UTILITIES NUMMER 02 - april 2019 • NEGENTIENDE JAARGANG
cts
manufa
Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt
Klimaatuitdaging gaat verder dan eigen bedrijfspoort Digitale automatisering ondersteunt energietransitie Waterballet maakt proceswater van condensaat www.utilities.nl
Inhoud
8
12
14
Klimaatuitdaging voorbij bedrijfspoort
Thermische opslag versnelt transitie
Datagestuurd netwerk onderhoud
Annemieke Nijhof, voorzitter van de klimaattafel mobiliteit, vraagt bedrijven niet te wachten op een breedgedragen klimaatakkoord, maar nu aan de slag te gaan met energiebesparende maatregelen. Ze breekt daarbij een lans voor industriële ecologie en spoort bedrijven aan over de eigen bedrijfsgrenzen te kijken naar samenwerking.
Het Noorse EnergyNest ontwikkelde een thermische batterij die temperaturen tot 430 graden Celsius zeer efficiënt kan opslaan. Daarmee kunnen energiecentrales overtollige stoom opslaan om later weer stroom te kunnen produceren. Maar een goede warmtebuffer zou ook power to heat een stuk aantrekkelijker kunnen maken.
In het verleden besteedden netbeheerders relatief weinig aandacht aan professioneel Asset Management van laagspanningsnetten. De Technische Universiteit Eindhoven onderzocht de conditie van deze netten door analyse van data uit meerdere bronnen van alle regionale netbeheerders.
28
18
22
Van condensaat naar proceswater
Automatisering helpt energietransitie
Omgevingswet steunt duurzame projecten
De vestiging van FrieslandCampina in Borculo is de afgelopen jaren flink gegroeid. Het bedrijf wil de omgeving echter ontzien en zijn watervoetafdruk beperken. De experts van het bedrijf bedachten dat ze redelijk eenvoudig het condensaat uit de stoominstallaties dat nu nog werd geloosd konden opwerken tot proceswater.
De transitie van een op fossiele energie gebaseerd centraal energiesysteem naar een duurzaam decentraal systeem vergt veel van het elektriciteitsnet. Netbeheerder Enexis zet de volgende stap naar digitalisering en data-gedreven asset management door sensoren te plaatsen in zijn middenspanningsstations.
Aan de bouw van een duurzaam energieproject gaat vaak een lang traject vooraf. Het in bezit hebben van de relevante vergunningen is één van de ingangsvoorwaarden om een SDE+ subsidie te kunnen aanvragen, en is dan ook van doorslaggevend belang voor de ontwikkeling van duurzame energieprojecten en het behalen van de doelen van de energietransitie, zoals nader gespecificeerd in de Klimaatwet.
Commentaar.................................... 5 Trending news................................. 6
Utilities Projecten........................26 Agenda.........................................33
In het volgende nummer.............34
UTILITIES 3 nr. 2 - april 2019
Wat zet jou AAN tot nieuwe energie? —
De Maastunnel is AAN —
Zie je het voor je? Jouw bouwbedrijf of infra project energieneutraal. Geen pieken of dalen in de stroomvoorziening. En kostenefficiënt dankzij de slimme sturing van alle energiestromen. Je bereikt het samen met Joulz.
Waar kan het beter, slimmer, groener? Tijd voor een onderhoudscheck?
Wij leggen flexibele energienetwerken aan. Koppelen meters aan monitors en bestuderen al je energiegegevens vanuit de cloud.
Kijk op www.joulz.nl of bel 088 896 33 93.
Pas als dat écht nodig is voor je installatie. Blijf in control en houd de regie over je eigen energie.
zet aan tot nieuwe energie
CO2-BELASTING Het lijkt erop dat de energietransitie ook bij de burger is beland. Met dank aan de landelijke dagbladen die in grote chocoladeletters aankondigden dat de energierekening driehonderd euro hoger wordt, weet heel Nederland nu dat verduurzaming geld kost. Zowel de kabinetspartners als de oppositie struikelden dan ook over elkaar in de debatten om Wiebes om opheldering te vragen. Snel kondigden een aantal partijen aan dat zo iets nooit onder hun leiding was gebeurd. En uiteraard heeft een aantal de oplossing al klaarliggen: laat de industrie maar betalen. Deze retoriek gaat er natuurlijk in als koek. Want behalve dat de burger daarmee zijn eigen portemonnee denkt te beschermen, staat de zware industrie in Nederland toch al onder zware verdenking. En nu kondigt de minister dus aan dat hij de CO2-lasten meer op de schouders van de industrie wil laten rusten onder het mom van ‘de vervuiler betaalt’. Op het eerste gezicht een logisch standpunt, dat echter in een mondiale economie geen stand weet te houden. Want zoals PWC al meldde in het onderzoek dat het publiceerde naar de gevolgen van een CO2-taks: de risico’s voor het weglekken van CO2 zijn zeer groot. Europees is het al lastig om CO2 te beprijzen, internationaal staat CO2beprijzing helemaal nog niet bovenaan de agenda’s. Kortgezegd zijn twaalf grote bedrijven verantwoordelijk voor negentig procent van de industriële CO2-uistoot. Het lijkt dan ook zeer eenvoudig om ze te dwingen om maat-
Domweg de opslag duurzame energie verschuiven naar de industrie is niet de oplossing.
regelen te nemen deze uitstoot drastisch terug te dringen. Helaas is de werkelijkheid weerbarstiger. Industrietakken als de staalindustrie, raffinage, kunstmest, industriële gassen en petrochemie concurreren allemaal op wereldschaal. Als de kunstmest- of staalprijs ergens anders op de wereld een paar cent goedkoper is, stappen gebruikers massaal over naar een andere leverancier. Dit pakt niet alleen slecht uit voor de mondiale CO2-uitstoot, maar ook voor de directe werkgelegenheid in de industrie en indirect bij talloze leveranciers aan de industrie. De twaalf bedrijven zitten nog in Nederland omdat ze hun processen zeer efficiënt hebben ingericht, ook op het gebied van energieverbruik. De bedrijven in de Verenigde Staten en China zijn concurrerend door lage energie- en personeelskosten, en worden niet gedwongen efficiënter te werken en hun uitstoot te beperken. Begrijp me goed: ik ben voor verduurzaming van de industrie. Maar ondersteun de industrie met kennis, duidelijke wet- en regelgeving en (financiële) middelen. Domweg de ODE verschuiven naar de industrie is niet de oplossing.
David van Baarle, David@industrieperspectief.nl
Colofon negentiende jaargang nummer 2 - april 2019 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt
Uitgever IndustriePerspectief B.V. Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl
Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670
Medewerkers aan dit nummer
Drukkerij PreVision Graphic Solutions
Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00
Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Maikel Klerx, Armand van Deursen, Johan Morren en Han Slootweg De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenLay-out land. Klaas Dijkstra, www.inzet-advies.nl
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
acts
manuf
Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.
Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2019 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385
UTILITIES 5 nr. 2 - april 2019
Trending news op www.utilities.nl
1
KU Leuven test waterstofproducerende zonnepanelen Onderzoekers van de KU Leuven zeggen met behulp van zonlicht waterdamp uit de omgeving om te kunnen zetten in waterstof. En het record is een productie van 250 liter waterstof per dag. Twintig van deze panelen zouden volgens de onderzoekers een gezin een jaar lang van energie kunnen voorzien. Professor Johan Martens van het Centrum voor Oppervlaktechemie en Katalyse van de KU Leuven werkte tien jaar aan de ontwikkeling van een zonnepaneel die direct waterdamp kan omzetten in waterstof. Door waterdamp uit de omgeving te onttrekken en dit met behulp van zonne-energie te splitsen in waterstof en zuur-
stof, kunnen gezinnen in de nabije toekomst zelf waterstof produceren. Over hoe het zonnepaneel precies werkt, laten de onderzoekers niets los, maar de goede resultaten lijken te worden gehaald door de inzet van poreuze multi-junction silicium zonnecellen. Deze bieden een antwoord op de verliezen die monolithische watersplitsapparaten kennen bij het transporteren van ionen.
2
Noord-Nederland wil 2,8 miljard stoppen in waterstof Bedrijven en overheden in Noord-Nederland willen de komende twaalf jaar 2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof. Wel vragen ze de landelijke overheid om duidelijke regelgeving en eenduidige certificering van groene waterstof. En uiteraard om de benodigde subsidies. Al eerder maakten bedrijven en overheden in Noord-Nederland verschillende waterstofplannen bekend rond de productie en het gebruik van waterstof. Zo kondigde BioMCN aan hernieuwbare methanol te willen maken uit groen waterstof en CO2. De waterstof moet komen van een nog te bouwen twintig
megawatt waterelektrolysefabriek in Delfzijl. Via elektrolyse moet met duurzaam opgewekte energie waterstof uit water worden geproduceerd.
3
Pilot-installatie voor mierenzuur uit CO2
Vier partijen gaan samen een pilot-installatie bouwen voor de productie van de groene brandstof mierenzuur uit CO2 van afvalenergiecentrale Twence. Deze zou vanaf 2020 in bedrijf moeten zijn. Twence werkt samen met Coval Energy, TNO en de TU Delft. In november 2017 tekende Twence een intentieovereenkomst met technologieontwikkelaar Coval Energy uit Breda, voor samenwerking bij onderzoek naar de ontwikkeling van brandstoffen uit CO2. De pilot-installatie wordt in eerste instantie gevoed met CO2 die bij Twence al beschik-
baar is vanuit de bestaande natriumbicarbonaatinstallatie. Coval Energy ontwikkelt technologie om direct uit CO2 en water mierenzuur te maken. Mierenzuur heeft een zeer hoge energiedichtheid –hoger dan de gebruikelijke batterijtechniekenen kan worden gebruikt voor het opwekken van elektriciteit in de brandstofcel van voertuigen.
6 UTILITIES nr. 2 - april 2019
4
Plastic Pact Nederland Minister Stientje van
7
Parlementaire enquête gaswinning
Woordvoerders van alle
Veldhoven, 37 plastic
Tweede Kamerfracties heb-
toepassende bedrij-
ben een motie van
ven, 17 plastic pro-
GroenLinks-Tweede Kamerlid
ducerende bedrijven
Tom van der Lee ondertekend
en 20 andere partijen
waarin wordt uitgesproken
ondertekenden het
dat er een parlementaire
Plastic Pact NL. Het
enquête naar de gaswinning
Plastic Pact focust
in Groningen gaat komen. De
op het sluiten van de kringloop van eenmalige plastic
enquête zal starten wanneer regio en Rijk twee geza-
producten en verpakkingen. Het Plastic Pact NL is één
menlijke doelen in het kader van de versterkingsoperatie
van de prioriteiten van Van Veldhoven in het kader van
en schadeafhandeling hebben behaald.
het Grondstoffenakkoord en het Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie.
8
NAM bekijkt alternatieven gas
5
Nu we in de toekomst van het gas af moeten en er al steeds
Van CO2 naar koolstof
minder gas uit het Groningen-
Wetenschappers van
veld mag worden geprodu-
de RMIT University in
ceerd, is de NAM bezig om zich
Melbourne, Australië
te heroriënteren als energiebedrijf. Er wordt onder andere
zetten vloeibare metalen in voor de conver-
gekeken naar geothermie en waterstof. Binnen twee tot
sie van koolstofdi-
drie jaar gaat industriële geothermie plaatsvinden.
oxide naar vaste koolstof. De nieuwe techniek kan CO2 weer omzetten in koolstof bij kamertemperatuur via een proces dat efficiënt en schaalbaar is. Een bijkomend
9
Metaalpoeder als brandstof
Swinkels (voorheen Bavaria)
voordeel is dat de koolstof elektrische lading kan bevat-
gaat als proef metaalpoeder
ten en een supercondensator kan worden, zodat deze
gebruiken als duurzame
mogelijk als onderdeel in toekomstige voertuigen kan
brandstof om stoom te produ-
worden gebruikt.
ceren voor haar brouwproces. De proefinstallatie wordt mogelijk gemaakt door een
6
financiering van 2,4 miljoen
Waterstof uit waterdamp
euro. De provincie Noord-Brabant legt daarvan één miljoen euro bij. De installatie moet in juli dit jaar werken.
