Utilities 2 - 2019

UTILITIES NUMMER 02 - april 2019 • NEGENTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Klimaatuitdaging gaat verder dan eigen bedrijfspoort Digitale automatisering ondersteunt energietransitie Waterballet maakt proceswater van condensaat www.utilities.nl

Inhoud

8

12

14

Klimaatuitdaging voorbij bedrijfspoort

Thermische opslag versnelt transitie

Datagestuurd netwerk onderhoud

Annemieke Nijhof, voorzitter van de klimaattafel mobiliteit, vraagt bedrijven niet te wachten op een breedgedragen klimaatakkoord, maar nu aan de slag te gaan met energiebesparende maatregelen. Ze breekt daarbij een lans voor industriële ecologie en spoort bedrijven aan over de eigen bedrijfsgrenzen te kijken naar samenwerking.

Het Noorse EnergyNest ontwikkelde een thermische batterij die temperaturen tot 430 graden Celsius zeer efficiënt kan opslaan. Daarmee kunnen energiecentrales overtollige stoom opslaan om later weer stroom te kunnen produceren. Maar een goede warmtebuffer zou ook power to heat een stuk aantrekkelijker kunnen maken.

In het verleden besteedden netbeheerders relatief weinig aandacht aan professioneel Asset Management van laagspanningsnetten. De Technische Universiteit Eindhoven onderzocht de conditie van deze netten door analyse van data uit meerdere bronnen van alle regionale netbeheerders.

28

18

22

Van condensaat naar proceswater

Automatisering helpt energietransitie

Omgevingswet steunt duurzame projecten

De vestiging van FrieslandCampina in Borculo is de afgelopen jaren flink gegroeid. Het bedrijf wil de omgeving echter ontzien en zijn watervoetafdruk beperken. De experts van het bedrijf bedachten dat ze redelijk eenvoudig het condensaat uit de stoominstallaties dat nu nog werd geloosd konden opwerken tot proceswater.

De transitie van een op fossiele energie gebaseerd centraal energiesysteem naar een duurzaam decentraal systeem vergt veel van het elektriciteitsnet. Netbeheerder Enexis zet de volgende stap naar digitalisering en data-gedreven asset management door sensoren te plaatsen in zijn middenspanningsstations.

Aan de bouw van een duurzaam energieproject gaat vaak een lang traject vooraf. Het in bezit hebben van de relevante vergunningen is één van de ingangsvoorwaarden om een SDE+ subsidie te kunnen aanvragen, en is dan ook van doorslaggevend belang voor de ontwikkeling van duurzame energieprojecten en het behalen van de doelen van de energietransitie, zoals nader gespecificeerd in de Klimaatwet.

Commentaar.................................... 5 Trending news................................. 6

Utilities Projecten........................26 Agenda.........................................33

In het volgende nummer.............34

UTILITIES 3 nr. 2 - april 2019

Wat zet jou AAN tot nieuwe energie?

—

De Maastunnel is AAN —

Zie je het voor je? Jouw bouwbedrijf of infra project energieneutraal. Geen pieken of dalen in de stroomvoorziening. En kostenefficiënt dankzij de slimme sturing van alle energiestromen. Je bereikt het samen met Joulz.

Waar kan het beter, slimmer, groener? Tijd voor een onderhoudscheck?

Wij leggen flexibele energienetwerken aan.

Koppelen meters aan monitors en bestuderen al je energiegegevens vanuit de cloud.

Kijk op www.joulz.nl of bel 088 896 33 93.

Pas als dat écht nodig is voor je installatie. Blijf in control en houd de regie over je eigen energie.

zet aan tot nieuwe energie

CO2-BELASTING Het lijkt erop dat de energietransitie ook bij de burger is beland. Met dank aan de landelijke dagbladen die in grote chocoladeletters aankondigden dat de energierekening driehonderd euro hoger wordt, weet heel Nederland nu dat verduurzaming geld kost. Zowel de kabinetspartners als de oppositie struikelden dan ook over elkaar in de debatten om Wiebes om opheldering te vragen. Snel kondigden een aantal partijen aan dat zo iets nooit onder hun leiding was gebeurd. En uiteraard heeft een aantal de oplossing al klaarliggen: laat de industrie maar betalen. Deze retoriek gaat er natuurlijk in als koek. Want behalve dat de burger daarmee zijn eigen portemonnee denkt te beschermen, staat de zware industrie in Nederland toch al onder zware verdenking.

En nu kondigt de minister dus aan dat hij de CO2-lasten meer op de schouders van de industrie wil laten rusten onder het mom van ‘de vervuiler betaalt’. Op het eerste gezicht een logisch standpunt, dat echter in een mondiale economie geen stand weet te houden. Want zoals PWC al meldde in het onderzoek dat het publiceerde naar de gevolgen van een CO2-taks: de risico’s voor het weglekken van CO2 zijn zeer groot. Europees is het al lastig om CO2 te beprijzen, internationaal staat CO2beprijzing helemaal nog niet bovenaan de agenda’s.

Kortgezegd zijn twaalf grote bedrijven verantwoordelijk voor negentig procent van de industriële CO2-uistoot. Het lijkt dan ook zeer eenvoudig om ze te dwingen om maat-

Domweg de opslag duurzame energie verschuiven naar de industrie is niet de oplossing.

regelen te nemen deze uitstoot drastisch terug te dringen. Helaas is de werkelijkheid weerbarstiger. Industrietakken als de staalindustrie, raffinage, kunstmest, industriële gassen en petrochemie concurreren allemaal op wereldschaal. Als de kunstmest- of staalprijs ergens anders op de wereld een paar cent goedkoper is, stappen gebruikers massaal over naar een andere leverancier. Dit pakt niet alleen slecht uit voor de mondiale CO2-uitstoot, maar ook voor de directe werkgelegenheid in de industrie en indirect bij talloze leveranciers aan de industrie.

De twaalf bedrijven zitten nog in Nederland omdat ze hun processen zeer efficiënt hebben ingericht, ook op het gebied van energieverbruik. De bedrijven in de Verenigde Staten en China zijn concurrerend door lage energie- en personeelskosten, en worden niet gedwongen efficiënter te werken en hun uitstoot te beperken.

Begrijp me goed: ik ben voor verduurzaming van de industrie. Maar ondersteun de industrie met kennis, duidelijke wet- en regelgeving en (financiële) middelen.

Domweg de ODE verschuiven naar de industrie is niet de oplossing.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon negentiende jaargang nummer 2 - april 2019 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief B.V. Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00

Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Maikel Klerx, Armand van Deursen, Johan Morren en Han Slootweg De abonnementenadmini­s­tratie wordt verzorgd door abonnementenLay-out land.

Klaas Dijkstra, www.inzet-advies.nl

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

acts

manuf

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2019 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 2 - april 2019

Trending news op www.utilities.nl

1

KU Leuven test waterstofproducerende zonnepanelen Onderzoekers van de KU Leuven zeggen met behulp van zonlicht waterdamp uit de omgeving om te kunnen zetten in waterstof. En het record is een productie van 250 liter waterstof per dag. Twintig van deze panelen zouden volgens de onderzoekers een gezin een jaar lang van energie kunnen voorzien. Professor Johan Martens van het Centrum voor Oppervlaktechemie en Katalyse van de KU Leuven werkte tien jaar aan de ontwikkeling van een zonnepaneel die direct waterdamp kan omzetten in waterstof.

Door waterdamp uit de omgeving te onttrekken en dit met behulp van zonne-energie te splitsen in waterstof en zuur-

stof, kunnen gezinnen in de nabije toekomst zelf waterstof produceren.

Over hoe het zonnepaneel precies werkt, laten de onderzoekers niets los, maar de goede resultaten lijken te worden gehaald door de inzet van poreuze multi-junction silicium zonnecellen. Deze bieden een antwoord op de verliezen die monolithische watersplitsapparaten kennen bij het transporteren van ionen.

2

Noord-Nederland wil 2,8 miljard stoppen in waterstof Bedrijven en overheden in Noord-Nederland willen de komende twaalf jaar 2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof.

Wel vragen ze de landelijke overheid om duidelijke regelgeving en eenduidige certificering van groene waterstof. En uiteraard om de benodigde subsidies.

Al eerder maakten bedrijven en overheden in Noord-Nederland verschillende waterstofplannen bekend rond de productie en het gebruik van waterstof. Zo kondigde BioMCN aan hernieuwbare methanol te willen maken uit groen waterstof en CO2.

De waterstof moet komen van een nog te bouwen twintig

megawatt waterelektrolysefabriek in Delfzijl. Via elektrolyse moet met duurzaam opgewekte energie waterstof uit water worden geproduceerd.

3

Pilot-installatie voor mierenzuur uit CO2

Vier partijen gaan samen een pilot-installatie bouwen voor de productie van de groene brandstof mierenzuur uit CO2 van afvalenergiecentrale Twence. Deze zou vanaf 2020 in bedrijf moeten zijn. Twence werkt samen met Coval Energy, TNO en de TU Delft. In november 2017 tekende Twence een intentieovereenkomst met technologieontwikkelaar Coval Energy uit Breda, voor samenwerking bij onderzoek naar de ontwikkeling van brandstoffen uit CO2. De pilot-installatie wordt in eerste instantie gevoed met CO2 die bij Twence al beschik-

baar is vanuit de bestaande natriumbicarbonaatinstallatie.

Coval Energy ontwikkelt technologie om direct uit CO2 en water mierenzuur te maken. Mierenzuur heeft een zeer hoge energiedichtheid –hoger dan de gebruikelijke batterijtechniekenen kan worden gebruikt voor het opwekken van elektriciteit in de brandstofcel van voertuigen.

6 UTILITIES nr. 2 - april 2019

4

Plastic Pact Nederland Minister Stientje van

7

Parlementaire enquête gaswinning

Woordvoerders van alle

Veldhoven, 37 plastic

Tweede Kamerfracties heb-

toepassende bedrij-

ben een motie van

ven, 17 plastic pro-

GroenLinks-Tweede Kamerlid

ducerende bedrijven

Tom van der Lee ondertekend

en 20 andere partijen

waarin wordt uitgesproken

ondertekenden het

dat er een parlementaire

Plastic Pact NL. Het

enquête naar de gaswinning

Plastic Pact focust

in Groningen gaat komen. De

op het sluiten van de kringloop van eenmalige plastic

enquête zal starten wanneer regio en Rijk twee geza-

producten en verpakkingen. Het Plastic Pact NL is één

menlijke doelen in het kader van de versterkingsoperatie

van de prioriteiten van Van Veldhoven in het kader van

en schadeafhandeling hebben behaald.

het Grondstoffenakkoord en het Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie.

8

NAM bekijkt alternatieven gas

5

Nu we in de toekomst van het gas af moeten en er al steeds

Van CO2 naar koolstof

minder gas uit het Groningen-

Wetenschappers van

veld mag worden geprodu-

de RMIT University in

ceerd, is de NAM bezig om zich

Melbourne, Australië

te heroriënteren als energiebedrijf. Er wordt onder andere

zetten vloeibare metalen in voor de conver-

gekeken naar geothermie en waterstof. Binnen twee tot

sie van koolstofdi-

drie jaar gaat industriële geothermie plaatsvinden.

oxide naar vaste koolstof. De nieuwe techniek kan CO2 weer omzetten in koolstof bij kamertemperatuur via een proces dat efficiënt en schaalbaar is. Een bijkomend

9

Metaalpoeder als brandstof

Swinkels (voorheen Bavaria)

voordeel is dat de koolstof elektrische lading kan bevat-

gaat als proef metaalpoeder

ten en een supercondensator kan worden, zodat deze

gebruiken als duurzame

mogelijk als onderdeel in toekomstige voertuigen kan

brandstof om stoom te produ-

worden gebruikt.

ceren voor haar brouwproces.

De proefinstallatie wordt mogelijk gemaakt door een

6

financiering van 2,4 miljoen

Waterstof uit waterdamp

euro. De provincie Noord-Brabant legt daarvan één miljoen euro bij. De installatie moet in juli dit jaar werken.

