Uti 05 lr

UTILITIES NUMMER 05 - juni 2014 • VIJFTIENDE JAARGANG

LOSSE VERKOOPPRIJS d 18,50

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Ed Nijpels: ‘Energieakkoord moet verankerd in Nederlandse samenleving’ Nuon bouwt enorme opslagtank voor stadswarmte Methaanemissies potentieel grotere klimaatdreiging dan kooldioxide www.utilities.nl

01_A_Cover.indd 1

ts

anufac

27-05-14 10:35

YOU WANT TO BE READY FOR A REALLY HOT SUMMER REAL ENERGY COMES FROM ENERGYST

Er komt een hete zomer aan. Volgens sommige weerkundigen zullen dit jaar alle records gebroken gaan worden. U wilt ook records breken: productierecords! En dat gaat lukken. Zeker als Energyst alle energie steekt in het realiseren van een uitbreiding of backup voor uw zomerkoeling, stroomvoorziening of verwarming. Met de generatoren, chillers en boilers van Energyst Rental Solutions blijft u in alle omstandigheden operationeel.

Bij gepland onderhoud ĂŠn tijdens calamiteiten. Wij verhuren niet alleen, maar denken ook graag met u mee over de beste oplossing.

ONTDEK DE MOGELIJKHEDEN OP WWW.ENERGYST.NL OF NEEM CONTACT OP MET ALETTE ROZENBROEK. BEL 0497 - 532 500, OF MAIL NAAR: ALETTE.ROZENBROEK@ENERGYST.COM.

02_energyst.indd 1

27-05-14 10:23

i n h o u d

V E R D E R

Interview

Methaanemissie meer klimaatdreiging dan kooldioxide?

16

Al sinds jaar en dag wordt in Nederland aardgas gezien als transitiebrandstof naar een meer duurzame samenleving. Maar zodra aardgas van buiten de EU komt, verandert die situatie ingrijpend.

Gascrisis legt nood aan Europees energiebeleid bloot 22

De laatste vijftien jaar heeft Rusland laten zien dat ze gasexport als machtspolitiek instrument wil en zal gebruiken. Nederland en de Europese Unie hebben hier tot nog toe geen effectief antwoord op.

Belgische raffinaderij IBR rondt investeringstraject af 25

De Independent Belgian Refinery, goed voor ruim honderdduizend verwerkte vaten aardolie per dag, stapt helemaal over op gas voor zijn stoomproductie.

Nuon bouwt enorme opslagtank voor stadswarmte 34

Nuon bouwt een reuzenthermosfles. De tank is een enorme buffer voor de opslag van heet water, bestemd voor gebruikers van stadswarmte. Hiermee kan het energiebedrijf beter inspelen op de grillen van de energiemarkt.

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Infostroom Trending news Wervelingen Technologie Product en oplossing Agenda In het volgende nummer

5 6 8 21 26 31 37 38

10

Het SER Energieakkoord is een feit. Nu komt het aan op de implementatie. Die wordt niet gemakkelijk, aangezien er vele belangen mee gemoeid zijn. Een commissie onder leiding van Ed Nijpels is in gesprek met alle partijen en probeert hiermee zo snel mogelijk de tien pijlers onder het akkoord op te zetten. ‘Hoewel bij veel pijlers nog wel wat hobbels zijn te nemen, zit de vaart er wel in’, zegt Nijpels. Lukt het Nederland om de achterstand op gebied van duurzame energieopwekking in te lopen?

Thema: Gas

15

Methaanemissies die vrijkomen bij gaswinning blijken potentieel een grotere klimaatdreiging dan kooldioxide te zijn. Maakt dit aardgas nog minder geschikt als transitiebrandstof? De Independent Belgian Refinery is volledig overgestapt van aardolie naar gas voor zijn stoomproductie en hoe moet de EU omgaan met de gascrisis?

Energiebesparing zonder zorgen

28

Energy Service Companies (ESCo’s) garanderen een energiebesparing aan gebouweigenaren.

Industriële bedrijven gebruiken de constructie slechts mondjesmaat, terwijl deze hen juist kan ontzorgen.

Om de kansen van een ESCo te onderzoeken, werkten drie bedrijven een businesscase uit.

UTILITIES 3 nr. 5 - juni 2014

03_B_inhoud.indd 3

27-05-14 12:05

(ADVERTORIAL)

Controle over de keten Beheerders van procesinstallaties maken uitdagende tijden door.

De schaal en complexiteit van de systemen neemt toe terwijl het aantal medewerkers dat direct bij het beheer betrokken is, veelal afneemt. Parallel daaraan groeit de wens voor relevante informatie uit het systeem. Zowel vanuit een besturings- als een compliancyperspectief. De juiste combinatie van meettechniek, proceskennis en een effectief partnership tussen klant en dienstverlener zorgen voor innovatieve toepassingen die controle over de keten geven.

Het bewaken van flow, druk of niveau op afstand is al jaren relatief eenvoudig. De uitdaging zit tegenwoordig meer in de validatie van de metingen, zonder dat daarvoor onnodig hoge beheerkosten worden gemaakt. Aldert Schollaardt van Endress+Hauser geeft een voorbeeld van waar tegenwoordig winst kan worden behaald: ‘Bij waterzuiveringen worden veel metingen op afstand uitgevoerd. Bijvoorbeeld voor de lozing van het gezuiverde water op het oppervlaktewater. De opnemers die daarvoor worden gebruikt, moeten regelmatig worden gecontroleerd. Dat kan met remote-oplossingen. Endress+Hauser biedt in zo’n geval een aantal opties. We kunnen de bewaking volledig voor de klant overnemen en hem regelmatig alle relevante rapportage sturen. Of we richten een systeem in waarbij de klant via een portal toegang heeft tot alle benodigde informatie, van rapporten tot en met reservedelen. Zo zorgen we er met de klant voor dat er geen onnodige ritten naar de installaties worden gemaakt.’

De samenwerking met de klant is daarbij een belangrijke succesfactor. Schollaardt: ‘Onze dienstverlening is over de jaren steeds breder. Natuurlijk zijn we nog steeds leverancier van instrumentatie. Daarnaast kunnen onze solution consultants met de klant gaan zitten om het proces op te zetten of om te kijken waar zijn proces verder kan worden verbeterd. Bij onze dienstverlening horen ook disciplines als kalibratie, servicemanagement, plaatsingsadvies,

04_endres+hauser_advertorial.indd 34

netwerking en handling. Daardoor kunnen we van detail engineering van een installatie tot en met de data-handling een waardevolle bijdrage leveren.’

De afgelopen periode is sterk ingezet op data-handling. ‘We zorgen ervoor dat alle data uit het veld, dus ook van andere leveranciers, wordt verzameld en real time beschikbaar wordt voor de klant. En dat gaat veel verder dan alleen de metingen weergeven.

We kunnen bijvoorbeeld ook helpen om energiestromen in beeld te brengen. We halen met onze analyses veel informatie boven die op het eerste gezicht niet zichtbaar is voor de klant’, aldus Schollaardt.

Vaak kunnen we onze klanten verder helpen met hun installatie. Met betrouwbare metingen, met effectief beheer en met hogere efficiency tegen lagere kosten. Endress+Hauser beheerst de hele keten.

Endress+Hauser is marktleider in meetapparatuur, diensten en oplossingen voor industriële procestechniek voor verschillende industrieën, waaronder chemie, petrochemie, food & beverage, olie & gas, water & afvalwater, energie & life sciences.

Het bedrijf biedt procesoplossingen voor flow, druk, niveau, analyse, temperatuur, registratie en digitale communicatie, en procesoptimalisatie voor economische efficiëntie maar ook voor veiligheid en milieu-impact.

Endress+Hauser B.V. Nikkelstraat 6, 1411 AJ Naarden 035 695 8611 info@nl.endress.com

27-05-14 10:23

Transitiebrandstof tot nadenken Zoals de Duitsers hebben besloten geen kernenergie meer te willen, zo is in het SER Energieakkoord afgesproken dat vijf Nederlandse kolencentrales uit de jaren tachtig worden afgeschreven. De beslissing zal hoe dan ook invloed hebben op de energieprijs, want steenkool is nu eenmaal goedkoop dankzij het overschot op de markt dat is ontstaan door de Amerikaanse schaliegasrevolutie. Ook de bijdrage van biomassa aan de hernieuwbare energiemix verandert door die keuze.

Ongeacht wat de invloed van meer aardgas en minder kolen in de mix zal zijn op de energieprijzen, is het ook nog maar de vraag of het voor het milieu daadwerkelijk de gunstigste optie is. Het artikel in deze editie van Utilities over de methaanlekkages in met name de Verenigde Staten en Rusland laat zien dat toenemende afhankelijkheid van aardgas ook niet altijd beter is voor het milieu. En als de milieuvoordelen van aardgas versus steenkool niet meer doorslaggevend zijn, dan blijft alleen de flexibiliteit van aardgascentrales over.

Maar ook daar zijn inmiddels de kaarten opnieuw geschud. Nu ben ik geen voorstander van steenkolen, maar ik denk wel dat de discussie op grond van eerlijke cijfers moet worden gevoerd. Blijft de positie van aardgas als transitiebrandstof dan nog overeind? Wel als flexibiliteit, kleinschaligheid en decentrale productie gewenst zijn. De fijnmazige Nederlandse gasinfrastructuur leent zich voor kleinschalige warmtekrachtinstallaties dicht bij de warmtevraag. Helaas is op dit moment de markt voor wkk bijzonder oninteressant vanwege de hoge gasprijs in combinatie met een lage sparkspread. De aardgasmarkt zal zijn positie dus moeten herevalueren. Gasterra en Eneco doen een eerste duit in het zakje door de marktprijzen voor wind en gas uit te dempen via samenwerking.

Ik denk dat we nog veel creatieve oplossingen tegemoet kunnen zien.

David.vanbaarle@industrielinqs.nl

COLOFON vijftiende jaargang nummer 5 - juni 2014 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793 Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936 1100 AX Amsterdam T: 020 3122 088 F: 020 3122 080 redactie@utilities.nl Hoofdredactie David van Baarle 020 3122 082 Wim Raaijen 020 3122 081 Eindredactie Elise Quaden 020 3122 084 Redactie Inge Janse 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 088

Vaste medewerkers Klaas de Jong, Pieter Pulleman, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Jeroen Akkermans Lay-out Gabriele Köbbemann

Digitaal jaarabonnement (tablet) € 55,Digitaal 1 editie (tablet) € 5,99 De abonnementenadministratie wordt acts manuf verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) F: 0251-31 04 05

daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

ABONNEMENTENLAND Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of Cover 0900-226 52 63 Beatrice Wind € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Drukkerij Site: www.bladenbox.nl voor abonMediaCenter Rotterdam, Rotterdam neren of www.aboland.nl voor adreswijOPZEGGEN zigingen en opzeggingen. AbonnemenDit magazine hanteert de opzegregels Advertentie-acquisitie tenland is ook bereikbaar via Twitter. uit het verbintenissenrecht. Wij gaan Jetvertising BV Stuur uw tweet naar: er van uit dat u het blad ontvangt uit Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt @Aboland_klanten.

T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 uw abonnement steeds stilzwijgend www.jetvertising.nl Prijswijzigingen voorbehouden. met een jaar verlengd. Proef- en Arthur Middendorp: kennismakingsabonnementen worden arthur@jetvertising.nl © Industrielinqs pers en platform 2014 niet automatisch verlengd en stoppen Niets uit deze uitgave mag worden na het aantal aangegeven nummers.

Abonnementen (excl. 6% BTW) Opzeggen kan via www.aboland.nl, per gereproduceerd zonder toestemming Utilities verschijnt 8x per jaar. van de uitgever. post of per telefoon. De opzegtermijn Nederland/België € 130,50 per jaar is 8 weken voor het einde van uw Introductie NL/B 25% € 98,- per jaar abonnementsperiode. Als opzegdatum ISSN: 1389-6385 Overig buitenland € 155,geldt de datum waarop uw opzegging Losse verkoopprijs € 18,50 door Abonnementenland is ontvangen.

Studenten € 38,50 Indien u hierom verzoekt, ontvangt u Proefabonnement 3 mnd € 27,00 een bevestiging van uw opzegging met Traffic Breg Schoen 020 3122 088

UTILITIES 5 nr. 5 - juni 2014

05_B_commentaar.indd 5

27-05-14 10:35

infostroom Belang hernieuwbare energie in 2013 niet toegenomen In 2013 maakte hernieuwbare energie 4,5 procent van het totale Nederlandse energieverbruik uit. Dat is evenveel als in 2012. Volgens Europese afspraken moet het Nederlandse aandeel hernieuwbare energie in 2020 naar 14 procent.

Hernieuwbare energie wordt verbruikt in de vorm van warmte, elektriciteit en biobrandstoffen voor vervoer. Vorig jaar is het gebruik van hernieuwbare warmte toegenomen, terwijl dat van hernieuwbare elektriciteit terugliep. Elk waren ze goed voor 43 procent van het totale verbruik van hernieuwbare energie van bijna 100 petajoule in 2013.

Geen uniformering schakeltijden Het voornemen van Energie Nederland en Netbeheer Nederland om de schakeltijden tussen dag- en nachttarief in heel Nederland te uniformeren is als niet opportuun bestempeld door Vereniging Nederlandse EnergieData Uitwisseling (Nedu). Ten eerste zijn de verschillen tussen de tarieven zo klein geworden dat het effect voor de consument niet heel groot zal zijn. Daarnaast verwacht men met slimme meters een nog fijnere verdeling in tarifering per dagdeel te verkrijgen. ACM zal dan ook geen verdere stappen ondernemen.

Het uniformeren van de schakeltijden zou een van de middelen zijn om een grotere transparantie voor de con-

sument te bereiken, omdat door de huidige verschillen in schakeltijden het energieaanbod van leveranciers moeilijker te begrijpen en te vergelijken is.

De Nedu acht de uniformering van schakeltijden niet opportuun en onderbouwt dit met verschillende argumenten. Ten eerste meent de branchevereniging dat de betekenis van de schakeltijden is afgenomen door de nivellering van de hoog- en laagtarieven. Ten tweede voorziet men door de uitrol van de slimme meter een verandering in tarifering, waarbij zij mogelijkheden ziet voor time-of-use producten die aansluiten op de vraag van de kleinverbruiker.

Vliegtuigbrandstof uit zonlicht Samen met verschillende Europese onderzoeksinstellingen heeft Shell Global Solutions een technologie ontwikkeld om met geconcentreerd zonlicht vliegtuigbrandstof te produceren uit kooldioxide en water. Overal in de wereld wordt onderzoek gedaan naar zogenoemde solarfuels. Dit is echter de eerste keer dat vliegtuigbrandstof uit zonne-energie wordt geproduceerd.

In het Solar-JET-project wordt in een eerste fase geconcentreerd licht gebruikt om koolstofdioxide en water om te zetten in synthesegas (syngas). Dat gebeurt in een hogetemperatuurreactor op zonne-energie, ontwikkeld in ETH ZĂźrich.

Het syngas, een mengsel van waterstof en koolmonoxide, wordt vervolgens door Shell omgezet in kerosine waarbij gebruik wordt gemaakt van het bekende ‘Fischer-Tropschproces’.

