Utilities 3, 2013

UTILITIES NUMMER 03 - april 2013 • VEERTIENDE JAARGANG

LOSSE VERKOOPPRIJS d 18,00

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Joris Wijnhoven: ‘Duitsland laat zien dat duurzame energie snel kan gaan’

te

n

m

e

n

tz

b

ij

la

g

e

Footprint verkleinen met hulp van de keten

e

c

ia

le

E

n

li

g

h

De belofte van grafeen

M

e

t

s

p

www.utilities.nl

001_A_Cover.indd 1

03-04-13 16:40

002_gmc.indd 1

03-04-13 14:21

i n h o u d

V E R D E R Rotterdamse haven wil 100 procent duurzaamheid

Interview

18

Een honderd procent duurzame haven. De groenste van de wereld.

De ambities van de haven van Rotterdam zijn niet mis.

Keten verkleint footprint

22

Steeds meer producerende bedrijven krijgen de vraag van klanten, zowel consumenten als ketenpartners: hoe duurzaam is jouw product? Hoe bepaal je dat?

Procesindustrie kan energie besparen op pompen 26

In de procesindustrie is elektriciteit een flinke kostenpost en is elke vorm van energiebesparing dus welkom. Een mogelijkheid is het gebruik van frequentieregelaars.

Grafeen 30

Het nieuwe wondermateriaal grafeen krijgt bijna bovennatuurlijke proporties. Tot nog toe worden de wonderbaarlijke resultaten vooral geboekt in het laboratorium.

10

Nederland is wat betreft duurzame energie de afgelopen jaren weggezakt naar de achterhoede. En dat terwijl Duitsland zich als gidsland ontpopt voor Europa. Joris Wijnhoven van Greenpeace denkt dan ook dat we veel kunnen leren van de Duitsers: ‘De Energiewende maakt Duitsland niet alleen minder afhankelijk van fossiele brandstoffen, maar levert ook banen op.’

Bacterie kan biobatterij aandrijven

14

Als de bacterie Shewanella oneidensis in contact komt met mineralen of metalen, geven eiwitten aan het oppervlak van het organisme een elektrisch stroompje af. Deze eigenschap maakt het mogelijk om de bacterie te gebruiken als brandstofcel in een biobatterij, zo beweren onderzoekers.

Thema: Enlightenmentz

17 VASTE RUBRIEKEN Commentaar 5 Infostroom 6 Trending news 8 Product en oplossing 32 Wervelingen 35 Agenda 37 In het volgende nummer 38

‘Je footprint verkleinen’, dat klinkt mooi. Maar hoe meet je als bedrijf je ecologische voetafdruk? En welke factoren bepalen de grootte? Een levenscyclusanalyse is de meest geëigende methodiek om een antwoord te formuleren. Maar hoe pak je dat aan als je niet tien maar tienduizenden producten hebt?

003_C_inhoud.indd 3

UTILITIES 3 nr. 3 - april 2013

04-04-13 08:45

Tijdelijk of semi permanent behoefte aan extra warmte en/of energie?

Uw bron van informatie bij het kopen of huren van ketelinstallaties voor stoom, warm en heet water.

Verhuur

• warmwaterketels tot 8 MW • heetwaterketels tot 12 MW • automatische expansie-inrichtingen • stoomketelunits tot 28 barg van 400 kg/hr tot 16.000 kg/st • ontgassers, voedingswatertanks, ontharders • olietanks 3, 5, 10 en 20m3 • in container, buitenopstelling of romneyloodsen

Services

• 24 uurs storingsdienst • leidingwerkmontage • onderhoud • engineering

Milieuzorg

• Low-NOx installaties • geluidsbesparende omhuizingen • CE normering

www.ecotilburg.com Postbus 899, 5000 AW Tilburg - Hectorstraat 23, 5047 RE Tilburg - Tel: 013 5839440 - Fax: 013 5358315 - E-mail: info@ecotilburg.com

Te koop: buiten gebruik gestelde pijpleiding De Staat der Nederlanden (Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf en Ministerie van Defensie/Defensie Pijpleiding Organisatie) verkoopt bij openbare inschrijving:

Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen te Den Haag, e-mail: j.willemsen@pelsrijcken.nl

de aan de Staat in eigendom toebehorende buiten gebruik gestelde transportleiding voor olieproducten van Arcen naar Noorbeek (de zogenaamde GG10-leiding) of (een) gedeelte(n) daarvan.

- inzake de technische, geografische en kadastrale aspecten bij de Defensie Pijpleiding Organisatie van het Ministerie van Defensie te Den Haag, Van der Burchlaan 31, 2597 PC Den Haag, e-mail: VerkoopGG10@dpo.mindef.nl

Een USB-stick met alle relevante informatie wordt op aanvraag toegezonden.

Defensie Pijpleiding Organisatie stelt, naast de USB-stick, een fysieke data room beschikbaar op de volgende data:

Openbare inschrijving zal plaatsvinden op 2 september 2013 om 10.00 uur bij het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf, Regionale directie Zuid, Stationsplein 3, postbus 2222, 4800 CE Breda.

Datum 23-04-2013 25-04-2013 07-05-2013 10-05-2013

Nadere informatie: - inzake de verkoopprocedure bij mevr. mr. J. Willemsen van Pels

004_eco_rijks.indd 1

Tijd 13.00 – 16.00 uur 09.00 – 12.00 uur 09.00 – 12.00 uur 13.00 – 16.00 uur

Inschrijving voor een bezoek aan de fysieke data room via VerkoopGG10@dpo.mindef.nl

03-04-13 13:44

Energiewonder Het zijn economisch barre tijden en dan worden technologische doorbraken al snel als wonder omarmd. Neem nu grafeen, de enkellaags-versie van grafiet.

Het is supersterk, supergeleidend, superlicht en er treden zelfs kwantumeffecten in op. Sinds de ontdekking van de eendimensionale structuur zijn er steeds meer toepassingen gevonden voor onder meer energieopwekking en -opslag. Dat het spul is ontdekt door een Nederlandse Rus, geeft het nog een beetje een nationalistisch tintje en dat maakt het wonder alleen nog maar groter. Het zou natuurlijk helemaal mooi zijn als grafeen de energiecrisis in een keer zou kunnen oplossen. Dat zou ons gekwetste imago nog een beetje kunnen oppoetsen. Want het is toch onze eer te na dat uitgerekend de Duitsers ons ruimschoots voorbij marcheren waar het gaat om duurzame energie.

Over energiewonder gesproken. De Duitse energiewende levert het land niet alleen een zeer grote bijdrage van duurzame energie op, maar ook nog eens heel veel banen. En dat laatste is in deze tijd misschien nog wel waardevoller.

Natuurlijk moet je ook wonderen kritisch blijven benaderen. De Duitse energieprijzen zijn hoger dan die in Nederland, maar het is de vraag of dat direct afbreuk doet aan het wonder. Want eerlijk is eerlijk: onze goedkope energie hebben we voornamelijk te danken aan de lage prijs van steenkool. Zelfs het beetje duurzame energie dat we produceren, komt voornamelijk van kolencentrales die biomassa meestoken. Is dit duurzaam?

Het probleem van een wonder is dat het mensen op het verkeerde been kan zetten. Men wacht op die ene, alle problemen oplossende supertechnologie die ons zonder al te veel inspanning van al onze problemen verlost. Ik durf nu al te stellen dat grafeen dat niet gaat worden, of kernfusie of welke nieuwe technologie dan ook. Wacht dus niet af, maar doe iets met de kleine wondertjes die er nu al zijn. Dat hebben de Duitsers in ieder geval goed begrepen.

David.vanbaarle@industrielinqs.nl

COLOFON veertiende jaargang nummer 3 - april 2013 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793 Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936 1100 AX Amsterdam T: 020 3122 088 F: 020 3122 080 redactie@utilities.nl Hoofdredactie David van Baarle 020 3122 082 Wim Raaijen 020 3122 081 Eindredactie Elise Quaden 020 3122 084 Redactie Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 088

Vaste medewerkers Klaas de Jong, Pieter Pulleman, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Jeroen Akkermans Lay-out Gabriele Köbbemann Traffic Breg Schoen 020 3122 088 Cover Sandia Drukkerij MediaCenter Rotterdam, Rotterdam Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. BTW) Nederland/België € 128,– Introductie NL/B 25% € 96,– per jaar Overig buitenland € 152,– Proefabonnement 3 mnd € 26,50 Studenten € 37,75 Losse verkoopprijs € 18,–

De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) F: 0251-31 04 05

post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

ABONNEMENTENLAND Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonOPZEGGEN neren of www.aboland.nl voor adreswijDit magazine hanteert de opzegregels zigingen en opzeggingen. Abonnemenuit het verbintenissenrecht. Wij gaan tenland is ook bereikbaar via Twitter. er van uit dat u het blad ontvangt uit Stuur uw tweet naar: hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt @Aboland_klanten. uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en Prijswijzigingen voorbehouden. kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen © Industrielinqs pers en platform 2013 na het aantal aangegeven nummers.

Niets uit deze uitgave mag worden Opzeggen kan via www.aboland.nl, per gereproduceerd zonder toestemming post of per telefoon. De opzegtermijn van de uitgever. is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum ISSN: 1389-6385 geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per

UTILITIES 5 nr. 3 - april 2013

005_B_commentaar.indd 5

04-04-13 08:46

infostroom Extra gaswinning Waddenzee definitief De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) mag extra gas winnen onder en rond de Waddenzee. In 2011 heeft de NAM de gaswinning al opgeschroefd, maar het ministerie van Economische Zaken heeft hier nu definitief mee ingestemd.

In 2011 diende de NAM een nieuw winningsplan in bij het ministerie met het verzoek de gaswinning te verhogen. Uit eigen onderzoek bleek namelijk dat er meer gas kon worden geproduceerd zonder de grenzen van de toegestane bodemdaling te overschrijden. In overleg met de minister is de NAM indertijd al begonnen om de hoeveelheden gas uit het nieuwe plan te produceren.

Het gaat om vijftien miljard kubieke meter gas extra de komende twintig jaar.

Nu het ministerie heeft ingestemd met het plan is de procedure formeel afgesloten.

Belang zonne-energie economie groeit Het belang van zonne-energie voor de Nederlandse economie zal de komende decennia aanzienlijk toenemen. In 2020 stijgt het aantal voltijdbanen in de Nederlandse zonne-energiesector tot circa 10.000 en in 2050 tot ongeveer 40.000. Eind 2012 bedroeg dat aantal ongeveer 1.500.

Ook het geïnstalleerd vermogen aan zonnestroom zal exponentieel groeien tot minstens 4.000 megawatt in 2020. Het plaatsingspotentieel voor de lange termijn bedraagt 100.000 megawatt. Ter vergelijking: een gemiddelde elektriciteitscentrale in Nederland heeft een vermogen van circa 900 megawatt.

Eind 2012 stond in Nederland 260 megawatt aan zonnestroom geïnstalleerd, een verdubbeling ten opzichte van eind 2011. Dit blijkt uit onlangs in Den Haag gepresenteerde, uitvoerige verkenningen van een groep Nederlandse bedrijven en organisaties, verenigd in het Nationaal Actieplan Zonnestroom, onder leiding van energiekennisbedrijf DNV KEMA. De forse groei van zonnestroom is onder meer het gevolg van de sterke prijsdaling van zonnepanelen en het in toenemende mate wegvallen van barrières voor consumenten om zelf zonnestroom op te wekken.

Banengroei door schone energie De kabinetsplannen rond duurzame energie kunnen een stevige impuls geven aan de banengroei in de schone-energietechnologiesector (‘cleantech’). Het streven van het kabinet om in 2020 zestien procent van alle energie uit duurzame bronnen op te wekken, kan circa 60.000 banen opleveren. Deze groei staat gelijk aan een toegevoegde waarde van vijf miljard euro.

Deze bevindingen zijn opgetekend in het eindrapport ‘Banen en economische waarde van 16% duurzame energie in 2020 in Nederland’ dat Ecorys opstelde in opdracht van het Wereld Natuur Fonds. Om zijn plannen te realiseren zal het kabinet stevig aan de bak moeten: momenteel bedraagt het aandeel schone energie slechts vier procent van de totale energieopwekking. Er liggen kansen: het groeipotentieel van de cleantech sector (de hele keten van onderzoek naar duurzame energie tot de maakindustrie voor windparken en installatiesector voor bijvoorbeeld zonnepanelen) is aanzienlijk.

In het Ecorys-rapport wordt gekeken naar de binnenlandse energiesector, maar ook naar de wereldwijde markt. Hierbij wordt uitgegaan van een wereldwijde groei in de cleantech sector van vijf tot tien procent per jaar. Vooral bedrijven die zich richten op de export van duurzame energie en bijbehorende technologie profiteren van de groei in de schone-energietechnologiesector.

6 UTILITIES nr. 3 - april 2013

006_7_D_infostroom.indd 6

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

03-04-13 14:26

Opening researchunit elektriciteitsnet Energiekennisbedrijf DNV KEMA heeft een strategisch onderzoekscentrum in Arnhem geopend dat zich exclusief zal toeleggen op de verdere, wereldwijde ontwikkeling van intelligente elektriciteitsnetten (smart grids) en mega-elektriciteitsnetten (super grids).

Beide technologische ontwikkelingen vormen een belangrijke voorwaarde voor de realisatie van de toekomstige energievoorziening waarin de vraag naar elektriciteit en het aandeel duurzame energie fors hoger zullen zijn dan momenteel het geval is. Voor zover bekend, is het onderzoekscentrum van DNV KEMA het eerste centrum ter wereld dat de samenhang tussen smart grids en super grids onderzoekt en

zich richt op beide technologieën.

In het centrum zullen specialisten van DNV KEMA samenwerken met klanten, wetenschappers en andere specialisten uit de internationale energie­gemeenschap om onderzoekservaringen in praktische oplossingen te vertalen. Het faciliteren van de verschillende energiebronnen voor het elektriciteitsnetwerk vereist aanzienlijke investeringen in kennisontwikkeling, testen en het opzetten van proefprojecten. In november 2012 kondigde DNV KEMA al een investering van zeventig miljoen euro aan voor de uitbreiding van zijn kortsluitlaboratorium om componenten van super grids te kunnen testen.

‘Kabinet te veel bezig met details’ De huidige overheidsbezuinigingen zijn ‘peanuts’ vergeleken met de financiële tegenvaller van twaalf tot misschien wel vijftig miljard euro die Nederland te verduren krijgt als het gas in Groningen straks op is. Nederland moet daarom op zoek naar duurzame economische activiteiten die deze inkomsten kunnen vervangen. Dat staat in een rapport van onderzoeksbureau TNO. ‘Het kabinet is in zijn energiebeleid te veel bezig met details’, zegt Mart van Bracht, directeur energie bij TNO. ‘Wat nodig is, is een langetermijnvisie die rekening houdt met het brede plaatje van economie, klimaat en technologie.’

Volgens TNO is Nederland nu sterk afhankelijk van aardgas, aardolie en kolen. Er zijn recent zelfs nog kolencentrales bijgebouwd. Ongeveer een vijfde van het staatsinkomen is gerelateerd aan de productie of verwerking van fossiele brandstoffen. En sectoren als de chemie, de glastuinbouw en de voedingsmiddelenindustrie zijn vooral succesvol omdat de energieprijzen hier relatief laag liggen.