Het klinkt als magie: je brengt een speciaal apparaat in contact met lucht, stelt het bloot aan zonlicht en

10

RWE neemt assets E.ON over

De Europese Commissie heeft groen

het begint brandstof

licht gegeven voor uitwisseling van

te produceren. Dat is

hernieuwbare en nucleaire assets van

de basisgedachte

de Duitse energiebedrijven RWE en

achter het fundamen-

E.ON. De ingrijpende transactie met

tele onderzoek van

E.ON brengt met zich mee dat RWE

DIFFER in samenwerking met Toyota Motor Europe. De

de activiteiten voor duurzame energie

partijen willen een apparaat ontwikkelen dat waterdamp

van E.ON en innogy overneemt. Ook keurde het Duitse

absorbeert en dit direct met behulp van zonne-energie in

federale kartelbureau de overname door RWE goed van

waterstof en zuurstof splitst.

een belang van 16,7 procent in E.ON.

UTILITIES 7 nr. 2 - april 2019

INTERVIEW

Klimaatuitdaging gaat verder dan eigen bedrijfspoort Annemieke Nijhof, voorzitter van de klimaattafel mobiliteit, vraagt bedrijven niet te wachten op een breedgedragen klimaatakkoord, maar nu aan de slag te gaan met energiebesparende maatregelen. Ze breekt daarbij een lans voor industriële ecologie en spoort bedrijven aan over de eigen bedrijfsgrenzen te kijken naar samenwerkingsmogelijkheden. Met de watersector bijvoorbeeld, die nu nog onmisbaar is voor de overdracht van warmte. ‘Decarbonisering van de industrie vraagt om geheel nieuwe processen. Die veranderingen beperken zich niet tot de bedrijfspoort.’

8 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

E

erlijk gezegd moest Annemieke

richten, kan je dit soort dilemma’s in de

nauwelijks kenden. De watersector kan

Nijhof even bijkomen na alle

toekomst voorkomen. Aan de andere

de industrie prikkelen om anders naar

commotie rondom het concept

kant vraagt decarbonisering van de

processen te kijken en helpen de ener-

Klimaatakkoord dat ze samen met

industrie om geheel nieuwe, lage tem-

giepotentie van water te verwaarden.’

een scala aan publieke en private par-

peratuurprocessen waar bijvoorbeeld

De industriële grootverbruikers van

tijen, NGO’s en brancheverenigingen

koelwater een andere rol krijgt of waar

water moeten hun eigen rol echter niet

opstelde. ‘De onrust die het akkoord

geen stoom meer nodig is als warmte-

onderschatten, vindt Nijhof. ‘De grote

veroorzaakte overschreeuwde de

bron. Die veranderingen beperken zich

veranderingen die nodig zijn om onze

unieke prestatie die we hadden gele-

niet tot de bedrijfspoort. De onder-

fossiele energieconsumptie terug

verd. Er is nog nooit een klimaatak-

linge verbondenheid tussen bedrijven,

te dringen vragen om leiderschap.

koord voorbereid met een zo’n diverse

maar ook met de samenleving wordt

Bij veel bedrijven is health, safety en

groep vertegenwoordigers. Die diversi-

steeds groter. De klimaatopgave

environment een staffunctie terwijl de

teit maakte ook dat een aantal partijen ontevreden waren. Voor de een gingen de reductieafspraken niet ver genoeg, terwijl de ander zich afvraagt hoe we de huidige afspraken voor elkaar krijgen en bekostigen. Het is een paradox

De klimaatopgave dwingt de industrie veel meer buiten de eigen grenzen te kijken en samen te werken met buurbedrijven of de gebouwde omgeving.

die een goede afspiegeling is van wat in de samenleving speelt.

dwingt de industrie veel meer buiten

uitdagingen die daar uit voortvloeien

Om maar bij mijn eigen klimaattafel,

de eigen grenzen te kijken en samen

boardissues zouden moeten zijn. De

die van mobiliteit, te beginnen: het

te werken met buurbedrijven of de

uitdagingen op HSE vlak beperken

is best lastig om afspraken te maken

gebouwde omgeving. De kunst is

zich niet meer tot procesoptimalisatie,

rondom elektrificatie van het perso-

om met een steeds kleiner tempera-

maar vragen een complete process

nenvervoer. Als ik een ding geleerd

tuurverschil ook de laatste druppel

redesign. Ze zullen nu de evolutie

heb, dan is het dat we moeten accep-

energie uit het water te halen. Er zijn al

moeten inzetten om de productiesites

teren dat er geen ultieme oplossing is.

onderzoeken geweest naar de warm-

mee te krijgen in de nieuwe econo-

En zelfs als we die kunnen bedenken

tepotentie van oppervlaktewater en

mische werkelijkheid waar energie en

voor de korte termijn, dan zal het

daaruit blijkt dat veertig procent van

water niet meer in dezelfde mate voor-

straatbeeld over dertig jaar hoogst-

de gebouwde omgeving kan worden

handen zijn als nu.’

waarschijnlijk totaal anders zijn dan we

verwarmd met dit water. Ook rioolwa-

nu denken. Het succes van de klimaat-

ter is een warmtebron en zo zijn er wel

Voortgangsgeloof Ook van de

tafels is dat we alle beschikbare tech-

meer onverwachte energiebronnen

overheid verwacht Nijhof leiderschap,

nieken, opties en keuzes boven water

die in een nieuw energiesysteem heel

al ziet ze ook nog verdeeldheid in het

hebben weten te krijgen en de kansen

interessant kunnen zijn.’

politieke landschap. ‘Er wordt nu aan

en uitdagingen hebben besproken. Of

het concept Klimaatakkoord gerekend

diezelfde groep ook de daadwerkelijke

Leiderschap De verbondenheid

en wat opvalt is dat de verschillen

beslissingen moet nemen, is maar

van Nijhof met de watersector loopt

tussen micro- en macro-effecten heel

de vraag. We moeten dan ook goed

als een rode draad door haar carrière,

groot zijn. Het is dan ook de vraag of

nadenken over hoe we straks verder

zo werkte ze als hoofd water bij inge-

beprijzing van CO2 op korte termijn

willen gaan.’

nieursbureau Tauw, was ze directeur

de gewenste effecten opleveren. We

generaal water bij het ministerie van

weten niet of we die tijd hebben om

Infrastructuur en Waterstaat en is ze

de negatieve gevolgen van klimaatver-

de industrie zal spelen in die CO2-vrije

nog steeds commissaris bij waterbe-

andering te kunnen afwenden. Ik zeg

toekomst, ligt net zomin vast, maar

drijf Evides. ‘De watersector zal zijn

dit, terwijl ik weet dat de maatschap-

dat is volgens Nijhof geen reden om

eigen rol moeten claimen binnen de

pelijke urgentie niet vastligt. Naast de

dan maar niets te doen. ‘Linksom of

energietransitie’, zegt Nijhof. ‘Bedrijven

klimaatontkenners, zijn er ook genoeg

rechtsom zal de industrie zijn CO2-

als Evides industriewater ondersteu-

partijen die vinden dat Nederland

emissies moeten beperken. De ver-

nen de industrie al met shared servi-

maar een marginaal deel kan bijdragen

bondenheid van industriële warmte

ces zoals de levering van demiwater

aan het wereldwijde klimaatprobleem.

met water is nu nog heel groot, maar

en het verwerken van industrieel

Zolang grote uitstoters zoals China en

het is de vraag of dat in de toekomst

afvalwater. De shared services 2.0 die

de Verenigde Staten niet meegaan in

houdbaar blijft. We zien nu al momen-

de industrie straks nodig heeft, zal

de emissiebeperkende maatregelen,

ten van waterschaarste waarin de

wel eens verder kunnen gaan dan dat.

is het lastiger om de klimaatkaart te

industriële waterinname concurreert

Juist dit soort partijen kan een belang-

spelen.’

met landbouw, natuur en drinkwater.

rijke rol spelen in het verbinden van

Tegelijkertijd merk ik een mate van

Door watersystemen circulair in te

industrietakken die elkaar voorheen

heftigheid in de discussies tussen

Nieuwe processen

De rol die

UTILITIES 9 nr. 2 - april 2019

Partners Utilities platform

Leden Utilities platform

Partners (en Leden)

Nieuwsbrief

Vakblad Utilities

Website

Congres en evenement

Rondetafel-bijeenkomsten

Experts

Ad van Wijk

Teus van Eck

AndrĂŠ Jurjus

Marcel Galjee

Paul van Son

Sophie Dingenen

Professor

Teus van Eck

Directeur

Director Energy

CEO DII

Bird & Bird

Sustainable Energy,

Energie en Milieu

Netbeheer

AkzoNobel

TU Delft

Nederland

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform?

Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670

voor- en tegenstanders die ik nog niet

Nijhof dan ook af van de durf en daad-

hun energieverbruik te temperen en

eerder heb gezien. Ik denk dat het

kracht van het huidige kabinet. ‘Om

hun emissie te beperken. Zorg er in

goed is dat er ophef is, omdat klimaat-

maar weer terug te grijpen op de kli-

ieder geval voor dat je weet hoe je

verandering ons allemaal aangaat. We

maattafel mobiliteit: het is mogelijk om

ervoor staat wat betreft CO2-footprint.

hebben jarenlang een voortgangsge-

de CO2-uitstoot van het personenver-

Daarnaast loont het de moeite om

loof aangehangen waarin de volgende

voer omlaag te krijgen door de maxi-

de energiehuishouding, inclusief

generatie het beter krijgt. Het is de

mumsnelheid te beperken tot 100 en

lekverliezen en waterprocessen te

vraag of dat zo kan blijven doorgaan.

rekeningrijden in te voeren. Bijvangst

inventariseren. En durf ook te ben-

De meeste mensen zijn het er wel

van deze maatregelen is dat de brand-

chmarken met collega-bedrijven om

mee eens dat er wat moet gebeuren,

stofrekening omlaag gaat omdat een

best practices boven water te krijgen.

maar ze willen hun verworvenheden,

auto bij die 100 kilometer per uur rijd

De industrie deelt nog veel te weinig

luxe en comfort niet zomaar opgeven.

in plaats van 130 twintig procent zui-

kennis en ervaringen terwijl hier nog

Minder vliegen, geen vlees eten of

niger is. Rekeningrijden zorgt behalve

veel te winnen is. Maar kijk ook in de

andere beperkingen in onze con-

voor uitstootvermindering voor een

directe omgeving waar samenwerking

sumptie vragen om gedragsverande-

betere doorstroom doordat er minder

mogelijk is met andere bedrijven,

ring. Er is nog veel hoop dat techno-

auto’s tegelijkertijd de weg op gaan. Er

waterschappen of leveranciers. Juist

logie ons zal helpen, maar we moeten

zijn allerlei afgeleide voordelen aan dit

in de crossectorale samenwerking

misschien toegeven dat we ook als

soort maatregelen die in eerste instan-

ontstaan de mooiste circulaire pro-

maatschappij moeten veranderen.

tie de emissie verlagen. Het huidige

jecten. De watersector kan hier een

Er ontstaan nu al intergenerationele

kabinet heeft echter al bij zijn aanstel-

verbindende rol in spelen en zal lef

conflicten tussen de millennials en de

ling geroepen dat beide maatregelen

moeten tonen om zijn positie binnen

oudere generaties over de wereld van

niet zouden worden doorgevoerd.’

het industriële speelveld in te nemen.

morgen.’

Nijhof adviseert de industrie dan ook

Iedere ton CO2-besparing is sowieso

niet zijn ESH-beleid te laten afhan-

een no regret-investering omdat ook

Kennis delen Veel van het succes

gen van de koers van de overheid.

hier de afgeleide voordelen vaak veel

van het Klimaatakoord hangt volgens

‘Bedrijven kunnen heel veel doen om

groter zijn.’

•

UTILITIES 11 nr. 2 - april 2019

ENERGIETRANSITIE

Hogetemperatuuropslag versnelt de energietransitie Het Noorse EnergyNest ontwikkelde een thermische batterij die temperaturen tot 430 graden Celsius zeer efficiĂŤnt kan opslaan. Daarmee kunnen energiecentrales overtollige stoom opslaan om later weer stroom te kunnen produceren.

Maar een goede warmtebuffer zou ook power to heat een stuk aantrekkelijker kunnen maken.

12 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

H

et grootste deel van het industriële

voorbeeld bij concentrated solar power-

Dankzij de materiaalkeuze en het com-

energieverbruik is gerelateerd aan

installaties in woestijnen waar spiegels

pacte ontwerp is het energieverlies van

hogetemperatuurwarmte. En die warmte

het zout smelten, zodat ook ’s avonds

de TES minimaal. EnergyNest spreekt

wordt nog steeds voor bijna hon-

energie kan worden geproduceerd.

over een thermische efficiency van 98

derd procent opgewekt met aardgas.

