Utilities 2 2017 lr by Industrielinqs pers en platform

UTILITIES NUMMER 02 - maart 2017 • ZEVENTIENDE JAARGANG

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

nufact

Assetmanagement ondersteunt energietransitie Dutch Windwheel icoon van innovatie Chemicaliënvrije koelwaterbehandeling bespaart energie en water www.utilities.nl T

e ag

Motors | Automation | Energy | Transmission & Distribution | Coatings

CFW 501/ CFW 701

DRIVES DESIGNED FOR HEATING, VENTILATION, AIR CONDITIONING & REFRIGERATION APPLICATIONS

Variable Speed Drives The CFW 501 and CFW 701 HVAC are variable speed drives intended for use with asynchronous motors for heating, ventilation, air conditioning and refrigeration applications including pump and fan applications, compressors ad condensers in hospitals, airports, shopping malls, stadiums, schools and universities, hotels, restaurants and any other commercial building,

CFW501

Power range 0.18 - 7.5 kW Power supply voltage 380 - 480 V Scalar control (V/F) and Vector Control (VVW)

CFW701

Power range 1.1 - 132 kW Power supply voltage 220 - 240 V / 380 - 480 V / 500 - 600 V Scalar control (V/F), Vector control (VVW) and Open loop vector sensorless

for more information visit www.weg.net

Transforming energy into solutions.

HVAC Drives corporate layout.indd 1

www.weg.net

02/03/2017 14:38:37

0727

i n h o u d

V E R D E R Waterinnovator of the Year

Pathema heeft met haar Industrial Vortex Generator de verkiezing Water Innovator of the Year 2017 gewonnen. De jury was onder de indruk van de technologie die een hoge impact kan hebben op het chemicaliënverbruik in waterbehandeling. Livelab op Maintenance NEXT

Een livelab dat op Maintenance NEXT wordt gepresenteerd, is het project ‘De Lerende Steen’ van Gouda Vuurvast Services. Met het project wordt gekeken of het onderhoud van de vuurvaste bekleding beter te voorspellen wordt. Asset management verlaagt tco stoomketels

Door al bij het ontwerp rekening te houden met het verbruik van de installaties en de kosten van uitval van het systeem mee te nemen, kunnen de kosten van stoominstallaties gedurende hun levenscyclus acceptabel blijven. Polymere warmtewisselaar voorkomt corrosie

Met rookgassen gaat letterlijk warmte de lucht in. Warmtewisselaars in schoorstenen kunnen die warmte terugwinnen, maar corroderen en vervuilen snel. Een polymere warmtewisselaar heeft hier geen last van.

VASTE RUBRIEKEN Commentaar 5 Trending news 6 Technologie 16 Product en oplossing 32 Market Review 36 Agenda 37 In het volgende nummer 38

Asset management Klimaatuitdagingen en de daaruit voortvloeiende energietransitie zorgt voor hernieuwde aandacht voor energiebesparing bij de industriële energiegrootverbruikers. Asset management helpt die partijen om energiebesparing in de strategie mee te nemen. En als de kennis en kunde ontbreekt, is het altijd nog mogelijk om utilities als dienst af te nemen.

Dutch Wind- en Waterwheel Het zou zo maar kunnen dat Rotterdam rond 2024 een spectaculair icoon van duurzame bouw rijker is. Tenminste, als de bedenkers van De Dutch Windwheel het voor elkaar krijgen de combinatie van woningen, hotel en reuzenrad daadwerkelijk te bouwen.

22 Essentiële energiebesparing Wie in de toekomst CO2-neutraal wil opereren kan een vijftal transitiepaden bewandelen om dat te realiseren. Zo’n transitie vergt commitment van het management en beleid voor de langere termijn.

UTILITIES 3 nr. 2 - maart 2017

Na het wereldwijde succes van VDM:

Tijd voor vernieuwing Wat is de toekomst van onze verouderende industrie, als deze niet vervangen kan worden, maar wel moet concurreren met jonge fabrieken uit opkomende landen? Het antwoord is Value Driven Maintenance & Asset Management, kortweg VDM XL. Wilt u weten wat VDM XL voor u kan betekenen? Bestel het nieuwe boek van Mark Haarman en Guy Delahay.

www.mainnovation.com

adv XL NVDO 185x267.indd 1

09-09-15 08:36

Ser tivization Het grootste taxibedrijf ter wereld heeft geen taxi’s in bezit, de grootste hotelketen heeft geen hotels en de grootste winkelketen heeft geen winkels. De voorbeelden van Uber, Airbnb en Alibaba zijn al vaak naar voren gehaald om de nieuwe economische verhoudingen weer te geven. De vertegenwoordigers van de deeleconomie laten zien dat je geen assets hoeft te bezitten om een dienst te kunnen leveren. De energiewereld zit midden in een transitie van fossiele en nucleaire centrale productie naar duurzame en hernieuwbare decentrale productie. Net als bij de genoemde voorbeelden zijn er wel degelijk assets nodig om de dienst te kunnen verlenen, maar dat wil niet zeggen dat je ze ook fysiek in handen hoeft te hebben. Energie als dienst klinkt bekend, maar verlichting, warmte of koude als dienst neigt al meer naar Uber-achtige diensten. Servitization, zoals de officiële benaming luidt, kan dan ook een belangrijke schakel worden in de verduurzaming van de industrie. Inmiddels zijn er al bedrijven die genoemde diensten aanbieden en de voorlopers uit de industrie nemen ze ook daadwerkelijk af. Kunnen partijen die sterk afhankelijk zijn van elektriciteit of stoom dan niet beter zelf aan het roer blijven? De vraag is legitiem en het antwoord met name afhankelijk van de risico’s en kosten die met de aanschaf, het beheer en onderhoud van de assets gepaard gaan. Het is niet voor niets dat de focus van veel energiegrootverbruikers stevig gericht is op asset management. Eenvoudig gezegd moeten bedrijven zich vooral afvragen of ze alles uit hun assets halen of dat ze kansen op een efficiëntere, duurzamere of betrouwbaardere energieproductie laten liggen. De wil is wel aanwezig om energiebesparende maatregelen te nemen, maar vaak ontbreekt de capaciteit of investeringskracht om projecten daadwerkelijk aan te pakken. De energietransitie raakt ook de industriële grootverbruiker en met de duurzame, decentrale productie wordt het management van de energiesystemen alleen maar complexer. Betalen voor gebruik in plaats van bezit geeft ruimte om kennis, kunde en financiële middelen in te zetten op zaken die echt waarde toevoegen. David@industrieperspectief.nl

COLOFON zeventiende jaargang nummer 2 - maart 2017

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T: 06-51499670 info@industrieperspectief.nl Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 130,50 per jaar Introductie NL/B 25% € 98,- per jaar Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00

Medewerkers aan dit nummer Margot Besseling, Sophie Dingenen, Cees de Greef, Sharon van de Kerkhof, De abonnementenadministratie Fons Pennarz. wordt verzorgd door: Abonnementenland Lay-out Postbus 20 Klaas Dijkstra 1910 AA UITGEEST Inzet advies Website: www.bladenbox.nl www.inzet-advies.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min)

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor ufacts wordt uw abonnement steeds manstilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2017 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 2 - maart 2017

Trending news op www.utilities.nl

1 Biostoominfrastructuur Delfzijl in officieel gebruik genomen

Minister Kamp van Economische Zaken zette de levering van biostoom aan Chemie Park Delfzijl officieel in werking. AkzoNobel, Eneco en Groningen Seaports hebben gezamenlijk ongeveer veertig miljoen euro in het project geïnvesteerd. Voor de levering van biostoom heeft Eneco de biomassacentrale Bio Golden Raand omgebouwd tot een warmtekrachtcentrale die naast groene stroom nu ook biostoom levert. Gebruikmakend van de door Groningen Seaports aangelegde infrastructuur zet AkzoNobel de vrijgekomen stoom in op het chemiecluster. Bij een gelijkblijvende hoeveelheid biomassa produceert Bio Golden Raand volgens Eneco nu dubbel zoveel duurzame energie. Door de overstap van gas- naar duurzaam geproduceerde stoom vergroent AkzoNobel in één keer tien procent van haar Nederlandse energieverbruik.

2 Verkiezingsprogramma’s bepalen energietransitie

Het Planbureau voor de Leefomgeving analyseerde de leefomgevingseffecten van verkiezingsprogramma’s voor de periode 2017-2021 van VVD, PvdA, SP, D66, ChristenUnie, GroenLinks en de Vrijzinnige Partij. Vooral GroenLinks, ook D66 en ChristenUnie en in mindere mate de SP en de PvdA realiseren ten opzichte van het basispad een sterke daling van de emissie van broeikasgassen. Zij doen dit onder andere door te investeren in energiebesparing en in hernieuwbare energie. Deze vijf partijen plus de Vrijzinnige Partij nemen ook maatregelen die direct of indirect leiden tot het sluiten van kolencentrales. Maatregelen van D66, ChristenUnie, en GroenLinks, en in beperkte mate ook van PvdA, leiden tot het afvangen en opslaan van CO2 (ccs).

3 Pathema is Water Innovator of the Year 2017

Pathema heeft met haar Industrial Vortex Generator (IVG) de verkiezing Water Innovator of the Year gewonnen. Pathema ontwikkelde het IVGCoolWater – Industrial Vortex Generator – systeem. Dit is een chemicaliënvrije oplossing voor het voorkomen van kalk en ijzeraanslag, scaling en biologie in koel- of productieprocessen. Het principe is gebaseerd op de verandering van het kalkkristal dat plaatsvindt op het moment dat het kalkhoudende water door een drie dimensionale draaikolk gaat. Deze draaikolk komt tot stand door het gebruik van de gepatenteerde Vortex generator. In combinatie met een UV-C straling-techniek ontstaat een chemicaliën vrije waterbehandeling en is het spuiwater herbruikbaar.

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt. Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

6 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

kzoNobel en Avantium 4 Aplannen bioraffinaderij in Delfzijl

Avantium, AkzoNobel, Chemport Europe, RWE en Staatsbosbeheer onderzoeken samen de mogelijkheden om een nieuwe bioraffinaderij te bouwen op het Chemie Park Delfzijl. De raffinaderij moet gebruik maken van het Zambezi-proces van Avantium. Dat zet op een kosteneffectieve manier houtsnippers om in zuivere glucose en lignine.

Gasdistributienet

krijgt grondstofpaspoort

Liander heeft in samenwerking met productiefaciliteit AVK Plastics, Kiwa Technology en AVK Nederland een format voor een Grondstofpaspoort ontwikkeld. Het Grondstofpaspoort geeft inzicht in de grondstofsamenstelling van een product en welk deel hiervan uit gerecycled materiaal bestaat.

Nederlandse

industrie roept om daadkrachtig beleid nieuw kabinet

avenbedrijf Amsterdam 7 Hkoopt direct energie in

Havenbedrijf Amsterdam gaat in samenwerking met EXE en Senfal energie inkopen voor schepen die aanmeren, zónder tussenkomst van een energieleverancier. Voor het eerst maakt een organisatie gebruik van Entrnce, een transactieplatform van Energy eXchange Enablers, onderdeel van Alliander.

oeree-Overflakkee en wil 8 Genergieneutraal eiland

De gemeente GoereeOverflakkee en netbeheerder Stedin gaan intensiever met elkaar samenwerken om het eiland Goeree-Overflakkee in 2020 volledig energieneutraal te krijgen. Zo gaan de gemeente en de netbeheerder samen het aardgasgebruik van het eiland omlaag brengen en ervoor zorgen dat alle inwoners inzicht krijgen in hun eigen energieverbruik via de slimme energiemeter.

80 partijen hergebruiken 9 1grondstoffen

Er is een forse omslag nodig in de manier waarop we met grondstoffen en afval omgaan. Daarom hebben 180 partijen in Den Haag het Nationaal Grondstoffenakkoord getekend. Hierin staan afspraken om de Nederlandse economie te laten draaien op herbruikbare grondstoffen. Unilever neemt als een van de ondertekenaars het voortouw door in 2025 honderd procent recyclebaar plastic te gebruiken voor hun verpakkingen.

issan batterijen en 10 Nbi-directionele laadpalen voor ArenA

Het volgende kabinet moet met gericht en daadkrachtig beleid stevig investeren in de toekomst van de Nederlandse industrie. Nederlandse industriële bedrijven behoren tot de top van de wereld, maar die positie wordt bedreigd door schaarste aan technisch talent, jarenlange bezuinigingen op bèta- en toegepast onderzoek en mogelijk protectionisme op belangrijke buitenlandse markten. Die waarschuwing gaf de Nederlandse sector tijdens de Dag van de Industrie.

Eind 2017 kan de ArenA beschikken over een vier megawatt batterij die wordt ingezet als peakshave installatie voor de stad Amsterdam, netwerkstabilisatietool voor Liander en backupinstallatie voor evenementen van de ArenA zelf. Binnenkort worden bij de ArenA ook de eerste bidirectionele laadpalen ter wereld geplaatst

UTILITIES 7 nr. 2 - maart 2017

ENERGIE Klimaatuitdagingen en de daaruit voort-

vloeiende energietransitie zorgt voor hernieuwde aandacht voor energiebesparing bij de industriële energiegrootverbruikers. Asset management helpt die partijen om energiebesparing in de strategie mee te nemen. En als de kennis en kunde ontbreekt, is het altijd nog mogelijk om utilities als dienst af te nemen.

