Utilities 1 2019

UTILITIES NUMMER 01 - februari 2019 • ACHTTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

‘Energietransitie vereist consistent klimaatbeleid’ ‘Twaalf procent extra CO2-besparing kan nu al’ Water en energie onlosmakelijk verbonden www.utilities.nl

Motors | Automation | Energy | Transmission & Distribution | Coatings

EFFICIENCY in the WATER INDUSTRY

WG20 Geared motor range up to 18,000 Nm • • • • • • • •

3 types of gear units Energy efficient up to IE4 motors High efficiency gear design 2 stage Corrosion protection in unpainted condition Permanently lubricated Longer maintenance intervals Industry standard mounting dimension Robust, lightweight, efficient

WEG Variable Speed Drives 0.18 to 630 kW • • • • • • •

Software to prevent pump cavitation Broken pipe or leakage detection Pipe cleaning mode Dry pump protection Easy to use and set up Improve motor efficiency and life cycle Fault diagnosis

Turning energy into solutions

www.weg.net

Inhoud

8

12

Energietransitie vereist consistent klimaatbeleid

Kandidaten Water Innovator of the Year

LyondellBasell investeert in het Circulaire Stoomproject omdat dit ‘het juiste is om te doen’. De bouw van het circulair steam project op het terrein van LyondellBasell en Covestro is inmiddels in volle gang. Vice-President Fuels & Styrene Chain Willemien Terpstra van LyondellBasell hoopt dat de overheid zijn vergunings- en stimuleringsprocessen stroomlijnt om het bedrijven gemakkelijker te maken dit soort investeringen vlot te trekken: ‘Als Nederland zich weet te profileren als schoon productiecluster, kan dit investeringen aantrekken van bedrijven die zich hierin willen onderscheiden.’

Industriewater Eerbeek, Metal Membranes en Sponsh zijn de drie kandidaten die op 14 februari zullen strijden om de titel: Water Innovator of the Year 2019. Tijdens het Watervisie Congres zullen zij een pitch geven over hun innovaties, waarna de jury én het publiek de winnaar kiest. Lees nu alvast de achtergrond van de kandidaten.

16

28

20

Twaalf procent extra Datarevolutie in CO2-besparing kan al energietransitie

SDE++ maakt CO2reductie de norm

Hoewel de Klimaatzaak nog bij de Hoge Raad ligt, neemt Marjan Minnesma van Urgenda een voorschot op CO2-besparende maatregelen die nu mogelijk zijn. ‘Alle kolencentrales sluiten neemt al een grote hap uit de huidige uitstoot.’ Minnesma is er niet op uit de industrie weg te pesten uit Nederland, maar wil wel dat de overheid zijn verantwoordelijkheid neemt.

Nu het ene na het andere zonnepark wordt opgeleverd, lopen netbeheerders tegen capaciteitsgrenzen op. Ze kunnen dan ook niet meer garanderen dat de parken tijdig worden aangesloten op het net. Met meer intelligentie in de netten en coördinatie tussen de actoren in het energiesysteem is het mogelijk de netbelasting meer te spreiden. Het Drentse Ansen neemt alvast een voorproefje op wat mogelijk is.

Vanaf 2020 stimuleert de Rijksoverheid niet langer enkel de ontwikkeling van duurzame energieprojecten, maar ook andere technologieën die een reductie van de CO2-uitstoot bewerkstelligen.

De transitie van SDE+ naar SDE++ zal hoe dan ook gevolgen hebben voor huishoudens en het bedrijfsleven.

Toch is de uitvoering van de nieuwe regeling en de bekostiging ervan nog niet geheel uitgekristalliseerd.

Commentaar.................................... 5 Trending news................................. 6

Utilities Projecten............................ 24 Aqua Nederland.............................. 31

Agenda............................................. 33 In het volgende nummer................. 34

UTILITIES 3 nr. 1 - februari 2019

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608260 www.logisticon.com

2020

We zitten misschien nog koud in 2019, maar nu al stromen de prognoses binnen voor 2020. Meestal zijn decennia mooie ijkpunten om de tussenstand op te nemen.

Helaas is die tussenstand op klimaatgebied nog niet geheel in pas met de afspraken, of noem het voornemens. Het Planbureau voor de Leefomgeving berekende dat zowel de 25 emissiereductie die Urgenda afdwong via de rechter als het aandeel duurzame energie van veertien procent zal niet worden gehaald in 20202. Ook het doel voor energiebesparing uit het Energieakkoord wordt hoogstwaarschijnlijk niet gehaald.

De optimist in mij zegt dat we gelukkig nog in 2019 zitten en nog elf maanden hebben om bij te sturen. Maar noem het pessimisme of realisme: ik denk niet dat we een heel grote inhaalslag zullen maken. De scenario’s liggen overigens al klaar. Marjan Minnesma, u weet wel van die Urgenda zaak, heeft een lijst van CO2-besparende maatregelen die bij wijze van spreken morgen kunnen worden uitgevoerd. De kolencentrales sluiten, auto’s terug naar 100 kilometer per uur en massaal overstappen naar warmtepompen.

Net als in veel van dit soort discussies geldt weer dat de techniek geen enkele belemmering vormt. Maar als maatschappij moeten we wel een keuze durven maken.

Willen we onze verworven luxe en comfort opgeven? Wat overigens niet nodig is, als we er maar meer voor willen betalen. En zo wordt ook het klimaatbeleid weer een

‘Je moet hoog mikken, de pijl zakt altijd tijdens zijn vlucht’.

discussie om geld. Minnesma ziet het probleem niet en vindt dat de overheid zijn portemonnee moet trekken. Ook om de industrie in Nederland te houden.

Want opvallend genoeg is de klimaatadvocate geen tegenstander van de industrie.

Alleen wil ze wel een geheel nieuwe industrie zien, zonder CO2-uitstoot. Gelukkig gaat die ambitie gepaard met enige realiteitszin en weet ze ook dat de industrie niet binnen een jaar is omgekat. Nu is de vijf jaar die ze als alternatief noemt, nog steeds wel ambitieus. Maar misschien wordt het wel eens tijd om hogere ambities te stellen.

Of zoals ik een Belgische visionair hoorde zeggen: ‘Je moet hoog mikken, de pijl zakt altijd tijdens zijn vlucht’.

Ik wens u dan ook een gelukkig 2019 waar we aftrappen met het Watervisie Congres op 14 februari. En hoogstwaarschijnlijk organiseren we in december weer een Industry & Energy congres. Tegen die tijd moeten we de daadwerkelijke tussenstand maar eens gaan bekijken en plannen maken voor de tien jaar die resten tot 2030.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon achttiende jaargang nummer 1 - februari 2019 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief B.V. Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadmini­s­tratie wordt verzorgd door abonnementenland.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

acts

manuf

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2019 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 1 - februari 2019

Trending news op www.utilities.nl Alliander investeert 844 miljoen euro in netten en 1 flexcapaciteit Netwerkbedrijf Alliander investeert in 2019 ruim 844 miljoen euro, 35 miljoen meer dan in 2018, om de energievoorziening van miljoenen consumenten en bedrijven betrouwbaar, betaalbaar en voor iedereen bereikbaar te houden. De vraag naar nieuwe aansluitingen op het elektriciteitsnet is de afgelopen jaren fors gestegen, onder meer door de toename van woningen en bedrijven. Daarnaast brengt de energietransitie steeds meer werk met zich mee, onder meer door de ontwikkeling van elektrisch vervoer en duurzaam geproduceerde energie. Ten opzichte van het voorgaande jaar was er in 2018 een flinke toename van het aantal publieke laadpalen (van 3.570 naar 4.350) en het opgesteld vermogen van duurzame energie geproduceerd uit zon (+76 procent) in de verzorgingsgebieden van Alliander. Zonnepanelen en windmolens leverden in 2018 in totaal voor ruim één miljoen huishoudens elektriciteit terug aan het net in het Alliander-gebied.

2

Shell bouwt grootste elektrolyse-fabriek ter wereld De Rheinland-raffinaderij van Shell heeft een Europese primeur.

Op deze Duitse raffinaderij is de bouw gestart van de grootste elektrolyse­fabriek ter wereld. De installatie gaat met groene stroom waterstof maken voor eigen gebruik en mogelijk ook voor klanten buiten de raffinaderij.

Shell neemt deel aan een Europees programma voor het ontwikkelen en testen van electrolyzers. Als onderdeel daarvan gaat de Rheinlandraffinaderij van Shell aan de Rijn bij Wesseling (ten zuiden van Keulen) in de loop van 2020 proefdraaien met de productie van waterstof uit water, met behulp van elektriciteit. Samen met ITM Power, een Britse

fabrikant van elektrolyse-installaties, bouwt het bedrijf daar de vooralsnog grootste elektrolysefabriek ter wereld met een piekvermogen van tien megawatt.

3 Wiebes: ‘Als het hier niet kan, kan het nergens’ Minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat toont een groter vertrouwen in het concept Klimaatakkoord dan enkele VVD-partijgenoten. Tijdens het Deltalinqs-jaardiner stelde hij dat Nederland alles in huis heeft om het tot een succes te maken.

‘Als het hier niet kan, kan het nergens.’ Maar dan moeten wel alle mogelijke maatregelen worden ingezet.

Volgens de minister is op elke oplossing wel iets aan te merken.

Ondergronds opslaan van CO2, stuit op weerstand. Windmolens op zee hebben nadelen voor de flora en fauna. Landbouwgrond kun je beter inzetten voor de voedselvoorziening, dan voor biomassa en ga zo maar door. Wiebes: ‘Misschien dat zonnepanelen op onze daken weinig weerstand opwekt, maar alleen daarmee redden we het gewoon bij lange na niet.’

6 UTILITIES

nr. 1 - februari 2019

4

Overname Delta Energie Vattenfall wil de aan-

Scherper toezicht 7 geothermie

Staatstoezicht op de Mijnen

delen van Delta

kondigde aan strenger toe te

Energie overnemen,

zien op de veiligheid van geo-

het onderdeel van

thermieputten. Alle geother-

Delta dat groene

misten hebben namelijk last

stroom en gas levert

van corrosie en sommige put-

aan consumenten en

ten zijn zelfs stilgelegd omdat water in de omgeving

mkb-bedrijven.

dreigde te lekken.

Vattenfall is voor Delta Energie een goede partner om samen nog grotere stappen te kunnen zetten in een duurzame energievoorziening aan klanten. Delta Energie blijft als zelfstandig bedrijf opereren vanuit Zeeland.

8

Acquisitie Eneco PGGM en Shell hebben hun krachten gebundeld om de

5

mogelijkheid te verkennen om

Doorrekening ontwerp Klimaatakkoord

deel te nemen aan de gecontroleerde veiling voor de duurzame energieleverancier

Het Planbureau voor de Leefomgeving en

Eneco. Het consortium is onder de indruk van de presta-

het Centraal

ties van Eneco bij de transformatie van het Nederlandse

Planbureau presente-

energiesysteem door investeringen in duurzaamheid en

ren op woensdag 13

hernieuwbare energie.

maart 2019 hun analyses van het ontwerpKlimaatakkoord. De planbureaus reageren hiermee op het verzoek van de heren Wiebes en Nijpels van 21 december 2018 om het

CO -vrij waterstof uit 9 aardgas 2

ontwerp-Klimaatakkoord door te rekenen, en van de heer

Chemieconcern BASF ontwik-

Wiebes om een aantal aanvullende vragen en varianten

kelt een proces om uit aard-

te beantwoorden, respectievelijk door te rekenen.

gas waterstof en tegelijk koolstof te maken. Daarmee is op een energiezuinige manier

6

Kandidaten Water

Innovator of the Year

enorm veel CO2-uitstoot te reduceren. Rond 2025 wordt de eerste commerciële fabriek verwacht. Bij de ontwikkeling werkt het concern

Industriewater Eerbeek,

onder andere samen met Linde en Thyssenkrupp. Het is

Metal Membranes en

een van de beoogde routes van het concern om CO2-

Sponsh zijn de drie kan-

neutraal te groeien.

didaten die op 14 februari zullen strijden om de titel: Water Innovator of the Year 2019. Tijdens het

10 Ineos kiest Antwerpen

Watervisie Congres zul-

Chemiebedrijf Ineos gaat de

len zij een pitch geven

grootste investering in de

over hun innovaties,

Europese chemiesector in

waarna de jury én het

twintig jaar doen in de haven

publiek de uiteindelijke

van Antwerpen. Het gaat om

winnaar kiest.

een totale investering van 2,7

Lees meer over de achtergrond van de kandidaten

miljard euro. De gesprekken zijn nog niet helemaal afge-

in het artikel op pagina 12 - 15 van deze uitgave van

rond, maar ‘de belangrijkste hordes in het dossier zijn

Utilities.

genomen’. Het bedrijf was ook in gesprek in Rotterdam.