‘Die voordelen vallen straks weg als het aardgas op is en de economie moet overstappen op duurzame energiebronnen als wind, waterkracht, biomassa en zonne-energie’, zegt Van Bracht. Hij wijst erop dat in een goed energiebeleid daarom ook nagedacht moet worden over manieren hoe de economie in de toekomst op peil kan blijven zonder of met minder fossiele brandstoffen.

Britse gasprijzen naar record De gasprijzen in Groot-Brittannië zijn met ruim vijftig procent gestegen door een storing in de gaslevering vanuit België. Door een mankement in een pompinstallatie bij het Britse Bacton ligt de gasstroom via een pijplijn vanuit Zeebrugge stil, waardoor het land circa een kwart minder gas ontvangt.

Groot-Brittannië is steeds meer afhankelijk van gas uit het buitenland. De

storing komt op een moeilijk moment, omdat het land in de greep is van uitzonderlijk koud weer voor de tijd van het jaar en de vraag naar energie juist hoger is dan gemiddeld. Aangezien de hele winter al relatief koud was, zijn de gasreserves ook vrijwel uitgeput.

Bovendien waren er de afgelopen weken al enkele kortere storingen van de gaslevering uit Noorwegen.

Nederlandse bedrijven hebben voor 2,2 miljard euro aan orders gekregen bij de exploitatie van een nieuw gasveld voor de westkust van Australië.

Kredietverzekeraar Atradius meldt dat de financiering voor de Nederlandse deelname rond is. De Nederlandse bedrijven helpen gas voor de kust bij Darwin naar boven halen.

Het gaat onder meer om bouwbedrijf BAM, baggeraar Boskalis, waterbouwer Van Oord, bodemonderzoeker Fugro en detacheerder Brunel. Het hele project heeft een waarde van 32 miljard euro. Het gewonnen gas gaat naar Japan.

Het Zweedse energiebedrijf Vattenfall, eigenaar van Nuon, schrapt de komende twee jaar circa 2.500 banen waarvan ongeveer 500 in Nederland.

Vattenfall heeft in totaal ongeveer 35.000 mensen in dienst. De ingreep moet leiden tot een verlaging van de kosten met omgerekend 360 miljoen euro dit jaar en nog eens 180 miljoen euro in 2014. Dat is noodzakelijk wegens de slechte economische omstandigheden, die de vraag naar stroom onder druk zetten, aldus de onderneming.

NAM is begonnen met de aanleg van een nieuwe ondergrondse aardgastransportleiding tussen gasopslag Norg (bij Langelo, Drenthe) en de Groningen-gasveldlocatie Sappemeer: Norgron. De Norgron-leiding wordt dertig kilometer lang en krijgt een doorsnede van 1,20 meter. De aanleg duurt tot eind 2013, begin 2014 wordt het tracé verder afgewerkt. De nieuwe leiding volgt voor het grootste deel een bestaand tracé, waarin een gastransportleiding van Gasunie ligt.

Shell gaat zijn productie van LNG in Noord-Amerika verdubbelen. Het concern heeft de investeringsbeslissing genomen voor de bouw van twee zogeheten liquefaction units, waar gas wordt omgezet in vloeistof. Met het vergrote aanbod wil Shell wegtransporteurs en de scheepvaart een alternatief bieden voor diesel.

006_7_D_infostroom.indd 7

UTILITIES 7 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:26

Trending news op www.utilities.nl

1 Kamp: ‘Geen goedkoper aardgas voor industrie’ Maandag 4 maart

Tijdens zijn werkbezoek aan de Rotterdamse haven stelde minister Kamp dat het kabinet niets ziet in het verlagen van de aardgasprijs voor de industrie. Daarmee reageert hij op een recente noodkreet van grote industriële bedrijven.

Onder andere door de schaliegasrevolutie in de VS dreigen Europese industriegebieden investeringen mis te lopen.

Door de lage gasprijzen in de VS zullen veel grote concerns bij twijfel eerder kiezen voor de bouw van nieuwe fabrieken aan de andere kant van de Atlantische Oceaan.

Wimraaijen Kamp gaat ervan uit dat CCS-project gewoon doorgaat #utilities.nl

2

‘Shell rem op duurzame innovatie’ Woensdag 20 maart

Veel grote bedrijven hebben volgens transitieprofessor Annemieke Roobeek duurzame ontwikkeling decennialang in de weg gestaan. Shell bijvoorbeeld. Het concern heeft volgens Roobeek veel jonge slimme mensen aangetrokken en vervolgens op het verkeerde been gezet. In het vakblad Petrochem kan ze haar boosheid hierover niet verhullen.

Hermansjoep Dit wisten we toch al lang! Nu ook erkenning uit het vakgebied zelf #petrochem.nl

onderdeel Gasopslag Bergermeer aangekomen in 3 Grootste Alkmaar Woensdag 20 maart

Op 19 maart is het grootste onderdeel van Gasopslag Bergermeer dat uit één stuk bestaat aangekomen in Alkmaar. De slugcatcher, een bezinkbassin, dat is opgesplitst in zes gedeelten, is het eerste belangrijke station in het proces om het aardgas dat uit de ondergrondse gasopslag omhoog komt geschikt te maken voor de gebruiker.

Davidvanbaarle Met recht de grootste onafhankelijke gasopslag #bergermeer

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt. Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

8 UTILITIES nr. 3 - april 2013

008_9_H_trending_news.indd 8

03-04-13 14:26

lonkt naar 4 Suikerunie chemie

Dinsdag 19 maart

Suikerunie heeft plannen om zijn biovergister op het terrein van de suikerfabriek in het Groningse Hoogkerk fors uit te breiden, tot tweemaal de huidige capaciteit. Het bedrijf ziet toekomst in de productie van biologische grondstoffen voor de chemie.

5

Windenergie lust en last voor BASF Antwerpen Donderdag 14 maart

Wouter De Geest, topman van BASF Antwerpen, waarschuwt voor de oplopende energiekosten door windenergie. De Geest verwijst naar de doorrekening van de kosten voor windmolenparken op zee naar de bedrijven.

6 Nieuwe innovatieregeling

Dinsdag 26 maart

Het ministerie van Economische Zaken heeft bekendgemaakt dat het mkb vanaf half mei gebruik kan maken van een nieuwe innovatieregeling. Met de MIT-regeling (‘MKB Innovatiestimulering Topsectoren’) moet het innovatieve mkb nóg meer aansluiten op de topsectoren.

oled’s eind 8 Energiezuinige 2014 marktrijp

Maandag 11 maart

Smartphones kunnen vanaf eind 2014 worden uitgerust met energiezuinige oled’s. Dat verwachten experts van chemiebedrijf BASF. Huidige oled’s zijn gebaseerd op fluorescerende polymeren. Om energiezuinige beeldschermen te maken, zijn echter fosforescerende kunststoffen beter geschikt. Lange tijd was het verkrijgen van de kleur blauw bij fosforescerende displays een probleem, maar dat lijkt nu opgelost.

Rob_van_bergen Veelbelovende ontwikkeling organische oleds #enlightenmentz

energie kan 9 Schone 60.000 banen opleveren

Donderdag 7 maart

De kabinetsplannen rond duurzame energie kunnen een stevige impuls geven aan de banengroei in de schone energietechnologiesector (‘cleantech’). Het streven van het kabinet om in 2020 zestien procent van alle energie uit duurzame bronnen op te wekken, kan circa 60.000 banen opleveren.

Gjvu Groene economie goed voor 60K banen? Dat is €50K subsidie per baan jaarlijks. Dat is geen baan, maar verslavingszorg #utilities.nl

Inekedezentje Innoveren doe je niet alleen #fme

7

Nederlandse megaorders gas Maandag 11 maart

Nederlandse bedrijven hebben voor 2,2 miljard euro aan orders gekregen bij de exploitatie van een nieuw gasveld voor de westkust van Australië. De Nederlandse bedrijven helpen gas voor de kust bij Darwin naar boven halen.

Louishoeks Nederlandse megaorders dankzij gas uit Australië #gas

10

uon sluit centrale N Buggenum Maandag 18 maart

Nuon, onderdeel van Vattenfall, heeft de 140 medewerkers van de Willem-Alexandercentrale in Buggenum geïnformeerd dat per 1 april 2013 de centrale wordt gesloten. De aanhoudende lage stroomprijzen gecombineerd met de hoge kostenbasis van de centrale maken rendabele exploitatie niet mogelijk.

Mdaatje De schaduwkant van o.a. teveel aan windenergie #nuon

008_9_H_trending_news.indd 9

UTILITIES 9 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:26

Interview Nederland is wat betreft duurzame energie de

afgelopen jaren weggezakt naar de achterhoede. En dat terwijl Duitsland zich als gidsland ontpopt voor Europa.

Joris Wijnhoven van Greenpeace denkt dan ook dat we veel kunnen leren van de Duitsers: ‘De Energiewende maakt Duitsland niet alleen minder afhankelijk van fossiele brandstoffen, maar levert ook banen op.’

Tekst: David van Baarle

Duitsland toont dat duurzame energie snel kan gaan ‘Dat het kan bewijst Duitsland’, zegt Joris Wijnhoven. ‘De Energiewende zorgde voor een bijdrage van 25 procent duurzaam in de totale elektriciteitsmix.’ De campagneleider klimaat en energie van Greenpeace lijkt een beetje jaloers op de koers die onze oosterburen hebben gekozen. ‘De

10 UTILITIES nr. 3 - april 2013

010_11_12_13_L_interview.indd 10

Duitsers hebben een duidelijke keuze gemaakt voor een feed in-tarief en zich uitgesproken tegen kernenergie.

In Nederland heeft een zwalkend subsidiebeleid en een zware lobby vóór kolencentrales geleid tot een achterstand op duurzame energie’ Jaloers is misschien een groot woord: ‘Duitse windstroom komt ook in Nederland terecht en dat is prima, maar Nederland mist wel kansen.

De keuzes die in het verleden zijn gemaakt, hebben ons op een achterstand gezet. Toch denk ik dat het nog niet te laat is. Vandaar dat we in onze nieuwe Mission Possible-campagne laten zien dat honderd procent duurzame energieproductie ook in Nederland mogelijk is.’

nu waarschijnlijk ook een rekening krijgen toegestuurd. Tegelijkertijd kijkt men naar innovatieve oplossingen voor congestie op het net door windenergie om te zetten in waterstof, een initiatief waar de Duitse tak van Greenpeace in participeerde.

Nu al zien de Duitsers dat hun keuze ook economisch de juiste is. De Duitse economie is in Europa de koploper. De keuzes die men in het verleden heeft gemaakt voor duurzame energie dragen daar zeker aan bij. De investeringen zijn misschien hoog, maar hoe minder je afhankelijk bent van fossiele energie, hoe gunstiger de prijs op den duur wordt. Je hoeft immers geen brandstof meer in te kopen.’

Toch is in Duitsland ook gemor te horen over de hoge energieprijs.

‘Dat willen de tegenstanders ons graag laten geloven, maar de meeste Duitsers zijn heel trots op wat de Energiewende voor hun land heeft betekend. Vergeet niet dat er 380.000 banen mee gecreëerd zijn, veel meer dan die 50.000 mensen die in de kolenenergie-industrie werkten. Er moeten nu wel serieuze investeringen worden gedaan in het Duitse elektriciteitstransportnet, maar dat moest sowieso gebeuren. Daar komt ook geld voor beschikbaar aangezien de grootverbruikers die tot voor kort niet betaalden voor energietransport

Met de Amerikaanse schaliegasvondsten zijn fossiele brandstoffen echter wel heel goedkoop geworden.

‘Ja, daarmee ontstaat de vreemde situatie dat ook steenkool goedkoop wordt en dus kolencentrales weer interessanter worden dan efficiëntere en schonere gasgestookte centrales.

De Enocogen centrale die een hoog rendement haalt door warmtekrachtkoppeling staat al tijdenlang stil. Toch krijgt ook Amerika straks te maken met de weerslag van de lage gasprijs.

Met zulke lagen prijzen wordt het immers steeds minder aantrekkelijk nog in schaliegaswinning te investeren.’

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

03-04-13 15:04

De Nederlandse industrie klaagt anders wel over de onbalans in Europese en Amerikaanse energieprijzen.

‘Het is natuurlijk vreemd dat veel industriële bedrijven hebben geïnvesteerd in dure WKK-installaties die nu stilstaan omdat de kolen zo goedkoop zijn. Shell is voorstander van een CO2-taks vanwege zijn belang in gascentrales. Zolang CO2 echter geen reële prijs heeft, hou je een onbalans tussen schone oplossingen en meer vervuilende fossiele brandstoffen.

Vergeet niet dat de prijs van fossiele brandstoffen geen rekening houdt met de gevolgen van het gebruik ervan. Die kosten zie je weliswaar niet direct, maar die rekening krijgen we op den duur wel gepresenteerd.

Als energie-intensieve bedrijven dan ook dreigen om hun productie naar

Amerika te verplaatsen, vind ik dat erg kortzichtig. Ten eerste hebben ze veel klanten in Europa die ze toch moeten kunnen bedienen, maar ook in Amerika blijft energie nooit zo goedkoop als het nu is. Het strookt ook niet met de duurzame ambities die bedrijven verkondigen in de media. Neem maar van mij aan dat bedrijven die nu al anticiperen op toekomstige hoge energieprijzen, op den duur aan het langste eind trekken. Al was het maar omdat de publieke opinie zich tegen ze keert.’

Maar het investeringsklimaat voor duurzame energie is in Nederland niet gunstig. Behalve dat het subsidiebeleid inconsistent is, vinden investeringsmaatschappijen de kleinschaligheid van projecten een belemmering.

‘Dan worden ze binnenkort op hun wenken bediend. Want er komen wel degelijk grote investeringen in windparken aan. Zo langzamerhand worden steeds meer barrières weggenomen voor wind op zee. En er zijn net elf gebieden aangewezen waar nieuwe grootschalige windparken mogen worden gebouwd.’

Een groot deel hiervan zal in bewoond gebied zijn. Daar is wel veel commentaar op geweest.

‘Ik word daar zo nu en dan wel een beetje moe van. We accepteren wel dat er hoogspanningsmasten in het landschap worden geplaatst, maar windmolens zouden ineens horizonvervuiling zijn. Natuurlijk moet je een windmolen niet midden in de stad zetten of in een waardevol natuurge

010_11_12_13_L_interview.indd 11

UTILITIES 11 nr. 3 - april 2013

03-04-13 15:04

bied, maar er zijn genoeg plekken in Nederland waar het hard waait en die niet dichtbevolkt zijn. Dat blijkt ook uit het onderzoek dat het kabinet in overleg met de provincies heeft uitgevoerd. Ik snap het ook niet als Noord-Holland dan roept dat ze hun portie windmolens wel gehad hebben. Ik denk dat de discussie sowieso een andere wending krijgt als burgers meer participeren in de exploitatie van windmolens. Als je er geld aan verdient, kijk je er toch ineens heel anders tegenaan. Gelukkig zie je ook steeds meer windcoöperaties opduiken die investeren in windenergie en die daarmee best aardige rendementen opleveren. Ook hier lijkt Duitsland het voorland voor wat in Nederland gaat gebeuren. Daar is 94 procent van de duurzame energieproductie in handen van particulieren. De commerciële energiebedrijven bepalen dus maar voor zes procent de duurzame energieproductie.’

Daar zit ook een groot deel zonne-energie bij. Dat is mede door het feed in– tarief in Duitsland veel aantrekkelijker.

‘Ik geef toe dat de investeringen in Duitsland interessanter zijn. Daar zie je ook dat commerciële bedrijven gunstige daken, die op het zuiden liggen, huren om er zonnepanelen op te plaatsen.