Assetmanagement en energiebesparing gaan samen In Parijs zijn duidelijke afspraken gemaakt rondom het terugdringen van de uitstoot van kooldioxide. Europa heeft zich gecommitteerd aan de afspraken en de weten regelgeving van de lidstaten zal dan ook worden aangescherpt om de uitstoot van de industrie en utilities-bedrijven terug te dringen. De stok voor energiebesparing is dus duidelijk, maar de worst die wordt voorgehouden is net zo interessant. Want energiebesparing levert ook geld op. De twee doelstellingen worden verenigd in asset management en asset optimization.

Operational Excellence Joris Grimbergen is asset management deskundige bij Stork, dat onlangs is samengegaan met EPC contractor Fluor. ‘Organisaties voelen van alle kanten de druk toenemen. Naast veiligheid, stelt de wetgever ook steeds hogere eisen aan de energiereductie en milieueisen. Daarnaast neemt de concurrentie in het buitenland toe, met name in landen waar loonkosten en energiekosten significant lager zijn dan in Europa. Men wil dus de wetgever tevredenstellen, de kosten laag houden, de CO2 -uitstoot terugdringen en dan ook nog de continuïteit 8 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

van de productie veiligstellen. Asset management biedt goede instrumenten om al die verschillende doelstellingen te realiseren. Daarvoor is een toekomstplan met een heldere bedrijfsstrategie als vertrekpunt nodig.’ De strategie van Tracey en Wiersema, een ideaal hulpmiddel voor het bepalen van de strategische basis, kent drie disciplines: product leadership, customer intimacy en operational excellence. Bedrijven die zich als product leader profileren, focussen zich met name op innovatie, snelle ontwikkeling en imago. Customer intimacy is met name gericht op de klanttevredenheid, dienstverlening en integratie met de klant. De operational excellencestrategie streeft vooral naar een hoge betrouwbaarheid in combinatie met lage kosten. ‘Die laatste strategie heeft de meest duidelijke link met energiemanagement’, zegt Grimbergen. ‘Wie stuurt op operational excellence, stuurt uiteindelijk ook op de laagst mogelijke energiekosten. Om operational excellent te worden, zal je eerst dingen specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden, oftewel SMART moeten maken. Nieuwe ontwikkelingen kunnen daarbij helpen. Met name op het gebied van informa-

tievoorziening zijn de afgelopen jaren grote sprongen gemaakt. Sensoren kunnen niet alleen meer variabelen meten, maar zijn ook betaalbaarder geworden en dankzij nieuwe communicatieprotocollen ook eenvoudiger in een systeem in te bouwen. De kwantiteit en kwaliteit van data neemt dus toe, terwijl de analysemethoden om nuttige informatie uit die data te filteren ook steeds beter worden.’

Roadmap De strategie komt uiteraard voort uit de missie, visie en doelstellingen van een bedrijf. ‘Bedrijven moeten daarbij vooral hun doelstellingen helder voor ogen hebben.’, zegt Grimbergen. ‘Willen ze energie besparen of hun CO2 -uitstoot terugdringen? En in welke mate wil men dat? Als ze duidelijke en meetbare keuzes hebben gemaakt, kunnen ze kijken welke instrumenten ze al gebruiken om die doelstellingen te halen. Zo kun je de energie aduit (EED), de as is-situatie, als uitgangspunt nemen voor de verbetering; de to be-situatie. Voor de GAP tussen die as is en to be-situatie kun je vervolgens een roadmap maken voor verbeterprogramma’s. De toegevoegde waarde van asset management is dat je in de besluitvor-

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

ming rekening houdt met de risico’s die zouden kunnen ontstaan. Risico is de kans op falen vermenigvuldigd met de gevolgen van dat falen. Door de risicoprofielen van de assets op te stellen, de gevolgen van dat risico voor betrouwbaarheid, beschikbaarheid, onderhoudbaarheid en veiligheid, vast te stellen en deze te vertalen naar risico beperkende maatregelen, kan je vervolgens een prioritering aanbrengen in keuzes rond energiereductie, reductie van CO2 uitstoot, beheer en onderhoud. Uiteindelijk moet het op risico’s gebaseerde plan van aanpak beklijven in de dagelijkse bedrijfsactiviteiten. ‘Asset management helpt bedrijven met het terugbrengen van complexe en soms schijnbaar tegenstrijdige bedrijfsdoelstellingen zoals energiereductie en CO2 uitstoot naar begrijpelijke proporties en de vertaling naar activiteiten die ook nog bij het risicoprofiel passen. Bij hoge risico’s streef je naar preventief of zelfs predictief onderhoud terwijl de minder kritische assets misschien pas hoeven worden vervangen als ze stuk gaan. Door energieverbruik op te nemen in het risicoprofiel, kan je tijdig ingrijpen als het verbruik te veel oploopt, of kun je weloverwogen

beslissen om assets te vervangen voor energiezuinige varianten.’

Servitization Guido Frenken is directeur van het nieuw opgerichte ENGIE Ventures & Integrated Solutions (EVIS). Dit bedrijf is speciaal opgericht om de uitdagingen van de energie en duurzaamheidstransitie het hoofd te bieden. ‘Niemand ontkomt aan de gevolgen van de transitie van een maatschappij die zwaar leunt op fossiele energie, naar een duurzamere samenleving waarin energie zoveel mogelijk zonder koolstofemissies wordt geproduceerd. Ook wij zelf kijken anders naar onze assets en de rol die zij spelen in de energietransitie.’ ENGIE Nederland is voortgekomen uit energieproducent GDF Suez (electrabel) en serviceprovider Cofely. ‘Juist die combinatie maakt onze propositie naar onze klanten heel sterk’, zegt Frenken. ‘De industrie, waar we met Cofely sterk waren vertegenwoordigd, vormt straks namelijk een belangrijke schakel in het energiesysteem. En uiteraard kan GDF Suez/Electrabel leunen op jarenlange ervaring in energieproductie, distributie en handel. Nu al staan energiegrootverbruikers voor de uitdaging om zoveel mogelijk ener-

gie te besparen. Aan de andere kant kunnen die grootverbruikers ook een rol spelen in de balancering van het net. Decentrale energieproductieunits kunnen eventuele tekorten opvangen of grote elektriciteitsvragers zouden tijdelijk kunnen worden uitgeschakeld. De uitdagingen voor de energiegrootverbruikers zijn dus groot en dat terwijl energie een secundaire bedrijfsdoelstelling is. De afgelopen jaren is het zogenaamde servitization in zwang gekomen. Idee achter dit concept is dat partijen niet meer investeren in assets maar de functies van die assets afnemen. Zo biedt Philips aan sommige partijen die dienst verlichting aan in plaats van dat een lichtsysteem met lampen en armaturen verkoopt. ‘Dit voorbeeld wordt veel aangehaald, zegt Frenken. ‘Wat minder bekend is, is dat wij de 24/7 service-kant van dit concept uitvoeren. Specifieker blijft Philips eigenaar van de armaturen en installaties terwijl ENGIE samen met Philips verantwoordelijk is voor de prestaties en levensduur van het systeem. Ook niet onaardig is dat het elektriciteitsverbruik voor de verlichting dankzij deze overeenkomst direct halveerde.’ Nu is verlichting wellicht anders dan een industriële installatie, maar ENGIE

UTILITIES 9 nr. 2 - maart 2017

UTILITIES.NL - VERNIEUWD!

geeft nog meer waarde voor uw geld Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor Advertentie-index cts

manufa

EasyFairs ............................................................................... 28

PennWell Corporation........................................................... 39

Eco Ketelservice Verhuur....................................................... 18

Rotterdam Ahoy..................................................................... 10

KWA Bedrijfsadviseurs.......................................................... 18

Santon Circuit Breaker Services............................................. 28

Mainnovation...........................................................................4

Stork...................................................................................... 24

MODELEC Data-Industrie...................................................... 40

WEG Netherlands....................................................................2

10 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

voert vergelijkbare contracten uit bij FrieslandCampina. ‘Ook daar geldt dat men geen stoomketels of ijswatermachines nodig heeft, maar stoom en ijswater. In dit soort systemen zijn grote energiebesparingen mogelijk, maar dat vergt wel vaak investeringen in nieuwe assets. Het probleem is dat dit soort assets op de balans worden meegeteld, waardoor investeringen in het primaire productieproces wellicht moeten worden uitgesteld. Bedrijven die voor dit soort keuzes staan, zullen hoogstwaarschijnlijk toch voor hun primaire proces gaan. Hier bieden servitization-contracten een oplossing omdat zowel de financiering als het asset management van de secundaire productiefaciliteiten uit handen worden genomen. Dit soort overeenkomsten vraagt wel om andere samenwerkingsverbanden omdat je immers samen gaat investeren en risico’s moet verdelen. Hoewel we het asset management van secundaire systemen uit handen nemen, zijn die systemen wel kritisch voor de hoofdprocessen. Bovendien moeten we die investering gedurende de levenscyclus van de assets kunnen terugverdienen en daar uiteraard ook de nodige rendementen op behalen. Die randvoorwaarden zorgen ervoor dat dat je een langer samenwerkingsverband zal moeten aangaan, maar ook naast elkaar moet gaan zitten als part-

ner in plaats van de traditionele klant/ leverancier relatie. Het succes van dit soort samenwerkingsverbanden staat of valt dan ook met commitment van de boardroom.’

Fragementering Het liefste neemt Evis de gehele utilitiesvoorziening van bedrijven over. Frenken: ‘Bedrijven hebben de natuurlijke drang om hun systemen in stukjes te verdelen en de engineering, bouw en onderhoud per individueel systeem aan diverse partijen uit te besteden. Het probleem is dat door die fragmentering er nauwelijks integratie is tussen de systemen. En daar zit juist de meeste waarde. Veel organisaties zijn nog in organisatorische kolommen verdeeld waarbij productie, maintenance en utilities elkaar nauwelijks spreken. We zien het als onze taak om de verschillende kolommen aan tafel te krijgen om de synergie te zoeken. Dat geldt overigens ook voor de vendors. De kennis die bij de original equipment manufacturers zit, is vaak van onschatbare waarde. Als we echt slagen willen maken in verduurzaming tegen acceptabele kosten, dan moeten we de gehele keten betrekken gedurende de levenscyclus van de assets. Dat betekent zowel bij het ontwerp van een nieuw systeem, als tijdens de beheersfase. Vendors kunnen niet alleen systeemkennis inbrengen, maar bijvoorbeeld ook

meedenken over spare management of risicomodellen leveren.’

Balancering Transport service operator TenneT vroeg onlangs de markt met oplossingen te komen die verstoringen in het hoogspanningsnet kunnen voorkomen. ENGIE was een van de partijen die aan de eisen voldeed en is de eerste partij wiens pilot nu daadwerkelijk draait. Of de industrie ook een rol kan spelen in netbalancering, daar is Frenken nog terughoudend in. ‘Het is de vraag in hoeverre bedrijven hun productie daadwerkelijk willen terugschroeven. Als het om kernprocessen gaat, worden de risico’s vaak te groot. In de randvoorzieningen, zoals koelsystemen, waar enige backup zit, zou het wel kunnen. De pilot bij TenneT beperkt zich voorlopig tot een batterij bij een innovatieve boer en onze eigen systemen in combinatie met warmtepompen of boilers. Het platform dat we nu in de lucht hebben, heeft een sterke ICT-component. Die zorgt ervoor dat systemen snel kunnen reageren op spanningsfluctuaties. In theorie kan je daar ieder systeem op aansluiten: van batterijen bij een boer tot een industriële warmtepomp. Uiteindelijk bepaalt het risicoprofiel welke asset je aanspreekt. En dat profiel zal je goed moeten afstemmen met de eigenaar van de assets.’ ■

UTILITIES 11 nr. 2 - maart 2017

WATER Pathema heeft met haar Industrial Vortex

Generator (IVG-C) de verkiezing Water Innovator of the Year 2017 gewonnen. De jury was onder de indruk van de technologie die zich inmiddels in de praktijk bewezen heeft en die een hoge impact kan hebben op het chemicaliënverbruik in de waterbehandeling. Directeur Mark Boeren ziet inmiddels de orderportefeuille groeien van de baanbrekende technologie.

Koelwaterbehandeling zonder chemicaliën zet standaard Pathema ontwikkelde acht jaar geleden het Industrial Vortex Generator (IVGC) CoolWater systeem oorspronkelijk voor de behandeling van dweilwater voor ijsbanen. Paul en Mark Boeren zochten een oplossing voor de aanwezigheid van gassen in water. Die gassen zorgden ervoor dat het water minder goed uitvloeide op de ijsbanen en een hogere energielasten van de koude-installatie. Normaal gesproken werd dat probleem opgelost door warm water van tussen de zestig en tachtig graden Celsius te gebruiken, maar de oplossing van Pathema bood een energiezuinig alternatief. ‘De beroemde Zamboni dweilmachines brengen dweilwater met een hoge temperatuur op de baan aan en dat hete water wordt vervolgens ingevroren’, zegt Mark Boeren. ‘Er gaat dus niet alleen energie verloren in het opwarmen van het dweilwater, maar daarna werken de koelcompressoren van de ijsbaan ook nog eens extra hard om ijs te maken van het warme water. Wij pikten het idee op dat er een energiezuinige manier zou moeten zijn om het water te ontgassen. Dat bleek inderdaad het geval en samen met een Zweedse partner ontwikkelden wij de zogenaamde Realice technologie die al 12 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

gebruik maakte van de Vortex generator. Die laatste bouwt op mechanische wijze een driedimensionale draaikolk op waarin gassen door middel van een vacuüm onttrokken worden en zo verdwijnen.

