Utilities 07 2014

UTILITIES NUMMER 07 - oktober 2014 • VIJFTIENDE JAARGANG

LOSSE VERKOOPPRIJS d 18,50

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Kees Schols: ‘Samenwerking waterketen versterkt positie Huntsman’ Water Innovators gezocht De cirkel rond voor water in de industrie www.utilities.nl

Evides Ongekend betrouwbaar

Complexe watervraagstukken oplossen met een slimme maatwerkoplossing.

Wij regelen het. www.evides.nl

Hergebruik van (afval)water en het sluiten van de waterketen worden steeds belangrijker. Dat is voor de industrie niet altijd even makkelijk op te lossen. Maar wij hebben het antwoord.

Betrouwbaarheid, leveringszekerheid en kwaliteit zijn kernvereisten bij ons ‘maatwerk in water’ voor de chemische-, petrochemische- en voedingsmiddelenindustrie. Op basis van DBFO-contracten (Design, Build, Finance & Operate) leveren wij onze opdrachtgevers diverse soorten proceswater, zorgen wij voor de zuivering van afvalwater en maken wij hergebruik van water (effluent) mogelijk. En dat 24/7 vanuit operational excellence. Voor minder doen we het niet.

i n h o u d

V E R D E R Industriewater 2.0

Interview

23

Donderdag 6 november is het weer zover. Iedereen die zich professioneel bezighoudt met industriewater komt in het Innovatie Dock op de Rotterdamse RDM Campus bijeen om te kijken naar de volgende stap die veel bedrijven nemen in hun industriewaterbeleid.

De cirkel rond voor water in de industrie

10

Huntsman wil zich het liefste op zijn kernactiviteiten concentreren en een utility als proces- en afvalwater hoort daar niet bij. Het bedrijf besteedde gefaseerd steeds meer van zijn wateractiviteiten uit aan Evides Industriewater. De samenwerking verloopt zo goed dat beide partijen samenwerken om warmteen koelcapaciteit uit te wisselen.

24

Hergebruik van water in de industrie staat steeds meer in de belangstelling. Zelfs in Nederland, waar waterschaarste meestal niet het probleem is, kan sluiting van de kringloop van belang zijn voor een bedrijf. Wat zijn echter de voornaamste factoren die een rol spelen bij het besluit om al dan niet gebruik te gaan maken van een gesloten kringloop, en hoe communiceer je hierover als bedrijf?

Europese energieunie nodig

14

De Europese Unie en de diverse lidstaten staan voor grote keuzes. De veiligheid van haar energievoorziening staat op het spel, maar maatregelen als effectief antwoord op de korte termijn worden nog steeds niet genomen.

Efficiency en duurzaamheid stuwen innovatie watersector 27

Steeds meer industriĂŤle bedrijven profiteren van de innovatiekracht van de watersector. Tijdens Watervisie 2014 gaan we weer op zoek naar de Water Innovator of the Year. We hebben alvast een aantal innovatieve ontwikkelingen van het afgelopen jaar op een rij gezet.

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Infostroom Trending news Technologie Product en oplossing Wervelingen Agenda In het volgende nummer

Thema: Water

21

In deze Utilities een voorbeschouwing op Watervisie 2014, met innovaties in de waterwereld, samenwerkingen in de waterketen en hergebruik van afvalwater: hoe maak je als bedrijf de keus om je waterkringloop te sluiten?

5 6 8 18 32 34 35 37

UTILITIES 3 nr. 7 - oktober 2014

03_B_inhoud.indd 3

24-09-14 13:52

Al 25 jaar dé leverancier in innovatieve leklokalisering- en drukbeproevingsapparatuur voor waterleidingen.

Voor meer informatie kijk op www.esders.nl

04_eco_esders.indd 1

Esders ontwikkelt, produceert en verkoopt: » Correlerende ruisloggers » Hydrostatische drukbeproevingspompen » Drukloggers » Digitale schrijvende meters

23-09-14 13:48

Aandacht voor water Vorig jaar verbaasden onderzoekers van de Europese Commissie zich over de stoïcijnse houding van de Nederlanders over water. De wetenschappers moesten aanbevelingen doen over eventuele aanpassing van de wet- en regelgeving rondom waterbeheer. De conclusie was dat we ons watermanagement goed onder controle hadden. Maar omdat onderzoekers natuurlijk ook kritisch moeten zijn, hadden ze ook nog wel een aanbeveling: de burger zou meer op de hoogte moeten worden gehouden van de inspanningen die werden gedaan om zijn water schoon en zijn voeten droog te houden.

Voor de industrie geldt eigenlijk wel hetzelfde. Water is een commodity die ze nodig heeft en die er eigenlijk altijd is, maar geen extra aandacht behoeft.

De waterbehandelingsinstallaties of afvalwaterzuiveringen zijn dan ook vaak gedateerd en grote innovaties hoef je er doorgaans ook niet te verwachten.

Zonde. Want iedere keer zien we tijdens het Watervisie Congres en de Water Innovator of the Year-verkiezing dat er veel meer mogelijk is met water.

Onder de huidige economische omstandigheden gaan veel bedrijven weer terug naar de kernprocessen en eerlijk gezegd denk ik dat die ontwikkeling wel eens gunstig kan zijn voor het waterbeheer. Want partijen die watermanagement als kernactiviteit hebben, kijken wel naar optimalisatie van de keten en durven investeringen te doen om de waarde die in waterstromen zit te gelde te maken. Ik wil geen reclame maken, maar er zijn partijen die hele installaties overnemen en meedenken in het risicomanagement, maar ook ervoor zorgen dat de maatschappelijke doelstellingen worden gehaald. Natuurlijk willen zij ook hun boterham verdienen en vragen ze om langdurige contracten. Maar het werkt. Als watermanagement niet je eerste zorg is, besteed het dan uit. Dan hoef je er daarna niet, of nauwelijks, meer over na te denken. Hoe? Dat kunt u horen op Watervisie, 6 november in Rotterdam. Komen dus.

David.vanbaarle@industrielinqs.nl

COLOFON vijftiende jaargang nummer 7 - oktober 2014 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793 Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936 1100 AX Amsterdam T: 020 3122 088 F: 020 3122 080 redactie@utilities.nl Hoofdredactie David van Baarle 020 3122 082 Wim Raaijen 020 3122 081 Eindredactie Elise Quaden 020 3122 084 Miriam Rook 020 3122 796 Redactie Liesbeth Schipper 020 3122 088

Vaste medewerkers Klaas de Jong, Pieter Pulleman, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Jeroen Akkermans

De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 acts manuf 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) F: 0251-31 04 05

post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

ABONNEMENTENLAND Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of Traffic 0900-226 52 63 Breg Schoen 020 3122 088 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Drukkerij Site: www.bladenbox.nl voor abonPreVision Graphic Solutions OPZEGGEN neren of www.aboland.nl voor adreswijDit magazine hanteert de opzegregels zigingen en opzeggingen. AbonnemenAdvertentie-acquisitie uit het verbintenissenrecht. Wij gaan tenland is ook bereikbaar via Twitter.

Jetvertising BV er van uit dat u het blad ontvangt uit Stuur uw tweet naar: Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt @Aboland_klanten.

T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 uw abonnement steeds stilzwijgend www.jetvertising.nl met een jaar verlengd. Proef- en Prijswijzigingen voorbehouden.

Arthur Middendorp: kennismakingsabonnementen worden arthur@jetvertising.nl niet automatisch verlengd en stoppen © Industrielinqs pers en platform 2014 na het aantal aangegeven nummers.

Niets uit deze uitgave mag worden Abonnementen (excl. 6% BTW) Opzeggen kan via www.aboland.nl, per gereproduceerd zonder toestemming Utilities verschijnt 8x per jaar. post of per telefoon. De opzegtermijn van de uitgever.

Nederland/België € 130,50 per jaar is 8 weken voor het einde van uw Introductie NL/B 25% € 98,- per jaar abonnementsperiode. Als opzegdatum ISSN: 1389-6385 Overig buitenland € 155,geldt de datum waarop uw opzegging Losse verkoopprijs € 18,50 door Abonnementenland is ontvangen.

Studenten € 38,50 Indien u hierom verzoekt, ontvangt u Proefabonnement 3 mnd € 27,00 een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per Lay-out Gabriele Köbbemann

UTILITIES 5 nr. 7 - oktober 2014

05_C_commentaar.indd 5

24-09-14 13:52

infostroom Compensatie omwoners windparken De Nederlandse Wind Energie Associatie heeft een gedragscode opgesteld waarin onder meer compensatie voor omwonenden van windparken is vastgelegd. De NOS heeft inzicht in de gedragscode gekregen en meldde dat omwoners tussen de 0,40 en 0,50 euro per megawattuur kunnen krijgen aan compensatie.

In het SER Energieakkoord is een opschaling van wind op land naar zesduizend megawatt afgesproken. Om dat voor elkaar te krijgen, moet wel worden gecompenseerd voor eventuele overlast. De bedragen die nu zijn voorgesteld kunnen worden gebruikt voor de aanleg van een speeltuin of natuurpark.

De NOS berekende ook snel dat er per windmolen zo’n drieduizend euro aan compensatiegeld beschikbaar kan komen. Aan welke criteria de parken moeten voldoen en wie er onder omwonenden worden gerekend is nog niet bekend.

Standaardisering onderzeese installaties Offshore olie- en gasbedrijven gebruiken steeds vaker onderzeese installaties die op de zeebodem verankerd zijn. Het kost veel tijd en geld om deze systemen te ontwikkelen, omdat elk veld om eigen oplossingen en dus op maat gemaakte installaties vraagt. Bovendien zijn speciale schepen nodig met aangepaste gereedschappen om de systemen te installeren.

Volgens Statoil kan dat vast anders. Het bedrijf heeft DNV GL gevraagd een Joint Industry Project (JIP) op te zetten om een norm te ontwikkelen. Het is een open project waarin diverse operators kunnen samenwerken om voordelen voor de hele subsea-keten te behalen.

Statoil denkt daarbij aan gestandaardiseerde tie-in-technologie en modules.

Vergelijk het met lego: er kunnen

modules worden gemaakt met verschillende technologieën, maar met gestandaardiseerde dimensies. Deze kunnen vervolgens met standaard tieins aan elkaar worden geknoopt tot een complete onderzeese installatie.

Gestandaardiseerd en toch voor elk veld op maat gemaakt.

De eerste stap is nu om ideeën en input vanuit de toeleverende industrie binnen te krijgen. Op welke gebieden denken zij dat standaardisering voordelen biedt?

Doel is om alleen normen te definiëren voor de interfaces, draagconstructies en installatiegereedschappen. Dus eigenlijk alleen de manier waarop technologie wordt verpakt, aangesloten en geïnstalleerd, zodat er voldoende ruimte blijft voor innovatie.

Ons Water maakt water persoonlijk Weinig mensen weten wat er allemaal bij komt kijken om ons land droog en bewoonbaar te houden, wat er nodig is om het drinkwater op peil te houden en ons afvalwater te verwerken en wat de overstromingsrisico’s zijn. De zeespiegel stijgt en we krijgen meer rivierwater te verwerken, terwijl de bodem blijft dalen.

Er komen meer periodes van droogte, naast periodes met veel neerslag. De nieuwe website onswater.nl moet Nederlanders waterbewuster maken.

De komende jaren zijn grote investeringen nodig voor een toekomstbestendig waterbeheer. Daarom is Ons Water landelijk gelanceerd. Hiermee kunnen mensen inzicht krijgen in grote projecten in hun omgeving gericht op waterveiligheid, zoetwatervoorziening en waterkwaliteit. Ons Water is een samenwerking van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, Rijkswaterstaat, de waterschappen, provincies, gemeenten en drinkwaterbedrijven. Zie ook www. onswater.nl 6 UTILITIES nr. 7 - oktober 2014

06_7_D_infostroom.indd 6

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

23-09-14 14:22

Q4 park afhankelijk van Energieakkoord Plannen van energiebedrijf Eneco om een nieuw windmolenpark op zee te bouwen krijgen steeds meer vorm.

Omdat innovaties bij windturbines op zee erg snel gaan, heeft Eneco besloten een verzoek in te dienen om bestaande vergunningen van Q4 te wijzigen, zodat de allernieuwste technieken kunnen worden toegepast. Hierdoor zal het windpark groene stroom op gaan wekken voor zo’n 450.000 huishoudens. De daadwerkelijke realisatie van het park is afhankelijk van de mate waarin de afspraken in het Energieakkoord tijdig worden nagekomen.

Het windpark Q4 is één van de projecten om een belangrijke doelstelling van het Energieakkoord te kunnen realiseren: 14 procent duurzame energie in

2020. In dat akkoord is afgesproken dat projecten met bestaande vergunningen mee mogen doen om deze doelstelling tijdig te halen. Eneco heeft daarom besloten om het nieuwe windpark in te dienen voor de duurzame energiesubsidie (SDE+) eind 2014.

De verwachting is dat er nog veel SDE+ subsidie dit jaar op de plank blijft liggen als dit windpark niet wordt ingediend.

Gezien de lange ontwikkeltijd van windparken op zee, is het noodzakelijk dat we niet op onze handen blijven zitten.

De geopolitieke ontwikkelingen vragen erom dat bedrijven zoals Eneco het voortouw nemen in investeringen die ons land versterken en onafhankelijker maken van energie-import uit onstabiele regio.

Regelsysteem verhoogt opbrengst windturbines Een nieuw regelsysteem voor rotorbladen van windturbines van ECN (Energieonderzoek Centrum Nederland) maakt het mogelijk om grotere windturbines te bouwen die tot dertien procent meer energie leveren. De belasting op de bladen kan met twintig procent worden teruggebracht.

De bouw van grotere windturbines kan de kosten van windenergie verlagen en opbrengst verhogen. Grotere windturbines krijgen echter ook meer belasting van de wind op de rotorbladen. ECN ontwierp samen met windturbinefabrikant XEMC-Darwind een regelsysteem, het Individual Pitch Control systeem, waarbij alle drie de rotorbladen individueel kunnen worden aangestuurd en afgesteld. Door de rotorbladen slimmer af te stellen, kan die belasting worden teruggedrongen. Hierdoor kunnen lichtere en goedkopere windturbines worden ontworpen met een beter financieel rendement.

Proeflocatie waterzuivering ziekenhuis Staatsecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu heeft in Sneek een proeflocatie bij het Antonius Ziekenhuis geopend waar men onderzoekt hoe medicijnresten uit het afvalwater van het ziekenhuis kunnen worden gefilterd. ‘Op het terrein van geneesmiddelen en afvalwater liggen er veel kansen meer kennis te ontwikkelen; over de omvang van het probleem en de gevolgen, maar ook om het afvalwater beter te zuiveren,’ aldus Mansveld. Metingen laten zien dat er resten van geneesmiddelen in

ons drinkwater zitten. Vijftien procent daarvan is afkomstig van zorginstellingen. Nu zoekt men oplossingen om het afvalwater in de toekomst schoner en minder belastend voor het milieu te maken.

Op de proefsite bij het ziekenhuis kunnen bedrijven in de watertechnologie uittesten welke vorm van zuivering het beste werkt. De kennis die ze hier opdoen gebruiken de bedrijven om de zuivering op grotere schaal in te zetten bij andere ziekenhuizen en zorginstellingen.

Kamstrup, leverancier van innovatieve oplossingen voor het meten van energie- en waterverbruik, heeft overeenstemming bereikt over de verkoop van haar Gas Divisie aan QAT III Investments Coöperatief UA (QAT), een investeringsmaatschappij die investeert in middelgrote bedrijven in de zakelijke markt. De Gas Divisie levert industriële producten voor de distributie van aardgas en maakt onderdeel uit van het Nederlandse Kamstrup b.v. in Doesburg, een dochteronderneming van Kamstrup A/S. Deze divisie heeft 23 medewerkers in dienst en heeft in 2013 een omzet van zes miljoen Euro gerealiseerd. De verkoop behelst alle activiteiten van de Gas Divisie.