Toch is vorig jaar in Nederland het aantal zonnepanelen verdubbeld. Zonneenergie voor particulieren is gewoon goedkoper dan de prijzen per kilowattuur die de energiebedrijven rekenen.

We staan aan het begin van een heel interessante tijd. Ook voor energiebedrijven, die niet goed weten hoe ze met die veranderende omstandigheden moeten omgaan. In Nederland ontstaan ook heel interessante businessmodellen.

Neem de markt voor isolatie. Er zijn bedrijven die goed geld verdienen met het isoleren van huizen. Helaas grijpt de NMa hier in omdat de Nederlandse wet- en regelgeving hier nog niet klaar voor is. Het vraagt kortom van alle kanten aanpassingen aan de nieuwe omstandigheden en dat heeft tijd nodig.’

Toch zit de rem er nog wel een beetje op. Wat is er nodig om windenergie echt te versnellen?

‘Ik denk dat drie zaken nog in de weg zitten. Allereerst moet de aansluiting van duurzame energie op het transportnetwerk worden gegarandeerd.

Met name voor wind op zee is de dure aanlanding van de energie een belemmering. De Duitse overheid investeert in een stopcontact op zee.

Als Nederland dat ook zou doen, zou dat een groot obstakel wegnemen.

Tweede hindernis is het vergunningenbeleid. Een scala aan ministeries moet zijn zegje doen voordat er concessies worden uitgegeven voor windmolenparken en vervolgens kunnen ook de provincies en gemeentes weer hun bezwaarprocedures starten. Ik hoef niet te vertellen dat die inspraakprocedures heel veel vertraging opleveren en dat is voor het investeringsklimaat ook niet gunstig.

Want dat is de laatste hobbel die overwonnen moet worden: de financieringszekerheid. De huidige stimuleringsmaatregelen kunnen in principe werken, als ze maar consistent en langdurig worden doorgevoerd. Het zwalkende Nederlandse subsidiebeleid is er mede debet aan dat we nu op achterstand staan wat betreft duurzame energievoorziening.’

En welke bijdrage kan de industrie leveren? Nog meer convenanten afsluiten?

‘Volgens mij kunnen we nu wel voorzichtig concluderen dat convenanten niet werken. Met de recente Greendeals gaat de overheid opnieuw uit van het zelfregulerend vermogen van de industrie. Toch zijn de resultaten van dit soort afspraken vaak bedroevend slecht. De vrijblijvendheid is vaak te groot waardoor bedrijven in het begin nog wel enthousiast raken, maar al snel weer in hun oude patroon vallen. Ook mist overheid de instrumenten om echt in te grijpen als bedrijven hun doelstellingen niet halen. Met als gevolg dat de beloofde kortingen op de energiebelasting wel worden gegeven, maar dat niemand een boete krijgt als hij niet de beloofde besparing realiseert. Het lijkt me dan ook verstandig dat de overheid meer bindende afspraken maakt, waar ook een boete uit voortvloeit als de verplichte doelstellingen

niet zijn gehaald. Bedrijven hebben een prikkel nodig om daadwerkelijk in beweging te komen. Tegelijkertijd moeten de groene koplopers zoveel mogelijk steun krijgen. Want dat is de andere kant van de medaille: de vervuilende bedrijven hebben tot nog toe vaak een economisch voordeel.’

Het is wel wrang voor bedrijven als ze allerlei CO2-beperkende maatregelen nemen terwijl in China de ene na de andere kolencentrale in bedrijf wordt genomen.

‘Ik denk dat China op het gebied van duurzame energie veel grotere sprongen maakt dan Europa. China

12 UTILITIES nr. 3 - april 2013

010_11_12_13_L_interview.indd 12

03-04-13 15:04

heeft ook zeer veel windparken in bedrijf genomen en is leidend op het gebied van zonne-energie. Dus om nu gelijk naar de Chinezen te wijzen, is onterecht. Bovendien is het wel heel gemakkelijk voor bedrijven om te zeggen niets te kunnen doen vanwege het level playing field. Natuurlijk moeten we CO2 eerlijk beprijzen en zouden zoveel mogelijk landen zich moeten committeren aan de verdragen die hierover zijn gesloten. Wat dat aangaat is Emission Trade Scheme een goed instrument. Helaas ging de invoering ervan gepaard met wat kinderziektes waardoor de CO2-prijs nu zo laag is dat kolenenergie veel inte-

ressanter is dan duurzame energie.

De EU overweegt echter om de eerder uitgegeven emissierechten gedeeltelijk terug te trekken. Nog te weinig naar ons zin, maar het is een begin.

Maar dat wil niet zeggen dat bedrijven maar moeten afwachten. Dat doen ze ook niet. Ik zit bij het SERoverleg dat tot een nieuw Nationaal Energieakkoord moet leiden. Ik mag daar inhoudelijk niets over zeggen, maar ik denk dat de einddoelen van bedrijven, overheden en milieuorganisaties niet eens zoveel uit elkaar liggen. Ik hoop dat het niet alleen bij mooie woorden blijft, maar ik ben bang dat bedrijven, zeker in crisistijd,

niet vooraan lopen om diepgaande investeringen te doen. En er moet heel wat worden geĂŻnvesteerd: in supergrids, in smartgrids in nieuwe transportsystemen enzovoorts.

De Rijksoverheid trekt de komende jaren miljarden uit voor de omslag naar schone energie, oplopend tot 3,8 miljard euro in 2020. Nu klinkt dat als een astronomisch hoog bedrag, maar uitgesmeerd over jaren en per hoofd van de bevolking valt dat nog best mee. Misschien wordt energie wat duurder, maar je kunt ook andersom redeneren dat we tot nog toe niet de daadwerkelijke prijs betaalden voor fossiele - en kernenergie.’ n

010_11_12_13_L_interview.indd 13

UTILITIES 13 nr. 3 - april 2013

03-04-13 15:04

technologie Bacterie kan biobatterij aandrijven

Bandje voor katalysator

Een veel voorkomende bacterie kan mogelijk dienst doen als brandstofcel in een biobatterij. Dat blijkt uit een nieuw wetenschappelijk onderzoek.

Als de bacterie Shewanella oneidensis in contact komt met mineralen of metalen, geven eiwitten aan het oppervlak van het organisme een elektrisch stroompje af. Deze eigenschap maakt het mogelijk om de bacterie te gebruiken als brandstofcel in een biobatterij. Dat schrijven onderzoekers van de Universiteit van East Anglia in een nog te verschijnen editie van het wetenschappelijk tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences. De wetenschappers kwamen tot hun bevindingen door een synthetische versie van de bacterie te vervaardigen in hun laboratorium en deze te bestuderen.

‘We wisten dat de bacterie elektriciteit kon sturen door mineralen en metalen en dat die interactie werd veroorzaakt door specifieke eiwitten

Chemici van de Universiteit van Amsterdam (UvA) hebben op basis van patenten uit de audiocassetteindustrie in de jaren zestig een nieuwe Fischer-Tropsch-katalysator ontwikkeld. Deze katalysator kan worden gebruikt voor de productie van synthetische brandstoffen uit aardgas en biomassa. Het onderzoek is onlangs gepubliceerd als VIP-artikel in Angewandte Chemie. De onderzoekers - Robert Calderone, Raveendran Shiju en Gadi Rothenberg van het Van ‘t Hoff Institute for Molecular Sciences van de UvA - zijn erin geslaagd ijzeroxidedeeltjes met kobaltomhulsels van nanometerdikte te ontwikkelen. Deze nieuwe materialen zijn uitstekende Fischer-Tropsch (FT)katalysatoren die goede dieselfracties opleveren. Het FT-proces maakt het mogelijk traditionele brandstoffen zoals diesel en kerosine te produceren uitgaand van ‘syngas’, een mengsel van waterstof en koolmonoxide verkregen uit aardgas, biomassa of kolen.

aan het oppervlak van het organisme’, verklaart hoofdonderzoeker Tom Clarke. Uit het onderzoek blijkt dat de eiwitten volledig zelfstandig stroom opwekken en doorgeven via het celmembraan. Dat maakt Shewanella oneidensis volgens Clarke uitermate geschikt om schone energie mee op te wekken. ‘Deze bacteriën zijn erg geschikt als microbiële brandstofcellen', verklaart hij. 'Ze zouden bijvoorbeeld energie kunnen opwekken door agrarisch of huishoudelijk afval af te breken.’

Nanodraadjes maken de weg vrij voor superefficiënte zonnepanelen

Wetenschappers hebben een nieuw soort zonnecel ontwikkeld, die bestaat uit nanodraadjes die het zonlicht zo concentreren dat het zo'n vijftien keer sterker wordt. Met de nieuwe zonnecellen kan veel meer

elektriciteit uit zonne-energie worden gehaald.

Dat schrijven onderzoekers in het blad Nature Photonics. Ze werkten met nanodraadjes die een diameter hebben die 10.000 keer kleiner is dan die van een menselijke haar.

De nanodraadjes versterken het zonlicht enorm. Dat komt doordat de diameter van de draadjes kleiner is dan de golflengte van het licht. Dat zorgt ervoor dat het zonlicht weerkaatst wordt en het licht sterker geconcentreerd wordt op plekken waar de zonne-energie omgezet wordt in elektrische energie. Al met al resulteert het dus in een efficiëntere zonnecel, oftewel een zonnecel die een groter percentage van de binnenvallende zonne-energie om weet

te zetten in elektrische energie.

De zonnecellen zouden zelfs zo efficiënt zijn dat ze de roemruchte ShockleyQueisser-limiet doorbreken. Volgens deze limiet zouden we onder bepaalde omstandigheden nooit in staat zijn om meer dan 33,7 procent van de zonneenergie om te zetten in elektrische energie. De zonnecellen bestaande uit nanodraadjes lijken die limiet met enkele procenten te overstijgen.

De onderzoekers benadrukken dat het nog wel even kan duren voordat we deze zonnecellen in het straatbeeld zien opduiken. De wetenschappers hebben zeker nog enkele jaren nodig alvorens de zonnecellen op grote schaal geproduceerd kunnen worden.

14 UTILITIES nr. 3 - april 2013

014_15_J_technologie.indd 14

03-04-13 14:25

Nieuwe smartphone laadt zich op door zon

Een nieuwe Lumia-smartphone die zichzelf oplaadt in de zon: dit lijkt de nieuwste ontwikkeling te zijn van Nokia. De nieuwe smartphone moet gebruik gaan maken van Wysips. Dit is een nieuwe technologie die twee transparante lagen onder het scherm heeft, welke dienen als zonnecellen.

Deze schermlagen vangen het zonlicht op en zetten het om in energie.

Met Wysips zal je telefoon niet uitvallen zolang hij licht ontvangt. Na één uur laden heeft de telefoon energie voor zo'n dertig minuten beltijd.

De toevoeging lijkt financieel geen

groot verschil te maken, de Wysipstechnologie kost slechts 1 dollar extra per telefoon, dit komt neer op zo'n 80 eurocent.

De zonnecellen van Wysips (What You See Is Photovoltaic Surface) hebben een transparantie van negentig procent. Hierdoor wordt de lichtdoorlating nauwelijks verstoord en kun je de schermfuncties, zoals touchscreen, gewoon gebruiken.

Het gerucht over het gebruik van zonne-energie in de Lumia 928 gaat al een tijdje de ronde. Of het echt over dit typenummer zou gaan, is nog niet zeker. Als het om dit type gaat, is het de opvolger van de succesvolle 920.

Nokia heeft zelf nog niet bevestigd dat deze telefoon in aantocht is. Wel plaatste het een bericht op Facebook met de tekst 'Sun, sun, sun, here we come.' Door de verschillende gepubliceerde artikelen lijkt de telefoon nu toch echt in aantocht.

Chip verbetert zonnecel Onderzoekers van het Stanford Institute for Materials and Energy Sciences (SIMES) hebben zonnepanelen ontwikkeld die een hoger rendement behalen door een proces dat ook wel photon-enhanced therminionic emission (PETE) wordt genoemd.

Het rendement van de panelen is gestegen van een paar honderdste van een procent naar twee procent.

De onderzoekers zijn ervan overtuigd dat dit in de nabije toekomst nog tien keer zoveel kan worden.

Het PETE-apparaat gebruikt een speciale halfgeleidende chip die het gehele spectrum van het zonlicht opvangt, normale zonnepanelen gebruiken slechts een deel van dit spectrum om elektriciteit op te wekken.

De basis van de chip bestaat uit een sandwich van twee verschillende

laagjes. Een laag zorgt ervoor dat het zonlicht zo goed mogelijk wordt geabsorbeerd en zet dat om in elektronen. De andere laag zend deze elektronen uit en verzameld ze tot een elektrische stroom. Een cesiumoxide coating op de tweede laag vergemakkelijkt het geleiden van de elektronen. Toekomstig onderzoek is gericht op het ontwikkelen van nieuwe coatings en oppervlaktebehandelingen om zo de efficiëntie van de panelen te verhogen.

Brandstof uit de atmosfeer Een nieuwe wetenschappelijke ontdekking maakt het in de toekomst wellicht mogelijk om CO2 in de atmosfeer direct om te zetten in biobrandstoffen.

‘Wat wij eigenlijk gedaan hebben, is een micro-organisme creëren dat hetzelfde doet met CO2 als planten’, vertelt onderzoeker Michael Adams.

‘Namelijk CO2 absorberen en omzetten in iets nuttigs.’

Planten gebruiken zonlicht om water en koolstofdioxide om te zetten in suikers. Die suikers zijn voor de planten een bron van energie. Wij mensen kunnen die suikers vervolgens aan de planten onttrekken en gebruiken om er brandstoffen zoals ethanol van te maken. Maar het is lastig gebleken om alle suikers – die goed opgeslagen zitten in de celwanden van de planten – uit de planten te halen.

De wetenschappers hebben nu een methode ontwikkeld om biobrandstoffen te produceren. Planten spelen hierbij geen rol. ‘We hebben planten als tussenpersonen uit het proces gehaald’, stelt Adams. ‘We kunnen koolstofdioxide direct uit de atmosfeer halen en omzetten in nuttige producten, zoals brandstoffen en chemische stoffen, zonder dat we het inefficiënte proces van planten laten groeien en suikers uit planten halen, hoeven door te maken.’

De nieuwe methode is gebaseerd op het micro-organisme Pyrococcus furiosus. Het micro-organisme leeft in zeer warm oceaanwater, nabij geothermische bronnen. Daar leeft P. furiosus van koolhydraten. Adams en zijn collega's hebben het genetisch materiaal van het micro-organisme nu aangepast, zodat P. furiosus op lagere temperaturen koolstofdioxide kan eten. Vervolgens gebruikten de onderzoekers waterstofgas om een chemische reactie in het micro-organisme te veroorzaken die koolstofdioxide opneemt in 3-HP, een stof die veelvuldig in de industriële wereld wordt gebruikt. Door deze nieuwe versie van P. furiosus verder aan te passen, kunnen Adams en zijn collega's een micro-organisme creëren dat andere nuttige industriële stoffen produceert, waaronder brandstof.

014_15_J_technologie.indd 15

UTILITIES 15 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:25

Utilities.nl geeft nog meer waarde voor uw geld

Meer nieuws dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

DECONTAMINEREN? Altena Industrial Services B.V. is gespecialiseerd in het chemisch technisch reinigen en decontamineren van industriële installaties. De aanpak is dat wij ter ondersteuning van het operationeel personeel de volledige zorg voor de te reinigen installatie voor onze rekening nemen. Decontamineren van plantequipement voorafgaande aan de Turn Around met als doel de installatie veilig en schoon aan de mechanische contractor te kunnen overdragen. Neem voor meer informatie contact met ons op.

