Utilities 08, 2012 by Industrielinqs pers en platform

UTILITIES NUMMER 08 - 2012 • DERTIENDE JAARGANG

LOSSE VERKOOPPRIJS d 18,50

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Aldert Hanemaaijer: ‘Duurzaamheid vraagt om langetermijnvisie’ Energy 4 Next Generations II www.utilities.nl

001_A_Cover.indd 1

29-08-12 14:06

De energiebesparende persluchtoplossingen van Atlas Copco:

Een hogere productiviteit en lagere bedrijfsproceskosten

Atlas Copco is een begrip op het gebied van perslucht en loopt voorop als het gaat om kwaliteit, betrouwbaarheid en innovatie. Ons doel is uw productie te optimaliseren en uw bedrijfsproceskosten te verlagen. Wij maken ons sterk om u de beste energiebesparende persluchtoplossingen te bieden. Zo leveren we samen een bijdrage aan een gezonde toekomst voor onze wereld.

K ONZE STAND OP

5 R 0

E ZO

STA

MMER 05

Wilt u weten wat onze persluchtoplossingen kunnen betekenen voor de verlaging van uw energieverbruik en CO2-uitstoot? Neem dan vrijblijvend contact met ons op. Op basis van uw specifieke situatie krijgt u een advies op maat. Tijdelijke oplossing nodig? U wilt ons product in een proefopstelling testen of u hebt slechts tijdelijk behoefte aan een van onze persluchtoplossingen? Atlas Copco Rental biedt uitkomst. Kijk voor onze verhuurmogelijkheden op www.atlascopcorental.nl of neem contact op via het gratis nummer: 00800 1768 1768. Atlas Copco Compressors Nederland Merwedeweg 7, 3336 LG Zwijndrecht Postbus 200, 3330 AE Zwijndrecht Tel (078) 6230 230 Fax (078) 6100 670 www.atlascopco.nl

Atlas Copco adv 1Utilities A4.indd 1 002_atlas.indd

14-08-12 15:28 16:15 28-08-12

i n h o u d

V E R D E R

Interview

De afgelopen jaren is een keur aan rapporten verschenen over de voordelen van vergroening van de economie. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) inventariseerde een groot aantal van die rapporten en zette de belangrijkste conclusies op een rij. Hoofdauteur van het rapport Aldert Hanemaaijer licht graag toe waarom het wel eens lonend kan zijn om te kiezen voor duurzame energie.

Trending news 6 De top tien van best gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl, met in de top drie de perikelen rond tankopslagbedrijf Odfjell in de Botlek, grootschalige productie van brandstof uit CO2 en het No-Mix Vacuum Toilet dat energie en chemicaliën kan produceren. Technologie 16 De nieuwste onderzoeken en vindingen op het gebied van utilities, zoals een biobatterij die CO2 omzet in aardgas, een wolkenkrabber met waterval die energie opwekt, een brandstofcel die blijft werken, zelfs als de brandstof op is en een doorbraak op het gebied van golfslagenergie. Energie in verkiezingstijd 23 Met de verkiezingen breekt een interessante tijd aan voor Nederland, waarbij ingrijpende en pijnlijke hervormingen op verschillende ‘dossiers’ onontkoombaar zijn voor een nieuw kabinet. De transitie naar een duurzame economie krijgt in veel van de verkiezingsprogramma’s de nodige aandacht. Waar zetten de partijen zoal op in?

Energy 4 Next Generations II Energy 4 Next Generations Designing a Sustainable Future

Amsterdam • Science Centre NEMO • 1 en 2 november 2012

www_E4NG.indd 2

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Trending news Infostroom Energievisie Technologie De energiewet Product en oplossing Wervelingen Agenda In het volgende nummer

5 6 8 15 16 23 28 30 31 33

In het digitale tijdperk domineert de consument de keuze van de producent. Die consument wil mooie en nuttige producten die ook goed zijn voor mens en milieu. Op Energy 4 Next Generations laten wetenschappers, bedrijven en opinieleiders zien dat goed ontwerp van technologie leidt tot duurzame, comfortabele oplossingen.

Regiospecial ZeeuwsVlaanderen

In Zeeuws-Vlaanderen is er grote bedrijvigheid. De regio ontwikkelt zich op het gebied van samenwerking, innovatie en groei van een duurzame industrie. Veel bedrijven zoeken elkaar op, versterken elkaar en werken gezamenlijk aan een duurzame economie. In de regiospecial beschrijven we een aantal van de initiatieven.

29-08-12 11:27

UTILITIES 3 nr. 08 - 2012

003_inhoud.indd 3

29-08-12 15:45

121574_FHI_adv_IA_210x297.indd 1 004_FHI.indd 1

25-06-12 15:29 13:44 28-08-12

Leider gevraagd De politieke strijd is weer losgebarsten en dan is het altijd interessant om de partijprogramma’s tegen het licht te houden. Gelukkig hoef ik dat niet zelf te doen, maar vroeg het Planbureau voor de Leefomgeving aan ECN of het eens kon doorrekenen wat de plannen inhielden voor duurzame energie. Het zal u waarschijnlijk niets verbazen dat in dit staatje de PVV het slechtst presteerde en GroenLinks het beste. ChristenUnie en D66 vallen daarbij ook positief op omdat zij ondanks hun middenpositie duidelijk stelling nemen vóór verduurzaming. Nu sprak ik niet geheel toevallig onlangs een wetenschapper van het Planbureau en die gaf me het idee dat het niet eens zo heel veel uitmaakt welke route wordt gekozen. Als men maar een duidelijke keuze maakt en zich daar minstens een decennium of twee aan houdt. Uiteraard zijn er wel wat randvoorwaarden waaraan de partijen zich moeten houden, zoals de afspraken van veertien procent duurzame energie in 2020. PVV zal die doelstellingen niet halen, maar de partij was toch al anti-Europa. Ook het Democratisch Politiek Keerpunt (DPK) ziet blijkbaar geen heil in het terugdringen van broeikasgassen, maar het valt wel op dat ook het CDA met het huidige programma niet zal voldoen aan de Europese afspraken. Levert dit nu een stemadvies op? Ik denk van niet. Het is de vraag of de plannen naar consistent beleid kunnen worden vertaald. Het Nederlandse duurzaamheidsbeleid kent een historie van subsidies die zo enthousiast werden onthaald dat de overheid de snel weer introk. Daar zijn investeerders van geschrokken. Die groene stip op de horizon, wie durft hem te zetten? Maak daarbij ook de keuze of je nu al meer wilt betalen voor duurzame energie of dat we die rekening liever doorschuiven. Zolang iedereen maar weet waar ze aan toe zijn, kun je daar je kiezers niet mee overvallen. Het vraagt lef om zo’n kostenplaatje voor te spiegelen, maar het is wel eerlijk. Of is dat weer een ondiplomatieke keuze? David.vanbaarle@industrielinqs.nl

COLOFON dertiende jaargang nummer 08 2012 Utilities (10x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793 Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936 1100 AX Amsterdam T: 020 3122 088 F: 020 3122 080 redactie@utilities.nl Hoofdredactie David van Baarle 020 3122 082 Wim Raaijen 020 3122 081 Eindredactie Elise Quaden 020 3122 084 Redactie Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 088

Vaste medewerkers Klaas de Jong, Pieter Pulleman, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Jeroen Akkermans Lay-out Gabriele Köbbemann Traffic Breg Schoen 020 3122 088 Drukkerij MediaCenter Rotterdam, Rotterdam Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Vincent IJff: vincent@jetvertising.nl Abonnementen (incl. BTW) Nederland/België D 132,50 Introductie NL/B 25% D 99,40 per jaar Overig buitenland D 156,50 Proefabonnement 3 mnd D 27,50 Studenten D 40,– Losse verkoopprijs D 18,50

De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) F: 0251-31 04 05

post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

ABONNEMENTENLAND Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonOPZEGGEN neren of www.aboland.nl voor adreswijDit magazine hanteert de opzegregels zigingen en opzeggingen. Abonnemenuit het verbintenissenrecht. Wij gaan tenland is ook bereikbaar via Twitter. er van uit dat u het blad ontvangt uit Stuur uw tweet naar: hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt @Aboland_klanten. uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en Prijswijzigingen voorbehouden. kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen © Industrielinqs pers en platform 2012 na het aantal aangegeven nummers. Niets uit deze uitgave mag worden Opzeggen kan via www.aboland.nl, per gereproduceerd zonder toestemming post of per telefoon. De opzegtermijn van de uitgever. is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum ISSN: 1389-6385 geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per

UTILITIES 5 nr. 08 - 2012

005_commentaar.indd 5

29-08-12 15:49

Trending news op www.utilities.nl

Odfjell trekt boetekleed aan Maandag 2 juli

Het tankopslagbedrijf Odfjell staat al een tijdje in de negatieve publiciteit. Voormalig directeur Geert Eijsink erkent dat er verschillende dingen mis zijn gegaan.

Hij trekt het boetekleed aan, maar wil zaken ook graag in het juist perspectief plaatsen. ‘Ik wil de incidenten die we hebben gehad zeker niet bagatelliseren, maar als je de pers zou moeten geloven dan stroomt benzeen hier door de straten. Het gaat over restemissies in de ordergrootte van parts per million’, stelt hij in vakblad Petrochem. Xavier_richter Petrochem steunt #odfjell propaganda: hoelang houdbaar? #utilities.nl

Grootschalige productie brandstof uit CO2 over twee jaar mogelijk Vrijdag 20 juli

CO2 als grondstof. Op verschillende plaatsen in de wereld wordt onderzocht hoe uit kooldioxide brandstoffen zijn te maken of grondstoffen voor

de chemie. Een onderzoeksteam bij het Freiburger Materialforschungszentrum (FMF) heeft een nieuw proces ontwikkeld voor de productie van methanol, dat over twee jaar op grote schaal inzetbaar moet zijn voor de productie van brandstoffen. Reporter_wimraaijen Kan belangrijk worden! #vnci #utilities.nl

Toilet produceert energie en chemicaliën Dinsdag 3 juli

Wetenschappers van de technische universiteit Nanyang hebben een toilet ontwikkeld die menselijke uitwerpselen omzet in elektriciteit en mest. Tegelijkertijd bespaart het ook negentig procent water. De No-Mix Vacuum

Toilet gebruikt dezelfde vacuümtechniek als wc’s in vliegtuigen, waardoor per beurt slechts 0,2 liter water nodig is om door te spoelen in plaats van de gangbare vier tot zes liter. Het heeft twee aparte kamers om de vloeibare en vaste uitwerpselen te scheiden. Het vloeibare deel gaat naar een apparaat dat er verschillende bruikbare stoffen uit haalt, zoals fosfor, potassium en stikstof. Het vaste gedeelte gaat naar een bioreactor waar het in biogas wordt omgezet. Davidvanbaarle #utilities.nl

Lijkt op de Mobisan

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt. Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

6 UTILITIES nr. 08 - 2012

006_7_E_topics.indd 6

29-08-12 14:07

DSM levert touw voor vliegerzeilen op vrachtschepen Maandag 25 juni DSM produceert vliegertouw voor enorme zeilen op schepen. De voortstuwingskracht van een vlieger is volgens DSM vergelijkbaar met de kracht van de motoren van een Airbus 320. Dat kan op wereldschaal tien ton aan brandstof per dag schelen, vaak ook nog stookolie.

Kleikers Het touw is gemaakt van #Dyneema, het sterkste vezel ter wereld #utilities.nl

Bedrijven verder in duurzaamheid dan overheden Woensdag 4 juli

Op de duurzaamheidstop Rio +20 faalden overheden erin om stevige afspraken te maken. Het bedrijfsleven lijkt hierin verder te zijn. Tijdens de top stelde bijvoorbeeld Microsoft dat het volledig CO-neutraal wil zijn voor het einde van het fiscale jaar 2013. Willrobben Overheid volgt. Altijd. #utilities.nl

Olympisch stadion heeft Nederlands klimaatsysteem Vrijdag 20 juli

Londen had de ambitie om de meest duurzame Spelen ooit te organiseren. Het Nederlandse Imtech heeft een steentje bijgedragen, door het lucht- en klimaatsysteem van het Olympisch Stadion extreem energiezuinig uit te voeren.

maken vaart met 7 Duitsers duurzame energieopslag Donderdag 2 augustus Door de enorme groei aan duurzame elektriciteit in Duitsland zijn veel nieuwe methodes voor energieopslag nodig. Op die manier moeten vraag en aanbod van elektriciteit beter op elkaar af worden gestemd. De Duitse overheid maakte onlangs bekend zestig nieuwe projecten te gaan financieren.

Vier maal zoveel elektrische auto’s in een jaar Vrijdag 20 juli

In het afgelopen jaar is het aantal elektrische personenauto’s op de Nederlandse wegen verviervoudigd, volgens cijfers van Agentschap NL. Begin juli 2011 waren het er nog geen 750 terwijl er sinds eind juni 2012 meer dan 3.000 over de Nederlandse wegen rijden. Eind juni 2012 reden er in Nederland in totaal 4.038 elektrische voertuigen. Tegelijkertijd waren er 1.863 publieke, 1.403 semi-publieke en 34 snellaadpunten voor auto’s.

Teijin Aramid en AkzoNobel winnen Responsible Care-prijs Donderdag 21 juni

Voor het eerst in de geschiedenis van de Responsible Care-prijs heeft de VNCI twee winnaars uitgeroepen. Chemiebedrijven Teijin Aramid in Arnhem en AkzoNobel in Amersfoort ontvangen beide de prestigieuze prijs voor duurzaamheid. Dat werd woensdag 20 juni bekendgemaakt tijdens de VNCI-jaarvergadering in Den Haag. Daarnaast ontving SABIC, dat samenwerkte met Markiezaat Container Terminal (MCT), een eervolle vermelding. Hoekstramarten VNCI-nieuws: Duurzame projecten Teijin en AkzoNobel beloond #utilities.nl

steekt bijna 10 Maersk drie miljard in zuinige containerschepen Vrijdag 10 augustus

Deense rederij Moller Maersk gaat containerschepen maken die efficiënt met brandstof zijn. ‘Transportschepen worden voornamelijk gebouwd met het oog op snelheid’, zegt Odin Kwon, vice-president van Zuid-Koreaanse scheepsvouwer Daewoo. De schepen voor Maersk zullen juist worden ontwikkeld om efficiënter te opereren bij zowel hoge als lage snelheden. Duurzaambedrijfsleven Moller Maersk bouwt ‘Prius van de zee’ #utilities.nl

UTILITIES 7 nr. 08 - 2012

006_7_E_topics.indd 7

29-08-12 14:07

infostroom ‘Geen voedsel meer voor biobrandstof’ Peter Brabeck, de topman van Nestlé, ‘s werelds grootste fabrikant van levensmiddelen, wil niet meer dat voedsel wordt gebruikt voor de productie van biobrandstof. Volgens hem worden de voedselprijzen op deze manier sterk opgedreven en komt er een ongezonde relatie tussen de prijs van voedsel en die van olie. Brabeck zegt in de Zwitserse krant SonntagsZeitung geen tegenstander te zijn van biobrandstof, maar vindt dat die dan op een andere manier geproduceerd moet worden. ‘Het probleem is dat bijna de helft van de Amerikaanse maisproductie en zestig procent van het Europese raapzaad wordt gebruikt voor brandstof’, stelt Brabeck vast. De topman liet weten dat de prijzen die Nestlé in het tweede deel van het jaar moet betalen voor basisgrondstoffen als melk, koffie en cacao zullen dalen. Maar als de situatie rond de prijzen blijft zoals nu, zal het bedrijf op middellange termijn wel de gevolgen merken. Nestlé is bekend van onder meer Nescafe koffie, KitKat-repen en Maggisoep.

‘Bevingen door gaswinning beter voelbaar’ Dat de aardschokken in Groningen door veel mensen zijn gevoeld, is niet zo vreemd. Bevingen als gevolg van gaswinning vinden ‘slechts’ op een diepte van drie kilometer plaats, verklaarde seismoloog Läslo Evers van het KNMI. Natuurlijke bevingen daarentegen komen voor op een diepte van enkele tientallen kilometers. Als gevolg van de gaswinning zijn er in Groningen jaarlijks dertig tot veertig bevingen. Door de gaswinning verandert het natuurlijk evenwicht in de bodem, waardoor de druk langs scheuren in de aarde toeneemt, zegt Evers. Groningen kan getroffen worden door

een beving van maximaal 3,9 op de schaal van Richter, zo blijkt uit berekeningen. De zwaarste schok als gevolg van gaswinning had een kracht van 3,5 en vond plaats in 2006 in de omgeving van Westeremden. Volgens Evers is het niet zo dat er steeds vaker aardschokken zijn. Het aantal bevingen is al jaren stabiel, waarbij er af en toe een zwaardere schok wordt geregistreerd, zegt hij. Een aardschok zoals die van afgelopen tijd voelt volgens de seismoloog alsof er meerdere vrachtwagens door de straat rijden. ‘Ramen beginnen te trillen en beelschermen gaan heen en weer’.

Boren in Zwarte Zee toegestaan Shell krijgt samen met het Amerikaanse ExxonMobil toestemming om naar olie en gas te gaan boren in de Zwarte Zee. Dat meldde de krant Financial Times op basis van verscheidene bronnen. De regering van Oekraïne verkiest daarmee de twee westerse bedrijven boven het Russische Lukoil dat eveneens naar het contract had gedongen. Door het ontsluiten van de energiereserves in de Zware Zee wil Oekraïne minder afhankelijk worden van de Russische leveranties van olie en gas. Shell en Exxon willen de exploratie van het Skifska-veld samen met het Roemeense OMV Petrom en het Oekraïense Nadra ter hand nemen. Het contract zou vandaag officieel bekend worden gemaakt, aldus de bronnen. Het consortium zou in de eerste fase van het project ongeveer 400 miljoen dollar willen investeren. Daarnaast betalen zij ruim 300 miljoen dollar aan de Oekraïense regering voor het recht om later een contract te tekenen voor het delen van de productieopbrengsten. 8 UTILITIES nr. 08 - 2012

008_9_D_infostroom.indd 8

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

29-08-12 15:50

Meer oplaadpunten dan elektrische auto’s In Nederland zijn ruim anderhalf keer zoveel oplaadpunten voor elektrische auto’s, dan dat er daadwerkelijk auto’s zijn. Dat blijkt uit cijfers van ECN. In totaal waren er per 1 januari 2012 1182 elektrische personenauto’s en liefst 1841 oplaadpunten. Dat betekent dat elke eigenaar van een elektrische auto gemiddeld 1,55 oplaadpunten tot zijn beschikking heeft. Nederland lijkt daarmee bewust een overschot te creëren, want in 2010 was de verhouding nog nagenoeg 1 op 1. Toen waren er 395 auto’s en 400 oplaadpunten. Volgens brancheorganisatie BOVAG verandert dat echter snel. ‘Het is mooi dat het zo is, want de infrastructuur loopt

nu voor’, constateert een woordvoerder. ‘Het is een kip-ei-discussie. Uit cijfers van BOVAG/RDC blijkt dat er inmiddels al 1636 elektrische auto’s rondrijden. De productie komt nu op gang, de doorbraak moet komen doordat fabrikanten het als een serieproduct gaan fabriceren.’ ‘Er is bij marktpartijen enorm veel animo voor het aanbieden van oplaadpunten’, vult een woordvoerder van het ministerie van Infrastructuur en Milieu aan. ‘De markt gaat uit van een enorme groei. Nederland is het eerste land met een dekkend netwerk. Dat geeft vertrouwen, want de grootste drempel bij de aankoop van zo’n auto is de vrees zonder stroom te staan.’

Eerste pilot gelijkspanning in gebouwen Joulz heeft onlangs een flexwerk-kantoor in een van haar Rotterdamse locaties ingericht op basis van gelijkspanning. Alle computers en beeldschermen in dat kantoor zijn aangesloten op een kleinschalig gelijkspanningsnet. De realisatie van dit kantoor betreft een pilot om concrete ervaring op te doen met het gebruik van gelijkspanning in gebouwen om zodoende gebouwen verder te verduurzamen. In de pilot wordt gekeken naar de werking van de technologie alsmede de gebruikerservaring. Uiteraard wordt ook gevolgd hoe groot de uiteindelijke energiebesparing is. Directe aanleiding voor Joulz om een pilotruimte in te richten is om de haalbaarheid te toetsen van een gelijkspanningsnet in haar toekomstige nieuwe locatie aan het Willemsplein in Rotterdam. Tim Zijderveld, verantwoordelijk voor de realisatie van het flexkantoor: ‘Joulz heeft zich als doel gesteld haar bedrijfsvoering zo veel mogelijk te verduurzamen. Huisvesting is daar onderdeel van. Daarbij kijken we naar gebruikelijke manieren van energiebesparing en CO2-reductie, maar ook naar wat minder gebruikelijke manieren, zoals een gelijkspanningsnet.’

GroenLinks: meer stroom uit Noordzee GroenLinks is van plan energiebedrijven te verplichten om meer stroom te gaan winnen op de Noordzee. Dat zei lijsttrekker Jolande Sap tijdens een werkbezoek aan een windmolenpark voor de kust van Egmond aan Zee. ‘Vraag in het buitenland naar Nederland en mensen zullen over windmolens, kaas en klompen beginnen. Eeuwenlang hebben wij de wind gebruikt als energiebron. Nu de goedkope olie op is en onze leefomgeving onder druk staat, is het de hoogste tijd om weer terug te grijpen op deze eeuwige bron van groene energie’,

aldus de partijleider. Nu wordt de aanbouw van windmolenparken alleen nog met subsidies gestimuleerd. Volgens GroenLinks werkt dit niet omdat veel ondernemers bang zijn dat de subsidies komen te vervallen. Op dit moment wordt op zee slechts 228 megawatt windenergie opgewekt. De partij wil daarom in de wet regelen dat de energiesector verplicht wordt komend kalenderjaar 500 megawatt aan nieuwe windmolens te bouwen, het jaar daarop 872 megawatt en van 2015 tot en met 2020 elk jaar nog eens 1400 megawatt per jaar.