De combinatie van deze twee benaderingen kan een bijdrage leveren aan veilige, duurzame en schaalbare voorraden van zowel vliegtuigbrandstof als van diesel en benzine en zelfs van plastic. Brandstoffen die afkomstig zijn van het Fischer-Tropschproces zijn reeds gecertificeerd en kunnen worden gebruikt bij bestaande voertuigen en vliegtuigen zonder dat er aanpassingen aan hun motoren of brandstofinfrastructuur nodig zijn.

6 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

06_7_D_infostroom.indd 6

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

27-05-14 10:35

Onderzoek ‘nu en noodzaak schaliegas’ In opdracht van het ministerie van Economische Zaken voert CE Delft de ‘nut- en noodzaakanalyse’ uit van boren en winning van schaliegas in Nederland.

Minister Kamp van EZ heeft in een brief aan de Tweede Kamer op 25 april aangegeven een structuurvisie op te stellen naar locaties waarbij een eventuele proefboring naar schaliegas het meest

kansrijk is en waar de gevolgen voor natuur, mens en milieu beperkt blijven.

In de deze structuurvisie wordt ook een afweging gemaakt van maatschappelijke voor- en nadelen alsmede de rol van schaliegas in de energietransitie. De nuten noodzaakanalyse is onderdeel van de planMER en vormt daarmee een bouwsteen voor de structuurvisie.

Nederlandse consument profiteert van internationale stroomsnelwegen Nederlandse huishoudens en ondernemingen betalen tientallen procenten minder voor stroom dan hun Duitse oosterburen; in 2013 was het verschil ongeveer dertig procent in het voordeel van de Nederlandse elektriciteitsconsument. De prijsverschillen gelden echter niet voor de energiegrootverbruikers omdat de Duitse energie-intensieve industrie tariefkortingen krijgt.

Dit blijkt uit de eerste Market Review van de TSO. Hierin bekijkt en analyseert TenneT de prijsontwikkelingen op de Europese energiemarkt. Vooral de ontwikkelingen tussen Nederland en Duitsland, maar ook die in relatie tot België en Frankrijk zijn in beeld gebracht.

Wat direct opvalt, is dat de kosten voor het maken van elektriciteit in Duitsland (veel) hoger zijn dan in Nederland. Subsidies die worden toegekend aan duurzame productiecapaciteit (wind- en zonne-energie) en worden doorberekend aan consumenten van elektriciteit zijn hiervan de oorzaak.

Als gevolg hiervan zijn Nederlandse huishoudens veel goedkoper uit dan Duitse huishoudens. In 2013 betaalden Nederlanders ongeveer dertig procent minder voor hun stroom dan hun oosterburen. Overigens geldt het prijsvoordeel ook voor vrijwel alle andere Nederlandse retailsegmenten (mkb klein/groot en grootverbruikers), behalve voor de zeer energie-intensieve industrie (grootgroot verbruikers) die in Duitsland tariefkortingen kent.

Industrie na zeven jaar weer op oude niveau Met een groei van 2,5 procent in 2014, hoofdzakelijk gedreven door een herstellende Europese economie, bereikt de industrie weer het productieniveau van vóór de crisis (topjaar 2007).

Dat stelt ING in het Kwartaalbericht Industrie. Vooral het vierde kwartaal van 2013 vormde een inhaalslag voor de industrie. De voedingsindustrie stabiliseert na een sterke groei in 2013, terwijl de chemie en maakindustrie juist groeien na een zwak jaar. Qua

winstgevendheid is er wel een verschil, die ontwikkelt zich in de maakindustrie aanmerkelijk positiever dan in de chemie. De industrie ontwikkelt zich doorgaans volatiel. Omdat de groei de laatste jaren bijna alleen vanuit export wordt gerealiseerd, zit er snel weer een krimpjaar tussen. De moeizame binnenlandse markt en structurele factoren zorgen ervoor dat veel branches nog niet op het productieniveau van vóór de crisis zitten.

Waterexpert Niels Groot van Dow Benelux is geïnstalleerd als lector watertechnologie bij de HZ in Vlissingen. Groot is bijna dertig jaar werkzaam bij Dow Benelux in Terneuzen en expert op het gebied van waterzuivering. Groot brengt zijn expertise op het gebied van het vinden van de balans tussen waterkwaliteit en bestaande of nieuwe toepassingen in de industrie, de agrarische sector en de aquacultuur mee naar de HZ. Volgens de eerste raming is de Nederlandse economie in het eerste kwartaal van 2014 met 1,4 procent gekrompen ten opzichte van een kwartaal eerder. Dit heeft het CBS bekendgemaakt. De krimp volgt op drie kwartalen van economische groei en is grotendeels veroorzaakt door een lager gasverbruik als gevolg van de zeer zachte winter.

De stormachtige opkomst van de (petro)chemische industrie in China lijkt een halt toegeroepen. Dat schrijft een columnist van het persbureau Reuters op de vakwebsite van DownstreamToday.com. Eerder bleek de raffinage aldaar al uitgegroeid, en nu lijkt ook de groei van de productiecapaciteit voor chemicaliën tegen een plafond op te lopen.

Oldenburger Energie Cluster, Energy Academy Europe en Energy Valley zijn van plan een Joint Energy Competence Centre op te richten. Dit gezamenlijke energie competentiecentrum zal als platform gaan fungeren voor samenwerking in bestaand en nieuw onderzoek op het gebied van slimme huizen en geïntegreerde energiesystemen. De partijen ondertekenden in aanwezigheid van Koning Willem Alexander, Koningin Maxima en minister president Stefan Weil van de Duitse deelstaat Nedersaksen een intentieovereenkomst.

uw mailbox?

Al het nineuvoworsoninze nieuwsbrief op Meld u aa

utilities.nl!

UTILITIES 7 nr. 5 - juni 2014

06_7_D_infostroom.indd 7

27-05-14 10:35

Trending news op www.utilities.nl

1

NAM vernieuwt HSE-contract Royal HaskoningDHV

2

Open brief Shell moet aandeelhouders geruststellen

Dinsdag 29 april

Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) – de joint venture van Shell en ExxonMobil – heeft haar Health, Safety en Environmental (HSE)-contract met Royal HaskoningDHV vernieuwd en uitgebreid. Het driejarig contract betreft de bovengrondse veiligheid op en om alle 175 onshore en offshore exploratie- en productiefaciliteiten van NAM voor olie en gas.

Maandag 19 mei

Carbon bubble? Stranded assets? Niets aan de hand hoor.

Dat, in een notendop, vat de brief samen die Shell afgelopen week naar zijn stakeholders heeft gestuurd. Het bedrijf reageert daarmee op een rapport dat stelt dat de grote oliebedrijven niet voldoende rekening houden met stranded assets (investeringsprojecten die onrendabel worden door de dalende olieprijs) en de carbon bubble (stukken duurder uitvallende of zelfs gestaakte projecten vanwege stijgende CO2-kosten).

Techniek Nieuws Carbon bubble? Stranded assets?

Niets aan de hand #techniek #nieuws

3

Meer Amerikaans schaliegas voor Ineos in Europa Donderdag 8 mei

Het was al even bekend dat Ineos als eerste bedrijf in Europa schaliegas uit Amerika krijgt, en het bedrijf pakt nu flink door. Het Britse chemiebedrijf heeft het aantal schepen van vervoerder Evergas namelijk uitgebreid naar zes. De schaliegasarmada wordt momenteel in China gebouwd en komt in 2015 in de vaart.

In deze top tien laten we zien wat de meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl zijn. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren.

Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

8 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

08_9_E_topics.indd 8

27-05-14 10:35

4

Shell stelt gerust: raffinaderijen blijven open Woensdag 21 mei

Het is algehele malaise in raffinaderijland, maar toch blijft Shell trouw aan zijn olieverwerkende installaties. Dat maakte Ben van Beurden, CEO van het NederlandsBritse bedrijf, bekend.

Hij deed dit tijdens de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering, weet het Financieele Dagblad.

5

Total E&P Nederland ‘weer terug in de strijd’ Dinsdag 20 mei

De ontdekkings- en productietak van het Franse energiebedrijf Total heeft grote plannen met de Noordzee. Dat zei Henri-Max Ndong-Nzue, directeur van de Nederlandse afdeling, in gesprek met het vakblad Petrochem. Volgens hem bieden de eerste resultaten van seismisch onderzoek aanleiding om in 2015 nieuwe boorputten in gebruik te nemen. Ndong-Nzue beschouwt 2014 daarom als een overgangsjaar.

6

Afvalwaterzuivering Velsen gaat over op uniek zuiveringssysteem Woensdag 23 april

Het hoogheemraadschap van Rijnland gaat in Velsen bij het zuiveren van het afvalwater een innovatief proces toepassen. De voor Nederland unieke combinatie van twee technieken levert schoner water op, kost minder energie en bespaart één tot twee ton per jaar.

Jan Kossen Afvalwaterzuivering Velsen wekt energie op #hhrijnland

7

Innovatief ontwerp funderingspalen verkort installatietijd op zee Maandag 12 mei

Door fundering en koppeling te integreren denkt Van Oord de installatie van offshore windpark Luchterduinen sneller te kunnen volbrengen.

De verbindingsflens tussen turbine en fundering is dermate sterk dat hij de krachten die ontstaan tijdens het heien kan doorstaan.

8

Twaalf miljard euro voor duurzaam transport Vrijdag 9 mei

Het Europarlement wil duurzaam transport stimuleren en heeft daar maar liefst twaalf miljard euro voor over. Op 1 september 2014 gaat de Europese subsidie Trans-European Network Transport (TEN-T) van start. Met de TEN-T-subsidies verbetert Europa het vervoersnetwerk op duurzame wijze.

9

Rusland sluit gasdeal met China Woensdag 21 mei

Rusland heeft een historische, dertigjarige gasdeal met Rusland gesloten. Rusland zal jaarlijks zo’n 38 miljard kubieke meter gas leveren aan China. Het totale contract vertegenwoordigt dan ook een waarde van vierhonderd miljard dollar.

Roos Sang Soon Niet Oekraïne maar China sluit gasdeal met Rusland #USA en #EU buitenspel

Overgang duurzaam 10 IEA: kost 44 miljard dollar Dinsdag 13 mei

Waar olie de afgelopen decennia de energiepolitiek bepaalde, ziet de International Energy Agency (IEA) een toenemend belang van elektriciteit in de energiemix.

Het expertbureau van de EU analyseerde de markt en keek welke stappen nodig waren om de overgang soepel te laten verlopen. Men moest echter concluderen dat de investeringen in duurzame energieoplossingen in 2014 veel lager waren dan in de jaren daarvoor.

UTILITIES 9 nr. 5 - juni 2014

08_9_E_topics.indd 9

27-05-14 10:35

Interview Het SER Energieakkoord is een feit. Nu

komt het aan op de implementatie. Die wordt niet gemakkelijk, aangezien er vele belangen mee gemoeid zijn. Een commissie onder leiding van Ed Nijpels is in gesprek met alle partijen en probeert hiermee zo snel mogelijk de tien pijlers onder het akkoord op te zetten.

‘Hoewel bij veel pijlers nog wel wat hobbels zijn te nemen, zit de vaart er wel in’, zegt Nijpels. Lukt het Nederland om de achterstand op gebied van duurzame energieopwekking in te lopen?

Tekst: David van Baarle Beeld: PurElectric

‘Energieakkoord moet verankerd in samenleving’ In de zomer van 2013 zetten 47 vertegenwoordigers van publieke en private partijen, onderzoeksinstituten, milieuorganisaties, werkgeversorganisaties en vertegenwoordigers van de vakbeweging hun handtekening onder het SER Energieakkoord. Daarmee was een begin gezet voor een enorme omwenteling in het Nederlandse energielandschap. Het einddoel is duidelijk: veertien procent duurzame energie in 2020 oplopend tot zestien procent in 2023 en een jaarlijkse besparing van het energieverbruik met gemiddeld 1,5 procent per jaar tot 2020. Het akkoord dat onder

Vorderingen Omdat een handtekening onder een akkoord zetten eenvoudiger is dan de afspraken ook daadwerkelijk implementeren, werd een borgingscommissie in het leven geroepen onder leiding van Ed Nijpels, die voor die taak voor vier jaar wordt benoemd als SER Kroonlid.

De oud-milieuminister is inmiddels met veel partijen in gesprek en heeft een goed overzicht van de vorderingen die de verschillende implementatieteams maken. ‘Hoewel bij veel pijlers nog wel wat hobbels zijn te nemen, zit de vaart er wel in’, zegt Nijpels. ‘Naast de doelstellingen voor

‘Er is zelfs op de wereld maar één windpark te vinden waar geen Nederlands bedrijf aan heeft gewerkt.’ leiding van Wiebe Draijer tot stand is gekomen is een groot compromis waar de uiteenlopende belangen van de diverse partijen samenkomen. Het akkoord bevat tien pijlers: van energiebesparing tot aan de implementatie van diverse duurzame energieopwekkers zoals windenergie en biomassa.

In totaal zijn zo’n 159 maatregelen aangekondigd die de komende jaren zullen worden uitgevoerd.

10 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

10_11_12_13_L_artikel.indd 10

wind op land en op zee ligt er een belangrijke taak voor de gemeenten.

Die zullen samen met bouwbedrijven en installateurs de eigen woningbezitters moeten uitdagen en begeleiden bij het verduurzamen van hun woningen. De consument moet worden ontzorgd.’

Nijpels was minister van VROM toen de eerste wetenschappers voorzichtige meldingen maakten van

het broeikaseffect. Ook op internationaal ministersniveau werd overlegd over te nemen maatregelen.

‘Toen al werd duidelijk dat we naar een andere manier van energieproductie en -consumptie moesten overgaan om de effecten van kooldioxide op het klimaat zoveel mogelijk te beperken’, zegt hij. ‘Inmiddels zijn er ook andere argumenten bijgekomen om te kiezen voor hernieuwbare energie. Leverings- en voorzieningszekerheid bijvoorbeeld.

Niet alleen omdat de fossiele voorraden uiteindelijk opraken, maar ook bijvoorbeeld omdat de toegang tot fossiele brandstoffen als politiek pressiemiddel wordt ingezet. Wat dat aangaat helpt de machtspolitiek van meneer Poetin bij het vormen van de publieke opinie rondom duurzame energievoorziening. De roep om zelfvoorzienend te zijn, helpt uiteindelijk ook bij het halen van de klimaatdoelstellingen.’

Knopen doorhakken Nadat de handtekeningen onder het SER Energieakkoord waren gezet, liep men al direct tegen het eerste obstakel aan. De Autoriteit Consument en Markt riep snel na bekendmaking van het akkoord dat het voorstel

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

27-05-14 13:30

Ed Nijpels: ‘Er is berekend dat de totale energielasten van het Energieakkoord voor zowel huishoudens als het bedrijfsleven vergeleken met het regeerakkoord lager worden.’

om vijf kolencentrales te sluiten in strijd was met het kartelverbod uit de mededingingswet. In één keer vijf kolencentrales van de energiemarkt halen, zou marktverstorend kunnen werken en was volgens de ACM een afspraak tussen producenten. Die kon men dus beter uit het akkoord halen, zo was de boodschap. ‘Maar de sluiting van de centrales uit de tachtiger jaren gaat gewoon door’, zegt Nijpels.

‘Inmiddels is naar een twaalftal mogelijkheden gekeken om de centrales op een niet marktverstorende wijze uit te faseren en ik verwacht dat de komende weken knopen zullen worden doorgehakt.’ Het voorbeeld

vat de opdracht van Nijpels goed samen: ‘Er is met veel moeite en na lang onderhandelen een akkoord bereikt waar zowat iedereen die maar iets te maken heeft met onze energievoorziening zijn handtekening onder heeft gezet. Dat akkoord staat, er wordt niet meer opnieuw onderhandeld. Dit is niet de enige hobbel die we moeten gladstrijken.