UTILITIES 7 nr. 1 - februari 2019

INTERVIEW

Energietransitie vereist consistent klimaatbeleid LyondellBasell investeert in het Circulaire Stoomproject omdat dit ‘het juiste is om te doen’. Vice-President Fuels & Styrene Chain Willemien Terpstra van LyondellBasell hoopt dat de overheid zijn vergunings- en stimuleringsprocessen stroomlijnt om het bedrijven gemakkelijker te maken dit soort investeringen vlot te trekken: ‘Als Nederland zich weet te profileren als schoon productiecluster, kan dit investeringen aantrekken van bedrijven die zich hierin willen onderscheiden.’.

8 UTILITIES

nr. 1 - februari 2019

De bouw van het circulair steam pro-

beste te doen wat betreft energie-effi-

ject op het terrein van LyondellBasell

ciency en milieu-impact. Dat vergt ech-

en Covestro is inmiddels in volle gang.

ter wel een bepaald vertrouwen van

En volgens Willemien Terpstra, Vice-

de organisatie zelf, maar zeker ook van

President Fuels & Styrene Chain bij

de overheden die zich met de vergun-

LyondellBasell, is de omvang van de

ningen bezighouden. CSP is dermate

installatie al aardig indrukwekkend

complex dat we te maken krijgen met

aan het worden. ‘Er staat inmiddels

drie ministeries. Helaas blijken de tijd-

een installatie met de omvang van een

lijnen van die overheidsinstanties nog

klein flatgebouw op het terrein’, vat

wel eens anders te lopen dan wij nodig

ze de laatste stand van zaken samen.

hebben binnen ons project, waardoor

De weg naar deze investering van

er regelmatig spannende momenten

150 miljoen euro is vier jaar geleden

optreden. Je wilt in een dergelijk inno-

ingezet. Terpstra: ‘Een nieuwe en inno-

vatief project de processen zoveel

vatieve installatie bouwen binnen een

mogelijk stroomlijnen. Het zou daarbij

draaiende plant vraagt om een secure

handig zijn als de vergunningsverle-

planning en langdurige voorbereiding.

ning, mogelijkheden tot subsidie en

We kunnen bepaalde werkzaamheden

andere financiele instrumenten parallel

alleen maar uitvoeren tijdens een

loopt de beslissing momenten binnen

shutdown, en die hebben we maar

een project, zodat je snel verder kunt

eens in de zes jaar. Als je projecten

met de vele stappen en procedures

tijdens deze stop wil uitvoeren moet

die vooraf gaan aan de daadwerkelijke

je dat drie jaar van te voren hebben

bouw. Helaas werkt dit in de praktijk

uitgestippeld.’

net iets anders, waardoor je soms een sprong in het diepe moet maken.

Circulair Steam Project

Kort

Neem het voorbeeld van de zoutextrac-

samengevat zetten LyondellBasell

tie. Normaal gesproken gaat dit zout

en Covestro volgend jaar een aantal

met het schone afvalwater de haven in.

waterige en zoute afvalstromen van

Nu hebben we een mooi product dat

de eigen processen om in hogedruk-

we kunnen afzetten in de cementindu-

stoom, die een energiebron is voor de

strie. Tot nog toe valt dat zout echter

Maasvlakte-fabriek. Daarmee besparen

onder de afvalwet en mag het dus niet

de bedrijven jaarlijks 0,9 petajoule aan

zomaar als grondstof worden ingezet.

energie en voorkomen ze de uitstoot

Om daar toestemming voor te krijgen,

van om en nabij 140 duizend ton CO2.

moeten we eerst monsters kunnen

Bovendien voorkomt het circulair

laten zien van dit zout. Die hebben we

steam project (CSP) de jaarlijkse lozing

uiteraard pas als de fabriek in gebruik

van elf miljoen kilo zout op het opper-

is genomen en dus zal het eerste zout

vlakte water. De bouw van de water-

toch weer moeten worden afgevoerd.

zuivering en droge verbrandingsoven

Als de overheid echt grote slagen wil

startte in de zomer van 2018 en als

maken met verduurzaming van de

alles volgens planning loopt, kunnen

industrie dan zou harmonisering van

de installaties tijdens de onderhouds-

het vergunningstraject één van de

stop in 2019 worden aangesloten en

zaken zijn die ze moeten oppakken.

volledig operationeel zijn in 2020.

Daarnaast is behoefte aan een centrale regisseur met voldoende bevoegdhe-

Vertrouwen ‘We zijn dit project

den die over verschillende instanties

gestart vanuit de morele overtuiging

kan heen kijken.’

dat de inzet van waardevolle reststromen voor stoomproductie de juiste

Experimenteerruimte

stap is’, zegt Terpstra. ‘Dat wil echter

Uitdagingen zijn er genoeg, ook tijdens

niet zeggen dat het ook aan de interne

de bouw van de installatie komen

rendementseisen van een commerci-

nog de nodige verrassingen boven

ële fabriek voldoet. We implementeren

water. Terpstra: ‘We krijgen financiële

een techniek die hiervoor nog nooit is

ondersteuning van de overheid uit het

toegepast, met al zijn onzekerheden

CO2 reductiefonds. Dat helpt zeker

en tegenvallers, in de overtuiging het

bij het overtuigen van de directie voor

UTILITIES 9 nr. 1 - februari 2019

Partners Watervisie platform

Leden Watervisie platform

EXPERTPANEL

Johan van Mourik Voorzitter SKIW

Arne Verliefde UGent

Frank Oesterholt KWR

Henri Spanjers TU Delft

Johan Raap Avans Hogeschool

Niels Groot Dow Benelux

Roy Tummers VEMW

Martijn Kruisweg AkzoNobel

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht

Kennispartners Watervisie platform

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Watervisie Platform?

Kijk op www.watervisie.com of neem contact op met Janet Robben: janet@industrielinqs.nl – 020 3122 085

dit soort projecten, maar de bedragen zijn nu ook weer niet zo hoog dat er concurrentievoordelen zouden kunnen ontstaan. Desondanks denk ik wel dat de wortel beter werkt dan de stok. Als de overheid de afspraken in het Klimaatakkoord serieus neemt, zal ze ook fondsen moeten vrijmaken en obstakels moeten wegnemen voor uitvoering van de plannen zodat we investeringen blijven aantrekken naar Nederland.

Typerend voor innovatieve projecten is dat ze doorgaans niet binnen de bestaande wet- en regelgeving vallen. Er zou meer experimenteerruimte moeten komen om gaandeweg te kunnen bepalen welke regels nodig en welke overbodig zijn. Tegelijkertijd heeft het beleid over de langere termijn consistentie nodig die meerdere kabinetsperiodes overstijgt. We doen investeringen met een langere

Met CSP nemen we een sprong in de

Nederland zich weet te profileren als

terugverdientijd en hogere risico’s

energietransitie. Net als bij veel andere

schoon productiecluster, kan dit inves-

die bovendien een lange aanlooptijd

projecten, geldt ook hier dat de twee

teringen aantrekken van bedrijven die

kennen. We hebben negen jaar nodig

doelen, circulair produceren en emis-

zich hierin willen onderscheiden. Om

gehad om tot de huidige besluitvor-

siereductie, elkaar nog wel eens in de

dat te bereiken, moet je de juiste ken-

ming te komen. Projecten komen niet

weg kunnen zitten. De transitiepaden

nisinfrastructuur hebben.

van de grond als de wetgeving en het

zijn te complex om hier heel strikte en

We werken zeer nauw samen met uni-

stimuleringsbeleid in die tijd alle kan-

starre regelgeving aan te hangen. We

versiteiten en hogescholen in de regio

ten op gaat.’

zullen met zijn allen moeten blijven

om die kennis op het juiste niveau

balanceren tussen de verschillende

te houden. Als we investeringen aan

Vertrouwen In de tussentijd zal de overheid, en de maatschappij, ook meer vertrouwen moeten krijgen in de goede wil van de industrie om het juiste te doen voor people, planet en profit. Er is een wantrouwen jegens de

Er zou meer experimenteerruimte moeten komen om gaandeweg te kunnen bepalen welke regels nodig en welke overbodig zijn.

industrie ontstaan die niet terecht is.

De bijdrage van de chemische indu-

kansen die de transities ons aanrei-

weten te trekken, levert dit uiteinde-

strie aan de energietransitie is behoor-

ken. Wij zien kansen om de industrie

lijk banen, inkomsten en kennis op

lijk groot. LyondellBasell maakt coa-

te elektrificeren met inzet van wind-

die we weer kunnen exporteren. De

tings die de bladen van windturbines

energie. Dit wordt momenteel echter

investeringen die de overheid doet in

efficiënter maken en kunststoffen die

nog nauwelijks ingezet. Om de vraag

decarbonisatie van de industrie zijn

voedsel langer houdbaar maken, om

hiervoor te stimuleren, zul je elektri-

in dit brede perspectief niet alleen

maar twee voorbeelden te noemen. De

sche boilers, net als nu gebeurt met

de gunstigste in termen van euro’s

wil is er om circulair te produceren.

elektrische auto’s, als zero CO2 moeten

per vermeden emissie, maar ook

We startten recent een joint venture

kwalificeren.’

voor de internationale positie van de Nederlandse economie. Het is

rondom het circulair inzetten van plastic via mechanical recycling met Quality

Kans Terpstra bekijkt de klimaatuitda-

zonde dat Ineos zijn ethaankraker en

Circular Polymers (QCP). Eenzelfde

gingen breder dan alleen CO2-reductie

propaandehydrogeneringsfabriek in

soort Research en development-

en ziet decarbonisatie als een kans.

Antwerpen bouwt, terwijl het bedrijf

samenwerkingsverband zijn we aan-

‘Een kans voor Nederland een voor-

ook Rotterdam overwoog. Een gunstig

gegaan met het Karlsruhe institute of

sprong te nemen in innovatie en verder

economisch klimaat kan hand in hand

Technology om circulaire feedstocks

uit te bouwen met de kenniseconomie.

gaan met een duurzame industrie. Het

te maken uit plastics met behulp van

Maar wel onder de voorwaarde dat de

begint met het maken van duidelijke en

chemical recycling.

investeringen hier plaatsvinden. ‘Als

consistente keuzes.’

•

UTILITIES 11 nr. 1 - februari 2019

WATERINNOVATOR OF THE YEAR

Kandidaten Water Innovator of the Year 2019 Industriewater Eerbeek, Metal Membranes en Sponsh zijn de drie kandidaten die op 14 februari zullen strijden om de titel: Water Innovator of the Year 2019. Tijdens het Watervisie Congres zullen zij een pitch geven over hun innovaties, waarna de jury ĂŠn het publiek de uiteindelijke winnaar kiest.

Lees nu alvast de achtergrond van de kandidaten.

12 UTILITIES

nr. 1 - februari 2019

ste laag van deze filters bestaat uit een fotokatalytische laag van titaniumdioxide (TiO2). Wanneer die laag met UV-licht wordt beschenen, kan het bijna alle organische verbindingen verbreken.

Sybrand Metz staat aan de wieg van de metalen membranen, die op zichzelf al een aantal voordelen kennen ten opzichte van polymere varianten. Metz: ‘Metalen membranen kennen een zeer hoge doorstroomsnelheid (flux), uiteraard afhankelijk van de gekozen poriegrootte, zijn robuust, chemisch inert, functioneren bij hoge temperaturen en zijn eenvoudig in te bouwen in een

Industriewater Eerbeek

het wel voor elkaar in batch, maar niet

systeem. Nu is het mooie van onze pro-

Afvalwater als proceswater

in een continu proces. Totdat ik dacht:

ductiemethode dat de poriën op maat

Industriewater Eerbeek levert

ik maak vijf kleine aaneengeschakelde

kunnen worden gemaakt waardoor we

zowel proceswater als biogas aan

‘reactoren’, door in ons lab vijf melkpak-

een ideaal evenwicht krijgen tussen flux

Papierproducent DS Smit De Hoop.

ken aan elkaar te knopen. Dat bleek te

en filtercapaciteit. Desondanks hebben

‘Dat is alleen gelukt door de water- en

werken: door ze achter elkaar te zetten

ook onze membranen op den duur last

biogasteruglevering integraal op te

en in iedere reactor weer steeds meer

van biofouling. Nu ontwikkelden we in

pakken’, aldus Walter Hulshof. Ook een

calcium te laten neerslaan is het water

eigen huis een zelfreinigend oppervlak

voordeel was dat Liander de investering

aan het eind van de vijfde reactor vol-

dat onderhoud straks overbodig maakt

deed voor zowel de gas als de water-

doende vrij van calcium.’

en de biofouling doet verdwijnen. We

pijpleiding.

