Uti 04 lr

UTILITIES NUMMER 04 - mei 2014 • VIJFTIENDE JAARGANG

LOSSE VERKOOPPRIJS d 18,50

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Industrie neemt waterhuishouding onder de loep Algen zuiveren water bij kunstmestfabriek Yara Diepe aardwarmte maakt glastuinbouw duurzaam www.utilities.nl

01_A_Cover.indd 1

29-04-14 14:50

Evides Ongekend betrouwbaar

Het afvalwater van meer dan 60 bedrijven zuiveren in één AWZI.

Wij verzorgen het.

Met de gemeenschappelijke afvalwaterzuivering voor het havengebied Vlissingen-Oost nemen wij de bedrijven een zorg én investering uit handen. Zo kunnen zij zich richten op hun core business. En wij op de onze. Betrouwbaarheid, leveringszekerheid en kwaliteit zijn kernvereisten bij ons ‘maatwerk in water’ voor de chemische-, petrochemische- en voedingsmiddelenindustrie. Op basis van DBFO-contracten (Design, Build, Finance & Operate) leveren wij onze opdrachtgevers diverse soorten proceswater, zorgen wij voor de zuivering van afvalwater en maken wij hergebruik van water (effluent) mogelijk. En dat 24/7 vanuit operational excellence.

Voor minder doen we het niet.

www.evides.nl

02_evides.indd 1

29-04-14 10:21

i n h o u d

V E R D E R Grondstoffenfabriek draait op volle toeren

Thema: Water

25

De term afvalwater is achterhaald.

Want wat voor de een afval is, is voor de ander een bron van energie en grondstoffen. Tijdens de Aqua Nederland-vakbeurs liet een aantal bedrijven, onderzoekers en waterexperts zien welke winst valt te halen uit afvalstromen.

‘Bedrijven niet bewust van hun interne power quality’

32

De kwaliteit van het interne elektriciteitsnetwerk van bedrijven is niet altijd optimaal. Hiervoor zijn tal van oplossingen beschikbaar, maar dan moeten bedrijven wél weten dat er een probleem is.

Een groep van zes bedrijven in de rubber- en kunststofindustrie monitorde de zogenaamde interne power quality.

Column Teus van Eck

35

Recent heeft een consortium van drie partijen ten behoeve van een mogelijke doorstart van Aldel een MOU ondertekend voor een haalbaarheidsonderzoek van een directe kabelverbinding tussen Aldel en het Duitse elektriciteitsnet. Wordt het weer ieder voor zich en wordt de geliberaliseerde Europese energiemarkt failliet verklaard?

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Infostroom Trending news Wervelingen Technologie Product en oplossing Agenda In het volgende nummer

5 6 8 19 22 28 37 38

11

Bedrijven nemen massaal hun verantwoordelijkheid op het vlak van water: de Goudse producent van specialistische halffabricaten Croda opende onlangs zijn ultramoderne membraanfiltratie-installatie, kunstmestfabrikant Yara Sluiskil is gestart met een proef waarbij algen het afvalwater zuiveren en waterspecialist BWA bedacht voor een industriële klant een oplossing om de ammoniak uit het digestaat te wassen zonder gebruik van chemicaliën.

Waterhuishouding

12

Deskundigen van de Oeso raden aan om beslissingen rondom waterveiligheid en -kwaliteit niet over te laten aan de politiek omdat die vaak de kortetermijnbelangen laat prevaleren boven de belangen op lange termijn. De experts van het Watervisie Platform gingen met elkaar in debat over de strategische beslissingen die bedrijven nu kunnen nemen om toekomstige wet- en regelgeving voor te zijn.

Pionieren in diepe aardwarmte

30

De toepassing van diepe aardwarmte voor verwarming wordt in Nederland nog niet veel toegepast. De eerste pioniers zijn vooral te vinden in de glastuinbouw. Jos Scheffers van kwekerij Zeurniet is zo’n ondernemer die als een van de eerste twee putten liet boren en een installatie liet aanleggen. Inmiddels voorziet hij acht bedrijven van duurzame warmte.

UTILITIES 3 nr. 4 - mei 2014

03_B_inhoud.indd 3

29-04-14 10:28

Het Utilities Platform brengt experts, gebruikers en

Het Utilities Platform bereikt zijn doelgroep via het

leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te

vakblad Utilities (acht keer per jaar), de website Utilities.nl

dragen aan transparante informatievoorziening voor de

(dagelijks updates), rondetafelbijeenkomsten (3 per jaar),

energiegrootverbruikers. Het belicht op een journalistieke

een tweewekelijkse nieuwsbrief en via diverse congressen

en onafhankelijke manier innovaties, behandelt actuele

(Deltavisie en Duurzaam Geproduceerd). De redactie wordt

onderwerpen en inspireert de doelgroep tot het duurzaam

ondersteund door een expertpanel en wint ook advies in bij

inzetten van de utilities Energie, water en gas.

de partners en leden van het platform.

Vakblad Utilities

Congres en evenement

Partners (en Leden)

Rondetafel-bijeenkomsten

Experts

Website

Ad van Wijk Professor Sustainable Energy, TU Delft

Teus van Eck Teus van Eck Energie en Milieu

Wil Kling Professor Electrical energy systems TU Eindhoven

Nieuwsbrief

AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland

Sander de Bruyn manager/Researcher Environmental Economics CE Delft

Paul van Son CEO DII

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform?

Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met Anouk Bouwmeester: Anouk@industrielinqs.nl - 020 3122 797

UTI_platformpagina 3.indd 16

28-04-14 16:01

Meer of minder regels De meeste partijen zijn het er wel over eens dat de waterstress in Nederland meevalt. De echte schaarste moet vooralsnog worden gecreëerd. Dat klinkt een beetje raar, maar als het onttrekken van grondwater of lozen van afvalwater verstorend werkt voor het milieu, treedt beschermende wetgeving in werking. Die heeft ervoor gezorgd dat de oppervlaktewaterkwaliteit de afgelopen jaren flink is verbeterd en daar is uiteraard niks mis mee. Toch raadde de Oeso onder meer aan om meer prikkels te ontwikkelen om zuiniger met water om te gaan én om de onttrekking van water beter te controleren en monitoren.

Dat klinkt al snel als meer regels en meer papierwerk, iets waar de industrie niet op zit te wachten. Het is ook de vraag of die extra overheidsbemoeienis, want daar komt het toch op neer, nodig is. Op zoek naar voorbeelden van duurzaam watergebruik kon ik bijna een jaargang aan Utilities vullen. Bedrijven die de kringloop sluiten, minder energie verbruiken door efficiënter watergebruik en minder chemicaliën nodig hebben verdienen hun investering vaak snel terug. Dus komt de prikkel niet uit regelgeving, maar uit ordinaire geldbesparing.

Bij de waterschappen heeft het kunstmatig ingrijpen wel effect gehad, gezien de ontwikkelingen die met name de rwzi’s doormaken. De prikkel om efficiënter met overheidsgeld om te gaan, heeft een nieuwe energie losgemaakt die heel snel tot resultaten kan leiden. Waar eerst alleen maar energie en geld bij moest, produceert men straks biogas en talloze nuttige grondstoffen.

Nu is het tijd om de verbindingen te gaan leggen. Want samenwerking tussen de waterschappen en het bedrijfsleven kan de ingeslagen koers alleen maar versterken. Laat de wetgeving daar op aansturen. De nieuwe tarieven en afschaffing van de vrijstelling van de belasting op leidingwater zal hier in ieder geval niet aan bijdragen. Het dreigt zelfs duurzame projecten die al zijn gestart de das om te doen. En dat kan toch niet de bedoeling zijn.

David.vanbaarle@industrielinqs.nl

COLOFON vijftiende jaargang nummer 4 - mei 2014 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793 Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936 1100 AX Amsterdam T: 020 3122 088 F: 020 3122 080 redactie@utilities.nl Hoofdredactie David van Baarle 020 3122 082 Wim Raaijen 020 3122 081 Eindredactie Elise Quaden 020 3122 084 Redactie Inge Janse 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 088

Vaste medewerkers Klaas de Jong, Pieter Pulleman, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Jeroen Akkermans, Teus van Eck Lay-out Gabriele Köbbemann

Proefabonnement 3 mnd € 27,00 Digitaal jaarabonnement (tablet) € 55,Digitaal 1 editie (tablet) € 5,99

ufacts

manwordt De abonnementenadministratie verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) F: 0251-31 04 05

een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

ABONNEMENTENLAND Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of Cover 0900-226 52 63 University of Arizona € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Drukkerij Site: www.bladenbox.nl voor abonMediaCenter Rotterdam, Rotterdam neren of www.aboland.nl voor adreswijOPZEGGEN zigingen en opzeggingen. AbonnemenDit magazine hanteert de opzegregels Advertentie-acquisitie tenland is ook bereikbaar via Twitter. uit het verbintenissenrecht. Wij gaan Jetvertising BV Stuur uw tweet naar: er van uit dat u het blad ontvangt uit Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt @Aboland_klanten.

T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 uw abonnement steeds stilzwijgend www.jetvertising.nl Prijswijzigingen voorbehouden. met een jaar verlengd. Proef- en Arthur Middendorp: kennismakingsabonnementen worden arthur@jetvertising.nl © Industrielinqs pers en platform 2014 niet automatisch verlengd en stoppen Niets uit deze uitgave mag worden na het aantal aangegeven nummers.

Abonnementen (excl. 6% BTW) Opzeggen kan via www.aboland.nl, per gereproduceerd zonder toestemming Utilities verschijnt 8x per jaar. van de uitgever. post of per telefoon. De opzegtermijn Nederland/België € 130,50 per jaar is 8 weken voor het einde van uw Introductie NL/B 25% € 98,- per jaar abonnementsperiode. Als opzegdatum ISSN: 1389-6385 Overig buitenland € 155,geldt de datum waarop uw opzegging Losse verkoopprijs € 18,50 door Abonnementenland is ontvangen.

Studenten € 38,50 Indien u hierom verzoekt, ontvangt u Traffic Breg Schoen 020 3122 088

UTILITIES 5 nr. 4 - mei 2014

05_C_commentaar.indd 5

29-04-14 10:28

infostroom BelgiĂŤ verhoogt compensatie ETS-kosten industrie Energie-intensieve bedrijven in Vlaanderen krijgen voor zestig miljoen euro compensatie van de overheid voor hun elektriciteitskosten in 2013. Dat heeft de Vlaamse regering tijdens de Paasdagen bekendegemaakt. Het bedrag is bedoeld om de concurrentiepositie van Vlaanderen te verbeteren. Essenscia, de belangenvereniging van de Belgische chemische industrie, zegt tevreden te zijn met de maatregel.

Het Europese klimaatbeleid verplicht de elektriciteitssector om uitstootrechten aan te kopen voor elke ton CO2 die hij uitstoot. Die kosten worden doorgerekend aan de elektriciteitsverbruikers, met als gevolg dat energie-intensieve bedrijven hun energiefactuur zien stijgen. Om te vermijden dat bedrijven door die hoge factuur naar regio’s verhuizen zonder uitstootbeperkingen, mogen lidstaten bepaalde sectoren beschermen door ze deels financieel te compenseren.

Duitsland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk doen dat al, Vlaanderen gaat dat nu ook doen.

ING: Miljarden extra investeringen nodig in stroomnetwerk Er zijn snel miljarden aan extra investeringen nodig in het Nederlandse stroomnetwerk, vooral in het hoogspanningsnet, zo zegt het ING Economisch Bureau. Dat is onder meer nodig om de Nederlandse energie-intensieve industrie concurrerend te houden, want door de sterke toename van zon- en windenergie in Duitsland is elektriciteit daar nu veel goedkoper dan in Nederland.

Netbeheerders moeten bovendien steeds vaker ingrijpen om de juiste netspanning te garanderen nu de stroomopwekking veel meer dan voorheen afhankelijk is van weersinvloe-

den. Om de benodigde investeringen mogelijk te maken zonder de staatskas verder te belasten, zou de overheid het eigendomsmonopolie in netbedrijven moeten loslaten. Dit kan door private investeringen van bijvoorbeeld pensioenfondsen toe te staan, evenals kruisparticipaties tussen netwerkbeheerders.

Om te kunnen profiteren van goedkope Duitse stroom zijn meer grensoverschrijdende verbindingen nodig.

Daar wordt nu hard aan gewerkt. Naar verwachting zal de invoer van elektriciteit hierdoor stijgen van 27 procent nu naar 35 procent in 2015.

EAE en Gasunie bundelen krachten Energy Academy Europe en Gasunie hebben een overeenkomst gesloten voor een strategische samenwerking op het gebied van onderzoek, onderwijs en innovatie op energiegebied. De formele ondertekening daartoe door Bert Wiersema, directeur Energy Academy Europe, en Hans Coenen, directeur Strategie van Gasunie, heeft plaatsgevonden bij Gasunie.

Het bedrijf brengt hiermee ook haar huidige onderzoeksactiviteiten bij EnTranCe (Energy Transition Centre), die het samen met andere partners onder leiding van de Hanzehogeschool te Groningen heeft gestart, formeel binnen de samenwerking met Energy Academy Europe. EnTranCe fungeert als een proeftuin die faciliteiten biedt voor het verder ontwikkelen van innovaties op het gebied van (duurzame) energieproductie, -distributie en –transport.

6 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

06_7_D_infostroom.indd 6

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

29-04-14 10:28

Wellicht doorstart Aldel door stroomkabel Een directe kabelverbinding met Duitsland kan wellicht nieuw leven blazen in aluminiumproducent Aldel. Een consortium bestaande uit Klesch Metals, ESD-SiC en Groningen Seaports heeft onlangs een Memorandum of Understanding getekend, waarin zij zich verplichten tot samenwerking voor een onderzoek naar de haalbaarheid van de realisatie en exploitatie van een stroomkabel.

Het vooronderzoek concentreert

zich op de mogelijke aanleg van een Directe Lijn tussen het 220 kilovolt schakelstation van Aldel, ten behoeve van de industrie gevestigd op Oosterhorn, en een 220 kilovolt respectievelijk een 380 kilovolt - schakelstation nabij Emden (Duitsland).

Het onderzoek zou voor 30 juni 2014 moeten zijn afgerond. Men schat dat de aanleg van de kabel een investering van rond de tien à vijftien miljoen euro vergt.

Eerste fase gasopslag Bergermeer afgerond Gasopslag Bergermeer is operationeel. Compressoren injecteren gas in vijf putten die zijn geboord in het eerder leeggeproduceerde Bergermeer-veld. Hiermee is de eerste fase van het project veilig, op tijd en binnen budget afgerond.

Naar verwachting zal de gasopslag in april volgend jaar volledig operationeel zijn. Dan heeft Bergermeer een opslagcapaciteit van 46 terawattuur of 4,1 miljard kubieke meter gas, vergelijkbaar met het jaarlijkse gasverbruik van 2,5 miljoen Nederlandse huishoudens. Deze opslagcapaciteit zal in de zomer worden gebruikt om gas op te slaan als de vraag laag is, waarna het in de winter kan worden gebruikt als de vraag weer groeit. Onder andere Statoil, EDF en Vattenfall hebben opslagcapaciteit ingekocht.

Het project omvat in totaal veertien putten in Bergen, naast de gasbehandelingsinstallatie in Alkmaar en een acht kilometer lange pijleiding die de twee locaties met elkaar verbindt. Taqa en EBN, het Nederlandse staatsenergiebedrijf, hebben samen 850 miljoen euro geïnvesteerd in het project. In ruil voor opslagcapaciteit levert Gazprom het kussengas dat nodig is om het reservoir op druk te brengen.