De nieuwe warmtekrachtcentrale Moerdijk-2 van Essent is weer in bedrijf. In mei werd nog de milieuvergunning voor de centrale vernietigd door de Raad van State. De raad vond dat de provincie Noord-Brabant beter moest uitleggen waarom was uitgegaan van soepeler Europese normen voor uitstoot in plaats van strengere Nederlandse regels. Volgens Essent is sindsdien met de provincie gewerkt aan een nieuwe vergunningsaanvraag. In afwachting van deze vergunning heeft de provincie volgens het bedrijf onlangs een gedoogbeschikking verleend om de Moerdijk-centrale weer in gebruik te nemen, omdat deze ook al zou voldoen aan de Nederlandse regels. Het Duitse energieconcern RWE schrapt de komende twee jaar nog eens ongeveer 2400 banen. De sanering maakt deel uit van een programma dat de winstgevendheid van het bedrijf eind 2014 met één miljard euro moet verbeteren. In dat kader onderzoekt RWE momenteel de mogelijkheden om werkzaamheden te verhuizen of uit te besteden. Het verlies aan werkgelegenheid komt bovenop het eerder aangekondigde verlies van 8000 arbeidsplaatsen. In Nederland en België zijn ongeveer 3800 mensen in dienst. Oekraïne zal in 2012 de capaciteit aan zonne-energie verdrievoudigen tot 600 megawatt. Volgens analisten bouwt het land nieuwe fotovoltaïsche installaties met een totale capaciteit van 1,8 gigawatt. Volgens de Energie Strategie van Oekraïne moet de geïnstalleerde capaciteit in 2030 zo’n 1,5 tot 2,5 gigawatt bedragen. Hiermee ontwikkelt de sector zich veel sneller dan veel andere Europese landen. Energieconcern E.ON herstelt zich van de klap die het vorig jaar kreeg door het besluit van de Duitse regering om alle kerncentrales vervroegd te sluiten. Het bedrijf zag de winst in de eerste jaarhelft ruimschoots verdrievoudigen tot 3,1 miljard euro.

UTILITIES 9 nr. 08 - 2012

008_9_D_infostroom.indd 9

29-08-12 15:50

Interview De afgelopen jaren is een keur aan rapporten

verschenen over de voordelen van vergroening van de economie. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) inventariseerde een groot aantal van die rapporten en zette de belangrijkste conclusies op een rij. Hoofdauteur van het rapport ‘Voorwaarden voor vergroening van de economie in Nederland’ Aldert Hanemaaijer licht graag toe waarom het wel eens lonend kan zijn om te kiezen voor duurzame energie.

Tekst: David van Baarle Beeld: Judith Bogaardt

Groene stip op horizon schept duidelijkheid Het is al vaker gezegd en zeker ook vaker geschreven: vergroening van de economie is niet alleen goed voor het milieu, maar vergroot ook de welvaart. Toch lijkt een omslag naar een echt groene economie niet snel te gaan. Zijn de gevestigde belangen te sterk? Is de wetgeving er niet op ingericht? Speelt de financiering parten of spelen er andere zaken mee? Het Planbureau voor de Leefomgeving adviseert de nationale politiek over milieu, natuur- en ruimtekwesties. Hoewel het bureau officieel valt onder het ministerie van Infrastructuur en Milieu, werkt het planbureau in principe kabinetsbreed. Ook andere ministeries, zoals Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en Buitenlandse Zaken maken gebruik van de expertise van de milieuwetenschappers. Aldert Hanemaaijer is een van die onderzoekers die uit al de beschikbare onderzoeksgegevens de voor de Nederlandse politiek relevante informatie haalt. Wat met die beschikbare informatie en aanbevelingen wordt gedaan, zijn uiteindelijk politieke keuzes. Met de verkiezingen voor de deur wordt het natuurlijk extra interessant 10 UTILITIES nr. 08 - 2012

010_11_13_interview.indd 10

welke instrumenten politici kunnen hanteren om te sturen naar die gewenste groene economie. Die zijn er genoeg. Met stimulering van gewenste technologie en het belasten van milieuvervuilende varianten probeert men al de Nederlandse burger en de industrie de goede richting op te duwen. Bovendien heeft de politiek de macht om wetgeving zo aan te passen dat bijvoorbeeld milieubelastende apparatuur niet meer mag worden verkocht. Andersom komt het overigens ook steeds vaker voor dat oude beperkende wetgeving wordt aangepast om de baan vrij te maken voor groene technologie. Wat denkt u met dit onderzoek te bereiken? ‘We laten zien dat vergroening van de economie een grote en noodzakelijke opgave is. Daarbij geven we aan wat voor- en nadelen van vergroening voor Nederland zijn. Het is niet zo dat we politici van ons gelijk willen overtuigen. We laten alleen zien wat gerenommeerde wetenschappers vinden van bepaalde vraagstukken rondom natuur en milieu. In dit geval helpen we de politieke besluitvorming door de

voor- en nadelen op een rij te zetten en de voorwaarden voor vergroening in Nederland te schetsen. Niet iedere politicus heeft kaas gegeten van milieuvraagstukken, net als dat niet iedere wetenschapper voor de minder ingewijden begrijpelijk kan publiceren. We proberen dan ook wetenschappelijke resultaten te vertalen naar de Nederlandse politiek. Uiteindelijk wil de politiek weten wat voor belang maatschappelijke trends en wetenschappelijke doorbraken voor Nederland hebben.’ U heeft heel wat rapporten doorgespit. Ik kan me voorstellen dat bijvoorbeeld het IEA een andere kijk op vergroening heeft dan Greenpeace. Is er een soort consensus tussen de rapporten te vinden? ‘Dat valt eigenlijk wel mee. Beide organisaties nemen de gevolgen van het klimaatprobleem serieus. De consensus is dat we naar een groene energievoorziening gaan. De weg er naartoe is echter fundamenteel anders. Waar het IEA uitgaat van de bestaande infrastructuur en geleidelijk wil overgaan naar die gewenste verduurzaming, gaat Greenpeace uit van wat maximaal mogelijk is en rede-

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

29-08-12 14:04

neert dan terug naar nu te nemen stappen. Voor beide modellen valt wat te zeggen. Greenpeace vertrekt vanuit het inzicht dat het klimaat slachtoffer is van de manier waarop wij omgaan met onze grondstoffen en wil dat proberen om te buigen. Daarin past geen scenario met kolen en kernenergie. Het IEA maakt zich ook zorgen, maar ziet schoon fossiel en kernenergie wel degelijk als mogelijke onderdelen van een koolstofarme c.q. klimaatneutrale en betaalbare toekomstige energievoorziening.’ Maar dan nog rest de vraag wie we volgen. ‘Dat is aan de politiek. Aan beide keuzes zitten consequenties. Als we sneller willen overgaan naar duurzame energie zullen we daarvoor moeten betalen. Dat zijn ook de argumenten die de bestaande energielobby’s gebruiken; dat energie duurder zal worden bij verduurzaming. Ze verge-

ten echter te melden dat we momenteel niet de daadwerkelijke kosten betalen van de conventionele energiebronnen. Als de effecten voor het milieu zouden worden doorgerekend, reken je met heel andere cijfers. Die rekening krijgen we uiteindelijk wel op ons bord. De wetenschappers zijn het ook wel met elkaar eens dat het voorkomen van milieuschade goedkoper is dan het achteraf repareren van de gevolgen ervan. Daarbij komt dat ook fossiele energie wordt gesubsidieerd. Als je de vergelijking wilt maken tussen de kosten van duurzame en conventionele energie moet je wel met gelijke maten meten.’ Dus energiesubsidies afschaffen. ‘Er zijn wetenschappers die dat zeggen. En ook organisaties als de OESO en zelfs de EU stellen voor om milieubelastende subsidies af te schaffen. Als je minder fossiele brandstoffen wilt inzetten, moet je het gebruik

ervan ontmoedigen, niet aansporen. Men noemt het ook wel perverse prikkels, prikkels die voor het milieu juist averechts werken. Bedrijfstakken zoals de lucht- en scheepvaart worden uit de wind gehouden wat betreft brandstofaccijnzen. Ook het lage accijnstarief voor de energiegrootverbruikers verkleint de marktprikkels om energiebesparende maatregelen te nemen.’ Het gaat dus vooral om keuzes. ‘Ja en de gevolgen van die keuzes zijn vaak pas over een langere tijd merkbaar. Vergeet niet dat de wereldbevolking de komende jaren explosief groeit. Dat krijgt zijn weerslag op de beschikbaarheid van grondstoffen. De investeringen die we nu doen in windof zonne-energie verminderen onze afhankelijkheid van olie en gas. En door te investeren in het verhogen van de efficiëntie in het gebruik van energie en materialen kan de weerUTILITIES 11 nr. 08 - 2012

010_11_13_interview.indd 11

29-08-12 14:04

Prestatiemanagement u bent aan zet!

Congres van NVDO Sectie SUTO en iMaintain

]

[Schrijf u nu in

Woensdag 26 september • De Glazen Ruimte • Maarssen

Prestatiemanagement Goed prestatiemanagement heeft positieve gevolgen voor de totale

en leermechanismen van onderhoudscontracten, in samenwerking met

keten van assetmanager tot toeleverancier. Missie, strategie en

de Universiteit van Amsterdam en de NEVI, nader onderzocht. Vanuit

doelstellingen worden vastgesteld en vertaald naar succesfactoren voor

het perspectief van zowel de opdrachtgever als de opdrachtnemer. De

business units, afdelingen en samenwerkingsverbanden. De resultaten

resultaten, trends en ontwikkelingen naar aanleiding van dit onderzoek

van de NVDO Suto Benchmark 2012 bevestigen dit en staan centraal

delen wij graag met u. Het congres is bedoeld voor functionarissen

tijdens het congres. Onder de noemer prestatiemanagement aan zet

in de waardeketen van opdrachtgever tot en met opdrachtnemer.

worden de succesfactoren van goed prestatiemanagement benoemd,

Iedereen die waarde toevoegt aan een succesvolle samenwerking in

besproken en vertaald naar het contract van de toekomst. In navolging

onderhoudscontracten is bij dit congres aan zet (inclusief diner).

van de Benchmarkstudie heeft de NVDO Sectie Uitbesteden en Toeleveren van Onderhoud (SUTO) de impact van prestatiemeetsystemen Tijd: 10:00 – 21:00 uur Initiatiefnemers:

INFORMATIE: KIKI NELSON Tel.: +31 (0)20–31 22 791 kiki.nelson@industrielinqs.nl

03_A5_prestatie.indd 2 012_eco_prestatie.indd 1

www.i-maintain.nl/prestatie 28-08-12 16:02 29-08-12 10:20

baarheid van de Nederlandse economie toenemen. Bedrijven worden dan minder gevoelig voor prijsstijgingen. Doen andere landen dat beter? ‘Landen zoals Duitsland, Denemarken en China hebben duidelijk profijt getrokken uit het feit dat ze gekozen hebben voor een duurzame route. Nu is lang niet alles even glad verlopen, dus daar kunnen we van leren, maar

wordt gemaakt. Zoals het er nu naar uitziet, kiest de topsector Energie voor een groot aantal duurzame technieken in plaats van zich te focussen op een paar echt voor Nederland veelbelovende technieken. Andere landen hebben daar meer keuzes in gemaakt. Zo heeft Denemarken in het verleden duidelijk voor windenergie gekozen en de Denen spelen nu een belangrijke rol in deze markt.’

‘De consensus is dat we naar een groene energievoorziening gaan. De weg er naartoe is echter fundamenteel anders.’

ze hebben wel een groene stip op de horizon gezet en het beleid voor de lange termijn daarop aangepast. Duurzaamheid vraagt nu eenmaal om een langetermijnvisie die langer duurt dan een regeerperiode. Het vraagt leiderschap om zo’n beslissing te durven maken. Dat zie je ook terug bij de landen die op dit vlak grote sprongen maakten.’ Toch zijn er in Nederland ook wel degelijk initiatieven die energiebesparing en verduurzaming moeten versnellen. ‘De Green Deals die in het leven zijn geroepen door het huidige kabinet kunnen zeker een bijdrage leveren aan het oplossen van knelpunten. In plaats van een zak geld te geven, kijkt de overheid samen met de markt waar de schoen wringt en zoekt men naar oplossingen. Toen er een energiezuinig alternatief was voor gloeilampen in de vorm van led-lampen, liep de markt tegen EU-richtlijnen op wat betreft het verplichte aantal lumen dat de lampen moesten geven. De lampen voldeden dus niet aan de richtlijnen terwijl ze wel hetzelfde zicht gaven. De markt kaartte het probleem aan en de overheid pastte de richtlijnen aan. Heel pragmatisch zonder dat er subsidie aan te pas hoeft te komen. Ook in het topsectorenbeleid zie je dat duurzaamheid steeds meer een rol speelt. Wat je erop kunt aanmerken is dat er niet echt een keuze

De overheid zou ook een rol kunnen spelen in de financiering van duurzame projecten. Misschien geen subsidie, maar een fonds zou wel helpen. ‘Bedenk wel dat het afgeven van garanties voor de financiering van duurzame technologie niet gratis is voor het Rijk. Zeker in tijden waarin bezuinigd moet worden, kan dat wel eens lastig te realiseren zijn. De overheid kan natuurlijk ook een rol spelen in het bij elkaar brengen van partijen. Ontwikkelingsmaatschappijen en pensioenfondsen hebben een langere horizon dan bijvoorbeeld banken. Alleen zoeken die partijen wel naar projecten van enige omvang. Omdat veel duurzame energieprojecten in Nederland te klein zijn, zou je ze

Dat schrikt investeerders af. In het Verenigd Koninkrijk heeft de overheid speciale loketten ingericht voor bijvoorbeeld wind op zee waar alle vergunningen in één keer kunnen worden aangevraagd. Ook is er al ruimte gereserveerd op de Noordzee en in de havens.’ In het kort zoeken we dus een sterke leider die een groene stip aan de horizon durft te zetten. ‘Ik denk dat het wel zou helpen als er een duidelijke koers wordt gevaren. Hoewel het Duitse systeem misschien niet feilloos is, is het wel consistent. Dat is voor investeerders een eerste vereiste, die willen erop kunnen vertrouwen dat hun investeringen renderen. De overheid moet ook duidelijk aangeven wat bij haar taken hoort en wat niet. Bij de infrastructuur heeft de overheid in elk geval een coördinerende rol. Moet er vooral worden ingezet op infrastructuur om de decentrale energieproductie te ontsluiten? Of vooral in een Europees netwerk? Of beide? Vervolgvraag is dan of en in welke mate de overheid ook zelf in deze infrastructuur wil investeren en welk deel door marktpartijen op tafel moet worden gelegd. De discussie rondom een stopcontact op zee werkte vertragend voor de daadwerkelijke realisatie ervan. Ook daar was niet duidelijk wie ging investeren, welke standaarden in verschillende landen werden gebruikt en wie

‘Landen zoals Duitsland, Denemarken en China hebben duidelijk profijt getrokken uit het feit dat ze gekozen hebben voor een duurzame route.’ moeten bundelen en als een project aanbieden. Hetzelfde geldt voor de woningmarkt. Een paar woningen isoleren of van zonnepanelen voorzien zet geen zoden aan de dijk. Een investeringsfonds krijgt pas interesse bij grote volumes. De overheid zou een rol kunnen spelen in het bundelen van die partijen, maar ook in het wegnemen van barrières. Het vergunningentraject is lang en complex en gaat gepaard met vele onzekerheden.

waarvoor verantwoordelijk was. Ik denk dat Nederland veel kennis in huis heeft om een leidende rol te kunnen spelen in de duurzame energievoorziening. Onze studenten doen al jaren mee aan het Solarrace-team en bijna iedere keer komen ze met de eerste prijs thuis. Leer van dat soort successen en gebruik de kennis om ecologisch verantwoorde technologie ook economisch aantrekkelijk te maken.’ n UTILITIES 13 nr. 08 - 2012

010_11_13_interview.indd 13

29-08-12 14:04

[Schrijf u nu

in]

Donderdag 27 september • FME Zoetermeer

Hoe houden we het veilig? Onderhoud is dit jaar veel in het nieuws. Terecht of onterecht wordt het vakgebied vaak genoemd in relatie tot incidenten en onveilige situaties. Maar met een verwachte topdrukte in het stopseizoen van 2013, is de vraag hoe de veiligheid van mensen, milieu en de installaties gewaarborgd blijft altijd legitiem. De werkdruk is hoog, de schaarste aan personeel is groot, communicatie wordt Babylonisch en de publieke opinie begint ook steeds zwaarder te wegen. En dus … hoe houden we het veilig? Op 27 september zal die vraag bij Profion Maintenance Linqs hardop worden gesteld. Met onder anderen Boudewijn Siemons, Managing Director van Vopak Oil Rotterdam BV. Hij zal in zijn rol als voorzitter van Vereniging van Onafhankelijke Tankopslagbedrijven (VOTOB) en lid van de VV stuurgroep praten over de staat van onderhoud en de veiligheidscultuur in de Botlek. Tijd: 15:45 - 17:30 uur

Initiatiefnemers:

Sponsor:

DECONTAMINEREN? Altena Industrial Services B.V. is gespecialiseerd in het chemisch technisch reinigen en decontamineren van industriële installaties. De aanpak is dat wij ter ondersteuning van het operationeel personeel de volledige zorg voor de te reinigen installatie voor onze rekening nemen. Decontamineren van plantequipement voorafgaande aan de Turn Around met als doel de installatie veilig en schoon aan de mechanische contractor te kunnen overdragen. Neem voor meer informatie contact met ons op.

Bel: +31(0)416-670700 WWW.ALTENA.COM

ALS KWALITEIT VOOROP STAAT

03_A5staand_PML.indd 1 014_avans_altena_HOI.indd 64

WWW.INDUSTRIELINQS.NL/PML Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: kiki.nelson@industrielinqs.nl • Tel: 020 - 31 22 791

29-08-12 29-08-12 11:34 11:36

Energievisie Een doorbraak in nucleaire energie of

fusion techniek. Het zou een echte ‘game changer’ zijn in de zoektocht naar manieren om de groei van schone energie in onze energiemix te versnellen. Want dat de energievraag is toegenomen en daarmee ook de behoefte aan alternatieven, is niemand ontgaan. Toch lopen de meningen ver uiteen over de vraag hoe we op een duurzame en sociaal verantwoorde manier aan deze toenemende vraag kunnen voldoen. En de consensus voor een breed gedragen aanpak blijft uit.

Alexander Cramwinckel, Business Analyst Strategy bij Accenture

De zoektocht naar baanbrekende technologieën De opmars van schone energie is sterk afhankelijk van technologische innovaties en de economische haalbaarheid van nieuwe initiatieven binnen de energiesector. Bedrijven die de status quo willen veranderen, moeten daarom flexibel zijn en blijven innoveren met verschillende technologieën. Dit kan door huidige processen schoner te maken, maar ook door het ontwikkelen van baanbrekende innovaties die het gehele speelveld veranderen. Innovaties in de energiesector liggen hoofdzakelijk binnen de conventionele brandstoffen: olie, gas en kolen. Deze investeringen zijn noodzakelijk, want deze energievormen blijven in ieder geval de komende 25 tot 50 jaar nog een prominente rol spelen. Een recent verschenen onderzoek van de National Petroleum Council (NPC) over de transportsector concludeert dat, ondanks optimistische vooruitblikken voor twaalf geprioriteerde en gedifferentieerde technologieën, een CO2-reductie van vijftig procent

in de sector bij lange na niet haalbaar is. Dit onderzoek toont aan dat de huidige R&D-investeringen in de bekende ‘schone technologieën’ niet de gevraagde verandering teweeg zullen brengen. Dat geldt voor zowel conventionele brandstoffen (olie en gas) als renewables. Het onderzoek introduceert dan ook hét vraagstuk van deze tijd: hoe versnellen we de groei van schone energie in onze energiemix? Vooralsnog lijkt een reeks van elkaar versterkende innovaties in de juiste combinatie het meest realistisch. Hierin spelen bijvoorbeeld smart grids een belangrijke rol; het digitaliseren van het energienet maakt de decentralisatie mogelijk in het aanleveren van energie. Deze infrastructuur zal dan ook nieuwe synergieën en mogelijkheden bieden voor verdere ontwikkelingen in decentrale energie en wellicht nieuwe vormen van opwekking bemoedigen. Als smartgrid-technologieën snel de stap kunnen maken van pilotprojecten naar een commercieel

aantrekkelijk en grootschalig aanbod, zal de impact op de energiesector substantieel zijn. Vanuit de vraagkant zijn efficiency en consumentengedrag belangrijk om de toekomstige vraag naar energie te ondervangen. Er zijn veel ontwikkelingen gaande met ‘smart buildings’ en energiebesparende producten voor consumenten. Ook de toenemende aandacht voor onze eetpatronen en voor verantwoord waterverbruik kan vergaande implicaties hebben voor onze energiebehoeftes. Zonder innovaties die de vraag naar energie doen afnemen, worden CO2-doelstellingen niet gehaald. De efficiency-oplossingen moeten ook goedkoop en schaalbaar zijn, omdat juist in de groeiende economieën de grootste vraag voorspeld is. De zoektocht gaat dus nog door naar die revolutionaire technologieën die het energiesysteem daadwerkelijk opschudden. Vooralsnog geen echte ‘game changer’, maar gelukkig worden we ieder jaar weer bewuster, schoner en innovatiever. ■ UTILITIES 15 nr. 08 - 2012

015_energievisie_pagina.indd 15

29-08-12 14:08

technologie Brandstofcel blijft werken, zelfs als de brandstof op is Vanadiumoxide lijkt zeer geschikt voor de opslag van energie. Een nieuwe brandstofcel, die is ontwikkeld door de Harvard School of Engineering and Applied Sciences, maakt gebruik van dit materiaal. In de praktijk kan hij worden gebruikt op plaatsen waar een lichtgewicht voedingsbron nodig is, met de mogelijkheid om even reservevermogen te leveren als de brandstof in de cel opraakt. Het team dat de cel ontwikkelde, werkte eigenlijk met SOFC’s op platinabasis, maar die kunnen een lading niet langer dan vijftien seconde opslaan. Toevoeging van VOx verbeterde dat met een factor 14, en

mogelijk nog langer na doorontwikkeling. De nieuwe brandstofcel zet niet alleen waterstof om in elektriciteit, maar kan ook elektrochemische

energie opslaan, zoals een batterij. ‘Deze dunnefilm SOFC profiteert van recente ontwikkelingen en bevat een nieuw en veelzijdig materiaal’, verklaart Harvard-professor Shriram Ramanathan. ‘Vanadiumoxide (VOx) op de anode gedraagt zich als een multifunctioneel materiaal waardoor de cel zowel energie kan genereren als opslaan. Hij zou zeer geschikt zijn voor onbemande voertuigen’, zegt onderzoeker Quentin van Overmeere. ‘Als het in het veld onmogelijk is om brandstof bij te vullen zou een extra stoot opgeslagen energie goed van pas komen.’