Om dat principe op grote schaal aan

zetten het oppervlak van de filters om

Industriewater Eerbeek had al langer de

te tonen, is een grootschalige proef

in titaniumdioxide via onze elektroche-

wens gezuiverd water te retourneren

uitgevoerd. Uiteindelijk heeft de proef

mische processen. Titaniumdioxide zit

naar de papierfabrieken, maar kwam

geresulteerd in een full scale installatie

onder meer in verf, tandpasta en correc-

niet tot een juiste zuivering van het

van vijf zuiveringsbekkens op het terrein

tievloeistof. Een bekende eigenschap

water. Op technisch vlak was de belang-

van Industriewater Eerbeek. Deze instal-

van de stof is dat het onder invloed van

rijkste hobbel het kalkgehalte laag

latie produceert tweehonderd kubieke

UV-licht als katalysator gaat werken.

genoeg te krijgen om het gezuiverde

meter water per uur. Het water is van

Hierdoor verbreekt het organische

water gelijk te maken aan vers water.

een hardheidsgraad die laag genoeg is

verbindingen, waaronder bacteriën.

‘Dat kun je op een chemische manier

om in allerlei fasen in het proces van DS

We zijn nu bezig een interne lichtbron

doen, met natronloog of kalkmelk’, ver-

Smith te kunnen worden ingebracht.

aan de membranen toe te voegen die de membranen zelfreinigend maken.

telt Hulshof. ‘Maar wij willen ons water niet op die manier zuiveren.’

Metal Membranes

Daardoor voorkom je de inzet van

Daarop is Industriewater Eerbeek aan

Membranen reinigen zichzelf

chemicaliën voor reiniging en bespaar

de slag gegaan met een even simpele

Metalmembranes ontwikkelde een

je ook energie doordat de poriën niet

als doeltreffende fysisch-chemische

nieuw type membranen die door licht

meer verstoppen.’

reactie. ‘Water is zwaar verzadigd met

kunnen worden gereinigd. Het unieke

Deze toepassing leent zich met name

calcium. In het papierproces zorgt cal-

aan deze membranen is dat de boven-

voor cardridge filters die veel worden

cium onder andere voor verstopping van sproeiers, die de machines en hun bekleding schoonhouden. Calcium moet er dus zo veel mogelijk uit. Dat is mogelijk door de balans van bicarbonaat, CO2 en calciumcarbonaat in het water te verstoren. Wij doen dat in ons proces door CO2 te strippen, waardoor het calcium neerslaat in de zuiveringsbekkens.’

Om dat proces te kunnen aantonen is Hulshof in het lab van Industriewater zelfs aan de slag gegaan met vijf aaneengesloten melkpakken. ‘We kregen

UTILITIES 13 nr. 1 - februari 2019

“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OOK OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERKOMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent.

Kijk voor meer informatie op één van onze websites.

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com

Gelijk�jdig met

27-28 maart 2019 Antwerp Expo

REGISTER

NOW! REGISTREER VOOR GRATIS TOEGANG MET CODE: 2002 via www.maintenance-expo.be Main Media Partners:

Maintenance Ads 2018-visitors.indd 5

Knowledge Partners:

Media Partners:

28/01/19 14:33

toegepast in praktijksituaties waar schoon water in niet al te grote hoeveelheden nodig zijn. Zoals bijvoorbeeld in systemen voor legionellapreventie.

Maar ook als aanvulling in demiwatersystemen om bacteriegroei tegen te gaan of specialistische industriële processen bieden de zelfreinigende membranen een oplossing. Metz: ‘Normaal gesproken moet een cardridge filter eens in de drie tot zes maanden worden vervangen of gereinigd omdat ze dichtslibben door biologische vervuiling. Als ze niet op tijd worden vervangen kunnen ze bovendien een risico vormen voor zowel het proces als de omgeving. In deze situaties is ons fotokatalytisch

wanneer de temperaturen laag zijn, is

voor het doek in te zetten voor het

membraan een uitkomst.’

het materiaal super hydrofiel. Overdag,

ontvochtigen van kassen. Het is zelfs

wanneer de temperaturen hoog zijn,

mogelijk het textiel in een kist te stop-

wordt het materiaal super hydrofoob.

pen om er drinkwater mee te maken.

De vezels trekken samen en persen

Inmiddels is in nauwe samenwerking

het water uit als een spons. Voorlopig

met het Deutsche Institut für Textile und

onderzoek toont aan dat het materiaal

Faseforschung in Denkendorf het mate-

in staat is om elke cyclus water te absor-

riaal opgeschaald van een vierkante cen-

beren en af te geven over driemaal het

timeter voor de proof of concept naar

eigen gewicht. Door de huidige resulta-

een demonstratie van vijftig vierkante

ten te extrapoleren, wordt verwacht dat

centimeter. Deze omvang klinkt mis-

één vierkante meter tot 1,3 liter per dag

schien nog steeds klein, maar binnen

Hoewel Metz al heeft bewezen dat de

zal produceren.

het scheikundige en technische textiel-

techniek werkt, doen Wetsus en de

Mede-oprichter van Sponsh Kurt

rijk is dit een enorme stap. De onder-

Universiteit Twente wel verder onder-

Hamming zit om het moment van schrij-

zoekers van de TUe zijn erin geslaagd

zoek om het werkingsprincipe uit te

ven in Zuid-Afrika om de eerste contac-

om de coating met succes op verschil-

diepen. ‘Hoe beter de werking onder-

ten op te doen voor praktijktesten die hij

lende soorten textiel aan te brengen. Ze

bouwd is, hoe meer waarde het zelf-

in het warme land wil uitvoeren. ‘Onze

bereikten daarbij zeer hoge transplan-

reinigende membraan krijgt. De markt

oplossing leent zich met name voor

tatieverhoudingen en de zogenaamde

reageert nu al enthousiast omdat we

warme kustgebieden’, zegt Hamming.

‘karakterisering’ ziet er erg goed uit.

een oplossing bieden voor vaak voorko-

‘Hier zijn de omstandigheden ideaal

De volgende stap is het testen van de

mende problemen.’

omdat de lucht voldoende vochtig is en

waterproductie van deze demonstratie-

de temperatuur ’s nachts genoeg daalt

systemen in vochtige kamers. Als die

Sponsh

om ons textiel hydrofiel te maken, terwijl

goed uitpakken, testen de onderzoe-

Slim textiel trekt water uit de lucht

het bij 32 graden Celsius hydrofoob

kers ze in de echte omstandigheden

Kijkend naar hoe de natuur werkt in

wordt. Je kunt hiermee bijvoorbeeld

in Zuid-Afrika. In de tussentijd gaat het

droge kustgebieden, ontwikkelden

bomen en planten van water voorzien,

team door met het opschalen van het

onderzoekers van de Technische

maar er zijn ook heel andere toepassin-

materiaal en het verbeteren van de

Universiteit Eindhoven een tempera-

gen mogelijk zoals vochtregulatie bij air-

waterproductie.

tuurgevoelig, slim textiel. ‘s Nachts,

co’s. De Wageningen Universiteit stelde

Hamming: ‘Eerst willen we het bewijs leveren dat het textiel doet wat het belooft, daarna moeten we ook onder-

WATERVISIE 2019: ENERGIETRANSITIE VRAAGT OM WATERSTRATEGIE

zoeken hoe we deze op grote schaal

De water Innovator of the Year verkiezing is onderdeel van het Watervisie

2020 een commercieel product te kun-

Congres dat op 14 februari wordt gehouden. Heineken Nederland in

nen leveren. We moeten in de tussen-

Zoeterwoude is deze keer gastheer van het Watervisie Congres. De brouwer

tijd nog wel beslissen of we het textiel

heeft zijn eigen watervisie vastgelegd in de Brewing a Better World strate-

zelf gaan produceren of dat we met

gie. Benieuwd naar de brouwerij? Dan kunt u voorafgaand aan het congres

een bestaande fabrikant gaan samen-

een rondleiding volgen. Wees er snel bij, want VOL=VOL.

werken. Interesse is er genoeg voor

kunnen produceren. We denken in

•

Sponsh, ook wat betreft financiering.

UTILITIES 15 nr. 1 - februari 2019

INTERVIEW

Twaalf procent extra CO2-besparing kan nu al Hoewel de Klimaatzaak nog bij de Hoge Raad ligt, neemt Marjan Minnesma van Urgenda een voorschot op CO2besparende maatregelen die nu mogelijk zijn. ‘Alle kolencentrales sluiten neemt al een grote hap uit de huidige uitstoot.’

Minnesma is er niet op uit de industrie weg te pesten uit Nederland, maar wil wel dat de overheid zijn verantwoordelijkheid neemt. ‘Je kunt niet verwachten dat de grote industriële uitstoters binnen een jaar omschakelen naar emissieloze processen. Maar je zou wel vijf jaar lang een lagere belasting kunnen opleggen om ze de ruimte te geven om te schakelen.

16 UTILITIES

nr. 1 - februari 2019

O

ndanks dat Marjan Minnesma

verandering nodig om de sprongen te

wel het Visierapport 2030. Minnesma:

van Urgenda de klimaatzaak die

maken die nodig zijn het tij te keren.

‘De CO2-uitstoot is ongeveer evenredig

ze aanspande tegen de Nederlandse

We hebben heel weinig tijd om die

verdeeld tussen de gebouwde omge-

staat in 2015 won, betekende dat niet

anderhalve graad temperatuurstijging

ving, transport en industrie, namelijk

dat Rutte II direct maatregelen nam. In

te voorkomen. Een dergelijke stijging

dertig, twintig en dertig procent. Alle

plaats daarvan ging de Staat in hoger

heeft desastreuze gevolgen voor het

drie de sectoren zullen dan ook hun

beroep, wat volgens de daarvoor

klimaat en brengt de burger in gevaar.

uiterste best moeten doen hun uitstoot

verantwoordelijke minister vooral een

De Staat heeft de plicht zijn burgers te

te verlagen en daar hoort ook over-

principekwestie was. Het kabinet vond

beschermen, wat ook het uitgangspunt

heidssteun bij. Niet alleen wat betreft

namelijk dat de rechterlijke macht niet

was voor deze rechtszaak en waar de

financiering van de onrendabele top

op de stoel van de wetgevende macht

rechter ons gelijk in gaf. Dát is namelijk

van de vaak innovatieve technieken,

moest gaan zitten. Eind 2018 bekrach-

de trias politica: dat je als burger naar

maar ook door consistent ondersteu-

tigde het Hof de uitspraak van de rech-

de rechter kan als de overheid haar

nend beleid. Dus niet de salderingsre-

ter, waarop de Staat in cassatie ging

zorgplicht verzaakt.’

geling de nek omdraaien als hij te suc-

en de uitspraak van de rechter wilde

Hoe we dan in één jaar twaalf procent

cesvol dreigt te worden of elektrische

laten beoordelen door de Hoge Raad.

extra emissies moeten terugbrengen

auto’s toch maar hoger gaan belasten

Ook hier spreekt de nieuwe minister van Economische Zaken en Klimaat over een principekwestie rondom de trias politica: de scheiding tussen wetgevende en rechterlijke macht. De Hoge Raad zal hoogstwaarschijnlijk

Alle kolencentrales sluiten, dus niet alleen reeds afgeschreven centrales, zou al een grote hap nemen uit de huidige uitstoot.

begin dit jaar beoordelen of de feitenrechter het recht goed heeft uitgelegd

is volgens Minnesma niet eenvoudig,

omdat de belastingdienst moeilijk gaat

en toegepast.

maar zeker ook niet onmogelijk. ‘Er

doen.