VEMW: schizofreen Europees energiebeleid fnuikend voor industrie Duitsland mag van de Europese Unie haar energie-intensieve industrie grotendeels blijven vrijstellen van het meebetalen aan realisatie van het Duitse ambitieuze duurzame energie programma. Dat meldde algemeen directeur Hans Grünfeld van VEMW bij BNR Nieuwsradio. De Europese Commissie oordeelt dat er hierbij geen sprake is van verboden Staatssteun. Resultaat is dat het gat van twintig procent in de elektriciteitsprijs tussen Nederland en Duitsland nog verder zal toenemen. Dit schizofrene Europese energiebeleid is volgens VEMW fnuikend voor de Nederlandse industrie.

Duitsland is een aantal jaren geleden aan de slag gegaan met de invulling van haar duurzaamheidsdoelstellingen. Het inmiddels enorme vermogen aan windenergie en zon-PV in dat land wordt gefinancierd middels een opslag op de elektriciteitsmarktprijs. Die opslag wordt betaald door alle elektriciteitsverbruikers in Duitsland, behalve de energie-intensieve industrie. Die heeft een forse korting gekregen, waardoor zij nauwelijks bijdraagt aan de opslag. De Europese Commissie heeft onderzoek gedaan naar de rechtmatigheid van de korting en oordeelt nu dat er geen sprake is van ongeoorloofde Staatssteun.

HeatMatrix, het bedrijf dat kunststof warmtewisselaars maakt voor de terugwinning van restwarmte uit industriële rookgassen, heeft extra groeikapitaal aangetrokken voor de verdere internationale uitbouw van zijn activiteiten. Huidige en nieuwe investeerders hebben voor in totaal 2,4 miljoen euro aan nieuwe belangen in de onderneming genomen.

Smartwater4Europe, een internationaal project onder leiding van drinkwaterbedrijf Vitens, heeft een Global Water Award gewonnen in de categorie ‘Water performance initiative of the Year’ tijdens de Global Water Summit in Parijs. Namens het consortium nam Jose Diaz-Caneja, algemeen directeur van het Spaanse waterbedrijf Acciona Agua, de prijs in ontvangst.

TenneT heeft het nieuwe 150 kilovolt hoogspanningsstation Dinteloord in bedrijf genomen. Door de groei aan bedrijvigheid in de regio West-Brabant is de vraag naar elektriciteit hier toegenomen. Daarnaast is het station noodzakelijk om tuinders in de regio, die elektriciteit terugleveren aan het elektriciteitsnet, te kunnen aansluiten. Het nieuwe hoogspanningsstation vormt een koppeling tussen het hoogspanningsnet van TenneT en het middenspanningsnet van Enexis en versterkt het elektriciteitsnet in de regio. Het station is tot stand gekomen door nauwe samenwerking van de twee netbeheerders en in overleg met de regionale gemeenten en het Agro Food Cluster in West-Brabant.

Tuinders uit West-Brabant kunnen nu door middel van warmte/krachtkoppeling de met restwarmte (van bijvoorbeeld kassen) opgewekte elektriciteit terugbrengen op het landelijke hoogspanningsnet.

uw mailbox?

Al het nineuvoworsoninze nieuwsbrief op Meld u aa

utilities.nl!

UTILITIES 7 nr. 4 - mei 2014

06_7_D_infostroom.indd 7

29-04-14 14:52

Trending news op www.utilities.nl

1

Amerikaanse gasprijzen kruipen naar Europees niveau Woensdag 2 april

Hoewel de Europese gasprijzen niet snel gelijk zullen lopen met de prijzen op de Amerikaanse Henry Hub, is het verschil momenteel wel minimaal. Inmiddels is het verschil nog maar een factor twee en volgens Hans van Cleef, sector econoom energie bij ABN Amro, is dit een duurzame trend. Van Cleef ziet bovendien dat de gasprijzen langzaamaan losweken van de olieprijs.

Reporter_wimraaijenn Was te verwachten... @_Petrochem_

2

Opnieuw meer vraag naar technici Vrijdag 11 april

Op landelijk niveau is de vraag naar hoogopgeleide technici opnieuw gestegen; wel zijn duidelijke regionale verschillen waarneembaar in de vacatureontwikkeling. Ten opzichte van het eerste kwartaal 2013 is de vraag naar hoogopgeleide technici gestegen met 13 procent. De regio Eindhoven vormt hierop een uitzondering. Hier daalde het aantal vacatures met 7 procent. Dit blijkt uit de analyse Trends en ontwikkelingen op de technische arbeidsmarkt over het eerste kwartaal van 2014 van Yacht.

Boudewijn Charité Goed nieuws!! “Vraag naar technici flink in de lift #yacht

3

Fossiele en groene chemie EU in schaduw VS Dinsdag 1 april

Twee berichten, één boodschap: de chemische industrie in de Verenigde Staten haalt die in Europa links en rechts in. Ter linkerzijde groeit de groene chemie in de VS veel harder dan die in Europa, en ter rechterzijde zorgt schaliegas ervoor dat de traditionele chemische industrie massaal blijft investeren in Amerika.

In deze top tien laten we zien wat de meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl zijn. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren.

Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

8 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

08_9_E_topics.indd 8

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

29-04-14 10:28

4

Gouds chemiebedrijf gebruikt afvalwater in proces Dinsdag 1 april

Croda, wereldwijde leverancier van specialiteitchemicaliën op basis van natuurlijke grondstoffen, neemt binnenkort een ultramoderne membraanfiltratie-installatie in gebruik die gezuiverd afvalwater na demineralisatie geschikt maakt voor gebruik in de processen en de stoomketels.

Davidvanbaarle Niet omdat het moet maar omdat het duurzaam is @_Utilities_

5

Rubberfabrikant Lanxess sluit proeffabrieken in België Maandag 7 april

Rubberfabrikant Lanxess heeft laten weten dat het zijn twee proeffabrieken in het Vlaamse Zwijndrecht wil stopzetten. De reden: het onderzoek is na twee jaar succesvol afgerond. Jammer genoeg betekent dit succes ook dat de zestig werknemers van de fabrieken geen werk meer zullen hebben.

Atv.be Duizenden dokwerkers betogen tegen sociale dumping, Lanxess sluit 2 proeffabrieken en schrapt 60 banen en voorproefje van ‘14-’18 #Lanxess

6

Vlaamse chemie bouwt duurzaam warmtenetwerk Woensdag 16 april

De chemiebedrijven Ashland, Monument Chemical, De Neef Chemical Processing en Lanxess gaan een gezamenlijk warmtenetwerk uitbouwen zodat zij voor hun productieproces warmte kunnen gebruiken van de verbrandingsinstallaties van Indaver en Sleco. Hierdoor hoeven de afnemers van de warmte minder brandstof te verstoken. Dat maakten de bedrijven onlangs bekend.

7

Wie zijn de finalisten Plant Manager of the Year?

Dinsdag 22 april

Arjen Fieret (Air Products, Rotterdam Botlek), Ronny van de Lavoir (Dow Chemical, Terneuzen) en Frans Scheeren (OCI Nitrogen, Sittard-Geleen) strijden op 5 juni om de prestigieuze titel van de Plant Manager of the Year. Dat heeft de jury onder leiding van voormalig LyondellBaselltopman Jos Benders bekendgemaakt.

8

Onderzoeksbureau: VS rennen achter LNGfeiten aan Donderdag 10 april

Aan gas geen gebrek in de van schaliegas bulkende Verenigde Staten.

Toch loopt de federatie achter de feiten aan als het gaat om de LNGmarkt, en dat merken energiebedrijven in hun portemonnee. Die conclusie trekken de analisten van het Britse onderzoeksbureau GlobalData.

9

Eerste grootschalige Power-to-Gas-installatie Vrijdag 11 april

In Delfzijl wordt binnen twee jaar de eerste grootschalige, volledig geïntegreerde Power-to-Gas-installatie ter wereld gebouwd. Het is de bedoeling om een installatie te bouwen van twaalf megawatt die waterstof en syngas gaat produceren voor de chemische industrie.

in Koeweit bezor10 Airco’s gen Shell en BP LNG-deal Maandag 14 april

Met dank aan de vele airco’s die de hete zomers leefbaar maken, mogen BP en Shell de komende tijd 2,5 miljoen ton LNG per jaar aan Koeweit leveren. Dat heeft staatsbedrijf Kuwait Petroleum Corporation (KPC) bekendgemaakt in het dagblad Al-Seyassah.

Airconditioning zorgt ervoor dat tussen april en oktober de gasgedreven energiecentrales overuren maken en véél meer gas nodig hebben dan Koeweit heeft.

Natural Gas Asia Kuwait to buy 2.5 Mt LNG per year from Shell, BP #LNG

UTILITIES 9 nr. 4 - mei 2014

08_9_E_topics.indd 9

29-04-14 10:28

Polytechnisch Zakboek Uw encyclopedie op het gebied van technische informatie

Het Polytechnisch Zakboek is al lang geen zakboek meer. In dit boek vindt u technische informatie uit uiteenlopende vakgebieden in de vorm van definities, formules, tabellen en tekeningen.

Uw voordelen: • Onmisbaar vanwege de verplichte Eurocode systematiek.

• Alle naslaginformatie van diverse technische vakken gebundeld in één boek.

• Praktische korte en bondige teksten afgestemd op de dagelijkse praktijk.

• De tabellen zijn duidelijk leesbaar door groter formaat boek.

• Inhoud is betrouwbaar, onafhankelijk en compleet. Ook voor de Vlaamse markt!

• Ook op cd-rom.

Auteurs: F. van Herwijnen, G. de Roeck, G.A. Schwippert, P.H.H. Leijendeckers en Y. Verbakel Ga voor meer informatie en uw bestelling naar www.bimmedia.nl/PTZB

10_bim.indd 1

29-04-14 10:21

UTILITIES 11 nr. 4 - mei 2014

11_katern_water_cover.indd 11

29-04-14 13:27

WaTEr Hoe ver moeten bedrijven nu al gaan om in te

spelen op toekomstige wet- en regelgeving over hun waterstrategieën? En hoe zorgen we ervoor dat duurzame alternatieven daadwerkelijk aantrekkelijk worden voor de industrie? De experts van het Watervisie Platform discussieerden erover en bepaalden meteen de grootste waterthema’s voor de toekomst.

Tekst: Elise Quaden en David van Baarle Beeld: Liesbeth Schipper

Industrie sorteert voor op toekomstige waterhuishouding De organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling (Oeso) presenteerde onlangs een rapport over waterbeheer in Nederland, genaamd ‘Water governance in The Netherlands. Fit for the Future?’

Veel gaat goed, zo noemt men het Nederlandse waterbeheer zelfs de maatstaf voor de rest van de wereld.

Toch komt het team van waterdeskundigen ook nog met enkele aanbevelingen. De deskundigen raden onder andere aan om strategische beslissingen rondom waterveiligheid en -kwaliteit niet over te laten aan de politieke partijen omdat die vaak de kortetermijnbelangen laten prevaleren boven de landsbelangen op de lange termijn. Ook zou de informatievoorziening aan het publiek over waterkosten, -risico’s en -prestaties beter kunnen worden georganiseerd. Opvallend is de aanbeveling om de kosten voor waterveiligheid, -kwaliteit en -beheer duidelijker toe te wijzen om diegenen die het meeste van de toegang tot water profiteren ook het meeste te laten betalen. Daarnaast zien de deskundigen nog te weinig prikkels in de huidige wet- en regelgeving om het watergebruik van de industrie terug te dringen. En ook de kosten van watervervuiling zijn nog niet zichtbaar genoeg, aldus de opstellers van het

rapport. Men stelt daarnaast voor om na te gaan of de vervuiler nu wel in alle gevallen (genoeg) betaalt.

Nu is het de vraag of de voorstellen van de Oeso ook daadwerkelijk wor-

den overgenomen door de politiek en het bedrijfsleven. Toch geeft het maar weer aan dat bedrijven er verstandig aan doen hun waterhuishouding onder de loep te nemen en waar mogelijk

WaTErThEma’S voor dE ToEkomST • Meer benchmarking, zodat eisen aan verbruik en kwaliteit gepersonaliseerd kunnen worden. Nu stelt de overheid doelen, ongeacht hoe goed een bedrijf al presteert. Ook kan een vergelijk met anderen een goede prikkel zijn om jezelf te verbeteren.

• Wat houdt partijen tegen om stappen te zetten in het gebruiken van technieken die er al zijn?

• Waar liggen de belemmeringen in de publiek-private samenwerking?

Aan beide kanten gaan er dingen mis, dus laten we de hele keten in ogenschouw nemen.

• Aan welke ontwikkelingen heeft de industrie behoefte? Welke technieken zijn er nog nodig, volgens hen? De wetenschap wil graag samenwerken om oplossingen te bedenken.

• Energie en water zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar worden toch nog vaak losgekoppeld. In de toekomst gaan we meer kijken naar hoe je energie uit water kan halen, en hoe energieprocessen water beïnvloeden.

• Wat is duurzaam in de context van industriewater en hoe meet je het? Daar moet een instrument voor komen.

• Is het mantra nog steeds water scheiden bij de bron? Steeds meer processtromen gaan naar buiten. Hoe ver kun je integreren voor het te ingewikkeld wordt?

• Welke robuuste technologieën zijn er om moeilijke waterstromen te zuiveren? Soms werkt lowtech beter dan hightech.

• Waterhergebruik in de procesindustrie wordt belangrijk, met daarin ook een focus op energie.

• Utiliteitsmonitoring: hier valt veel winst te behalen.

12 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

12_13_14_15_N_Katern_water.indd 12

29-04-14 12:30

Experts van het Watervisie Platform gingen met elkaar in debat over de strategische waterbeslissingen die bedrijven nu kunnen nemen om toekomstige wet- en regelgeving voor te zijn.

het waterverbruik terug te dringen.

Het debat van het Watervisie Platform ging dan ook voornamelijk over de strategische beslissingen die bedrijven nu kunnen nemen om toekomstige wet- en regelgeving voor te zijn. Aan de hand van een aantal stellingen discussieerden de experts over de belangrijkste thema’s.

“Watergrootverbruikers zouden moeten verduurzamen om de gevolgen van eventuele toekomstige kostprijsverhogingen het hoofd te bieden.”

Water is voldoende voorradig en de kostprijs is momenteel relatief laag.

Maar die kan zomaar gaan stijgen.

Moet de industrie zich daar nu al tegen wapenen door met duurzame alternatieven te komen? Bij Yara in Sluiskil proberen ze in ieder geval op tijd hun waterbeheer aan te passen, voordat lozen zoals nu nog gebeurt niet meer mag. Remy Bun, projectmanager bij Yara Sluiskil: ‘Wij halen water uit de Biesbosch en lozen acht procent daarvan terug. We sorteren nu voor op regelgeving die ons dat

gaat verbieden. In een pilot halen we stikstof en fosfaat uit water met behulp van algen. De pilot duurt twee jaar, vervolgens schalen we op gedurende twee jaar. Over vijf jaar hopen we dan een werkbaar alternatief te hebben voor lozen, op tijd voor de invoering van nieuwe regels.’

Duurzaamheid is een van de redenen om op zoek te gaan naar nieuwe waterzuiveringstechnieken.

De meeste ontwikkelingen in de industrie worden ingegeven vanuit financiële drijfveren maar ook omdat duurzaamheid steeds hoger op de strategische agenda staat. ‘Duurzaam opereren is binnen de waterafhankelijke industrie steeds vaker een prioritaire doelstelling’, aldus Roy Tummers, VEMW. ‘De continuïteit van nietduurzame bedrijven zal onder druk komen te staan. Ik ben het eens met de stelling, maar hij beslaat slechts één aspect. Er zijn veel redenen om te verduurzamen. Water besparen is energie besparen. De bedreiging die de industrie voelt omdat de belasting op leidingwater hoger wordt, is een reden om te kijken naar alternatieven,

maar dat zijn niet per definitie duurzame alternatieven. Ook al denkt de overheid dat het wel zo werkt. Veel duurzame innovaties gaan onderuit door belemmerende wet- en regelgeving. Drie papierfabrieken wilden hun gezuiverde effluent gaan hergebruiken, maar over teruglevering moesten ze belasting betalen. Zo werk je juist ontgroening in de hand.’

