013 na het aantal aangegeven nummers.

Niets uit deze uitgave mag worden Opzeggen kan via www.aboland.nl, per gereproduceerd zonder toestemming post of per telefoon. De opzegtermijn van de uitgever. is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum ISSN: 1389-6385 geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per

UTILITIES 5 nr. 5 - juni 2013

005_B_commentaar.indd 5

29-05-13 13:30

infostroom NLE: leugens over groene stroom Met als kop ‘Jokkebrokken’ zegt de Nederlandse Energie Maatschappij (NLE) in advertenties in de kranten dat de consumenten in de maling worden genomen met groene stroom. De NLE trekt het boetekleed aan, maar wijst ook met de beschuldigende vinger naar de andere grote energiemaatschappijen.

In de advertentie zegt het bedrijf dat er in Nederland niet voldoende groene stroom wordt opgeleverd om alle klanten te bedienen. Bovendien wordt het grootste deel van de groene stroom opgewekt uit houtsnippers, die volgens de NLE worden meegestookt in vervuilende kolencentrales.

Grijze stroom wordt volgens de NLE verkocht als groen door certificaten te kopen, de zogenoemde garanties van oorsprong. Daarover bestaan wettelijke regels. Die certificaten zijn bijvoorbeeld te koop in Noorwegen. Een certificaat kost het bedrijf gemiddeld bijna anderhalve euro per gezin.

De NLE komt met deze biecht ‘omdat de consumenten gewoonweg het eerlijke verhaal willen horen’. De advertentie past in de woorden van de Nederlandse Energie Maatschappij ‘in onze missie om de energiemarkt open te breken’.

‘Gasproductie trekt Nederland uit recessie’ Zit Nederland nog in een recessie of niet? Analisten denken dat de economie in het eerste kwartaal opkrabbelt en mogelijk een nulgroei of zelfs een klein plusje te zien zal geven. Dit is dan volledig te danken aan de groei van de industriële productie. ‘Dat zal een stevig stempel drukken op het kwartaalcijfer’, zegt ING-econoom Marten van Garderen. Door het koude weer is de gasproductie met maar liefst 16 procent gestegen. De gehele industriele productie komt vermoedelijk uit op een plus van 4,5 tot 5 procent.

Consumenten verbruikten door het koude weer veel meer gas dan anders.

‘Door die meevaller rekenen we op een klein plusje voor het hele bruto binnenlands product.’ Van Garderen benadrukt dat de extra gasproductie wel een tijdelijk effect heeft. ‘De andere economische indicatoren geven aan dat we onderliggend nog steeds in een recessie zitten.’

Econoom Nico Klene van ABN Amro rekent ook op een forse plus aan de productiekant door de extra gasafzet.

De mate waarin dit doorwerkt ‘is moeilijk te beoordelen’, maar door de gasmeevaller kan de economische groei misschien op nul gaan uitkomen, denkt hij.

‘Olie Amerika schudt energiemarkt op’ De grote toename van het olieaanbod, veroorzaakt door een flinke stijging van de productie in Noord-Amerika, zal de komende vijf jaar net zo’n verandering op de energiemarkt teweegbrengen als de Chinese energiehonger in de afgelopen vijftien jaar. Dat stelt het Internationale Energie Agentschap (IEA) in het Medium-Term Oil Market Report. De verschuiving zal volgens het IEA niet alleen leiden tot een herziening van de investeringsplannen bij olieconcerns, maar ook tot nieuwe manieren van transport, opslag en raffinage. In het rapport, dat vijf jaar vooruitkijkt, dicht het IEA vooral de Amerikaanse productie van schalieolie en de winning uit Canadese teerzanden een grote rol toe. Het IEA verwacht niet dat er de komende jaren buiten de Verenigde Staten veel schalieolie zal worden geproduceerd. Wel zal de stijging van het olieaanbod leiden tot een hogere productie uit bestaande, conventionele velden.

6 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

006_7_D_infostroom.indd 6

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

29-05-13 12:15

EC wil regels schaliegaswinning De Europese energiestrategie moet gestoeld zijn op een langetermijnvisie.

Het ultieme doel is de opbouw van een concurrerende, energie-efficiënte koolstofarme economie. Schaliegas zou een bijdrage kunnen leveren aan deze doelstelling, op voorwaarde dat het potentieel in Europa wordt bevestigd en dat risico’s met betrekking tot onderzoek en ontginning worden beheerst. Dat stelde Eurocommissaris Potocnik van Milieu tijdens een voordracht op het Europees Economisch Congres in Katowice (Polen).

Potocnik stelde twee kernvragen: gaan de huidige ontwikkelingen van schaliegaswinning door en blijft gas – in de VS – zo goedkoop? En: kan het

Amerikaanse model worden gekopieerd naar Europa? In antwoord op de eerste vraag gaf Potocnik aan dat de winning van (schalie)gas duurder wordt. De prijzen in de VS zullen naar verwachting niet zo laag blijven. In antwoord op de tweede vraag stelde hij dat schaliegas de prijsdruk kan verlichten, maar dat het de Europese Unie niet zelfvoorzienend zal maken zoals in de VS (in 2020).

De Europese Commissie neemt geen besluiten voor of tegen de winning van schaliegas; dat is aan de lidstaten. De Commissie werkt aan een framework dat burgers en bedrijven vertrouwen moet bieden en dat duidelijke en voorspelbare regels voorstelt.

Locatie zon- en windenergie moet beter Door zonnecellen en windturbines op de juiste locaties in te zetten kan Europa tot 2030 meer dan 50 miljard euro besparen, heeft Siemens berekend.

Het afgelopen jaar is de helft van alle zonnepanelen in Europa geïnstalleerd in Duitsland en slechts een fractie in Spanje. In Spanje leveren ze echter twee maal zoveel elektriciteit op per oppervlak, gewoon omdat er meer zon schijnt.

Door zonnepanelen in te zetten in lichtrijke gebieden en windmolens te plaatsen in winderige delen van Europa is volgens Siemens veel te besparen doordat er minder hoeft te worden geïnstalleerd. Te meer omdat daar het elektriciteitsnet op kan worden geoptimaliseerd.

EU wil olie- en gasboringen veiliger maken Olie- en gasboringen op zee kunnen veiliger. Bedrijven die offshore willen boren, moeten voortaan vooraf aantonen dat zij kunnen opdraaien voor eventuele schade aan het milieu.

Dat heeft het Europees Parlement in Straatsburg besloten, nadat er eerder al een akkoord was bereikt met de lidstaten van de Europese Unie. Concerns

worden verplicht een risicoanalyse uit te voeren en een gedetailleerd rampenplan op te stellen. ‘De nieuwe wetgeving dwingt olie- en gasbedrijven veel beter na te denken over de risico’s van diepzeeboringen. Zij weten dat ze voor de kosten moeten opdraaien wanneer het misgaat’, aldus D66-Europarlementariër Gerben-Jan Gerbrandy in een verklaring.

Samenwerking Elektriciteit wordt Gas Elf Europese bedrijven hebben de krachten gebundeld in het North Sea Power to Gas Platform voor de verdere ontwikkeling van het concept, Power-to-Gas (P2G): de omzetting van elektriciteit in gas. P2G zal een steeds belangrijkere rol spelen in ons toekomstige energiesysteem omdat het tijdelijke overschotten aan elektriciteit uit duurzame energiebronnen benut door deze om te zetten in verschillende soorten gassen voor eindgebruikers. Aangezien deze gassen gebruikt kunnen worden voor allerlei doeleinden zoals verwarming van gebouwen, transport en waterstof is de potentiële waarde aanzienlijk.

Shell praat met lokale autoriteiten over gaswinning uit het Kidanveld in het zogeheten lege kwadrant van Saoedi-Arabië. Het concern begint bovendien rond de zomer met de productie van olie uit het Majnoonveld in Irak. Het bedrijf zal daar tegen het eind van dit jaar dagelijks 175.000 vaten olie uit de grond halen. Shell won in december 2009 samen met het Maleisische Petronas de aanbesteding van het Iraakse veld dat een geschatte reserve van 12,6 miljard vaten bevat.

Per 1 juli kunnen binnenvaartschippers die rondom het Rotterdamse havengebied varen subsidie aanvragen voor maatregelen die de uitstoot van hun schip verminderen. De provincie Zuid-Holland, de gemeente Rotterdam en de stadsregio Rotterdam investeren samen 6,2 miljoen euro in een schonere binnenvaart. De maatregelen dragen bij aan een betere luchtkwaliteit in de regio.

Energieverbruik en energiebesparing zijn top-of-mind bij de meerderheid van de Nederlandse mkb-bedrijven.

Driekwart is er bewust tot zeer bewust mee bezig. Daarentegen maakt driekwart zich niet of nauwelijks zorgen over de energierekening.

Dit alles blijkt uit de Eneco Energie Monitor, een onderzoek dat door onderzoeksbureau Ipsos regelmatig wordt uitgevoerd onder consumenten en bedrijfsleven.

Eneco koelt en verwarmt het nieuw te bouwen International Criminal Court, ook wel Internationaal Strafhof genaamd, in Den Haag. Het energiebedrijf realiseert dit door het bouwen van één van de grootste warmte- en koudeopslagsystemen in Nederland. Uniek aan het project is dat de vier ondergrondse bronnen voor de opslag van het koude en warme water meer dan een kilometer van het gebouw liggen. Dit is nodig omdat het strafhof in een beschermd watergebied komt te staan.

UTILITIES 7 nr. 5 - juni 2013

006_7_D_infostroom.indd 7

29-05-13 12:15

Trending news op www.utilities.nl

1 Sanering stroomsector nakend Dinsdag 7 mei

De Nederlandse stroomsector wordt de komende jaren geconfronteerd met een ongekende sanering. De sector kampt met grote overcapaciteit waardoor centrales steeds vaker uitstaan. Om vraag en aanbod van stroom enigszins met elkaar in evenwicht te brengen, moet een equivalent van twaalf energiecentrales definitief uit de markt worden gehaald, zo bericht het FD. Eduardvoorn Klopt dit? Nederlandse stroomsector wordt de komende jaren geconfronteerd met een ongekende sanering. #utilities.nl

2

Eneco leent turbine nieuwe gascentrale uit Zondag 5 mei

Ruim een jaar na opening wordt de gasgestookte Enecogen-centrale in de Rijnmond deels ontmanteld. Een van de twee gasturbines van de gloednieuwe elektriciteitscentrale wordt hoogstwaarschijnlijk verscheept naar AziĂŤ. Eneco bevestigt dat het in gesprek is met een partij om de turbine aan uit te lenen.

Rdamnieuws Generator Enecogen verkocht aan Israel #enecogen

3 Nederlands bedrijfsleven profiteert van lagere energieprijzen Vrijdag 3 mei

ABN AMRO verwacht dat de prijs van Brent-olie daalt richting gemiddeld negentig dollar per vat in het tweede kwartaal. In het derde kwartaal zal de prijs stabiliseren om weer te herstellen naar rond de honderd dollar per vat. De lagere olie- en gasprijzen zijn goed nieuws voor het Nederlandse bedrijfsleven. De kosten van brandstof en elektriciteit zullen de bedrijfslasten doen dalen.

Benvanloon1 Gelukkig. Van de overheid moeten we het niet hebben! #utilities.nl

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt. Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

8 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

009_10_E_topics.indd 8

29-05-13 12:14

wil hervorming 4 Shell Europees klimaatbeleid

Op 7.000 basisscholen 8 aandacht voor techniek

Het Europese klimaatbeleid verkeert in een crisis en moet zo snel mogelijk worden hervormd. Dat zegt Dick Benschop, president-directeur Shell Nederland. Benschop woonde het Powering Progress Together-forum bij, waar 500 vertegenwoordigers van internationale bedrijven en overheden praatten over de grote wederzijdse afhankelijkheid van energie-, water- en voedsel.

Om meer jongeren enthousiast te maken voor een loopbaan in de techniek, sloten tal van organisaties onlangs een Techniekpact, waarin onder meer is afgesproken dat in 2020 op alle 7.000 basisscholen aandacht voor techniek komt. Ook komen er elk jaar 1.000 beurzen voor techniekstudenten om ze te binden aan het bedrijfsleven en er komt een investeringsfonds om techniek in het hoger onderwijs te stimuleren.

Woensdag 15 mei

Rolandkok Kolenbashing till the max, preken voor eigen parochie is niemand vreemd #shell

gelooft weer in water5 Shell stof

Maandag 13 mei

Paulkrom We mopperen soms wat af in dit land, maar projecten onderwijs-bedrijfsleven in regio’s laten zien hoe goed we eigenlijk zijn #techniekpact

Maandag 13 mei

Shell wil waterstof een nieuwe kans geven. Door technologische ontwikkelingen en nieuwe toepassingen voor waterstof lijkt de productie ervan rendabeler te worden.

oogst zonne-energie en 6 IBM drinkwater Donderdag 25 april

Een technologie die zonnestraling direct kan omzetten in energie en tegelijkertijd drinkwater en koele lucht produceert op afgelegen locaties waar daar juist een tekort aan is. Wetenschappers van verschillende bedrijven hebben met 2,4 miljoen euro een prototype gebouwd.

Bma_kroon Leuke innovatie, water via zonne-energie #IBM

haven wil 7 Rotterdamse fuseren met Moerdijk Woensdag 22 mei

Het Havenbedrijf Rotterdam wil nu de Tweede Maasvlakte is aangelegd blijven uitbreiden. Geen derde Maasvlakte, maar directeur Hans Smits denkt meer aan het ontwikkelen van bestaand terrein: het ‘oude’ havengebied. En het Havenbedrijf zou op termijn graag samengaan met de haven in Moerdijk.

Delft ontwikkelt betaal9 TU bare windmolen voor consument Zaterdag 18 mei

Een windmolen die tien kilo weegt, geen lawaai maakt, gemakkelijk door de consument geïnstalleerd kan worden en betaalbaar is. Wetenschappers van de TU Delft hebben er zo één ontwikkeld. Hij is inmiddels te koop voor 5.100 euro exclusief subsidies en btw.

Wimraaijen Jammer dat ik geen dak heb.... #utilities.nl

10

VEMW verheugd over Amerikaanse export van schaliegas

De Amerikaanse president Obama maakt zich sterk voor de bouw van LNG-installaties om in de VS gewonnen schaliegas te exporteren. Al in 2020 zou de VS netto-exporteur van aardgas kunnen zijn.

De vereniging die in Nederland de zakelijke energieverbruikers vertegenwoordigt, VEMW, is uit oogpunt van vrijhandelsverkeer verheugd over dit signaal dat de president heeft afgegeven. ‘Dit biedt perspectief om de export van gas te betrekken bij de onderhandelingen over vrijhandel tussen Europa en de VS.’

UTILITIES 9 nr. 5 - juni 2013

009_10_E_topics.indd 9

29-05-13 12:15

Energie Overcapaciteit

hing al jaren boven de markt. TenneT waarschuwde er in 2008 al voor. Nu wordt dat nog eens bevestigd door een rapport van PricewaterhouseCoopers: 7,3 gigawatt aan kolen- en gascentrales is overtollig in de huidige markt. ‘De komende jaren komt er een grote saneringsgolf aan. Door de slechte financiële positie van de energieproducenten staan investeringen in duurzame energiebronnen ook onder druk’, zegt André Jurjus, directeur van Energie Nederland. Een klassiek geval van de varkenscyclus. Of is er meer aan de hand?

Tekst: Tseard Zoethout Beeld: Nuon

Overcapaciteit nekt energiesector Binnenkort is ruim tien gigawatt aan nieuw fossiel vermogen in bedrijf (bestaand uit een derde kolenvermogen, twee derde gasgestookt).

Hoewel, in bedrijf? Het ziet er meer naar uit dat een groot deel van deze centrales moeten worden afgeschakeld of tot biomassacentrales moet worden omgebouwd. Was er in 2003 nog sprake van een tekort aan vermogen en klaagden industriële grootverbruikers in, bijvoorbeeld, de Eemshaven steen en been over veel te hoge energieprijzen vergeleken met onze oosterburen, tegenwoordig ziet dat plaatje er wel anders uit.

Export en interconnectiviteit zijn de laatste jaren sterk uitgebreid, in gang gezet door liberalisering van de energiemarkt. Rond de eeuwwisseling werden vroegere nutsbedrijven namelijk in een netwerk- en commercieel bedrijf gesplitst. Grote buitenlandse partijen - RWE, E.ON, Vattenfall - namen voor goudgeld onze energieleveranciers over.

Aangemoedigd door voormalig minister Brinkhorst dachten die partijen dat ze het tekort aan basislastver10 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

010_11_12_13_T_artikel.indd 10

mogen wel konden oplossen door in rap tempo investeringsbeslissingen voor nieuwe centrales te nemen.

Met een prima elektriciteitsnet, ruim voldoende koelwater en ligging aan het water bood ons land immers prachtige perspectieven.

Doordat trajecten om zulke centrales te realiseren echter jarenlang in beslag nemen en de energieprijzen gedurende die looptijd veranderen - de bekende varkenscyclus - kon men er echter zeker van zijn dat het tekort in een overschot zou omslaan. Daar komt volgens een PwC-rapport nog meer bij: sinds het begin van de liberalisering, nu ruim tien jaar geleden, zijn de marktomstandigheden ingrijpend veranderd.

Naast de varkenscyclus wordt de energiesector in Nederland met de gevolgen van de economische crisis geconfronteerd. Afvlakkende vraag naar energie is echter niet de enige reden. Steeds meer energie van windparken uit Duitsland en de sterke opkomst van onconventioneel gas uit de VS, de schaliegasrevolutie, hebben ook hun effecten. En import van

schaliegas beïnvloedt op zijn beurt weer de verhouding tussen kolen- en aardgasprijzen.

Marktimperfecties Wat zijn de consequenties van die ontwikkeling, in aanmerking nemend dat Nederland volgens de Europese richtlijnen aan tenminste 14 procent duurzame energie in 2020 moet voldoen en dit kabinet (nog) 16 procent als doelstelling heeft? Het PwC-rapport is er duidelijk over: de nieuwste kolengestookte centrales doen het iets beter dan de oudere maar zullen zichzelf niet terugverdienen. Gasgestookte centrales zullen zelfs altijd negatieve cijfers over de periode 2013-2020 laten zien. Gecombineerd met het toenemende aandeel duurzame energie uit Duitsland leidt dit de komende jaren tot nog lagere prijzen voor zowel de consument als industriële grootverbruiker.

‘Dit is de eerste investeringsgolf na de liberalisering’, licht André Jurjus, directeur van Energie Nederland, opdrachtgever van het rapport, toe. ‘Voor een transitiebrandstof

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

29-05-13 14:01

In de huidige markt is er 7,3 gigawatt aan kolen- en gascentrales is overtollig. Het sluiten van centrales, zoals onlangs nog in Buggenum, lijkt daardoor onvermijdelijk.

als aardgas zijn de vooruitzichten somber: het uitgangspunt was dat deze gasgestookte centrales tijden de piekuren kunnen verdienen. Maar juist in die periode zie je dat de prijs wordt bepaald door overschotten aan

30 à 35 procent duurzame elektriciteit, zullen we een grote sprong moeten maken. Energie Nederland vindt dat zorgelijk: alleen bij een gezonde energiesector kunnen bedrijven hun aandeel van de investeringen in ver-

‘Voor een transitiebrandstof als aardgas zijn de vooruitzichten somber: het uitgangspunt was dat deze gasgestookte centrales tijden de piekuren kunnen verdienen. Het kan niet anders of er komt een saneringsgolf in de energiesector aan.’ wind- en zonnestroom uit Duitsland.

Het kan niet anders of er komt een saneringsgolf in de energiesector aan, zelfs als de 16 procentsdoelstelling van het kabinet wordt verlaten en we 14 procent aannemen. Ook dan, met

duurzaming leveren om aan onze nationale en internationale verplichtingen te voldoen.’

Volgens Jan Paul van Soest, partner van De Gemeynt en mede-oprichter van De Groene Zaak, bijt Nederland zich

bij een ver doorgevoerde liberalisering zonder krachtig klimaat- en industriebeleid in de staart. Jaren geleden waren de contouren van dat beleid al te zien. ‘Met de liberalisering heeft het Rijk, de facto, de regie over de energielevering uit handen gegeven’, zegt hij. ‘Dat was een doelbewuste keuze, de markt zou het werk doen, daarvan waren zegeningen te verwachten. Toen er in 2004 sprake was van dreigende ondercapaciteit, greep onze regering op dezelfde gronden niet in. Partijen zijn vanaf 2006 dan ook stevig gaan investeren. Maar iedereen hield, op basis van het prisoners dillema, zijn kaarten angstvallig tegen de borst. Toen TenneT daarvoor in 2008 waarschuwde en die overcapaciteit in 2009 voor iedereen helder werd, bleek echter niemand geneigd te zijn om die miljardeninvesteringen af te zeggen.’

UTILITIES 11 nr. 5 - juni 2013

010_11_12_13_T_artikel.indd 11

29-05-13 14:01

Land van kolen en gas Volgens veel experts is Nederland door al deze ontwikkelingen - plus het overheidsbeleid en een stevige fossiele lobby - tot een van de grootste kolen- en gasboeren van Noordwest-Europa uitgegroeid.

Vrijwel alle interconnectiviteit wordt voor export van buitenlandse ondernemingen gebruikt. Zo zet Essent, dochteronderneming van het Duitse RWE, een moderne kolengestookte centrale van 1,6 gigawatt in de Eemshaven neer. En stelt het eveneens Duitse E.ON MPP3 van 1,1 gigawatt op de Maasvlakte in bedrijf.

Nuon, dochteronderneming van het Zweedse staatsbedrijf Vattenfall, neemt binnenkort de gasgestookte Magnum-centrale van 1,3 gigawatt in

De huidige discussie binnen de energiesector draait er nu om wie de grootste klappen moet opvangen.

Handhaven we als maatschappij de kolentax of dwingen we ouderwetse kolencentrales in de mottenballen?

Eigenaren van oude centrales - zoals Delta, Essent, E.ON en GDF Suez pleiten natuurlijk voor bijstook van biomassa. Zonder biomassa, goed voor ruim driekwart van het aandeel duurzame energiebronnen, kan volgens hen niet aan de zestien procent doelstelling van de overheid worden voldaan (wind op zee, gepland op zes gigawatt in 2020, wordt de komende jaren niet gerealiseerd, als we op de bereikte doelstellingen van het Rijk in de afgelopen 25 jaar mogen afgaan).

Afschaffing van de kolenbelasting die

‘Op dit moment krijgt duurzame elektriciteit bij wet al voorrang bij congestie. Breid die prioritering uit met behulp van een bonus-malussysteem voor duurzame en fossiele bronnen bij invoeding in het net. Dan heb je meteen de brug naar slimme netten en decentrale balancering.’

bedrijf, plus twee nieuwe gascentrales rond Amsterdam. Ondertussen doet zich de bizarre situatie voor dat de VS, dat het Kyoto-protocol weigerde te ondertekenen, zijn CO2uitstoot dankzij schaliegasexploitatie kan drukken waardoor de prijs voor kolen daar is gekelderd. In gasland Nederland en de rest van Europa blijft de aardgasprijs onverminderd hoog en rendeert alleen de inzet van de goedkopere kolen enigszins. Maar dat is wel de meest vervuilende fossiele brandstof. (In de hypermoderne centrales is deze vervuiling overigens wel verregaand teruggedrongen. Toch zijn kolen vervuilender dan gas.)

Omdat dergelijke imperfecties van de markt niet in rekening kunnen worden gebracht bij de klant, moeten de grote energieleveranciers, GDF Suez voorop, inkrimpen. De laatste sluit drie centrales voor in totaal 1,2 gigawatt. Ook Essent laat een veer en schrijft 1,7 miljard euro op haar machinepark af.

het kabinet begin dit jaar heeft ingevoerd is, althans volgens de vier, de enige richting.

Sturingsmiddelen Oudgediende Jan Paul van Soest ziet dat anders. Volgens hem moet de CO2prijs drastisch omhoog, naar minstens het tienvoudige (50 euro per ton).

Het huidige Europese ETS (Emission Trading System) is, met een prijs van onder de vijf ton per CO2, op sterven na dood. ‘Willen we de energietransitie naar een duurzame energievoorziening echt inzetten, dan zullen er scherpe randvoorwaarden moeten worden neergezet.

Engeland heeft bijvoorbeeld al een CO2-bodemprijs ingevoerd waarvoor het nu de Benelux, Denemarken en eventueel Duitsland probeert mee te krijgen. En een hogere kolenbelasting maakt aardgas in de huidige situatie meer rendabel. Dat zorgt er bovendien voor dat innovatieve opties als power-to-gas - de omzetting van de

overschotten duurzame elektriciteit in, bijvoorbeeld, waterstof of methaan - grotere kansen krijgen.’

Een verplicht aandeel duurzame stroom waarover al decennia wordt gesproken, lijkt volgens Jan Paul van Soest politiek niet haalbaar. ‘En bovendien, een feed-in systeem zoals in Duitsland is superieur. Wel kan er veel meer gestuurd worden op flexibiliteit. Op dit moment krijgt duurzame elektriciteit bij wet al voorrang bij congestie. Breid die prioritering nu eens uit met behulp van een bonusmalussysteem voor duurzame (bonus) en fossiele (malus) bronnen bij invoeding in het net. Dan heb je meteen de brug naar slimme netten en decentrale balancering. Ook kan je, analoog aan het ETS, de vergunningsuitgifte van de elektriciteitsproductie maximeren en vervolgens veilen.’

Voor Energie Nederland is dat laatste vloeken in de kerk. Hoewel ook de brancheorganisatie een groot voorstander is van een hogere CO2-prijs en een veel krachtiger ETS, wijst het maximeren van de productie af. De brancheorganisatie ziet het dan ook somber in.

‘Er komt de komende jaren een saneringsgolf van tientallen procenten aan vermogen aan. De huidige ontwikkelingen vallen alleen te begrijpen in een internationale context, namelijk de opkomst van schaliegas, het Duitse subsidiebeleid voor duurzame energie, achtervang middels groter aanbod van wind en de ETS’, stelt Jurjus. Daarop, zo zegt hij tussen de regels door, heeft ons land slechts zijdelings invloed (als een van de leden van de EU). ‘De beslissing tot ombouwen of oudere centrales uit bedrijf te nemen ligt bij de individuele energieproducenten.

Dat hangt af van de beleidskeuzes die we nu maken: wordt biomassa de belangrijkste drijvende kracht om de doelstellingen duurzaam in 2020 te halen of juist de sluitpost naast maximale benutting van de mogelijkheden die wind op land en wind op zee ons bieden? Daarover praten we met de SER in het kader van het Energieakkoord. Het kabinet maakt uiteindelijk de keuzes waar de SDE+subsidies komen en waarin bedrijven

12 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

010_11_12_13_T_artikel.indd 12

29-05-13 14:01

Nieuwe centrales worden nog wel in gebruikgenomen. Binnenkort opent Nuon de gasgestookte Magnum-centrale in de Eemshaven.

gaan investeren. De SDE+-budgetten voor biomassa bepalen grotendeels het aandeel in de duurzame energiemix van 2020’, aldus Jurjus.

Duurzaam onder druk De komende saneringsgolf in de energiesector heeft zo z’n weerslag op de ontwikkeling van duurzame energiebronnen. Doordat de komende jaren een aantal spelers zal omvallen en tot wel twaalf energiecentrales gesloten moeten worden, verslechtert het tevens de financiële positie voor grootschalige investeringen in duurzame energie (met name voor wind op zee). Volgens Jurjus heeft het duurzame energiebeleid van de regering echter niet per definitie invloed op de prijsvorming.

‘Duurzame energie is een politieke beslissing. Daarvoor hebben we instrumenten als de SDE-regeling’, stelt hij.

Jan Paul van Soest is minder overtuigd. ‘Omdat de rentabiliteit van duurzame bronnen door deze ontwikkelingen onder druk is komen te staan, zal ook de onrendabele top hoger worden. En die moet het Rijk wel financieren. De euro kunnen we maar één keer uitgeven. De grote vraag is waarop we willen sturen.

Volgens het PBL (Planbureau voor de Leefomgeving, red.) valt een 14 procentsdoelstelling duurzaam, het minimum dat de EU aan ons land stelt, te bereiken met bijstook van biomassa in kolengestookte centrales.’

Maar willen we, als maatschappij, zo ouderwets ongezond bezig zijn? Met gezondheidsproblemen, ellende in de mijnbouw en toenemende uitstoot van CO2 tot gevolg, een uitstoot die dit jaar de tragische grens van 400 ppm is gepasseerd? Of, en daar pleit Van Soest voor, zetten we in op systeemverandering, dus besparing, duur-

zame energie, slimme energienetten en decentrale balancering? Van Soest: ‘De provincies hebben honderden miljoenen euro’s met de verkoop van vroegere nutsbedrijven opgehaald.

Die maken tegenwoordig fondsen vrij voor energiebesparing en duurzame energie. Slimme netten zijn de toekomst. Met flexibele, real-time prijzen effenen ze bovendien de weg voor vraagsturing, bijvoorbeeld door overschotten aan wind en zonne-energie in de vorm van koude koelhuizen op te slaan. Dat geeft meer waar voor ons geld.’ Het laatste woord over overcapaciteit en sturingsmiddelen is daarmee niet gezegd. Het wachten - volgens sommigen op een laatste strohalm - is nu vooral op het SER Energieakkoord waarin richtingen naar een meer duurzame energievoorziening worden neergelegd. Dat zal de SER nog voor de zomer van 2013 presenteren. ■ UTILITIES 13 nr. 5 - juni 2013

010_11_12_13_T_artikel.indd 13

29-05-13 14:01

De kracht van de combinatie Verschil maken in het meten van gasstromen is een kwestie van de juiste combinaties. De integratie van Ultrasoon en Turbinemeters in ĂŠĂŠn meetoplossing is een combinatie die zijn kracht ontleent aan de diagnostiek en de perfecte onderlinge afstemming.

Bijvoorbeeld door de verhoogde, bi-directionele meetcapaciteit van de Turbinemeter en de met 50% gereduceerde drukval. Tegenover de zekerheid van twee meetprincipes staan minimale onderhoudskosten, dankzij het optionele automatische smeersysteem en de TurbinScope, die de meetprestaties on-site diagnosticeert.

Onze Turbinemeter vormt de standaard voor wereldwijde kalibreerfaciliteiten. Het is het resultaat van jarenlange ervaring en een blijvende pioniers-mentaliteit.

Over krachtige combinaties gesproken.

Elster-Instromet

Elster-Instromet

Elster-Instromet

Rijkmakerlaan 9

Steinern Strasse 19-21

Munstermanstraat 6

2910 Essen

55252 Mainz-Kastel

7064 KA Silvolde

Belgium

Germany

The Netherlands

Tel. +32 3 670 0700

Tel. +49 6 134 6050

Tel. +31 315 33 89 11

www.elster-instromet.com

EIM088 advertentie automatie 185x267.indd 1

020_elster.indd 1 014_elster.indd

sales@elster-instromet.com

Q-Sonic plus Ultrasonic gas meter

SM-RI-2 Turbine gas meter

22-02-12 16:28

29-05-12 10:42 15:11 28-05-13

technologie 10 MW-centrale voor warmte uit zee

Lockheed Martin gaat in China de grootste offshore Ocean Thermal Energy Conversion (OTEC)-centrale bouwen. De installatie met een vermogen van tien megawatt zal een nog te bouwen resort op het eiland Hanain (in het zuiden van China) van energie gaan voorzien.

‘Het lijkt misschien een vreemde stap om als defensiebedrijf te investeren in duurzame energie, maar juist een techniek als deze zorgt voor energieonafhankelijkheid. Vooral in afgelegen gebie-

iLinqs App Wanneer u dit icoon bij een afbeelding ziet staan, dan kunt u het bijbehorende filmpje bekijken door met uw smartphone de foto te scannen.

Hoe werkt het?

• Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’.

• Start de app op uw smartphone of tablet.

• Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst.

• Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet.

den, zoals eilanden of kustplaatsen, is dit cruciaal’, zo duidt Berend Jan Kleute, een van de oprichters van Bluerise, de opvallende stap van Lockheed Martin.

De Delftse startup Bluerise werkt aan een OTEC-installatie van 10 megawatt die eind 2014 in Curaçao moet starten met draaien.

OTEC is een bestaande techniek waar de Amerikaanse regering eind jaren zeventig tijdens de oliecrisis al mee bezig was. Bij deze techniek wordt warm oppervlaktewater gebruikt om

een vloeistof, zoals ammoniak, aan de kook te brengen en zo een stoomturbine aan te drijven. Koud zeewater koelt de ammoniakdamp vervolgens af voor hergebruik. Kleute: ‘Helaas verzwakte de aandacht voor deze techniek toen de olieprijs in de jaren tachtig weer een laag niveau bereikte. Met de huidige klimaatverandering, de energiecrisis en de daarbij behorende stijging van de brandstofprijzen staan de pijlen nu echter weer in de goede richting.’

Lockheed Martin, dat oorspronkelijk de ambitie had om met een OTECcentrale een Amerikaanse marinebasis van energie te voorzien, ziet de pilotinstallatie in China als een eerste stap in de richting van commerciële installaties van pakweg 100 megawatt. ‘Met deze stapsgewijze aanpak kan de OTECindustrie laagdrempelig ervaring opdoen met uitdagingen zoals het installeren van pijpen met grote diameter en de elektriciteitskabels in zee. Het voordeel is dat we nu dankzij de olie- en gasindustrie over meer kennis beschikken dan dertig jaar geleden’, aldus Kleute.

Florida heeft eerste smart grid

Thermische batterij voor e-auto

In Florida is het eerste grote smart grid in bedrijf gegaan. Volgens het Amerikaanse energiebedrijf dat het netwerk gebruikt, zal het gerenoveerde elektriciteitsnet, dat achthonderd miljoen dollar heeft gekost, stroomuitvallen voortaan minder frequent en van kortere duur maken.

Het net is onder andere in staat zich aan te passen bij schade aan masten of bij wisselend aanbod van energieleveranciers zoals zonnepanelen of windmolens. Aan het netwerk zijn 4,5 miljoen sensoren en tienduizend apparaten verbonden die met elkaar communiceren.

MIT heeft een klimaatsysteem voor een elektrische auto gebouwd die veel minder stroom vraagt dan een huidige airco en verwarming. In deze zogeheten thermische batterij wordt water uit een reservoir in een lagedrukvat verdampt, waarbij het de auto koelt. Een wateradsorberend materiaal onttrekt damp uit dit vat en warmt daarbij zelf op. Dit materiaal fungeert als warmte-element of geeft in de aircomodus de warmte af aan de buitenlucht. Als de wateradsorber vol is, moet hij eenmalig tot boven tweehonderd graden Celsius worden opgewarmd: hij geeft het water dan weer als condens af aan het reservoir.

UTILITIES 15 nr. 5 - juni 2013

015_17_J_technologie.indd 15

29-05-13 12:14

016_airproducts.indd 022_airproducts.indd 1 1

28-05-13 10:42 14-03-2011 10:06:00

‘keukenfolie’ zet warmte om in elektriciteit Een folie dat praktisch overal omheen kan worden gewikkeld en warmte van deze objecten omzet in elektriciteit.

Klinkt onmogelijk, maar deze toekomst is dichtbij.

De meeste processen die mensen gebruiken, hebben als bijproduct warmte. Denk bijvoorbeeld aan schoorstenen op fabrieken, machines of de uitlaat van een auto. Het zou een enorme energiewinst zijn als dit op een goedkope, efficiënte en duurzame manier opgevangen kan worden en vervolgens ook wordt omgezet in elektriciteit. Dit is waar nieuwe thermo-elektrische materialen hun rol kunnen vervullen, dankzij een doorbraak in een onderzoek van de University of Michigan.

De onderzoekers hebben de doorbraak op het gebied van een nieuwe klasse, relatief goedkope, thermoelektrische materialen bekendgemaakt.

De materialen zouden vergelijkbare eigenschappen hebben als het alom bekende keukenfolie. Wanneer deze materialen om hete objecten worden gewikkeld, kan opgewekte warmte

worden omgezet in elektriciteit. Ook zouden ze gebruikt kunnen worden om een koelend effect te geven, zonder gebruik te maken van chemische koelmiddelen.

Hoewel de nieuwe materialen nog niet zo efficiënt zijn als de huidige generatie, kunnen de lagere kosten en flexibiliteit van deze materialen voor een versnelde doorbraak zorgen.

‘Conventionele materialen bestaan uit bismuth, telluride en selenium. Dit zijn schaarse, dure, giftige stoffen en gaan bovendien niet lang mee’, zegt Nicole Casale Moore van de University of Michigan. Nieuwe thermo-elektrische

materialen maken gebruik van organische halfgeleiders, die tot nu toe op de achtergrond waren gebleven door hun lage efficiëntie. Dit gaat echter veranderen.

Een game-changer zou zijn wanneer de efficiëntie van deze nieuwe organische thermo-elektrische halfgeleidermaterialen drastisch zou toenemen.

Dit is nu precies wat het team van de University of Michigan voor elkaar heeft gekregen. Het resultaat is een verbetering van zeventig procent en het materiaal zou bij temperaturen iets boven de 120 graden Celsius nog efficiënt presteren.

De crux van de verbetering zat hem in de samenstelling van het polymeer en elektrolyt: de verhouding van de stoffen PEDOT tot PSS werd aangepast. Deze stoffen komen ook voor in organische LED’s en zonnepanelen.

Het team kwam erachter dat een overmaat aan PSS in het materiaal een negatieve invloed had op de prestaties.

Daarom ontwikkelden ze een speciale methode om overtollig PSS uit het materiaal te kunnen verwijderen.

Tiener maakt batterij opladen secondewerk

De achttienjarige Eesha Khare heeft een flexibele supercondensator uitgevonden die binnen 20 tot 30 secon-

den helemaal kan worden opgeladen.

Ze denkt de techniek toe te kunnen passen in energiebehoeftige appara-

tuur zoals smartphones en tablets.

Een supercondensator kan veel energie in kleine ruimtes opslaan, laadt vliegensvlug op en behoudt de energie veel langer dan traditionele accu’s. De vruchtbare accu heeft daarnaast een exponentieel groter uithoudingsvermogen. Waar gewone oplaadbare batterijen gemiddeld na zo’n 1.000 cycli de geest geven, houdt Khare’s uitvinding het 10.000 oplaadbeurten vol.

De uitvinding veroverde de eerste plaats in een wetenschapswedstrijd en leverde Khare een geldprijs van 50.000 dollar op. De nano-wetenschapper werd geïnspireerd door haar altijd leegrakende smartphone. Ze verwacht de techniek in de toekomst terug te zien in smartphones en andere mobiele apparaten met bijvoorbeeld buigbare schermen.

UTILITIES 17 nr. 5 - juni 2013

015_17_J_technologie.indd 17

29-05-13 12:14

Energie Een verbruiker van 420.000 megawattuur die

zijn productie ieder moment aan en uit kan zetten lijkt een ideale piekscheerder voor energiebedrijven.

Toen Cas König van siliciumcarbideproducent ESD-SIC echter een rondje ter velde deed, bleek dat geen enkel energiebedrijf een betere prijs bood dan zijn eigen handelaren op de energiebeurs kregen. Blijkbaar is het tot nog toe gunstiger voor energiebedrijven om hun centrales extra de sporen te geven, dan een grootverbruiker af te schakelen.

Tekst: David van Baarle Beeld: Wim Raaijen

Te lage prijs voor flexibiliteit Voor wie nog nooit van siliciumcarbide heeft gehoord: het middel wordt veel toegepast voor het slijpen en polijsten van materialen en is net iets minder hard dan diamant. ESD-SIC in Delfzijl produceert het uit silicium en koolstof bestaande materiaal uit silicazand en cokes. De productie is vrij rudimentair: het silicazand en de cokes worden tot reactiemateriaal gemengd waarvan een hoop materiaal wordt gebouwd.

Midden in deze hoop materiaal bevindt zich een kern van grafiet die dient als stroomgeleider. De grafietkern wordt aangesloten op een transformator en onder spanning gezet. Als gevolg van de weerstand loopt in de kern van de hoop de temperatuur op tot circa 2.500 graden Celsius. Onder die

extreme omstandigheden vormt zich siliciumcarbide en koolmonoxide. Dat voor dat proces veel energie nodig is, moge duidelijk zijn. Men verbruikt jaarlijks zo’n 420.000 megawattuur en het bedrijf staat daarmee zelfs op nummer 8 in het ranglijstje van Nederlands grootste stroomverbruikers. Het proces kent daarbij één groot voordeel: men kan in principe produceren wanneer dat het beste uitkomt. En daarmee zou ESD-SIC een ideale peakshaver kunnen zijn voor overtollige stroomproductie van bijvoorbeeld windparken.

Toen Cas König, CEO van ESD-SIC, langs de grote energiebedrijven ging om zijn stroomvoorziening deels over te nemen, verwachtte hij er dan ook veel van. Tot zijn teleurstelling konden de stroomgiganten echter geen lagere prijs bieden dan wat de twee inkopers van het bedrijf zelf jaarlijks inkochten op APX/Endex. Een op zijn minst opmerkelijke uitkomst, aangezien balancering van productievermogen deze bedrijven veel geld kost.

Negatieve prijzen ‘Natuurlijk ben ik blij met mijn twee inkopers, die ons bedrijf veel geld besparen’, zegt König, ‘maar energie-inkoop is

niet onze core business. Vandaar dat ik met een energiepakket van zestig megawatt een rondje ter velde heb gemaakt. Daarmee zou je de piek uit het systeem kunnen halen.

Ons proces is vrij eenvoudig en kan letterlijk binnen vijf minuten worden opgestart en desnoods in nog kortere tijd weer teruggedraaid naar nul. Dat moet goud zijn voor energiebedrijven die met name ’s nachts, als het hard waait, nog wel eens met energieoverschotten zitten. Dat kan nog wel eens extreme vormen aannemen. Zo hebben we vorig jaar een aantal keer kunnen produceren terwijl we betaald kregen voor de stroom.’

Duurzaam König bezweert dat ESD-SIC er alles aan doet om zijn energieverbruik zoveel mogelijk in te dammen en waar mogelijk duurzaam op te wekken. ‘Bij de productie van siliciumcarbide ontstaat koolmonoxide als restproduct’, zegt hij. ‘Als enige siliciumcarbidefabriek ter wereld vangen wij dat gas op en verstoken het in een dampketel. Met deze damp drijven we een turbine aan. Op die manier produceren we twintig procent van de stroom die wij gebruiken zelf.’

18 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

018_19_Q_artikel.indd 18

29-05-13 12:13

ESD-SIC in Delfzijl produceert siliciumcarbide uit silicazand en cokes. De productie kan ieder moment aan- en uitgezet en het bedrijf lijkt dan ook een ideale piekscheerder voor energiebedrijven.

In het geval van een stroomtekort hebben energiebedrijven twee keuzes: de productie opvoeren of verbruikers afkoppelen. Ook daar kan ESD-SIC een oplossing bieden. Want zo snel als het proces kan worden opgestart, zo snel kan het ook worden afgebroken. ‘In principe is er voorraad genoeg om een tijd lang op een lager pitje te produceren. Maar blijkbaar is het tot nog toe gunstiger voor energiebedrijven om hun centrales extra

onbalans betalen TenneT voor die service en hebben dus kosten. Die kosten kunnen ze vermijden door zelf beter op hun balans te letten, bijvoorbeeld door contracten af te sluiten met klanten zoals ESD-SIC. De energiebedrijven maken dus hun eigen kostenafweging en de klanten doen dat ook.

ESD-SIC zegt een zeer flexibele klant te zijn en wil daarvoor een lagere gemiddelde prijs bedingen. Ze denkt dat te kunnen realiseren op de APX/

‘Ons proces is vrij eenvoudig en kan letterlijk binnen vijf minuten worden opgestart en desnoods in nog kortere tijd weer teruggedraaid naar nul. Dat moet goud zijn voor energiebedrijven die met name ’s nachts, als het hard waait, nog wel eens met energieoverschotten zitten.’ de sporen te geven. Dat is op zijn minst opmerkelijk omdat het vanuit milieuperspectief wenselijker is om juist de tweede optie te kiezen.’

Risicoprofiel Waar die lage bieding van de energiebedrijven vandaan komt, blijft een beetje gissen.

Het systeem van balanshandhaving wordt georganiseerd door TenneT, dat regelvermogen koopt van aanbieders.

De prijs ligt daarbij volgens Wil Kling, hoogleraar elektrische energiesystemen aan de TU Eindhoven, altijd hoger dan de marktprijs. ‘De veroorzakers van de

Endex-markt maar dan neemt ze alle risico’s van onbalans zelf. Dat hoeft overigens niet zo’n groot risico te zijn als ze daadwerkelijk zo flexibel zijn.

Bovendien zouden ze nog geld kunnen verdienen bij TenneT. Het zou voor een leverancier interessant kunnen zijn om regelvermogen tegen een lagere prijs te kopen bij ESD-SIC. Als geen enkele leverancier dat doet in een open markt, geeft dat te denken. Ik denk dat ESD-SIC al haar opties maar eens goed moet laten uitwerken en dan zien wat het risicoprofiel is versus de energiekosten.’

Noodstroom König benadrukt dat ESD-SIC geen handelspartner is van TenneT en in die zin geen partij is in regulering van de onbalans.

‘Energiebedrijven zijn dat wel en zij zouden die taak dan ook op zich moeten nemen. TenneT handelt wel direct met energiegrootverbruikers voor noodvermogencapaciteit, maar stelt daarbij eisen waaraan wij niet altijd kunnen voldoen. Een van de eisen is namelijk dat het afgesproken vermogen exclusief voor TenneT ter beschikking moet staan. Dat betekent dat een afnemer een zeer constant afnamepatroon moet hebben. Groot nadeel hiervan is dat ook in periodes met hoge elektriciteitsprijzen elektriciteit moet worden afgenomen totdat TenneT belt om af te schakelen.

Tegen die tijd hebben wij onze productie allang afgeschakeld omdat het te duur wordt. Indirect helpen wij dus al mee om de onbalans af te vangen, alleen krijgen we daar geen geld voor.

Overigens zitten we wel met een aantal andere partijen in een noodvermogenpool, maar daar maken we eerlijk gezegd niet veel gebruik van.’

ESD-SIC blijft voorlopig dus zelf handelen op de energiebeurs. Tenzij er misschien na het lezen van dit artikel een partij opstaat die genoemde zestig megawatt tegen scherpe prijzen kan aanbieden. In dat geval, houden we u op de hoogte. n UTILITIES 19 nr. 5 - juni 2013

018_19_Q_artikel.indd 19

29-05-13 12:13

GAS Het De Wijk-gasveld in Drenthe lijkt misschien

leeg, maar er ligt nog zo’n twee miljard kuub aardgas te wachten om gewonnen te worden. Met de juiste technieken kan de NAM alsnog het onderste uit de kan halen. Het gaat hiervoor stikstof inzetten.

Tekst: Richard Schippers/Tebodin Beeld: RTV Drenthe

Stikstof houdt De Wijk-gasveld rendabel Het gasveld De Wijk in Drenthe zou zonder aanpassingen binnenkort zijn uitgeproduceerd. Om de laatste winbare voorraden aardgas toch nog uit het veld te kunnen halen, gaat de NAM stikstofinjectie gebruiken. Deze techniek is niet nieuw, maar wordt wel voor het eerst in Nederland voor aardgas toegepast.

Het De Wijk-gasveld ligt in de gemeente De Wolden in het zuiden van Drenthe, tussen Echten en Koekange. Sinds 1951 is hier al 14,5

iLinqs App Wanneer u dit icoon bij een afbeelding ziet staan, dan kunt u het bijbehorende filmpje bekijken door met uw smartphone de foto te scannen.

Hoe werkt het?

• Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’.

• Start de app op uw smartphone of tablet.

• Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst.

• Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet.

miljard kubieke meter gas geproduceerd. Dat is ongeveer tachtig procent van de totale hoeveelheid gas in het veld. Een bekend omslagpunt, want daarna wordt de natuurlijke druk te klein voor rendabele winning met traditionele technieken.

Groningen-kwaliteit Volgens Martin de Boer, projectingenieur bij de NAM, zal ook stikstofinjectie niet kunnen zorgen voor honderd procent lege velden. ‘We kunnen naar verwachting ruim negentig procent halen. Dat betekent toch een aanzienlijke hoeveelheid extra winbaar gas. In Nederland, ons deel van de Noordzee meegerekend, zijn ongeveer 175 kleine olie- en gasvelden.

Deze techniek is een belangrijke bijdrage aan de doelstelling om de economische levensduur van die velden te verlengen. Bijkomend voordeel van stikstofinjectie is dat we bij de winning al een flink deel van de veertien procent stikstof toevoegen, die nodig is om het gas op Groningen-kwaliteit te brengen, zodat het geschikt is voor huishoudelijk verbruik.’

In 2006 onderzocht de NAM de haalbaarheid van stikstofinjectie. ‘Omdat het om relatief kleine velden en hoeveelheden gas gaat – Slochteren produceert elke week gemiddeld een miljard

kubieke meter – moeten we scherp op de kosten letten en slim gebruikmaken van de bestaande infrastructuur.’

MIP-skid Voor de engineering, procurement en constructie van het project werkt de NAM samen met aQuaintance, een gezamenlijke onderneming van Cofely, Tebodin en A.Hak Leidingbouw. Deze drie ondernemingen werkten eerder al ruim tien jaar gezamenlijk aan onshore-projecten voor de NAM. Toen het raamcontract van hun toenmalige consortium LOP afliep, was verlenging echter niet op voorhand een uitgemaakte zaak. De drie partners richtten aQuaintance op, dat het in een pittige aanbestedingsprocedure moest opnemen tegen andere kandidaten. In juli 2012 kwam het tot een nieuwe vijfjarige raamovereenkomst voor de engineering, procurement en constructie van alle NAM onshore-projecten.

De partners ontwikkelden in 2004 de zogenoemde KISS-skids (Keep It Smart and Simple); mobiele exploitatieinstallaties die gaswinning uit kleinere velden eerder economisch haalbaar maken. Ze brengen gas op de juiste druk en passen precies op een vrachtwagen als het tijd is voor verhuizing naar een volgende locatie. ‘Dit idee hebben we voor dit project verder

20 UTILITIES nr. 2 - juni 2013

020_21_M_katern_gas_artikel.indd 20

29-05-13 13:22

NAM bouwt stikstoftorens op het De Wijk-gasveld. Met stikstofinjectie kan het laatste restje gas uit het veld worden gewonnen.

uitgewerkt naar een ontwerp voor de MIP-skid, die nog efficiënter inzetbaar is’, vertelt Thymen Boomsma, projectmanager van aQuaintance. ‘MIP staat voor Multiwell Injection and Production. Deze skid is kleiner dan de KISS-skid en kan zowel voor gasproductie als voor stikstofinjectie worden gebruikt. De gedachte was dat het voor bijna lege velden nog eenvoudiger en goedkoper moest, en dat is gelukt.

De MIP-skids zijn heel robuust. Ze zijn gebouwd voor een druk tot 140 bar en worden op afstand via het netwerk voor mobiele telefonie aangestuurd.

Hiermee benutten we de bestaande infrastructuur optimaal.’

Uitbesteed Voor de productie van stikstof in een luchtscheidingsinstal-

latie vertrouwt het bedrijf geheel op AirProducts. ‘Feitelijk kopen we stikstof in, net als elektriciteit’, zegt De Boer. ‘Dit is voor het eerst allemaal uitbesteed. Tebodin heeft de specificaties opgesteld en de tenderprocedure van de technische kant begeleid.

AirProducts is verantwoordelijk voor het bouwen van de installatie, en daarnaast voor de productie en de levering van stikstof.’ Vanaf deze zomer start de stikstofinjectie in De Wijk.

De zuivere stikstof wordt onder hoge druk geïnjecteerd en dringt tot vijftienhonderd meter diepte door poreuze zandsteen heen om zo het gas naar productiebuizen te spoelen.

Meerdere injectieputten vormen als het ware een cordon om de reservoirs, zodat zoveel mogelijk gas in de

Projectfasen In de eerste fase van het project De Wijk worden vier locaties onder handen genomen, waarvan er nu drie klaar zijn. Een bestaande gastransportleiding en meerdere voormalige winputten zijn geschikt gemaakt voor vervoer en injectie van stikstof.

In januari 2009 kon het toenmalige LOP (inmiddels aQuaintance) beginnen met de conceptontwikkeling voor De Wijk. De definitieve investeringsbeslissing viel in augustus 2011. In november 2012 is de constructie van de luchtscheidingsinstallatie begonnen en de tweede fase begint naar verwachting in 2014. Deze tweede projectfase voorziet onder meer in enkele nieuwe transportleidingen, waarvoor de detailengineering al rond is.

gewenste richting wordt gedwongen.

Dit proces zal vijftien jaar lang doorgaan en maakt het mogelijk om nog twintig jaar gas te winnen uit het De Wijk-veld.

De gasbehandelingsinstallatie Ten Arlo verwijdert het condensaat en water, waarna het gas door Gasunie wordt afgenomen en op specificatie gebracht voor het Nederlandse aardgasnet.

Uitdagingen Natuurlijk zijn er technische uitdagingen in een project van deze omvang en complexiteit. Zo blijkt het geen sinecure om de stikstof in de luchtbehandelingsinstallatie op een druk van 150 bar te brengen.

Aanpassingen in de gebruikte compressortechniek hebben geleid tot een kleine vertraging. De Boer: ‘De compressoren worden als laatste onderdelen van de luchtscheidingsinstallatie geplaatst.’

Inmiddels zijn de procestorens gearriveerd, waarna het leidingwerk kan worden afgerond. Eind maart is het constructiewerk afgerond, zodat tijdig alle processtappen kunnen worden doorlopen. De Boer: ‘Alles wat we bouwen, zullen we ook eerst testen.

Na de overdracht zal de NAM zelf voor het eerst stikstof in het systeem brengen.’ ■ UTILITIES 21 nr. 2 - juni 2013

020_21_M_katern_gas_artikel.indd 21

29-05-13 12:13

Diverse Nederlandse en internationale financiële instanties voorspellen een lage olie- en gasprijstoekomst. De consument wordt nu al lekker gemaakt met een lagere energierekening zonder dat hiervoor aanwijzingen zijn. De huidige lage gasprijzen en potentieel lagere olieprijzen kunnen van korte duur zijn. De marktfundamenten zijn nog steeds niet veranderd, vraag neemt toe, terwijl de schaliegasrevolutie in de VS haar invloed ziet tanen.

GAS

Tekst: Cyril Widdershoven

Hoezee-stemming over gasprijzen misplaatst De Nederlandse bank ABN AMRO voorspelt in een rapport dat de prijzen van olie en gas waarschijnlijk ook de komende jaren blijven dalen. De consument kan lagere energieprijzen verwachten waardoor een mogelijk economisch herstel zal worden versterkt. De financiële analisten van ABN AMRO baseren hun prijsverwachting op de zeer matige groei van de wereldeconomie en het feit dat internationale olie- en gasvoorraden steeds verder toenemen. Matige economische cijfers uit de VS en China zijn volgens hen de reden voor de druk die op olieprijzen ligt. Tevens zitten de strategische olievoorraden van de VS op een recordniveau. Deze gegevens, in combinatie met lagere vraagverwachtingen volgens de EIA, onderdeel van het Amerikaanse ministerie van energie, en OPEC, zouden tot deze lagere prijsstelling hebben geleid. Op zich klopt deze stelling, indien we niet kijken naar andere omstandigheden in de markt, geopolitieke issues en mogelijke verdraaiing van de feiten door overheden en olieproducenten.

Mythes Indien wordt gekeken naar de ontwikkeling van de VS’ strategische olievoorraden, valt te zien dat ze al twee jaar lager liggen dan het niveau van 2011 (726,53 miljoen vaten). Op dit moment zit er rond de 695,97 miljoen vaten in de voorraden. Indien wordt gekeken naar de ontwikkeling 2012-2013 dan is er een beweging van 0,0 procent te zien.

Het niveau is relatief hoog, maar er is zeker geen sprake van recordniveaus of voorraadopbouw.

De tweede mythe is dat er een lagere vraag is op dit moment. Indien wordt gekeken naar de cijfers, dan is er een lagere toekomstige extra vraagverwachting. De energiebureaus OPEC en IEA verwachten nog steeds een structureel hogere vraag naar olie op de wereldmarkt. OPEC verwacht voor 2013 dat de vraag zal toenemen met 800.000 vaten per dag. Het EIA verwacht een vraagtoename van 960.000 vaten per dag. Deze gegevens staan contrair ten opzichte van de mediarapportages van de laatste tijd.

Diverse OPEC-landen zijn zeker bezig met een olievoorraadopbouw.

Landen zoals Saoedi-Arabië, Iran en de Verenigde Arabische Emiraten hebben miljoenen vaten ruwe olie opgeslagen in Rotterdam, Singapore, China en Egypte. Dit is echter niet vreemd. Veel van deze hoeveelheden zijn afkomstig van hogere productie dan is toegestaan volgens de OPECreglementen. Alle OPEC-landen zullen zeker hun voorraden niet op de markt gooien. Een lagere prijs zal hun respectievelijke nationale economieën onder druk zetten. Veel landen hebben een olieprijs nodig van boven de 100 dollar per vat om hun uitgaven te bekostigen. Iran is tevens een buitenbeentje. De internationale sancties maken het voor een groot deel onmogelijk voor Teheran om haar olie (en gas) te verkopen. Meer aanbod aan de bestaande klanten zal alleen in (nog) lagere prijzen resulteren.

Veel nieuwe olie, zoals werd verwacht door financiële analisten, uit gebieden zoals de Noordpool, Rusland, Nigeria, Venezuela of Irak, zal niet materialiseren. Veel projecten staan ‘on hold’ of lopen structureel jaren achter op schema. Arctische olie

22 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

022_23_25_S_katern_gas_artikel.indd 22

29-05-13 13:23

De schaliegasrevolutie in de VS is nu al op zijn retour. Uiteindelijk zullen er gastekorten ontstaan met extreme prijsstijging tot gevolg.

zal de komende vijf jaar niet op de markt komen, veel nieuwe velden zijn al nodig om de achteruitgang van de normale productie op bestaande velden tegen te gaan. Iraks droom om negen tot twaalf miljoen vaten per dag te produceren in 2035 is een idee-fixe. Reëel gezien kan het land de komende jaren minder dan drie miljoen vaten per dag exporteren, niet voldoende om een deuk in een pak boter te slaan.

Prijsstijgingen De wereldgasmarkt zit echter wel in een flux.

Grootschalige gasproductie in de VS (schaliegas) en overproductie van LNG zetten de prijs onder druk.

Voor Nederland en Europa heeft dit echter tot op dit moment geen gevolgen gehad. Sinds bijna twee jaar staat wereldwijd de gasprijs onder druk. De invloed van te veel conventionele gasproductie (Qatar, Rusland, Australië) in combinatie met de schaliegasrevolutie in de VS, heeft prijzen in elkaar laten storten.

Wereldwijd zijn consumenten bezig met het introduceren van grootscha-

lige gasprojecten om de vruchten van lagere pijpleiding- en LNGgasvoorraden te plukken. Europa echter toont het tegengestelde beeld.

Europese consumenten betalen nog steeds hoge gasprijzen, terwijl de producenten (Gazprom, Sonatrach, Egypte, Qatar) worden geconfronteerd met dwingende verzoeken van onze elektriciteits- en gasleveranciers om hun contracten naar beneden aan te passen. De Europese consument heeft in 2012 een hogere energiere-

Europese consumenten betalen nog steeds hoge gasprijzen.

kening gehad dan in 2011. Volgens het Europese statistiekbureau Eurostat was elektriciteit 3,1 procent duurder en gas 14 procent in Nederland. Voor de hele EU waren de cijfers zelfs nog slechter. Elektriciteit ging 6,6 procent omhoog tussen de tweede helft van 2011 en dezelfde periode vorig jaar.

Gas liet een stijging van 10,3 procent zien.

De prijsverlagingen die worden bedongen tussen gasproducenten en grootverbruikers en Europese leveranciers worden niet één op één doorberekend in de consumentenprijzen. Tevens maken de respectievelijke overheden gebruik van de huidige situatie om hogere belasting te heffen, om zo hun overheidsuitgaven op peil te kunnen houden. Op korte termijn is er geen kritiek te geven op de analyse van veel instituten. De gasprijs gaat omlaag, dat is zeker. De komende twee kwartalen zullen grootverbruikers en energieproducenten (NUON, Essent, RWE, GDF) hiervan de vruchten plukken.

In hoeverre dit een positief resultaat oplevert voor de Nederlandse consument, is echter zeer onzeker. De achteruitgang van de vraag naar gas zet de winstmarges van de gasleveranciers onder druk. Enige compensatie voor de aandeelhouders zal zeker niet worden weggestreept. Tevens is voor de Nederlandse consument aan de verlaging van de gasprijs ook UTILITIES 23 nr. 5 - juni 2013

022_23_25_S_katern_gas_artikel.indd 23

29-05-13 12:13

Tijdelijk of semi permanent behoefte aan extra warmte en/of energie?

Uw bron van informatie bij het kopen of huren van ketelinstallaties voor stoom, warm en heet water.

Verhuur

• warmwaterketels tot 8 MW • heetwaterketels tot 12 MW • automatische expansie-inrichtingen • stoomketelunits tot 28 barg van 400 kg/hr tot 16.000 kg/st • ontgassers, voedingswatertanks, ontharders • olietanks 3, 5, 10 en 20m3 • in container, buitenopstelling of romneyloodsen

Services

• 24 uurs storingsdienst • leidingwerkmontage • onderhoud • engineering

Milieuzorg

• Low-NOx installaties • geluidsbesparende omhuizingen • CE normering

www.ecotilburg.com

(ver) e d

b i n d e n d e fac t o r

Postbus 899, 5000 AW Tilburg - Hectorstraat 23, 5047 RE Tilburg - Tel: 013 5839440 - Fax: 013 5358315 - E-mail: info@ecotilburg.com

Imbema Denso voor het repareren en verbinden van alle soorten leidingen....

welke verbinding zoekt u?

steekfittingen grootbereikkoppelingen

eindkappen koppelingen

spie-eind fittingen

flenzen

koppelingen steekfittingen fittingen

verloopkoppelingen flensadapters

trekvast flenzen

bochten

Grootbereikkoppelingen

bochten

voetbochten trekvast

fittingen

eindkappen

flensadapters voetbochten fittingen spie-eind

verloopkoppelingen flenzen trekvast grootbereikkoppelingen

verloopkoppelingen flensadapters voetbochten

eindkappen

fittingen koppelingen

flenzen bochten

spie-eind fittingen

steekfittingen grootbereikkoppelingen

steekfittingen

verloopkoppelingen flensadapters

eindkappen

www.imbemadenso.nl T 023 - 517 24 24

024_eco_imbema.indd 1

28-05-13 13:55

direct weer een negatief aspect verbonden. De Nederlandse economie en de overheidsuitgaven zijn voor een groot deel afhankelijk van de gasbaten (van gas uit het Groningenveld). Een Europese verlaging van de gasprijzen zal direct negatief uitwerken op de inkomsten van de Nederlandse staat.

Op dit moment zal dat, gezien de politieke verhoudingen in Den Haag, resulteren in extra belastingmaatregelen. De drieprocentsnorm van de EU, uitgewerkt en ondersteund door Nederland, zal de positieve uitwerking van een gasprijsverlaging voor de consument teniet doen.

Bedreiging voor transitie Er zijn nog andere negatieve aspecten aan de huidige prijszetting van olie en gas. De verduurzaming van de samenleving zal op een lager pitje komen te staan. Dit indien verduurzaming wordt gezien als het terugdringen van fossiele brandstoffen en het stimuleren van hernieuwbare bronnen. Een lagere gasprijs zal de markt er extra toe dwingen om meer gas in te gaan

in gevaar komen. Sommige producenten beginnen al LNG-volumes aan te bieden tegen stuntprijzen om zo hun marktaandeel niet te ver-

Op dit moment zijn diverse Amerikaanse specialisten aan het waarschuwen voor het feit dat goedkoop schaliegas misschien al binnen vijf jaar een historisch gegeven is.

zetten voor energie (stroom), petrochemie en andere industrieën. Tevens zal er misschien een hernieuwde interesse ontstaan voor de positie van LPG of zelfs LNG als brandstof voor voertuigen op de weg en op het water.

Economisch gezien zal een lagere gasprijs ook voor de toekomst van gas als transitiebrandstof een bedreiging kunnen zijn. De miljardeninvesteringen die nodig zijn om nog meer gas te gaan produceren, worden op deze manier bedreigd. Een aantrekkelijke ROI op een nieuw gasproject (en zeker LNG) staat wel erg onder druk. De markt wordt op dit moment overspoeld met gas. Veel producenten, zoals Qatar, zien hun grootschalige investeringsplannen

liezen aan opkomende landen zoals Australië. Veel hoop wordt gevestigd op schaliegas. Deze onconventionele gasproductie zal de consument gaan redden, is de boodschap. De Europese Commissie zet in op mogelijke schaliegasproductie in de EU, als antwoord op de economische successen in de VS. Jose Manuel Barroso, EU Commissie-voorzitter, hield er de afgelopen weken een presentatie over.

Volgens hem zijn de gasprijzen voor ondernemingen in de EU met ruim 30 procent gestegen terwijl die in de VS met 66 procent daalden. Goedkoop Europees schaliegas moet de redding zijn. Goedkoop gas is nodig om de Europese concurrentiepositie te versterken. Lovenswaardig, de boor moet in de grond, onderzoek is

noodzakelijk. Echter, op dit moment zijn al diverse Amerikaanse specialisten aan het waarschuwen voor het feit dat goedkoop schaliegas misschien al binnen vijf jaar een historisch gegeven is. Goedkoop gas is geen blijvertje. Analisten zeggen: ‘de bubbel van de goedkope gasprijs in de VS zal over twee tot vier jaar knappen’.

Analyses van de productie van 65.000 gasbronnen in de VS en Canada geven dit al aan. Productievolumes zullen nog wel stijgen, maar de productiekosten gaan exponentieel omhoog.

Om dit te ondersteunen, zullen gasprijzen in de VS moeten stijgen.

De successen van de huidige schaliegasproductie in de VS nemen ook af. Nieuwe bronnen zijn veel minder rendabel dan het zogenaamde ‘low hanging fruit’ van de afgelopen jaren.

Bedrijven lijden nu al verliezen op hun gasproductie. Het Franse Institute for International Relations (IFRI) ziet deze ontwikkeling ook, maar is nog positief over de toekomst. Een zeepbel voorziet zij niet, de Amerikaanse vraag naar gas is te groot. Toch zullen lagere investeringen op korte termijn leiden tot tekorten. De markt zal dan zeker bij een aantrekkende economische ontwikkeling de prijzen weer naar boven stuwen. n UTILITIES 25 nr. 5 - juni 2013

022_23_25_S_katern_gas_artikel.indd 25

29-05-13 12:13

product & oplossing Snelle montage schakelkasten

➧

Met de revisie van zijn TS8-schakelkastsysteem heeft Rittal het monteren van zijn wereldwijd succesvolle kastenserie opnieuw efficiënter gemaakt. Een groot aantal slimme vernieuwingen om toebehoren sneller te monteren bespaart bouwers van besturingssystemen en schakelkasten nu duidelijk tijd en kosten.

De verdere ontwikkeling omvat nieuwe hulpmiddelen voor het positioneren, één-man-montage, clipbevestigingen zonder gereedschap en nieuwe montageruimten. De mogelijkheden voor het verder ontwikkelen van schakelkasten zijn nog lang niet uitgeput. Vooral bij het uitbouwen van het interieur biedt Rittal met nieuwe intelligente montagesystemen zijn klanten in de besturings- en schakelinstallatiebouw duidelijk tijd- en kostenbesparingen. Op dit moment heeft de fabrikant met een groot aantal praktische vernieuwingen het monteren van zijn TS8-schakelkastysteemplatform - en daarmee ook zijn nieuwe vrijstaande SE8-kasten - verder geoptimaliseerd. www.rittal.nl

Flowmeting

➧

Op de afgelopen Hannover Messe lanceerde VPInstruments uit Delft de nieuw ontwikkelde VPFlowScope inline. Hiermee wordt simultaan flow, druk en temperatuur gemeten van perslucht en technische gassen. De nieuwe VPFlowScope in-line wordt tussen de leiding geplaatst en is er in drie uitvoeringen. Hiermee wordt de basis gelegd voor een nauwkeurige bewaking

en analyse van distributiesystemen (leidingnetten) voor perslucht en technische gassen, wat in vrijwel alle gevallen resulteert in aantrekkelijke besparingen op het perslucht- of gasgebruik.

Lekkages worden snel opgespoord en verholpen, terwijl excessief gebruik nauwkeurig in beeld wordt gebracht en zo mogelijk kan worden gereduceerd. www.swpubli.nl

Infor op IBM SmartCloud IBM en Infor kondigen een samenwerking aan waarbij Infor zijn software gaat aanbieden via de publieke, private en hybride SmartCloud diensten van IBM. Organisaties willen profiteren van de voordelen van cloud computing om hun bedrijfskritische applicaties in de cloud te kunnen laten draaien maar vereisen daarbij 24/7 klantenservice, beveiliging en hoge beschikbaarheid evenals resiliency voor bedrijfskritische activiteiten. Om hieraan tegemoet te komen, zijn de twee bedrijven overeengekomen dat Infor-oplossingen, waaronder CRM, ERP, financieel management, human resources en business intelligence, beschikbaar zullen zijn op de IBM SmartCloud, die is geoptimaliseerd voor bedrijfskritische enterprise workloads. nl.infor.com

Modulair meetsysteem ➧

26 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

026_27_G_product oplossing.indd 26

Hottinger Baldwin Messtechnik (HBM) heeft onder de naam PMX een nieuwe oplossing voor de verschillende meetbehoeften in productie- en testomgevingen geïntroduceerd. Het PMX-meetversterkerplatform is een

schaalbaar en modulair opgebouwd systeem dat de gebruiker voorziet van alle functionaliteit, die hij voor de uitvoering van meettaken, de monitoring en aansturing van productieprocessen nodig heeft. www.hbm.com

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.nl

29-05-13 12:12

Ventilator De volledige RadiCal-serie met EC-technologie bevat nu maten van 133 millimeter tot 630 millimeter. Een eenvoudige, mechanische 1:1 vervanging van bestaande AC-oplossingen is mogelijk dankzij de identieke afmetingen voor de maten 190 millimeter tot 250 millimeter. Hierdoor kunnen de voordelen van EC-technologie, zoals een hoger rendement, geïntegreerde traploze toerenregelingen en een

hoge vermogensdichtheid eenvoudig benut worden met slechts een kleine investering in tijd en geld. RadiCalventilatoren kunnen worden bediend met een spanning tussen de 0 en 10 V en vanaf maat 280 zijn ze zelfs standaard uitgerust met MODBUS. Wat de motor betreft; het verbeterde warmtebeheer garandeert een extreem hoog rendement en een hoge IP-bescherming. www.ebmpapst.nl

Diode driver De 773 is een goedkope, zeer compacte lage spanning DC input power converter/laser diode driver. Speciaal ontworpen om hoog gepulsde stroom te leveren voor laser diode-stack loads.

De gepulsde uitgangsstroom is 100A met een stijgtijd van ≤ 25µs voor diodestacks (tot 3ms puls breedte voor Er.glass) bij een gemiddeld vermogen op de load van 1,0 W. (18-24V load versie in ontwikkeling). Prestaties bij temperaturen van -32 tot + 55 graden Celsius zijn gegarandeerd. De driver weegt slechts 60 gram en is ideaal voor applicaties zoals een rangefinder en afstandsmeting. De unit hoeft niet gekoeld te worden en biedt open circuit en kortsluitbeveiliging. www.tlsbv.nl

Rendabel solarsysteem Steeds meer particulieren en kleinere bedrijven verdiepen zich in de mogelijkheden van zonne-energie. Het aanschaffen van een een solarinstallatie beperkt zich niet tot de aanschaf van zonnepanelen, maar vooral ook uit (de keuze voor) een kwalitatief en duurzaam montagesysteem.

Particulieren vinden het lastig hier hun weg in te vinden. En kleinere bedrijven zijn vaak veel tijd kwijt aan het berekenen van de benodigde

materialen per toepassing. Met de ValkBox wordt dit alles in één klap een stuk makkelijker. De ValkBox maakt een solarsysteem voor particulieren betaalbaar en voor de installateur rendabel. Gemak is hierbij het sleutelwoord. Een Valkbox bevat alle materialen voor de montage van één paneel, tezamen met een duidelijke handleiding voor een veilige en snelle montage. www.valksolarsystems.nl

T-BOX Voortaan ondersteunt T-BOX open telemetrie naast pc’s ook iPads, tablets en smartphones. Dit betekent dat operators, waar ook ter wereld, steeds geïnformeerd blijven over het proces. Gebruikers ontvangen grafische overzichtsplaatjes, alarmen en trendgrafieken op hun mobiele toestel. Daarnaast kan men direct ingrijpen, het proces bedienen en setpoints aanpassen. Met deze nieuwe webtechnologie, gebaseerd op JAVA, kan elk mobiel toestel gebruikt worden als operator interface. Het systeem ondersteunt Android, iOS5 van Apple en Microsoft Windows Phone 7.5 Mango. Bovenstaande innovaties zijn gratis, maar alleen beschikbaar voor de T-BOX MS 32 bit en de nieuwe T-BOX Lite 32 bit. www.cimpro.com

Naslagwerk biogas Groen Gas Nederland heeft met de rapportage Innovatieve Technieken alle technologische processen voor de hele biogasketen beschreven.

Uniek aan deze rapportage is dat een complete lijst met technieken is opgesteld en bij alle technieken de leveranciers staan vermeld. Dit levert een lijst op van meer dan honderd leveranciers gerubriceerd naar type techniek. Een onmisbaar naslagwerk voor wie snel wegwijs wil worden in de innovaties op het gebied van biogas. www.groengas.nl

Blaaspistolen Ter Horst introduceert de serie Parker Legris blaaspistolen die met uitwisselbare nozzles aan specifieke eisen voldoen en voor meerdere doeleinden kunnen worden gebruikt.

De blaaspistolen voldoen aan de internationale regelgeving op het gebied van geluid en drukregeling; OSHA, DI DI 2003/10/EC en 97/23/ EC. De pistolen beschikken over een trapsgewijze bediening, zijn gemaakt van kunststof of metaal en worden geleverd in vier uitvoeringen. www.terhorst.com

Groene isolatie HedraTech introduceert een milieuvriendelijk alternatief voor conventionele glaswolisolatie voor onder andere stoompijpen, condensaatpijpen, tanks en andere hete apparatuur. De PW-500 thermische coating reguleert warmteoverdracht op oppervlaktetemperaturen tot ongeveer 370 graden Celsius. De coating bevat een speciaal acrylharsmengsel waaraan keramische verbindingen zijn toegevoegd om een niet-warmtegeleidend blok te vormen tegen warmteoverdracht. PW-500 Coating biedt een ‘groene’ niet-giftige formule voor hoge warmte-oppervlaktoepassingen over stoomleiding of hete constructies. www.hedratech.nl

UTILITIES 27 nr. 5 - juni 2013

026_27_G_product oplossing.indd 27

29-05-13 13:26

Interview Duurzame energie kent een nadeel: opwekking

en gebruik lopen vaak niet synchroon. Energieopslag kan de rendabiliteit van met name windparken enorm verbeteren. Met name de conversie van elektriciteit naar waterstofgas is veelbelovend. Het internationale North Sea Power to Gas Platform bundelt de kennis over deze opslagvorm van de diverse landen rondom de Noordzee en kijkt waar de kennislacunes zijn.

Tekst: David van Baarle Beeld: Wingas

Gas veelbelovend opslagmedium energie De inpassing van duurzame energie in het elektriciteitsnetwerk brengt de nodige uitdagingen met zich mee. Met name wind is nogal weerbarstig en onvoorspelbaar en een flinke storm kan dan ook nog wel eens een elektriciteitspiek opleveren die het net soms meer kwaad dan goed doet. De enige optie die de windparkbeheerders dan hebben, is om de parken af te schakelen van het net. Eeuwig zonde natuurlijk en men is dan ook naarstig op zoek naar mogelijkheden om elektriciteitsopwekking en gebruik op elkaar af te stemmen via buffering.

Energieopslag dus.

Een veelbelovende manier om die energie op te slaan, is om het om te zetten in waterstofgas. Het is zelfs mogelijk om met behulp van CO2 de duurzame energie te gebruiken om methaan te produceren. Met name in Duitsland is het onderzoek naar power-to-gas al langer gaande, maar ook Nederlandse partijen bekijken de mogelijkheden van gas als opslagmedium voor duurzame elektriciteit.

Onlangs bundelden elf Europese bedrijven hun onderzoek in het North Sea Power to Gas Platform.

Het Platform is een initiatief van DNV KEMA maar ook Alliander, Gasunie en TenneT zijn deelnemer. Vooral interessant is echter dat ook diverse buitenlandse partijen in het samen28 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

028_29_O_interview.indd 28

werkingsverband participeren. Voor België doen gas-TSO Fluxys en waterstofexpert Hydrogenics mee. Ook het Deense TSO Energinet en oliebedrijf Maersk Oil zijn vertegenwoordigd en uit het Verenigd Konikrijk doen ITM Power en National Grid een duit in het zakje. Het Duitse Open Grid Europe sluit de rij. Gemene deler is dat de landen allemaal aan de Noordzee liggen, actief zijn op het gebied van duurzame energie en een goed ontwikkelde gasinfrastructuur hebben. Lukas Grond is duurzaamenergiespecialist bij DNV KEMA en coördinator van het platform.

belangrijke rol spelen. Tegelijkertijd kunnen ook grote vermogens tussen landen worden uitgewisseld via het gasnet. Als Spanje een overschot aan zonne-energie heeft, kunnen wij dat wellicht gebruiken en andersom kunnen de landen aan de Noordzee hun windoverschotten in het gasnet kwijt. Aangezien we een volwassen gasinfrastructuur hebben, is het niet anders dan logisch om ook deze te gebruiken. Het voordeel van gas is dat het eenvoudiger is op te slaan en dat een deel van die opslag zelfs in het transportnet zit. Het is dan ook niet zo vreemd dat een aantal landen

De conversie van elektriciteit naar waterstof gaat merendeels nog op de manier waarop de meesten van ons ooit waterstof maakten tijdens de scheikundeles.

Hij legt uit dat de complexiteit van energiebalancering om een integrale visie vraagt. ‘Het grillige patroon van duurzame energie vraagt om nieuwe, slimme netten waar elektriciteitsopwekking en gebruik op elkaar kunnen worden afgestemd. Waar tekorten dreigen, kunnen gasgestookte centrales de balancering voor hun rekening nemen, waar overschotten dreigen kan onder andere power-to-gas een

al onderzoek doet naar power-to-gas.

Onze taak is om overzicht te krijgen over al die separate projecten en de partijen door de gehele waardeketen met elkaar te verbinden. Het idee voor een dergelijk platform ontstond toen een aantal van onze klanten wilde weten wat er op hen afkomt met betrekking tot de integratie van duurzame bronnen. Het eerste wat we dan ook hebben gedaan, is een

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

29-05-13 12:12

Een veelbelovende manier om energie op te slaan, is om het om te zetten in waterstofgas. Het is zelfs mogelijk om met behulp van CO2 de duurzame energie te gebruiken om methaan te produceren.

quick scan naar de behoefte aan flexibiliteit.’

Waterstofauto Die behoefte is er zeker. Zo blijkt uit de quick scan. Met name Duitsland loopt nu al, en in de toekomst nog meer, tegen grote problemen aan als de wind hard waait of de zon schijnt.

‘Vooral in Noord-Duitsland zijn momenteel de effecten van investeringen in windparken en zonne-installaties al goed duidelijk, het gebied heeft van tijd tot tijd flinke overschotten.

Maar ook Groot-Brittannië en Ierland kunnen in 2020 congestieproblemen verwachten, onder andere door tekorten in interconnectiecapaciteit.

Nederland lijkt tegen die tijd nog niet tegen beperkingen in het net aan te lopen, maar als duurzame energie een vlucht neemt, kan het nog wel eens hard gaan.’ Elektriciteit omzetten naar waterstofgas is niet de enige opslagmethode. Ook redox flow-batterijen, de lithium ion-batterijen van elektrische auto’s, accumulatiecentrales of bijvoorbeeld energieopslag in perslucht kunnen allemaal een bijdrage leveren aan de opslagbehoefte. ‘Al die opslagmethoden hebben hun eigen dynamiek en voor- en nadelen. Ik denk dan ook niet dat er één beste techniek is. Ons platform richt zich dan ook met name op de rol van power-to-gas binnen het speelveld, dus ook in verhouding tot de andere technieken. Het voordeel van waterstofgas is bijvoorbeeld dat de infrastructuur al aanwezig is en dat het een zeer waardevolle grondstof in de industrie is. Bovendien wordt

waterstof ook steeds meer toegepast als transportbrandstof en dat kan nog wel eens een heel interessante markt worden. Grote Duitse autofabrikanten zoals Audi ontwikkelen al waterstofauto’s en investeren bovendien in onderzoek naar brandstofcellen.

Maar ook de Japanners zijn al ver met waterstofauto’s.’

Elektrolyse Wat het North Sea Power to Gas Platform in dit speelveld nog kan toevoegen, is nog niet volledig uitgekristalliseerd. Maar daar komt snel verandering in. ‘Het platform heeft net gestalte gekregen, dus we zijn momenteel volop in ontwikkeling.

Dat betekent verder in kaart brengen welke initiatieven op het gebied van power-to-gas er al zijn, waar de kennislacunes zitten, de behoeften inventariseren vanuit de stakeholders en hier actief op inspelen. De mogelijkheden zijn legio.’

De conversie van elektriciteit naar waterstof gaat merendeels nog op de manier waarop de meesten van ons ooit waterstof maakten tijdens de scheikundeles. Een anode en een kathode splitsen water in zuurstof en waterstofgas, waarna het waterstofgas wordt opgevangen. ‘Elke conversie kent verliezen’, zegt Grond. ‘Bij elektrolyse verlies je bijvoorbeeld veel energie aan de warmteontwikkeling. Wanneer die warmte echter nuttig wordt ingezet, beperk je het verlies alweer een beetje.

Er zijn zelfs partijen bezig met het opwerken van waterstof tot methaan, dat het hoofdbestanddeel van aardgas

is. Ook daar zit weer een conversie, dus een verlies, maar vergeet niet dat je met energie werkt die anders wellicht verloren zou zijn gegaan. Dan is iedere nuttige toepassing pure winst. In het geval van conversie naar methaan wordt bovendien afgevangen CO2 opnieuw gebruikt. Intussen is men wel op zoek naar efficiëntere manieren om elektriciteit om te zetten in gas, bijvoorbeeld via Proton Exchange Membrane-elektrolyse (PEM, red.) of de nog zeer prille techniek van solid oxide elektrolysis. Momenteel wordt echter vooral de welbekende alkaline-elektrolyse technologie ingezet. Deze wordt al decennia lang industrieel toegepast en is vrij ver ontwikkeld. Het is een robuuste technologie die momenteel goed kan worden ingezet voor power-to-gas.’

Bijmengen Er zijn echter meer uitdagingen te tackelen om power-to-gas echt aantrekkelijk te maken. ‘We hebben met het NaturalHy-project al onderzocht of het mogelijk is om waterstof te transporteren via de bestaande gasinfrastructuur. Inmiddels is ook onderzoek gedaan naar bijmenging van waterstof in het gasnet op Ameland en dat onderzoek wordt nu voortgezet in de Rotterdamse deelgemeente Rozenburg. Er zijn echter nog genoeg vragen die we moeten beantwoorden.

We hebben een open innovatieinitiatief waarbij iedere participant eigen expertise inzet. De eerste winst is dat we toegeven elkaar nodig te hebben. Want geen partij kan zo’n omwenteling alleen inzetten.’ n UTILITIES 29 nr. 5 - juni 2013

028_29_O_interview.indd 29

29-05-13 12:12

ONE PARTNER fOR LifE

Stork technical ServiceS iS een wereldwijd opererende kenniSorganiSatie op het gebied van aSSet-optimaliSatie en integrity management voor de olie & gaS-, chemie- en energieSector.

Stork Technical Services is al 185 jaar een betrouwbare en toonaangevende leverancier van asset integrity managementdiensten. Wij helpen onze klanten bij het optimaliseren van de productie door het onderhouden, repareren en verbeteren van hun industriële assets. Als één team opereren wij vanuit verschillende technische disciplines waarbij we voortdurend streven naar continuïteit, kwaliteit, innovatie en kostenbesparing.

Hiermee leveren we toegevoegde waarde gedurende de gehele levenscyclus van de assets van onze klanten. Veiligheid heeft daarbij altijd onze hoogste prioriteit.

AssET LifEcycLE iNTEgRiTy PARTNER

STS0446_AD_Co_A4_st_v13.indd 1 030_stork.indd 1

5/23/2013 1:49:31 PM 28-05-13 12:20

Het nieuwe glas in lood maakt stroom Delftse studenten hebben de Londense CleanTechChallenge gewonnen met het elektriciteit opwekkende stroomraam. Een stroomraam is een venster in huis of kantoor met een dunne laag materiaal dat licht opneemt. Die film straalt dat licht zijwaarts uit op smalle zonnecellen die op de kozijnen zijn bevestigd.

De prijs levert tienduizend pond en een hoop aandacht op. De jury was onder de indruk van de combinatie van drie technologieën: fotovoltaïsche cellen, glasvezel en luminescentie. Ook roemden ze de toepasbaarheid: toch al aanwezige ramen kunnen vervangen worden door zo’n power window. Dit maakt het stroomraam beter financieel haalbaar dan zonnepanelen.

De winnaars Koen Hooning, Gijs van Vrede and Willem Kesteloo maken deel uit van de onderzoeksgroep Luminescent Materials van de faculteit Technische Natuurwetenschappen in Delft. De folie werkt het best in rode kleur, maar het kan ook zo dat je de film niet ziet zitten. Bijkomend voordeel kan zijn dat je een gebouw minder hoeft te koelen, omdat je binnenkomende zon wegfiltert.

Citaten ‘Er moet een EU-energievisie komen, waarbij duurzaam en gas elkaar de komende decennia aanvullen in een transitie naar volledig duurzaam.’

Europarlementariër Bas Eickhout (GroenLinks), in Chemie Magazine ‘Toen ik voorzitter van de SER was, heb ik van dichtbij het energietransitiebeleid meegemaakt.

Terugkijkend op hoe dat tot nog toe is verlopen, is het energietransitiebeleid dat we in dit land zogenaamd hebben gevoerd heel succesvol geweest in het frustreren van die transitie.’

Hoogleraar Herman Wijffels in Energie Actueel ‘Grootschalige windparken naderen realisatie, de doelen voor energie-

Haltedisplays Den Haag werken op zonne-energie

besparing en duurzame energie zijn

In de gemeente Den Haag zijn achthonderd haltes voorzien van een display waarop real time reisinformatie te zien is. Het bedrijf Data Display heeft deze kleine schermpjes in samenwerking met vervoerder HTM, de gemeenten Haaglanden en Stadsgewest Den Haag bij tram- en bushaltes geplaatst.

Het haltedisplay, ook wel Low Power Display genoemd, is een display dat geen externe kabels nodig heeft voor voeding en communicatie en toch 24 uur per dag online is. Het display functioneert op basis van zonne-energie.

Het display communiceert via het GPRS-netwerk met een centrale server voor het verkrijgen van de juiste informatie. Het Low Power Display beschikt daarnaast over tal van diagnostische gegevens. Zo kan op afstand onder meer de conditie van de accu en de status van de zonnecellen worden bekeken.

dit een grote prestatie noemen.’

gehaald. In tijden van crisis kan je Gerrit van Werven, directeur Energy Valley, in Energie Actueel ‘De toekomst is aan hernieuwbare energie en dat zal vooral zon zijn.

Wind niet, wind prijst zich uit de markt. Als je alles afweegt en alle energiebronnen in de wereld bekijkt, kom je bij zon uit.’

Oud-minister Willem Vermeend in het radioprogramma Watt Nu

Twijfelachtige mijlpaal CO2 in atmosfeer bereikt Voor het eerst zijn in de atmosfeer meer dan vierhonderd deeltjes CO2 op een miljoen deeltjes gemeten (vierhonderd ppm). Daarmee heeft de hoeveelheid koolstofdioxide (CO2) in de lucht een kritisch punt bereikt. De historische concentratie CO2 is vastgesteld door het Amerikaans meteorologisch instituut NOAA. Het onderzoeksstation bevindt zich 3.400 meter boven zeeniveau en ligt ver verwijderd van vervuiling die verstorend kan werken. De NOAA voert al sinds de jaren 50 deze metingen uit bij de vulkaan Mauna Loa op Hawaiï. Het overschrijden van die grens bewijst weer dat de aarde op het pad zit van gevaarlijke klimaatverandering met grote gevolgen voor de natuur en dus de mens. De wetenschap is het erover eens dat huidige klimaatverandering het gevolg is van de CO2-uitstoot die vrijkomt bij de verbranding van fossiele brandstoffen (kolen, olie en gas) door de mens.

‘De verantwoordelijkheid voor de CO2-uitstoot moet terug naar waar deze vooral thuis hoort: bij grotere ondernemingen die vallen onder het emissiehandelsstelsel.

Zij veroorzaken de helft van de emissies in Europa. En dan moeten we kiezen: of hernieuwbare energie subsidiëren, of het CO2emissiehandelssysteem.’

Professor Energie en Duurzaamheid Catrinus Jepma op Energiepodium.nl

UTILITIES 31 nr. 5 - juni 2013

031_H_wervelingen.indd 31

29-05-13 12:12

Utilities.nl geeft nog meer waarde voor uw geld KIWA TRAINING LEVERANCIER VAN KENNIS

Kiwa Training biedt de energiebranche cursussen op het gebied van distributietechniek en installatietechniek.

Daarnaast kunt u ook bij Kiwa Training terecht voor cursussen op het gebied van kwaliteitsmanagementsystemen.

Een greep uit ons cursusaanbod: • Middelbare Gas-, Warmte- en Elektriciteitsdistributietechniek • Hogere Gastechniek • Gasstationstechniek • Kathodische Bescherming 1 en 2 • PE-lassen • Examinering Bovengronds Lekzoeken • Normkennis en Interne Audit ISO9001, ISO14001, ISO50001 en VCA • MVO en CO2-Prestatieladder • Legionellapreventie Adviseur • Inspectie Brandstoftoevoerleidingen en Bovengrondse Tankinstallaties • Onderhoud en Veiligheidsinspectie Stookinstallaties Ook voor (maatwerk) in-company trainingen kunt u bij ons terecht.

Kijk op www.kiwatraining.nl voor een volledig overzicht van ons cursusaanbod.

Meer nieuws dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

SCHRIJF VANDAAG NOG IN EN ZORG DAT U BIJBLIJFT! Kiwa Training Telefoon +31(0)55 539 35 39 e-mail training@kiwa.nl www.kiwatraining.nl

032_kiwa_abo.indd 1

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor

28-05-13 10:43

agenda Themadag: Kunststof membranen 18 juni Mikrocentrum, Eindhoven www.mikrocentrum.nl

Membranen zijn al eeuwenoud. Deze natuurlijke filters laten de ene stof wel door en de andere niet. Het was een kwestie van tijd voordat we het principe van de techniek zijn gaan kopiëren. En we zien het nu terug in vele toepassingen. De themamiddag over membranen geeft een inzicht in wat een polymeer (plastic) membraan is, welke materialen worden toegepast en waar membranen toe dienen en in welke en wat voor toepassingen membranen voorkomen. Naast de netwerk-mogelijkheden zijn er diverse experts aanwezig die hun kennis willen delen. Met onder andere bijdrages van FUJIFILM Manufacturing Europe, VITO en Lydall Solutech.

Erasmus Energy Forum 21 juni Wereldmuseum, Rotterdam www.rsm.nl/erasmus-energyforum

Op 21 juni organiseert het Erasmus Centre for Future Energy Business het tweede Erasmus Energy Forum. Onder de titel ‘Reinventing the Energy Landscape’ zullen key opinion leaders uit wetenschap, politiek en het bedrijfsleven hun meest recente inzichten delen over de uitdagingen van de toekomstige energievoorziening. E-mobility en ‘smart homes’ staan daarbij centraal.

Masterclass Plant Manager of the Year 2013 19 september, Locatie wordt nog bekendgemaakt www.industrielinqs.nl/petrochemonsite

Op 6 juni wordt op Deltavisie bekendgemaakt wie zich Plant Manager of the Year 2013 mag noemen. De winnaar zal tijdens een Petrochem on site-bijeenkomst, voorheen Business Linqs, vertellen over zijn werkwijze en visie op het vak van plant manager. De masterclass is voor iedereen toegankelijk.

Elektrotechniek: Samen Slimmer Werken 30 september t/m 4 oktober Jaarbeurs, Utrecht www.elektrotechniekonline.nl

Van 30 september tot en met 4 oktober 2013 vindt Elektrotechniek plaats, de vakbeurs voor installateur en industrie. In de Jaarbeurs Utrecht presenteren de deelnemende bedrijven hun nieuwste producten, technologieën en innovaties.

Het thema voor de 2013-editie is ‘Slimmer Samen Werken’. Een thema dat goed past bij de complexer wordende installaties en de steeds belangrijker wordende adviesfunctie van de elektrotechnisch installateur.

Offshore Energy Exhibition & Conference 23 en 24 oktober RAI, Amsterdam www.offshore-energy.biz

Offshore Energy Exhibition & Conference is hét platform voor de volledige offshore energiesector. Bedrijven kunnen hier hun activiteiten presenteren, netwerken, kennis uitwisselen en gezamenlijke uitdagingen bespreken. De zesde editie van het evenement verwelkomt dit jaar naar verwachting meer dan vijfhonderd exposanten, 8.500 bezoekers en negenhonderd conferentiedeelnemers van vijftig verschillende nationaliteiten.

Europort 2013 5 t/m 8 november Ahoy, Rotterdam www.europort.nl

Bijna 31.000 internationale maritieme professionals afkomstig uit alle sectoren uit de scheepsbouwindustrie ontmoeten elkaar tijdens de maritieme vakbeurs Europort. Van binnenvaart tot zeevaart, van marine tot baggerindustrie en van visserij tot offshore. Nieuwste technologieën zijn nodig om in de veeleisende maritieme markt voorop te blijven lopen. Nederland staat wereldwijd bekend om haar maritieme kennis, hoogwaardige technologie en innovatieve scheepswerven.

Niet verwonderlijk dus dat het thema ‘Advanced Technology’ als een rode draad door Europort heen loopt. De beurs biedt bezoekers uit binnen- en buitenland een compleet overzicht van de nieuwste technologieën voor de maritieme industrie.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, postbus 12936, 1100 AX Amsterdam of redactie@utilities.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

033_F_agenda.indd 33

UTILITIES 33 nr. 5 - juni 2013

29-05-13 12:12

Energie Aangezien een groot deel van de duurzaam

opgewekte energie verloren gaat, is de energiebranche naarstig op zoek naar efficiënte opslagmethoden.

Batterijen, accumulatiecentrales en waterstofgas bieden allemaal hun eigen bijdrage aan de puzzel. De kans is dan ook groot dat alle genoemde technieken wel ergens zullen opduiken. De transportsector kan nog wel eens een belangrijke spil worden in de balancering van het energienet.

Tekst: David van Baarle Beeld: SustainX en Fraunhofer

Duurzame energieopslag krijgt vaart De theoretische energierendementen van windparken worden nauwelijks gehaald. Ook zonnepanelen leveren niet altijd op wat de folders beloven.

De reden: de zon, en al zijn afgeleiden, is weliswaar schoon, maar ook heel wispelturig. De zon schijnt niet altijd wanneer je energie nodig hebt en paradoxaal genoeg waait het vaak het hardst als er weinig vraag is naar stroom. Overtollige zonne-energie kan in ons land vaak nog wel zijn weg vinden via het elektriciteitsnet, maar in bijvoorbeeld India is zonne-energie goedkoper dan fossiele energie en zoekt men naar oplossingen om de nacht door te komen. De grote hoeveelheden energie die bij tijd en wijle van windparken komt, kunnen bovendien nog wel eens voor problemen op het net zorgen, met als gevolg dat windmolens of zelfs hele parken moeten worden afgeschakeld. Opslag van die elektriciteit zou een oplossing moeten bieden als buffer voor de tijd die verstrijkt tussen energieopwekking en energiegebruik. Nu zijn er meerdere manieren om elektriciteit op te slaan, maar welke techniek heeft de meeste potentie? Een eenduidig antwoord is niet te geven.

Afhankelijk van de hoeveelheid elektriciteit die moet worden opgeslagen, 34 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

034_35_37_R_artikel.indd 34

de duur van de opslag en de snelheid waarmee de elektriciteit weer moet worden geleverd zijn er talloze opties.

Daarnaast zijn het gewicht en de prijs van de opslagmedia doorgaans doorslaggevend voor de keuzes die moeten worden gemaakt.

Accumulatiecentrales Neem het voorbeeld van windenergie. Omdat er veel energie in relatief korte tijd moet worden opgeslagen, kijkt men veel naar mechanische opslagmogelijkheden. Het oppompen van water om het later weer via een turbine te laten vallen, heeft de afgelopen jaren vele vormen aangenomen.

Het meest eenvoudige is om daarvoor bestaande stuwmeren te gebruiken. Idee is om bij overproductie van stroom water in het meer te pompen om dat water vervolgens door een turbine te laten stromen zodra de vraag stijgt en de stroomprijs navenant hoog is. Het plan Lievense, dat de Nederlandse ingenieur begin jaren tachtig presenteerde, is een variant op dit principe. In plaats van water op te pompen naar een stuwmeer, stelde Lievense voor een waterbuffer in het Markermeer te maken. In 2007 draaide het ingenieursbureau Lievense zijn idee om. In plaats van

water in een meer te pompen, moest overtollige energie worden gebruikt om een kunstmatig aangelegd meer tot veertig meter onder de zeespiegel leeg te pompen. Bij een oppervlakte van veertig vierkante kilometer en een waterdiepte variërend tussen 32 en veertig meter onder de zeespiegel zou dan zo’n twintig gigawattuur worden opgeslagen. Premier Balkenende vond het destijds een goed plan dat zeker in overweging moest worden genomen. Het eiland in de vorm van een tulp zou een visitekaartje van Nederland moeten worden, maar is uiteindelijk nooit uitgevoerd. Opvallend genoeg kwam de Belgische minister van de Noordzee Johan vande Lanotte begin 2013 met een zelfde soort plan. Er zou zelfs al een consortium met onder andere Elektrabel geïnteresseerd zijn in de bouw van het eiland.

Variaties op deze pompcentrales zijn er genoeg. In het Limburgse Graetheide wilde men een zogenaamde ondergrondse energieopslagcentrale (Opac) bouwen waarbij één spaarbekken boven de grond en één 1400 meter onder de grond zouden worden aangelegd. Ook hier zouden pompen en turbines de opslag en opwekking moeten regelen. Het minis-

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

29-05-13 12:12

terie van Economische Zaken zag er destijds echter geen heil in omdat zo’n opslag met name energie van kolencentrales extra aantrekkelijk maakte.

En anders kan de energie nog worden opgeslagen als gecomprimeerde lucht.

Het principe van opslag via gecomprimeerde lucht is niet nieuw. Tot nu toe werd elektriciteit gebruikt om de lucht samen te drukken, die vervolgens werd opgeslagen in ondergrondse ruimten.

Zodra de lucht wordt vrijgelaten, drijft die een turbine aan die weer elektriciteit opwekt. Het probleem was tot nu toe het vinden van grote, geschikte ondergrondse opslagruimte. Het Amerikaanse bedrijf SustainX heeft hiervoor een alternatief ontwikkeld dat gebruik maakt van bovengrondse opslagtanks. Met de conventionele turbine-methode zouden die tanks gigantisch groot en kostbaar zijn.

SustainX lost dat op met hydraulica; een systeem van zuigers in plaats van turbines. Die zuigers doen hun werk bij uiteenlopende en tamelijk lage druk. Bovendien drukken de zuigers de lucht tot veel hogere druk samen, wat de capaciteit van de tanks vergroot.

De startup belooft bovendien dat het meer mechanische energie kan omzetten in elektriciteit, bij een veel lagere druk.

Of wat te denken van de variant die Alexander Slocum, hoogleraar aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) bedacht. De onderzoeker beweert dat energie van windmolens tijdelijk kan worden opgeslagen in

Het Amerikaanse SustainX gaat een stap verder in de opslag van energie als gecomprimeerde lucht. Het probleem was tot nu toe het vinden van grote geschikte ondergrondse opslagruimte. SustainX maakt gebruik van bovengrondse opslagtanks.

Waterstof In Duitsland baarde Gasunie opzien door samen met Greenpeace Energy te investeren in het Windgas-project. Hierbij zet men overtollige elektriciteit van offshore windparken in om via elektrolyse waterstof te produceren. Waterstof is eenvoudiger op te slaan dan elektriciteit en door het gas te mengen met aardgas kan het zeer economisch worden getransporteerd en gebruikt als brandstof. Er zijn echter ook al vergevorderde projecten om windenergie op te slaan in de vorm van methaan. Autofabrikant Audi wil dit jaar vanaf de zomer synthetisch gas gaan invoeden op het aardgasnetwerk in Duitsland.

Eerder maakte RWE al bekend in het Duitse Niederaussem een proef-

Het nieuwe wondermateriaal grafeen lijkt een zeer geschikte kandidaat om een supercondensator te maken. holle betonnen bollen op de bodem van de oceaan. Aan die bollen worden dan de drijvende funderingen van de windmolens verankerd. De betonnen bollen hebben een diameter van zo’n dertig meter. Met overtollige energie van de windmolens wordt zeewater uit de bollen gepompt. Als de wind gaat liggen, stroomt het zeewater terug door een turbine. Daardoor levert het systeem altijd voldoende elektriciteit.

installatie te bouwen en testen, die eveneens met windenergie water kan omzetten in waterstof en zuurstof.

Het testen van deze installatie is onderdeel van het Co2rrect-project, waaraan naast diverse onderzoeksgroepen en RWE ook Bayer en Siemens meewerken. De bedoeling van dit project is om het met wind geproduceerde waterstof om te zetten in een chemisch product. Zo kan het met CO2 uit de afgassen van de RWE-

elektriciteitscentrale in Niederaussem tot methaan reageren. Op die manier kan windenergie worden opgeslagen in de vorm van aardgas.

Redox Flow Batterijen of accu’s zijn de meest voor de hand liggende oplossingen voor elektriciteitsopslag, maar hebben het nadeel dat ze of onvoldoende capaciteit hebben of gedurende hun levensduur capaciteit verliezen, te duur zijn, een lange laadof ontlaadtijd hebben of te veel energie verliezen. De redox flow-batterij, een chemische batterij waarbij een positief en een negatief geladen elektrolyt, vanadium, door een elektrochemische cel wordt gepompt, kent deze nadelen niet of minder. Een redox flow-batterij is zeer goedkoop, betrouwbaar en kan duizenden keren worden opgeladen, terwijl andere oplaadbare batterijen na honderden oplaadcycli zijn uitgeput.

Hoewel het batterijtype niet nieuw is, was de capaciteit beperkt, met name door het formaat van de membraan, die niet groter kon worden gemaakt dan ruwweg A4-formaat. Daarmee kwam de opslagcapaciteit niet verder dan ten hoogste 2,3 kilowatt.

Wetenschappers van het Duitse Fraunhofer Instituut hebben het ontwerp van de redox flow cel onder handen genomen en ontwikkelden een membraan van een halve vierkante meter, ofwel A0-formaat.

Daarmee neemt de opslagcapaciteit toe tot 25 kilowatt.

UTILITIES 35 nr. 5 - juni 2013

034_35_37_R_artikel.indd 35

29-05-13 12:12

MARKET REVIEW ENERGIE

GAS

Diensten

PRODuCten

Energyst Rental Solutions NV

Lubron Waterbehandeling BV

terbekehofdreef 24 B - 2610 WiLRiJK, BeLGiË tel: +32 (0)3 - 457 52 69 Fax: +32 (0)3 - 458 31 40

Postbus 540 4900 AM OOsteRHOut nB tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 e-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

WATER

Diensten

Esders BV Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Siemens Nederland N.V.

DHV B.V. Laan 1914 nr. 35 3818 eX AMeRsFOORt Postbus 1132 3800 BC AMeRsFOORt tel: +31 (0)33 - 468 22 11 Fax: +31 (0)33 - 468 28 01 e-mail: info.industrie@dhv.com Website: www.dhv.nl

Beatrixlaan 800 Postbus 16068 2500 BB Den HAAG tel: +32 (0)70 - 333 32 52 e-mail: industrysolutions.nl@siemens.com Website: www.siemens.nl/water

GAS

Diensten

Vossenbeemd 51 5705 CL HeLMOnD Postbus 6096 5700 et HeLMOnD tel: +31 (0)492 - 58 21 11 Fax: +31 (0)492 - 53 89 70 e-mail: info@noxon.nl Website: www.noxon.nl

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

OVERIG

Diensten

STAR Oil Gas Power Middenweg 6 (haven 397) 4782 PM MOeRDiJK tel: +31 (0)168 - 38 50 38 Fax: +31 (0)168 - 38 50 37 e-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

STAR Groningen

Versteden Leidingsystemen B.V. Kooiweg 24 4631 sZ HOOGeRHeiDe Postbus 39 4630 AA HOOGeRHeiDe tel: +31 (0)164 - 61 46 50 Fax: +31 (0)164 - 61 21 77 e-mail: info@versteden.com Website: www.versteden.com

Helperpark 282e 9723 ZA GROninGen tel: +31(0)50 - 501 44 01 e-mail: groningen@starpowerpeople.com

Esders BV

STAR België

Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Rijnkaai 37 B - 2000 AntWeRPen, BeLGiË tel: +32 (0)32 - 26 25 95 e-mail: antwerpen@starpowerpeople.com

Jotem Waterbehandeling b.v.

Parelstraat 24 7554 tM HenGeLO tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

sir Winston Churchilllaan 273 2288 eA RiJsWiJK Postbus 70 2280 AB RiJsWiJK tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

Noxon Stainless B.V.

PRODuCten

Postbus 5130 3295 ZG ‘s-GRAVenDeeL tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 e-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

Kiwa Nederland B.V.

Brancheverenigingen

WATER

BERMAD Holland

Inspectie en Keuringen

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van UTILITIES, neemt u dan contact op met Jetvertising: Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000

DDM Demontage B.V. industriële verhuizingen Demontage – sloopwerken transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM De MeeRn tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

Advertentie-index UTILITIES Abonnement .............................................................32 Air Products Nederland ............................................16 Eco Ketelservice Verhuur ..........................................30 Elster Instromet ........................................................14 GasTerra ...................................................................39 Imbema Denso ..........................................................30 Kiwa Nederland ........................................................32 Logisticon ...................................................................4 Market review ...........................................................36 MODELEC Data-Industrie .........................................40 Nederlandse Gasunie .................................................2 Stork Technical Services Holding..............................28

36 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

036_marketreview_index.indd 36

28-05-13 10:43

Elektrische auto De lithiumion-batterij is inmiddels een goede bekende. Doordat de batterij relatief veel energie kan opslaan in verhouding tot zijn gewicht, wordt hij veelvuldig toegepast in mobiele apparatuur zoals laptops, smartphones en tablets. Met name de elektrische auto zorgde voor een boost in het onderzoek naar lithium-ion-batterijen aangezien deze de concurrentie aan moeten kunnen gaan met benzine. Dat betekent dat de actieradius niet alleen omhoog moet, oftewel de opslagcapaciteit, maar ook zou de oplaadtijd flink naar beneden moeten.

Grootste nadeel van deze batterij is de prijs en de relatief lange laadtijd.

Bovendien degradeert de batterij door het gebruik waardoor de capaciteit na verloop van tijd afneemt. De batterijen worden nog steeds beter door combinaties met nieuwe materialen of nanostructuren voor de anode of kathode.

Zo verwacht een groep Koreaanse wetenschappers de capaciteit van de lithium-ion-batterijen te kunnen verdrievoudigen door een alternatieve kathode bestaande uit nanokristallen van ijzeroxide en mangaanoxide. Ook zou de batterij slechts een half procent van zijn vermogen verliezen na vele laad en ontlaadcycli.

Hoewel de lithium-ion-batterij dus te duur is voor stationaire opslag, kan men de capaciteit die in de elektrische auto’s zit wel gebruiken voor opslag. Slimme elektriciteitsnetten zouden een auto pas kunnen opladen op het moment dat er energieoverschotten zijn en eventueel zelfs energie onttrekken als er tekorten dreigen. Daarmee wordt het wagenpark een decentraal opslagmedium.

Ook supercondensatoren kunnen een belangrijke bron van energieopslag worden voor met name elektrische auto’s. Net als traditionele condensatoren slaan ze energie op wanneer een elektrische spanning wordt aangebracht tussen twee dicht bij elkaar staande elektroden. Een membraan tussen de twee elektroden verhindert dat de elektronen door het elektrische veld van de ene elektrode naar de andere bewegen. De energiedichtheid van supercondensatoren is zo’n

Een redox flow-batterij is zeer goedkoop, betrouwbaar en kan duizenden keren worden opgeladen. Door onderzoek van Fraunhofer is de opslagcapaciteit van deze batterij inmiddels toegenomen tot 25 kilowatt.

duizend keer hoger dan die van conventionele condensatoren, al kunnen ze per kilo 25 keer minder energie opslaan dan lithium-ion-batterijen.

Maar omdat ze wel heel snel kunnen laden en ontladen, kunnen ze in combinatie met batterijen een elektrische auto heel efficiënt laten optrekken en eventueel energie terugwinnen bij het afremmen. Het nieuwe wondermateriaal grafeen lijkt een zeer geschikte kandidaat om een supercondensator te maken.

Lithium lucht Ook veelbelovend is de lithium-lucht-batterij die gebruikmaakt van de zuurstof uit de lucht in plaats van een zwaar molecuul dat de elektronen van het lithium opneemt. Lithium wordt dan omgezet in lithiumperoxide. Het gewichtsrendement van een dergelijke batterij is enorm. De praktijk is heel wat weerbarstiger. Weliswaar is er vooruitgang geboekt bij de instroom van lucht in de batterij en bij het werkelijk laten reageren van de zuurstof met het lithium, maar er is een vervelend probleem: zuurstof reageert ook met de onderdelen van de batterij waarbij dat niet de bedoeling is. Het gevolg is dat de lithium-lucht-batterij maar enkele keren kan worden opgeladen voordat deze de geest geeft. Nu hebben

onderzoekers een materiaal gevonden dat niet met zuurstof reageert, waardoor de batterij ook na meerdere keren opladen blijft functioneren. Nog meer goed nieuws is dat de batterij in theorie meer dan tienmaal zoveel energie kan opslaan als een lithiumion-batterij met dezelfde massa.

Thermisch Om de lijst compleet te maken, is er nog een aantal opslagmethoden dat niet zozeer de overtollige windenergie kan opslaan, maar wel degelijk een functie vervult in de duurzame energieketen. Zo kunnen de thermische zonnecentrales in bijvoorbeeld Spanje en de woestijnen van Amerika dag en nacht produceren doordat de spiegels van de centrales zout laten smelten. Door de faseverandering, het zout wordt vloeibaar, wordt zeer veel thermische energie opgeslagen die ’s avonds wordt gebruikt om een turbine aan te drijven.

Ook vliegwielen kunnen kortstondige pieken en dalen in het elektriciteitsnet opvangen en zorgen zo voor een stabieler net. Inmiddels heeft de TU Delft ook een variant voor de auto ontwikkeld. Net als supercondensatoren zouden vliegwielen de remkracht kunnen gebruiken om het optrekken te vereenvoudigen. ■ UTILITIES 37 nr. 5 - juni 2013

034_35_37_R_artikel.indd 37

29-05-13 12:12

I N

H E T VO LG E N DE

U T I L I T I E S

N UMMER

N UM M ER

5 V ER S C HI JNT WEEK

3 6

T h e m a : E n l i g h t e n m e n t z / Wa t e r

Energieakkoord SER

Water en energie

De SER is druk in overleg met de stakeholders voor een nationaal energieakkoord voor duurzame groei. Op dit moment is een gebrek aan continu誰teit, samenhang en voorspelbaarheid een van de kernproblemen in het Nederlandse energie- en klimaatbeleid. Dit belemmert aanpassingen in de richting van een schone, betaalbare en betrouwbare energievoorziening. Voor het bedrijfsleven is een consistent en coherent beleid van groot belang in verband met grote bedrijfsinvesteringen met lange afschrijvingstermijnen. Lees in het komende nummer alles over de gemaakte afspraken.

De waarde van water in Nederland is (nog) niet zo heel hoog. Maar als energiedrager en wellicht zelfs als bron van energie is water onmisbaar voor de Nederlandse industrie. Stoom is nog steeds een van de belangrijkste media van de procesindustrie. Door aan de voorkant een goede waterkwaliteit te gebruiken voor de productie en aan de achterkant warmte zoveel mogelijk terug te winnen of nuttig te gebruiken, bespaart de industrie energie en dus geld.

Een verslag van de tweede rondetafelbijeenkomst van het Watervisie Platform.

Enlightenmentz Welke Nederlandse ondernemers onderscheiden zich door rekening te houden met people, planet en profit? Welke technische innovaties versnellen de route naar een duurzame energievoorziening of energiebesparing? En hoe gaat het met de winnaars van de Enlightenmentz of the Year 2012?

THEMa'S 2013 Utilities 7 Gas Utilities 8 Enlightenmentz

38 UTILITIES nr. 5 - juni 2013

038_L_volgende_nummer.indd 38

29-05-13 13:11

Wij zijn nu

Stadjer

We zijn verhuisd. En dit is ons nieuwe uitzicht. Het uitzicht is net zo mooi als ons duurzame kantoor met energielabel A+. We verwarmen ons nieuwe gebouw met een combinatie van aardwarmte en groen gas.

Want ook voor onszelf zoeken wij naar de beste balans tussen de verschillende energiebronnen.

Daarbij blijkt gas altijd weer een flexibele en verantwoorde aanvulling.

Duurzaam bouwen doe je samen. Wij bedanken Triodos Vastgoedfonds, BAM Utiliteitsbouw, Ontwerpbureau DeZwarteHond, Gemeente Groningen, ITBB Elektrotechniek, Adviesbureau VanderWeele, de ABC Management Groep en alle anderen voor de prettige samenwerking!

039_gasterra.indd 1

28-05-13 10:43

www.moxa.com

Superieurin Em beddedCom puters Op X-86 gebaseerde Embedded Computers, voorzien van 4 RS-232/422/485 poorten en 8 RS-232 poorten, 2 LAN’s, 6 USB 2.0 en een CompactFlash aansluiting. De VGA, DVI en LVDS-uitgangen maken deze computers uitermate geschikt in industriële toepassingen. De Embedded Computer heeft voorgeïnstalleerde Linux, Windows CE of Windows Embedded Standard 2009, waardoor systeemintegratie aanzienlijk vereenvoudigd wordt.

V2401/2402 serie Er is zoveel meer over te vertellen...

Meer weten? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

V2400

r

Official

to

Distribu adv_MoxaA4nw_embedcomp.indd 1 040_modelec.indd 1

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

20-12-12 09:18 28-05-13 10:43