Het klinkt als magie: je brengt een speciaal apparaat in contact met lucht, stelt het bloot aan zonlicht en
10
RWE neemt assets E.ON over
De Europese Commissie heeft groen
het begint brandstof
licht gegeven voor uitwisseling van
te produceren. Dat is
hernieuwbare en nucleaire assets van
de basisgedachte
de Duitse energiebedrijven RWE en
achter het fundamen-
E.ON. De ingrijpende transactie met
tele onderzoek van
E.ON brengt met zich mee dat RWE
DIFFER in samenwerking met Toyota Motor Europe. De
de activiteiten voor duurzame energie
partijen willen een apparaat ontwikkelen dat waterdamp
van E.ON en innogy overneemt. Ook keurde het Duitse
absorbeert en dit direct met behulp van zonne-energie in
federale kartelbureau de overname door RWE goed van
waterstof en zuurstof splitst.
een belang van 16,7 procent in E.ON.
UTILITIES 7 nr. 2 - april 2019
INTERVIEW
Klimaatuitdaging gaat verder dan eigen bedrijfspoort Annemieke Nijhof, voorzitter van de klimaattafel mobiliteit, vraagt bedrijven niet te wachten op een breedgedragen klimaatakkoord, maar nu aan de slag te gaan met energiebesparende maatregelen. Ze breekt daarbij een lans voor industriële ecologie en spoort bedrijven aan over de eigen bedrijfsgrenzen te kijken naar samenwerkingsmogelijkheden. Met de watersector bijvoorbeeld, die nu nog onmisbaar is voor de overdracht van warmte. ‘Decarbonisering van de industrie vraagt om geheel nieuwe processen. Die veranderingen beperken zich niet tot de bedrijfspoort.’
8 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
E
erlijk gezegd moest Annemieke
richten, kan je dit soort dilemma’s in de
nauwelijks kenden. De watersector kan
Nijhof even bijkomen na alle
toekomst voorkomen. Aan de andere
de industrie prikkelen om anders naar
commotie rondom het concept
kant vraagt decarbonisering van de
processen te kijken en helpen de ener-
Klimaatakkoord dat ze samen met
industrie om geheel nieuwe, lage tem-
giepotentie van water te verwaarden.’
een scala aan publieke en private par-
peratuurprocessen waar bijvoorbeeld
De industriële grootverbruikers van
tijen, NGO’s en brancheverenigingen
koelwater een andere rol krijgt of waar
water moeten hun eigen rol echter niet
opstelde. ‘De onrust die het akkoord
geen stoom meer nodig is als warmte-
onderschatten, vindt Nijhof. ‘De grote
veroorzaakte overschreeuwde de
bron. Die veranderingen beperken zich
veranderingen die nodig zijn om onze
unieke prestatie die we hadden gele-
niet tot de bedrijfspoort. De onder-
fossiele energieconsumptie terug
verd. Er is nog nooit een klimaatak-
linge verbondenheid tussen bedrijven,
te dringen vragen om leiderschap.
koord voorbereid met een zo’n diverse
maar ook met de samenleving wordt
Bij veel bedrijven is health, safety en
groep vertegenwoordigers. Die diversi-
steeds groter. De klimaatopgave
environment een staffunctie terwijl de
teit maakte ook dat een aantal partijen ontevreden waren. Voor de een gingen de reductieafspraken niet ver genoeg, terwijl de ander zich afvraagt hoe we de huidige afspraken voor elkaar krijgen en bekostigen. Het is een paradox
De klimaatopgave dwingt de industrie veel meer buiten de eigen grenzen te kijken en samen te werken met buurbedrijven of de gebouwde omgeving.
die een goede afspiegeling is van wat in de samenleving speelt.
dwingt de industrie veel meer buiten
uitdagingen die daar uit voortvloeien
Om maar bij mijn eigen klimaattafel,
de eigen grenzen te kijken en samen
boardissues zouden moeten zijn. De
die van mobiliteit, te beginnen: het
te werken met buurbedrijven of de
uitdagingen op HSE vlak beperken
is best lastig om afspraken te maken
gebouwde omgeving. De kunst is
zich niet meer tot procesoptimalisatie,
rondom elektrificatie van het perso-
om met een steeds kleiner tempera-
maar vragen een complete process
nenvervoer. Als ik een ding geleerd
tuurverschil ook de laatste druppel
redesign. Ze zullen nu de evolutie
heb, dan is het dat we moeten accep-
energie uit het water te halen. Er zijn al
moeten inzetten om de productiesites
teren dat er geen ultieme oplossing is.
onderzoeken geweest naar de warm-
mee te krijgen in de nieuwe econo-
En zelfs als we die kunnen bedenken
tepotentie van oppervlaktewater en
mische werkelijkheid waar energie en
voor de korte termijn, dan zal het
daaruit blijkt dat veertig procent van
water niet meer in dezelfde mate voor-
straatbeeld over dertig jaar hoogst-
de gebouwde omgeving kan worden
handen zijn als nu.’
waarschijnlijk totaal anders zijn dan we
verwarmd met dit water. Ook rioolwa-
nu denken. Het succes van de klimaat-
ter is een warmtebron en zo zijn er wel
Voortgangsgeloof Ook van de
tafels is dat we alle beschikbare tech-
meer onverwachte energiebronnen
overheid verwacht Nijhof leiderschap,
nieken, opties en keuzes boven water
die in een nieuw energiesysteem heel
al ziet ze ook nog verdeeldheid in het
hebben weten te krijgen en de kansen
interessant kunnen zijn.’
politieke landschap. ‘Er wordt nu aan
en uitdagingen hebben besproken. Of
het concept Klimaatakkoord gerekend
diezelfde groep ook de daadwerkelijke
Leiderschap De verbondenheid
en wat opvalt is dat de verschillen
beslissingen moet nemen, is maar
van Nijhof met de watersector loopt
tussen micro- en macro-effecten heel
de vraag. We moeten dan ook goed
als een rode draad door haar carrière,
groot zijn. Het is dan ook de vraag of
nadenken over hoe we straks verder
zo werkte ze als hoofd water bij inge-
beprijzing van CO2 op korte termijn
willen gaan.’
nieursbureau Tauw, was ze directeur
de gewenste effecten opleveren. We
generaal water bij het ministerie van
weten niet of we die tijd hebben om
Infrastructuur en Waterstaat en is ze
de negatieve gevolgen van klimaatver-
de industrie zal spelen in die CO2-vrije
nog steeds commissaris bij waterbe-
andering te kunnen afwenden. Ik zeg
toekomst, ligt net zomin vast, maar
drijf Evides. ‘De watersector zal zijn
dit, terwijl ik weet dat de maatschap-
dat is volgens Nijhof geen reden om
eigen rol moeten claimen binnen de
pelijke urgentie niet vastligt. Naast de
dan maar niets te doen. ‘Linksom of
energietransitie’, zegt Nijhof. ‘Bedrijven
klimaatontkenners, zijn er ook genoeg
rechtsom zal de industrie zijn CO2-
als Evides industriewater ondersteu-
partijen die vinden dat Nederland
emissies moeten beperken. De ver-
nen de industrie al met shared servi-
maar een marginaal deel kan bijdragen
bondenheid van industriële warmte
ces zoals de levering van demiwater
aan het wereldwijde klimaatprobleem.
met water is nu nog heel groot, maar
en het verwerken van industrieel
Zolang grote uitstoters zoals China en
het is de vraag of dat in de toekomst
afvalwater. De shared services 2.0 die
de Verenigde Staten niet meegaan in
houdbaar blijft. We zien nu al momen-
de industrie straks nodig heeft, zal
de emissiebeperkende maatregelen,
ten van waterschaarste waarin de
wel eens verder kunnen gaan dan dat.
is het lastiger om de klimaatkaart te
industriële waterinname concurreert
Juist dit soort partijen kan een belang-
spelen.’
met landbouw, natuur en drinkwater.
rijke rol spelen in het verbinden van
Tegelijkertijd merk ik een mate van
Door watersystemen circulair in te
industrietakken die elkaar voorheen
heftigheid in de discussies tussen
Nieuwe processen
De rol die
UTILITIES 9 nr. 2 - april 2019
Partners Utilities platform
Leden Utilities platform
Partners (en Leden)
Nieuwsbrief
Vakblad Utilities
Website
Congres en evenement
Rondetafel-bijeenkomsten
Experts
Ad van Wijk
Teus van Eck
AndrĂŠ Jurjus
Marcel Galjee
Paul van Son
Sophie Dingenen
Professor
Teus van Eck
Directeur
Director Energy
CEO DII
Bird & Bird
Sustainable Energy,
Energie en Milieu
Netbeheer
AkzoNobel
TU Delft
Nederland
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670
voor- en tegenstanders die ik nog niet
Nijhof dan ook af van de durf en daad-
hun energieverbruik te temperen en
eerder heb gezien. Ik denk dat het
kracht van het huidige kabinet. ‘Om
hun emissie te beperken. Zorg er in
goed is dat er ophef is, omdat klimaat-
maar weer terug te grijpen op de kli-
ieder geval voor dat je weet hoe je
verandering ons allemaal aangaat. We
maattafel mobiliteit: het is mogelijk om
ervoor staat wat betreft CO2-footprint.
hebben jarenlang een voortgangsge-
de CO2-uitstoot van het personenver-
Daarnaast loont het de moeite om
loof aangehangen waarin de volgende
voer omlaag te krijgen door de maxi-
de energiehuishouding, inclusief
generatie het beter krijgt. Het is de
mumsnelheid te beperken tot 100 en
lekverliezen en waterprocessen te
vraag of dat zo kan blijven doorgaan.
rekeningrijden in te voeren. Bijvangst
inventariseren. En durf ook te ben-
De meeste mensen zijn het er wel
van deze maatregelen is dat de brand-
chmarken met collega-bedrijven om
mee eens dat er wat moet gebeuren,
stofrekening omlaag gaat omdat een
best practices boven water te krijgen.
maar ze willen hun verworvenheden,
auto bij die 100 kilometer per uur rijd
De industrie deelt nog veel te weinig
luxe en comfort niet zomaar opgeven.
in plaats van 130 twintig procent zui-
kennis en ervaringen terwijl hier nog
Minder vliegen, geen vlees eten of
niger is. Rekeningrijden zorgt behalve
veel te winnen is. Maar kijk ook in de
andere beperkingen in onze con-
voor uitstootvermindering voor een
directe omgeving waar samenwerking
sumptie vragen om gedragsverande-
betere doorstroom doordat er minder
mogelijk is met andere bedrijven,
ring. Er is nog veel hoop dat techno-
auto’s tegelijkertijd de weg op gaan. Er
waterschappen of leveranciers. Juist
logie ons zal helpen, maar we moeten
zijn allerlei afgeleide voordelen aan dit
in de crossectorale samenwerking
misschien toegeven dat we ook als
soort maatregelen die in eerste instan-
ontstaan de mooiste circulaire pro-
maatschappij moeten veranderen.
tie de emissie verlagen. Het huidige
jecten. De watersector kan hier een
Er ontstaan nu al intergenerationele
kabinet heeft echter al bij zijn aanstel-
verbindende rol in spelen en zal lef
conflicten tussen de millennials en de
ling geroepen dat beide maatregelen
moeten tonen om zijn positie binnen
oudere generaties over de wereld van
niet zouden worden doorgevoerd.’
het industriële speelveld in te nemen.
morgen.’
Nijhof adviseert de industrie dan ook
Iedere ton CO2-besparing is sowieso
niet zijn ESH-beleid te laten afhan-
een no regret-investering omdat ook
Kennis delen Veel van het succes
gen van de koers van de overheid.
hier de afgeleide voordelen vaak veel
van het Klimaatakoord hangt volgens
‘Bedrijven kunnen heel veel doen om
groter zijn.’
•
UTILITIES 11 nr. 2 - april 2019
ENERGIETRANSITIE
Hogetemperatuuropslag versnelt de energietransitie Het Noorse EnergyNest ontwikkelde een thermische batterij die temperaturen tot 430 graden Celsius zeer efficiĂŤnt kan opslaan. Daarmee kunnen energiecentrales overtollige stoom opslaan om later weer stroom te kunnen produceren. Maar een goede warmtebuffer zou ook power to heat een stuk aantrekkelijker kunnen maken.
12 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
H
et grootste deel van het industriële
voorbeeld bij concentrated solar power-
Dankzij de materiaalkeuze en het com-
energieverbruik is gerelateerd aan
installaties in woestijnen waar spiegels
pacte ontwerp is het energieverlies van
hogetemperatuurwarmte. En die warmte
het zout smelten, zodat ook ’s avonds
de TES minimaal. EnergyNest spreekt
wordt nog steeds voor bijna hon-
energie kan worden geproduceerd.
over een thermische efficiency van 98
derd procent opgewekt met aardgas.