Maar dat we weerstand ondervinden, wil niet zeggen dat onderdelen van het akkoord zomaar opzij kunnen worden geschoven. Mijn opdracht is om de belemmeringen weg te nemen om de afspraken te verankeren in de Nederlandse samenleving.’

Wind op land De grootste hobbel is uiteraard de forse toename van wind op land tot een capaciteit van zesduizend megawatt in 2020.

Momenteel staat er zo’n 2.500 megawatt aan opgesteld vermogen, dus in zes jaar tijd zullen er anderhalf keer zoveel windturbines moeten komen als er nu staan. ‘Het is nu aan de provincies en gemeentes om de ruimte te vinden voor die windturbines’, zegt Nijpels. En die lopen ook vaak tegen het nimby-effect aan. Veel burgers willen om esthetische redenen geen windmolens in hun ‘achtertuin’ en gebruiken de bezwaarprocedures om de bouw ervan te voorkomen.

UTILITIES 11 nr. 5 - juni 2014

10_11_12_13_L_artikel.indd 11

27-05-14 12:13

Sommige provinciebesturen vragen dan ook om uitstel omdat ze de planning niet op tijd rond krijgen of naar alternatieven willen kijken. De komende zes maanden zijn cruciaal om dat deel van het akkoord rond te krijgen. De tijd dringt om het overeengekomen vermogen te bouwen.

Als we nu niet beginnen, halen we de deadline nooit.’

Wind op zee Wat betreft wind op zee is de ambitie niet veel lager.

Daar is de doelstelling zo’n 4.500 megawatt aan opgesteld windvermogen, wat betekent dat er nog zo’n 3.450 megawatt moet worden

bijgebouwd. ‘De grootste obstakels zijn daar inmiddels weggenomen. De herstructurering van het bestemmingsplan van de Noordzee en het kavelbesluit voor bestaande vergunningen hebben ervoor gezorgd dat er in ieder geval voldoende ruimte is om bestaande parken te clusteren en nieuwe grootschalige parken te bouwen. Ook de aanlanding van de windenergie is in het akkoord vastgelegd. Dat was een belangrijk punt.

Een stopcontact op zee verbetert de efficiency van het energietransport enorm. De vergunningsverlening voor offshore windparken wordt gestroomlijnd, investeerders kun-

HET EnErgIEakkoord Ruim veertig organisaties, waaronder de overheid, werkgevers, vakbeweging, natuur- en milieuorganisaties, andere maatschappelijke organisaties en financiële instellingen, hebben zich verbonden aan het Energieakkoord voor duurzame groei. Kern van het akkoord zijn breed gedragen afspraken over energiebesparing, schone technologie en klimaatbeleid. Uitvoering van de afspraken moet resulteren in een betaalbare en schone energievoorziening, werkgelegenheid en kansen voor Nederland in de schone technologiemarkten.

Volgens SER-voorzitter Wiebe Draijer is de ondertekening bijzonder: ‘Alleen al omdat er niet eerder een energieakkoord is gesloten met zo veel partijen. Maar vooral omdat dit een markant moment voor ons land betekent. Ruim veertig partijen gaan aan de slag met het beschermen van onze leefomgeving, ook voor de generaties na ons. We geven een krachtige impuls aan de economie. We worden minder afhankelijk van de import uit het buitenland. En we verdienen investeringen terug. De burger kan voluit meedoen. Nederland gaat hiervan profiteren. Het is onze bijdrage aan de oplossing van het klimaatprobleem.’

Partijen zetten zich in dit verband in om de volgende vier kwantitatieve doelen te realiseren: • Een besparing van het finale energieverbruik met gemiddeld 1,5 procent per jaar; oftewel 100 PJ aan energiebesparing per 2020 • Een toename van het aandeel van hernieuwbare energieopwekking (nu 4 procent) naar 14 procent in 2020 • Een verdere stijging van dit aandeel naar 16 procent in 2023 • 15.000 banen, voor een belangrijk deel in de eerstkomende jaren te creëren Het Energieakkoord zet in op energie-efficiëntie als basis om concurrentiekracht te versterken en de bovenstaande doelen te bereiken. Het gebruikt innovatieve inzet van hernieuwbare energie waardoor de lasten voor burgers en bedrijven minder worden in vergelijking met het Regeerakkoord. Door het vrijmaken van substantiële investeringen over de komende jaren geeft het Energieakkoord een krachtige impuls aan de groei van de economie en daarmee de werkgelegenheid.

nen bij één instantie terecht voor hun aanvraag. Een van de belangrijke punten is het vergroten van de investeringsbereidheid. Er zijn genoeg pensioenfondsen en grote institutionele beleggers die in windparken zouden willen investeren, maar die willen er wel zeker van zijn dat ze hun investeringen terugverdienen. En dus moeten we een stabiel investeringsklimaat voor minstens vijftien jaar bieden door een consequent subsidiebeleid te voeren, via de oprichting van een nationale investeringsinstelling. De investeringsbereidheid is er alleen als de risico’s en rendementen duidelijk zijn.’

Het commentaar op de ‘subsidieverslindende windparken op zee’ wuift Nijpels direct weg. ‘Een veel gehoord geluid is dat je de markt zijn werk moet laten doen. Maar dan moet er wel eerst een markt zijn. Subsidies kunnen in ieder geval voor een goede basis zorgen voor een branche die uiteindelijk op eigen kracht verder kan. Bovendien investeert de overheid niets in de ontwikkeling en totstandkoming van de windparken. Pas als ze energie gaan leveren, kunnen ze aanspraak maken op de SDE-vergoedingen. Het is nu zaak om onze kennis en kunde in te zetten om het gat te dichten tussen de traditionele energieopwekking en grootschalige opwekking via offshore windparken. De opdracht staat ook duidelijk in het Energieakkoord beschreven: de markt moet de komende zes jaar een kostenreductie van veertig procent voor elkaar krijgen. De onderzoeksbureaus denken dat zo’n sprong mogelijk is. Technische innovatie, maar ook schaalvergroting en voortschrijdend inzicht in beheer en onderhoud moeten daar aan bijdragen. Vergeet ook niet dat het Nederlandse bedrijfsleven al een behoorlijke staat van dienst heeft in de offshore markt.

We hebben onlangs laten uitrekenen dat we al meer dan een miljard euro hebben verdiend aan de fundering van offshore windparken. Er is zelfs

12 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

10_11_12_13_L_artikel.indd 12

27-05-14 13:31

op de wereld maar één park te vinden waar geen Nederlands bedrijf aan heeft gewerkt. Het mag dan ook duidelijk zijn dat de uitvoering van het Energieakkoord de Nederlandse economie een grote boost zal geven.’

gebouwde omgeving Diezelfde boost zullen de plannen voor energiebesparing in de gebouwde omgeving geven. ‘Er is een energiebesparingsfonds van driehonderd miljoen euro in het leven geroepen voor de energiemaatregelen aan de eigen woning. Iedere burger kan een lening krijgen om veertien maatregelen te nemen om de energieprestatie van de woning omhoog te krijgen. Daarvoor krijgt de burger een lening die pas over tien jaar moet worden terugbetaald. Voor woningbouwverenigingen is zelfs vierhonderd miljoen euro beschikbaar om de sociale woningbouw te vergroenen. En dan kunnen verenigingen van huiseigenaren ook nog eens aanspraak maken op een potje van 35 miljoen euro.

Het is nu aan de gemeentes om de burgers te activeren en te ontzorgen.

Ze zullen samen met installateurs en bouwbedrijven een aanvalsplan moeten maken om zoveel mogelijk van het geld dat beschikbaar is gesteld te profiteren. Ik hoop dan ook van harte dat de potjes aan het einde van het jaar leeg zijn.’

De opdracht aan de industrie is om zoveel mogelijk energie te besparen.

Hoewel een groot aantal stakeholders teleurgesteld was dat het onderwerp warmtekrachtkoppeling nauwelijks wordt genoemd in het akkoord, denkt men vooral dat de nuttige toepassing van hoogwaardige restwarmte nog veel energiewinst kan opleveren.

Toch vindt Nijpels dat de industrie vooral geholpen zou zijn met een uniform Europees energiebeleid. ‘Het feit dat de Claus C-centrale nog zou kunnen doorgaan met zijn activiteiten als er een verbinding wordt gelegd met België, of dat Aldel nog zou kunnen produceren als men wordt aangesloten op een stroomkabel uit

‘Ik vind het persoonlijk onbegrijpelijk dat de Europese partijen de energiemarkt niet als speerpunt in hun programma’s voor de Europese verkiezingen hebben meegenomen.’

Duitsland, geeft wel aan hoe verziekt de Europese energiemarkt is. Ik vind het persoonlijk dan ook onbegrijpelijk dat de Europese partijen de energiemarkt niet als speerpunt in hun programma’s voor de Europese verkiezingen hebben meegenomen.

De gebrekkige interconnectiviteit is een drama en de fiscale stimulansen van de individuele lidstaten werken tegen elkaar in. Bovendien zullen we een van de grootste bottlenecks van duurzame energie, de onbalans tussen energieopwekking en -consumptie, gezamenlijk moeten oplossen. Door opslag van duurzame energie of slimmer gebruik te maken van het netwerk.

Daar komt nog bij dat emissiehandel tot nog toe mislukt is met marktprijzen voor CO2 die geen enkel bedrijf zullen stimuleren ook maar iets aan zijn CO2-uitstoot te doen.

Het bedrijfsleven vraagt zelf om forse stappen op dat gebied, maar lijkt tegen dovemansoren te spreken.’

Energielasten Terug naar eigen land, waar in ieder geval tot 2023 de nodige stappen worden gezet om de achterstand in te halen. ‘Europees gezien loopt Nederland behoorlijk achter als het gaat om duurzame energieopwekking. Duitsland en de Scandinavische landen lopen mijlenver voor op Nederland. We hebben jarenlang vastgehouden aan het mantra dat duurzame energie duur is en dus niet interessant. Er is berekend dat de totale energielasten van het Energieakkoord voor zowel huishoudens als het bedrijfsleven vergeleken met het regeerakkoord lager worden.

Het Energieakkoord levert bovendiende komende jaren zo’n vijftienduizend banen op.’ ■ UTILITIES 13 nr. 5 - juni 2014

10_11_12_13_L_artikel.indd 13

27-05-14 12:13

Het Utilities Platform brengt experts, gebruikers en

Het Utilities Platform bereikt zijn doelgroep via het

leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te

vakblad Utilities (acht keer per jaar), de website Utilities.nl

dragen aan transparante informatievoorziening voor de

(dagelijks updates), rondetafelbijeenkomsten (3 per jaar),

energiegrootverbruikers. Het belicht op een journalistieke

een tweewekelijkse nieuwsbrief en via diverse congressen

en onafhankelijke manier innovaties, behandelt actuele

(Deltavisie en Duurzaam Geproduceerd). De redactie wordt

onderwerpen en inspireert de doelgroep tot het duurzaam

ondersteund door een expertpanel en wint ook advies in bij

inzetten van de utilities Energie, water en gas.

de partners en leden van het platform.

Vakblad Utilities

Congres en evenement

Partners (en Leden)

Rondetafel-bijeenkomsten

Experts

Website

Ad van Wijk Professor Sustainable Energy, TU Delft

Teus van Eck Teus van Eck Energie en Milieu

Wil Kling Professor Electrical energy systems TU Eindhoven

Nieuwsbrief

AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland

Sander de Bruyn manager/Researcher Environmental Economics CE Delft

Paul van Son CEO DII

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform?

Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met Anouk Bouwmeester: Anouk@industrielinqs.nl - 020 3122 797

UTI_platformpagina 3.indd 16

27-05-14 10:21

GAS

UTILITIES 15 nr. 5 - juni 2014

15_katern_gas_cover.indd 15

27-05-14 13:03

GAS Al sinds jaar en dag wordt in Nederland aardgas

gezien als transitiebrandstof naar een meer duurzame samenleving. Maar zodra aardgas van buiten de EU komt, verandert die situatie ingrijpend. Dan zou aardgas een net zo grote of zelfs veel grotere CO2voetafdruk hebben als steenkool, blijkt uit onderzoek naar methaanemissies als gevolg van lekkages.

Tekst: Tseard Zoethout Beeld: National Science Foundation en Gazprom

Methaanemissies potentieel vervuilender dan kooldioxide Aardgas is vanwege zijn moleculaire samenstelling de schoonste van alle fossiele brandstoffen. In het Groningenveld bestaat dit aardgas voor het grootste deel uit methaan of CH4 (82 procent), hogere koolwaterstoffen zoals ethaan of propaan (ruim 3 procent), stikstof en een klein deel kooldioxide. Bij verbranding van één kuub aardgas - lees: de methaaninhoud - komt bijna twee kilogram CO2 vrij. Met meer dan drie kilogram CO2 per kilo, transportverlies en andere verliezen niet meegerekend, ligt dat voor vaste en vloeibare fossiele brandstoffen (steenkool en aardolie) een stuk hoger. Daar komt de CO2voetafdruk op circa het dubbele uit.

De CO2-voetafdruk van aardgas verandert echter ingrijpend zodra het niet wordt verbrand maar, als gevolg van lekkages of anderszins door menselijke interventie, rechtstreeks in de atmosfeer terechtkomt.

Methaan, de hoofdcomponent van aardgas en biogas (circa 63 procent CH4), is immers een veel krachtiger broeikasgas dan CO2. Het kan honderd keer zoveel infrarode straling vasthouden als CO2, de belangrijkste veroorzaker van klimaatverandering.

Wel valt methaan veel sneller in de

atmosfeer uiteen. Toch is methaan na twintig jaar in de atmosfeer 72 keer sterker en na honderd jaar nog 25 keer sterker dan CO2, zo stelt de recente studie ‘Greater focus needed on methane leakage from natural gas infrastructure’ dat in het voorjaar van 2014 in ‘Proceedings of the National Academy of Science’ (PNAS) werd gepubliceerd.

Gelukkig is er op dit moment aanzienlijk minder methaan dan CO2 in de atmosfeer, circa 1,8 parts per million (ppm) tegenover 400 ppm kooldioxide. Hoewel de effecten van methaanemissies naar de atmosfeer nauwelijks ten volle bekend zijn, is met de cijfers die wel bekend zijn duidelijk geworden dat slechts lichte toename van de methaanuitstoot

drie procent van het totale volume te boven gaan, de bijdrage aan het broeikaseffect hetzelfde wordt als die van steenkool .

EU: reductie tot nul In de EU hebben overheden en de gasindustrie dat begrepen. Overheden hebben regelgeving opgesteld om methaanverliezen tot een minimum te beperken terwijl de gasindustrie aan verregaande reductie en efficiency haar ‘licence to operate’ ontleent. Methaan vertegenwoordigt immers grote economische waarde. Daardoor bedragen de verliezen in ons land, Duitsland en Noordwest-Europa eerder promillages dan percentages, liet de Royal Haskoning/DHV-studie voor Cuadrilla (2012) zien. Verder kan de industrie

Antropogene methaanemissies die de twee tot drie procent te boven gaan, hebben dezelfde CO2voetafdruk als steenkool. grote gevolgen heeft op het verhevigd broeikaseffect. Er is inmiddels brede wetenschappelijke consensus dat, wanneer methaanemissies aan het eind van de pijplijn de twee à

methaan ook vloeibaar maken zodat het in grootschalige installaties tot een soort diesel kan worden bijgemengd. Tevens is het mogelijk om methaan in verdeelstations tot CNG

16 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

16_17_19_O_katern_gas_artikel.indd 16

27-05-14 11:59

Uit emissiedata die in 2012 verzameld werden door met een vliegtuig over de schaliegasvelden in Pennsylvania te scheren, blijkt dat de methaanemissies veel groter is dan verwacht.