De ontwikkeling van een mobiel computerlab voor middelbare scholen in Tanzania heeft Essent een nominatie opgeleverd voor de Computable Awards. Medewerkers van het energiebedrijf in Den Bosch bedachten en bouwden een door zonnepanelen aangedreven, rijdende IT-klas voor het Afrikaanse land. Daarmee maakt Essent nu kans op de titel Meest Maatschappelijk Verantwoorde ICTbedrijf.

Gerald Schotman wordt per 1 oktober 2014 de nieuwe directeur van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM). Hij is sinds 2009 chief technology officer en executive vice president Innovatie en Research & Development Shell. Hij volgt Bart van de Leemput op, die nu vijf jaar leiding geeft aan de NAM. Van de Leemput maakt een nieuwe stap binnen het Shell-concern, als executive vice president Operated Assets Upstream International wordt hij verantwoordelijk voor alle door Shell aangestuurde upstream-activiteiten.

uw mailbox?

Al het nineuvoworsoninze nieuwsbrief op Meld u aa

utilities.nl!

UTILITIES 7 nr. 7 - oktober 2014

06_7_D_infostroom.indd 7

23-09-14 14:22

Trending news op www.utilities.nl Oil investeert 60 miljoen in productie biopropaan op 1 Neste Maasvlakte Woensdag 10 september

Neste Oil gaat op haar site op de Maasvlakte investeren in een installatie voor de productie van biopropaan. Het project is per direct in gang gezet en moet eind 2016 produceren. Het gaat om een investering van 60 miljoen euro.

2

Ineos waagt zich aan Schots schaliegas Donderdag 21 augustus

Ineos heeft een belang van 51 procent genomen in een licentie voor de winning van schaliegas in het Verenigd Koninkrijk. Het gaat om een zogeheten Petroleum Exploration and Development Licence (PEDL). Het is de eerste stap die het bedrijf zet in de schaliegaswinning.

Adam Vaughan Ineos boss says considering shale gas exploration in UK + nuclear power too expensive @BBC

3

Eerste Nationale WaterSpaarders Dag roept op tot energiebesparing Donderdag 4 september Vandaag wordt de eerste Nationale WaterSpaarders Dag gehouden in en voor de Hermitage in Amsterdam.

De WaterSpaardersbeweging stimuleert energiebesparing door het terugdringen van warm water gebruik.

HH Delfland Nationale WaterSpaarders Dag begint met 5 min. douchen. Dat is best lang en dus genoeg. #NWD

4

Nederlandse industrie vraagt om waterbenchmark Dinsdag 19 augustus

De inspanningen die de Nederlandse grootverbruikers van water doen om de impact daarvan op mens en milieu te beperken, zijn niet altijd zichtbaar. Volgens de deelnemers aan de rondetafeldiscussie van het Watervisieplatform zou een waterbenchmark helpen om de publieke opinie, maar ook de wetgever te laten zien dat men er alles aan doet om de waterkwantiteit te beperken, de kwaliteit te vergroten en de vervuiling terug te dringen.

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt. Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

8 UTILITIES nr. 7 - oktober 2014

08_9_E_topics.indd 8

23-09-14 14:22

5

Team voor actieplan Eemsdelta compleet Donderdag 28 augustus

Begin dit jaar kwam minister Kamp (Economische Zaken) met plannen om het chemiecluster in Delfzijl te versterken. Een werkgroep, onder leiding van voormalig Shell Nederland-topman Rein Willems, werkte de plannen uit tot een actieplan. En nu is het team dat het actieplan gaat uitvoeren compleet.

Wim Schuurman ‘In volle vaart werken aan toekomst van chemiecluster.’ @_Petrochem_

8

Technologische industrie verwacht groei van 5,5 procent in 2014 Vrijdag 12 september

De technologische industrie verwacht over heel 2014 een groei van 5,5%. Dit is gebleken uit de halfjaarlijkse FME-conjunctuurenquête van dit najaar. Dit is minder dan in de FME-voorjaarsenquête werd verwacht. Van de bedrijven verwacht 45 procent sterker te groeien in de tweede helft van 2014 dan in de eerste helft, tegenover 19 procent die een zwakkere tweede helft van het jaar verwacht. _Petrochem_ Conjunctuurenquête najaar 2014 @FME

6

Crisis voorbij voor toeleveranciers procesindustrie Dinsdag 2 september

Voor de Nederlandse toeleveranciers aan de procesindustrie gaat de markt al enkele jaren crescendo.

De omzetten hebben zich veel beter ontwikkeld dan aanvankelijk verwacht en ook voor de komende jaren blijven de vooruitzichten goed.

Kees Jan Grin Dat is goed nieuws @_Utilities_

9

Groen licht voor Cobra-kabel

Woensdag 10 september

TenneT en de Deense TSO Energinet.dk gaan van start met de Cobra-kabel, een nieuwe ruim driehonderd kilometer lange onderzeese gelijkstroomverbinding die het Nederlandse en Deense elektriciteitsnet rechtstreeks met elkaar zal verbinden. De verbinding zal naar verwachting begin 2019 gereed zijn.

Eh architects COBRA-kabel levert stroom van Deense wind #duurzaam

7

Meer dan de helft managers industrie overweegt carrièrestap Dinsdag 2 september

Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht in samenwerking met Van de Groep & Olsthoorn Executive Search & Interim Management onder 1660 managers en directeuren in de Nederlandse industrie, blijkt dat meer dan de helft van deze managers een nieuwe baan overweegt.

Promotiekansen en baaninhoud blijken de belangrijkste redenen voor het overwegen van een andere baan.

Salaris blijkt minder van belang.

terminal laadt gelijk10Gate tijdig twee LNG-tankers terug met LNG Dinsdag 9 september

Voor het eerst in haar geschiedenis heeft Gate terminal twee LNG-tankers gelijktijdig terug geladen met LNG.Op 4 september 2014 waren zowel de “Wilgas” als de “Coral Methane” afgemeerd en zijn terug geladen aan de aanlegsteigers van Gate terminal.

UTILITIES 9 nr. 7 - oktober 2014

08_9_E_topics.indd 9

23-09-14 14:22

WaTEr Huntsman wil zich het liefste op zijn kernac-

tiviteiten concentreren en een utility als proces en afvalwater hoort daar niet bij. Het bedrijf besteedde gefaseerd steeds meer van zijn wateractiviteiten uit aan Evides Industriewater. De samenwerking verloopt zo goed dat beide partijen samenwerken om warmteen koelcapaciteit uit te wisselen.

Tekst: David van Baarle Beeld: Huntsman

Optimalisatie waterketen kan ook in partnership De polyurethaan business van Huntsman mag niet zo heel bekend zijn, de producten die er uit voort komen gebruikt menigeen iedere dag.

Polyurethaan is terug te vinden als zacht schuim in matrassen, maar ook als hard materiaal in de interieurs van auto’s. Afhankelijk van de verdere bewerking wordt polyurethaan grofweg gebruikt als elastomeer of als schuim. Daardoor kan het worden ingezet als hechtmiddel, maar vooral ook als isolatiemateriaal voor woningen of bijvoorbeeld koelkasten.

Een van de grondstoffen voor polyurethaan is Methyleendifenyldiisocyanaat (MDI) en Huntsman heeft in de Botlek twee Upstream MDIfabrieken staan (MDI 1 en MDI 2) waarvan de eerste al sinds de jaren zeventig in bedrijf is, terwijl MDI 2 in 1997 in gebruik werd genomen. Een van de eigenschappen van MDI is dat het zeer viscues, oftewel kleverig is.

laties. Tot 2009 beheerde Huntsman zelf de waterfabrieken, maar inmiddels heeft het bedrijf de installaties overgedragen Evides Industriewater. De samenwerking bevalt blijkbaar goed, want Evides heeft in het voorjaar van 2012 ook de afvalwaterbehandelingsinstallatie in beheer genomen.

Met deze laatste stap beheert Evides Industriewater de gehele waterketen

van Huntsman, maar ook van een groot aantal chemiebedrijven in de omgeving. De waterspecialist opende namelijk al in 2009 een demiwaterplant Botlek (DWP) eveneens op het Huntsman-terrein.

Kees Schols, site contract en services manager bij Huntsman, licht de samenwerking tussen de bedrijven graag toe.

Het uitbesteden van de waterketen

DEmI-WaTErpLanT BOTLEk Al sinds de vroege jaren zeventig levert Evides Industriewater, via een centraal leidingnetwerk, destiwater aan de procesindustrie in de Botlek en Europoort. Dit leidingnetwerk werd tot eind december 2009 gevoed met destiwater dat AVR met behulp van restwarmte produceerde. Een van de nadelen van een destillatieproces is de gevoeligheid voor vervuiling die mede ontstond door het type voedingswater: oppervlaktewater uit het Scheur. Juist door deze gevoeligheid bleek het systeem meer dan eens een risico te zijn voor de leveringszekerheid van het destiwater aan de industrie. Toen eind 2007 het einde van de samenwerkingsovereenkomst tussen AVR en Evides in zicht kwam, besloot Evides een eigen productie-installatie te ontwikkelen die met een andere voedingsbron, het Brielse Meer, en andere productietechniek, omkeerosmose, het benodigde demi-water zou gaan produceren.

Uitbesteden waterketen

Om een installatie te bouwen, die gezien de vraag naar demi-water in de

Huntsman gebruikt veel stoom en koelwater voor de chemische processen. Samen met de andere bedrijven op het haventerrein in de Botlek gebruikt het bedrijf daarvoor water uit het Brielse Meer dat via een pijpleiding wordt aangeleverd en vervolgens behandeld in twee proceswaterinstal-

haven een van de grootste in Nederland zou worden, was aanzienlijke bouwruimte nodig. Vanwege de schaarste van goede locaties in het Botlek nam Evides het Havenbedrijf in de arm om gezamenlijk een geschikte locatie te vinden. Uiteindelijk viel de keuze op het terrein van chemiebedrijf Huntsman.

De fabriek heeft een capaciteit van 1.400 kubieke meter demi-water per uur.

Inmiddels kijkt Evides naar de mogelijkheden om de fabriek uit te breiden of om een tweede fabriek te bouwen in de buurt van de Tweede Maasvlakte.

10 UTILITIES nr. 7 - oktober 2014

10_11_13_L_Katern_water.indd 10

24-09-14 12:23

Kees Schols, Huntsman Holland: ‘Ik verwacht nog meer optimalisatie van de waterketen en wie weet kunnen we dezelfde optimalisatie toepassen in de andere MDI-fabriek.’

past namelijk uitstekend in de visie van het bedrijf: ‘We acteren op een wereldwijde markt en dus concurreren we met landen zoals de Verenigde Staten en China’, zegt Schols. ‘De gehele Nederlandse industrie heeft in die concurrerende markt een nadeel omdat we relatief hoge personeel- en energiekosten hebben. Ook Huntsman Holland heeft daar last van en dus moeten we op de kosten letten. In die strategie is ook uitgesproken om de kernactiviteiten te verstevigen en de aanpalende activiteiten uit te besteden.

Omdat we geloven in een duurzame relatie waar ook ruimte voor optimalisatie en innovatie is, sloten we een langdurig contract met Evides voor het proceswater. Uiteraard hebben we zeker gesteld dat we een concurrerende prijs betalen voor het water dat wij afnemen van Evides en dat we de expertise in huis halen en de beschikbaarheid van de waterketen borgen.

Want als iets duidelijk mag zijn: zonder de beschikbaarheid van industriewater staan onze processen stil. Natuurlijk hebben goede afspraken gemaakt, want zo’n beslissing neem je niet over een nacht ijs.’

Succesvol De eerste voordelen van de samenwerking konden snel te gelde worden gemaakt. ‘De installatie

werd normaal gesproken 24 uur per dag zeven dagen per week bemand en dat hebben we gefaseerd afgebouwd. Evides investeerde direct in automatiseringssystemen waardoor de proceswaterfabrieken grotendeels remote kan worden bediend en gemonitord. Daarmee was een normale dagdienst van acht tot vijf voldoende om de waterfabriek betrouwbaar te

toen voor de afvalwaterbehandelingsinstallatie. Evides wil in de toekomst daar zelfs een stap verder in gaan en ook het afvalwater van andere bedrijven buiten het terrein eventueel in onze installatie verwerken. Dan is waarschijnlijk wel een uitbreiding nodig, maar ruimte is tot nog toe geen probleem gebleken. Ook de afvalwaterbehandeling kan grotendeels

‘Omdat we geloven in een duurzame relatie waar ook ruimte voor optimalisatie en innovatie is, sloten we een langdurig contract met Evides voor het proceswater.’ laten produceren. En ’s avonds voldoet een conciliatiedienst die bij eventuele calamiteiten kan ingrijpen. Ook dit traject hebben we gefaseerd ingevoerd.

Een ervaren operator die de waterfabriek goed kende, ging met pensioen bij Huntsman en Evides heeft hem gevraagd of hij nog langer wilde doorgaan om Evides op weg te helpen. Dat is een goede keuze gebleken en pakte zeer goed uit.’

De samenwerking was dermate succesvol dat de plannen zich inmiddels verder uitstrekken. Schols: ‘Mede dankzij het feit dat de uitbesteding van de ruwwaterproductie zo goed verliep, ontstond het idee om hetzelfde te

automatisch gebeuren en met nieuwe investeringen zou de efficiency van de installatie nog veel beter kunnen.

We meten constant de waardes van met name organische stoffen in het afvalwater en bij te hoge waardes hebben we een buffercapaciteit van 1000 kuub om dat water langer vast te houden en verder te behandelen. Nu we dat werk hebben uitbesteed, hebben we er extra expertise bij gekregen, wat het proces uiteindelijk alleen maar betrouwbaarder maakt. Mocht er zich bijvoorbeeld een probleem voordoen in de MDI-fabriek dan kunnen op dat moment twee groepen van experts zich over het probleem buigen en naar UTILITIES 11 nr. 7 - oktober 2014

10_11_13_L_Katern_water.indd 11

24-09-14 12:23

Hardenberg

4, 5 en 6 november 2014

Noord-Oost

Openingstijden: 12.00-20.00 uur

Dé regionale vakbeurs voor waterbehandeling, watermanagement & watertechnologie

Bent u werkzaam in de water- of rioleringsbranche in het noorden en oosten van Nederland?

Bezoek deze vakbeurs Registreer u nu via www.evenementenhal.nl/aqua-hb met onderstaande code en ontvang twee gratis entreebewijzen.

6140005739 Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Hardenberg T 0523 - 28 98 98 I www.evenementenhal.nl E hardenberg@evenementenhal.nl Aqua_Rio_EH

e

2

LE

A REGION

EDITIE!

Ons evenement. UW MOMENT.

Your partner for E&I installations • Electrical

• Hydraulic systems

• HVAC control systems

• Instrumentation

• Fire & gas

• Commissioning

• Automation (PLC, Scada, DCS)

• Telecoms

• Hazop studies

• ESD systems

• Heattracing

• Safety cases

Sportlaan 53 • 3364 DK Sliedrecht • Postbus 125 • 3360 AC Sliedrecht Tel. 0184 43 39 00 • Fax 0184 43 39 99 • E-mail info@vageri.nl • Internet www.vageri.nl

12_evenem_vageri.indd 1

23-09-14 13:46

een oplossing zoeken.’ Schols benadrukt dat de contracten weliswaar zorgvuldig zijn samengesteld, maar dat een partnership vooral ook op vertrouwen gebaseerd is. ‘Eigenlijk is een contract alleen van belang als je uit elkaar wilt gaan. Je moet vooral samen de intentie uitspreken om de processen zo goed en efficiënt mogelijk te beheren en de risico’s zo veel mogelijk te beheersen.’

Concentreren Schols is met name trots op het laatste wapenfeit, dat een uitvloeisel is van de samenwerking van Huntsman Holland met Evides industriewater. ‘In de MDI-fabriek hebben we op warme zomerse dagen soms behoefte aan extra koelcapaciteit. In die gevallen worden extra aggregaten met koudemiddel aangesloten op de koeltoren van de fabriek. Tegelijkertijd gebruikt Evides op koude dagen stoom om het demiwater dat ze levert aan de industrie in de omgeving voor te verwarmen. We hebben beide behoeftes naast elkaar gelegd en zijn tot de conclusie gekomen dat we elkaar kunnen versterken. Er zijn nu vergaande plannen om het water dat Evides inneemt uit het Brielse Meer via een warmtewisselaar langs de koeltoren te leiden. Op die manier krijgen wij extra koelcapaciteit terwijl Evides Industriewater zijn demiwater op een duurzame manier kan

‘Wij kunnen ons concentreren op datgene wat wij het beste doen: de productie van mDI.’ verwarmen. Het synergetisch effect daarvan is enorm. We hebben nog niet alles doorgerekend, maar we denken dat deze investering zich in vijf tot zes jaar kan terugverdienen.