Volgens Chris Roubos van Evides is het verhogen van belastingen niet de manier om bedrijven te dwingen tot verduurzaming. ‘Niemand is voor deze maatregel en dat gaat tot gevolg hebben dat bedrijven zich gaan loskoppelen van het waternet.’

Menno Plantenga van ISPT ziet wel dat er bij bedrijven motivatie is om te innoveren, maar het ontbreekt hen aan slagkracht om te implementeren.

‘Een investering moet vooral rendement opleveren. De businesscase moet wel kloppen. Duurzaamheid is dan niet altijd een streven. Alleen als het bijdraagt aan de winst. Dat zie je aan de manier waarop met warmte wordt omgegaan. Dat was eerst niet interessant, maar nu UTILITIES 13 nr. 4 - mei 2014

12_13_14_15_N_Katern_water.indd 13

29-04-14 12:30

wordt daar veel op bezuinigd.’

Dat meer moeten betalen lang niet altijd doorslaggevend is in de beslissing om te verduurzamen op watergebied, ziet ook Georg Stockinger van Shell Global Solutions. ‘Bij het voorbeeld condensaat zit de grootste waarde in de warmte van het condensaat, en minder in de kosten voor industrieel water. Dus de incentive om water te besparen wordt meer door energieefficiëntie gedreven. Aan warmte besparen houd je meer over dus daar worden vaak meer maatregelen voor getroffen.’ Warmte is een component van water. Dat wordt vaak vergeten, zegt Henri Spanjers van de TU Delft.

‘Er worden wel experimenten gedaan met terugwinning, maar er kan nog veel meer.’ “om verduurzaming in de hand te werken, moet de industrie onafhankelijke cijfers kunnen tonen aan zijn stakeholders over waterkosten, -risico’s en (duurzame) prestatie.”

In het rapport van de Oeso wordt gezegd dat bedrijven meer moeten laten zien wat ze doen aan waterbeheer. Maar nu al worden bedrijven verplicht om cijfers in allerlei formaten te presenteren, wat een hele papierwinkel is, aldus Stockinger. Dat laatste is een nadeel, maar dergelijke cijfers zijn ook voor de bedrijfsvoering interessant. Een waterfootprint zegt veel. Wel benadrukt hij dat er rekening moet worden gehouden

met de verschillende waterkwaliteiten. Ook Roubos ziet dat dat nog te weinig wordt gedaan. Grondwater is niet duurzamer dan oppervlaktewater, maar bedrijven worden wel gestimuleerd om grondwater te onttrekken. “meer inzicht in de kosten van waterbehandeling, transport et cetera verbetert de allocatie ervan. ofwel: efficiënt water(her)gebruik moet worden beloond.”

Dat beloning voor transparantie beter werkt dan strafmaatregelen, daar zijn de experts het wel over eens. Om jezelf te motiveren, kun je targets stellen voor de vermindering van waterverbruik. Bart Küpers, Endress+Hauser, ziet dat de meeste

bedrijven al targets gesteld hebben, vooral in de voedingsmiddelenindustrie. Die targets lopen vaak zelfs tot 2020. ‘In de voedingsmiddelenindustrie wil men productverlies altijd voorkomen. Door minder (eind)product te verliezen richting de waterzuivering, is er direct ook minder inname van water als grondstof nodig. Er worden in de industrie zelfs onderlinge ‘competities’ tussen bedrijfslocaties, bedrijfsonderdelen of zelfs ploegendiensten gevoerd. De benchmark is dan de ploeg die het minste productverlies of waterverbruik heeft.’

Beweging op de markt ontstaat dus vooral door competitie, niet door overheidsmaatregelen.

Water heeft een extra dimensie ten opzichte van energie, namelijk die van kwaliteit ten opzichte van kwantiteit.

Spanjers vraagt zich af of kwaliteit er nog wel toe doet bij de belasting op leidingwater. In de wetgeving lijkt het minder een issue. Gezuiverd afvalwater recyclen is technisch veelal geen probleem, maar het kampt met een imagoprobleem. Een brouwer kan niet verkondigen dat het afvalwater verwerkt in zijn bier. “ketensamenwerking werkt verduurzaming en waterbesparing in de hand, maar is een lokale aangelegenheid.”

Dat ketensamenwerking een lokale aangelegenheid is, daar zijn de partijen het wel over eens. Bij Shell ziet men

WaTErvISIE PLaTform Het Watervisie Platform is dé informatiebron en hét netwerk voor gebruikers, leveranciers en adviseurs op het gebied van industriewater. In het najaar van 2014 zal het platform voor de derde keer het Watervisie-congres organiseren in het Drijvend Paviljoen in Rotterdam. In aanloop naar het congres laten experts op het gebied van industriewater in al zijn facetten hun licht schijnen over actuele ontwikkelingen in de waterbranche. Meer weten? Zie www.watervisie.com De experts die aan deze discussie deelnamen: • Remy Bun, Yara • Bart Küpers, Endress+Hauser • Menno Plantenga, ISPT • Chris Roubos, Evides Industriewater • Henri Spanjers, TU Delft • Georg Stockinger, Shell Global Solutions • Roy Tummers, VEMW

14 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

12_13_14_15_N_Katern_water.indd 14

29-04-14 12:30

ook dat het per gebied verschilt of er mogelijkheden zijn tot samenwerking in de omgang met water. ‘In Qatar bijvoorbeeld mogen wij simpelweg niet lozen. In dit soort situaties ga je makkelijker naar oplossingen zoeken, al dan niet met andere partners’, vertelt Stockinger. Volgens Plantenga zijn veel oplossingen lokaal toe te passen, maar moet de technologie breed en internationaal ontwikkeld worden. Nu is veel samenwerking tussen organisaties lokaal gericht. Maar sommige oplossingen zijn zo toegespitst op de lokale situatie, dat vertaling naar andere gebieden bijna niet kan. Bijvoorbeeld omdat het een andere waterkwaliteit betreft.

Bij Yara lopen ze soms tegen wettelijke beperkingen aan als het verbanden wil aangaan met omliggende bedrijven. ‘We willen graag water leveren aan anderen, maar dit mag vaak niet’, aldus Bun. En soms is samenwerking ronduit ingewikkeld. Stockinger ziet dit bijvoorbeeld bij Shell Pernis, waar drie partijen samen kijken naar het waterverbruik op een fabriek. ‘Dan praten watermensen met oliemensen. Hun uitgangspunten zijn soms behoorlijk verschillend.’ Tummers: ‘VEMW pleit voor meer ketensamenwerking, waarbij de bedrijven als een volwaardig onderdeel van de keten worden beschouwd. De discussie over duurzaamheid heeft nu helaas nog vaak betrekking op stukjes van de keten en niet op de keten als geheel. Bedrijven mogen zelf hun water zuiveren en hoeven geen gebruik te maken van de diensten van waterschappen. Maar de

waterschappen willen wel graag dat bedrijven met hun water bij hun aankloppen. Terwijl zelf zuiveren soms duurzamer is. Dit is een terugkerend discussiepunt. Daar mis ik de ketensamenwerking, en voornamelijk de samenwerking met de waterschappen.’

Aan de TU Delft ziet men dat het bevorderen van waterbesparing leidt tot geconcentreerdere stromen.

Een duurzame ontwikkeling. ‘Deze stromen bevatten organische verbindingen die invloed hebben op het chemisch zuurstofverbruik. En daar betaal je voor, terwijl het een gevolg is van waterbesparing en hergebruik.

En daarnaast komen bepaalde organische stoffen zoals humuszuren ook in de natuur voor. Maar daar kijkt het waterschap niet naar. Dan heb je het wederom over de kwaliteit-kwantiteitskwestie. Er heerst onwil bij de waterschappen om anders om te gaan met afvalwater.’ Kortom: de belangen van publieke en private partijen verschillen zoveel, dat dit samenwerking soms in de weg staat.

“Nederland kent geen waterstress en zou zich moeten richten op gebieden waar waterproblemen meer aanwezig zijn.”

Als eerste is het de vraag of er inderdaad geen waterstress heerst in ons land. Natuurlijk zijn de problemen in bijvoorbeeld Spanje en Israël veel groter. Maar de Nederlandse industrie voelt de stress wel. Toch kunnen wij andere landen veel bieden. De proble-

men in Nederland zijn relatief klein, en de problemen die er zijn of waren hebben ons juist tot experts gemaakt.

Dus moeten we ons internationaal profileren als experts, daar zijn alle aanwezigen het over eens. De kennis van het mkb kan goed worden geëxporteerd.

Volgens Küpers zijn we in Nederland als industrie al relatief vergevorderd vergeleken met veel andere landen.

Dit wil echter niet zeggen dat er geen winst meer te halen valt, echter deze winst zal veelal middels nieuwe technologieën moeten worden gerealiseerd.

Roubos wil er wel voor waken dat we te makkelijk concluderen dat we in Nederland alle mogelijke kennis wel uitgenut hebben. ‘Kijk naar de wijziging van het peilbesluit van het Volkerrak-Zoommeer. Water wordt zouter. Daar moet je op kunnen reageren. En veel oppervlaktewater in rivieren is in de zomer in feite effluent. Dus we moeten wel de volgende stap maken om onze leefomgeving te verbeteren en de kosten te verlagen.

Het algenproject van Yara is een mooi voorbeeld dat laat zien dat we ook hier waterstress kennen en dat dit innovatie in de hand werkt. Misschien met gemengde gevoelens, maar het is toch een kans.’

Ook is er nog werk te doen in de uitvoering van nieuwe ontwikkelingen.

Veel technieken zijn er, maar worden om economische redenen niet toegepast. n UTILITIES 15 nr. 4 - mei 2014

12_13_14_15_N_Katern_water.indd 15

29-04-14 12:30

Tijdelijk of semi permanent behoefte aan extra warmte en/of energie?

Uw bron van informatie bij het kopen of huren van ketelinstallaties voor stoom, warm en heet water.

Verhuur

• warmwaterketels tot 8 MW • heetwaterketels tot 12 MW • automatische expansie-inrichtingen • stoomketelunits tot 28 barg van 400 kg/hr tot 16.000 kg/st • ontgassers, voedingswatertanks, ontharders • olietanks 3, 5, 10 en 20m3 • in container, buitenopstelling of romneyloodsen

Services

• 24 uurs storingsdienst • leidingwerkmontage • onderhoud • engineering

Milieuzorg

• Low-NOx installaties • geluidsbesparende omhuizingen • CE normering

www.ecotilburg.com Postbus 899, 5000 AW Tilburg - Hectorstraat 23, 5047 RE Tilburg - Tel: 013 5839440 - Fax: 013 5358315 - E-mail: info@ecotilburg.com

Al 25 jaar dé leverancier in innovatieve leklokalisering- en drukbeproevingsapparatuur voor waterleidingen.

Voor meer informatie kijk op www.esders.nl

16_eco_esders.indd 1

Esders ontwikkelt, produceert en verkoopt: » Correlerende ruisloggers » Hydrostatische drukbeproevingspompen » Drukloggers » Digitale schrijvende meters

29-04-14 10:21

Water Steeds meer bedrijven vergisten rest- of afval-

producten en het slib dat overblijft bij het verwerken van hun afvalwater. Probleem in veel vergisters is dat bij een hoge concentratie ammonium de biologische activiteit afneemt en daarmee de capaciteit van de vergister. Waterspecialist BWA bedacht voor een industriele klant een oplossing om ammoniak uit het digestaat te strippen zonder gebruik van chemicaliën en navenant zonder extra energieverbruik.

Tekst: David van Baarle Beeld: BWA Water

Duurzaam ammoniak strippen In een vergister zitten grote bacteriekolonies die gevoelig zijn voor onder andere de pH-waarde. Nu produceren de bacteriën in de reactor niet alleen biogas, maar zetten zij vrijwel alle organische stikstof om in het basische ammonium, waardoor dus de pH-waarde verhoogt. Te veel ammonium remt de werking van de vergister.

Om dit op te lossen gebruikte waterspecialist BWA bij een industriële klant het Gas Liquid Contact System (GaLiCos) voor het strippen van ammonium. GaLiCos wordt naast deze toepassing ook ingezet voor andere applicaties, waaronder het indampen van reststromen, het verplaatsen van thermische energie (koelen) of het verwijderen van H2S uit biogas.

De werking hiervan berust op het principe dat een onder lage druk circulerend gas als langgerekte bellen in de over hellende platen stromende biomassa wordt meegezogen.

Hierdoor wordt een enorm contactoppervlak gecreëerd, waarin een maximale uitwisseling plaatsvindt. Een groot voordeel van deze werkwijze is dat de apparatuur vrij blijft van scaling en afzettingen, waardoor het mogelijk is om de techniek in vrijwel alle vervuilende vloeistoffen in te zetten.

Nuttig De GaLiCos-technologie bleek een goede oplossing te bieden voor het energiezuinig strippen van het ammoniak. Coos Wessels van BWA Water: ‘Het mooie is dat dezelfde warmte die het proces op temperatuur houdt, kan worden gebruikt om het ammoniak uit het water te strippen zonder energie te verliezen. We circuleren daarvoor achter de warmtewisselaar, waar de temperatuur beduidend hoger is dan de temperatuur in de reactor, een deelstroom van het digestaat over GaLiCos en kunnen daarmee een concentratie van 1.800 tot 2.000 milligram ammoniak per liter terugbrengen naar zo’n 700 tot 400 milligram per liter.’

Met deze oplossing wordt het probleem van ammonium-remming dus opgelost. Wat overblijft is een ammonimsulfaatoplossing die ook nog nuttig kan worden ingezet, stelt Wessels: ‘Als je ammoniak via een luchtwasser laat reageren met zwavelzuur ontstaat ammoniumsulfaat, een stof die wordt gebruikt als kunstmest. Daar is een markt voor.

Om de waarde te verhogen, moest de ammoniumsulfaatoplossing wel een hogere concentratie hebben.

‘We hebben de configuratie van het systeem zodanig aangepast en hem

in cascade gezet dat de oplossing in de tweede trap wordt ingedikt. Nu staat er een opstelling van twee strippers die de ammonium uit het digestaat halen, en twee wassers waarin ammoniumsulfaat wordt gevormd. De ammoniakstroom uit de eerste wasser heeft nog een vrij lage concentratie, maar die wordt verhoogd in de tweede wasser. De temperatuur in deze tweede wasser is net iets hoger dan de eerste waardoor de stroom iets indampt.’

Onderhoud Het systeem werkt via een gesloten luchtstroom en is daardoor CO2-vrij.

Bijkomend voordeel is dat het onderhoud vrij eenvoudig is. Er zitten, op de pompen en ventilatoren na, geen draaiende delen in en de GaLiCos zelf moet hooguit eens in de zes maanden met een hogedrukspuit worden gereinigd.

Wessels verwacht dat zijn klant de investering binnen twee jaar terugverdient. ‘Het rendement van de biogasproductie neemt toe en uiteindelijk kan men ook nog geld verdienen met de verkoop van het ammoniumsulfaat.

Hoewel dit geen enorme hoeveelheden zijn, is het wel een duurzaam geproduceerde kunstmest. En daar is ook een markt voor.’ n UTILITIES 17 nr. 4 - mei 2014

17_R_Katern_water.indd 17

30-04-14 10:50

terugspoelfilter atisch m o aut

OPTIFIL WATERFILTERSYSTEEM

!