Nieuwe koolstof zonnecel vangt nabij-infrarood licht Een nieuwe zonnecel die volledig van koolstof is gemaakt, gebruikt nabijinfrarode zonnestraling om energie op te wekken. Bijna veertig procent van de zonne-energie die de aarde bereikt, ligt in het nabij-infrarode (NIR) gebied van het lichtspectrum. Conventionele zonnecellen van silicium kunnen dit licht niet omzetten in energie en laten zo een potentiële grote bron van energie links liggen. Een nieuwe zonnecel van wetenschappers van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) lukt het echter wel het licht te gebruiken, waardoor een weg wordt

geopend tot het efficiënter opwekken van zonne-energie. De zonnecel is als enige in zijn soort volledig opgebouwd uit koolstof, één van de meest voorradige grondstoffen ter wereld. De koolstof is in twee variaties in de zonnecel terug te vinden; als zogenoemde koolstofnanobuisjes en als buckyballs. Beide zijn koolstofverbindingen die steeds veelvuldiger worden toegepast en waarvan de prijs dankzij nieuwe productietechnieken steeds verder daalt. Bovendien is slechts een zeer kleine hoeveelheid koolstofnanobuisjes nodig om een

zonnecel te produceren, omdat de lichtabsorptie van het materiaal erg hoog is. De zonnecel is het meest efficiënt in het omzetten van nabij-infrarood licht. Voor zichtbaar licht, en dus het menselijk oog, is het echter transparant, waardoor het dit licht niet kan omzetten in energie. Dit lijkt wellicht een nadeel, maar juist doordat het materiaal transparant is, kan het over bestaande zonnecellen worden geplaatst. Zo ontstaat een zonnecel die vrijwel al het opgevangen zonlicht kan omzetten in energie.

Parkeren op zonne-energie op Aruba Een parkeerplaats met zonnecellen in het wegdek. In navolging van vergelijkbare experimenten op een fietspad in Noord-Holland, wil TNO daar ook mee aan de slag op Aruba. Het nieuwe TNO-filiaal Cariben wil deze proeven toepassen in een volledig

duurzame woonwijk op Aruba. De plannen zijn onderdeel van de voorbeeldfunctie die het eiland wil vervullen. De parkeerplaats levert energie aan de woonwijk. In de toekomst kan de opgewekte energie wellicht worden gebruikt om elektrische auto’s op

te laden. In de duurzame woonwijk worden naast de ‘solarparkeerplaats’ ook proeven gedaan om energie uit rioolwater en afval te halen. TNO wil op Aruba allerlei technieken testen die zijn bedoeld voor de Cariben en de Zuid-Amerikaanse markt.

16 UTILITIES nr. 08 - 2012

016_17_19_J_technologie.indd 16

29-08-12 14:08

Energiedoorbraak: golfkracht optimaal benut Twee universiteiten hebben voor een grote doorbraak gezorgd op het gebied van golfslagenergie. Dit type energieopwekking kan nu eindelijk serieus worden genomen. Een groep wiskundigen en ingenieurs van de University of Exeter en de Tel Aviv University hebben een technologie ontwikkeld waarmee de kracht van aankomende golven voorspeld kan worden. Hierdoor is de apparatuur voorbereid op de golven, waardoor het een maximale hoeveelheid energie kan genereren. Volgens schattingen wordt de energieproductie verdubbeld. ‘Ons onderzoek kan zorgen voor een

grote vooruitgang in het opwekken van hernieuwbare energie uit water’, aldus hoofd onderzoeker professor Guang Li van de University of Exeter. ‘Er zijn veel uitdagingen om deze technologie verder te ontwikkelen, maar dit is al een grote stap voorwaarts.’ Doordat de apparatuur weet met wat voor krachten het moet omgaan, is het

ook bestendig tegen stormen. Hierdoor kunnen de installaties altijd energie opwekken. ‘Het onderzoek richtte zich op de drijvende installaties met bewegende onderdelen, die de energie genereren. Dit is pas de eerste studie waarbij is gekeken naar het tegelijkertijd verhogen van de efficiëntie én het controleren van de krachten’, vertelt Li.

Nieuwe transmissie verbruikt tot 30 procent minder Transmissiefabrikant Punch Powertrain is vergevorderd met de ontwikkeling van een Continu Variabele Transmissie (CVT) met een ingebouwd vliegwiel. Hierdoor moet het normverbruik van wagens met twintig procent kunnen verminderen. Bij stadsverkeer kan dit zelfs oplopen tot dertig procent. Onder andere de Technische Universiteit van Eindhoven (TU/e) werkt mee aan het project. Op een proefstand werkt het principe alvast, en later, bij de implementatie in de auto, kan het gebruik van het vliegwiel schokvrij verlopen.

‘Mede dankzij de nodige investeringen in personeel en technologieën zijn we nu in staat om deze technologie verder te ontwikkelen. De combinatie van CVT en vliegwiel maakt het mogelijk om bij het remmen de anders verloren energie op te slaan in het vliegwiel. Deze energie kan bij acceleraties gerecupereerd worden.’ In de loop van 2013 kan het volledige potentieel van het concept op voertuigniveau worden beoordeeld. Op basis daarvan valt de beslissing over de verdere ontwikkeling naar serieproductie.

Wolkenkrabber met waterval voor energie Olympisch dorp 2016 Een wolkenkrabber met waterval moet de energie opwekken voor heel het Olympisch dorp in Rio de Janeiro tijdens de zomerspelen van 2016. Een ontwerpersteam van het Zwitserse architectenbureau RAFAA Architecture and Design wil de zonne-energiesector naar een hoger niveau tillen door het bouwen van een zelfvoorzienende wolkenkrabber. De gigantische constructie krijgt een plaatsje aan de kust van Rio en moet klaar zijn tegen de Olympische Zomerspelen van 2016.

Overdag wordt energie gegenereerd via zonnepanelen. De energie die gedurende de dag niet benut wordt, zal gebruikt worden om zeewater naar een opslagtank in de toren te pompen. ’s Nachts loopt dat water door enkele turbines zodat ook ‘s nachts wat elektriciteit aan de stad geleverd wordt. Bij speciale gelegenheden transformeert de toren in een immense waterval. Het naar beneden stortende water staat symbool voor de krachten van de natuur.

‘Het project benadrukt de uitdagingen van het dreigende post-olietijdperk’, zegt het architectenbureau op hun website. ‘Het is een boodschap van een samenleving die rekening houdt met de toekomst. De architecturale vorm zelf is minder van belang.’ De toren zal zowel het Olympische dorp als de inwoners van Rio de Janeiro van energie voorzien. De meer avontuurlijke bezoeker kan bungeespringen van op de negentigste verdieping. UTILITIES 17 nr. 08 - 2012

016_17_19_J_technologie.indd 17

29-08-12 14:08

DE VAKBEURS VOOR OPTIMAAL BESPAREN

• Dé nationale energiebeurs • Alles over energie inkopen, duurzame energie en energiebesparing • Laatste nieuws over regelgeving, energiezuinige bouwconcepten en duurzame oplossingen

W NT NIEUU E WEN EV

PASSIEF

MMA PROGRA IE IT S O EXP SHOPS & WORK

EN LT.NL T.N NV EE NEEVN EW B WU F UO O IE B S F S IE A S AS WWWP.P

9 - 11 OKT 2012 BRABANTHALLEN ‘S HERTOGENBOSCH REGISTREER MET CODE 10000543 VIA WWW.ENERGIEVAKBEURS.NL VOOR GRATIS TOEGANG Energie vakbeurs & Energie 2012 @Energievakbeurs (#energievakbeurs)

018_VNU2.indd 1

28-08-12 15:28

Biobatterij zet CO2 om in aardgas Wageningse onderzoekers laten micro-organismen onder invloed van elektrische stimulatie CO2omzetten in CH4, ofwel aardgas. De stroom die hiervoor nodig is, kan komen van duurzame bronnen als wind of zon. De micro-organismen bevinden zich in een zogeheten microbial electrolysis cell (MEC). Een externe stroombron laat elektronen van de anode naar de kathode lopen, die daardoor respectievelijk positief en negatief geladen worden. Op de kathode zit een dunne film met bacteriën, die als katalysator fungeren voor de reactie waarbij CO2 samen met waterstofionen reduceert tot CH4. Om goed te functioneren hebben de bacteriën een elektrische stroom nodig. Het idee voor dit principe is nog

zeer jong. Pas in 2009 bewezen Amerikaanse onderzoekers dat de methode zou kunnen werken. Promovenda ir. Mieke van EertenJansen van de Wageningen Universiteit probeert nu om de methaanopbrengst te verhogen. ‘We werken aan een beter reactorontwerp en we selecteren de microorganismen nog verder uit, want dat is nu nog een gemengde populatie, met veel ongewenste soorten.’ Het maken van methaan uit CO2 en stroom is een manier om overtollige zonne- of windenergie op te slaan. Ook is het gas schoon genoeg om direct aan het aardgasnet te leveren. Overtollig CO2 kan bijvoorbeeld komen uit biomassavergisters, bierbrouwerijen of ammoniakfabrieken.

Doorbraak in technologie voor CO2-verwijdering

Dankzij nieuwe technologie van ECN kunnen energiebedrijven in de toekomst goedkoper en schoner elektriciteit of waterstof produceren uit steenkool of aardgas. Dit perspectief komt in zicht dankzij een doorbraak in de Sorption Enhanced Water Gas Shift (SEWGS)-technologie voor het verwijderen van CO2 uit fossiele brandstoffen. SEWGS is een relatief nieuwe technologie om voor verbranding van een fossiele brandstof CO2 af te vangen, zodat het niet in de atmosfeer terechtkomt. Door een combinatie van chemische reactie en gasscheiding

wordt CO omgezet in CO2 en dan afgevangen met behulp van adsorberend materiaal. De technologie is veelbelovend, maar was duurder dan bestaande scheidingsmethoden. In het laboratorium in Petten zijn onderzoekers er onlangs in geslaagd een nieuw sorptiemateriaal te maken, dat twee keer zo veel CO2 kan opnemen als eerder gebruikte producten. Hiermee wordt de SEWGS-technologie plotseling veel efficiënter en dus goedkoper dan de meer conventionele afvangtechnologieën. Met SEWGS kan nu CO2 worden afgevangen voor slechts zeventien euro per ton. Dat scheelt bijna de helft met de huidige prijs van dertig euro per ton. De verwachting is dat deze prijs in de toekomst nog verder zal dalen. De ontdekking is gedemonstreerd in het Europese project CAESAR, waarin ECN-onderzoekers al vier jaar samen met Britse, Noorse en Italiaanse onderzoekers zoeken naar manieren om de SEWGS-technologie efficiënter te maken. Ze richten zich daarbij op verbetering van de reactor, het proces en het sorptiemateriaal.

Zwavelige batterijelektroden

Onderzoekers van het FraunhoferInstitut für Werkstoff- und Strahltechnik (IWS) in Dresden en hun partners doen onderzoek aan nieuwe materialen voor opslag van elektrische energie. Ze infiltreren bijvoorbeeld een mat van koolstof nanobuisjes (carbon nano tubes ofwel CNT) met zwavel en krijgen op deze manier nieuwe materialen voor elektroden, met een interessante prijs. De hoge capaciteit van het materiaal maakt verdubbeling van de energiedichtheid mogelijk in vergelijking met de huidige verkrijgbare lithium-ionen batterijen. Zwavelkathoden hebben voordelen ten opzichte van de tot nu toe gebruikte elektroden. Aan de ene kant is door de hoge capaciteit van zwavel een grotere energiedichtheid te bereiken, aan de andere kant is zwavel een goedkope, niet giftige en onbeperkt beschikbare grondstof. Zwavel heeft echter maar een gering geleidingsvermogen. Er moet daarom een geleidende matrix worden ingebracht, die het liefst op nanoschaal contacten maakt en zodoende elektrochemisch bruikbaar is. De onderzoekers van het IWS hebben een bijna perfect materiaal voor die toepassing ontwikkeld. Met een simpel proces kunnen ze metaalsubstraten zoals aluminium, nikkel of edelstaal direct op verticaal gerichte koolstof nanobuisjes laten groeien. In deze structuur kan de zwavel worden geïnfiltreerd en dit resulteert in stabiele, compacte elektroden zonder toevoeging van bindmiddelen of andere additieven. UTILITIES 19 nr. 08 - 2012

016_17_19_J_technologie.indd 19

29-08-12 14:08

nu in Schrijf u

Energy 4 Next Generations II Designing a Sustainable Future

Amsterdam • Science Centre NEMO • 1 en 2 november 2012 Locatie: Datum:

Science Centre NEMO Amsterdam 1 november

thema: Sustainable Urban Design 2 november

thema: Sustainable Product Design Onderdeel van: Enlightenmentz-festival Organisatie: Industrielinqs, in samenwerking met NEMO Websites:

www.energy4nextgenerations.com www.facebook.com/enlightenmentz

ook meer voor terugkrijgt. Verschillende onderzoekers en industriële bedrijven begrijpen steeds beter dat de combinatie van design en duurzaamheid straks essentieel is voor hun eigen voortbestaan. Energy 4 Next generations II wil voorbeelden naar voren brengen, waarbij goed ontwerp van beschikbare technologie leidt tot duurzame en comfortabele oplossingen. Daarbij heeft elke dag een andere invalshoek. Op 1 november zal het om duurzame stedelijke ontwikkeling gaan, terwijl op 2 november duurzame productontwerpen met de x-factor centraal staan.

Designing a sustainable future Duurzame keuzes hoeven niet noodzakelijk in te houden dat je inlevert op comfort, design en mogelijkheden. Nieuwe technologie kan zo worden ontworpen dat duurzame producten ook op andere vlakken goed scoren. Soms mag het zelfs iets meer kosten, omdat je er dan

Meer Informatie Congresinformatie: Kiki Nelson • kiki@industrielinqs.nl • 020-31 22 791 Sponsorinformatie: Anouk Bouwmeester • anouk@industrielinqs.nl • 020–31 22 797

www.energy4nextgenerations.com Initiatiefnemers:

A4-spread.indd 2

Mediapartners:

29-08-12 14:00

Dag 1: Sustainable Urban Design

Dag 2: Sustainable Product Design

Centraal op de eerste dag van E4NG staan duurzame

Grote bedrijven kiezen nu al voor duurzame paden die

ontwerpen die rekening houden met de eigenheid van

uiteindelijk hun eigen voortbestaan moeten garanderen.

stedelijke gebieden. Hoe kunnen bouwmaterialen worden

Zo investeert Lego 400 miljoen euro in een Duits

ontwikkeld die moderne en historische steden verduurza-

windmolenpark, om hun blokjes groen te produceren. Een

men terwijl ze rekening houden met bestaande bouw? Met

stap verder gaat het ontwikkelen van compleet nieuwe

verschillende cases & classes biedt het congres inspiratie

producten die innovatieve technologie koppelen aan

voor iedereen die de duurzame ontwikkeling wil versnel-

duurzaamheid, design en comfort.

len. Daarnaast worden tijdens deze dag maatschappelijke

Tijdens de cases & classes geven ontwerpers, technologen

innovaties belicht die ervoor zorgen dat technologische in-

en marketeers inspiratie voor Enlightenmentz: producten die

novaties en duurzame producten ook daadwerkelijk worden

op alle vlakken een goed en verlicht gevoel geven. Producten

doorgevoerd.

die consumenten ook daadwerkelijk de schone keuze bieden.

Doelgroep: Sustainable urban designers, architecten,

Doelgroep: Sustainable product designers, product

bouwbedrijven, woningcorporaties, wetenschappers, indu-

ontwikkelaars, wetenschappers, Industriële managers,

striële managers, beleidsmakers, studenten en technologen

beleidsmakers, studenten, technologen en engineers.

Bevestigde sprekers: Kees Hummelen, FOM; Wijnand

Bevestigde sprekers: Jan Burger, The Coca Cola

Sukkel, WUR; Guido Mul, Universiteit Twente

Company; Albert Polman, FOM Institute AMOLF; Rob van Hattum, VPRO; Han Slootweg, Enexis

Kijk voor het gedetailleerde programma op www.energy4nextgenerations.com

Oproep: Lichtende voorbeelden gezocht voor een duurzame toekomst! Science Centre Nemo zoekt met de organisatie

Een Urban Enlightenment is een concept of ontwerp

van Energy 4 Next Generations en partners, vier

voor de stedelijke omgeving die bestaande of nieuwe

lichtende voorbeelden voor een duurzame toekomst.

steden aanmerkelijk verduurzamen, zonder het leefplezier

Deze Enlightenmentz zijn toppers op het gebied van

en bijvoorbeeld bereikbaarheid geweld aan te doen.

productdesign, innovatieve duurzame productie, Voor de verkiezing “Enlightenmentz of the Year” is

stedelijk ontwerp en sociale innovatie.

in samenwerking met het hoofdstedelijk initiatief. Bij de Product Enlightenmentz gaat het om

Green Metropole een vijfde categorie opgezet. Deze

productontwerpen die duurzaam, mooi en heel bruikbaar

categorie Amsterdam Enlightenmentz is bedoeld

zijn. Duurzame producten met de x-factor dus. Denk aan

voor een Amsterdams bedrijf of initiatief dat als lichtend

innovatieve hippe elektrische auto’s, speciaal ontworpen

voorbeeld van betekenis kan zijn voor Amsterdam.

PV-dakpannen en bioverpakkingen... Een Process Enlightenment zorgt ervoor dat hele productieprocessen duurzamer worden gemaakt met een grote positieve impact op de mens en het milieu. Een

Enlightenment aandragen?

nieuw proces dat bijvoorbeeld breed inzetbaar is en veel

Stuur uw Enlightenment naar de redactie

energie en/of water bespaart.

(redactie@industrielinqs.nl). Zij zullen na het inzenden beoordelen onder welke categorie

Een Social Enlightenment is een maatschappelijke

de Enlightenment valt. Wie weet wordt uw

innovatie die ervoor zorgt dat technologische innovaties

inzending genomineerd voor The Enlightenmentz

en duurzame producten ook daadwerkelijk worden

of the Year 2012!

doorgevoerd.

Meer informatie over aanmelden:

A4-spread.indd 3

www.enlightenmentz.com

29-08-12 14:00

Heeft u de ambitie én de capaciteiten om bij de top te horen?

Advertentie-index UTILITIES Altena Cleaning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Avans+ is al meer dan 35 jaar de meest succesvolle opleider op het gebied van technische opleidingen. Tientallen ambitieuze en talentvolle technici gingen u voor met één van onze praktijkgerichte opleidingen. U kiest voor: + een opleiding ontwikkeld door en met experts + een praktijkgericht en multidisciplinair leertraject + aandacht voor vaktechniek én persoonlijke effectiviteit + een breed aanbod in vervolgtrajecten

U bent talentvol in uw vakgebied, maar u wilt meer. U merkt dat u graag een spilfunctie wilt vervullen binnen uw bedrijf. Bij Avans+ staan tijdens de postbacheloren masteropleidingen uw persoonlijke ambities centraal.

Atlas Copco Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

In het najaar starten we weer met: + Maintenance Management 21-11-2012 + Assetmangement Infrastructuur 18-09-2012 + Nieuw! European Energy Manager (Eurem) + Hogere Installatietechniek (HIT) + Koudetechniek 24-09-2012 + Master of Pipeline Technology + Diverse bouwopleidingen

iMaintain INFRA congres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Aanmelden / Informatie Postbus 2087, 4800 CB Breda tel: 0900 110 10 10 (lokaal tarief) e-mail: info@avansplus.nl Kijk op www.avansplus.nl

Applus RTD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Utilities.nl

Avans-Techniek-Alg 93bx130h fc 07-12 .indd 1

AvansPlus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Eco Steam Rental Solutions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Energy 4 Next generations II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20, 21 Elsevier Opleidingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 FHI Federatie van Technologiebranches . . . . . . . . . . . . . . . . 4

iMaintain prestatiemanagement congres . . . . . . . . . . . . . . . 12 Laborelec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Market review . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 MODELEC Data-Industrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 en bijlage Profion Maintenance Linqs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 VNU Exhibitions Europe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18, 32 REGIOSPECIAL ZEEUWS-VLAANDEREN 2012

Arentis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Oiltanking Terneuzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Provincie Zeeland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 SPIE Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Zeeland Seaports . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

17-07-12 11:46

geeft nog meer waarde voor uw geld Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

www.utilities.nl

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor _adv_A5_www_uilities.indd 43 022_www_avans_index.indd 1

23-08-12 13:14 29-08-12 15:53

De energiewet Met de verkiezingen breekt een inte-

ressante tijd aan voor Nederland, waarbij ingrijpende en pijnlijke hervormingen op verschillende ‘dossiers’ onontkoombaar zijn voor een nieuw kabinet. Onderwerpen die bij de vorige verkiezingen nog hot waren zijn door voortdurende economische malaise meer naar de achtergrond verdwenen. Toch is het juist de transitie naar een duurzame economie die in veel van de verkiezingsprogramma’s de nodige aandacht krijgt. Waar zetten de partijen zoal op in? Matthijs S. van Leeuwen, SeniorAssociate, Norton Rose LLP

Energie in verkiezingstijd De meeste partijen onderkennen en benoemen de noodzaak tot energietransitie, al is dat vanuit een verschillende achtergrond. GroenLinks en de PvdA leggen daarbij de nadruk op klimaatveranderingen en andere milieuoverwegingen, terwijl de VVD en het CDA veelal de nadruk leggen op de economische kansen van de transitie en de noodzaak onafhankelijk te worden van dure, schaarse energiebronnen uit instabiele regio’s. Gemeenschappelijkheden zijn wel te ontdekken. Zo lijken alle partijen zich bewust van de kansen van kleinschalige, decentrale opwekking van elektriciteit. Ook energiebesparing, energieefficiëntie en het ‘verduurzamen’ van woningbouw worden veel genoemd in de verkiezingsprogramma’s. De verschillen tussen de partijen worden duidelijker bij thema’s als de financiering van de transitie, de winning van schaliegas, de opslag van koolstofdioxide en de rol van kolen- en kerncentrales hierin. De financiering en subsidie van de overgang naar een duurzame samenleving is in het verleden een klassiek

discussiepunt gebleken. Het meest stellig in de ‘nutteloosheid’ van subsidies is de PVV, die deze lijn ook in het huidige verkiezingsprogramma voortzet. De meeste andere partijen onderkennen dat een ingrijpende overgang als deze een bepaalde mate van centrale sturing en financiering nodig heeft. De voorstellen lopen uiteen van het afschaffen van de SDEregeling (PvdA) tot het verdubbelen of versterken van deze regeling (D66 respectievelijk CDA). Ook de VVD lijkt voor kortetermijnsubsidiëring van bepaalde vormen van energieopwekking en GroenLinks wil vooral de subsidies en belastingvoordelen voor de fossiele energie verschuiven naar duurzame energie. De SP wil de energiebelasting voor lokale opwekking volledig afschaffen om dit zoveel mogelijk te stimuleren. Het principe ‘de vervuiler betaalt’ is bij meerdere partijen de basis voor het toekomstige energiebeleid. Dit beleid zou vormgegeven moeten worden in een Deltawet Energie (GroenLinks) en worden uitgevoerd door een minister voor energie- en klimaatzaken (D66).