WaTErvISIE 2014

Veel industriële bedrijven hebben zich in Nederland gevestigd vanwege de gunstige omstandigheden zoals de beschikbaarheid van goedkoop en schoon water. De wereldbevolking neemt toe en dus de druk op grondstoffen zoals water. Door klimaatverandering is er meer kans op grote perioden van droogte en als de wetgever beperkingen stelt aan het onttrekken van grondof oppervlaktewater ontstaat waterstress. Water is immers een belangrijke drager van warmte, koude en waardevolle grondstoffen.

Tijdens het Watervisiecongres op donderdag 6 november in het Innovation Dock in Rotterdam kijken we naar Industriewater 2.0. We laten zien dat bedrijven die hun waterhuishouden onder controle hebben minder risico lopen en geld besparen. Ook Huntsman zal zijn visie met u delen. Meer weten? Kijk op www.watervisie.com

Behalve dat wij geen aggregaten meer hoeven aan te sluiten, krijgen ook de koeltorenventilatoren meer rust. Daarnaast hoeft Evides minder stoom af te nemen en dat betekend minder productie van gas. Bovendien krijgen de afnemers van het demiwater voorverwarmd water, wat in de keten ook weer tot energiebesparing leidt. Overigens klinkt de terugverdientijd niet zo aantrekkelijk, maar dit soort innovaties is alleen maar mogelijk doordat we een langetermijncontract zijn aangegaan en we als partners samenwerken. Ik verwacht dan ook nog meer optimalisatie van de waterketen en wie weet kunnen we dezelfde optimalisatie toepassen in de andere MDI-fabriek. Het goede aan de samenwerking is dat wij ons niet constant hoeven te buigen over de waterketen. Dat doet Evides. Wij kunnen ons concentreren op datgene wat wij het beste doen: de productie van MDI.’ n UTILITIES 13 nr. 7 - oktober 2014

10_11_13_L_Katern_water.indd 13

24-09-14 12:23

Gas De Europese Unie en de diverse lidstaten

staan voor grote keuzes. De veiligheid van haar energievoorziening staat op het spel, maar maatregelen als effectief antwoord op de korte termijn worden nog steeds niet genomen. Het voortslepend RussischOekraïens conflict heeft Brussel geconfronteerd met het gegeven dat gasleveringen vanuit Rusland niet gegarandeerd zijn.

Tekst: Cyril Widdershoven Beeld: Gazprom

Europese energie-unie nodig om gaslevering zeker te stellen De agressieve machtspolitiek van de huidige leiders in Moskou staat haaks op de liberale, economisch soms naïeve politiek van de Europese lidstaten. Na de inlijving van de Krim door Rusland en de bijna-invasie van delen van Oost-Oekraïne is Brussel eindelijk ervan overtuigd dat de Russische gasaanvoer wordt stilgelegd. De nieuwe EU-sancties op het bankensysteem en de energiesector van Rusland versterken deze zorgen alleen maar. De reacties van Brussel en lidstaten zoals Duitsland, Frankrijk en Italië, zijn echter zeer verrassend.

De grote Europese staten schijnen zich nog steeds niet te realiseren dat de historische economische relatie met Rusland aan het veranderen is. EU-rapporten over de energievoorzieningszekerheid vertonen nog steeds geen enkel benul van de veranderende geopolitieke situatie en de implicaties op het gebied van energieleveranties door niet-EU-staten.

In het laatste EU Energie Rapport werd er relatief laconiek gedaan over de gevolgen van een gasblokkade door Rusland. Volgens EU-experts is het zeer goed mogelijk om de benodigde 172 bcm (billion cubic meters) 14 UTILITIES nr. 7 - oktober 2014

14_15_17_R_artikel.indd 14

Russisch gas elders te gaan halen. De wereldwijde gasmarkt heeft op dit moment te maken met een overschot aan de aanbodzijde, waardoor nieuwe contracten zeer snel kunnen worden gesloten, is het idee op de Brusselse burelen. De realiteit is echter anders.

Afhankelijkheid Indien Poetin zijn dreigementen om de gastoevoer te stoppen in werking stelt, zijn de gevolgen voor Europa niet te overzien. De sancties die door de VS en de Europese Commissie zijn opgelegd maken niet echt indruk

atie niet schrijnend, er is voldoende gastoevoer en opslag om maandenlang zonder Russisch gas te kunnen.

Tevens kan er LNG worden aangevoerd via de diverse LNG regassificatie in Noordwest-Europa. De aanvoer van gas van derden (Noorwegen, Qatar, Algerije), in combinatie met eigen productie (Nederland, Verenigd Koninkrijk, Denemarken), zijn meer dan voldoende om mogelijke tekorten elders op te kunnen vangen. De positie van Noordwest-Europa is echter niet te vergelijken met de voormalige Oostbloklanden, zoals Polen, Tsjechië,

Na de inlijving van de Krim door Rusland en de bijnainvasie van delen van Oost-Oekraïne is Brussel eindelijk ervan overtuigd dat de Russische gasaanvoer wordt stilgelegd. op Poetin. Mogelijke stopzetting van gastoevoer aan de Oekraïne of Polen zal grote delen van Midden- en Oost-Europa confronteren met een Russische Koude Winter. De effectiviteit van deze gasblokkade zal op dit moment zeker te merken zijn in Oost-Europa, want de winter komt eraan. Voor West-Europa is de situ-

Slowakije, Roemenië, en ZuidEuropese landen zoals Griekenland of Italië. Deze landen zijn nog steeds (Oostblok) of in toenemende mate afhankelijk van Russische gasaanvoer.

Op dit moment worden er nog steeds grote pijpleidingprojecten aangelegd, zoals South Stream, door Rusland (Gazprom) en het Italiaanse

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

23-09-14 14:22

Indien Poetin zijn dreigementen om de gastoevoer te stoppen in werking stelt, zijn de gevolgen voor Europa niet te overzien.

olie- en gasbedrijf ENI. De afhankelijkheid van Russisch gas in Italië, de Balkan en Griekenland, neemt alleen maar toe de komende jaren.

Europese energie-unie Deze situatie moet zeer snel veranderen. Europese politici en het bedrijfsleven hebben steeds geroepen dat het goed zakendoen is met het nieuwe Rusland. De liberalisering van de Russische economie en de mogelijkheid om daadwerkelijk eigendom te verwerven in Rusland had veel mensen ervan overtuigd dat er een einde was gekomen aan de eeuwenoude machtspolitiek van Rusland.

De Poetin-era werd gezien als een stap naar een wereld vrij van machtspolitiek en ‘Koude Oorlog’-frictie.

Deze Ruslandhype heeft nu echter haar Waterloo gevonden. Brussel moet binnen zeer korte termijn een effectieve en implementeerbare energiestrategie ontwikkelen waarbij op

grote schaal nieuwe gasaanvoerstromen worden gegenereerd. De noodzaak tot een gezamenlijke Europese aanpak is duidelijk omdat men op zeer grote schaal (172 bcm) de markt op moet gaan. Voor het vinden van deze zeer grote hoeveelheden gas (LNG) is een Europese energie-unie nodig. De laatste jaren hebben aangetoond dat de lidstaten of hun diverse nationale bedrijven niet in staat zijn om deze hoeveelheden voor Europa te vinden. Tevens is de invloed van Rusland en Gazprom in diverse gasleveranciers niet te onderschatten. Veel nieuwe projecten in Algerije, Egypte of andere potentiële gasexporteurs zijn in handen van de Russen. Iran en Irak zijn hier ook voorbeelden van.

Het is nu noodzakelijk om voor eens en altijd binnen de EU een ‘echte en realistische energiepolitiek’ te gaan bedrijven. De afhankelijkheid van een gering aantal energieproducerende landen, zoals Rusland, is niet

functioneel voor de versterking van de veiligheid van de energieaanvoer voor Europa. Diverse grootschalige maatregelen zijn noodzakelijk om de EU minder afhankelijk te maken van machtige spelers zoals Rusland. De Commissie Juncker heeft de eerste aanzet hiervoor gegeven door het opperen van het opzetten van EU energie-unie. Deze discussie moet snel worden gevoerd en bij meerderheid worden besloten binnen de EU. Dit laatste om het onmogelijk te maken dat EU-lidstaten die sterk zijn verbonden aan het Gazprom-Moskou establishment (Italië-Duitsland) dit kunnen torpederen.

Projecten Tevens is het noodzakelijk om binnen de EU eindelijk de miljardeninvesteringen vrij te gaan maken om de gehele Europese gasmarkt met elkaar technisch te verbinden. Op dit moment is het bijna onmogelijk om UTILITIES 15 nr. 7 - oktober 2014

14_15_17_R_artikel.indd 15

23-09-14 14:22

Created and produced by

In search of solid foundations

Forge new relationships and lay the solid groundwork for your future business at OWIM Conference 2014 Key conference topics: • Developing an offshore grid • Supply chain management • Future foundations • Global business opportunities

29 October 2014, Amsterdam RAI

Confirmed speakers include: • Boskalis Offshore • DNV GL • Ecofys • European Commission • Fistuca

• Gardline • LOC Group • OWLC • Seaway Heavy Lifting • Vattenfal

Co-located with

Media partners

With:

www.owimconference.com

OWIM_Adv_Utilities_185x132mm_fc_17sept2014.indd 1

17-09-14 15:59

[Schrijf u

nu in]

6 november • FME gebouw • Zoetermeer Kennisvalorisatie voor de industrie

Aanmelden

Kennisvalorisatie is het benutten van wetenschappelijke

Aanmelden kan via www.industrielinqs.nl/pml

kennis in de praktijk. Deze overdracht en toepassing van

Deelname is gratis voor Profion- en Vomi-leden.

kennis wordt over de jaren steeds belangrijker voor het

Vraag de vipcode aan via het secretariaat van Profion.

innovatiebeleid van overheden. Universiteiten zetten in op

Niet-leden betalen €150,-

ondernemerschap, ondersteuning en samenwerking met het bedrijfsleven. Waar zet het bedrijfsleven op in?

Programma Zijn er al inspirerende voorbeelden van effectieve

15.45 uur

Ontvangst

samenwerking? En minstens zo belangrijk, wat is er nodig bij

16.00 uur

Opening

de bedrijven om er aan mee te werken? Profion Maintenance

16.15 uur

Lezingen en discussie

Linqs gaat op 6 november op zoek naar de juiste link tussen

17.30 uur

Borrel en netwerk

wetenschap en verwaarding.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: marjolein@industrielinqs.nl • Tel: 020 - 31 22 791 Initiatiefnemers:

01_adv_A5_PML.indd 1 16_navingo_PML.indd 1

Partners iMaintain Platform:

22-09-14 14:47 23-09-14 13:45

via LNG-aanlanding in West-Europa de lidstaten in Oost- en Midden-Europa van voldoende gasvolumes te voorzien. Mogelijke leveranties van grote hoeveelheden gas via pijpleidingen in West-Europa zijn voor landen in het oosten niet mogelijk door een tekort aan interconnecties en technische mogelijkheden (veel pijpleidingen kunnen alleen in oost-westelijke richting).

Europese lidstaten, ook Nederland, moeten nu voor eens en altijd besluiten om de Europese energiemarkt te veranderen en te integreren. De bestaande geografische tweedeling tussen West- en Oost-Europa kan niet blijven bestaan.

Op hetzelfde moment moeten de Europese lidstaten alles in het werk gaan stellen om de diversificatie van het energiesysteem te versterken. Nieuwe gaspijpleidingsystemen zijn noodzakelijk om de landen te

is nu duidelijk. Met een twaalf bcm LNG-project in Rotterdam kunnen we nog geen deuk in een pakje boter veroorzaken tijdens een Europese gascrisis. Meer projecten zijn nodig om een echte gasrotonde te krijgen.

De Nederlandse visie dat Rusland een zekere gastoeleverancier is voor de toekomst is ook niet uitgekomen. De laatste vijftien jaar heeft Rusland laten zien dat het gasexport als machtspolitiek instrument wil en zal gebruiken.

Nederland en de EU hebben hier tot nog toe geen effectief antwoord op.

Russische beer Diverse onderzoeken, onder meer van Nederlandse partijen (HCSS, TNO), hebben al aangegeven dat er een noodzaak is om een actief Europees buitenlands energiebeleid te voeren om zo meer aanvoer vanuit andere landen dan Rusland moge-

Voor het vinden van deze zeer grote hoeveelheden gas is een Europese energie-unie nodig. bevoorraden. Additionele LNGaanlandingsprojecten zijn ook gewenst.

De Nederlandse situatie kan hierbij als voorbeeld dienen. In de jaren 90 en begin 21e eeuw stonden er drie tot vier LNG-aanlandingsprojecten gepland in Nederland. Onder druk van diverse partijen is er toen besloten om er maar één te laten doorgaan. Deze foutieve analyse van de toenmalige spelers

lijk te maken. Algerije, Qatar, Libië, Angola, Nigeria, Mozambique of zelfs Iran moeten in deze strategie worden meegenomen. Op dit moment is dit nog steeds een utopie. Alle EU-lidstaten zijn alleen bezig met het implementeren van een nationale energiepolitiek, waarbij een gecoordineerde aanpak niet wordt nagestreefd. Het tegendeel wordt alleen

bereikt. De Duitse ‘Energiewende’ heeft de Europese energiemarkt gedestabiliseerd. De onwilligheid van Frankrijk en Italië om samen te werken is ook duidelijk. Het Nederlandse energiebeleid kan alleen nog maar leiden tot grotere destabilisering van het Noordwest-Europese systeem, terwijl de kosten de pan uit rijzen.

De Oekraïense crisis moet nu worden gebruikt om schoon schip te maken. Niet alleen moeten we Europa klaar maken voor grotere instabiliteit in de energiesector, maar tevens moeten we alles eraan gaan doen om de EU zo energieonafhankelijk te maken als maar mogelijk is. Investeringen zijn nodig om de infrastructuur te vergroten, aanvoer van energie te diversifiëren en tevens om de Europese lidstaten ervan te overtuigen (ook Nederland) om alles op alles te zetten om de aanwezige lokale energiereserves (gas, schaliegas, kolen) te gebruiken. Sommige analisten zien de Oekraïne-crisis als mogelijk breekijzer om de EU ervan te overtuigen om schaliegasreserves te gaan winnen. Het lijkt erop dat dit nu langzamerhand weer op tafel kan komen. De Russische kade heeft het Brusselse schip bijna gekeerd. Zonder energieonafhankelijkheid, gebaseerd op nieuwe energiesystemen en diversificatie van aanvoer, zullen we de komende jaren steeds meer worden geconfronteerd met Oekraïense situaties. De Russische beer is los, de kooi is open. ■ UTILITIES 17 nr. 7 - oktober 2014

14_15_17_R_artikel.indd 17

23-09-14 14:22

technologie Perovskiet geeft zonnecel turboboost Een ontdekking zo veelbelovend dat het bedrijf het roer omgooit.

De Britse start-up Oxford PV, een spin-off van de University of Oxford, geeft bestaande silicium zonnecellen een boost met het mineraal perovskiet.

Door het toevoegen van een laag perovskiet aan de huidige zonnecel, krijgt de cel als het ware een soort turboboost. De perovskietlaag verhoogt de conversie-efficiëntie van de silicium zonnecel met bijna twintig procent. In de praktijk betekent dit een efficiëntieverbetering van

maximaal vijf procent tot zeventien procent. Oxford PV hoopt zelfs over niet al te lange tijd twintig procent te kunnen halen. Oxford PV specialiseert

zich in de ontwikkeling van geïntegreerde, semi-transparante dunne filmzonnecellen voor gebouwen. Ze hoopt in 2017 de eerste licenties voor gecoate, stroomopwekkende ramen te verkopen.