(compressed natural gas) om te zetten en, tijdens periodiek onderhoud, de leidingen met stikstof leeg te blazen waardoor er geen emissies van methaan naar de lucht (meer) kunnen optreden.

VS: meer dan verwacht De laatste jaren is er een groot aantal studies naar methaanlekken in de gasinfrastructuur in de VS uitgevoerd.

Sommige daarvan hebben een bom gelegd onder het mantra ‘aardgas is transitiebrandstof’. Immers, ook het IPCC stelt dat aardgas alleen een transitiebrandstof is wanneer methaanverliezen in de gehele keten tot het absolute minimum worden beperkt. En laat dat nu, tenminste in de VS, niet het geval zijn. Zo kopte de New York Times in hun stuk ‘By degrees, the methane solution’ in 2009 al dat het merendeel van de gasproducenten in de VS nauwelijks of niet de moeite neemt methaanemissies tijdens boringen te beperken terwijl met een infraroodcamera onmiddellijk te zien valt waar de lekken zitten. En in 2012 verscheen de studie van ecoloog Bob Howarth, professor aan de Cornell University, dat methaanemissies over de gehele keten

tot ver boven de drie à vier procent uitstijgen, door weinigen geloofd, zeker in industriële kringen. Dit voorjaar kwamen er echter nieuwe onderzoeken bij die zijn beweringen bevestigden. De PNAS publicatie is een van de laatsten in die rij (de NOAA/CIRES-studie ging hen daarin voor). Volgens researchers aan onder meer Purdue, Cornell en Stanford University stoten gasproducenten gemiddeld vijftig tot 75 procent, ofwel veertien miljoen ton, meer methaan uit dan de Environmental Protection Agency (USEPA) in een studie uit 2011 had beweerd.

‘Sommigen opgaven (van de USEPA, red.) laten methaanemissies door boringen totaal buiten beschouwing in de veronderstelling dat het effect verwaarloosbaar is’, stellen de auteurs.

Het PNAS-onderzoek toonde echter aan dat bij boringen maar liefst 34 gram methaan per seconde in de lucht werd geblazen – bijna duizend keer zoveel als de EPA toegeeft.

Daarvoor gebruikte men onder meer emissiedata die in 2012 werden verzameld door met een vliegtuig over de schaliegasvelden in Pennsylvania te scheren. ‘Onze bevindingen duiden erop dat er processen gaande zijn die

EPA in haar berekeningen niet heeft meegenomen’, reageerde co-auteur professor Anthony Ingraffea in de Angelsaksische pers. ‘EPA-inspecteurs hebben eerder altijd gedacht dat er tijdens winning nauwelijks emissies optraden maar als producenten door schalielagen met methaan boren, dan stuurt de druk het gas naar buiten en dus de atmosfeer in. Met het blote oog valt dat niet te zien.’

Hogere emissies dan aanvankelijk verwacht doen zich niet alleen boven de Marcellus-schalievelden in Pennsylvania voor maar ook in het Uintah Basin in Utah en de meeste andere staten, staat in het NOAA/ CIRES-onderzoek. Volgens ‘Methane leaks from North American Natural Gas Systems’, begin februari 2014 in ‘Science’ gepubliceerd, is er meer aan de hand dan alleen methaanuitstoot tijdens boringen. Ook tijdens verwerking, opslag en transport van aardgas komt er een aanzienlijke hoeveelheid methaan vrij. De studie vergeleek meer dan tweehonderd rapporten uit de laatste tien jaar over dit onderwerp en kwam tot percentages uitstoot die er niet om logen: 1,8 à 5,4 procent methaan van het totale gasverbruik komt in de UTILITIES 17 nr. 5 - juni 2014

16_17_19_O_katern_gas_artikel.indd 17

27-05-14 11:59

handelt Onze missie is het maximaliseren van de waarde van het Nederlands aardgas. Dit doen we door gas te verkopen. Door producten en diensten te leveren waar onze klanten behoefte aan hebben.

En door bij te dragen aan de ontwikkeling van nieuwe toepassingen en technologieĂŤn. Zo speelt GasTerra een actieve rol in de verduurzaming van onze energievoorziening. www.gasterra.nl

GAS00039_Adv_Generiek_A4_Handelt.indd 1 18_gasterra.indd 1

21-05-14 10:22 13:58 27-05-14

atmosfeer terecht. De voordelen van het vervangen van steenkool voor aardgas worden volgens de studie in een periode van honderd jaar pas merkbaar bij een lekkage van minder dan 7,6 procent. De wetenschappers concludeerden daarop dat gebruik van diesel in transport en openbaar vervoer minder slecht voor het broeikaseffect uitvalt dan het rijden op aardgas. Wanneer hun gegevens worden gekoppeld aan het laatste IPCCrapport - dat een veertig procent grotere Global Warming Potential van methaanemissies op een tijdschaal van honderd jaar met haar eerdere uitgangspunt vaststelde – dan staat de rol van aardgas als transitiebrandstof onder druk.

Russisch gas Nu is de EU de VS natuurlijk niet. In NoordwestEuropa komen er, tot op heden, geen methaanemissies bij schaliegaswinning uit tienduizenden putten vrij. De geologische, economische en eigendomsrechtelijke omstandigheden in de Unie zijn bovendien aanmerkelijk anders. Maar in de Russische Federatie wordt de gas-

de Federatie meer aandacht besteedt aan implementatie van het Kyotoprotocol en in 2020 via wetgeving naar broeikasgasemissies tot 75 procent van 1990 wil toegroeien, maar ook dat de situatie qua CH4-emissies vrijwel onveranderd is gebleven nadat de USSR ineenstortte, wat volgens Poetin en anderen de grootste geopolitieke ramp van de 20ste eeuw was. Wie er vervolgens twee eerdere studies over de Russische methaanuitstoot op naslaat – ‘Optimising

Gedurende februari ontsnapte uit een gasveld in Utah (VS) zes tot twaalf procent methaan tijdens productie. infrastructuur zwakker en zwakker.

Daarnaast schitteren wetenschappelijke rapporten en onderzoeken in de Russische Federatie door afwezigheid. Onafhankelijke onderzoeken zijn als de spreekwoordelijke speld in de hooiberg te vinden. Zo stelt het Wuppertal Institut (Berlijn, 2005) dat Russische data veelal speculatief zijn, de vroegere geleide planeconomie indachtig. ‘Last but not least’ wordt vrijwel alles door Gazprom bepaald want olie- en gasinkomsten vullen voor circa driekwart de Russische schatkist.

Toch zijn er wel onderzoeken die een indicatie geven. Het rapport ‘Russia’s greenhouse gas target 2020’ van de ‘Friedrich Ebert Stiftung’, het onderzoeksinstituut van de Duitse SDP (april 2014) beweert weliswaar dat

Russian Natural gas’ (IEA, 2006) en ‘Methane Emissions from Russian gas industry’ (Oil & Gas Institute Kraków, 2006) – kan tot verontrustende conclusies komen. Hoewel de cijfers elkaar tegenspreken, staat in elk geval wel vast dat emissies bij transport en distributie verreweg het grootste deel vormen (71-86 procent, Oil & Gas Institute). In de leidingen, veelal uit de jaren 80 van de vorige eeuw stammend, treden corrosie en bijkomende lekken op; affakkelen is nog gebruikelijk en de compressiestations zijn, naar westerse maatstaven gemeten, inefficiënt. Het IEA schatte in 2006 dat minstens dertig miljard kuub aardgas verloren gaat. Op grond van de staat van de infrastructuur en Ruslands weigering onafhankelijke onderzoeken toe te staan, mag wor-

den aangenomen dat de opgave van Gazprom min één tot twee procent methaanverliezen over de gehele keten een factor twee tot vier lager is dan wat echt wordt uitgestoten.

Daarmee komt Rusland qua methaanverliezen op hetzelfde niveau of hoger dan de VS uit.

Importen Wat betekenen die ontwikkelingen nu voor Europa en meer specifiek voor Nederland? Vorig jaar importeerde de EU ongeveer dertig procent van haar gasconsumptie uit de Russische Federatie. Het meeste van dat gas ging naar OostEuropese landen en naar Duitsland.

Circa vijf procent komt in Nederland terecht. Dat percentage zal de komende jaren, als minister Kamp aan het productieplafond voor aardgas uit het Groningenveld blijft vasthouden, gaan stijgen. Maar met Russisch of Amerikaans gas importeren we tevens een zwaardere CO2-voetafdruk en komt aardgas als transitiebrandstof onder druk te staan. Een plafond instellen of Russische implementatie van ETS-certificaten voor besparing en dus emissiereducties, dat is de grote vraag. Intussen hangt ratificering van de wet om aanzienlijk grotere premies op het voorkomen van CH4emissies te geven al jaren in de lucht in het Russisch parlement.

Met dank aan Jan Paul van Soest (De Gemeynt) en René Peters (TNO Gastechnologie) voor hun waardevolle commentaar. n UTILITIES 19 nr. 5 - juni 2014

16_17_19_O_katern_gas_artikel.indd 19

27-05-14 11:59

Utilities.nl geeft nog meer waarde voor uw geld

acts

manuf

Meer nieuws dan ooit

Kiwa Training biedt de energiebranche cursussen op het gebied van distributietechniek en installatietechniek.

Daarnaast kunt u ook bij Kiwa Training terecht voor cursussen op het gebied van (kwaliteits)managementsystemen.

• Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Een greep uit ons cursusaanbod: • Middelbare Gas-, Warmte- en Elektriciteitsdistributietechniek • Hogere Gastechniek • Gasstationstechniek • Kathodische Bescherming 1 en 2 • PE-lassen • MVO en CO2-Prestatieladder • Legionellapreventie Adviseur • Onderhoud en Veiligheidsinspectie Stookinstallaties

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

Ook voor (maatwerk) in-company trainingen kunt u bij ons terecht, zoals: • Storingsleider: kan uw bedrijf storingen / calamiteiten in uw gasnet adequaat oplossen?

• Gasdistributietechniek voor het Hoger Kader Kijk op www.kiwatraining.nl voor een volledig overzicht van ons cursusaanbod en meldt u aan voor onze nieuwsbrief.

Schrijf vandaag nog in en zorg dat u bijblijft!

Kiwa Training T 31 (0)55 539 33 50 E training@kiwa.nl W www.kiwatraining.nl

advertentie def.indd 1 20_kiwaabo.indd 1

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor 5/22/14 11:31 AM 27-05-14 10:22

Drinkwater weggespoeld om plas De Amerikaanse stad Portland in de staat Oregon spoelt 143 miljoen drinkwater weg omdat een man in een van de reservoirs heeft geplast. Het is al de tweede keer in drie jaar dat een gedeelte van het reservoir leeggemaakt moet worden vanwege urine in het water. Op de bewakingsvideo is te zien hoe een negentienjarige man door een ijzeren hek heen in het reservoir plast. Twee vrienden van hem proberen tegelijkertijd over het hek te klimmen. Het lukt een van hen in de beveiligde zone te komen voordat ze worden gepakt. De autoriteiten van Portland nemen de zaak hoog op. Het reservoir, dat in totaal 189 miljoen liter water bevat, is stilgelegd en wordt getest op mogelijke besmetting. Het waterbureau van de stad heeft besloten de resultaten van het onderzoek niet af te wachten en het water uit het reservoir weg te laten spoelen. Ook wordt het betreffende gedeelte schoongemaakt.

Citaten Zacht begin 2014 zorgt voor lagere energierekening Essent-nieuws (@EssentNieuws) Een hogere concentratie CO2 in de lucht vermindert de voedingswaarde van gewassen, en dat heeft negatieve gevolgen NOS (@NOS) Barendrecht krijgt groot zonnepanelenpark: In Barendrecht komt

Kinderen verwoesten mijnmuseum

één van de grootste zonnepaneel-

De vernielingen die onlangs zijn aangericht in een mijnmuseum in Kerkrade, zijn aangericht door vier jongens van negen tot elf jaar. Dat zegt een woordvoerder van de politie. De politie heeft de ouders aangesproken op het gedrag van hun kinderen. De jochies trokken in het oude mijngebouw Schacht Nulland onder meer oude foto’s van de muur, stichtten brand in het schachtgebouw, gooiden ruiten in en smeerden ontlasting op de muren. De beheerder betrapte de jonge delinquenten toevallig. Hij kon een tienjarige jongen eigenhandig in de kraag vatten, de rest ontsnapte maar werd later opgepakt door de politie. Hoe groot de schade precies is, is niet bekend. De beheerder sprak tegenover L1 over ‘enorme’ schade. De ouders hebben er volgens de politie deels mee ingestemd om de schade te vergoeden en op te ruimen.

RTV Rijnmond (@RTV_Rijnmond)

Windmolens op gebouw Bahrein staan verkeerd om

Chemie in de media: Eerste LNG

Het World Trade Center in Bahrein, de Arabische eilandstaat, staat verkeerd om. Daardoor leveren de drie windturbines op de skywalks van het gebouw minder energie op dan mogelijk zou zijn.

Tot die conclusie kwam hoogleraar bouwfysica Bert Blocken van de TU Eindhoven.

Het gebouw bestaat uit twee torens, met drie skywalks ertussen die de torens verbinden. Aan deze skywalks hangen de windturbines, die de sterke windstromen tussen de twee torens opvangen en zo een deel van het energieverbruik van de toren verzorgen.

De windturbines zouden echter veel beter werken als ze aan de andere kant van de skywalks zouden zitten. Een uitgebreide analyse van de constructie in het windlab van Eindhoven laat zien dat een verplaatsing van de turbines veertien procent meer zou opleveren. Volgens Blocken lijkt de huidige constructie op het eerste oog efficiënt, maar zijn windstromingen en de beweging van turbines vaak tegenintuïtief. Pas na lang rekenen en uitproberen ontdekte Blokken dat het beter kon.

Europa in Rotterdam

parken van Nederland

Radicale hervorming duurzame energie subsidies zeer waarschijnlijk Energienieuws (@energienieuws) Energiebedrijf Vattenfall staakt onderzoeksprojecten in wind en CCS. Oorzaak: dalende inkomsten DrzmBedrijfsleven.nl (@DuurzaamBV)

calamiteitencentrum NoordwestVNCI (@vnci) AkzoNobel opent efficiënte chloorfabriek in Duitsland industrienieuws (@industrienieuws) Geluidsschermen langs snelweg gaan zonne-energie opwekken BNR Nieuwsradio (@BNR) GroenLinks en PvdA 1eKamer houden vast aan motie voor behoud ontzorgconstructie zonnepanelen op scholen,woningen,sport-en buurtgebouwen #zon Marijke Vos (@Marijke_Vos)

UTILITIES 21 nr. 5 - juni 2014

21_H_wervelingen.indd 21

27-05-14 10:34

GAS De Nederlandse visie dat Rusland een zekere

gastoeleverancier is voor de toekomst, is niet uitgekomen. De laatste vijftien jaar heeft Rusland laten zien dat ze gasexport als machtspolitiek instrument wil en zal gebruiken. Nederland en de Europese Unie hebben hier tot nog toe geen effectief antwoord op. Een actief EU-energiebeleid is daarom broodnodig.

Tekst: Cyril Widdershoven Beeld: Gazprom

Gascrisis legt nood aan Europees energiebeleid bloot De Russisch-Oekraïense crisis loopt nog steeds op. De Europese staten staan op dit moment machteloos aan de kant toe te kijken. De sancties die de Verenigde Staten en de Europese Commissie hebben opgelegd, maken niet echt indruk op Putin. Rusland heeft zelfs de druk op Europa verhoogd door te dreigen de gastoevoer naar de Oekraïne stil te leggen waardoor grote delen van Europa kunnen worden geconfronteerd met tekorten in hun gasaanvoer. Belangrijk detail echter is dat deze dreigementen worden geuit op het moment dat de Europese markt zich voorbereidt op de zomerperiode, waarin veel minder gas wordt verbruikt.

Minder Russisch gas zal op de korte en middellange termijn dan ook geen effect hebben op de gassituatie binnen de Europese Unie.

Noordwest-Europa zal zeker zonder problemen door deze mogelijke gascrisis heen komen. De aanvoer van gas vanuit Noorwegen, Qatar en Algerije in combinatie met de eigen productie in Nederland en het Verenigd Koninkrijk zijn meer dan voldoende om mogelijke tekorten elders te kunnen opvangen.

Deze positie is echter niet te vergelijken met de voormalige Oostbloklanden, zoals Polen, Tsjechië, Slowakije, Roemenië, en Zuid-Europese landen zoals Griekenland en Italië. Deze landen zijn nog steeds (Oostblok) of steeds meer afhankelijk geworden van 22 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

22_23_P_artikel.indd 22

Russische gasaanvoer. Het Italiaanse olie- en gasbedrijf ENI heeft samen met Gazprom grote pijpleidingprojecten geïmplementeerd om gas te importen naar Italië, de Balkan en Griekenland.

De invloed van Rusland binnen deze economieën moet dan ook niet worden onderschat.

Heroriëntatie De huidige crisis heeft een aantal politiek incorrecte kwesties naar de voorgrond gebracht.

Europese politici en het bedrijfsleven hebben steeds geroepen dat het goed zakendoen is met het nieuwe Rusland.

Politici als Schröder, Blair en Bush, en Westerse bedrijfsiconen als Gasunievoorman Kramer zagen de Putin-era als een stap naar een wereld vrij van machtspolitiek en Koude Oorlogfrictie.

Waarschuwingen dat men rekening moest houden met de oude Russische droom van een wereldrijk, een terugkeer naar een bi- of tri-polaire wereld, werden veelal afgedaan als neoconservatisme of Koude Oorlog-theorieën.

De noodzaak tot samenwerking tussen de Europese Unie en Rusland is duidelijk. Wederzijdse handelsbetrekkingen en samenwerking op energiegebied zullen de komende tientallen jaren de relatie beïnvloeden en mogelijk versterken. De huidige crisis en de openlijke buitenlandse machtspolitiek van Moskou, die zelfs bereid is haar

militaire macht in te zetten, maakt echter een totale heroriëntatie binnen de Europese Unie en NAVO noodzakelijk.

Diversificatie Afgezien van de duidelijke zwaktes die zijn blootgelegd in de buitenlandse politiek van de EU-lidstaten en de militaire zwakte van de NAVO op dit moment, is het ook noodzakelijk om nu eens een echte en realistische energiepolitiek binnen de Europese Unie te gaan bedrijven. De afhankelijkheid van een gering aantal energieproducerende landen is niet functioneel voor de versterking van de veiligheid van de energieaanvoer voor Europa. Diverse grootschalige maatregelen zijn nodig om de Europese Unie minder afhankelijk te maken van machtige spelers, zoals Rusland.

Na jarenlang gesteggel binnen de Europese Unie, waar onafhankelijk van de officiële EU-energiestrategie elke lidstaat haar eigen energiepolitiek volgt, is er nu een point of no return bereikt.

De noodzaak om de aanvoer van energie verder te diversifiëren is jarenlang ondersteund, maar heeft weinig resultaten opgeleverd. Een beperkt aantal landen is op dit moment in staat om via LNG-aanlanding en een uitgebreid interconnectie-stelsel gas en olie te importeren. Nederland, Spanje, België en het Verenigd Koninkrijk staan er wat dat betreft redelijk goed voor.

Noordwest-Europa heeft daarmee

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

27-05-14 10:34

Om de gas-, olie- en elektriciteitsmarkt binnen de Europese Unie te integreren en coördinatie mogelijk te maken in tijden van crisis zijn grootschalige miljardeninvesteringen nodig.

een grote sprong voorwaarts gemaakt, waarbij de Nederlandse gasrotonde een voortrekkersrol heeft gespeeld. De rest van Europa heeft echter stilgestaan.

Diversificatie van aanvoer is achtergebleven. Oost-Europa is nog steeds totaal afhankelijk van de Russische gas- en olieaanvoer. Mogelijke leveranties van grote hoeveelheden gas via pijpleidingen in West-Europa zijn voor landen in het oosten niet mogelijk door een tekort aan interconnecties en technische mogelijkheden (veel pijpleidingen kunnen alleen oost-west en niet westoost).

Miljardeninvesteringen Europese lidstaten, ook Nederland, moeten nu voor eens en altijd besluiten om de Europese energiemarkt te veranderen en te integreren. De bestaande geografische tweedeling tussen Westen Oost-Europa kan niet blijven bestaan. Om de gas-, olie- en elektriciteitsmarkt binnen de Europese Unie te integreren en coördinatie mogelijk te maken in tijden van crisis zijn grootschalige miljardeninvesteringen nodig.

Op hetzelfde moment moeten de Europese lidstaten alles in het werk gaan stellen om de diversificatie van het energiesysteem te versterken.

Nieuwe gaspijpleidingen om de landen te bevoorraden zijn nodig, en extra LNG-aanlandingsprojecten zijn ook gewenst. De Nederlandse situatie

kan hierbij als voorbeeld dienen. In de jaren negentig en in het begin van deze eeuw stonden er drie tot vier LNG-aanlandingsprojecten gepland in Nederland. Onder druk van diverse partijen is toen besloten er maar één te laten doorgaan. Met die ene LNGterminal in Rotterdam kan Nederland nog geen deuk in een pakje boter slaan tijdens een Europese gascrisis. Meer projecten zijn nodig om een echte Gasrotonde te krijgen.

Gecoördineerde aanpak Diverse onderzoeken hebben al aangegeven dat een actief EU-energiebeleid broodnodig is om zo meer aanvoer mogelijk te maken vanuit andere landen dan Rusland. Algerije, Qatar, Libië, Angola, Nigeria, Mozambique of zelfs Iran moeten in deze strategie worden meegenomen. Op dit moment is dit echter nog steeds een utopie.

Alle EU-lidstaten zijn alleen bezig met het implementeren van een nationale energiepolitiek, waarbij een gecoördineerde aanpak niet wordt nagestreefd.

Het tegendeel wordt alleen bereikt.

De Duitse Energiewende heeft de Europese energiemarkt gedestabiliseerd. De onwilligheid van Frankrijk en Italië om samen te werken, is ook duidelijk. Het Nederlandse energiebeleid, weer totaal nationaal gericht, kan alleen nog maar leiden tot grotere destabilisering van het

Noordwest-Europese systeem, terwijl de kosten de pan uit gaan rijzen.

De Oekraïense crisis moet nu worden gebruikt om schoon schip te maken.

Niet alleen moeten we Europa klaarmaken voor grotere instabiliteit in de energiesector, maar ook moeten we er alles aan gaan doen om de Europese Unie zo energie-onafhankelijk te maken als maar mogelijk is. Investeringen zijn nodig om de infrastructuur te vergroten, aanvoer van energie te diversifiëren en ook om de Europese lidstaten ervan te overtuigen alles op alles te zetten om de aanwezige lokale energiereserves – gas, schaliegas, kolen – te gebruiken.

Handelsblok Sommige analisten zien de Oekraïne-crisis dan ook als breekijzer om de Europese Unie ervan te overtuigen schaliegasreserves te gaan winnen. De Russische kade heeft het Brusselse schip bijna gekeerd.

Zonder energie-onafhankelijkheid, gebaseerd op nieuwe energiesystemen en diversificatie van aanvoer, zullen we de komende jaren steeds meer worden geconfronteerd met Oekraïense situaties. Het is mogelijk dat andere energieleveranciers het voorbeeld van Moskou gaan volgen. Een gecombineerde EU-aanpak kan dit echter voorkomen. Als machtig handelsblok met een immense binnenlands markt voor energie zal Europa met alle leveranciers kunnen handelen. ■ UTILITIES 23 nr. 5 - juni 2014

22_23_P_artikel.indd 23

27-05-14 10:34

RVS – en stalen tanks - Autoclaven

- Kolommen

- RVS tanks

- Reactors

- Opslagtanks

- Silo’s

- Buffervaten

- Filtertanks

- Druktanks

- Warmtewisselaars

AJK Hydrolift, Industrie Kanaal-Noord 1173, B-3960 Bree Tel. +32 89 46 93 90 email: info@ajkhydrolift.eu Web: www.ajkhydrolift.eu

BIZZ56'' De nieuwe standaard in webvertising Presenteer uw bedrijf, innovatie of project volgens de nieuwe standaard in webvertising: BIZZ56”. Vertel uw verhaal in uw eigen creatieve film van 56 seconden en de boodschap komt aan! Het doordachte stramien van BIZZ56” zorgt ervoor dat u en de filmers zich kunnen concentreren op het communicatieve en creatieve deel van uw boodschap. Bovenal zorgt BIZZ56” voor een snelle, complete en eigentijdse boodschap die de aandacht van uw doelgroep tot het einde vasthoudt. BIZZ56”-video’s zijn multi-inzetbaar: op uw website, via smartphones en tablets en op social media.

Verrijk uw teksten, advertenties en commerciële boodschappen met een BIZZ56” video en integreer tekst, beeld en online voor een crossmediale boodschap.

Meer weten? Neem contact op met Gijs Hoekstra (020-3122088) of movielinqs@industrielinqs.nl _A4_liggend_bizz56.indd1 43 24_eco_ajk_bizz56.indd

Als dit icoon bij een afbeelding staat, bekijk dan het bijbehorende filmpje door met uw smartphone of tablet de foto te scannen met de iLinqs app.

U vindt de gratis iLinqs app in de appstore voor andriod en apple.

BIZZ56”is een product van Movielinqs video & virals. iLinqs is een app van Industrielinqs pers en platform

22-05-14 10:22 16:39 27-05-14

GAS In weerwil van de algehele malaise in de raffinage,

rondt Independent Belgian Refinery dit voorjaar een uitgebreid investeringstraject van bijna veertig miljoen euro af. Dat meldt de middelgrote raffinaderij in gesprek met Petrochem. De fabriek, goed voor ruim honderdduizend verwerkte vaten aardolie per dag, is dan helemaal overgestapt op gas voor zijn stoomproductie.

Tekst: Inge Janse Beeld: IBR

Belgische raffinaderij IBR rondt investeringstraject af Met de nieuwe installatie vervangt de raffinaderij twee oliegestookte stoomboilers uit 1968, die beide 45 ton per uur hogedrukstoom leverden.

IBR maakt deze overstap om zijn emissies van CO2, SO2 en NOx te verkleinen en de betrouwbaarheid van de stoomproductie te vergroten.

De investering was mede mogelijk omdat IBR, het vroegere Petroplus dat failliet ging, in 2012 werd overgenomen door de internationale oliehandelaar Gunvor. Bij de vernieuwingen waren onder meer de contractors Technogas, LTS, Fluor, Stork, Verwater en SPIE betrokken.

voordelen op: ‘Hierdoor is IBR in staat om het stoken van zware olie voor stoomproductie volledig te stoppen, met alle positieve gevolgen op de uitstoot van dien. Bijkomend voordeel is uiteraard dat IBR zo beschikt over een moderne en betrouwbare installatie voor stoomproductie, wat essentieel is voor het opereren van de raffinaderij.’

Afbouwen Stoom is namelijk van

De fabriek van Independent Belgian Refinery, goed voor ruim honderdduizend

Betrouwbare installatie

verwerkte vaten aardolie per dag, gaat

Ronny Stijleman, financieel manager bij IBR, vertelt dat het investeringstraject in 2010 startte met de bouw een warmtekrachtkoppelingsinstallatie, goed voor een investering van dertig miljoen euro. ‘Deze WKK-installatie produceert per uur 45 ton stoom voor intern gebruik plus voldoende elektriciteit om de ganse IBR-site te voorzien. De installatie bestaat uit een industriële gasturbine die een elektrische generator aandrijft die vijftien megawatt aan elektriciteit produceert. De hete gassen uit de uitlaat

binnenkort helemaal over op gas voor zijn stoomproductie.

van de gasturbine worden gebruikt voor het opwekken van de stoom in een stoomboiler.’

In 2013 volgde de inbouw van vier gasgestookte stoomboilers en drie nageschakelde stoomoververhitters, waarvoor IBR bijna negen miljoen euro neerlegde. Deze nieuwe machines kunnen in totaal 48 ton stoom per uur produceren. Stijleman somt de

het grootste belang voor een olieraffinaderij, weet de financieel manager. ‘Het drijft turbines aan, houdt producten warm en draagt energie over in verschillende stappen van het raffinageproces.’ Het probleem was alleen dat de oliegestookte turbines zo hun nadelen kenden. ‘Het stoken van zware olie kent een relatief hoge uitstoot van CO2, SO2 en NOx. Bovendien is de prijs van olie ten opzichte van aardgas de laatste tien jaar sterk gestegen. Dat maakt het ook economisch interessant om naar aardgas over te schakelen.’

Met de afronding van de overstap is de koek nog niet op voor IBR. ‘We zullen de volgende jaren ook geleidelijk het stoken van stookolie op onze procesfornuizen afbouwen ten voordele van aardgas.’ n UTILITIES 25 nr. 5 - juni 2014

25_S_katern_gas_artikel.indd 25

27-05-14 10:33

technologie Reclamebord filtert vervuilde lucht De Technische Universiteit van Lima heeft een reclamebord ontwikkeld dat lucht kan zuiveren. De installatie zou hetzelfde effect hebben op de luchtkwaliteit als 1.200 bomen.

Stoffige bouwplaatsen zijn bronnen van fijnstof en andere deeltjes. Deze stoffen veroorzaken longklachten en kanker. Wetenschappers van de universiteit voor Bouwkunde en Techniek (UTEC) in de Peruaanse hoofdstad hebben een reclamebord ontwikkeld dat dit probleem op de kaart moet zetten. De universiteit heeft het bord geplaatst op de bouwplaats van de nieuwe campus.

Het bord zuigt lucht aan en filtert het door de vervuilende deeltjes door middel van condensatie te binden aan een waterlaag. Het bord filtert

zo’n 100.000 kubieke meter lucht per dag; het equivalent van 1.200 bomen, aldus de universiteit. Het energieverbruik is laag (zo’n 2,5 kilowatt) en het gebruikte water wordt volledig gerecycled. Het residu wordt gebruikt om de samenstelling van de vervuiling

te analyseren. Lima heeft de meeste smog van Latijns-Amerika: driemaal zo hoog als geadviseerd door de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). Het reclamebord maakt tegelijk reclame voor de universiteit zelf.

Het grootste probleem tijdens de ramp met de kerncentrale Fukushima was dat er niet voldoende koelwater was om de brandstofstaven te koelen. In het geval van een ramp met een drijvende kerncentrale is er altijd voldoende koud water beschikbaar.

Een drijvende kerncentrale kan in een grote scheepswerf gebouwd worden, waarna het platform tien kilometer uit de kust wordt geankerd. Vervolgens

wordt er een elektrische transmissielijn op de zeebodem gelegd, die het platform met de kust verbindt.

Het idee van een drijvende kerncentrale is niet nieuw. Rusland werkt momenteel aan een eigen exemplaar. Toch zijn de Russen niet van plan om hun drijvende kerncentrale ver uit de kust te plaatsen.

En dat is nu juist het grote voordeel van dit concept, want hierdoor is een kerncentrale veel veiliger. Een drijvende kerncentrale ondervindt geen hinder van tsunami’s en aardbevingen, terwijl oververhitting (met als gevolg een potentiële meltdown) zo goed als onmogelijk is.

Een ander groot voordeel is het kostenplaatje. Het kost veel geld om geschikte locaties voor nieuwe kerncentrales te vinden. ‘De oceaan is goedkope vastgoed’, vertelt MIT-professor Jacopo Bongiorno. Daarnaast is een drijvende kerncentrale gemakkelijk te ontmantelen en kunnen ze in vrijwel elk formaat gebouwd worden.

Drijvende kerncentrale Drijvende windmolenparken krijgen straks wellicht concurrentie van drijvende kerncentrales. Amerikaanse wetenschappers werken aan een concept waarbij een kerncentrale op drijvende platforms worden gebouwd.

Als er sprake is van een ramp, wordt zeewater gebruikt om de kernreactor te koelen. Dit voorkomt dat splijtstofstaven gaan smelten, zoals het geval was bij Fukushima.

26 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

26_27_J_technologie.indd 26

27-05-14 10:33

Kantelende kunstgrasmat levert energie Eindhoven krijgt binnenkort het eerste kantelende sportveld ter wereld. Het veld wekt tevens zonne-energie op.

Het sportveld heeft kantelbare elementen met drie verschillende zijdes: een basketbalveld, een kunstgrasmat en een veld met zonnepanelen. Het duurzame sportveld is een uitvinding van Cablean en is onthuld bij test- en onderzoeks-

faciliteit InnoSportLab. Cablean ontwikkelt bewegende oppervlaktes met bijvoorbeeld zonnepanelen en probeert hiermee ieder oppervlakte maximaal te laten verdienen aan de verduurzaming van de lokale economie.

De zijdes met zonnepanelen kantelen tijdens ongebruikte uren naar boven om energie op te wekken. ‘Sportvelden

wachten overdag vaak op sporters en dan worden deze grote velden niet gebruikt. Hoe mooi is het als we deze velden overdag ook nuttig kunnen maken?’, zegt Chantal Tutein Nolthenius van InnoSportLab in gesprek met RTL. De techniek voor het kantelen van oppervlaktes wordt door Cablean momenteel al gebruikt op bijvoorbeeld daken, gevels en wanden. ‘De draaiende oppervlaktes kunnen zowel aan de buitenkant als aan de binnenkant wisselen en kunnen daardoor 24 uur per dag van functie van veranderen.

Zo kan het systeem aan de binnenkant lucht zuiveren of energie opslaan en aan de buitenkant regenwater opvangen of zonne-energie opwekken’, aldus Peter van Dommele in gesprek met Duurzaambedrijfsleven. Nog nooit eerder werd deze techniek gebruikt bij een sportveld.

Zonne-energie opwekkende geluidsschermen Vanaf 2017 wil Rijkswaterstaat een proef gaan doen langs de A16 bij Dordrecht, waarbij er zonne-energie wordt opgewekt met behulp van de geluidsschermen die nu al langs

de A16 staan. Bij Dordrecht wil Rijkswaterstaat met deze ‘pilot’ gaan proefdraaien. De eerste schermen moeten in 2017 op de geluidsschermen gemonteerd gaan worden.

Mini-waterkrachtcentrale voor arme regio’s Studenten aan de Technische Universiteit van Mexico hebben een mini-waterkrachtcentrale ontwikkeld voor arme regio’s met gebrek aan schoon drinkwater en elektriciteit.

Het instrument, dat zij Pluvia hebben genoemd, is in eerste instantie bedoeld om regenwater om te zetten in drinkwater. Tijdens het proces hebben de studenten een manier gevonden om tegelijkertijd elektriciteit op te wekken. Daarvoor heeft het slechts drie dingen nodig: regenwater, een pomp en een microturbine. Het regenwater wordt opgevangen in een dakgoot of zelfs op een stuk plastic.

Vervolgens zorgt een kleine water-

pomp ervoor dat het met enige kracht door een regenpijp stroomt waarin een micro-turbine is geplaatst.

De turbine gaat draaien en produceert elektriciteit. De kleine waterkrachtcentrale levert genoeg stroom om batterijen van 12 Volt op te laden, net voldoende om enkele LEDlampjes te laten branden.

Het regenwater stroomt vervolgens door een koolstof-filter waar het wordt gezuiverd. Het instrument is inmiddels getest in een van de vele arme wijken van Mexico-Stad. Het resultaat is drinkwater dat schoner is dan het water dat in Mexico-Stad uit de kraan komt.

De ontwikkeling van deze zonneenergie opwekkende schermen wordt gedaan met behulp van een Europese subsidie van 1,3 miljoen euro voor Rijkswaterstaat.

iLinqs App Wanneer u dit icoon bij een afbeelding ziet staan, dan kunt u het bijbehorende filmpje bekijken door met uw smartphone de foto te scannen.

Hoe werkt het?

• Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’.

• Start de app op uw smartphone of tablet.

• Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst.

• Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet.

UTILITIES 27 nr. 5 - juni 2014

26_27_J_technologie.indd 27

27-05-14 10:33

Energie Energy Service Companies (ESCo’s) garan-

deren een energiebesparing aan gebouweigenaren.

Industriële bedrijven gebruiken de constructie slechts mondjesmaat, terwijl deze hen juist kan ontzorgen. Om de kansen van een ESCo te onderzoeken, werkten drie bedrijven een businesscase uit.

Tekst: Marieke van Doggenaar, in opdracht van RVO.nl

Wel de energiebesparing, niet de zorgen ‘Kantoren, wooncomplexen, scholen en ziekenhuizen werken steeds vaker samen met een ESCo’, vertelt Pieter van den Herik van adviesbureau CFP. ‘Een interessante optie als een gebouw grote installaties bevat. Dus ook voor industriële gebouwen, maar daar zie je deze constructie nog weinig.’

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) ondersteunt ondernemingen bij energiebesparing.

‘We constateren dat industriële bedrijven nog niet zoveel energie besparen als ze zouden kunnen’, zegt Jac van Trijp van RVO.nl. ‘Vaak is de benodigde investering voor maatregelen een belemmering, zeker als die zich niet in een aantal jaar laat terugverdienen – bedrijven investeren liever in het primaire bedrijfsproces. Juist in dit geval kan een ESCo uitkomst bieden.

Hierbij besteed je de investering en zorg uit, maar profiteer je wel van de besparing.’

Van haver tot gort Dat ESCo’s door de industrie minder worden toegepast heeft wellicht te maken met een bepaalde huivering om het energiebeheer uit te besteden.

‘Anders dan bij de verwarming of luchtbehandeling van een woon- of kantorencomplex is de energielevering voor de industrie bedrijfskritisch: deze mag absoluut niet stil komen te liggen’, vervolgt Van Trijp. ‘De bedrij28 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

28_29_Q_artikel.indd 28

ven zelf kennen deze processen van haver tot gort en stellen zeer specifieke eisen. Van een ESCo verlangen zij dus veel kennis.’ RVO.nl zag dat de industrie behoefte had aan best practices van ESCo-toepassingen en besloot een aantal bedrijven een ESCoscan aan te bieden. RVO.nl zocht geïnteresseerden onder deelnemers aan de Meerjarenafspraken Energie-efficiency (MJA). ‘Dat bleek niet makkelijk.

Daaraan zie je dat industriële bedrijven ESCo’s nog niet zien als voor de hand liggende samenwerkingspartner’, vertelt Van den Herik, die de scans uitvoerde.

Uiteindelijk deden drie bedrijven mee: aardappelverwerker Lamb Weston/ Meijer, vrachtautoproducent Scania en Niacet, producent van organische zouten voor onder meer levensmiddelen en farmacie.

Deze drie bedrijven waren al van plan te investeren in vervanging van energieopwekkinginstallaties. Bij twee

van hen blijkt een interessante businesscase te maken voor een ESCo. Het gaat om Lamb Weston/Meijer en Scania. Beiden zetten nu de stap naar de markt om hun besparingsmaatregelen aan te besteden. Van den Herik: ‘In de ESCo-scans kwamen scenario’s naar voren waarbij jaarlijkse besparingen van 250.000 euro op de energie gerealiseerd kunnen worden.

Ook zagen we besparingspotentiëlen op CO2-uitstoot tot vijftig procent.

De investeringen liepen uiteen van 500.000 tot acht miljoen euro.’

Ketelhuis De aardappelverwerker was de enige van de drie die al met een ESCo-constructie werkte.

Het gaat om het ketelhuis bij de fabriek in Kruiningen, waar een aantal stoomboilers en WKK’s staat.

Deze produceren stoom, warmte en elektriciteit voor het primaire productieproces. Lamb Weston/Meijer

DUUrzaam onDErnEmEn Duurzaamheid biedt ondernemend Nederland kansen om te innoveren en nieuwe markten aan te boren. Met als resultaat economische groei, winst voor het milieu én een groen imago. Heeft u ook duurzame ambities? De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland spreekt en ondersteunt dagelijks honderden ondernemers. De rijksdienst stimuleert innovatie en duurzaam ondernemen, biedt financiering, kennis en partners en attendeert beleidsmakers op belemmerende wetten en regels, zodat ondernemers kunnen ondernemen. www.rvo.nl/duurzaamondernemen

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

27-05-14 10:33

Bij Scania is gekeken naar de toepassing van een ESCo voor een secundair proces: de luchtbehandeling van de productiehal.

besteedde het beheer hiervan zestien jaar geleden uit aan energieleverancier Delta. ‘Dit bevalt goed’, zegt energy services manager Rinze de Vries.

‘Alleen loopt het contract over anderhalf jaar af en daarom zoeken we een alternatief.’ Met steun van RVO.nl berekende het bedrijf de investering, onderhoudskosten en energiebesparing van een aantal technische scenario’s op basis van een termijn van acht jaar. Ten opzichte van de huidige situatie is maar liefst 24 procent energieefficiency haalbaar en een besparing van 20.000 ton CO2-uitstoot.

De Vries vervolgt: ‘Zelf kijken we vaak naar traditionele opwekmethoden. Terwijl een van de benaderde partijen juist vanuit duurzame energie redeneert. Dat is echt een verrijking. Een goed uitgevoerde ESCo-constructie ontzorgt bovendien. Want op basis van een duidelijk contract is je energievoorziening voor tien tot vijftien jaar geregeld.’ Op dit moment bekijkt Lamb Weston/Meijer met welke partij ze de samenwerking aan willen gaan. De Vries adviseert om tijdig aan de slag te gaan met het bepalen van de scenario’s en op tijd een jurist te betrekken. ‘Van idee tot realisatie ben je wel een paar jaar bezig. Je moet de milieuvergunning aanpassen, intern iedereen meekrijgen en – heel belangrijk – wederzijds vertrouwen opbouwen met de ESCo.

Soms lijken de belangen namelijk tegengesteld. Als ik bijvoorbeeld een maatregel tref waardoor minder stoom nodig is, stijgen de kosten voor de ESCo. Belangrijk is om voor ogen te houden dat het uiteindelijk gaat om duurzaamheid.’

Luchtbehandeling Bij Scania gaat het om een assemblagefabriek in Zwolle. Hier is gekeken naar de toepassing van een ESCo voor een secundair proces: de luchtbehandeling van de productiehal. Die is toe aan vervanging. Ook hier zijn een technische analyse en berekening gemaakt en de mogelijkheden van samenwerking met een ESCo onderzocht. ‘Afhankelijk van de keuze ligt de besparing op CO2-uitstoot tussen de 560 en de 860 ton’, zegt manager Plant Engineering Wim de Weger.

Het voorkeursscenario is op basis van een vijftienjarig contract, met een innovatief systeem met minder luchtbehandelingskasten, die ook kunnen koelen. ‘Hiermee zal het vooral in de zomer een stuk aangenamer zijn voor de medewerkers die trucks assembleren’, aldus De Weger. ‘Het is nu nog te vroeg om te zeggen of we ook echt met een ESCo gaan werken. We zien dit als een nieuwe mogelijkheid om dit soort projecten te realiseren.

Niet alleen als financiering, ook voor het onderhoud. Onze financiële afde-

ling onderzoekt nu in hoeverre deze constructie een voordeel voor Scania kan opleveren.’

Stoomboiler Het derde bedrijf, Niacet, wil een aantal stoomboilers van ongeveer 35 jaar oud vervangen. Hier bleek de te behalen energiebesparing te beperkt voor een ESCo-constructie, omdat de energieefficiëntie van het nieuwe systeem maar iets beter is dan van het huidige.

‘Natuurlijk is het mooi als een ESCo wel een optie is’, zegt Van den Herik.

‘Maar door de verschillende scenario’s door te rekenen creëer je hoe dan ook een goede basis voor besluitvorming. De uitkomst kan dan ook zijn dat je het zelf doet.’

Van Trijp vindt de bevindingen geruststellend. ‘Als je het per maatregel bekijkt, zie je dat een ESCo perspectief op meer energiebesparing kan bieden.’ Ook Van den Herik ziet geen reden waarom industriële bedrijven huiverig zouden moeten zijn voor deze constructie. ‘Samenwerken met een ESCo is een uitstekende manier om energiebesparing te versnellen zonder investering. Bovendien zorgen ze voor bedrijvigheid en werkgelegenheid.

Deze constructie wordt veelvuldig en met succes toegepast in landen om ons heen en de Verenigde Staten.

Verrassend dus eigenlijk dat we in Nederland pas aan het begin staan.’ ■ UTILITIES 29 nr. 5 - juni 2014

28_29_Q_artikel.indd 29

27-05-14 10:33

12-14 OCTOBER 2014

ADNEC, ABU DHABI, UAE www.waterworldmiddleeast.com

REGIONAL

OPPORTUNITIES

STRATEGIC THINKING

TECHNICAL SOLUTIONS

INVITATION TO PARTICIPATE WaterWorld Middle East, the region’s premier water event comes to Abu Dhabi in 2014. Comprising a busy exhibition floor, WaterWorld Middle East features the premier companies in the water and wastewater sector delivering state of the art solutions. Accompanying the exhibition is a dedicated conference programme developed in conjunction with industry practitioners.

WaterWorld Middle East will deliver a high level peer-reviewed programme created for the industry by the industry, equiping attendees and delegates with the skills and knowledge to overcome the technical water/wastewater challenges in the Middle East.

WHY PARTICIPATE? • Hear how international water/wastewater solutions are being implemented on a regional basis in the Middle East • Find out how technical water challenges in the Middle East are being overcome in the conference and see technology solutions up close in the exhibition • Network with utilities, consultants, plant owners and operators and water and wastewater system providers • Find out more about the Abu Dhabi Sewerage Services Company’s STEP (Strategic Tunnel Engineering Project) – a multi-billion Dirham programme of work to deliver improved wastewater capacity • Meet with local partners ADWEA, to find out about the latest developments in drinking water production and distribution EXHIBITING AND SPONSORSHIP: Roy Morris T: +44 (0) 1992 656613 OWNED & PRODUCED BY:

F: +44 (0) 1992 656700

IN STRATEGIC PARTNERSHIP WITH:

E: rmorris@pennwell.com

EVENT PARTNER:

FLAGSHIP MEDIA SPONSORS:

CO-LOCATED WITH:

Pantone 362 U ®

Pantone 431 M

ADSSC Ripple

0146_WWME14_Ad_Utilities_185x132mm.indd 1

5/22/14 9:48 AM

Pantone 362 U

8% Pantone 362 U

8% Pantone 431 M

VAKBEURS VOOR PROCESAPPARATUUR, -ENGINEERING EN -AUTOMATISERING

BESTEL NU UW GRATIS TOEGANGSKAART VIA www.industrialprocessing.nl/toegang • De grootste vakbeurs voor de totale natte en droge proces-

30 SEPTEMBER - 3 OKTOBER 2014 JAARBEURS UTRECHT WWW.INDUSTRIALPROCES SING.NL

industrie in de Benelux • Ruim 200 exposanten presenteren hun nieuwste producten en diensten • Gelijktijdig met Macropak, Industrial European Dairy Show en de vier werelden van World of Technology & Science • 4 dagen lang alle industriële trends en ontwikkelingen voor u samengebracht

IP2014_adv_185x132_registratie.indd 1

30_pennwell_vnu.indd 1

16-05-14 14:34

27-05-14 11:08

product & oplossing Temperatuurkalibrators Fluke Europe introduceert twee enkelfunctionele kalibrators voor het simuleren van procestemperatuursensoren. Speciaal voor technici die geen behoefte hebben aan de complexiteit van multifunctionele test- en meetinstrumenten maar die wel een uiterst nauwkeurige temperatuurkalibratie moeten uitvoeren. Instrumentatietechnici, procestechnici en installatieonderhoudsmonteurs kunnen met de Fluke 712B RTD en 714B thermokoppel-temperatuurkalibrators snel en eenvoudig procestemperatuurinstrumenten testen.

De Fluke 712B meet en simuleert dertien verschillende types weerstandstemperatuurdetectoren (RTD’s) en weerstand, en de 714B meet en simuleert zeventien verschillende types thermokoppels en millivolt, om processensoren te controleren door een directe vergelijking van gemeten versus gerapporteerde temperaturen. www.fluke.nl

➧

SmartSun app Rexel introduceert het ideale hulpmiddel voor de verkoop van zonneenergie: de SmartSun app. De Rexel SmartSun app biedt installateurs de mogelijkheid om met een iPad direct het gehele verkoopproces van zonne-energie te doorlopen: meten dakoppervlakte, realtime configureren, visualiseren van panelen op het dak, kosten en terugverdientijd berekenen en offerte opstellen.

Middels Augmented Reality technologie wordt de installateur in staat gesteld om vanaf de grond het dak

te meten, door middel van slechts een iPad. Hierbij wordt niet alleen de oppervlakte van het dak berekend, ook wordt de dakhelling en de dakoriëntatie bepaald (op basis van de kompasfunctie). Na het meten configureert de installateur met de klant de gewenste panelen en installatie, waarbij de toekomstige situatie realtime gevisualiseerd wordt. De geselecteerde zonnepanelen worden op schaal onder de juiste hoek virtueel op het dak van de klant weergegeven. www.rexel.nl

➧

Technology Guide Ultrasonic Sensors Pepperl+Fuchs introduceert de ‘Technology Guide Ultrasonic Sensors’ als gratis te downloaden multimediabestand. Dit technisch handboek is een samenvatting van meer dan dertig jaar ervaring op het vlak van ultrasone-sensor-technologie en is geschreven voor zowel beginners als experts. Meer dan zestig pagina’s vol met achtergrondinformatie over functieprincipes en met advies betreffende de parametrering en ingebruikstelling van ultrasone sensoren. Maar ook om meer kennis op te doen over geluidsgolven, meetbereiken en schakelin- en uitgangen of om er voordeel mee te doen in de dagelijkse praktijk.

Verscheidene gedetailleerde toepassingsvoorbeelden uit verschillende industrieën tonen de aandachtspunten wanneer men ultrasone sensoren gebruikt.

Van het meten van vulniveaus tot mobiele toepassingen en material handling – in de Technology Guide Ultrasonic Sensors komt het allemaal aan bod. www.pepperl-fuchs.nl/technology-guide

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.nl

31_33_G_product oplossing.indd 31

➧

UTILITIES 31 nr. 5 - juni 2014

27-05-14 13:06

Snel op weg met kostenramingen

DACE Prijzenboekje met online richtprijzen voor industriële procesinstallaties Praktisch en onmisbaar bij • Raming van projecten • Kostenafweging van alternatieve uitvoeringen • Toetsing van offerteprijzen • Vergelijking eigen prijzen met marktprijzen DACE Price Booklet is nu ook te raadplegen via de website www.dacepricebooklet.com!

De 30e editie van het DACE Prijzenboekje bestaat vanaf nu naast vertrouwde boekje ook uit een website, www.dacepricebooklet.com, als waardevol hulpmiddel bij het samenstellen van uw kostenramingen voor industriële procesinstallaties. U vindt richtprijzen voor vrijwel elk onderdeel van een procesinstallatie. Specifieke kosteninformatie wordt gegeven voor procesapparatuur, pijpleidingmateriaal, elektrotechniek, instrumentatie, schilderwerk, isolatie en bouwkunde.Tevens bevat het kengetallen per m2 oppervlakte voor productie-, magazijn-, kantooren laboratoriumgebouwen en bouwdeelprijzen voor bouwkundige, installatietechnische en civieltechnische componenten. De richtprijzen reflecteren werkelijk gemaakte kosten en zijn niet slechts een afspiegeling van catalogusprijzen.

DACE Prijzenboekje / Price Booklet en website wordt verzorgd door leden van de DACE Special Interest Group Cost Engineering Process Industry, kostendeskundigen die actief betrokken zijn bij investeringsprojecten en midden in de praktijk staan.

Ga voor uw bestelling of een abonnement naar www.bimmedia.nl/prijzenboekje of www.dacepricebooklet.com of bel 070 304 66 77

32_bim.indd 1

27-05-14 10:22

HelaTape

Drukmeter Voor de BLAUWE LIJN S4602 ST drukverschilmeter is vanaf heden optionele functionaliteit beschikbaar, waarmee het instrument geschikt is voor luchtsnelheids- en luchthoeveelheidsmetingen met een pitotbuis. Deze meetmethode is bijzonder nauwkeurig en betrouwbaar, onder andere doordat de meetsonde nauwelijks invloed uitoefent

op de luchtstroom. Door het geringe formaat van de sonde hoeft er slechts een kleine opening te worden gemaakt in het ventilatiekanaal, dat na de meting eenvoudig kan worden afgedopt of dichtgeplakt. De meetwaarden worden weergeven diverse eenheden, waaronder m/s, km/u, m3/h, l/s, et cetera. www.euro-index.nl

Insteekmeters Emerson Process Management brengt een nieuwe generatie insteekmeters op de markt, de gaffelvormige dichtheids- en viscositeitsmeters van Micro Motion.

De vorkvormige dichtheidsmeter (FDM) beschikt over hetzelfde robuuste en betrouwbare stemvork-ontwerp als zijn voorgangers en is ontworpen voor de meest veeleisende procesapplicaties, zoals de detectie van pijpleiding-interfaces, de bewaking van vaste minerale slurrie en de beheersing van corroderende zuurconcentraties. De vorkvormige viscositeitsmeter (FVM) is eveneens ontworpen voor veeleisende applicaties, zoals de beheersing van de ontbranding van oliegestookte verwarmingsinstallaties, het mengen/produceren van zware stookolie (HFO) en het beschermen van pompen. www.emersonprocess.nl

Symmetrische veiligheidssensor Alle elektronica is geïntegreerd binnen de behuizing van deze CES-C04 veiligheidssensor. Een seriële koppeling is mogelijk tot twintig sensoren. Beschikbare aansluitingen zijn: connector aan de behuizing, zwevende connector aan een stukje kabel en een vaste kabel in diverse

lengtes. Via 2x2 LED’s is de toestand van de sensor van alle richtingen zichtbaar.

Seriële aansluiting doet geen afbreuk aan het veiligheidsniveau PLe. Ook bij koppeling met andere Euchner veiligheidssensoren blijft PLe gehandhaafd. www.euchner.nl

Klauwenpomp Induvac uit Zoetermeer brengt een vernieuwde versie van haar 60 m3/uur klauwenpomp uit. De pomp is te gebruiken als vacuümpomp of als een compressor.

De nieuwe klauwenpomp heeft een toerental van circa 2850 tpm, waar concurrerende merken een 1450 tpm versie leveren. Door het hogere toerental is de IVC 60 klauwenpomp bijzonder compact en erg geschikt voor de machinebouw. Deze zeer compacte pomp is toepasbaar in vele takken van industrie waar nu nog overwegend de droge draaischuifpomp wordt gebruikt. De Induvac klauwenpompen verschillen fundamenteel van deze meer conventionele vacuümpompen of compressoren, omdat ze volledig contactvrij zijn en er dus ook geen slijtage kan plaats vinden. Verder is er ook geen olie nodig voor de compressie. Voor de gebruiker betekent dit een aanzienlijke besparing voor de operationele kosten; geen vervanging van versleten onderdelen, geen olie bijvullen en geen stilstand. Vanwege zijn grote efficiëntie is de Induvac klauwenpomp aanzienlijk kostenbesparend en dit kan leiden tot een energiebesparing van wel zestig procent in vergelijking met de drooglopende schottenpomp. www.induvac.com

HellermannTyton biedt een breed programma electrical tapes voor het afdichten, isoleren en bundelen van bekabeling en leidingwerk. PVC-tapes zijn ontwikkeld voor het laagspanningsbereik en leverbaar in vele kleuren en afmetingen. Rubber tapes zijn geschikt voor het afdichten en isoleren van bekabeling en aftakkingen voor het laag-, midden- en hoogspanningsbereik.

HelaTape Flex PVC-tapes zijn voorzien van lijmsoorten die op de toepassing zijn afgestemd. Dit resulteert in uitstekende mechanische eigenschappen en een lange levensduur. De toepassingsmogelijkheden zijn haast oneindig, van kabelisolatie, via reparatie tot kleurmarkering. Daarnaast zijn premium-tapes leverbaar, die zich ook onder koude omstandigheden uitstekend laten verwerken. www.hellermanntyton.nl

Draadloze trillings­ transmitters Dankzij monitoring van vibraties worden potentiële problemen met pompen eerder vastgesteld, waardoor gepland onderhoud mogelijk wordt en de beschikbaarheid van een fabriek wordt vergroot. Precies daarom wilde Sabic de bewaking van kritische pompen op de olefinen-plant in het Britse Teesside verbeteren. Het bedrijf koos voor het wireless conditiemonitoringssysteem van Emerson Process Management.

In het verleden verzamelde en analyseerde Sabic Teesside de data van de kritische pompen in de olefinenkraker handmatig. Tussen metingen door konden er dan toch nog problemen optreden, wat leidde tot hogere onderhoudskosten en een verminderde beschikbaarheid van de plant, wat weer invloed had op de totale productie. Door het installeren van wireless vibratietransmitters kan het bedrijf nu het trillingsniveau continu controleren en fouten al detecteren voordat er een storing optreedt.

UTILITIES 33 nr. 5 - juni 2014

31_33_G_product oplossing.indd 33

27-05-14 13:06

Energie Nuon bouwt een reuzenthermosfles. Het

gevaarte wordt vijftig meter hoog en er past 22 miljoen liter water in. De tank is een enorme buffer voor de opslag van heet water, bestemd voor gebruikers van stadswarmte. Hiermee kan het energiebedrijf beter inspelen op de grillen van de energiemarkt. Zelfs tijdelijk slechtere marktomstandigheden kunnen dan voordelig uitpakken.

Tekst: Sal Stam Beeld: Nuon

Nuon bouwt enorme opslagtank voor stadswarmte Een ragfijn samenspel van elektriciteit en warmte. Daar komt het de komende jaren op neer bij de energiecentrales van Nuon in Diemen.

Het energiebedrijf heeft er twee gascentrales staan (de ‘Diemen 33 en 34’) die naast elektriciteit ook warmte produceren. Nuon heeft te maken met een grillige elektriciteitsmarkt, met prijzen die flink kunnen fluctueren. Voor een energiebedrijf dat ook warmte produceert, is het zaak om adequaat met die markt om te kunnen gaan. Vanaf volgend jaar zet Nuon daarvoor in Diemen een bijzonder wapen in dat in Nederland nog niet erg bekend is. Pal naast de centrales komt een enorme tank waarin heet water kan worden opgeslagen. Water dat met energie uit de centrales wordt opgewarmd maar dat niet direct zijn weg vindt naar de klant. De buffer geeft Nuon veel meer speelruimte bij de levering van warmte en elektriciteit, maakt de productie efficiënter en verlaagt de CO2-uitstoot.

Losse entiteiten Nuon zet al jaren in op het gebruik van stadswarmte, als middel om de samenleving duurzamer te maken.

Stadswarmte wordt geproduceerd met restwarmte, een bijproduct dat 34 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

34_35_R_artikel.indd 34

overblijft bij de productie van elektriciteit. De CO2-uitstoot die ermee samenhangt, is gemiddeld genomen vijftig procent lager dan verwarming met aardgas via een CV-ketel. Veel warmte in het stadswarmtenet in de regio Amsterdam en Almere komt van de Nuon-centrales in Diemen.

Een knelpunt voor Nuon is echter dat de levering van elektriciteit en warmte verschillende entiteiten zijn.

De productie en levering van stadswarmte zijn een puur lokale aangelegenheid. En warmte moet op elk gewenst tijdstip beschikbaar zijn, zodat huishoudens en bedrijven niet in de kou komen te zitten. Maar Nuon produceert in Diemen ook elektriciteit. Sterker nog: de centrales zijn zo gebouwd dat elektriciteit het primaire product is. Hier heeft Nuon te maken met een internationale markt. Er komt steeds meer gesubsidieerde duurzame stroom uit met name Duitsland onze kant op. Stroom waarvan de prijs heel laag kan zijn. Er hoeft maar een flinke wind op te steken en de prijs keldert. Op zo’n moment is het aantrekkelijker om minder elektriciteit te produceren met de centrale in Diemen, terwijl Nuon die centrale wel nodig heeft om warmte af te leveren.

Nul euro De warmtebuffer komt in beeld zodra er in Diemen onvoldoende elektriciteit geproduceerd wordt om te voorzien in de warmtevraag. Zo kan Nuon de productie van stroom en warmte commercieel een stuk interessanter maken. Het bedrijf speelt handig in op een simpel gegeven: warmte kun je opslaan, bij elektriciteit is dat veel lastiger. ‘Vraag en aanbod moeten altijd met elkaar in evenwicht zijn. Maar als het aanbod bijvoorbeeld door harde wind groter is dan de vraag, gaat de prijs sterk omlaag. Er zijn vorig jaar momenten geweest dat de prijs van elektriciteit nul euro was’, zegt Alexander van Ofwegen, bij Nuon verantwoordelijk voor de centrales. ‘Als je op zo’n moment toch elektriciteit moet produceren om de restwarmte te kunnen leveren, heb je als energiebedrijf een economisch probleem. De buffer zorgt ervoor dat we wel warmte kunnen leveren, maar tegelijk kunnen we de gascentrale uitzetten. Op die manier ontkoppelen we dus de elektriciteits- en de warmtemarkt.’

Omgekeerd kan de buffer ook worden gebruikt als de vraag naar elektriciteit juist hoog is en de vraag naar warmte minder. ‘We kunnen de overtollige warmte dan opslaan, de warmte gaat dus niet verloren. Als

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

27-05-14 10:31

Nuon bouwt naast de centrales in Diemen een enorme tank waarin heet water kan worden opgeslagen. De buffer geeft veel meer speelruimte bij de levering van warmte en elektriciteit, maakt de productie efficiënter en verlaagt de CO2-uitstoot.

de situatie later weer verandert en de vraag naar warmte neemt toe, dan spreken we gewoon de buffer aan. Zo gaat de efficiency flink omhoog’, aldus Van Ofwegen.

Marktkansen benutten Op dit moment wordt nog aan de opslagtank gebouwd. Hij krijgt een doorsnee van 26 meter en zal 50 meter hoog worden. Binnenin is plaats voor 22 miljoen liter heet water. Door de druk op te voeren kan het water een temperatuur bereiken van 125 graden.

Vanuit de buffer zal er water stromen naar zo’n 70.000 huishoudens in Amsterdam en Almere. ‘Zij moeten er van op aan kunnen dat ze op elk gewenst tijdstip warmte krijgen’, zegt Henk Dekker, directeur Warmte bij Nuon. ‘Dat zijn we niet alleen verplicht door de warmtewet, maar als bedrijf willen we gewoon onze klanten betrouwbaar bedienen.’

De reuzenthermosfles is in beginsel in staat om acht tot zestien uur warmte te leveren aan alle Nuon-klanten, maar op warme dagen hoopt Nuon er wel een heel weekend mee vooruit te kun-

nen. Het is dan niet nodig om de centrales aan te zetten. Want hoe zuinig de gascentrales ook zijn (ze hebben een gecombineerd rendement van tot 85 procent), door de grote concurrentie van duurzame energie zijn ze niet op elk moment winstgevend.

Prettig is wel dat het ‘sommetje’ ook de andere kant op kan werken, zegt Dekker. ‘Als de wind wegvalt, ben je blij dat je zo’n centrale hebt staan. Dan gaan de stroomprijzen kortstondig omhoog en kunnen we ervoor zorgen dat er elektriciteit is. We zorgen ervoor dat we de Diemen 34 met het hoogste rendement van Nederland laten draaien, en als zich een kans aandient, dan pakken we die met deze centrale.

De warmte halen we dan uit de buffer. Ook als er een storing is in een centrale, is er geen man overboord.

Kortom, je verbetert met de buffer je winst, ook tijdens tijdelijk slechtere marktomstandigheden.

Dat moet onze situatie consolideren, zodat we onze activiteiten in Diemen op een gezonde manier kunnen continueren.’

CO2-prijs Nuon verwacht de komende jaren ook te profiteren van een hogere prijs voor de uitstoot van CO2, door in te zetten op gas met haar nieuwe zuinige gascentrales. Niet elk energiebedrijf doet dat. Sommige zien meer in het gebruik van kolen omdat de prijs daarvan op dit moment heel laag is. Dat maakt het commercieel aantrekkelijk om op kolen te stoken, zeker in combinatie met een lage CO2-prijs.

‘Wij zetten heel sterk in op gas, omdat het een flexibele brandstof is voor het ondersteunen van duurzame productie in Nederland en Duitsland’, aldus Van Ofwegen. ‘En laten we eerlijk zijn, we mikken daarmee op een CO2-prijs die in de toekomst omhoog gaat. Er is nou eenmaal een noodzaak om te verduurzamen. Zo willen wij ons de komende jaren positioneren, door bijvoorbeeld in te zetten op stadswarmte maar ook op windenergie. Wij hebben er vertrouwen in dat de hoeveelheid CO2 die je uitstoot, uiteindelijk belast zal worden om zo verduurzaming van de energiesamenleving in Europa te realiseren. Alleen we weten niet wanneer dat gebeurt.’ ■ UTILITIES 35 nr. 5 - juni 2014

34_35_R_artikel.indd 35

27-05-14 10:31

MARKET REVIEW ENERGIE

GAS

Diensten

PRODuCten

Jotem Waterbehandeling b.v.

Dalkia BV Postbus 2010 3430 CB nieuwegein tel: +31 (0) 30 - 60 96 111 Fax: +31 (0) 30 - 60 96 198 email: info@dalkia.nl Website: www.dalkia.nl

WATER

Diensten

DHV B.V. Laan 1914 nr. 35 3818 eX AMeRsFOORt Postbus 1132 3800 BC AMeRsFOORt tel: +31 (0)33 - 468 22 11 Fax: +31 (0)33 - 468 28 01 e-mail: info.industrie@dhv.com Website: www.dhv.nl

WATER

PRODuCten

Parelstraat 24 7554 tM HenGeLO tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Postbus 540 4900 AM OOsteRHOut nB tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 e-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

Siemens Nederland N.V. Beatrixlaan 800 Postbus 16068 2500 BB Den HAAG tel: +32 (0)70 - 333 32 52 e-mail: industrysolutions.nl@siemens.com Website: www.siemens.nl/water

Diensten

BERMAD Holland

Esders BV Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

STAR Groningen Helperpark 282e 9723 ZA GROninGen tel: +31(0)50 - 501 44 01 e-mail: groningen@starpowerpeople.com

STAR België Rijnkaai 37 B - 2000 AntWeRPen, BeLGiË tel: +32 (0)32 - 26 25 95 e-mail: antwerpen@starpowerpeople.com

Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van UTILITIES, neemt u dan contact op met

sir Winston Churchilllaan 273 2288 eA RiJsWiJK Postbus 70 2280 AB RiJsWiJK tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

Noxon Stainless B.V. Vossenbeemd 51 5705 CL HeLMOnD Postbus 6096 5700 et HeLMOnD tel: +31 (0)492 - 58 21 11 Fax: +31 (0)492 - 53 89 70 e-mail: info@noxon.nl Website: www.noxon.nl

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

OVERIG

Diensten

Versteden Leidingsystemen B.V. Kooiweg 24 4631 sZ HOOGeRHeiDe Postbus 39 4630 AA HOOGeRHeiDe tel: +31 (0)164 - 61 46 50 Fax: +31 (0)164 - 61 21 77 e-mail: info@versteden.com Website: www.versteden.com

STAR Oil Gas Power Middenweg 6 (haven 397) 4782 PM MOeRDiJK tel: +31 (0)168 - 38 50 38 Fax: +31 (0)168 - 38 50 37 e-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

Kiwa Nederland B.V.

Brancheverenigingen

Lubron Waterbehandeling BV

GAS

Postbus 5130 3295 ZG ‘s-GRAVenDeeL tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 e-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

Esders BV

Inspectie en Keuringen

DDM Demontage B.V. industriële verhuizingen Demontage – sloopwerken transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM De MeeRn tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

Advertentie-index UTILITIES Abonnees................................................................................... 20 AJK Hydrolift ............................................................................. 24 BIM Media.................................................................................. 32 BIZZ56” ...................................................................................... 24 Eco Ketelservice Verhuur .......................................................... 24 Eems DeltaVisie ....................................................................... 39 Endress+Hauser...........................................................................4 Energyst Rental Solutions.............................................................2 GasTerra .................................................................................... 18 Kiwa Nederland ......................................................................... 20 Market review ............................................................................ 36 MODELEC Data-Industrie .......................................................... 40 PennWell Corporation ............................................................... 30 Utilities Platform ........................................................................ 14 VNU Exhibitions Europe ............................................................ 30

Jetvertising: Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000 36 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

36_index_marketreview.indd 36

27-05-14 10:45

agenda WaterCampus Business Café 18 juni Water Alliance, Leeuwarden www.wateralliance.nl

Op woensdag 18 juni staat het Watercampus Business Café in het teken van zakendoen op het Noord-Amerikaanse continent. De Water Alliance draagt zorg voor een sterk inhoudelijk programma met onder andere sprekers over Canada en uit de USA. Zoals gebruikelijk volgt aansluitend een informele netwerkborrel.

Aanmelden kan al via een mail naar: events@wateralliance.nl.

Petrochem Onsite 18 september Locatie n.t.b. www. industrielinqs.nl/ petrochemonsite

Met Petrochem On Site biedt het Petrochem Platform bijeenkomsten voor beslissers en geïnteresseerden uit de petrochemie en aanverwante sectoren. Petrochem On Site bestaat uit lezingen over actuele onderwerpen door kopstukken uit de sector, en een rondleiding over de locatie. De bijeenkomst vindt altijd plaats op een inspirerende locatie, zoals een fabrieksterrein of innovatieve omgeving.

World of Technology & Science 30 september t/m 3 oktober Jaarbeurs, Utrecht www.wots.nl

De beurstitels Industrial Automation & Drives en HET Instrument zijn overgegaan in World of Technology & Science. Deze vierdaagse vakbeurs vindt plaats van dinsdag 30 september tot en met vrijdag 3 oktober en omvat bedrijven die hun producten en diensten in technologie presenteren. Ruim vierhonderd exposanten nemen deel aan deze beurs. De World of Technology & Science wordt gelijktijdig gehouden met Industrial Processing, Macropak en de Industrial European Dairy Show en is daarmee het grootste technologie-event van Nederland.

iMaintain, het Grote NVDO Prestatiemanagementcongres 1 oktober Locatie n.t.b. www.imaintain.info/prestatie

Op 1 oktober staat prestatiemanagement in de kijker. Prestatiemanagement vertaalt de visie, missie en strategie van een project, team of organisatie naar succesfactoren en acties. Sturen op die succesfactoren en constant monitoren van de effecten ervan, zorgt voor optimaal beheer van activiteiten en, nog belangrijker, van de prestaties van organisaties. Een afwisselend en inhoudelijk programma belicht verschillende aspecten van goed prestatiemanagement: van wetenschappelijke onderbouwing tot ervaring uit de praktijk; van klantervaring tot contractduur.

Energie 2014 7 t/m 9 oktober Brabanthallen, Den Bosch www.energievakbeurs.nl

Energie is de enige nationale B2B-beurs gericht op energiebesparing en duurzame energie in de bouw en de industrie. Energie besparen is noodzakelijk en loont. Op Energie kunt u advies inwinnen, condities vergelijken en kennismaken met nieuwe oplossingen. Alles om te komen tot een betrouwbare, voordelige energielevering en een optimale verbruiksbesparing. Het aanbod loopt uiteen van duurzaam bouwen tot biomassa en van windenergie tot decentrale energie.

Duurzaam Geproduceerd 17 november Locatie n.t.b. www. duurzaamgeproduceerd.nl

Het congres wordt georganiseerd door het platform Duurzaam Geproduceerd, dat als missie heeft om de ecologische voetafdruk van producten te verbeteren, en vakblad Utilities. Tijdens de bijeenkomst ligt daarom de focus op hoe verduurzaming van productieprocessen en -ketens kan leiden tot minder milieubelasting. Ook is er aandacht voor het duurzame effect van producten op de maatschappij, zoals meer kunststoffen in auto’s die ze daarmee lichter en zuiniger maken. Het is dan helemaal mooi als het ook nog bioplastics zijn.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, postbus 12936, 1100 AX Amsterdam of redactie@utilities.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

37_K_agenda.indd 37

UTILITIES 37 nr. 5 - juni 2014

27-05-14 13:32

I N

H E T VO LG E N DE

U T I L I T I E S

N UMMER

N UM M ER

6 V ER S C HI JNT WEEK

3 6

Energie: Enlightenmentz en efficiency

Enlightenmentz

Frisse energie-efficiency

Tijdens het EemsDeltavisie-congres op 19 september zullen weer Enlightenmentz Awards worden uitgereikt aan innovatieve bedrijven die lichtende voorbeelden zijn voor een duurzame toekomst. In de komende editie van Utilities tonen de genomineerden hun innovaties en vragen we ze wat de impact van hun innovatie is voor een duurzame Eemsdelta.

Een fles van plantaardig materiaal, vrachtwagens op biogas, warmte-uitwisseling met de buren en een energiezuinig distributiecentrum: het is Coca-Cola Enterprises menens in de zoektocht naar duurzaamheid. De frisdrankgigant presenteerde onlangs zijn verbouwde distributiesysteem in Dongen, dat onder meer voorzien is van een automatisch opslagsysteem en energiezuinige kranen.

Power-to-Gas in Delfzijl In Delfzijl wordt binnen twee jaar de eerste grootschalige, volledig ge誰ntegreerde Power-to-Gas-installatie ter wereld gebouwd. Het is de bedoeling om een installatie te bouwen van twaalf megawatt die waterstof en syngas gaat produceren voor de chemische industrie.

THEMa'S 2014 Utilities 7 Water: Ketensamenwerking Utilities 8 Gas: Nieuw gas

38 UTILITIES nr. 5 - juni 2014

38_I_volgende_nummer.indd 38

27-05-14 10:29

Datum: 19|09|14 • Locatie: Nijlicht, Eemshaven

HĂŠt congres voor de industrie in Noord Nederland alvast Reserveer da in uw agen

Nieuwe Energie voor de Eemsdelta Het zijn zware tijden in de Groningse Eemsdelta.

2014

Onder invloed van de crisis en de hoge prijzen voor energie en grondstoffen hebben veel

september

bedrijven het zwaar. Tegelijkertijd zorgt die druk voor een nieuw elan en ruimte voor innovatie.

Welke nieuwe initiatieven springen eruit?

En welke mogelijkheden biedt dat voor u?

Dat onderzoeken we tijdens de eerste editie van het EemsDeltavisie-congres, georganiseerd door Groningen Seaports, het Petrochem Platform en Kennisplatform Duurzaam Geproduceerd.

Reserveer 19 september vast in uw agenda.

Informatie over de sprekers en het programma vindt u binnenkort op www.eemsdeltavisie.nl

WWW.EEMSDELTAVISIE.NL Initiatiefnemers:

In samenwerking met:

Meer informatie?

Anouk Bouwmeester anouk@industrielinqs.nl 020-3122797

_datumclaimer 2.indd 1

27-05-14 12:19

www.moxa.com

Superieur in PoE Hoogwaardige PoE (voeding via ethernetbekabeling) IEEE 802.3af Ethernet Switches, geschikt voor toepassingen zoals IP-bewakingscamera’s, wireless toegangspunten en overige PoE apparatuur op moeilijk te bereiken plaatsen.

Managed- en unmanaged switches zijn leverbaar, evenals de PoE+ switches voor toepassingen waar grotere vermogens gevraagd worden.

IndustriĂŤle PoE switches Er is zoveel meer over te vertellen...

Meer weten? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

managed EDS-P510

r

Official

to

Distribu adv_MoxaA4nw_PoE.indd 1 40_modelec.indd 1

unmanaged EDS-P206A

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

20-12-12 09:19 27-05-14 10:21