Deze technologie leent zich echter min-

tot zelfs 99 procent, waarbij opstellingen

Verduurzaming van deze warmtevraag is

der goed voor kleinschaligere opslag.

met hogere opslagvermogens beter presteren dan de kleinere systemen.

momenteel vooral gericht op het volledig uitnutten van de warmte in de keten.

Modulair Profesoor Pål Bergan van

De systemen zijn ingericht voor de

Aan de opwekkingskant wordt wel

de Noorse technische universiteit ont-

middellange termijnopslag en hebben

gesproken over elektrificatie via warm-

wikkelde een systeem dat hitte net zo

drie uur of meer nodig om te ‘laden’. De

tepompen of elektrische boilers, maar

efficiënt opslaat, maar dan goedkoper.

omschakeling naar leveren gaat echter

de businesscases voor dit zogenaamde

Bovendien is de thermische batterij

in enkele seconden, waarbij gebruikers

power to heat-concept zijn tot nog toe

modulair opgebouwd, waardoor het

kunnen kiezen voor hogedrukstoom van

niet gunstig. De grootste uitdaging zit in

opslagsysteem zeer schaalbaar is.

meer dan veertig bar of lagedrukstoom

het feit dat de gasprijzen doorgaans een

Één thermische batterij heeft dezelfde

van twintig tot veertig bar en een tempe-

stuk lager zijn dan de elektriciteitsprijzen.

afmetingen als een zeecontainer en we

ratuurrange van tussen de 215 en 260

Elektriciteit is eigenlijk alleen interessant

kunnen meerdere van dit soort batte-

graden Celsius.

als warmtebron wanneer het aanbod de

rijen naast of bovenop elkaar plaatsen.

vraag overstijgt en de elektriciteitsprijzen

Het thermisch opslagvermogen van

Strategisch EECT vertegenwoordigt

omlaag duiken. Voor bedrijven die op

één module ligt in de range van tussen

EnergyNest in Nederland als interme-

die momenten een surplus aan hoge-

de anderhalf en twee megawattuur.

diair tussen de industriële klanten en

temperatuurwarmte kunnen opwekken

Bedrijven die zo nu en dan teveel stoom

de Noorse energie-experts. Directeur

om deze ook te kunnen inzetten als de

produceren, zouden een dergelijke

business development Xavier van der

elektriciteitsprijzen weer stijgen, zou de

module kunnen inzetten om die stoom

Putten: ‘Hoewel de technologie innova-

businesscase een stuk beter uitpakken.

later alsnog in te kunnen zetten. Maar

tief en redelijk nieuw is, is het de star-

Ook kolen- en gascentrales hebben baat

met name energiebedrijven hebben veel

tupfase allang voorbij. EnergyNest heeft

bij thermische opslag. Doordat elektri-

interesse in de thermische batterij omdat

al meerdere thermische batterijen suc-

citeit uit duurzame bronnen voorrang

ze dankzij de energietransitie steeds

cesvol ingezet bij commerciële bedrijven.

krijgt, worden deze centrales steeds

vaker hun productie moeten aanpassen

Partijen die geinteresseerd zijn, kunnen

vaker ingezet als flexoptie, terwijl ze zijn

aan het fluctuerende aanbod van inter-

al een werkende module bekijken bij

gebouwd voor basisvermogen. Opslag

mitterende bronnen als wind- en zonne-

Mebin, een dochter van Heidelberg

van warmte op momenten dat deze cen-

energie. Als het elektriciteitsaanbod van

Cement. Zeker gezien de ontwikkelingen

trales moeten worden losgekoppeld, kan

deze systemen toeneemt, kunnen ze de

in de Nederlandse industrie rondom

ze veel energie- en geldbesparing ople-

reeds opgewekte stoom voor langere

het Klimaatakkoord zijn investeringen in

veren terwijl de flexibiliteit toeneemt.

tijd opslaan en deze weer inzetten als het

thermische batterijen zeer interessant.

elektriciteitsaanbod daalt.’

Bedrijven investeren niet alleen in directe

EnergyNest Het Noorse techno-

vermijding van CO2-uitstoot, maar ook

logiebedrijf EnergyNest vond juist voor

Efficiency Het is al langer bekend

meer strategisch door meer flexibiliteit

deze partijen een oplossing door een

dat beton warmte kan opslaan. De uit-

in te bouwen in hun interne energiesy-

zeer efficiënte vorm van hogetempera-

daging voor deze vorm van opslag is

steem. Daarmee kunnen ze beter mee-

tuuropslag in beton. Waar de meeste

het feit dat de temperatuurverschillen

veren met het aanbod uit de markt. We

thermische opslagen zich beperken

het beton op den duur degraderen door

hebben dan ook interesse vanuit zowel

tot lage temperatuurranges, met name

hittestress. EnergyNest ontwikkelde

de industrie als energiebedrijven.’

interessant voor stadsverwarming, leent

in samenwerking met betonspecialis-

de thermische batterij, ze noemen het

ten het zogenaamde HeatCrete, dat

Investering Misschien het meest

zelf Thermal Heat Storage (TES), van

probleemloos honderdenduizenden

interessant is de relatief lage investe-

EnergyNest zich voor de hogere tempe-

thermische cycli kan doorstaan zonder

ring die EnergyNest voorrekent. Al bij

ratuurranges van rond de 430 graden.

aan prestatie in te boeten. In het beton

vermogens van onder de tweehonderd

Thomas Palkovich, vicedirecteur project-

zit een netwerk van warmtewisselaars

megawatt thermisch rekent men met

ontwikkeling bij EnergyNest: ‘Bedrijven

waar thermische olie, stoom of gas door

bedragen van veertig tot zestig euro

die hogere temperaturen willen opslaan,

wordt geleid. Daardoor kan de warmte-

per kilowatt. Alternatieven als stoomac-

moesten tot nog toe gebruik maken van

wisselaar eenvoudig worden gekoppeld

cumulatie en het eerder genoemde

gesmolten zout. De investering voor

aan bestaande warmtesystemen. De

gesmolten zout zijn significant duurder.

een gesmolten zout-installatie is echter

innovatie heeft ook een Nederlands

Alleen opslag in warmwatertanks is

zo hoog dat dit alleen interessant is bij

tintje: de batterijen worden namelijk

goedkoper, maar dat is alleen maar

vermogens van meer dan vijfhonderd

geproduceerd bij betonproducent

mogelijk voor temperaturen tot 120 gra-

megawatt. Je ziet dit soort systemen bij-

Mebin in Rotterdam.

den Celsius.

•

UTILITIES 13 nr. 2 - april 2019

ASSET MANAGEMENT

Datagedreven conditiebepaling laagspanning In het verleden besteedden netbeheerders relatief weinig aandacht aan professioneel Asset Management van laagspanningsnetten. Om diverse redenen is dit snel aan het veranderen. De Technische Universiteit Eindhoven onderzocht de conditie van deze netten door analyse van data uit meerdere bronnen van alle regionale netbeheerders. Uit de analyses blijkt dat de belangrijkste risicofactor voor het falen van een laagspanningscomponent het aantal eerdere storingen in dezelfde laagspanningshoofdkabel is.

14 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

Maikel Klerx en Armand van Deursen (TU/e), Johan Morren en Han Slootweg (Enexis en TU/e)

E

lektrische energie speelt een

Jaarlijkse uitvalduur bij een klant per netvlak (min/jaar)

essentiële rol in onze moderne

maatschappij. Een betrouwbare elektriciteitsvoorziening is daarom van cruciaal belang. In Nederland hebben wij wat dat betreft de zaken goed voor elkaar. De Nederlandse Regionale Netbeheerders (RNB’s) presteren namelijk uitstekend qua uitvalduur

40 30 20 10 0

en –frequentie. De gemiddelde klant

1

heeft op jaarbasis ongeveer een

2

3

4

EHS net

half uur geen stroom. Uitgedrukt in

5 HS net

6

7

MS net

8

9

10

LS net

een percentage komt dat overeen

Figuur 1: Jaarlijkse uitvalduur bij een klant per netvlak in minuten per jaar, 2008-2017. LS:

met een betrouwbaarheid van zo’n

Laagspanning, MS: Middenspanning, HS: Hoogspanning, EHS:Extra hoogspanning

99,995 procent. De bijdrage van laagspannings(LS)-netten aan de niet-

volledig ondergronds. In veel andere

overlast als gevolg van storingen (ver-

beschikbaarheid is stabiel en relatief

landen komt ook bovengrondse laag-

der) te beperken.

laag. Omdat als gevolg van maatre-

spanningsaanleg voor. In het verleden

Een andere zwaarwegende factor zijn

gelen van de RNB’s de bijdrage van

besteedden netbeheerders relatief

de kosten die LS-storingen jaarlijks

de hoog- en middenspanningsnetten

weinig aandacht aan professioneel

veroorzaken. Voor de gezamenlijke

aan de jaarlijkse uitvalduur de afgelo-

Asset Management van LS-netten.

Nederlandse RNB’s loopt dit op tot

pen jaren is gedaald, is het relatieve

Om diverse redenen is dit snel aan het

vele tientallen miljoenen euro’s op

aandeel van LS-netten in de gemid-

veranderen. Een aanzienlijk deel van

jaarbasis. En wanneer de storingen in

delde uitvalduur de afgelopen jaren in

de componenten waaruit LS-netten

de laagspanningsaanleg voor open-

verhouding echter wel groter gewor-

zijn opgebouwd is ouder dan veertig

bare verlichting worden meegerekend,

den en gegroeid tot ongeveer twintig

jaar. Daarmee wordt de vraag of deze

loopt dit bedrag nog verder op. De

procent.

componenten onderhevig zijn aan faal-

hoogte van deze bedragen maakt het

mechanismen als gevolg van veroude-

uiteraard interessant te onderzoeken

Laagspanningsnetten De

ring steeds belangrijker. Mocht dit het

of deze kosten kunnen worden ver-

belangrijkste componenten van

geval zijn dan moeten de RNB’s zich

laagd – bijvoorbeeld door gerichte

LS-netten zijn laagspanningskabels

immers gaan voorbereiden op het op

vervangingsprogramma’s toegespitst

en zogenaamde moffen. Moffen zijn

grote schaal vervangen van LS-netten.

op bovengemiddeld storingsgevoelige

verbindingsstukken, waarmee verschil-

Verder geldt, zoals reeds opgemerkt,

LS-netten en componenten, waardoor

lende kabelsecties aan elkaar worden

dat de betrouwbaarheid van de mid-

storingen kunnen worden voorkomen.

vastgemaakt of waarmee een aan-

denspanningsnetten als gevolg van

Tot slot vormen betrouwbare LS-netten

sluitkabel die een pand met het LS-net

gerichte maatregelen een stijgende

met voldoende capaciteit een essen-

verbindt, van een hoofdkabel wordt

trend laat zien. Daarmee werpt de

tiële randvoorwaarde voor het slagen

afgetakt. Deze componenten zijn sche-

vraag zich op of door het professiona-

van de transitie naar een duurzame

matisch weergegeven in figuur 2.

liseren van het asset management van

energievoorziening. Nieuwe technolo-

Via een transformator is het LS-net

de LS-netten nieuwe mogelijkheden

gieën zoals warmtepompen, zonnepa-

verbonden met het bovenliggende

in beeld komen om de betrouwbaar-

nelen en elektrische voertuigen zullen

middenspannings(MS)-net. Het laag-

heid van de elektriciteitsvoorziening

veelal worden aangesloten op een

spanningsnet in Nederland is vrijwel

(verder) te verbeteren en zo schade en

LS-net. Met al deze nieuwe toepassingen neemt het belang van een goede betrouwbaarheid van de LS-netten nog

Figuur 2: De verschillende componenten binnen een LS-net

verder toe. Ook zullen deze technolo-

Transformatorstation

1. Verbindingsmof

gieën zorgen voor meer fluctuaties in

2. Aansluitmof

de stromen in de LS-netten. Het effect

3. Aansluitkabel

hiervan op de betrouwbaarheid van

4. Hoofdkabel

de laagspanningsnetten op de langere termijn is eveneens een punt van aandacht.