In een interview gaf oprichter en directeur Kevin Arthur al aan dat de ontwikkelingen en toepassingen van perovskiet razendsnel gaan: ‘En we staan nog maar aan het begin.

Perovskiet heeft de potentie om de zonne-industrie compleet te veranderen. Het materiaal levert een hoog rendement tegen lage kosten.’

Geprinte zonnecel in aantocht door getint glas naar buiten kijkt. Het materiaal is ook geschikt voor displays van smart phones, tablets en laptops.

De onderzoekers denken dat de marktintroductie een kwestie van tijd is. Silicium is nog steeds erg duur, en de inkt is goedkoop. Bovendien absorberen organische zonnecellen het zonlicht veel beter, ook bij een bewolkte hemel.

iLinqs App Flexibele, geprinte zonnecellen voor ramen en smart phones zijn dicht bij een commerciële introductie. Dat heeft het Australische onderzoeksinstituut CSIRO bekendgemaakt.

Volgens de Britse krant The Guardian liggen de geprinte zonnecellen al anderhalf jaar op het dak van het instituut en de prestaties zijn behoorlijk. Ze zijn nog steeds tien keer minder efficiënt dan gewone zonnecellen met silicium, maar er is goede hoop op verbetering.

De CSIRO is optimistisch over een snelle stap naar de commerciële markt.

Volgens het instituut hebben verschillende bedrijven belangstelling getoond om de technologie te commercialise-

ren. ‘We zijn op het punt beland dat de zonnecellen naar de fabrikant kunnen’, zegt teamleider Fiona Scholes in een interview met de krant.

Geprinte zonnecellen zijn gemaakt van een organische ‘zonne-inkt’ op basis van polymeren, die zonlicht absorbeert en omzet in stroom.

De Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation printte vorig jaar de eerste prototypes op A3-formaat.

Het laagje wordt vervolgens aangebracht op een dunne, flexibele ondergrond, zoals plastic. Zelfs dan is het materiaal nog steeds zo dun dat de velletjes, geplakt op een raam, het zicht niet belemmeren. Het is alsof je

Wanneer u dit icoon bij een afbeelding ziet staan, dan kunt u het bijbehorende filmpje bekijken door met uw smartphone de foto te scannen.

Hoe werkt het?

• Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’.

• Start de app op uw smartphone of tablet.

• Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst.

• Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet.

18 UTILITIES nr. 7 - oktober 2014

18_19_J_technologie.indd 18

23-09-14 14:23

Water ontzilten met zonne-energie Uit een onderzoek van MIT (Boston, VS) blijkt dat het mogelijk moet zijn met zonnepanelen en accu’s water te ontzilten. Dit water kan vervolgens worden gebruikt als drinkwater.

Dit zou een uitkomst kunnen bieden voor afgelegen dorpen met slechte drinkwatervoorzieningen.

De ontziltingsmethode verloopt via elektrodialyse en is een relatief goedkope optie voor de drinkwatervoorziening van afgelegen dorpen.

Als voorbeeld wordt in het tijdschrift Desalination India aangehaald.

Volgens Amos Winter en promovenda Natasha Wright van MIT verbruikt elektrodialyse half zo veel elektriciteit als andere methoden verbruiken.

De besparing op zonnepanelen en tijdelijke energie-opslag wordt dan zo groot dat ze compenseert voor de hogere aanschafkosten van de elektrodialyse-installatie.

Dit ontziltingsproces zou volgens de onderzoekers kunnen worden ingezet in kleine dorpen met zo’n twee- tot vijfduizend mensen. Die dorpen zijn veelal niet aangesloten op het elektriciteitsnet, waardoor energie een relatief grote kostenpost is.

Door de slechte smaak van grondwater gebruiken veel mensen liever oppervlaktewater met alle risico’s op bacteriële besmetting van dien. Door het grondwater te ontzilten zijn er minder risico’s voor de gezondheid.

Lufthansa vliegt op suiker Een toestel van de Duitse luchtvaartmaatschappij Lufthansa heeft een vlucht gemaakt op een mix van kerosine en biobrandstof van rietsuiker.

De luchtvaartmaatschappij test sinds vorig jaar de biobrandstof Farnesene, gemaakt van gefermenteerde rietsuiker. Farnesene is ontwikkeld door de Franse oliemaatschappij Total Oil en het Amerikaanse biotechbedrijf Amyris.

De biobrandstof heeft, vanwege het gebruik van rietsuiker als grondstof, in april van dit jaar het certificaat Roundtable on Sustainable Biomaterials (RSB) gekregen.

Vergeleken met kerosine is de CO2uitstoot van Farnesene zo’n tachtig procent lager. De vlucht is het ver-

volg op het BurnFAIR-project van Lufthansa, waarin over een periode van zes maanden testvluchten zijn uitgevoerd. Het toestel vloog van Frankfurt naar de luchthaven BerlijnTegel. Het is de eerste vlucht in de Europese dienstregeling waarbij deze mix van biobrandstof is gebruikt.

GOL Airlines, de op een na grootste luchtvaartmaatschappij van Brazilië, had op 30 juli dit jaar de primeur.

Lufthansa bekijkt ook de mogelijkheid om de olieproducerende plant Jatropha te exploiteren. Dit is een plant die in de tropen en subtropen voorkomt. Hiervoor heeft Lufthansa een overeenkomst getekend met de Duitse bio-energieconsultant JatroSolutions.

Van het grondwater kan na de elektrodialyse negentig procent worden gebruikt als drinkwater, terwijl dit bij andere methodes rond de vijftig procent was.

Begin volgend jaar hopen Wright en Winter een prototype af te hebben om mee te gaan testen in India.

Waterstof maken met stroom van een batterij Wetenschappers van Stanford University hebben een goedkope en efficiënte manier gevonden om waterstof te produceren. Met slechts het gebruik van een 1,5 Volt AAA-batterij en een emissievrij apparaatje wisten zij op kamertemperatuur water te splitsen in waterstof en zuurstof.

Deze nieuwe waterelektrolysemethode is relatief goedkoop. Normaal gesproken is het splitsen alleen mogelijk met duurdere edelmetalen zoals platina of iridium. Maar dit apparaat maakt geen gebruik van katalysatoren gemaakt van edele metalen. De elektroden zijn gemaakt van nikkel en ijzer. Door de elektroden op nanoschaal op te bouwen, kregen ze dezelfde positieve eigenschappen als de veel duurdere metalen.

Het Stanfordapparaatje is het eerste apparaat dat het voor elkaar heeft gekregen met katalysatoren van nietedele metalen water te splitsen bij lage voltages. Er wordt daardoor niet alleen bespaard op materiaalkosten maar ook op de energierekening.

Daarnaast kan het apparaat naast het produceren van waterstof ook worden ingezet om chloorgas en natriumhydroxide te maken.

Het enige nadeel van het apparaat is dat de elektroden vrij snel degraderen. De professor denkt echter dat probleem op den duur te kunnen oplossen. Pas dan gaat men ook kijken naar opschaling van het proces. De wetenschappers willen bovendien een stap verder gaan en onderzoeken of het mogelijk is om zonne-energie te gebruiken om water te splitsen.

UTILITIES 19 nr. 7 - oktober 2014

18_19_J_technologie.indd 19

23-09-14 14:23

Neem nu een abonnement op PT Industrieel Management en ontvang gratis het Polytechnisch Zakboek

PT Industrieel Management is het magazine voor de maakindustrie.

Engineering, manufacturing en supply chain management zijn de pijlers onder dit gezaghebbende tijdschrift. Als productiviteit en flexibiliteit uw uitdagingen zijn, dan leest u PT Industrieel Management.

Neem nu een abonnement en profiteer van onze unieke aanbieding!

• Het eerste jaar 50% korting of • Gratis Polytechnisch Zakboek ter waarde van € 175,–

Ga naar www.bimmedia.nl/ptim

19_BIM.indd 1

23-09-14 13:43

Innovation Dock, Rotterdam

Industriewater 2.0 UTILITIES 21 nr. 7 - oktober 2014

21_H_katern_water_cover.indd 21

23-09-14 14:24

HET WATERVISIEPLATFORM KOPPELT DE KETENS De waterwereld is versnipperd, veel te versnipperd naar onze zin. Om

Maar het platform is veel groter. U kunt dagelijks op de site

de schakels in de keten te laten samenwerken, zullen ze elkaar minstens

www.watervisie.com het laatste nieuws volgen uit de wereld van indus-

moeten kennen. Het Watervisieplatform biedt die gelegenheid via hét

triewater. En voor de echte verdieping kunt u terecht bij het vakblad

jaarcongres waar de laatste stand van zaken rondom industriewater

Utilities, dat ook nog een relatie legt met energie. En of dat niet genoeg

wordt gegeven. En waar de watergrootverbruikers, -leveranciers en

is, discussiëren we vier maal per jaar met een expertpanel over de laat-

–experts van zowel het bedrijfsleven als overheden elkaar ontmoeten.

ste trends in proceswater en industrieel afvalwater.

PARTNERS WATERVISIE PLATFORM

Scan de foto en bekijk het filmpje 1) Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’ 2) Start de app op uw smartphone of tablet 3) Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst 4) Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet

Niels Groot Waterspecialist Dow Benelux

Martijn Kruisweg Eco Efficiency & sustainable growth AkzoNobel

LEDEN WATERVISIE PLATFORM

Johan Raap Lector biobased Economy, Avans Hogeschool

Henri Spanjers Prof. Industrieel watermanagement TU Delft

Georg Stockinger Shell Global Solutionsccc

Roy Tummers Directeur Water VEMW

Meer informatie Congresinformatie: Marjolein Veeninga • marjolein@industrielinqs.nl • 020–31 22 791 Partnerinformatie: Anouk Bouwmeester • anouk@industrielinqs.nl • 020–31 22 797

www.watervisie.com 01_A4_watervisieplatform.indd 1

24-09-14 13:24

Water Donderdag 6 november is het weer zover.

Iedereen die zich professioneel bezighoudt met industriewater komt in het Innovatie Dock op de Rotterdamse RDM Campus bijeen om te kijken naar de volgende stap die veel bedrijven nemen in hun industriewaterbeleid. Door de keten te sluiten, grondstoffen of energie terug te winnen en water slim in te zetten in de productieketen, beperkt men de risico’s voor de toekomst.

Tekst: David van Baarle Beeld: Parenco

Industriewater 2.0 De Nederlandse industrie staat behoorlijk onder druk. In China zijn de loonkosten een fractie van die van Europa en de Verenigde Staten. En sinds de Verenigde Staten schaliegas ontdekten, zijn de energiekosten daar ongeveer de helft van die in Nederland. Bedrijven wapenen zich tegen die voldongen feiten door de focus terug te brengen naar de kernprocessen. En waterbehandeling is typisch zo’n proces dat wel degelijk bijdraagt aan de productiekosten, maar dat niet direct een concurrentievoordeel oplevert. Huntsman koos zoals zoveel bedrijven voor uitbesteding van zijn waterbehandeling en vond in Evides Industriewater een partner die zowel het proceswater als de afvalwaterstromen beheerst. Max van der Meer van Huntsman en Markus Flick van Evides Industriewater zullen tijdens Watervisie 2014 beide kanten van de samenwerking belichten en laten zien dat binnen een goed partnership er genoeg ruimte overblijft voor proces- en efficiencyverbetering en zelfs innovatie.

Papierindustrie Wat innovatie betreft, kan de papier- en kartonindustrie een woordje meepraten. De branche verloor dankzij de digitale revolutie weliswaar marktgrootte in

de grafische industrie, maar diezelfde digitalisering betekende een boost voor de verpakkingsindustrie. Want alles wat in online winkels wordt gekocht, moet toch worden vervoerd.

In Nederland zijn 23 bedrijven die in deze industrie ondernemen en daar zit een aantal heel grote bij. Of zoals Michiel Adriaanse van Kenniscentrum Papier en Karton zegt: ‘De jaarproductie van een paar kleine spelers staat gelijk aan de dagproductie van een aantal van de groten.’

Dat de papierindustrie veel water gebruikt, mag duidelijk zijn: papierproductie is in de basis niet anders dan vezels - oud papier en pulp - mengen met water om het water er vervolgens weer uit te halen. ‘Nu zijn de kosten van dat water niet zozeer het probleem’, zegt Adriaanse. ‘Het kost echter wel veel energie om dat water er weer uit te halen, dus energie is leidend bij innovatieprojecten.

Overigens worden vanuit wet- en regelgeving wel degelijk beperkingen gesteld aan de waterfootprint en via het vergunningenbeleid kunnen bedrijven alsnog worden gedwongen hun watergebruik terug te dringen.’

De papierindustrie heeft een aantal convenanten ondertekend waarin ze zich committeert aan energiebesparingdoelen en loopt daarin voor op de

overige branches. Maar Adriaanse wil verder gaan, want het omzetten van afvalstromen in energie is eigenlijk de meest laagwaardige toepassing van het rijke afvalwater. Het proceswater bevat organische materialen die kunnen worden geïsoleerd of geconverteerd in componenten die weer in het eigen proces of in de eigen keten nuttig kunnen worden ingezet. Als je die materialen benut, beperk je de afvalstromen en bespaar je bovendien op chemicaliën die je anders zou moeten inkopen.’

Kringloopsluiting Water is dus een belangrijke drager van grondstoffen en energie, maar als die eruit zijn gehaald, kan het water zelf ook weer in het proces worden gebracht.

Althans, dat blijkt uit onderzoek van Frank Oesterholt van KWR. ‘Technologisch en economisch gezien lijken er maar weinig belemmeringen voor kringloopsluiting. De beperkingen zitten eerder in sociale, bestuurlijke en juridische barrières. Als publieke en private partijen intensiever zouden samenwerken, kunnen ze optimaal gebruikmaken van de infrastructuur en dat levert een win-win-situatie op voor alle betrokken partijen. En daarmee groeit ook de bereidheid tot noodzakelijke investeringen.’ n UTILITIES 23 nr. 7 - oktober 2014

23_P_artikel.indd 23

24-09-14 13:53

WaTEr Hergebruik van water in de industrie staat

steeds meer in de belangstelling. Zelfs in Nederland, waar waterschaarste meestal niet het probleem is, kan sluiting van de kringloop van belang zijn voor een bedrijf. Wat zijn echter de voornaamste factoren die een rol spelen bij het besluit om al dan niet gebruik te gaan maken van een gesloten kringloop, en hoe communiceer je hierover als bedrijf?

Tekst: Frank Oesterholt en Hans Huiting (KWR Watercycle Research Institute) Beeld: Ivar Pelt

De cirkel rond voor water in de industrie Kringloopsluiting is een vorm van waterhergebruik waarbij afval- en rioolwater opnieuw geschikt wordt gemaakt als proceswater bij de industrie. In feite wordt daarbij de kleine ‘man-made’ waterkringloop kortgesloten. De eindzuivering kan een industriële proceswaterzuivering (PWZI) zijn of een communale rioolwaterzuivering (RWZI).

Waarom zouden bedrijven hun waterkringloop sluiten? Daar kunnen verschillende redenen voor zijn, maar de belangrijkste is ongetwijfeld schaarste aan zoet water. Niet typisch iets voor Nederland wellicht, maar de bekende casus van DOW waarbij het effluent van de RWZI de Drie Ambachten in Terneuzen wordt hergebruikt, geeft aan dat lokaal ook in ons land schaarste kan optreden.

Soms kan het effluent ook goedkoper zijn dan andere bronnen of loopt een bedrijf tegen het maximum van de onttrekkingsvergunning aan voor grondwater. Op voorhand zal het gebruik van het ‘eigen’ PWZI-effluent voor een industrie aantrekkelijker zijn dan het gebruik van RWZI-effluent, omdat het direct voorhanden is op dezelfde locatie en omdat de samen-

stelling veel beter bekend is. Veelal is het PWZI-effluent ook niet fecaal belast wat vooral bij de voedingsmiddelenindustrie een belangrijk aspect is. Hergebruik van water in algemene zin en kringloopsluiting in het bijzonder geven een bedrijf een groener en duurzamere uitstraling. Hierbij is overigens de terechte vraag of dat wel in alle gevallen zo is.