Deze technologie leent zich echter min-
tot zelfs 99 procent, waarbij opstellingen
Verduurzaming van deze warmtevraag is
der goed voor kleinschaligere opslag.
met hogere opslagvermogens beter presteren dan de kleinere systemen.
momenteel vooral gericht op het volledig uitnutten van de warmte in de keten.
Modulair Profesoor Pål Bergan van
De systemen zijn ingericht voor de
Aan de opwekkingskant wordt wel
de Noorse technische universiteit ont-
middellange termijnopslag en hebben
gesproken over elektrificatie via warm-
wikkelde een systeem dat hitte net zo
drie uur of meer nodig om te ‘laden’. De
tepompen of elektrische boilers, maar
efficiënt opslaat, maar dan goedkoper.
omschakeling naar leveren gaat echter
de businesscases voor dit zogenaamde
Bovendien is de thermische batterij
in enkele seconden, waarbij gebruikers
power to heat-concept zijn tot nog toe
modulair opgebouwd, waardoor het
kunnen kiezen voor hogedrukstoom van
niet gunstig. De grootste uitdaging zit in
opslagsysteem zeer schaalbaar is.
meer dan veertig bar of lagedrukstoom
het feit dat de gasprijzen doorgaans een
Één thermische batterij heeft dezelfde
van twintig tot veertig bar en een tempe-
stuk lager zijn dan de elektriciteitsprijzen.
afmetingen als een zeecontainer en we
ratuurrange van tussen de 215 en 260
Elektriciteit is eigenlijk alleen interessant
kunnen meerdere van dit soort batte-
graden Celsius.
als warmtebron wanneer het aanbod de
rijen naast of bovenop elkaar plaatsen.
vraag overstijgt en de elektriciteitsprijzen
Het thermisch opslagvermogen van
Strategisch EECT vertegenwoordigt
omlaag duiken. Voor bedrijven die op
één module ligt in de range van tussen
EnergyNest in Nederland als interme-
die momenten een surplus aan hoge-
de anderhalf en twee megawattuur.
diair tussen de industriële klanten en
temperatuurwarmte kunnen opwekken
Bedrijven die zo nu en dan teveel stoom
de Noorse energie-experts. Directeur
om deze ook te kunnen inzetten als de
produceren, zouden een dergelijke
business development Xavier van der
elektriciteitsprijzen weer stijgen, zou de
module kunnen inzetten om die stoom
Putten: ‘Hoewel de technologie innova-
businesscase een stuk beter uitpakken.
later alsnog in te kunnen zetten. Maar
tief en redelijk nieuw is, is het de star-
Ook kolen- en gascentrales hebben baat
met name energiebedrijven hebben veel
tupfase allang voorbij. EnergyNest heeft
bij thermische opslag. Doordat elektri-
interesse in de thermische batterij omdat
al meerdere thermische batterijen suc-
citeit uit duurzame bronnen voorrang
ze dankzij de energietransitie steeds
cesvol ingezet bij commerciële bedrijven.
krijgt, worden deze centrales steeds
vaker hun productie moeten aanpassen
Partijen die geinteresseerd zijn, kunnen
vaker ingezet als flexoptie, terwijl ze zijn
aan het fluctuerende aanbod van inter-
al een werkende module bekijken bij
gebouwd voor basisvermogen. Opslag
mitterende bronnen als wind- en zonne-
Mebin, een dochter van Heidelberg
van warmte op momenten dat deze cen-
energie. Als het elektriciteitsaanbod van
Cement. Zeker gezien de ontwikkelingen
trales moeten worden losgekoppeld, kan
deze systemen toeneemt, kunnen ze de
in de Nederlandse industrie rondom
ze veel energie- en geldbesparing ople-
reeds opgewekte stoom voor langere
het Klimaatakkoord zijn investeringen in
veren terwijl de flexibiliteit toeneemt.
tijd opslaan en deze weer inzetten als het
thermische batterijen zeer interessant.
elektriciteitsaanbod daalt.’
Bedrijven investeren niet alleen in directe
EnergyNest Het Noorse techno-
vermijding van CO2-uitstoot, maar ook
logiebedrijf EnergyNest vond juist voor
Efficiency Het is al langer bekend
meer strategisch door meer flexibiliteit
deze partijen een oplossing door een
dat beton warmte kan opslaan. De uit-
in te bouwen in hun interne energiesy-
zeer efficiënte vorm van hogetempera-
daging voor deze vorm van opslag is
steem. Daarmee kunnen ze beter mee-
tuuropslag in beton. Waar de meeste
het feit dat de temperatuurverschillen
veren met het aanbod uit de markt. We
thermische opslagen zich beperken
het beton op den duur degraderen door
hebben dan ook interesse vanuit zowel
tot lage temperatuurranges, met name
hittestress. EnergyNest ontwikkelde
de industrie als energiebedrijven.’
interessant voor stadsverwarming, leent
in samenwerking met betonspecialis-
de thermische batterij, ze noemen het
ten het zogenaamde HeatCrete, dat
Investering Misschien het meest
zelf Thermal Heat Storage (TES), van
probleemloos honderdenduizenden
interessant is de relatief lage investe-
EnergyNest zich voor de hogere tempe-
thermische cycli kan doorstaan zonder
ring die EnergyNest voorrekent. Al bij
ratuurranges van rond de 430 graden.
aan prestatie in te boeten. In het beton
vermogens van onder de tweehonderd
Thomas Palkovich, vicedirecteur project-
zit een netwerk van warmtewisselaars
megawatt thermisch rekent men met
ontwikkeling bij EnergyNest: ‘Bedrijven
waar thermische olie, stoom of gas door
bedragen van veertig tot zestig euro
die hogere temperaturen willen opslaan,
wordt geleid. Daardoor kan de warmte-
per kilowatt. Alternatieven als stoomac-
moesten tot nog toe gebruik maken van
wisselaar eenvoudig worden gekoppeld
cumulatie en het eerder genoemde
gesmolten zout. De investering voor
aan bestaande warmtesystemen. De
gesmolten zout zijn significant duurder.
een gesmolten zout-installatie is echter
innovatie heeft ook een Nederlands
Alleen opslag in warmwatertanks is
zo hoog dat dit alleen interessant is bij
tintje: de batterijen worden namelijk
goedkoper, maar dat is alleen maar
vermogens van meer dan vijfhonderd
geproduceerd bij betonproducent
mogelijk voor temperaturen tot 120 gra-
megawatt. Je ziet dit soort systemen bij-
Mebin in Rotterdam.
den Celsius.
•
UTILITIES 13 nr. 2 - april 2019
ASSET MANAGEMENT
Datagedreven conditiebepaling laagspanning In het verleden besteedden netbeheerders relatief weinig aandacht aan professioneel Asset Management van laagspanningsnetten. Om diverse redenen is dit snel aan het veranderen. De Technische Universiteit Eindhoven onderzocht de conditie van deze netten door analyse van data uit meerdere bronnen van alle regionale netbeheerders. Uit de analyses blijkt dat de belangrijkste risicofactor voor het falen van een laagspanningscomponent het aantal eerdere storingen in dezelfde laagspanningshoofdkabel is.
14 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
Maikel Klerx en Armand van Deursen (TU/e), Johan Morren en Han Slootweg (Enexis en TU/e)
E
lektrische energie speelt een
Jaarlijkse uitvalduur bij een klant per netvlak (min/jaar)
essentiële rol in onze moderne
maatschappij. Een betrouwbare elektriciteitsvoorziening is daarom van cruciaal belang. In Nederland hebben wij wat dat betreft de zaken goed voor elkaar. De Nederlandse Regionale Netbeheerders (RNB’s) presteren namelijk uitstekend qua uitvalduur
40 30 20 10 0
en –frequentie. De gemiddelde klant
1
heeft op jaarbasis ongeveer een
2
3
4
EHS net
half uur geen stroom. Uitgedrukt in
5 HS net
6
7
MS net
8
9
10
LS net
een percentage komt dat overeen
Figuur 1: Jaarlijkse uitvalduur bij een klant per netvlak in minuten per jaar, 2008-2017. LS:
met een betrouwbaarheid van zo’n
Laagspanning, MS: Middenspanning, HS: Hoogspanning, EHS:Extra hoogspanning
99,995 procent. De bijdrage van laagspannings(LS)-netten aan de niet-
volledig ondergronds. In veel andere
overlast als gevolg van storingen (ver-
beschikbaarheid is stabiel en relatief
landen komt ook bovengrondse laag-
der) te beperken.
laag. Omdat als gevolg van maatre-
spanningsaanleg voor. In het verleden
Een andere zwaarwegende factor zijn
gelen van de RNB’s de bijdrage van
besteedden netbeheerders relatief
de kosten die LS-storingen jaarlijks
de hoog- en middenspanningsnetten
weinig aandacht aan professioneel
veroorzaken. Voor de gezamenlijke
aan de jaarlijkse uitvalduur de afgelo-
Asset Management van LS-netten.
Nederlandse RNB’s loopt dit op tot
pen jaren is gedaald, is het relatieve
Om diverse redenen is dit snel aan het
vele tientallen miljoenen euro’s op
aandeel van LS-netten in de gemid-
veranderen. Een aanzienlijk deel van
jaarbasis. En wanneer de storingen in
delde uitvalduur de afgelopen jaren in
de componenten waaruit LS-netten
de laagspanningsaanleg voor open-
verhouding echter wel groter gewor-
zijn opgebouwd is ouder dan veertig
bare verlichting worden meegerekend,
den en gegroeid tot ongeveer twintig
jaar. Daarmee wordt de vraag of deze
loopt dit bedrag nog verder op. De
procent.
componenten onderhevig zijn aan faal-
hoogte van deze bedragen maakt het
mechanismen als gevolg van veroude-
uiteraard interessant te onderzoeken
Laagspanningsnetten De
ring steeds belangrijker. Mocht dit het
of deze kosten kunnen worden ver-
belangrijkste componenten van
geval zijn dan moeten de RNB’s zich
laagd – bijvoorbeeld door gerichte
LS-netten zijn laagspanningskabels
immers gaan voorbereiden op het op
vervangingsprogramma’s toegespitst
en zogenaamde moffen. Moffen zijn
grote schaal vervangen van LS-netten.
op bovengemiddeld storingsgevoelige
verbindingsstukken, waarmee verschil-
Verder geldt, zoals reeds opgemerkt,
LS-netten en componenten, waardoor
lende kabelsecties aan elkaar worden
dat de betrouwbaarheid van de mid-
storingen kunnen worden voorkomen.
vastgemaakt of waarmee een aan-
denspanningsnetten als gevolg van
Tot slot vormen betrouwbare LS-netten
sluitkabel die een pand met het LS-net
gerichte maatregelen een stijgende
met voldoende capaciteit een essen-
verbindt, van een hoofdkabel wordt
trend laat zien. Daarmee werpt de
tiële randvoorwaarde voor het slagen
afgetakt. Deze componenten zijn sche-
vraag zich op of door het professiona-
van de transitie naar een duurzame
matisch weergegeven in figuur 2.
liseren van het asset management van
energievoorziening. Nieuwe technolo-
Via een transformator is het LS-net
de LS-netten nieuwe mogelijkheden
gieën zoals warmtepompen, zonnepa-
verbonden met het bovenliggende
in beeld komen om de betrouwbaar-
nelen en elektrische voertuigen zullen
middenspannings(MS)-net. Het laag-
heid van de elektriciteitsvoorziening
veelal worden aangesloten op een
spanningsnet in Nederland is vrijwel
(verder) te verbeteren en zo schade en
LS-net. Met al deze nieuwe toepassingen neemt het belang van een goede betrouwbaarheid van de LS-netten nog
Figuur 2: De verschillende componenten binnen een LS-net
verder toe. Ook zullen deze technolo-
Transformatorstation
1. Verbindingsmof
gieën zorgen voor meer fluctuaties in
2. Aansluitmof
de stromen in de LS-netten. Het effect
3. Aansluitkabel
hiervan op de betrouwbaarheid van
4. Hoofdkabel
de laagspanningsnetten op de langere termijn is eveneens een punt van aandacht.