Datagedreven De Stichting Ksandr (www.ksandr.org) waarin de Nederlandse RNB’s samenwerken met als doel hun Asset Management verder

UTILITIES 15 nr. 2 - april 2019

te professionaliseren en daartoe best

niet mogelijk is om de restlevensduur

ponenten waardoor het risico op een

practices en faalstatistieken uit te wis-

van LS-componenten te bepalen.

volgende storing toeneemt.

selen, heeft samen met de Technische

De beschikbare gegevens maken het

Verder hebben LS-hoofdkabels met

Universiteit Eindhoven recent een

tevens mogelijk om te onderzoeken

kunststof isolatie en aluminium geleiders

onderzoek geïnitieerd naar de conditie

welke variabelen invloed hebben

een hogere faalkans dan LS-hoofdkabels

van LS-netten. Hierbij wordt gebruik

op het falen van componenten van

met papieren isolatie en koperen gelei-

gemaakt van data uit verschillende

LS-netten. Hiertoe worden gefaalde en

ders. De oorzaak hiervan is waarschijn-

databronnen. In de eerste plaats van

niet-gefaalde netcomponenten verge-

lijk, dat de mechanische sterkte van

de NESTOR database waarin alle sto-

leken. De vergelijking geeft inzicht in

Gepantserde Papier Lood (GPLK)-kabels

ringen die zich in de elektriciteitsnetten

de factoren die invloed hebben op het

groter is dan van kabels die met kunst-

in Nederland voordoen, worden gere-

falen van LS-componenten. Zo kun-

stof geïsoleerd zijn en dat aluminium

gistreerd. Verder worden bedrijfsmid-

nen risicofactoren worden bepaald,

wanneer het wordt blootgesteld aan

delenregistraties van de RNB’s benut,

die leiden tot een hogere faalkans dan

een combinatie van een elektrische

waar in de gegevens van netcomponen-

gemiddeld. Bij deze analyse worden

spanning en vocht, snel corrodeert. Als

ten zijn vastgelegd. Ook wordt data uit

graafschades buiten beschouwing

gevolg hiervan zijn GPLK-kabels met

externe bronnen toegevoegd, met als

gelaten, aangezien deze niet afhanke-

koperen geleiders minder gevoelig voor

doel de invloed van externe factoren te

lijk zijn van de karakteristieken van de

kleine beschadigingen zoals die kun-

onderzoeken. Op deze manier kan een

LS-componenten zelf, noch van die van

nen ontstaan wanneer kabels worden

dataset worden gecreëerd met daarin

de omgeving waarin zij zich bevinden,

geschampt bij graafwerkzaamheden of

voor elke component van de LS-netten

maar een externe oorzaak hebben.

ten gevolge van puntbelastingen door stenen in de grond.

de volgende informatie: de karakteristieken van de component, de karakteris-

Resultaten

tieken van de omgeving waarin de com-

dat de belangrijkste risicofactor voor

bebouwde omgeving en meer rurale

ponent zich bevindt en het historische

het falen van een LS-component het

gebieden. In de bebouwde omgeving

faalgedrag van de component.

aantal eerdere storingen in dezelfde

falen de meeste componenten sneller.

Op basis van de genoemde informa-

LS-hoofdkabel is. Als er een storing

De oorzaak hiervan zou kunnen zijn

tiebronnen is vervolgens onderzoek

is geweest in een met een bepaalde

dat er in de gebouwde omgeving meer

gedaan naar relaties en afhan-

LS-hoofdkabel verbonden compo-

graafactiviteiten plaatsvinden. Kabels

kelijkheden tussen verschillende

nent, dan neemt de kans op een

kunnen daarbij worden geschampt en

variabelen en het faalgedrag van

storing in een andere met deze zelfde

enige tijd later alsnog falen, waarbij

LS-netcomponenten. Uit onderzoek

LS-hoofdkabel verbonden component

er geen directe relatie met graafwerk

van de storingsgegevens is gebleken

sterk toe. Dit laat zien dat een storing

is. Of ze worden mechanisch belast

dat oudere componenten niet vaker

vaak leidt tot vervolgstoringen in

doordat ze opzij worden getrokken of

falen dan nieuwere componenten. De

dezelfde hoofdkabel. Oorzaak hiervan

in de sleuf aan dwarsbalken worden

conclusie is dat de kans op het falen

is hoogstwaarschijnlijk de grote kort-

opgehangen tijdens de uitvoering van

van LS-kabels en moffen niet of nau-

sluitstroom die ontstaat bij een storing;

de werkzaamheden.

welijks toeneemt als deze verouderen.

deze leidt tot mechanische krachten

Wat betreft moffen geldt dat aansluit-

Dit betekent logischerwijs dat het ook

in en sterkte opwarming van netcom-

moffen, die een aansluitkabel met de

16 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

Uit de resultaten blijkt

Ook is er een verschil te zien tussen de

LS-hoofdkabel verbinden, de laagste

bepaalde gebied de LS-hoofdkabels

spanningsnet. Verder wordt verkend of

faalkans hebben. In een aansluitmof

met de hoogste relatieve faalkans

het mogelijk is om degraderende com-

worden de geleiders van de hoofd-

afgebeeld op een geografische onder-

ponenten te identificeren en te moni-

kabel niet onderbroken. Verder is de

grond. Deze representatie maakt het

toren met behulp van meetapparatuur.

stroom beperkt, omdat een aansluit-

mogelijk om LS-netten te identificeren

Eerder onderzoek heeft laten zien dat

kabel slechts één pand met de hoofd-

waarop een actiever (vervangings)

wanneer een component beschadigd

kabel verbindt. De lage belasting van

beleid kan worden gevoerd.

is, kortstondige piekstromen kunnen

aansluitmoffen verklaart waarschijnlijk

voorkomen. Vanwege de korte duur

hun lage faalkans. Bij verbindingsmof-

van deze piekstromen, brandt de zeke-

fen wordt de geleider namelijk wel

ring niet door en ontstaat er dus geen

onderbroken en verbindingsmoffen

onderbreking van de elektriciteitsvoor-

voeren de volledige stroom die door

ziening. De verwachting is dat deze

de verbinding loopt, zowel in normaal

terugkerende stoompieken echter uit-

bedrijf als wanneer zich een kortslui-

eindelijk tot een storing zullen leiden.

ting voordoet.

Inzet is om op basis van de monitoring

De hiervoor vermelde resultaten

van dergelijke stroompieken preven-

geven veel inzicht in het faalgedrag

tieve maatregelen te kunnen nemen, in

van LS-componenten. Op basis van

plaats van correctieve maatregelen, en

de resultaten kan het onderhouds- en

zo storingen ten gevolge van het falen

vervangingsbeleid van RNB’s voor de

van LS-netcomponenten te voorko-

LS-netten worden geoptimaliseerd.

men. De eerste resultaten zijn veelbelo-

Op dit moment ligt de nadruk voor

Figuur 3: Geografische weergave van een

vend. Eventueel kan de datagedreven

LS-netten op correctief onderhoud:

deel van de 5000 LS-hoofdkabels met de

benadering worden ingezet om te

pas wanneer een component faalt,

hoogste relatieve faalkans in het verzor-

bepalen in welke LS-netten meetap-

wordt deze gerepareerd of vervangen.

gingsgebied van één RNB

paratuur wordt ingezet. Zo kunnen een datagedreven insteek en een monito-

Sporadisch wordt er preventief vervangen: wanneer de grond opengaat voor

Vervolgonderzoek

ander werkzaamheden – bijvoorbeeld

van vervolgonderzoek is of het

aan het gasnet, de waterleiding of de

mogelijk is om de faalkansen van

Perspectieven Om maatschap-

riolering – blijkt dat de LS-aanleg er niet

LS-netwerken te combineren met

pelijke kosten te beperken, overlast

al te best aan toe is.

netplanning. Met andere woorden: of

te verminderen en voorbereid te zijn

Preventief vervangen is over het

het mogelijk is om de netplanning nog

op de energietransitie is het van groot

algemeen significant goedkoper dan

meer te baseren op een combinatie

belang om het hoge betrouwbaar-

correctief vervangen, omdat de werk-

van de capaciteit en de conditie van

heidsniveau van elektriciteitsnetten

zaamheden dan kunnen worden inge-

de LS-netten. Als gevolg van de ener-

te handhaven. Gezien de omvang

pland en overdag kunnen plaatsvin-

gietransitie zullen veel LS-netwerken

van de LS-netten, hun toenemende

den. Om die reden stellen RNB’s zich

moeten worden verzwaard om elek-

belang voor het elektriciteitssysteem

de vraag waar en wanneer preventief

trisch vervoer en elektrische of hybride

als geheel en het beperkte inzicht in

vervangen van LS-netten kosteneffec-

warmtepompen van elektriciteit te kun-

verouderingsprocessen en faalgedrag

tiever zou kunnen zijn dan correctieve

nen voorzien.

van de componenten waaruit deze

maatregelen wanneer een component

Door de faalkansen daarbij in beschou-

zijn opgebouwd, is het zaak naar deze

faalt.

wing te nemen, kan worden bezien of

thematiek gedegen onderzoek te doen

Hoewel is gebleken dat het niet goed

het de meest verstandige insteek is

en daar passende vervolgstappen

mogelijk is om voor de componenten

om uitsluitend de netcapaciteit uit te

aan te verbinden. De gepresenteerde

van LS-netten een restlevensduur te

breiden, of dat het gunstiger is om dat

methode voor datagedreven conditie-

bepalen, kunnen de resultaten van het

te combineren met een meer groot-

bepaling geeft inzicht in de faalkans

onderzoek wel worden gebruikt om

schalige preventieve vervanging van

van specifieke LS-netten en de compo-

componenten en netten te identifice-

het LS-net.

nenten waaruit zij opgebouwd zijn. Dit

ren waar het risico op storingen boven-

Verder wordt er naast datagedreven

vormt een belangrijke input voor het

gemiddeld hoog is. Op deze manier

conditiebepaling ook onderzoek

vervangingsbeleid van de RNB’s. Dat

kan een ranking van LS-netten worden

gedaan om meer grip te krijgen op de

geldt zeker wanneer deze informatie

gemaakt op basis van hun relatieve

fysische degradatiemechanismen in

wordt betrokken bij de netplanning

faalkans ten opzichte van het gemid-

LS-componenten. Zo wordt de corro-

en wanneer naast datagedreven con-

delde. Deze resultaten kunnen vervol-

sie van geleiders na een beschadiging

ditiebepaling ook meetinstrumenten

gens geografisch worden weergege-

van de distributiekabel onderzocht,

beschikbaar komen die inzicht bieden

ven. Een voorbeeld hiervan is te zien

alsook het effect van sterk wisselende

in de conditie en de faalkans van

in figuur 3. In deze figuur zijn voor een

belasting op componenten in het laag-

LS-netcomponenten.

Onderwerp

ring campagne elkaar versterken.

•

UTILITIES 17 nr. 2 - april 2019

PROJECT

Waterballet maakt proceswater van condensaat De vestiging van FrieslandCampina in Borculo is de afgelopen jaren flink gegroeid. Het bedrijf wil de omgeving echter ontzien en zijn watervoetafdruk beperken. De experts van het bedrijf bedachten dat ze redelijk eenvoudig het condensaat uit de stoominstallaties dat nu nog werd geloosd konden opwerken tot proceswater. IV-water werd aangewezen als choreograaf van het waterballet, zoals het project werd genoemd, en begeleidde het proces vanaf aanbesteding tot oplevering.

18 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

D

e groei van FrieslandCampina lijkt niet te stuiten. Het bedrijf was al

een van de grootste zuivelcoöperaties ter wereld, maar nadat het melkquotum in 2015 werd afgeschaft, gingen sommige leden-melkveehouders, via de gelijknamige coöperatie de eigenaren van FrieslandCampina, veel meer melk produceren. Tegelijkertijd nam de vraag naar Nederlandse kindervoeding toe. De productielocatie van de coöperatie in Borculo breidde de afgelopen jaren dan ook behoorlijk uit. Zo is de nieuwe babypoederproductielocatie in 2015 in gebruik genomen en heeft het bedrijf nog eens plannen voor een nieuwe productielocatie voor het mengen en verpakken van melkpoeder.

Een keerzijde van het succes van het bedrijf is dat de lokale waterfootprint behoorlijk is toegenomen. De vestiging in Borculo gebruikt onder andere water

gebruiken we hier redelijk veel water

het retourwater. We wisten dus welke

voor het drogen van de grondstof

voor de productie van stoom, dat na

kwaliteit water we hadden en welke

wei tot melkpoeder en ook veel water

zijn warmte te hebben afgestaan con-

kwaliteit we nodig hadden in onze pro-

voor het reinigen van de apparatuur.

denseert en terugkomt. Het grootste

cessen. Wat er voor nodig was om van

Inmiddels is de waterinname zo groot

deel van het condensaat kunnen we

kwaliteit A naar B te komen, was wat

geworden, dat het strategisch en

na enige bewerking opnieuw in het

ons betreft een black box. De meeste

maatschappelijk gewenst is om de

proces gebruiken. Ondanks de biolo-

complexiteit zat in het inpassen van

waterinname te beperken. Nu loost

gische vervuiling is de kwaliteit van dit

een nieuwe installatie in een site die in

het bedrijf tot nog toe een deel van zijn

water zodanig goed dat we met een

ontwikkeling is. We zochten dan ook

retourcondensaatwater op het opper-

beperkt aantal zuiveringsstappen weer

vooral een ingenieursbureau die het

vlaktewater. Gaandeweg ontstond het idee om dit water weer op te werken tot proceswater.

Senior Projectmanager Sjoerd Hofstee: ‘FrieslandCampina investeert veel in het verduurzamen van zijn processen.

We wisten welke kwaliteit water we hadden en welke kwaliteit we nodig hadden. Wat er voor nodig was om van A naar B te komen, was wat ons betreft een black box.

Op energiegebied maken we hier in Borculo onder andere gebruik van

water van drinkwaterkwaliteit kunnen

proces van begin tot eind kon leiden.

pyrolyseolie en biogas voor stoom-

krijgen. We besloten dan ook te onder-

Veel van de bekende ingenieursbu-

opwekking. Voor het watergebruik

zoeken of we hier een businesscase

reaus in de waterwereld ontwikkelen

hebben we bedrijfsbreed de ambitie

van konden maken. Uiteraard kijken

hun eigen waterzuiveringstechnolo-

uitgesproken per ton product dezelfde

we altijd waar economie en ecologie

gieën en -concepten. Daarmee loop

hoeveelheid of minder water te gebrui-

samengaan, maar uit strategisch

je het risico dat men ongefundeerd

ken ten opzichte van 2010. Meer con-

oogpunt rekenen we bij duurzaam-

voor de eigen technologie kiest. We

creet willen we bij de productielocatie

heidsprojecten met lagere marges en

wilden juist met een partij in zee gaan

in Borculo jaarlijks zo’n driehonderd

langere terugverdientijden.’

die technologie-onafhankelijk de beste

duizend kuub water besparen.

Voor de engineering stapte Hofstee

oplossing voor onze specifieke vraag

naar Iv-Groep. Het ingenieursbureau

kon vinden, dit technisch inpassen

Black box

Hofstee: ‘We onttrekken

heeft een in water gespecialiseerde

in het bestaande proces en die het

hier in Borculo zoetwater uit de onder-

divisie, Iv- Water, dat projecten voor

aanbestedings- en bouwproces kon

grond en krijgen ook drinkwater van

onder meer waterschappen, drink-

begeleiden. Iv-Water voldeed aan deze

Vitens. Daar zitten echter grenzen aan.

waterbedrijven en industriële partijen

eisen.’

Als we in Borculo verder doorgroeien,

uitvoert. Hofstee: ‘Uitgangspunt voor

wordt de maximaal vergunde jaarhoe-

onze speurtocht naar de beste techno-

Waterballet Ronny Faasen is pro-

veelheid bereikt en dus zochten we

logie voor het opwerken van ons pro-

jectleider bij Iv-Water en verantwoorde-

naar een alternatieve waterstroom. Nu

ceswater was de geleidbaarheid van

lijk voor het project dat gaandeweg de

UTILITIES 19 nr. 2 - april 2019

“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OOK OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERKOMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent.

Kijk voor meer informatie op één van onze websites.

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com

UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld

Advertentie-index Rotterdam Ahoy..................................................................................... 24 Applus RTD b.v....................................................................................... 24 Hanse Development...................................................................Bijsluiter Joulz............................................................................................................ 4 Mainnovation b.v....................................................................................... 2 MODELEC Data-Industrie b.v.............................................................. 35 PeachGroup b.v...................................................................................... 35

cts

manufa

Santon Circuit Breaker Services b.v................................................... 24

Ook adverteren in Utilities Magazine?

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

TIES TIES TIES UTILI UTILI UTILI

NUM MER

t 02 - maar

2018

NDE JAAR

TTIE • ACH

GAN G

ts

MER NUMman ufac

en er- en water-,-,wat

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor

nomie en eco

rgie energie de ene in de

logie en Techno

TTIE • ACH

NDE JAAR

GAN G

ts

MER man NUM ufac

de in de nomie en eco

logie en Techno

alition ebat ergy Co New En uwt energied onderbo rd is ieakkoo ng Energ voeri uit in werk or isen vo ies NOx-e lat Nieuwe stookinstal cte indire nl

tilities.

www.u

2018 03 - mei

rkt markt senma gassen gas

erwaterrgie-,-,wat energie ene

emb 05 - sept

er 2018

TTIE • ACH

NDE JAAR

GAN G

ts

ufac

man

rkt markt senma gassen en gas en

de in de nomie en eco

en er- en waterrgie-,-,wat energie ene

rkt markt senma gassen gas

logie en Techno

ggen el te ze kkoord vaarw maata engas s in kli a oning ampin t stapje landC r om Gr trie ze ulen or Fries Vier jaa Indus molec om vo biosto tmoeten en on gawatt m op on me lee n ktr ie Tie Ele stprob n energ lost me rder da uc tie sprod gaat ve Bioga Esco nl

tilities.

www.u

nl

tilities.

www.u

naam Waterballet meekreeg. ‘We zetten de vraag van FrieslandCampina uit in de markt en beoordeelden de inzendingen uiteraard op een aantal kwaliteitscriteria, maar prijs was minstens zo belangrijk’, aldus Faasen. ‘Zoals gezegd hanteert FrieslandCampina bij duurzaamheidsinitiatieven soepele financiële kengetallen, maar moesten we goed balanceren tussen prijs en kwaliteit. Dat betekende niet zozeer dat we bespaarden op de technologie, maar we konden wel geld besparen door mee te liften op een aantal andere projecten die tegelijkertijd werden uitgevoerd.’

Uiteindelijk koos Iv-Water in samenspraak met FrieslandCampina voor de inschrijving van RWB Water. Die stelde

het civiele werk voor de installatie zoals

Succes

voor het water eerst door een biolo-

funderingen en bouwwerken. Ook een

ring. Faasen: ‘In maart konden we de

gisch slib op drager-systeem te leiden,

mooi voorbeeld van waar duurzaam-

installatie overdragen aan de operators

dat de eerste organische vervuiling

heid en kostenbesparing hand in had

van FrieslandCampina, waarmee we

verwijdert. De organische vervuiling

gaan is het feit dat we een uit een

een project van op de kop af twee jaar

die dan nog overblijft, wordt afgevan-

ander project vrijgekomen gebouw

succesvol afsloten. Die twee jaar was

gen door een microfiltratiesysteem

konden hergebruiken als nieuw onder-

vanaf idee tot handover, de daadwer-

met keramische membranen. Deze zijn

komen voor het microfilstratiesysteem.’

kelijke bouwtijd was veel korter. Het

eenvoudiger chemisch te reinigen dan

De reverse osmosis-installatie

grootste deel van de installaties werd

de polymere varianten zonder dat de

staat in een ander gebouw, dat

als complete modules geleverd, zodat

werking ervan achteruit gaan en heb-

FrieslandCampina eerder bouwde voor

onsite alleen de aansluitingen moesten

ben een langere levensduur dan poly-

vergelijkbare installaties. ‘Dit multifunc-

worden gemaakt. En uiteraard vergde

mere membranen. Als laatste volgt een

tioneel ruimtegebruik drukt opnieuw

aanpassing van het leidingwerk wat tijd

reverse osmosis-stap die met name

de projectkosten’, zegt Faasen.

en engineeringskennis.’

de zouten verwijdert en dus de geleid-

Ook de projectplanning paste Iv-Water

Het water wordt nu nog ingezet bij

baarheid verlaagt. Daarna is het water

creatief in. Faasen: ‘We konden meelif-

toepassingen waar het water niet direct

op de gewenste kwaliteit en wordt het

ten met een ander, groter project dat

in contact komt met het product, zoals

aangeboden aan het leidingsysteem

ongeveer tegelijkertijd liep. Daardoor

de productie van stoom, als koelwater

van FrieslandCampina.

konden we onze werkzaamheden zo

bij koeltorens en de ijswaterinstallatie.

inpassen dat ze de minste overlast

Maar Hofstee sluit niet uit dat op den

bezorgden voor de dagelijkse werk-

duur ook andere processen van het

‘Iv-Water is al direct begonnen met de

zaamheden van FrieslandCampina.

water gebruik kunnen maken. ‘De

inpassing van een zuiveringsinstallatie

De planning van het andere project

kwaliteit van het water is dezelfde als

op de FrieslandCampina-site. Zo moest

was leidend voor onze planning, zodat

dat van drinkwater’, zegt Hofstee. ‘Dus

de retourwaterleiding worden afgetakt

we gezamenlijk tijdsloten hadden om

ik kan me voorstellen dat we dit water

en ook andere leidingen aangelegd,

installaties te plaatsen, aan te sluiten of

op den duur breder kunnen inzetten.

dan wel omgelegd. Vanuit onze EPC-

te integreren in de bestaande produc-

De zuiveringsinstallatie is nu gebouwd

rol begeleiden we bovendien ook al

tieomgeving.’

op een capaciteit van vijftig kubieke

Slim combineren

Faasen:

Inmiddels draait de zuive-

meter water per uur, maar we lozen nog steeds een deel van het retourwater.

PROJECTFEITEN EN CIJFERS

We zouden op den duur dan ook verder

Wie:

kunnen uitbreiden met een tweede

FrieslandCampina Borculo

Wat: Bioslib op drager, gevolgd door microfiltratie en Start:

installatie. De ruimte is er en omdat een

reverse osmosis

deel van de nieuwe leidingen al overge-

november 2017

dimensioneerd is, is een tweede instal-

Oplevering: februari 2019

latie eenvoudig in te passen. We heb-

Capaciteit: 50 kubieke meter per uur

ben nu al een behoorlijke stap gezet in

EPC-rol:

het terugdringen van de waterfootprint,

Iv-Water

maar er zit nog meer in het vat.’

•

UTILITIES 21 nr. 2 - april 2019

ASSET MANAGEMENT

Digitale automatisering ondersteunt energietransitie De transitie van een op fossiele energie gebaseerd centraal energiesysteem naar een duurzaam decentraal systeem vergt veel van het elektriciteitsnet. Netbeheerder Enexis zet de volgende stap naar digitalisering en data-gedreven asset management door sensoren te plaatsen in zijn middenspanningsstations. De data die hier worden verzameld ondersteunt de netbeheerder in het monitoren van zijn net, bij het maken van slimme investeringsbeslissingen en het uitvoeren van slim onderhoud. Deze digitaliseringsslag maakt het voor gemeentes en particulieren eenvoudiger hun energieverbruik te verduurzamen.

22 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

D

e energietransitie stelt de Nederlandse netbeheerders voor

een behoorlijke uitdaging. De belasting van de elektrische infrastructuur neemt, door elektrische systemen als warmtepompen en elektrische auto’s, de belasting de komende jaren hoogstwaarschijnlijk behoorlijk toe.

Dankzij decentrale opwekking via zon-pv, windturbines enzovoorts komt de stroom bovendien van meerdere richtingen wat ook weer zijn weerslag heeft op de assets. Enexis sorteerde al voor op deze uitdagingen door zijn meest kritische hoogspanning/ laagspanning-, middenspanning/ laagspanning-stations en middenspanningverdeelstations uit te rusten met sensoren, actuatoren en communicatieapparatuur, zodat deze op afstand te meten en controleren zijn. Door de stroomkwaliteit en kwantiteit te monitoren, kan men voorsorteren op eventuele storingen of overbelasting van het net voorkomen. Bovendien maakt de automatisering het mogelijk om spanningsstations op afstand om te schakelen, mocht er zich een storing voordoen.