Bel: +31(0)416-670700 WWW.ALTENA.COM

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor

016_altena_abo.indd 1

ALS KWALITEIT VOOROP STAAT

03-04-13 14:45

ENLIGHTENMENTZ

017_K_katern_enlightenmentz_cover.indd 17

UTILITIES 17 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:25

enlightenmentz Een honderd procent duurzame

haven. De groenste van de wereld. De ambities van de haven van Rotterdam zijn niet mis. Maar dat dit niet van de ene op de andere dag te realiseren valt, beseft Paul Smits, CFO van het Havenbedrijf Rotterdam, zich ook.

‘Dat moet je na kunnen streven, al is het pas op de zeer lange termijn volledig realiseerbaar - misschien wel nooit - maar we kunnen wel die richting aanhouden.’

Tekst en beeld: Wim Raaijen

Rotterdamse haven gaat voor 100 procent duurzaamheid Het staat ambitieus in de missie van het Havenbedrijf Rotterdam: ‘Wij verbeteren de Rotterdamse haven continu tot de meest veilige, efficiënte en duurzame ter wereld.’ Een mooi streven, maar hoe realiseer je dat? Vooral als het om duurzaamheid gaat. Als je voor de realisatie zeer afhankelijk bent van de gevestigde industrie die vooralsnog is gebaseerd op fossiele grond- en brandstoffen en onder de huidige economische omstandigheden moeilijk van haar plaats komt. En wetende dat productielocaties eerder gericht zijn op operational excellence, of beter spreadsheet excellence dan op innovatie. Toch de belangrijkste voorwaarde voor verduurzaming. De productie en het transport moet zo goedkoop en veilig mogelijk en te veel veranderingen zijn dan al gauw lastig.

CFO Paul Smits van het Havenbedrijf Rotterdam ziet dat niet meteen als een tegenstelling. ‘Veel bedrijven brengen regelmatig verbeteringen aan in hun processen, ook om kosten te verminderen. Bovendien is verduurzaming bij verschillende bedrijven een belangrijke drijfveer bij verbeteringen.

Denk bijvoorbeeld aan de Green Deal van Huntsman en verschillende andere recente investeringen van het chemiebedrijf. Ook Shell investeert voort-

durend in haar raffinaderij in Pernis, ondanks de moeilijke markt voor raffinage.’ Smits wijst op de nieuwe ontzwavelingsfabriek die de Shell-locatie afgelopen jaar in gebruik nam, een investering van 500 miljoen dollar. De ontzwavelingstechnologie die Shell in de nieuwe fabriek toepast, is volgens eigen zeggen ‘state of the art’ en is door Shell

Havenvisie hebben we de horizon op 2030 staan, maar voor duurzaamheid moet je nog veel verder kijken. Naar 2050 of misschien wel 2100.’

Bijzondere woorden voor een chief financial officer van het Havenbedrijf.

Dan verwacht je iemand te treffen die zich vooral in cijfertjes uitdrukt en minder in vergezichten; een

‘We willen graag mensen en bedrijven in beweging brengen. Door ze te inspireren met een visie op de langere termijn, maar ook door ze bijvoorbeeld bij elkaar te brengen.’ zelf ontwikkeld. Het energieverbruik en de emissie van reststoffen in de nieuwe fabriek voldoen aan de hoogste milieunormen en lopen vooruit op de Europese eisen van 2013.

Honderd procent Voor productielocaties zijn het grote veranderingen, echter in de verduurzaming van de hele haven zijn het kleine stapjes. Smits: ‘Het is natuurlijk zo dat de verduurzaming van een volwassen wereldhaven veel tijd kost. En het vraagt ook een visie op de extreem lange termijn. In onze

spreadsheet-manager. Maar in het gesprek niets van dat. Smits is op zijn minst atypisch voor een financiële man, zeker als je hem over de groene ambities van het Havenbedrijf hoort praten. Dan komt er eerder een filosoof of misschien wel idealist in hem boven. ‘Toen we over de invulling van onze ambitie filosofeerden, dachten we eerst aan een schoorsteenloze industrie in Rotterdam. Maar er zijn al veel schoorstenen verdwenen en het is ook niet echt een doel op zich. Al onze pijlen richten op terugdringen van de CO2-uitstoot is het ook niet.

18 UTILITIES nr. 3 - april 2013

018_19_21_N_Katern_enlightenmentz.indd 18

03-04-13 14:25

Te beperkt. En hoe ver moesten we gaan in onze doelstellingen? Het terugdringen van alle emissies met bijvoorbeeld vijftig procent. Maar dat klinkt zo halfslachtig. Waarom vragen we ons niet af wat nodig is een Rotterdamse haven te realiseren zonder emissies en afval, bijvoorbeeld via water? De volle honderd procent dus! Dat moet je na kunnen streven, al is het pas op de zeer lange termijn volledig realiseerbaar - misschien wel nooit - maar we kunnen wel die richting aanhouden. En nu al stapjes zetten en zo af en toe een echte doorbraak realiseren. Ook in een industriële omgeving die vooral op de dagelijkse productie is gericht zijn die kleine stappen mogelijk. Waar Toyota ook zo bekend om staat: Kai Zen. We vroegen ons ook af wat er nodig is om de Rotterdamse industrie volledig te vergroenen, met biomassa als grondstof. We hebben daarom met een diagram in kaart gebracht welke industriële processen we in de Rotterdamse haven hebben en welke al worden gevoed door biomassa.

Om er zo ook achter te komen welke witte vlekken we hebben. Wat meteen opviel is dat al verschillende bedrijven in de haven biogebaseerd zijn. Neem bijvoorbeeld de moderne

bioraffinaderij van Neste Oil op de Maasvlakte. Bij het werven van nieuwe investeringen zoeken we bewust naar bedrijven die het diagram verder groen kunnen inkleuren.

Momenteel lijkt bijvoorbeeld de inzet van lignine veelbelovend. Denk bijvoorbeeld aan het Cyclox-proces.’

Ook het Britse Biosulfurol Energy heeft samen met TNO en de landbouwuniversiteit van Wageningen een interessant proces ontwikkeld voor de productie van bioethanol en biocoal uit lignine. Biosulfurol wil een fabriek in Nederland bouwen. Hiervoor is het bedrijf onder andere in gesprek met Rotterdam en Groningen (Eemshaven).

Gekeken wordt ook naar logistiek handige locaties als het gaat om afnemers. Daarnaast wordt in een ontwikkelingsprogramma het ontwerp van de fabriek geoptimaliseerd. Verwacht wordt dat eind 2013/begin 2014 een investeringsbeslissing genomen kan worden en de bouw van de fabriek kan aanvangen. Biosulfurol Energy verwacht de productie in 2016 op te starten.

Paul Smits is vooral enthousiast over de mogelijkheden van lignine, omdat het om een reststof gaat. ‘Bij de zoektocht zijn we ons zeer bewust van de discussies rond biobrand-

stoffen en -grondstoffen. Cascade, daar gaan we vanuit. Eerst moeten gewassen worden ingezet in de voedselketen. Bij afval van de voedselvoorziening moeten we eerst naar hoogwaardige toepassing zoeken, in met name chemische producten. De laatste optie is om er energie van te maken. Daar moeten we ook in de haven slimmer in worden.’

Platforms Bij dat ‘slimmer worden’ kan het Havenbedrijf een belangrijke rol spelen. ‘We willen graag mensen en bedrijven in beweging brengen. Door ze te inspireren met een visie op de langere termijn, maar ook door ze bijvoorbeeld bij elkaar te brengen. Het begint bij het investeren in onderzoek en meer kennis over duurzamere processen. Vervolgens willen we ondernemers helpen om duurzame concepten te ontwikkelen en te versterken. Dat gebeurt ook wel met gerichte financiële steun.

Nieuwe technologieën die daaruit voortvloeien, kunnen in Rotterdam op verschillende plaatsen in proefopstellingen worden getest, bijvoorbeeld bij Plant One en de RDM Campus.

Ten slotte willen we ook helpen bij de laatste fase: het operationeel maken van innovaties. We zijn natuurlijk

018_19_21_N_Katern_enlightenmentz.indd 19

UTILITIES 19 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:25

GLOBAL SPECIALIST FOR POWER BUSBARS

Pluggable Tap-off for

betobar-r Low Voltage Installations

www.etacomgroup.com www.etacomgroup.com www.etacomgroup.com info@etacom.nl info@etacom.nl

info@etacom.nl info@etacom.nl info@etacom.nl

Tel:010-5916422 Tel:010-5916422 Tel:010-5916422

BIZZ56'' De nieuwe standaard in webvertising Presenteer uw bedrijf, innovatie of project volgens de nieuwe standaard in webvertising: BIZZ56”.

Vertel uw verhaal in uw eigen creatieve film van 56 seconden en de boodschap komt aan! Het doordachte stramien van BIZZ56” zorgt ervoor dat u en de filmers zich kunnen concentreren op het communicatieve en creatieve deel van uw boodschap. Bovenal zorgt BIZZ56” voor een snelle, complete en eigentijdse boodschap die de aandacht van uw doelgroep tot het einde vasthoudt. BIZZ56”-video’s zijn multi-inzetbaar: op uw website, via smartphones en tablets en op social media.

Verrijk uw teksten, advertenties en commerciële boodschappen met een BIZZ56” video en integreer tekst, beeld en online voor een crossmediale boodschap.

Meer weten?

_A5_bizz56.indd 431 020_eta_bizz.indd

Als dit icoon bij een afbeelding staat, bekijk dan het bijbehorende filmpje door met uw smartphone of tablet de foto te scannen met de iLinqs app.

U vindt de gratis iLinqs app in de appstore voor andriod en apple.

BIZZ56”is een product van Movielinqs video & virals. iLinqs is een app van Industrielinqs pers en platform

Neem contact op met Ellen van den Burg (020-3122088) of movielinqs@industrielinqs.nl

18-03-13 13:43 15:10 03-04-13

vooral faciliterend. Hoewel we een echt bedrijf zijn, gaan we niet zelf in productie investeren met een commercieel belang. We willen vooral partijen bij elkaar brengen. Met dat doel kijken we serieus naar de oprichting van een innovatiefonds, met name om venture capital beschikbaar te stellen.

Als dat doorgaat, dan willen we daar een minderheidsaandeel in en zijn we niet gericht op winst.

Tankterminal Toch heeft het Havenbedrijf nog meer instrumenten tot zijn beschikking. Zo zou het investeringen kunnen weigeren die niet bij de doelstelling passen om de duurzaamste haven van de wereld te worden. Smits: ‘Bij voorbaat weigeren ligt niet in onze aard, we kijken dan liever met een potentiële investeerder naar op welke manier zijn plannen wel in de ambitie van de haven zouden passen. Welke aanpassingen zijn daar voor nodig. Lukt dat niet, dan kunnen we alsnog tot de conclusie komen dat er geen match is.

En we geven nu al aan welke investeringen we zoeken. Op de Maasvlakte hebben we bijvoorbeeld een terrein gereserveerd voor biobased investeringen. Daar mag niet iets anders komen.

Of het kan betekenen dat we over tien jaar andere eisen zullen stellen aan investeringen die nu worden gedaan?

Dat is zeer goed denkbaar.’

Onlangs ontstond wat onrust over de bouw van een grote Russische tankterminal in de haven. Een investering van bijna een miljard euro. Het bedrijf Summa dat de terminal aanlegt, zou een bedenkelijke reputatie hebben op het gebied van veiligheid en milieu.

Anderhalf jaar geleden tekende het Havenbedrijf het contract met het Russische bedrijf dat beloofde 30 miljoen ton aardolie per jaar door te voeren. Paul Smits wil niet te veel ingaan op deze specifieke discussie omdat in de algemene pers alles al is gezegd.

Volgens het Havenbedrijf wordt de nieuwe terminal juist de schoonste van Europa en moeten de Russen aan alle Nederlandse milieu-eisen voldoen.

Dat neemt niet weg dat over tien jaar er wellicht hele andere eisen worden gesteld, omdat de haven op dat moment verder is in haar proces van

verduurzaming. Volgens Smits moet je elke investering afzetten tegen de omstandigheden van het moment dat de beslissing wordt genomen.

CO2-prijs Dat die omstandigheden snel kunnen veranderen werd enkele maanden geleden op een pijnlijke wijze onderstreept door het rumoer rond het Road-project voor ondergrondse opslag van CO2. Enkele maanden geleden leken E.on en Gaz de France, die momenteel een kolencentrale bouwen op de Maasvlakte, het project op een hold te zetten.

Daarmee zou de duurzame ambitie van de haven een forse deuk oplopen.

Toch heeft Smits wel begrip voor de twee bedrijven. ‘Dan zet ik toch even mijn financiële pet op. De CO2-prijs is momenteel zo laag, dat het puur financieel gezien interessanter is om de CO2 door de schoorsteen te laten gaan. We doen overigens net alsof moderne kolencentrales vele malen meer CO2-uitstoten dan gascentrales.

De uitstoot is hoger, maar niet een veelvoud. Eigenlijk moet die CO2-prijs gewoon omhoog. Voor Rotterdam is het echter van groot belang dat het project doorgaat.’

Knooppunt Als het om energie gaat heeft Smits voor de Rotterdamse haven vooral een hoge verwachting

van vloeibaar aardgas (LNG) en wind.

Sinds vorig jaar heeft Rotterdam met Gate een grote LNG-terminal in huis en juist de Rotterdamse haven is een knooppunt van transportmiddelen die met LNG enorm veel schoner kunnen rijden en varen. Momenteel worden verschillende schepen ontwikkeld die op LNG varen, al dan niet in combinatie met hybride motoren.

Ten opzichte van stookolie is dat een enorme verbetering van de footprint.

Verder zijn bedrijven als Shell en Gaz de France bezig met de aanleg van infrastructuren van LNG-stations, om ook vrachtauto’s van diesel naar LNG over te laten stappen.

De Rotterdamse haven is volgens Smits ideaal voor windturbines.

‘Natuurlijk niet te dicht bij procesinstallaties, maar windturbines passen uitstekend in de industriële omgeving.

Bovendien waait het altijd, met name op de Maasvlaktes. Daar passen windmolens prima in de industriële clusters. Er staan er ook al verschillende.

Voor zonne-energie heb je veel grotere vlakken nodig, ruimte die we veel efficiënter kunnen inzetten. Er wordt wel geëxperimenteerd met mobiele zonnecelsystemen, die je op tijdelijk leegstaande terreinen kunt plaatsen.

Met wind ga je de lucht in en blijft er dus meer ruimte over om onze groene ambities waar te maken.’ n

018_19_21_N_Katern_enlightenmentz.indd 21

UTILITIES 21 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:25

enlightenmentz Steeds meer producerende be­drij­

ven krijgen de vraag van klanten, zowel consumenten als ketenpartners: hoe duurzaam is jouw product?

Klanten willen op productniveau weten wat de milieuimpact is van het product dat zij afnemen, niet in de laatste plaats omdat afnemers in hun keten daarom vragen. Een levenscyclusanalyse (LCA) is de meest geëigende methodiek om een antwoord te formuleren.

Maar hoe pak je dat aan als je niet tien maar tienduizenden producten hebt?

Tekst: Harmen Weijer

Footprint verkleinen met hulp van de keten Bij veel bedrijven is duurzaamheid van de bedrijfsvoering een hot item.

De belangrijkste reden is dat de klant erom vraagt. Die klant kan de consument zijn, maar in de maakindustrie is dat vaak een collega-industriële klant, die met de geleverde deelproducten zijn product maakt. Bij de vraag in hoeverre men duurzaam bezig is, gebeurt het regelmatig dat men verwijst naar het groene wagenpark of de energieconvenanten waar men bij is aangesloten. Maar de gevraagde houvast per product wordt daarmee niet gegeven.

Een eerste grote stap die bedrijven al jaren nemen, is het laten uitvoeren van een levenscyclusanalyse (LCA).

LCA’s zijn niet nieuw; ze kwamen al in

de jaren 80 in opkomst. Met een LCA worden kennis en inzicht verzameld over de onttrekkingen van grondstoffen en de emissies door menselijke activiteiten in het milieu. En dan met name de activiteiten die verbonden zijn aan het produceren van goederen en diensten en het gebruik en de afdanking van de grondstoffen en de gevolgen ervan. Bij een LCA wordt in elk stadium van het productieproces een inventaris gemaakt van het energie- en materiaalverbruik en de emissies. Zo worden de punten geïdentificeerd waar wel en geen verbetering op milieugebied haalbaar zijn. In de afgelopen dertig jaar is veel ervaring opgedaan en zijn allerlei kinderziekten verdreven. Inmiddels zijn

Duurzaam Geproduceerd Lees dit en veel meer artikelen in het gloednieuwe digitale Magazine Duurzaam Geproduceerd. Het kennisplatform Duurzaam Geproduceerd heeft vanaf 11 april naast een website ook een digitaal magazine. Vier keer per jaar wil het blad informeren, inspireren, prikkelen, zorgen voor verstrooiing en verbinden. Juist door samenwerking kan de industrie in Nederland zorgen voor innovatie en duurzaamheid. Download alvast het eerste nummer van Duurzaam Geproduceerd via de BrunaTablisto webstore of kijk op www.duurzaamgeproduceerd.nl

er internationale standaarden voor de LCA-methodiek opgesteld: EN 15804, en de ISO 14040 en 14044.

Verder bestaan er verschillende databases met daarin de milieugegevens van diverse materialen, producten en processen. Gespecialiseerde LCAadviseurs kennen deze databases en hebben hier toegang tot.

Toon van Harmelen van TNO is al jaren expert op het gebied van LCA’s. ‘Vooral in de eerste jaren lieten bedrijven LCA’s maken van hun producten en processen uit defensief oogpunt, namelijk om gegevens in de hand te hebben als de milieubelasting van het bedrijf en zijn producten ter sprake zou komen. De laatste jaren is de strategie meer offensief: om te laten zien hoe duurzaam men bezig is wil men weten wat de milieu-impact is van hun producten en processen.’

Die impact is op verschillende manieren uit te drukken. Meestal wordt dit in CO2-equivalenten uitgedrukt. ‘Maar duurzaamheid betreft ook andere aspecten, zoals verzuring en toxiciteit’, aldus Van Harmelen.

Een van de bedrijven die gebruikmaakt van de LCA-methodiek is

22 UTILITIES nr. 3 - april 2013

022_23_24_25_M_Katern_enlightenmentz.indd 22

03-04-13 16:51

Solvay. Van Harmelen: ‘Solvay is een groot chemiebedrijf dat vooral actief is in de bulkchemie. De processen hebben een grote milieubelasting en vragen in deze tijd steeds vaker om duurzamere brand- en grondstoffen. Solvay ziet dan ook in dat het niet onbeperkt kan doorgaan op de huidige weg.’ Daarnaast krijgt het chemiebedrijf van klanten in de keten de

opdracht te verduurzamen. Onlangs nog sloten Solvay en AkzoNobel een overeenkomst waarin Solvay als leverancier van oplosmiddelen voor Akzo’s coatings en verven door Akzo Nobel is gevraagd meer biobased materialen voor deze oplosmiddelen te gebruiken. Daardoor wordt het eindproduct van AkzoNobel duurzamer.

De trend is niet te stuiten: in de

Fasen van de LCA Om een levenscyclusanalyse uit te voeren, is een internationaal erkend raamwerk opgesteld. Hierin wordt de LCA-procedure gestructureerd in vier verschillende fasen: In de eerste fase worden het doel en de omvang van het onderzoek in relatie tot de beoogde toepassing bepaald.

De tweede fase is de inventarisatiefase, waarin het product wordt gedefinieerd. Hiervoor worden vervuilingen naar de leefomgeving gekwantificeerd.

In de derde fase worden de resultaten van de inventarisatie vertaald naar termen van milieu- en maatschappelijke effecten. Daarbij is het belangrijk de

keten sporen ketenpartners elkaar aan om vanuit de keten gezamenlijk tot meer duurzame producten te komen. In dat geval is het ook belangrijk om te kijken wat de milieukosten zijn, zowel in het eigen proces als bij de ketenpartner. TNO heeft die prijsmethodiek ook verwerkt in de LCA’s die het uitvoert, of waarvoor het gegevens verzamelt. Van Harmelen: ‘Beprijzing gaat volgens twee routes: bestrijding en vermijding enerzijds, en milieu- en gezondheidsschade anderzijds. Die eerste route helpt om aan te geven hoeveel euro’s wij als samenleving over hebben om bepaalde milieu-impacts te vermijden.

De tweede route laat zien wat het oplevert aan milieu- en gezondheidswinst als een bedrijf zijn proces verduurzaamt.’

verkregen resultaten uit fase twee zo te presenteren dat de impacts duidelijk

Footprint De laatste jaren doet

worden. In Nederland worden maatschappelijke effecten in kosten uitgedrukt;

het fenomeen ‘footprint’ zijn intrede: met een footprintanalyse kun je aangeven hoe groot de voetafdruk is die een bepaalde actie of product achterlaat op de aarde. De voetafdruk heeft vaak betrekking op bepaalde milieuthema’s, zoals water of CO2.

de kosten die wij dragen om met vervuiling om te gaan.

In de vierde en laatste fase worden de resultaten en aannames van de eerdere fasen geëvalueerd en worden conclusies getrokken. Een veelgestelde conclusie is dat het veel goedkoper is om vervuiling te voorkomen dan om hier onder te lijden.

022_23_24_25_M_Katern_enlightenmentz.indd 23

UTILITIES 23 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:24

Een LCA is meestal de basis voor een ‘footprint’. De Britsish Standards Institution (BSI) heeft een richtlijn gepubliceerd voor het bepalen van een CO2-footprint, de zogenaamde PAS2050. De richtlijn vormt de basis van de in ontwikkeling zijnde internationale richtlijn ISO 14067.

Het onderzoeken van de footprint van producten wordt steeds belangrijker omdat het ook rechtstreeks geld kan opleveren. De CO2prestatieladder is zo’n voorbeeld daarvan. De door ProRail ingevoerde ladder van vijf niveaus geeft klanten

van ProRail een fictief voordeel bij de inschrijfprijs bij aanbestedingen van grote projecten. Naarmate men hoger op de ladder staat, krijgt men meer voordeel ten opzichte van concurrenten bij de gunning. Daar moet een leverancier wel wat voor doen, vooral op het gebied van CO2-uitstoot. Om te beginnen moeten bedrijven de eigen CO2-uitstoot in kaart brengen.

Bij niveau 2 hebben bedrijven ook doelen vastgesteld. Bij niveau 3 doen bedrijven mee in een sector- of keteninitiatief om CO2 te reduceren. De meeste bedrijven komen met redelijk

gemak tot dat niveau, mede dankzij deelname aan energieconvenanten.

Vanaf niveau 4 wordt het lastiger, want hier moeten bedrijven zelf initiatiefnemer zijn van CO2-reductie initiatieven. Dan is het van belang dat het bedrijf een volledige inventarisatie heeft gemaakt van de footprint van het productgamma.

Inmiddels is de ladder twee jaar geleden overgedragen door ProRail aan de Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden & Ondernemen (SKAO). In de bouwsector is de CO2-prestatieladder al gemeengoed.

Als het aan SKAO ligt, volgen nu meerdere sectoren. Zo is men druk bezig binnen de ICT-sector om de CO2-prestatieladder door te voeren.

Met deze voordelen – naast de marketingvoordelen die een duurzaam product met zich mee kan brengen – zou het heel logisch zijn als inmiddels veel bedrijven precies weten hoe duurzaam hun producten zijn. Niets is minder waar, weet Boudewijn Mos van EcoChain, dat actief is op het gebied van LCA- en footprintberekeningen. ‘LCA’s zijn heel effectief, maar erg duur, mede omdat ze stuk voor stuk gemodelleerd worden. Bedrijven zijn tussen de 20.000 en 50.000 euro per product kwijt om de levenscyclus in kaart te brengen. Als je dan ook nog enkele tienduizenden producten in de leveranciersketen hebt, dan is het niet meer te betalen.’

Bovendien is het ook niet eenvoudig om alle gegevens uit de keten te krijgen, iets wat wel nodig is voor een volledige LCA-berekening. ‘Een producent heeft data nodig van zijn leveranciers voor een dergelijke LCA; het gaat daarbij onder andere om kerndata, proceskennis en lijsten van alle toeleveranciers. Klanten zijn niet bereid die te geven.’ Het gevolg daarvan is dat producenten moeten uitgaan van gestandaardiseerde waarden of branchegemiddelden, die meestal minder precies zijn. Mos noemt als voorbeeld een bierbrouwer. ‘Deze maakt bijvoorbeeld gebruik van vier glasleveranciers, vooral om risico’s te spreiden. Maar de één doet het qua duurzaamheid beter dan de ander.

Omdat ze echter niet allemaal hun

24 UTILITIES nr. 3 - april 2013

022_23_24_25_M_Katern_enlightenmentz.indd 24

03-04-13 14:24

data hebben willen prijsgeven, gaat deze bierbrouwer uit van de standaard LCA-gegevens. De innoverende leverancier wordt hiermee benadeeld omdat zijn duurzame voorsprong gelijk wordt getrokken met de achterblijver, terwijl de ‘rotzooiende’ leverancier dubbel wordt beloond: geen geld aan innovatie uitgeven en ook nog een contract behouden bij de bierbrouwer.’

applicatie nodigt men deze keten uit om ook EcoChain te gebruiken. Aan de hand van de eigen administraties in energie en chemische stoffen wordt automatisch op 24 parameters in kaart gebracht wat de footprint van de betreffende producten en processen is. De uitkomsten op productniveau worden dan real time met de ketenpartners gekoppeld.’

Daardoor kunnen bedrijven verder

producten de grootste invloed op de footprint hebben. Met die gegevens in de hand kan een bedrijf zich focussen op deze ‘hoge impact’-producten, zodat de investeringen op de juiste plek worden ingezet.’

Maar waarom zouden leveranciers in deze applicatie nu wel bereid zijn om gegevens prijs te geven? Mos: ‘De brondata van leveranciers die worden uitgenodigd blijven anoniem. De

Incentives Dit legt de grootste frustratie in de maakindustrie bloot: waar is de incentive om te verduurzamen? Om dat te tackelen, is het volgens Mos tijd voor LCA 2.0. ‘Wij hebben een applicatie gebouwd waarbij bedrijven hun footprint in kaart kunnen brengen, zowel op bedrijfsniveau als op proces- en productniveau.’ En om ook de leveranciers en afnemers in de keten erbij te betrekken, is er een zogeheten vierde dimensie in de applicatie ingebouwd. Mos: ‘Daarbij vraagt het bedrijf dat de footprint van zijn producten in kaart wil brengen niet eenzijdig aan zijn leverancier ‘geef mij jouw data even’. Nee, in deze

De laatste jaren doet het fenomeen ‘footprint’ zijn intrede: met een footprintanalyse kun je aangeven hoe groot de voetafdruk is die een bepaalde actie of product achterlaat op de aarde.

kijken dan alleen die ‘momentopname’ van het bedrijf op het gebied van processen en producten. Managers kunnen hierdoor actief sturen op minder duurzame producten, want de gegevens zijn actueel en direct op productniveau te bekijken. ‘Men kan precies zien welke processen en

Duurzaam beton In een branche met veel concurrenten is het onderscheidend vermogen van je producten van levensbelang, vindt MBI Beton. De betonsteenproducent is al bijna zeventig jaar actief, maar ondervindt in Nederland hevige concurrentie met de baksteen. In de jaren 80 van de vorige eeuw heeft het bedrijf dan ook een peperdure LCA laten uitvoeren voor één van zijn producten. ‘Daar kwam een prima rapport uit, maar dat belandde uiteindelijk in de la’, vertelt Harm van der Ploeg van MBI Beton. ‘De laatste jaren willen we ons verdergaand onderscheiden van bijvoorbeeld bakstenen, zowel esthetisch als functioneel.

Architecten vinden betonstenen gelukkig heel mooi. En als je daarnaast kunt aantonen een duurzaam product te hebben, dan is ook dat ook een onderscheidend gegeven.’

Maar kom maar eens tot juiste gegevens met al die keurmerken en ladders, zoals de CO2-prestatieladder, MVO, C2C en BREEAM. MBI Beton ging op zoek en vond met EcoChain een kostenefficiënte methode. ‘Deze methode stelt ons in staat om in de keten te verduurzamen. Als bijvoorbeeld leverancier 43 overstapt op groene stroom heeft dat meteen effect op onze producten en processen.’ Ook heeft MBI Beton inzicht gekregen in waar nog duurzame winst te halen valt. ‘Wij gebruiken bijvoorbeeld al jaren zand uit de Noordzee. Door de geringe transportafstand blijkt dit een zeer duurzame grondstof te zijn in de LCA. De uitdaging is nu om dit in nog meer recepturen te gaan toepassen.

Ondanks onze zeer positieve score in de LCA, willen wij onze afstand met de concurrentie vergroten en willen wij ons focussen op het verduurzamen van onze recepturen. De methode LCA 2.0 biedt ons hierbij concrete aanknopingspunten’, aldus Van der Ploeg.

gegevens zijn alleen terug te leiden op productniveau, niet naar de oorspronkelijke data.’ Het valt of staat natuurlijk wel met de juistheid van de te delen informatie, erkent Mos. ‘Want als jouw leverancier – per ongeluk of expres – verkeerde data invoert, klopt de berekening van de footprint niet meer.

Om dat te voorkomen, wordt hierbij een derde, verifiërende partij ingeschakeld, net zoals bij traditionele LCA-berekeningen gebeurt.

Het verschil is dat met EcoChain het complete portfolio kan worden geverifieerd, in plaats van slechts één productcalculatie. Daarnaast heeft het doorgeven van informatie ook nog een zuiverend effect voor elke toeleverancier die meedoet.

Men doet het uiteindelijk voor zichzelf: verkeerd invullen voor een ander heeft onmiddellijk een negatief effect op je eigen footprint-berekening.’

Op deze manier wordt de wetenschappelijk verkregen LCA gecombineerd met een soort van ‘Facebook’ voor producten. Daarmee wordt een nieuw hoofdstuk geschreven in het bepalen van de footprint van producten. Met als belangrijkste doel: het steeds verder verduurzamen van producten, zodat we ook nog over vijftig jaar en verder gebruik kunnen maken van deze aarde. n

022_23_24_25_M_Katern_enlightenmentz.indd 25

UTILITIES 25 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:24

enlightenmentz In de procesindustrie is elektri-

citeit een flinke kostenpost en is elke vorm van energiebesparing dus welkom. Een mogelijkheid is het gebruik van frequentieregelaars. Deze zorgen voor een variabele stroomtoevoer, waardoor het elektriciteitsgebruik aanzienlijk kan dalen. De terugverdientijd in de lichte industrie is betrekkelijk kort. In de procesindustrie zijn ze echter lastiger in te passen, vooral vanwege de extra voorzieningen die nodig zijn in een ATEX-omgeving. Toch liggen er zeker kansen.

Tekst: Sal Stam/Agentschap NL Beeld: Shin-Etsu/Bert de Jong

Procesindustrie kan energie besparen op pompen Het terrein van Shin-Etsu in de Botlek biedt een imposante aanblik: leidingen, kabels, trappen, loopbruggen en pompen bepalen het beeld.

Hier wordt vinylchoride gemaakt, de grondstof voor pvc. Op het terrein staan ook compressoren. Dit zijn zware apparaten die het bedrijf onder meer gebruikt om propeen vloeibaar te maken. In deze vorm dient het als koelvloeistof bij de productie van vinylchoride.

De pompen en compressoren nemen bij Shin-Etsu een aanzienlijk deel van het energiegebruik voor hun rekening; zo’n vijftig procent van het totaal.

De pompen hebben veelal een vaste stroomtoevoer en dat zorgt ervoor dat vloeistoffen met constante kracht

door het systeem worden gepompt.

Om de volumestroom in het productieproces te regelen, wordt gebruik gemaakt van kleppen die de doorstroming tegenhouden. Het hele productiesysteem kan dan worden bestuurd, maar aan de hoeveelheid gebruikte energie in de pompen veranderen de kleppen niets. Er wordt dus energie gebruikt, waarvan het effect vaak direct na de pomp teniet wordt gedaan.

Wetten De terechte vraag dringt zich op of dat niet anders kan. Een mogelijkheid is om de stroomtoevoer af te remmen door gebruik van een frequentieregelaar. Zo’n apparaat zorgt met een variabele spanning

Duurzaam Geproduceerd Lees dit en veel meer artikelen in het gloednieuwe digitale Magazine Duurzaam Geproduceerd. Het kennisplatform Duurzaam Geproduceerd heeft vanaf 11 april naast een website ook een digitaal magazine. Vier keer per jaar wil het blad informeren, inspireren, prikkelen, zorgen voor verstrooiing en verbinden. Juist door samenwerking kan de industrie in Nederland zorgen voor innovatie en duurzaamheid. Download alvast het eerste nummer van Duurzaam Geproduceerd via de BrunaTablisto webstore of kijk op www.duurzaamgeproduceerd.nl

voor een variabel vermogen, in plaats van vol vermogen. Dat betekent dat de toevoer van vloeistoffen in een pomp of compressor naar behoefte door de motor wordt geregeld. In plaats van dat een klep in de leiding de zaak afremt, wordt de stroomtoevoer beperkt, wat direct minder energie kost. Je grijpt dus in aan het begin van het proces in plaats van verderop de volumestroom af te remmen met kleppen.

Frequentieregelaars kunnen op die manier een flinke energiebesparing opleveren, van wel dertig tot zeventig procent. In met name de lichte industrie en in nutsvoorzieningen, zoals zwembaden, komen ze daarom veel voor. Uit gegevens van Agentschap NL blijkt dat ze de investering meer dan waard zijn en dat de terugverdientijd vrij kort is: zo’n een á twee jaar.

In de procesindustrie gelden echter andere wetten, zo blijkt uit een inventarisatie van studies die bij Shin-Etsu en Kuwait Petroleum Europoort (KPE) zijn uitgevoerd. Bij KPE ging de aandacht uit naar een van de Crude units en de benzinefabriek, bij ShinEtsu waren het de meest gebruikte

26 UTILITIES nr. 3 - april 2013

026_27_29_O_Katern_enlightenmentz.indd 26

03-04-13 16:49

pompen en compressoren. De studies en de inventarisatie laten weliswaar zien dat er flink op energie valt te besparen, maar dat de procesindustrie wel heel goed moet nadenken of een investering lonend is. ‘Het grote punt is dat er met vluchtige stoffen wordt gewerkt, die in een bepaald concentratiegebied een explosief mengsel met lucht kunnen vormen. In die situaties moet je allerlei extra voorzieningen treffen als je een frequentieregelaar in huis haalt, omdat er aan de eisen van ATEX-zonering moet worden voldaan. En juist daarvan kunnen de kosten enorm oplopen’, zegt Willem de Vries van Agentschap NL, die bij de inventarisatie betrokken was en daarbij samenwerkte met adviseurs van DNV-KEMA, DWA en Jacobs Nederland.

Kostenposten Op het eerste gezicht zien de studieresultaten er veelbelovend uit. Want behalve ener-

giebesparing heeft een frequentieregelaar in de procesindustrie nog andere voordelen. ‘Je kunt het hele productieproces beter regelen’, zegt René Waggeveld van DWA. Daardoor kun je iets meer produceren, zonder dat je daarvoor veel extra moet investeren. Verder verminder je bijvoorbeeld de stroompieken die optreden als een apparaat wordt opgestart. Een apparaat gaat daardoor aanzienlijk langer mee, terwijl de onderhoudskosten kunnen afnemen.’

Een frequentieregelaar biedt dus goede perspectieven, zeker als je bedenkt dat er alleen al bij Shin-Etsu in de Botlek zo’n zeventig pompen staan opgesteld. Het probleem is dat je er met alleen het kopen van een frequentieregelaar niet bent. Zo moeten de motoren explosieveilig blijven en om dat te garanderen is certificering nodig. ‘De complete pomp met frequentieregelaar moet naar een expert, die hem controleert en

een certificaat afgeeft. Daarna moet de motor terug en opnieuw worden geïnstalleerd’, zegt projectleider Rob de Bruin van Shin-Etsu. Zo’n operatie kost per pomp al snel vijfduizend euro, bijna net zoveel als een nieuwe motor.

Een andere kostenpost vormt de behuizing van de frequentieregelaar.

Die moet veilig zijn afgeschermd en hij moet ook nog worden gekoeld.

De kosten lopen nog verder op doordat veel apparaten in de procesindustrie dubbel zijn uitgevoerd: er staan twee motoren, waardoor er ook twee frequentieregelaars en bijbehorende veiligheidsmaatregelen nodig zijn.

Ook een grote kostenpost vormt de bekabeling tussen frequentieregelaar en het apparaat dat hij aandrijft. De kabels moeten een speciale mantel hebben die de omgeving afschermt van elektromagnetische velden.

Zonder zo’n mantel kunnen ze

026_27_29_O_Katern_enlightenmentz.indd 27

UTILITIES 27 nr. 3 - april 2013

03-04-13 16:49

NEEM EEN ABONNEMENT EN KIES UW KADO! PT Industrieel Management is het magazine voor de maakindustrie. Engineering, manufacturing en supply chain management zijn de pijlers onder dit gezaghebbende tijdschrift. Als productiviteit en flexibiliteit uw uitdagingen zijn, dan leest u PT Industrieel Management. Neem nu een abonnement en profiteer van onze unieke aanbieding! w 50% KORTING op uw abonnement g gedurende het eerste jaar

€ 64,- korting op uw abonnement en het P Polytechnisch Zakboek tt.w.v. € 175,- GRATIS x

Bestel via www.sdu.nl/pti of vul de bon in en stuur hem naar Sdu Klantenservice, postbus 20014, 2500 EA Den Haag

Bes t el b on Ja, ik neem ___ abonnement(en) op PT Industrieel Management (PTI) en betaal slechts € 185,-* in plaats van € 249,Bovendien ontvang ik gratis de laatste uitgave van het Polytechnisch Zakboek (9789062287703) t.w.v. € 175,- (3825LP201)

Ja, ik neem ___ abonnement(en) op PT Industrieel Management (PTI) en ontvang 50% korting op mijn abonnement gedurende het eerste jaar. Ik betaal het eerste jaar slechts € 124,50* in plaats van € 249,- (3825LP202)

Organisatie______________________________________________________________________________________________________________________________________ Afdeling _______________________________________________________________________________________________________________________ Naam ___________________________________________________________________________________________________________________________________ m/v Adres_____________________________________________________________________________________________________________________________________________ Postcode en plaats ______________ _________________________________________________________________________________________________________ Telefoon __________________________________________________________________________________________________________________________________________ E-mail____________________________________________________________________________________________________________________________________________ Deze aanbieding is geldig tot 31-12-2012

* excl. btw, verzend- en administratiekosten

Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Sdu Uitgevers en andere zorgvuldig geselecteerde bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit melden bij Sdu Klantenservice, postbus 20014, 2500 EA Den Haag. Abonnementen gelden voor minimaal één jaar. Onze uitgaven zijn ook verkrijgbaar in de boekhandel. Voor meer informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.sdu.nl.

028_sdu.indd 1

03-04-13 13:43

invloed hebben op andere kabels en ook de werking van andere apparaten verstoren. Omdat de frequentieregelaar op veilige afstand moet staan van een pomp of compressor, is al snel honderd tot tweehonderd meter kabel nodig, á 150 euro per meter.

Rendabel De Vries van Agentschap NL wijst erop dat de kabels ook in nieuwbouwsituatie of bij het vervangen van pompen een flinke kostenpost zijn. ‘Die kosten heb je dus sowieso. Toch maakt het nogal wat uit of je een frequentie-

Op het eerste gezicht zien de studieresultaten er veelbelovend uit. Want behalve energiebesparing heeft een frequentieregelaar in de procesindustrie nog andere voordelen.

‘Voor energiebesparingsprojecten hanteren wij een terugverdientijd van vijf in plaats van drie jaar. In ons geval is er op dit moment jammer genoeg geen enkele pomp gevonden, waarbij de terugverdientijd lager was dan tien jaar’, stelt De Bruin. ‘Als een pomp aan vervanging toe is, zijn de terugverdientijden korter en kan het ook voor Shin-Etsu interessant worden.’

regelaar plaatst bij een bestaande of een nieuwe motor. Certificering van een bestaand apparaat kan dan achterwege blijven. Ook scheelt het als je de installatie tijdens een periodieke onderhoudsbeurt uitvoert of niet.’

Als het puur om energiebesparing gaat, heeft een frequentieregelaar in een ATEX-zone alleen zin bij vervanging van een motor of bijvoorbeeld

bij nieuwbouw, stelt De Vries. ‘Als je dit bij een bestaande motor doet, heb je met extra kosten te maken en kan de terugverdientijd oplopen tot wel dertig jaar. Een frequentieregelaar plaatsen, is in dat geval veel te duur.’

Hoe hoog de kosten uiteindelijk zijn, hangt dus maar ten dele af van de prijs van de frequentieregelaar zelf.

De installatiekosten zijn minstens zo belangrijk. Kortom, de vraag of een frequentieregelaar rendabel is in de procesindustrie, hangt volledig van de situatie af. Bij bestaande apparaten in een ATEX-omgeving is plaatsing van een frequentieregelaar geen serieuze optie, gezien de lange terugverdientijd. Bij nieuwbouw of vervanging, en buiten de ATEX-zone, is de terugverdientijd een stuk korter en dan is een frequentieregelaar wel een serieuze optie. Zeker gezien de andere voordelen die een frequentieregelaar biedt, zoals het beter kunnen regelen van het productieproces. n

026_27_29_O_Katern_enlightenmentz.indd 29

UTILITIES 29 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:28

enlightenmentz Sterker dan staal, lichter dan een

bloemblaadje, flexibel en ook nog eens zeer goed geleidend; het nieuwe wondermateriaal grafeen krijgt bijna bovennatuurlijke proporties. Tot nog toe worden de wonderbaarlijke resultaten vooral geboekt in het laboratorium. Toch lijkt grafeen ook voor de verduurzaming van de energievoorziening een belangrijke rol te gaan spelen: in de omzetting van zonlicht in elektriciteit, maar ook als opslagmateriaal lijkt grafeen barrières te slechten.

Tekst: David van Baarle

De belofte van grafeen Wetenschappers André Geim en Kostya Novoselov wisten al dat het theoretisch mogelijk was een eendimensionale structuur te verkrijgen van koolstof. Om dit daadwerkelijk te maken, was echter een zaak van trial and error. Uiteindelijk lukte het de twee wetenschappers om grafeen te maken van grafiet met behulp van plakband. Dat hiermee baanbrekend werk was verricht bleek alleen al uit het feit dat de twee een Nobelprijs ontvingen voor hun vinding. Nu steeds meer eigenschappen van het materiaal bekend worden, blijkt dat grafeen wel eens een doorbraak kan betekenen in vele maatschappelijke vraagstukken. Die mening is ook de Europese Unie toegedaan en Brussel stelt dan ook de komende tien jaar een miljard euro ter beschikking voor onderzoek naar grafeen.

Nu zijn er nog wel wat uitdagingen te overwinnen, al was het maar dat de productiemethode van Geim en Novoselov niet echt efficiënt is.

Inmiddels zijn er echter steeds meer wetenschappers en commerciële bedrijven die al grotere vellen grafeen kunnen produceren. In China zijn al vellen met een grootte van 15 inch opgedoken en ook andere

wetenschappers melden dat ze in staat zijn grafeen industrieel te kunnen fabriceren. Zo maakte een team van UCLA in Californië goedkope elektrochemische condensatoren van grafeen met behulp van een dvd-brander. Het team coat een dvd met grafietoxide. Door de schijf te verhitten met de infrarood laser van een dvd-brander die beeld op dvd’s kan etsen, wordt het grafeenoxide gereduceerd. Op de dvd blijft dan een laagje grafeen achter waarin een raster van poriën is ontstaan door het ontsnappen van zuurstof. Dankzij dit raster kunnen de ionen van een elektrolyt zich vrij door het materiaal bewegen.

De wetenschappers gebruiken het grafeen voor het maken van een supercondensator. Die ontstaat door twee identieke dvd’s te combineren met een ion-poreuze scheidingslaag en een elektrolyt.

Stapelen Een ander probleem van grafeen is dat het zijn eigenschappen ontleent aan de een-laags-structuur.

Zodra je grafeen gaat stapelen, binden de lagen aan elkaar en vormt het grafiet en is het zijn unieke eigenschappen kwijt. Onderzoekers van de

Monash Universiteit van Melbourne hebben dit probleem opgelost door water toe te voegen. Het water zorgt ervoor dat de lagen grafeen elkaar afstoten, waardoor ze niet aan elkaar binden. Zo ontstaat een gel die onder andere kan worden gebruikt in een nieuwe generatie batterijen. De batterijen die met behulp van de gel worden gemaakt zijn niet alleen in een kwestie van seconden op te laden, maar gaan ook nog veel langer mee.

Zelfs de lithium-ion batterij profiteert van het nieuwe supermateriaal, zo blijkt uit onderzoek van de Rice University. Wetenschappers van deze universiteit combineerden vanadiumoxide met grafeen en gebruikten ribbels van dit materiaal voor de kathode van een lithium-ion batterij.

De onderzoekers konden met deze nieuwe kathode een batterij in twintig seconden opladen en met eenzelfde snelheid ontladen. Bovendien bleef de capaciteit van de batterij na duizend laad- en ontlaadcycli nog zo’n negentig procent.

Zonnecel Ook voor het omzetten van zonlicht in elektriciteit heeft grafeen de potentie silicium te verslaan. AMOLF-onderzoeker Klaas-Jan

30 UTILITIES nr. 3 - april 2013

030_31_P_Katern_enlightenmentz.indd 30

03-04-13 15:03

Tielrooij kwam erachter dat waar de meeste materialen die gebruikt worden in zonnecellen en lichtdetectoren slechts één lichtdeeltje omzetten in één elektron, in grafeen één lichtdeeltje kan worden omgezet in meerdere hete elektronen. Dit mechanisme van ladingsvermenigvuldiging is een essentieel ingrediënt om met heel weinig energieverlies energie uit licht te halen.

Tielrooij en zijn collega’s tonen nu aan dat de combinatie van de breedbandige absorptie van grafeen en ladingsvermenigvuldiging ervoor zorgt dat grafeen zonlicht uit het hele zonnespectrum efficiënt kan omzetten in elektriciteit. Tot nu toe was onduidelijk hoe efficiënt en via welk mechanisme grafeen geabsorbeerde fotonen omzet in elektronen.

Tielrooij, die zijn onderzoek deed aan het Institut de Ciències Fotóniques in Barcelona en bij FOM-instituut AMOLF bescheen met zijn collega’s een enkele laag grafeen met een precies bekend aantal geabsorbeerde fotonen en bekende fotonenergie (kleur). Heel kort daarna werd met een Terahertz puls gekeken naar de ontstane hoeveelheid hete elektronen, dat zijn elektronen met een

hogere energie dan in de evenwichtstoestand.

Uit dit experiment werd duidelijk dat bij een gelijk aantal geabsorbeerde fotonen hoge fotonenergie zoals bijvoorbeeld violet tot meer hete elektronen leidde dan een lage fotonenergie zoals infrarood. Dit is het resultaat van ladingsvermenigvuldiging.

Het mechanisme van ladingsvermenigvuldiging houdt in dat een initieel geëxciteerd (aangeslagen) elektron zijn energie verliest door energie over te dragen aan elektronen die daardoor meer energie krijgen, waardoor een grotere hoeveelheid hete elektronen ontstaat.

Ontzilting Zelfs de waterwereld zou kunnen profiteren van de eigenschappen van grafeen. Het Amerikaanse Lockheed Martin, dat vooral bekend is van zijn straaljagers, zegt dat het een manier heeft gevonden om drastisch de hoeveelheid energie te verlagen die nodig is om zout te verwijderen uit zeewater.

Het proces zou filter fabrikanten in staat stellen om dunne koolstof membranen van grafeen te produceren met regelmatige gaatjes ter grootte van een nanometer, een miljardste

van een meter. De gaten zijn groot genoeg om het water door te laten, maar klein genoeg om de moleculen van zout te blokkeren in zeewater, vertelden ingenieurs en leden van Lockheed Martin.

Omdat de zuivere koolstofvellen zo dun zijn, is er veel minder energie nodig is om het zeewater door de filter te duwen met de vereiste kracht om het zout te scheiden van het water. Verdere ontwikkeling van dit proces zou onderontwikkelde landen de bouw van exotisch dure pompstations kunnen uitsparen die anders nodig zijn in installaties die een ontzilting proces ‘omgekeerde osmose’ gebruiken.

‘Grafeen is vijfhonderd keer dunner dan de beste filter op de markt vandaag en duizend keer sterker’, zegt John Stetson, de ingenieur die aan het idee heeft gewerkt. ‘De energie die nodig is en de druk die is vereist om zout te filteren is ongeveer honderd keer lager. Lockheed kampt nog steeds met een aantal uitdagingen in de overgang naar de productie van filters gemaakt van grafeen. Ingenieurs werken dan ook nog aan de verfijning van de werkwijze voor het maken van de gaten. n

030_31_P_Katern_enlightenmentz.indd 31

UTILITIES 31 nr. 3 - april 2013

03-04-13 15:03

product & oplossing Ultrasone niveaucontroller

➧

Siemens Industry Automation kondigt de Sitrans LUT400-serie van ultrasone controllers aan. Ze bieden een nauwkeurigheid van één millimeter, waarmee de controllers de hoogste op de markt verkrijgbare precisie leveren en tevens zorgen voor consistent nauwkeurige metingen. De compacte ultrasone controllers voor eenpuntsmetingen zijn ontworpen voor het voortdurend bewaken en regelen van het niveau in vloeistoffen, stortgoederen of slurrieapplicaties in de meest uiteenlopende industrieën.

De controllers zijn verkrijgbaar in drie modellen: de niveaucontroller Sitrans LUT420, de niveau-, pomp- en flowcontroller Sitrans LUT430, en de Sitrans LUT440 High Accuracy Open Channel Monitor (die ook een compleet pakket geavanceerde niveau-, volume- en pompregelaars omvat). De serie is geschikt voor een heel scala van toepassingen, onder andere in water- en afvalwaterbehandelingsinstallaties, fabricageprocessen en industriële opslag. www.siemens.com

Precisie luskalibrator

➧

Euro-Index introduceert met de Fluke 709 en 709H een tweetal precisie luskalibratoren (nauwkeurigheid 0,01 procent van de uitlezing) met een gebruiksvriendelijk interface met ‘Quick-Set’-encoderdraaiknop. Deze instrumenten meten of genereren stroom, voeden een lus en meten spanning, zoals regelmatig wordt toegepast in de procesindustrie. Met deze instrumenten kan bij deze handelingen een flinke tijdsbesparing worden gerealiseerd. Door het ergonomisch vormgegeven beschermholster ligt het

instrument goed in de hand en is het toestel beschermd tegen stoten en krassen. Het grote display met achtergrondverlichting kan gemakkelijk worden afgelezen, zelfs in een slecht verlichte werkomgeving. De Fluke 709H beschikt over een ingebouwde HART-modem. Hiermee kan de gebruiker basisinformatie van het apparaat uitlezen, diagnosetests uitvoeren en de mA-uitgang van de meeste voor HART-communicatie geschikte transmitters afregelen. www.euro-index.nl

Mobiele energie- en netkwaliteitsanalyser

➧

32 UTILITIES nr. 3 - april 2013

032_33_F_product oplossing.indd 32

Met de Klasse A netanalsyer Mavowatt 30 van Gossen Metrawatt houdt u goed overzicht over uw netkwaliteit. De netanalyser registreert alle relevante netstoringen zoals flicker, tranciënten, spanningsdips en spanningsonderbrekingen.

Innovatieve analyse-algoritmen maken van de Mavowatt 30 een universeel inzetbaar instrument dat u actief ondersteunt bij het zoeken naar storingen. De universele inzetbaarheid uit zich met name in de meegeleverde 3-voudige Metraflex 3003XL stroomslangen. Deze stroomslangen hebben omschakelbare meetbereiken van 30/300/3000 A waarmee praktisch iedere applicatie afgedekt is.

Naast deze drievoudige stroomslang wordt ook een enkelvoudige Metraflex 3001XL meegeleverd, speciaal voor de nulstroom. Het geheel wordt geleverd in een robuuste transporttas, inclusief meetkabels, accu en laadadapter, 4 GB CF-kaart, enkel en drievoudige Metraflex 3000XL stroomslangen, handleiding, kalibratiecertificaat en Dranview 6 Pro software. www.gmc-instruments.nl

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.n

03-04-13 14:27

LED voor explosiegevaarlijke omgevingen Chalmit, Schotse fabrikant van verlichting, volgt de ontwikkeling van de LED-technologie. Meer en meer wordt LED-technologie toegepast in verschillende branches en diverse toepassingen.

Chalmit heeft veel geïnvesteerd om de modernste LED-technologie toe te passen in lichtconcepten die voldoen aan de strenge eisen die worden gesteld in onder andere de olie-, gas- en petrochemische industrieën, zowel offshore als onshore. Het resultaat is een beproefd en betrouwbaar assortiment LEDarmaturen die een aanvulling zijn op het bestaande TL- en HID-assortiment. De Chalmit Protecta, met robuuste behui-

zing, is nu voorzien van hoogwaardige LED’s die zijn ontwikkeld volgens de modernste technologie. Het innovatieve ontwerp is zo ontworpen dat de lichtoutput en lichtspreiding gelijk is aan die van traditionele TL-armaturen. Naast de lage onderhouds- en energiekosten, bieden LED’s het voordeel dat ze bij uitstek geschikt zijn voor lagetemperatuuromgevingen. Voor toepassingen bij omgevingstemperaturen tot wel -45 graden Celsius bieden LED’s aanzienlijke voordelen, zoals het direct bereiken van de maximale lichtoutput, ten opzichte van fluorescerende lichtbronnen. www.gunneman.nl

Datacollector De 1D en 2D datacollectors van Panmobil, de powerline Ecco en de Ecco+, zijn nu verkrijgbaar bij Duranmatic. Deze slimme en kostenefficiënte datacollectors bieden de gebruiker vele mogelijkheden, zoals een uitbreidbare RFIDmodule. Een van de kenmerken van de Ecco is de aanpasbare voorkant. Deze is te 'customizen' in diverse kleuren, afbeeldingen en teksten, waardoor de datacollector een eigen identiteit krijgt. Opvallend aan de Ecco zijn de actie­ knoppen die eigenhandig geprogrammeerd kunnen worden zoals ja/nee, ok/niet ok, schoon/vuil, et cetera. De gegevens worden verwerkt via USB of Bluetooth.

Met de IP64 als beschermingsklasse, zijn de collectors aantoonbaar beschermd tegen stof, vuil, water en tegen schokken, waardoor de Ecco zeer geschikt is voor outdoor of de industriële markt. www.duranmatic.nl

Infraroodpuntgasdetector De Point Infrared (IR) Combustible Gas Detector model IR400 van General Monitors wordt nu geleverd met een T90-responstijd van drie seconden (met uitzondering van detectie van ethyleen, met een responstijd van vier seconden).

Steeds meer bedrijven in de chemische procesindustrie en olie-industrie heb-

ben behoefte aan brandbaar-gasdetectoren met stapsgewijze responstijden van vijf seconden of minder. Voor zover bekend is de IR400 de enige infraroodpuntdetector die een responstijd van drie seconden haalt zonder gebruik te maken van speciale modi. www.hitma-process.nl

E-Book Technische Dienst Software Er is een Nederlandstalig kennisintensief boekwerk op de markt verschenen dat de software voor de Technische Dienst in de schijnwerpers zet. Geoffrey Wintraecken heeft dit boek met als titel ‘Het ABC van Maintenance Software: Deel 1’ in januari van dit jaar uitgebracht. Het e-Book maakt u vertrouwd met alle aspecten van de software voor Technische Diensten, ook wel genoemd Maintenance Software. Na het lezen van het boek zult u de aanschaf/gebruik van de veelzijdige software voor de Technische Dienst de aandacht geven die het verdient. Op deze wijze zal dit boek bijdragen aan het substantieel vermeerderen van succesvolle implementaties van onderhoudssoftware. www.td-it-consult.nl

Website facilitair specialisten Facilicom Facility Solutions (FFS), onderdeel van Facilicom Services Group, heeft een nieuwe website gelanceerd: www.facilitairspecialist. nl. Op deze site zijn flexibel inzetbare facilitair specialisten terug te vinden, die hun kennis en kunde beschikbaar stellen voor een grote verhuizing, de reorganisatie of revitalisatie van een facilitaire organisatie of voor het verregaand integreren van alle soft en hard facilities binnen een organisatie.

Facilicom Facility Solutions heeft alle specialismen samengebracht in vier adviesgroepen: Flex FM, Performance Improvement, Huisvesting en Transitie & Implementaties. www.facilitairspecialist.nl

VPU overspannings­ beveiliging Weidmüller biedt een nieuwe, overtuigend ontworpen bliksem- en overspanningsbeveiliging VPU-serie die voorziet in veiligheid van de planning en de bescherming van de investering.

Het uitgebreide assortiment in overeenstemming met types 1, 2 en 3 voor energienetwerken biedt antwoorden op de huidige IEC 61643-11 en de toekomstige EN 61643-11. De in 2013 in te voeren EU-norm benadrukt het belang van betrouwbare bliksem- en overspanningsbeveiliging.

Op basis van een combinatie van varistor en gasontladingstechniek, is de VPU-serie klaar voor de toekomst, maar voldoet nu al aan de nieuwe internationale normen en biedt uw installaties duurzame bescherming. De VPU-serie biedt gebruikers de mogelijkheid om niet alleen de installaties maar ook het planningsproces veilig te stellen. Dankzij de conformiteit met de inmiddels vijf jaar oude normen, kunnen gebruikers van de nieuwe VPU bliksem- en overspanningsbeveiliging de herhalende stappen voor de planning volgens de gebruiksnorm IEC61643-12 en de bijbehorende wijzigingen in het ontwerp, minimaliseren. www.weidmuller.nl

032_33_F_product oplossing.indd 33

UTILITIES 33 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:27

Datum: 06|06|13 • Locatie: RDM Campus Rotterdam

Hét evenement voor de industrie in de Rijn/Schelde-delta

n schrijf nu i

/

/

INNOVEREN, COMBINEREN en COMMUNICEREN

Innoveren, combineren en communiceren Door het combineren van ideeën en technologieën ontstaan vaak nieuwe en waardevolle oplossingen.

Deltavisie 2013 inspireert beslissers uit de industrie, politiek en wetenschap om die combinaties te zoeken. Innovaties in energie-efficiëntie, ketendenken en milieueffecten liggen binnen bereik. En ook innovaties in veiligheid en continuïteit zijn bijna voelbaar. Een onmisbare schakel in het zoeken naar die combinaties is open communicatie.

Communicatie met elkaar en met de samenleving, want innoveren doe je samen.

Tijdens Deltavisie 2013 onderzoeken we daarom met sprekers én congresdeelnemers hoe de industrie in de Rijn/Schelde-delta stappen voorwaarts kan maken door te combineren, te communiceren en daardoor proactief te innoveren.

Congresinformatie: Kiki Nelson kiki@industrielinqs.nl • 020 - 31 22 791 Media advies: Anouk Bouwmeester anouk@industrielinqs.nl • 020 - 31 22 797

Programma 11.00 11.45 12.30 13.15

u u u u

Partner cases Registratie & lunch Plenaire opening Plenair onderdeel: Safety Buddy

Met Michel Meertens, DSM en Paul van Herrewegen, Rubis Terminal 14.15 u Pauze 14.45 u Masterclasses 1. Communiceren: door Noud Bex, Bex Communicatie 2. Combineren: door Paul Smits, Havenbedrijf Rotterdam 3. Innoveren: met pitches Process Enlightenment 15.45 u Pauze 16.15 u Columns kandidaten Plant Manager of the Year 2013 - verkiezing Cas König (ESD-SIC); Peter Kilburn (Lubrizol Advanced Materials Resins) Gerwin Meulenbeld (Purac Biochem) 17.00 u Plenair debat met een column van Jan Vos (PvdA-kamerlid) en debatdeelnemers: Bart Leenders, Neste Oil; Michel Meertens, DSM; Paul Smits, Havenbedrijf Rotterdam 17.45 u Afsluiting 18.00 u Borrel 18.45 u Diner en verkiezing Plant Manager of the Year 2013

Deltavisie 2013 is een samenwerkingsverband van:

Partners Petrochem Platform:

Leden Petrochem Platform:

Eventpartner:

www.deltavisie2013.nl 02_A4_Deltavisie.indd 2

03-04-13 15:09

KLM begint ‘patatvluchten’ naar New York

Citaten

De KLM is begonnen met intercontinentale vluchten tussen New York en Schiphol op biobrandstof met afgewerkt frituurvet. De zogeheten ‘patatvlucht’ KL642 naar Schiphol wordt voortaan iedere donderdag uitgevoerd door een Boeing 777 op biobrandstof, meldt de luchtvaartmaatschappij.

KLM zegt dat ze uiteindelijk op grote schaal biobrandstof wil gebruiken. De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en de CO2-uitstoot vermindert erdoor.

De brandstof van de ‘patatvluchten’ zou geen negatief effect hebben voor de voedselvoorziening en de biodiversiteit.

Het Wereldnatuurfonds prijst de KLM om het gebruik van biobrandstoffen, zoals afgewerkt frituurvet. De organisatie werkt al sinds 2007 met KLM samen om de luchtvaart duurzamer te maken.

‘We kunnen ervoor kiezen om

Elzenhagen-Noord kan straks badderen in rioolwaterzuivering

'De kritiek dat wij louter zouden

De oude rioolwaterzuivering in Elzenhagen-Noord, in Amsterdam-Noord, moet in de toekomst een vijf voetbalvelden groot wellness-center worden. Ontspannen en badderen dus in enorme betonnen silo’s, waar vroeger elke dag duizenden liters smerig rioolwater doorheen spoelden. De installatie is al twintig jaar buiten gebruik.

Het complex behelst straks sauna’s, stoombaden en onder meer ruimtes voor schoonheidsbehandelingen. Ook moet er een dertig meter hoog hotel komen met tachtig kamers. Het stadsdeel verwacht, op een drukke dag, zo’n vijfhonderd bezoekers. Eind 2015 moet het complex gereed zijn.

Nederland bestaat ons portfolio

te geloven dat het volkomen losstaande gebeurtenissen zijn. Of we kunnen kiezen om het overweldigende oordeel van de wetenschap te geloven en iets eraan te doen voordat het te laat is’ Barack Obama in the State of the Union over de relatie tussen de recente natuurrampen en klimaatverandering

investeren in 'vervuilende' kolen is volkomen uit de lucht gegrepen. In voor ruim tachtig procent uit gas.

Sterker nog: ik ben juist blij dat we hebben geïnvesteerd in kolencentrales.'

Ruud Bos, CEO van GDF Suez Energie Nederland, in Energie Actueel ‘Nederland ligt nog steeds visie-

Hoorzitting over Global Warming afgelast wegens sneeuwstorm

loos aan de leiband van de fossiele

De sneeuwstorm op een ongewoon kille maartse dag heeft veel van het openbare leven in de Amerikaanse hoofdstad Washington plat gelegd. Dat geldt ook voor een hoorzitting op Capitol Hill, die de Republikeinen hadden aangevraagd om het parlement een onderzoek te laten instellen naar Global Warming, de door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde. Uitgesteld vanwege het koude weer, zo luidde de mededeling van de Commissie voor Wetenschap, Ruimtevaart en Technologie. De hoorzitting was mede bedoeld om de wetgevers op de hoogte te stellen van de laatste ontwikkelingen op het gebied van het klimaat. De federale regering houdt vol dat de temperaturen in de VS steeds verder stijgen, maar de gewone burger, die in toenemende mate met extreme koudegolven en sneeuwstormen geconfronteerd wordt, gelooft er steeds minder van.

Transformatiemanagement aan

Scheve wilgen leveren meer biobrandstof

‘Het succes van schalieolie valt

Uit scheefgroeiende wilgen kan tot vijf keer meer biobrandstof worden gewonnen, vergeleken met wilgen die recht omhoog groeien. Scheve wilgen maken extra suikermoleculen aan en die zijn prima te gebruiken als biobrandstof, volgens Brits onderzoek. Scheve wilgen maken extra suikermoleculen aan om de stam te verstevigen in een poging de scheefgroei weer om te buigen. Die suikers kunnen met behulp van fermentatie worden omgezet in bijvoorbeeld bio-ethanol.

Een team van het Imperial College London ontdekte dat scheve wilgen tot vijf keer meer suiker produceren.

De technologie die is ontwikkeld

energiesector.’

Hoogleraar Strategie en Nyenrode Business Universiteit Annemieke Roobeek in Petrochem ‘Schaliegas is niets meer dan een quasi duurzame schaamlap voor de mondiale fossiele sector. Aardgas is weliswaar de schoonste fossiele energiebron, maar het is nog steeds niet duurzaam.’

Nogmaals Roobeek

of staat met de productiecurve. voor de winning van gas uit schalie werkt weliswaar voor olie, maar er bestaat nog onduidelijkheid over de realiseerbare productiecurve.’

Ruud Wijermars, geoloog TU Delft en University of Texas in De Ingenieur

035_G_wervelingen.indd 35

UTILITIES 35 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:27

MARKET REVIEW ENERGIE

GAS

Diensten

Producten

Energyst Rental Solutions NV

Lubron Waterbehandeling BV

Terbekehofdreef 24 B - 2610 WILRIJK, BELGIË Tel: +32 (0)3 - 457 52 69 Fax: +32 (0)3 - 458 31 40

Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 E-mai­l: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

WATER

Diensten

Esders BV Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC Tilburg Tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 E-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Siemens Nederland N.V.

DHV B.V. Laan 1914 nr. 35 3818 EX AMERSFOORT Postbus 1132 3800 BC Amersfoort Tel: +31 (0)33 - 468 22 11 Fax: +31 (0)33 - 468 28 01 E-mai­l: info.industrie@dhv.com Website: www.dhv.nl

Beatrixlaan 800 Postbus 16068 2500 BB DEN HAAG Tel: +32 (0)70 - 333 32 52 E-mail: industrysolutions.nl@siemens.com Website: www.siemens.nl/water

GAS

Diensten

Sir. W. Churchill-laan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 - 414 46 21 Fax: +31 (0)70 - 414 46 40 E-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.1kiwa.com

Noxon Stainless B.V. Vossenbeemd 51 5705 CL HELMOND Postbus 6096 5700 ET HELMOND Tel: +31 (0)492 - 58 21 11 Fax: +31 (0)492 - 53 89 70 E-mail: info@noxon.nl Website: www.noxon.nl

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

OVERIG

Producten

DIENSTEN

STAR Oil Gas Power

Postbus 5130 3295 ZG ‘S-GRAVENDEEL Tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 E-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

Kiwa Nederland B.V.

Brancheverenigingen

WATER

BERMAD Holland

Inspectie en Keuringen

Middenweg 6 (haven 397) 4782 PM MOERDIJK Tel: +31 (0)168 - 38 50 38 Fax: +31 (0)168 - 38 50 37 E-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

STAR Groningen

Versteden Leidingsystemen B.V. Kooiweg 24 4631 SZ HOOGERHEIDE Postbus 39 4630 AA HOOGERHEIDE Tel: +31 (0)164 - 61 46 50 Fax: +31 (0)164 - 61 21 77 E-mail: info@versteden.com Website: www.versteden.com

Helperpark 282E 9723 ZA GRONINGEN Tel: +31(0)50 - 501 44 01 E-mail: groningen@starpowerpeople.com

Esders BV

STAR België

Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC Tilburg Tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 E-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Rijnkaai 37 B - 2000 ANTWERPEN, BELGIË Tel: +32 (0)32 - 26 25 95 E-mail: antwerpen@starpowerpeople.com

DDM Demontage B.V. Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 E-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

Advertentie-index UTILITIES Abonnees 16 Altena Cleaning

16

Bizz56” 20

Deltavisie 34 Eco Ketelservice Verhuur

4

Eta-com 20 Euroforum bijlage GMC Instruments Nederland

Jotem Waterbehandeling b.v.

Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 E-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van UTILITIES, neemt u dan ­contact op met Jetvertising: Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000

2

Market Review

36

MODELEC Data-Industrie

40

National Instruments Nederland

39

PennWell Corporation Rijksvastgoed en -ontwikkelingsbedrijf Sdu Uitgevers

bijlage 4 28

36 UTILITIES

nr. 3 - april 2013

036_marketreview_index.indd 36

03-04-13 13:43

agenda 24 en 25 april NH Confe ence Centre Koningshof, Veldhoven www.fotonica-evenement.nl

Fotonica Evenement

Huidige technologieën kunnen dankzij fotonica vaak worden vervangen en/of verbeterd door nieuwe op fotonica gebaseerde technologieën. Laat u inspireren op het Fotonica Evenement door meer dan vijftig binnen- en buitenlandse exposanten, maak kennis met de technologische stand van zaken en legio concrete toepassingen.

High-Tech Systems 2013

24 en 25 april Klokgebouw, Eindhoven www.hightechsystems.nl

Het congresprogramma en de expositie focussen op de hightech-systemen­ industrie. Op High-Tech Systems 2013 (HTS 2013) maakt u kennis met mensen en bedrijven die werken aan het ontwikkelen, produceren en vermarkten van complexe systemen.

BlueTech Forum 14 mei Hotel Okura, Amsterdam www.bluetechforum.com

Het thema van deze bijeenkomst is `Brave Blue World` en het Forum geeft specifiek aandacht aan de bijdrage die nieuwe watertechnologie kan leveren in een wereld die voor de grote opgave staat steeds efficiënter om te gaan met water. In een drietal 'showcases' kunnen jonge innovatieve bedrijven hun technologie presenteren aan de industrie en investeerders.

Econergie 14 en 15 mei Euretco, Hoevelaken www.econergie.nu

In economisch onzekere tijden is iedere ondernemer op zoek naar kansen en mogelijkheden voor nieuwe of extra omzet. Duurzaam ondernemen biedt die kans.

Door de vele mogelijkheden is het voor zowel de ondernemer als de overheid vaak niet duidelijk waar te beginnen. Tijdens Econergie 2013 kan het bedrijfsleven kennis maken met lokale duurzaamheidsprojecten en direct hun oplossingen en diensten aanbieden.

Nationaal Windenergie Congres 16 mei Postillion, Amersfoort Veluwemeer www.euroforum.nl

Het Windenergie Congres is hét platform voor alle stakeholders actief in onshore windenergie Rijk, provincies, gemeentes, projectontwikkelaars, energieleveranciers, netbeheerders, exploitanten, fabrikanten, investeerders, kennisinstellingen & adviesbureaus.

Laat u informeren en inspireren door de experts op het gebied van windenergie. Na afloop bent u op de hoogte van de meest actuele beleidsontwikkelingen.

Smart City Event 29 en 30 mei RAI, Amsterdam www.smartcityevent.com

Het Smart City Event is een tweedaagse conferentie die kansen biedt om meer te weten te komen over de laatste ontwikkelingen op het gebied van duurzame innovatie. Hoor van overheidsfunctionarissen en leiders uit het bedrijfsleven over hun ervaringen met het implementeren van ‘smart’ projecten. Aan bod komen onder meer: smart grids, verlichting, e-mobiliteit en duurzaam bouwen.

Deltavisie 6 juni RDM Campus, Rotterdam www.deltavisie2013.nl

Door het combineren van ideeën en technologieën ontstaan vaak nieuwe en waardevolle oplossingen. Deltavisie 2013 inspireert beslissers uit de industrie, politiek en wetenschap om die combinaties te zoeken. Een onmisbare schakel in het zoeken naar combinaties is open communicatie. Communicatie met elkaar en met de samenleving, want innoveren doe je samen. Tijdens Deltavisie 2013 onderzoeken we daarom met sprekers én congresdeelnemers hoe de industrie in de Rijn/ Scheldedelta stappen voorwaarts kan maken door te combineren, te communiceren en daardoor proactief te innoveren.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, postbus 12936, 1100 AX Amsterdam of redactie@utilities.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

037_E_agenda.indd 37

UTILITIES 37 nr. 3 - april 2013

03-04-13 14:27

I N

H E T VO LG E N DE

U T I L I T I E S

N UMMER

N UM M ER

4 V ER S C HI JNT WEEK

1 9

T h e m a : W a t e r

Waarde van water

De Nieuwe Warmteweg

De industrie luidt de noodklok over de beschikbaarheid van zoet water. De vraag naar zoet water stijgt, maar het aanbod daalt. Water is een cruciale vestigingsfactor voor bedrijven in de sectoren chemie, voedings- en genotmiddelen, papier, basismetaal en textiel. Deze bedrijven gebruiken jaarlijks zo’n vier miljard kubieke meter water . Echter, hun toekomst in Nederland komt in gevaar als zij niet kunnen beschikken over voldoende zoet water van de juiste kwaliteit. We discussiëren met waterspecialisten over de waarde van water, besparing en verduurzaming van water.

In Rotterdam wordt hard gewerkt aan De Nieuwe Warmteweg: Een warmtenet van 26 kilometer lang dat vanaf eind 2013 restwarmte uit het havengebied naar Rotterdam brengt. AVR-Van Gansewinkel in Rozenburg levert de pure restwarmte. Nuon en Eneco zorgen ervoor dat de warmte terecht komt bij de eindconsument. De eerste warmte wordt eind 2013 geleverd, de resterende aanlegwerkzaamheden nemen tot het voorjaar van 2014 in beslag. Lees een verslag over dit project in Utilities.

Trage invoering energiemanagementsystemen-norm ISO 50001 is de nieuwe norm voor energiemanagementsystemen. Voordelen te over. Maar in Nederland laat het succes van de nieuwe norm één jaar na invoering nog op zich wachten. Onterecht, want invoering van de norm kan bedrijven wel degelijk helpen bij hun besparingsdoelstellingen.

Thema's 2013 Utilities 5 Gas Utilities 6 Enlightenmentz/Water Utilities 7 Gas Utilities 8 Enlightenmentz

38 UTILITIES nr. 3 - april 2013

038_I_volgende_nummer.indd 38

03-04-13 16:02

Smarter Embedded Designs, Faster Deployment

De combinatie van de NI LabVIEW systeemontwerpmethode en herconfigureerbare I/O (RIO) hardware helpt kleine ontwerpteams met een brede expertise om veeleisende embedded applicaties te ontwikkelen in kortere tijd. Met behulp van de grafische systeemontwerpmethode kunt u gebruik maken van één geïntegreerd softwareplatform om zowel embedded processors en FPGA’s te programmeren. Hiermee ontwikkelt u sneller applicaties voor toepassingen in de energie, transport, productie of life sciences sectoren.

De LabVIEW ontwerpsoftware biedt ultieme flexibiliteit door het programmeren van FPGA, het vereenvoudigt het hergebruik van programmacode, en helpt u programmeren precies op de manier zoals u denkt: grafisch.

>> Versnel uw productiviteit. Bezoek ni.com/embedded-platform

0348 433 466 National Instruments Netherlands BV ■ Pompmolenlaan 10 ■ Postbus 124 ■ 3440 ACWoerden ■ Tel +31 348 433 466 ■ Fax +31 348 430 673 Chamber of Commerce ■ # 301 168 13 ■ Utrecht ©2013 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. LabVIEW, National Instruments, NI, en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments.

Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 09971

039_national.indd 1

03-04-13 13:43

www.moxa.com

Superieur in Access Points De AWK-5222 biedt een combinatie van draadloos toegangspunt/ bridge/client en beschikt over ingebouwde, tweevoudige onafhankelijke HF-zend/ontvangmodules. Communicatie op 2,4 GHz en 5 GHz voorkomt onderbreking door radio-interverenties. Dubbele voedingsspanning en PoE verhogen de systeembetrouwbaarheid.

IEEE 802.11a/b/g dual RF AP/Bridge/Client Er is zoveel meer over te vertellen...

Meer weten? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

AWK-5222

r

Official

to

Distribu adv_MoxaA4nw_accespoints.indd 1 040_modelec.indd 1

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

20-12-12 09:18 03-04-13 13:43