Nieuw

Enkele eigenschappen: • Filterfijnheid van 1 micron tot 150 micron • Terugspoelen zonder onderbreking van het filtratieproces • Minimale hoeveelheid terugspoelvloeistof benodigd • Filtertypes voor verschillende debieten • Hoogwaardig roestvrij staal • Volledig gesloten filtersysteem em, rd syste matisee to u a e g ar en euze. meerba r naar k program een filte t ig e d m e t ll s o een v itgeru lter en u steem is gspoelfi rfiltersy ru te a te W e l h fi c tis le-Opti automa Het Haw van een

voorzien

www.imbemadenso.nl • T 023 - 517 24 24

Lees gratis Duurzaam Geproduceerd Het magazine Duurzaam Geproduceerd informeert en inspireert de industrie om haar footprint te verbeteren. In de nieuwe editie van het magazine leest u onder meer over: • TenCate: “Het echte verschil maken we met onze producten” • Shell Eco-marathon hoopt op duurzame doorbraak • Onderzoek wijst uit: goedkoper én milieuvriendelijker produceren kan • Is het slim om radicaal te vergroenen?

Lees het magazine gratis op

www.duurzaamgeproduceerd.nl DGP03.indd 1 18_imbema_DGP.indd 1

22-04-14 11:03 29-04-14 10:21

Resten van planten en bomen vergaan langzamer rond Tsjernobyl Wie door het gebied wandelt dat bijna 28 jaar geleden getroffen werd door de Tsjernobyl-ramp moet concluderen dat de tijd hier lijkt te hebben stilgestaan. En dat is ook letterlijk zo.

Onderzoekers hebben nu namelijk ontdekt dat resten van planten en bomen in dit gebied aanzienlijk langzamer vergaan dan elders ter wereld. En daar schuilt een gevaar in.

Dat schrijven onderzoekers van de universiteit van South Carolina nadat ze onderzoek deden in een gebied dat door toedoen van de kernramp zwaar getroffen werd door radioactieve straling. ‘We stapten over al die dode bomen heen die op de grond lagen en geveld waren door de kernramp’, vertelt onderzoeker Tim Mousseau. ‘Zo’n vijftien tot twintig jaar later waren deze boomstammen nog in vrij goede vorm.’

De observatie zette Mousseau en zijn collega’s aan het denken. Ze besloten te achterhalen hoelang het plantenmateriaal er exact over deed om te vergaan. Ze vulden honderden zakken met daarin resten van planten en bomen die niet door de kernramp waren aangetast. Vervolgens zetten ze die zaken in het gebied rondom Tsjernobyl neer. Sommige zakken stonden in gebieden met veel straling.

Andere zakken in gebieden met minder straling. Na negen maanden haalden de onderzoekers de zakken weer op. Ze wogen de zakken om te achterhalen hoeveel er van vergaan was.

Hoe meer straling er in een gebied te vinden was, hoe trager de resten van planten en bomen bleken te vergaan. Heel concreet: in de meeste besmette gebieden rondom Tsjernobyl vergingen resten van planten en bomen zo’n veertig procent trager dan in onbesmet gebied.

Citaten Banken verduurzamen wel, maar voortgang gaat traag. Nog een lange weg te gaan volgens @bankwijzer DrzmBedrijfsleven.nl (@DuurzaamBV) Energieakkoord ontaardt in bureaucratische soep en is geen lang leven beschoren Jan Rotmans (@janrotmans) Raymond Godderij gas- en oliebedrijf EBN: schaliegas alleen winnen met minimale impact op omgeving.

Proefboringen moet winbaarheid bewijzen De Ingenieur (@de_ingenieur) In Nebraska is berekend dat je maïsafval beter op het land kunt laten liggen dan dat je er ethanol van maakt C2W (@Chem2W) #Gateterminal opens for small scale #LNG #Portofrotterdam #fuel #bunkering Port of Rotterdam (@PortOfRotterdam) Morgen bestaat #mvo_nl precies

Woningen in Battersea-centrale

10 jaar. #ambitie2020:NL wereld-

In de monumentale Battersea-centrale in Londen komen luxueuze woningen. De projectontwikkelaar die het enorme gebouw gaat verbouwen, heeft de plannen en prijzen - voor de appartementen gepresenteerd.

Het enorme Battersea Power Station staat sinds 1930 op de zuidoever van de Theems. Het bakstenen gevaarte met de herkenbare witte schoorstenen dook op in de Beatlesfilm ‘Help!’ en op de hoes van het Pink Floyd-album ‘Animals’.

De kolencentrale werd dertig jaar geleden gesloten en staat sindsdien leeg. Een consortium van Aziatische ondernemers wil de centrale en het omliggende gebied nu renoveren. Er moeten winkels, kantoren en restaurants komen, evenals een park. In de centrale komen 254 woningen. Een appartement met twee slaapkamers gaat 1,8 miljoen euro kosten, wie vier slaapkamers wil is bijna 5 miljoen euro kwijt. Het duurste worden de penthouses, die op de ketelkamer van de centrale worden gebouwd. Voor het uitzicht op de rivier moet ruim 7 miljoen euro worden neergeteld. De verbouwing begint in september. Dan zullen onder meer de beroemde schoorstenen worden afgebroken en weer opgebouwd.

economie is stip op onze horizon

voorbeeld duurzame en inclusieve MVO Nederland (@MVO_NL) Bedrijven in Rijnmond onderzoeken grootschalige restwarmteuitwissling #duurzaam #energiebesparing DuurzaamGeproduceerd (@DGeproduceerd) ING: kijk naar private investeringen stroomnet @ingnl @TenneTTSO #investeren #elektriciteit #netbeheer @netbeheerNL Ensoc.nl (@Ensoc)

UTILITIES 19 nr. 4 - mei 2014

19_F_wervelingen.indd 19

29-04-14 10:27

WATEr Kunstmestfabrikant Yara Sluiskil is gestart met

een proef waarbij algen het afvalwater van de fabriek zuiveren. Over twee jaar willen de projectpartners naast een open algenkweeksysteem op industriële schaal, ook kijken of er verbindingen mogelijk zijn met andere sectoren om tot de ontwikkeling van duurzame clusters in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone te komen.

Tekst: David van Baarle Beeld: Biobased Delta

Algen zuiveren water bij kunstmestfabriek Yara Yara is een van de grootste producenten van minerale kunststof ter wereld.

De fabriek van Yara in het Zeeuwse Sluiskil produceert jaarlijks 1.700.000 ton ammoniak, 1.270.000 ton salpeterzuur, 750.000 ton ureum kunstmest, 1.800.000 ton nitraat kunstmest en 425.000 ton vloeibare CO2. Het Noorse bedrijf probeert de gevolgen van zijn productie op het milieu zoveel mogelijk te beperken en zoekt dan ook waar mogelijk naar besparing of verduurzaming.

De site in Sluiskil gebruikt dagelijks zo’n zeshonderdduizend kubieke meter water dat grotendeels wordt verwerkt in producten van de fabriek zelf. Toch blijft er ook nog zo’n één zevende deel van het water over. Dat water bevat nog reststoffen zoals stikstof, CO2 en andere mineralen en tot nog toe ziet men geen andere optie dan het te lozen in het kanaal van Gent naar Terneuzen.

Hoewel de lozing niet direct schadelijk is voor het milieu, is het streven van Yara om het water dat het loost nog schoner te krijgen dan de waterkwaliteit van het kanaalwater. Een van de oplossingen die men bedacht, was de inzet van algen. Algen gedijen immers goed op stikstof, CO2 en mineralen. Projectmanager Remy Bun kreeg dan ook de opdracht een

proefinstallatie te bouwen. ‘De kweek van algen is geen hightech business’, zegt Bun. Wat je nodig hebt, is een bak met een diepte van twintig centimeter een inlaat voor het afvalwater en een uitlaat voor het schone water.

De bak die we nu hebben gebouwd werkt volgens het renbaanprincipe.

De algen circuleren in een ovalen bak met een inhoud van 120 kubieke meter, aangedreven door een schoeprad. Als ze groot genoeg zijn worden de algen geoogst, gecentrifugeerd en verwerkt.’ Omdat het hier om een duurzame innovatie gaat die bovendien een nieuwe economische markt aanboort, krijgt Yara een subsidiebedrag van 295.200 euro, maar

het bedrijf bekostigt het grootste deel zelf. De totale kosten bedragen namelijk zo’n één miljoen euro.

Proef De pilot duurt twee jaar en daarna wordt bekeken of het project kansrijk genoeg is voor vervolginvesteringen uit het bedrijfsleven. ‘We zijn vooral benieuwd naar de hydraulische en de mechanische capaciteit van deze methode van waterzuivering’, zegt Bun. ‘De mate waarin we ons afvalwater kunnen zuiveren, bepaalt uiteindelijk het succes. Als dat voldoende is, denken we erover om het project al dan niet op te schalen. Een van de belangrijkste factoren voor de groei van algen is namelijk zonlicht. Je

20 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

20_21_P_Katern_water.indd 20

29-04-14 10:27

Yara Sluiskil is een proef gestart waarbij algen het afvalwater van de fabriek zuiveren. Er is weinig nodig om de pilot te laten draaien: een bak met een diepte van twintig centimeter, een inlaat voor het afvalwater en een uitlaat voor het schone water is voldoende.

hebt veel oppervlakte nodig om de algen zoveel mogelijk aan het licht te kunnen blootstellen. We zitten hier in Zeeland en ruimte is geen probleem.

Maar we willen wel graag van tevoren weten hoeveel ruimte er echt nodig is als we willen opschalen. Omdat de intensiteit van het zonlicht gedurende de seizoenen sterk wisselt, willen we ook die factoren in het onderzoek meenemen. In de winter zullen de algen minder groeien. Het is de vraag of de zuiverende werking dan nog wel voldoende is.’

Algen ‘Uiteindelijk kunnen we de algen zelf ook nuttig inzetten, bijvoorbeeld als grondstof voor de voedings-

middelenindustrie, maar dit is niet het uitgangspunt. Waar andere algenprojecten in het verleden faalden omdat de productie tegenviel, is de kans van slagen bij ons heel wat groter omdat de eisen wat betreft algenproductie lager liggen. Bovendien biedt dit project ook de mogelijkheid om te experimenteren met kunstmest voor algen, waarmee Yara een rol zou kunnen spelen in de algenteelt, die wereldwijd steeds meer opkomt.’

Yara Sluiskil kijkt al langer naar duurzamere manieren om zijn afvalwater te behandelen. Zo zet het bedrijf anaerobe vergisting in om ammoniumrijk afvalwater te zuiveren.

Het zogenaamde Anammox-proces

rESULTATEn nA TWEE jAAr: • Een open algenkweeksysteem op industriële schaal.

• Een rapport waarin staat hoe het zuiverings- en teeltsysteem kan worden geoptimaliseerd, afhankelijk van de samenstelling van het proceswater (stikstof, CO2, andere mineralen, restwarmte) en de gewenste samenstelling en kwaliteit van de algen.

• De techniek van algenkweek en oogst in een open bassin.

• Een studie met daarin nieuwe mogelijkheden voor het verwaarden van algen (bijvoorbeeld als meststof).

• Een beeld van de technische en economische haalbaarheid van het systeem.

• Een beeld van mogelijke cross-sectorale verbindingen die bijdragen aan de ontwikkeling van duurzame clusters in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone en het leggen van nieuwe verbindingen met andere clusters.

verlaagt het energieverbruik van de waterzuiveringsinstallatie en haalt daarbij ook nog eens meer nitraat uit het afvalwater.

Partners Het project wordt uitgevoerd in samenwerking met AlgaSpring, die de supervisie van het project uitvoert, net als een deel van de experimenten en analyses. Daarbij zal het bedrijf ook proefmonsters nemen van de algen. Huisleverancier van industriewater Evides neemt de metingen voor monitoring van de waterkwaliteit voor zijn rekening. ‘We willen ook kijken welk soort algen het stikstof het beste afbreekt’, zegt Bun. ‘Bovendien is het interessant om te zien wat de invloed is van de waterkwaliteit op de groei.’

Andere partners in het project zijn aannemingsbedrijf Sagro, die de bouw van het bassin voor zijn rekening heeft genomen. De arbeidskracht wordt geleverd door de Sociale Werkvoorziening van Dethon. Zij zullen straks de algen oogsten. Over twee jaar willen de projectpartners naast een open algenkweeksysteem op industriële schaal, ook kijken of er verbindingen mogelijk zijn met andere sectoren om tot de ontwikkeling van duurzame clusters in de ZeeuwsVlaamse Kanaalzone te komen. n UTILITIES 21 nr. 4 - mei 2014

20_21_P_Katern_water.indd 21

29-04-14 10:27

technologie Weggeschoten druppeltjes genereren 20.000 Volt Water, een membraan met een minuscuul gaatje en een metalen plaatje: meer is er niet nodig om een voltage van 20.000 Volt te genereren.

Onderzoekers van onderzoeksinstituut MESA+ van de Universiteit Twente ontwikkelden een compleet nieuw type elektrostatische generator die de bewegingsenergie van kleine weggeschoten druppeltjes direct kan omzetten naar elektrische energie.

De omzettingsefficiëntie van het systeem is, met bijna vijftig procent, extreem hoog.

De elektrostatische generator die door onderzoekers van de Universiteit Twente is ontwikkeld heeft een extreem eenvoudig ontwerp. Het systeem bevat een watercontainer met aan de onderkant een membraan met daarin een microgaatje. De waterdruk zorgt ervoor dat minuscule waterdruppeltjes door het gaatje in het mem-

braan worden geperst en afgeschoten worden. Doordat het membraan negatief geladen is, krijgen de druppeltjes een positieve lading mee. De geladen druppeltjes komen terecht op een metalen plaatje dat steeds verder positief geladen wordt. Door de afstotingskracht van het metalen plaatje remmen de druppeltjes volledig af. Hierbij wordt de bewegingsenergie van de druppeltjes bijna volledig omgezet naar elektrische energie.

Met de generator wisten de onder-

zoekers een spanningsverschil van 20.000 Volt te genereren. Door een extra negatief geladen metalen plaatje onder het membraan te bevestigen is het mogelijk om het spanningsverschil terug te brengen tot de veel praktischer waarde van 500 Volt.

Elektrostatische generatoren bestaan al vele eeuwen. De generator die ontwikkeld is aan de Universiteit Twente werkt echter op een compleet andere manier dan bestaande elektrostatische generatoren. Deze verplaatsen de lading op een mechanische wijze, bijvoorbeeld met een rubberen band, terwijl de nieuwe generator dit doet door de lading weg te schieten. De omzettingsefficiëntie van het systeem is daardoor, met bijna vijftig procent, extreem hoog, en het ontwerp erg simpel. Het systeem is bovendien eenvoudig op te schalen door een membraan met veel meer gaatjes te gebruiken.

Bacteriën Noordzee maken elektriciteit

Windmolens, kerncentrales, zonneparken: wellicht hebben wij ze straks niet meer nodig. Bacteriën op de bodem van de Noordzee maken zelf elektriciteit. De lange draadvormige bacteriën zijn in 2010 door Deense onderzoekers ontdekt. Ze zijn honderd keer dunner dan een haar en vormen een langgerekte spaghettisliert van duizen-

den cellen die elektronen aan elkaar doorgeven. Hierdoor zijn ze levende batterijen. Nederlandse en Belgische wetenschappers van het NIOZ en de Vrije Universiteit Brussel ontdekten dat deze bacteriën niet alleen in de Noordzee voorkomen, maar overal.

‘Ik geloofde de Denen niet,’ onthult Filip Meysman in een case van het NWO. ‘Maar toen detecteerden we het proces ook in ons eigen laboratorium, in experimenten die eigenlijk voor een ander doel waren opgezet.

Daarna gingen we gericht op zoek in de Noordzee en het Deltagebied en we ontdekten dat er op de zeebodem écht bacteriën voorkomen die elektriciteit maken. We zijn erachter gekomen dat deze micro-organismen op veel plekken in de oceaan voorkomen, zoals in man-

grovemoerassen, de zeebodem onder visboerderijen en zelfs in hydrothermale bronnen in de diepe oceaan.’

Normaal gesproken is er één universele regel voor cellen. En die luidt: iedere cel maakt zijn eigen energie.