Het project dat onder de naam Distributie Automatisering (DA) inmid-

ingebouwd in de middenspanningsta-

of, bijvoorbeeld met feestdagen, juist

dels al ver is ingevoerd, blijkt in de

tions in ons verzorgingsgebied. Met

extra verlichten als dat gewenst is.’

praktijk zo succesvol dat Enexis ook

deze kastjes kunnen we op trafoniveau

Volgens Kohlmann zijn DA en Dali de

de minder kritische stations wil auto-

meten en krijgen we informatie over

volgende stap naar digitalisering en

matiseren. ‘Als we echter dezelfde

afgaande velden, de stroomcapaciteit,

data-gedreven asset management.

configuratie aanhouden, zou dat een

kwantiteit en ook een aantal kwaliteits-

‘We krijgen nu al heel veel waardevolle

erg kostbare en ingewikkelde exercitie

gegevens. Bovendien zit er een kort-

data binnen, kunnen trends analyseren

worden’, zegt Jaap Kohlmann, Senior

sluitverklikker in die een verstoring in

en datagestuurde beslissingen nemen.

DSO Architect bij Enexis. ‘Het aantal

het net kan registreren zodat we onze

Uiteindelijk neemt het ons als netbe-

stations waar we DA implementeerden

monteurs gerichter naar de juiste plek

heerder heel wat werk uit handen als

beperkt zich tot zo’n drieduizend stuks.

kunnen sturen.

we kunnen voorspellen waar een sto-

De tweede ronde zou het om meer dan

Anders dan de DA-versie kunnen we

ring zou kunnen optreden. Maar zelfs

35 duizend stations gaan. We introdu-

de middenspanningstations met een

weten waar een storing zich precies

ceerden dan ook een uitgeklede versie

Dali-unit niet op afstand schakelen. Wel

bevindt is al winst. Monteurs moeten nu vaak in het donker op zoek gaan

Met de Dali-box kunnen we op trafoniveau meten en krijgen we informatie over afgaande velden, de stroomcapaciteit, kwantiteit en een aantal kwaliteitsgegevens.

naar de juiste wijkcentrale en vervolgens ter plekke het probleem oplossen. Hoe meer informatie een monteur van tevoren heeft, hoe eenvoudiger zijn werk wordt.

Voorlopig hebben we nog een behoor-

van DA en noemde deze Distributie

is het mogelijk om de openbare ver-

lijke uitdaging voor de boeg om alle

Automatisering Light (Dali). De sen-

lichting dynamisch te schakelen, iets

Dali-boxen aan te sluiten. We instal-

soren en communicatieapparatuur

wat gemeentes graag willen. Wij kun-

leren zo’n driehonderd tot zeshonderd

stopten we in een handzame Dali-box,

nen nu beter aan de wensen van de

van de DA-boxes per jaar en denken

ter grootte van een schoenendoos,

gemeentes voldoen door bijvoorbeeld

in 2020 klaar te zijn. Wat betreft Dali

die redelijk eenvoudig kan worden

afwijkende schakeltijden te gebruiken

moeten we zo’n 35.000 Dali kastjes in

UTILITIES 23 nr. 2 - april 2019

MN2019-advertentie-185x132.indd 1

30-1-2019 09:25:33

RTD IWEX

APPLUS+ RTD PRESENTS:

A PROVEN AND QUALIFIED 3D DEFECT IMAGING TECHNOLOGY THE LATEST INNOVATION IN ‘FULL MATRIX CAPTURE’ AUT: RTD IWEX

We deliver reliable solutions for non-destructive testing (NDT), inspection and certification to capital-intensive, high risk oil & gas, energy, chemical and power industries and provide a one-stop solution, covering NDT, Inspection and certification from initial design, manufacturing, construction, commissioning, during operations and after repair.

applus.com

> RTD Rayscan (RTR) Our capabilities:

> RTD Trekscan (DTI)

New weld inspection (NC) • Inline in-service inspection (ILI)Maintenance and Repair (MRO) • Engineering (ECA) services and consultancy • Third party services • Review NDT reports and QAQC audits • Training services

de middenspanningsstations instal-

onze beschikking hebben, kunnen we

de grenzen worden bereikt. We zou-

leren. In een tijd waar technisch per-

echter ook gebruiken voor de lange

den die grenzen zelfs kunnen oprek-

soneel schaarser wordt, is dit sowieso

termijn netplanning. Voorheen was

ken om onszelf meer tijd te geven voor

lastig. We verwachten dan ook jaarlijks

het inrichten van een netwerk redelijk

eventuele netuitbreiding. Die tijd heb-

rond de tweeduizend tot vierduizend

eenvoudig: als er een nieuwe wijk

ben we soms noodgedwongen nodig

kastjes te kunnen aansluiten, waarbij

werd gebruikt kon je rekening houden

omdat de technische arbeidsmarkt

de meest kritische locaties voorrang

met standaard aansluitingen. Nu par-

steeds krapper wordt.

krijgen.

ticulieren ook stroom opwekken met

Doordat we de risico’s beter kunnen

Als dan alle middenspanningsstations

zonnepanelen en het stroomverbruik

inschatten, gebaseerd op actuele

zijn aangesloten op de centrale data-

toeneemt dankzij elektrische auto’s en

data, kunnen we ook onderbouwen

hub van Enexis, heeft de netbeheerder

warmtepompen is het veel lastiger hier

waarom we een bepaalde investering

wel de beschikking over zeer waarde-

een netwerk op in te richten. De data

niet doen. Uiteindelijk willen we een zo

volle informatie. Kohlmann: ‘Uiteraard

die we opbouwen over het stroom-

betrouwbaar mogelijk netwerk, tegen

gebruiken we die informatie om het

verbruik over het jaar heen, geeft ons

acceptabele maatschappelijke kosten.

net ook in de toekomst betrouwbaar

veel inzicht in piekverbruik. We kunnen

Deze automatiseringsslag helpt ons

te houden. De data die we straks tot

trends bespeuren en tijdig ingrijpen als

daar enorm bij.’

•

INSTALLATIE ONDER SPANNING Zoals ieder overheidsbedrijf is Enexis verplicht zijn aanbestedingen openbaar aan te besteden. Omdat het netwerkbedrijf verwacht nog lang gebruik te maken van de DA en Dali-boxen, besteedden de experts van Enexis veel aandacht aan de toekomstbestendigheid van de Dali-box.

Kohlmann: ‘Uiteraard hebben we de specificaties nauwkeurig omschreven wat betreft functionaliteit. We kozen bovendien voor een open systeem dat in principe met alle dataprotocollen overweg kan. Het risico op een vendorlock is bij datacommunicatiesystemen meer aanwezig dan bij de meeste hardware die wij in onze netten gebruiken. Ook de dynamiek van dit soort systemen is heel

Ons voorstel was om speciale connectoren voor de

anders dan we gewend zijn aangezien ze sneller veroude-

stroomsensoren toe te passen die met codes aangeven

ren. Behalve open, is het systeem ook behoorlijk flexibel,

waar welke fase moet worden gemonteerd. Vervolgens

zodat we eenvoudig nieuwe sensoren kunnen toevoegen

hoeft een monteur alleen maar de kleurcodes te volgen

als we daar in de toekomst behoefte aan krijgen.’

om een goede aansluiting te realiseren. Met deze redelijk

Een van de bijdragen aan de Dali-box kwam van ELEQ.

eenvoudige oplossing, besparen we monteurs een hoop

Het bedrijf is expert in het ontwikkelen en produce-

uitzoekwerk en wordt het aantal herstel-acties achteraf

ren van elektrotechnische applicaties en gebruikt die

gereduceerd.

expertise om zijn klanten gevraagd of soms ongevraagd

Naast de stroom moet ook de spanning worden geme-

te helpen. Accountmanager Wim van Turennout van

ten. Hiervoor levert ELEQ een klem makkelijk op de rail

ELEQ: ‘Oorspronkelijk schreven we in op een klein, maar

te klemmen is met behulp van een geïsoleerde inbus-

belangrijk onderdeel van de Dali-box: de aansluiting met

sleutel en die dankzij de ingebouwde zekering boven-

behulp van stroomtransformatoren.

dien veiliger is dan een onbeveiligde draad naar een

Nadat ELEQ de opdracht gegund kreeg, bedachten de

klemmenstrook. We ontwikkelden deze al eerder voor

elektrotechnische experts dat ze Enexis konden helpen

een vergelijkbaar concept. Ook hier geldt weer dat we

met het versnellen van de installatie. Van Turennout: ‘Je

met een oplossing kwamen die het monteren van de

kunt een middenspanningsstation niet zomaar afscha-

Dali-boxen vereenvoudigt, waardoor de installatie ervan

kelen om een Dali-box te installeren. De Dali-box moet

een stuk sneller gaat.

in een operationeel middenspanningsstation worden

We denken graag mee met onze klanten en zetten de

gemonteerd en worden aangesloten. Denk hierbij aan

expertise die we opbouwen in, om hun werk efficiënter

het aanbieden van fasespanningen en stromen, maar

en veiliger te maken. De energietransitie is een zeer

ook het overnemen van de besturing van de openbare

complexe exercitie die het uiterste vergt van de kennis

verlichting en het tariefsignaal. Het aansluiten is gezien

en kunde van de energiemarkt. Wij als leverancier kun-

de hoeveelheid aan bekabeling vaak een hele uitdaging.

nen ervaring bij de ene netbeheerder meenemen naar de

Behalve dat het lastig werken is in de vaak krappe ruim-

andere en zo bijdragen aan het betaalbaar houden van

tes, worden ook snel fouten gemaakt bij de aansluiting.

het elektriciteitsnet.’

UTILITIES 25 nr. 2 - april 2019

Uitgelicht project

SDE+ voor biogasinstallatie op Chemelot Chemelot kan verder met haar plannen voor een grootschalige biogasinstallatie in Geleen nu een SDE+ aan het project is toegekend. De installatie krijgt een capaciteit van 700.000 ton dierlijke meststoffen per jaar en kan daaruit ongeveer zestig miljoen kubieke meter biogas produceren, met daarnaast nog gedroogde mestkorrels en zuiver water.

Zitta Biogas Chemelot is opgericht door Re-N technology. Dit

Haalbaarheid

bedrijf is gespecialiseerd in de ontwikkeling en exploitatie van

De vergisting vindt plaats in twaalf vergisters met een totaal-

biogasinstallaties. Het exploiteert in Sterksel al een biogasinstal-

volume van 84.000 kubieke meter. Omdat reststromen worden

latie en zal verantwoordelijk zijn voor zowel de ontwikkeling

verwerkt tot organische mestkorrels, worden alle nutriënten uit

en de realisatie als de exploitatie van de biogasinstallatie op

de mest in geconcentreerde vorm beschikbaar gemaakt voor

Chemelot in Geleen.

de landbouw. Zo wordt er 4,5 miljoen kilo fosfaat als droge

De fabriek verwerkt varkensmest die wordt omgezet in biogas,

meststof geëxporteerd naar landen die om fosfaat verlegen

gedroogde kunstmestkorrels en water. Dankzij de schaal en de

zitten. Ook wordt ongeveer twee miljoen kilo stikstof gevangen

geïntegreerde aanpak is de installatie een duurzame oplossing

en opgewerkt tot geconcentreerde vloeibare kunstmest.De

voor het mestprobleem in Limburg en daarbuiten. Het biedt

Provincie Limburg heeft al een omgevingsvergunning ver-

kansen voor veehouders, de kunstmestindustrie en het milieu.

leend aan het project. De haalbaarheid was onder andere nog

OCI Nitrogen wordt afnemer van het biogas voor de productie

afhankelijk van de zogeheten Stimulering Duurzame Energie

van ammoniak en kunstmest én levert restwarmte die nodig

(SDE+). De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland kende

is om de biogasinstallatie efficiënter te laten draaien. De rest-

deze subsidie eind juni vorig jaar niet toe, maar heeft die

warmte wordt gebruikt voor het op temperatuur houden van de

beslissing herzien omdat de financiële haalbaarheid van

vergisters en voor het drogen van het digestaat tot organische

de plannen inmiddels beter onderbouwd is. Zitta Biogas

mestkorrels. Hiermee wordt de efficiency van de installatie sig-

Chemelot kan met de toekenning van de SDE+ weer verder

nificant verbeterd ten opzichte van conventionele biogasinstal-

met de ontwikkeling van het project. Een definitieve investe-

laties.

ringsbeslissing volgt nog.

26 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

Projecten Biomassa • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: AEB

AEB Bio-energiecentrale (AEB BEC). AEB produceert op

Investering:

dit moment duurzame elektriciteit voor 320.000 woningen

Waar:

Haven Amsterdam

en warmte voor circa 30.000 woningen. Met de AEB Bio-

Afronding:

onbekend

energiecentrale (AEB BEC) kan AEB het tweevoudige aan duurzame warmte leveren aan het warmtenet van de stad.

Opdrachtgever: ForFarmers

Voerfabrikant ForFarmers Nederland gaat een biomas-

Investering:

4,8 miljoen euro

sacentrale in Lochem bouwen. Bijna de hele energiebe-

Waar:

Lochem

hoefte voor stoomproductie van de voerfabriek in Lochem

Afronding:

april 2019

kan door de installatie worden geleverd. De centrale produceert ook circa 1 miljoen kilowattuur elektriciteit.

• NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Sparkling Biomass

Sparkling Biomass start dit najaar met de bouw van een

Investering:

onbekend

vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De stoom wordt

Waar:

Innofase, Duiven

direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn

Afronding:

2020

drooginstallaties mee voedt.

De installatie kan jaarlijks 12.500 megawattuur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.

Wind Opdrachtgever: Ørsted

Ørsted bouwt aan de kavels I en II van het windenergie-

Waar: Borssele I en II, Noordzee Borssele I en

gebied Borssele. De windparken krijgen een gezamen-

II

lijke capaciteit van 752 megawatt. Het windpark wordt

Waar:

Windgebied Borssele

voorzien van Siemens Gamesa Renewable Energy 8 MW

Investering:

onbekend

turbines met een rotor van 167 meter. Ørsted gaat 94

Afronding:

2020

turbines plaatsen en verwacht dat het park voor eind 2020 volledig operationeel is..

Opdrachtgever: Windunie

Windpark Zeewolde wordt gerealiseerd in Zuidelijk

Waar:

Zeewoldel

Flevoland door Windpark Zeewolde B.V. waarin bijna

Investering

Onbekend

alle bewoners, agrarisch ondernemers en molenaars uit

Vermogen:

320 megawatt

het gebied zijn verenigd. De 220 molens in het gebied

Afronding:

Onbekend

maken plaats voor 93 grotere, modernere turbines.

Water Opdrachtgever: Evides Industriewater

Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt

Waar:

Botlek

een centrale afvalwaterzuivering. AkzoNobel Industrial

Investering:

onbekend

Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical en

Afronding:

onbekend

Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.

UTILITIES 27 nr. 2 - april 2019

Projecten Stoom en warmte • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Shell

Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikke-

Waar:

Rotterdam

len van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergun-

Afronding:

onbekend

ning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarm-

Investering:

onbekend

tepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.

Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’

Waar:

Maasvlakte

en verbrandingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte,

Investering:

150 miljoen euro

waarin het productieafval wordt behandeld en omgezet

Afronding:

2020

in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie..

Opdrachtgever: Ineos Oxide

Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen

Waar:

Zwijndrecht

euro in een nieuwe hoge-drukstoomketel met een capa-

Investering:

30 miljoen

citeit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-drukboilers, die

Afronding:

medio 2019

dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.

Opdrachtgever: Ecluse

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas

Waar:

Antwerpen

van meerdere chemiebedrijven in Antwerpen vervan-

Investering:

onbekend

gen door een warmtenet van ongeveer vijf kilometer

Afronding:

onbekend

lengte. Afnemers met een ‘letter of intent’ om warmte af te nemen, zijn Ineos, Lanxess, ADPO, Ashland, DNCP en Monument Chemical. Het netwerk kan op termijn groeien.

Gas • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Gasunie Deutschlan, TenneT Thyssens

Gasunie Deutschland wil met Tennet en Thyssens een

Waar:

Nedersaksen, Duitsland

honderd megawatt groene waterstoffabriek bouwen. De

Investering:

Onbekend

fabriek zal bij oplevering, in fasen vanaf 2022, de grootste power-to-gas-installatie in Duitsland zijn.

• NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of

Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen

Amsterdam

een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein

Waar:

Tata Steel IJmuiden

van Tata in IJmuiden. Nouryon, voorheen AkzoNobel

Investering:

Onbekend

Speciality Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van honderd megawatt bouwen op het terrein van Tata Steel. Het staalbedrijf heeft de waterstof nodig voor de productie van staal, en kan hiermee de staalproductie verduurzamen. Het bedrijf denkt hiermee 350.000 ton minder CO2 uit te stoten.

28 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

Projecten • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Gasunie

De bouw van de drie luchtscheidingsinstallaties voor de

Opdrachtnemer: Air Products

stikstofinstallatie bij Zuidbroek heeft Gasunie gegund

Waar:

Zuidbroek

aan Air Products. Dat maken beide bedrijven vandaag

Investering:

Onbekend

bekend. De stikstofinstallatie is nodig voor de afbouw

Afronding:

2022

van de gaswinning in Groningen.

Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige

Waar:

Emmtec, Emmen

meststoffen én groen gas en kan op die manier jaarlijks

Afronding:

onbekend

twintig miljoen kuub groen gas produceren. Inmiddels zijn de vergunningsaanvragen ingediend voor een eerste

Investering: Capaciteit:

20 miljoen kuub groen gas

fabriek in Emmen, vlakbij industrieterrein Emmtec.

Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie

De technische startup SCW Systems ontwikkelde een

Waar:

manier om biomassa in superkritisch water om te zetten

Investa Alkmaar

Afronding: onbekend

in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van

Investering:

onbekend

Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven

Capaciteit:

13,5 miljoen kuub groen gas

bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar.

Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiverings-

Waar:

Emmtec, Emmen

installatie (GZI) in Emmen komt mogelijk een groene

Investering:

onbekend

waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschillende

Afronding:

onbekend

partners deze optie nader onderzoeken.

Elektriciteit • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Chemelot

NaGa Solar, DSM en Chemelot bouwen het grootste

Waar:

Chemelot, Geleen

industriële zonnepark van Limburg op een voormalige

Investering:

onbekend

stortplaats van DSM op het Chemelot terrein. Zonnepark

Afronding:

november 2018

Louisegroeve gaat hernieuwbare stroom leveren met een capaciteit voor circa duizend huishoudens.

Opdrachtgever: Liander

Netbeheerder Liander en Huisman Etech Experts heb-

Waar:

Groenlo

ben een contract getekend voor de bouw van het duur-

Contractor:

Etech Experts

zaamste schakelstation van Nederland. Bij de realisatie van het nieuwe schakelstation wordt volop ingezet op cir-

Investering: Afronding:

Eind 2019

culariteit en duurzaamheid, door onder meer hergebruik van materialen, energiebesparing en CO2-reductie.

Opdrachtgever: TenneT en Energinet.dk

De Cobracable kabelverbinding met een capaciteit van

Waar:

circa 700 MW is ongeveer 325 kilometer lang en loopt

Eemshaven, Endrup (Denemarken)

vanaf Eemshaven (Nederland) via Duitsland naar Endrup

Investering: Contractor:

Siemens

(Denemarken). Twee converterstations op land, een

Afronding:

2019

in Nederland en een in Denemarken, zijn nodig om de

Vermogen:

700 megawatt

kabel aan te sluiten op de bestaande netten.

UTILITIES 29 nr. 2 - april 2019

ENERGIEWET

Duurzame energieprojecten onder de nieuwe Omgevingswet Aan de bouw van een duurzaam energieproject gaat vaak een lang traject vooraf. Van het identificeren van geschikte gronden of daken, het aanvragen van de relevante vergunningen en ontheffingen en het aanvragen van de SDE+ subsidie. Het in bezit hebben van de relevante vergunningen is ĂŠĂŠn van de ingangsvoorwaarden om een SDE+ subsidie te kunnen aanvragen, en is dan ook van doorslaggevend belang voor de ontwikkeling van duurzame energieprojecten en het behalen van de doelen van de energietransitie.

30 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

D

e overheid is er veel aan gelegen

omgevingsvergunning kan worden

om de klimaatdoelstellingen te

ingediend. Verder kan voor een uit-

behalen: een reductie van 95 pro-

gebreide procedure worden gekozen

cent van de CO2 uitstoot in 2050

waarbij de wijziging van het bestem-

ten opzichte van 1990 alsmede een

mingsplan en de aanvraag voor de

reductie van 49 procent van de CO2

omgevingsvergunning worden gecom-

uitstoot in 2030 ten opzichte van 1990.

bineerd. Er kunnen tot wel 26 weken

Daartoe is onlangs in de Tweede Kamer

voorbij gaan om de vergunningsaan-

de Klimaatwet aangenomen, die expli-

vraag op grond van voornoemde moge-

ciet de doelstellingen voor 2030 en

lijkheden af te ronden.

2050 omschrijft en drie instrumenten

Naast een omgevingsvergunning dient

bevat om de doelstellingen te berei-

mogelijk een watervergunning te wor-

ken: het klimaatplan, de klimaat- en

den aangevraagd indien een project op

energieverkenning en de klimaat-

water of nabij een waterkering wordt

nota. Wie wil investeren in duurzame

gerealiseerd. Bij de aanvraag van de

energieprojecten, zal op de hoogte

watervergunning wordt getoetst of de

moeten blijven van de veranderingen

realisatie van het project strijdig is met

in het omgevingsrecht. Bovendien

het in stand houden van de kwantiteit

lopen de Klimaatwet en de nieuwe

en kwaliteit van het water en de ver-

Omgevingswet op sommige punten

vulling van maatschappelijke functies

samen op.

zoals drinkwater, recreatie, scheepvaart, besproeiing voor de land- en tuinbouw-

Oude situatie Op dit moment

sector. Een aanvraag tot het verkrijgen

dienen projectontwikkelaars rekening

van een watervergunning dient bij het

te houden met een wirwar aan verschil-

College van B&W van de gemeente te

lende wetten en regels in het omge-

worden gedaan. De beslistermijn is net

vingsrecht. Projectontwikkelaars die

als bij de reguliere procedure van de

een duurzaam energieproject op land

omgevingsvergunning acht weken.

willen realiseren, zullen allereerst een

Een duurzaam energieproject kan

omgevingsvergunning moet verkrijgen

onder voorwaarden ook worden ont-

voor de bouw van het project, op grond

wikkeld in of nabij een beschermd

van de Wet algemene bepalingen

natuurgebied. Indien de ontwikkeling

omgevingsrecht (Wabo). Ă“f een omge-

van een project een negatief effect kan

vingsvergunning wordt gegund is onder

hebben op de bescherming van flora

meer afhankelijk van het geldende

en fauna, dan dient de projectontwik-

bestemmingsplan, het bouwbesluit- en

kelaar een beoordeling op te stellen

de bouwverordening, de welstandnota,

die de effecten in kaart brengt van het

internationale verplichtingen en de gel-

project en maatregelen formuleert om

dende provinciale verordening. Indien

dergelijke negatieve effecten te vermin-

de reguliere procedure wordt gevolgd,

deren. Op basis van de beoordeling zal

geldt een beslistermijn van maximaal

het bevoegd gezag beoordelen of een

acht weken. Deze termijn kan door het

ontheffing op grond van de Wet natuur-

bevoegd gezag eenmaal worden ver-

bescherming kan worden verleend. In

lengd met zes weken. Na de publicatie

de meeste gevallen dient een aanvraag

van het besluit kan gedurende een

te worden gericht tot de Gedupeerde

periode van zes weken bezwaar worden

Staten van de provincie waarin het

aangetekend tegen het besluit door

project zal worden ontwikkeld. De

belanghebbenden.

beslistermijn voor Gedupeerde Staten is

Indien het bestemmingsplan dat van

dertien weken en kan eenmalig worden

toepassing is op de projectlocatie niet

verlengd met zeven weken.

voorziet in de ontwikkeling van een

Er zijn kortom veel verschillende instan-

duurzaam energieproject, dan zijn er

ties waar projectontwikkelaars zich toe

twee mogelijkheden om hierin toch

moeten richten voor het verkrijgen van

te voorzien. Allereerst is het mogelijk

de relevante vergunningen. De nieuwe

om het bestemmingsplan te wijzigen,

Omgevingswet, die naar verwachting in

waarna via de reguliere procedure een

2021 in werking zal treden, beoogd het

aanvraag tot het verstrekken van een

vergunningsproces te vereenvoudigen.