Datagedreven De Stichting Ksandr (www.ksandr.org) waarin de Nederlandse RNB’s samenwerken met als doel hun Asset Management verder
UTILITIES 15 nr. 2 - april 2019
te professionaliseren en daartoe best
niet mogelijk is om de restlevensduur
ponenten waardoor het risico op een
practices en faalstatistieken uit te wis-
van LS-componenten te bepalen.
volgende storing toeneemt.
selen, heeft samen met de Technische
De beschikbare gegevens maken het
Verder hebben LS-hoofdkabels met
Universiteit Eindhoven recent een
tevens mogelijk om te onderzoeken
kunststof isolatie en aluminium geleiders
onderzoek geïnitieerd naar de conditie
welke variabelen invloed hebben
een hogere faalkans dan LS-hoofdkabels
van LS-netten. Hierbij wordt gebruik
op het falen van componenten van
met papieren isolatie en koperen gelei-
gemaakt van data uit verschillende
LS-netten. Hiertoe worden gefaalde en
ders. De oorzaak hiervan is waarschijn-
databronnen. In de eerste plaats van
niet-gefaalde netcomponenten verge-
lijk, dat de mechanische sterkte van
de NESTOR database waarin alle sto-
leken. De vergelijking geeft inzicht in
Gepantserde Papier Lood (GPLK)-kabels
ringen die zich in de elektriciteitsnetten
de factoren die invloed hebben op het
groter is dan van kabels die met kunst-
in Nederland voordoen, worden gere-
falen van LS-componenten. Zo kun-
stof geïsoleerd zijn en dat aluminium
gistreerd. Verder worden bedrijfsmid-
nen risicofactoren worden bepaald,
wanneer het wordt blootgesteld aan
delenregistraties van de RNB’s benut,
die leiden tot een hogere faalkans dan
een combinatie van een elektrische
waar in de gegevens van netcomponen-
gemiddeld. Bij deze analyse worden
spanning en vocht, snel corrodeert. Als
ten zijn vastgelegd. Ook wordt data uit
graafschades buiten beschouwing
gevolg hiervan zijn GPLK-kabels met
externe bronnen toegevoegd, met als
gelaten, aangezien deze niet afhanke-
koperen geleiders minder gevoelig voor
doel de invloed van externe factoren te
lijk zijn van de karakteristieken van de
kleine beschadigingen zoals die kun-
onderzoeken. Op deze manier kan een
LS-componenten zelf, noch van die van
nen ontstaan wanneer kabels worden
dataset worden gecreëerd met daarin
de omgeving waarin zij zich bevinden,
geschampt bij graafwerkzaamheden of
voor elke component van de LS-netten
maar een externe oorzaak hebben.
ten gevolge van puntbelastingen door stenen in de grond.
de volgende informatie: de karakteristieken van de component, de karakteris-
Resultaten
tieken van de omgeving waarin de com-
dat de belangrijkste risicofactor voor
bebouwde omgeving en meer rurale
ponent zich bevindt en het historische
het falen van een LS-component het
gebieden. In de bebouwde omgeving
faalgedrag van de component.
aantal eerdere storingen in dezelfde
falen de meeste componenten sneller.
Op basis van de genoemde informa-
LS-hoofdkabel is. Als er een storing
De oorzaak hiervan zou kunnen zijn
tiebronnen is vervolgens onderzoek
is geweest in een met een bepaalde
dat er in de gebouwde omgeving meer
gedaan naar relaties en afhan-
LS-hoofdkabel verbonden compo-
graafactiviteiten plaatsvinden. Kabels
kelijkheden tussen verschillende
nent, dan neemt de kans op een
kunnen daarbij worden geschampt en
variabelen en het faalgedrag van
storing in een andere met deze zelfde
enige tijd later alsnog falen, waarbij
LS-netcomponenten. Uit onderzoek
LS-hoofdkabel verbonden component
er geen directe relatie met graafwerk
van de storingsgegevens is gebleken
sterk toe. Dit laat zien dat een storing
is. Of ze worden mechanisch belast
dat oudere componenten niet vaker
vaak leidt tot vervolgstoringen in
doordat ze opzij worden getrokken of
falen dan nieuwere componenten. De
dezelfde hoofdkabel. Oorzaak hiervan
in de sleuf aan dwarsbalken worden
conclusie is dat de kans op het falen
is hoogstwaarschijnlijk de grote kort-
opgehangen tijdens de uitvoering van
van LS-kabels en moffen niet of nau-
sluitstroom die ontstaat bij een storing;
de werkzaamheden.
welijks toeneemt als deze verouderen.
deze leidt tot mechanische krachten
Wat betreft moffen geldt dat aansluit-
Dit betekent logischerwijs dat het ook
in en sterkte opwarming van netcom-
moffen, die een aansluitkabel met de
16 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
Uit de resultaten blijkt
Ook is er een verschil te zien tussen de
LS-hoofdkabel verbinden, de laagste
bepaalde gebied de LS-hoofdkabels
spanningsnet. Verder wordt verkend of
faalkans hebben. In een aansluitmof
met de hoogste relatieve faalkans
het mogelijk is om degraderende com-
worden de geleiders van de hoofd-
afgebeeld op een geografische onder-
ponenten te identificeren en te moni-
kabel niet onderbroken. Verder is de
grond. Deze representatie maakt het
toren met behulp van meetapparatuur.
stroom beperkt, omdat een aansluit-
mogelijk om LS-netten te identificeren
Eerder onderzoek heeft laten zien dat
kabel slechts één pand met de hoofd-
waarop een actiever (vervangings)
wanneer een component beschadigd
kabel verbindt. De lage belasting van
beleid kan worden gevoerd.
is, kortstondige piekstromen kunnen
aansluitmoffen verklaart waarschijnlijk
voorkomen. Vanwege de korte duur
hun lage faalkans. Bij verbindingsmof-
van deze piekstromen, brandt de zeke-
fen wordt de geleider namelijk wel
ring niet door en ontstaat er dus geen
onderbroken en verbindingsmoffen
onderbreking van de elektriciteitsvoor-
voeren de volledige stroom die door
ziening. De verwachting is dat deze
de verbinding loopt, zowel in normaal
terugkerende stoompieken echter uit-
bedrijf als wanneer zich een kortslui-
eindelijk tot een storing zullen leiden.
ting voordoet.
Inzet is om op basis van de monitoring
De hiervoor vermelde resultaten
van dergelijke stroompieken preven-
geven veel inzicht in het faalgedrag
tieve maatregelen te kunnen nemen, in
van LS-componenten. Op basis van
plaats van correctieve maatregelen, en
de resultaten kan het onderhouds- en
zo storingen ten gevolge van het falen
vervangingsbeleid van RNB’s voor de
van LS-netcomponenten te voorko-
LS-netten worden geoptimaliseerd.
men. De eerste resultaten zijn veelbelo-
Op dit moment ligt de nadruk voor
Figuur 3: Geografische weergave van een
vend. Eventueel kan de datagedreven
LS-netten op correctief onderhoud:
deel van de 5000 LS-hoofdkabels met de
benadering worden ingezet om te
pas wanneer een component faalt,
hoogste relatieve faalkans in het verzor-
bepalen in welke LS-netten meetap-
wordt deze gerepareerd of vervangen.
gingsgebied van één RNB
paratuur wordt ingezet. Zo kunnen een datagedreven insteek en een monito-
Sporadisch wordt er preventief vervangen: wanneer de grond opengaat voor
Vervolgonderzoek
ander werkzaamheden – bijvoorbeeld
van vervolgonderzoek is of het
aan het gasnet, de waterleiding of de
mogelijk is om de faalkansen van
Perspectieven Om maatschap-
riolering – blijkt dat de LS-aanleg er niet
LS-netwerken te combineren met
pelijke kosten te beperken, overlast
al te best aan toe is.
netplanning. Met andere woorden: of
te verminderen en voorbereid te zijn
Preventief vervangen is over het
het mogelijk is om de netplanning nog
op de energietransitie is het van groot
algemeen significant goedkoper dan
meer te baseren op een combinatie
belang om het hoge betrouwbaar-
correctief vervangen, omdat de werk-
van de capaciteit en de conditie van
heidsniveau van elektriciteitsnetten
zaamheden dan kunnen worden inge-
de LS-netten. Als gevolg van de ener-
te handhaven. Gezien de omvang
pland en overdag kunnen plaatsvin-
gietransitie zullen veel LS-netwerken
van de LS-netten, hun toenemende
den. Om die reden stellen RNB’s zich
moeten worden verzwaard om elek-
belang voor het elektriciteitssysteem
de vraag waar en wanneer preventief
trisch vervoer en elektrische of hybride
als geheel en het beperkte inzicht in
vervangen van LS-netten kosteneffec-
warmtepompen van elektriciteit te kun-
verouderingsprocessen en faalgedrag
tiever zou kunnen zijn dan correctieve
nen voorzien.
van de componenten waaruit deze
maatregelen wanneer een component
Door de faalkansen daarbij in beschou-
zijn opgebouwd, is het zaak naar deze
faalt.
wing te nemen, kan worden bezien of
thematiek gedegen onderzoek te doen
Hoewel is gebleken dat het niet goed
het de meest verstandige insteek is
en daar passende vervolgstappen
mogelijk is om voor de componenten
om uitsluitend de netcapaciteit uit te
aan te verbinden. De gepresenteerde
van LS-netten een restlevensduur te
breiden, of dat het gunstiger is om dat
methode voor datagedreven conditie-
bepalen, kunnen de resultaten van het
te combineren met een meer groot-
bepaling geeft inzicht in de faalkans
onderzoek wel worden gebruikt om
schalige preventieve vervanging van
van specifieke LS-netten en de compo-
componenten en netten te identifice-
het LS-net.
nenten waaruit zij opgebouwd zijn. Dit
ren waar het risico op storingen boven-
Verder wordt er naast datagedreven
vormt een belangrijke input voor het
gemiddeld hoog is. Op deze manier
conditiebepaling ook onderzoek
vervangingsbeleid van de RNB’s. Dat
kan een ranking van LS-netten worden
gedaan om meer grip te krijgen op de
geldt zeker wanneer deze informatie
gemaakt op basis van hun relatieve
fysische degradatiemechanismen in
wordt betrokken bij de netplanning
faalkans ten opzichte van het gemid-
LS-componenten. Zo wordt de corro-
en wanneer naast datagedreven con-
delde. Deze resultaten kunnen vervol-
sie van geleiders na een beschadiging
ditiebepaling ook meetinstrumenten
gens geografisch worden weergege-
van de distributiekabel onderzocht,
beschikbaar komen die inzicht bieden
ven. Een voorbeeld hiervan is te zien
alsook het effect van sterk wisselende
in de conditie en de faalkans van
in figuur 3. In deze figuur zijn voor een
belasting op componenten in het laag-
LS-netcomponenten.
Onderwerp
ring campagne elkaar versterken.
•
UTILITIES 17 nr. 2 - april 2019
PROJECT
Waterballet maakt proceswater van condensaat De vestiging van FrieslandCampina in Borculo is de afgelopen jaren flink gegroeid. Het bedrijf wil de omgeving echter ontzien en zijn watervoetafdruk beperken. De experts van het bedrijf bedachten dat ze redelijk eenvoudig het condensaat uit de stoominstallaties dat nu nog werd geloosd konden opwerken tot proceswater. IV-water werd aangewezen als choreograaf van het waterballet, zoals het project werd genoemd, en begeleidde het proces vanaf aanbesteding tot oplevering.
18 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
D
e groei van FrieslandCampina lijkt niet te stuiten. Het bedrijf was al
een van de grootste zuivelcoöperaties ter wereld, maar nadat het melkquotum in 2015 werd afgeschaft, gingen sommige leden-melkveehouders, via de gelijknamige coöperatie de eigenaren van FrieslandCampina, veel meer melk produceren. Tegelijkertijd nam de vraag naar Nederlandse kindervoeding toe. De productielocatie van de coöperatie in Borculo breidde de afgelopen jaren dan ook behoorlijk uit. Zo is de nieuwe babypoederproductielocatie in 2015 in gebruik genomen en heeft het bedrijf nog eens plannen voor een nieuwe productielocatie voor het mengen en verpakken van melkpoeder. Een keerzijde van het succes van het bedrijf is dat de lokale waterfootprint behoorlijk is toegenomen. De vestiging in Borculo gebruikt onder andere water
gebruiken we hier redelijk veel water
het retourwater. We wisten dus welke
voor het drogen van de grondstof
voor de productie van stoom, dat na
kwaliteit water we hadden en welke
wei tot melkpoeder en ook veel water
zijn warmte te hebben afgestaan con-
kwaliteit we nodig hadden in onze pro-
voor het reinigen van de apparatuur.
denseert en terugkomt. Het grootste
cessen. Wat er voor nodig was om van
Inmiddels is de waterinname zo groot
deel van het condensaat kunnen we
kwaliteit A naar B te komen, was wat
geworden, dat het strategisch en
na enige bewerking opnieuw in het
ons betreft een black box. De meeste
maatschappelijk gewenst is om de
proces gebruiken. Ondanks de biolo-
complexiteit zat in het inpassen van
waterinname te beperken. Nu loost
gische vervuiling is de kwaliteit van dit
een nieuwe installatie in een site die in
het bedrijf tot nog toe een deel van zijn
water zodanig goed dat we met een
ontwikkeling is. We zochten dan ook
retourcondensaatwater op het opper-
beperkt aantal zuiveringsstappen weer
vooral een ingenieursbureau die het
vlaktewater. Gaandeweg ontstond het idee om dit water weer op te werken tot proceswater. Senior Projectmanager Sjoerd Hofstee: ‘FrieslandCampina investeert veel in het verduurzamen van zijn processen.