De eis van Urgenda en 886 mede-

is een waslijst aan maatregelen die

Maar er is ook meer ruimte nodig in de

eisers is de uitstoot van kooldioxide

nu al kunnen worden genomen. Alle

garanties die netbeheerders moeten

in 2020 met ten minste 25 procent

kolencentrales sluiten, dus niet alleen

geven over de betrouwbaarheid van de

terug te dringen ten opzichte van

reeds afgeschreven centrales, zou al

netten voor de benodigde zonepane-

1990. Die eis lijkt nauwelijks haalbaar

een grote hap nemen uit de huidige

len en e-laders. De overheid zit teveel

omdat cijfers van het RIVM laten zien

uitstoot. Maar de regering kan ook

vast in controlerende systemen en

dat in 2017 de uitstoot van alle broei-

voorstellen overal waar nu 130 wordt

risicovermijdende regelgeving terwijl

kasgassen samen met dertien procent

gereden nog maar 100 of 120 te

het water aan de lippen staat. Onder

is gedaald ten opzichte van 1990.

mogen rijden. Die laatste maatregel

druk wordt alles vloeibaar en dus zal

‘Maar die daling is vooral toe te wijzen

heeft dan maar een reductie van een

je moeten accepteren dat niet alles

aan andere broeikasgassen. De CO2-

halve megaton, maar is redelijk een-

voor 99,9 procent onder controle is. In

uitstoot is nauwelijks gedaald’, zegt

voudig en goedkoop in te voeren. Voor

sommige gevallen grijpen overheden

Minnesma. ‘Dat betekent dat er heel

de duidelijkheid: wij willen niet voor-

de bestaande wet- en regelgeving ook

veel moet gebeuren als de Staat als-

schrijven wat er moet gebeuren om de

aan om bewust te traineren. Met name

nog aan zijn zorgplicht moet voldoen.’

emissiereductie te behalen, maar wel

een aantal provincies doet er alles aan

dát het moet gebeuren. In zekere zin is

om wind op land tegen te houden door

Burger beschermen

de overheid het ook wel met ons eens

zulke bovenwettelijke eisen te stel-

breekt Minnesma zeker niet aan reali-

dat de CO2-uitstoot terug moet, maar

len dat er nooit een businesscase zal

teitszin, maar de directeur van Urgenda

het tempo is gewoon veel te laag. De

komen.’

vindt dat de overheid wel genoeg

komende vijftien jaar zijn cruciaal voor

heeft vertraagd. ‘Politiek Den Haag

het kwetsbare klimaatsysteem. Hoe

Vies land Wat Minnesma vooral

weet al heel lang dat er afspraken zijn

langer we wachten met het nemen van

mist in het huidige politieke landschap

gemaakt om in 2020 25 procent CO2-

maatregelen, hoe duurder de gevolgen

is leiderschap. ‘We zoeken het soort

uitstoot te reduceren. Ze hebben die

van klimaatverandering worden voor

leiders dat zegt: we gaan voor een

tijd echter vooral gebruikt om onder de

volgende generaties.’

Het ont-

verplichtingen uit te komen. De voor-

CO2-neutrale maatschappij, zonder dat ze zich verschuilen achter allerlei

stellen die nu in het Klimaatakkoord

Ondersteunen Hoewel Urgenda

financieel economische uitvluchten.

zijn gedaan, zijn boterzacht en richten

dus niet wil voorschrijven wat er moet

We moeten niet doen alsof we goed

zich met name op 2030. De huidige

worden gedaan om de CO2-uistoot

presteren. Nederland staat wat betreft

energiebesparingsverplichtingen van

naar beneden te krijgen, schreven de

absolute CO2-uitstoot op plaats 34 van

een paar procent per jaar, zijn gewoon

medewerkers van de landelijke organi-

de wereldranglijst. Zo’n 75 procent van

niet genoeg. Er is echt een systeem-

satie voor duurzaamheid en innovatie

de landen wereldwijd stoot minder uit

UTILITIES 17 nr. 1 - februari 2019

HÉT TOONAANGEVENDE EVENEMENT VOOR DE NATIONALE WATERBRANCHE

19, 20 & 21 MAART 2019 #2b3990

#05a5d8

EVENEMENTENHAL GORINCHEM #2b3990 80%

#2b3990 60%

#2b3990 40%

#2b3990 20%

#0082be

#5cb3de

#87c2e5

#aed3ec

#d5e6f4

#006838

GRATIS TICKET MET CODE 71957210

#0071b9

#594a42

#2a5698

#0199d6

#231f20

WWW.AQUA-VAKBEURS.NL TWITTER.COM/AQUA_RIO_EH

AQUA_210x297_adv_Basis 2019.indd 15

22/01/2019 11:27

UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor

dan wij. Omgerekend per hoofd van de

juiste besteding van SDE-subsidie. Met

termijn, terwijl ze over tien jaar mis-

bevolking betekent dat een toppositie.

die 1,9 miljard subsidie kun je mooi de

schien wel lagere energiekosten heb-

Wij zijn dus een redelijk vies landje.

kolencentrales uitkopen, dat is namelijk

ben dan nu. De overheid kan hier een

Maar we hebben ook de financiële

precies de winst die ze maken tot 2030.’

faciliterende rol in spelen en de burger financieel ondersteunen om die tijd

middelen en kennis om het aan te pakken. Sterker nog: een aantal par-

Warmtepompen Ook de indu-

te overbruggen. Zolang CO2-reductie

tijen staat in de startblokken om aan

strie zal zijn processen moeten aanpas-

echter nog niet wettelijk is vastgelegd,

de slag te gaan. Zoals waterkracht-

sen en bijvoorbeeld groene waterstof

kijken overheden niet verder dan vijf

bedrijf Tocardo dat getijdenener-

inzetten als alternatief voor fossiel

jaar vooruit. Daarna kan er wel een heel

gie in de Schelde wil produceren.

methaan. Of warmtepompen gebrui-

nieuwe regering, college of provinci-

Getijdenenergie is met zijn vaste pro-

ken om laagwaardige restwarmte op

ale staten zitten. Een klimaatwet met

ductiepatronen een waardevolle aan-

te waarderen tot stoom. Minnesma:

gekwantificeerde doelstellingen is dan

vulling op intermitterende windenergie.

’Er wordt onterecht de indruk gewekt

ook cruciaal voor consequent en lang-

Een goed leider moet niet alleen de

dat warmtepompen nog niet rendabel

durig consistent beleid.’

urgentie benadrukken, maar ook het

zijn. De investeringskosten zijn welis-

betere perspectief kunnen schetsen.’

waar hoger dan van een gasgestookte

Belastingverlaging De verwijten

Minnesma neemt zo nu en dan een

installatie, maar over de lange termijn

dat de burger de rekening gepresen-

voorschot op die rol en hielp Nuon, nu

verdient zich dat wel terug.

teerd krijgt terwijl de industrie wordt

Vattenfall, bijvoorbeeld ongevraagd aan een exitplan voor de Hemweg kolencentrale. Nuon’s grootste zorg was namelijk wat het moest doen met de tweehonderd man personeel die in en om de centrale werkte. ‘We hebben gezocht

De CO2-opgave is fors en dus zullen zowel de industrie, transport, gebouwde omgeving en landbouw hun steentje moeten bijdragen.

naar vacatures binnen de duurzame energiesector en konden alle tweehon-

Dat geldt overigens ook voor de

gespaard, wuift Minnesma resoluut

derd man van een baan voorzien. Nuon

gebouwde omgeving. Daar wordt het

weg. ‘We vragen de industrie om

wilde echter niet op het voorstel ingaan

beeld geschetst van warmtepompen

geheel nieuwe processen te introdu-

omdat ze net een akkoord had bereikt

als duur en bovendien voor veel huizen

ceren. Een aantal industrietakken is

met de vakbeweging. Volgens Nuon

niet geschikt omdat vloerverwarming

bereid forse investeringen te doen als

konden ze niet meer van het sociale plan

en hoogwaardige isolatie vereist is.

de overheid de onrendabele top voor

af, ook al was er een in onze ogen beter

Dat is gewoon niet waar. Natuurlijk is

zijn rekening neemt. De CO2-opgave is

toekomstperspectief voor die medewer-

het altijd slim om een huis te isoleren

fors en dus zullen zowel de industrie,

kers. Het toont maar weer hoe de hele

en zullen de rendementen toene-

transport, gebouwde omgeving en

samenleving is ingericht op oude zeker-

men, maar het is geen voorwaarde.

landbouw hun steentje moeten bijdra-

heden en persoonlijke of institutionele

Noodzakelijk is dubbel glas en een

gen. Dan kan je geen partijen gaan uit-

belangen. De uitdagingen die gepaard

paar andere radiatoren. Wij maken

sluiten. Je kunt niet verwachten dat de

gaan met klimaatverandering en decar-

nu met ons initiatief ThuisBaas een

grote industriële uitstoters binnen een

bonisatie vraagt om geheel nieuwe

gemiddeld huis voor 35 duizend euro

jaar omschakelen naar emissieloze pro-

systemen, zowel technisch als sociaal

energieneutraal. Dat zijn forse investe-

cessen. Maar je zou wel vijf jaar lang

maatschappelijk.

ringen, maar die verdien je weer terug

een lagere belasting kunnen opleggen

De overheid moet nog steeds wel

doordat de gaskosten omlaag gaan. Je

om ze de ruimte te geven om te scha-

nadenken over welke projecten ze wil

maandelijkse lasten gaan niet omhoog.

kelen. Als ze weten dat ze over vijf jaar

ondersteunen. Zo is in mijn ogen een

Veel mensen hebben wat dat aangaat

zwaar belast worden voor hun uitstoot,

subsidie voor het stoken van biomassa

een te korte horizon en kijken alleen

kunnen ze die ruimte gebruiken om

in voormalige kolencentrales niet de

naar de kostenverhoging op de korte

zich hierop voor te bereiden.’

•

UTILITIES 19 nr. 1 - februari 2019

ENERGIETRANSITIE

Datarevolutie houdt energietransitie betaalbaar Nu het ene na het andere zonnepark wordt opgeleverd, lopen netbeheerders tegen capaciteitsgrenzen op. Ze kunnen dan ook niet meer garanderen dat de parken tijdig worden aangesloten op het net. Met meer intelligentie in de netten en coรถrdinatie tussen de actoren in het energiesysteem is het mogelijk de netbelasting meer te spreiden.

Het Drentse Ansen neemt alvast een voorproefje op wat mogelijk is op dit gebied. De Finse netbeheerder Fingrid geeft zijn klanten bovendien de mogelijkheid hun eigen data te beheren.

20 UTILITIES

nr. 1 - februari 2019

D

e groei van zonne-energie in

bij elkaar, zonder dat daar een energie-

eigen energie gebruiken.. Maar gezien

Nederland overtreft alle ver-

bedrijf tussen hoeft te komen.

de huidige waarschuwingen van de dis-

wachtingen. Nog niet eerder werden

Director New Energy Jonathan

tribution system operator, zou dit ook

er zoveel zonneparken voorbereid of

Hobelman van CGI: ‘Een energie-eiland

interessant kunnen zijn voor Enexis en

gerealiseerd als het afgelopen jaar.

verbindt duurzame energieproductie

TenneT. Hobelman: ‘Het voordeel van

Deze trend zal zich naar verwachting

met de lokale energieconsumptie en

een dergelijk gesloten systeem is dat

voortzetten. Voor de zakelijke markt

verlicht daarmee ook de netbelasting’,

de DSO’s meer ruimte op hun netten

wordt er veel gebruik gemaakt van

zegt Hobelman. ‘Hoewel Ansen nog wel

krijgen en minder investeringen hoeven

de SDE+ subsidie. Met het succes

toegang heeft tot de middenspannings-

te doen om zonneparken aan te sluiten.

van zon-pv ontstaat echter ook een

infrastructuur van de netbeheerder, is

Het is dan ook heel interessant om te

behoorlijk groot probleem: de aanslui-

het de bedoeling vraag en aanbod zo

volgen of partijen van een energie-

ting van al die stroomproducenten.

veel mogelijk op elkaar af te stemmen.

eiland hiervoor worden beloond. De

TenneT en Enexis Netbeheer waar-

De door de bewoners opgerichte ener-

netbeheerders zouden zelfs gebruik

schuwden onlangs dat een groot aan-

gie coöperatie EnergieKansen of een

kunnen maken van de extra flexcapaci-

tal nieuwe zonneparken hoogstwaar-

derde partij wordt de aggregator van

teit die de energie-eilanden bieden.’

schijnlijk niet kan worden aangesloten

het elektriciteitssysteem in Ansen. Door

op het midden- en hoogspanningsnet.

peer-to-peer energie-uitwisseling moge-

Energiehub Wie de eigenaar van

De nieuwe initiatieven voor duurzame

lijk te maken, maar ook door demand

de data wordt, is nog wel een vraag

opwek vragen om zoveel aansluit-

side management ontstaat een veel

die moet worden beantwoord. In

capaciteit dat het regionale net op

beter evenwicht tussen energiepro-

Nederland zijn in de leveranciers de

korte termijn en op verschillende

ductie en -consumptie. Het voordeel

enige partijen die data van de slimme

plaatsen de grenzen van de maximale

van het platform dat we inrichten, is dat

meters kunnen lezen. Maar als een echt

belastbaarheid nadert. Zo wordt een

het zeer flexibel is, waardoor ook toe-

open, duurzaam en liberaal energienet

aanzienlijke extra groei in de regio’s

komstige investeringen in bijvoorbeeld

het uitgangspunt is, zou ieder huishou-

Groningen, Drenthe en delen van

windenergie of batterijen eenvoudig

den zijn eigen data moeten kunnen

Overijssel verwacht.

kunnen worden opgenomen. Het is

beheren. Dit is binnenkort wel mogelijk

namelijk best lastig om de energieop-

in Finland. De landelijke netbeheerder

wekking en -consumptie op elkaar af te

Fingrid heeft CGI namelijk opdracht

slimme netwerken die lokaal opge-

stemmen en het transport te faciliteren.

gegeven zijn Central Market System

wekte stroom koppelen aan de lokale

En ervoor zorgen dat iedereen de juiste

(CMS) te gebruiken om de data van alle

elektriciteitsvraag neemt dan ook snel

rekening krijgt is net zo ingewikkeld.

3,5 miljoen Finse huishoudens te cen-

toe. Inmiddels zijn er steeds meer

Momenteel valt de complexiteit nog

traliseren en te ontsluiten.

initiatieven die de lokaal opgewekte

mee, maar als het hele dorp elektrisch

Deze hub wordt de centrale energie-

energie ook lokaal inzetten dan wel

gaat rijden en gasketels plaats maken

entiteit in het land voor het beheer van

opslaan. Een recent voorbeeld hier-

voor warmtepompen, kan de fysieke

alle energie data tussen huishoudens

van speelt zich af in het Drentse Dorp

infrastructuur het niet meer aan en

en bedrijven. Als het systeem is uit-

Ansen. In de zomer van 2015 richtten

bouwt de data al snel op. Die data is

gerold, heeft iedere Fin straks altijd

een aantal bewoners de Coöperatie

misschien nog wel het meest waarde-

inzage in zijn energietransacties en

EnergieKansen op. De bewoners had-

vol in zo’n systeem omdat je daarmee

energieverbruik. Ook opvallend is dat

den in 2013 al besloten in 2020 ener-

kunt gaan optimaliseren om de meeste

de Finnen zelf eigenaar blijven van hun

gieneutraal te willen zijn. Die ambities

energie tegen de laagste kosten nuttig

gebruiksdata en zelf kunnen bepalen

vertaalden zich met name in de aanleg

te gebruiken. De open structuur van de

welke bedrijven wel en geen toegang

van een tweetal zonneparken, waar-

software van CGI maakt het voor der-

krijgen tot die data, waarmee de libera-

mee in een kwart van de totale stroom-

den redelijk eenvoudig om aan te haken

lisering van de elektriciteitsmarkt nog

behoefte wordt voorzien.

op het platform en zo het bestaande

verder wordt doorgetrokken. Een der-

Een belangrijk onderdeel van de ver-

systeem te verrijken. Daarmee wordt

gelijk systeem maakt het eenvoudiger

zelfstandiging van de elektriciteitsvoor-

Ansen een soort living lab voor de ener-

voor nieuwe partijen de energiemarkt

ziening in Ansen is het zogenaamde

gietransitie en kunnen we testen hoe

te betreden en zou in de toekomst ook

Digitale Energie-eiland. De software

de onderdelen van het energiesysteem

een rol kunnen spelen in balancering

van ICT-specialist CGI zorgt voor

op elkaar inwerken. Je wilt immers geen

van het Finse elektriciteitssysteem.

de data-afhandeling van de diverse

blackout en power quality blijft belang-

Finland bekleedt een toppositie wat

energietransacties. Het open innova-

rijk om in de gaten te houden.’

betreft duurzame energieproductie.

Energie-eiland

De behoefte aan

Het land beschikt niet zoals Nederland

tieplatform geeft, in combinatie met hardware van Cedel, nagenoeg real-

Businesscase

time informatie over de opwek en het

voor het systeem is uiteraard interes-

door de Finnen afhankelijk zijn van

gebruik van energie. Daarmee brengt

sant voor de bewoners van Ansen,

andere bronnen zoals biomassa en

het platform vraag en aanbod dichter

aangezien ze zoveel mogelijk van hun

waterkracht. Het grootste deel van de

Het businessmodel

over grote fossiele reserves, waar-

UTILITIES 21 nr. 1 - februari 2019

HANNOVER MESSE

HOME OF INDUSTRIAL PIONEERS 1–5 april 2019 Hannover ▪ Duitsland hannovermesse.com

#HM19

Get new technology first

Hannover Consultancy · 0184 69 30 50 · www.hannoverconsultancy.nl · info@hf-netherlands.com · Twitter: @HCnederland

The future of Measurement & Control Technology

27-28/03 ANTWERP EXPO REGISTER

NOW!

REGISTREER NU VOOR GRATIS TOEGANG

code: 2004

via www.mr-expo.be

www.mr-expo.be MR19-advertentie.indd 5

28/01/19 14:36

energie gebruikt de bevolking voor

moet er wel een oplossing worden

Data-analyse Nu heeft Finland

verwarming. Het merendeel van de

gevonden voor de piekbelastingen die

een redelijk robuust elektriciteitsnet,

biomassa wordt verbrand in bio-warm-

dan op kunnen treden. Netverzwaring

maar als een vergelijkbaar systeem in

tekrachtcentrales die zowel warmte als

is niet alleen duur, maar de DSO’s mis-

Nederland zou worden ingevoerd, zou

stroom leveren. Veel van de grondstof-

sen bovendien de mankracht om het

dat wel eens een oplossing kunnen

fen voor de centrales zijn reststoffen

fysiek voor elkaar te krijgen.

bieden voor de huidige uitdagingen

van de papierindustrie. Met de intro-

De Finse markt schakelt over van

voor de netbeheerders. Als de netbe-

ductie van dit soort centrales, groeide

een klassieke meter naar een slimme

heerder diensten als demand response

het aandeel groene stroom aanzienlijk

variant als opmaat naar een volledig

kan aanbieden om de frequentie van

de afgelopen jaren. Ook windenergie

liberale energiemarkt. Om dat te

het net te kunnen reguleren, voorkomt

en zonne-stroom nam toe, maar rela-

bereiken, eist de overheid dat iedere

dat wellicht dure aanpassingen in het

tief bescheiden in vergelijking met de

Fin vergaande toegang krijgt tot zijn

net. Consumenten moeten uiteraard

grootste stroombronnen waterkracht

persoonsgegevens, maar dus ook tot

wel verleid worden om hun stroomver-

en bio-wkk. Desondanks deelt het land

zijn verbruiksgegevens. Een dergelijk

bruik aan te passen aan de beschikbare

een tweede plek in Europa wat betreft

systeem maakt het eenvoudiger voor

capaciteit, maar dat zou via een centraal

aandeel hernieuwbare energie.

nieuwe toetreders op de energiemarkt.

systeem eenvoudig kunnen worden

Een bijkomend voordeel van een der-

geregeld. Als je het energieverbruik

gelijk transparant en open systeem is

kunt koppelen aan de spotmarkt,

Diensten Vice president consulting Mattijs van den Hoed van CGI ziet de sprong voorwaarts in Finland vooral als politieke keuze. ‘Finland is redelijk laat met het introduceren van slimme meters, maar gaat daarin wel verder dan Nederland. Technisch is het al lan-

Als de netbeheerder diensten als demand response aanbiedt om de frequentie van het net te kunnen reguleren, voorkomt dat dure aanpassingen in het net.

ger mogelijk om de data te ontsluiten van smart meters. Dat dit in Nederland

dat energieleveranciers ook nieuwe

ontstaat een financiële incentive om het

nog niet gebeurt, heeft vooral te

diensten kunnen aanbieden, of netbe-

energieverbruik te temperen, dan wel

maken met privacywetgeving. Er is

heerders kunnen klanten verleiden hun

op te schroeven. Daarmee kunnen ook

natuurlijk veel te herleiden uit iemands

energieverbruik terug te schroeven

investeringen in energieopslag interes-

verbruikspatroon, wat in Nederland

op het moment dat het net overbelast

santer worden. In het algemeen geldt

leidde tot een beperking van het lezen

dreigt te raken.

dat hoe meer data we kunnen verza-

van de verbruiksdata. Het liefste kijk je

Het mooie van dit systeem is dat alle

melen en analyseren, hoe beter je het

tot op apparaat niveau mee met een

data, dus zowel van de DSO, TSO,

energiesysteem kunt inrichten en balan-

consument om inzicht te krijgen in het

energiehandelaren en -producenten

ceren. Wij hebben jaren ervaring in het

daadwerkelijke verbruik. Je zou dan

samenkomen op een centraal punt.

bouwen van dit soort datasystemen

zelfs kunnen vragen even te wachten

Daarmee kan je niet alleen beter vraag

en we denken dat veel van de huidige

met een was te draaien, of de koel-

en aanbod afstemmen, maar ook voor-

problemen kunnen worden opgelost

kast een standje lager te zetten als de

spellingen doen over het toekomstige

via data-analyse. Wat dat aangaat staan

elektriciteitsvraag de productie over-

energieverbruik. Planologen kunnen

we aan het begin van een ontwikkeling.

schrijdt. Dat vond men bij de introduc-

rekening houden met eventuele nieuwe

Het project in Drenthe moet niet alleen

tie van de slimme meter in Nederland

aansluitingen en kijken waar nieuwe

aantonen dat het mogelijk is om ener-

destijds te ver gaan. Maar als er straks

netten nodig zijn, waar opslag gewenst

gieproductie en -verbruik op elkaar af te

ook nog warmtepompen en elektrische

is of waar ze eventuele wind- of zonne-

stemmen, maar ook de beperkingen in

auto’s op het net worden aangesloten,

parken het beste kunnen plannen.’

wet- en regelgeving blootleggen.’

•

UTILITIES 23 nr. 1 - februari 2019

Uitgelicht project

Waterschappen gaan door met de ontwikkeling van PHArio Vijf waterschappen, waaronder waterschap Brabantse Delta, hebben een financiële bijdrage toegezegd aan een demo-installatie voor de productie van een volledig afbreekbaar bioplastics uit afvalwater. Deze installatie moet in 2021 draaien. De waterschappen leveren hiermee een bijdragen aan de beoogde circulaire economie in 2050.

Afvalwater is voor waterschappen een belangrijke bron van

Operationeel in 2021

energie en grondstoffen. Sinds 2007 werken de waterschap-

De waterschappen combineren dit initiatief met een initia-

pen steeds intensiever samen om waardevolle stoffen terug

tief van HVC om uit hun afvalwater PHA te maken. Hierdoor

te winnen zoals biogas, cellulose, fosfaat, alginaat, biomassa

ontstaat meer slagkracht. De gezamenlijke demo-installatie

en dus ook dit duurzame bioplastics, in dit geval van het type

(PHA2USE) vraagt om een investering waarvoor nu 2,5 mil-

PHA. Afhankelijk van de toepassing, kan dit bijdragen aan de

joen euro financiering vanuit de vijf waterschappen beschik-

reductie van fossiele microplastics in het milieu.

baar is. Daarnaast investeren HVC en technologieleverancier Paques in het gezamenlijke project PHA2USE. Voor het pro-

Afbreekbaar bioplastic

ject loopt een aanvraag voor Europese LIFE+subsidie. Zodra

In 2016 hebben de waterschappen in het pilot project

deze subsidie is verkregen, kunnen de waterschappen en

‘PHARIO’ (PHA uit RIOolwater), met behulp van bacteriën die

hun partners de demo-installatie bouwen. Naar verwachting

op grote schaal het afvalwater zuiveren, het bioplastic PHA

zal de demo-installatie in 2021 het bioplastics PHA uit riool-

gemaakt. Het bioplastic ‘PHA’ is een natuurlijk polyester van

en industrieel afvalwater leveren en worden de applicaties

hoge kwaliteit. Sterk maar ook volledig (koud) afbreekbaar

verder ontwikkeld. De beoogde locatie voor de installatie is

onder natuurlijke omstandigheden. De unieke kwaliteiten van

bij de slibverbranding van HVC naast de rioolwaterzuivering

PHA zijn vooral relevant voor toepassingen met een tijdelijke

Dordrecht van Hollandse Delta. Zo wordt nu Zuid-Holland

functie zoals coating van kunstmest en zaden, afbreekbare

toegevoegd aan dit oorspronkelijk Brabants, Fries en

netten en tasjes, folies voor in de landbouw en als alternatief

Zeeuwse initiatief.

voor visserslood. Het bijzondere van PHA uit afvalwater is ook dat het niet van voedsel is gemaakt. Het is daarmee een van

Partners

de meest duurzame bioplastics.

PHARIO wordt uitgevoerd door een consortium bestaande uit de waterschappen Brabantse Delta, De Dommel,

Martkontwikkeling

Hollandse Delta, Scheldestromen en Wetterskip Fryslân. Zij

Na de pilot proeven hebben de waterschappen onderzocht

zijn verenigd in de Energie- en Grondstoffenfabriek. PHARIO

of de markt deze ontwikkeling al kon gaan trekken, maar dit

vormt straks onderdeel van het PHA2USE project dat mede-

bleek voor de markt nog iets te vroeg. De demo-installatie

gefinancierd wordt door HVC en Paques. STOWA, SNB, TU

voor PHA uit afvalwater is nodig om de toepassingen verder

Delft en Wetsus steunen het initiatief met verdere kennisont-

te ontwikkelen en zeker te zijn van een afzetmarkt. De markt

wikkeling.

voor dit type plastic is op dit moment in ontwikkeling en veel-

Met de participatie van HVC en Paques wordt nieuwe kennis

belovend. Dee kunststofindustrie, die nu doorgaans met fos-

en expertise ingebracht. Paques heeft kennis opgedaan met

siele plastics werkt, wil eerst voldoende materiaal hebben om het winnen van bioplastics uit industriewater en HVC zal vetde verwerking en de applicatie te testen. Deze demo gaat het zuurrijk afvalwater leveren voor de voeding van de bacteriën materiaal hiervoor leveren.

24 UTILITIES

nr. 1 - februari 2019

die in de nieuwe installatie het bioplastic moeten produceren.

Projecten Biomassa • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: AEB

AEB Bio-energiecentrale (AEB BEC). AEB produceert op

Investering:

dit moment duurzame elektriciteit voor 320.000 woningen

Waar:

Haven Amsterdam

en warmte voor circa 30.000 woningen. Met de AEB Bio-

Afronding:

onbekend

energiecentrale (AEB BEC) kan AEB het tweevoudige aan duurzame warmte leveren aan het warmtenet van de stad.

Opdrachtgever: ForFarmers

Voerfabrikant ForFarmers Nederland gaat een biomas-

Investering:

4,8 miljoen euro

sacentrale in Lochem bouwen. Bijna de hele energiebe-

Waar:

Lochem

hoefte voor stoomproductie van de voerfabriek in Lochem

Afronding:

april 2019

kan door de installatie worden geleverd. De centrale produceert ook circa 1 miljoen kilowattuur elektriciteit.

• NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Sparkling Biomass

Sparkling Biomass start dit najaar met de bouw van een

Investering:

onbekend

vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De stoom wordt

Waar:

Innofase, Duiven

direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn

Afronding:

2020

drooginstallaties mee voedt.

De installatie kan jaarlijks 12.500 megawattuur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.

Wind Opdrachtgever: Ørsted

Ørsted bouwt aan de kavels I en II van het windenergie-

Waar: Borssele I en II, Noordzee Borssele I en

gebied Borssele. De windparken krijgen een gezamen-

II

lijke capaciteit van 752 megawatt. Het windpark wordt

Waar:

Windgebied Borssele

voorzien van Siemens Gamesa Renewable Energy 8 MW

Investering:

onbekend

turbines met een rotor van 167 meter. Ørsted gaat 94

Afronding:

2020

turbines plaatsen en verwacht dat het park voor eind 2020 volledig operationeel is..

Opdrachtgever: Windunie

Windpark Zeewolde wordt gerealiseerd in Zuidelijk

Waar:

Zeewoldel

Flevoland door Windpark Zeewolde B.V. waarin bijna

Investering

Onbekend

alle bewoners, agrarisch ondernemers en molenaars uit

Vermogen:

320 megawatt

het gebied zijn verenigd. De 220 molens in het gebied

Afronding:

Onbekend

maken plaats voor 93 grotere, modernere turbines.

Water Opdrachtgever: Evides Industriewater

Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt

Waar:

Botlek

een centrale afvalwaterzuivering. AkzoNobel Industrial

Investering:

onbekend

Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical en

Afronding:

onbekend

Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.

UTILITIES 25 nr. 1 - februari 2019

Projecten Stoom en warmte • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Shell

Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikke-

Waar:

Rotterdam

len van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergun-

Afronding:

onbekend

ning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarm-

Investering:

onbekend

tepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.

Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’

Waar:

Maasvlakte

en verbrandingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte,

Investering:

150 miljoen euro

waarin het productieafval wordt behandeld en omgezet

Afronding:

2020

in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie..

Opdrachtgever: Ineos Oxide

Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen

Waar:

Zwijndrecht

euro in een nieuwe hoge-drukstoomketel met een capa-

Investering:

30 miljoen

citeit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-drukboilers, die

Afronding:

medio 2019

dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.

Opdrachtgever: Ecluse

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas

Waar:

Antwerpen

van meerdere chemiebedrijven in Antwerpen vervan-

Investering:

onbekend

gen door een warmtenet van ongeveer vijf kilometer

Afronding:

onbekend

lengte. Afnemers met een ‘letter of intent’ om warmte af te nemen, zijn Ineos, Lanxess, ADPO, Ashland, DNCP en Monument Chemical. Het netwerk kan op termijn groeien.

Gas • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Gasunie Deutschlan, TenneT Thyssens

Gasunie Deutschland wil met Tennet en Thyssens een

Waar:

Nedersaksen, Duitsland

honderd megawatt groene waterstoffabriek bouwen. De

Investering:

Onbekend

fabriek zal bij oplevering, in fasen vanaf 2022, de grootste power-to-gas-installatie in Duitsland zijn.

• NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of

Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen

Amsterdam

een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein

Waar:

Tata Steel IJmuiden

van Tata in IJmuiden. Nouryon, voorheen AkzoNobel

Investering:

Onbekend

Speciality Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van honderd megawatt bouwen op het terrein van Tata Steel. Het staalbedrijf heeft de waterstof nodig voor de productie van staal, en kan hiermee de staalproductie verduurzamen. Het bedrijf denkt hiermee 350.000 ton minder CO2 uit te stoten.

26 UTILITIES

nr. 1 - februari 2019

Projecten • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Gasunie

De bouw van de drie luchtscheidingsinstallaties voor de

Opdrachtnemer: Air Products

stikstofinstallatie bij Zuidbroek heeft Gasunie gegund

Waar:

Zuidbroek

aan Air Products. Dat maken beide bedrijven vandaag

Investering:

Onbekend

bekend. De stikstofinstallatie is nodig voor de afbouw

Afronding:

2022

van de gaswinning in Groningen.

Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige

Waar:

Emmtec, Emmen

meststoffen én groen gas en kan op die manier jaarlijks

Afronding:

onbekend

twintig miljoen kuub groen gas produceren. Inmiddels zijn de vergunningsaanvragen ingediend voor een eerste

Investering: Capaciteit:

20 miljoen kuub groen gas

fabriek in Emmen, vlakbij industrieterrein Emmtec.

Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie

De technische startup SCW Systems ontwikkelde een

Waar:

manier om biomassa in superkritisch water om te zetten

Investa Alkmaar

Afronding: onbekend

in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van

Investering:

onbekend

Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven

Capaciteit:

13,5 miljoen kuub groen gas

bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar.

Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiverings-

Waar:

Emmtec, Emmen

installatie (GZI) in Emmen komt mogelijk een groene

Investering:

onbekend

waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschillende

Afronding:

onbekend

partners deze optie nader onderzoeken.

Elektriciteit • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Chemelot

NaGa Solar, DSM en Chemelot bouwen het grootste

Waar:

Chemelot, Geleen

industriële zonnepark van Limburg op een voormalige

Investering:

onbekend

stortplaats van DSM op het Chemelot terrein. Zonnepark

Afronding:

november 2018

Louisegroeve gaat hernieuwbare stroom leveren met een capaciteit voor circa duizend huishoudens.

Opdrachtgever: Liander

Netbeheerder Liander en Huisman Etech Experts heb-

Waar:

Groenlo

ben een contract getekend voor de bouw van het duur-

Contractor:

Etech Experts

zaamste schakelstation van Nederland. Bij de realisatie van het nieuwe schakelstation wordt volop ingezet op cir-

Investering: Afronding:

Eind 2019

culariteit en duurzaamheid, door onder meer hergebruik van materialen, energiebesparing en CO2-reductie.

Opdrachtgever: TenneT en Energinet.dk

De Cobracable kabelverbinding met een capaciteit van

Waar:

circa 700 MW is ongeveer 325 kilometer lang en loopt

Eemshaven, Endrup (Denemarken)

vanaf Eemshaven (Nederland) via Duitsland naar Endrup

Investering: Contractor:

Siemens

(Denemarken). Twee converterstations op land, een

Afronding:

2019

in Nederland en een in Denemarken, zijn nodig om de

Vermogen:

700 megawatt

kabel aan te sluiten op de bestaande netten.

UTILITIES 27 nr. 1 - februari 2019

ENERGIEWET

SDE++ maakt CO2-reductie de norm Vanaf 2020 stimuleert de Rijksoverheid niet langer enkel de ontwikkeling van duurzame energieprojecten, maar ook andere technologieĂŤn die een reductie van de CO2-uitstoot bewerkstelligen. De transitie van SDE+ naar SDE++ zal hoe dan ook gevolgen hebben voor huishoudens en het bedrijfsleven. Desondanks is de uitvoering van de nieuwe regeling en de bekostiging ervan nog niet geheel uitgekristalliseerd. Een aantal regeringspartijen wil de industrie meer laten betalen via een CO2-heffing.

28 UTILITIES

nr. 1 - februari 2019

Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

O

p 21 december 2018 was het

de ontwikkeling van wind op land

Scope De grote vraag is of in de

eindelijk zover. Na maandenlang

en zon opgenomen dat de partijen

SDE++ regeling ook het vermijden van

onderhandelen aan de vijf sectortafels

bij het Klimaatakkoord beogen na te

scope 2 en scope 3-emissies wordt

Industrie, Elektriciteit, Landbouw en

streven. De partijen van de sectortafel

beloond. Het ontwerp Klimaatakkoord

Landgebruik, Gebouwde omgeving en

Elektriciteit zetten zich er gezamenlijk

focust niet enkel op de vermindering

Mobiliteit werd het lang verwachte en

voor in dat de kostprijs de komende

van directe emissies die uit de eigen

uitgebreid bediscussieerde ontwerp

jaren flink zal dalen waardoor deze naar

schoorsteen van de producenten

van het Klimaatakkoord gepresenteerd.

verwachting in 2025 concurrerend

komen, de zogenoemde scope 1-emis-

Het ontwerp Klimaatakkoord staat

wordt met de marktwaarde van de

sies, maar richt zich ook op het vermin-

in het teken van één centraal doel,

geproduceerde elektriciteit. De toekom-

deren van scope 2 en scope 3-emissies.

te weten het reduceren van de CO2-

stige kostprijzen zullen als basis dienen

Scope 2 omvat de indirecte emissies

uitstoot met 49 procent in 2030 ten

voor de berekening van de SDE+ subsi-

die ten gevolge van de opwekking

opzichte van 1990.

die. Indien de kostprijs verder afneemt,

van elektriciteit elders, dus niet in een

De partijen die bij het ontwerp-Klimaat-

dan zal de SDE+ subsidie voor de

centrale die tot de eigen onderneming

akkoord betrokken waren, bestempelen

onrendabele top ook dalen naar nihil, zo

behoort, worden veroorzaakt en de

de SDE+ subsidie op dit moment als het

is het uitgangspunt van de partijen.

scope 3-emissies omvatten alle indi-

belangrijkste instrument voor de stimu-

recte emissies die zich elders in de

lering van duurzame energieproductie.

SDE++ Vanaf 2020 wordt niet langer

keten voordoen, maar niet direct door

De subsidie vormt al jaren een belang-

enkel de ontwikkeling van duurzame

de producent kunnen worden gecon-

rijke drijfveer voor investeerders, ook

energieprojecten gestimuleerd, maar

troleerd. Voor de scope 2 emissies geldt

buitenlandse, om duurzame projecten

worden ook andere technologieën

dat afhankelijk van de energiebronnen

te ontwikkelen op Nederlandse bodem.

die een reductie van de CO2-uitstoot

die gebruikt worden bij de productie

Maar er zijn veranderingen aanstaande.

bewerkstelligen financieel ondersteund.

van de ingekochte elektriciteit, fossiele

Eind november 2018 kondigde Minister

De verbreding van de huidige SDE+

brandstoffen dan wel duurzame bron-

van Economische Zaken en Klimaat

subsidie is volgens de Minister nood-

nen, zoals wind- en zonne-energie, de

Wiebes immers aan de huidige SDE+

zakelijk om zo kosteneffectief mogelijk

hoeveelheid emissie-uitstoot verschilt.

regeling te willen verbreden. De ver-

een emissiereductie van 49 procent

De partijen aan de sectortafel Industrie

breding dient in te gaan per 2020 en

te behalen in 2030 (ten opzichte van

erkennen dat ook indirecte bijdragen

leidt er toe dat niet langer enkel de

1990). Om deze doelstelling te behalen,

aan het reduceren van CO2 benodigd

ontwikkeling van duurzame energiepro-

dient de productie van wind en zon in

zijn om de doelstelling van 49 procent

jecten wordt gestimuleerd, maar dat

2030 goed te zijn voor 35 terawattuur.

CO2-reductie in 2030 te behalen.

ook andere CO2-uitstoot reducerende

De tendersystematiek en de daaruit

Partijen committeren zich tot het redu-

technologieën financieel worden onder-

volgende onderlinge concurrentie

ceren van CO2 in scope 2 en 3, waarbij

steund.

dragen er aan bij dat de energietransi-

zij opmerken dat onderzocht dient te

tie zo goedkoop en effectief mogelijk

worden of, en op welke wijze, financiële

SDE+ Uit de vele pagina’s die het

verloopt. De technieken die het meest

ondersteuning benodigd is. In overleg

ontwerp Klimaatakkoord rijk is, valt af

kosteneffectief in staat zijn zoveel

met diverse marktpartijen zal wor-

te leiden dat de huidige SDE+ regeling

mogelijk CO2 te reduceren zullen als

den bezien hoe de scope 2 en scope

beschikbaar blijft tot 2025. Het budget

eerste in aanmerking komen voor een

3-emissies in de toekomst op ordente-

voor de voorjaars- en de najaarsronde

subsidie in de SDE++ regeling. Een

lijke wijze kunnen worden gemonitord

van de SDE+ wordt ieder jaar door de

producent die een zonnepanelenpark

om zo de behaalde reductie te kunnen

Minister vastgesteld. In het ontwerp

wenst te plaatsen, dient het dus op

meten. Bovendien dient de Minister nog

Klimaatakkoord gaat men er van uit

te nemen tegen bijvoorbeeld een

een oordeel te vellen over de vraag of

dat de kostprijs van de ontwikkeling

producent die zich focust op fossiele

scope 2 en 3-emissies uit bijvoorbeeld

van duurzame energieprojecten de

brandstoffen, een methode waarbij wel

waterstof, restgassen en restwarmte

komende jaren gestaag daalt, waar-

CO2 vrijkomt. Ook voor de nieuwe tech-

in aanmerking zullen komen voor

door de financiële ondersteuning uit

nieken geldt dat enkel de onrendabele

financiële ondersteuning op grond van

de SDE+ regeling ook gestaag zal

top wordt gesubsidieerd en net als de

de verruimde SDE++ regeling. Tot op

afnemen. In 2019 zal een budget van

huidige SDE+ regeling zullen de sub-

heden heeft de Minister hier nog geen

vijf miljard euro voor de voorjaarsronde

sidietermijnen van de verbrede SDE++

definitief standpunt over ingenomen.

beschikbaar worden gesteld, en naar

variëren van acht tot vijftien jaar.

Eind 2019 zal naar verwachting het

verwachting nog eens vijf miljard euro

De SDE+ ondergaat bovendien een

definitieve voorstel voor de SDE++ naar

voor de najaarsronde. Dit is een daling

naamswijziging, nu de focus niet langer

de Tweede Kamer gaan, zodat deze op

van twee miljard euro ten opzichte van

enkel op de ontwikkeling van duurzame

1 januari 2020 in werking kan treden.

het totale budget voor 2018.

energieproductie ligt, zal de naam vanaf

Op basis van de eerste berichtgevingen

In het ontwerp Klimaatakkoord is een

2020 ‘stimulering duurzame energie-

over de SDE++ regeling lijkt het echter

zogenoemd kostenreductiepad voor

transitie’ luiden.

niet aannemelijk dat de vermindering

UTILITIES 29 nr. 1 - februari 2019

van scope 2 en 3-emissies tevens op

van 2018 is de heffing voor kleinver-

de Leefomgeving gevraagd om de

financiële ondersteuning uit de SDE++

bruikers elektriciteit met 42 procent

gevolgen van een CO2-heffing voor het

regeling kunnen rekenen.

gestegen. Voor kleinverbruikers van

bedrijfsleven door te berekenen. De

gas geldt een toename van 84 procent

uitkomsten van de doorberekening wor-

ODE Alle energieverbruikers betalen

in 2019 ten opzichte van 2018. Echter

den pas na de Statenverkiezingen van

een Opslag Duurzame Energie (ODE)

dient voor de volledigheid te worden

maart aanstaande verwacht.

voor financiering van de verduurzaming

opgemerkt dat de toenames van 42 ,

van de energievoorziening. De ODE

respectievelijk 84 procent, in de eerste

Onduidelijk De huidige vormgeving

wordt bekostigd door middel van een

schijven niet enkel ten laste komen

van het ontwerp Klimaatakkoord leert

heffing over het verbruik van elektriciteit

van huishoudens. Bedrijven doorlopen

ons dat er nog veel onderzoek nodig is

en aardgas. De opbrengsten van de

immers alle schijven, waardoor ook zij

naar de stimulering van het reduceren

ODE bekostigen de uitgaven van de

de lastenverzwaring uit de eerste schijf

van scope 2 en scope 3-emissies. Verder

SDE+ subsidie. De hoogte van de ODE-

zullen ervaren.

dient de nieuwe SDE++ regeling nog

heffing hangt aldus direct samen met

gedetailleerder te worden uitgewerkt

CO2-heffing industrie Op

om de gevolgen van de verbreding van

15 januari jl. maakte de PvdA bekend

de SDE goed te kunnen beoordelen.

nogmaals een poging te willen onder-

Diverse belangenbehartigers van ontwik-

van de ODE gepubliceerd in een wets-

nemen om een CO2-heffing voor bedrij-

kelaars van duurzame energieprojecten

voorstel tot wijziging van de Wet opslag

ven te introduceren. GroenLinks deed

zijn bang dat de verbreding van de tech-

duurzame energie. In 2013 heeft de

daar onlangs nog een schepje bovenop

nologieën er toe zal leiden dat de ontwik-

Minister besloten tot de introductie van

door niet enkel openlijk de introductie

keling van zon en wind op land minder

een begrotingsreserve duurzame ener-

van een CO2-heffing te ondersteunen

zal worden gestimuleerd dan nodig om

het budget en de verwachte uitgaven onder de SDE. Jaarlijks worden de nieuwe tarieven

gie, ter waarborging van de realisatie van duurzame energieprojecten. Uit de begrotingsreserve worden onder meer middelen ter beschikking gesteld voor duurzame projecten die later in gebruik worden genomen dan in eerste instan-

In het initiatiefwetsvoorstel pleit partijleider van GroenLinks, Jesse Klaver, tot de invoering van een heffing van 25 euro per ton CO2 per 2020.

tie verwacht, door vertraging, of projec-

maar reeds een initiatiefwetsvoorstel te

de gewenste 35 terawattuur in 2030 te

ten die duurder uitvallen dan verwacht,

presenteren. In het initiatiefwetsvoorstel

behalen. Het budget neemt immers naar

waardoor de onrendabele top vergroot.

pleit partijleider van GroenLinks, Jesse

verwachting jaarlijks af, tot een bedrag

Ondanks de opbouw van een begro-

Klaver, tot de invoering van een heffing

van 985 miljoen in 2030, waarbij voor

tingsreserve is een verdere verhoging

van 25 euro per ton CO2 per 2020.

hernieuwbare elektriciteit slechts 200

van de ODE noodzakelijk. In 2019 zal de

De opbrengst die met de heffing wordt

miljoen euro beschikbaar zal zijn, ten

ODE voor een gemiddeld huishouden

behaald, dient in vermindering te wor-

opzichte van de twaalf miljard euro in

133 euro bedragen.

den gebracht op de kosten die momen-

2018 en tien miljard euro in 2019 die nu

Minister Wiebes stelt in de toelichting

teel ten laste komen van huishoudens

beschikbaar zijn.

op de aanpassing van het ODE-tarief

in het kader van de energietransitie.

Bovendien hebben diverse marktpar-

dat de lastenverdeling over huishou-

De poging van de PvdA is opvallend,

tijen hun zorgen geuit over het kosten-

dens en bedrijven in samenhang wordt

nu er door de betrokkenen bij het

reductiepad dat in het ontwerp is vast-

gewogen. Dit houdt in dat enerzijds

ontwerp Klimaatakkoord bewust voor

gelegd. Indien de kostprijs minder daalt

wordt beoogd de koopkracht van huis-

is gekozen om een dergelijke heffing

dan verwacht, zal de ontwikkeling van

houdens zoveel mogelijk te ontzien en

niet in te voeren. De CO2-heffing zou

duurzame projecten mogelijk stagne-

anderzijds de concurrentiepositie van

volgens koepelorganisatie VNO-NCW,

ren, wat het behalen van het 2030-doel

bedrijven te waarborgen. Hoewel een

de concurrentiepositie van Nederlandse

in gevaar brengt. De verbreding van de

herverdeling door de Minister is over-

bedrijven ten opzichte van buitenlandse

SDE++ subsidie zal er naar verwachting

wogen, zijn de lasten in 2019, na zes

concurrenten teveel aantasten. Om het

ook de komende jaren toe leiden dat de

opeenvolgende jaren, wederom 50-50

effect van de CO2-heffing te garande-

lasten van de ODE voor huishoudens en

verdeeld over huishoudens en bedrij-

ren, dient de CO2-minimumprijs hoger

bedrijven verder zullen toenemen. Het

ven. De tarieven voor 2019 tonen op

te zijn dan de huidige Europese prijs

is echter de vraag of de huidige 50-50

het eerste gezicht een duidelijk verschil

van een emissierecht. De PvdA pleit

verdeling ook in de toekomst nog stand

tussen de lasten voor kleinverbruikers

voor een CO2-heffing bovenop de prijs

zal houden, temeer nu de mogelijke

en de lasten voor grootverbruikers. Zo

van emissierechten, die bovendien niet

introductie van een CO2-heffing als een

betalen kleinverbruikers van elektriciteit

enkel ten laste komt van de industrie

donkere wolk boven het bedrijfsleven

63 maal meer dan de verbruikers in

maar tevens van toepassing zal zijn

hangt. De concrete invulling van de

de hoogste schijf, te weten meer dan

op de landbouw en transportsector.

doelstellingen in het Klimaatakkoord is

10.000.000 kilowattuur. Ten opzichte

De PvdA heeft het Planbureau voor

nog onduidelijk. Wordt vervolgd…

30 UTILITIES

nr. 1 - februari 2019

•

AQUA NEDERLAND

Op 19, 20 & 21 maart 2019 vindt

twee goed gevulde kennistheaters

Dinsdag 19 maart

de dertiende editie van Aqua

naast de seminars van de Nationale

Is water nog wel zo veilig?

Nederland Vakbeurs plaats in

Watertechnologie Week en kennis-

De drinkwatersector is continu op

Evenementenhal Gorinchem.

sessies door onder andere RIONED,

zoek naar nieuwe oplossingen om aan

Tijdens dé waterbeurs van

Deltares en KWR.

de zuiveringsnorm te voldoen. In de

Nederland kunt u als bezoeker geza-

eerste plaats via nieuwe zuiverings-

menlijk met ruim 9.500 waterpro-

Innovatiestraat

technieken, maar ook door monitoring

fessionals de nieuwste innovaties

Daarnaast kunnen bezoekers voor de

en analyses. Hoe kunnen sensoriek,

en producten op het gebied van

laatste ontwikkelingen in de branche

remote monitoring en data oplos-

waterbehandeling, watermanage-

terecht in de Innovatiestraat, die in

singen de levensduur van de kapitaal-

ment en watertechnologie zien, voe-

samenwerking met Water Alliance wordt

goederen verlengen en onderhoud

len en ervaren. In 2019 wordt Aqua

opgezet. Deelnemers onder wie CirTec,

voorspelbaarder maken? Toenemende

Nederland Vakbeurs wederom in

ABB en Akanova zijn vertegenwoordigd

grilligheid van het klimaat leidt tot meer

combinatie met RioleringsVakdagen

en tonen hier hun innovaties aan het

wateroverlast én toenemende droogte.

georganiseerd.

grote publiek. Ook geven zij een pitch

Hoe beïnvloedt dit de waterkwaliteit

over hun product op de Aqua Lounge.

en hoe kunnen we de waterkwaliteit in

D

Nederland verbeteren?

e Nederlandse watersector lijkt in een stroomversnelling te zijn

Aqua Theater

gekomen. Denk bijvoorbeeld aan de

Het Aqua Nederland Theater richt zich

Woensdag 20 maart

hogere eisen aan waterkwaliteit, ener-

net als Nationale Watertechnologie

Technologie van de toekomst vergt

gietransitie, circulaire doelstellingen

Week op de actuele thema’s die van

geen onderhoud

en kansen met digitalisering. Om aan

belang zijn in afvalwater- en drinkwa-

Maintenance is tegenwoordig een hot

de expliciete wens van de bezoekers

terzuivering. Met op dinsdag 19 maart:

topic. Is onderhoud een zorg voor later?

van Aqua Nederland Vakbeurs te vol-

waterkwaliteit en -veiligheid, woensdag

Over algenbestrijding zonder chemica-

doen, organiseert de beursorganisatie

20 maart: innovaties in technologie en

liën. Een systeem dat betrouwbaar de

meer kennissessies naast het platform

donderdag 21 maart: de klimaatadap-

conditie van assets bepaalt en waar-

van bijna vierhonderd exposerende

tieve stad. Het RioleringsVakdagen

schuwt bij naderend falen, zodat onder-

bedrijven. Dit resulteert in 2019 in

Theater bedient de rioolsector.

houd kan worden ingepland voordat pompen uitvallen. En een nieuw concept voor conditiebepaling en levensduur-

PROGRAMMA

voorspelling van drinkwaterleidingen.

10:30 - 12:00

Donderdag 21 maart

Van 10:30 uur tot 12:00 uur zijn er drie lezingen.

De stad als zelfstandig ecosysteem

Elke lezing duurt 20 minuten.

Steden groeien sneller dan dat er voorzien kan worden in de vraag naar veilig

12:00 – 13:00

en schoon drinkwater. Daarnaast zor-

12:00 Netwerklunch op de Aqualounge

gen verstedelijking (of urbanisatie) en

12:30 Pitches Innovatiestraat Aqualounge

de ‘verstening’ van tuinen ervoor dat er meer hemelwater via de riolen moet

13:00 - 14:00

worden verwerkt dan waarop deze zijn

Guided Tour

berekend. Kunnen we steden blijven voorzien van voldoende water? Is duur-

14:30 - 16.00

zaamheid een wezenlijk onderdeel van

Van 14:30 uur tot 16:00 uur zijn er drie lezingen.

het product of de dienstverlening bin-

Elke lezing duurt 20 minuten.

nen het bedrijf?

•

16:00 - 17:00 Netwerkborrel op Aqualounge Meer informatie: www.aqua-vakbeurs.nl

UTILITIES 31 nr. 1 - februari 2019

Ahoy Rotterdam

200+ suppliers

The leading international event for the tank terminal industry

26 - 28 March 2019

Over 2,800 visitors

Serving the tank storage community globally

3 day Exhibition and conference FIND OUT MORE www.stocexpo.com

Official Media Partner

2019_EF_Tank_Ad EuropeHalfPage.indd 1

10/01/2019 10:17:55

UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld

Advertentie-index Aqua Nederland.................................................................... bijsluiter/22 Hannover Messe.................................................................................... 18 Logisticon.................................................................................................. 4 Maintenance......................................................................... bijsluiter/14 Modelec................................................................................................... 36 M+R......................................................................................... bijsluiter/22 Pathema.................................................................................................. 35 Santon Circuit Breaker Services......................................................... 14

cts

manufa

Stoc Expo................................................................................................ 32 WEG Benelux........................................................................................... 2

Ook adverteren in Utilities Magazine?

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

Utilities-abonnees krijgen meer

TIES TIES TIES UTILI UTILI UTILI

NUM MER

• De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor

t 02 - maar

2018

NDE JAAR

TTIE • ACH

GAN G

ts

MER NUMman ufac

de in de nomie en eco

erwaterrgie-,-,wat energie ene

logie en Techno

alition ebat ergy Co New En uwt energied onderbo rd is ieakkoo ng Energ eri vo uit in werk or isen vo ies NOx-e lat Nieuwe stookinstal cte indire nl

tilities.

www.u

2018 03 - mei

TTIE • ACH

NDE JAAR

GAN G

ts

MER man NUM ufac

rkt markt senma gassen en gas en

de in de nomie en eco

logie en Techno

erwaterrgie-,-,wat energie ene

emb 05 - sept

er 2018

TTIE • ACH

NDE JAAR

GAN G

ts

ufac

man

rkt markt senma gassen en gas en

de in de nomie en eco

en er- en waterrgie-,-,wat energie ene

rkt markt senma gassen gas

logie en Techno

ggen el te ze kkoord vaarw maata engas s in kli a oning ampin t stapje landC r om Gr trie ze ulen or Fries Vier jaa Indus molec om vo biosto tmoeten en on gawatt m op on me lee n ktr ie Tie Ele stprob n energ lost me rder da uc tie sprod gaat ve Bioga Esco nl

tilities.

www.u

nl

tilities.

www.u

Agenda Aqua Nederland Vakbeurs 19, 20 & 21 maart

Hét toonaangevende evenement voor de nationale waterbranche

Evenementenhal Gorinchem

Op 2019 vindt de dertiende editie van Aqua Nederland Vakbeurs plaats in

booking.evenementenhal.nl

Evenementenhal Gorinchem. Tijdens dé waterbeurs van Nederland kunt u als bezoeker gezamenlijk met ruim 9.500 waterprofessionals de nieuwste innovaties en producten op het gebied van waterbehandeling, watermanagement en watertechnologie zien, voelen en ervaren. In 2019 wordt Aqua Nederland Vakbeurs wederom in combinatie met RioleringsVakdagen georganiseerd.

25 maart Theater de Stoep, Spijkenisse www.managementproducties.com

Nationale CO2 Conferentie 2019

De industrie zet zich in voor de next-step in de transitie. Met mooie initiatieven gaan we richting de gestelde doelen. Op de 3e editie van de CO2 conferentie staan kansen en uitdagingen centraal. Onder leiding van energie-expert Remco de Boer, gaan we in op het thema: De rendabele top, inzetten op vernieuwing & opschalen productie.

StockExpo 26-28 maart Ahoy Rotterdam www.easyfairs.com

De driedaagse conferentie en tentoonstelling voor de sector voor vloeibare bulkopslag StocExpo Europe keert terug naar Rotterdam. Of een tank nu olie, petrochemicaliën, draagbare vloeistoffen, gevaarlijk afval of hernieuwbare brandstof bevat, de werkingsprincipes blijven hetzelfde. De tankopslagfaciliteit moet veilig, efficiënt en met minimale gevolgen voor het milieu draaien. StocExpo biedt een platform om te zorgen dat aan deze fundamenten wordt voldaan.

Maintenance 27-28 maart

Maintenance 2019 is het grootste event rond productiegericht onderhoud. Verhoog de

Antwerpen Expo

betrouwbaarheid, levensduur en rentabiliteit van uw machinepark dankzij de nieuwste

www.easyfairs.com

onderhoudstechnologieën – met ondersteuning door gespecialiseerde partners. Wees voorbereid op storingen, verklein het risico op stilstanden en optimaliseer de productie.

Kortom, spaar tijd en geld uit! Neem deel aan conferenties. Wissel kennis en ideeën uit met de beste onderhoudsexperts in uw sector.

M+R 27-28 maart Antwerpen Expo www.easyfairs.com

M+R 2019 is het toekomstbestendige forum voor procesinstrumentatie in het hart van het grootste (petro) chemische cluster in Europa: Antwerpen. Verkrijg een overzicht van innovatieve meet- en regeltechnieken voor een efficiënt beheer en optimalisatie van industriële processen. Ontdek alle mogelijkheden van intelligente instrumentatie (met digitale gegevensinvoer) voor uw procescontrole, veiligheid, energiebeheer, conditiebewaking en diagnostiek.

Hannover Messe 2019 1-5 april Hannover Messe www.hannovermesse.de

Van 1 tot 5 april zullen naar verwachting 6.500 bedrijven uit 75 landen exposeren op 's werelds toonaangevende vakbeurs voor industriële technologie. Wereldwijde bedrijven, kleine en middelgrote ondernemingen en startups presenteren allemaal hun componenten en systeemoplossingen voor de industriële productie- en energiesystemen van morgen. Alle toonaangevende aanbieders van automatisering, robotica, industriële software, aandrijfsystemen en vloeistoftechnologie, energietechnologieën, uitbesteding en onderzoek en ontwikkeling zullen op de beurs vertegenwoordigd zijn.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 1 - februari 2019

In het volgende nummer UTILITIES 2 VERSCHIJNT IN MAART

Thema: Energie infrastructuur en asset management

Congestie op het net

Biogas voor Chemelot

Asset management

De gevolgen van de energietransitie

Zitta Biogas Chemelot kan verder met

Dankzij sensortechnologie, Big data

zijn nu al te merken voor de netbeheer-

haar plannen voor een grootschalige

analyse en nieuwe inzichten in predic-

ders. Een aantal zonneparken kan niet

biogasinstallatie in Geleen nu een

tive maintenance verbeteren de pres-

direct worden aangesloten en netbe-

SDE+ aan het project is toegekend.

taties van de assets aanzienlijk. Welke

heerders waarschuwen voor vertragin-

De installatie krijgt een capaciteit van

technologieën zijn er voorhanden, wie

gen in netversterking. De oplossing

700.000 ton dierlijke meststoffen per

passen ze toe en vooral: welke winsten

wordt gezocht in slimme systemen

jaar en kan daaruit ongeveer 60 mil-

zijn te halen uit professioneel asset

en vergaande afspraken voor conges-

joen kubieke meter biogas produceren,

management.

tiemanagement. Een rondje langs de

met daarnaast nog gedroogde mest-

DSO’s en TSO’s laat de huidige stand

korrels en zuiver water.

van zaken zien en een oplossingsrichting voor de nabije toekomst.

Thema's 2019 3 Industriële energiebesparing, Isolatie, proces efficiency,

Adverteren in deze thema's?

energie- en emissiehandel 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Elektrificatie - decarbonisering en energie- opslag 6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters

34 UTILITIES nr. 1 - februari 2019

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

IVG-C CoolWater Chemie vrije Koelwater Behandeling

Water Innovator of the Year 2017 De nieuwe duurzame standaard in koelwaterbehandeling!

Kalk, corrosie en legionella voorkomen, zonder suppletie van chemicaliën. Waterbehandeling die de standaard van morgen wordt zonder additieven, waterbesparend, energiezuinig en onderhoudsarm. ene De motivatie is om de waterschaarste terug te dringen in harmonie met het milieu en financieel rendementvol, daarom is ons motto:

Groen is Poen!

Pathema BV | Bezoekadres Maidstone 28 5026 SK - Tilburg | +31 (0)13 7820201 | office@pathema.nl

Lynx-serie switches van Westermo; bijzonder in formaat en functie.

WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en fabriceren van betrouwbare industriĂŤle netwerkswitches. De Lynx-serie switches combineert een zeer compacte behuizing met een bijzonder uitgebreide functionaliteit. Van laag 2 tot routing switch met IPsec VPN-integratie, mogelijk gemaakt door een robuust operating system. Staat cyber-security, uiterste betrouwbaarheid en toekomstgerichtheid bij u op de wensenlijst? Twijfel dan niet en kies voor Westermo.

Robust Industrial Data Communications - Made Easy

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

19, 20 & 21 MAART 2019

EVENEMENTENHAL GORINCHEM HÉT TOONAANGEVENDE EVENEMENT VOOR DE NATIONALE WATERBRANCHE

REGISTREER VOOR GRATIS TOEGANG

HÉT TOONAANGEVENDE EVENEMENT VOOR DE NATIONALE WATERBRANCHE •

Seminarprogramma van de Nationale Watertechnologie Week (door ENVAQUA, Water Alliance en NWP):

• •

• Dinsdag 19 maart: is water nog wel zo veilig?

• Woensdag 20 maart: technologie van de toekomst vergt geen onderhoud • Donderdag 21 maart: de stad als zelfstandig ecosysteem NIEUW! Fitterijdemonstraties in samenwerking met KNW, Waternet en Waterbedrijf Groningen NIEUW! Aqua Nederland Theater met praktische kennissessies voor de watersector

REGISTREER U NU VOOR EEN GRATIS* TOEGANG: 1. Ga naar www.evenementenhal.nl/aquario-go 2. Vul uw registratiecode in:

71957211 3. Vul uw gegevens in 4. Na registratie ontvangt u uw ticket per mail 5. Print deze uit en neem hem mee tijdens uw bezoek

DEZE UITNODIGING WORDT U AANGEBODEN DOOR:

Utilities *TOEGANGSPRIJS ZONDER INSCHRIJVING BEDRAAGT €20,-.

GELIJKTIJDIG MET:

BEZOEKADRES:

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2, 4207 HZ Gorinchem T +31 (0) 523 – 289 818

WWW.AQUA-VAKBEURS.NL TWITTER.COM/AQUA_RIO_EH

Gelijk�jdig met

27-28 maart 2019 Antwerp Expo

REGISTER

NOW! REGISTREER VOOR GRATIS TOEGANG MET CODE: 2002 via www.maintenance-expo.be Main Media Partners:

Maintenance Ads 2018-visitors.indd 5

Knowledge Partners:

Media Partners:

28/01/19 14:33

The future of Measurement & Control Technology

27-28/03 ANTWERP EXPO REGISTER

NOW!

REGISTREER NU VOOR GRATIS TOEGANG

code: 2004

via www.mr-expo.be

www.mr-expo.be MR19-advertentie.indd 5

28/01/19 14:36