De groene investeringsmaatschappij (CDA) zou een belangrijke rol kunnen spelen in het aanjagen van nieuwe projecten. Wat verder opvalt, is dat ook de rol van de energie-infrastructuur door meerdere partijen wordt benoemd, vooral in de context van het integreren van de Noordwest-Europese energiemarkten door middel van interconnectiecapaciteit. Een netbeheerder die met de ons omringende landen opgericht zou worden, moet initiatieven op het gebied van wind op zee, opslag van koolstofdioxide onder de zeebodem en de winning en transport van schaliegas in goede banen gaan leiden (D66, GroenLinks, SP). Hoewel er verschillen tussen de partijen op het gebied van energiebeleid bestaan zijn er wel degelijk overeenkomsten waarop een energiebeleid gebaseerd kan worden. Het doel van dit beleid kan uiteenlopen van het tegengaan van klimaatverandering tot het scheppen van nieuwe banen in een innovatieve sector. Het beleid dient bij voorkeur het behalen van beide. n UTILITIES 23 nr. 08 - 2012

023_juridische_pagina.indd 23

29-08-12 14:07

Energy 4 Next Generations In het digitale tijdperk,

waar communicatie razendsnel gaat, domineert de consument steeds meer de keuze van producenten. En die consument wil behalve mooie en nuttige producten ook nog eens dat die producten goed zijn voor mens en milieu. Tijdens Energy 4 Next Generations laat een keur aan wetenschappers, bedrijven en opinieleiders zien dat goed ontwerp van beschikbare technologie leidt tot duurzame en comfortabele oplossingen.

Tekst: David van Baarle

Duurzaamheid hand in hand met schoonheid en comfort Er was een tijd dat duurzaamheid was voorbehouden aan een handjevol idealisten dat naar de reformwinkel ging en geitenwollen sokken droeg. Veel duurzame producten waren nog niet voor handen en dus greep men terug op een sobere levensstijl en een bewust verbruik van grondstoffen zoals energie. Inmiddels wordt een duurzame levensstijl steeds meer mainstream en kiezen mensen ook op minder idealistische gronden voor duurzame producten. Er zullen in de nabije toekomst dan ook steeds meer duurzame oplossingen in het dagelijkse straatbeeld te zien zijn, of eigenlijk ongemerkt geïntegreerd. Neem led-verlichting. Behalve dat de lampen minder warmte ontwik-

kelen en daarmee minder energie verbruiken, zijn ze ook nog eens dimbaar. Daarbij komt dat de organische variant van led (oled) ontwerpers en architecten veel meer vrijheid geeft om verlichting te integreren in het interieur van gebouwen, auto’s of de (stedelijke) omgeving. Hetzelfde geldt voor fotovoltaïsche zonne-energie. Waar de markt zich tot nog toe moet behelpen met rigide silicium zonnepanelen, zijn er steeds meer ontwikkelingen gaande die flexibele of geïntegreerde toepassingen mogelijk maken. Zonnefolie is niet alleen goedkoper te maken, maar ook eenvoudiger op een bestaand dak aan te brengen. De opbrengst per

ENErGy 4 NExT GENEraTIoNS Het belooft weer een mooi programma te worden. Op donderdag 1 en vrijdag 2 november biedt Science Center Nemo in Amsterdam onderdak aan de crème de la crème van de Nederlandse duurzame wetenschappers. Voor de tweede maal staan er dan twee dagen in het teken van congres en duurzaam evenement Energy 4 Next Generations, dat Utilities mede organiseert. Dag één gaat volledig over duurzame stedelijke ontwikkeling en de sprekers zullen daarbij ook de sociale aspecten van duurzame ontwikkeling belichten. Dag twee focust op duurzame productontwerpen. De consument eist namelijk steeds vaker van zijn producten dat ze niet alleen mooi zijn, maar ook nog eens duurzaam geproduceerd en duurzaam in gebruik.

24 UTILITIES nr. 08 - 2012

024_25_27_O_artikel.indd 24

vierkante meter mag dan lager zijn dan die van de traditionele panelen, de prijs is ook stukken lager zodat voor hetzelfde bedrag een groter oppervlak kan worden bekleed. Ook in deze sector verwacht men nog veel van organische varianten, maar daarvoor geldt nog meer dat de rendementen voorlopig nog niet voldoende zijn voor commerciële toepassing. Om de nadelen zoveel mogelijk te adresseren, zoeken wetenschappers naar manieren om het rendement van de fotovoltaïsche materialen op te schroeven. Of wat te denken van dakpannen met ingebouwde zonnecellen? In India gaat men zelfs zover om ook de energieopslag in een dakpan te integreren. Dit soort innovaties geven architecten en stedenbouwkundigen steeds meer mogelijkheden om steden duurzaam en daarmee leefbaarder te maken. Ondanks het enthousiasme van de nieuwe generatie blijken er nog heel wat vooroordelen rondom duurzame energie te leven. Zo zou zonneenergie in de noordelijke landen nooit rendabel worden. ECN-wetenschapper Wim Sinke die eveneens doceert aan de Universiteit Utrecht, verlegt niet alleen de grenzen op het gebied van zonne-energie, maar zoekt daar-

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

29-08-12 14:07

naast de maatschappelijke discussie op om misverstanden over zon-pv te ontkrachten. Want er is volgens de wetenschapper geen enkele reden om nu niet in zon-pv te investeren, ook in het noorden. Hij voorspelt dan ook dat de prijzen van zon-pv wel eens heel snel even hoog kunnen zijn als de huidige consumentenprijzen voor niet duurzame energie. Als die duurzame en goedkope materialen dan ook nog eens onzichtbaar kunnen worden verwerkt in daken, fietspaden of kleding, kan het heel snel gaan met zonneenergie.

Kritische consument Inmiddels staat de volgende generatie al klaar om het stokje over te nemen van generatie y. Programmamaker Rob van Hattum, bekend van de Tegenlichtdocumentaires die hij maakte voor de VPRO, constateerde al dat er een omslag plaatsvindt in de industriële wereld. In zijn laatste documentaire ‘Cleantech – De schone toekomst’ toont hij economen en wetenschappers die duurzaamheid koppelen aan technische innovatie. Samen met Nick Parker, de geestelijk vader van het begrip clean-

tech, laat Tegenlicht zien dat het verduurzamen van industriële processen en producten onvermijdelijk is. Parker stelt dat cleantech binnen vijftien jaar helemaal geen item meer is. Dan is schone technologie volledig geïntegreerd in de processen van bedrijven. Bedrijven die daar niet in meegaan, krijgen steeds minder bestaansrecht. Consumenten zijn steeds beter geïnformeerd en bovendien een stuk mondiger geworden. Niet de fabrikanten, maar hun klanten bepalen wat voor soort producten er op de markt komen. En daar mogen geen mensen

INSpIraTIE Het zijn uiteindelijk de mensen die het verschil maken in

Cola uit een duurzame fles Onlangs presenteerde

de keuzes tussen duurzame en niet-duurzame oplossin-

The Coca Cola Company een plan om haar waterge-

gen. Een greep uit de inspirerende sprekers die u tijdens

bruik drastisch te reduceren. En wat te denken van de

Energy 4 Next Generations kunt horen spreken.

ambities om binnen enkele jaren naar een colafles te gaan die voor honderd procent uit biomassa bestaat?

Innoveren is combineren ‘Technologisch kan al

Samenwerking met verschillende bedrijven, waaronder

heel veel. Energiedakpannen, auto’s als decentrale ener-

het Nederlandse Avantium, moet dat mogelijk maken.

giecentrales en ruiten die in combinatie met oleds licht

Mogelijk wordt voor een nieuwe kunststof gekozen die

kunnen geven, zonne-energie omzetten, als televisie kun-

PET gaat vervangen. Welke keuzes neemt het concern

nen worden ingezet, ruimtes kunnen blinderen en ook

en moet het nog maken? Wat is de strategie? En kan The

gewoon raam zijn. Soms is innoveren slim combineren.

Coca Cola Company hiermee een lichtend voorbeeld

Door verschillende functies met elkaar te integreren,

zijn voor andere bedrijven?

kunnen bestaande en nieuwe technologieën het leven comfortabeler, veelzijdiger en veel duurzamer maken.’

ad van Wijk is hoogleraar Future Energy Systems aan de TU Delft en ondernemer in duurzame energie

Jan Burger is Supplier QESH & Commercialisation Support Manager van The Coca Cola Company in Noord- en Noordwest-Europa

UTILITIES 25 nr. 08 - 2012

024_25_27_O_artikel.indd 25

29-08-12 14:07

Laborelec is a centre of expertise for electrical power technology. Among our customers are transmission and distribution grid operators, power plants, and industrial and tertiary companies. Our experts have an in-depth knowledge and understanding of various types of electrical equipment, electrical system dynamics in networks, and electromagnetic compatibility, among others. This valuable background enables us to offer a broad range of specialized services.

Laborelec Belgium Rodestraat 125, BE-1630 Linkebeek, Belgium Tel: + 32 2 382 02 11 • Fax: + 32 2 382 02 41 www.laborelec.com • info@laborelec.com

advertentie_A5_samen werken_ENG.indd 1

1/12/11 09:49

1 november 2012

Kansen door versobering

Drijvend Paviljoen Rotterdam Schrijf

u nu in

Kansen door versobering Investeringen in infrastructuur nemen af. Er is minder geld voor bouwen en minder geld voor behouden. Maar is dat erg? Een veranderende markt biedt ook mogelijkheden om zelf te veranderen. De versobering van de inframarkt biedt kansen! Tijdens iMaintain INFRA op 1 november 2012 wordt samen met het publiek via lezingen en discussie gezocht naar die kansen. Industrielinqs stelt samen met de NVDO Sectie Infra een programma samen waarbij de hele waardeketen, van opdrachtgever tot en met instandhouder, wordt belicht. Het netwerk van sprekers en bezoekers zorgt daarbij

voor nieuwe inzichten en vervolgacties. U maakt die discussie compleet! Reserveer daarom 1 november in uw agenda. ’s Avonds wordt alweer voor de derde keer het infra-projectteam van het jaar verkozen. Uit een aantal genomineerde teams wordt die groep mensen gekozen, die overall het best scoort op de toetsingscriteria van een vakkundige jury. U kunt zelf ook een team aandragen. Neem daarvoor contact op met de NVDO via info@nvdo.nl

Kijk op www.i-maintain.nl/infra voor meer informatie.

MEER INFORMATIE OVER LOGISTIEK, INHOUD EN/OF SPONSORING Congresinformatie: Kiki Nelson • 020-3122791 • kiki@industrielinqs.nl Sponsorinformatie: Anouk Bouwmeester • 020-3122797 • anouk@industrielinqs.nl INITIATIEFNEMERS

03_INFRA_A5.indd 2 026_infra_laborelec.indd 1

28-08-12 09:18 28-08-12 15:28

ENLIGHTENMENT oF THE yEar Tijdens Energy 4 Next Generations vindt ook de verkiezing plaats van de Enlightenment of the Year voor producten die duurzaamheid, comfort en design het best

het riool weggespoeld, maar gebruikt om de woning te verwarmen. Dit project is genomineerd in de categorie Urban Enlightenmentz

combineren.

Vrachtvlieger DSM produceert vliegertouw voor Windgas Gasunie en Greenpeace Energy gaan

enorme zeilen op schepen. Het nam bovendien een

samenwerken op het gebied van ‘windgas’. Daarbij

groot aandeel in het bedrijf SkySails dat al enige tijd

wordt windenergie omgezet in waterstofgas dat via het

vliegerzeilen produceert voor vrachtschepen. De voort-

gasnetwerk wordt gedistribueerd. In een elektrolyse-

stuwingskracht van een vlieger is volgens DSM verge-

installatie wordt elektriciteit gebruikt om water te

lijkbaar met de kracht van de motoren van een Airbus

splitsen in zuurstof en waterstof. Met deze technolo-

320. Dat kan op wereldschaal tien ton aan brandstof per

gie maakt energiemaatschappij Greenpeace Energy

dag schelen. De uitstoot van broeikasgassen wordt met

uit haar eigen Duitse windenergiepark waterstofgas,

gemiddeld 35 procent verlaagd. Dit product is genomineerd in de categorie Product Enlightenmentz

dat vervolgens in de gasinfrastructuur van Gasunie in Noord-Duitsland kan worden geïnjecteerd. Dit project is genomineerd in de categorie Social Enlightenmentz

Colafles van bioplastic Avantium heeft haar tweede grote partnerschap aangekondigd voor haar

EcoNexishuis Het EcoNexishuis demonstreert wat

YXY-technologie om PEF-flessen te produceren. Naast

er in een particuliere woning mogelijk is op het gebied

een eind vorig jaar gesloten overeenkomst met The

van energiebesparing en eigen energievoorziening. Op

Coca Cola Company hebben Danone Research en

het dak ligt bijna honderd vierkante meter zonnepane-

Avantium nu een ontwikkelingsovereenkomst getekend

len, en daarnaast maakt de woning gebruik van aard-

voor de ontwikkeling van PEF-flessen voor Danone. Dit proces is genomineerd in de categorie Process Enlightenmentz

warmte en -koeling. Bovendien wordt de warmte van bijvoorbeeld douche- en wasmachinewater niet door

of het milieu slachtoffer van worden. Met name de opkomende economische grootmachten stellen steeds meer eisen op het gebied van duurzaamheid. Ongehinderd door de wet van de remmende voorsprong willen vooral de jongeren uit de BRIC-landen

de nieuwste producten die volgens de nieuwste inzichten zijn gemaakt. En dat betekent ook dat als er duurzame alternatieven zijn, ze de milieuvervuilende producten links laten liggen. Coca Cola merkte als een van de sterkste merken ter wereld de veran-

ENLIGHTENMENT aaNMELDEN De redactie van Utilities en www.enlightenmentz.nl speuren momenteel overal naar sprankelende innovaties en gaat er maximaal tien per categorie nomineren. Hulp is daarbij zeer welkom. Tot half september kan de redactie worden getipt via de site. Begin oktober gaat de zorgvuldig samengestelde jury vier maal drie finalisten bepalen, die ook tijdens het tweede Energy 4 Next Generations-congres een belangrijke inhoudelijke rol gaan spelen. Van de uiteindelijke finalisten wordt gevraagd om een filmpje van 56 seconden te maken. Via verkiezingen op internet kunnen ze punten verdienen die uiteindelijk meetellen bij het bepalen van the Enlightenment of the Year per categorie. De organisatie zal de finalisten daar waar nodig ondersteunen. Ook wordt van de finalisten gevraagd om tijdens het congres hun inzending in de inspirerende omgeving van Nemo te ‘pitchen’. Daar kunnen ook extra punten mee worden gehaald en kan het eindoordeel van de jury worden beïnvloed. De winnaars per categorie mogen vervolgens een jaar lang het speciaal ontworpen logo van Enlightenment of the Year dragen.

deringen in de eisen van consumenten en zocht naar een alternatief voor de plastic PET-flessen. In november 2009 introduceerde het bedrijf de PlantBottle, een PET-fles die voor twintig procent bestaat uit biobased PET, door het gebruik van ethyleenglycol uit suikerriet. Maar het bedrijf wil nog een stap verder gaan en tegen 2015 een honderd procent biogebaseerde fles op de markt brengen. De zoektocht naar een duurzame fles kreeg vervolgens een Nederlands tintje toen bleek dat Avantium eind 2011 met Coca Cola een meerjarig contract heeft getekend om de technologie nog verder te ontwikkelen. In maart volgde een tweede grote partnerschap met Danone. Ook dit bedrijf draagt duurzaamheid hoog in het vaandel. Een aantal grote iconische fastmoving consumer goods bedrijven zijn qua groene gedachte dan ook een enorme stap verder dan bijvoorbeeld de chemische industrie. Deze bedrijven maken zich daarnaast enigszins zorgen over de beschikbaarheid en prijzen van oliegebaseerde producten. ■ UTILITIES 27 nr. 08 - 2012

024_25_27_O_artikel.indd 27

29-08-12 14:07

product & oplossing Voorgeïsoleerde leidingen

➧

Met rubber geïsoleerde, geribbelde RVS-leidingen zijn de norm geworden als het gaat om het installeren van thermische zonnesystemen. Tot nu toe bleef het gebruik van deze voorgeïsoleerde leidingen echter beperkt tot een maximale bedrijfstemperatuur van 150 graden Celsius. Met het Armaflex DuoSolar 220 is Armacell de eerste fabrikant die een systeem met dubbele leidingen biedt met een functionele meerlaagsconstructie die bestand is tegen de hoge bedrijfstemperaturen van vacuümbuiscollectoren. Als zonnecollectoren niet optimaal kunnen worden uitgelijnd, als er weinig ruimte is of als het thermische zonnesysteem ook het verwarmingssysteem ondersteunt, kiezen eigenaren van gebouwen steeds vaker voor vacuümbuiscollectoren. Armacell is de eerste fabrikant die een systeem met dubbele leidingen biedt met een functionele meerlaagsconstructie die bestand is tegen de hoge bedrijfstemperaturen van vacuümbuiscollectoren. www.armacell.com/nl

Fotovoltaïsche stringstromen bewaken

➧

Met het bewakingssysteem Solarcheck biedt Phoenix Contact een betrouwbaar instrument voor de monitoring van stringstromen in grote fotovoltaïsche installaties. Het systeem kan eenvoudig in bestaande netwerkstructuren worden geïntegreerd. Storingen en verminderde prestaties worden snel herkend, zodat meteen passende tegenmaatregelen kunnen worden getroffen. Hierdoor worden de beschikbaarheid en de opbrengst van de installatie verhoogd. Het bewakingssysteem bestaat uit een meetmoduul en een communicatiemoduul. Daarbij wordt het meetmoduul tegelijkertijd via de tweeaderige com-

municatiekabel gevoed. Dat betekent geen extra voeding in de aansluitkast en een eenvoudige bedrading. Het slechts 22,5 millimeter smalle meetmoduul kan de karakteristieke grootheden van maximaal acht fotovoltaïsche strings meten en doorgeven aan het communicatiemoduul, dat als Modbus-RTUdeelnemer eenvoudig in bestaande netwerken kan worden geïntegreerd. In de totale opbouw verzamelt een communicatiemoduul de waarden van maximaal acht meetmodulen en geeft deze aan een centraal besturingssysteem door. www.phoenixcontact.nl

Geleidestang met roestvaststalen kern

➧

28 UTILITIES nr. 08 - 2012

028_29__G_product oplossing.indd 28

Voor de grotere afmetingen geleidestangen voor de doorstroommeters type 335 en 350 heeft GF Piping Systems een belangrijke wijziging doorgevoerd. De geleidestangen hebben een kern van roestvaststaal (AISI316) gekregen, bekleed met PVDF. Een hoge chemische bestendigheid dus die bovendien tegen een stootje kan. EPE – GF Piping Systems is leverancier van diverse meet- en regelsystemen, waaronder doorstroommeters. De doorstroommeters type 335 (335 millimeter) en 350 (350 millimeter) zijn flowmeters die verticaal ingebouwd kunnen worden in (industriële) leidingsystemen. De vlotter, al dan niet magnetisch, is vervaardigd uit PVDF waardoor de doorstroommeters in veel media inzetbaar zijn. Verschillende inlegdelen maken dat de doorstroommeters in diverse leidingmaterialen te monteren zijn. Ook zijn er verschillende kijkglazen verkrijgbaar. De accessoires zoals de sensor 4-20 mA en grenswaardecontact maken deze typen doorstroommeters bovendien zeer compleet. www.georgfischer.nl

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.nl

29-08-12 14:40

Precisie drukregelaars Ter Horst levert een omvangrijk programma van drukregelaars, waaronder enkele precisie drukregelaars, met uitzonderlijke stroming- en regeleigenschappen. Deze drukregelaars zijn ideaal voor toepassingen waarbij een precieze herhalingsnauwkeurigheid vereist wordt en de vooraf ingestelde druk niet mag verlopen. De modulaire drukregelventielen zijn dan ook zeer geschikt voor kalibratie, gebruik in laboratoria en meet- en regeltechniek. De handbediende precisie drukregelaars zijn voorzien van een extreem kleine luchtopening. In plaats van een veer –

zoals bij conventionele drukregelaars – maken de precisie drukregelventielen gebruik van een luchtkamer met een membraan. Door de opening laat de regelaar voortdurend een minimale hoeveelheid lucht ontsnappen. Hoewel deze constante afblaas een gering verlies van perslucht tot gevolg heeft, wordt de gevoeligheid voor drukwisselingen sterk vergroot. Hierdoor reageert de regelaar erg snel op wisselingen en wordt de veer hysteresis nagenoeg teniet gedaan, zodat de systeemdruk zo constant mogelijk gehouden kan worden. www.terhorst.com

Luchtstroommeter EURO-INDEX introduceert met de Airflow PH731 een multifunctioneel elektronisch instrument voor meting van luchtsnelheid en luchthoeveelheid bij ventilatieroosters. Het instrument bestaat uit een ergonomisch gevormde, lichtgewicht meetkap met een afneembare micromanometer (type PH730). Deze micromanometer kan worden toegepast met diverse optionele meetsondes, hetgeen het instrument grote veelzijdigheid en flexibiliteit geeft. De Airflow PH731 helpt u bij het creëren van een energie-efficiënt en gezond binnenklimaat, dat voldoet aan de geldende regelgeving. Bijzondere eigenschappen van het instrument zijn onder andere tegendrukcompensatie voor nauwkeurige metingen bij hoge luchtsnelheden, een Swirl X-Flow grid voor metingen bij wervelroosters en automatische nulstelling en dichtheid-correctie. www.euro-index.nl

Compacte flowmeter De digitale Coriolis flowmeters van Siemens zijn de meest compacte die momenteel op de markt verkrijgbaar zijn. Het revolutionaire ontwerp van deze Sitrans FC430 zorgt ervoor dat hij geschikt is voor alle vloeistof- en gastoepassingen in de procesindustrie. Hierdoor kan men processen in de chemische, farmaceutische en voedingsmid-

delenindustrie optimaliseren en de productiviteit verhogen. De Sitrans FC430 is geschikt voor het gebruik in multiparameter applicaties en wordt gebruikt voor toepassingen als snel vullen, batchbesturing, mengen en doseren, alsmede voor flow- en dichtheidsmeting van gassen of vloeistoffen. www.siemens.com/fc430

Slangklemmen Nestinox heeft RVS slangklemmen in haar assortiment. Deze slangklemmen hebben een opstaande rand tegen het snijden in materiaal. De groeven zijn in de band geperst en niet geperforeerd. Hierdoor is de binnenkant van de klem glad waardoor deze perfect aansluit op de slang. Alle onderdelen zijn volledig RVS 304. De slangklemmen zijn verkrijgbaar in diverse afmetingen, kwaliteit en types. Nestinox levert ook de JCS ‘Hi-Grip’ en ‘Hi-Torque’ slangklemmen. Deze zijn van hoge kwaliteit en hebben Lloyd’s Register goedkeuring voor marine, offshore en industrieel gebruik. www.nestinox.com

Lucht/waterwarmtewisselaars De laatste jaren is de trend naar hogere koelcapaciteiten in de industrie sterker geworden. Daardoor wordt waterkoeling, die in IT-toepassingen al gevestigd is, ook steeds belangrijker voor bouwers van machines en installaties. Om die reden breidt Rittal het assortiment lucht/water-warmtewisselaars verder uit: de al in serverkasten toegepaste LCP-technologie (Liquid Cooling Package) is nu ook verkrijgbaar met een capaciteit van 10 kilowatt voor industriële toepassingen in de machine- en installatiebouw. De basis van het LCP Industrie bestaat uit de Rittal TS 8 behuizing. Zo kan het systeem ook achteraf in bestaande systeemomgevingen worden geïntegreerd. Anders dan bij de IT-variant waarbij het 19 inch niveau vanaf de zijkant wordt gekoeld met een constante 22 graden Celsius, is de luchtgeleiding bij het Industrie LCP aangepast aan de eisen van de schakelkastklimatisering. www.rittal.nl

Slimme meter voor consumenten Inzicht in en besparen op energieverbruik wordt voor iedereen belangrijker. Daarom hebben de overheden in Europa besloten om voor 2020 in alle woningen een slimme meter te installeren die dit inzicht kan geven. Plugwise lanceert daarom de Smile P1 en maakt de slimme meter een aantrekkelijke meter voor huishoudens. Plugwise leest op eenvoudige wijze de slimme meter uit met de Smile P1; een apparaat dat via een kabel op de zogenaamde P1-poort van de slimme meter wordt aangesloten en de verbruiksgegevens (elektriciteit en gas) via WiFi draadloos verzendt naar de Plugwise Mobile App of de Plugwise Portal (Android & iOs). Op de app is vervolgens het actuele verbruik zichtbaar in de vorm van meterstanden en grafieken. De Plugwise Mobile app is gratis te downloaden in Google Play of de App Store op een smart phone of tablet en is geschikt voor Android & iOs. www.plugwise.com

UTILITIES 29 nr. 08 - 2012

028_29__G_product oplossing.indd 29

29-08-12 14:40

Klachten over tv-spotje energiebedrijf Bij de Reclame Code Commissie (RCC) zijn klachten binnengekomen over een tv-reclame van de Nederlandse Energie Maatschappij. Het animatiefilmpje legt een link tussen het scheppingsverhaal en een commerciële actie voor zonneenergie. ’Ik zeg, doen!’, laat ‘God’ aan het eind van het filmpje weten. De klachten die de RCC ontving, komen erop neer dat de reclame in strijd zou zijn met de goede smaak en het fatsoen, nodeloos kwetsend voor gelovigen en misleidend is. De Bond tegen het Vloeken heeft ook bij de Nederlandse Energie Maatschappij (NEM) aan de bel getrokken. De bond heeft om opheldering gevraagd over de inhoud van de tv-commercial. ‘Welke keuzes liggen aan deze campagne ten grondslag? Is de NEM zich bewust van het feit dat een dergelijk filmpje kwetsend en godslasterlijk is?’, vraagt de bond zich af. Algemeen directeur Pieter Schoen van de NEM: ‘We willen niet spotten met het scheppingsverhaal, maar op lichtvoetige wijze zonne-energie onder de aandacht brengen’, zei Schoen. Volgens hem loopt de campagne goed en zijn de positieve reacties in de meerderheid.

Citaten ‘Het is een onnodig marktverstorende maatregel die de zonneenergiebranche op dit moment absoluut geen goed doet. Ze hadden die vijftig miljoen beter kunnen steken in betere regelgeving op het gebied van duurzame energie.’ Bestuurslid van e-Decentraal en GroenLinks-wethouder in Lochem, Thijs de la Court, over de subsidieregeling voor zonnepanelen voor particulieren die op 2 juli inging in Energie+ ‘Het gebruik van kernenergie is veel

Heineken wil meer windturbines

te duur, vooral als je het vergelijkt

Bierbrouwer Heineken kiest voor meer windenergie nu boren naar aardwarmte geen alternatief is. De ondergrond in Den Bosch is ongeschikt om vanaf een diepte van tussen de drie en vier kilometer water van 130 graden naar boven te halen voor de energievoorziening, aldus brouwerijmanager Paul Bleijs. De vier turbines zouden in de buurt van de A59 moeten komen. Heineken is nu al grootverbruiker van de windturbine op Treurenburg. 95 procent van de energie die de turbine produceert, neemt Heineken al af. Die productie is goed voor 8 procent van de jaarbehoefte van Heineken aan elektriciteit. Uiteindelijk wil Heineken het bier klimaatneutraal brouwen. Naast windenergie, moeten daar een toenemend gebruik van biogas en zonne-energie voor gaan zorgen.

CEO van General Electrics, Jeff

met andere vormen van energie.’ Immelt, vindt het gebruik van kernenergie moeilijk te verklaren, in het Financieele Dagblad ‘De exemplaren die nu worden geïnstalleerd, zijn een compromis van tien jaar terug. Technisch zijn ze eigenlijk al gedateerd. De slimme meter is de fax van morgen.’ Maarten van Riet, TU/e-ingenieur

Wereldbol van zwerfafval Onder toeziend oog van publiek en pers is onlangs 250 kilo grote wereldbol van zwerfafval ’t IJ in Amsterdam in gegaan. Het kunstwerk is van Peter Smith (stichting Klean). De globe, ‘De Wereld van Zwerfvuil’ genaamd, ligt tussen het Centraal Station en filmmuseum EYE. De met duizenden flesjes beklede bol blijft tot 21 september liggen; de dag van de landelijke Keep It Clean Day. De organisatie van Keep It Clean Day! vraagt hiermee samen met stichting Klean aandacht voor de grootste opruimactie die Nederland ooit kende, op vrijdag 21 september. Dan maken zoveel mogelijk mensen Nederland schoon van zwerfafval.

Elektrotechniek en consultant bij Liandon, in De Ingenieur ‘Leun niet op de overheid. Ze is al decennia lang onbetrouwbaar en inconsistent op het gebied van energie. Maak jezelf daarom niet afhankelijk van subsidies, maar sta op je eigen benen.’ Willem Vermeend over het installeren van zonnepanelen op daken van

Amerikaanse betaalde 25 jaar voor straatlantaarns

bedrijfspanden op Energiepodium.nl

Een energiebedrijf in de Amerikaanse staat Connecticut heeft na 25 jaar een van zijn klanten een bedrag van ruim tienduizend dollar terugbetaald. De vrouw, Grace Edwards, had zonder dat te weten jarenlang elke maand 35 dollar betaald voor de openbare verlichting in haar straat. Het energiebedrijf verklaarde dat het met een projectontwikkelaar die voor Edwards in het huis woonde overeengekomen was dat hij zou betalen voor de straatverlichting. Het bedrijf weigerde in eerste instantie dan ook het geld terug te betalen, maar gaf uiteindelijk toe toen een consumentenorganisatie zich met de zaak bemoeide.

‘Het ontwikkelen van derde generatie biobrandstoffen, kleine organismen zoals algen, is veel logischer dan een extra liter uit een suikerbiet proberen te persen.’ Michael Braungart, de vader van Cradle to Cradle, in Shell Venster.

30 UTILITIES nr. 08 - 2012

030_H_wervelingen.indd 30

29-08-12 14:39

agenda Business Linqs: masterclass winnaar Plant Manager of the Year 20 september DSM, Delft www.industrielinqs.nl/ businesslinqs

Michel Meertens van DSP (DSM Sinochem Pharmaceuticals) in Delft is verkozen tot Plant Manager of the Year 2012. Hij is een jaar lang het boegbeeld van de procesindustrie. Tijdens deze Business Linqs bijeenkomst zal hij een masterclass geven over hoe hij continu in hoog tempo is blijven verbeteren en vernieuwen. Daarnaast legt hij uit hoe veiligheid als een gezamenlijke verantwoordelijkheid kan worden aangepakt. Veilig gedrag ontstaat vanuit goede en directe communicatie, niet alleen met de productieafdelingen, maar ook met aannemers of partners.

Industriële Week 2 t/m 5 oktober Jaarbeurs, Utrecht www.industrieleweek.nl

Van 2 tot en met 5 oktober vindt in Jaarbeurs Utrecht de Industriële Week plaats. Drie toonaangevende beurzen die gelijktijdig worden gehouden: Industrial Processing, Macropak en Industrial Automation & Drives. Producerende bedrijven in de Benelux tonen de nieuwste proces-, productie- en productinnovaties aan bezoekers uit de gehele industrie.

High Tech Platform ‘Meet&Match’ 5 oktober Mikrocentrum, Eindhoven www.mikrocentrum.nl

Voor directie en primair contactpersonen van deelnemende bedrijven van het Mikrocentrum High Tech Platform worden ‘MEET & MATCH’ bijeenkomsten georganiseerd. Hierbij kunt u door een voor-inschrijf en roulatiesysteem gericht en in korte tijd collega-directeuren ontmoeten van bedrijven die u wellicht al kent of juist nog niet kent. U selecteert tevoren aan de hand van de deelnemerslijst en korte bedrijfsomschrijvingen welke potentieel interessante relaties u wilt spreken.

Energie 2012 9 t/m 11 oktober Brabanthallen, ‘s-Hertogenbosch www.energievakbeurs.nl

Energie 2012 is een nationale vakbeurs gericht op energiebesparing en duurzame energie. Naast een breed exposantenaanbod, biedt Energie 2012 een uitgebreid inhoudelijk programma. De vakbeurs Energie richt zich op energiebesparing in de brede zin van het woord, met de focus op industrie en bouw. Na een bezoek aan de beurs keert u optimaal geïnformeerd, geïnspireerd en met de juiste contacten huiswaarts. Nieuw op Energie 2012 is het onderwerp mobiliteit, waarbij elektrisch rijden centraal zal staan. Daarnaast vindt het eerste Passief Bouwen Event plaats.

iMaintain Infra 1 november Drijven Paviljoen, Rotterdam www.i-maintain.nl/infra

Investeringen in infrastructuur nemen af. Er is minder geld voor bouwen en minder geld voor behouden. Maar is dat erg? Een veranderende markt biedt ook mogelijkheden om zelf te veranderen. De versobering van de inframarkt biedt kansen! Tijdens iMaintain INFRA wordt voor en met het publiek via lezingen en discussie gezocht naar die kansen. Industrielinqs stelt samen met de NVDO Sectie Infra een programma samen waarbij de hele waardeketen, van opdrachtgever tot en met instandhouder, wordt belicht.

Energy 4 Next Generations 1 en 2 november Science Centre NEMO, Amsterdam www. energy4nextgenerations.com

Duurzame keuzes hoeven niet noodzakelijk in te houden dat je inlevert op comfort, design en mogelijkheden. Nieuwe technologie kan zo worden ontworpen dat duurzame producten ook op andere vlakken goed scoren. Energy 4 Next Generations II wil voorbeelden naar voren brengen, waarbij goed ontwerp van beschikbare technologie leiden tot duurzame en comfortabele oplossingen. Op 1 november zal het om duurzame stedelijke maar ook sociale ontwikkeling gaan, terwijl op 2 november duurzame productontwerpen en processen centraal staan.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, postbus 12936, 1100 AX Amsterdam of redactie@utilities.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

031_F_agenda.indd 31

UTILITIES 31 nr. 08 - 2012

29-08-12 14:41

VAKBEURS VOOR PROCESAPPARATUUR, -ENGINEERING EN -AUTOMATISERING

ENGINEERING MOVES

DÈ GROOTSTE VAKBEURS VOOR DE TOTALE NATTE EN DROGE

VAN BEURS NAAR EVENT

PROCESINDUSTRIE IN DE BENELUX

• 200 exposanten presenteren hier hun nieuwste producten en diensten • PompNL-plein, Machevo paviljoen en PIP Award uitreiking • met één bezoek bent u weer helemaal op de hoogte van alle trends en ontwikkelingen

• Kennisoverdracht en netwerken • Nieuw concept met inhoud en visie • Thema’s: Energy Saving, Safety & Maintenance • Inspirerende masterclasses, tentoonstellingen en demonstraties • Verrassende indeling en een nieuwe beleving

2-5 OKTOBER 2012 | JAARBEURS UTRECHT

WWW.INDUSTRIALPROCESSING.NL

WWW.IAD.NL

Vraag met de code uw gratis toegangsbewijs

aan op www.industrialprocessing.nl

aan op www.iad.nl

200.000.473

300.001.525

IP_I&A2012_210x297_Utilities.indd 1 032_VNU1.indd 1

23-07-12 13:22 28-08-12 15:27

I N

HE T VO LG E N DE

U T I LI T I E S

N U MMER

N UM M E R

9 V ER S C HI JNT WEEK

Met Enlightenmentz Special

Politieke koers

Schaars water

Wanneer de volgende editie van Utilities verschijnt, zijn de verkiezingen alweer achter de rug. Wat betekenen de uitslagen voor de industrie, het energiebeleid en milieuwetgeving omtrent water? Het is maar de vraag of de coalities al gevormd zijn, maar toch kijken we vast wat reële opties zijn en welke programma’s het meest gunstig zijn voor het Nederlandse industriële landschap en de energiegrootverbruikers.

De voedingsmiddelenfabrikanten nemen steeds meer hun verantwoordelijkheid waar het gaat om vermindering van hun waterfootprint. De CEO van Nestlé Peter BrabeckLetmathe uitte onlangs in een blog zijn zorgen over de beschikbaarheid van schoon, zoet water. Hetzelfde geldt voor Coca Cola. De frisdrankfabrikant gebruikt veel meer water in zijn proces dan uiteindelijk in de flessen belandt. Ook grootverbruikers als de papier- en textielindustrie zoeken naar alternatieven voor het steeds schaarser wordende zoete water. We zetten op een rij hoe de waterfootprint kan worden verkleind.

Car2go Autodeelsystemen waren er al. Bedrijven als Greenwheels zorgen er al jaren voor dat mensen die zo nu en dan transport nodig hebben, eenvoudig een auto kunnen ‘lenen’. Nu is er ook een elektrisch alternatief. Car2go kocht driehonderd elektrische Smarts die Amsterdammers tegen een vaste vergoeding kunnen lenen. Op deze manier raken veel meer mensen vertrouwd met elektrisch transport en kunnen ook andere barrières, zoals het tekort aan oplaadpunten, worden weggenomen. Het past allemaal in de ontwikkeling naar duurzame steden, met decentrale energieopwekking en decentrale opslag in autobatterijen.

THEMa'S 2012 Utilities 9

Water

Utilities 10 Gas

UTILITIES 33 nr. 08 - 2012

033_volgende_nummer.indd 33

29-08-12 14:06

MARKET REVIEW ENERGIE

GAS

Diensten

Energyst Rental Solutions NV terbekehofdreef 24 B - 2610 WiLRiJK, BeLGiË tel: +32 (0)3 - 457 52 69 Fax: +32 (0)3 - 458 31 40

WATER

Diensten

PRODuCten

Lubron Waterbehandeling BV Postbus 540 4900 AM OOsteRHOut nB tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 e-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

Esders BV Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders. nl Website: www.esders.nl

DHV B.V. Laan 1914 nr. 35 3818 eX AMeRsFOORt Postbus 1132 3800 BC AMeRsFOORt tel: +31 (0)33 - 468 22 11 Fax: +31 (0)33 - 468 28 01 e-mail: info.industrie@dhv.com Website: www.dhv.nl

GAS

Diensten

WATER

Vossenbeemd 51 5705 CL HeLMOnD Postbus 6096 5700 et HeLMOnD tel: +31 (0)492 - 58 21 11 Fax: +31 (0)492 - 53 89 70 e-mail: info@noxon.nl Website: www.noxon.nl

Esders BV Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders. nl Website: www.esders.nl

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

OVERIG

Diensten

STAR Oil Gas Power

Postbus 5130 3295 ZG ‘s-GRAVenDeeL tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 e-mail: info@bermad. nl Website: www.bermad.nl

sir. W. Churchill-laan 273 2288 eA RiJsWiJK Postbus 70 2280 AB RiJsWiJK tel: +31 (0)70 - 414 46 21 Fax: +31 (0)70 - 414 46 40 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.1kiwa.com

Noxon Stainless B.V.

PRODuCten

BERMAD Holland

Kiwa Nederland B.V.

Brancheverenigingen

Siemens Nederland N.V. Beatrixlaan 800 Postbus 16068 2500 BB Den HAAG tel: +32 (0)70 - 333 32 52 e-mail: industrysolutions.nl@siemens.com Website: www.siemens.nl/water

Inspectie en Keuringen

Middenweg 6 (haven 397) 4782 PM MOeRDiJK tel: +31 (0)168 - 38 50 38 Fax: +31 (0)168 - 38 50 37 e-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

STAR Groningen

Versteden Leidingsystemen B.V. Kooiweg 24 4631 sZ HOOGeRHeiDe Postbus 39 4630 AA HOOGeRHeiDe tel: +31 (0)164 - 61 46 50 Fax: +31 (0)164 - 61 21 77 e-mail: info@versteden.com Website: www.versteden.com

DDM Demontage B.V. Demontage - sloopwerken transport - Asbestsanering Postbus 253 3454 ZM De MeeRn tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

Helperpark 282e 9723 ZA GROninGen tel: +31(0)50 - 501 44 01 e-mail: groningen@starpowerpeople.com

STAR België Rijnkaai 37 B - 2000 AntWeRPen, BeLGiË tel: +32 (0)32 - 26 25 95 e-mail: antwerpen@starpowerpeople.com

Jotem Waterbehandeling b.v. Parelstraat 24 7554 tM HenGeLO tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van UTILITIES, neemt u dan contact op met Jetvertising: Vincent IJff, tel. 070 399 0000

34 UTILITIES nr. 08 - 2012

034_marketreview_index.indd 34

29-08-12 10:14

Regiospecial

EREN

LAAND ZEEUWS-V

001_A_valuepark_special_cover.indd 1

29-08-12 14:19

VOORWOORD

Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen In Zeeuws-Vlaanderen is er grote bedrijvigheid. De regio ontwikkelt zich op het gebied van samenwerking, innovatie en duurzame groei. Veel bedrijven zoeken elkaar op, versterken elkaar en werken gezamenlijk aan een duurzame economie. Het centrum van Zeeuws-Vlaanderen is Terneuzen. De stad ligt gunstig aan de Westerschelde en het kanaal naar Gent in België. Reden genoeg voor industrie en scheepvaart om zich er van oudsher te vestigen. De kanaalzone van Zeeuws-Vlaanderen, in het midden gelegen, is het economische brandpunt van Zeeland. Aan het kanaal liggen behalve Terneuzen en Gent ook plaatsen als Sas van Gent, Sluiskil en Axel. Allen gunstige vestigingslocaties voor de industrie van waaruit talrijke initiatieven tot groei ontstaan. In de regiospecial Zeeuws-Vlaanderen die bij de bladen Petrochem, Utilities en iMaintain wordt meegestuurd, beschrijven we een aantal van de initiatieven. En hoewel niet alle bedrijven en projecten uit de regio aan bod komen, hebben we met de special wel een breed beeld willen schetsen van de activiteiten waarmee de regio zich onderscheidt. Deze regiospecial Zeeuws-Vlaanderen is gemaakt met medewerking van Zeeland Seaports en is de eerste in een reeks regiospecials. In deze specials beschrijven we de waardeketens in uiteenlopende disciplines die een gebied kenmerken. In het geval van Zeeuws-Vlaanderen is het Valuepark Terneuzen een sterk voorbeeld. Het profileert zich als dé locatie voor chemische productie en distributie en als ideale uitvalsbasis voor bedrijven die de Europese markt willen betreden of hun positie op deze markt willen uitbreiden. Een spin-off daarvan is het Maintenance Value Park. Nog voor het een fysieke locatie heeft, zijn er al partijen verzameld in het Kennis- en Innovatie Centrum, KI<. Binnen het centrum wordt ambitieus samengewerkt om Terneuzen de World Capital of Maintenance te maken. Er gebeurt meer in en om Zeeuws-Vlaanderen. Zo combineert het Biopark Terneuzen industrie en innovatie op een duurzame manier. Het project is gericht op bedrijven die op duurzame en milieuvriendelijke wijze produceren. Het wil bestaande bedrijven in dit gebied de kans geven om uit te breiden en daarmee nieuwe bedrijven aantrekken. Er is al een aantal vooraanstaande bedrijven zoals Yara, Cargill en Nedalco gevestigd. Daarbij verzorgt WarmCo de distributie van restwarmte en CO₂ op het Biopark naar het nabijgelegen glastuinbouwgebied. Er wordt in de regio hard gewerkt om de infrastructuur van wegen, tunnels, sluizen en vaarwegen uit te breiden. En voor de duurzame distributie van utilities onderzoekt Zeeland Seaports de mogelijkheden van een Multi Utility Provider, MUP. Dat is een ondergronds buizennetwerk waardoor uiteenlopende producten zoals natuurlijk gas, biogas, biobrandstof, biomassa, CO₂, warmte, proceswater en afvalwater worden getransporteerd. Burgemeester Lonink van Terneuzen vat het samen in zijn openingsinterview. Met een relatief hoog aantal mensen met een technische opleiding, een groeiend aantal vacatures en een beleid dat erop is gericht om bedrijven te clusteren en zo de waardeketens te verkorten, biedt de regio ruimte om waarde toe te voegen.

2 Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

002_3_B_valuepark_special_inhoud.indd 2

29-08-12 15:51

INHOUD

COLOFON Ruimte om waarde toe te voegen

Zeeuws-Vlaanderen was voor industriële- en havenactiviteiten vaak geen voor de hand liggende keuze. En dat terwijl de ligging en beschikbare ruimte juist mogelijkheden bieden. Burgemeester Lonink van Terneuzen beschrijft de aanpak van de duurzame economische groei van de regio.

‘Onze levensader is het water’

Het Zeeuwse havengebied waar de haven van Terneuzen deel van uitmaakt ligt geografisch gezien erg interessant. ‘Er liggen nog vele logistieke kansen en mogelijkheden om de regio nog sterker te positioneren’, vertelt Hans van der Hart, CEO van Zeeland Seaports.

‘We willen stromen optimaliseren’

Valuepark Terneuzen wil bedrijven aantrekken, die een duidelijke toegevoegde waarde hebben voor de bestaande chemische industrie in het gebied. De concentratie van activiteiten maakt een gezamenlijk gebruik van grondstoffen, nutsvoorzieningen en diensten mogelijk, en dat is voor alle partijen voordelig.

Synergie verhoogt duurzaamheid

De vergroening van de industrie kan alleen plaatsvinden als alle betrokken partijen samenwerken. In Zeeuws-Vlaanderen is deze boodschap niet aan dovemansoren gericht. Verschillende initiatieven moeten de regio verduurzamen. Het Biopark Terneuzen brengt bedrijven en instellingen samen. ‘Het is investeren in een mooie groene toekomst.’

World Capital of Maintenance

Het Maintenance Valuepark Terneuzen (MVP) richt zich op het ontwikkelen, ontsluiten en verspreiden van kennis en services voor onderhoudsfuncties in de procesindustrie. En hoewel het bedrijventerrein nog in ontwikkeling is, draait het KI< op volle toeren. En met ambitie.

Alles via de pijpleiding

De grote chemische bedrijven in het Valuepark Terneuzen zouden graag grondstoffen per pijpleiding willen krijgen en onderling reststoffen willen uitwisselen. Als de plannen voor Multi Utility Providing worden goedgekeurd, zullen ze dat over niet al te lange tijd inderdaad kunnen doen.

Hoofdredactie Mark Oosterveer Eindredactie Ellen van den Burg Elise Quaden Redactie Evi Husson Mark Oosterveer Liesbeth Schipper Elise Quaden Ellen van den Burg David van Baarle Met medewerking van Zeeland Seaports Vormgeving Gabriele Köbbemann Traffic Breg Schoen Fotografie Matthijs Immink Advertentieverkoop Jetvertising Rob Koppenol, Tel: 070 399 0000 rob@jetvertising.nl Vragen en/of opmerkingen over deze productie? Neem contact op met de redactie: redactie@industrielinqs.nl Deze special verschijnt in de bladen Utilities, Petrochem en iMaintain. Wilt u extra exemplaren bijbestellen? Neem dan contact op via specials@industrielinqs.nl Wilt u voor uw regio ook een special? Neem contact op met Mark Oosterveer, mark.oosterveer@industrielinqs.nl ©Industrielinqs pers en platform 2012 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

002_3_B_valuepark_special_inhoud.indd 3

29-08-12 15:51

ECONOMIE

Ruimte om waarde toe te voegen

Zeeuws-Vlaanderen was voor industriĂŤle - en havenactiviteiten vaak geen voor de hand liggende keuze. En dat terwijl de ligging en beschikbare ruimte juist mogelijkheden bieden die verder weinig voorkomen. Na een onderzoek naar het DNA van de regio, wordt met dat DNA gebouwd aan de toekomst. Burgemeester Lonink van Terneuzen is direct betrokken bij de vele initiatieven die Zeeuws-Vlaanderen beter op de kaart zetten. Hij beschrijft de aanpak van de duurzame economische groei van de regio. Mark Oosterveer

4 Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

004_5_7_C_valuepark_special_artikel.indd 4

29-08-12 14:20

Op een landkaart bekeken, is Zeeuws-Vlaanderen een stuk land in zee. En daar wordt dan ook letterlijk op ingezet met het concept ‘Land in Zee’ waarbij de ligging van de regio optimaal wordt benut voor een duurzame groei. Een van de prioriteiten daarbij is de ontwikkeling van de grenzeloze kanaalzone tussen Terneuzen en Gent. Het kanaal tussen die steden biedt veel ruimte voor groei en innovatie. Burgemeester Lonink van Terneuzen: ‘Door ons ambitieniveau een stapje hoger te leggen, kunnen we bouwen aan de verdere ontwikkeling van het gebied. Bij Rotterdam wordt bijvoorbeeld hard gewerkt aan de aanleg van de tweede Maasvlakte, hier ligt in de kanaalzone veel terrein kant en klaar voor ontwikkeling. En om die terreinen verder te ontsluiten, wordt er hard gewerkt aan infrastructuur.’ Dat beperkt zich niet tot één discipline. Er komt een nieuwe en grotere sluis bij Terneuzen, er wordt hard gewerkt aan de verbreding van de N62 tussen Goes, Terneuzen en Gent en ook de Sluiskiltunnel zal zorgen voor meer ruimte voor vervoer. Lonink: ‘Die uitbreiding van de infrastructuur geeft niet alleen een impuls voor deze regio maar heeft ook positieve gevolgen voor Rotterdam. De binnenvaart op de Seine-Scheldeverbinding gaat in de komende jaren namelijk groeien van vierhonderd naar vierduizend ton per schip. En met een goede verbinding voor zulke tonnages via Terneuzen, is Parijs ineens een stuk dichterbij voor Rotterdam.’

Duurzame groei ‘De aanpak van de logistiek en infrastructuur hoort bij de visie op de kanaalzone waarin de duurzame economische groei van de regio is beschreven. De overige pijlers waar de duurzame groei van de regio op steunt, zijn de Biopark formule, Agrifood Port en Maintenance,’ aldus de burgemeester. Met de Biopark formule doelt hij op de verbinding tussen duurzame ontwikkelingen en bestaande bedrijvigheid zoals bij Yara in Sluiskil. Hier worden warmte en CO2 afgevangen en daarmee wordt een nieuw glastuinbouwgebied van essentiële bouwstenen voorzien in het project WarmCO2.In het Biopark zijn ook Cargill en Nedalco verbonden en wordt energie opgewekt met biomassa. Bij de Agrifood Port wordt, gerelateerd aan de Topsector Agrifood, gezocht naar verduurzaming van processen. Dow en Cargill onderzoeken de mogelijkheid om alternatieve grondstoffen voor de procesindustrie te vinden. Lonink: ‘Bieten en olifantengras zijn op dit moment populair.’

tiatieven plaatsvinden. Datzelfde geldt ook voor de inspanningen rond Maintenance Lonink: ‘Voor de Maintenance industrie kijken we ook naar samenwerking met Brabant, Moerdijk, Rotterdam, Antwerpen en Gent. Het Maintenance Value Park wordt een toeleverancier van kennis en kunde voor al die gebieden. Daarbij letten we erop dat we veel meer naar buiten kijken. Anders gezegd kijken we wat de rest van de wereld nodig heeft en hoe wij er een bijdrage aan kunnen leveren.’

Nieuwkomers Voor deze ontwikkelingen en een duurzame economische groei zijn ook mensen nodig. Zeeuws-Vlaanderen lijkt zich daarin te onderscheiden van vergelijkbare gebieden in Nederland. Burgemeester Lonink: ‘Er is een sterke samenhang tussen wonen, werken en leven. En dus ook met de arbeidsmarkt. Vergeleken met het gebied rond Delfzijl en Eemshaven, is er in deze regio geen hoge werkeloosheid maar zijn er juist veel vacatures. En die willen we kunnen invullen. Gelukkig merken we dat steeds meer mensen uit Gent en Antwerpen hier komen werken. Het kan voor Vlamingen zelfs gunstiger zijn om hier ook te komen wonen.’ Voor de aanwas van nieuwe bewoners wordt meer gedaan. Het bedrijfsleven, het onderwijs en woningcorporaties werken samen

‘Mensen die de drukte van de stad willen ontvluchten maar Scandinavië of Nieuw-Zeeland te ver vinden, kunnen hier aan hun droom bouwen.’

om het voor nieuwkomers aantrekkelijk te maken om in de regio te komen wonen. Lonink: ‘We hebben zelfs op de emigratiebeurs gestaan met een stand van de regio. En dat werkte wonderwel. Mensen die de drukte van de stad willen ontvluchten maar Scandinavië of Nieuw-Zeeland te ver vinden, kunnen hier aan hun droom bouwen.’ Voor de toestroom van arbeidskrachten wordt ook met Gent samengewerkt. De Universiteit van Gent biedt toegang tot onderzoekscapaciteit. En andersom biedt de regio ruimte voor ontwikkeling, kennis en innovatie. De ontwikkeling van het gebied beperkt zich dan ook niet tot de NederlandsBelgische grens.

Geïntegreerde aanpak

Vertrouwen

De gemeente Terneuzen, Provincie Zeeland, Zeeland Seaports en indien nodig het Rijk werken samen aan zo’n 35 projecten waarbij het DNA van de regio wordt ingezet voor de duurzame economische groei. Daarbij is een geïntegreerde aanpak van de projecten belangrijk voor het slagen ervan. De samenhang tussen de activiteiten bepaalt ook de volgorde waarin de projecten worden uitgevoerd. Dit zorgt ervoor dat er geen versnipperde ini-

De benadering van de duurzame economische groei voor de regio Zeeuws-Vlaanderen laat zien dat er met ambitie wordt gewerkt. Dat geldt tegenwoordig ook voor de acquisitie van nieuwe bedrijven en projecten. Lonink: ‘Eerder werd er wel gewerkt aan gunstige omstandigheden voor nieuw te vestigen bedrijven maar was er weinig inspanning om de nieuwe partijen ook echt naar hier te krijgen. Inmiddels is er een team van

regio

duurzaam

vertrouwen Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

004_5_7_C_valuepark_special_artikel.indd 5

29-08-12 14:20

advertorial_kanaalzone_Opmaak 1 22-08-12 11:08 Pagina 1

Groei “We hebben vandaag ook gezien dat onze samenwerking mee gestalte krijgt door de bedrijven voor wie de grens tussen Vlaanderen en Nederland geen barrière meer is, maar net een brug is, die leidt tot meer samenwerking en innovatie.” Minister-president van Vlaanderen Kris Peeters

“Ik vind dat Zeeland geweldige kansen heeft, ook voor biobased economy. Je ligt dicht bij Rotterdam, als je grondstoffen nodig hebt, zijn die zo te halen. Je hebt hier een mooie traditie van hoogwaardige chemische werkgelegenheid, die mix is heel veel waard.” Voorzitter van de SER Alexander Rinnooy Kan

in een grenzeloze regio Economisch topgebied

De Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone, die binnen de gemeente Terneuzen valt, is een economisch topgebied. Er is een uitstekende bereikbaarheid over de weg en over het water en een aansluiting op het spoornetwerk voor goederenvervoer. Het gebied telt sterke chemische en logistieke bedrijven, een groeiende haven en de agrofood-sector is in ontwikkeling, evenals de biobased economy, met nu al de grootste dichtheid en intensiteit aan samenwerking tussen bedrijven van Europa op dit terrein. In het gebied worden

de komende jaren veel projecten gestart die de economische positie verder versterken. Tegelijkertijd wordt er geïnvesteerd in de leefbaarheid in het gebied. De gemeente Terneuzen is de centrumgemeente van Zeeuws-Vlaanderen en die functie wordt verder versterkt. Met aandacht voor het landschap en voorzieningen in de woonkernen en de centrumstad wordt gewerkt aan een regio waar het prettig wonen en werken is, voor jong en oud.

Grenzeloze Kanaalzone

De samenwerking strekt zich uit tot de Vlaamse kant van de grens. Over de economische ontwikkeling en de arbeidsmarkt zijn er afspraken en gezamenlijke projecten met de Vlaamse stad Gent en het Gentse havenbedrijf. Voor meer informatie:

www.grenzelozekanaalzone.nl

014_provincieZeeland.indd 1

28-08-12 15:30

gemeente, provincie, het Rijk, ontwikkelmaatschappij Impulse Zeeland en Zeeland Seaports dat hard werkt aan visie, marketing en acquisitie.’ Een mooi voorbeeld is dat het hoofdkantoor van ROC Zeeland zich in Terneuzen heeft gevestigd. ‘Dat toont het vertrouwen in de toekomst’, zegt Lonink. ‘Er kiezen hier in de regio gemiddeld meer mensen voor een technische opleiding dan in de rest van Nederland. En dat komt goed uit, want

‘Er kiezen hier in de regio gemiddeld meer mensen voor een technische opleiding dan in de rest van Nederland.’ er zijn en komen veel technisch georiënteerde banen. Zo is bij DOW sinds 2011 het Business Process Services Centre (BPSC) gevestigd. De vestiging in Terneuzen heeft dat ‘gewonnen’ van andere vestigingen en dat BPSC is goed voor vierhonderd nieuwe banen. Daarvoor zijn ook Spaanse mensen aangenomen.’ De kenniscentra doen het goed in de regio. Naast de

integratie

Maintenance initiatieven en het BPSC, is er ook een testen oefencentrum voor ondergrondse veiligheid. Lonink: ‘Dat past hier goed in de regio. Het past bij de lokale infrastructuur, er is veel kennis in de buurt en het heeft een centrale ligging.’

Waarde Een belangrijke drijfveer in de duurzame ontwikkeling van het gebied is waarde toevoegen. Er worden bedrijven gezocht die rondom bestaande bedrijven kunnen worden geplaatst en zo de waardeketen korter kunnen maken. In plaats van het produceren van grondstoffen voor een industriegebied op 100 kilometer afstand, kunnen ook halffabricaten worden gemaakt. En de restproducten van het ene bedrijf kunnen daarbij de volgende schakel in de keten voeden. Bovendien biedt het de mogelijkheid om gezamenlijk te kijken naar verduurzaming. ‘Op het gebied van samenwerking rond verduurzaming, biochemie en hergebruik is de kanaalzone leidend in Europa’, aldus de burgemeester. Hij besluit: ‘Met het gebied, de mensen en de bedrijven hebben we de ruimte om waarde toe te voegen.’ n

waardeketen

toekomst Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

004_5_7_C_valuepark_special_artikel.indd 7

29-08-12 14:20

LOGISTIEK

‘Onze levensader is het water’

Het Zeeuwse havengebied waar de haven van Terneuzen deel van uitmaakt ligt geografisch gezien erg interessant. Het ligt aan de Noordzee en is daarmee goed bereikbaar via het water. Daarnaast zijn er goede verbindingen met het Europese achterland. Nog interessanter wordt het gebied wanneer de Seine-Scheldeverbinding, de nieuwe zeesluis en een containerterminal worden gerealiseerd. ‘Er liggen nog vele logistieke kansen en mogelijkheden om de regio nog sterker te positioneren’, vertelt Hans van der Hart, CEO van Zeeland Seaports.

Evi Husson

8 Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

008_9_11_F_geel.indd 8

29-08-12 14:21

‘Onze levensader is het water, maar ook andere modaliteiten zoals de weg, het spoor en ondergrondse pijpleidingen zijn van belang. Al deze elementen zijn nodig om een volwaardige logistiek te kunnen bedrijven’, vertelt Hans van der Hart, CEO van Zeeland Seaports. De havens van Vlissingen en Terneuzen liggen aan de Noordzee. Hiermee heeft de regio volgens Van der Hart goud in handen. ‘Ook richting het achterland is er een goede spoorontsluiting, zijn er goede wegen en ook binnenvaart is voor zowel Terneuzen als Vlissingen ideaal.’ Zeeland Seaports heeft de ambitie om het havengebied nog verder uit te breiden en te verbeteren om te zorgen voor verdere groei en economische ontwikkeling. Een van de projecten die hiervoor belangrijk is, is de verdubbeling van de Sloeweg, de belangrijkste aan- en afvoerweg voor de Westerscheldetunnel en het havengebied Vlissingen-Oost. In de loop van 2013 zal daadwerkelijk worden gestart met de verdubbeling. Richting het zuiden wordt gewerkt aan de kanaalkruising bij Sluiskil. ‘In opdracht van de provincie Zeeland wordt op dit moment volop gewerkt aan de realisatie van een tunnel onder het kanaal van Gent naar Terneuzen, de Sluiskiltunnel. Nu vormt de huidige brug door de vele openingsmomenten voor de scheepvaart namelijk een barrière voor het verkeer en voor een goede doorstroom richting het centrale deel van Zeeuws-Vlaanderen. Wanneer de tunnel gereed is, vermoedelijk in 2015, zal dit het ‘brugknelpunt’ voor het wegverkeer oplossen. Voor een openstaande brug moeten wachten kost namelijk tijd. En tijd is geld.’ Daarnaast is er de wens om door middel van de verdubbeling van de Tractaatweg te zorgen voor een betere verbinding met het Belgische wegennet. ‘Dat zal nog enige tijd duren aangezien het laatste woord over het exacte tracé nog niet is gezegd.’ Dit project loopt achter op de Sloeweg, maar het is van belang dat ook deze Tractaatweg niet al te lang op zich zal laten wachten aangezien een goede ontsluiting via de weg noodzakelijk is. Met de verdubbeling van de Sloeweg, de aanleg van de Sluiskiltunnel en de verdubbeling van de Tractaatweg ontstaat een prima noord-zuidverbinding naar en van onze havengebieden aan weerszijden van de Westerschelde.’

Sluis Een andere kans voor de regio is de verbetering van de toegankelijkheid richting Parijs door de Seine-Scheldeverbinding (Seine Nord Europe). Deze verbinding, die tussen 2017 en 2020 klaar zal zijn, maakt het mogelijk om met grote binnenvaartschepen tot in de regio te komen. Daar hoort ook de verbetering van de sluizen bij Terneuzen bij. In maart dit jaar is door de Vlaamse minister Hilde Crevits en Nederlandse minister Melanie Schultz van Haegen een akkoord ondertekend om de plannen voor een nieuwe grote zeesluis bij Terneuzen verder uit te werken. Er wordt momenteel aan een planstudie gewerkt die in 2014 moet zijn afgerond om rond 2020 het eerste schip te kunnen schutten.

verbindingen

De afstand vanuit Zeeland tot een aantal belangrijke plaatsen: Antwerpen – 35 km Breda – 50 km Rotterdam – 60 km Brussel – 65 km Amsterdam – 150 km Düsseldorf – 230 km Londen – 250 km Parijs – 320 km

Van der Hart: ‘Er zijn momenteel drie sluizen werkzaam, hier komt een vierde bij. Het was in eerste instantie een wens van Gent om ten westen van de huidige West-sluis de grote zeesluis te bouwen, maar dat zou betekenen dat wij een potentieel groot logistiek terrein kwijt zouden raken. Dat zou letterlijk in het water vallen. Nu komt de nieuwe zeesluis binnen het bestaande complex te liggen met een marginale onttrekking aan onze landactiviteiten. Een perfecte locatie dus om zo’n sluis te bouwen.’ De sluis wordt 427 meter lang, 55 meter breed en 16 meter diep. De nieuwe sluis zal ook de logistieke betrouwbaarheid van de Zeeuwse regio een enorme boost geven. Van der Hart: ‘Het huidige sluizencomplex wordt ouder dus wordt een back-up belangrijker. Daarnaast worden schepen ook steeds groter, zowel qua breedte, lengte als diepgang. Onze haven in Terneuzen is op dit moment berekend op schepen met een diepgang van maximaal 12,5 meter, terwijl de haven van Gent gedeeltelijk een diepgang van 18 meter aankan. Zowel diepgang, lengte-breedteverhouding als betrouwbaarheid, maar zeker ook uitbreiding van de schutcapaciteit waardoor wachttijden afnemen spelen bij de nieuwe sluis een rol.’

Terminal Meer diepgang betekent grotere schepen. De schaal van grootte groeit in de scheepvaart alsmaar door, ook in de containervaart. Voor de regio liggen er daardoor kansen om de groeiende containerisatie het hoofd te bieden, gaat van der Hart verder. ‘We willen een containerterminal ontwikkelen, met name de Westerschelde Container Terminal (WCT, red.). De allergrootste containerschepen kunnen hier straks, door de ligging in diep water, een open verbinding met de Noordzee en de ligging dicht bij doorgaande scheepvaartroutes, snel en makkelijk afmeren. Mogelijkheden worden onderzocht voor de realisatie van een distributiecentrum in de Kanaalzone, om vervolgens daarvandaan met grotere binnenvaartschepen het achterland te voeden. De aanpassing/ verbetering van de Seine-Scheldeverbinding vertienvoudigt ruwweg de mogelijkheden richting Parijs. Vierhonderd ton wordt dan 4.400 ton, dus dat is een kans voor onze Zeeuwse haven om te profiteren van de betere bereikbaarheid van Parijs.’ Deze

terminal

ambitie Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

008_9_11_F_geel.indd 9

29-08-12 14:21

Applus RTD is de wereldwijde referentie voor Niet-Destructief Onderzoek, Inspecties en advies. Als internationale groep richten wij ons op Asset Integrity Services, met een sterke basis en specialisatie in Niet-Destructief Onderzoek en Inspecties. Ons portfolio omvat alle gebruikelijke disciplines. Ook ontwikkelen wij, in vele gevallen samen met universitaire onderzoeksinstellingen en in samenwerking met klanten eigen onderzoeksapparatuur en technieken. Onze focus ligt op leveren van totaal oplossingen die de integriteit van uw installatie waarborgen. Daarnaast beschikken wij over een onafhankelijk certificeringsbedrijf, welke als AKI is aangemerkt en tevens een breed scala aan Notified body- en andere certificatiediensten levert. Sinds 1937 is de RĂśntgen Technische Dienst (RTD) de specialist in Niet-Destructief Onderzoek. Na 75 jaar is Applus RTD uitgegroeid tot een internationale organisatie met kantoren over heel de wereld, dicht bij onze klanten. Applus RTD levert standaard en op maat gemaakte Asset Integrity Services door gebruik te maken van state-of-the-art technieken, een uitgebreid portfolio, hoog gekwalificeerd personeel en vele jaren ervaring. Deze competenties verzorgen de integriteit van uw installaties, verbeteren de levenscyclus, verminderen het risico en verlagen dus de total costs of ownership. Applus RTD schrijft inspectie- en onderhoudsplannen en voert ze ook uit. De klassieke inspectiemethoden zijn radiografie, ultrasoon, penetrant, magnetisch onderzoek en visuele inspecties. Applus RTD werkt ook met geavanceerde technieken zoals ToFD, Phased Array, Guided Waves, LoRUS en INCOTEST. Wereldwijd staan 4.500 Applus RTD medewerkers tot uw beschikking, waarvan 600 in Nederland. Applus RTD kan voor haar klanten 24 uur per dag, 7 dagen per week, 365 dagen per jaar klaar staan. Dit geeft de mogelijkheid het Applus RTD netwerk te gebruiken voor opdrachten in het hele Europese gebied en daarbuiten. Onze hoge service en onze expertise als specialisten, worden door velen als onze sterkste punten beschouwd. Het resultaat is duidelijk zichtbaar. Applus RTD bewijst zich elke dag met haar veiligheidsfilosofie, kwaliteit en service, die wordt geapprecieerd door de meest gerenommeerde bedrijven in de industrie. Het werk van Applus RTD is erg specialistisch. Daarom heeft het bedrijf een eigen training- en opleidingscentrum in Rotterdam. Het NDO vak leer je alleen in de praktijk en door vakcursussen te volgen waar hoge eisen aan worden gesteld. Onze toekomst is onze medewerkers te motiveren en te blijven opleiden. Applus RTD is vooruitstrevend; het bedrijf bracht de radiografie in de industrie en is sinds jaar en dag zelf actief met onderzoek en ontwikkeling met een interne R&D-afdeling. Maintenance Value Park Het Maintenance Valuepark Terneuzen (MVP) richt zich op het ontwikkelen, ontsluiten en verspreiden van kennis en services gericht op onderhoud in de industrie. Het MVP bestaat uit het Kennis- en Innovatie Centrum (KI<), de Leer- WerkOmgeving (LWO) en een bedrijventerrein. Hier liggen ook voor Applus RTD kansen als het gaat om technisch personeel aantrekken en samenwerkings projecten met asset owners en collega contractors aangaan. Dit gaat ook resulteren in behoud van voorsprong in de maintenance markt. Het maintenance value park creĂŤert allerhande synergievoordelen waardoor alle deelnemers prominenter aanwezig kunnen zijn. Tonny van der Have (regiomanager regio Zuid-West) kijkt uit naar de samenwerking met andere firmas. ,,Applus RTD is nu al actief met het Ki<. Dat levert nieuwe inzichten op. Zo zijn wij betrokken bij Corrosion Under Isolation (CUI) projecten en Werken op Hoogte (WOH) projecten. Voor CUI gebruiken we bijzondere technieken als INCOTEST en GUIDED WAVES. Beiden zijn screening technieken welk tijdens bedrijf ingezet kunnen worden, dit geeft de asset owner veel voordelen natuurlijk. Voor WOH gebruiken we Rope Acces technieken, ook dit biedt vele voordelen voor de asset owner. Minimale impact met maximaal resultaat. Voor meer informatie over Applus RTD en de Assest Integrity Services die wij leveren, of om een afspraak te maken met een van onze vertegenwoordigers, bezoek onze website of neem contact met ons op via de onderstaande gegevens. Applus RTD Postbus 10065, 3004 AB Rotterdam Delftweg 144, 3046 NC Rotterdam T: +31 (0) 10 716 60 00 E: info.netherlands@applusrtd.com

www.applusrtd.com

018_applus.indd 1

29-08-12 10:12

terminal (WCT) is er momenteel echter nog niet. ‘De noodzakelijke studies ter voorbereiding van de te volgen procedures zijn inmiddels grotendeels uitgevoerd. Investeren doen we pas als we een contractpartij hebben, maar we hopen dat dit ook tegen 2015 realiteit wordt. Ondertussen wordt met initiatiefnemers ook binnen de Vlissingse haven de (financiële) haalbaarheid van een containerterminal onderzocht. Het hebben van een containerterminal in het havengebied kan, naast logistieke ontwikkeling, bovendien een kostenreductie betekenen voor de industrie en dan met name op transportkosten van containers naar havengebieden buiten onze provincie.’

Multifunctioneel Naast wegen en water wil Zeeland Seaports ook het spoornet aanpakken. Een spoorlijn tussen Zeeland en Antwerpen (VeZA) is een nadrukkelijke wens. Nu gebeurt het transport via het spoor tussen het havengebied Vlissingen-Oost en Antwerpen en het verdere achterland voor een belangrijk gedeelte nog via een omweg. Een andere wens is een rechtstreekse spoorverbinding aan de oostzijde van het kanaal van Gent naar Terneuzen, de zogenaamde spoorlijn Axel-Zelzate. Ook hier ligt momenteel geen rechtstreekse verbinding. ‘Gezien onze plannen om bedrijventerrein Axelse

transport

vlakte II nog verder te ontwikkelen, mag deze spoorlijn in de toekomst niet ontbreken.’

Ondergronds Tot slot wil de regio ook het ondergrondse pijpleidingennetwerk nog verder aanpakken. ‘Er ligt al een aantal leidingen tussen bestaande bedrijven om reststromen uit te wisselen zoals een CO₂-leiding en een leiding voor restwarmte van Yara in Sluiskil naar glastuinbouwbedrijven, maar we willen door een Multi Utility Providing-project een infrastructuur creëren die zodanig flexibel is dat ook toekomstige bedrijven er eenvoudig op aan kunnen sluiten en gebruik van kunnen maken.’ Zeeland Seaports heeft met de diverse spoor-water-pijpleidingen wegenprojecten de ambitie en wens om de bereikbaarheid en betrouwbaarheid van Zeeuws-Vlaanderen nog te vergroten. Daarnaast moet de naamsbekendheid van Zeeland Seaports groeien, meent Van der Hart. ‘Velen zijn bij een bezoek aan ons havengebied verrast over de grootte en mogelijkheden van dit gebied. We hebben door onze ideale ligging zoals gezegd goud in handen. Nu is het zaak om de regio nóg beter op de kaart te zetten. Maar met de diverse veelbelovende projecten in het vooruitzicht moet dat zeker lukken.’ n

betrouwbaar

netwerk Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

008_9_11_F_geel.indd 11

29-08-12 14:21

PRODUCTIE

â&#x20AC;&#x2DC;We willen stromen optimaliserenâ&#x20AC;&#x2122;

Liesbeth Schipper

12 Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

012_13_D_valuepark_special_artikel.indd 12

29-08-12 14:25

Nu is er nog ruimte voor nieuwbouw op de Mosselbanken en het logistiek park, maar als het aan Valuepark Terneuzen ligt, komt daar de komende jaren verandering in. Tachtig hectare van de terreinen ligt nog braak. Voor een bedrijf dat zich in Nederland wil vestigen, kunnen de ruimte, de verbindingen met het achterland en de ligging aan diep water sterke argumenten zijn om zich in Terneuzen te vestigen. Het Valuepark kijkt daarbij vooral naar de toegevoegde waarde die nieuwe bedrijven kunnen bieden; eis is dat synergie kan worden bereikt op het gebied van energie, logistiek of producten. Zo produceert Dow in Terneuzen halffabrikaten die nog moeten worden vormgegeven of die om extra chemiestappen vragen. Bedrijven die deze halffabrikaten verwerken, zouden veel tijd en geld besparen als ze deze niet meer hoefden te verschepen, maar een fabriek op de site of in de buurt van Dow zouden bouwen. Een goed voorbeeld daarvan is ethyleenoxide. Omdat railvervoer van ethyleenoxide aan veel veiligheidseisen moet voldoen, zou het natuurlijk beter zijn dit dicht bij huis via een korte pijpleiding te kunnen leveren aan een verwerker en producent. Zo levert Shell in Moerdijk al meer dan vijftien jaar ethyleenoxide aan buurman Kolb en zal het binnenkort ook aan buurman Erca gaan leveren. Ook Dow produceert ethyleenoxide en zou dit product veilig en snel aan een nieuwe buurman kunnen leveren.

Insteek ‘We zitten nu niet met een beperking om onze productie te maximaliseren, maar zouden alle stromen toch willen optimaliseren’, vertelt Rob Rutjens, verantwoordelijk voor Integratie en Infrastructuur bij Dow. ‘Ook op het gebied van energie zouden we een verdere integratie willen toepassen.’ Hij vertelt dat Dow continu in overleg is met bedrijven die zich mogelijk willen vestigen in Terneuzen. ‘We werken daarbij ook samen met het Netherlands Foreign Investment Agency. Deze organisatie van het ministerie van Economische Zaken staat veel in contact met buitenlandse partijen die zich in Nederland willen vestigen.’ Het idee vertoont wel overeenkomsten met Chemelot in Geleen, maar is toch anders qua insteek. Rutjens: ‘Bij Chemelot stonden oude bedrijfsgebouwen leeg waarin bedrijven zich konden vestigen; wij bieden greenfields. We willen zoveel mogelijk synergie met nieuwe bedrijven bereiken. Bovendien biedt Terneuzen ten opzichte van Geleen logistieke voordelen: diep water en een uitgebreide pijpleidinginfrastructuur. Een duidelijke overeenkomst tussen Chemelot en Valuepark Terneuzen is dat ze allebei naar een cluster van activiteiten streven en daarbij de coördinatie van diensten delen.’

Co-siting De eerste aanzet voor co-siting bij Dow Terneuzen is Styron. Dit bedrijf is ontstaan nadat Dow een aantal bedrijfsonderdelen in

synergie

een aparte divisie samenvoegde en in maart 2010 voor 1,63 miljard dollar verkocht aan Bain Capital Partners, een private equity firma. Vijf fabrieken in Terneuzen zijn overgegaan naar Styron: Latex, Ethylbenzeen, Styreen, Styrenics Naturals en Styrenics Compounding. De laatste twee fabrieken verwerken styreen tot kunststoffen of mengen er bijvoorbeeld pigmenten of glasvezel door. Rutjens: ‘De assets zijn naar Styron gegaan, alleen de grond is van Dow gebleven. Dow biedt nog wel ondersteuning in de vorm van utilities, onderhoud, infra en overige site services. En doordat een aantal controlekamers van de verkochte fabrieken verweven waren met die van Dow, verzorgen Styron-medewerkers ook nog operationele taken en onderhoud voor enkele Dowfabrieken.’ Dow opereert in Terneuzen achttien fabrieken met ongeveer 1.700 medewerkers. Drie grote krakers vormen het hart van de locatie. Daarin worden kraakproducten en aromaten geproduceerd, zoals etheen, propeen, butadieen en benzeen. In andere fabrieken worden onder andere polyetheen, polypropeen, polyolen en amines gemaakt. Het overgrote deel van deze productiestromen wordt nu nog vervoerd naar andere locaties voor verdere verwerking, maar daar probeert Valuepark Terneuzen verandering in aan te brengen. n

infra

co-siting Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

012_13_D_valuepark_special_artikel.indd 13

29-08-12 14:26

GROENE INNOVATIE

Synergie tussen bedrijven verhoogt duurzaamheid

De vergroening van de industrie kan alleen plaatsvinden als alle betrokken partijen samenwerken. In Zeeuws-Vlaanderen is deze boodschap niet aan dovemansoren gericht. Verschillende initiatieven moeten de regio verduurzamen. Het Biopark Terneuzen brengt bedrijven en instellingen samen. â&#x20AC;&#x2DC;Het is investeren in een mooie groene toekomst.â&#x20AC;&#x2122;

Evi Husson

14 Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

014_15_17_G_valuepark_special_artikel.indd 14

29-08-12 14:19

Bio Base Europe Pilot Plant Duurzaam groeien op een effectieve en economische manier. Dat is één van de grote uitdagingen voor industriële bedrijven. Ook voor de bedrijven in regio Zeeuws-Vlaanderen. Om dit naar een hoger plan te brengen, is een aantal jaar geleden Biopark Terneuzen opgericht vanuit diverse initiatieven uit het bedrijfsleven. ‘Biopark Terneuzen is een platform van bedrijven in de kanaalzone Gent-Terneuzen dat zich inzet voor verdere verduurzaming en vergroening van productieprocessen’, vertelt Peter Geertse, commercieel manager bij Zeeland Seaports, de initiërende partij van het Biopark. De procesindustrie in de regio is onder andere bezig met de omvorming naar groene grondstoffen. Partijen als Dow Chemical willen bijvoorbeeld graag hun fossiele grondstoffen deels vervangen door groene grondstoffen, maar ook andere bedrijven in de regio willen verduurzamen. ‘Het Biopark Terneuzen zoekt naar synergieën tussen bedrijven die zijn gevestigd in de regio. We gaan bijvoorbeeld na of het mogelijk is om bij- en afvalproducten van de bedrijven met elkaar uit te wisselen. Dit worden dan aanvullingen op de energievoorzieningen van het eigen productieproces of de reststromen worden als grondstof ingezet. Het bedrijf Cargill bijvoorbeeld, levert naast water, energie en stoom ook zetmeelresidu aan Nedalco die dit gebruikt om alcohol te kunnen produceren.’ Nedalco is inmiddels overgenomen door Cargill.

Centrum biobased economy Een ander belangrijk project is het glastuinbouwgebied in en rond Terneuzen. De energiebehoefte in dit gebied wordt volledig voorzien door de reststromen vanuit de kunstmestfabriek van Yara in Sluiskil. Geertse: ‘Er wordt 95 graden Celsius restwarmte getransporteerd naar het glastuinbouwgebied. Met een temperatuur van veertig graden Celsius gaat het weer terug naar Yara om vervolgens als koelwater te worden gebruikt. Daarnaast wordt er CO2 afgevangen en naar het glastuinbouwgebied getransporteerd door middel van een pijpleidingnetwerk. Op die manier worden de reststromen van de ene partij gebruikt als basisgrondstof voor een andere partij.’ Zeeland Seaport is initiator om de verbindingen te leggen tussen bedrijven die wat voor elkaar kunnen betekenen. ‘Om de verbinding te leggen tussen Yara Sluiskil en de glastuinbouwbedrijven hebben we bijvoorbeeld het bedrijf WarmCo2 opgericht. Dit bedrijf faciliteert het transport van CO2 en warmte naar het glastuinbouwcomplex. We hebben met andere woorden een soort rol als matchmaker en brengen partijen bij elkaar.’

Leveringszekerheid De reststromen van Yara worden door WarmCo2 geleverd aan verschillende glastuinbouwbedrijven. WarmCo2 is een neutrale partij die de nodige garanties moet kunnen afgeven dat daadwerkelijk de gevraagde CO2 kan worden geleverd. Geertse: ‘Het gaat bij dergelijke samenwerking vaak om vertrouwen. Ik kan me

groen

De Bio Base Europe Pilot Plant is een modulair opgebouwde proeffabriek voor innovaties in duurzame bioprocessen. De sleuteltechnologie die hierbij wordt gebruikt, is industriële biotechnologie. Het volledige bioproces van de groene grondstof, eventueel met voorbehandeling tot het eindproduct wordt hier doorlopen op één locatie. Daarbij is het mogelijk om volledige bioprocessen uit te voeren, van biomassa tot het zuivere geraffineerde eindproduct, van kilogram tot multi-ton-schaal. Bedrijven en kennisinstellingen kunnen er terecht om de haalbaarheid van hun nieuwe processen op grotere schaal te testen en proefproducties uit te voeren. De pilot plant is gevestigd in een oude brandweerkazerne in de Gentse haven. Naast de basisinfrastructuur en het laboratorium, dat dienst doet als routinelab, zijn er installaties opgesteld in drie hallen. De witte hal waar voorheen het zwembad van de brandweer was te vinden, is ingericht voor witte biotechnologie oftewel watergebaseerde bioprocessen zoals bijvoorbeeld fermentatie. De groene hal is gericht op solventgebaseerde bioprocessen en daarom explosie beveiligd. De rode hal is ingericht voor upstream (behandeling van biomassa vóór omzetting of fermentatie zoals vermalen, versnijden, in oplossing brengen, et cetera) en voor downstream (behandeling van biomassa na de conversie door homogenisatie, centrifugale scheiding, scheiding op basis van deeltjesgrootte).

voorstellen dat grote chemische bedrijven niet honderd procent afhankelijk willen of kunnen zijn van hun buurman, aangezien ze bij uitval van de buurman zelf in de problemen komen. De garantie kunnen geven voor nagenoeg honderd procent leverbetrouwbaarheid is een uitdaging die we met WarmCo2 wel kunnen aangaan. We werken met buffers en back-ups terwijl de warmte en CO2 vanuit vier verschillende punten in de fabriek van Yara worden verzameld en afgenomen. Mocht één gedeelte van de fabriek in onderhoud zijn, dan zijn er nog drie andere verzamelpunten die kunnen leveren en mocht heel het bedrijf stil komen te liggen, dan zoekt WarmCO2 alternatieven om de levering te kunnen blijven garanderen. Dit is behoorlijk goed dichtgetimmerd.’ Toch heeft het glastuinbouwproject nog meer uitdagingen. Het glastuinbouwgebied is namelijk nog niet vol. ‘Net na het opstarten van dit project brak de financiële crisis uit. De financierbaarheid van nieuwe vestigingen is soms een probleem. Daarom gaat het wat langer duren dan oorspronkelijk gedacht, maar we denken dat we daar op termijn weer goed uit zullen komen,’vertelt Geertse.

Green Deal Zeeland Seaports kijkt naast naar nieuwe glastuinbouwbedrijven ook naar andere nieuwe partijen die zich in de regio willen

verbindingen

tuinbouw Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

014_15_17_G_valuepark_special_artikel.indd 15

29-08-12 14:19

Onze mensen zijn net zo makkelijk bereikbaar als onze havens Zeeland Seaports heeft veel sterke punten. De ligging aan

Zoekt u een haven waar u te allen tijde op kunt bouwen?

open zee, de diepgang van 16,5 meter, de ﬁlevrije verbindingen

Wilt u in zee met gedreven vakmensen zonder negen tot vijf

met het achterland en de faciliteiten.

menta liteit, die ervoor zorgen dat ladingen snel en zorg-

Maar één belangrijke reden om voor een haven te kiezen,

vuldig worden afgehandeld? Mooi, de haven is ons leven.

ontbreekt nog in dit rijtje. De mensen. Wie kennis maakt met

We weten wat werken is en begrijpen dat uw belang ook

Zeeland Seaports, leert professionals kennen die trots zijn op

ons belang is. Klanten gaan voor. Altijd.

hun havens. Trots zijn op hun vak. En zoals u weet is trots de brandstof van motivatie. We weten wat voor onze klanten

Voor vragen kunt u contact opnemen met onze afdeling

belangrijk is in onze havens en dat het verschil vaak wordt

commerciële zaken, zij helpen u graag verder. Wij zijn dag

gemaakt door de inzet. In de directiekamers en op de kades

en nacht bereikbaar via 0115-647400.

wordt er met veel verstand van zaken met u meegedacht.

www.zeelandseaports.com

driven by dedication

006_zeelandSeaports.indd 1

28-08-12 15:29

vestigen. Geertse: ‘Hierbij gaan we samen met de bedrijven na wat hun noden en behoeften zijn en zo proberen we ze te vestigen naast een bedrijf dat van toegevoegde waarde kan zijn. Door synergieën op te zoeken kun je de duurzaamheid in de regio aanzienlijk verbeteren.’ Nog een voorbeeld hiervan is een recent gesloten Green Deal tussen de Provincie Zeeland, Zeeland Seaports en het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie en het ministerie van Infrastructuur & Milieu. Deze Green Deal betreft de benutting van duurzame restwarmte van Lijnco Green Energy (LGE) die gaat naar ICL Industrial Products (voorheen Broomchemie), gespecialiseerd in de productie en verwerking van chemische producten zoals brandvertragende middelen, life science producten en toepassingen in de automobielindustrie, verf-, en foto-industrie. ‘We zijn nu in de afrondende fase om te kijken of we die business case helemaal rond kunnen krijgen. De Green Deal geeft hierbij een financieel duwtje in de rug waardoor het allemaal heel snel kan gaan.’

Bio Base Europe Training Center Het Bio Base Europe Training Center in Terneuzen legt de focus in eerste instantie op een opleiding van procesoperators voor de bioproces-industrie. Het opleidingsaanbod richt zich zowel op het reguliere onderwijs als op bedrijfsspecifieke opleidingen. Er is een opleidingsinstallatie waarmee procesoperators worden opgeleid voor het werken in biogebaseerde en biochemische bedrijven in en ver buiten de Kanaalzone. Daarnaast zijn er ook opleidingsunits voor de overige vormen van duurzame energie en industriële technieken zoals zon, wind en water. Naast een opleidingscentrum wordt dit trainingscentrum ook een centrum dat ondernemerschap en netwerken binnen de biogebaseerde economie wil stimuleren. Bedrijven en startende ondernemers kunnen hier terecht met vragen over biogebaseerde producten en processen.

biobased

De formule van het vinden van goede businessmodellen en samenwerkingen tussen bedrijven lijkt zijn vruchten af te werpen. Geertse: ‘Dit heeft onder meer te maken met het feit dat er tussen twee of drie partijen een samenwerking ontstaat en niet meteen tussen tien ondernemingen waardoor de communicatielijnen korter zijn en alles sneller is te implementeren. Daarnaast heeft het succes ook te maken met het soort bedrijven dat hier is gevestigd. Ze zijn allemaal erg coöperatief en maken allemaal deel uit van het platform Biopark Terneuzen. Dat speelt eveneens mee. De bedrijven hebben zich door participatie gecommitteerd

‘Door synergieën op te zoeken kun je de duurzaamheid in de regio aanzienlijk verbeteren.’ aan verduurzaming van het productieproces. Het platform an sich is al een verbindende factor voor samenwerking.’

Toekomst Het platform is gericht op het havengebied in Terneuzen en strekt zich uit van Terneuzen tot Sas van Gent. Over de grens is er een soortgelijk initiatief opgericht, Gent Bio Energy Valley. Bedrijven in de Gentse haven vallen onder deze noemer. ‘Een belangrijke stap voorwaarts voor Biopark Terneuzen is de grensoverschrijdende samenwerking met Bio Energy Valley. Samen hebben we Bio Base Europe opgericht met een gezamenlijke investering van 21 miljoen euro.’ Bio Base Europe bestaat uit een pilot plant in de haven van Gent (zie kader 1) en een opleidingscentrum in Terneuzen (zie kader 2). ‘Door dit initiatief zijn de bedrijven in de regio nog meer met elkaar gaan samenwerken in een grensoverschrijdend cluster. We staan hierdoor sterker en kunnen ons ook goed profileren als centrum voor de biobased economy. Op deze manier kunnen we grote duurzame stappen voorwaarts maken. Duurzaam opereren op een economisch gezonde manier is tenslotte meer dan ooit van groot belang. Het is investeren in een mooie groene toekomst.’ n

toekomst

cluster Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

014_15_17_G_valuepark_special_artikel.indd 17

29-08-12 15:56

KENNIS

Terneuzen als World Capital of Maintenance

Het Maintenance Valuepark Terneuzen (MVP) richt zich op het ontwikkelen, ontslui足 ten en verspreiden van kennis en services voor onderhoudsfuncties in de procesindus足 trie. Het bestaat uit het Kennis足 en Innovatie Centrum (KI<), de Leer足 Werk Omgeving (LWO) en een bedrijventerrein. En hoewel het bedrijventerrein nog in ontwikkeling is, draait het KI< op volle toeren. En met ambitie.

Mark Oosterveer

18 Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

18_19_21_I_valuepark_special_artikel.indd 18

29-08-12 14:18

Pádraig Naughton is manager van het Kennis- en Innovatie Centrum, KI<. Op dit moment werken ruim vijfentwintig bedrijven en instellingen samen aan de realisatie van de doelstellingen van het KI<. De deelnemende partijen werken mee om voor een aantal thema’s nieuwe oplossingen en kennis te ontwikkelen. Zij voegen kennis toe om kennis te winnen. Het Kennis- en Innovatie Centrum vormt het kloppend hart van een snel uitdijend netwerk met vertakkingen naar de belangrijkste kenniscentra voor de branche. Naughton: ‘We hebben de ambitie om binnen enkele jaren te worden herkend als dé locatie voor onderhoud op wereldklasseniveau in de procesindustrie. Toen iemand daar de slogan World Capital of Maintenance voor noemde, vond ik dat in het begin wel erg ambitieus. Inmiddels ben ik er wel aan gewend en beschrijft het heel goed wat we willen. Binnen een straal van zo’n 150 kilometer kunnen we vanuit het Maintenande Value Park Terneuzen (MVP) echt fysiek onderhoudsdiensten leveren. In bijvoorbeeld Antwerpen en Calais, Moerdijk, Bergen op Zoom en Rotterdam kunnen bedrijven snel ter plaatse zijn. Met kennisuitwisseling via het KI< en het netwerk van alle aangesloten partijen hebben we een bereik over de hele wereld.’

Samenwerking Het Kennis- en Innovatie Centrum ontwikkelt geen eigen kennis. Samen met de partners wordt wel gewerkt aan nieuwe kennis voor een aantal thema’s. Naughton: ‘Vorig jaar zijn we begonnen

‘We hebben de ambitie om binnen enkele jaren te worden herkend als dé locatie voor onderhoud op wereldklasse niveau in de procesindustrie.’ met de partners bij elkaar te brengen en de grootste uitdagingen voor onderhoud in de procesindustrie te benoemen. Bij twee sessies kwamen elk zo’n honderd mensen bij elkaar, die betrokken mee discussieerden. Dat geeft het animo voor het KI< goed weer.’ Het belangrijkste middel om de doelstellingen te bereiken, is het realiseren van nieuwe netwerkverbanden tussen aannemers, engineeringbedrijven, procesindustrie en kennisinstellingen. De samenwerking richt zich op innovatie, opleiding en efficiency voor de procesindustrie. Via het Dutch Institute World Class Maintenance en eigen netwerk wordt ook de link met andere industrieën gelegd. Per thema zijn er verschillende projecten benoemd. Naughton: ‘Die projecten kunnen niet allemaal tegelijk starten, maar werken vaak wel in elkaars verlengde. Stel dat je voor industrieel reinigen direct zou zeggen dat je nooit meer wilt reinigen. Dan is dat als eerste doel veel te abstract en lijkt onhaalbaar. Maar je kunt wel in deelprojecten kijken naar automatisering van het werk, kijken naar de oorzaken van vervuiling en zoeken naar oplossingen om vervuiling te voorkomen. Zo zijn we aan de slag gegaan.’ En daarbij staat het doel voorop.

partners

Thema’s Kennis-en Innovatie Centrum Beschikbaarheid geschoold personeel Industrieel Reinigen Werken op Hoogte Digitalisering Onderhoudsproces Condition Based Maintenance Corrosie onder isolatie Bepalen restlevensduur kunststof vaten Standaardisatie veiligheidsvoorschriften & compliance

Oplossingen Bewezen technieken worden ingezet en aangevuld om nieuwe technieken te ontwikkelen. Het KI< is daarbij facilitator. Naughton: ‘Wij helpen bij het benoemen en begeleiden van de verschillende projecten. Het traject van idee tot uitvoering wordt begeleid door een programmamanager en omdat we geen grote organisatie zijn en de kennis vooral bij de partners zit, zijn we flexibel.’ Daarbij komt het voor dat partijen die soms concurrent zijn, werken naar een gezamenlijk doel. Naughton: ‘Daarbij zorgen we voor heldere samenwerkingsovereenkomsten waar ook het intellectual property in wordt benoemd. Niet altijd makkelijk, maar wel nodig. Dat is een van de redenen dat we, bijvoorbeeld met de Universiteit van Tilburg, werken aan een manier waarop we zonder vuistdikke contracten veilig en vertrouwd kunnen samenwerken aan nieuwe innovatieve oplossingen voor dagelijkse vraagstukken.’

Kennisuitwisseling Het Kennis- en Innovatie Centrum werkt naast aan nieuwe oplossingen voor bestaande problemen ook aan nieuwe aanwas. Er is een nauwe samenwerking met scholen, ROC en hogescholen. Naughton: ‘Er is onlangs een student van de HZ University of Applied Sciences afgestudeerd op een Atex-project. Het mooie van een dergelijk project is dat studenten er onbevangen en onpartijdig mee aanvangen. Ze kijken anders dan ervaren technici en zien ook andere zaken. Bovenal zorg je met zo’n project voor kennisuitwisseling tussen scholen en industrie.’ Diezelfde onbevangen blik wordt bij de Hogeschool van Antwerpen ingezet voor een project voor werken op hoogte. ‘De opleiding Industrieel ontwerpen is betrokken bij het ontwikkelen van nieuwe ideeën voor werken op hoogte.’ Naughton vertelt ook over een pilotproject dat in het vierde kwartaal van 2012 start. ‘In het Bio Base Europe Training Centre in Terneuzen wordt een ruimte ingericht voor het leren op een praktijkgerichte manier, de zogenaamde Leer-Werk Omgeving (LWO).

kennis

jongeren Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

18_19_21_I_valuepark_special_artikel.indd 19

29-08-12 14:18

Het werk van SPIE-Industry is installaties van klanten op en rond productie-eenheden te laten werken De industriesector heeft geen geheimen meer voor SPIE. De divisie SPIE-Industry is een ervaren partner als het gaat om elektro-, meet-, en regeltechniek, mechanical/ piping, HVAC, procesautomatisering en analysertechniek, process equipment of civiele techniek. Of het nu gaat om het management, de engineering of de uitvoering van nieuwbouw, of onderhoud inclusief de inbedrijfstelling, of het inrichten en managen van werkprocessen en – procedurs, de klant kan altijd rekenen op ons team. SPIEIndustry stelt haar klanten in staat een hogere effectiviteit te realiseren door haar kennis en kunde te bundelen en in te zetten voor de klant bij het bouwen en onderhouden van haar installaties. Met respect voor veiligheid en milieu bieden wij een duurzame oplossing voor elk industrieel probleem. www.spie-nl.com Handelspoort 1 4538 BN Terneuzen Tel. +31 (0)115 670100

DIT TIJDSCHRIFT DEUGT Het tijdschrift dat u nu leest, is lid van H O I , het instituut dat de oplagen van gedrukte media controleert. Daardoor speelt dit tijdschrift open kaart met al haar adverteerders. Omdat die harde oplagecijfers keurig houvast bieden voor wat de advertentietarieven moeten waarmaken. Dat is eerlijk zaken doen. En inderdaad, dat geeft nogal te denken over uitgevers die zich niet hebben aangesloten bij H O I ...

DE HARDE CIJFERS Postbus 314, 1180 AH Amstelveen T 020 661 36 26 E info@hoi-online.nl W www.hoi-online.nl

De nieuwe standaard in webvertising Presenteer uw bedrijf, innovatie of project volgens de nieuwe standaard in webvertising: Bizz56”. Vertel uw verhaal in uw eigen creatieve film van 56 seconden en de boodschap komt aan! Het doordachte stramien van Bizz56” zorgt ervoor dat u en de filmers van Movielinqs zich kunnen concentreren op het communicatieve en creatieve deel van uw boodschap. En bovenal zorgt Bizz56” voor een snelle, complete en eigentijdse boodschap die de aandacht van uw doelgroep tot het einde vasthoudt. Bizz56”-video’s zijn multiinzetbaar: op uw site, via smartphones en tablets en op social media.

Bizz56” is een product van Movielinqs, een onderdeel van Industrielinqs pers en platform

Scan de QR-code voor een voorbeeld van Bizz56”

Meer weten?

_A5_bizz56.indd 43 022_spie_gemTern_bizz56.indd 1

Neem contact op met Ellen van den Burg (020-3122088) of movielinqs@industrielinqs.nl

15-03-12 14:46 29-08-12 10:19

Daarbij zorgen de deelnemers van het MVP ook voor middelen. We hebben allemaal te maken met minder instroom en hebben dus allemaal baat bij vakbekwame schoolverlaters. De pilot zal ons helpen ervaring op te bouwen om de LWO in een keer goed op te zetten op het MVP.’

Verbindingen Er wordt op veel vlakken gewerkt aan kennisontwikkeling en tegelijkertijd aan een traject om jongeren te interesseren voor onderhoud en techniek. Het Ki< en LWO wil samenwerken met scholen op alle niveaus. Op VMBO, HAVO en VWO tot complete projecten met ROC, Hogescholen en Universiteiten. ‘De opdrachten worden daar ook op ingericht. Het Kennis- en Innovatie Centrum legt op basis van de thema’s een onderzoek neer bij de universiteit, laat praktijkgericht testen onderzoekswerk bij de hogescholen doen en laat de ROC’s bijvoorbeeld de testopstellingen bouwen.

onderhoud

Zo maken we verbindingen door de hele onderwijsketen,’ legt Naughton uit.

Hart Het KI< is bekend en geïntegreerd met de vele initiatieven in de regio. Naughton: ‘Er zijn veel plannen en projecten waar wordt gewerkt aan techniek, veiligheid en opleiding. Gelukkig komen die samen in een portaal waar alles krachtig naar hetzelfde doel leidt in plaats van versnipperde resultaten op deelgebieden.’ Het Kennis-en Innovatie Centrum is bedoeld als het hart van het Maintenance Value Park Terneuzen waar nog volop aan wordt gewerkt. Naughton: ‘Als over een tijdje de partners ook echt op één fysieke locatie zijn, en ze elkaar vaker formeel en informeel vinden, zal je zien dat het de samenwerking nog verder versterkt. En zo werken we ernaartoe om dé plaats voor kennis van onderhoud in de procesindustrie te zijn. n

projecten

onderwijs Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

18_19_21_I_valuepark_special_artikel.indd 21

29-08-12 14:18

UTILITIES

Alles via de pijpleiding

De aanwezigheid van de basisutiliteiten zoals water, gas en elektriciteit is bijna vanzelfsprekend voor bedrijven. De grote chemische bedrijven in het Valuepark Terneuzen zouden echter ook grondstoffen per pijpleiding willen krijgen en onderling reststoffen willen uitwisselen. Als de plannen voor Multi Utility Providing worden goedgekeurd, zullen ze dat over niet al te lange tijd inderdaad kunnen doen.

David van Baarle

22 Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

022_23_H_geel.indd 22

29-08-12 15:37

Het is een beetje het klassieke kip en ei-verhaal. Een industriepark wordt aantrekkelijker naarmate er meer utilities tot aan de fabriekspoort kunnen worden geleverd, maar het wordt pas aantrekkelijk om daarin te investeren naarmate er meer klanten zijn. Dat dilemma probeert Zeeland Seaports te doorbreken met het Multy Utility Provider-project (MUP). Projectleider Sanne de Jager van Zeeland Seaports is inmiddels vergevorderd met de plannen voor de infrastructuur die straks energie, water, gas en de nodige commodities moet kunnen leveren aan bedrijven die zich willen vestigen in het valuepark. ‘Uiteraard begin je zo’n project niet zonder eerst de stakeholders erbij te betrekken’, zegt De Jager. ‘Hoewel de oorspronkelijke plannen zich voornamelijk richtten op restproducten zoals afvalwater, restwarmte en CO2, maakten de reeds op het valuepark gevestigde bedrijven Dow, Yara en Cargill duidelijk dat ze ook graag basisgrondstoffen per pijpleiding wilden aanvoeren. Alles wat door een pijpleiding kan, hoeft immers niet over de weg of het water te worden vervoerd. En dat scheelt niet alleen transportkosten, maar is ook nog eens beter voor het milieu. Terneuzen zou uiteindelijk een pijpleidingenstelsel moeten krijgen dat vergelijkbaar is met de MultiCore pijpleiding in het Rotterdamse Havengebied. In die pijpleiding kunnen ook grondstoffen zoals etheen worden aangevoerd. Uit de gesprekken die het havenbedrijf met ze voerde, bleek ook dat het voor bedrijven binnen de clusters in de regio heel aantrekkelijk is om (rest)stromen onderling te kunnen uitwisselen. Ook daarbij spelen milieuargumenten mee, maar het is bovendien economisch aantrekkelijk om industriële (rest)producten, of bijvoorbeeld warmte, zoveel mogelijk nuttig in te zetten.’ Inmiddels is men gestart met de planologische kernprocedure en wordt het traject hierin vastgelegd. ‘Het is vervolgens aan de betrokken gemeentes en het provinciebestuur om de plannen al dan niet goed te keuren. Gelukkig hebben wij gemerkt dat er een groot draagvlak is vanuit de betrokken overheden, maar ook de omgeving reageert positief. Zij hebben er immers ook baat bij dat er minder bewegingen op de weg zijn en het transport per pijpleiding is bovendien veiliger.’

Contracten Het Zeelandse havengebied is onderverdeeld in een aantal clusters. Het tracé zal op den duur een viertal clusters koppelen: Dow en de Braakmanhaven (A), de Westerlijke kanaaloever (B), Koegorspolder (C), het noorden en het zuiden van Sas van Gent (D). Mocht de vergunningsprocedure positief uitvallen, dan zullen hoogstwaarschijnlijk eerst de clusters A en C met elkaar worden gekoppeld. Dit zijn de clusters waar respectievelijk Dow en Yara zijn gevestigd. Een logische keuze aangezien dit twee grote chemiebedrijven zijn die veel grondstoffen en utilities verbruiken. ‘We richten de infrastructuur zo flexibel mogelijk in’, vervolgt De Jager. ‘Behalve dat we eenvoudig bedrijven moeten kunnen aansluiten op eventuele nieuw te vestigen bedrijven, willen we ook keuze blijven houden in het soort te transporteren media. Het lijstje van mogelijke utiliteiten staat inmiddels op twaalf. Zoals gezegd zitten daar de voor de hand liggende voor-

utilities

zieningen in zoals elektriciteit en gas, maar ook warmte, industriële gassen en andere primaire materialen. Ook houdt men rekening met een toenemend aantal groene brand- of grondstoffen zoals biogas, biomassa en biobrandstof. De mogelijkheid om ook proceswater via de pijpleiding te kunnen afnemen is met name voor Dow een aantrekkelijke optie. Het bedrijf gebruikt al proceswater uit afvalwater, maar dat dekt nog niet de totale behoefte. ‘Evides heeft interesse om dat deel van de voorzieningen voor zijn rekening te nemen. Maar Evides wil dan wel zelf de regie in handen houden. En, net als andere leveranciers, willen de toeleveranciers wel graag alvast contracten voor de langere termijn vastleggen voordat ze investeren.’

Ruimte voor groei Nu is het sowieso niet de bedoeling dat het havenbedrijf de MUP zelf gaat opereren. ‘We zoeken nog naar commerciële partners die de diverse utilities willen leveren en naar een operator die de exploitatie, het beheer en het onderhoud van de pijpleiding voor zijn rekening neemt. Dat zijn typisch taken die de bekende netwerkbedrijven uitstekend kunnen uitvoeren. Dat we tot nog toe konden investeren, is onder meer mogelijk omdat we voor het voortraject een subsidie hebben ontvangen. Er zijn echter voldoende kansen voor investeerders om in de Multi Utility leiding te investeren.’ De bedrijven in het havengebied zijn inderdaad grote utilitiesverbruikers. Yara is zelfs een van de grootste gasverbruikers van Nederland aangezien het jaarlijks 1,7 miljard kubieke meter aardgas verstookt. Het bedrijf wekt zijn eigen elektriciteit op en zou dit ook weer kunnen delen met omliggende industrieën. Hetzelfde geldt voor de restwarmte. De Jager: ‘Er is een ideaal gebied voor de glastuinbouw. Helaas is de investeringsbereidheid op dit moment niet zo heel groot, maar als de economie weer aantrekt, kunnen we nog veel meer kassen voorzien voor aantrekkelijk geprijsde warmte en CO2.’ Uiteraard is er ook nog voldoende ruimte voor nieuwe chemische bedrijven. ‘De business case voor Multy Utility Providing wordt aantrekkelijker naarmate er meer aansluitingen zijn’, zegt De Jager. Bedrijven kunnen dan ook gezamenlijk inkopen en het schaalvoordeel uitbuiten. Het zou in de toekomst zelfs mogelijk moeten zijn om over de grens uit te breiden. De haven van Gent is tenslotte niet heel ver weg. Zover is het echter nog niet. Als alles volgens plan verloopt, zouden we rond 2014 kunnen beginnen met de daadwerkelijke aanleg van de pijpleiding en dan zouden eind 2015 de eerste utilities en grondstoffen kunnen worden geleverd via de pijp.’ n

grondstoffen

restproduct Regiospecial Zeeuws-Vlaanderen 2012

022_23_H_geel.indd 23

29-08-12 15:37

www.syndus.com

Professionele allround dienstverlening

De Syndus group heeft vestigingen en productiefaciliteiten in Nederland, BelgiĂŤ en Slowakije. Onze hoofdactiviteiten zijn de bouw van staalconstructies, glasvezel versterkte kunststoffen, verhuur van industriĂŤle machines en gereedschappen. Als professionele allround dienstverlener bewijzen wij onze kracht bij (petro-) chemische installaties, energiecentrales, staalfabrieken en industrieel gerichte aannemingsbedrijven. Veiligheid, kwaliteit en betrouwbaarheid zijn sleutelwoorden in onze organisatie. Samen met onze ruim 250 medewerkers werken wij hier dagelijks aan.

AdvertentieA5.indd 1

22-11-10 08:40

Oil anking For storage & handling of liquid chemicals, gases petroleum products & biofuels Oiltanking Stolthaven Antwerp NV Oiltanking Ghent NV Oiltanking Terneuzen BV

024_arentis_Oilitanking.indd 1

Contact details: Tel: +32 (0)3 561 15 00 www.oiltanking.com

For storage & handling of

28-08-12 15:30

Leidinggeventechniek.nl Nu met gratis

â&#x20AC;&#x153;De opleiding leidinggeven in de techniek sloot uitstekend aan op mijn dagelijkse praktijkâ&#x20AC;?

iPad3!

Leidinggeven

Leidinggeven op de werkvloer Praktijkgericht Gespecialiseerd in techniek

Verbeter prestaties door op de juiste manier te motiveren, aan te sturen en te communiceren. Wij bieden praktische opleidingen die perfect aansluiten op de technische praktijk. Leer leidinggeven aan een team of individu. Centraal staan het ontwikkelen van vaardigheden en managementtechnieken. Eerstvolgende starts opleidingen Leidinggeven in de techniek een-op-een: 31 oktober Amsterdam, 5 november Utrecht Leidinggeven in de techniek aan teams: 19/20 september Dordrecht, 2 oktober Utrecht *Schrijf u nu tegelijkertijd in voor Leidinggeven in de techniek een-op-een en Leidinggeven in de techniek aan teams en ontvang een iPad3!

Manager in de techniek: 29 oktober Rotterdam

Persoonlijk advies nodig? Vermeld de code IPAD02 bij uw inschrijving en ontvang de iPad3 bij aanvang van de opleiding*.

Voor beschikbaarheid en inschrijven ga naar www.leidinggeventechniek.nl

FK_LEIDINGGEEN_UTILITIES_SEPT_2012.indd 1

059_elsevier.indd 1

078 - 62 53 763 (Van 8:00 tot 22:00 uur) Tirza Ruijters tirza.ruijters@reedbusiness.nl

8/28/2012 4:03:04 PM

28-08-12 16:46

... vooruitstrevend in SHDSL Ethernet Extenders De DDW-120 en DDW-2xx serie Ethernet Extenders behoren tot de top ontwerpen, fysiek en technisch, in hun klasse. Door de bouwvorm en specificaties worden deze Ethernet Extenders op brede schaal toegepast in high-end industriële toepassingen. SHDSL snelheid tot 15,3 Mbps, afstanden tot 15 km, ingebouwde 4 poorts 10/100 Mb switch, RS-232 interface, ring-redundantie (< 20 ms), VLAN, VPN, ATEX approved, -40°C tot +75°C en overspanningsbeveiligde redundante voeding.

Vergroot het netwerk tot ver boven gangbare Ethernet limieten Er is zoveel meer over te vertellen ... Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

adv_WmoA4_ethernetext.indd 1 060_modelec.indd 1

03-04-12 13:14 28-08-12 15:26