We wisten welke kwaliteit water we hadden en welke kwaliteit we nodig hadden. Wat er voor nodig was om van A naar B te komen, was wat ons betreft een black box.
Op energiegebied maken we hier in Borculo onder andere gebruik van
water van drinkwaterkwaliteit kunnen
proces van begin tot eind kon leiden.
pyrolyseolie en biogas voor stoom-
krijgen. We besloten dan ook te onder-
Veel van de bekende ingenieursbu-
opwekking. Voor het watergebruik
zoeken of we hier een businesscase
reaus in de waterwereld ontwikkelen
hebben we bedrijfsbreed de ambitie
van konden maken. Uiteraard kijken
hun eigen waterzuiveringstechnolo-
uitgesproken per ton product dezelfde
we altijd waar economie en ecologie
gieën en -concepten. Daarmee loop
hoeveelheid of minder water te gebrui-
samengaan, maar uit strategisch
je het risico dat men ongefundeerd
ken ten opzichte van 2010. Meer con-
oogpunt rekenen we bij duurzaam-
voor de eigen technologie kiest. We
creet willen we bij de productielocatie
heidsprojecten met lagere marges en
wilden juist met een partij in zee gaan
in Borculo jaarlijks zo’n driehonderd
langere terugverdientijden.’
die technologie-onafhankelijk de beste
duizend kuub water besparen.
Voor de engineering stapte Hofstee
oplossing voor onze specifieke vraag
naar Iv-Groep. Het ingenieursbureau
kon vinden, dit technisch inpassen
Black box
Hofstee: ‘We onttrekken
heeft een in water gespecialiseerde
in het bestaande proces en die het
hier in Borculo zoetwater uit de onder-
divisie, Iv- Water, dat projecten voor
aanbestedings- en bouwproces kon
grond en krijgen ook drinkwater van
onder meer waterschappen, drink-
begeleiden. Iv-Water voldeed aan deze
Vitens. Daar zitten echter grenzen aan.
waterbedrijven en industriële partijen
eisen.’
Als we in Borculo verder doorgroeien,
uitvoert. Hofstee: ‘Uitgangspunt voor
wordt de maximaal vergunde jaarhoe-
onze speurtocht naar de beste techno-
Waterballet Ronny Faasen is pro-
veelheid bereikt en dus zochten we
logie voor het opwerken van ons pro-
jectleider bij Iv-Water en verantwoorde-
naar een alternatieve waterstroom. Nu
ceswater was de geleidbaarheid van
lijk voor het project dat gaandeweg de
UTILITIES 19 nr. 2 - april 2019
“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OOK OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERKOMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent. Kijk voor meer informatie op één van onze websites.
Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com
www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com
UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld
Advertentie-index Rotterdam Ahoy..................................................................................... 24 Applus RTD b.v....................................................................................... 24 Hanse Development...................................................................Bijsluiter Joulz............................................................................................................ 4 Mainnovation b.v....................................................................................... 2 MODELEC Data-Industrie b.v.............................................................. 35 PeachGroup b.v...................................................................................... 35
cts
manufa
Santon Circuit Breaker Services b.v................................................... 24
Ook adverteren in Utilities Magazine? Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl
TIES TIES TIES UTILI UTILI UTILI
NUM MER
t 02 - maar
2018
NDE JAAR
TTIE • ACH
GAN G
ts
MER NUMman ufac
en er- en water-,-,wat
Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor
nomie en eco
rgie energie de ene in de
logie en Techno
TTIE • ACH
NDE JAAR
GAN G
ts
MER man NUM ufac
de in de nomie en eco
logie en Techno
alition ebat ergy Co New En uwt energied onderbo rd is ieakkoo ng Energ voeri uit in werk or isen vo ies NOx-e lat Nieuwe stookinstal cte indire nl
tilities.
www.u
2018 03 - mei
rkt markt senma gassen gas
erwaterrgie-,-,wat energie ene
emb 05 - sept
er 2018
TTIE • ACH
NDE JAAR
GAN G
ts
ufac
man
rkt markt senma gassen en gas en
de in de nomie en eco
en er- en waterrgie-,-,wat energie ene
rkt markt senma gassen gas
logie en Techno
ggen el te ze kkoord vaarw maata engas s in kli a oning ampin t stapje landC r om Gr trie ze ulen or Fries Vier jaa Indus molec om vo biosto tmoeten en on gawatt m op on me lee n ktr ie Tie Ele stprob n energ lost me rder da uc tie sprod gaat ve Bioga Esco nl
tilities.
www.u
nl
tilities.
www.u
naam Waterballet meekreeg. ‘We zetten de vraag van FrieslandCampina uit in de markt en beoordeelden de inzendingen uiteraard op een aantal kwaliteitscriteria, maar prijs was minstens zo belangrijk’, aldus Faasen. ‘Zoals gezegd hanteert FrieslandCampina bij duurzaamheidsinitiatieven soepele financiële kengetallen, maar moesten we goed balanceren tussen prijs en kwaliteit. Dat betekende niet zozeer dat we bespaarden op de technologie, maar we konden wel geld besparen door mee te liften op een aantal andere projecten die tegelijkertijd werden uitgevoerd.’ Uiteindelijk koos Iv-Water in samenspraak met FrieslandCampina voor de inschrijving van RWB Water. Die stelde
het civiele werk voor de installatie zoals
Succes
voor het water eerst door een biolo-
funderingen en bouwwerken. Ook een
ring. Faasen: ‘In maart konden we de
gisch slib op drager-systeem te leiden,
mooi voorbeeld van waar duurzaam-
installatie overdragen aan de operators
dat de eerste organische vervuiling
heid en kostenbesparing hand in had
van FrieslandCampina, waarmee we
verwijdert. De organische vervuiling
gaan is het feit dat we een uit een
een project van op de kop af twee jaar
die dan nog overblijft, wordt afgevan-
ander project vrijgekomen gebouw
succesvol afsloten. Die twee jaar was
gen door een microfiltratiesysteem
konden hergebruiken als nieuw onder-
vanaf idee tot handover, de daadwer-
met keramische membranen. Deze zijn
komen voor het microfilstratiesysteem.’
kelijke bouwtijd was veel korter. Het
eenvoudiger chemisch te reinigen dan
De reverse osmosis-installatie
grootste deel van de installaties werd
de polymere varianten zonder dat de
staat in een ander gebouw, dat
als complete modules geleverd, zodat
werking ervan achteruit gaan en heb-
FrieslandCampina eerder bouwde voor
onsite alleen de aansluitingen moesten
ben een langere levensduur dan poly-
vergelijkbare installaties. ‘Dit multifunc-
worden gemaakt. En uiteraard vergde
mere membranen. Als laatste volgt een
tioneel ruimtegebruik drukt opnieuw
aanpassing van het leidingwerk wat tijd
reverse osmosis-stap die met name
de projectkosten’, zegt Faasen.
en engineeringskennis.’
de zouten verwijdert en dus de geleid-
Ook de projectplanning paste Iv-Water
Het water wordt nu nog ingezet bij
baarheid verlaagt. Daarna is het water
creatief in. Faasen: ‘We konden meelif-
toepassingen waar het water niet direct
op de gewenste kwaliteit en wordt het
ten met een ander, groter project dat
in contact komt met het product, zoals
aangeboden aan het leidingsysteem
ongeveer tegelijkertijd liep. Daardoor
de productie van stoom, als koelwater
van FrieslandCampina.
konden we onze werkzaamheden zo
bij koeltorens en de ijswaterinstallatie.
inpassen dat ze de minste overlast
Maar Hofstee sluit niet uit dat op den
bezorgden voor de dagelijkse werk-
duur ook andere processen van het
‘Iv-Water is al direct begonnen met de
zaamheden van FrieslandCampina.
water gebruik kunnen maken. ‘De
inpassing van een zuiveringsinstallatie
De planning van het andere project
kwaliteit van het water is dezelfde als
op de FrieslandCampina-site. Zo moest
was leidend voor onze planning, zodat
dat van drinkwater’, zegt Hofstee. ‘Dus
de retourwaterleiding worden afgetakt
we gezamenlijk tijdsloten hadden om
ik kan me voorstellen dat we dit water
en ook andere leidingen aangelegd,
installaties te plaatsen, aan te sluiten of
op den duur breder kunnen inzetten.
dan wel omgelegd. Vanuit onze EPC-
te integreren in de bestaande produc-
De zuiveringsinstallatie is nu gebouwd
rol begeleiden we bovendien ook al
tieomgeving.’
op een capaciteit van vijftig kubieke
Slim combineren
Faasen:
Inmiddels draait de zuive-
meter water per uur, maar we lozen nog steeds een deel van het retourwater.
PROJECTFEITEN EN CIJFERS
We zouden op den duur dan ook verder
Wie:
kunnen uitbreiden met een tweede
FrieslandCampina Borculo
Wat: Bioslib op drager, gevolgd door microfiltratie en Start:
installatie. De ruimte is er en omdat een
reverse osmosis
deel van de nieuwe leidingen al overge-
november 2017
dimensioneerd is, is een tweede instal-
Oplevering: februari 2019
latie eenvoudig in te passen. We heb-
Capaciteit: 50 kubieke meter per uur
ben nu al een behoorlijke stap gezet in
EPC-rol:
het terugdringen van de waterfootprint,
Iv-Water
maar er zit nog meer in het vat.’
•
UTILITIES 21 nr. 2 - april 2019
ASSET MANAGEMENT
Digitale automatisering ondersteunt energietransitie De transitie van een op fossiele energie gebaseerd centraal energiesysteem naar een duurzaam decentraal systeem vergt veel van het elektriciteitsnet. Netbeheerder Enexis zet de volgende stap naar digitalisering en data-gedreven asset management door sensoren te plaatsen in zijn middenspanningsstations. De data die hier worden verzameld ondersteunt de netbeheerder in het monitoren van zijn net, bij het maken van slimme investeringsbeslissingen en het uitvoeren van slim onderhoud. Deze digitaliseringsslag maakt het voor gemeentes en particulieren eenvoudiger hun energieverbruik te verduurzamen.
22 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
D
e energietransitie stelt de Nederlandse netbeheerders voor
een behoorlijke uitdaging. De belasting van de elektrische infrastructuur neemt, door elektrische systemen als warmtepompen en elektrische auto’s, de belasting de komende jaren hoogstwaarschijnlijk behoorlijk toe. Dankzij decentrale opwekking via zon-pv, windturbines enzovoorts komt de stroom bovendien van meerdere richtingen wat ook weer zijn weerslag heeft op de assets. Enexis sorteerde al voor op deze uitdagingen door zijn meest kritische hoogspanning/ laagspanning-, middenspanning/ laagspanning-stations en middenspanningverdeelstations uit te rusten met sensoren, actuatoren en communicatieapparatuur, zodat deze op afstand te meten en controleren zijn. Door de stroomkwaliteit en kwantiteit te monitoren, kan men voorsorteren op eventuele storingen of overbelasting van het net voorkomen. Bovendien maakt de automatisering het mogelijk om spanningsstations op afstand om te schakelen, mocht er zich een storing voordoen. Het project dat onder de naam Distributie Automatisering (DA) inmid-
ingebouwd in de middenspanningsta-
of, bijvoorbeeld met feestdagen, juist
dels al ver is ingevoerd, blijkt in de
tions in ons verzorgingsgebied. Met
extra verlichten als dat gewenst is.’
praktijk zo succesvol dat Enexis ook
deze kastjes kunnen we op trafoniveau
Volgens Kohlmann zijn DA en Dali de
de minder kritische stations wil auto-
meten en krijgen we informatie over
volgende stap naar digitalisering en
matiseren. ‘Als we echter dezelfde
afgaande velden, de stroomcapaciteit,
data-gedreven asset management.
configuratie aanhouden, zou dat een
kwantiteit en ook een aantal kwaliteits-
‘We krijgen nu al heel veel waardevolle
erg kostbare en ingewikkelde exercitie
gegevens. Bovendien zit er een kort-
data binnen, kunnen trends analyseren
worden’, zegt Jaap Kohlmann, Senior
sluitverklikker in die een verstoring in
en datagestuurde beslissingen nemen.