Aragoniet Nu zijn ijsbanen niet heel dik bezaaid in de Benelux en de businesscase voor Pathema werd ongunstig toen tachtig procent van de banen vervolgens het Realice systeem gebruikte. Totdat een beheerder van een ijsbaan erachter kwam dat de warmtewisselaar in de verdampingscondensor die de Realice-technologie gebruikte wel heel schoon was. ‘De kalk bleef op de bodem van de koeltoren liggen en men kon het er zo uitscheppen’, verklaart Boeren. Wij onderzochten wat er gebeurde met dat kalk en het bleek dat doordat kooldioxide aan het water wordt onttrokken aanwezige calcium-ionen worden omgezet in kalkkristallen, ofwel calciumcarbonaat. De gevormde kalkkristallen, Aragoniet, kunnen zich niet aan de oppervlakte van een warmte wisselende delen hechten. Wij hadden dus min of meer bij toeval een chemicaliënvrije manier gevonden om kalkaanslag te voorkomen in watersystemen.’

In 2010 zocht Boeren dan ook een launching customer die de technologie in de praktijk wilde testen. ‘De testen waren succesvol en wij dachten dan ook overspoeld te worden met aanvragen. Niets bleek minder waar. De partijen waar onze nieuwe klanten normaal mee spraken, waren gerenommeerde waterbehandelingsbedrijven die met name chemicaliën verkochten om kalkaanslag, corrosie en legionella te voorkomen. Die zaten niet te wachten op een technologie die hun businesscase onderuit haalde.’

Praktijktesten Gelukkig zag kennisen onderzoeksinstituut van de procesindustrie ISPT (Institute for Sustainable Process Technology), wel heil in de Vortex-technologie en samen zochten de partijen opnieuw een bedrijf waar zij de werking van de technologie in de praktijk konden bewijzen. Dat bedrijf werd Heineken in Den Bosch, waar werd afgesproken om éénderde van de koeltorens met de technologie van Pathema, volledig chemicaliënvrij, te testen en tweederde op de traditionele manier te behandelen. Boeren: ‘Er zijn foto’s gemaakt en onafhankelijke testen uitgevoerd en het resultaat was nog beter dan wij hadden verwacht.

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

Niet alleen nam de kalkaanslag aanzienlijk af, maar het afgeleide resultaat was dat ook het water- en energieverbruik afnam. Er hoefde namelijk minder water te worden gespuid.’ Opnieuw leek de weg vrij naar een succesvolle businesscase, maar toen diende zich de crisis aan. ‘Bedrijven wilden wel in onze energie- en waterbesparende techniek investeren, maar dan alleen als koudetechniek moest worden vervangen’, verklaart Boeren. ‘Bovendien worden in crisistijd de meeste vervangingsinvesteringen vooruitgeschoven. Het meeste succes hadden wij nog bij het MKB, waar wij een no cure no pay-overeenkomst aanboden. Bij deze wat kleinere partijen had je het voordeel dat je direct met de eigenaar sprak, die snel kon beslissen. Bij grotere partijen heeft koelwater niet altijd de prioriteit en de doorlooptijden zijn daarom veel langer.’

Maatwerk In 2016 besloot Pathema het businessmodel uit te breiden en de IVG-C technologie ook te gaan verhuren. ‘Bedrijven zijn nog steeds terughoudend in investeringen in nieuwe technologie. Door de technologie te verhuren en daarbij ook de benodigde service te leveren, ontzorg je de klan-

ten terwijl zij profiteren van twintig tot zestig procent lagere kosten voor hun koelinstallaties.’ Dat wil overigens niet zeggen dat Pathema standaardoplossingen verhuurt. ‘Iedere klant vraagt toch om maatwerk omdat geen enkel proces gelijk is en ook het voedingswater kan verschillen. Het maakt nogal uit of een bedrijf kraanwater, regenwater, grondwater of oppervlaktewater gebruikt. In sommige gevallen levert een chemievrije voorbehandeling van het (koel)water grote besparingen met zich mee. Gecombineerd met de Vortex-behandeling volgt overigens altijd nog een stap om ook de biologie in het water onschadelijk te maken, dat kan UV-C zijn, maar ook ultrasone golven of in sommige gevallen elektrolyse. Wij engineeren en bouwen alle installaties zelf en leveren onze klanten een kant en klaar, plug & play product in een skid. De toegepaste Hydrodynamische Vortex-cavitatie technologie voldoet uiteraard aan alle eisen van de onlangs vernieuwde ISSO 55.3 voor legionellapreventie in koeltorens’.

Ontzorgen Inmiddels zijn er steeds meer klanten die overstag gaan. Zo gebruikt aardappelproducent Lamb

Weston/Meijer al een tijdje de IVGC, net als andere grote industriëlen. Andere typische bedrijfstakken die Pathema bedient zijn datacenters, de vrieslogistiek en de voedingsmiddelenindustrie. ‘Er zijn tot nog toe geen klanten afgehaakt en bestaande klanten breiden met onze technologie uit naar andere vestigingen’, zegt Boeren. ‘Dat bewijst wel dat de technologie werkt. Overigens groeit ons klantenportfolio nog veel harder in het buitenland. Met name in de zuidelijke Amerikaanse staten is water heel duur en dus doet men er alles aan om zoveel mogelijk water te besparen. Maar ook in eigen land ontstaat nu ook bij de grotere bedrijven belangstelling voor chemicaliënvrije koelwaterbehandeling. Iedereen verwacht namelijk dat de weten regelgeving hieromtrent steeds strenger zal worden.’ De lange weg die in 2009 is begonnen, lijkt nu tot een volwassen product te hebben geleid. ‘We zijn er vooral trots op dat wij maatwerk kunnen leveren’, concludeert Boeren. ‘Iedereen kan dozen schuiven, maar wij leveren een op maat gemaakt product en ontzorgen de klant compleet in exploitatie en onderhoud.’ ■

UTILITIES 13 nr. 2 - maart 2017

ENERGIE Het zou zo maar kunnen dat Rotterdam rond

2024 een spectaculair icoon van duurzame bouw rijker is. Tenminste, als de bedenkers van De Dutch Windwheel het voor elkaar krijgen de combinatie van woningen, hotel en reuzenrad daadwerkelijk te bouwen. Lennart Graaff van mede-initiatiefnemer BLOC vertelde tijdens Watervisie 2017 hoe duurzame innovatie hand in hand gaat met grootse dromen.

Dutch Wind- en Waterwheel icoon duurzame innovatie In 2015 presenteerden de Rotterdamse bedrijven BLOC, DoepelStrijkers en Meysters het plan voor de Dutch Windwheel. De Dutch Windwheel bestaat uit een tweetal driedimensionaal geplaatste ringen met een lichte, open constructie. De binnenste ring bevat onder meer een hotel en een nog onbekend aantal appartementen. In de buitenste ring draaien veertig cabines, die de bezoeker tot op 174 meter hoogte brengen en onder water het verhaal vertellen van Nederland Waterland. Doordat haar fundament in het water staat, lijkt het alsof de Dutch Windwheel op het water zweeft. Het ongekende ontwerp omarmt bovendien maximaal de mogelijkheden voor beleving en energieproductie. Het is een showcase voor klimaatarchitectuur en er worden allerlei innovatieve technieken getoond op het gebied van energieproductie en duurzaamheid.

Dutch Mountains Lennart Graaff heeft geen technische, bouwkundige of planologische achtergrond. En toch is hij betrokken bij grote planologische projecten zoals de ontwikkeling van het Groene Hart en vernieuwende bouwprojecten als The Dutch Mountains. De ooit als jurist 14 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

geschoolde Graaff bouwt, plant en innoveert dan ook niet zozeer zelf, maar haalt bestaande innovaties van de plank, brengt technici, bouwkundigen, commerciële partijen en overheden bij elkaar om dingen voor elkaar te krijgen. ‘Nederlanders zijn best bescheiden’, zegt Graaff. ‘In het buitenland staan we bekend om onze hoogwaardige kennis op het gebied van watermanagement, maar zelf blijven we daar nuchter onder. Onze technische hogescholen scoren internationaal goed en samen met de technische instituten en het bedrijfsleven komen daar veel innovaties uit voort. Helaas komen die innovaties vaak niet verder dan een paar pilots, waarna ze in de kast verdwijnen. Het idee voor de Dutch Mountains is ook zo’n voorbeeld van een goed idee dat vanwege de complexiteit en kosten maar in de kast was gelegd. Het concept is bedacht door Marco Vermeulen en ook dat gebouw is, net als de Dutch Windwheel, een voorbeeld voor circulair bouwen en een living lab voor de technologie die nodig is om een gebouw autarkisch te maken. The Dutch Mountains krijgt een eigen ecosysteem waarin energie, maar ook water en afvalstoffen zoveel mogelijk

worden hergebruikt. Het bijzondere van dit project is dat het is bedacht door de service providers die pas in een later stadium een architect in de arm hebben genomen om een gebouw bij hun ideeën te ontwerpen. Het gebouw wordt ultra circulair en moet meegaan met de veranderende eisen tijdens zijn levensduur. En, omdat het concept is bedacht door dienstenleverancier, zal de dienstverlening heel ver worden doorgetrokken. Zo koopt men geen lampen, maar betaalt men voor verlichting. Hetzelfde geldt voor warmte, voedsel, meubilair gevels en grond.

Innovatieprogramma Het idee voor de Dutch Wind Wheel ontstond zoals veel fantastische ideeën in de kroeg. Graaff: ‘We vroegen ons hardop af hoe het kon dat er jaarlijks heel veel cruiseschepen aanmeerden in Rotterdam, terwijl die toeristen de stad nauwelijks zagen. Ze gingen direct op de bus naar Amsterdam, de Zaanse schans of andere toeristische attracties. Zoals Londen the London Eye heeft, zo zou Rotterdam ook zo’n icoon moeten hebben van de stad. Langzaamaan groeide het idee naar een icoon van Nederlandse innovatie: een showcase voor wat Nederlanders hadden bereikt op het gebied van energie, watermanagement, architectuur en technologie. En daarbij wilden we opnieuw laten zien wat er mogelijk was op het gebied van duurzame technologie en innovatie. De eerste stap in het project was dan ook het opzetten van een innovatieprogramma rondom deze thema’s. In eerste instantie wilden

we het gebouw voorzien van de zogenaamde Ewicon-technologie waarbij wind met behulp van waterdruppels elektrostatische lading opwekt. Helaas bleek deze technologie in de praktijk toch minder goed in te passen. We kijken nu naar een andere windtechnologie, maar daar kan ik helaas nog niet teveel over zeggen. De overige energie wordt opgewekt door zonnecellen die in de gevel van het gebouw zullen worden verwerkt.’

Watertechnologie Ook watertechnologie zal deel uitmaken van het onderzoeksprogramma en partner van het project Evides zal zijn expertise inzetten om regenwater op te vangen en in te zetten in de toiletten of misschien zelfs als drinkwater. Ook het afvalwater uit de toiletten en douches wordt zoveel mogelijk opgewerkt, de afvalstoffen kunnen worden teruggewonnen of vergist tot biogas. Een helofytenfilter zou het afvalwater dat overblijft zodanig moeten kunnen reinigen dat het opnieuw kan worden gebruikt. ‘We denken er ook aan om water in te zetten als thermische batterij’, zegt Graaff. ‘In het gebouw is ook een hotel gepland met een zwembad. Overtollige energie kan worden gebruikt om het zwembad te

verwarmen terwijl we even kunnen wachten als de prijzen hoog zijn. Het mooiste is dat het gebouw een living lab wordt voor dit soort technologieen. Inmiddels is er al een twintigtal deelprojecten gestart waarbij partijen die voorheen elkaar nauwelijks kenden nu samenwerken. Dat is sowieso een waardevolle ontwikkeling, maar het begint er ook steeds meer op te lijken dat de Wind Wheel er daadwerkelijk komt. Er is een plek aangewezen waar wordt onderzocht of het mogelijk is het gebouw en bijbehorende infrastructuur neer te zetten: de Merwedehaven, achter de Marconitoren.’

Cross-over Wat het plan van Graaff en consorten in ieder geval heeft opgeleverd, is dat de Nederlandse energie- en watertechnologie op de kaart is gezet. ‘We krijgen vanuit de hele wereld vragen van de media en van bedrijven die willen participeren of een vergelijkbaar project willen starten. Ik vindt de grootste winst tot nog toe dat we cross-over samenwerkingen voor elkaar hebben gekregen. Maar als alles loopt zoals gepland dan zijn in 2018 de Dutch Mountains gereed en kunnen we rond 2024 een ritje maken in het meest duurzame reuzenrad ter wereld.’ ■ UTILITIES 15 nr. 2 - maart 2017

technologie Waterkracht voorziet in 33 procent energiebehoefte Waterkracht zou in potentie een aanzienlijk deel van de fossiele brandstoffen kunnen vervangen. Op basis van een model waarbij verschillende geografische informatiesystemen worden gecombineerd, maakten Delftse wetenschappers een simulatie van het wereldwijde potentieel van energieopwekking door waterkracht. Daarvoor is de doorstroming van elke rivier ter

wereld die groter is dan honderd liter per seconde nagebootst, wat resulteert in een zeer omvangrijke database met een netwerk van rivieren. Op basis van andere data zijn hellingen in deze rivieren in kaart gebracht, met als doel geschikte locaties voor waterkrachtcentrales vast te stellen. Het onderzoek biedt inzicht in de ruimtelijke verdeling van waterkracht

en de hoeveelheid energie die hiermee in theorie in een specifiek gebied kan worden opgewekt. Deze studie brengt voor het eerst gedetailleerd in kaart wat de mogelijke bijdrage van waterkracht is op iedere locatie, gebaseerd op het verval en het debiet van iedere rivier ter wereld. De totale theoretische bijdrage van waterkracht is ongeveer 52 petawattuur per jaar, verdeeld over 11,8 miljoen locaties. Dit is gelijk aan 33 procent van de jaarlijkse wereldwijde energievraag; de huidige energieproductie van waterkrachtcentrales bedraagt drie procent van die jaarlijkse energiebehoefte. Met de gedetailleerde gegevens kunnen lokale overheden en bedrijven geschikte locaties identificeren voor de bouw van waterkrachtcentrales en dan met name waar kleinere centrales kansrijk zijn.

Energieramen stapje dichterbij Onderzoekers van de Universiteit van Minnesota en de Universiteit van Milaan-Bicocca brengen ramen die efficiënt zonne-energie kunnen verzamelen een stapje dichterbij dankzij hightech silicium nanodeeltjes. De onderzoekers ontwikkelden een technologie om silicium nanodeeltjes in te bedden in wat zij noemen efficiënte luminescente zonne-concentratoren (LSC). Wanneer licht door het oppervlak schijnt, worden de bruikbare frequenties van licht gevangen en geconcentreerd aan de randen van het raam, waar kleine zonnecellen de energie omzetten in elektriciteit. Fotovoltaïsche ramen kunnen een belangrijke rol spelen in duurzame energieopwekking omdat ze energie kunnen produceren zonder dat iemand er last van heeft. De combinatie van zonneconcentratoren en zonnecellen in gebouwen is al tientallen jaren oud. Tot 16 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

voor kort werden de beste resultaten echter bereikt met relatief complexe nanostructuren of met hulp van toxische elementen zoals cadmium of lood. En anders wel met zeldzame stoffen zoals indium, dat al massaal wordt gebruikt voor andere technologieën. Silicium is overvloedig voorradig en bovendien niet giftig. De enige beperking is dat silicium in zijn normale vorm geen licht uitzendt of oplicht.

De onderzoekers maakten echter nanodeeltjes van siliciumkristallen van een paar nanometer groot, ongeveer tienduizendste van de diameter van een haar. Bij dit formaat veranderen de eigenschappen van silicium en wordt het een efficiënte lichtzender, met de belangrijke eigenschap dat hij niet zijn eigen reflectie absorbeert. De onderzoekers schatten in dat het met dit materiaal mogelijk moet zijn om ramen te produceren met een efficiency van vijf procent. De silicium nanodeeltjes worden geproduceerd in een hightech proces met hulp van een plasmareactor, waarna een poeder overblijft. Het poeder wordt omgezet in een inktachtige oplossing en vervolgens ingebed in een polymeer. Het polymeer kan worden gebruikt om een vel flexibel materiaal te vormen of om een oppervlak te coaten.

Efficiëntere splitsing water

Eén van de belangrijkste obstakels bij de productie van waterstof uit het splitsen van water is dat ook waterstofperoxide ontstaat, wat de reactie belemmert. Onderzoekers van de TU/e en het Weizmann Instituut in Israël lukte het om de spin van elektronen in de reactie te beïnvloeden en daarmee de productie van waterstofperoxide nagenoeg in zijn geheel te onderdrukken. De onderzoekers onder leiding van hoogleraren Bert Meijer (TU/e) en

Ron Naaman (Weizmann Instituut) keken naar de rol van de spin – het interne magnetisch moment – van elektronen keken die betrokken zijn bij de oxidatiereactie. Hun idee was dat als sprake was van gelijke spin de bijreactie tot de vorming van waterstofperoxide niet zou plaatsvinden. De grondtoestand van waterstofperoxide staat niet toe dat twee deeltjes met gelijke spin elkaar treffen. Bij het molecuul zuurstof, met een zogeheten triplet-grondtoestand, kan dat wel. Door de anode van titaniumoxide in hun foto-elektrochemische cel te bedekken met zogeheten chirale (moleculen die elkaars spiegelbeeld zijn) supramoleculaire structuren van organische verfstof, werden alleen elektronen met dezelfde spin in het proces geïnjecteerd. ‘Dit bleek boven verwachting goed te werken’, vertelt Naaman. ‘De vorming van waterstofperoxide werd nagenoeg in zijn geheel onderdrukt. Ook zagen we dat de stroom in de cel significant toenam. Omdat de natuur ook geheel uit chirale moleculen bestaat, verwachten we grote implicaties van de vinding.’

Nieuw type waterstofbatterij Hydroxonium ofwel H3O+ is een positief geladen ion dat ontstaat wanneer een proton aan een watermolecuul wordt toegevoegd. Onderzoekers in het OSU College of Science hebben aangetoond dat deze hydroxonium ionen reversibel kunnen worden opgeslagen in een elektrodemateriaal dat bestaat uit peryleentetracarbonzuurdianhydride (PTCDA). Dit materiaal is een organische, kristallijne moleculaire vaste stof. De batterij maakt gebruik van verdund zwavelzuur als elektrolyt. De onderzoekers zagen een grote verwijding van de PTCDA roosterstructuur bij intercalatie - het proces waarbij de ontvangende ionen zich tussen de lagen van de structuur nestelen. Dat betekende dat de elektrode werd geladen door hydroxoni-

Perovskiet vangt alle vormen van energie Veel vormen van energie zoals zonlicht, warmte en beweging gaat normaal gesproken verloren. Onderzoekers van de universiteit van Oulu in Finland hebben echter een manier gevonden om al deze vormen van energie te oogsten met behulp van perovskiet-kristalstructuren. Yang Bai en zijn collega's aan de Universiteit van Oulu spitsten hun onderzoek toe op een specifiek type van perovskiet genaamd KBNNO, dat in staat is om vele vormen van energie om te zetten in elektriciteit. Net als alle perovskieten is KBNNO een ferro-elektrisch materiaal, gevuld met kleine elektrische dipolen die het best te vergelijken zijn met kleine kompasnaalden in een magneet. In normale toestand staan deze kompasnaalden dezelfde kant op. Wanneer ferro-elektrische materialen zoals KBNNO veranderingen in temperatuur ondergaan, zijn de dipolen niet meer gelijkgericht en ontstaat een elektrische stroom. Ook het vervormen van het materiaal zorgt ervoor dat bepaalde regio’s worden aangetrokken of afgestoten, waardoor opnieuw stroom wordt geproduceerd. Het mooie is dat deze eigenschap zich bij kamertemperatuur manifesteert, terwijl eerdere onderzoekers temperaturen nodig hadden van een paar honderd graden onder het vriespunt.

um-ionen, in plaats van protonen. De waterstofionen migreren daarbij met een relatief lage wrijving door de elektrode structuur, wat zich vertaalt naar een hoog vermogen. De onderzoekers zien dan ook veel mogelijkheden voor deze opslagmethode voor stationaire toepassingen zoals in gebouwen of als peakshaver voor duurzame energieprojecten. UTILITIES 17 nr. 2 - maart 2017

www.kwa.nl

Assetmanagement voor installaties en procesapparatuur

Arbo Asbest Bodem Energie Geluid Kwaliteit Lucht Milieu Veiligheid Water

Energietransitie en duurzaamheid Compliance met weten regelgev

ing

Zoekt u hulp bij de energietransitie van uw bedrijf? Wilt u meer weten? Neem contact op met Fons Pennartz, t 033 - 422 13 33, e amp@kwa.nl of Bas Oldenhof, t 033 - 422 13 41, e bo@kwa.nl. KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Regentesselaan 2, Postbus 1526, 3800 BM Amersfoort, t 033 - 422 13 00, e desk@kwa.nl

Compliance Duurzaamheid Realisatie Procestechniek Interim-ondersteuning

KWA-17-0773 ADV Utilities 185x132mm.indd 1

02-03-17 16:43

Verkoop stoom- en warmwaterketels

Eco Steam Trading & Consultancy bv

www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com

ENERGIE Maintenance NEXT 2017 is dé belangrijkste

technologieen onderhoudsexpo van de Benelux. Hier komt de hele sector drie dagen bijeen met als doel het Nederlandse installatiepark zo optimaal mogelijk te laten functioneren. Maintenance NEXT is de broedplaats voor innovaties van slimme onderhoudsoplossingen en het platform voor het delen van kennis en ervaring op het gebied van asset management.

Lerende steen op Maintenance NEXT De beurs brengt bezoekers en exposanten bij elkaar rond het thema Partners in Performance. Met een sterke keten kan meer werk worden verzet dan met een losse schakel. Daarom kijkt de beurs naar de kracht van samenwerking voor optimale onderhoudsresultaten. Tijdens Maintenance NEXT in Rotterdam Ahoy is er op de Mega Tech Plaza’s extra aandacht voor innovaties in partnerships. De fieldlabs en livelabs die door World Class Maintenance worden begeleid, zijn daar prachtige voorbeelden van. Hierbij hebben opdrachtgevers, dienstverleners en kennispartijen de krachten gebundeld om te werken aan 100% voorspelbaar onderhoud in een specifieke industrie.

Grip Een livelab dat op Maintenance NEXT wordt gepresenteerd, is het project ‘De Lerende Steen’ van Gouda Vuurvast Services. Met het project wordt gekeken of een combinatie van sensoren, modellen en know how meer grip kan geven op het verbrandingsproces waardoor het onderhoud van de vuurvaste bekleding beter te

voorspellen wordt. Gouda Vuurvast Services werkt samen met WCM, ECN, Hoge School van Amsterdam, VAKWIJS, De Heer Groep, ITZIT en een aantal andere partijen aan een dynamisch simulatie model dat zicht moet geven op de belangrijkste parameters van het verbrandingsproces.

modellen gemaakt die de veroudering van de ovenbekleding kunnen simuleren in relatie tot de gassamenstelling in de oven, de temperaturen, slakaangroei en andere parameters. Dit model gaat ook gebruikt worden in opleidingstrajecten op MBO- en HBO niveau.

Grillig Mark Scheltes, projectlei-

tember 2016 echt gestart nadat onze subsidieaanvraag is goedgekeurd. We merken dat we vooroplopen met dit project. Want sinds er aandacht is voor het project, melden steeds meer bedrijven zich om te vragen hoe ver we zijn en of zij ook van de technologie gebruik kunnen maken.” n

der van ‘De Lerende Steen’ bij Gouda Vuurvast Services vertelt: “De omstandigheden in afvalverbranders zijn grillig en nooit hetzelfde omdat de samenstelling van de brandstof niet constant is. Wij willen weten wat er gebeurt in de ovens om zo onze klanten optimaal te adviseren over gebruik en onderhoud. Maar je kunt niet zomaar een thermokoppel of sensor in de oven plaatsen. Daar komt veel meer bij kijken.”

Simuleren Het uiteindelijke doel van het project is om verschillende grootheden in het verbrandingsproces te kunnen meten en direct te gebruiken om het proces bij te sturen om de onderhoudsintervallen zo groot mogelijk te maken. Hiervoor worden ook

Delen Scheltes: “We zijn sinds sep-

MAINTENANCE NEXT Tijdens Maintenance NEXT presenteert Gouda Vuurvast het project en de stand van zaken op het Mega Tech Plaza van World Class Maintenance. Bezoek Maintenance NEXT 2017 op 11, 12 en 13 april in Rotterdam Ahoy. Registreer nu gratis via www.maintenancenext.nl.

Partners:

Dit project is mede mogelijk gemaakt door:

UTILITIES 19 nr. 2 - maart 2017

PARTNERS UTILITIES PLATFORM

LEDEN UTILITIES PLATFORM

Vakblad Utilities

Congres en evenement

Partners (en Leden)

Rondetafel-bijeenkomsten

Experts

Nieuwsbrief

Website

Ad van Wijk Professor Sustainable Energy, TU Delft

Teus van Eck Teus van Eck Energie en Milieu

AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland

Sander de Bruyn manager/Researcher Environmental Economics CE Delft

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670

Paul van Son CEO DII

Sophie Dingenen Bird & Bird

ENERGIE

UTILITIES 21 nr. 2 - maart 2017

ENERGIE Wie in de toekomst CO2-neutraal wil

opereren kan een vijftal transitiepaden bewandelen om dat te realiseren: van een energie efficiency plan tot procesintensificatie. Zoâ&#x20AC;&#x2122;n transitie komt niet vanzelf in beweging, maar vergt commitment van het management en beleid voor de langere termijn.

Tekst: Fons Pennarz

Assetmanagement biedt kansen essentiĂŤle energiebesparing De energieagenda van het ministerie van Economische Zaken en het klimaatakkoord van Parijs vragen om een sterke reductie van de CO2-emissie. In beide akkoorden liggen de doelstellingen op zestig procent reductie in 2040 tot tachtig procent in 2050. Die percentages moeten worden verwezenlijkt door enerzijds energiebesparing en anderzijds door vergroening van de opwekking van elektriciteit en warmte. Het lijkt ver weg maar bij vervanging van installaties en productie-units overschrijven de nieuwe installaties

deze data in levensduur. Het betekent dat bedrijven niet zomaar op dezelfde voet door kunnen gaan. De nieuwe installaties moeten veel zuiniger zijn en daarbij in een infrastructuur passen van een bedrijf dat de komende jaren een enorme verandering ondergaat. Assetmanagement staat momenteel sterk in de belangstelling. Onderzoek van more4core.eu geeft aan dat circa veertig tot 45 procent van de installaties en productieapparatuur in Noordwest Europa binnen de komende tien jaar het einde van hun

levensduur bereiken. Vanuit asset management is het streven echter om de levensduur van deze installaties te verlengen. Dit vraagt extra inspanning van het onderhoud om kwaliteit, functionaliteit en betrouwbaarheid te waarborgen. Dit conflicteert met de wens of noodzaak tot vervanging en aanschaf van energiezuinigere equipment en processen. Toch kunnen beide uitdagingen samengaan.

Besparen De centrale vraag is: Hoe kan een bedrijf CO2 neutraal

BESLUITVORMINGSMODEL Energie Efficency Plan (EEP)

CO2 emissie

Eigen Duurzame opwekking Nieuwbouw Procesautomatisering Procesintensificatie CO2 emissie

Aandeel ingekochte groene energie

Jaar van CO2 neutraal

t (jaar)

Assetmanagement en energiebesparing gaan hand in hand door equipment beter te monitoren op energie en prestatie (paden 4 en 5). Uiteindelijk zal dat leiden tot de beste en modernste equipment in de wereld met de laagste CO2 footprint.

22 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

opereren in de toekomst? Er is een vijftal transitiepaden die kunnen worden bewandeld om dat te realiseren: via Energie Efficiency Plan (EEP), door eigen duurzame energieopwekking, nieuwbouw en uitbreiding, procestechnologische oplossingen en procesintensificatie. Het eerste mechanisme om tot energiebesparing te komen, is het EEP dat bedrijven in het kader van diverse energieconvenanten moeten opstellen. Dit plan heeft een scope van telkens vier jaar. Vaak is het plan een momentopname ten tijde van het opstellen ervan. Doorgaans is de ambitie van twee procent energiebesparing per jaar moeilijk op te brengen omdat veel uitvoerders van het EEP van mening zijn dat ze al veel hebben gedaan en dat meer besparen steeds moeilijker wordt. Besparen loopt dan ook volgens de asymptoot. Wat betreft het tweede pad, zien bedrijven dat eigen duurzame energieopwekking steeds betaalbaarder is geworden. Ze worden aangesproken door leveranciers van diverse groene energievormen zoals zon PV, zon thermisch, biomassa, geothermie, warmteen koudeopslag, warmtepompen en bijvoorbeeld aansluiting op restwarm-

tenetten. Het is echter lastig om te kiezen welke vorm het beste bij het bedrijf past voor de lange termijn. Dat overzicht bieden de leveranciers vaak niet omdat ze vaak maar voor één optie gaan.

Onderhoud Bij veel bedrijven zie je dat nieuwbouw en onderhoud er twee aparte ontwerpfilosofieën op na houden. Bij nieuwbouw en uitbreiding van bedrijven, het derde transitiepad, worden vaak duurzame ontwerpen gehanteerd: warmteen koudeopslag in de bodem, aansluiting op restwarmte, lage temperatuurverwarming enzovoort. Bij onderhoud vervangt men echter installaties voor dezelfde, reeds gedateerde concepten. Zo houdt men oud naast nieuw in stand en worden de gewenste besparingen nooit gehaald. Het vraagt veel van de engineers om bij onderhoud en vervanging rekening te houden met de nieuwe processen en infrastructuur van de toekomst, zoals men wel bij nieuwbouw doet. Toch is het wel degelijk mogelijk. De Energieagenda van EZ doet al een voorzet hiervoor. Zo maakt men onderscheid tussen hoge en lage temperatuur warmte. Er wordt ook

gesproken over all electric fabrieken. Het is dus zaak om nu installaties te plaatsen die rekeningen houden met die bedrijfsinfrastructuur van de toekomst. Zo zouden bijvoorbeeld oude luchtbehandelingskasten kunnen worden vervangen door nieuwe varianten met warmtewisselaars die voldoende groot zijn om op een lage temperatuurnet van veertig graden Celsius te gaan draaien in plaats van de huidige negentig graden Celsius. Koelmachines kunnen met watergekoelde condensors worden uitgevoerd in plaats van met luchtgekoelde condensors. De watergekoelde condensors staan nu nog op koeltorens maar kunnen binnenkort warmte leveren aan een lage temperatuur warmtenet. Koelcompressoraggregaten worden met motoren uitgevoerd die later eenvoudig kunnen worden omgebouwd naar grotere motoren zodat de units op hogere temperaturen als warmtepomp gaan werken. Om rekening te houden met toekomstige ontwikkelingen kan men ervoor kiezen een machinekamer niet midden in het bedrijf te bouwen, maar aan een zijde waar makkelijker energie kan worden uitgewisseld met de buren of met een warmte- of koudenet.

UTILITIES 23 nr. 2 - maart 2017

ASSET INTEGRITY PARTNER STORK HELPT HAAR KLANTEN BIJ HET OPTIMALISEREN VAN DE PRODUCTIE DOOR HET BOUWEN, ONDERHOUDEN, HERSTELLEN EN VERBETEREN VAN HUN INDUSTRIËLE ASSETS. Stilstand verminderen, kostenefficiëntie optimaliseren en altijd de hoogste kwaliteit leveren, steeds met veiligheid als kernwaarde, daar streven we naar. Deelt u dezelfde uitdagingen? Dan kan Stork u helpen. WWW.STORK.COM

STO 410_suite of images A4.indd 5

4/05/2016 12:45:42

5:42

Flexibel Je kunt stellen dat engineering anders moet omgaan met een onzekere toekomst en streven naar flexibele concepten. Een concept dat men nu neerzet moet alle mogelijkheden hebben te kunnen converteren naar een beter, energie efficiĂŤnter ontwerp in een latere fase. Concepten waar niets meer aan kan worden gewijzigd zijn uit den boze. Het mooie van deze concepten is dat de investeringen beperkt hoger zijn, waardoor ze snel zijn terugverdiend op het moment dat besparingen worden gerealiseerd. Als geen voorschot op de toekomst wordt genomen zijn investeringen later nog veel hoger. Dit is dus het derde mechanisme: de nieuwbouwfilosofie moet onderdeel zijn van de onderhouds- en vervangingsfilosofie.

Procestechnologie Dan is er een vierde mechanisme dat energie kan besparen: procestechnologische oplossingen. Deze oplossingen zijn te vinden in de productie-unit operations, die vaak beperkt bemeterd zijn. Operators zijn doorgaans gewend aan hun dagelijkse routines en zullen daar niet snel van afwijken. De huidige stand der techniek en prijsdalingen maakt het echter mogelijk meer meetapparatuur te plaatsen, andere procesparameters te meten, bijvoorbeeld naast temperatuur ook relatieve vochtigheid en flow, en andere meetprincipes en sensoren toe te passen, zoals infrarood, lasertechniek, akoestiek enzovoorts. Door op deze wijze meer van het proces te weten te komen, de Proces Analyse, komt men tot nieuwe inzichten om het proces te verbeteren en energie te besparen. Hier zit de meest duidelijke link met assetmanagement. Door de wens om de levens-

duur te vergroten met behoud van betrouwbaarheid, zal men meer online meten om onderhoud te voorspellen. Deze metingen kunnen met eerder genoemde efficiencymetingen worden gecombineerd.

Innovatie En dan het vijfde pad, de energiebesparing met de grootste impact. Met het inzicht van het vierde mechanisme komen bedrijven tot nieuwe, innovatieve productie units met geheel nieuwe productieprincipes, zoals puls elektrische pasteurisatie in plaats van volledige verhitting. Het is ook mogelijk om aangepaste principes over te nemen uit andere bedrijfstakken, of procesintensificatietechnieken (PI) toe te passen. Een voorbeeld hiervan is het vervangen van een mengvatreactor door een pijpreactor waar de reactie in een compactere omgeving plaatsvindt. Daardoor kan warmte op een hogere temperatuur worden teruggewonnen terwijl ook de productkwaliteit toeneemt. De besparingen bij dit soort technologie beperken zich meestal

niet tot energie, maar zijn ook terug te vinden in het grondstofverbruik. Daarmee passen investeringen in dit soort technologie goed in een duurzaamheidstrategie. Het aandeel duurzame energie in de opwekking en levering zal toenemen. Indien deze de dalende CO2 emissie lijn snijdt werkt het bedrijf CO2 neutraal.

Besluitvorming Al de genoemde mechanismen komen niet vanzelf in beweging. Het management van bedrijven moet een commitment aangaan om beleid voor de langere termijn te vormen. Maar ook dat is niet voldoende, omdat men constant alert moet zijn op de natuurlijke investeringsmomenten. Als een groot ouderhoud-, vervangingsproject of nieuwbouw wordt opgezet, dient het plantmanagement met alle betrokkenen om de tafel te gaan en te bespreken of energiebesparing en duurzaamheid tot de projectdoelstellingen horen. Indien het antwoord ja is, dan zijn alle geledingen maximaal gemotiveerd om dit doel te behalen. â&#x2013;

BESLUITVORMINGSMODEL Voor wie een overlegsessie rondom CO2-besparing wil

seerd. Het maakt duidelijk wanneer wel of wanneer niet

beleggen, heeft een onderzoeksgroep bestaande uit

voor duurzame opties is gekozen. Het aanschafproces

vertegenwoordigers van ISPT, ECN, Tilburg University en

voor duurzame bedrijfsmiddelen verloopt delicaat tussen

KWA Bedrijfsadviseurs een besluitvormingsmodel opge-

engineers, inkopers, leveranciers, het projectmanagement

zet: de ASAP tool. Deze tool is ontwikkeld in het project

en de onderhoudsmanager, die de uiteindelijke beheer-

Green by Design, Green by Choice, op basis van een

der is. Zonder commitment van het team wordt het project

aantal bedrijfscases waarbij het besluitvormingsproces

een van gemiste kansen. Gezien die hoge CO2 reductie

rondom potentieel energiezuinige projecten is geanaly-

doelstelling willen we dat voortaan vermijden.

UTILITIES 25 nr. 2 - maart 2017

ENERGIE Het gezegde goedkoop is duurkoop geldt

zeker ook voor stoominstallaties. Door al bij het ontwerp rekening te houden met het verbruik van de installaties en de kosten van uitval van het systeem mee te nemen, kunnen de kosten van deze installaties gedurende hun levenscyclus acceptabel blijven. Goed assetmanagement begint bij het ontwerp, maar vertaalt zich ook in aandacht voor beheer en onderhoud.

Ing Cees de Greef (QBE), Energy Technology Services

Assetmanagement verlaagt kosten levensduur stoomketels Assetmanagement verwijst volgens Wikipedia naar systemen die alles van waarde controleren en handhaven voor een entiteit of groep. De term kan van toepassing zijn op zowel de materiële activa zoals gebouwen en immateriële activa, zoals menselijk kapitaal, intellectueel eigendom en goodwill en financiële activa. Assetmanagement is een systematisch proces van verspreiden, exploiteren, onderhouden en het upgraden van activa, inclusief het kosteneffectief verwijderen ervan. Vrij vertaald is assetmanagement het beheren van systemen met de nadruk

zijn dan ook heel anders dan de termijn van een investeringsmanager of een project manager. Toch dienen ze hetzelfde doel: geld verdienen voor de aandeelhouder. In het geval van utilities of stoom wordt dit vertaald in zo min mogelijk geld uitgeven hieraan.

Voorbeeld Om het abstracte onderwerp beeldend te maken, gaan we uit van een voorbeeldinstallatie: een stoomsysteem van een volcontinubedrijf met twee ketels met elk een capaciteit van 25 ton per uur, bij 16 bar(g) werkdruk, aardgasgestookt en met een gemiddelde stoomafname van

Wie spreekt over assetmanagement voor stoomsystemen, van ontwerp tot sloop, moet weten waar het geld naar toe gaat in de levensloop van een stoomsysteem. op het in stand houden en kostenbeheer. Wie spreekt over assetmanagement voor stoomsystemen, van ontwerp tot sloop, moet weten waar het geld naar toe gaat in de levensloop van een stoomsysteem. Nu is de levensloop van een stoomsysteem veel langer dan dat van de meeste andere productiemiddelen. De termijnen waarin een utility manager nadenkt 26 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

25 ton per uur. Daarbij hoort de aanname van vijftig procent condensaatretour en het gebruik van RO-water als suppletiewater. Op basis van Total Cost of Ownership (TCO) kost dit systeem in de periode waarover het financieel wordt afgeschreven jaarlijks zo’n zes miljoen euro. Het grootste deel van dit bedrag, 75 procent, zal worden uitgegeven

aan aardgas. Vijftien procent gaat op aan afschrijving en rentederving. De overige tien procent wordt verdeeld over water, chemicaliën en elektra (vijf procent) en onderhoud, toezicht en beheer (vijf procent). De hierna genoemde waarden zijn van toepassing op het gekozen voorbeeld. Voor kleinere systemen zullen de kosten voor onderhoud, toezicht en beheer relatief hoger zijn (in percentages van de TCO), net zoals afschrijving en rentederving. Het zelfde geldt voor systemen die niet volcontinu in bedrijf zijn.

Aardgaskosten Als bij het ontwerp van het voorbeeld stoomsysteem al bekend is dat circa 75 procent van de toekomstige kosten naar de brandstof gaan, moet een gebruiker zich realiseren dat hij daarop kan besparen door het doordacht inkopen van aardgas, wat direct de brandstofkosten verlaagt. Maar in het ontwerp van het systeem kan ook al veel worden bespaard. Door het goed ontwerpen van de stoomverbruikers zal het specifiek stoomverbruik (ton stoom per productie-unit) en daarmee de totale stoomvraag worden verlaagd. Met het verlagen van de stoomvraag gaat

automatisch het gasverbruik omlaag. Een goed ontwerp van de ketelinstallatie zal bovendien het thermisch rendement maximaliseren en daarmee het gasverbruik minimaliseren. Minimalisering van de aardgaskosten zal een besparing geven van ongeveer vijftien procent. Dit is om en nabij twaalf procent van de totale kosten en hiermee de grootste besparingsoptie. Met andere woorden: een goed begin van assetmanagement.

Afschrijving en rente Door de besparende maatregelen wat betreft de aardgaskosten, is er wel een dure installatie ontstaan. De extra investeringskosten, en daarmee de afschrijvingskosten en rentederving, kunnen wel vijftien tot dertig procent hoger worden, maar twaalf procent besparen door vijf procent meer uit te geven aan de investeringen wordt nog steeds gezien als goed assetmanagement.

Water Op de kosten van water en chemicaliën kan worden bespaard door een goede keuze te maken bij het systeemontwerp. In dit hypothetische geval is er gekozen voor RO-water kwaliteit, wat direct een positieve invloed heeft op de hoeveel-

heid spuiwater, het chemicaliënverbruik en op de corrosiesnelheid van het condensaatsysteem. Als ook nog hoog rendement elektromotoren met toerenregelingen worden toegepast op de verbrandingsluchtventilatoren en de voedingwaterpompen dan zijn ook hier de toekomstige kosten beperkt.

Onderhoud Beheer en onderhoud vormt slechts vijf procent van de kosten. Moeten we hierop besparen? Nee, vooral niet, juist niet, ondanks dat de Nederlands industrie dit wel probeert. Een gestructureerd onderhoud aan het stoomsysteem is niet goedkoop, maar voorkomt onnodige uitval. Gestructureerd onderhoud betekend een combinatie van preventief en condition based onderhoud en zo min mogelijk correctief onderhoud. Preventief en condition based onderhoud voorkomen uitval van het stoomsysteem en de extra kosten hiervoor zullen altijd opwegen tegen stoomuitval. Toezicht van het stoomsysteem komt in dit geval neer op gemiddeld twee uur per dag. Op basis van de totale jaarlijkse kosten is dit één procent. Goed toezicht voorkomt schades en

voorspelt problemen. Voorwaarde is natuurlijk dat het toezichthoudend personeel getraind en ervaren is. Een stoomsysteem vraagt niet veel theoretische kennis maar wel veel ervaring. Het heeft de voorkeur dit te laten uitvoeren door utility operators in plaats van de technische dienst of proces operators. Het beheer van de stoominstallatie dient de eerste verantwoordelijkheid zijn, in plaats van het verhelpen van storingen of het bedienen van het proces.

Beheer Beheer vormt het uiteindelijke assetmanagement en kan worden onderverdeeld in gecontroleerd onderhoud en verantwoord toezicht. Dat betekent dat de assetmanager inspectie- en meetprogramma’s moet opstellen met daarin vastgelegd wat, hoe en hoe vaak wordt gemeten en wat de meetwaardes betekenen. En, ook niet onbelangrijk, moet worden vastgelegd welke actie moet worden ondernomen bij welke meetwaardes. Daarnaast is het essentieel om een verzorgde onderhoudshistorie bij te houden, zowel technisch als financieel. In het geval er storingen optreden, moet men de achterliggende oorzaak achterhalen en de gevolgen hiervan

UTILITIES 27 nr. 2 - maart 2017

HOUD UW METROFORM INSTALLATIE UP-TO-DATE

Het Metroform bord en het bedienend personeel beveiligen met de onderhoudsschakelaar Herconfiguratie van bestaande Metroform verdelers Inhoud lades vernieuwen eventueel introductie van bus automatiseringsystemen Sidunn conversiesets voor vermogensschakelaars

circuit breaker services

The future of Measurement & Control Technology 29-30/03/2017 Antwerp Expo Main Media Partner:

Partners:

Gelijktijdig met / en mĂŞme temps que

Organised by EASYFAIRS

M+R2017-advertentie.indd 5

on www.mr-expo.be 19/01/17 09:46

vastleggen in risicoanalyses. Een assetmanager moet niet alleen toezicht houden op de stoominstallatie zelf, maar ook op de waterbehandeling, inclusief de ontgasserwerking. Dit kan overigens eventueel in samenwerking met in waterbehandeling gespecialiseerde leveranciers. Sturing en toezicht van de prestaties van een stoomsysteem zullen altijd op key performance Indicatoren (KPI’s) moeten zijn gebaseerd zoals rookgastemperatuur, ketelrendement, suppletiewaterverbruik per ton stoom, gasverbruik per ton stoom, stoomverbruik per productie-unit en chemicaliënverbruik per ton suppletiewater. Dit beheer vraagt niet alleen tijd en aandacht, maar ook kennis en ervaring. En dit is niet te leren door een cursusje van één dag te volgen. Beheer en onderhoud van een stoomsysteem vraagt relatief veel aandacht.

En aandacht is in dit geval wat anders dan tijd.

Risico’s Assetmanagement is het goed ontwerpen van een systeem en goed analyseren van de verbruiken en daarnaast er voor zorgen dat zo min mogelijk storingen, uitval en schade ontstaat. Uitval van het stoomsysteem betekend uitval in de productie. Bij het genoemde voorbeeld, is een langjarig gemiddelde keteluitval van tien uur per jaar en stoomuitval van vijf uur acceptabel. Productie-uitval van dit optimaal onderhouden systeem kost vijf uur à tienduizend euro productiekosten, ofwel vijftigduizend euro per jaar. Ofwel: één procent van de totale kosten. Dit voorbeeld gaat echter over het falen van een goedkoop simpel component, wat simpel te verhelpen is. Een onvoorziene ketelschade, wat

TRAINING VPS De training Vakbekwaam Persoon Stoominstallaties (VPS) vergroot de kennis over en inzicht in het beheer en onderhoud van industriële stoomsystemen. In de training wordt onderscheid gemaakt tussen VPS Opwekking en VPS Verbruik, waarvoor twee verschillende basiscertificaten worden uitgegeven. In 2017 zullen de delen engineering en beheer beschikbaar komen. Voor info over beheertrainingen neem contact op met Cees de Greef: cg@energy-technology-services.nl

resulteert in meerdere dagen geen stoom, kan zo maar een verhoging van de TCO betekenen van vijf tot tien procent. De kosten voor vervanging, grote reparaties, huurketels en procesuitval kunnen flink uit de hand lopen, met als voorbeeld de schade bij Shell Moerdijk van 2016. Assetmanagement streeft ernaar om dit soort situaties te voorkomen.

Visie Ervaring van Energy Technology Services leert dat er veel installaties met een leeftijd van veertig tot vijftig jaar zijn die nooit een schade van meer dan vijftigduizend euro hebben gehad. Er zijn echter ook veel voorbeelden van installaties waarbij het langjarig gemiddelde voor storingen en onverwachte uitval een stuk hoger ligt dan de kosten voor onderhoud, toezicht en beheer samen. Gemiddeld mag worden gezegd dat dit wordt veroorzaakt door verschillende visies op assetmanagement. Ook bij de analyses van schades blijkt dat deze voor tachtig tot negentig procent hadden kunnen worden voorkomen door goed ontwerp en goed toezicht. Zorg dan ook voor voldoende kennis en ervaring binnen uw stoomteam en zorg ervoor dat uw TCO zo laag mogelijk is en blijft. n

UTILITIES 29 nr. 2 - maart 2017

ENERGIE Met rookgassen gaat letterlijk warmte de lucht

in. En dat is zonde. Warmtewisselaars in schoorstenen kunnen die warmte terugwinnen, maar corroderen en vervuilen snel door de zure en organische stoffen in het rookgas. Een polymere warmtewisselaar heeft hier geen last van en zorgt daarmee voor een significante energiebesparing.

Polymere warmtewisselaar voorkomt corrosie In verbrandings- en droogprocessen gaat een behoorlijk deel van de opgewekte warmte verloren. De gemiddelde temperatuur van de rook- of afgassen die de schoorstenen van stoomketels, raffinaderij fornuizen, stoomreformers, naverbranders en industriële drogers verlaten, heeft doorgaans nog een temperatuur van honderd tot tweehonderd graden Celsius. Het terugwinnen van deze warmte met metalen warmtewisselaars is redelijk uitdagend omdat het rookgas corrosief wordt zodra de temperatuur van het rookgas onder het zuurdauwpunt, rond de 130 tot 150 graden Celsius, zakt van gasstromen waar zwavel, fluor, chloor of andere corrosieve stoffen in zitten. Om die reden laten veel fabrikanten van dit soort systemen die warmtewisselaar maar zitten. En dat is jammer, want daardoor gaat gemiddeld tien procent van de warmte die ontstaat bij verbranding of wordt gebruikt in een droogproces verloren via de schoorsteen.

Polymeer HeatMatrix heeft hiervoor een oplossing gevonden door een warmtewisselaar toe te passen die gemaakt is van een high-performance 30 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

polymeer. De ontwikkelaars van de HeatMatrix LUVO technologie (air preheaters / APH’s) geven aan dat de helft van die tien procent verloren energie alsnog teruggewonnen kan worden. Hiermee kan de industrie weer een stapje verder zetten in het terugdringen van de CO2-emissies. Het hart van de HeatMatrix technologie wordt gevormd door een rigide matrix structuur van aan elkaar verbonden plastic pijpjes. ‘Deze pijpjes kunnen worden gebundeld tot iedere gewenste grootte en dus iedere capaciteit van warmtewisselaar’, zegt directeur Paul van Dillen van HeatMatrix. ‘De warmtewisselaar die wij leveren is

meer dan tien keer lichter en drie keer compacter dan de gebruikelijke metalen warmtewisselaars. Dit maakt ze gemakkelijker te installeren op lastiger te bereiken plekken.’

Corrosie Het gebruik van een warmtewisselaar van polymeer heeft meerdere voordelen ten opzichte van metaal. ‘Het probleem van metaal is dat het niet bestand is tegen zuren en andere corrosieve elementen, maar ook vervuiling van de warmtewisselaars beïnvloedt de prestatie van de warmtewisselaars negatief’, zegt Van Dillen. ‘Een uit polymeren opgebouwde warmtewisselaar kent deze

problemen niet. Polymeren kunnen niet corroderen en zijn bovendien eenvoudig schoon te houden omdat stof en andere vervuilende deeltjes niet aan het oppervlakte hechten. Het is zelfs mogelijk om de warmtewisselaar met een ingebouwd schoonmaaksysteem te leveren, waardoor de prestatie gewaarborgd blijft. Afhankelijk van de toepassing zorgt een plc-aangedreven reinigingssysteem ervoor dat de warmtewisselaar eens in de zoveel tijd inline wordt doorgespoeld.’ Ook met de warmteoverdracht zit het wel goed: doordat de warme en koude lucht in tegenstroom langs de dunne wanden van de HeatMatrix worden geleid, leveren ze een betere prestatie dan metalen warmtewisselaars.

Besparing Een ander interessant aspect van de inzet van polymeren in plaats van metaal is dat hiermee veelal een totaal nieuw product is ontstaan. Van Dillen: ‘Naast de vervangingsmarkt die we zien in de petrochemie, is het vaak zo dat we niet een bestaande warmtewisselaar vervangen maar onze innovatieve technologie juist toevoegen om bestaande en nieuwe systemen efficiënter te maken. Het beste zou zijn als de warmte van

stoomketels of fornuizen helemaal niet meer wordt afgevoerd via de schoorsteen, maar tot dat mogelijk is, biedt onze technologie het beste alternatief. De IEA heeft uitgerekend dat zestig procent van de CO2-reductie van energie efficiency-maatregelen moet komen. Daar kunnen we een nadrukkelijke bijdrage aan leveren. Enige uitdaging is dat de zware industrie nog redelijk conservatief en terughoudend is met investeringen in nieuwe innovatieve technologieën zoals die van HeatMatrix. Nu leveren wij onze technologie al vanaf 2011 en hebben we inmiddels een behoorlijk aantal grote klanten in diverse industrie segmenten die de HeatMatrix warmtewisselaars gebruiken. Alle installaties draaien naar volle tevredenheid van onze klanten en dus kan met recht gezegd worden dat onze technologie zich inmiddels heeft bewezen. Gelukkig zien we dat ook de industrie maatschappelijk verantwoord ondernemen steeds meer hoog in het vaandel draagt. Bovendien dwingt de wetgever de industrie ook steeds meer om besparende maatregelen door te voeren.’

Terugverdientijd Het potentieel van de inzet van warmtewis-

selaars is volgens Van Dillen groot. ‘We hebben berekend dat als alle schoorstenen in Rotterdamse haven zijn uitgerust met een HeatMatrix warmtewisselaar, we met de bespaarde energie tien procent van de Rotterdamse huishoudens kunnen bedienen. We hebben ook berekend dat de wereldmarkt voor corrosieve en vervuilingsgevoelige restwarmte een bedrag van twee miljard euro vertegenwoordigt. Misschien nog wel belangrijker: iedere euro die in de HeatMatrix-technologie wordt geïnvesteerd, levert tien keer meer energie op, in de vorm van besparing, dan een zonnepark in de vorm van elektriciteit. Het zou dus standaard moeten worden dat iedere schoorsteen wordt uitgerust met een warmtewisselaar.’ Uiteraard vergt een additionele technologie wel een hogere investering, maar volgens Van Dillen is deze binnen twee jaar terug te verdienen. ‘Tenminste, als een fabrikant de HeatMatrix direct in zijn ontwerp meeneemt. Helaas hebben we tot nog toe veel te maken met retrofits in bestaande installaties. Maar ook in die gevallen zijn terugverdientijden van ruim onder de vijf jaar mogelijk.’ n

UTILITIES 31 nr. 2 - maart 2017

product & oplossing UITSCHAKELEENHEDEN Met het Power Xpert Release (PXR)-platform van Eaton kunnen technici direct vanaf een pc via een USB-poort hun vermogensautomaten testen en configureren. Het platform wordt ingebouwd in de open vermogensautomaten van het type IZMX die het powermanagementbedrijf produceert. Zo kunnen gebruikers eenvoudiger met het beveiligingsrelais communiceren en testgegevens opslaan. Dit zorgt voor betere controle- en onderhoudsprocedures.

Vermogensautomaten voor hoge stromen, zoals de modellen die worden gebruikt in industriële laagspanningsdistributiesystemen, worden geconfigureerd en periodiek getest door eindgebruikers om te zorgen dat ze betrouwbaar blijven werken in het geval van ovebelasting of kortsluiting. Deze nieuwe eenheid biedt technici de mogelijkheid om kortsluiting en overbelasting te simuleren met de Power Xpert Protection Manager (PXPM)-software van Eaton. Met de software kan een testrapport worden gegenereerd met datum- en tijdstempel, aangepaste informatie, individuele instellingen/uitschakelcurves en het resultaat van secundaire injectietests. De optionele Arcflash Reduction Maintenance System (ARMS)-functionaliteit brengt bovendien de uitschakeltijd en de doorlaatenergie terug, waardoor het onderhoudspersoneel extra wordt beschermd. Het Arcon-systeem heeft bovendien een vlamboog in minder dan 2 ms onder controle, voordat deze de maximale stroom bereikt. Het temperatuurdiagnosesysteem maakt permanente warmtebewaking van de laagspanningsverdeelinrichtingenmogelijk. www.eaton.nl

KERNLOZE CONVERSIE Powerbox introduceert haar nieuwe kernloze technologie platform om medische en industriële applicaties van spanning te voorzien die opereren in een hoog magnetisch veld, denk hierbij aan magnetic resonance imaging of deeltjesversnellers. Er wordt gebruik gemaakt van de nieuwste technologie die op een zeer hoge frequentie schakelt gecombineerd met een digitale controle circuits en software om een zo nauwkeurig mogelijke regeling te krijgen. De GB350 buck converter module van Powerbox kan veilig opereren in omgevingen waar magnetische velden aanwezig zijn van 2 tot 4 Tesla. De GB350 levert een output van 350W en, indien nodig in parallel een hoger vermogen. Een interleaving modus reduceert de EMI. Medische en industriële applicaties zoals magnetic resonance imaging (MRI) en deeltjesversnellers genere 32 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

ren hoge magnetische velden om voor een juiste werking te zorgen. Moderne systemen genereren 1,5 tot 4 Tesla, wat het onmogelijk maakt conventionele voedingen toe te passen vanwege inductieverstoring waarbij de MRI magneet de energietransfer verstoort. Om deze reden worden voedingen buiten de afgeschermde kamer geplaatst. Hierdoor ontstaan grote verliezen over de lange kabels en komt er een uitdaging om te voldoen aan de hedendaagse eisen die meetapparatuur vragen zoals een stabiele spanning en een strakke regeling van de spanning onder hoge snel wisselende belasting. Om energieverbruik te reduceren en een veilig kwaliteitsniveau te bereiken bij geïntegreerde apparatuur worden

voedingen tegenwoordig dicht bij de load gepositioneerd. Dit heeft als gevolg dat er voedingen gebruikt moeten worden zonder kernen. Om aan deze vraag te voldoen en om de hoogste efficiency en strakke geregelde uitgangsspanning bij elke load situatie te garanderen wordt de GB350 volledig gestuurd door een digitale processor die de hele unit managed. Van de schakelparameters (denk hierbij aan dead-time en dutycycle optimalisering) tot en met output optimalisatie. www.prbx.com

IMPULSRELAIS MET HOGE STROOMWAARDEN Siemens introduceert de Sentron 5TT44 impulsrelais. Deze relais zijn zowel geschikt voor toepassing in energieverdelers voor de utiliteit, als in schakelpanelen voor de HVAC en industrie. Zij worden geleverd voor nominaalspanningen van 24 V AC, 230 V AC en 24 V DC. De 5TT44serie is een uitbreiding op de 5TT41serie die alleen inzetbaar was voor 16A (230VAC). De 5TT44-relais zijn geschikt voor stroomwaarden van 20 tot 63A en zijn tevens bestendig tegen inschakelpieken. Ze behouden daarbij langs elektromechanische weg hun schakelstand, zonder additioneel energieverbruik. Het zijn zogenaamde bi-stabiele relais.

Aan de voorzijde van de Sentron schakelaars bevindt zich een knop voor handmatige bediening, waarmee het stroomcircuit kan worden getest. Op die manier kan de schakelstand intact blijven, zelfs in geval van een stroomstoring. De schakelstandweergave maakt een snelle herkenning van de bedrijfsstatus mogelijk en biedt meer veiligheid bij het controleren van de installatie. De apparaten hebben de CE-markering en kunnen van een additioneel hulpcontact worden voorzien. Het schakelen zelf maakt bijzonder weinig geluid en voldoet aan de eisen zoals die gelden voor de utiliteits- en residentiële markt.

Centraal schakelen of groepsschakeling is mogelijk met additionele componenten. Uitvoeringen met centrale aan/uit-functie bieden de mogelijkheid om alle aangesloten impulsrelais centraal te bedienen. Dit schakeltype kan ook in werking worden gesteld met behulp van een tijdschakelklok. Alle impulsrelais kunnen op aan of uit worden geschakeld, ongeacht hun actuele schakelstand. www.siemens.nl/energieverdeling

KORTSLUITBEVEILIGING De SHF 6,3 x 32 zekering van Schurter biedt een hogere overspanning en kortsluitingbeveiliging tot 1500 Ampere en 500 Volt AC / VDC binnen een breed scala van nominale stromen. De compacte high performance zekering is bij uitstek geschikt voor primaire bescherming van AC-circuits in 3-fasen systemen, HVAC-systemen, verlichting en andere industriële gebouwen automatiseringssystemen. De

nieuwe VDC en de huidige klasse tot 32 Ampère biedt bescherming in DC-systemen voor intelligente gebouwen, telecomcenters, server farms en aanverwante systemen. De SHF 6,3 x 32 is beschikbaar als een standaard schakelzekering in 16 nominale stromen van 1 tot 32 Ampère. Schurter biedt ook een volledig gamma van hoogvermogen zekeringhouders en clips die compatibel zijn met de SHF en SHT. De SHT 6,3 x 32 zekering is cURus goedgekeurd en voldoet aan de RoHS. www.schurter.com

IOT-NETWERKEN VOOR NUTSBEDRIJVEN Sensus gaat met waterbedrijven in de Benelux werken aan de implementatie van slimme waternetwerken. Het bedrijf is een samenwerking aangegaan met Entropia en ComBus Technologies, om het Sensus Flexnet communicatienetwerk te implementeren. Met een slim waternetwerk op basis van FlexNet-technologie, kunnen waterbedrijven in de regio problemen op afstand monitoren en diagnosticeren. Het wordt bijvoorbeeld mogelijk om onderhoud te voorspellen, ondergrondse lekkages op afstand te detecteren en de chemische samenstelling van het water zeer accuraat en in real time vast te stellen. Eindgebruikers krijgen bovendien veel meer inzicht

in hun waterverbruik. Entropia en ComBus implementeren en beheren het FlexNet-netwerk op hun gelicentieerde radiospectrum, dat is gereserveerd voor kritieke nationale infrastructuur in de Benelux-regio. Entropia is een communicatiedienstverlener op de Beneluxmarkt met een IoTcommunicatienetwerk dat specifiek is gebouwd en ontworpen om de missiekritische data van nutsbedrijven te transporteren. Ter voorbereiding op een grootschalige implementatie, zijn

Sensus en Entropia momenteel bezig met FlexNet-trials in Nederland en België. De technologie en de connectiviteit worden uitvoerig getest door zowel nutsbedrijven als eindgebruikers, om volledige dekking te garanderen. www.sensus.com

UTILITIES 33 nr. 2 - maart 2017

ENERGIE De energiesector investeert in het zoge-

naamde cablepooling. Hierbij combineert men bestaande en in aanbouw zijnde windparken en zonneparken op één netaansluiting en bespaart zo investeringskosten terwijl de netbelasting gelijkmatiger wordt. Dat deze integratie voordelen oplevert, blijkt uit talloze voorbeelden uit het buitenland. De energiesector en de industrie vragen de overheid om een gunstig en stabiel wetgevings- en investeringsklimaat die deze ontwikkelingen in ieder geval niet in de weg staan.

Tekst: Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

Stapelkorting op het net De Europese Commissie publiceerde op 1 februari een State of the Energy Union rapport waaruit blijkt dat Nederland, niet geheel verrassend, nog te ver achterloopt op haar energiedoelstellingen van 2020. Het is al vaker gesignaleerd maar zonder op de maat geschreven regelingen en doelgerichte investeringen, mede vanuit de private sector, gaat Nederland de ambitieuze nationale energie- en klimaatdoelstellingen niet halen. Gelukkig zit men in Den Haag niet stil. In de continue queeste naar het zo efficiënt mogelijk gebruik maken van de 41.543 vierkante kilometer Nederlands grondgebied, is de energiesector aan het investeren in het zogenaamde cablepooling, oftewel het combineren van bestaande en in aanbouw zijnde windparken en zonneparken op één netaansluiting om zo (investerings)kosten te besparen en tegelijkertijd een baseload te creëren.

Netstabiliteit In februari 2016 was het bedrijf Westra in Franeker de eerste in Nederland die stroom uit windmolens en zonnepanelen via één stopcontact aan het net leverde. Meer recentelijk brengen ook energiebedrijven en -opwekkers de gemoederen in beweging door vergelijkbare plannen waarbij zonnepanelen worden geïnstalleerd in aanvulling op windparken of andere aansluitingen. Dit zal met name in combinatie met windparken het geval zijn mede om netstabiliteit te creëren. Het grootste windpark waarbij deze combinatie staat gepland is Wieringermeerpolder waar plannen bestaan om de bouw van 99 windturbines te combineren met ongeveer 105.000 zonnepanelen.

Combinaties Maar niet alleen in Nederland bestaan plannen om de opwekking van winden zonneenergie op één netaansluiting te

BIRD&BIRD Bird & Bird LLP is sinds kort partner van het Utilities Platform. Als partner zal het internationaal toonaangevend advocatenkantoor zowel off- als online zijn visie geven op juridische energiekwesties. Het advocatenkantoor is gespecialiseerd in sectoren waar technologie een belangrijke rol speelt zoals de energie en utilities-sector.