Nieuw denkmodel Het sluiten van de kringloop voor water bij de industrie sluit aan bij een nieuw denkmodel voor het managen van waterschaarste bij de industrie dat door William Sarni is geïntroduceerd in zijn boek Corporate Water Strategies (2011). Goed rentmeesterschap voor water in de 21e eeuw vereist volgens hem zeven noodzakelijke veranderingen in hoe we over water denken. Deze zeven nieuwe regels vormen de basis voor het managen van risico’s en kansen op watergebied. Het boek en het denkmodel zijn gebaseerd op de Amerikaanse situatie, maar zijn universeel toepasbaar.

De denkwijze geeft aan dat bedrijven per vestigingslocatie moeten zoeken naar de juiste oplossing voor de

waterproblemen. In de Amerikaanse situatie wordt in dat verband gesproken over de “watershed as building block”. In Europa zou dat vertaald kunnen worden naar het “stroomgebied als bouwsteen”. Het zoeken naar een oplossing voor de waterproblemen gebeurt in overleg met andere stakeholders in het stroomgebied, andere private en publieke organisaties. Voor de industrie is het daarbij essentieel om te zoeken naar meerdere bronnen voor de watervoorziening, zodat de afhankelijkheid van één (publieke) bron minder wordt.

Kringloopsluiting en cascadering (het achtereenvolgens gebruiken van water in verschillende functies) worden daarbij door Sarni expliciet genoemd als hernieuwbare, duurzame bronnen voor zoet water.

Kritieke succesfactoren Enkele jaren geleden heeft KWR Watercycle Research Institute (KWR) in opdracht van een aantal bedrijven onderzoek gedaan naar de (negatieve) drivers en kritieke succesfactoren van kringloopsluiting. Daarbij moet onderscheid worden gemaakt tussen economische, overheidsgerelateerde,

24 UTILITIES nr. 7 - oktober 2014

24_25_26_M_Katern_water.indd 24

23-09-14 16:58

milieugerelateerde en sociale drivers.

Voor de industrie zijn vooral economische drivers van belang, immers kringloopsluiting kan leiden tot belangrijke kostenbesparingen (minder inname van water, minder lozing van water, energiebesparing) en een duurzaam bedrijfsimago, dat indirect de concurrentiepositie kan verbeteren. Vanuit economisch perspectief moet ook rekening worden gehouden met negatieve drivers zoals een zeer beperkt kostenvoordeel, te lange terugverdientijden (ROI) voor de investering die leidt tot kringloopsluiting, kans op schade aan de productkwaliteit en kans op imagoschade.

Uitgaande van informatie van de deelnemende bedrijven zijn als onderdeel van de studie fictieve situaties voor kringloopsluiting opgezet. Hiermee is aangetoond dat kringloopsluiting technisch en economisch haalbaar kan zijn. Die economische haalbaarheid is gebaseerd op de berekening van kosten voor bereiding van proceswater en koelwater uit PWZI- of RWZIeffluent via kentallen. De berekende kosten zijn gebaseerd op ervaringscijfers, die zijn vertaald naar industriele toepassingen en uitgangspunten

(afschrijvingstermijn, redundantie).

Dit leidt uiteraard tot een sterke vereenvoudiging van de werkelijkheid en specifieke lokale omstandigheden zullen altijd een gedetailleerde economische evaluatie noodzakelijk maken.

Als er dan voldoende drivers zijn om kringloopsluiting te onderzoeken en als uiteindelijk besloten wordt om kringloopsluiting te gaan realiseren, wat zijn dan de belangrijkste kritieke succesfactoren? Het blijkt belangrijk om als bedrijf een publieke partner te vinden die bereid is te participeren en eventueel te (co)financieren. Een dergelijke publieke partner kan ook het juridische traject versoepelen. Verder blijkt het belangrijk dat binnen een bedrijf iemand geïnspireerd is door de gedachte van kringloopsluiting en bereid is daarvoor de regie in handen te nemen. Technologisch gezien zijn energiebesparing, door hergebruik van energie gekoppeld aan de kringloopsluiting, en een goede oplossing voor het concentraatprobleem van membraantechnologie kritieke succesfactoren. Ten slotte moet het risico van kringloopsluiting voor de productieprocessen zelf en voor de eindproducten in alle opzichten beheersbaar zijn.

De ‘yuck factor’ Directe kringloopsluiting in de voedingsmiddelenindustrie, zonder tussenkomst van een natuurlijke buffer, roept wereldwijd weerstand op bij het grote publiek.

Bij de meningsvorming over een bepaald industrieel product spreken we over sociale perceptie. De perceptie van het publiek voor een bedrijf is van essentieel belang aangezien een negatieve perceptie kan leiden tot imagoschade.

In 2008 heeft KWR uitgebreid literatuuronderzoek gedaan naar de tevredenheid, voorkeuren en acceptatie van klanten met betrekking tot de drinkwaterlevering. De conclusie is dat het sluiten van de kringloop (voor drinkwater) algemeen niet als een attractieve oplossing wordt beschouwd. Het leidt tot wat de “yuck factor” is gaan heten. Zelfs als het hergebruikte water van de beste kwaliteit is, moet rekening worden gehouden met een emotionele barrière; die is lager als de afstand van de gebruiker tot de bron van het water voor kringloopsluiting kleiner is ofwel gebruikers zijn eerder geneigd om hun eigen afvalwater her te gebruiken dan afvalwater uit een UTILITIES 25 nr. 7 - oktober 2014

24_25_26_M_Katern_water.indd 25

23-09-14 16:58

algemene bron. Waarom zijn er dan toch projecten waarin direct hergebruik van RWZI-effluent als drinkwater wordt geaccepteerd door het publiek, zoals NEWater in Singapore en het Goreangab Water Reclamation project in Namibië? De kritieke succesfactor ligt bij het erkennen van de noodzaak om een allesomvattende oplossing te vinden voor het ontwikkelen van publieke acceptatie en steun.

Wat kan de voedingsmiddelenindustrie leren van de ervaringen in de drinkwatersector? Het heeft geen zin om als producent uit te leggen hoe het proces van kringloopsluiting technisch verloopt. Communicatie over het feit dat kringloopsluiting wordt toegepast, is wel verstandig. Bij het achterwege laten van communicatie loopt men het risico dat mensen er via andere wegen toch notie van krijgen. De kans dat mensen dan emotioneel gaan reageren is veel groter. Het is verstandiger als bedrijf proactief te communiceren over het voornemen zodat vertrouwen wordt opgebouwd en men zich minder zorgen maakt over de productkwaliteit en de eigen gezondheid. Daarbij moeten de overwegingen van het bedrijf om voor kringloopsluiting te kiezen aannemelijk en acceptabel zijn en betrouwbaar overkomen bij het publiek. Het betrekken van het drinkwaterbedrijf bij het uitvoeren van het voornemen tot kringloopsluiting kan bij het publiek extra vertrouwen geven.

Communale kringloop Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) heeft een start gemaakt om de huidige rioolwaterinfrastructuur om te zetten in een meer flexibel systeem.

Het daarbij behorende zuiveringsconcept van modulaire duurzame rioolwaterzuivering (MDR) is Verdygo gedoopt. WBL wil met dat zuiveringssysteem niet alleen inspelen op demografische ontwikkelingen, maar ook op de lokale vraag van water uitgaande van het aanbod op basis van MDR-effluent. Het effluent van de RWZI’s in Limburg wordt nu nog geloosd op oppervlaktewater en via de Maas snel afgevoerd uit

de Provincie. Dat is jammer, want het effluent kan lokaal een bron zijn voor natuurwater, beregenings- en gietwater voor de land- en tuinbouw en proceswater voor de industrie.

In 2013 hebben KWR en WBL gezamenlijk - onder de vlag van TKIWatertechnologie - verkend wat de mogelijkheden zijn om met inzet van MDR’s de integrale waterketen op een optimale manier nieuw in te richten. Dat is gedaan voor twee voorgeselecteerde gebieden in Limburg (omgeving Venlo en omgeving Stein/ Heerlen). Hierbij zijn twee scenario’s uitgewerkt, één uitgaande van de bestaande situatie en één vanuit een groene-weide-situatie en rekening houdend met de watervraag vanuit de natuur, de tuinbouw rondom Venlo en de industrie van Chemelot.

Hiervoor is een GIS-tool gebruikt en een kostenmodel ontwikkeld. Het project heeft geresulteerd in een aantal interessante businesscases voor levering van effluent aan de tuinbouw en aan de industrie.

Ondergrondse opslag Een belangrijke uitdaging bij kringloopsluiting is de variatie in wateraanbod en watervraag in de tijd. Gebruik van de ondergrond als tijdelijke opslag voor water is in dat opzicht een goede optie, meestal afgekort met ASR (Aquifer Storage and Recovery).

Door op die manier de ondergrond te gebruiken kan een strategische zoetwatervoorraad worden aangelegd voor de productie van proceswater op termijn. Het is een geschikte methode voor het terugdringen van zoute kwel als gevolg van intrusie van zout water. De Stichting Waterbuffer maakt zich sterk voor ondergrondse opslag van zoet water, en ziet het als een belangrijk manier om tot een toekomstbestendig watersysteem te komen en probeert het onderwerp op de bestuurlijke agenda’s te krijgen.

Toekomstbeeld Technologisch en economisch gezien lijken er maar weinig belemmeringen voor kringloopsluiting. De focus moet vooral worden gelegd op de menselijke (sociale) en bestuurlijke aspecten,

zoals het creëren van bewustwording van mensen - zowel medewerkers bij de industrie als particulieren - zodat men overtuigd raakt van de noodzaak en de voordelen van kringloopsluiting.

Verder is focus nodig op het verlagen van juridische barrières bij de lokale overheid, bijvoorbeeld in relatie tot het lozen van concentraatstromen. En ten slotte op het bevorderen van de publiekprivate samenwerking zodat optimaal gebruik wordt gemaakt van win/win-situaties voor alle lokaal betrokken partijen. Dat leidt vervolgens ook sneller tot bereidheid voor het doen van de noodzakelijke investeringen.

Het sluiten van de waterkringloop mag niet leiden tot een grotere impact op het milieu in vergelijking met de bestaande watervoorziening of andere alternatieve waterbronnen. Dit betekent impliciet dat bij kringloopsluiting waterbesparing geen doel op zich moet zijn, maar integraal moet worden beschouwd met energiebesparing. Het is goed te beseffen dat de milieu-impact van water veel lager is dan die van energie.

Omdat voor een dergelijke integrale beschouwing een specifiek instrument ontbreekt, wordt op dit moment de duurzaamheid van kringloopsluiting nog onvoldoende vastgesteld en nog niet als criterium meegenomen bij de besluitvorming.

Kunnen we in de toekomst een verdere toename van kringloopsluiting verwachten? En zo ja, hoe snel zal die toename gaan? Naast de kritieke succesfactoren zullen ook toekomstige ontwikkelingen een rol spelen.

Bijvoorbeeld de snelheid waarmee kosteneffectieve methoden (bron of end-of-pipe) worden ontwikkeld voor de verwijdering van zogenaamde emerging substances uit het effluent van rioolwaterzuiveringsinrichtingen.

Of de snelheid waarmee zich de klimaatverandering voltrekt en de gevolgen daarvan merkbaar worden.

Resteert overigens nog een interessante kwestie die moet worden beantwoord, namelijk of RWZIeffluent gratis ter beschikking staat of dat er een prijs voor moet worden betaald. n

26 UTILITIES nr. 7 - oktober 2014

24_25_26_M_Katern_water.indd 26

23-09-14 16:58

WatEr Steeds meer industriële bedrijven profiteren

van de innovatiekracht van de watersector. Tijdens Watervisie 2014 gaan we weer op zoek naar de Water Innovator of the Year. We hebben alvast een aantal innovatieve ontwikkelingen van het afgelopen jaar op een rij gezet. Of ze allemaal meedingen naar de titel, is de vraag. Ze zouden het volgens ons wel moeten doen.

Tekst: David van Baarle

Efficiency en duurzaamheid stuwen innovatie watersector thermische druk hydrolyse levert meer energie op De rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) Hengelo gaat een innovatieve techniek gebruiken om biogas terug te winnen uit het rioolwater. De rwzi van Waterschap Vechtstromen is namelijk in juli gestart met de bouw van een thermische druk hydrolyse (TDH)-reactor. Met deze ‘snelkookpan voor zuiveringsslib’ produceert het waterschap meer biogas, dat wordt omgezet in elektriciteit.

Het waterschap Vechtstromen investeert ruim dertien miljoen euro in de bouw van de thermische druk hydrolyse-reactor. In een TDH-reactor wordt het zuiveringsslib ‘gekraakt’ door het kortdurend onder hoge

temperatuur aan hoge druk bloot te stellen. Hierdoor wordt meer biogas uit het slib geproduceerd en levert het dus ook meer elektriciteit op.

Het is de bedoeling dat als de wkk’s

elektriciteit produceren, deze door de rwzi gebruikt wordt voor haar bedrijfsprocessen. Het overschot wordt aan het elektriciteitsnet geleverd. Op termijn produceert het waterschap zoveel elektriciteit dat daarvan 3.500 huishoudens en bedrijven in hun jaarlijkse energiebehoefte kunnen voorzien.

Naast energie- en milieuwinst resulteert het project op termijn in een verlaging van de jaarlijkse exploitatiekosten van de zuivering met 1,2 miljoen euro. Dit wordt bereikt door de teruglevering van energie maar vooral door de fors lagere kosten voor afvoer en verwerking van het zuiveringsslib.

Papiervezels terugwinnen uit afvalwater Rotterdam Innovative Nutrients, Energy and Watermanagment (Rinew) is een initiatief van gemeente Rotterdam, Hoogheemraadschap Delfland, Waterschap Hollandse Delta en Evides Waterbedrijf. Rinew staat voor het realiseren van innovatief en duurzaam hergebruik van (afval)water en het terugwinnen van

nutriënten en energie met een decentraal zuiveringsconcept.

In juli 2014 zijn de eerste testen met keramische nanofiltratie (kNF) gestart in de onderzoekshal op rwzi Harnaschpolder. Ook worden technieken ingezet om papiervezels (cellulose) terug te winnen uit afvalwater.

Het onderzoek naar de individu-

ele zuiveringsstappen wordt op dit moment verricht in de onderzoekshal op rwzi Harnaschpolder. Als dit de gewenste resultaten oplevert, verhuist de onderzoeksinstallatie naar het Stadshavengebied in Rotterdam. In het Merwe-Vierhavengebied wordt de praktische toepasbaarheid verbonden met het onderzoek.

UTILITIES 27 nr. 7 - oktober 2014

27_28_29_N_Katern_water.indd 27

24-09-14 13:07

Bioplasticfabriek in Friesland in aantocht KNN Bioplastic uit Groningen wil een bioplasticfabriek starten op het terrein van afvalverwerkingsbedrijf Omrin bij het Friese Oudehaske. Het bedrijf heeft al een flink deel van de investering van twaalf miljoen euro bij elkaar gekregen, maar is nog op zoek naar een investeerder.

Het initiatief voor de fabriek is genomen door Anoxkaldnes/Veolia Water en KNN Bioplastic. Omdat met name Friesland interessant is voor vestiging van de pilotplant zijn ook meerdere Friese partijen, waaronder de provincie Friesland, betrokken.

In de fabriek wordt uit organisch afval het volledig afbreekbare biopolymeer PolyHydroxyAlkanoaat (PHA) gehaald.

PHA’s worden vooral gebruikt in consumentenproducten, verpakkingen, cosmetica, farmaceutische en medische applicaties, de land- & tuinbouw en de catering.

Vanwege de afbreekbaarheid van PHA draagt dit project bij aan een oplossing van de zogenoemde ‘plastic soep’ in de oceanen. PHA is een economisch waardevolle grondstof voor de vervaardiging van hoogwaardige producten. Wereldwijd wordt een toename

van de vraag aan PHA’s verwacht.

Ook in (Noord)-Nederland bestaat veel belangstelling voor de ontwikkeling van PHA-toepassingen. De technologie is het laboratoriumstadium reeds lang ontgroeid en is in de periode 2007-2014 uitvoerig in de praktijk getest. Dit pilotproject is het logische vervolg van het met positieve resultaten afgesloten ontwikkelingstraject 2011-2014. Om de pilotfabriek van de grond te krijgen zijn de initiatiefnemers nog op zoek naar nog één of meerdere investeerders. Als het goed is, begint de bouw begin 2015.

Gezamenlijk afvalwater zuiveren in tilburg Vier grote bedrijven in de regio Tilburg gaan gezamenlijk hun afvalwater duurzaam zuiveren. Agristo, CocaCola, Fujifilm en International Flavors and Fragrances ondertekenden een contract met New Waterbusiness Tilburg (NWB) voor de bouw en exploitatie van de waterzuivering. Dit wordt de eerste grootschalige gezamenlijke waterzuivering van bedrijven in Nederland.

De waterzuiveringsinstallatie komt op het terrein van Fujifilm. Naar verwachting start de bouw najaar 2014.

De planning is dat de zuiveringsinstallatie medio 2015 operationeel is. De waterzuivering zal circa 10.000.000 liter per dag ofwel 3.500.000.000 liter afvalwater per jaar verwerken.

Deze gezamenlijke afvalwaterzuivering brengt verschillende voordelen

met zich mee. De nieuwe installatie heeft een laag energieverbruik. Het afvalwater wordt na zuivering als schoon water op het Wilhelminakanaal

geloosd. In de toekomst wordt gekeken naar verder hergebruik van dit water bij de bedrijven of overige duurzame inzet binnen de regio.

NWB bekijkt ook of het slib dat bij de gezamenlijke zuivering vrijkomt kan worden opgewerkt tot biogas. Door het zelf zuiveren van afvalwater door de vier bedrijven, komt er op de communale rioolwaterzuivering Tilburg van Waterschap De Dommel capaciteit vrij. Uitbreiding van deze waterzuivering voor toekomstige Tilburgse activiteiten is hierdoor minder snel nodig. Bovendien gaan de kosten van het zuiveren van afvalwater voor de vier bedrijven omlaag. Ook zorgen de verschillende bedrijfsspecifieke stoffen in het afvalwater van de verschillende bedrijven met elkaar voor een doelmatigere en efficiëntere manier van zuiveren.

WatEr InnovatorS GEzocht In 2013 werd Aquaver Water Innovator of the Year 2013.

Een Water Innovator is een bedrijf, organisatie of een per-

Ook in 2014 gaan we weer op zoek naar waterinnovaties.

soon die/dat het afgelopen jaar een innovatieve technolo-

En daar hebben we uw hulp bij nodig. Hebt u recent een

gie of methodiek heeft ontwikkeld die een grote invloed

nieuwe technologie ontwikkeld of op innovatieve wijze

kan hebben op efficiënter en rationeel watergebruik in

bestaande technologieën samengebracht? Dan kunt u zich

Nederland en mogelijk internationaal.

aanmelden voor de Water Innovator of the Year-verkiezing

De verkiezing vindt plaats tijdens het congres Watervisie,

2014. Kijk voor meer informatie op www.watervisie.com.

op 6 november in het Innovation Dock, Rotterdam.

28 UtILItIES nr. 7 - oktober 2014

27_28_29_N_Katern_water.indd 28

24-09-14 13:07

Mars neemt duurzame waterzuivering in gebruik Chocoladefabriek Mars in Veghel bouwde afgelopen jaar een nieuwe waterzuiveringsinstallatie voor de zuivering van het afvalwater uit de fabriek. De waterzuiveringsinstallatie is in samenwerking met Veolia Water Solutions & Technologies (VWS) Nederland gerealiseerd en maakt gebruik van de nieuwste anaerobe Memthane-technologie. Hiermee zet Mars een belangrijke stap in haar doelstelling om in 2040 volledig duurzaam te produceren zoals opgenomen in haar Sustainable In one Generation (SIG)-programma.

Het anaerobe Memthaneproces is een van de nieuwste technologieën van Biothane . Het afvalwater van Mars wordt biologisch omgezet in hoog calorisch biogas in de Memthanebioreactor.

De biomassa en het gereinigde water uit de reactor worden vervolgens gescheiden door middel van ultrafil-

tratie-units. De biomassa wordt daar opnieuw in de bioreactor gebracht.

Hiermee kan het afvalwater in één enkele processtap bijna volledig worden gezuiverd. Het uiteindelijke gezuiverde

afvalwater wordt geloosd op het riool.

Het biogas dat ontstaat, kan als energiebron worden hergebruikt en voorziet in een behoefte tot ongeveer tien procent van de energievraag.

Energie-efficiënte waterontzilting via elektrospray High Voltage Water zegt het energieverbruik en de investeringskosten van thermisch ontzilten drastisch omlaag te kunnen brengen. Hiervoor maakt men gebruik van techniek die inktjetprinters gebruiken om inkt op het papier te sprayen. De druppels worden daarbij geladen en stoten elkaar af, waardoor een fijne en gelijkmatige nevel ontstaat.

Een promovendus van toptechnologisch instituut voor watertechnologie Wetsus ontdekte dat dezelfde technologie op veel grotere schaal en met grotere debieten kan worden toegepast voor waterontzilting. Een typische ontziltingsinstallatie werkt met verdampers waar het zoute water op wordt gespoten, waarna het water verdampt en het zout achterblijft. Met elektrospraytechnieken moet het mogelijk zijn om het water veel beter te verdelen over de verdampers, waardoor de warmteoverdracht van de verdampers op het water en daarmee het rendement aan-

zienlijk toeneemt. Bijkomend voordeel van de constante voeding is dat de pijp constant vochtig is, waardoor corrosie geen kans krijgt.

Inmiddels heeft High Voltage Water een kapitaalinjectie van Icos Capital gekregen om zijn technologie verder te ontwikkelen.

UTILITIES 29 nr. 7 - oktober 2014

27_28_29_N_Katern_water.indd 29

24-09-14 13:07

6|11|’14

Innovation Dock, Rotterdam

2014

Industriewater 2.0 Herijk uw waterstrategie Veel industriĂŤle bedrijven hebben zich in Nederland gevestigd

immers een belangrijke drager van warmte, koude en waardevolle

vanwege de gunstige omstandigheden zoals de beschikbaarheid

grondstoffen.

van goedkoop en schoon water. De wereldbevolking neemt

Tijdens het watervisiecongres kijken we naar Industriewater 2.0.

toe en dus de druk op grondstoffen zoals water. Door

We laten zien dat bedrijven die hun waterhuishouden onder

klimaatverandering is er meer kans op grote perioden van

controle hebben minder risico lopen en geld besparen.

droogte en als de wetgever beperkingen stelt aan het onttrekken van grond- of oppervlaktewater ontstaat waterstress. Water is

Kijk voor het actuele programma op www.watervisie.com

People De wereldbevolking neemt toe en daarmee de

Initiatiefnemers:

druk op onze grondstoffen. De belangrijkste grondstof voor de mens, water, is tevens een belangrijke utility voor de industrie.

Planet Veel industriĂŤle bedrijven anticiperen op die waterschaarste en zorgen ervoor dat hun waterverbruik

Partners watervisie platform:

steeds minder nadelige invloed heeft op het milieu.

v

Profit Door goed te kijken naar de waarde van water in de keten kunnen bedrijven veel geld besparen. Bovendien

Bedrijfslid watervisie platform:

is water ook voor de industrie van levensbelang en het gebrek eraan kan tot grote verliezen lijden.

03_spread_watervisie.indd 2

24-09-14 13:48

31.indd 1

24-09-14 14:10

product & oplossing ATEX junctionboxen

➧

Sinds begin dit jaar heeft Eurotronic zijn leveringsprogramma uitgebreid met de vertegenwoordiging van Abtech junctionboxen. Abtech (Sheffield, UK) heeft sinds 1970 wereldwijd een uitstekende naam opgebouwd als fabrikant van junctionboxen op basis van een brede range van materialen, zoals GRP, RVS & aluminium. De mogelijkheden voor HV-junctionboxen zijn uniek in de markt.

Zo kan Abtech deze High Voltage junctionboxen produceren tot 52 kV voor gebruik in zone 1. Interessant zijn ook de ‘hybride’ High Voltage boxen, waar in afgescheiden delen van dezelfde box, zowel spanning als optische verbindingen kunnen worden afgemonteerd. Aan afdichting wordt door Abtech veel aandacht gegeven. Zo houden de RVS- en GRP-boxen voorzien van keramische aansluitterminals het tot drie uur uit bij een temperatuur van 950 graden Celsius. Ook zijn er IP68-oplossingen leverbaar tot een waterdiepte van 100 meter. www.eurotronic.nl

Omzetters

➧

TDK Corporation introduceert de TDK-Lambda iJB-serie 60 A SMD DC-DC omzetters zonder galvanische isolatie voor toepassingen bij hoge stroomsterktes. Deze compacte POLmodules hebben een bijzonder grote vermogensdichtheid en efficiënte werking, van lage tot volledige belasting.

Ze zijn geschikt voor lezen en schrijven via de PMBus en worden digitaal geregeld. Hierdoor zijn ze zeer flexibel en kunnen op maat worden gemaakt voor tal van toepassingen, zoals communicatie-, test-, broadcast- en industriële apparatuur.

De iJB-serie zet lokale 8 tot 14 VDC

busspanningen om tot uitgangsspanningen van 0,6 tot 2,0 V met een rendement van 93 procent. Dit gebeurt met een setpoint nauwkeurigheid van 0,5 procent en een uiterst nauwkeurig uitlezen van de stroomsterkte. De ‘digital adaptive control’ voorziet hierbij in een brede externe belastingscapaciteit.

Met dimensies van 26,8 x 24,1 x 9,7 millimeter hebben de iJB-voedingsmodules een hoge vermogensdichtheid en zijn ze in staat om zonder problemen parallel schakelen te ondersteunen met interleaving voor implementatie in toepassingen met grotere stroomsterktes. www.tdk-lambda.com

Precisiemarkerontvanger

➧

32 UTILITIES nr. 7 - oktober 2014

32_33_G_product oplossing.indd 32

De nieuwe reeks precisieontvangers van Radiodetection bouwt verder op de hoogwaardige en ergonomische prestaties van de RD7000+- en RD8000platforms, waarbij de mogelijkheid toegevoegd wordt om RF-markers te detecteren, ook bekend als EMS of Omnimarkers.

Deze nieuwe markerontvanger, beschikt over een uniek automatisch marker dieptemeetsysteem, waardoor een handmatig proces in twee stappen niet langer nodig is, alsmede gecombineerde utiliteits- en markerlokalisatiemodus, wat zorgt voor snellere en nauwkeurigere onderzoeken.

Interfacing met kaarten en GIS-systemen is een eenvoudigere taak dankzij de interne GPS-opties en handige Bluetooth- en USB-connectiviteit.

De optionele interne GPS-functie van de RD8000-reeks biedt lokalisatieprofessionals de mogelijkheid positionele gegevens toe te voegen aan onderzoeksmetingen zonder daarvoor extra apparatuur te gebruiken. USB-connectiviteit biedt een snelle en eenvoudige interface voor kaart- en GIS-systemen. nl.radiodetection.com

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.nl

23-09-14 14:25

Processor ARK-1550 is een slank en monteerbaar, ventilatorloos, ingebed systeem met 4e generatie Intel Core i5-4300U 1,9 GHz/ Intel® Celeron® 2980U 1,6 GHz-processor. De 4e generatie Intel Core i5-dualcore processor, die compatibel is met turboboost, levert een prestatieverbetering van ten minste 190 procent vergeleken met een 3e generatie Intel Core i-platform. ARK1550 is slechts 46,6 millimeter hoog, 50 procent smaller dan algemene,

ingebedde computers; het ventilatorloze ontwerp geeft 24/7 betrouwbaarheid, wat een langere MTBF mogelijk maakt met een stofvrije, geruisloze werking, onderhoudsvrije ventilator, breed bedrijfstemperatuurbereik en meerdere I/O-interfaces. Het beschikt over een volledige EMC (elektromagnetische compatibiliteit) en veiligheidscertificaten (CE/ FCC/ UL/ CCC/ CB/ BSMI). www.advantech.nl

Veilige akoestiek Ecophon werkt van nu af samen met Teensma en Acour om een rustige veilige hygiënische werkomgeving te verzorgen voor industriële producenten.

Nagenoeg iedere producent heeft behoefte aan het terugdringen van geluid op de werkvloer. De geluidsniveaus waarin mensen werken zijn soms schrikbarend hoog. Producenten raken steeds meer bewust van het effect van geluid op medewerkers. De drie samenwerkingspartners willen laten zien dat gehoorschade, verzuim, veiligheidsrisico’s of productiefouten veroorzaakt door lawaai niet nodig zijn. Stille fabrieken hebben aantoonbare positieve gevolgen voor het productieproces én bieden een veiligere en gezonde werkomgeving. www.ecophon.com/nl

Doseerpomp Watson-Marlow Pumps Group introduceert de Qdos 60. Dankzij de nauwkeurigere dosering zorgt deze innovatieve en veelzijdige nieuwe pomp voor kostenbesparingen bij het doseren van chemicaliën. Met de toevoeging van deze pomp biedt de serie nu ook opbrengsten van 0,1 tot 1000 ml/min bij een druk van 7 bar. Een simpele installatie, eenvoudig onderhoud zonder gereedschap en ReNu-technologie garanderen dat de totale gebruikskosten van deze pomp lager zijn dan die van een membraanpomp.

De Qdos 60 maakt randapparatuur overbodig, verhoogt de productiviteit en beperkt verspilling van chemicaliën tot het minimum dankzij meer nauwkeurige, lineaire en herhaalbare dosering dan mogelijk is met conventionele magneetgedreven of motorgedreven membraandoseerpompen. De Qdos 60 kan de kosten van chemicaliën zelfs verlagen wanneer problematische vloeistoffen worden verpompt of wanneer de druk, viscositeit en het gehalte aan vaste deeltjes variëren. www.wmpg.co.uk

WiFi dataregistratie Het monitoren van temperatuur en relatieve vochtigheid is extreem belangrijk bij applicaties waar het over/onderschrijden van vooraf ingestelde alarmgrenzen drastische consequenties kan hebben. Tot nu toe was het monitoren slechts mogelijk met dataloggers of stationaire data-acquisitie. Het grootste nadeel van de stationaire optie is dat deze vaak complex is om te installeren en in uw bestaande IT-structuur geïntegreerd moeten worden. Met Saveris 2 heeft u niet meer nodig dat een standaard webbrowser en WiFi-netwerk. Het systeem registreert temperatuur en relatieve vochtigheid en stuurt vervolgens de meetdata via WiFi naar de beveiligde cloud. www.testo.nl

Explosieveilige smartphone Bartec Nederland introduceert de Impact X, een volwaardige IECEx en ATEX gecertificeerde high-end smartphone, geschikt voor toepassing in zone 1. Het op Android gebaseerde explosieveilige toestel is ’s werelds meest intelligente en robuuste mobiele apparaat dat u momenteel op de markt zult vinden. Bij het ontwerp van de Impact X is speciale aandacht besteed aan de audio- en videokwaliteit waarmee de gebruikers over 3G en Wi-Fi kunnen communiceren. www.bartec.nl/impact-x

Overbelastings­ beveiliging De accumachines van AEG Powertools zijn voorzien van Pro Lithium-Ion accutechnologie. Deze techniek is speciaal ontwikkeld voor de professionele gebruiker en zorgt voor optimale duurzaamheid en maximaal werkplezier. Deze drievoudige beveiliging betekent dat veel voorkomende problemen als oververhitting, overbelasting en over- en onderladen van accu’s tot het verleden behoren. De levensduur, kracht en betrouwbaarheid van zowel de accu als machine worden hiermee enorm vergroot. www.wiltec.nl

Voedingen DIN­rails Ook voor kastenbouwers, OEM’s en bouwers van machines en apparaten met DIN-rails heeft Mean Well een aantal uitbreidingen van het productgamma in petto. Voorbeeld daarvan zijn de EDR-75 en NDR-75 series, zeer voordelige toevoegingen op de succesvolle SDR-75 serie en goed voor 75W uit slechts 32 millimeter breedte op de TS-35/7.5 of TS-35/15 DIN-rail. Ideaal wanneer u op de breedte van uw kast en uw budget moet letten. Daarnaast presenteert Mean Well de nieuwe DRA-40/60 en DRC-40/60 series. Beide hebben een 40W en 60W variant en zijn ontwikkeld om meer economie en flexibiliteit op de DIN-rail te bieden. www.telerex.nl

UTILITIES 33 nr. 7 - oktober 2014

32_33_G_product oplossing.indd 33

23-09-14 14:25

Voetbalveld Brazilië wekt eigen stroom op Het Britse bedrijf Pavegen heeft in samenwerking met Royal Dutch Shell het eerste voetbalveld aangelegd waarbij voetballers hun eigen stroom opwekken.

Het veld ligt in de sloppenwijk Morro da Mineira in Brazilië. Voetballegende en ambassadeur van het project Pelé opende het veld.

Door het gebruik van een nieuwe techniek wordt er tijdens het spelen energie opgewekt uit de beweging van voetbalspelers. Dit wordt gedaan via tweehonderd tegels onder het kunstgrasveld, die de kinetische energie verzamelen en gebruiken voor het verlichten van zes 280-watt LED lampen rond het veld. De tegels kunnen maar twintig procent van de benodigde elektriciteit opwekken; daarom zijn er ook zonnepanelen bij het veld geplaatst. Samen kunnen ze de zes lampen volledig verlichten. Op dit moment kost één tegel vijfhonderd dollar, maar zal met aanpassingen en verbeteringen waarschijnlijk goedkoper worden.

Citaten “Zonder betrouwbare data geen toekomstbestendig waterbeheer” WaterForum Online @novaforum De energieketen in de eemsdelta is winnend mits hybride (centraal en decentraal) en centraal aangestuurd #edv14 Mark Oosterveer (M_Oosterveer)

Dutch Solar bike is in de race

@MaximeVerhagen opent gebouw

Dutch Solar Cycle komt met de eerste zonnepanelenfiets uit eigen land. Het prototype s-bike (self charging en solar) wordt ontwikkeld in samenwerking met de Technische Universiteit Eindhoven en heeft een elektrische trapondersteuning die wordt opgeladen door zonnecellen in de wielen. Het voordeel van een zelf oplaadbare accu is dat er nooit gestopt hoeft te worden om de fiets op te laden. Op dit moment kunnen elektrische fietsen alleen nog maar worden opgeladen bij een stopcontact. De s-bike is nog in ontwikkeling maar wekt al hoge verwachtingen.

Zo heeft de fiets zich weten te plaatsen voor de een-na-laatste ronde van de ASN Bank Wereldprijs. Ook staat de eerste race al in de planning. Volgend jaar juni doet Dutch Solar bike mee aan de Suntrip, een fietswedstrijd voor zonnefietsen ontwikkelaars vanuit de hele wereld. Hierbij zullen de fietsen rijden van Milaan naar Kazachstan, een reis van ruim achtduizend km.

@lidl, eerste in Nederland met

Boyan Slat haalt 2 miljoen op voor schoonmaak oceaan

Forze racing team is planning to

De Nederlandse Boyan Slat is het gelukt om genoeg geld op te halen om zijn project The Ocean Cleanup te starten. De afgelopen maanden hebben ruim 37.400 mensen twee miljoen euro aan het project gedoneerd, dat als doel het opruimen van de plasticsoep in zee heeft. Er bevinden zich op dit moment in de oceanen vijf grote vuilnisbelten. Het probleem is dat dit afval erg lastig op te ruimen is. Via een crowdfundingcampagne op internet lanceerde Boyan zijn winstgevende idee voor het opruimen van het plastic. Zijn unieke plan deed wetenschappers over de hele wereld versteld staan. Op strategische plekken in de oceaan worden nstallaties geplaatst met lange drijvende armen. De in een V-vorm staande armen staan zijn voorzien van lange, ondiepe netten die het plastic uit het water vissen. Het opgeviste plastic wordt opgehaald door een tanker en kan worden doorverkocht voor recycling. Over drie tot vier jaar is als het goed is een operationele pilot af.

cell cars

#energielabel A++++ #bzk #ienm RVO.nl (RVO_Nederland) Water innovators gezocht David van Baarle (@DavidvanBaarle) De NAM over aardbevingen in Groningen: "die waren er altijd al en vroeger accepteerden mensen het gewoon" Ike Teuling (IkeTeuling)

break the record for hydrogen fuel TU Delft (@tudelft) Netbeheerders: 'bommetje' onder stadswarmte snel onschadelijk maken | Energeia Energienieuws Jan Bakker (@Jbakker5) Japan may be short on land, but that's not stopping it investing in floating solar farm Science Alert (ScienceAlert) Prof. Wim Sinke: "Zonne-energie wordt geduchte concurrent voor offshore windenergie" Henri Bontenbal (@HenriBontenbal)

34 UTILITIES nr. 7 - oktober 2014

34_F_wervelingen.indd 34

23-09-14 17:02

agenda Offshore Energy 28 en 29 oktober RAI, Amsterdam www.offshore-energy.biz

Tweedaagse beurs voor bedrijven die werkzaam zijn in de offshore-branche.

Tegelijkertijd is er een congres met zeven technische sessies, vier masterclasses en drie paneldiscussies. Thema van het congresprogramma is: The future in the water. Onderwerpen die aan bod komen zijn onder andere: de toekomst van Noordzee E&P, afsluiten en verlaten van putten, innovaties en veranderingen in de regelgeving. Tijdens de paneldiscussies praten captains of industry bijvoorbeeld over samenwerking in de keten. In een apart programma is er aandacht voor wind- en getijdenenergie.

Watervisie 6 november Innovation Dock, Rotterdam www.watervisie.com

Veel industriĂŤle bedrijven hebben zich in Nederland gevestigd vanwege de gunstige omstandigheden zoals de beschikbaarheid van goedkoop en schoon water. De wereldbevolking neemt toe en dus de druk op grondstoffen zoals water. Door klimaatverandering is er meer kans op grote perioden van droogte en als de wetgever beperkingen stelt aan het onttrekken van grond- of oppervlaktewater ontstaat waterstress. Tijdens het Watervisiecongres op donderdag 6 november kijken we naar Industriewater 2.0. We laten zien dat bedrijven die hun waterhuishouden onder controle hebben minder risico lopen en geld besparen.

Profion Maintenance Linqs: Kennisvalorisatie voor de industrie 6 november FME-gebouw, Zoetermeer www.industrielinqs.nl/pml

Kennisvalorisatie is het benutten van wetenschappelijke kennis in de praktijk.

Deze overdracht en toepassing van kennis wordt over de jaren steeds belangrijker voor het innovatiebeleid van overheden. Universiteiten zetten in op ondernemerschap, ondersteuning en samenwerking met het bedrijfsleven. Waar zet het bedrijfsleven op in? Zijn er al inspirerende voorbeelden van effectieve samenwerking? En minstens zo belangrijk, wat is er nodig bij de bedrijven om er aan mee te werken? Profion Maintenance Linqs gaat op 6 november op zoek naar de juiste link tussen wetenschap en verwaarding.

Nationale Warmte Congres 6 november Lindenberg, Huis voor de Kunsten, Nijmegen www.euroforum.nl/ energie/warmtecongres

Warmte heeft een belangrijke rol in het energieakkoord en de energietransitie naar een duurzame maatschappij. Tijdens dit congres staan de strategische en operationele vraagstukken centraal om de mogelijkheden van warmte optimaal te benutten. U hoort alles over: de nieuwe warmtevisie en de kansen voor de sector, de toekomstbestendigheid van warmte, van monopolie naar een open warmtenetwerk, de warmtewet in de praktijk: de eerste ervaringen, hoeveel warmte wilt u? Over warmte als een bulkgoed of als maatwerk en hoe kunnen we warmte aantrekkelijker maken voor gemeentes, woningcorporaties en woningbezitters?

Duurzaam Geproduceerd 18 november Locatie n.t.b. www. duurzaamgeproduceerd.nl

Het congres wordt georganiseerd door het platform Duurzaam Geproduceerd, dat als missie heeft om de ecologische voetafdruk van producten te verbeteren, en vakblad Utilities. Tijdens de bijeenkomst ligt daarom de focus op hoe verduurzaming van productieprocessen en -ketens kan leiden tot minder milieubelasting, zoals minder CO2-uitstoot of beter gebruik van grondstoffen. Ook is er aandacht voor het duurzame effect van producten op de maatschappij, zoals meer kunststoffen in auto’s die ze daarmee lichter en zuiniger maken. Het is dan helemaal mooi als het ook nog bioplastics zijn.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, postbus 12936, 1100 AX Amsterdam of redactie@utilities.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

35_K_agenda.indd 35

UTILITIES 35 nr. 7 - oktober 2014

24-09-14 14:35

RVS – en stalen tanks - Autoclaven

- Kolommen

- RVS tanks

- Reactors

- Opslagtanks

- Silo’s

- Buffervaten

- Filtertanks

- Druktanks

- Warmtewisselaars

AJK Hydrolift, Industrie Kanaal-Noord 1173, B-3960 Bree Tel. +32 89 46 93 90 email: info@ajkhydrolift.eu Web: www.ajkhydrolift.eu

Advertentie-index UTILITIES Abonnees................................................................................... 36 AJK Hydrolift .............................................................................. 36 BIM Media.................................................................................. 20 BIZZ56 ........................................................................................ 38 Eco Ketelservice Verhuur ............................................................4 Esders .........................................................................................4 Euroforum ........................................................................bijsluiter Evenementenhal Gorinchem ..................................................... 12 Evides ..........................................................................................2

Logisticon Water Treatment........................................................ 39 Market review ............................................................................ 38 MODELEC Data-Industrie .......................................................... 40 Navingo ..................................................................................... 16 Profion Maintenance Linqs ......................................................... 16 Vageri ........................................................................................ 12 Watervisie congres ...............................................................24, 25 Watervisie Platform.................................................................... 34

Utilities.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor _adv_A5liggend_www_uilities.indd 43 36_index_abo_AJK.indd 1

acts

manuf

28-04-14 14:35 15:01 23-09-14

I N

HE T VOL G E N D E

U T I LI T I E S

N U MMER

N UM M E R

8 V ER S C HI JNT WEEK

45

Gas: Nieuw gas

Alles behalve Russisch gas

Decentraal gas

De spanningen rondom de Oekraïne vragen om een tegenreactie van de gaswereld. Europa stelt een Energieminister aan en kijkt naar alternatieve routes om de gasbehoefte van de lidstaten te bevredigen. Maar welke alternatieven zijn voorhanden en wat is de consequentie van de keuzes voor de gasprijs? In de komende editie van Utilities aandacht voor nieuw gas.

Waterschappen, maar ook industriële bedrijven kijken steeds meer naar het opwerken van hun afvalstromen naar biogas. Nu zijn de aantallen kuubs niet heel imponerend.

Maar het leidt er wel toe dat sommige installaties energieneutraal worden. Heeft decentrale gasopwekking de toekomst?

Power to gas

THEMA'S 2015

Er komen steeds meer initiatieven om overtollige elektriciteit om te zetten in waterstofgas. Zowel het consortium Power to Gas Eemshaven als Audi hebben plannen in Nederland om met name de pieken van windenergie op te vangen. Biedt power to gas een goed alternatief voor opslag in batterijen of staat de technologie nog te veel in de kinderschoenen?

1. Watervisie: Industrie- en proceswater 2. Gas: Efficiency en duurzame warmte 3. Energie: Smart grids en smart cities 4. Water: Afvalwater en grondstoffen 5. Gas: Industriële gassen, kennis en innovatie 6. Energie: Energie-efficiency 7. Water: Ketensamenwerking 8. Gas: Nieuw gas

UTILITIES 37 nr. 7 - oktober 2014

37_volgende_nummer.indd 37

24-09-14 13:53

MARKET REVIEW GAS

WATER

Producten

Producten

Jotem Waterbehandeling b.v.

BERMAD Holland Postbus 5130 3295 ZG ‘S-GrAVendeeL tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 e-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

Parelstraat 24 7554 tM HenGeLo tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000Jc tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Lubron Waterbehandeling BV Esders BV dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000Jc tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

dIenSten

Esders BV

Inspectie en Keuringen

Postbus 540 4900 AM ooSterHout nB tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 e-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

OVERIG

Kiwa Nederland B.V. Sir Winston churchilllaan 273 2288 eA rIJSWIJK Postbus 70 2280 AB rIJSWIJK tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

DDM Demontage B.V. Industriële verhuizingen demontage – Sloopwerken transport – Asbestsanering offshore Postbus 253 3454 ZM de Meern tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van UTILITIES, neemt u dan contact op met Jetvertising: Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000

BIZZ56'' De nieuwe standaard in webvertising Presenteer uw bedrijf, innovatie of project volgens de nieuwe standaard in webvertising: BIZZ56”.

Vertel uw verhaal in uw eigen creatieve film van 56 seconden en de boodschap komt aan! Het doordachte stramien van BIZZ56” zorgt ervoor dat u en de filmers zich kunnen concentreren op het communicatieve en creatieve deel van uw boodschap. Bovenal zorgt BIZZ56” voor een snelle, complete en eigentijdse boodschap die de aandacht van uw doelgroep tot het einde vasthoudt. BIZZ56”-video’s zijn multi-inzetbaar: op uw website, via smartphones en tablets en op social media.

Verrijk uw teksten, advertenties en commerciële boodschappen met een BIZZ56” video en integreer tekst, beeld en online voor een crossmediale boodschap.

Meer weten?

Als dit icoon bij een afbeelding staat, bekijk dan het bijbehorende filmpje door met uw smartphone of tablet de foto te scannen met de iLinqs app.

U vindt de gratis iLinqs app in de appstore voor andriod en apple.

BIZZ56”is een product van Movielinqs video & virals. iLinqs is een app van Industrielinqs pers en platform

Neem contact op met Gijs Hoekstra (06 42 24 53 85) of movielinqs@industrielinqs.nl

38 UTILITIES nr. 7 - oktober 2014

_A5_liggend_bizz56.indd 43

23-09-14 14:33

38_marketreview.indd 38

23-09-14 14:34

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING!

Demiwater

Afvalwater

25 JAAR

Koelwater

Olie/Water separatie

Condensaat polishing

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert u: Klant specifieke installaties Ontwerpen in 3D Procesontwerp, Werktuigbouw/Elektrotechniek en Constructie in één hand Optie huur installaties mogelijk Bel of mail gerust en maak gebruik van onze expertise in water.

Logisticon Water Treatment b.v.

Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers, Nederland Telefoon: +31 (0) 184 - 60 82 60 Website: www.logisticon.com

25 JAAR

... vooruitstrevend in SHDSL Ethernet extenders Doorvoersnelheden tot 15,3 Mbit/s over “single” twisted-pair kabel of 30,4 Mbit/s over twee paar (bonded) twisted-pair tot afstanden van 15 km. De geïntegreerde 2-poorts 10/100 Mb L2 Ethernet switch ondersteunt VLAN en QoS. De Ethernet extender beschikt over een RS-232 interface alsmede een USB aansluiting voor oa. systeemonderhoud. Het hoge werktemperatuurgebied (-40°C tot +70°C) alsmede de robuuste behuizing maken de Ethernet extender zeer geschikt voor toepassing in extreem zware omgevingen.

Maak gebruik van bestaande bekabeling en vergroot het netwerk tot ver boven Ethernet limieten.

... committed to perfection.

Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

DDW-142

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

â–˛

digitale bijlagen

7E JAARCONGRES | 6 NOVEMBER 2014 | NIJMEGEN PRESENTING PARTNER

HET NATIONALE

WARMTE CONGRES or: Opening do r Burgemeeste Nijmegen !

Hubert Bruls

U HOORT ALLES OVER: l l l l l l

De nieuwe warmtevisie en de kansen voor de sector De toekomstbestendigheid van warmte Van monopolie naar een open warmtenetwerk, hoe?

Hoe kunnen we warmte aantrekkelijker maken voor gemeentes, woningcorporaties en woningbezitters?

De warmtewet in de praktijk: de eerste ervaringen Hoeveel warmte wilt u? Over warmte als een bulkgoed of als maatwerk

O.a. deze topsprekers, beleidsmakers en praktijkexperts staan op het podium:

Astrid Madsen

HarriĂŤt Tiemens

Bastiaan van Perlo

Gemeente Rotterdam

Gemeente Nijmegen

Huurdersvereniging Amsterdam

Gijs de Man

Martijn Hagens

Aad Correlje

Clingendael International Energy Programme

Stichting Warmtenetwerk

Nuon

Albert Koedam

Expert op het gebied van energiebesparingsconcepten en duurzaamheid woningcorporaties

Annemiek Traag

Gedeputeerde Provincie Gelderland

WWW.EUROFORUM.NL/WARMTECONGRES

Laat u inspireren door interactieve praktijksessies!

CONG

HET NATIONALE

WARMTE CONGRES

09.15 Opening congres door uw dagvoorzitter Maarten Bouwhuis, professioneel dagvoorzitter en bekend van o.a. het nieuwsprogramma BNR Newsradio

09.25 De klant aan het woord!

Hét nationale platform voor alle stakeholders in de warmte sector

De commissie van repliek zal vanuit het perspectief van de eindafnemer/klant hun (kritische) blik delen tijdens het congres: Astrid Madsen, adviseur Programma Duurzaam, Gemeente Rotterdam Bastiaan van Perlo, organisatieadviseur, Huurdersvereniging Amsterdam Albert Koedam, expert/deskundige op het gebied van energiebesparingsconcepten en duurzaamheid voor woningcorporaties, deskundige op het gebied van de Warmtewet

Het Nationaal Warmte Congres is al 6 jaar hét nationale platform voor de warmtesector. Jaarlijks zijn er ruim 100 bezoekers vertegenwoordigd van o.a. het rijk, provincies, gemeenten, warmte(distributie)bedrijven, energiebedrijven, woningcorporaties, projectontwikkelaars, afvalverwerkers, netbeheerders, technologie bedrijven, financiële instellingen, bouwbedrijven & adviesbureaus

09.35 Ontwikkelingen in de internationale energiepolitiek •

Discussieer mee over de toekomstbestendigheid van warmte!

De beschikbaarheid van gas in de toekomst?

• Welke transities gaat dit te weeg brengen in de energiesector?

• Wat zijn de financiële consequenties hiervan?

• Welke kansen biedt de transitie voor warmte?

Aad Correlje, Associate Fellow, Clingendael International Energy Programme

Eén van de centrale thema’s tijdens het congres is de toekomstbestendigheid van warmte.

U hoort de visies van de experts over o.a. onderstaande prangende vraagstukken: • Ontwikkelingen in de internationale energiepolitiek, wat is de beschikbaarheid van gas in de toekomst? En wat betekent dit warmte sector?

• Hoe ziet de energie infrastructuur van de toekomst er uit?

Wat is het perspectief van het gas-, warmte- & elektriciteitsnet?

• Wat is de duurzaamheid van warmte?

• Hoe komen we tot een level playing field voor warmte met kansrijke business modellen?

• Hoe maken we warmte aantrekkelijker voor de eindafnemers?

Van een monopolie naar een open netwerk?

Daarnaast keuze uit verschillende praktijksessies, met o.a.: > Succesvolle praktijkvoorbeelden: leer van de ervaringen in andere regio’s hoe zij warmte succesvol geïmplementeerd hebben > Wat zijn de subsidiemogelijkheden voor warmte, hoe komt u tot een sluitende business case voor warmte > Wat zijn de nieuwste technologische mogelijkheden > Juridisch vragenuurtje over de invoering van de warmtewet, krijg direct antwoord op uw vragen

>>

BEKIJK INTERESSANTE (VIDEO)-INTERVIEWS MET DE SPREKERS OP:

WWW.EUROFORUM.NL/WARMTECONGRES

09.55 De nieuwe warmtevisie •

De uitwerking van het energieakkoord vertaald naar de warmtevisie • Hoe gaan we de openstaande 186 PJ invullen?

Wat is de rol van warmte hierin?

Gijs de Man, voorzitter Stichting Warmtenetwerk

10.15 uur •

Debat: de toekomstbestendigheid van warmte De energie infrastructuur van de toekomst, wat is het perspectief van het gas-, warmte- & elektriciteitsnet?

• Kunnen we zonder een warmte infrastructuur?

• Wat is de duurzaamheid van warmte • Hoe komen we tot een level playing field voor warmte met kansrijke business modellen • Van monopolie naar een open warmtenetwerk, hoe?

Debatleden: Fokke Goudswaard, senior advisor, Duurzame Energie Koepel Bas van de Griendt, manager MVO en Duurzaam Ontwikkelen Bouwfonds Ontwikkeling Pieter Boot, Planbureau voor de Leefomgeving Afgevaardigde Dalkia Herman Exalto, directeur, Eneco Warmte & Koude Henk Dekker, director, Nuon Heat Netherlands Roelof Potters, Sustainable Area Development, Alliander

GRESPROGRAMMA 6 NOVEMBER 2014 11.00

14.10

Coffeebreak

Interactieve sessies

11.30

Tijdens het middagprogramma kunt u kiezen uit interessante sessie op verschillende themagebieden:

Succesvolle samenwerking in de warmteketen – de klant centraal •

Hoe kom je gezamenlijk met je ketenpartners tot een goede en sluitende business case?

• Inspiratie van internationale praktijkvoorbeelden Martijn Hagens, Director Heat Vattenfall Continental/UK, COO Nuon Energy

Succesvolle praktijkvoorbeelden: leer van de ervaringen in andere regio’s hoe zij warmte succesvol geïmplementeerd hebben Financieel: wat zijn de subsidiemogelijkheden voor warmte, hoe komt u tot een sluitende business case voor warmte

11.50

Technologie: wat zijn de nieuwste technologische mogelijkheden

Debat: Hoe kunnen we warmte op korte termijn een aantrekkelijke keuze maken voor gemeentes, woningcorporaties en woningbezitters?

Juridisch: vragenuurtje over de invoering van de warmtewet, krijg direct antwoord op je vragen

•

De kansen en mogelijkheden met warmte in de bestaande bouw?

• Hoe kunnen de woonlasten verlaagd worden met warmte?

• De mogelijkheden met energielabeling?

Debatleden: De Commissie van Repliek en: Pablo van der Laan, strategisch Adviseur beleid en innovatie, Ymere Maya van der Steenhoven, directeur van het programmabureau Warmte en koude Zuid-Holland

Kijk voor alle sessies

>>>

15.30 Coffeebreak

16.00 vervolg interactieve sessies

12.20

16.40

De duurzaamheids- en warmtevisie van regio Nijmegen & Arnhem

Slotspeech: “Hoeveel warmte wilt u? Over warmte als een bulkgoed of als maatwerk.”

Bas Haring, filosoof en schrijver

•

De provinciale vertaling van het energieakkoord Annemieke Traag, gedeputeerde Provincie Gelderland • De gemeentelijke vertaling van het energieakkoord Harriët Tiemens, wethouder Gemeente Nijmegen

Bekijk het video-interview met Harriët Tiemens op www.euroforum.nl/warmtecongres

12.45 Lunchpauze

13.50 Stand van zaken invoering Warmtenet Lex Bosselaar, expert duurzame energie en warmte, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (o.v.b.)

Bekijk diverse (video-)interviews op www.euroforum.nl/warmtecongres

17.00 Afsluiting en borrel

INTERACTIEVE SESSIES

HET CONGRES IS SPECIAAL BESTEMD VOOR:

14.10 > Sessieronde 1

Iedereen die zich bezighoudt met voorbereiding, besluitvorming, uitvoering, ruimtelijke ordening en investeringsbeslissingen t.a.v. warmtebenutting, milieu en energievoorziening en werkzaam is bij: > Gemeenten en provincies > Woningcorporaties > Energiebedrijven > Netbeheerders > Verenigingen voor Eigenaars > Projectontwikkelaars en aannemers > Tuinbouworganisaties > Afvalbedrijven > Waterschappen > Waterleidingbedrijven > Brancheorganisaties

> Warmteweb, resultaten innovatieve pilot Smart Thermal Grid glastuinbouw •

Resultaten van de praktijkstudie naar een warmteweb met een handelsplatform en invoeding met meerdere verschillende bronnen Vergelijking van een smart thermal grid met andere smart energy grids Alternatieve toepassingen in warmte- en koudenetten

• •

Sonja van Vooren, Programma Manager Eneco Warmte & Koude > Vragenuurtje over de invoering van de Warmtewet, krijg direct antwoord op je vragen omtrent: • • • •

Concessies, convenanten, (ontheffing) aansluitplicht Ontzorgconstructies, kleine leveranciers Lig- en legrechten Continuiteit, voorzieningszekerheid

Max Oosterhuis, partner/advocaat Loyens en Loeff N.V.

14.50 > Sessieronde 2 > De toenemende vraag naar koeling vanuit verschillende markten •

Het samengaan van verwarming en koeling Het verschil, de overeenkomsten tussen koeling en warmte in de manier van aanpak en werken De toenemende aandacht voor warmte en koude opslag • •

Aad van Lopik, business development manager flexalen Thermaflex > Duurzame energie en warmtenetten 3.0 in Den Haag • • •

Energiebeleid en een nieuwe structuur Nieuwe concepten voor gemeentelijke regie Samenwerking met de energiewereld

Ted Zwietering, programmadirecteur duurzaamheid Gemeente Den Haag

Raad van Advies Lex Bosselaar, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Rick van Diest, Nuon Sonja van Vooren,Eneco Kees van Daalen, Gemeente Nijmegen en Over Morgen Jannis van Zanten, Afval Energiebedrijf Amsterdam / Gemeente Amsterdam Roelof Potters, Alliander Rick van der Graaf , Energievisie Wim Voogd, Balance

15.30 Coffeebreak

14.50 > Sessieronde 3 > Open Warmtenetten Inmiddels zijn we er aan gewend dat elektriciteits- en gasnetten open zijn voor alle gebruikers. Een onafhankelijke netbeheerder regelt het energietransport voor alle leveranciers die er gebruik van willen maken.

Kunnen warmtenetten ook “open” zijn? Hoe werkt dat? Wat zijn de vooren nadelen? Als netwerkbedrijf ontwikkelt en realiseert Alliander open warmtenetten. In deze sessie licht zij haar beleid toe, en gaat daarover met de aanwezigen in gesprek.

Vorig jaar > 150 bezoekers

Pallas Agterberg, directeur Strategie Alliander

•

> Subsidie en financieringsmogelijkheden voor uw project Welke subsidie en financiering past het best bij uw project?

Hoe bepaalt u de meest kansrijke subsidieregeling of financiering?

We nemen u mee langs de Nederlandse en Europese mogelijkheden •

•

Joost Holleman Holleman, director, Balance/Hudson Financial Incentives

WWW.EUROFORUM.NL/WARMTECONGRES

7E JAARCONGRES | 6 NOVEMBER 2014 | NIJMEGEN

HET NATIONALE

WARMTE CONGRES HOST CITY

PRESENTING PARTNER

In Nijmegen maken Afval- en energiebedrijf ARN, Nuon, Alliander, gemeente Nijmegen en de provincie Gelderland een bijzonder Warmtenet mogelijk. 14.000 woningen in de grote uitbreidingslocaties Waalsprong en het Waalfront worden er op aangesloten en gaan duurzaam verwarmd worden. Het warmtenet levert tot 70 procent minder CO2-uitstoot op ten opzichte van warmtevoorziening met HR-gasketels en is daarmee bijzonder milieuvriendelijk. Het is een belangrijke stap in de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame energie. Het warmtenet draagt sterk bij aan de doelstelling van Nijmegen om in 2045 een energie neutrale stad te zijn.

De landelijke overheid draagt door middel van geld en kennis bij aan het warmtenet Nijmegen en heeft een Green Deal gesloten. Het warmtenet kan ook goed uitgebreid worden naar andere delen van de stad en de regio.

Als presenting partner van het Warmtecongres 2014 heten wij u van harte welkom. Nuon is in Nederland een van de grootste leveranciers van stadswarmte, met warmtenetten in onder meer Almere, Amsterdam, Rotterdam en de regio Arnhem/ Nijmegen. Stadswarmte levert gemiddeld een CO2-besparing van 50 procent op ten opzichte van verwarming door middel van gasketels.

Vanwege de grote volumes en de te behalen milieuvoordelen kiezen steden voor stadswarmte als basis voor hun duurzaamheidsambitie. Ook in de bestaande bouw is stadswarmte vaak de meest logische oplossing bij renovatie. De levering van duurzame koude of koeling maakt steeds vaker deel uit van nieuwe projecten en partnerships.

PARTNERS

MEDIAPARTNERS

NETWERKPARTNERS - metering solutions

PARTNER WORDEN VAN HET CONGRES? Draagt uw organisatie bij aan de warmtesector in Nederland?

Word dan partner van Het Nationaal Warmte Congres en laat de sector kennismaken met uw visie en expertise en ontmoet uw potentiële klanten. U kunt bijvoorbeeld een lezing of sessie verzorgen, aanwezig zijn op de netwerkmarkt, een VIP-meeting aanbieden of op een andere ludieke manier uw organisatie profileren.

Joris van Boxtel, Branding & Eventmanager, j.van.boxtel@euroforum.nl, 040 – 2 974 935 / 06 – 454 186 41

WWW.EUROFORUM.NL/WARMTECONGRES

Postbus 845 | 5600 AV Eindhoven

HET NATIONALE

WARMTE CONGRES Al 6 jaar hét landelijke platform voor de warmtesector 68719

Gegevens onjuist? Retourneren is niet nodig.

Geef uw wijzigingen door aan de klantenservice via www.euroforum.nl

3 MAKKELIJKE MANIEREN OM U AAN TE MELDEN! 1. Via internet: 2. Via e-mail: 3. Telefonisch:

www.euroforum.nl/warmtecongres inschrijving@euroforum.nl 040 - 2 974 974

Bij aanmelding via telefoon of internet verzoeken wij u vriendelijk uw persoonlijke code (geprint bij uw adressering) te vermelden.

Uw inschrijvingsbewijs sturen we u zo snel mogelijk toe.

Als uw e-mailadres bij ons bekend is, ontvangt u de bevestiging van uw deelname binnen een werkdag via e-mail.

Meer informatie Klantenservice: 040 - 2 974 974

Data en locatie 6 november 2014 De Lindenberg Nijmegen Voor routebeschrijving zie: www.euroforum.nl/warmtecongres

Persoonlijk congresadvies Voor inhoudelijke vragen belt u met: Mark Claessens Congresadviseur m.claessens@euroforum.nl | 040 2 972 742

Uw gegevens Wij houden u graag op de hoogte van de ontwikkelingen in uw vakgebied. U bent daartoe opgenomen in ons adressenbestand of in een bestand dat wij van derden betrekken.

Uw gegevens kunnen verstrekt worden aan derden voor marketingdoeleinden. Kloppen uw gegevens niet of wilt u niet dat anderen deze gebruiken? Geef uw wijzigingen door aan de klantenservice via www.euroforum.nl Euroforum Euroforum is marktleider op het gebied van congressen, opleidingen en trainingen voor professionals en managers bij bedrijven, overheden en non-profit organisaties. Samen met het Institute for International Research (IIR), Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid (SBO), Nederlands Instituut voor de Bouw (NIB) en Secretary Management Institute (SMI) maakt Euroforum deel uit van Informa. Een wereldwijd congres- en uitgeefconcern genoteerd aan de beurs in Londen. Meer informatie op: www.euroforum.nl Uw investering Werkzaam bij Een overheidsinstelling of woningcorporatie

e 499,-

Overige organisaties

e 799,-

Bent u lid van Stichting Warmtenetwerk?

Dan ontvangt u een extra korting van € 50,- per persoon.

Wilt u met meerdere collega’s komen?

Informeer dan naar de kortingsmogelijkheden bij Mark Claessens, 040 - 2 972 742 mail naar m.claessens@euroforum.nl

WWW.EUROFORUM.NL/WARMTECONGRES