DSO Architect bij Enexis. ‘Het aantal
het net kan registreren zodat we onze
Uiteindelijk neemt het ons als netbe-
stations waar we DA implementeerden
monteurs gerichter naar de juiste plek
heerder heel wat werk uit handen als
beperkt zich tot zo’n drieduizend stuks.
kunnen sturen.
we kunnen voorspellen waar een sto-
De tweede ronde zou het om meer dan
Anders dan de DA-versie kunnen we
ring zou kunnen optreden. Maar zelfs
35 duizend stations gaan. We introdu-
de middenspanningstations met een
weten waar een storing zich precies
ceerden dan ook een uitgeklede versie
Dali-unit niet op afstand schakelen. Wel
bevindt is al winst. Monteurs moeten nu vaak in het donker op zoek gaan
Met de Dali-box kunnen we op trafoniveau meten en krijgen we informatie over afgaande velden, de stroomcapaciteit, kwantiteit en een aantal kwaliteitsgegevens.
naar de juiste wijkcentrale en vervolgens ter plekke het probleem oplossen. Hoe meer informatie een monteur van tevoren heeft, hoe eenvoudiger zijn werk wordt. Voorlopig hebben we nog een behoor-
van DA en noemde deze Distributie
is het mogelijk om de openbare ver-
lijke uitdaging voor de boeg om alle
Automatisering Light (Dali). De sen-
lichting dynamisch te schakelen, iets
Dali-boxen aan te sluiten. We instal-
soren en communicatieapparatuur
wat gemeentes graag willen. Wij kun-
leren zo’n driehonderd tot zeshonderd
stopten we in een handzame Dali-box,
nen nu beter aan de wensen van de
van de DA-boxes per jaar en denken
ter grootte van een schoenendoos,
gemeentes voldoen door bijvoorbeeld
in 2020 klaar te zijn. Wat betreft Dali
die redelijk eenvoudig kan worden
afwijkende schakeltijden te gebruiken
moeten we zo’n 35.000 Dali kastjes in
UTILITIES 23 nr. 2 - april 2019
MN2019-advertentie-185x132.indd 1
30-1-2019 09:25:33
RTD IWEX
APPLUS+ RTD PRESENTS:
A PROVEN AND QUALIFIED 3D DEFECT IMAGING TECHNOLOGY THE LATEST INNOVATION IN ‘FULL MATRIX CAPTURE’ AUT: RTD IWEX
We deliver reliable solutions for non-destructive testing (NDT), inspection and certification to capital-intensive, high risk oil & gas, energy, chemical and power industries and provide a one-stop solution, covering NDT, Inspection and certification from initial design, manufacturing, construction, commissioning, during operations and after repair.
applus.com
> RTD Rayscan (RTR) Our capabilities:
> RTD Trekscan (DTI)
New weld inspection (NC) • Inline in-service inspection (ILI)Maintenance and Repair (MRO) • Engineering (ECA) services and consultancy • Third party services • Review NDT reports and QAQC audits • Training services
de middenspanningsstations instal-
onze beschikking hebben, kunnen we
de grenzen worden bereikt. We zou-
leren. In een tijd waar technisch per-
echter ook gebruiken voor de lange
den die grenzen zelfs kunnen oprek-
soneel schaarser wordt, is dit sowieso
termijn netplanning. Voorheen was
ken om onszelf meer tijd te geven voor
lastig. We verwachten dan ook jaarlijks
het inrichten van een netwerk redelijk
eventuele netuitbreiding. Die tijd heb-
rond de tweeduizend tot vierduizend
eenvoudig: als er een nieuwe wijk
ben we soms noodgedwongen nodig
kastjes te kunnen aansluiten, waarbij
werd gebruikt kon je rekening houden
omdat de technische arbeidsmarkt
de meest kritische locaties voorrang
met standaard aansluitingen. Nu par-
steeds krapper wordt.
krijgen.
ticulieren ook stroom opwekken met
Doordat we de risico’s beter kunnen
Als dan alle middenspanningsstations
zonnepanelen en het stroomverbruik
inschatten, gebaseerd op actuele
zijn aangesloten op de centrale data-
toeneemt dankzij elektrische auto’s en
data, kunnen we ook onderbouwen
hub van Enexis, heeft de netbeheerder
warmtepompen is het veel lastiger hier
waarom we een bepaalde investering
wel de beschikking over zeer waarde-
een netwerk op in te richten. De data
niet doen. Uiteindelijk willen we een zo
volle informatie. Kohlmann: ‘Uiteraard
die we opbouwen over het stroom-
betrouwbaar mogelijk netwerk, tegen
gebruiken we die informatie om het
verbruik over het jaar heen, geeft ons
acceptabele maatschappelijke kosten.
net ook in de toekomst betrouwbaar
veel inzicht in piekverbruik. We kunnen
Deze automatiseringsslag helpt ons
te houden. De data die we straks tot
trends bespeuren en tijdig ingrijpen als
daar enorm bij.’
•
INSTALLATIE ONDER SPANNING Zoals ieder overheidsbedrijf is Enexis verplicht zijn aanbestedingen openbaar aan te besteden. Omdat het netwerkbedrijf verwacht nog lang gebruik te maken van de DA en Dali-boxen, besteedden de experts van Enexis veel aandacht aan de toekomstbestendigheid van de Dali-box. Kohlmann: ‘Uiteraard hebben we de specificaties nauwkeurig omschreven wat betreft functionaliteit. We kozen bovendien voor een open systeem dat in principe met alle dataprotocollen overweg kan. Het risico op een vendorlock is bij datacommunicatiesystemen meer aanwezig dan bij de meeste hardware die wij in onze netten gebruiken. Ook de dynamiek van dit soort systemen is heel
Ons voorstel was om speciale connectoren voor de
anders dan we gewend zijn aangezien ze sneller veroude-
stroomsensoren toe te passen die met codes aangeven
ren. Behalve open, is het systeem ook behoorlijk flexibel,
waar welke fase moet worden gemonteerd. Vervolgens
zodat we eenvoudig nieuwe sensoren kunnen toevoegen
hoeft een monteur alleen maar de kleurcodes te volgen
als we daar in de toekomst behoefte aan krijgen.’
om een goede aansluiting te realiseren. Met deze redelijk
Een van de bijdragen aan de Dali-box kwam van ELEQ.
eenvoudige oplossing, besparen we monteurs een hoop
Het bedrijf is expert in het ontwikkelen en produce-
uitzoekwerk en wordt het aantal herstel-acties achteraf
ren van elektrotechnische applicaties en gebruikt die
gereduceerd.
expertise om zijn klanten gevraagd of soms ongevraagd
Naast de stroom moet ook de spanning worden geme-
te helpen. Accountmanager Wim van Turennout van
ten. Hiervoor levert ELEQ een klem makkelijk op de rail
ELEQ: ‘Oorspronkelijk schreven we in op een klein, maar
te klemmen is met behulp van een geïsoleerde inbus-
belangrijk onderdeel van de Dali-box: de aansluiting met
sleutel en die dankzij de ingebouwde zekering boven-
behulp van stroomtransformatoren.
dien veiliger is dan een onbeveiligde draad naar een
Nadat ELEQ de opdracht gegund kreeg, bedachten de
klemmenstrook. We ontwikkelden deze al eerder voor
elektrotechnische experts dat ze Enexis konden helpen
een vergelijkbaar concept. Ook hier geldt weer dat we
met het versnellen van de installatie. Van Turennout: ‘Je
met een oplossing kwamen die het monteren van de
kunt een middenspanningsstation niet zomaar afscha-
Dali-boxen vereenvoudigt, waardoor de installatie ervan
kelen om een Dali-box te installeren. De Dali-box moet
een stuk sneller gaat.
in een operationeel middenspanningsstation worden
We denken graag mee met onze klanten en zetten de
gemonteerd en worden aangesloten. Denk hierbij aan
expertise die we opbouwen in, om hun werk efficiënter
het aanbieden van fasespanningen en stromen, maar
en veiliger te maken. De energietransitie is een zeer
ook het overnemen van de besturing van de openbare
complexe exercitie die het uiterste vergt van de kennis
verlichting en het tariefsignaal. Het aansluiten is gezien
en kunde van de energiemarkt. Wij als leverancier kun-
de hoeveelheid aan bekabeling vaak een hele uitdaging.
nen ervaring bij de ene netbeheerder meenemen naar de
Behalve dat het lastig werken is in de vaak krappe ruim-
andere en zo bijdragen aan het betaalbaar houden van
tes, worden ook snel fouten gemaakt bij de aansluiting.
het elektriciteitsnet.’
UTILITIES 25 nr. 2 - april 2019
Uitgelicht project
SDE+ voor biogasinstallatie op Chemelot Chemelot kan verder met haar plannen voor een grootschalige biogasinstallatie in Geleen nu een SDE+ aan het project is toegekend. De installatie krijgt een capaciteit van 700.000 ton dierlijke meststoffen per jaar en kan daaruit ongeveer zestig miljoen kubieke meter biogas produceren, met daarnaast nog gedroogde mestkorrels en zuiver water. Zitta Biogas Chemelot is opgericht door Re-N technology. Dit
Haalbaarheid
bedrijf is gespecialiseerd in de ontwikkeling en exploitatie van
De vergisting vindt plaats in twaalf vergisters met een totaal-
biogasinstallaties. Het exploiteert in Sterksel al een biogasinstal-
volume van 84.000 kubieke meter. Omdat reststromen worden
latie en zal verantwoordelijk zijn voor zowel de ontwikkeling
verwerkt tot organische mestkorrels, worden alle nutriënten uit
en de realisatie als de exploitatie van de biogasinstallatie op
de mest in geconcentreerde vorm beschikbaar gemaakt voor
Chemelot in Geleen.
de landbouw. Zo wordt er 4,5 miljoen kilo fosfaat als droge
De fabriek verwerkt varkensmest die wordt omgezet in biogas,
meststof geëxporteerd naar landen die om fosfaat verlegen
gedroogde kunstmestkorrels en water. Dankzij de schaal en de
zitten. Ook wordt ongeveer twee miljoen kilo stikstof gevangen
geïntegreerde aanpak is de installatie een duurzame oplossing
en opgewerkt tot geconcentreerde vloeibare kunstmest.De
voor het mestprobleem in Limburg en daarbuiten. Het biedt
Provincie Limburg heeft al een omgevingsvergunning ver-
kansen voor veehouders, de kunstmestindustrie en het milieu.
leend aan het project. De haalbaarheid was onder andere nog
OCI Nitrogen wordt afnemer van het biogas voor de productie
afhankelijk van de zogeheten Stimulering Duurzame Energie
van ammoniak en kunstmest én levert restwarmte die nodig
(SDE+). De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland kende
is om de biogasinstallatie efficiënter te laten draaien. De rest-
deze subsidie eind juni vorig jaar niet toe, maar heeft die
warmte wordt gebruikt voor het op temperatuur houden van de
beslissing herzien omdat de financiële haalbaarheid van
vergisters en voor het drogen van het digestaat tot organische
de plannen inmiddels beter onderbouwd is. Zitta Biogas
mestkorrels. Hiermee wordt de efficiency van de installatie sig-
Chemelot kan met de toekenning van de SDE+ weer verder
nificant verbeterd ten opzichte van conventionele biogasinstal-
met de ontwikkeling van het project. Een definitieve investe-
laties.
ringsbeslissing volgt nog.
26 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
Projecten Biomassa • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: AEB
AEB Bio-energiecentrale (AEB BEC). AEB produceert op
Investering:
dit moment duurzame elektriciteit voor 320.000 woningen
Waar:
Haven Amsterdam
en warmte voor circa 30.000 woningen. Met de AEB Bio-
Afronding:
onbekend
energiecentrale (AEB BEC) kan AEB het tweevoudige aan duurzame warmte leveren aan het warmtenet van de stad.