UTILITIES 31 nr. 2 - april 2019

Nieuwe situatie

instanties dienen met het omgevings-

voor een duurzaam energieproject

ring van de nieuwe Omgevingswet

plan te zorgen voor een evenwichtige

bijvoorbeeld worden geweigerd indien

wordt het voor ontwikkelaars overzich-

balans in de ruimtelijke ordening.

dergelijke bouwwerken hinder of risico’s

Met de invoe-

kunnen veroorzaken voor belangheb-

telijker welke vergunningen verplicht zijn en worden de procedures en

Samenloop Hoewel de nieuwe

benden in de bebouwde omgeving.

termijnen geharmoniseerd. De aan-

Omgevingswet aanmerkelijke vereen-

Indien dergelijke overwegingen op lokaal

vraag van een omgevingsvergunning

voudigingen met zich mee lijkt te bren-

niveau vaker de doorslag geven, bestaat

voor de realisatie van een duurzaam

gen voor projectontwikkelaars kan de

de kans dat te weinig duurzame ener-

energieproject kan onder de nieuwe

introductie van de Klimaatwet mogelijk

gieprojecten worden gerealiseerd en

Omgevingswet namelijk meer activi-

voor de nodige implicaties zorgen.

hiermee het behalen van de klimaatdoel-

teiten omvatten dan enkel en alleen

Indien de Klimaatwet door de Eerste

stellingen in gevaar komt.

bouwactiviteiten, waaronder bijvoor-

Kamer wordt aangenomen, zal het

Hoewel de Klimaatwet voorziet in een

beeld de Natura 2000 of flora- en

omgevingsplan naast het door de

overleg tussen de Minister en decen-

fauna-activiteiten, maar ook ontgron-

Klimaatwet geïntroduceerde klimaatplan

trale overheden om te voldoen aan de

dingsactiviteiten of milieubelastende

van toepassing zijn. In het klimaatplan

doelstellingen, wordt de samenhang

activiteiten. Hierdoor kunnen meerdere

zullen de hoofdzaken van het te voeren

tussen omgevingsplan en klimaatplan

activiteiten onder één aanvraag wor-

klimaatbeleid worden omschreven.

wellicht onvoldoende gewaarborgd.

den geschaard. Op de aanvraag van de

Het klimaatplan zal zijn gericht op het

De Regionale Energiestrategieën (RES)

vergunning kan worden beslist door

realiseren van de doelstellingen uit

bieden wellicht uitkomst. Het doel van

een bestuursorgaan dat in beginsel

de Klimaatwet en wordt eens per vijf

de RES is het organiseren van een

bevoegd zou zijn om voor ten minste

jaren vastgesteld door de Minister van

zorgvuldige ruimtelijke inpassing van

één van die activiteiten op een aan-

Economische Zaken en Klimaat.

hernieuwbare energieopwekking, de

vraag te beslissen.

De doelstelling van het klimaatplan en

maatschappelijke acceptatie daarom-

De huidige toetsing van de omge-

de doelstellingen van de Omgevingswet

trent en aandacht voor de benodigde

vingsvergunning aan onder meer het

kunnen mogelijk tegenstrijdig zijn. Het

structuur. De RES leveren dan ook

van toepassing zijnde bestemmings-

klimaatplan focust immers enkel op

mogelijkerwijs een belangrijke bijdrage

plan, wordt onder de Omgevingswet

het klimaatbeleid – meer specifiek de

aan de invulling van de omgevingsplan-

vervangen door een toetsing aan een

afname van CO2 uitstoot - terwijl het

nen in samenhang met het klimaatplan

zogenoemd omgevingsplan. De naar

tegengaan van klimaatverandering in

van de Minister van Economische Zaken

schatting 50.000 bestemmingsplan-

de Omgevingswet slechts een van de

en Klimaat.

nen moeten worden ingewisseld voor

factoren is waar rekening mee wordt

omgevingsplannen, waar in beginsel

gehouden. Dit kan er toe leiden dat in

Concreter Nu blijft de vraag over

geldt dat er slechts één omgevings-

tegenstelling tot het klimaatplan te wei-

of de nieuwe Omgevingswet een bij-

plan per gemeente mag worden opge-

nig duurzame energieprojecten van de

drage levert aan de energietransitie.

steld. Het omgevingsplan strekt ter

grond komen doordat andere factoren

Het antwoord is nog niet eenduidig te

waarborging van de fysieke leefomge-

dan het tegengaan van de klimaatveran-

geven. De huidige vergunningenpro-

ving, welke onder meer bouwwerken,

dering de doorslag geven bij de afgifte

blematiek leidt tot veel administratieve

infrastructuur, watersystemen, water,

van de omgevingsvergunning onder de

lasten voor de projectontwikkelaar in

bodem, lucht, landschappen, natuur en

nieuwe Omgevingswet.

een zeer vroeg stadium van de project-

cultureel erfgoed omvat. De betrokken

Zo kan een omgevingsvergunning

ontwikkeling. Met de invoering van de nieuwe Omgevingswet wordt het voor projectontwikkelaars mogelijk om bij één instantie meerdere vergunningen tegelijkertijd aan te vragen, waardoor projectontwikkelaars een hoop tijd en moeite bespaard. Het is afwachten of de invoering van de nieuwe Omgevingswet ook daadwerkelijk zal leiden tot de ontwikkeling van meer duurzame energieprojecten, aangezien deze niet per definitie passen binnen het waarborgen van de fysieke leefomgeving. Het opnemen van concrete(re) klimaatdoelstellingen in de nieuwe Omgevingswet zou mogelijk de bouw van duurzame energieprojecten kunnen bespoedigen, in lijn met de doelstellingen van de Klimaatwet.

32 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

•

Agenda Hannover Messe 1-5 april Hannover Messe www.hannovermesse.de

Van 1 tot 5 april zullen naar verwachting 6.500 bedrijven uit 75 landen exposeren op 's werelds toonaangevende vakbeurs voor industriële technologie. Wereldwijde bedrijven, kleine en middelgrote ondernemingen en startups presenteren allemaal hun componenten en systeemoplossingen voor de industriële productie- en energiesystemen van morgen. Alle toonaangevende aanbieders zullen op de beurs vertegenwoordigd zijn.

Maintenance Next, Rotterdam 9-11 april Ahoy Rotterdam www.ahoy.nl

Industrie is de motor van de Nederlandse economie. Maintenance NEXT vervult een spilfunctie binnen de branche van industrieel onderhoud. Met een grote verscheidenheid aan exposanten en vele belangrijke partijen als partner is Maintenance NEXT drie dagen lang de plek waar kennis, kunde en innovatiekracht op het gebied van industrieel onderhoud samenkomt. Naast de vakbeurs met het grootste vloeroppervlak aan innovaties, wordt gelijktijdig een congres georganiseerd met belangwekkende sprekers en bijzondere excursies. Het programma van Maintenance NEXT is gebaseerd op de drie trends die dit jaar centraal staan: smart industry, people en ageing assets.

Havencongres 17 april

Deze editie zetten we extra in op de haven van morgen. Op het podium, maar ook daar-

LantarenVenster, Rotterdam

naast. Leer de behoeftes van de haven-millennial en praat met het studentenpanel op

www.managementproducties.com

dit interactieve event! Wat zijn de gevolgen van de brexit en handelsoorlogen voor de BV Nederland? Welke businesskansen brengt de energietransitie mee? Hoe overkomen we de uitdagingen in de binnenvaart? En wat is het strategisch belang van innoveren? U hoort het op 17 april in Rotterdam!

Nationaal windenergie congres 17 april De Kuip, Rotterdam www.euroforum.nl

Windenergie is en blijft daarbij een belangrijke duurzame energiebron. In de Regionale Energiestrategieën (RES) zal wind op land een belangrijke pijler zijn. Immers, de opbrengst is vele malen groter dan andere vormen van opwekking. Echter, Wind op Land stuit nog altijd op veel weerstand uit de omgeving. Hoe kunnen we dit wegnemen? Hoe maken we de burger, die over het algemeen openstaat voor verduurzaming van onze energievoorziening, bewust van het feit dat windmolens niet meer weg te denken zijn uit ons landschap? Hoe zet je een succesvol project op?

Het Nieuwe Produceren 16 mei Plant One, Rotterdam www.hetnieuweproduceren.nu

Het Nieuwe Produceren jaarcongres heeft dit jaar als thema ‘Briljante Mislukkingen. Hoe komt het dat briljante ideeën in de realiteit toch regelmatig mislukken? Ook op het vlak van innovatie en verduurzaming in de industrie zijn verschillende voorbeelden te noemen. Wat zijn de oorzaken? En wat kunnen we ervan leren? Samen met professor Paul Iske, chief failure officer van het Instituut voor Briljante Mislukkingen, onderzoeken we tijdens Het Nieuwe Produceren verschillende hoopgevende innovaties die het uiteindelijk niet hebben gered.

European Geothermal Congress 11-14 juni World Forum, Den Haag europeangeothermalcongress.eu

Het Europese Geothermische congress brengt de gehele Europese geothermiesector bijeen en trekt ook partijen van buiten Europa. Het evenement dat eens in de drie jaar wordt gehouden, strijkt dit jaar neer in Den Haag. Het congres valt onder de paraplu van de International Geothermal Association en omvat een wetenschappelijke conferentie, sprekers uit de industrie en een beursgedeelte.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 2 - april 2019

In het volgende nummer UTILITIES 3 VERSCHIJNT IN MEI

Thema: Industriële energiebesparing

Gevolgen klimaatakkoord voor industrie

Industriële energiebesparing

Zeven kleuren waterstof

Het Centraal Planbureau en het

Er komen steeds meer initiatieven

De Rijksuniversiteit Groningen onder-

Planbureau voor de leefomgeving heb-

voor verduurzaming van het indu-

zocht de kansen voor groene waterstof

ben het ontwerp-Klimaatakkoord door-

striële energieverbruik. Elektrificatie,

en kwam met een aantal ontnuchte-

berekend. De kosten vallen mee, maar

groene waterstof en biomassa kunnen

rende resultaten. Zo is groene water-

de beoogde 48,7 megaton reductie

allemaal hun bijdrage leveren aan het

stof pas rendabel wanneer de prijs van

wordt waarschijnlijk niet gehaald. Rutte

terugdringen van de industriële CO2-

aardgas langdurig hoog is. Bovendien

stelde direct bij de presentatie van de

emissies. Energiebesparing door isola-

moeten bedrijven dan over hun aard-

cijfers dat hij de verdeling van de kos-

tie, motormanagement en inzicht in de

gasgebruik een hogere heffing gaan

ten voor tweederde op de schouders

interne energiestromen is doorgaans

betalen. En hernieuwbare stroom moet

van de industrie wil laten rusten. Wat

veel goedkoper en sneller te realiseren.

beduidend goedkoper zijn dan nu.

betekent de invoering van een even-

Toch grijpen bedrijven maar mondjes-

Blauwe waterstof komt in deze analyse

tuele CO2-taks voor de Nederlandse

maat in op deze processen. We zoeken

heel wat beter uit de verf. Intussen

industrie?

uit hoe bedrijven wel te prikkelen zijn

ontstaan er wel steeds meer water-

de verliezen te beperken.

stofinitiatieven die tegen de stroom inzwemmen.

Thema's 2019 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling

Adverteren in deze thema's?

5 Elektrificatie - decarbonisering en energie- opslag 6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters

34 UTILITIES

nr. 2 - april 2019

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

SOLUTIONS IOT PROCESSEN Sales & service management Spare parts management Intake & dispatch management Work order management

Postbus 5198

|

6401GD Heerlen

|

Tel. +31 (0) 45 528 1618

|

info@peachgroup.nl

|

www.peachgroup.nl

www.moxa.com

Moxa Edge connectiviteit; de vertaalslag van proces automatisering naar IT. De Moxa ioLogik- en MGate serie verzorgen de verbinding van uw proces automatisering naar IT. Eenvoudig in gebruik, maar toch bijzonder slimme oplossingen voor sturing, monitoring en alarmering. Ontworpen vanuit de industriĂŤle applicatie gedachte maar aangevuld met de jarenlange netwerk kennis. Wilt u de status weten van uw installatie? Wilt u nog meer grip krijgen op uw service- en onderhoudskosten? De Moxa ioLogik- en MGate serie zijn dĂŠ betrouwbare brug tussen PA en IT! Wij weten hoe en zijn ervan overtuigd dat uw kennis van automatisering en ons communicatie specialisme tot niets anders kan leiden dan gezamenlijk succes.

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl