Uti 06 lr

UTILITIES NUMMER 06 - september 2013 • VEERTIENDE JAARGANG

LOSSE VERKOOPPRIJS d 18,00

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Prins Carlos de Bourbon de Parme: ‘Het is tijd voor MVO 2.0’

2

0

1

3

Versnippering waterketen maakt oplossingen suboptimaal in Me g t e sp n e c c a ia rr l iè re

Nieuwe centrales hebben weinig te doen

O

p

le

id

www.utilities.nl

001_A_Cover.indd 1

27-08-13 12:05

Evides Ongekend betrouwbaar

12 miljoen m3 demiwater per jaar produceren met één installatie.

Wij doen het.

Vijftien grote (petro)chemische bedrijven in de Rotterdamse haven worden vanuit onze Demiwaterplant Botlek 24/7 voorzien van proceswater. Hun processen staan nooit stil. Onze productie dus ook niet. Betrouwbaarheid, leveringszekerheid en kwaliteit zijn kernvereisten bij ons ‘maatwerk in water’ voor de chemische-, petrochemische- en voedingsmiddelenindustrie. Op basis van DBFO-contracten (Design, Build, Finance & Operate) leveren wij onze opdrachtgevers diverse soorten proceswater, zorgen wij voor de zuivering van afvalwater en maken wij hergebruik van water (effluent) mogelijk.

En dat 24/7 vanuit operational excellence. Voor minder doen we het niet.

www.evides.nl

002_evides.indd 1

27-08-13 11:57

i n h o u d

V E R D E R Nieuwe centrale heeft weinig te doen

Interview

25

De nieuwe Magnumcentrale in de Eemshaven is sinds februari in bedrijf. Nuons grootste centrale en het beoogde paradepaardje ligt echter grotendeels stil. De hoop blijft dat de vergasser alsnog wordt bijgebouwd, waardoor de centrale veel rendabeler kan worden geopereerd.

10

‘Bedrijven die producten maken die de waarden van vandaag en morgen uitdragen, verkopen beter. Het is tijd voor MVO 2.0: terug naar de tekentafel om verspilling terug te dringen’, dat zegt prins Carlos de Bourbon de Parme, bestuurslid van MVO Nederland en voorzitter van ‘Nederland krijgt nieuwe Energie’.

Technische banen nog steeds voor het oprapen 29

De nieuwste cijfers over de werkloosheid in Nederland schetsen geen rooskleurig beeld van de arbeidmarkt. Wederom steeg deze tot bijna 700.000 werklozen. Maar er zijn analyses die een positief perspectief schetsen voor de komende twaalf maanden.

Ondertussen blijft de industrie schreeuwen om mankracht.

Carrière én opleiding

33

Kennis en ervaring gaan hand in hand bij de carrière van Frits Neuteboom. Inmiddels is Neuteboom Master of Engineering Maintenance & Asset Management en ziet hij met bijna 35 jaar ervaring steeds dat investeren in de juiste kennis snel wordt terugverdiend.

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Infostroom Trending news Technologie Product en oplossing Agenda In het volgende nummer

5 6 8 15 27 35 37

Watervisie

18

De waarde die in water zit in de vorm van energie en grond- en voedingsstoffen kan worden teruggewonnen, maar daarvoor moet de keten wel samenwerken. Wetgeving, beperkingen in de infrastructuur en de muurtjes die de sector zelf heeft opgetrokken zitten die samenwerking nog in de weg.

Toch zijn er ook uitzonderingen.

Opleiding en carrière 2013

33

In dit nummer besteden we extra aandacht aan de arbeidsmarkt. Onder meer met een mooi voorbeeld van doorleren tijdens het werk bij NedTrain en hoe investeringen in het opleiden van personeel zich kunnen uitbetalen. Ook schijnen we licht op de nog steeds hoge werkloosheid in ons land en de uitzondering die de techniek vormt; want de industrie is nog altijd hard op zoek naar mensen.

UTILITIES 3 nr. 6 - september 2013

003_C_inhoud.indd 3

27-08-13 12:25

LOGISTICON WATER TREATMENT

Demiwater

Afvalwater

DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING!

Koelwater

Olie/Water separatie

Condensaat polishing

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert u: Klant specifieke installaties Ontwerpen in 3D Procesontwerp en Werktuigbouw/Elektrotechniek in één hand Optie huur (pilot)installatie Bel of mail gerust en maak gebruik van onze expertise in water.

logisticon adv A4.indd1 1 004_logisticon.indd

Logisticon Water Treatment b.v.

Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers, Nederland Telefoon: +31 (0) 184 - 60 82 60 Website: www.logisticon.com

08-05-13 11:57 14:25 27-08-13

Kolencrisis Een aantal jaren geleden waarschuwde TenneT al dat Nederland op overcapaciteit in de energieopwekking afstevende. De reactie van de energiebedrijven was nogal laconiek: ‘Wat is er mis mee om energie te exporteren?’ Niet eens zo’n heel vreemde gedachtegang, aangezien met name Duitsland genoeg energie gebruikte om de extra investeringen te kunnen verantwoorden. De toegang tot voldoende koelcapaciteit, eenvoudige aanvoer van steenkool en een goede infrastructuur maakten ons land de ideale locatie voor grootschalige kolen- en gascentrales, of combinaties daarvan. In de overwegingen werd wel een aantal ontwikkelingen gemist. De kredietcrisis gevolgd door de eurocrisis was de grootste onvoorspelbare factor, maar ook de Duitse Energiewende leverde meer succes op dan verwacht. En dan deed zich ook nog de situatie voor dat de grootste energieverbruiker Amerika met zijn schaliegasrevolutie onafhankelijk is geworden van fossiele brandstoffen buiten de eigen grenzen.

En dus kon het gebeuren dat Nuon de efficiëntste gascentrale tot nog toe in gebruik neemt, maar hem slechts op tweederde van zijn capaciteit laat draaien.

Extra cru is daarbij dat juist de kolencentrales volop draaien omdat kolen nu goedkoper zijn dan aardgas. Ook zo’n factor die je van tevoren niet meeneemt in je investeringsbeslissingen: een meltdown van een kerncentrale. Het bewijst maar weer eens dat het milieu in tijden van crisis op de tweede plaats komt.

Gelukkig gloort er hoop: het SER Energieakkoord is klaar. Helaas werd mijn enthousiasme getemperd toen bleek dat het om een principeakkoord ging en dat er nog hard moest worden onderhandeld over de uitwerking. Maar toen ik het interview met prins Carlos de Bourbon de Parme las, kreeg ik weer hoop.

De prins gelooft in een goede afloop en zijn enthousiasme werkt aanstekelijk.

We zullen vertrouwen moeten hebben in de wil van politiek, belangenorganisaties en bedrijfsleven om het tij te keren. Ik wens ze daarbij veel sterkte.

David.vanbaarle@industrielinqs.nl

COLOFON veertiende jaargang nummer 6 - september 2013 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt Uitgever Mark Oosterveer 020 3122 793 Industrielinqs pers en platform BV Postbus 12936 1100 AX Amsterdam T: 020 3122 088 F: 020 3122 080 redactie@utilities.nl Hoofdredactie David van Baarle 020 3122 082 Wim Raaijen 020 3122 081 Eindredactie Elise Quaden 020 3122 084 Redactie Evi Husson 020 3122 796 Liesbeth Schipper 020 3122 088

Vaste medewerkers Klaas de Jong, Pieter Pulleman, Teus Molenaar, Gerard van Nifterik, Francis Voermans, Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout, Jeroen Akkermans Lay-out Gabriele Köbbemann Traffic Breg Schoen 020 3122 088 Cover Cloudshots Drukkerij MediaCenter Rotterdam, Rotterdam Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. BTW) Nederland/België € 128,– Introductie NL/B 25% € 96,– per jaar Overig buitenland € 152,– Proefabonnement 3 mnd € 26,50 Studenten € 37,75 Losse verkoopprijs € 18,–

De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min) F: 0251-31 04 05

post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

ABONNEMENTENLAND Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonOPZEGGEN neren of www.aboland.nl voor adreswijDit magazine hanteert de opzegregels zigingen en opzeggingen. Abonnemenuit het verbintenissenrecht. Wij gaan tenland is ook bereikbaar via Twitter. er van uit dat u het blad ontvangt uit Stuur uw tweet naar: hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt @Aboland_klanten. uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en Prijswijzigingen voorbehouden. kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen © Industrielinqs pers en platform 2013 na het aantal aangegeven nummers.

Niets uit deze uitgave mag worden Opzeggen kan via www.aboland.nl, per gereproduceerd zonder toestemming post of per telefoon. De opzegtermijn van de uitgever. is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum ISSN: 1389-6385 geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per

UTILITIES 5 nr. 6 - september 2013

005_B_commentaar.indd 5

27-08-13 12:25

infostroom RWE produceert minder in Nederland Het Duitse moederbedrijf van Essent, RWE, beperkt de energieproductie in Nederland en Duitsland om de moeilijke marktomstandigheden in Europa te weerstaan.

Dat meldde RWE bij de presentatie van de halfjaarcijfers. Het energieconcern vermindert de productie met in totaal 3100 megawatt - ongeveer zes procent van de totale productie. Naast beperking van de productie gaat het concern een aantal kolencentrales in Duitsland afstoten en overweegt het bestuur sluiting van een aantal faciliteiten.

Door de sterke daling van de stroomprijs, veroorzaakt door de opkomst van zonne-energie, zijn veel centrales van RWE verlieslatend. Het nieuws van de sluiting van centrales komt niet als een verrassing. In juli gaf de Nederlandse topman van het concern, Peter Terium, al aan verschillende krachtcentrales te willen stilleggen.

De winst van RWE daalde in het eerste half jaar met ruim een derde naar 979 miljoen euro. Het omzetresultaat kwam uit op 28,5 miljoen euro.

Nog geen heffing Chinese zonnepanelen De Europese Commissie zet haar onderzoek naar de illegale subsidiĂŤring van Chinese fabrikanten van zonnepanelen voorlopig op een laag pitje. Dat heeft de Commissie bekendgemaakt.

Het onderzoek gaat wel door, maar zal niet gepaard gaan met voorlopige heffingen om het effect van de subsidies te neutraliseren. Het onderzoek moet voor het eind van het jaar zijn afgerond. Op dat moment kan Brussel nog altijd tot heffingen besluiten.

De Commissie is wettelijk verplicht een onderzoek in te stellen als een Europese fabrikant klaagt dat hij schade lijdt, doordat concurrenten in andere landen steun van hun regering

krijgen. Als de klacht gegrond blijkt, kan Brussel de betreffende producten bij import in de EU met een heffing treffen.

Het subsidie-onderzoek loopt bijna parallel met de anti-dumpingzaak waarin EU-commissaris Karel de Gucht van Buitenlandse Handel onlangs een schikking trof met een groot aantal Chinese producenten.

De bescherming die de Europese industrie zou genieten dankzij deze prijsafspraken - en de voorlopige antidumpingheffingen voor fabrikanten die zich hier niet aan binden - is voor de Commissie reden om voorlopig af te zien van anti-subsidieheffingen.

Subsidie particuliere zonnepanelen op Het subsidiebudget voor zonnepanelen voor particulieren is op. In dertien maanden tijd hebben meer dan 90.000 huishoudens een aanvraag voor de aanschaf van zonnepanelen ingediend. In 2012 en 2013 kon Agentschap NL ruim vijftig miljoen euro subsidie verlenen aan particulieren. Met de laatste binnengekomen aanvragen is die pot leeg.

De ruim 90.000 huishoudens kregen bij de aanschaf van zonnepanelen een tegemoetkoming van maximaal 650 euro. Dat komt neer op een vermogen van 3,5 kilowatt per installatie. Hiermee kan voor een gemiddeld huishouden genoeg energie worden opgewekt. Deze panelen wekken in totaal 315 gigawattuur duurzame stroom per jaar op.

De regeling zonnepanelen voor particulieren ging op 2 juli 2012 van start. De regeling komt voort uit het lente-akkoord over de rijksbegroting voor 2013.

6 UTILITIES nr. 6 - september 2013

006_7_D_infostroom.indd 6

Kijk voor meer nieuwsberichten op www.utilities.nl

27-08-13 12:25

‘EIB financiert vuilste energie niet meer’ De Europese Investeringsbank stopt met investeren in vervuilende kolencentrales. Dat heeft de bank laten weten.

Om voor financiering bij de EIB in aanmerking te komen mag een centrale niet meer dan 550 gram CO2 per kilowattuur uitstoten.

Dat betekent dat energiebedrijven die kolencentrales of bruinkoolcentrales willen bouwen voortaan ergens anders moeten aankloppen. De meest geavan-

ceerde kolentechnologie zal echter voorlopig de dans ontspringen. Dit zijn centrales met biomassabijstook of waarbij de restwarmte wordt hergebruikt.

‘Dit is een hele belangrijke stap. Door onze voorkeur voor schone technologie kan Europa makkelijker zijn klimaatdoelstellingen behalen’, aldus Mihai Tanasescu van de Europese Investment Bank.

Bonden: meer ontslagen energie Vakbonden FNV en CNV bereiden zich voor op nieuwe ontslagen bij energiebedrijf Nuon. Dat bedrijf maakte onlangs een nettoverlies bekend van bijna een half miljard euro. De topman van het Zweedse moederbedrijf Vattenfall liet de NOS in een interview weten dat hij ‘niet kan uitsluiten dat er door kostenreductie meer banen verdwijnen’. Eerder dit jaar maakte Nuon al bekend vijfhonderd banen te schrappen. Maar de ontslagen zullen zich niet beperken tot Nuon, zo verwachten de bonden. Ze zien de toekomst van de hele Nederlandse energiesector somber in. Door de aanhoudende economische crisis wordt er minder energie geconsumeerd dan een aantal jaar geleden werd becijferd. In combinatie met goedkope energie uit het buitenland zorgt dat voor een stevige overcapaciteit van elektriciteit in Nederland.

Total neemt veld Noordzee in productie Total E&P Nederland heeft de productie van het offshore gasveld K4-Z opgestart. Het veld ligt ongeveer 140 kilometer ten noordwesten van Den Helder en kan potentieel zo’n 1.700.000 kubieke meter gas per dag opleveren. Total heeft een belang van vijftig procent in het project, de andere helft is in handen van EBN.

Het K4-Z-veld is ontdekt in 1974 maar was lange tijd te marginaal om te ontwikkelen. Nu is een onderzeese installatie geplaatst op 36 kilometer diepte, die is verbonden met het K5-A-platform. Het geproduceerde gas wordt via de bestaande WGTpijpleiding naar Den Helder getransporteerd.

Nieuw lek bij centrale Fukushima Volgens de eigenaar van de centrale, energiebedrijf Tepco, is er daardoor minstens 300 ton uiterst radioactief water weggelekt. Een werknemer van Tepco ontdekte het lek. Volgens Japanse functionarissen gaat het om een niveau 1-incident, het laagste niveau op de internationale schaal voor nucleaire gebeurtenissen.

Het is de eerste keer sinds de ramp dat de Japanse regering van zo’n incident spreekt. De regering heeft Tepco opdracht gegeven het lek te dichten. Tot nu toe zijn er geen grote veranderingen in het stralingsniveau rond Fukushima geconstateerd.

Het incident komt bijna een week na het nieuws dat er bij de centrale dagelijks zo’n driehonderd ton radioactief vervuild water de Stille Oceaan instroomt.

De Britse premier David Cameron heeft ondubbelzinnig zijn steun uitgesproken voor de winning van schaliegas in het Verenigd Koninkrijk. In een artikel van zijn hand, dat werd afgedrukt in de Daily Telegraph, benadrukte Cameron de impuls voor de werkgelegenheid en andere voordelen, terwijl tegenstanders wezen op de gevaren van het gebruik van chemicaliën in het ontginningsproces. ‘Schaliegas kan helpen om de energierekening te verlagen, de winning schept werkgelegenheid en levert gemeenten waar het gevonden wordt extra inkomsten op’, aldus Cameron.

Voor haar NExBTL-biodiesel, die ondere andere op de Maasvlakte wordt geproduceerd, gebruikt Neste Oil steeds meer biologische reststromen, die niet meer inzetbaar zijn bij de voedselproductie. Zo zet het concern sinds kort ook technisch maïsolie in, een restproduct van ethanolproductie. In het voorjaar heeft Neste Oil met positief resultaat verschillende tests gedaan met technisch maïsolie. Volgens het concern is het een uitstekende aanvulling op de tien verschillende grondstoffen voor haar biodiesel.

Shell heeft een voorlopige overeenkomst getekend met het staatsbedrijf China National Offshore Oil Corp (CNOOC) voor het zoeken naar olie en gas in China en in het buitenland.

De twee gaan onder meer op zoek naar mogelijkheden voor de productie van vloeibaar gemaakt aardgas (LNG) en teerzanden in Canada. Volgens CNOOC hebben de bedrijven een ‘solide ontwikkeling’ gezien op projecten in China, diepwatervelden in de Golf van Mexico en in het Afrikaanse Gabon.

Gasunie heeft in de eerste helft van dit jaar dertien procent minder winst behaald dan in dezelfde periode vorig jaar. De nettowinst bedroeg 214 miljoen euro, ten opzichte van 246 miljoen euro in 2012.

UTILITIES 7 nr. 6 - september 2013

006_7_D_infostroom.indd 7

27-08-13 12:25

Trending news op www.utilities.nl

1 Btw zonnepanelen aftrekbaar in EU Donderdag 20 juni

Mogelijk wordt de aanschaf van zonnepanelen een stuk goedkoper voor veel Europeanen, dankzij een uitspraak van het Europese Hof van Justitie. De btw zou namelijk aftrekbaar moeten zijn omdat het terugleveren van elektriciteit een economische activiteit is.

Leon Meulendijks #Overheid, maak #duurzaam gedrag makkelijk! #utilities.nl

betrekt energie van grootste biomassacentrale 2 AkzoNobel Benelux Donderdag 30 mei

AkzoNobel Industrial Chemicals en energiebedrijf Eneco hebben een overeenkomst ondertekend voor de levering van duurzame energie uit de nieuwe biomassacentrale Eneco Bio Golden Raand te Delfzijl. Na opening van de centrale zal ongeveer de helft van de opgewekte duurzame elektriciteit aan het concern worden geleverd. Het gaat om circa tien procent van de totale elektriciteitsbehoefte van AkzoNobel Industrial Chemicals in Nederland.

HDM Pipelines Mooie opsteker voor #Delfzijl #AkzoNobel

3

CO2 als grondstof voor syngas

Dinsdag 2 juli

BASF, Linde Group en ThyssenKrupp willen samen een milieuvriendelijk proces op industriĂŤle schaal ontwikkelen waarbij kooldioxide als grondstof wordt gebruikt.

Ze mikken op een tweestaps-proces waarbij in de eerste stap aardgas wordt omgezet in waterstof en koolstof.

Dit willen ze realiseren met een innovatieve hogetemperatuurtechnologie waarbij relatief weinig CO2 wordt gevormd.

Linde Gas Benelux Innovatieve technologie in het nieuws #petrochem.nl

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt. Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

8 UTILITIES nr. 6 - september 2013

008_9_E_topics.indd 8

27-08-13 12:24

4

Gasprijs VS en Europa dichter bij elkaar Donderdag 25 juli

ABN AMRO verwacht dat de economie van de eurozone in de tweede helft van 2013 een bescheiden groei vertoont, het economisch herstel in de VS doorzet en de groei in opkomende landen aanhoudt. Men verwacht tevens dat de gasprijzen van Europa en de Verenigde Staten dichter bij elkaar gaan liggen.

5

Minimumprijs drijft prijs Chinese zonnepanelen ruim 40 procent op

zien van een gasturbine uit de F-klasse en levert een elektrisch vermogen van circa 440 megawatt met een rendement van bijna 60 procent.

Kamaljit Aceman Gill @Siemens_Energy nice one! #nuon

8

Start bouw gasterminal op Maasvlakte Vrijdag 5 juli

Op de Maasvlakte is Oranje Nassau Energie (ONE) gestart met de aanleg van een gasterminal. Hier zal vanaf eind dit jaar aardgas afkomstig uit het Maasveld worden behandeld.

Vrijdag 26 juli

Een minimumprijs voor Chinese zonnepanelen en een invoerquotum moeten het grootste handelsdispuut ooit tussen China en Europa gaan oplossen. De gesprekken op het hoogste diplomatieke niveau naderen hun einde.

Energie Expert Wie is de winnaar in het dispuut tussen Europa en China? #utilities.nl

6

Duitsland stopt in 2018 met feed in zonne-energie Dinsdag 9 juli

Duitsland zal op zijn laatst in 2018 stoppen met het subsidiëren van zonneenergie. De subsidie zal doorgaan tot er in Duitsland 52 gigawatt met de zon wordt opgewekt, zo meldt The Local.

Noordzee herbergt nog veel olie en gas Dinsdag 9 juli

Uit het rapport Focus on Dutch Oil & Gas 2013 blijkt dat EBN op dit moment twee exploratie-onderzoeken uitvoert om nieuwe gasvoorraden in de Nederlandse ondergrond in kaart te brengen.

Het eerste betreft de blokken A, B, D, E en F op zee en toont mogelijke voorraden van enkele honderden miljarden kubieke meters. De tweede studie laat potentieel zien maar is nog niet afgerond.

7

9

Hemweg 9 en Diemen 34 officieel in gebruik genomen Donderdag 20 juni

Siemens Energy heeft de bouw van de STEG-centrales Hemweg 9 en Diemen 34 voltooid. De klant is energiebedrijf Nuon, onderdeel van Vattenfall. Siemens levert de twee elektriciteitscentrales ‘turn-key’ op aan de klant. Elke centrale is voor-

10

BMW bouwt carbonauto duurzaam Zaterdag 13 juli

Met zijn nieuwe duurzame submerk BMW i wil BMW de focus leggen op duurzame mobiliteit. De i3 zal de eerste auto zijn die onder het BMW i-merk wordt uitgebracht. De i3 is de eerste personenauto die grotendeels gemaakt wordt van carbon, een kunststof die versterkt is met koolstofvezel en die volledig met duurzame energie wordt geproduceerd.

Chris Luzader BMW i3: Will BMW’s new EV finally be the breakthrough for carbon fiber cars? #Enlightenmentz

UTILITIES 9 nr. 6 - september 2013

008_9_E_topics.indd 9

27-08-13 12:24

Interview ‘Maatschappelijk verantwoord ondernemen

lijdt onder een probleem: wanneer een bedrijf gehandicapten helpt - natuurlijk een goede zaak - krijgt het evengoed het MVO-stempel opgedrukt als wanneer dat bedrijf producten en systemen verduurzaamt. De impact op de maatschappij van dergelijke interne duurzaamheid is echter veel groter. Het is tijd voor MVO 2.0: terug naar de tekentafel om verspilling terug te dringen.’

Tekst: Tseard Zoethout Beeld: Desso en Watt Nu?

‘Productieproces is de kern van MVO 2.0’ Dat zegt prins Carlos de Bourbon de Parme, bestuurslid van MVO Nederland en voorzitter van ‘Nederland krijgt nieuwe Energie’, aan de vooravond van het SER Energieakkoord. Volgens De Bourbon de Parme heeft de Nederlandse maakindustrie veel kennis in huis dat het, dankzij MVO Nederland, haar partners en het Instituut Duurzame Handel (IDH), met anderen en in netwerken kan delen. ‘Desso en Interface hebben wel aangetoond hoe mooi onze maakindustrie kan zijn en wat een groot goed stabiliteit voor de bedrijfsvoering is’, stelt hij.

Interne duurzaamheid En laten juist Desso en Interface iconen zijn voor duurzaamheid, zowel in de wijze waarop ze steeds schaarsere grondstoffen gebruiken als in de manier waarop ze hun productieprocessen inrichten. ‘Ik houd een persoonlijk pleidooi voor de MVOfilosofie’, vervolgt De Bourbon de Parme. ‘Dat start bij de kern van het product. In het verleden wilden bedrijven die tafels of stoelen maakten MVO nog wel eens invullen door een vooruitstrevend sociaal beleid, bijvoorbeeld door gehandicapte mensen aan banen te helpen. Dat is goed, 10 UTILITIES nr. 6 - september 2013

010_11_13_N_interview.indd 10

daar niet van, maar MVO begint in de kern bij het product.’

De Bourbon de Parme illustreert zijn pleidooi aan de hand van enkele sprekende voorbeelden. ‘Neem nu eens Ahrend, fabrikant van kantoormeubilair. Dat vervaardigt tegenwoordig meubels volgens de principes van cradle-to-cradle. Daarmee zijn ze beter dan concurrenten toegerust om de klappen van de crisis en veranderend beleid op te vangen. Of neem een aannemer in de bouw. Natuurlijk moet die, de MVO-uitgangspunten indachtig, optimaal voor zijn mensen zorgen. Maar de voetafdruk van het

maken van een duurzaam gebouw is natuurlijk veel groter dan het serveren van biologisch voedsel in de kantine of het plaatsen van zonnepanelen op het dak van het hoofdkantoor.

Bovendien blijkt het dat bedrijven die interne duurzaamheid hebben omarmd, sinds 2008 beter door de economische crisis zijn gekomen dan degenen die dat niet hebben gedaan.

Ze innoveren meer, staan er financieel beter voor en zien hun succes beloond door een lager verloop aan personeel en minder ziekteverzuim.

Ondernemingen moeten dus niet alleen naar de externe kant van hun

PrInS CarLOS dE BOUrBOn dE ParME ZKH Prins Carlos de Bourbon de Parme (1970) is aandacht voor duurzame ontwikkeling met de paplepel ingegoten. Grootvader prins Bernhard, bij wie hij in z’n jeugd inwoonde, richtte het Wereld Natuur Fonds op terwijl zijn moeder, prinses Irene van Lippe-Biesterveld, in haar boek ‘Dialoog met de natuur’ nog enkele stappen verder ging. Verspilling is voor hem altijd de sleutel geweest. ‘Waarom iets weggooien als je het ook kan repareren?’, vraagt hij zich al jarenlang af. Vanuit verschillende gremia zet De Bourbon de Parme zich in voor een meer duurzame samenleving, allereerst vanuit zijn eigen Stichting INSID (Institute for Sustainable Innovation and Development) maar ook als voorzitter van ‘Nederland Krijgt Nieuwe Energie’ dat de fundamenten onder het recente SER Energieakkoord op hoofdlijnen heeft gelegd.

Als bestuurslid van MVO Nederland pleit hij voor het verankeren van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) in producten en processen.

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

27-08-13 12:24

Carlos de Bourbon de Parme: ‘Het is tijd voor MVO 2.0: terug naar de tekentafel om verspilling terug te dringen.’

bedrijfsvoering kijken maar duurzaamheid ook in producten en productieprocessen incorporeren.’

Nu hoeven de meeste ondernemingen niet van de grond af aan met MVO te beginnen. Duurzame concepten – van industriële ecologie tot cradle-to-cradle en van minder milieubelastende alternatieven als bioplastics tot biomimicry – bestaan immers al sinds de millenniumwisseling. Praktisch toepasbare kennis over deze concepten wordt bovendien steeds meer en steeds verder in de Nederlandse maakindustrie uitgerold.

Kenniscentrum MVO Nederland vervult hierin, althans volgens De Bourbon de Parme, een sleutelrol.

‘Wij zijn geen bezemwagen maar willen die kennis ter beschikking aan het peloton stellen’, zegt hij. ‘Daarmee komt er innovatie en creativiteit los zodat de veerkracht van die bedrijven wordt verbeterd. En mocht MVO Nederland onverhoopt niet over de gevraagde specialistische kennis beschikken, dan kunnen we dergelijke bedrijven uitstekend naar andere netwerken doorverwijzen.’

Globaliserende keten Ondertussen globaliseert de industrie steeds sneller. Componenten van mobiele telefoons, tablets en zonnepanelen, T-shirts en schoenen komen tegenwoordig uit de hele wereld, van Congo tot Zuid-Amerika en Azië.

En juist in ‘Verweggistan’ wordt nog wel eens de hand gelicht aan goede milieuomstandigheden en sociale voorwaarden. Gelukkig hebben het

IDH (Instituut Duurzame Handel) en MVO Nederland steeds meer kennis in huis om die condities te belichten.

‘Vanuit MVO Nederland willen we bedrijven helpen de discussie met de keten aan te gaan’, zegt De Bourbon de Parme. ‘Prijs is niet altijd doorslaggevend. Soms valt die lager, soms gelijk of iets hoger uit. Gelukkig zit er veel kennis bij toeleveranciers.

Die wordt echter nog veel te weinig gebruikt. Daar is een slag te maken.

Een zeer interessante ontwikkeling is het concept ‘turntoo’ van architect Thomas Rau. Daarin wordt niet voor producten maar voor het gebruik van die producten betaald. Deze en andere concepten zorgen ervoor dat flexibiliteit en creativiteit in de maakindustrie loskomen waarvan niet alleen het MKB maar ook grotere ondernemingen kunnen profiteren.

Immers, bedrijven die producten maken die de waarden van vandaag weerspiegelen, zijn in staat beter te verkopen. Een goed verhaal dat aandacht aan de gevolgen voor onze planeet geeft, is daarbij doorslaggevend. OESO-richtlijnen zijn voor MVO Nederland het minimum waaraan bedrijven moeten voldoen. Wij helpen met invullen en handhaven.

Gelukkig zijn sommige bedrijven al verder. Vroeger was er strijd tussen economie en ecologie. Tegenwoordig gaan ze meer en meer hand in hand.

Wie wil er een katoenen T-shirt dat onder slechte arbeidsomstandigheden is gemaakt en waarvoor, bij de vervaardiging ervan, mensen kunnen sterven? Consumenten kiezen gelukkig steeds meer duurzame producten.’

Volgens De Bourbon de Parme zouden de giframp in Bhopal (Union Carbide, 1984) en kinderarbeid in India (Nike, deze eeuw) tegenwoordig door social media niet langer kunnen voorkomen. Blogs, newsfeeds, Facebook en Twitter zorgen immers voor pijlsnelle verspreiding van misstanden. ‘Als je ervan uitgaat dat de bevolking van Egypte het regime van Mubarak dankzij social media in

‘Kennis van toeleveranciers wordt nog te weinig gebruikt.’ zestien dagen omver heeft geworpen, dan kan je je niet voorstellen dat een beursgenoteerd bedrijf geen weet heeft van CSR (corporate social responsibility, red.). Als ze daarmee geen rekening houden, dan worden ze keihard afgebrand. Bij grote misstanden en dito schandalen kan hun marktwaarde met tientallen procenten dalen. MVO behoort in het product te zitten. MVO-ondernemingen onderscheiden zich op prijs, kwaliteit en innovatie. En dat hoeft echt niet altijd duurder te zijn. Maar daarvoor moet je wél creatief opereren en het gesprek met de keten aangaan. Want de kennis van toeleveranciers wordt, zoals gezegd, nog veel te weinig gebruikt.’

naar een Energieakkoord De eerste aanzetten tot het SER Energieakkoord – waarvan de details pas in september plenair worden besproken – zijn door ‘Nederland UTILITIES 11 nr. 6 - september 2013

010_11_13_N_interview.indd 11

27-08-13 12:24

(ADVERTORIAL)

Stoom, stroom en gereduceerde uitstoot voor Radici Chimica Radici Chimica uit het Duitse Zeitz heeft vanaf juni 2013 een moderne, duurzame energieoplossing die het bedrijf vanaf die tijd voorziet van stoom en elektriciteit. Omdat de centrale van Mumsdorf de levering van stoom in de zomer van 2013 zal stoppen, ging het bedrijf op zoek naar een goed en duurzaam alternatief.

Radici zocht naar een economisch efficiënte en duurzame energievoorziening die tevens de uitstoot van distikstofoxide, het schadelijke lachgas dat vrijkomt bij de productie, moet reduceren. Daarbij is het bedrijf een samenwerking aangegaan met Getec. ‘De moderne industriële installaties van Getec voldoen uitstekend aan deze bijzondere uitdaging’, vertelt Volker Schulz, CEO van Getec AG. De nieuwe warmtekrachtcentrale voor Radici wekt niet alleen kostenefficiënt stoom en elektriciteit op, maar elimineert ook nagenoeg alle distikstofoxide die bij de productie vrijkomt.

Bij productieprocessen in de industrie kunnen schadelijke restgassen ontstaan die tegen hoge kosten moeten worden afgevangen. Getec levert voor Radic een oplossing waarbij de schadelijke gassen worden vernietigd. Met speciale verbrandingstechnieken wordt tot 99 procent van de schadelijke afvalgassen gereduceerd. De hoge efficiency en het gebruik van milieubesparende technologieën dragen bij aan een jaarlijkse reductie van 100.000 ton CO2-equivalenten. Onlangs gaf Dr. Reiner Haselhoff, minister president van de deelstaat Sachsen-Anhalt aan dat deze reductie bijdraagt aan de ‘licence to operate’ voor de industrie in de regio.

De nieuwe duurzame Getec-energiecentrale heeft een opgesteld vermogen van 37 megawatt en een piek van meer dan 45 ton per uur stoom ‘Dit zorgt ervoor dat de totale stoomvraag van Radici Chimica gedurende het hele jaar wordt afgedekt. Daarnaast wordt ook een deel van het elektriciteitsgebruik van het chemische bedrijf afgedekt en realiseren we een rendement van meer dan 90 procent’, aldus Schulz.

In meer detail vertelt hij : ‘Om flexibel in te spelen op de energiebehoefte van Radici bestaat de energiecentrale uit

022_getec_advertorial.indd 1

twee aparte ketels van VKK Standardkessel Köthen. Eén daarvan stoken we met het bijzonder economische bruinkoolpoeder, de andere met aardgas.’

Voor dit project verzorgt Getec het hele traject van ontwikkeling, bouw, inbedrijfname en onderhoud van de installatie.

Bovendien financiert het bedrijf de installatie en verzorgt het voor Radici ook het brandstofmanagement. Getec is als Energie Service Provider gespecialiseerd in het leveren van energiediensten voor de industrie, de onroerend goed- en zorgsector.

Het brede scala van dienstverlening aan bedrijven, instellingen, steden en gemeentes voor energielevering en –voorziening zorgt ervoor dat het bedrijf beschikt over een grote knowhow ten aanzien van kostenbesparende, duurzame en decentrale energieoplossingen.

GETEC Benelux BV www.getec-benelux.eu Debbemeerstraat 25 2131 HE Hoofddorp Telefoon: +31(0)23 5680080 Fax: +31(0)23 5680081

27-08-13 08:43

krijgt nieuwe Energie’ (NKNE) gegeven. Ruim twee jaar is deze stichting, opgericht met steun van Uneto-VNI en NL Ingenieurs, bezig geweest consensus te kweken voor een langjarig energieakkoord dat de puur sectorale belangen en verkiezingen overstijgt.

Vanaf de start heeft NKNE ingezet op een zo breed mogelijk draagvlak waarbij zowel de energieproducenten en –bedrijven en de duurzame energiesector vertegenwoordigd door NGO’s en vakbonden zijn betrokken. Ed Nijpels, voorzitter van NL Ingenieurs, heeft in die eerste stappen een belangrijke rol gespeeld.

‘Energie raakt ons allen’, zegt De Bourbon de Parme. ‘Transitie betekent rustig veranderen. In maart 2011 werd het bij alle stakeholders duidelijk dat, willen we echt een deltaplan voor energie optuigen, een stabiel beleid essentieel is om duurzame investeringen op de langere termijn te borgen. Wiebe Draijer, sinds vorig jaar voorzitter van de SER, was dermate enthousiast over het NKNE-pleidooi voor een nationaal Energietransitieakkoord dat hij, samen met zijn team, deze enorme uitdaging aanging. ‘Wij zijn uitgenodigd om als procesbewaker in de Regiegroep van dit traject zitting te nemen, en waar nodig als bruggenbouwer op te

Tapijtleverancier Desso is een van de Nederlandse iconen van het duurzaam ondernemen. Het laat zien dat MVO begint bij de kern van een product.

in de gebouwde omgeving, zware industrie, innovatie en mobiliteit & transport). ‘Alleen bij het deelakkoord financiering hebben we als penvoerder een actieve rol gespeeld. Samen met Jan Kees de Jager, voormalig minister van Financiën, kwamen de partijen overeen om projectfinanciering van bijvoorbeeld windparken op zee bancair op te halen terwijl exploitatie door middel van contracten op de kapitaalmarkt wordt gefinancierd’, aldus Witschge.

‘Een tweedaagse boottocht op de

‘Bedrijven die duurzaamheid in hun producten en processen hebben ingevoerd, zijn beter uit de crisis gekomen.’ treden. Noch met wind, noch met zon of biomassa afzonderlijk kunnen EU-energie- en klimaatdoelstellingen worden gehaald. Het blijft de komende tijd een mix. Bovendien zal het Energieakkoord flexibel moeten worden ingericht. Vergelijk het maar met een navigatiemiddel, een TomTom. We weten niet wat er over tien jaar gebeurt. Daarom is het ook niet op alle punten dichtgetimmerd.’

Volgens De Bourbon de Parme, terzijde gestaan door directeur en NKNE-oprichter Marco Witschge, heeft NKNE zelf niet onderhandeld aan één van de vier Tafels (energie

Waddenzee, september vorig jaar, gaf de doorslag voor zeer uiteenlopende belangenorganisaties om met elkaar aan de onderhandelingstafel te gaan’, herinnert hij zich. ‘Bij het hijsen en strijken van zeilen of een bakje koffie kwam elk van ons wel eens in de schoenen van de ander te staan.

Iedereen, van NGO’s tot vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, herkende zich in het beeld dat ons land de achterstand op gebied van energietransitie en EU-klimaatdoelstellingen moet inhalen. Besparing, efficiency en duurzame energie kunnen die trend tegenhouden of afremmen. Maar

om zestien procent duurzame energie in 2023 te halen (of om aan het EU-minimum van veertien procent in 2020 te voldoen, red.), moeten we wél alle zeilen bijzetten. Die behoefte wordt door iedereen gedeeld.’

De Bourbon de Parme: ‘Vanaf het begin hebben we ingestoken op wat ons bindt, niet op wat ons scheidt’, zegt hij. NKNE kan het proces bewaken omdat we neutraal zijn. Duurzame ontwikkeling is links noch rechts. Dit is bovendien geen SER-advies maar een breed gedragen Energieakkoord. En dan heb je, volgens standaardprocedures, het recht om enigszins uit te lopen. Er ligt nu een Akkoord op hoofdlijnen dat in augustus ingevuld gaat worden.

Ondertussen moeten we onze focus op het grotere doel blijven houden: de grootste gemene deler in het akoord is het oplossen van inconsistent beleid. Je ziet nu ook dat, met hun enorme vermogens, pensioenfondsen en herverzekeraars duurzame fondsen oprichten. Tegelijkertijd ontstaan er plaatselijke initiatieven voor energieopwekking in de gebouwde omgeving. Wat wil je doen? Risico’s nemen en minder groen groeien of het tegenovergestelde? Het tijdspad voor transitie en innovatie is essentieel. Maar alle vormen van energie, gecombineerd met oude en nieuwe bedrijfsmodellen, zal je van geval tot geval moeten bekijken.’ n UTILITIES 13 nr. 6 - september 2013

010_11_13_N_interview.indd 13

27-08-13 12:24

Energie2013_reg_advertentie_HR_210x297.pdf 7 11-7-2013 17:38:42

014_VNU.indd 1

27-08-13 11:57

technologie Milieuvriendelijke nanobatterijen iLinqs App Wanneer u dit icoon bij een afbeelding ziet staan, dan kunt u het bijbehorende filmpje bekijken door met uw smartphone de foto te scannen.

Onderzoekers van de University of Maryland ontwikkelen een nanobatterij die op basis van sodium werkt. Hun ecobatterij gebruikt hiervoor houtvezels die de structuur van de nanobatterij bewaren.

Er thuis even een versie van (na)-maken zit er niet in, aangezien de wetenschappers van de Universiteit van Maryland componenten gebruiken die duizend keer dunner zijn dan een stuk papier.

Doordat ze sodium (Na, atoomnummer 11) gebruikten in plaats van lithium (Li, atoomnummer 3), kan men wel stellen dat de batterij zeer milieuvriendelijk is.

Het nieuwe systeem staat evenmin op

punt om te implementeren in de huidige draagbare telefoontoestellen, maar toekomstgericht liggen hier mogelijkheden, vinden de researchers.

En gezien de lage kostprijs van het materiaal zouden de batterijen hierdoor zelfs zeer efficiënt zijn. Het enige grote nadeel is dat sodium niet dezelfde (grote) opslagcapaciteit bezit als lithium.

De huidige batterijen worden meestal gemaakt op stijve basissen, die eigenlijk te broos zijn om te weerstaan aan de krachten ze moeten ondergaan. Zo zwelt en krimpt een klassieke batterij als de elektronen worden opgeslagen en vervolgens opgebruikt. Dat kan maar een beperkt aantal keren.

Hoe werkt het?

• Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’.

• Start de app op uw smartphone of tablet.

• Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst.

• Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet.

Liangbing Hu, Teng Li en hun team ontdekten dat houtvezels wél soepel genoeg zijn om een batterij van sodiumion meer dan vierhonderd keer te herladen. Dat betekent dat hun nanobatterij meteen één van de langstlevenden zou zijn. De ontwikkelaars lieten zich voor het apparaatje naar verluidt inspireren door bomen.

Rendement transparante zonnecel verdubbeld

Onderzoekers van de University of California, Los Angeles (UCLA) hebben een doorbraak bereikt in het verhogen van het rendement van hun

transparante zonnecel. Deze zonnecel ontwikkelden ze vorig jaar en kan op (dak)ramen, smartphoneschermen en andere oppervlakken worden gebruikt om energie te sprokkelen van de zon.

De nieuwe zonnecel bestaat uit twee dunne polymeer zonnecellen die zonlicht verzamelen en omzetten in energie. Volgens de onderzoekers is het rendement van het nieuwe apparaat veel hoger dan voorgaande apparaten.

Dit omdat de twee lagen meer licht absorberen, maar ook omdat het een breder gebied uit het lichtspectrum

gebruikt. Ook een toevoeging van een speciale laag tussen de twee cellen om energieverlies tegen te gaan draagt bij aan het verhoogde rendement. De onderzoekers geven aan dat de nieuwe zonnecellen gebruikt kunnen worden als een stroomopwekkende laag op ramen en smartphones, zonder dat het lichtdoorlatend vermogen wordt aangetast. De TOPV’s zijn gemaakt van een fotoactief plastic. Een apparaat dat uit één cel bestaat absorbeert ongeveer veertig procent van het infrarode licht dat er doorheen valt.

UTILITIES 15 nr. 6 - september 2013

015_17_J_technologie.indd 15

27-08-13 12:23

12|12|’13

2013 De waarde van water Locatie:

Drijvend Paviljoen Rotterdam

DE WAARDE VAN WATER

PROGRAMMA

Een van de meest voorkomende elementen op aarde kun je

11.45 uur

Registratie & lunch

moeilijk schaars noemen. Toch is water van levensbelang voor

12.30 uur

Plenaire keynote

de industrie. Als grondstof, drager van warmte, koelmiddel of

13.15 uur

Plenaire lezing

transportmedium voor afvalstromen wordt water veelvuldig

14.15 uur

Pauze

ingezet. Welke waarde vertegenwoordigt water en hoe kunnen

14.45 uur

Masterclasses

we die intrinsieke waarde expliciet maken? Wat zijn voor de

1. Duurzaamheid

industrie de beste keuzes om water zo optimaal mogelijk in te

2. Energie

zetten als grondstof voor verwarming en afkoeling van processen

3. Watercyclus

of voor het in banen leiden van de afvalstromen. En hoeveel

15.45 uur

Pauze

van die waarde is terug te winnen, her te gebruiken of anders

16.15 uur

Pitches Water Innovators of the Year

nuttig in te zetten? Tijdens Watervisie 2013 belichten we de vele

17.00 uur

Plenair debat

waardes van water.

Met column van beleidsmaker

Initiatiefnemers:

17.45 uur

Afsluiting

18.00 uur

Borrel

18.30 uur

Diner & Water Innovator of the Year verkiezing

21.30 uur

Einde

Organisatie:

Mediapartner:

MEER INFORMATIE Congresinformatie: Hilde Westerink • hilde@industrielinqs.nl • 020-31 22 791 Partnerinformatie: Anouk Bouwmeester • anouk@industrielinqs.nl • 020–31 22 797

www.watervisie.com 01_A4_watervisie.indd 1

27-08-13 11:08

Techniek ontzout zeewater moeiteloos

Wetenschappers van de Universiteit van Texas in Austin en de Universiteit van Marburg in Duitsland hebben een nieuwe methode voor de ontzilting van zeewater uitgevonden, die niet alleen minder energie verbruikt maar hij is ook eenvoudiger dan de conventionele technieken die we tot nu toe kennen.

De nieuwe methode vereist zo weinig energie dat hij kan draaien op een winkelbatterij. Door het creëren van een klein elektrisch veld wordt het zout quasi-volledig uit het zeewater verwijderd.

De techniek, genaamd ‘elektrochemisch gemedieerde ontzilting van zeewater’, werd beschreven in het tijdschrift Angewandte Chemie.

Om deze ontzilting te bereiken gebruiken de onderzoekers een kleine spanning van 3,0 volt op een plastic chip gevuld met zeewater. De chip heeft een kanaal met twee takken.

Op deze T-splitsing neutraliseert een elektrode enkele chloride-ionen.

Hierdoor ontstaat een ‘uitputtingszone’, die er op zijn beurt voor zorgt dat het lokale elektrische veld in sterkte toeneemt. Dit verschil leidt het zout door één kanaal, terwijl het ontzilte water door het andere kanaal naar buiten stroomt.

De beschikbaarheid van drinkwater en water voor de irrigatie van gewassen is een van de meest fundamentele eisen voor het behouden en verbeteren van de menselijke gezondheid.

Zeewaterontzilting is een manier om aan deze behoefte te voorzien, maar de meeste gekende methoden voor het ontzouten van water zijn afhankelijk van dure processen met als risico dat de membranen besmet worden. De membraan-vrije methode die nu ontwikkeld is, moet worden verfijnd en opgeschaald. Indien dit lukt, kan er op grote schaal voorzien worden van zoet water en dit door middel van een eenvoudig en hopelijk zelfs draagbaar systeem. Eén derde van de wereldbevolking is woonachtig in gebieden waar dat er overvloedig zeewater aanwezig is, maar geen zoet water. Deze nieuwe ontdekking biedt dan ook veel toekomstperspectieven voor deze woongebieden.

TU Delft verbetert productie waterstof Waterstof is de brandstof van de toekomst, maar de productie ervan is duur. ‘Er worden momenteel allerlei configuraties uitgeprobeerd om met zonlicht direct waterstof te produceren. Met dure zonnecellen werd bijvoorbeeld een efficiëntie van 4,7 procent gehaald. Wij denken dat deze aanpak moeilijk is te verbeteren en dat het een kostbare aangelegenheid is’, zegt professor Bernard Dam van de faculteit Technische Natuurwetenschappen, TU Delft.

De doelstelling voor professor Bernard Dam was dan ook goedkoop en stabiel produceren. Een goedkoop alternatief is een zonnecel met een foto-anode gevoelig materiaal gemaakt van metaaloxide. Dit kan bijvoorbeeld bismuthvanadaat zijn. De testen tot nu toe bleken niet het gewenste resultaat te leveren. Promovendus Fatwa Abdi kwam met een verbetering; het aanbrengen van een concentratie-gradiënt van wolfraam-atomen in het bismuthvanadaat. Deze atomen zorgen ervoor dat de efficiëntie van de foto-anode sterk verbetert. De efficiëntie zou hierdoor vijf procent bedragen. Het voordeel van het bismuthvanadaat is dat het eenvoudig gesprayd kan worden en goedkoop is.

Goedkope waterstofauto stapje dichterbij Wetenschappers hebben een nieuwe brandstofcel ontwikkeld die net zoveel elektriciteit produceert als de huidige brandstofcellen, maar veel minder van het peperdure platina nodig heeft.

De waterstofauto wordt door velen als een duurzaam alternatief voor de benzineauto gezien. Toch wil de waterstofauto maar niet doorbreken.

Eén van de redenen daarvoor is het feit dat waterstofauto’s een brandstofcel nodig hebben. En die brandstofcel werkt alleen als deze platina bevat. Helaas is platina schaars en duur. Wetenschappers van de universiteit van Kopenhagen denken daar

nu iets aan te kunnen doen. ‘In het laboratorium hebben we aangetoond dat we met slechts een vijfde van de hoeveelheid platina dezelfde hoeveelheid elektriciteit kunnen produceren’, vertelt onderzoeker Matthias Arenz.

Buiten het laboratorium verwachten de onderzoekers de hoeveelheid platina niet zo sterk te kunnen beperken, maar: ‘een opvallende verlaging in de hoeveelheid platina lijkt zeker realistisch. En dat zal een enorm financieel voordeel opleveren.’ Brandstofcellen produceren tijdens een katalytische reactie elektriciteit uit waterstof en zuurstof. Om die reactie gaande te

houden, is platina nodig, dat dus heel duur is. Daarom werken onderzoekers met hele kleine platina-deeltjes.

De onderzoekers tonen nu aan dat deze deeltjes veel efficiënter kunnen worden gebruikt: door ze heel dicht op elkaar te plaatsen.

UTILITIES 17 nr. 6 - september 2013

015_17_J_technologie.indd 17

27-08-13 12:23

WaTErVISIE De waarde die in water zit in de vorm

van energie en grond- en voedingsstoffen kan worden teruggewonnen, maar daarvoor moet de keten wel samenwerken. Wetgeving, beperkingen in de infrastructuur en de muurtjes die de sector zelf heeft opgetrokken zitten die samenwerking nog in de weg. Toch zijn er ook uitzonderingen.

Tekst: David van Baarle

Versnipperde keten maakt oplossingen suboptimaal Water mag dan een veelvoorkomend element op onze blauwe planeet zijn, de toegang ertoe is niet geheel gelijk verdeeld. Eerlijk of niet, in ons typische deltagebied is water overvloedig aanwezig. De strijd tegen het water heeft dan ook meer prioriteit dan de zorg om de toegang tot schoon, zoet water. Misschien is dat ook de reden dat water zoveel toepassingen kent.

We drinken het, wassen ons ermee en spoelen ons toilet door met drinkwater. Hiermee wordt dagelijks zo’n 120 liter water per persoon via het riool weggespoeld.

Ook de industrie gebruikt water in grote hoeveelheden: de voedings- en genotmiddelenindustrie als grondstof, maar ook als transportmiddel voor warmte en koude. We gebruiken overvloedig water om stoom te produceren voor de opwekking van stroom, het verwarmen van chemische processen of het bereiden van voedsel. Het niet toegang hebben tot de juiste kwaliteit water zou dan ook rampzalig kunnen uitpakken voor de industrie.

Toch herbergt water meer waarde dan alleen de waarde van het water zelf. Met het verwarmen en koelen van processen stoppen we veel energie in de vorm van warmte of koude in water. Of wat te denken van alle

grondstoffen die door het riool worden gespoeld? Warmte kan worden teruggewonnen, koude kan ook nuttig worden ingezet en grondstoffen kunnen opnieuw worden gebruikt.

Om dit echt goed te doen, moet wel integraal naar de waarde van zowel drinkwater als afvalwater, proceswater of zelfs oppervlaktewater worden gekeken. En daar zit nu net de crux, want de behandeling en het transport van deze soorten water zijn strikt van elkaar gescheiden.

‘Voor de industrie is het vrij eenvoudig’, zegt Mike Sijbrandij van Evides Industriewater. ‘Het referentiekader voor de prijs van water is de prijs van het beste alternatief. Dus als je geen grondwater kunt gebruiken, kijk je naar oppervlaktewater en is dat niet voorhanden, dan kun je altijd nog zeewater ontzilten en gebruiken.

Hoe meer behandeling nodig is, hoe duurder het water en dus is de aanwezigheid van water wel degelijk een vestigingsfactor voor bedrijven.’

Infrastructuur ‘Waarom zou je geen warmte leveren als je ook demiwater levert?’, zegt waterconsultant Ebo Roek. Het antwoord geeft hij er voor het gemak ook bij.

‘Het kan nog niet omdat de leidingen daar niet klaar voor zijn. Voor

het transporteren van heet water is namelijk een andere infrastructuur nodig dan voor koud water. Nu worden nog veel kunststof pijpen gebruikt voor watertransport. Bij een vervangingsinvestering zou je kunnen overwegen materialen te gebruiken die tegen hogere temperaturen bestand zijn.’

Bij drinkwater zou warmtetransport overigens niet mogelijk zijn. ‘Hoe dichter de temperatuur richting de lichaamstemperatuur van de mens gaat, hoe beter bacteriën er gedijen.’

Infrastructuur is dus een belangrijke voorwaarde voor efficiënt watergebruik, of een combinatie van water en warmte. Maar ook voor afvalwater geldt eenzelfde beperking. ‘Ook in rioolwater zit nog veel energie in de vorm van warmte, maar denk ook aan al het organisch afval dat door het riool wordt gespoeld. Die warmte kan worden teruggewonnen en het organisch afval is een prima basis voor bacteriën om biogas te maken.

Ook in urine zitten waardevolle stoffen die er eenvoudig zouden kunnen worden uitgehaald. Enige probleem is dat alles nu nog gezamenlijk door één pijpleiding naar een afvalwaterzuiveringsinstallatie wordt gestuurd.

Als daar dan ook nog regenwater bij komt, krijg je heel dun water waar die

18 UTILITIES nr. 6 - september 2013

018_19_21_Q_Katern_water.indd 18

27-08-13 14:29

Struviet zorgt voor hoge onderhoudskosten door aankoekingen van waterleidingen. Het loshalen van struviet kost geld, maar kan deels terugverdiend worden als de struviet wordt verkocht. Europese regels houden dit echter tegen omdat de EU het als een afvalstof ziet.

waardevolle stoffen lastig uit te halen zijn. Alleen al door het regenwater te scheiden van het huishoudelijke afvalwater krijg je hogere concentraties. Ook urine kun je al in het toilet scheiden of eerder verzamelen.’

Roy Tummers, VEMW, is het met Roek eens dat er veel meer te halen is uit met name bedrijfsafval. ‘De technische concepten om dit te doen zijn er al en men is het er ook wel over eens dat het moet gebeuren.

Het is alleen de vraag wie waarin investeert. Is het de verantwoordelijkheid van bedrijven die stortrechten betalen of zelf hun afvalstromen zuiveren, van gemeentes die verantwoordelijk zijn voor de riolen of van de waterschappen die het water verwerken?

Oscar Helsen is werkzaam bij die laatste partij, om precies te zijn Hoogheemraadschap Delfland, en hij schetst dan ook het dilemma waarvoor de waterschappen staan. ‘Onze core business is het zuiveren van stedelijk afvalwater. Wij zien ook dat de combinatie van afvalwater en grondstoffen en energie veel kan opleveren.

De meeste waterzuiveringen zijn echter nog niet ingericht op een efficiënte benutting daarvan. De meeste zuiveringen zijn in de zestiger en zeventiger jaren gebouwd. De nadruk

lag toen op het schoonmaken van water. Wanneer een nieuwe waterzuivering wordt gebouwd zou je veel meer rekening moeten houden met terugwinning van de grondstoffen.

Daarnaast moet je ook niet vergeten dat wij een publieke functie uitvoeren.

Het terugwinnen en verhandelen van grondstoffen en energie neigt naar commerciële activiteiten en daar loop je al snel tegen beperkingen aan van wet- en regelgeving.’

Wetgeving Tummers ziet vanuit zijn achterban dat ook zij zo nu en dan worstelen met wetten en regels die er soms toe leiden dat maatschappelijk optimale oplossingen buiten beeld blijven. ‘Toen Heineken warmte wilde leveren aan het waterschap werd het bedrijf teruggefloten omdat dit volgens de Europese normen een korting betrof en dat mag niet volgens de huidige wetgeving. De papierindustrie worstelt met hetzelfde probleem. Zij kunnen de warmte die overblijft na het zuiveren van hun processen goed gebruiken, maar ze worden tegengehouden door wettelijke beperkingen. Op die manier wordt dus veel energie weggegooid.’

In het recente verleden is er gewerkt met een Europese regeling die ervoor kon zorgen dat bedrijven niet zouden

afhaken van de infrastructuur van het waterschap. Doordat bedrijven een korting konden krijgen, bleef lozen op de RWZI voor hun interessanter dan zelf zuiveren. De regeling liep echter in 2012 af. Verlenging is belangrijk. Als bedrijven massaal afhaken is dat maatschappelijk ongewenst. Veel RWZI’s zijn ingericht op de afvalstromen van de bedrijven en draaien minder goed als ze die rijke stromen misten. De industrie pleit voor een maatwerkregeling waarbij bedrijven kunnen kiezen voor de beste oplossing voor het milieu en hun portemonnee.

Helsen: ‘Volgens mij mag een bedrijf zijn eigen proces inrichten zoals hij wil. Papierfabrieken hebben vaak restwarmte die ingezet zou kunnen worden in bijvoorbeeld een stedelijke afvalwaterzuivering. Het probleem is vaak dat er overal schotten tussen staan waardoor wij onvoldoende onze omgeving scannen naar interessante synergie en te veel op ons eigen terrein blijven. Er zit natuurlijk ook een risico aan vast. Je maakt je afhankelijk van een andere partij.’

Lock-in ‘Waterschappen krijgen ook een serieus probleem als ze bepaalde rijke stromen niet meer krijgen’, vult Leon Korving van Wetsus aan. ‘Als bijvoorbeeld de MarsUTILITIES 19 nr. 6 - september 2013

018_19_21_Q_Katern_water.indd 19

27-08-13 12:23

www.delfttoptech.nl/energy

Master of Business in Energy systems Deeltijd masteropleiding met een HBO/WO instroom, die ingaat op de verduurzaming van de energievoorziening met de volgende onderwerpen: • • • •

Markets & Policies Use & Efficiency Sources & Systems Business & Strategy

Volg losse modules of de volledige masteropleiding. Het programma staat onder leiding van Prof.dr. Ad van Wijk, één van de meest invloedrijke duurzame energie ondernemers en vernieuwers in Europa.

Delft TopTech | School of Executive Education TU Delft | +31 15 278 80 19 | delfttoptech@tudelft.nl | www.delfttoptech.nl

020_delft_eco.indd 1

27-08-13 11:56

fabrieken in Veghel geen suikerrijk water meer leveren, heeft de biologie nauwelijks meer voeding. In dat geval kun je dus beter stimuleren om op de oude voet door te gaan dan kunstmatig in te grijpen in een goed werkend systeem. Het is de kunst om te kiezen voor de oplossing die de meeste waarde oplevert voor mens, portemonnee en milieu.’

Helsen tempert het enthousiasme enigszins: ‘De meeste toegevoegde waarde klinkt natuurlijk goed, maar ik denk dat je je doel voorbijstreeft als je direct op het hoogste inzet. Laten we eerst naar het meest reële scenario kijken en zien wat nu haalbaar is.

Op het moment is vergisten nog de kleinste stap die waarde toevoegt aan de keten. Laten we dat eerst goed onder de knie krijgen voordat je grotere stappen gaat zetten.’ Overigens liggen de plannen al klaar om GFTafval door het riool te spoelen.

Daarmee wordt de afvalstroom rijker aan voedingsstoffen voor de vergistende bacteriën.

Leon Korving merkt daarbij op dat je wel moet oppassen dat je nu niet een lock-in krijgt doordat je fors investeert in installaties met een relatief oude technologie die vervolgens over 25 tot 30 jaar worden afgeschreven.

‘Je kunt beter verschillende concepten een kans geven en deze op een zodanige manier bouwen dat ze niet eeuwig mee hoeven te gaan.’ Roek vult aan: ‘Daarom moet de overheid ook terughoudend zijn met subsidies.

Voor je het weet trek je de markt scheef en wordt niet de beste technologie ingezet, maar de technologie die op dat moment het meeste geld oplevert. En dat hoeft niet altijd hand in hand te gaan. Het scheelt natuurlijk wel als de subsidieverleners weten waar ze het over hebben. Zet dan ook mensen op die posten die verstand hebben van de waterwereld.’

Duurzame grondstoffen De rol van de overheden in de waterwereld wordt ook duidelijk in het voorbeeld van struviet dat Korving aan-

Water herbergt meer waarde dan alleen de waarde van het water zelf. haalt: ‘Het struviet zorgt nu vaak juist voor hoge onderhoudskosten door aankoekingen van leidingen. Als je het struviet gecontroleerd afscheidt, bespaar je flink op deze onderhoudskosten. De kostprijs van het magnesium dat daarvoor nodig is, is echter nog hoger dan de opbrengsten van het struviet dat je overhoudt. Toch is het uiteraard een kostenbesparing als je dat struviet commercieel op de markt kunt aanbieden. De Europese wetgeving schrijft echter voor dat je alleen minerale kunstmest afkomstig uit fosfaaterts mag verhandelen. De producten van de waterzuiveringsinstallaties worden gezien als afvalstof en niet als grondstof. Nu is de EU

ExpErTpanEL In de aanloop naar Watervisie 2013 dat Utilities in het najaar organiseert samen met Evides Industriewater, hebben we een discussiereeks in het leven geroepen. Tijdens deze discussie laten experts op het gebied van industriewater in al zijn facetten hun licht schijnen over actuele ontwikkelingen in de waterbranche. Meer weten? www.watervisie.com De experts die aan deze discussie deelnamen: Ger Ardon

wel in beweging om hier aanpassingen in de wetgeving te maken, maar het geeft maar weer eens aan dat de technologie niet altijd de grootste beperking is.’

Ook de beperkte mate waarin struviet kan worden teruggewonnen, kan een belemmering zijn. ‘Een awzi kan moeilijk volumecontracten afsluiten als de hoeveelheden niet groot zijn en de volumes ook nog eens in de tijd fluctueren. Door de logistiek rondom struviet samen te brengen, zou je dit probleem wel kunnen omzeilen. Dat betekent echter wel weer een vol-

Ministerie Infrastructuur en Milieu/Vitens

Sepp Helders

BASF

Oscar Helsen

Hoogheemraadschap van Delfland

Leon Korving

Wetsus

Ebo Roek

Ebo Roek Water Consultant

Mike Sijbrandij

Evides Industriewater

Roy Tummers

VEMW

gende stap voor waterschappen.’

Sepp Helbers, BASF, vraagt zich af of het geen tijd wordt voor commerciële partijen om zich met de terugwinning van grondstoffen en energie te bemoeien. ‘In de afvalbranche is Van Ganzewinkel een grote speler geworden door grondstoffen terug te winnen en afval te verbranden voor energieopwekking. Zo’n partij zou ook moeten opstaan in de afvalwaterbusiness. De markt voor biologische producten is als een van de weinige sectoren gegroeid. Men is bereid om te betalen voor duurzame producten.’

Versnippering De kansen zijn dus groot op het gebied van energieen grondstoffenterugwinning. Het is alleen de vraag of de versnipperde waterwereld elkaar op tijd weet te vinden. ‘Er zijn voorbeelden waar waterschappen zeer intensief samenwerken met het lokale bedrijfsleven’, zegt Korving. ‘In Nijmegen is een aantal succesvolle projecten gestart doordat gemeente en de waterschappen in de buurt samenwerken. Het is een begin en ik hoop dat meer partijen dit soort initiatieven ontplooien.’

Tummers vult aan dat het nog wenselijker zou zijn de versnipperde waterketen te beëindigen met het sluiten van de afvalwaterketen. ‘Zo lang dat niet gebeurt, blijven oplossingen per definitie suboptimaal.’ n UTILITIES 21 nr. 6 - september 2013

018_19_21_Q_Katern_water.indd 21

27-08-13 12:23

Energie De nieuwe Magnumcentrale in de Eemshaven

is sinds februari in bedrijf. Nuons grootste centrale en het beoogde paradepaardje ligt echter grotendeels stil. De hoop blijft dat de vergasser alsnog wordt bijgebouwd, waardoor de centrale veel rendabeler kan worden geopereerd.

Tekst: Francis Voermans Beeld: Nuon

Nieuwe centrales hebben weinig te doen Nuon opende in juni drie nieuwe gasgestookte elektriciteitcentrales: Hemweg 9 en Diemen 34 bij Amsterdam en de Magnumcentrale in Delfzijl. Het zijn de eerste centrales die Nuon sinds de liberalisering van de energiemarkt bouwde. De opening gaf echter weinig aanleiding tot vreugde. De gloednieuwe centrales, die al eerder in bedrijf waren genomen, staan meestal stil omdat ze niet rendabel te exploiteren zijn.

En die situatie zal de komende jaren niet verbeteren, verwacht Nuon.

De investeringen zijn een zware last voor moederbedrijf Vattenfall, dat de waarde van zijn Nederlandse bezittingen fors heeft moeten afwaarderen.

Back-up De centrales zijn gepland in de periode 2006 tot 2008. ‘Het was voor de crisis, voor Fukushima, voor schaliegas. Het was een hele andere wereld’, verklaart Melanie Poort van Nuon. De verwachting was dat het elektriciteitsverbruik in Europa zou stijgen en dat schone energie een premie zou krijgen boven vervuilende energie. Nuon zette daarom in op duurzame energie. Het investeerde met name in windparken, maar bedacht dat er fossiele back-up nodig was om de windstille periodes op te vangen. ‘Een gascentrale is daarvoor ideaal. Deze kan snel op- en 22 UTILITIES nr. 6 - september 2013

022_23_25_S_artikel.indd 22

afgeregeld worden en gas is de minst vervuilende van de fossiele brandstoffen’, aldus Poort.

Maar door de crisis daalde de vraag naar elektriciteit. Tegelijkertijd nam de import toe, onder meer door het grote aanbod van gesubsidieerde groene stroom uit Duitsland. Zo ontstond een overschot aan productiecapaciteit in Nederland. De gascentrales leggen het daarbij af tegen de kolencentrales. Want terwijl de gasprijs steeg, mede doordat Japan meer LNG ging importeren na de ramp in Fukushima, werden kolen juist goedkoper door de opkomst van schaliegas in de VS. Er is bovendien geen beloning voor de schonere stroom

uit gascentrales omdat de prijs voor CO2-emissierechten, wederom door de crisis, heel laag is. Het gevolg is dat alle gascentrales in Nederland het momenteel moeilijk hebben, terwijl de kolencentrales op volle kracht draaien.

Van de drie nieuwe Nuon-centrales maakt Hemweg 9 de meeste draaiuren, zegt Poort. ‘De centrale heeft een rendement van ruim 59 procent.

Het is momenteel de meest efficiënte en dus meest rendabele gascentrale in Nederland.’ Hemweg 9 heeft een capaciteit van 440 megawatt. Hij vervangt Hemweg 7, een aardgasgestookte centrale uit 1979, die inmiddels uit bedrijf is genomen.

KoLENvErgaSSINg Vergassing is een techniek die tot dusver weinig wordt toegepast op commerciële schaal. In de raffinage-industrie wordt het wel gebruikt om zware reststromen te verwerken tot waterstof of energie. Het vergassen van kolen gebeurt nog weinig. Eastman opereert in de VS sinds 1983 een commerciële kolenvergasser voor de productie van chemicaliën.

In de energiesector zijn er enkele demo-plants. Eén daarvan was de Willem-Alexandercentrale in Buggenum, een kolenvergasser-STEG die 253 megawatt elektriciteit kon produceren. De centrale is begin jaren 90 gebouwd door Demkolec en werd in 2001 overgenomen door Nuon.

Nuon heeft veel onderzoek en ontwikkeling gedaan bij de centrale, onder meer naar het vergassen van biomassa en het afvangen van CO2.

Eerder dit jaar sloot Nuon de centrale, omdat deze vanwege de hoge kosten niet rendabel te exploiteren is.

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

27-08-13 12:06

De Magnumcentrale in Delfzijl moest de centrale van de toekomst worden. Momenteel draaien twee van de drie eenheden van de centrale niet door de hoge gasprijs.

De nieuwe Magnumcentrale heeft een capaciteit van 1.311 megawatt en is daarmee veruit de grootste centrale van Nuon. De centrale bestaat uit drie eenheden. Twee daarvan staan uit en ook de derde draait niet op volle capaciteit. Vanaf januari volgend jaar zullen de drie turbines roulerend gaan draaien. Door twee lijnen uit te zetten, hoeft Nuon hiervoor geen gascapaciteit te reserveren op het

Gasification Combined Cycle). Een IGCC bestaat uit een STEG (een stoom- en gasturbine), zoals elke moderne gascentrale, met daaraan toegevoegd een vergasser. Aardgas kan direct in de STEG worden gevoed. Kolen en biomassa gaan eerst naar de vergasser. Daar ontstaat syngas dat na reiniging in de STEG wordt gevoed.

Nuon had daarbij het plan om

Nuon heeft nog steeds vertrouwen in de vergassingstechnologie, ook al sloot het bedrijf eerder dit jaar de kolenvergasser in Buggenum vanwege de hoge kosten. net. ‘Ze gaan niet in de mottenballen.

Ze kunnen in twee weken worden opgestart als dat nodig is’, benadrukt Poort.

Uitstel Nuon begon in 2006 aan het ambitieuze Magnumproject.

Magnum moest de centrale van de toekomst worden: schoon, flexibel inzetbaar en geschikt voor meerdere brandstoffen. Dat allemaal dankzij de IGCC-technologie (Integrated

CO2 uit de vergasser af te vangen en onder de grond op te slaan.

Vergassing biedt goede mogelijkheden om CO2 af te vangen. Door water toe te voegen aan het synthesegas, ontstaat een gas dat voornamelijk uit waterstof en CO2 bestaat. Het CO2 is goed af te scheiden en wat rest is voornamelijk waterstof dat verbrand kan worden in de STEG. Op die manier kan energie worden opgewerkt uit kolen zonder CO2-emissies.

Een hele milieuvriendelijke centrale dus, vond Nuon, maar milieubewegingen dachten daar anders over. Vanaf de eerste plannen waren er protesten tegen de bouw van de centrale. Eén van de bezwaren was dat de milieubewegingen niet geloofden dat het CO2 daadwerkelijk onder de grond

iLinqs app Wanneer u dit icoon bij een afbeelding ziet staan, dan kunt u het bijbehorende filmpje bekijken door met uw smartphone de foto te scannen.

Hoe werkt het?

• Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’.

• Start de app op uw smartphone of tablet.

• Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst.

• Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet.

UTILITIES 23 nr. 6 - september 2013

022_23_25_S_artikel.indd 23

27-08-13 12:06

Neem nu een abonnement op PT Industrieel Management en ontvang gratis het Polytechnisch Zakboek

PT Industrieel Management is het magazine voor de maakindustrie.

Engineering, manufacturing en supply chain management zijn de pijlers onder dit gezaghebbende tijdschrift. Als productiviteit en flexibiliteit uw uitdagingen zijn, dan leest u PT Industrieel Management.

Neem nu een abonnement en profiteer van onze unieke aanbieding!

• Het eerste jaar 50% korting of • Gratis Polytechnisch Zakboek ter waarde van € 175,–

GA NAAR WWW.BIMMEDIA.NL/PTIM

024_PTA.indd 1

27-08-13 11:56

zou worden opgeslagen. CO2-opslag op de schaalgrootte van Magnum kán nog helemaal niet worden toegepast en vraagt nog vele jaren onderzoek en experimenteren, betoogde bijvoorbeeld Greenpeace.

Bezwaren tegen de vergunningen vertraagden de bouw van de centrale.

Begin 2008 gingen de eerste werkzaamheden van start, maar in mei van dat jaar werd de bouw al weer stilgelegd. De Raad van State bepaalde dat de vergunningen niet door de goede instantie waren afgegeven. In september 2009 had Nuon de goede vergunningen binnen en ging de bouw weer verder.

Milieubewegingen bleven echter protest aantekenen. In 2011 sloot Nuon daarom een overeenkomst met de natuur- en milieuorganisaties. Hierin zei Nuon toe het vergassingsdeel van de centrale niet voor 2020 in bedrijf te nemen. Mocht de vergasser er toch nog komen, dan zal de CO2uitstoot maximaal 360 gram per kilowattuur bedragen, ofwel evenveel als een moderne gasgestookte centrale.

De milieubewegingen op hun beurt trokken de juridische bezwaren tegen de gascentrale in.

De protesten waren overigens niet de enige reden dat Nuon de vergasser heeft uitgesteld. Ook bedrijfseconomische aspecten, zoals de ontwikkeling van grondstofprijzen, speelden een grote rol. Daarnaast was het Nuons bedoeling om het CO2 op te slaan in lege gasvelden onder land en het is niet duidelijk of dat wordt toegestaan.

Van de drie nieuwe Nuon-centrales maakt Hemweg 9 de meeste draaiuren. ‘Het is momenteel de meest efficiënte en dus meest rendabele gascentrale in Nederland.’

In 2011 besloot minister Verhagen dat initiatieven voor CO2-opslag voorlopig offshore moeten plaatsvinden.

vergasser De Magnumcentrale is nu een ‘gewone’ STEG, die alleen op gas kan draaien. Hij is gebouwd door het Japanse Mitsubishi.

Onderaannemers waren Ballast Nedam voor het civiele werk, een consortium van Fabricom, Irem en Pontecelli voor de mechanische constructie, NEM voor de ketels en ABB voor de hoogspanningsinstallaties. De investering bedroeg meer dan een miljard euro.

Het rendement van de Magnumcentrale is zo’n 58 procent en daarmee iets lager dan van andere nieuwe centrales.

‘Bij het ontwerp is rekening gehouden met een mogelijke tweede fase, waarin een kolen- en biomassavergasser wordt toegevoegd. De turbines zijn hierop voorbereid en daardoor is het rende-

MINdEr gaS, MEEr KoLEN In 2012 werd in Nederland zo’n 54 miljard kilowattuur aan elektriciteit geproduceerd uit gas. Dat is 25 procent minder dan het jaar ervoor, hoewel nog altijd meer dan de helft van de totale productie in Nederland.

Kolencentrales gingen juist meer elektriciteit produceren.

De overcapaciteit op de Nederlandse elektriciteitsmarkt lijkt voorlopig aan te houden. Weliswaar wordt in het Energieakkoord waarschijnlijk afgesproken dat de vijf oudste kolencentrales de komende jaren zullen sluiten. Maar tegelijk is E.ON bezig met de commissioning van een nieuwe kolencentrale op de Maasvlakte (1.070 megawatt) en willen RWE en Essent volgend jaar een nieuwe kolencentrale met een vermogen van maar liefst 1.600 megawatt in bedrijf nemen. De twee nieuwe centrales kunnen samen bijna evenveel elektriciteit produceren als de vijf oude die dicht gaan.

ment iets lager. Dat is nu de achilleshiel van Magnum’, zegt Poort.

Hoewel het dus zeker niet voor 2020 zal zijn, heeft Nuon volgens Poort nog steeds de ambitie om de vergasser te bouwen. ‘Met name de flexibele inzet en de mogelijkheid om van brandstof te wisselen bieden grote voordelen.’ Nuon heeft nog steeds vertrouwen in de vergassingstechnologie, ook al sloot het bedrijf eerder dit jaar de kolenvergasser in Buggenum vanwege de hoge kosten.

Dat was niet te wijten aan de technologie, zegt Poort: ‘Buggenum was een demo-plant. Hij was relatief klein met een vermogen van 253 megawatt, maar er werkten wel 140 mensen. Er werd veel onderzoek gedaan en daardoor waren de kosten hoog.’

De vraag is wel wie de investering in de vergasser zou willen betalen.

Moederbedrijf Vattenfall lijkt spijt te hebben van de Europese expansie die het midden jaren 90 heeft ingezet. Het bedrijf, dat volledig staatseigendom is, krijgt met name kritiek vanuit de Zweedse politiek op de overname van Nuon. De tien miljard euro die Vattenfall in 2009 voor Nuon betaalde, zou veel te veel zijn geweest. In juli kondigde topman Loseth aan dat het bedrijf vanaf 1 januari 2014 wordt opgesplitst in een Scandinavisch en continentaal deel. Het bedrijf zal dan op zoek gaan naar investeerders die medeeigenaar willen worden van het continentale deel. De toekomst van de Magnumcentrale zal van die nieuwe investeerder afhangen. ■ UTILITIES 25 nr. 6 - september 2013

022_23_25_S_artikel.indd 25

27-08-13 12:06

Creating Energy Progress

Uw partner op het gebied ¾ Wilt u het‘energy energieverbruik in uw gebouw verlagen? van efficiency’ ¾ Wilt u gezien worden als een duurzame organisatie?

?

¾ Wilt u alle technische installaties optimaliseren?

Lokaal efficiënt energie produceren

? Efficiënt energie distribueren Neem dan contact op met Dalkia! ?

Reduceren energie consumptie

Kijk op : www.dalkia.nl of stuur een mail naar nieuwegein@dalkia.nl

Wij zijn aanwezig op de vakbeurs Energie 2013.

Stand:

CONTACTVRIJE FLOWMETING Draagbaar en explosieveilig voor vloeistoffen en gassen

FLUXUS® F608 en G608 Geen heetwerkvergunning nodig  Robuust  Betrouwbaar  Nauwkeurig  Breed inzetbaar Inzetbaar bij o.a.:  Offshore  Chemische industrie  Raffinaderijen  Gasopslag en transport  Elektriciteitscentrales Vraag een demo aan:

Hal 1, stand C106

Dalkia B.V., Wattbaan 2, 3439www.dalkia.nl ML Nieuwegein of Postbus 2010, 3430 CB Nieuwegein Website: Tel: +31 (0)30 6096 111, Fax: +31 (0)30 6096 198 Email: nieuwegein@dalkia.nl E-mail nieuwegein@dalkia.nl website : www.dalkia.nl

Dalkia-adv 90x132-.indd 1

23-8-2013 13:08:53

De vakbeurs met aandacht voor de complete industrie 2 & 3/10/2013 - AHOY, ROTTERDAM

PUMPS & VALVES2013

DE NEDERLANDSE VAKBEURS VOOR TECHNOLOGIE & INNOVATIE IN INDUSTRIËLE POMPEN, KLEPPEN EN AFSLUITERS

easyFairs.com/PUMPS- NL

Benelux@flexim.com Tel.: +31(0)10 24 92 333

Flexim Instruments Benelux BV www.flexim.com 90_132_P&V_2013_NL_NL.indd 1 026_dalkia_easy.indd 1

20/08/2013 13:41:01 27-08-13 11:56

product & oplossing Compacte scheidingsversterker De 6,2 mm-scheidingsversterkers uit de productfamilie Mini Analog van Phoenix Contact zijn voorzien van de nieuwe systeemfunctie ‘Fault Monitoring’, waarmee een comfortabele foutanalyse in meerkanaals toepassingen mogelijk wordt gemaakt.

Het monitoringmoduul biedt een gezamenlijke foutmelding van maximaal tachtig modulen, die via de montagerail-busverbinder verbonden zijn. Als er intern of in de signaalingang van een meetwaardeomvormer een fout wordt herkend, wordt deze via de montagerail-busverbinder gemeld en op het Fault Monitoring-moduul per verbreekcontact centraal aangegeven. Daarmee komt een bewerkelijke afzonderlijke analyse te vervallen.

Afhankelijk van het type scheidingsversterker worden de volgende fouten aangegeven: meetbereikover- of -onderschrijding, draadbreuk, kortsluiting alsmede moduulstoringen.

Samen met de nieuwe voedingsklem wordt uitval van een voedingsspanning herkend en gemeld. De foutanalyse is zowel aan de zijde van de deelnemers als in het analysemoduul vrij instelbaar. Hierdoor is de Fault Monitoring bijzonder modulair. www.phoenixcontact.nl

➧

Vervangende filterelementen Met filtratie zijn het functioneren, de levensduur en betrouwbaarheid van componenten, en uiteindelijk de gehele hydraulische aandrijving, gegarandeerd. Onderzoek toont aan dat 75 procent van het falen van een component of systeem is terug te voeren op verontreiniging in het systeem. HITMA Filtratie levert filterelementen van alle bekende merken

tegen uitstekende condities. Het maakt niet uit of de klant filters van Pall nodig heeft of op zoek is naar elementen van Hydac, Parker, EPE of Fairey Arlon. HITMA Filtratie geeft onafhankelijk advies. Het bedrijf opereert onafhankelijk en bespreekt vrijblijvend met de klant optimalisatie van het proces. www.hitma.nl

➧

Systeemoplossing duurzame gebouwen De belangrijkste uitdaging bij de transitie in de energiesector is het zorgen voor een constante levering van energie, ondanks de fluctuerende aard van hernieuwbare energiebronnen.

Traditioneel past de energievoorziening zich aan de vraag aan. In de toekomst zal het ook nodig zijn om de vraag of het afnamepatroon aan te passen aan de fluctuerende aard van energieopwekking. KNX city is een concept dat zich richt op deze eigentijdse uitdagingen met betrekking tot gebouwen, mobiliteit, energieopwekking, infrastructuur en communicatie en zorgt voor passende KNX-oplossingen.

De oplossingen van KNX city omvatten methodes die gebouwen met een KNX-systeem intelligenter en duurzamer maken. Het concept bevat manieren om het beheer van elektriciteitstarieven zodanig te managen waardoor de afnemer, dankzij het KNX-systeem, meer energie uit hernieuwbare energiebronnen dan fossiel opgewekte energie gebruikt. www.knx-professionals.nl

Kijk voor meer productinnovaties op www.utilities.nl

27_G_product oplossing.indd 27

➧

UTILITIES 27 nr. 6 - september 2013

27-08-13 12:05

KENNIS

FOTO: AMsTerdAM rAil

Carrière én opleiding

Kennis en ervaring gaan hand in hand bij de carrière van Frits Neuteboom. In een loopbaan die in 1979 als 16-jarige schoolverlater bij de spoorwegen begon, zijn techniek, training en verbetering terugkerende thema’s. Inmiddels is Neuteboom Master of Engineering Maintenance & Asset Management en ziet hij met bijna 35 jaar ervaring steeds dat investeren in de juiste kennis snel wordt terugverdiend.

Mark Oosterveer

28 Opleiding en carrière 2013

028_29_M_cariere_special_artikel .indd 28

27-08-13 13:23

FOTO: AMsTerdAM rAil

Neuteboom begint zijn loopbaan in 1979 met een combinatie van werken en leren als aspirant-monteur bij één van de werkplaatsen van de NS, in Leidschendam. Hij klimt vrij snel door naar de functie van hoofdmonteur. De avond-MTS biedt daarbij de inhoudelijke onderbouwing van de zaken die dagelijks in de praktijk geleerd werden. Na een aantal jaar krijgt Neuteboom de kans om Technisch Medewerker Nieuwbouw te worden. Op deze hbo-functie verzorgt hij alles wat nodig is om onderhoud te kunnen doen; van organiseren en inrichten van de processen en werkzaamheden tot leveranciersgesprekken, garantietermijnen en relatiebeheer. De werkzaamheden richten zich op de motorwagens van de dubbeldekkertreinen die sinds 1991 in Nederland rijden.

Als Verbetermanager Uitvoering Techniek houdt Neuteboom zich hierna bezig met de analyses van storingen en problemen. Hij kijkt in deze rol naar de prestaties van het materieel en waar, wanneer en waardoor er problemen optreden. Een pragmatische functie bestaande uit een mix van maintenance engineering en reliability engineering. De kennis en ervaring die Neuteboom tot dan toe inzet, is voornamelijk opgebouwd bij de spoorwegen.

Maar ‘buiten’ is er meer te zien. Daarom volgt Neuteboom de post-hbo-opleiding Onderhoudstechnologie. Hier komt hij in aanraking met vakgenoten, nieuwe technieken en inzichten en de vaardigheid om veel breder dan de eigen werkzaamheden naar een situatie te kijken. Neuteboom: ‘Ik heb daar geleerd om opnieuw te kijken naar de dingen die ik al jaren deed. En ik kon met nieuwe technieken een verschil maken. Ik werd als het ware consultant voor mijn eigen werk.’

Vakmanschap wordt business Met het nieuwe inzicht gaat Neuteboom ook aan de slag met de informatievoorziening. Hij stimuleert zijn omgeving om ook te gaan leren en gaat tevens zelf lesgeven. Zijn aandacht gaat uit naar de vraagstukken met betrekking tot welke informatie nodig is om je werk in lijn met de bedrijfsdoelstellingen uit te voeren.

Van heel abstract tot meetbaar op functieniveau. De aandacht voor informatie en de invloed die mensen op het resultaat kunnen hebben, maakt dat vakmanschap wordt omgezet naar business.

De mix van nieuwsgierigheid en ambitie zorgen dat Neuteboom toch weer wil gaan studeren. Na een toelatingstoets start hij een opleiding voor Master of Engineering Maintenance & Asset Management. Dat bleek een pittige maar haalbare opleiding.

Kortweg vat Neuteboom het als volgt samen: ‘Ik heb over de hele keten een focus gekregen op de zaken die écht moeten gebeuren.’

Met een collega die de opleiding ook volgt, stapt Neuteboom tijdens de studie naar de directeur van NedTrain Fleet Services, Leo van Dongen. Samen met zijn collega pleit Neuteboom met succes voor een afgeleide in-company training van de Masteropleiding waarna de meest relevante delen in masterclasses aan groepen van circa veertien personen worden overgedragen.

‘Ik werd als het ware consultant voor mijn eigen werk.’

De opleiding van de teams die zijn samengesteld uit collega’s van allerleiwerkplaatsen heeft verschillende effecten. Om te beginnen wordt het kennisniveau van de mensen op een gelijk vlak getrokken. Bovendien zorgt de samenwerking voor betere kennisuitwisseling tussen specialisten van verschillende onderhoudsbedrijven van NedTrain. En bovenal zorgt de aanpak dat er meer wordt gedacht met een Risk Based Maintenance-focus over de impact van onderhoudswerkzaamheden op de processen.

Kennis en kunde Tegenwoordig is Frits Neuteboom Reliability Engineer bij NedTrain in Leidschendam. Neuteboom: ‘Deze functie is een soort spin in het web. Vroeger keek ik vanuit de techniek, nu kijk ik vanuit het contract naar de prestaties van de installatiedelen waar ik verantwoordelijk voor ben. Waar gaat het goed, waar zitten de verschillen en waar kunnen we grote stappen maken in verbetering.’ Daar volgt een advies uit voor de materieelmanager om een specifiek onderwerp aan te pakken en in de gehele keten te verbeteren. En ook in dat proces speelt actuele kennis een belangrijke rol. Voor de technisch specialisten die met de verbeteringen aan de slag moeten, is op maat een in-company training gemaakt op basis van de opleiding Onderhoudstechniek, met dezelfde voordelen als de eerder genoemde trainingen. De investeringen in kennis en kunde

NOMINATIE Bouwen aan kennis en ervaring van zichzelf en collega’s gaan hand in hand bij de carrière van Frits Neuteboom. En niet zonder gevolgen. De aanpak en de resultaten voor het verbeteren van de betrouwbaarheid van de SGM-serie zijn onlangs genomineerd voor de World Class Maintenance Award.

op verschillende lagen van de technische diensten van NedTrain verdienen zich terug.

Frits Neuteboom vertelt trots: ‘Voor een van de materieelseries, de SGM II, hebben we echt behoorlijke verbeteringen gerealiseerd. Dit type trein reed al een tijd bij ons rond en begon na een revisie veel problemen aan de tractie te vertonen. De prestaties gingen achteruit en de kosten omhoog. Onze aanpak heeft gezorgd dat de storingen, afhankelijk van het type storing, met dertig tot vijftig procent zijn gereduceerd.’ Neuteboom heeft voor zijn thesisonderzoek van de masteropleiding een meetinstallatie gebouwd die onder alle gebruiksomstandigheden in beeld bracht hoe warmte, belasting en gebruik het falen beïnvloeden. En met succes. De resultaten uit het onderzoek hebben zowel technische als procedurele gevolgen gehad. Neuteboom: ‘Als iets faalt, moet je het goed herstellen. Daarvoor hebben we de afhandelscenario’s verbeterd. Veel van het falen van installaties zit in de processen, niet in de techniek.’ ■

●

De investeringen in kennis en kunde op verschillende lagen van de technische diensten van NedTrain verdienen zich terug.

Opleiding en carrière 2013

028_29_M_cariere_special_artikel .indd 29

29

27-08-13 13:23

3P Quality Services zoekt: 3P Quality Services B.V. is een onafhankelijk technisch inspectiebureau binnen de petrochemische industrie, process industrie, offshore en energiesector.

Wij bieden een breed scala aan support services, Onze sleutelwoorden zijn: Inspectie, Maintenance en Vendor inspectie activiteiten.

3P Quality Services B.V. bemiddelt vanuit een projectmatige aanpak en/of vanuit een vaste bemiddeling binnen de vakgebieden Engineering, Construction management, Shutdown management en Project management.

Voor diverse nationale en internationale functies op het gebied van inspectie en aanverwante diensten, zijn wij doorlopend op zoek naar:

Werktuigbouwkundigen MBO/HBO niveau De ideale kandidaten beschikken minimaal over: • MBO/HBO werktuigbouwkunde • Opleiding IKT/SKK (II/III) – en/of MLT/EWT/IWT • Beheersing van Microsoft Office • Goede contactuele eigenschappen • Grote mate van zelfstandigheid 3P Quality Services biedt kansen en mogelijkheden ook voor 50 plussers en starters op de arbeidsmarkt. 3P Quality Services is gecertificeerd volgens ISO 9001/VCA. Een kwaliteitsgarantie gaat echter niet alleen om systemen en standaarden, maar vooral om mensen. Daarom investeren wij voortdurend in onze professionals door middel van opleidingen en coaching.

Voor meer informatie en vragen kunt u contact opnemen met Dhr. C.J. de Graaf of Dhr. K. van Oevelen T +31(0)161 438 500.

Bent u onze juiste kandidaat? Mail dan uw sollicitatie met CV naar 3pqs@3pgroup.com onder vermelding van 3P zoekt werktuigbouwkundigen en jong talent.

030_3pquality.indd 1

3P zoekt ook jong talent 3P heeft in samenwerking met diverse klanten een overeenkomst om jonge talenten een kans te geven. 3P en onze klanten willen graag investeren voor nu en in de toekomst en 3P verzoekt kandidaten die als lasser of NDO-er reeds 5 jaar ervaring hebben en een MTS diploma hebben en/of dit willen behalen te solliciteren.

In overleg en in samenwerking met onze klanten zoekt 3P een geschikte werklocatie om op termijn door te groeien naar een volwaardige QC-er en/of inspecteur.

Voor een volledig overzicht van de vacatures bekijk het aanbod op: www.3pgroup.com

Continuïteit door deskundigheid.

27-08-13 14:22

ARBEIDSMARKT

Technische banen nog steeds voor het oprapen

De werkloosheid blijft groeien. Maar de industrie is nog steeds hard op zoek naar nieuwe collega’s. Vooral de regio Rotterdam heeft het moeilijk in de zoektocht naar mankracht.

De nieuwste cijfers over de werkloosheid in Nederland schetsen geen rooskleurig beeld van de arbeidsmarkt. Wederom steeg deze tot bijna 700.000 werklozen. Maar er zijn analyses die een positief perspectief schetsen voor de komende twaalf maanden.

Ondertussen blijft de industrie schreeuwen om mankracht en wijzen de statistieken uit dat de techniek een van de weinige vakgebieden is waar er juist wel werk is, voornamelijk in de regio Rotterdam. Toch zou ook daar de vraag naar personeel langzaam aan het afnemen ijn. z

Elise Quaden Opleiding en carrière 2013

031_33_N_cariere_special_artikel.indd 31

31

27-08-13 13:22

De kracht van Knowledge Engineering En kracht betekent een sterke positie in de markt.

Dus is het belangrijk om het beste in uw mensen naar boven te halen en die vooraanstaande positie te behouden of zelfs uit te bouwen.

Uw mensen dienen dan wel over het vereiste kennisniveau te beschikken. Een goede, praktijkgerichte opleiding ondersteunt deze doelstelling.

Door uw mensen zelfstandiger te laten werken, zullen zij een nog meer gemotiveerde bijdrage leveren aan uw bedrijfsdoelstellingen.

SKF biedt u praktijkgerichte opleidingen, geeft advies en besteedt veel aandacht aan de individuele werksituatie van uw medewerkers.

Voor het volledige overzicht van de SKF opleidingen, ga naar www.nederland.skf.com/opleidingen.

Ook dat is The Power of Knowledge Engineering.

www.nederland.skf.com

“Uw toekomstige operators en

maintenance technici zijn in de maak!”

PRODEX is de specialist in leer/werktrajecten in de procesindustrie en heeft als doel om het tekort aan geschikte operators en maintenance technici te voorkomen. MBO-geschoold personeel met een technische achtergrond is zeer schaars. Prodex werft en selecteert kandidaten met potentie die wij met onze kennis en ervaring opleiden, om- of bijscholen tot operator en maintenance technici. De praktijk heeft inmiddels uitgewezen dat er echt voldoende technici zijn voor wie dat een uitgelezen kans is.

hoe doen we dat?

Bedrijven die al met ons samenwerken kennen onze beproefde en succesvolle aanpak: het voor u gewenste profiel, onze geavanceerde selectiemethodes, de begeleiding gedurende het gehele opleidingstraject door de PRODEX-jobcoaches en… de zeer nauwe samenwerking met gespecialiseerde opleiders. Kortom,

prodex maakt werk van technisch talent.

Karel Doormanweg 9e, 3115 JD Schiedam, Havennummer 565 T +31 (10) 42 777 16

E mail@prodex.nl

Prodex maakt onderdeel uit van de Laurensgroep, sinds 1988 gespecialiseerd in de procesindustrie

www.prodex.nl

032_prodex_skf.indd 1

27-08-13 14:22

Het Centraal Bureau voor de Statistiek kan het niet mooier maken dan het is: nog steeds groeit het aantal werklozen. De voor seizoensinvloeden gecorrigeerde werkloosheid nam in juni 2013 toe met 16.000 en kwam uit op 675.000 personen, blijkt uit de nieuwste cijfers. Daarmee is de werkloosheid in juni opgelopen tot 8,5 procent. Vergeleken met zes maanden eerder waren er ruim 100.000 meer werklozen. De afgelopen drie maanden kwamen er gemiddeld 11.000 werklozen per maand bij.

Vooral onder 45-plussers nam het aantal werklozen de afgelopen drie maanden flink toe: maandelijks met gemiddeld 7.000 mensen. Deze stijging hangt samen met de toegenomen participatie van 45-plussers op de arbeidsmarkt. Dit vertaalt zich in meer werkenden, maar vooral ook meer werklozen in deze leeftijdsgroep. Bij jongeren en 25- tot 45-jarigen kwamen er gemiddeld 2.000 werklozen per maand bij.

Techniek en gezondheidszorg Een opleiding in de techniek of in de gezondheidszorg blijkt nog steeds een goede keuze te zijn wat betreft de kansen op de arbeidsmarkt. Alleen in de sector gezondheidszorg lag het percentage van het aantal werklozen anderhalf jaar na het afstuderen lager dan bij techniek. Dit blijkt uit de HBO-Monitor 2012.

De HBO-Monitor wordt jaarlijks door het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) samengesteld. Uit het onderzoek ‘Schoolverlaters tussen onderwijs en arbeidsmarkt 2012 blijkt onder meer dat afgestudeerden met een voltijd hbo-opleiding na hun studie langer zonder werk blijven zitten dan in 2011.

Afgestudeerden die in het bezit zijn van een hbo-technische opleiding vindt 73 procent binnen een maand tijd werk. 13 procent vindt werk tussen de een en drie maanden. Maar de relatieve werkloosheid in de technische sector is in 2012 naar 8 procent gestegen, terwijl dit percentage in 2011 nog 4 procent was. Van de afgestudeerden voltijd hbo-techniek vindt bijna 90 procent een baan op minimaal hbo-niveau; ook hiermee scoort de technische sector boven het gemiddelde (76 procent).

Vaste aanstelling Het aandeel van technische hbo’ers die na anderhalf jaar na het afstuderen een vaste aanstelling krijgen, ligt op 52 procent, wat 10 procent boven het gemiddelde percentage ligt. De technische sector scoort hiermee het beste van de onderzochte sectoren. Naast een hoog percentage vaste aanstellingen ligt ook het bruto uurloon van voltijd hbo-technici die zijn afgestudeerd relatief hoog: 14,10 euro per uur. Alleen in de gezondheidszorg wordt met 15,10 euro bruto per uur meer verdiend.

Het aantal gewerkte uren valt in de technische sector met 38 uren het hoogst uit, mede een reden waardoor het bruto maandloon (gemiddeld 2.382 euro) voor starters in deze sector op het hoogste niveau ligt. De sector economie volgt met een gemiddeld bruto maandloon van 2.065 euro en de sector gezondheidszorg kent een startsalaris van rond de 2.000 euro.

Een opleiding in de techniek of in de gezondheidszorg blijkt nog steeds een goede keuze

Dalende vraag Over de ontwikkeling van de technische arbeidsmarkt zijn de onderzoeksbureaus het niet eens. Het tekort aan hoger opgeleide technici is structureel en dat blijft voorlopig zo, zegt Yacht in de analyse ‘Trends en ontwikkelingen op de technische arbeidsmarkt eerste helft 2013’. In het tweede kwartaal van dit jaar lag de vraag 23 procent hoger dan in het tweede kwartaal van 2012. Opvallend is de toename in de regio Rotterdam, waar in het tweede kwartaal van dit jaar de vraag met 59 procent is gestegen ten opzichte van het hetzelfde kwartaal van afgelopen jaar. De vraag naar hoogopgeleide technici in de regio Rotterdam stijgt al drie jaar, maar sinds het vierde kwartaal 2012 stijgt de vraag in deze regio hard. Enige nuancering met betrekking tot de vraag naar technici is wel geboden, zegt een analyse van de Intelligence Group. De vraag is nog steeds groot (meer dan 40.000 vacatures in Q2 2013),maar zwakt af. Dit betekent niet dat er geen tekorten meer zijn in de techniek: de vraag is nog altijd groter dan het aanbod, alleen minder groot dan een jaar geleden. Op dit moment zijn er per 1.000 actieve baanzoekers nog steeds 1.152 vacatures.

Herstel Volgens de Intelligence Group blijkt dat we binnen twaalf maanden een herstel op de arbeidmarkt mogen verwachten. Macroeconomisch gezien is de huidige arbeidsmarkt nog steeds slecht, maar doordat het actieve aanbod van personeel harder afneemt dan de vraag en met een herstellende bouwsector als aanjager van de economie, lijkt een kantelpunt binnen twaalf maanden in zicht.

Hoewel het totale vacatureaanbod in het tweede kwartaal van 2013 met 6,9 procent is gedaald ten opzichte van 2012, zijn er nog steeds groeimarkten op de Nederlandse arbeidsmarkt. De ICT-sector laat al twee jaar op rij een sterke groei zien in het vacatureaanbod (+10 procent in 2012; +21 procent in 2013). De functiegebieden research & development en het onderwijs laten eveneens een lichte groei zien in de vraag naar personeel.

Discouraged workers effect Het actieve aanbod van arbeid daalt, waarmee de eerste signalen van een discouraged workers effect zichtbaar zijn. Was in het tweede kwartaal van 2012 nog bijna 21 procent van de (potentiële) Nederlandse beroepsbevolking actief werkzoekend, in dezelfde periode van 2013 is dat gedaald tot 17,9 procent. Dit impliceert dat mensen ontmoedigd raken in het vinden van een baan.

Doordat het aanbod van medewerkers, ondanks een stijgende werkloosheid, harder daalt dan de vraag, lijkt het perspectief van werkzoekenden te draaien. Macro-economisch gezien blijft het een slechte arbeidsmarkt maar het toekomstperspectief verbetert door (potentiële) verkrapping op de arbeidsmarkt. De vraag neemt in totaliteit af ten opzichte van het tweede kwartaal in 2012. Doordat het actieve aanbod van werknemers sterker daalt is het perspectief positief. ■

●

Het aantal technische hbo’ers dat snel na afstuderen een vaste aanstelling krijgt, is bovengemiddeld hoog

Opleiding en carrière 2013

031_33_N_cariere_special_artikel.indd 33

33

27-08-13 13:22

Ben je op zoek naar een cursus over Procesveiligheid, Externe veiligheid of BRZO? Kijk dan snel bij PHOV! Wil je bijvoorbeeld meer weten over onderhoud, MOC of de organisatie van grote projecten en turnarounds in de procesindustrie? Of meer over procesveiligheid zelf?

Wil je een helder overzicht van de wet- en regelgeving rond externe veiligheid?

Draag je als manager of als medewerker VGM (eind-)verantwoordelijkheid voor het ontwikkelen, uitvoeren en het bewaken van de aspecten die samenhangen met dit VGM werkveld?

Dan heeft PHOV de volgende cursussen voor jou: Coรถrdineren BRZO binnen bedrijven

11 september 2013

Opleiding Procesveiligheid

25 september 2013

Basiscursus BRZO/Externe Veiligheid

7 november 2013

Basiscursus Managen VGM

29 oktober 2013

Vervolgcursus Managen VGM

14 november 2013

Meer informatie? www.phov.nl Voor persoonlijk studieadvies: 030 231 82 12, info@phov.nl Weerdsingel WZ 32 | 3513 BC Utrecht | T 030 231 82 12 | www.phov.nl | info@phov.nl

GLOBAL SPECIALIST FOR POWER BUSBARS

Pluggable Tap-off for

betobar-r Low Voltage Installations

www.etacomgroup.com www.etacomgroup.com www.etacomgroup.com info@etacom.nl info@etacom.nl

034_eta_stichtingphov.indd 1

info@etacom.nl info@etacom.nl info@etacom.nl

Tel:010-5916422 Tel:010-5916422 Tel:010-5916422

27-08-13 14:22

agenda Energie 2013 24 t/m 26 september Brabanthallen, ’s-Hertogenbosch www.energievakbeurs.nl

Energie is de enige nationale vakbeurs gericht op energiebesparing en duurzame energie. Op Energie 2013 kunt u advies inwinnen, condities vergelijken en kennismaken met nieuwe oplossingen. Alles om te komen tot een betrouwbare, voordelige energielevering en een optimale verbruiksbesparing. Het aanbod op de beurs loopt uiteen van duurzaam bouwen tot biomassa en van windenergie tot decentrale energie. Naast een breed exposantenaanbod, biedt Energie 2013 een uitgebreid inhoudelijk programma vol inspirerende congressen en lezingen.

Veilig Werkt Beter 24 t/m 26 september Brabanthallen, 's-Hertogenbosch www.veiligwerktbeter.nl

Van 24 tot en met 26 september vindt de eerste editie van het vakevent Veilig Werkt Beter plaats. In navolging van andere landen heeft Nederland nu haar eigen vakevent over veilig en gezond werken. Veilig en gezond werken is goed voor de werknemer, de werkgever en de samenleving. Het reduceert het ziekteverzuim, voorkomt ongevallen en gevolgschade en leidt tot extra omzetkansen. Bovendien spelen bedrijven en overheden met een veilige en gezonde werkomgeving slim in op ontwikkelingen als de verhoging van de pensioenleeftijd, hogere arbeidsdruk en technologische middelen. Het vakevent Veilig Werkt Beter biedt alles voor het tiptop in orde hebben van veilig en gezond werken.

Elektrotechniek: Samen Slimmer Werken 30 september t/m 4 oktober Jaarbeurs, Utrecht www.elektrotechniek-online.nl

Van 30 september tot en met 4 oktober 2013 vindt Elektrotechniek plaats, de vakbeurs voor installateur en industrie. In Jaarbeurs Utrecht presenteren de deelnemende bedrijven hun nieuwste producten, technologieën en innovaties.

Het thema voor de 2013-editie is ‘Slimmer Samen Werken’. Een thema dat goed past bij de complexer wordende installaties en de steeds belangrijker wordende adviesfunctie van de elektrotechnisch installateur.

European Utility Week 2013 15 t/m 17 oktober RAI, Amsterdam www.european-utilityweek.com

De European Utility Week verenigt drie evenementen: Metering, Billing/CRM Europe, Transmission & Distribution/Smart Grids Europe en Smart Homes. Maar het evenement biedt meer. Alle belangrijke waardestromen zijn vertegenwoordigd, van transmissie tot de eindgebruiker. Aan bod komen onder meer hernieuwbare integratie en opslagmogelijkheden, veiligheid van netwerken en slimme steden.

Offshore Energy Exhibition & Conference 23 en 24 oktober RAI, Amsterdam www.offshore-energy.biz

Offshore Energy Exhibition & Conference is een platform voor de volledige offshore energiesector. Bedrijven kunnen hier hun activiteiten presenteren, netwerken, kennis uitwisselen en gezamenlijke uitdagingen bespreken. De zesde editie van het evenement verwelkomt dit jaar naar verwachting meer dan vijfhonderd exposanten, 8.500 bezoekers en negenhonderd conferentiedeelnemers van vijftig verschillende nationaliteiten.

Het Nationale Warmtecongres 2013 7 en 8 november Inntel Hotel, Rotterdam www.euroforum.nl

Maak uw energieambities waar en benut de kansen van warmte. Het Nationaal Warmte Congres is al vijf jaar het nationale platform voor de warmtesector.

Jaarlijks zijn er ruim honderd bezoekers vertegenwoordigd van onder andere het rijk, provincies, gemeenten, warmte(distributie)bedrijven, energiebedrijven, woningcorporaties, projectontwikkelaars, afvalverwerkers, netbeheerders, technologiebedrijven, financiële instellingen, bouwbedrijven en adviesbureaus.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, postbus 12936, 1100 AX Amsterdam of redactie@utilities.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

035_F_agenda.indd 35

UTILITIES 35 nr. 6 - september 2013

27-08-13 12:05

MARKET REVIEW ENERGIE

GAS

Diensten

PRODuCten

Jotem Waterbehandeling b.v.

Dalkia BV Postbus 2010 3430 CB nieuwegein tel: +31 (0) 30 - 60 96 111 Fax: +31 (0) 30 - 60 96 198 email: info@dalkia.nl Website: www.dalkia.nl

WATER

Diensten

DHV B.V. Laan 1914 nr. 35 3818 eX AMeRsFOORt Postbus 1132 3800 BC AMeRsFOORt tel: +31 (0)33 - 468 22 11 Fax: +31 (0)33 - 468 28 01 e-mail: info.industrie@dhv.com Website: www.dhv.nl

WATER

PRODuCten

Parelstraat 24 7554 tM HenGeLO tel: +31 (0)74 - 24 25 255 Fax: +31 (0)74 - 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

Postbus 540 4900 AM OOsteRHOut nB tel: +31 (0)162 - 42 69 31 Fax: +31 (0)162 - 45 91 92 e-mail: info@lubron.eu Website: www.lubron.eu

Siemens Nederland N.V. Beatrixlaan 800 Postbus 16068 2500 BB Den HAAG tel: +32 (0)70 - 333 32 52 e-mail: industrysolutions.nl@siemens.com Website: www.siemens.nl/water

Diensten

BERMAD Holland

Esders BV Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Middenweg 6 (haven 397) 4782 PM MOeRDiJK tel: +31 (0)168 - 38 50 38 Fax: +31 (0)168 - 38 50 37 e-mail: info@starpowerpeople.com Website: www.starpowerpeople.com

STAR Groningen Helperpark 282e 9723 ZA GROninGen tel: +31(0)50 - 501 44 01 e-mail: groningen@starpowerpeople.com Rijnkaai 37 B - 2000 AntWeRPen, BeLGiË tel: +32 (0)32 - 26 25 95 e-mail: antwerpen@starpowerpeople.com

Kiwa Nederland B.V. sir Winston Churchilllaan 273 2288 eA RiJsWiJK Postbus 70 2280 AB RiJsWiJK tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

Brancheverenigingen Noxon Stainless B.V. Vossenbeemd 51 5705 CL HeLMOnD Postbus 6096 5700 et HeLMOnD tel: +31 (0)492 - 58 21 11 Fax: +31 (0)492 - 53 89 70 e-mail: info@noxon.nl Website: www.noxon.nl

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Website: www.vemw.nl

OVERIG

Diensten

Versteden Leidingsystemen B.V. Kooiweg 24 4631 sZ HOOGeRHeiDe Postbus 39 4630 AA HOOGeRHeiDe tel: +31 (0)164 - 61 46 50 Fax: +31 (0)164 - 61 21 77 e-mail: info@versteden.com Website: www.versteden.com

STAR Oil Gas Power

STAR België Indien u ook vermeld wilt worden in de Market Review van UTILITIES, neemt u dan contact op met Jetvertising: Arthur Middendorp, tel. 070 399 0000

Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC tilburg tel: +31 (0)13-4680856 Fax: +31 (0)13-4686075 e-mail: info@esders.nl Website: www.esders.nl

Lubron Waterbehandeling BV

GAS

Postbus 5130 3295 ZG ‘s-GRAVenDeeL tel: +31 (0)78 - 6 73 47 61 Fax: +31 (0)78 - 6 73 70 87 e-mail: info@bermad.nl Website: www.bermad.nl

Esders BV

Inspectie en Keuringen

DDM Demontage B.V. industriële verhuizingen Demontage – sloopwerken transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM De MeeRn tel: +31 (0)30 - 666 97 80 Fax: +31 (0)30 - 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

Advertentie-index UTILITIES

3P Quality Services .................................................................... 30 BIM Media.................................................................................. 24 Dalkia ........................................................................................ 26 Delft TopTech ............................................................................. 20 easyFairs Nederland .................................................................. 26 easyFairs Nederland ...........................................................bijlage Eco Ketelservice Verhuur ........................................................... 20 Eta-com...................................................................................... 34 Euroforum ...........................................................................bijlage Evides ..........................................................................................2 Flexim Instruments Benelux ....................................................... 26 GETEC Benelux ......................................................................... 12 Logisticon Water Treatment..........................................................4 Market review ............................................................................ 36 MODELEC Data-Industrie .......................................................... 40 Navingo ..............................................................................bijlage Petrochem onsite ....................................................................... 38 Prodex ....................................................................................... 32 SKF ............................................................................................. 32 Stichting PHOV........................................................................... 34 Synergy...............................................................................bijlage Van der Linden & Veldhuis Isolatie............................................. 39 VNU Exhibitions Europe ............................................................ 14 Watervisie .................................................................................. 16

36 UTILITIES nr. 6 - september 2013

036_marketreview_index.indd 36

27-08-13 16:10

I N

HE T VOL G E N D E

U T I LI T I E S

N U MMER

N UM M E R

7 V ER S C HI JNT WEEK

42

Thema:Gas

Redt CO2-tax aardgas?

Steenkool is nog nooit zo goedkoop geweest en de steenkoolcentrales draaien dan ook volop. Dat is slecht nieuws voor de schonere aardgascentrales. Om de scheve verhoudingen weer recht te trekken, wordt de roep om een CO2-tax weer sterker. We wegen de argumenten voor en tegen van zo’n taks en kijken welke mogelijkheden er nog meer zijn.

Energieakkoord SER De SER is druk in overleg met de stakeholders over een nationaal energieakkoord voor duurzame groei. Op dit moment is een gebrek aan continuĂŻteit, samenhang en voorspelbaarheid een van de kernproblemen in het Nederlandse energie- en klimaatbeleid. Dit belemmert aanpassingen in de richting van een schone, betaalbare en betrouwbare energievoorziening. Voor het bedrijfsleven is een consistent en coherent beleid van groot belang in verband met grote bedrijfsinvesteringen met lange afschrijvingstermijnen. Lees in het komende nummer alles over de gemaakte afspraken.

Offshorespecial Nu de vaarroutes in de Noordzee zijn omgelegd, ontstaat er ruimte voor grootschalige offshore windparken. Hoe groot is de investeringsbereidheid van de Nederlandse bedrijven in dit soort parken, hoe groot zullen ze worden en wat betekent dat voor het Nederlandse energielandschap? In de offshorespecial hebben we aandacht voor dit thema, maar ook voor offshore olie- en gaswinning.

THEMa'S 2013 Utilities 8 Enlightenmentz

UTILITIES 37 nr. 6 - september 2013

037_K_volgende_nummer.indd 37

27-08-13 12:05

Donderdag 19 september 2013, Petrochem on site, ESD-SIC Delfzijl

u in Schrijf u n

Masterclass Cas König Plant Manager of the Year 2013

Wat Wie Waar Wanneer

Masterclass winnaar PMY 2013 Cas König ESD-SIC Delfzijl 19 september van 15:15 - 18:00 uur

Kijk op www.industrielinqs.nl/petrochemonsite voor meer informatie en aanmelden.

inclusief rOndleiding

© Jan BUwalDa

Cas König van ESD-SIC in Delfzijl is verkozen tot Plant Manager of the Year 2013. Hij is een jaar lang het boegbeeld van de procesindustrie. Tijdens Petrochem on site op 19 september zal hij in Delfzijl een masterclass geven over de manier waarop hij leidinggeeft bij ESD-SIC en hoe hij samen met zijn team hoog inzet op innovaties en verbeteringen binnen de fabriek. ESD-SIC is momenteel de meest milieuvriendelijke en energiezuinigste siliciumcarbideproducent ter wereld en is als Best Reference beoordeeld in de Europese Unie. ‘Toch zijn we nog steeds continu bezig om het milieuaspect nóg verder te kunnen verbeteren’, stelt König.

dOelgrOep De masterclass is kosteloos voor partners en leden van het Petrochem Platform. Bent u geen partner of lid? dan kunt u tegen betaling de bijeenkomst bijwonen.

Bent u plant- of sitemanager en wilt u deze bijeenkomst bijwonen? Mail dan naar congressen@industrielinqs.nl voor een persoonlijke uitnodiging met vipcode.

partners petrOchem platfOrm:

leden petrOchem platfOrm:

KLEUREN: LOGO CITTÀ ROMANA PANTONE

CMYK

ROOD: PMS 1797 ORANJE: PMS 158 LICHT ORANJE: PMS 1505

ROOD: 5-90-75-0 ORANJE: 5-70-90-0 LICHT ORANJE: 0-30-70-0

Organisatie:

www.industrielinqs.nl/petrochemonsite _PET_onsite.indd 53

27-08-13 09:33

201303adv A4 18-03-13 08:39 Pagina 1

VAN DER LINDEN & VELDHUIS

● INDUSTRIËLE ISOLATIE ● BRANDBESCHERMING ● STEIGERBOUW ● ASBESTVERWIJDERING

Is o l a t ie a l s t w e e de na t u u r Van der Linden & Veldhuis Isolatie B.V., Edisonstraat 5, 3133 KG Vlaardingen Postbus 232 - 3130 AE Vlaardingen, Telefoon 010 - 445 66 00, Telefax 010 - 435 64 80 Vestigingen: Sas van Gent en Wormerveer www.lindveld.nl 039_vanderlinden.indd 1

27-08-13 11:57

... vooruitstrevend met layer 3 managed Ethernet switch Alleen al de uitstraling van de Lynx+, layer 3 Ethernet switch met ingebouwde firewall en routingprotocols, is een reden deze te integreren in zware industriële netwerktoepassingen. Unieke switch functionaliteiten als FRNT-redundantie (< 20ms hersteltijd), IPsec, VLAN, IGMP snooping en QoS. De IP-40 behuizing en het werkingstemperatuurgebied, -40°C tot +70°C, staan garant voor toepassingen in extreme omstandigheden.

Robuust en betrouwbaar in zware industriële omgevingen Er is zoveel meer over te vertellen ...

Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

adv_WmoA4_lynx.indd 1 040_modelec.indd 1

11-01-13 13:57 27-08-13 11:57