34 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

combineren. Over de hele wereld duiken er vergelijkbare initiatieven op of wordt deze combinatie al beproefd. Zo is er in 2015 een pilot uitgezet voor het bestaand windpark Parc Cynog in Wales, Verenigd Koninkrijk. Daarnaast zet Australië groot in op cablepooling in bijvoorbeeld het Kennedy Energy Park in Queensland waar de gecombineerde bouw van een 19 megawatt zonnepark, 21 megawatt windpark en batterijopslag gepland staat. Het project heeft in oktober 2016 financiering ontvangen van de Australian Renewable Energy Agency voor de eerste (test)fase, maar indien succesvol liggen er al plannen om het Kennedy Energy Park uit te breiden naar een capaciteit van 600 megawatt zonnepark, 600 megawatt windpark en een grotere energie opslag. In een zoektocht naar stabiele energielevering en de doelstellingen van de energietransitie worden meerdere combinaties beproefd. Zo wordt er in Gaildorf, Duitsland gebouwd aan een Naturstromspeicher waar de bouw van windturbines en een waterkracht centrale staat gepland. De voeten en torens van de windturbines zullen als wateropslagreservoirs

worden gebruikt waardoor onbalans op het net snel kan worden opgevangen en waardoor de windturbines hoger zullen staan en meer wind kunnen vangen. Door de combinatie van wind, zon of andere duurzame energiebronnen en batterijopslag wordt gestreefd naar een zo constant mogelijke duurzame energievoorziening (baseload).

ondercapaciteit op de desbetreffende netaansluiting. Gewoonlijk geldt de regel dat de zon minder schijnt wanneer er een straffe wind staat en dat het minder hard waait wanner de zon volop schijnt. In die drie procent overproductie zal een zonneschakelaar de zonnepanelen voor een korte periode uitschakelen om zo overbelasting van het net te voorkomen. Bij

Door de combinatie van wind, zon of andere duurzame energiebronnen en batterijopslag wordt gestreefd naar een zo constant mogelijke duurzame energievoorziening. Wetgeving Een studie van de KNMI data van de Nederlandse weersomstandigheden van de afgelopen tien jaar leert dat - over het algemeen - de productie van winden zonne-energie elkaar complimenteert en slechts drie procent van de tijd deze combinatie leidt tot een

de combinatie met een batterij kan de extra energie worden opgeslagen. Daarnaast scheelt het (zoals hiervoor al aangegeven) aanzienlijk in de investeringskosten wat de appetijt ook zal doen toenemen. Hier komt de taak van de overheid om de hoek kijken en wordt door

de sector beroep gedaan op haar toezegging een gunstig en stabiel wetgevings- en investeringsklimaat te creĂŤren. De grote aandacht voor het opwekken van energie uit zon en wind op land is ook zichtbaar in de recente publicatie van de subsidieaanvragen voor de SDE+ in het najaar van 2016. Waar in het voorjaar van 2016 een totaal van tweehonderd miljoen euro is toegekend voor de energieopwekking van wind op land en zon samen, is dit bedrag in het najaar gestegen naar een totaal van 1,7 miljard euro. Deze trend lijkt zich in 2017 voort te zetten. In de trend waarbij grote corporates zelf energieleveringsovereenkomsten (PPAs) met duurzame energieprojecten afsluiten zal dit een welkome ontwikkeling zijn aangezien de voorspelbaarheid van de energielevering alleen maar toeneemt. Dit zal zijn effect hebben op de kosten voor de programma-verantwoordelijkheidsen balanceringsovereenkomsten. n

UTILITIES 35 nr. 2 - maart 2017

MARKET REVIEW WATER

PRODUCTEN

UVAR Holland B.V. Enviro Chemie b.v. Waarderweg 52 C 2031 BP HAARLEM Tel: +31 (0)23 - 542 69 13 Fax: +31 (0)23 - 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

Waterfiltratie en Bermad afsluiters Griendweg 51 3295 KV ’S-GRAVENDEEL Postbus 5169 3295 ZH ’S-GRAVENDEEL Tel: +31 (0) 78 673 1477 Fax: +31 (0) 78 673 4557 info@uvar.nl www.uvar.nl

GAS

PRODUCTEN

Esders Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC Tilburg Tel: +31 (0)13 468 0856 info@esders.nl www.esders.nl

Grünbeck Waterbehandeling B.V. De toekomst in duurzame waterbehandeling Zutphenstraat 65 7575 EJ OLDENZAAL Tel: +31 (0)541 820 903 Fax: +31 (0)541 820 904 info@gruenbeck.nl www.gruenbeck.nl

Esders Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000 JC Tilburg Tel: +31 (0)13 468 0856 info@esders.nl www.esders.nl

INSPECTIE EN KEURINGEN

Kiwa Inspecta Nederland B.V. Postbus 70 2280 AB Rijswijk Tel: 088 - 998 4621 Fax: 088 - 998 4420 inspectie@kiwa.nl www.kiwa.nl

OVERIG Jotem Waterbehandeling Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 242 5255 Fax: +31 (0)74 243 4880 info@jotem.nl www.jotem.nl

Lubron Waterbehandeling Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 42 6931 Fax: +31 (0)162 45 9192 info@lubron.eu www.lubron.eu

36 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

DIENSTEN

DDM Demontage Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 666 9780 Fax: +31 (0)30 245 9127 info@ddm.eu www.ddm.eu

agenda Maintenance 2017 29 – 30 maart Antwerpen Expo www.easyfairs.com

Maintenance is dé onafhankelijke en interactieve beurs rond productiegericht onderhoud in één van Europa's industriële zwaartepunten, namelijk Antwerpen. Verhoog de betrouwbaarheid, levensduur en rentabiliteit van uw machinepark dankzij de nieuwste onderhoudstechnologieën - met ondersteuning door gespecialiseerde partners.

Aqua Nederland 21 – 23 maart Evenementenhal Gorinchem evenementenhal.nl

Aqua Nederland Vakbeurs in combinatie met de RioleringsVakdagen geeft een overzicht van de nieuwste innovaties en producten op het gebied van waterbehandeling, -management en -technologie. Naast een vernieuwde en uitgebreide beursvloer wordt ook een uitgebreid kennisprogramma toegevoegd aan de beurs.

StocExpo Europe 28-30 maart Ahoy Rotterdam www.stocexpo.com easyfairs.com/nl/ stocexpo-rotterdam-2017

StocExpo Europe keert in 2017 terug naar Rotterdam na een jaar in Antwerpen. Daarmee blijft de expositie over bulkopslag van industriële vloeistoffen actief in het ARA-gebied; 's werelds grootste olie-trading hub. In de afgelopen zeven jaar is de opslagcapaciteit in de regio met twintig procent gestegen, waarmee het zijn positie in de wereldmarkt heeft versterkt.

Maintenance Next 11 – 13 april Rotterdam Ahoy maintenancenext.nl

Maintenance NEXT 2017 bouwt aan de onderhoudsindustrie van vandaag én morgen. Deze editie staat in het teken van Mastering Assets; Partnering for Performance. Dit thema sluit aan op de trend dat samenwerking en het delen van informatie van essentiële waarde is voor Asset Owners, fabrikanten (OEM), toeleverings- en servicebedrijven en vanzelfsprekend de professionals die op dagelijkse basis verantwoordelijk zijn voor optimale prestaties tegen reële kosten.

Pomps & Valves 4-5 oktober Rotterdam Ahoy easyfairs.com

Na drie edities wordt de community van Pumps & Valves alsmaar groter en groter. Het event bewijst zich dan ook steeds meer als het ‘must attend’ niche event. Zo is er niet alleen een groei in de bezoekersaantallen, maar naast bezoekers uit de procesindustrie maken ook bezoekers uit het watersegment en de maritiem & offshore een opmars naar de beurs. Deelnemers geven aan met hun deelname klantenrelaties te willen onderhouden en prospects te ontmoeten. Bezoekers bevestigen dit door te zeggen te willen netwerken met de voor hun bekende alsook nieuwe bedrijven.

Energie 2017 10 – 12 oktober Brabanthallen, Den Bosch energievakbeurs.nl

Vakbeurs Energie is hét live B2B-platform gericht op duurzame energieopwekking en energiebesparing. Een platform boordevol innovaties, lezingen, live demonstraties en waardevolle contacten. Binnen Vakbeurs Energie is een specifiek platform ingericht: Energie & Industrie. Dit platform krijgt een eigen inhoudelijk programma en aparte presentaties op de beursvloer.

Aquatech Amsterdam 31 oktober – 3 november Amsterdam RAI aquatechtrade.com

Dit jaar is het weer tijd voor de internationale beurs voor proces-, drink- en afvalwater Aquatech. De beurs is tevens de aftrap van de Amsterdam International Water Week (AIWW). De afgelopen editie kende een uitgebreid kennisprogramma, een innovatielab, diverse landenpaviljoens, de industrial user experience en diverse Aquastages.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 37 nr. 2 - maart 2017

I N

H E T VOL G E N D E U T I LI T I E S

3 V ER S C HI JNT

N UM M E R I N

A PR I L

Them a : G a s i n d e e n e r g ie t ra n s it ie - E n e r g ie eff i ci e n c y, b e s p a r i n g e n C O 2 - a r m p ro d u c er e n

Gas in de energietransitie

Energiepolitiek

Met de opening van het Biogas Netwerk Twente is opnieuw een stap gezet om de rol van groen gas in de duurzame energievoorziening te versterken. Het Biogas Netwerk Twente voegt vier miljoen kuub groen gas aan de bestaande productie van 81 miljoen kuub toe. Een verslag van een bijzonder en duurzaam project.

Bij het verschijnen van de volgende Utilities zijn de verkiezingen achter de rug. Hoewel het vormen van een coalitie nog lastig kan worden, zullen de contouren van de energiepolitiek voor de komende vier jaar wel zichtbaar worden. Een overzicht van de belangrijkste speerpunten.

Isoleren zonder zorgen Isolatie is nog steeds een heikel onderwerp in de procesindustrie. Hoewel de besparingspotentie van Isolatie enorm groot is, houden zorgen rondom corrosie onder isolatie investeringen tegen. Desondanks zijn er steeds meer goede voorbeelden te vinden van projecten waar ook in retrofitsituaties veel energie wordt bespaard.

38 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

THEMA'S 2017 4 Watertechnologie en innovatie 5 Stoom en warmte 6 Energie-inkoop en balancering Energietechnologie en innovatie - vakbeurs Energie 7 Energie- en waterscenarioâ&#x20AC;&#x2122;s voor 2020 - Aquatech 2017 8 Offshore gas en wind

8:37

CONFERENCE & EXHIBITION

27-29 JUNE 2017

KOELNMESSE, COLOGNE, GERMANY

Image courtesy of GE

DIGITALIZATION

TRANSFORMING THE POWER LANDSCAPE • A digital revolution is hitting the power sector and all operators of generating assets need to be fully informed as to what this means for them • POWER-GEN & Renewable Energy World Europe is dedicating a whole conference track to this digital revolution • The prestigious Plenary Panel on the opening afternoon will see top level executives from leading utilities and technology suppliers debate what exactly this digital revolution means to the sector • Anyone operating assets needs to hear this information and meet these global players POWER-GEN & Renewable Energy World Europe is the place. Register now at www.powergeneurope.com/register, and save on conference delegate rates at the power industry’s most prestigious conference and exhibition. For exhibiting and brand awareness enquiries, please contact: Leon Stone | T: +44 (0) 1992 656 671 | E: leons@pennwell.com

MAKING SENSE OF POWER WWW.POWERGENEUROPE.COM #POWEREUROPE 0727_PGE Advert.indd 1

Owned and Produced by:

Presented by:

2/1/17 10:20 AM

Betrouwbare en veilige Remote Access; onze geschiedenis én toekomst. WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en fabriceren van betrouwbare Remote Access oplossingen. Zo hebben wij alleen al in Nederland tienduizenden analoge industriële modems van WESTERMO geleverd, waarvan er nog vele in gebruik zijn. De opgedane kennis van toen is gebruikt om slimme, veilige en eenvoudig te conﬁgureren oplossingen te ontwikkelingen voor een nieuwe generatie Remote Access als LTE/4G, ADSL en VDSL. Betrouwbaarheid staat hierbij voorop; dit geldt toch ook voor uw installaties?

Robust Industrial Data Communications - Made Easy

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

adv_WmoA4_BreedbandRouter.indd 1

05-01-17 11:47

29-30/03/2017 Antwerp Expo

UITNODIGING INVITATION

29-30/03/2017 Antwerp Expo

maintenance-2017-exposantenkaart.indd 1

• 29/03/2017: 10.00 - 19.00 • 30/03/2017: 10.00 - 18.00 Antwerp Expo Jan Van Rijswijcklaan 191 2020 Antwerpen / Anvers

16/12/16 15:11

Main Media Partner:

Media Partners:

www.maintenance-expo.be Knowledge Partner:

Gelijktijdig met / en même temps que

“Let’s take maintenance to the Master level” Le salon indépendant et interactif dédié à la maintenance et orienté produit dans l’un des axes industriels prioritaires d’Europe : Anvers

• Verhoog de betrouwbaarheid, levensduur en rentabiliteit van uw machinepark dankzij de nieuwste onderhoudstechnologieën. • Wees voorbereid op storingen, verklein het risico op stilstanden en optimaliseer de productie. Kortom, spaar tijd en geld uit. • Neem deel aan conferenties rond Asset Management en Smart Maintenance en learnshops rond Condition Monitoring met hoge toegevoegde waarde. Wissel kennis en ideeën uit met de beste onderhoudsexperts in uw sector.

• Augmentez la ﬁabilité, la durée de vie et la rentabilité de votre parc de machines grâce aux nouvelles technologies d’entretien • Soyez préparés en cas de panne, réduisez le risque de temps mort et optimisez la production. En résumé, épargnez du temps et de l’argent. • Participez aux conférences sur l’Asset Management et la Smart Maintenance ainsi qu’aux learnshops sur le Condition Monitoring avec une haute plus-value. Échangez des connaissances et des idées avec les meilleurs experts en entretien de votre secteur.

WWW.MAINTENANCE�EXPO.BE Organised by EASYFAIRS

REGISTREER NU VOOR UW GRATIS TOEGANG

Met uw persoonlijke registratiecode.

ENREGISTREZ�VOUS MAINTENANT POUR VOTRE ENTRÉE GRATUITE Avec votre code d’enregistrement personnel.

3001 VIA / SUR WWW.MAINTENANCE�EXPO.BE Deze uitnodiging wordt u aangeboden door: Cette invitation est offerte par :

Utilities

Organised Organised by by EASYFAIRS EASYFAIRS

Dé onafhankelijke en interactieve beurs rond productiegericht onderhoud, in een van Europa’s industriële zwaartepunten: Antwerpen