Opdrachtgever: ForFarmers
Voerfabrikant ForFarmers Nederland gaat een biomas-
Investering:
4,8 miljoen euro
sacentrale in Lochem bouwen. Bijna de hele energiebe-
Waar:
Lochem
hoefte voor stoomproductie van de voerfabriek in Lochem
Afronding:
april 2019
kan door de installatie worden geleverd. De centrale produceert ook circa 1 miljoen kilowattuur elektriciteit. • NIEUW PROJECT •
Opdrachtgever: Sparkling Biomass
Sparkling Biomass start dit najaar met de bouw van een
Investering:
onbekend
vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De stoom wordt
Waar:
Innofase, Duiven
direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn
Afronding:
2020
drooginstallaties mee voedt. De installatie kan jaarlijks 12.500 megawattuur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.
Wind Opdrachtgever: Ørsted
Ørsted bouwt aan de kavels I en II van het windenergie-
Waar: Borssele I en II, Noordzee Borssele I en
gebied Borssele. De windparken krijgen een gezamen-
II
lijke capaciteit van 752 megawatt. Het windpark wordt
Waar:
Windgebied Borssele
voorzien van Siemens Gamesa Renewable Energy 8 MW
Investering:
onbekend
turbines met een rotor van 167 meter. Ørsted gaat 94
Afronding:
2020
turbines plaatsen en verwacht dat het park voor eind 2020 volledig operationeel is..
Opdrachtgever: Windunie
Windpark Zeewolde wordt gerealiseerd in Zuidelijk
Waar:
Zeewoldel
Flevoland door Windpark Zeewolde B.V. waarin bijna
Investering
Onbekend
alle bewoners, agrarisch ondernemers en molenaars uit
Vermogen:
320 megawatt
het gebied zijn verenigd. De 220 molens in het gebied
Afronding:
Onbekend
maken plaats voor 93 grotere, modernere turbines.
Water Opdrachtgever: Evides Industriewater
Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt
Waar:
Botlek
een centrale afvalwaterzuivering. AkzoNobel Industrial
Investering:
onbekend
Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical en
Afronding:
onbekend
Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.
UTILITIES 27 nr. 2 - april 2019
Projecten Stoom en warmte • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Shell
Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikke-
Waar:
Rotterdam
len van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergun-
Afronding:
onbekend
ning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarm-
Investering:
onbekend
tepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.
Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro
LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’
Waar:
Maasvlakte
en verbrandingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte,
Investering:
150 miljoen euro
waarin het productieafval wordt behandeld en omgezet
Afronding:
2020
in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie..
Opdrachtgever: Ineos Oxide
Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen
Waar:
Zwijndrecht
euro in een nieuwe hoge-drukstoomketel met een capa-
Investering:
30 miljoen
citeit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-drukboilers, die
Afronding:
medio 2019
dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.
Opdrachtgever: Ecluse
Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas
Waar:
Antwerpen
van meerdere chemiebedrijven in Antwerpen vervan-
Investering:
onbekend
gen door een warmtenet van ongeveer vijf kilometer
Afronding:
onbekend
lengte. Afnemers met een ‘letter of intent’ om warmte af te nemen, zijn Ineos, Lanxess, ADPO, Ashland, DNCP en Monument Chemical. Het netwerk kan op termijn groeien.
Gas • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Gasunie Deutschlan, TenneT Thyssens
Gasunie Deutschland wil met Tennet en Thyssens een
Waar:
Nedersaksen, Duitsland
honderd megawatt groene waterstoffabriek bouwen. De
Investering:
Onbekend
fabriek zal bij oplevering, in fasen vanaf 2022, de grootste power-to-gas-installatie in Duitsland zijn. • NIEUW PROJECT •
Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of
Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen
Amsterdam
een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein
Waar:
Tata Steel IJmuiden
van Tata in IJmuiden. Nouryon, voorheen AkzoNobel
Investering:
Onbekend
Speciality Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van honderd megawatt bouwen op het terrein van Tata Steel. Het staalbedrijf heeft de waterstof nodig voor de productie van staal, en kan hiermee de staalproductie verduurzamen. Het bedrijf denkt hiermee 350.000 ton minder CO2 uit te stoten.
28 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
Projecten • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Gasunie
De bouw van de drie luchtscheidingsinstallaties voor de
Opdrachtnemer: Air Products
stikstofinstallatie bij Zuidbroek heeft Gasunie gegund
Waar:
Zuidbroek
aan Air Products. Dat maken beide bedrijven vandaag
Investering:
Onbekend
bekend. De stikstofinstallatie is nodig voor de afbouw
Afronding:
2022
van de gaswinning in Groningen.
Opdrachtgever: SterCore
Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige
Waar:
Emmtec, Emmen
meststoffen én groen gas en kan op die manier jaarlijks
Afronding:
onbekend
twintig miljoen kuub groen gas produceren. Inmiddels zijn de vergunningsaanvragen ingediend voor een eerste
Investering: Capaciteit:
20 miljoen kuub groen gas
fabriek in Emmen, vlakbij industrieterrein Emmtec.
Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie
De technische startup SCW Systems ontwikkelde een
Waar:
manier om biomassa in superkritisch water om te zetten
Investa Alkmaar
Afronding: onbekend
in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van
Investering:
onbekend
Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven
Capaciteit:
13,5 miljoen kuub groen gas
bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar.
Opdrachtgever: NAM
Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiverings-
Waar:
Emmtec, Emmen
installatie (GZI) in Emmen komt mogelijk een groene
Investering:
onbekend
waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschillende
Afronding:
onbekend
partners deze optie nader onderzoeken.
Elektriciteit • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Chemelot
NaGa Solar, DSM en Chemelot bouwen het grootste
Waar:
Chemelot, Geleen
industriële zonnepark van Limburg op een voormalige
Investering:
onbekend
stortplaats van DSM op het Chemelot terrein. Zonnepark
Afronding:
november 2018
Louisegroeve gaat hernieuwbare stroom leveren met een capaciteit voor circa duizend huishoudens.
Opdrachtgever: Liander
Netbeheerder Liander en Huisman Etech Experts heb-
Waar:
Groenlo
ben een contract getekend voor de bouw van het duur-
Contractor:
Etech Experts
zaamste schakelstation van Nederland. Bij de realisatie van het nieuwe schakelstation wordt volop ingezet op cir-
Investering: Afronding:
Eind 2019
culariteit en duurzaamheid, door onder meer hergebruik van materialen, energiebesparing en CO2-reductie.
Opdrachtgever: TenneT en Energinet.dk
De Cobracable kabelverbinding met een capaciteit van
Waar:
circa 700 MW is ongeveer 325 kilometer lang en loopt
Eemshaven, Endrup (Denemarken)
vanaf Eemshaven (Nederland) via Duitsland naar Endrup
Investering: Contractor:
Siemens
(Denemarken). Twee converterstations op land, een
Afronding:
2019
in Nederland en een in Denemarken, zijn nodig om de
Vermogen:
700 megawatt
kabel aan te sluiten op de bestaande netten.
UTILITIES 29 nr. 2 - april 2019
ENERGIEWET
Duurzame energieprojecten onder de nieuwe Omgevingswet Aan de bouw van een duurzaam energieproject gaat vaak een lang traject vooraf. Van het identificeren van geschikte gronden of daken, het aanvragen van de relevante vergunningen en ontheffingen en het aanvragen van de SDE+ subsidie. Het in bezit hebben van de relevante vergunningen is ĂŠĂŠn van de ingangsvoorwaarden om een SDE+ subsidie te kunnen aanvragen, en is dan ook van doorslaggevend belang voor de ontwikkeling van duurzame energieprojecten en het behalen van de doelen van de energietransitie.
30 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP
D
e overheid is er veel aan gelegen
omgevingsvergunning kan worden
om de klimaatdoelstellingen te
ingediend. Verder kan voor een uit-
behalen: een reductie van 95 pro-
gebreide procedure worden gekozen
cent van de CO2 uitstoot in 2050
waarbij de wijziging van het bestem-
ten opzichte van 1990 alsmede een
mingsplan en de aanvraag voor de
reductie van 49 procent van de CO2
omgevingsvergunning worden gecom-
uitstoot in 2030 ten opzichte van 1990.
bineerd. Er kunnen tot wel 26 weken
Daartoe is onlangs in de Tweede Kamer
voorbij gaan om de vergunningsaan-
de Klimaatwet aangenomen, die expli-
vraag op grond van voornoemde moge-
ciet de doelstellingen voor 2030 en
lijkheden af te ronden.
2050 omschrijft en drie instrumenten
Naast een omgevingsvergunning dient
bevat om de doelstellingen te berei-
mogelijk een watervergunning te wor-
ken: het klimaatplan, de klimaat- en
den aangevraagd indien een project op
energieverkenning en de klimaat-
water of nabij een waterkering wordt
nota. Wie wil investeren in duurzame
gerealiseerd. Bij de aanvraag van de
energieprojecten, zal op de hoogte
watervergunning wordt getoetst of de
moeten blijven van de veranderingen
realisatie van het project strijdig is met
in het omgevingsrecht. Bovendien
het in stand houden van de kwantiteit
lopen de Klimaatwet en de nieuwe
en kwaliteit van het water en de ver-
Omgevingswet op sommige punten
vulling van maatschappelijke functies
samen op.
zoals drinkwater, recreatie, scheepvaart, besproeiing voor de land- en tuinbouw-
Oude situatie Op dit moment
sector. Een aanvraag tot het verkrijgen
dienen projectontwikkelaars rekening
van een watervergunning dient bij het
te houden met een wirwar aan verschil-
College van B&W van de gemeente te
lende wetten en regels in het omge-
worden gedaan. De beslistermijn is net
vingsrecht. Projectontwikkelaars die
als bij de reguliere procedure van de
een duurzaam energieproject op land
omgevingsvergunning acht weken.
willen realiseren, zullen allereerst een
Een duurzaam energieproject kan
omgevingsvergunning moet verkrijgen
onder voorwaarden ook worden ont-
voor de bouw van het project, op grond
wikkeld in of nabij een beschermd
van de Wet algemene bepalingen
natuurgebied. Indien de ontwikkeling
omgevingsrecht (Wabo). Ă“f een omge-
van een project een negatief effect kan
vingsvergunning wordt gegund is onder
hebben op de bescherming van flora
meer afhankelijk van het geldende
en fauna, dan dient de projectontwik-
bestemmingsplan, het bouwbesluit- en
kelaar een beoordeling op te stellen
de bouwverordening, de welstandnota,
die de effecten in kaart brengt van het
internationale verplichtingen en de gel-
project en maatregelen formuleert om
dende provinciale verordening. Indien
dergelijke negatieve effecten te vermin-
de reguliere procedure wordt gevolgd,
deren. Op basis van de beoordeling zal
geldt een beslistermijn van maximaal
het bevoegd gezag beoordelen of een
acht weken. Deze termijn kan door het
ontheffing op grond van de Wet natuur-
bevoegd gezag eenmaal worden ver-
bescherming kan worden verleend. In
lengd met zes weken. Na de publicatie
de meeste gevallen dient een aanvraag
van het besluit kan gedurende een
te worden gericht tot de Gedupeerde
periode van zes weken bezwaar worden
Staten van de provincie waarin het
aangetekend tegen het besluit door
project zal worden ontwikkeld. De
belanghebbenden.
beslistermijn voor Gedupeerde Staten is
Indien het bestemmingsplan dat van
dertien weken en kan eenmalig worden
toepassing is op de projectlocatie niet
verlengd met zeven weken.
voorziet in de ontwikkeling van een
Er zijn kortom veel verschillende instan-
duurzaam energieproject, dan zijn er
ties waar projectontwikkelaars zich toe
twee mogelijkheden om hierin toch
moeten richten voor het verkrijgen van
te voorzien. Allereerst is het mogelijk
de relevante vergunningen. De nieuwe
om het bestemmingsplan te wijzigen,
Omgevingswet, die naar verwachting in
waarna via de reguliere procedure een
2021 in werking zal treden, beoogd het
aanvraag tot het verstrekken van een
vergunningsproces te vereenvoudigen.