Dit geldt echter niet voor de nieuw ontdekte bacteriën. Verschillende cellen van de bacterie werken samen voor hun energievoorziening, waardoor er dus elektronen over grote afstand verplaatst worden.

Kunnen we bacteriën straks gebruiken om ons van energie te voorzien?

Een lastige vraag, want wetenschappers weten nog niet precies hoe dit trucje werkt bij bacteriën. Maar, zo vult Meysman aan, ‘wellicht draait uw smartphone binnen tien jaar wel op minuscule geleidende bacteriedraadjes’.

22 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

22_23_J_technologie.indd 22

29-04-14 10:27

Puddingachtige materialen bieden basis zonnecellen Als we het groepsgedrag van de moleculaire bouwstenen van zachte, puddingachtige materie in de natuur beter begrijpen, opent zich een breed perspectief aan toepassingsmogelijkheden.

Dat voorziet prof. dr. ir. Jasper van der Gucht in zijn inaugurele rede bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar Fysische chemie en kolloïdkunde aan Wageningen University op 10 april.

Hij breekt een lans voor fundamenteel onderzoek waarvan de ‘deliverables’ niet van te voren vaststaan.

In zijn inaugurele rede ‘Groepsgedrag op de nanoschaal’ beschrijft de nieuwe hoogleraar Fysische chemie en kolloïdkunde hoe moleculen chaotisch bewegen waardoor hun afzonderlijke gedrag meteen onvoorspelbaar wordt.

‘Het lijkt een hopeloze missie om het gedrag van dit soort systemen te voorspellen, omdat het aantal deeltjes een triljard kan zijn’, zegt prof. Van der Gucht. Maar over het groepsgedrag van deze deeltjes op de schaal van

nanometers is juist heel veel te vertellen, omdat blijkt dat eiwitten, vetten en andere grote moleculen zich vaak zelf organiseren tot grotere netwerkachtige structuren. ‘En die zijn ook nog eens in staat een kunstje te vertonen, zoals beweging’, voegt prof. Van der Gucht toe. In levende cellen organiseren die moleculen zich spontaan, zonder bouwplan of sturing van buitenaf, en ze repareren zichzelf bovendien.

Chemici en materiaalkundigen kijken met enige jaloezie naar de dynamische,

zelf-herstellende structuren in de natuur, zegt prof. Van der Gucht, ‘Maar we beginnen de principes van zelforganisatie steeds beter te begrijpen.

Daarmee kunnen we kunstmatige zelforganiserende materialen ontwerpen.’

De studie van het groepsgedrag van moleculen op nanoschaal is niet primair gericht op toepassingen. De onderzoeksgroep Fysische chemie en kolloïdkunde is vooral geïnteresseerd in de principes van de manier waarop moleculen structuren en materialen vormen. Maar omdat de natuur veel heeft bereikt, is er in de wetenschap een zoektocht naar manieren om die natuur te imiteren. Voorbeeld is de blauwe metaalgloed van een kever of pauwveer die geen blauwe kleurstoffen bevatten en toch een fantastische glans geven door hun onderliggende ‘fotonische kristallen’ die futuristisch toepasbaar zouden kunnen zijn in supersnelle optische datacommunicatie of voor betere zonnecellen.

Nieuw zonnecellensysteem

Fosfor uit afvalwater vissen

Door een consortium bestaande uit CCM, IBSPE, Smit Ovens, SPGPrints en Solliance partners TNO en ECN is een prototype processtation gerealiseerd voor de productie van zonnecellen. Het processtation voor serieschakeling van dunne-film zonnecellen (Produzo) verdeelt rollen met fotoactief basismateriaal in secties en zorgt voor de onderlinge elektrische verbinding. Doordat alle proceshandelingen in een doorlopende beweging plaatsvinden, zijn de zonnecellen betaalbaarder en is het ontwerp flexibeler dan bij een conventioneel proces. Groene stroom uit zonne-energie wordt daarmee nog breder inzetbaar.

Produzo is wereldwijd gezien een unieke machine die op industriële schaal voor de productie van zonnecellen op dunnefilm kan worden toegepast: zowel op glasgebaseerde fotovoltaïsche panelen als op flexibele modules die worden gemaakt via roll-to-rolltechnieken.

Produzo werd om twee redenen ont-

Wie heeft er niet in zijn jeugd ‘gevist’ met magneten. Het Fraunhofer instituut doet ongeveer hetzelfde, maar vist daarbij fosfor uit het water. De truc is om het fosfor te binden aan metalen deeltjes die magnetisch worden onder spanning.

Het Fraunhofer instituut ontwikkelde in samenwerking met het Duitse fosfor platform een nieuwe techniek om fosfor uit afvalwater terug te winnen. De wetenschappers voegen zogenaamde superparamagnetische deeltjes toe aan het afvalwater. Die deeltjes worden pas magnetisch als ze aan een magnetisch veld worden blootgesteld en kunnen zo uit het water worden gevist. De wetenschappers hebben verbindingen aan de deeltjes toegevoegd die zich hechten aan fosfor. Op die manier vissen ze vrij eenvoudig het fosfor uit het water.

De truc lukt overigens ook met zware metalen.

wikkeld. Ten eerste vraagt flexibilisering van vorm en functie van de zonnecel om “back-end” productieprocessen voor het aanbrengen van de interconnects. Daarin begint het productieproces van zonnecellen in een fabriek die ongestructureerd fotoactief basismateriaal op de rol voorbereidt. Vervolgens maakt een andere processtap de cellen op maat en werkt ze af. Beide productieprocessen kunnen hierdoor afzonderlijk worden geoptimaliseerd.

En de vorm wordt als laatste bepaald.

De tweede reden: het verkleinen van de dode zone. Door toepassing van precisietechnologieën zijn de doorverbindingen van Produzo veel kleiner dan die in een conventioneel proces, wat het totaalrendement per zonnecel verhoogt. Door alle processtappen kort achter elkaar op een nauwkeurige transportband uit te voeren, is de invloed van vervuiling en verschuiving minimaal.

UTILITIES 23 nr. 4 - mei 2014

22_23_J_technologie.indd 23

29-04-14 10:27

VAKBEURS VOOR PROCESAPPARATUUR, -ENGINEERING EN -AUTOMATISERING

SAVE THE DATE • De grootste vakbeurs voor de totale natte en droge

30 SEPTEMBER - 3 OKTOBER 2014 JAARBEURS UTRECHT WWW.INDUSTRIALPROCES SING.NL

procesindustrie in de Benelux • 200 exposanten presenteren hun nieuwste producten en diensten • Gelijktijdig met World of Technology & Science • 4 dagen alle industriële trends en ontwikkelingen voor u samengebracht

IP2014_adv_185x132.indd 1

29-04-14 10:55

Utilities.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor 24_vnu_abo.indd 1 _adv_A5liggend_www_uilities.indd 43

acts

manuf

29-04-14 28-04-14 16:13 15:01

Water De term afvalwater is achterhaald. Want wat

voor de een afval is, is voor de ander een bron van energie en grondstoffen. Tijdens de Aqua Nederlandvakbeurs liet een aantal bedrijven, onderzoekers en waterexperts zien welke winst valt te halen uit afvalstromen.

Tekst: David van Baarle Beeld: Jan Locus

Grondstoffenfabriek draait op volle toeren De waterschappen hebben inmiddels de waarde van hun afvalstromen ontdekt. Zo bundelde een aantal van hen zich al in de Energiefabriek en inmiddels heeft een deel van de waterschappen zich ook gecommitteerd aan de Grondstoffenfabriek. Idee daar achter is dat de waterschappen een belangrijke rol kunnen spelen in de circulaire economie door waardevolle grondstoffen uit afvalwater te halen.

Neem bijvoorbeeld fosfaat, de belangrijkste grondstof voor kunstmest.

De grondstof wordt tot nog toe in mijnen in Marokko en China gedolven, maar de wereldvoorraad neemt gestaag af. Nu zit fosfaat ook van nature in urine en andere organische afvalstoffen. Het Amsterdamse waterbedrijf Waternet ondervond last van spontaan gevormd struviet dat zich onder meer in het leidingwerk en de centrifuges vastzette. Het idee vatte dan ook post om fosfaat al eerder in het proces om te zetten in struviet waardoor men niet alleen de pijpleidingen beschermde, maar ook nog eens een waardevolle grondstof kon winnen. De productie zal niet zo groot zijn dat Amsterdam een nieuwe fosfaatmijn rijker is, maar men heeft wel van een last een lust gemaakt.

Huisvuil Wellicht kan men ook gebruikmaken van de technologie die RWB presenteerde. Het bedrijf toonde een voorbeeld van een afvalwaterbehandelingsinstallatie in

mogelijk om slib om te zetten in polyhydroxyalkanoaat (PHA).

Zuiveringsslib Misschien is de

Het Amsterdamse waterbedrijf Waternet ondervond last van spontaan gevormd struviet dat zich onder meer in het leidingwerk en de centrifuges vastzette.

Nu zet het fosfaat al eerder in het proces om in struviet.

Osaka (Japan) waar niet alleen afvalwater wordt behandeld, maar waar ook huisvuil door het water wordt gemengd om het vervolgens te vergisten. De innovatie zit met name in de toepassing van high rate filtration system (HRFS), drijvende filters in de vorm van puzzelstukjes die met name organische vervuiling uit het afvalwater kunnen scheiden. De ingedikte massa en het huisvuil worden vervolgens vergist via thermofiele vergisting.

Witteveen + Bos gaat nog een stapje verder en ziet de RWZI van de toekomst zelfs als logistiek centrum voor de verwerking van afvalwater en slib, GFT en afval van de voedings- en genotmiddelenindustrie en mest. Uit die stromen kan dan groen gas en groene grondstoffen worden gewonnen. Het ingenieursbureau denkt ook na over de productie van bioplastic uit zuiveringsslib. Het is namelijk

technologie die BWA presenteerde eerder marktrijp. Het bedrijf leverde de technologie om cellulose, afkomstig van toiletpapier, uit het afvalwater te filteren. De cellulose wordt onder meer gebruikt voor het verder indikken van zuiveringsslib. Het zuiveringsslib kan weer worden gebruikt voor de productie van biogas of hoogwaardigere producten als board of bioplastics. De nieuwe manier van zuiveren levert ten opzichte van de huidige manier een grote besparing op in het verbruik van energie en chemicaliĂŤn. Daarnaast is er veel minder slibtransport nodig.

Een andere benadering om de waarde van afvalwater te verhogen, is om de stroom dichter bij de consument dikker te maken. Tauw toonde het voorbeeld van een woonwijk in Apeldoorn waar men het spoelwater van toiletten terugbracht naar een liter per spoelbeurt en bovendien het GFT-afval na vermaling door het riool werd gespoeld. De wijk kreeg twee aparte rioleringen: een vacuumriool en een kleiner hoofdriool. De voordelen waren zowel voor de huishoudens, die minder water gebruikten, als ook voor de RWZI’s die meer biogas konden produceren en meer fosfaat terugwonnen. De bewoners van de wijk vonden het ook een voordeel dat ze hun GFT-afval via een vermaler in het riool konden storten. n UTILITIES 25 nr. 4 - mei 2014

25_S_Katern_water.indd 25

29-04-14 10:32

WaTEr De Goudse producent van specialistische half-

fabricaten Croda opende onlangs zijn ultramoderne membraanfiltratie-installatie. Het bedrijf hergebruikt zijn eigen afvalwater en werkt dat op tot proces-, ketelen koelwater. De Puurwaterfabriek zorgt daarmee voor aanzienlijk minder chemicaliëngebruik.

Tekst: David van Baarle Beeld: Croda

Croda opent ultramoderne membraanfiltratie-installatie De gebouwen rondom de fabriek van Croda dateren nog uit de tijd van de Goudse Kaarsenfabriek. Die kaarsen worden allang niet meer in Gouda, of zelfs in Nederland gemaakt, maar hebben plaatsgemaakt voor oleochemische halffabricaten. De fabriek heeft in zijn lange geschiedenis een aantal eigenaren gekend en is nu de grootste productiefaciliteit van het Britse Croda International, dat ooit begon met de productie van lanoline uit schapenwol. De fabriek in Gouda splitst vetten en oliën zoals raapolie in vetzuren en glycerine, zuivert en verestert de vetzuren vervolgens en produceert daarmee grondstoffen zoals oppervlakteactieve stoffen voor crèmes en lotions, voedingssupplementen en vetzuuramiden. Die laatste producten worden gebruikt in kunststoffen zoals schermen van mobiele telefoons. Voor dat proces van olie tot grondstof gebruikt men stoom om de processen te verwarmen, koelwater en ook in de processen zelf wordt water gebruikt. Tot voor kort pompte Croda daarvoor jaarlijks vijfhonderdduizend ton water op, maar daar komt binnenkort een einde aan.

Duurzaam Het proces op basis van natuurlijke oliën is al duurzaam op zichzelf, maar het bedrijf heeft zich ook ten doel gesteld de duurzaamste leverancier te worden in zijn klasse. Croda

staat momenteel op de 28e plaats in de Global 100 van meest duurzame bedrijven in de wereld en ook op de CDP climate leadership index scoort het bedrijf goed met een 41e plaats. Vandaar ook dat site engineering manager Danny Zwakhals de ruimte kreeg toen men op het idee kwam om het afvalwater dat na behandeling op de IJssel werd geloosd terug in het proces te brengen.

Zoals gezegd pompte het bedrijf tot voor kort grondwater op dat vervolgens werd gezuiverd tot demiwater.

De warmte in het proceswater werd aan het einde van de rit teruggewonnen terwijl het water werd ontdaan van met name vetzuren en esters.

Het bedrijf beschikt daarvoor al sinds de jaren zeventig over twee aerobe waterzuiveringsinstallaties. Die laatste twee kregen het afvalwater voldoende schoon om het verantwoord te kunnen lozen. ‘We zorgen er in ieder geval voor dat het water dezelfde kwaliteit had als het water waarop we loosden’, zegt Zwakhals, ‘Maar Croda dacht echter dat het nog duurzamer was om dat water weer terug in het proces te brengen.’

Minder chemicaliën Waterspecialist Logisticon bouwde op het terrein van Croda een installatie die ultrafiltratie (UF) en omgekeerde osmose (RO) combineert om het afvalwater tot demiwater op te

schonen. Omdat het bedrijf echter zeker wilde zijn dat de installatie ook daadwerkelijk zou doen wat het moest doen, bouwde men eerst een testopstelling waarmee negen maanden lang werd getest en configuraties werden aangepast. Business development manager Pieter van Staveren van Logisticon: ‘Gedurende de testen kwamen we erachter dat de minimale hoeveelheden vetzuren en esters in het effluentwater de membranen te veel vervuilden. Opdracht was om het aantal gebruikte chemicaliën zoveel mogelijk terug te dringen en dat zou lastig worden in de configuratie die er eerst stond. Uiteindelijk hebben we een nieuwe reinigingsmethode ontwikkeld die de genoemde contaminaties verwijdert en zo de membranen langer hun werk laat doen. Wat voorheen voornamelijk in het grondwater zat, was hardheid en zout. In het her te gebruiken afvalwater zit bijna geen hardheid meer. Met de nieuwe ultrafiltratiestap wordt met name zwevende stof uit het water gehaald terwijl de omgekeerde osmose het zout aanpakt. Door deze keuze is een serieuze reductie van het aantal chemicaliën bereikt’, zegt Van Staveren. ‘Waar voorheen rond de zevenhonderd ton natronloog en zoutzuur per jaar werd gebruikt voor demineralisatie, is dit nu teruggebracht naar jaarlijks zeventig ton. Dat is een besparing van

26 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

26_27_Q_Katern_water.indd 26

29-04-14 10:32

Producent van specialistische halffabricaten Croda opende onlangs zijn ultramoderne membraanfiltratie-installatie. Afvalwater dat voorheen na behandeling op de IJssel werd geloosd wordt nu terug in het proces gebracht.

negentig procent.’ Hetzelfde geldt voor het gebruik van kalk, dat nu helemaal niet meer nodig is. Zwakhals: ‘Jaarlijks ging er zo’n vierhonderd ton kalk in het water om het te ontharden. Dit was gebrande en gebluste kalk, dus door deze besparing neemt ook de CO2-footprint behoorlijk af. Door het sluiten van de kringloop vermijden we bovendien dat grondwater aan de bodem onttrokken wordt, maar ook wordt er jaarlijks duizend ton minder zout in de IJssel gestort. ’

Innovatief De zogenaamde ondergedompelde ultrafiltratiemembranen, die met onderdruk werken, moeten nog steeds worden gereinigd met chemicaliën, maar wel een stuk minder dan normaal. Logisticon ontwikkelde een systeem waardoor het gebruik van chemicaliën met ruim 85 procent vermindert ten opzichte van conventionele reinigingen. Van Staveren: ‘We gebruiken membranen van het merk Litree die zeer sterk zijn en daardoor zeer betrouwbaar.

En voor de omgekeerde osmose gebruiken we spiraalgewonden membranen die ook hun dienst bewezen hebben. Toch wilden we daarvan de werking zien over alle seizoenen. Niet dat het proces nu veel temperatuurschommelingen kent, maar gedurende het jaar zijn er wel schommelingen in de processen en het soort produc-

ten. Om er zeker van te zijn dat de installatie onder alle omstandigheden werkt, hebben we de tijd genomen om de parameters te verzamelen en de installatie in te regelen.’

Croda profiteerde van het feit dat ze al een gebouw had staan waarin de installaties konden worden opgesteld.

Logisticon heeft een eigen engineeringsafdeling en fabriek en kon de volledige installatie modulair bouwen op de eigen site om deze vervolgens bij Croda te installeren. Van Staveren: ‘We hebben nu een zeer robuuste opstelling van drie straten van UF en RO die gezamenlijk 150 procent van hun vermogen kunnen leveren. Dat betekent dat de installatie continu door kan draaien, ook tijdens de regeneratie en flushing-routines die automatisch per straat worden uitgevoerd. Het dagelijkse beheer en onderhoud van de installatie is dan ook minimaal. Wellicht zal het in het begin nog iets meer tijd kosten om alles goed onder de knie te krijgen, maar daarvoor leveren we ook nog extra services aan personeel van Croda, die we geleidelijk afbouwen.

Want uiteindelijk heb je er niet meer dan een half uur per dag werk aan, is mijn schatting.’

Groen De Puurwaterfabriek, zoals de installatie is genoemd, is onderdeel van een groter verduurzamingsplan dat Croda onder de naam Gouda

Goes Green is gestart. Zwakhals: ‘Momenteel is een van de aerobe waterzuiveringen uit bedrijf omdat we er fijnbellenbeluchtingsmembranen gaan installeren. Daarmee spaar je veel energie omdat de bellen kleiner zijn, beter aankomen bij de bacteriën en er minder lucht in het proces gepompt hoeft te worden.’

Zwakhals ziet dat een duurzame productie steeds belangrijker wordt voor bedrijven als Croda. ‘Onze klanten maken producten voor consumenten en die willen weten waar hun producten vandaan komen en wat de impact is op het milieu. En dus vragen ze om een life cycle analysis die we kunnen leveren. We zijn goed bezig, maar we willen blijven innoveren om de concurrentie voor te blijven.

De Puurwaterfabriek is weer eens een bewijs dat duurzaamheid niet per se duur hoeft te zijn: Zwakhals denkt de investering van twee miljoen euro in zeven à acht jaar terug te kunnen verdienen. ‘Bovendien ben je eventuele regelgeving voor’, zegt hij. ‘Nu mogen we nog gratis grondwater onttrekken, maar als dat belast wordt, kom je voor onverwachte kosten.

We hebben nu een duurzame oplossing die energiezuinig en duurzaam is.

Bovendien besparen we vierhonderd Olympische zwembaden aan water per jaar en krijgen er ook nog eens schoner water voor terug.’ n UTILITIES 27 nr. 4 - mei 2014

26_27_Q_Katern_water.indd 27

29-04-14 10:32

product & oplossing Tijdelijk data loggen

➧

De MSR255 is een autonome data logger voor vele parameters. Uitermate geschikt voor analyse van problemen waarbij voor een bepaalde periode data moet worden gelogd. De MSR 255 kan eenvoudig op een DIN-rail worden gemonteerd.

De gebruiker bepaalt de meettaken en daarmee de inrichting van de MSR255: keuze uit temperatuur, vochtigheid, luchtdruk en lichtsensoren (inwendig of uitwendig in het geval van een kabel) en een sensor voor versnelling in alle drie de coördinaatassen. De versnellingswaarden kunnen worden gemeten bij 3200 Hz en opgenomen door een digitaal filter met 50 Hz. Het is ook mogelijk de spanningssignalen van de vier kanalen of andere externe analoge sensoren op te nemen. De analoge ingangen zijn voorzien van een alarm uitgang, schakelende voeding en input voor het starten en stoppen van gegevensregistratie De robuste LCD datalogger heeft een opslagcapaciteit van meer dan 2.000.000 lezingen. Dankzij de krachtige lithium-polymeer batterij is de MSR255 ideaal voor langetermijnopnames. Het eenvoudig leesbare LCD-display met achtergrondverlichting heeft vier individueel configureerbare weergaven. Alle gegevens van de autonome universele logger kunnen snel via de USB-interface worden overgezet naar een pc of laptop. www.tservice.nl

Elektromagnetische debietmeter ➧

Magnetrol introduceert Polaris, een elektromagnetische debietmeter die in staat is vloeistoffen met een geleidbaarheid van slechts 5 µS/cm in gesloten buizen te meten. De debietmeter is nauwkeurig en herhaalbaar en is bruikbaar in een brede waaier van toepassingen op waterbasis en met bezinksel. Het scherm van de

meter is verlicht en ook draaibaar.

Met de meter is het mogelijk debiet te meten in beide richtingen evenals totale volumes. De sensor kan zowel geflensd zijn als van het wafer-type, en is beschikbaar met diverse standaard liners en elektrode materialen. water.magnetrol.com

Snelle apparatentester

➧

28 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

28_29_G_product oplossing.indd 28

Fluke introduceert draagbare apparatentesters waarmee meer tests per dag kunnen worden uitgevoerd zonder afbreuk te doen aan de meetresultaten. De Fluke 6500-2 kan de totale testtijd met bijna vijftig procent verkorten dankzij de mogelijkheid van testen met één druk op de knop, automatische tests en het snel opslaan en vervolgens snel overdragen van testresultaten via de nieuwe USB-datapoorten.

De lichtgewicht, robuuste Fluke 6200-2 en 6500-2 voeren alle tests uit die vereist zijn voor apparaten van klasse I en klasse II en ze voldoen aan de veiligheidsnorm EN61010-1. De Fluke 6500-2 beschikt over een geïntegreerd QWERTY-toetsenbord voor een snelle gegevensinvoer, een display met achtergrondverlichting, een geheugen voor een reservekopie van de gegevens en een extra USB-poort voor de overdracht van gegevens naar pc’s. Er zijn bovendien nieuwe testmogelijkheden: 250V-isolatie, door een aardlekschakelaar beveiligde apparaten en een optionele 110V-testfunctie voor het controleren van apparaten op bouwterreinen. www.have-digitap.nl

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.nl

29-04-14 10:32

PLC-platform

Vermogensregelaar Invensys Eurotherm lanceert de EFit SCR Vermogensregelaar. De EFit is gemakkelijk te installeren in bestaande systemen, en is zeer geschikt voor gebruik bij Ohmse en infrarood verwarmingselementen. De EFit Vermogensregelaar biedt stabiele, nauwkeurige regeling, zelfs in de meest veeleisende industriële toepassingen. Bij Ohmse verwarmingselementen kan, bij een schommeling van tien procent in de voedingsspanning, een variatie van twintig procent in het vermogen ontstaan, wat

resulteert in ongewenste temperatuurfluctuaties. EFit voorkomt deze problemen door een ingebouwde spanningsregeling die zorgt voor een stabiele en lineaire vermogensregeling met een afwijking kleiner dan ± twee procent van het maximale vermogen. Het resultaat is een betrouwbaar, herhaalbaar verwarmingsproces en eindproducten die voldoen aan de geldende richtlijnen binnen de Heat Treatment industrie. www.eurotherm.nl/en-us/products/ power-control/efit/

Safety isolators en splitters De lijn van safety isolators en splitters (SSX & SST) van Moore Industries is nu door Exida goedgekeurd voor gebruik in een veiligheidssysteem (SIS) tot SIL3 in de monitormodus, waar alleen het ingangssignaal onderdeel is van een safety loop. Het is het nieuwste product in de FS Functional Safety Serie welke de SIL3 goedkeuring ontvangt. De SSX & SST zijn ook goedgekeurd voor een “single use” toepassing in een SIS tot SIL2 net als de SRM (Single Relay Module) en de STA de (Safety Trip Alarm) van Moore Industries. www.miinet.com/safetyseries/

Ultrasonic Tank Sensor Duranmatic introduceert van HMS Netbiter een Ultrasonic Tank Sensor.

Deze Ultrasonic Tank Sensor is een eenvoudig te gebruiken oplossing voor het remote monitoren van het niveau van brandstoftanks, watertanks en olietanks. Het systeem geeft direct een alarmmelding wanneer het niveau in de tank te laag is of als de inhoud te snel daalt door

bijvoorbeeld lekkage of diefstal. De tank krijgt hiermee een ingebouwde diefstaldetectie. Het alarmsignaal kan via verschillende kanalen verstuurd worden zoals via de e-mail, RSS-feeds of sms. Al deze communicatie loopt via de Argos-website waarop het systeem dient te worden aangemeld. www.duranmatic.nl

Lastscheidingschakelaars De 3KD lastscheidingschakelaars van Siemens bieden een betrouwbare bescherming voor personen en staan garant voor een hoge systeembeschikbaarheid in gebouwen, infrastructuren en industriële installaties. Met deze lastscheidingschakelaars kan de installateur projecten efficiënter implementeren en dus concurrerender aanbieden.

De lastscheidingschakelaars hebben een compact design voor een optimale ruimtebenutting in de schakelinstallatie, besturingskast of energieverdeler. De modulaire opbouw maakt een eenvoudige en snelle aanbouw mogelijk van een extra pool als vierde schakelelement, dan wel een N- of N/PE-klem. De lastschakelaars zijn geschikt voor tal van toepassingen, dankzij verschillende bedieningsmechanismen: bediening aan de zijkant of aan de voorzijde; centraal of links van de lastscheidingschakelaar. De functie van het stuurcircuit kan men testen door middel van de testfunctie van de hulpcontacten. www.siemens.nl/energieverdeling

Voorheen waren voor een optimaal proces en het voldoen aan industriële vereisten aparte producten nodig voor temperatuurregeling, dataregistratie en visualisatie. Dit was kostbaar en inefficiënt. Invensys Eurotherm heeft deze producten gecombineerd in één geavanceerd PLC-platform. De E+PLC biedt operationele efficiëntie en maakt het gemakkelijk te voldoen aan industriële richtlijnen.

De zeer nauwkeurige regeling zorgt ervoor dat de gewenste temperatuur snel wordt bereikt en zonder deviatie gehandhaafd blijft. Dit voorkomt lange wachttijden en optimaliseert de capaciteit van een oven of thermische machine. Door snelle PID met overshoot eliminatie kan een extra batch per 24 uur gedraaid worden. Naast overshoot eliminatie bevat de E+PLC functies om demping van PID-sets te voorkomen. Hierdoor wordt de gewenste temperatuur snel bereikt, waarbij de setpoint toleranties niet worden overschreden. www.eurotherm.nl

Isolatieweerstandtester Euro-Index introduceert met de Megger MIT1525 een 15 kilovolt isolatieweerstandtester met een meetbereik tot 30 TΩ. Het instrument wordt gebruikt voor middenspanningtoepassingen en is geschikt voor gebruik bij grondkabels, transformatoren, elektromotoren, generatoren, relais en aanverwante applicaties Met testspanning van 1.000 tot 15 kilovolt biedt de Megger MIT1525 diverse diagnostische tests, waaronder Polarisatie Index (PI), Diëlektrische Absorptie Ratio (DAR), Diëlektrische Discharge (DD), Step Voltage (SV) en een doorslagtest. Het model bevat een Li-Ion accu met een lange gebruiksduur en een snelle laadtijd van 2,5 uur. De MIT1525 is compact en weegt slechts 6,5 kilogram. De behuizing bestaat uit een robuuste draagkoffer. www.euro-index.nl

UTILITIES 29 nr. 4 - mei 2014

28_29_G_product oplossing.indd 29

29-04-14 10:32

Energie De toepassing van diepe aardwarmte voor

verwarming wordt in Nederland nog niet veel toegepast. De eerste pioniers zijn vooral te vinden in de glastuinbouw. Jos Scheffers van kwekerij Zeurniet is zo’n ondernemer die als een van de eerste twee putten liet boren en een installatie liet aanleggen. Inmiddels voorziet hij acht bedrijven van duurzame warmte. Het onderhoud aan de installatie valt erg mee.

Tekst: David van Baarle Beeld: Green Well Westland

Diepe aardwarmte maakt glastuinbouw duurzaam Het klinkt best gek, maar Nederland kent heel wat hot spots. Neem een kaart van Nederland en de hete plekken zijn zo aan te wijzen, ondergronds dan. In het Waddengebied huist zelfs een vulkaan, dus aan warmte geen gebrek. Het is dan ook niet voor niets dat steeds meer industriële bedrijven, maar bijvoorbeeld ook woningbouwcorporaties de mogelijkheden onderzoeken voor het benutten van die ondergrondse warmte. Helaas voor hen zit de warmte wel op behoorlijke diepte. Waar de opslag van warmte en koude zich beperkt tot enkele honderden meters, is geothermie pas interessant bij een diepte rond de twee kilometer. Een boring is dan ook niet goedkoop en dan is de kans ook nog aanwezig dat een bron niet genoeg warmte oplevert om de investering terug te verdienen. Het voorbeeld van Green Well Westland laat echter zien dat het nemen van risico ook zeer lucratief en niet te vergeten duurzaam kan zijn.

Schoon De toepassing van geothermie is relatief jong in Nederland.

De eerste bronnen werden in 2007 aangeboord en inmiddels wordt een twintigtal bronnen geëxploiteerd voor stadsverwarming of de verwarming van kassen. Het principe van geothermie berust op het benutten van de 30 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

30_31_O_artikel.indd 30

warmte die in de diepere lagen van de aarde ligt opgeslagen. Hoewel de aanwezige warmte per gebied verschilt, is de algemene wetmatigheid dat de temperatuur per kilometer diepte met zo’n 31 graden Celsius toeneemt.

Om water van rond de zestig graden Celsius aan te boren, moet je al op zo’n twee kilometer diepte boren. De truc daarbij is om een watervoerende laag aan te boren, een pijp aan te leggen en het water op te pompen. De warmte van dat water wordt via een warmtewisselaar overgedragen op schoon leidingwater waarna het afgekoelde water weer de grond in wordt geïnjecteerd. Er zijn voor een warmtestation dus twee boringen nodig waarbij een behoorlijke boorinstallatie gebruikt wordt. Bovendien moeten er veel investeringen worden gedaan in leidingwerk, pompen, filters en procesapparatuur die alles regelt en beveiligt.

Kweker Jos Scheffers van Kwekerij Zeurniet schrok dan ook wel even toen hij een investering moest doen van meer dan twintig miljoen euro.

Gelukkig waren er wat ondersteuningsprogramma’s van het ministerie van Economische Zaken om de bank ervan te overtuigen dat de financiële risico’s beperkt waren. Er is stroom nodig voor het rondpompen van de warmte, maar de CO2-uitstoot is nihil. Omdat geothermie relatief

nieuw is, zijn de investeringskosten nog te hoog om zonder subsidie rendabel te zijn. Maar hoe meer ervaring wordt opgedaan met de nieuwe techniek en hoe groter de markt wordt, hoe lager de kosten worden.

‘De kans bestaat dat een boring niet op een waterdragende laag stuit of dat de temperatuur te laag is’, zegt Scheffers.

‘Bovendien is er in Nederland nog niet heel veel ervaring met het op grote diepte boren voor warmteprojecten.

Er wordt wel veel geboord, maar dan voornamelijk naar aardgas. Die boorinstallaties zijn overgedimensioneerd voor aardwarmte.’ Scheffers had echter het volle vertrouwen in het slagen van het project en ging bij buurbedrijven langs om te vragen of ze mee wilden doen met zijn project. De capaciteit van de warmteleiding die hij wilde aanleggen, overtrof namelijk de behoefte van zijn eigen bedrijf. Nadat hij vier medevennoten had gevonden, werd gezocht naar een partner om het project voor te bereiden, inclusief vergunningen, en uit te voeren. De potentie van de ondergrondse warmte was groot genoeg en men besloot dan ook op een diepte van drie kilometer te boren, waarmee in theorie water tot 87 graden Celsius kon worden opgepompt. Er moet voldoende afstand zitten tussen de put waar de warmte wordt onttrokken en waar het afgekoelde water weer wordt

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

29-04-14 10:31

Diepe aardwarmte wordt momenteel vooral toegepast in de glastuinbouw. De risico’s om hierin te investeren lijken groot, terwijl de terugverdientijd beperkt kan blijven tot zo’n tien jaar.

geïnjecteerd. In het geval van Greenwell is de afstand ruim anderhalve kilometer.

Bovengronds is de afstand tussen de putten overigens nauwelijks een paar meter, maar ondergronds lopen ze al snel uit elkaar.

Aardgas Het boren van warmteputten is de afgelopen jaren onder zwaarder toezicht komen te staan. Nadat bij een aantal boringen ook aardgas werd aangeboord, is Staatstoezicht op de Mijnen zich met het toezicht gaan bemoeien. Het gevolg daarvan is dat de boringen een stuk veiliger zijn geworden, maar het heeft tegelijkertijd wel de kosten verhoogd. Ook bij Greenwell komt er aardgas mee met het water, al is dat niet veel. Toch investeerde Scheffers in een ontgasser om het gas uit het water te onttrekken en in een gasdroger. ‘We stoken dat gas nu in een verwarmingsketel, vangen het CO2 af en transporteren dat naar de paprikakweker hiernaast.’

Staatstoezicht op de Mijnen houdt ook toezicht op de integriteit van de installaties. Hoewel niet altijd aardgas meekomt met het warme water, vallen de putten standaard wel onder een streng explosieveilig regime. Dat betekent bij-

voorbeeld dat bij de put zelf geen apparatuur mag worden geïnstalleerd die vonken zou kunnen veroorzaken. Ook de integriteit van de pijpleidingen wordt goed in de gaten gehouden. Het water dat wordt opgepompt is zeer zout en dat heeft uiteraard zijn uitwerking op de stalen leidingen.

Scheffers heeft meer slapeloze nachten gehad van de aanleg van de geothermie-installatie dan van het dagelijkse beheer en onderhoud. Het water wordt door twee grote pompen opgepompt waar het eerst nog wordt gefilterd voordat het langs de warmtewisselaar gaat. ‘In het water zit met name veel ijzer en we moeten de filterdoeken dan ook wel twee keer per week vervangen. Hoewel het voor de installatie niet per se nodig is om te filteren, neem ik het zekere voor het onzekere. We injecteren nu schoner water dan we onttrekken, waardoor de kans op verstoppingen in ieder geval niet toeneemt.’ Vervolgens gaat het hete water door twee kilometer aan leidingwerk door de verschillende kassen heen.

Inmiddels heeft Scheffers nog eens drie klanten gevonden die gebruikmaken van de Green Well-installatie.

Daarmee verwarmt de bron zo’n

dertig hectare aan glastuinbouwbedrijven. ‘De terugverdientijd werd toen ik met het project startte geschat op vijftien jaar, maar ik denk al met tien jaar break-even te draaien. Daarna gaat de installatie echt geld verdienen.’ De milieuvoordelen, waar het uiteindelijk ook om te doen was, zijn ook behoorlijk. Het thermisch vermogen van de installatie is ongeveer tien megawatt.

Per uur wordt zo’n 180 kuub water met een temperatuur van gemiddeld 85 graden Celsius door de acht bedrijven heen gepompt. Daarmee besparen de bedrijven zo’n acht miljoen kuub aardgas per jaar, wat gelijkstaat aan een CO2-besparing van 14.400 ton.

Scheffers: ‘De levensduur van een put wordt geschat op minstens dertig jaar. Daarna bestaat er een kans dat het koudere water dat terug wordt gepompt het warme water bereikt. Ik verwacht echter de komende zestig jaar nog wel gebruik te kunnen maken van de bron. Ik denk dan ook dat dit een duurzame trend is die de glastuinbouw kan helpen voortbestaan. De fossiele brandstoffen raken nu eenmaal een keer op en gas wordt in ieder geval niet veel goedkoper. Bovendien dragen wij hiermee ons steentje bij aan een duurzamere samenleving.’ ■ UTILITIES 31 nr. 4 - mei 2014

30_31_O_artikel.indd 31

29-04-14 10:31

Energie De kwaliteit van het interne elektriciteitsnetwerk

van bedrijven is niet altijd optimaal. Nieuwe elektronische apparatuur of onschuldige veranderingen kunnen voor verstoringen, overbelaste transformatoren en energieverliezen zorgen. Een groep van zes bedrijven in de rubberen kunststofindustrie monitorde de interne power quality en kreeg inzicht hoe ze de kwaliteit kunnen verbeteren om uitval te voorkomen. Met als bijkomstig voordeel: een mogelijke energiebesparing van zo’n vier procent.

Tekst: Steven van Dort, in opdracht van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Beeld: Recticel

‘Bedrijven niet bewust van hun interne power quality’ Ongeveer driekwart van de Nederlandse industriële bedrijven kampt in meer of mindere mate met elektriciteitsverspilling en/of uitval van machines door een niet optimaal intern elektriciteitsnetwerk. Vaak omdat bepaalde apparaten of elektro­ motoren interfereren met het elektri­ citeitsnetwerk. Een bedrijf betaalt dan wel voor de geleverde elektriciteit, maar de kwaliteit wordt minder. Jan Maassen, adviseur van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RvO. nl, voorheen Agentschap NL): ‘Om het bewustzijn onder bedrijven op dit gebied te vergroten is RvO.nl samen met adviesbureau Energy Experts International (EEI) een project gestart om deze problematiek in Nederland op de kaart te zetten. Bedrijven zien power quality op dit moment niet als probleem, simpelweg omdat het pro­ bleem niet zichtbaar is. Dat zouden ze wel moeten doen. Een check op de power quality levert naast minder uitval al snel een energiebesparing op van ruim vier procent.’

Zelf monitoren Onderzoeks­ instituten als DNV­KEMA, leveran­ ciers Socomec en Optivolt Systems en deelnemers Stramit, Synprodo, Profextru, Wavin Nederland, Recticel en Flexoplast gingen in twee bijeen­ komsten met elkaar in op de kwa­ 32 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

32_33_M_artikel.indd 32

liteit van elektrische energie, welke problemen kunnen ontstaan en hoe deze veroorzaakt worden. Denk aan langzame en snelle spanningsvariaties, spanningsasymmetrie, spanningsdips, problemen met harmonische span­ ningen, frequentie, tijdelijke over­ spanning, transiënte overspanning en korte en langdurige onderbrekingen.

Vervolgens werd de deelnemende bedrijven gevraagd om voor aanvang van de tweede sessie te monitoren welke mogelijke problemen ze in hun eigen productieproces constateerden.

Ze doorliepen de volgende stappen: inventarisatie van de elektrische infra­ structuur, analyse van energieverbruik en energieverliezen en het uitwerken van mogelijke oplossingsmogelijkhe­ den bij energieverlies. In een later stadium zouden de deelnemers dan eventuele oplossingen kunnen kiezen en realiseren en vervolgens de resul­ taten kunnen meten.

Meetgegevens Jos Lenselink, senior consultant bij EEI: ‘Vier deel­ nemende bedrijven hebben zo goed mogelijk geprobeerd de stappen te doorlopen. Wavin Nederland heeft een externe partij laten kijken en meten en Stramit heeft zelfs meetap­ paratuur aangeschaft. Het zelf in kaart brengen van de elektrische infrastruc­ tuur, problemen ermee en het vervol­

gens formuleren van oplossingen blijkt echter lastig voor een bedrijf. Zelfs als het lukt om het een en ander zelf te meten, blijkt interpretatie van de meetgegevens in de praktijk niet een­ voudig. Want wat zie je nu eigenlijk?

Wat haal je uit de grafieken? En wat is er anders dan anders? Voor het in kaart brengen van problemen en het uitwerken van oplossingsmogelijkhe­ den blijkt een onafhankelijk onder­ zoeksbureau of inzet van een leve­ rancier van power quality­apparatuur geen overbodige luxe. Het mooie is dat je je als bedrijf vaak kosteloos door hen kunt laten informeren, ze werken veelal op basis van no cure, no pay. Overigens duren deze metingen vaak wel vier tot vijf dagen. Het vergt dus ook de nodige tijd van een bedrijf zelf. In het rapport waar een bureau vervolgens mee komt, staan eventuele problemen plus oplossingen keurig vermeld, inclusief kosten, baten en terugverdientijd.’

Blindstroom Ook deelnemer Recticel heeft na de eerste sessie zelf beperkt metingen uitgevoerd en geïnterpreteerd. Optivolt, een van de aanwezige leveranciers, heeft vervolgens aangeboden de metingen breder te trekken en deze voor het gehele productieproces en zaken eromheen uit te voeren. Uit het rap­

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

29-04-14 10:31

port van Optivolt blijkt dat er al veel goed gaat. Lenselink: ‘Er is bijvoor­ beeld geen sprake van harmonische vervorming en geen spanningsasym­ metrie. Wel konden er op het gebied van blindvermogen (cos phi, red.) verbeteringen worden doorgevoerd.

Er was bijvoorbeeld blindstroom op een van de motoren geconstateerd.

Aangeraden werd om decentrale blindstroomcompensatie toe te pas­ sen (besparing 4,2 procent, terugver­ dientijd ruim drie jaar, red.). Ook het spanningsniveau was met 235 Volt aan de hoge kant. Dit kan problemen met de verlichting veroorzaken. Suggestie van Optivolt was om de spanning voor de verlichting afzonderlijk te verlagen.’

Fred Kroes, elektrotechnisch engi­ neer van Recticel: ‘Optivolt heeft de metingen keurig uitgevoerd en een heel duidelijk rapport geschreven.

Maar wat betreft verbetersuggesties houden we qua uitvoering nog een slag om de arm. We hebben zelf al een traject op het programma staan om de verlichting aan te passen: de oude TL­verlichting wordt vervangen door energiezuinige verlichting. Het geconstateerde probleem met blind­ stroom heeft bij ons minder prioriteit en schuiven we naar de toekomst.

Het is toch weer een investering en het grote verschil met bijvoorbeeld investering in lampen is dat iedereen daar direct wat van merkt. Mensen werken prettiger met de juiste ver­ lichting en het levert ook nog eens energiebesparing op.’

Creëren van bewustzijn Kroes: ‘Hoewel wij dus niet direct met de uitkomsten van het rapport aan de slag gaan, denk ik wel dat

Na analyse bij producent van isolatiemateriaal Recticel werd aangeraden om decentrale blindstroomcompensatie toe te passen.

dergelijke metingen heel goed zijn. Je creëert toch bewustzijn onder bedrij­ ven dat energiebesparing verder gaat dan alleen het aanschaffen en inzetten van energiezuinige apparatuur. Sterker nog: de aanschaf van apparatuur die het interne elektriciteitsnetwerk beïn­ vloedt, kan zelfs averechts werken.

Je energierekening zou lager moeten uitvallen, maar dat gebeurt niet altijd.

Zeker als je last hebt van onverklaar­ bare uitval van apparatuur.’

Maassen: ‘Een bedrijf zou bij een verandering van de configuratie van het elektriciteitsnet, de aanschaf van nieuwe apparatuur of andere uitbrei­ dingen eigenlijk altijd aandacht moe­ ten besteden aan de power quality.’

Lenselink voegt toe: ‘Dus voordat een probleem zich kan voordoen. Als je als bedrijf een nieuwe machine of nieuwe elektronica aanschaft, moet je op dat moment checken of er geen

DUUrZaaM onDErnEMEn Duurzaamheid biedt ondernemend Nederland kansen om te innoveren en nieuwe markten aan te boren. Met als resultaat economische groei, winst voor het milieu én een groen imago. Heeft u ook duurzame ambities? De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland spreekt en ondersteunt dagelijks honderden ondernemers. De rijksdienst stimuleert innovatie en duurzaam ondernemen. Biedt financiering, kennis en partners.

En attendeert beleidsmakers op belemmerende wetten en regels. Zodat ondernemers kunnen ondernemen. www.rvo.nl/duurzaamondernemen

elektronica inzit die andere machines verstoort en hoe je verstoringen kunt vermijden. Dit doet de leverancier van de nieuwe machine vaak koste­ loos. Ter illustratie: de vijfde harmoni­ sche, een veel voorkomend probleem, wordt vooral veroorzaakt door elek­ tronica in frequentieregelingen, gelijk­ richters en soft starters, et cetera.

De leverancier zal dan bijvoorbeeld op dat moment harmonische filters kunnen toepassen. Overigens bete­ kent het ook dat de afdeling Inkoop goed moet samenwerken of goed moet worden geïnstrueerd door de technische afdelingen die de appara­ tuur gaan gebruiken en er meer ver­ stand van hebben.’

Toekomst Een puntje van aan­ dacht voor bedrijven is dat er in de toekomst steeds betere meetappa­ ratuur zal komen. Energiebedrijven moeten nu soms relatief hard wer­ ken om elektriciteit op de plek van bestemming (het bedrijf) te krijgen met de goede kwaliteit. De bron van de problemen met power quality ligt soms bij het energiebedrijf, maar veel vaker bij het bedrijf zelf. Het zou kun­ nen dat de energiebedrijven de extra kosten hiervoor in de toekomst gaan doorbelasten aan het bedrijf. Reden om nu al aan de slag te gaan met het verbeteren van de power quality! ■ UTILITIES 33 nr. 4 - mei 2014

32_33_M_artikel.indd 33

29-04-14 10:31

Datum: 05|06|14 • Locatie: RDM Campus, Rotterdam

Hét evenement voor de industrie in de Rijn/Schelde-delta

WINNENDE KETENS Ketenefficiëntie is de sterke troef van de Europese industrie. Hoe kan zij deze kaart optimaal uitspelen als antwoord op de schaliegasrevolutie in Amerika en de investeringen die daar naartoe gaan? Het Petrochem Platform brengt tijdens Deltavisie 2014 in kaart wat de winnende productieketens zijn in de Rijnmond en andere havengebieden. Hoe blijven zij overeind in het internationale geweld, en wat kunnen anderen daarvan leren?

En hoe kunnen industriële ketens duurzame alternatieven aanbieden en zo nieuwe markten creëren?

Toonaangevende bedrijven als Ikea, BMW,

tum

Reser veer de da

Coca Cola en Unilever zijn daar al mee bezig. Maar kijkt de industrie voldoende naar de duurzaamheid van haar toeleveranciers?

Deltavisie is het jaarlijkse evenement van het Petrochem Platform voor de industrie in Nederland en België.

Reserveer 5 juni 2014 alvast in uw agenda voor Deltavisie. Automatisch op de hoogte blijven?

Stuur dan een e-mail naar info@industrielinqs.nl of schrijf u in voor de nieuwsbrief van Petrochem via www.petrochem.nl

Meer Informatie Congresinformatie: Hilde Westerink • hilde@industrielinqs.nl • 020 - 31 22 791 Partnerinformatie: Anouk Bouwmeester • anouk@industrielinqs.nl • 020 - 31 22 797

Deltavisie2014 is een samenwerkingsverband van:

Mediapartners:

Partners Petrochem Platform:

www.deltavisie2014.nl 01_A4_Deltavisie.indd 2

29-04-14 10:25

Column

Aldel-kabel naar Duitsland antwoord op Europees energiebeleid?

Recent heeft een consortium van drie partijen ten behoeve van een mogelijke doorstart van Aldel een MOU ondertekend voor een haalbaarheidsonderzoek van een directe kabelverbinding tussen Aldel en het Duitse elektriciteitsnet. De intentie lijkt te zijn prijsverschillen ten gunste van reguleringsverschillen tussen Nederland en Duitsland te “vereffenen” door te investeren in een extra hoogspanningsverbinding. De wereld lijkt hiermede op zijn kop gezet te worden. Wordt het weer ieder voor zich en wordt de geliberaliseerde Europese energiemarkt failliet verklaard? Of zie ik iets helemaal over het hoofd?

Eerst voor alle duidelijkheid, het is volstrekt begrijpelijk dat bedrijven voor hun bestaan vechten en dat daarbij alle mogelijkheden worden aangegrepen. Ik ga dan ook geen oordeel geven over deze plannen. Daarvoor is er ook te weinig informatie beschikbaar. Het Aldel-plan illustreert hoe noodzakelijk het is dat Nederland en de EU fundamentele keuzes gaan maken. Dit betreft vooral: 1) Is een volledig geliberaliseerde Europese energiemarkt mogelijk en zo ja willen betrokken landen die op korte termijn realiseren?

2) Blijft het behouden van veel energie-intensieve industrie, zeker voor Nederland, een prioriteit?

3) Hoe past dit bij echt milieubeleid?

In deze column moet ik mij beperken tot enkele kritische vragen/opmerkingen.

1) Voorstanders van de geliberaliseerde EU-energiemarkt stellen dat de liberalisatie is geslaagd omdat de marktprijzen, zeker in Noordwest-Europa, dicht bij elkaar liggen. De werkelijke kosten voor de afnemers worden echter (groten)deels bepaald door netkosten, (energie) belastingen, verduurzamingskosten, subsidies, specifieke regelingen et cetera. Harmonisatie van dit soort zaken lijkt verder weg dan ooit. Bovendien is de dispatch van de elektriciteitsvoorziening vooral gebaseerd op de variabele kosten van productie-eenheden en de marktpositie van betrokken partijen. Energie besparen en verduurzamen spelen daarbij door het slecht functioneren van het CO2-emissiehandelssysteem nauwelijks een rol.

Ook zijn de verschillende aanbodopties voor elektriciteit qua (milieu)kosten en beschikbaarheid onvergelijkbaar. Dit in combinatie met de actuele overcapaciteit en

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

35_T_column.indd 35

de lage (bruin)koolprijzen brengt het hele systeem in problemen. Vooral het vanuit energiebesparing zeer efficiënte WKK en slimme lokale integrale energie-opties worden hiervan de dupe.

2) Aldel is gevestigd in een gebied met een enorme concentratie aan (stilstaande) elektriciteitsproductie en hoogspanningslijnencapaciteit. Wat is dan de logica voor nog verdere uitbreiding van de hoogspanningslijnencapaciteit en wie beoordeelt de totale maatschappelijke kosten/opbrengsten? Welke rol speelt TenneT daarbij als eigenaar en bedrijfsvoerder van de bestaande hoogspanningsnetten? Is er geen “administratieve” oplossing mogelijk? Bovendien is de Nederlandse regulering vooral de laatste jaren gericht op het voorkomen van ontheffingsvergunningen voor lokale deelnetten.

3) Het is geen nieuw verhaal. In de meer dan veertig jaar dat ik werkzaam ben in de energiewereld zijn er steeds signalen geweest dat energie in Nederland te duur is voor de energie-intensieve industrie. Nederland is daarbij regelmatig creatief geweest met bijvoorbeeld Potjesgas, Zakelijk Beleid en specifieke centrales voor specifieke grote afnemers. De energie-intensieve industrie was één van de grootste voorstanders van een geliberaliseerde Europese energiemarkt maar lijkt nu weer te verlangen naar het verleden waarbij je in Den Haag iets kon regelen. Anderzijds is het wel een feit dat dit soort bedrijven zeer gevoelig is voor internationale concurrentie in een wereld waar eigen landsbelang vaak de eerste prioriteit is. Het milieu is daarbij helaas vaak nog een ondergeschoven sluitpost. Enkele Nederlandse energie-intensieve bedrijven zijn reeds omgevallen en enkele andere bedrijven lijken concrete plannen voor verplaatsing van capaciteit te hebben. Er is dus wel echt iets aan de hand.

Globalisering is prima mits de randvoorwaarden voor de 3 P’s (People, Profit, Planet) overal gelijk zijn. Hieraan ontbreekt het vaak. Dit is ook het probleem van de Europese energiemarkt. Ik wens de betrokken partijen wijsheid en sterkte.

Teus van Eck Adviseur Energie en Milieu UTILITIES 35 nr. 4 - mei 2014

29-04-14 10:31

MARKET REVIEW ENERGIE

GAS

Diensten

PRODuCten

Jotem Waterbehandeling b.v.

Dalkia BV Postbus 2010 3430 CB nieuwegein tel: +31 (0) 30 - 60 96 111 Fax: +31 (0) 30 - 60 96 198 email: info@dalkia.nl Website: www.dalkia.nl

WATER

Diensten

DHV B.V. Laan 1914 nr. 35 3818 eX AMeRsFOORt Postbus 1132 3800 BC AMeRsFOORt tel: +31 (0)33 - 468 22 11 Fax: +31 (0)33 - 468 28 01 e-mail: info.industrie@dhv.com Website: www.dhv.nl

WATER

PRODuCten

Parelstraat 24 7554 tM HenGeLO tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Postbus 540 4900 AM OOsteRHOut nB tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 e-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

Siemens Nederland N.V. Beatrixlaan 800 Postbus 16068 2500 BB Den HAAG tel: +32 (0)70 - 333 32 52 e-mail: industrysolutions.nl@siemens.com Website: www.siemens.nl/water

Diensten

BERMAD Holland

Esders BV Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

STAR Groningen Helperpark 282e 9723 ZA GROninGen tel: +31(0)50 - 501 44 01 e-mail: groningen@starpowerpeople.com

STAR België Rijnkaai 37 B - 2000 AntWeRPen, BeLGiË tel: +32 (0)32 - 26 25 95 e-mail: antwerpen@starpowerpeople.com

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van UTILITIES, neemt u dan contact op met Jetvertising: Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000

sir Winston Churchilllaan 273 2288 eA RiJsWiJK Postbus 70 2280 AB RiJsWiJK tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

Noxon Stainless B.V. Vossenbeemd 51 5705 CL HeLMOnD Postbus 6096 5700 et HeLMOnD tel: +31 (0)492 - 58 21 11 Fax: +31 (0)492 - 53 89 70 e-mail: info@noxon.nl Website: www.noxon.nl

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

OVERIG

Diensten

Versteden Leidingsystemen B.V. Kooiweg 24 4631 sZ HOOGeRHeiDe Postbus 39 4630 AA HOOGeRHeiDe tel: +31 (0)164 - 61 46 50 Fax: +31 (0)164 - 61 21 77 e-mail: info@versteden.com Website: www.versteden.com

STAR Oil Gas Power Middenweg 6 (haven 397) 4782 PM MOeRDiJK tel: +31 (0)168 - 38 50 38 Fax: +31 (0)168 - 38 50 37 e-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

Kiwa Nederland B.V.

Brancheverenigingen

Lubron Waterbehandeling BV

GAS

Postbus 5130 3295 ZG ‘s-GRAVenDeeL tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 e-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

Esders BV

Inspectie en Keuringen

DDM Demontage B.V. industriële verhuizingen Demontage – sloopwerken transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM De MeeRn tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

Advertentie-index UTILITIES Abonnees................................................................................... 24 BIM Media.................................................................................. 10 Deltavisie congres 2014 ............................................................. 34 Duurzaam geproduceerd ........................................................... 18 Eco Ketelservice Verhuur ........................................................... 16 Esders ........................................................................................ 16 Evides ..........................................................................................2 Imbema Denso ........................................................................... 18 Logisticon Water Treatment........................................................ 39 Market review ............................................................................ 36 MODELEC Data-Industrie .......................................................... 40 Platformpagina ............................................................................4 VNU Exhibitions Europe ............................................................ 24

36 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

36_index_marketreview.indd 36

29-04-14 10:20

agenda Smart City Event 13 en 14 mei Amsterdam Arena, Amsterdam www.smartcityevent.com

Het Smart City Event vindt in 2014 voor het vierde jaar plaats. Een grootschalige internationale conferentie waar steden, netbeheerders, energiebedrijven, industriële organisaties, technologische partijen en kennisinstituten samenkomen om kennis te delen over het realiseren van Smart City-projecten. Vorig jaar bezochten Smart City professionals uit 28 verschillende landen het event.

Nationaal Windenergie Congres 15 en 16 mei Congrescentrum NBC, Nieuwegein www.euroforum.nl/energie/ nationaal-windenergie-congres/

Hoe gaan we de prestatienormen van 6.000 MW voor wind op land in 2020 realiseren? En waar is ruimte om de 4.500 MW op zee te realiseren? Dat zijn de centrale vragen die op 15 en 16 mei centraal staan tijdens het Nationaal Windenergie Congres. Windenergie heeft een hoge prioriteit vanuit het rijk en is één van de belangrijke pijlers in het realiseren van de duurzaamheiddoelstelling van zestien procent in 2020. De provinciebesturen en ministeries zijn overeengekomen om in 2020 6.000 MW windenergie te realiseren, waarmee vier miljoen huishoudens kunnen worden voorzien van elektriciteit.

Shell Eco-marathon 15 t/m 18 mei Ahoy, Rotterdam www.shell.nl

Zin in een onvergetelijke dag waar je ook nog iets van leert? Kom dan op 15 t/m 18 mei naar Rotterdam en beleef Shell Energy Lab en Shell Eco-marathon. Welke student rijdt meer dan 2800 kilometer op 1 liter benzine? En wie bouwt de beste auto voor de toekomst? Ontdek het tijdens de 30e Shell Eco-marathon. Honderden scholieren en studenten ontwierpen en bouwden superslimme wagens en zijn nu klaar voor de strijd op het Rotterdamse straatcircuit. Wie het zuinigst rijdt, wint!

Deltavisie 2014 5juni RDM Campus, Rotterdam www.deltavisie2014.nl

Ketenefficiëntie is de sterke troef van de Europese industrie. Hoe kan zij deze kaart optimaal uitspelen als antwoord op de schaliegasrevolutie in Amerika en de investeringen die daar naartoe gaan? Petrochem Platform brengt tijdens Deltavisie 2014 in kaart wat de winnende productieketens zijn in de Rijnmond en andere havengebieden. Hoe blijven zij overeind in het internationale geweld, en wat kunnen anderen daarvan leren? En hoe kunnen industriële ketens duurzame alternatieven aanbieden en zo nieuwe markten creëren? Toonaangevende bedrijven als Ikea, BMW, Coca Cola en Unilever zijn daar al mee bezig. Maar kijkt de industrie voldoende naar de duurzaamheid van haar toeleveranciers?

WaterCampus Business Café 18 juni Water Alliance, Leeuwarden www.wateralliance.nl

Op woensdag 18 juni staat het Watercampus Business Café in het teken van zaken doen op het Noord-Amerikaanse continent. De Water Alliance draagt zorg voor een sterk inhoudelijk programma met onder andere sprekers over Canada en uit de USA. Zoals gebruikelijk volgt aansluitend een informele netwerkborrel, waaraan we ditmaal een spetterend verrassingselement toevoegen. Aanmelden kan al via een mail naar: events@wateralliance.nl.

Petrochem Onsite 18se ptember Locatie n.t.b. www. industrielinqs.nl/ petrochemonsite

Met Petrochem On Site biedt het Petrochem Platform bijeenkomsten voor beslissers en geïnteresseerden uit de petrochemie en aanverwante sectoren. Petrochem On Site bestaat uit lezingen over actuele onderwerpen door kopstukken uit de sector, en een rondleiding over de locatie. De bijeenkomst vindt altijd plaats op een inspirerende locatie, zoals een fabrieksterrein of innovatieve omgeving.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, postbus 12936, 1100 AX Amsterdam of redactie@utilities.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

37_K_agenda.indd 37

UTILITIES 37 nr. 4 - mei 2014

29-04-14 10:31

I N

H E T VO LG E N DE

U T I L I T I E S

N UMMER

N UM M ER

5 V ER S C HI JNT WEEK

2 3

Thema: Gas - IndustriĂŤle gassen, kennis en innovatie

Methaanemissies erger dan kolencentrales

Eerste fase gasopslag Bergermeer afgerond

Een recent onderzoek van een Amerikaanse wetenschapper laat zien dat gas niet altijd de schoonste fossiele brandstof is. Met name in landen als Rusland, maar ook in de Verenigde Staten zelf, ontsnapt er nog wel eens aardgas bij de winning. Omdat methaan een veel erger broeikasgas is dan CO2 kan dit een bedreiging voor het milieu vormen.

Wellicht zit de oplossing in certificering van schone winning.

Gasopslag Bergermeer is sinds kort operationeel.

Compressoren injecteren gas in vijf putten die zijn geboord in het eerder leeggeproduceerde Bergermeer-veld.

Hiermee is de eerste fase van het project veilig, op tijd en binnen budget afgerond. Een overzicht van het project, de gevolgen ervan voor de Nederlandse gasrotonde en de plannen van Taqa voor de toekomst.

Power-to-Gas in Delfzijl In Delfzijl wordt binnen twee jaar de eerste grootschalige, volledig geĂŻntegreerde Power-to-Gas-installatie ter wereld gebouwd. Het is de bedoeling om een installatie te bouwen van twaalf megawatt die waterstof en syngas gaat produceren voor de chemische industrie.

THEMa'S 2014 Utilities 6

Energie: Enlightenmentz en efficiency

Utilities 7

Water: Ketensamenwerking

Utilities 8

Gas: Nieuw gas

38 UTILITIES nr. 4 - mei 2014

38_I_volgende_nummer.indd 38

29-04-14 14:53

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING!

Demiwater

Afvalwater

25 JAAR

Koelwater

Olie/Water separatie

Condensaat polishing

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert u: Klant specifieke installaties Ontwerpen in 3D Procesontwerp, Werktuigbouw/Elektrotechniek en Constructie in één hand Optie huur installaties mogelijk Bel of mail gerust en maak gebruik van onze expertise in water.

logisticon adv A4_v1.indd 1 39_logisticoon.indd 1

Logisticon Water Treatment b.v.

Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers, Nederland Telefoon: +31 (0) 184 - 60 82 60 Website: www.logisticon.com

25 JAAR

22-04-14 10:19 13:28 29-04-14

... vooruitstrevend in breedband Routers De robuuste industriële mobiele breedband router garandeerd veilige connectiviteit (Dual SIM-kaart) naar remote Ethernet en RS-232 apparatuur via mobiele netwerken. GSM/GPRS/3G/UMTS/HSDPA en HSUPA ondersteuning. Download capaciteit 14,4 Mbit/s en upload 5,7 Mbit/s. De router beschikt over een ingebouwde 2-poorts switch en één seriële poort.

MRD-350: safe, flexible en high speed.

Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

adv_WmoA4_bbrout.indd 1 40_modelec.indd 1

11-01-13 13:57 29-04-14 10:19