UTILITIES 31 nr. 2 - april 2019
Nieuwe situatie
instanties dienen met het omgevings-
voor een duurzaam energieproject
ring van de nieuwe Omgevingswet
plan te zorgen voor een evenwichtige
bijvoorbeeld worden geweigerd indien
wordt het voor ontwikkelaars overzich-
balans in de ruimtelijke ordening.
dergelijke bouwwerken hinder of risico’s
Met de invoe-
kunnen veroorzaken voor belangheb-
telijker welke vergunningen verplicht zijn en worden de procedures en
Samenloop Hoewel de nieuwe
benden in de bebouwde omgeving.
termijnen geharmoniseerd. De aan-
Omgevingswet aanmerkelijke vereen-
Indien dergelijke overwegingen op lokaal
vraag van een omgevingsvergunning
voudigingen met zich mee lijkt te bren-
niveau vaker de doorslag geven, bestaat
voor de realisatie van een duurzaam
gen voor projectontwikkelaars kan de
de kans dat te weinig duurzame ener-
energieproject kan onder de nieuwe
introductie van de Klimaatwet mogelijk
gieprojecten worden gerealiseerd en
Omgevingswet namelijk meer activi-
voor de nodige implicaties zorgen.
hiermee het behalen van de klimaatdoel-
teiten omvatten dan enkel en alleen
Indien de Klimaatwet door de Eerste
stellingen in gevaar komt.
bouwactiviteiten, waaronder bijvoor-
Kamer wordt aangenomen, zal het
Hoewel de Klimaatwet voorziet in een
beeld de Natura 2000 of flora- en
omgevingsplan naast het door de
overleg tussen de Minister en decen-
fauna-activiteiten, maar ook ontgron-
Klimaatwet geïntroduceerde klimaatplan
trale overheden om te voldoen aan de
dingsactiviteiten of milieubelastende
van toepassing zijn. In het klimaatplan
doelstellingen, wordt de samenhang
activiteiten. Hierdoor kunnen meerdere
zullen de hoofdzaken van het te voeren
tussen omgevingsplan en klimaatplan
activiteiten onder één aanvraag wor-
klimaatbeleid worden omschreven.
wellicht onvoldoende gewaarborgd.
den geschaard. Op de aanvraag van de
Het klimaatplan zal zijn gericht op het
De Regionale Energiestrategieën (RES)
vergunning kan worden beslist door
realiseren van de doelstellingen uit
bieden wellicht uitkomst. Het doel van
een bestuursorgaan dat in beginsel
de Klimaatwet en wordt eens per vijf
de RES is het organiseren van een
bevoegd zou zijn om voor ten minste
jaren vastgesteld door de Minister van
zorgvuldige ruimtelijke inpassing van
één van die activiteiten op een aan-
Economische Zaken en Klimaat.
hernieuwbare energieopwekking, de
vraag te beslissen.
De doelstelling van het klimaatplan en
maatschappelijke acceptatie daarom-
De huidige toetsing van de omge-
de doelstellingen van de Omgevingswet
trent en aandacht voor de benodigde
vingsvergunning aan onder meer het
kunnen mogelijk tegenstrijdig zijn. Het
structuur. De RES leveren dan ook
van toepassing zijnde bestemmings-
klimaatplan focust immers enkel op
mogelijkerwijs een belangrijke bijdrage
plan, wordt onder de Omgevingswet
het klimaatbeleid – meer specifiek de
aan de invulling van de omgevingsplan-
vervangen door een toetsing aan een
afname van CO2 uitstoot - terwijl het
nen in samenhang met het klimaatplan
zogenoemd omgevingsplan. De naar
tegengaan van klimaatverandering in
van de Minister van Economische Zaken
schatting 50.000 bestemmingsplan-
de Omgevingswet slechts een van de
en Klimaat.
nen moeten worden ingewisseld voor
factoren is waar rekening mee wordt
omgevingsplannen, waar in beginsel
gehouden. Dit kan er toe leiden dat in
Concreter Nu blijft de vraag over
geldt dat er slechts één omgevings-
tegenstelling tot het klimaatplan te wei-
of de nieuwe Omgevingswet een bij-
plan per gemeente mag worden opge-
nig duurzame energieprojecten van de
drage levert aan de energietransitie.
steld. Het omgevingsplan strekt ter
grond komen doordat andere factoren
Het antwoord is nog niet eenduidig te
waarborging van de fysieke leefomge-
dan het tegengaan van de klimaatveran-
geven. De huidige vergunningenpro-
ving, welke onder meer bouwwerken,
dering de doorslag geven bij de afgifte
blematiek leidt tot veel administratieve
infrastructuur, watersystemen, water,
van de omgevingsvergunning onder de
lasten voor de projectontwikkelaar in
bodem, lucht, landschappen, natuur en
nieuwe Omgevingswet.
een zeer vroeg stadium van de project-
cultureel erfgoed omvat. De betrokken
Zo kan een omgevingsvergunning
ontwikkeling. Met de invoering van de nieuwe Omgevingswet wordt het voor projectontwikkelaars mogelijk om bij één instantie meerdere vergunningen tegelijkertijd aan te vragen, waardoor projectontwikkelaars een hoop tijd en moeite bespaard. Het is afwachten of de invoering van de nieuwe Omgevingswet ook daadwerkelijk zal leiden tot de ontwikkeling van meer duurzame energieprojecten, aangezien deze niet per definitie passen binnen het waarborgen van de fysieke leefomgeving. Het opnemen van concrete(re) klimaatdoelstellingen in de nieuwe Omgevingswet zou mogelijk de bouw van duurzame energieprojecten kunnen bespoedigen, in lijn met de doelstellingen van de Klimaatwet.
32 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
•
Agenda Hannover Messe 1-5 april Hannover Messe www.hannovermesse.de
Van 1 tot 5 april zullen naar verwachting 6.500 bedrijven uit 75 landen exposeren op 's werelds toonaangevende vakbeurs voor industriële technologie. Wereldwijde bedrijven, kleine en middelgrote ondernemingen en startups presenteren allemaal hun componenten en systeemoplossingen voor de industriële productie- en energiesystemen van morgen. Alle toonaangevende aanbieders zullen op de beurs vertegenwoordigd zijn.
Maintenance Next, Rotterdam 9-11 april Ahoy Rotterdam www.ahoy.nl
Industrie is de motor van de Nederlandse economie. Maintenance NEXT vervult een spilfunctie binnen de branche van industrieel onderhoud. Met een grote verscheidenheid aan exposanten en vele belangrijke partijen als partner is Maintenance NEXT drie dagen lang de plek waar kennis, kunde en innovatiekracht op het gebied van industrieel onderhoud samenkomt. Naast de vakbeurs met het grootste vloeroppervlak aan innovaties, wordt gelijktijdig een congres georganiseerd met belangwekkende sprekers en bijzondere excursies. Het programma van Maintenance NEXT is gebaseerd op de drie trends die dit jaar centraal staan: smart industry, people en ageing assets.
Havencongres 17 april
Deze editie zetten we extra in op de haven van morgen. Op het podium, maar ook daar-
LantarenVenster, Rotterdam
naast. Leer de behoeftes van de haven-millennial en praat met het studentenpanel op
www.managementproducties.com
dit interactieve event! Wat zijn de gevolgen van de brexit en handelsoorlogen voor de BV Nederland? Welke businesskansen brengt de energietransitie mee? Hoe overkomen we de uitdagingen in de binnenvaart? En wat is het strategisch belang van innoveren? U hoort het op 17 april in Rotterdam!
Nationaal windenergie congres 17 april De Kuip, Rotterdam www.euroforum.nl
Windenergie is en blijft daarbij een belangrijke duurzame energiebron. In de Regionale Energiestrategieën (RES) zal wind op land een belangrijke pijler zijn. Immers, de opbrengst is vele malen groter dan andere vormen van opwekking. Echter, Wind op Land stuit nog altijd op veel weerstand uit de omgeving. Hoe kunnen we dit wegnemen? Hoe maken we de burger, die over het algemeen openstaat voor verduurzaming van onze energievoorziening, bewust van het feit dat windmolens niet meer weg te denken zijn uit ons landschap? Hoe zet je een succesvol project op?
Het Nieuwe Produceren 16 mei Plant One, Rotterdam www.hetnieuweproduceren.nu
Het Nieuwe Produceren jaarcongres heeft dit jaar als thema ‘Briljante Mislukkingen. Hoe komt het dat briljante ideeën in de realiteit toch regelmatig mislukken? Ook op het vlak van innovatie en verduurzaming in de industrie zijn verschillende voorbeelden te noemen. Wat zijn de oorzaken? En wat kunnen we ervan leren? Samen met professor Paul Iske, chief failure officer van het Instituut voor Briljante Mislukkingen, onderzoeken we tijdens Het Nieuwe Produceren verschillende hoopgevende innovaties die het uiteindelijk niet hebben gered.
European Geothermal Congress 11-14 juni World Forum, Den Haag europeangeothermalcongress.eu
Het Europese Geothermische congress brengt de gehele Europese geothermiesector bijeen en trekt ook partijen van buiten Europa. Het evenement dat eens in de drie jaar wordt gehouden, strijkt dit jaar neer in Den Haag. Het congres valt onder de paraplu van de International Geothermal Association en omvat een wetenschappelijke conferentie, sprekers uit de industrie en een beursgedeelte.
Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl
Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl
UTILITIES 33 nr. 2 - april 2019
In het volgende nummer UTILITIES 3 VERSCHIJNT IN MEI
Thema: Industriële energiebesparing
Gevolgen klimaatakkoord voor industrie
Industriële energiebesparing
Zeven kleuren waterstof
Het Centraal Planbureau en het
Er komen steeds meer initiatieven
De Rijksuniversiteit Groningen onder-
Planbureau voor de leefomgeving heb-
voor verduurzaming van het indu-
zocht de kansen voor groene waterstof
ben het ontwerp-Klimaatakkoord door-
striële energieverbruik. Elektrificatie,
en kwam met een aantal ontnuchte-
berekend. De kosten vallen mee, maar
groene waterstof en biomassa kunnen
rende resultaten. Zo is groene water-
de beoogde 48,7 megaton reductie
allemaal hun bijdrage leveren aan het
stof pas rendabel wanneer de prijs van
wordt waarschijnlijk niet gehaald. Rutte
terugdringen van de industriële CO2-
aardgas langdurig hoog is. Bovendien
stelde direct bij de presentatie van de
emissies. Energiebesparing door isola-
moeten bedrijven dan over hun aard-
cijfers dat hij de verdeling van de kos-
tie, motormanagement en inzicht in de
gasgebruik een hogere heffing gaan
ten voor tweederde op de schouders
interne energiestromen is doorgaans
betalen. En hernieuwbare stroom moet
van de industrie wil laten rusten. Wat
veel goedkoper en sneller te realiseren.
beduidend goedkoper zijn dan nu.
betekent de invoering van een even-
Toch grijpen bedrijven maar mondjes-
Blauwe waterstof komt in deze analyse
tuele CO2-taks voor de Nederlandse
maat in op deze processen. We zoeken
heel wat beter uit de verf. Intussen
industrie?
uit hoe bedrijven wel te prikkelen zijn
ontstaan er wel steeds meer water-
de verliezen te beperken.
stofinitiatieven die tegen de stroom inzwemmen.
Thema's 2019 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling
Adverteren in deze thema's?
5 Elektrificatie - decarbonisering en energie- opslag 6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters
34 UTILITIES
nr. 2 - april 2019
Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl
SOLUTIONS IOT PROCESSEN Sales & service management Spare parts management Intake & dispatch management Work order management
Postbus 5198
|
6401GD Heerlen
|
Tel. +31 (0) 45 528 1618
|
info@peachgroup.nl
|
www.peachgroup.nl
www.moxa.com
Moxa Edge connectiviteit; de vertaalslag van proces automatisering naar IT. De Moxa ioLogik- en MGate serie verzorgen de verbinding van uw proces automatisering naar IT. Eenvoudig in gebruik, maar toch bijzonder slimme oplossingen voor sturing, monitoring en alarmering. Ontworpen vanuit de industriĂŤle applicatie gedachte maar aangevuld met de jarenlange netwerk kennis. Wilt u de status weten van uw installatie? Wilt u nog meer grip krijgen op uw service- en onderhoudskosten? De Moxa ioLogik- en MGate serie zijn dĂŠ betrouwbare brug tussen PA en IT! Wij weten hoe en zijn ervan overtuigd dat uw kennis van automatisering en ons communicatie specialisme tot niets anders kan leiden dan gezamenlijk succes.
www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl