UTILITIES NUMMER 02 - maart 2020 • TWINTIGSTE JAARGANG
cts
manufa
Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt
TKI Watertechnologie overstijgt sectoren AquaVest is Water Innovator of the Year 2020 Centrales uit de mottenballen www.utilities.nl
Bij OMV GAS gaan flexibiliteit en exceptionele service samen met de internationale kennis en financiĂŤle kracht van de OMV Group. Wij leveren aardgasoplossingen op maat aan grote Europese klanten en distributeurs. Onze flexibele prijs- en leveringsconcepten evenals gedetailleerde kennis van de markt zorgen ervoor dat onze producten perfect aansluiten op uw specifieke behoeften. Neem contact met ons op als u wilt weten hoe onze aardgasoplossingen uw bedrijf kunnen ondersteunen: www.omv-gas.nl
Inhoud
8 Samenwerking in waterinnovatie Jantienne van der Meij en Anne Mathilde Hummelen zijn sinds januari directeur TKI Watertechnologie. Van der Meij: ‘We zien het vooral als onze missie om de kennis en technologie uit verschillende sectoren samen te brengen. Door crossectorale samenwerking ontstaan de mooiste oplossingen voor complexe problemen.’
18
12 Vlakke membranen Vlakke plaat membranen hebben zeer veel voordelen, maar zijn wel lastig te reinigen. Onderzoekers van Vito en Dow ontwikkelden een membraan dat drukken van wee bar kan weerstaan. Rendac gebruikte de IPC-membranen al in een membraanbioreactor en breidde onlangs uit.
20
Water Innovator of the Year
Samenwerking in waterketen
Het algoritme AquaVest dat investeringsbeslissingen in de waterketen ondersteunt is Water Innovator of the Year 2020 geworden. Behalve kostenbesparingen tot twintig procent, geeft de software ook inzicht in wie, wanneer, hoeveel zou moeten investeren.
Vice president operations Benelux Neldes Hovestad van Dow ziet de hoge standaard die Dow bereikte op het gebied van waterbeheer vooral als een sociaal succes. ‘Doordat we de watervoorziening serieuzer namen dan de gemeente Terneuzen en de Provincie Zeeland hebben we eigenlijk alleen maar medewerking gekregen van de lokale overheden.’
Commentaar ................................... 5 Trending news ................................ 6
Technologie & Innovatie ................ 16 Projecten ......................................... 28
14 Circulaire slibverwerking In andere landen wordt de MID MIXtechnologie al toegepast, maar de Waterschappen wilden graag zelf onderzoeken of het werkt voor hun slib. Dat onderzoek is inmiddels positief afgerond.
22 Uit de mottenballen Vanaf 2013 sloten energiebedrijven units en legden turbines en ketels in de mottenballen. Inmiddels is de spark spread weer gunstiger en kunnen de afgeschakelde eenheden weer gaan produceren. Maar dan moeten ze wel eerst grondig worden gereviseerd.
Agenda ............................................ 33 In het volgende nummer................ 34
UTILITIES 3 nr. 2 - maart 2020
MAAK KENNIS MET SIDUNN® CONNECTED
???
Monitoring en beheer op afstand van uw vermogensschakelaars.
WEET U PRECIES WAT HET VERBRUIK VAN UW ELECTRISCHE INSTALLATIE IS?
Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com
www.santoncbs.com
020 20 – 24 APRIL 2
S I E I T A M R O F TR A N S E D N E P P O L K OVE R AL . H ETN N OVE R. H A RT I S H A s hebben de koer geïnspireerd en , en ev dr SE ge ES e M w NNOVER jaar zijn Al meer dan 70 in gang gezet. HA e transformatie iël str n. du ge in or de m n n va eld va nologische wer #HM20 onthult de tech ermesse.com ov nn ha t: ui n Maak er deel va
HOME OF INDUSTRIAL PIONEERS
WATERMINISTER
Een jaar voor de verkiezingen voor een nieuw kabinet zocht het Watervisie Platform alvast naar een schaduwminister van water. Tijdens het Watervisie Congres stelden de kandidaten zich voor en gaven ze hun visie op samenwerking binnen de gesegmenteerde watersector. Drie ministers uit drie gebieden in Nederland die wat mij betreft allemaal het kabinet zouden mogen ondersteunen bij het samenstellen van hun watervisie. Neem het voorstel om Watertafels in te richten analoog aan de Klimaattafels. Want waar we ons nu nog vooral druk maken om verduurzaming van de energieproductie, klopt de volgende uitdaging alweer aan: waterstress. Lijkt bijna niet voor te stellen na een winter waar het alleen maar lijkt te regenen, maar klimaatverandering kan met name in de zomer tot watertekorten leiden. En dan neemt de kwaliteit van het beschikbare water ook af dankzij microvervuilingen, medicijnresten, hormoonverstorende stoffen en bestrijdingsmiddelen. De gehele watersector krijgt met deze problemen te maken, maar het is niet altijd duidelijk wie de watersector is. Zijn het de waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincie, gemeente of de Rijksoverheid. Of moet het uitgangspunt de gebruikers zijn: industrie, transportsector, boeren en burgers? Natuurlijk zijn ze het allemaal, maar ze weten elkaar niet altijd te vinden. Bij de Klimaattafels vonden partijen elkaar op regionaal niveau en door inzicht te krijgen in elkaars zorgen en oplossingsrichtingen dienden de oplossingen zich snel aan. Dit zou zeker werken voor de watersector. Al was het maar omdat de wateruitdagingen per provincie en soms zelfs per gemeente verschillen.
Waar we ons nu nog vooral druk maken om verduurzaming van de energieproductie, klopt de volgende uitdaging alweer aan: waterstress.
Wat dat betreft past de Water Innovator of the Year AquaVest helemaal in het gedachtegoed van het delen van kennis en informatie. Het algoritme zorgt er voor dat al die verschillende partijen inzicht krijgen in de noodzakelijke investeringen om ook in de toekomst over voldoende water van voldoende kwaliteit te beschikken. Als alle watergebruikers in een afgekaderd gebied hun data delen, berekent het algoritme wie wanneer het beste kan investeren. De ideale waterminister zou dan ook niet nog meer regels moeten opleggen of onzinnige belastingen invoeren, maar de diverse waardes van water moeten benoemen en beprijzen. Zorg voor een gezonde prikkel om de industrie te stimuleren zijn waterverbruik en afvalstromen te beperken. Maar stimuleer vooral om over de grenzen te kijken, stromen te koppelen en de keten te sluiten. Van verbieden naar verbinden dus. Mix-land-black--NL.pdf 1 27/02/2018 15:48:04
David van Baarle, David@industrieperspectief.nl
Colofon Twintigste jaargang nummer 2 - maart 2020 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt
Uitgever Industrielinqs Energie & Water Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam T 06-51499670 info@industrielinqs.nl
Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670
Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl
acts
manuf
Drukkerij
Opzeggen
PreVision Graphic Solutions
Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.
Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00
Opzeggen kan via info@industrielinqs.nl Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2020 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385
MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL
WWW.PAPERWISE.EU
UTILITIES 5 nr. 2 - maart 2020
Trending news op www.utilities.nl
1 TenneT ontwikkelt offshore-netverbinding met leveranciers
Transportservice operator TenneT vroeg de vijf grootste leveranciers van HVDC-technologie om mee te denken over een twee gigawatt offshore netverbinding. Het innovatiepartnerschap moet tot een gestandaardiseerd platformontwerp leiden voor alle HVDC-oplossingen. In 2030 zal veertig procent van de Nederlandse elektriciteitsbehoefte afkomstig zijn van windmolenparken op zee. TenneT realiseert de netaansluitingen voor deze windparken. In het windenergiegebied IJmuiden Ver zullen twee netaansluitingen van twee gigawatt op zee worden aangelegd. Een dergelijke netaansluiting bestaat momenteel niet. Dit vereist een nieuw
platformontwerp en een hoogspanningsgelijkstroom (HVDC) transportsysteem dat een grotere vermogensoverdracht mogelijk maakt. IJmuiden Ver ligt ver uit de kust en heeft een grote omvang. Daarvoor lijkt een twee gigawatt HVDCverbinding gebaseerd op 525 kilovolt, de meeste economische voordelen te bieden. Er is dan slechts één kabelsysteem per twee gigawatt nodig, waardoor de impact op het milieu en de omgeving beperkt is.
2 Vijf miljard euro voor SDE++
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat stelt de eerste ronde van de verbrede Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie (SDE++) tussen 29 september en 22 oktober 2020 open. Naast hernieuwbare energieproductie komen in de nieuwe regeling ook CO2-reducerende technologieën in aanmerking voor subsidie. De SDE++ kent dit jaar een verplichtingenbudget van vijf miljard euro. EZK voegt in 2020 een aantal nieuwe technieken toe aan de SDE++. Dit geldt voor CO2-afvang en -opslag (CCS), industriële restwarmte, warmtepompen, elektrische boilers en waterstofproductie door elektrolyse.
3 AquaVest is Water Innovator of the Year 2020
Het algoritme dat investeringsbeslissingen in de waterketen ondersteunt AquaVest is Water Innovator of the Year 2020. De vakjury was onder de indruk van de holistische benadering van Frontier Ventures, dat AquaVest ontwikkelde. Behalve kostenbesparingen tot twintig procent, toont de software ook wie, wanneer en hoeveel moet investeren. Dat is een goede basis voor meer samenwerking in de waterketen. Om weloverwogen keuzes te kunnen maken, ontwikkelde Frontier Ventures een algoritme dat de variabelen en afhankelijkheden binnen de waterketen doorrekent en vertaalt naar investeringsbeslissingen. De ervaring van Duska Disselhoff van Frontier Ventures met complexe systemen zoals de waterketen stond aan de basis van het algoritme dat ze AquaVest noemde.
6 UTILITIES nr. 2 - maart 2020
4 CCUS-project in trek
Athos is het gezamenlijke
in Portugees8 Rotterdam Nederlands waterstofplan
CCUS-project van Gasunie, EBN, Port of Amsterdam en Tata Steel gericht op afvang, transport, opslag en hergebruik (CCUS) van CO2 in de Noordzeekanaalregio. Het heeft in november 2019 een uitvraag gedaan naar mogelijk geïnteresseerde klanten en CO2-opslagpartners. Hierop is een ruim voldoende aantal reacties gekomen. De bouw van de enorme waterstoffabriek in het
5
Subsidie samenwerking CO2-opslag
Portugese Sines gaat in totaal ongeveer 3,5 miljard euro kosten. De haven van Rotterdam moet een belangrijke rol gaan spelen bij de doorvoer van de waterstof in
Het project CO2 TransPorts
Noord-West-Europa. De initiatiefnemers van Green
krijgt waarschijnlijk
Flamingo – zoals het project gaat heten – hebben subsi-
EU-subsidie. Het Europees
die aangevraagd bij het IPCEI.
Parlement heeft het project de status van ‘Project of Common Interest’ gegeven. Deze EU-subsidie is belangrijk voor de voortgang van het project. CO2 TransPorts is een project om CO2 van de industrie in Antwerpen, Gent, Zeeland en Rotterdam op te
mestvergasser 9 Vergunning Stercore Stercore heeft groen
slaan onder de Noordzee.
licht gekregen voor de bouw van een innovatieve mestvergas-
6
singsinstallatie in
Noordzee gasput in productie
Emmen. De definitieve vergunning is
Half februari 2020 is een suc-
binnen. Nog dit jaar
cesvolle start gemaakt met de
begint de bouw van de fabriek en de pro-
gaswinning uit de nieuwe Noordzee gasput L5a-D4 op
ductie zal na ongeveer twee jaar op gang komen. De
het Nederlandse deel. Deze
fabriek draait straks voornamelijk op duurzaam opge-
put ligt in het L5a-D veld op
wekte elektrische energie en zet mest en digestaat uit
iets meer dan 100 kilometer ten noorden van Den Helder.
co-vergisters om in groen gas en bio based carbon.
De nieuwe Noordzee gasput L5a-D4 betreft een zogenoemde hoge druk, hoge temperatuur-put en is geboord tot een diepte van 5,5 kilometer onder de Noordzee.
industriële ketels 7 Ombouw naar hybride biedt kansen
10 Legionellamaatregelen AWZI’s RIVM vindt het
belangrijk dat installaties met een verhoogd
EnergieTransitie onderzocht
risico op verspreiding
de haalbaarheid van het
van Legionella metin-
ombouwen van industriële
gen laten doen en
gasketels naar hybride ketels
geschikte maatrege-
met elektrische elementen.
len nemen. Het is volgens onderzoekers
Uit het onderzoek blijkt dat ketels met een thermisch ver-
van RIVM aannemelijk
mogen van vijf tot twintig megawatt potentieel geschikt zijn om te retrofitten met een capaciteit tussen 13 en 25
dat sommige afvalwaterzuiveringsinstallaties Legionella
procent van het huidige vermogen.
verspreiden.
UTILITIES 7 nr. 2 - maart 2020
INTERVIEW
TKI Watertechnologie gaat crossectoraal Het TKI Watertechnologie bestaat al langer, maar had nog geen eigen gezicht. Dat veranderde begin dit jaar met de aanstelling van Jantienne van der Meij en Anne Mathilde Hummelen tot directeur TKI Watertechnologie. Van der Meij: ‘We zien het vooral als onze missie om de kennis en innovatie uit verschillende sectoren samen te brengen. Door cross sectorale samenwerking ontstaan de mooiste oplossingen voor complexe problemen.’
8 UTILITIES nr. 2 - maart 2020
E
en blik op de projectenpagina
nieken om vuil te scheiden van schoon
op de website van het TKI
water. Met diezelfde techniek kan de
Watertechnologie geeft direct de diver-
glastuinbouw selectief schadelijke
siteit weer van de watertechnologiesec-
stoffen uit drainagewater verwijderen,
tor. Drinkwater is onmisbaar voor mens
zodat het water met daarin waarde-
en dier, net als gietwater voor de land-
volle nutriënten weer kan worden her-
bouw en industriewater voor verwar-
gebruikt in de kas.’
ming, koeling en reiniging. Maar water
Het kabinet nam vorig jaar het besluit
is óók een bron van energie en grond-
over de verdere invulling van het zoge-
stoffen. Zowel voor de burger als de
noemde missiegedreven topsectoren-
landbouwsector, industrie en de ener-
en innovatiebeleid. Acht ministeries
giebranche is de toegang tot schoon,
stelden samen met ondernemers
zoet water een primaire behoefte. En
en kennisinstellingen uit de negen
die toegang is steeds minder vanzelf-
Topsectoren, 25 missies vast om de
sprekend. Met waterstress door klimaat-
Nederlandse economie te versterken.
verandering en verzilting van de grond.
Daarbij kozen ze voor vier maatschap-
Maar ook steeds complexere vormen
pelijke thema’s: energietransitie & duur-
van vervuiling zoals microplastics,
zaamheid; landbouw, water & voedsel;
medicijnresten, bestrijdingsmiddelen of
gezondheid & zorg en veiligheid.
andere schadelijke chemicaliën.
De Topsector Water focust zich met
De technologieën om de uitdagin-
name op het thema landbouw, water &
gen het hoofd te bieden komen uit
voedsel (LWV). Daarvoor definieerden
diverse hoeken. Het Nederlandse
de waterexperts zes missies. De eerste
watertechnologieonderzoek is ver-
op kringlooplandbouw, klimaatneutrale
spreid over diverse kennisinstellingen.
landbouw en voedselproductie. De
Bij de TKI Watertechnologie zijn de
tweede op klimaatbestendig landelijk
Waterschappen (Stowa), kennisinstitu-
en stedelijk gebied. Verder focust
ten als TNO, Wetsus, KWR en Deltares,
het thema LWV zich op missies als:
de universiteiten van Delft (TUD) en
gewaardeerd, gezond en veilig voedsel
Wageningen (WUR), HBO middels het
en een duurzame en veilige Noordzee,
Centre of Expertise Water Technology
oceanen en binnenwateren. Als laat-
(CEW) en talloze bedrijven aangesloten.
ste missie wil men Nederland de best beschermde delta ter wereld houden.
Missiegedreven ‘De koers van de TKI’s is recent behoorlijk veranderd’,
Valorisatie
zegt Van der Meij. Het technologie
Watertechnologie richt zich de
gedreven onderzoek is meer gekana-
komende jaren op een viertal thema’s
liseerd in missiegedreven beleid dat
binnen de missies. Het eerste thema
de grenzen van de verschillende top-
is zorgdragen voor schoon en veilig
sectoren overschrijdt. Water heeft een
water. Als tweede onderzoekt men
Het TKI
Water heeft een directe relatie met energie en grondstoffen, maar bijvoorbeeld ook met land- en tuinbouw en chemie. directe relatie met energie en grond-
de mogelijkheden voor hergebruik
stoffen, maar bijvoorbeeld ook met
van water en grondstoffen. Het derde
land- en tuinbouw en chemie. Door
thema legt de verbinding tussen water
meer op de missies te focussen, kijk je
en energie (opwekking en opslag). En
automatisch verder dan de eigen sec-
als laatste krijgt het slim meten en han-
tor en zie je ook wat innovaties uit de
delen voor waterinfrastructuur extra
watertechnologiesector kunnen bete-
aandacht.
kenen voor andere sectoren en vice
Van der Meij en Hummelen zien zich-
versa. Zo is de watertechnologiesector
zelf vooral als verbindende factor
al behoorlijk ver met membraantech-
tussen de zeer diverse actoren in de
UTILITIES 9 nr. 2 - maart 2020
RTD IWEX
APPLUS+ RTD PRESENTS:
A PROVEN AND QUALIFIED 3D DEFECT IMAGING TECHNOLOGY THE LATEST INNOVATION IN ‘FULL MATRIX CAPTURE’ AUT: RTD IWEX
We deliver reliable solutions for non-destructive testing (NDT), inspection and certification to capital-intensive, high risk oil & gas, energy, chemical and power industries and provide a one-stop solution, covering NDT, Inspection and certification from initial design, manufacturing, construction, commissioning, during operations and after repair.
> RTD Rayscan (RTR)
> RTD Trekscan (DTI)
Our capabilities:
New weld inspection (NC) • Inline in-service inspection (ILI)Maintenance and Repair (MRO) • Engineering (ECA) services and consultancy • Third party services • Review NDT reports and QAQC audits • Training services
applus.com 14P_185x132_adv
HÉT TOONAANGEVENDE EVENEMENT VOOR DE NATIONALE WATERBRANCHE
#2b3990
#05a5d8
#2b3990 80%
#5cb3de
#2b3990 60%
#2b3990 40%
#2b3990 20%
BESTEL UW GRATIS TICKET MET CODE: #87c2e5
#aed3ec
2158
200207_AQUA20_210x297_adv_Basis.indd 15
#d5e6f4
#0082be
#006838
#0071b9
#2a5698
#0199d6
17, 18 & 19 MAART 2020 EVENEMENTENHAL GORINCHEM #594a42
#231f20
WWW.AQUANEDERLAND.NL TWITTER.COM/AQUA_RIO_EH
WWW.LINKEDIN.COM/COMPANY/AQUA-EN-RIO
07/02/2020 09:05
watersector. Hummelen: ‘De water-
Andersom willen we ook nog meer met
technologiesector heeft een sterk ‘ena-
bedrijven in gesprek om van hen te
bling’ karakter en werkt al veel samen
horen waar ze zich zorgen om maken.
met andere sectoren die ook belang
We merken steeds meer dat bedrijven
hebben bij voldoende en schoon
met heel specifieke uitdagingen zitten
water. Ons speerpunt voor 2020 is om
rondom bijvoorbeeld energiebesparing,
die cross-sectorale samenwerking naar
maar daarbij niet direct aan watertech-
fase 2.0 te brengen door zowel in de
nologie denken. Onlangs zag ik nog
kennisontwikkeling als de toepassing
een voorbeeld van een wasserette die
samen op te trekken.’
zijn waswater wilde hergebruiken. Het
Van der Meij: ‘De oorspronkelijke
warme water kon na een filtratiestap
JANTIENNE VAN DER MEIJ-KRANENDONK
opdracht van de TKI’s was het stimu-
opnieuw worden ingezet waardoor
Jantienne van der Meij-
leren van onderzoek en innovatie.
het bedrijf zowel water als energie
Kranendonk werkt als Liaison offi-
Valorisatie van die innovaties stond
bespaarde. Door breder naar de maat-
cer bij WaterCampus Leeuwarden
nog niet expliciet beschreven, maar die
schappelijke thema’s te kijken, kom je
(Wetsus, Water Alliance en Centre
opdracht krijgen wij nu wel mee. De
tot verrassende oplossingen die in je
of Expertise Watertechnology).
projecten die ondersteuning krijgen
eigen sector niet te vinden zijn.’
Sinds 2018 coördineert ze de
van het TKI Watertechnologie varië-
werkzaamheden van de Water
ren van fundamenteel en industrieel
Cross sectoraal
onderzoek tot experimentele ontwikke-
vatiebeleid van het Ministerie van
NL voor TKI Watertechnologie
ling, waaronder demonstraties. Zodra
Economische Zaken en Klimaat (EZK)
en sinds 2019 maakt ze deel uit
een technologie echter marktrijp is, zul-
is niet alleen gericht op het bedenken
van de Programmaraad van de
len we ons moeten terugtrekken. Die
van oplossingen voor Nederlandse
TKI Watertechnologie. Ze is daar-
grens is nooit precies aan te geven en
problemen. Uiteindelijk is het de
naast bestuurslid van de stichting
het is zonde als innovaties stranden in
bedoeling dat de innovaties ook tot
Wetskills. Daarvoor heeft ze bij de
de valley of death tussen innovatie en
economische activiteit leiden. Dat
TU Delft en voor RVO.nl gewerkt
commercialisering.’
Nederland ook op het gebied van
(oa als Innovatie Attaché in
watertechnologie een vuist kan maken,
Washington, DC USA) op de
Innovatiemakelaars Gelukkig
heeft volgens Van der Meij vooral te
thema’s watertechnologie, duur-
zijn er genoeg subsidiemogelijkheden
maken met keuzes. ‘Nederland heeft
zame energie en circulaire
of andere vormen van financiële onder-
geen grote conglomeraten zoals Suez,
economie onderwerpen.
steuning om het gat tussen innovatie
General Electric of Veolia. Maar we zijn
en commercie te overbruggen. Met
wel heel goed in innovatieve technolo-
de inzet van innovatiemakelaars wil
gie in niches van de watertechnologie.
de TKI Watertechnologie start-ups en
We wekken energie op uit het potenti-
mkb hierin verder helpen. Van der Meij:
aalverschil tussen zout en zoet water,
‘Laat ik heel duidelijk zijn: wij gaan geen
slaan water innovatief ondergronds
subsidieaanvragen begeleiden, maar
op en winnen magnesium terug uit
we kunnen bedrijven en onderzoekers
brijn. De combinatie energie en water
wel in contact brengen met de juiste
is een sterke troef gebleken in het
instanties. We hebben tenslotte goede
Nederlandse wateronderzoek. Het is
contacten met de overheid en bedrijven
zelfs mogelijk energie op te slaan in
die met bepaalde watervraagstukken
een waterbatterij.
zitten. Zijn er nog vragen op technisch
Ik denk dan ook dat de keuze van de
vlak dan brengen we ze in contact met
Rijksoverheid om meer cross sectorale
ANNE MATHILDE HUMMELEN
de aangesloten kennisinstellingen. En
samenwerking te stimuleren een goede
Anne Mathilde Hummelen is bij
voor meer praktische vragen kunnen
zet is geweest. Afvalwater van de indu-
KWR programmamanager van
we ze koppelen aan de juiste personen
strie kan als gietwater worden gebruikt
het Bedrijfstakonderzoek, het col-
bij RVO.
voor de glastuinbouw. Of neem het
lectieve onderzoeksprogramma
Dat is ook onze kracht, netwerken
onderzoeksproject dat technologie uit
van de Nederlandse drinkwa-
verbinden en bijeenkomsten te beleg-
de mijnbouw gebruikt om fosfaten uit
terbedrijven en De Watergroep,
gen om vraag en aanbod samen te
afvalwater te verwijderen. Je kunt dit
het grootste drinkwaterbedrijf in
brengen. Een paar keer per jaar kiezen
soort kruisverbanden niet altijd voor-
Vlaanderen. Sinds 2014 vervult
we een thema en zoeken we een breed
zien, maar je kunt in ieder geval wel de
zij de rol van ambtelijk secre-
palet aan onderzoekers en bedrijven uit
dialoog op gang brengen. Dat zien we
taris van het bestuur van TKI
diverse sectoren om samenwerking te
dan ook als een van onze belangrijkste
Watertechnologie.
stimuleren.
missies voor de komende jaren.’
Alliance binnen de WaterCoalitie
Het inno-
•
UTILITIES 11 nr. 2 - maart 2020
INTERVIEW
Energiezuinige membraanbioreactor met vlakke membranen Membraan bioreactoren (MBR’s) kennen vele voordelen. Ze zijn compact in ontwerp, leveren een stabiel proces en combineren een lage slibproductie met een hoge efuent-kwaliteit. Toch dacht de Vlaamse instelling voor technologisch onderzoek (Vito) dat het nog beter kon. De traditioneel toegepaste holle vezel membranen hebben namelijk de neiging snel te vervuilen waardoor module verstopping optreedt. Vlakke plaat membranen zouden minder snel last kunnen hebben van dit euvel. Maar deze hadden weer als nadeel dat ze moeilijker te reinigen waren omdat ze niet terugspoelbaar zijn. De onderzoekers keken naar de tekortkomingen en kwamen op een nieuw ontwerp dat terugspoeldrukken van twee bar kon weerstaan.
12 UTILITIES nr. 2 - maart 2020
Auteurs
P
eter Aerts is sinds twee jaar CTO bij Blue Foot Membranes, dat
speciaal is opgericht om de Integrated Permeate Channel (IPC) membranen naar de markt te brengen. ‘De membranen zijn opgebouwd uit een kunststof 3D-textiel’, zegt Aerts. ‘Hierop brengen we in één stap een membraanlaag aan, die in het weefsel is verankerd. Normaal gesproken kunnen dit soort vlakke plaat membranen geen tegendruk druk aan of in enkele gevallen maximaal 0,1 bar. Bij hogere drukken gaan ze stuk.
wat een extra belasting opleverde voor
van jaarlijks zevenduizend megawatt-
Dankzij de mechanische verankering
de bestaande waterzuivering. Deze
uur. Bijkomend voordeel is dat de
kunnen de IPC-membranen een druk
konden we met modulair opgebouwde
beluchter eenvoudig boven water te
aan van twee bar. Daardoor kunnen
systemen ombouwen tot biomembraan-
halen is om hem schoon te maken of te
ze regelmatig worden teruggespoeld
installatie. Waarbij de IPC-modules als
onderhouden.’
bij hogere druk wat hun reinigende
één systeem zijn gekoppeld aan de bio-
eigenschappen ten goede komt. Door
installatie.
Uitbreiding Inmiddels bleek ook
het ontwerp van de modules en door
Het voordeel van membraanfiltratie is
de capaciteit van de nieuwe MBR niet
het open permeaatkanaal is de drukval
dat er een veel hogere slibconcentratie
meer toereikend voor Rendac. Gelukkig
bij backwash bovendien nihil. Dat zorgt
mogelijk is. Je hebt bovendien geen
konden IPC en Pantarein dankzij het
ervoor dat alle vervuiling van het mem-
nabezinktank nodig terwijl de waterkwa-
modulaire ontwerp van de membranen
braan oppervlak effectief wordt verwij-
liteit na behandeling stukken beter is. Je
snel schakelen.
derd, over het hele membraanopper-
zou dan ook redelijk eenvoudig een extra
Aerts: ‘De installatie bij Rendac bevatte
vlak. De membranen hebben dan ook
nabehandelingsstap kunnen uitvoeren.
oorspronkelijk acht dubbel gestapelde
een hogere flux dan alle vlakke plaat
Omdat er nog nauwelijks zwevende
IPC-modules, waarmee deze 35 kuub
membranen en ze zijn een stuk energie-
delen in het water zitten, voldoet het om
afvalwater per uur kon verwerken. Om
zuiniger. Bovendien zijn ze competitief
een reverse osmose-installatie toe te
verschillende redenen bleek die capaci-
met holle vezelmembranen als er multi-
voegen om proceswater te maken.’
teit niet voldoende. Wij vonden samen
stacks mee worden gemaakt.
met Pantarein een zeer efficiënte oplos-
Bellenbeluchting Overigens was
sing: we stapelden een extra module op
Vergister Dat de techniek werkt, is
de toevoeging van de vlakke plaat mem-
de bestaande acht modules en kwamen
inmiddels bewezen in een aantal brou-
branen niet de enige verbetering die
zo dus tot een driedubbele configuratie:
werijen. Maar ook Rendac, dat slachtaf-
Pantarein doorvoerde. ‘Rendac maakte
triple-deck. Om de extra watertoevoer
val verwerkt tot dierlijke vetten en dier-
in zijn zuivering gebruik van zoge-
kwijt te kunnen moest nog wel een ver-
meel, gebruikt sinds kort de IPC-panelen
naamde oppervlaktebeluchters’, zegt
hoging van één meter worden gelast op
in haar bioreactor. De MBR is gebouwd
De Langhe. ‘Dit zijn een soort schroeven
de MBR-tank. Bovendien vervingen we
door Pantarein, dat groene waterzui-
die op het water drijven en die ervoor
de terugspoelbare pomp en pasten we
veringsoplossingen ontwikkelt voor de
zorgen dat het slib/watermengsel opti-
de software aan. Met deze redelijk een-
industrie. Directeur van Pantarein Piet de
maal wordt verdeeld. Deze systemen
voudige aanpassingen konden we de
Langhe: ‘Rendac haalt zoveel mogelijk
werden vroeger vrij veel toegepast
capaciteit met veertig procent verhogen.
waarde uit slachtafval. De dierlijke resten
omdat ze zeer robuust zijn. Ze zijn echter
En dat met dezelfde footprint, druk en
worden gepasteuriseerd, gesteriliseerd
niet zo heel efficiënt en hebben veel
beluchting.’
en gedroogd waarna het wordt geschei-
energie nodig. Bovendien veroorzaakt
Aerts rekent uit dat Rendac met dit
den in diermeel en dierlijk vet. Het water
de beluchting nog wel eens verneveling
systeem een kwart van zijn energiever-
dat na het verwerken van de kadavers
van het afvalwater, wat vervolgens door
bruik terugdringt. ‘De helft van de ener-
overblijft, werd normaal gesproken naar
de wind kan worden verplaatst. Dit geeft
gie die de MBR installatie gebruikt heeft
een waterzuivering gestuurd.
veel overlast voor de omgeving.
te maken met beluchting van membra-
In 2018 plaatste het bedrijf een anae-
Wij stelden voor om deze beluchters te
nen. De kleinere footprint zorgt ervoor
robe vergister om de organische rest-
vervangen voor fijne bellenbeluchting.
dat men met éénderde van de hoeveel-
stoffen in het water om te kunnen zetten
Hierbij produceren energiezuinige com-
heid lucht afkan die normaal gesproken
in biogas. Na dit proces ontwatert men
pressoren lucht dat door een luchtver-
nodig is om vlakke plaat membranen
het slibwater-mengsel waarna de dunne
deelsysteem wordt geduwd. Eenvoudig
zuiver te houden. Er zijn dus meerdere
fractie naar de waterzuivering wordt
gezegd zijn dit kunststof buizen met
afgeleide voordelen te halen, maar de
gestuurd. In dit water zitten nog steeds
kleine gaatjes erin. Deze aanpak
belangrijkste is wel dat je op goedkopere
veel organische verbindingen en stikstof,
bespaart Rendac een energieverbruik
wijze, schoner water krijgt.’
•
UTILITIES 13 nr. 2 - maart 2020
WATERINNOVATIE
Investering in circulaire oplossing voor slibverwerking In andere landen wordt de MID MIX-technologie al toegepast, maar de Waterschappen wilden graag zelf onderzoeken of het werkt voor hun slib. Dat onderzoek is inmiddels positief afgerond. VSGM kreeg ďŹ nanciering van het Innovatie en Energiefonds Gelderland om de technologie die slib omzet in een additief voor cement op de markt te brengen.
14 UTILITIES nr. 2 - maart 2020
N
u wordt slib nog verwerkt in ver-
neutraliseer je eventuele verontreini-
werken. Idealiter doen we dat zo dicht
brandingsovens, gecomposteerd
gingen. Voordat de Nederlandse water-
mogelijk bij de afvalwaterzuiveringsin-
of gestort, met CO2-uitstoot of vervui-
schappen de techniek echter wilden
stallatie omdat je dan het slib minder
ling tot gevolg. Door slib te verwerken
toepassen, wilden ze zeker weten dat
hoeft te verplaatsen. Slib bestaat name-
met de technologie van VSGM, ontstaat
de organische en schadelijke stoffen bij-
lijk voor soms meer dan vijftig procent
een nieuw materiaal dat als grondstof te
voorbeeld niet uitlogen en alsnog in het
uit water. De MID MIX installatie kan slib
gebruiken is in de bouwindustrie. Naast
milieu terechtkomen. Die proef heeft
met een vochtpercentage van 18 tot 55
zeer lage CO2-uitstoot heeft deze tech-
Neutral glansrijk doorstaan.’
procent verwerken en houdt aan het einde zo’n vijftig tot zestig procent van
nologie als enige bijna geen stikstofuitstoot. Provincie Gelderland investeert
Praktijktest Ingenieursbureau
de massa over. De overige veertig tot
via Topfonds Gelderland in het bedrijf
Tauw deed in opdracht van Stichting
vijftig procent is water. De reactie die
om deze veelbelovende techniek sneller
Toegepast Onderzoek Waterbeheer
het calciumoxide aangaat met de orga-
op de Nederlandse markt te brengen.
(Stowa) een uitgebreid onderzoek naar
nische stoffen is exotherm, waardoor
VSGM biedt met de zogenaamde MID
de MID MIX techniek. De installatie
een deel van het water verdampt na
MIX-technologie een alternatief voor
is full scale uitgetest in Wilp met slib
behandeling in de filters en gaswasser.
slibeindverwerking. Na verwerking
van vier verschillende Nederlandse
Aan het eind van het proces blijft dan
van ontwaterd zuiveringsslib in de
waterschappen. Tauw acht de methode
ook alleen een grijswit poeder over, dat
MID MIX-installatie resteert een fijn wit
geschikt om slib met droogstofgehaltes
zelfs drijft op water.’
poeder: Neutral. Neutral is te gebruiken
van 18 tot 55 procent te verwerken.
Circulaire economie Het
in een breed scala van toepassingen in de bouw en kan in bepaalde pro-
Geen uitstoot In het eindrapport
patent van MID MIX is in handen van
ducten cement geheel of gedeeltelijk
van januari 2020 concludeert STOWA
het Kroatische ASTRA Engineering
vervangen. Ook is het geschikt voor
dat MID MIX een kansrijk en uniek
International. VSGM heeft in Nederland
bodemstabilisatie in de bouw en bij de
alternatief is voor slibverwerking van
de exclusieve licentie om het gepaten-
wegenbouw.
Nederlandse waterschappen. Verder
teerde systeem te vermarkten. Filipan:
spreekt het rapport over een relatief
‘Nu lopen er onderzoeken waarbij de
Calciumoxide MID MIX is een
beperkte investering en een competitief
bouwwereld langzaam maar zeker de
fysisch-chemisch stollingsproces waar-
kostenplaatje. Hoewel calciumoxide
overtuiging krijgt van de toepasbaar-
bij diverse stoffen op moleculair niveau
niet goedkoop is, is het wel ruim voor-
heid van de Neutral in combinatie met
reageren met calciumoxide. Daardoor
radig. De lifecycle analysis (LCA) was
een vergroening van het bouwproces.
ontstaan nieuwe verbindingen waar-
volgens Filipan ook zeer voordelig: ‘De
Er is inmiddels veel meer vraag naar
mee wordt voorkomen dat de schade-
organische componenten binden zich
Neutral dan we kunnen leveren. We
lijke stoffen uit de slibben uitlogen of op
chemisch met het calciumoxide tot calci-
praten dan over tienduizenden tonnen.
een andere manier het milieu aantasten.
umcarbonaat waardoor de CO2-uitsoot
De cementindustrie gebruikt al calcium-
De technologie wordt al jaren toegepast
bijna nul is. En de uitstoot van stikstofoxi-
carbonaat in het zogenaamde rauwe
in Frankrijk, Spanje, Servië en Kroatië,
des is zelfs onder de detectiegrens.’
meel, dat met klinker wordt gemengd tot Portland cement. Ook daar lopen
waar de technologie werd ontwikkeld en is gepatenteerd.
Mobiele installatie Volgens
gesprekken over een groene toepas-
Mladen Filipan van VSGM: ‘De organi-
Tauw zijn de installaties flexibel
sing. Wij leveren alleen de technologie
sche componenten in het slib reageren
opschaalbaar en is de benodigde
die het slib duurzaam verwerkt, maar dit
met het calciumoxide tot calciumcar-
oppervlakte klein. Filipan: ‘We kunnen
kan zeker bijdragen aan een volgende
bonaat en calciumhydroxide. Daarmee
per lijn vier tot acht ton slib per uur ver-
stap in de circulaire economie.’
•
UTILITIES 15 nr. 2 - maart 2020
Technologie & innovatie WATER ONTZILTEN MET ZONNE-ENERGIE Een volledig passief ontziltingssysteem op zonne-energie zou per uur meer dan vijf liter drinkwater per vierkante meter zonnecollector kunnen leveren. Daarmee kan het door MIT ontwikkelde systeem van verdampers en condensatoren goedkoop water produceren in kustgebieden. Het ontziltingssysteem dat wetenschappers van MIT samen met collega’s van de Shanghai Jiao universiteit ontwikkelden, maakt gebruik van meerdere lagen die water verdampen en laten condenseren. Eerst gebruikt men een transparante, isolerende laag. De zwarte laag daarachter absorbeert genoeg warmte om water te verdampen. Een papieren laag zuigt dankzij de capillaire werking zeewater op, dat vervolgens verdampt. De damp condenseert vervolgens op een kouder oppervlak. Door dit in meerdere stappen te doen en de per laag opgebouwde warmte te gebruiken in de volgende laag, verbeterde de efficiency met 385 procent. Hoe meer lagen, hoe hoger de omzettingsefficiëntie voor de pro-
ductie van drinkbaar water. Maar elke laag voegt ook kosten en massa toe aan het systeem. Het team vond de balans in een systeem met tien lagen. Die proefopstelling produceerde water met een zeer hoge drinkwaterkwaliteit. De studenten produceerden 5,78 liter water per vierkante meter en verdubbelden daarmee het record. Een ander voordeel is dat het passieve systeem geen brijn produceert. Het papier neemt alleen water op en laat het zout achter in de zee. De demonstratie-unit werd
gebouwd van goedkope, gemakkelijk verkrijgbare materialen zoals een commerciële zwarte zonne-absorber en papieren handdoeken. De duurste component van het prototype is een laag transparante aerogel die gebruikt wordt als een isolator aan de bovenkant van de stapel. Maar de wetenschappers denken dat daar wel goedkopere alternatieven voor te vinden zijn. Ze verwachten dan ook een systeem te kunnen maken dat voor negentig euro een heel gezin in zijn dagelijkse waterbehoefte kan voorzien.
PLATINA-NIKKEL KATALYSATOR IS 20 KEER EFFECTIEVER Katalysatoren versnellen chemische reacties, maar het hierbij veelgebruikte metaal platina is schaars en duur. Onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven ontwikkelden samen met Chinese, Singaporese en Japanse onderzoekers een alternatief met een twintig keer hogere activiteit: een katalysator met holle nano-
16 UTILITIES
nr. 2 - maart 2020
kooien van een legering van nikkel en platina. TU/eonderzoeker Emiel Hensen wil op termijn met deze nieuwe katalysator een elektrolyzer op koelkastformaat ontwikkelen van ongeveer tien megawatt. De onderzoekers ontwikkelden een computermodel gebaseerd op beelden van een elektronenmicroscoop. Met kwantumchemische berekeningen wisten ze zo de activiteit van de nieuwe legering te voorspellen, en begrepen ze waarom deze nieuwe katalysator zo effectief is. Naast de andere metaalkeuze, wisten de onderzoekers ook de morfologie flink aan te passen. De atomen in de katalysator moeten namelijk een binding aangaan met de watermoleculen om deze om te kunnen zetten. Meer contactoppervlak leidt dus tot een hogere activiteit. De ontwikkelde holle nanokooien zijn naast de buitenkant, ook van binnenuit te benaderen. Zo ontstaat een groot oppervlak, waardoor meer materiaal tegelijkertijd kan reageren.
ZONNECEL PRODUCEERT ‘S NACHTS STROOM Zonnecellen kunnen ook 's nachts werken. Jeremy Munday, professor op de afdeling Elektro- en Computertechniek aan University of California Davis, doet onderzoek naar zogenaamde thermoradiatieve cellen. Een speciaal ontworpen fotovoltaïsche cel zou ’s nachts tot vijftig watt vermogen per vierkante meter kunnen genereren. Dat is ongeveer een kwart van wat een conventioneel zonnepaneel overdag produceert. Munday ontwikkelt prototypes van deze nachtelijke zonnecellen die kleine hoeveelheden stroom kunnen genereren. ‘De ruimte is zo koud dat zodra een warm voorwerp op de hemel wordt gericht, het hitte zal uitstralen. Een thermoradiatieve cel wekt stroom op door warmte uit te stralen naar zijn omgeving. Onderzoekers onderzochten
al eerder hoe ze de afvalwarmte van motoren kunnen opvangen en nuttig inzetten. We dachten: wat als we een van deze apparaten in een warm gebied zetten en het op de hemel richten. Deze thermoradiatieve zou infrarood licht uitzenden omdat het warmer is dan de ruimte.’ Een normale zonnecel produceert energie door zonlicht te absorberen. Deze nieuwe apparaten zenden juist licht. De daarmee opgewekte energie is om te zetten in elektriciteit. Het apparaat zou ook overdag kunnen werken als direct zonlicht tegen wordt gehouden. Omdat dit nieuwe type van zonnecel potentieel de klok rond kon werken, is het een intrigerende optie om het elektriciteitsnet in evenwicht te brengen tijdens de dag-nachtcyclus.
KLEI VERWIJDERT BESTRIJDINGSMIDDELEN UIT WATER Door netjes verdeelde geultjes te maken in een kleimineraal kon een wetenschapper van de Rijksuniversiteit Groningen een giftig onkruidverdelgingsmiddel uit water filteren. Bij verhitting van de klei verdwijnt de vervuiling en kan het kleimateriaal opnieuw worden gebruikt. Bietenboeren gebruiken het herbicide chloridazon voor gewasbescherming. Deze stof is giftig voor de mens, breekt niet af in de natuur en sijpelt uiteindelijk in het grondwater. De concentratie chloridazon in het grondwater ligt momenteel onder de veiligheidsdrempel, maar omdat het in het milieu persistent is, zal het naar verwachting toenemen. ‘Waterzuiveringsinstallaties kunnen chloridazon afbreken met behulp van UV-licht. Maar de afbraakproducten van chloridazon zijn ook giftig', legt Petra Rudolf uit. Rudolf is hoogleraar Experimentele Vaste Stoffysica aan de Rijksuniversiteit Groningen. De hoogleraar onderzocht een techniek waarbij ze goed gedefinieerde
nanogeultjes in klei maakt en aanpast om het onkruidverdelgingsmiddel op te vangen. ‘Klei is een gelaagd mineraal’, legt Rudolf uit. ‘De lagen hebben een negatieve lading en worden gescheiden door positieve ionen. Die positieve ionen kunnen we vervangen door zelf ontworpen moleculaire zuilen. Eerst wassen we de natuurlijke klei, waarna we het behandelen met natriumzouten. Het natrium vervangt de natuurlijke positieve ionen tussen de lagen. Deze natriumionen zijn omgeven door een watermantel, die de lagen iets verder uit elkaar duwt. Door simpelweg de zuilmoleculen aan
het water toe te voegen, vervangen ze het natrium.’ De zuilen zijn meestal gemaakt van siliciumoxide, met een toegevoegde chemische groep die de voorkeur van de holtes definieert. Rudolf: ‘In dit geval voegden we koperionen toe om het chloridazon en zijn afbraakproducten aan te trekken. De aangepaste klei absorbeerde het herbicide in aanzienlijke hoeveelheden: bijna negenhonderd milligram per kilogram klei. Dit is een goed resultaat en we zien mogelijkheden om de absorptie verder te verhogen.’ Bovendien toonden Rudolf en haar collega's aan dat verhitting van de klei leidt tot verwijdering van de herbicides. De klei kan vervolgens worden hergebruikt. Door de breedte van de spleten te veranderen en de affiniteit van de zuilen te veranderen, konden de onderzoekers verschillende chemische verbindingen opvangen. Daarnaast kijkt men naar de mogelijkheden van andere gelaagde materialen, zoals grafeenoxide.
UTILITIES 17 nr. 2 - maart 2020
WATERINNOVATOR OF THE YEAR
Een algoritme dat de watersector bindt Het algoritme AquaVest dat investeringsbeslissingen in de waterketen ondersteunt is Water Innovator of the Year 2020 geworden. De vakjury was onder de indruk van de holistische benadering van Frontier Ventures, dat AquaVest ontwikkelde. Behalve kostenbesparingen tot twintig procent, geeft de software ook inzicht in wie, wanneer, hoeveel zou moeten investeren. Dat is een goede basis voor meer samenwerking in de waterketen.
18 UTILITIES nr. 2 - maart 2020
Foto: Eric de Vries
D
e ervaring van Duska Disselhoff
dat de stress verlichten. Maar dat vraagt
moeten doen om binnen de normen te
van Frontier Ventures met com-
wel om afstemming tussen alle stake-
blijven. Het is de kunst om dat tegen de
plexe systemen zoals de waterketen
holders. Samen met de Provincie Noord
laagste total cost of ownership te doen.
stond aan de basis van het algoritme
Brabant besloten we dan ook te inves-
Als we toch een vierde trap in de zuive-
dat ze AquaVest noemde.
teren in een pilot waar we AquaVest
ring moeten toevoegen om medicijn-
‘Om de waterzekerheid ook in de toe-
inzetten als beslismodel.’
resten te verwijderen, is het misschien interessant om dat water als industrie-
komst te borgen, zullen de publieke en private partijen nu al moeten nadenken
Waterschaarste De casus van
water in te zetten. Uiteindelijk betaalt
over noodzakelijke investeringen in het
waterschap De Dommel leent zich goed
de burger de kosten voor het zuiveren
watersysteem’, zegt Disselhoff. ‘Grote
voor een pilot omdat zowel de indu-
van afvalwater. Dus als we afvalwater-
uitdaging daarbij is dat het systeem op
striële gebruikers als de RWZI en AWZI
zuivering kunnen combineren met het
microniveau al complex kan zijn, laat
zich binnen een gebied van twintig bij
leveren van toegevoegde waarde voor
staan dat ze het overzicht op gebieds-
twintig kilometer bevinden. Koller: ‘In
de industrie profiteert iedereen daar-
niveau hebben. Het algoritme dat wij
dit gebied hebben we ook nog land-
van. We hebben wel een model nodig
ontwikkelden kan dat overzicht wel
bouwactiviteiten en een natuurgebied.
dat die kosten en opbrengsten in de tijd
bieden en houdt rekening met zowel
Dat maakt het model alweer complexer,
inzichtelijk maakt.’
economische als ecologische belangen.’
maar de pilot geeft wel een mooie doorsnee van de watergebruikers in ons
Scenario’s Inmiddels zijn de betrok-
Testcase Inmiddels heeft Frontier
verzorgingsgebied.’
kenen bezig met het invoeren van de
Ventures een partij gevonden die het
Naast een geografische afbakening,
data. Koller: ‘We verzamelen de data
algoritme wil testen in de praktijk.
moesten ook grenzen worden gesteld
van boekjaar 2019 en zorgen ervoor
Disselhoff: ‘Het gebruik van algoritmes
aan de reikwijdte van het model. ‘Water
dat we allemaal dezelfde maatvoerin-
voor complexe systemen is op zich niet
staat niet op zichzelf’, zegt Koller. Als
gen gebruiken. Alleen dat overleg is al
nieuw. Ons algoritme heeft zich al bewe-
je een tertiaire behandeling voor afval-
verhelderend. Je merkt toch dat ook
zen in de olie- en gasmarkt. Voor de
water inricht, kost dat bijvoorbeeld
binnen de eigen organisaties nog veel
waterketen is deze aanpak echter nieuw.
ook energie. We kozen er bewust voor
verkokering is. Omdat we zowel over
Waterschap De Dommel, Brabant Water
om energie buiten de scope te laten,
beschikbaarheid en kwaliteit van water
en de Provincie Noord Brabant zagen de
maar de CO2-voetafdruk nemen we
als over economische belangen spre-
meerwaarde van AquaVest en we zijn nu
wel mee. Net als de investerings- en
ken, moeten verschillende afdelingen
bezig om zo veel mogelijk data bij elkaar
exploitatiekosten. We willen tenslotte
met cijfers komen. Op die manier bou-
te brengen om er waardevolle informatie
een basis hebben voor overleg over
wen we aan een model dat we nog heel
uit te kunnen destilleren.’
wie welke investeringen wanneer zou
lang kunnen inzetten.’
István Koller is strategisch omgevings-
kunnen uitvoeren. Daarbij hanteren we
Als alles meezit zou het model medio
manager industrie bij Waterschap De
de stelregel dat degene die profiteert
juni gevuld moeten zijn. ‘Op dat
Dommel. ‘In Brabant hebben we vooral
ook betaalt, maar dat is in de complexe
moment wordt het redelijk eenvoudig
zandgronden. Hoewel de laatste tijd
waterketen niet altijd even duidelijk.
om scenario’s uit te werken’, zegt Koller.
weer veel regen is gevallen, houdt de
We beginnen dan ook met het in kaart
‘We kunnen bijvoorbeeld kijken wat er
ondergrond dit niet lang vast. Bij een
brengen van de waterstromen, water-
gebeurt als de periodes van droogte
droge zomer hebben we dan ook nog
bronnen en leidingen. Als we weten
doorzetten of zich uitbreiden. Maar we
steeds te maken met waterstress. Als
hoeveel water wordt geloosd en wat de
kunnen ook het effect doorrekenen van
gevolg daarvan neemt de beschikbaar-
kwaliteit daarvan is, kunnen we gefun-
een verhoging van de lozingskosten. Er
heid van grondwater af. Dat betekent
deerd met elkaar overleggen of en waar
zijn heel veel knoppen te bedenken die
dat bedrijven, landbouw en natuur met
we dat water willen inzetten. ‘
invloed hebben op het watergebruik en de kosten ervan. Door objectief naar de
elkaar wedijveren om schaarse zoetwaterbronnen. En dat terwijl we ook
Waterkwaliteit Waterschaarste is
cijfers te kijken maak je beslissingen op
alternatieve waterbronnen beschikbaar
niet de enige reden dat waterschap De
rationele grond in plaats van op gevoel.
hebben. Zo bedrijven we zelf een riool-
Dommel de waterketen onder de loep
We hopen dan ook dat we hiermee
waterzuiveringsinstallatie waarvan we
neemt. Koller: ‘De bevolkingsgroei en
de dialoog kunnen starten binnen de
het effluent eventueel kunnen inzetten
vergrijzing brengt heel wat uitdagingen
waterketen. Nu beperken we het model
als gietwater. Maar ook de afvalwater-
met zich mee. Zo komen steeds meer
nog tot de industrie, het waterschap, de
zuiveringsinstallatie die Engie beheert
hormoonverstorende stoffen, micro-
provincie en het drinkwaterbedrijf, maar
voor Fuji, IFF, Coca Cola en Agristo kan
plastics, nutriënten of bijvoorbeeld
als landbouworganisaties of bijvoor-
een alternatieve bron zijn van zoetwater.
medicijnresten in het watersysteem.
beeld netwerkbedrijven zich willen aan-
Genoemde bedrijven gebruiken bijna
Om burgers en natuur te beschermen,
sluiten, is dat redelijk eenvoudig in te
allemaal grondwater voor hun produc-
worden de lozingsnormen steeds stren-
passen. Hoe meer inzicht we krijgen in
tieprocessen. Als we de waterketen
ger. Het zou dan ook best kunnen dat
de individuele schakels, hoe efficiënter
kunnen verlengen of zelfs sluiten, kan
we in de toekomst extra investeringen
we de keten kunnen inrichten.’
•
UTILITIES 19 nr. 2 - maart 2020
INTERVIEW
Bedrijven moeten water serieuzer nemen dan overheid Vice president operations Benelux Neldes Hovestad van Dow ziet de hoge standaard die Dow bereikte op het gebied van waterbeheer vooral als een sociaal succes. ‘Doordat we de watervoorziening serieuzer namen dan de gemeente Terneuzen en de Provincie Zeeland hebben we eigenlijk alleen maar medewerking gekregen van de lokale overheden.’
20 UTILITIES nr. 2 - maart 2020
A
ls er een industriële water award
als een sociaal experiment dat heel
Zeeland en heel veel stakeholders uit
bestond, zou Dow Terneuzen
goed voor alle partijen uitpakte. We zijn
de waterketen onderzoeken we nu
een grote kanshebber zijn voor de
tenslotte een chemiebedrijf en geen
zogenaamde wetlands. Water uit de
eerste prijs. Weliswaar gedwongen
waterexperts. Juist in die publieke en
afvalwaterinstallaties, maar ook diffuus
door de omstandigheden, is de che-
private samenwerkingen schepten
water van de landbouw dat normaal
mische site een schoolvoorbeeld van
we een klimaat waar innovatie ruimte
gesproken in de Westerschelde zou
duurzaam integraal waterbeleid. Het
kreeg. Niet alleen op technisch gebied,
worden gespuid, wordt dan op natuur-
Amerikaanse moederbedrijf koos ooit
maar juist ook door optimaal gebruik
lijke wijze gezuiverd. Daarnaast kijken
voor de locatie Terneuzen vanwege
te maken van de schakels in de water-
we ook naar de mogelijkheden van
de beschikbaarheid van grond en
keten. Want die keten strekt zich veel
ondergrondse opslag van zoet water.
arbeidskrachten en de ligging aan
verder uit dan onze eigen grenzen.
Het neerslagoverschot uit de winterpe-
diep water. Dat het meeste water in
Natuurlijk gaan techniek en soci-
riode kan zo in droge zomers worden
de buurt zout was, nam het bedrijf op
ale innovatie wel hand in hand. We
benut. We creëren daarmee natuurlijke
de koop toe. Zeeland staat bekend als
hebben in de laatste twintig jaar de
buffers die zowel kan worden ingezet
waterstressgebied, wat met name te
inname van vers (Biesbosch) water
voor de landbouw als voor industrieel
wijten is aan de infiltratie van het zoute
terug weten te brengen naar twintig
gebruik.’
zeewater. De inzet van zoetwater voor chemische processen, staat dan ook op gespannen voet met de drinkwatervoorziening in de regio. Toch kon de site lang toe met het zoete water uit de omgeving, deels regenwateroverschot
Ik vind dat bedrijven niet moeten afwachten welke wet- en regelgeving op ze afkomen, maar proactief hun verantwoordelijkheid moeten nemen.
uit Belgische polders en deels, via verdamping, van ontzilt zeewater.
procent. Deels omdat we bespaarden
Open cultuur
Toen Dow in 1999 wilde uitbreiden
waar dat mogelijk was, maar vooral ook
zich niet direct zorgen om de politieke
met een nieuwe naftakraker, zou het
omdat we vijftig procent van het in de
druk om zuiniger met zoetwater om
waterverbruik echter met circa dertig
processen ingezette water hergebrui-
te gaan.
procent toenemen. Waar de site tot
ken. Daarvoor is technische innovatie
‘We hebben eerlijk gezegd nooit druk
dan jaarlijks vijftien miljoen kuub water
cruciaal. We waren een van de eerste
gevoeld vanuit de Rijksoverheid, de
verbruikte, zou dat stijgen naar ruim
industriële partijen die reverse osmosis
Provincie Zeeland of de gemeente
twintig miljoen kuub. Het betekende de
gebruikte voor de productie van demi-
Terneuzen om onze waterinname terug
start van een samenwerking met utili-
water. De bron van dat water is effluent
te dringen. Ik vind dat bedrijven niet
tiesbedrijf Delta Water dat investeerde
van de rioolwaterzuiveringsinstallatie
moeten afwachten welke wet- en regel-
in een membraan ontziltingsinstallatie
Terneuzen, wat weer afstemming vergt
geving op ze afkomen, maar proactief
van USFilter. Delta Water fuseerde met
met het waterschap.
hun verantwoordelijkheid moeten
Water Europoort tot industriewaterbe-
We hebben de ambitie uitgesproken
nemen. Voor ons is water een strategi-
drijf Evides Industriewater. Van zeewa-
om in 2025 onafhankelijk te worden
sche asset waar we ons bestaansrecht
ter stapte men over op het effluent van
van externe schaarse waterbron-
aan ontlenen. Als je alleen de wet blijft
de lokale rioolwaterzuivering, herge-
nen. Wat betekent dat we weer op
volgen, ben je altijd aan het corrigeren
bruik van het eigen gereinigde afvalwa-
alle vlakken de samenwerking zullen
en wordt de businesscase ongunstig.’
ter en Biesboschwater. Inmiddels wor-
moeten aangaan. We hergebrui-
Hovestad ziet dat de sociale druk toe-
den steeds meer alternatieve stromen
ken al stoomcondensaat, ons eigen
neemt en dat bedrijven steeds meer
in kaart gebracht en geëvalueerd.
afvalwater, regenwater en het eerder
moeten uitleggen hoe zij hun ecologi-
genoemde RWZI-water. Nu kijken we
sche voetafdruk verkleinen. ‘We zien
naar het oppervlaktewater, dat vanuit
het op het gebied van CO2, plastics en
operations Benelux Neldes Hovestad
het binnenland van Vlaanderen naar
dus ook water dat onze medewerkers
van Dow ziet de hoge standaard die
de Westerschelde loopt. Nu vermengt
hier op verjaardagen vragen over krij-
Dow bereikte op het gebied van water-
dat kostbare zoete water zich met het
gen. We trainen onze medewerkers
beheer vooral als een sociaal succes.
brakke Westerschelde- en grondwater,
dan ook om het verhaal te kunnen ver-
‘Doordat we de watervoorziening
wat zonde is. Tegelijkertijd onderzoe-
tellen. De samenwerkingsverbanden
serieuzer namen dan de gemeente
ken we ook of we brak water kostenef-
die wij zijn aangegaan vormen geen
Terneuzen en de Provincie Zeeland
fectief kunnen ontzilten.
blauwdruk voor de rest van Nederland,
Sociaal succes
Vice president
hebben we eigenlijk alleen maar
Hovestad maakt
maar de open cultuur zou wel opvol-
medewerking gekregen van de lokale
Wetlands Je kunt dit soort dingen
ging moeten krijgen. Dat is lastig in
overheden. Maar ook de samenwer-
alleen maar doen als je het effect van
wetgeving vast te leggen, maar een
king met waterschapScheldestromen
je handelen op de omgeving kent en
participerende overheid die partijen
en Evides Industriewater zie ik vooral
beheerst. Samen met de Provincie
samenbrengt zou al helpen.’
•
UTILITIES 21 nr. 2 - maart 2020
ENERGIE
Uit de mottenballen De elektriciteitsprijzen waren vanaf 2013 zo laag dat veel energiebedrijven units sloten. Om er zeker van te zijn dat ze weer konden produceren als de markt verbeterde, legde men de turbines en ketels in de mottenballen. Inmiddels is de spark spread weer gunstiger en kunnen de afgeschakelde eenheden weer gaan produceren. Maar dan moeten ze wel eerst grondig worden gereviseerd.
22 UTILITIES nr. 2 - maart 2020
D
e overgang naar een duurzamere
tegen de elektriciteitsprijzen van die
energievoorziening gaat niet zon-
tijd. Bovendien was het vooruitzicht op
der slag of stoot. Waar de energiebe-
verbetering niet zodanig dat een grote
drijven rond 2008 nog een groeimarkt
onderhoudsinvestering in de assets
zagen voor gasgestookte centrales,
te verdedigen was. En dus besloot het
verslechterde de markt vanaf 2013
management van Engie een van de
aanzienlijk. De spark spread, het ver-
twee eenheden in de mottenballen te
schil tussen de gas- en de elektriciteits-
leggen. Ook twee van de vijf eenheden
Hoewel we de onderhoudskosten tot een minimum proberen te beperken, is mottenballen nooit gratis. prijs, werd zo dun dat energiebedrijven
van de Eemscentrale zouden tot nader
niet meer in staat waren hiermee hun
order sluiten.
vaste jaarlijkse kosten te dekken.. Toen
‘Eigenlijk besluit je op dat moment dat
de bedrijven een aantal jaren later
je alleen nog maar het hoogst noodza-
voor noodzakelijke revisies stonden,
kelijke onderhoud uitvoert om de een-
was de keuze dan ook tientallen mil-
heid te conserveren’, zegt Talen. ‘Nadat
joenen investeren of de installaties in
we de stoomketels leegmaakten, zetten
de mottenballen te leggen. Voor vele
we er drogers op die het vocht continu
installaties viel de keuze op dat laatste.
afvoeren om corrosie te voorkomen.
De gloednieuwe Magnumcentrale
We smeerden waar nodig en draaien
van Nuon (nu Vattenfall) zette twee
de turbines regelmatig rond zodat ze
units tijdelijk stil, de C-unit van de
niet vast zouden lopen. Hoewel we de
Clauscentrale van RWE werd uit bedrijf
onderhoudskosten tot een minimum
genomen en ook de Maxima-centrale
proberen te beperken, is mottenbal-
en delen van de Eemscentrale van
len nooit gratis. Je zult dan ook steeds
Engie stonden stil. De warmtekracht-
moeten overwegen of het in stand
centrale Delesto 2 van Nouryon werd
houden van de installaties economisch
om dezelfde reden gesloten.
nog wel haalbaar is. Uiteindelijk rek je
Nu is dat uit bedrijf nemen nog niet zo
de technische levensduur misschien
heel eenvoudig omdat de energiebe-
een beetje, maar ook daar zitten gren-
drijven de installaties wel zodanig wil-
zen aan.’
den conserveren dat ze niet verslechterden. Inmiddels is de markt weer wat
In gebruikname
gunstiger geworden en worden de
duidelijk dat de omstandigheden voor
installaties weer uit de mottenballen
gasgestookte energiecentrales zouden
gehaald. Dat is natuurlijk een gunstige
verbeteren en begonnen energiebe-
ontwikkeling, maar volgens de energie-
drijven weer na te denken over het
experts van de bedrijven schuilt er ook
opnieuw in gebruik te nemen van hun
een gevaar. Het stabiele, niet weers-
geconserveerde units.
afhankelijke vermogen wordt straks
Talen: ‘Inmiddels is de spark spread
namelijk volledig benut, terwijl het
beter geworden, of eerlijk gezegd: min-
volatiele vermogen van wind- en zonne-
der slecht. De gasprijs is gunstiger en
energie alleen maar toeneemt.
de elektriciteitsprijzen hoger. Daar komt
In 2018 werd al
bij dat de zogenaamde darkspread
Mottenballen In 2017 legde Harry
voor kolenstroom juist ongunstiger is
Talen nog uit waarom en hoe hij één
geworden, dankzij hogere kolenprijzen
eenheid van de Maximacentrale in
en een verhoogde CO2-prijs in de emis-
Lelystad wilde conserveren. De twee
sion trade scheme. Hoewel de horizon
gasgestookte STEG-eenheden met elk
voor de elektriciteitsmarkt nog steeds
een vermogen van 440 megawatt heb-
niet verder gaat dan twee jaar vooruit,
ben een elektrisch rendement van ruim
denken we dat deze trend de komende
59 procent. Dat is zeer efficiënt, maar
vijf jaar nog wel doorzet. En dus heb-
niet genoeg om te kunnen produceren
ben we besloten de noodzakelijke
UTILITIES 23 nr. 2 - maart 2020
CLAUS C Claus C werd in 2012 in gebruik genomen, maar in 2014 werd ze stilgelegd vanwege slechte marktomstandigheden. Claus C is een van RWE’s grotere productiefaciliteiten. Ze is uitgerust met een recente gasgestookte gecombineerde stoom- en gasturbine. De centrale heeft een vermogen van 1.304 megawatt, met een efficiëntie van ongeveer 58 procent. Net als veel centrales werd ook deze zeer efficiënte unit in de mottenballen gelegd. Toen de omstandigheden op de energiemarkt in 2018 verbeterden besloot RWE de centrale uit de mottenballen te halen. De experts van RWE maakten een risico- en urgentieprofiel op van de diverse onderdelen en controleerden aan de hand van deze profielen de diverse onderdelen van de unit. Een van de grotere revisies was de vervanging van een 380 kilovolt connector. Ook een uitdaging was dat turbineleverancier Alstom inmiddels was verkocht aan GE, dat de turbine-activiteiten weer doorverkocht aan het Italiaanse Ansaldo. Het duurde dan ook even voor duidelijk was wie de revisie van de turbine kon uitvoeren. De revisie is overigens wel succesvol verlopen. Het lukte de leverancier zelfs om het rendement van de generator van unit B van 37 procent op te waarderen tot 58, 5 procent.
onderhoudswerkzaamheden uit te voe-
turbinebouwer eist zo’n vervanging na
units van de Eemscentrale in het najaar
ren om de komende jaren weer twee
een bepaald aantal draaiuren. We kun-
stroom leveren.’
installaties te laten draaien in Lelystad.
nen natuurlijk wel zelf beslissen om de
Capaciteitsmarkt
Hoewel Talen
de ingebruikname van de centrales
We weten in ieder geval zeker dat we de schoepen van zowel de gas- als de stoomturbine moeten vervangen.
vooral als positieve ontwikkeling ziet, wil hij toch waarschuwen. ‘Naar mijn weten komen dit jaar alle geconserveerde centrales weer op het net. Dat
Hetzelfde geldt voor de Eemscentrale.
levensduur te rekken, maar dan zijn
betekent dat we aan de limieten zitten
Ook die twee installaties komen in het
we niet verzekerd. Als er een schoep
wat betreft flexibele peakshave units.
najaar weer op het net.’
afbreekt, kan een turbine trippen en
In de tussentijd worden kolencentra-
heb je niet alleen uitval maar ook een
les uitgefaseerd en neemt het aantal
Schoepen Het groot onderhoud aan
veiligheidsprobleem. We tornen dus ook
offshore windparken toe. Tegelijkertijd
de STEG-installatie is behoorlijk kostbaar
niet aan de leveranciersvoorschriften.
zien we dat de gascentrales tussen
en tijdrovend. ‘Eerst verwijderen we alle
Die schoepen zijn van exotisch materi-
2025-2040 allemaal hun einde levens-
isolatie van de gasturbine, stoomturbine,
alen gemaakt en vergen specialistische
duur bereiken, zelfs de nieuwere. De
generator en stoomketel voor we deze
kennis van de leverancier. Alleen al dit
Nederlandse overheid is van mening
open kunnen maken voor een grondige
onderdeel kost vele miljoenen euro’s.
dat de markt dit wel oplosst, maar met
inspectie. Wat we precies tegenkomen
Het duurt dan ook zo’n drie maanden
de huidige prijzen zal niemand investe-
weten we niet, maar met temperaturen
voor de units weer in orde zijn voor de
ren in een nieuwe centrale. Daarnaast
van duizend tot 1200 graden Celsius en
komende vijf jaar. En dan rekenen we de
is en blijft de energiemarkt onzeker
units die regelmatig moeten opstarten
tijd nog niet eens mee voor het bestel-
voor de langere termijn. In de landen
en weer stoppen weet je dat bepaalde
len van onderdelen. Het kost zomaar
om ons heen zien ze dezelfde impasse
slijtagepatronen kunnen optreden.
anderhalf jaar voordat je een centrale
ontstaan en worden capaciteitsvergoe-
We weten in ieder geval zeker dat we
weer hebt opgestart. We verwachten nu
dingen betaald om er zeker van te zijn
de schoepen van zowel de gas- als de
dat Unit 2 van de Maximacentrale ook
dat er voldoende vermogen is om zoge-
stoomturbine moeten vervangen. De
deze zomer zal draaien terwijl de twee
naamde dunkelflaute op te vangen, de
24 UTILITIES
nr. 2 - maart 2020
periodes dat het niet waait en de zon
als vervanging voor de kerncentrales in
internationale verbindingen. Er zijn
niet schijnt. De Nederlandse overheid
Doel en Tihange.’
echter al scenario’s denkbaar dat de
denkt bij tekorten nog steeds terug te
In Nederland zijn er al zorgwekkende
dunkelflaute heel Europa kan treffen.
kunnen vallen op import, maar het is
situaties ontstaan.23 januari werd
Dan heb je niet veel aan een verbinding
maar de vraag of de ons omringende
er net aan drie gigawatt wind- en
met Noorwegen of Denemarken. Of
landen op die momenten wel genoeg
zonne-energie opgewekt terwijl de
batterijen die alleen korte vraagpieken
opwekcapaciteit hebben. Duitsland zit
piekvraag 83 gigawatt was. ‘Duitsland,
kunnen opvangen. Een black out kan
in een fase waarin ze zowel kolenstroom
België en Groot-Brittannië hebben al
een samenleving op zeer korte termijn
als kernenergie afbouwt. België gaat
of denken aan een capaciteitsvergoe-
ontwrichten. Dat zullen we te allen tijde
wel gascentrales bouwen, maar dat is
ding. Nederland investeert vooral in
moeten voorkomen.’
•
DELESTO 2 Ook Nouryon investeert in het opnieuw in gebruik nemen van een centrale. De warmtekrachtcentrale Delesto 2 werd al in 2012 geconserveerd vanwege de ongunstige omstandigheden voor dit soort flexibele units. Juist de flexibiliteit is nu de reden om de centrale na acht jaar weer in conditie te brengen. De warmtekrachtcentrale gaat vanaf eind 2020 actief bijdragen aan de transitie naar een stabiel en duurzaam elektriciteitssysteem. De installatie zal daartoe jaarlijks zo’n 125 tot 200 keer als start-stopinstallatie worden ingezet gedurende beperkte periodes van de dagen of weken. Het zwaartepunt zal waarschijnlijk liggen in de herfst, winter en voorjaar. Met de herstart komt 350 megawatt aan elektrisch vermogen beschikbaar. Voor de site Delfzijl is dit besluit volgens Nouryon van groot belang. De uitstoot van CO2 van een gasgestookte centrale is ongeveer de helft van die van een kolencentrale. Met het besluit zijn in totaal twintig directe arbeidsplaatsen gemoeid. Aanleiding voor het besluit zijn de veranderingen in de (inter)nationale energiemarkt, zoals de voorgenomen sluiting van kolencentrales en de enorme toename van duurzame energie in de vorm van wind- en zonne-energie. Dat maakt de inzet van flexibele units, zoals gasgestookte warmtekrachtcentrales, uit oogpunt van evenwicht op de energiemarkt noodzakelijk. De gunstige prijsontwikkelingen en -verwachtingen op de elektriciteitsmarkt als gevolg hiervan spelen ook een belangrijke rol in het besluit.
MOERDIJK 1 De enige centrale die nog wel geconserveerd is, is de warmtekrachtcentrale Moerdijk 1 van RWE. Deze centrale draaide tot voor kort nog met mooie rendementen omdat het onderdeel was van de stoomketen van buurman Shell. De centrale kreeg hogedrukstoom van afvalverbrander Attero aangeleverd op een temperatuur van vierhonderd graden Celsius, waardeerde dit op naar vijfhonderd graden Celsius en stuurde dit onder de westelijke insteekhaven door naar Shell. De contracten met zowel Attero als Shell liepen echter af en Attero gaat nu direct stoom leveren aan Shell. Wanneer de centrale wel weer interessant wordt in het energiesysteem is onduidelijk.
UTILITIES 25 nr. 2 - maart 2020
Partners Utilities Platform
Expertpanel Utilities Platform Ad van Wijk Professor Sustainable Energy TU Delft
AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland
Rob Kreiter Directeur TKI Energie en Industrie
Leden Utilities Platform
Cyril van Widdershoven Expert in energie-(geo)politiek, -investeringen en -zekerheid
Han Slootweg Directeur asset management Enexis en hoogleraar smart grids aan de TU Eindhoven
Martijn de Graaf Senior Business Development Manager VoltaChem/TNO
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrielinqs.nl - 06 514 99 670
In het nieuws Teus van Eck Teus van Eck Energie en Milieu
Marcel Galjee Director Energy AkzoNobel
De experts van het Utilities Platform zijn regelmatig in het nieuws. We delen de mooiste uitspraken graag met u. ‘‘Zonder zekerheid over beschikbaarheid van goedkope elektriciteit zal de industrie niet investeren in elektrificatie of groene waterstof. En zonder zekerheid over de vraag in de industrie, gaat de elektriciteitssector niet investeren in kapitaalintensieve windparken. Om deze impasse te doorbreken is er behoefte aan lange termijn inzicht in hoe vraag en aanbod zich in deze nieuwe markt met elkaar gaan verhouden en welke randvoorwaarden nodig zijn om bepaalde maatschappelijke doelstellingen te bereiken.’
Sophie Dingenen
Rob Kreiter samen met Bob Meijer (TKI Wind op zee) in Energeia over de
Corporate & Projectspartner
onderlinge afhankelijkheid van de industrie en elektriciteitssector.
Bird & Bird
‘Ons stroomnet is eigenlijk maar een klein prutsnetje. Ook andere EU-landen kunnen niet zomaar hun gas omruilen voor stroom. In Duitsland werd in 2018 een kleine miljard euro vernietigd omdat de kabels te klein waren voor de energie van molens op zee.
Frank Tielens
Ad van Wijk over de inzet van waterstof als opslagmedium en peakshaver
CEO HeatMatrix Group
in Trouw
Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2017
‘De bouw ervan (het Djewels waterstofproject, red.) markeert vooral de opschaling van de Europese waterstofeconomie. Om die reden is deze fabriek voor Nederland, en Noord-Nederland in het bijzonder, ook van belang. Noord-Nederland wordt hiermee namelijk in een klap een van de
Hans vd Spek Programmadirecteur CleanTech FME
Fokko Mulder Professor faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2018
grootste spelers in de Europese waterstofeconomie.’ Marcel Galjee over het Djewels waterstofproject in Dagblad van het Noorden.
Uitgelicht project
Zwanenzang Hemweg 8 Hoewel de technische levensduur van de Hemweg 8 kolencentrale minstens veertig jaar is, moet hij worden gesloopt. Er was al langer maatschappelijke weerstand tegen kolencentrales en in 2024 zou de Hemweg 8 zijn deuren sluiten. De Urgenda klimaatzaak versnelde dit proces nog eens en verplichtte de kolencentrale nog vóór 2020 zijn productie staken. De geschiedenis van het terrein aan de Amsterdamse
Holland, Amsterdam. Destijds de samenwerking tussen de
Hemwegcentrale is er een van grote pieken en dalen. De
provincies en gemeentes. UNA werd na de liberalisering van
eerste kolencentrale daar was het een teken van de weder-
de energiemarkt overgenomen door Nuon en inmiddels is
opbouw en de acht schoorstenen van de centrale waren
het Zweedse Vattenfall eigenaar van de productieassets op
tot 1980 beeldbepalend voor het westelijk havengebied.
het Hemwegterrein.
Het terrein werd meerdere malen uitgebreid met gasge-
In de tussentijd is de energiewereld in een transitie geraakt
stookte units en in 1994 nam eigenaar UNA daar een van
naar CO2-emissievrije opwekking. Wat betreft CO2-uitstoot
de modernste poederkoolcentrales van Europa in gebruik:
legt een kolencentrale het af tegen moderne gasgestookte
de Hemweg 8. UNA staat overigens voor Utrecht, Noord-
centrales. Hoewel de poederkoolcentrale nog steeds beter
28 UTILITIES
nr. 2 - maart 2020
presteert dan veel nog in gebruik zijnde centrales in Europa, besloot de overheid dat alle kolencentrales op den duur moeten sluiten.
Ontmanteling Ruud van der Star staat aan het roer bij de ontmanteling van de centrale. Hij had al ervaring met het afbreken van de gascentrale Hemweg 7, die in 2011 werd vervangen door een nieuwe STEG-centrale. ‘Mijn eerste prioriteit is om de decommissioning in ieder geval zonder ongevallen te laten verlopen. Het is bij Hemweg 7 gelukt de verbandtrommel dicht te houden, dus daar ligt opnieuw mijn prioriteit.’ De Vattenfall medewerkers zullen de centrale niet zelf slopen, dat wordt Europees aanbesteed. Maar Van der Star en zijn team zijn wel bezig met de voorbereidingen. ‘Momenteel zijn we de diverse systemen aan het schoonmaken. Als de slopers straks aan het werk gaan moeten er geen vliegas, bodemas, gips of andere restproducten meer in het systeem zitten. Momenteel halen ze nog gips uit het rookgasontzwaveling-systeem.’
binnen onze ambitie om een fossielvrij leven mogelijk te
Ook bij de aanbesteding staat veiligheid op de eerste plek.
maken binnen één generatie. We krijgen wel verzoeken van
Van der Star: ‘We beoordelen de aanbiedende sloopbedrij-
verzamelaars van typeplaatjes van stoomsystemen en een
ven niet alleen op hun lost Time Incident score, maar ook op
stoomgemaal wil bepaalde onderdelen hergebruiken. En we
hun communicatievaardigheden We blijven gedurende de
kijken nog of we met een MBO school in Delfzijl onze oefen-
sloop in dialoog met het sloopbedrijf en moeten instemming
tafels kunnen inrichten voor onder andere het vak meet- en
geven op de sloopplannen. Dan wil je wel in het Nederlands
regeltechniek. De leerlingen zouden bijvoorbeeld ook kun-
kunnen communiceren.’
nen oefenen met het monteren van flenzen.’
Het tweede criterium waarop Van der Star de sloopklus toekent is duurzaamheid terwijl uiteraard ook de kosten bin-
Energiehub Hoewel Van der Star al eerder te kennen
nen de perken moeten blijven. De vraag of er nog assets
heeft gegeven het zonde te vinden om een mooi onderhou-
hergebruikt worden, moet Van der Star weifelend ontken-
den en goed werkende installatie af te breken, heeft hij er
nen. ‘De sloper heeft voor de afbraak van Hemweg 7 nog
inmiddels wel vrede mee. ‘Ik ben inmiddels opa en ook mijn
kijkdagen georganiseerd. We hadden nog pompen en
kleinkinderen willen een leefbare wereld. Het is de bedoeling
andere componenten die best ergens anders nog hun werk
dat we medio 2024 een leeg grasveld opleveren. Dan moet
zouden kunnen doen. Helaas was de opkomst nul en kon
het terrein worden vrijgegeven voor een nieuwe duurzame
de sloper alleen maar de oud ijzer prijs terugkrijgen. Ook
energiehub. Vattenfall heeft plannen voor elektrolysers voor
voor Hemweg 8 geldt dat we spullen hebben die niet zo heel
waterstofproductie, synthesebrandstoffen en elektrische
oud , nog in goede conditie zijn, maar het verwachte animo
stadsverwarming. Met warmtepompen en warmtebuffers
ervoor is niet heel groot.
kunnen we de Amsterdammers betrouwbaar duurzame
Bovendien ontmantelen we een kolencentrale niet om hem
warmte leveren. Bovendien zitten we op de ideale plek om
elders ter wereld opnieuw opgebouwd te zien. Dat past niet
luchthaven Schiphol van synthetische kerosine te voorzien.’
•
HEMWEG 8 Hemweg 8 gaat in 1994 in bedrijf en is één van de modernste kolengestookte centrales van Europa. De netto productiecapaciteit is 630 megawatt. Nadat de kolen zijn vergruisd tot kolenstof, worden ze de stoomketel ingeblazen, waar ze als brandstof dienen voor een vuurbal van 1200 à 1300 graden. Die hitte is nodig om hogedrukstoom te produceren. Dat gebeurt totdat er per seconde 550 kilo stroom van 540 tot 600 graden de turbine in wordt geperst onder een druk van 250 bar. De stoomketel bevat 36 low NOx-branders, die zowel voor kolen als aardgas kunnen worden gebruikt. In principe wordt er in de ketel steenkool gestookt. Het aardgas is voornamelijk nodig voor het opstarten van de installatie. Bij vollast is het kolenverbruik 225 ton per uur. In 2006 is een DeNOx-installatie, achter het ketelhuis van Hemweg 8 gebouwd. Deze installatie haalde 85 procent van de stikstofoxiden uit de rookgassen.
UTILITIES 29 nr. 2 - maart 2020
Projecten Water Opdrachtgever: Evides Industriewater
De Botlek krijgt een centrale afvalwaterzuivering. Huntsman, Emerald
Start:
2019
Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring voor het
Waar:
Botlek
project getekend. Evides Industriewater is projectontwikkelaar en
Capaciteit: 140.000 vervuilingseenheden
bedrijfsvoerder van de afvalwaterzuivering.
Stoom en warmte Opdrachtgever: Shell Waar:
Rotterdam
Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergunning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarmtepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.
Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro
LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbran-
Waar:
Maasvlakte
dingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval
Investering:
150 miljoen euro
wordt behandeld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een
Afronding:
2020
energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.
Opdrachtgever: Ecluse
Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere
Waar:
chemiebedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van
Antwerpen
ongeveer vijf kilometer lengte. Opdrachtgever: o.a. Shell
Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan rest-
Waar:
Rotterdam
warmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de
Investering:
16 miljoen euro
regio Rotterdam.
Capaciteit: warmte voor 16.000 huishoudens
Gas Opdrachtgever: Gasunie en Nouryon
Een consortium van Nouryon, Gasunie en vier partners ontvangt elf
Waar:
Eemshaven
miljoen Europese subsidie voor het groene waterstofproject ‘Djewels’. De
Afronding:
Onbekend
partners installeren een twintig megawatt elektrolyser in Delfzijl voor de productie van waterstof als basis voor groene methanol. Het project krijgt ook vijf miljoen euro subsidie van het Waddenfonds.
Opdrachtgever: Photanol
Photanol heeft de bouw van zijn proeffabriek op het Chemie Park Delfzijl
Waar:
Chemiepark Delfzijl
gegund aan Stork. De demoplant komt in de noordwesthoek van de loca-
Afronding:
zomer 2020
tie te staan en moet voor de zomer van 2020 gereed zijn.
Opdrachtgever: SkyNRG
SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol hebben plannen om Europa’s eerste
Waar:
productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof te bouwen in Delfzijl.
Delfzijl
Capaciteit: 20-60 MW (9000 ton waterstof) Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam Waar:
Tata Steel IJmuiden
Capaciteit:
100 MW
30 UTILITIES
nr. 2 - maart 2020
Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid. Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden.
Projecten Opdrachtgever: SterCore
Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen
Waar:
Emmtec, Emmen
gas en kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produ-
Capaciteit:
20 miljoen kuub groen gas
ceren.
Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie
De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om bio-
Waar:
Investa Alkmaar
massa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het
Capaciteit:
13,5 miljoen kuub groen gas
hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd.
Opdrachtgever: Gasunie Transport Services
GTS breidt de stikstofinstallatie in Zuidbroek uit. Het project omvat ook
Waar: Zuidbroek
een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidin-
Afronding:
2022
gen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden
Investering:
500 miljoen
met de stikstofcaverne in Heiligerlee.
Opdrachtgever: Noord-Nederlandse bedrijven
Bedrijven en overheden in Noord-Nederland willen de komende 12 jaar
Waar:
Noord-Nederland
2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof. Het Integraal water-
Investering:
2,8 miljard
stofplan Noord-Nederland behelst een portefeuille van ruim dertig projec-
Afronding:
2031
ten om productie, gebruik en transport van waterstof op te schalen.
Opdrachtgever: Oiltanking Antwerp Gas
Oiltanking Antwerp Gas Terminal heeft het EPC-contract voor de bouw
Terminal
van een grote, gekoelde opslagtank in Antwerpen toegekend aan een
Capaciteit:
145.000 kuub
consortium van Engicon (Geldof) en BAM Contractors.
Afronding:
Eind 2021
Opdrachtgever: NAM
Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in
Waar:
Emmen komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat
Emmtec, Emmen
met verschillende partners deze optie nader onderzoeken.
Elektriciteit Opdrachtgever: NeuConnect
NeuConnect is een voorgestelde onderzeese hoogspanningsverbinding
Waar: tussen Isle of Grain en
op basis van gelijkstroom tussen de elektriciteitsnetwerken van Groot-
Fedderwarden Investering:
1,6 miljard euro
Afronding:
2023
Brittannië en Duitsland.
Opdrachtgever: Enexis
Enexis Netbeheer investeert 250 miljoen euro extra in haar energienet. De
Waar: Noordoost en zuidoost
netbeheerder verwacht de komende jaren flinke hoeveelheden duurzame
Investering:
Nederland
energie uit zon en wind aan te sluiten op haar netwerk. Tot 2021 gaat het
250 miljoen euro
om bijna 2200 megawatt. In de jaren daarna verwacht de DSO nog eens
Afronding: 2021-2030
ruim 3300 megawatt aan te kunnen sluiten.
Opdrachtgever: TenneT
TenneT laat het modulaire hoogspanningsstation van de toekomst bouwen
Waar:
Hengelo en Nederweert
door Croonwolter&dros. Deze zal als basis dienen voor een tien jaar durend
Start:
medio 2022
vervangingsprogramma van circa 150 stuks 110kV en 150kV stations.
Biomassa Opdrachtgever: Sparkling Biomass
Sparkling Biomass bouwt een vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De
Waar:
Innofase, Duiven
stoom wordt direct geleverd aan een verwerker van aardappelresten die er
Afronding:
2020
zijn drooginstallaties mee voedt.
Capaciteit:
12.500 MWh elektriciteit en 87.600 MWh warmte
Mist u nog een project in ons overzicht? Mail het ons: info@industrielinqs.nl
UTILITIES 31 nr. 2 - maart 2020
DELTAVISIE 2020
SCH
NU F J I R
IN
INNOVATIEKRACHT | SPIJKENISSE | 11 juni
OPEN DE POORT Industrie en samenleving worden vaak gezien als twee aparte werelden met daartussen een hek. Dat terwijl ze juist niet zonder elkaar kunnen om de grote uitdagingen op het gebied van klimaat, veiligheid en economische ontwikkeling aan te pakken. Zo heeft de industrie betrokken en goed opgeleide mensen nodig om te werken aan de energie- en grondstoffentransitie. De industrie wil iedere dag samen met andere partners innovatieve oplossingen ontwikkelen, zoals nieuwe medicijnen, lichtere auto’s en betere isolatie.
Daarom is het van groot belang om in contact met elkaar te blijven, met elkaar te discussiĂŤren, elkaar te inspireren en ook samen nieuwe richtingen uit te zetten. Deltavisie 2020 zet daarom op 11 juni de poort tussen samenleving en industrie wagenwijd open. Denk en debatteer je met ons mee?
Initiatiefnemer:
2020 2020
Partners:
www.deltavisie2020.nl
Agenda StocExpo Europe 10-12 maart Ahoy Rotterdam Stocexpo.com
Het grootste internationale event voor de tank terminal industrie wordt gehouden op 10 – 12 maart in Ahoy, Rotterdam, gelegen in het hart van het ARA-gebied. De drie daagse vakbeurs en conferentie trekt meer dan 3500 industrieprofessionals vanuit 70 landen.
Aqua Nederland 17-19 maart Evenementenhal Gorinchem www.aquanederland.nl
De 14e editie plaats van Aqua Nederland Vakbeurs i wordt wederom in combinatie met RioleringsVakdagen georganiseerd. Met de komst van Next Level, de vernieuwde moderne beurshal op de bovenverdieping, breidt het platform voor de (afval)watermarkt verder uit. Door de plaatsing van een extra roltrap centraal op de beursvloer wordt de bovenverdieping een integraal onderdeel van Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen. Met deze extra ruimte wordt een volledig aanbod in waterthema’s gepresenteerd in de vorm van workshops, kennissessies en advies, naast de traditionele marktplaats waarin de combinatiebeurs nog steeds ieder jaar groeit.
Eindevent Corrosie onder Isolatie 24 maart Fieldlab Campione, Gilze Rijen www.worldclassmaintenance.com
Tijdens het kennisdelingsevent op 24 maart geven de CUI-projectpartners een uitgebreide presentatie van alle deliverables om corrosie onder isolatie te voorkomen en/ of beter op te sporen. Het WCM-project Corrosie onder Isolatie beoogt het voorkomen van industriële calamiteiten door tijdige detectie van corrosie onder isolatie middels adequate non destructive testing (NDT) technieken, door inspectie monitoring systemen en door selectie van geschikte coatings. Het doel is het ontwikkelen van een Risk Based Inspections-methodiek.
Maintenance en Pumps & Valves Belgium 25 en 26 maart Antwerp Expo, Antwerpen www.maintenance-expo.be www.pumps-valves.be
Geen productieproces dat ontsnapt aan de trends naar digitalisering. Maar kan u alles nog volgen? De combinatie van Maintenance en Pumps & Valves biedt u een volledig overzicht van alle nieuwe ontwikkelingen in onderhoud, shutdown-technologie, productiebetrouwbaarheid, procesapparatuur, kleppen en pompen. Meer dan driehonderd exposanten bieden samen een unieke combinatie voor industrieprofessionals. Aparte zones bundelen oplossingen voor het onderhoud en voor de vloeistof- en gastechnologie van de toekomst. En in de masterclasses en krijgt u tips, tricks en trends rond onderhoudsstrategieën, productiebetrouwbaarheid, Industrie en Maintenance 4.0, en veiligheid. De beursorganisatie verwacht meer dan vijfduizend bezoekers die komen netwerken, zakendoen, kennis bijschaven en inspiratie opsnuiven.
Industrial Heat & Power 6 – 8 oktober Brabanthallen Den Bosch www.industrialheatandpower.nl
In 2050 moet de Nederlandse industrie volledig circulair zijn, zo dicteert het Klimaatakkoord. De sector mag dan vrijwel geen broeikasgassen meer uitstoten. In 2030, en dat is al over tien jaar, moet de sector minimaal 49 procent minder CO2 uitstoten dan zij in 1990 deed. Bedrijven met een CO2-emissie groter dan 10 kiloton moeten van de overheid plannen maken om die uitstoot te reduceren. Bedrijven die minder uitstoten, moeten hun maatregelen melden. Voor investeringen met een korte terugverdientijd geldt verplichte implementatie. Een ongekende uitdaging dus, voor de Nederlandse industrie. Die in omvang niet onderdoet voor de opgaven in sectoren als de bouw, veeteelt en mobiliteit. Een complex vraagstuk is het, dat vraagt om een integrale benadering. En om koplopers die het voortouw nemen. Op Industrial Heat & Power delen de koplopers hun kennis en doen zij zaken. Voor professionals in proces- en energieoptimalisatie is zij dan ook drie dagen de place to be. Inclusief, uiteraard, deelname aan het uitgebreide kennisprogramma. Met alle relevante thema’s uit de sector.
Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl
Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl
UTILITIES 33 nr. 2 - maart 2020
In het volgende nummer UTILITIES 3 VERSCHIJNT IN APRIL
Thema: Industriële energiebesparing, Isolatie, proces efficiency, energie- en emissiehandel
Industrie ingepakt
Windhandel
Het roer moet om
Isolatie blijft een heikel onderwerp bin-
Het samenspel tussen industrie en
Tot nog toe zijn de meeste utilities
nen de industrie. Aan de ene kant is
energiesector wordt steeds belang-
managers druk met het optimaliseren
het isoleren van leidingen en appenda-
rijker voor het slagen van de ener-
van hun stoomsystemen. Als bedrijven
ges een van de goedkoopste energie-
gietransitie. Netbeheerders moeten
zich echt willen voorbereiden op de
besparende ingrepen. Maar corrosie
steeds meer moeite doen om de trans-
energieprijzen over tien jaar, moeten
onder isolatie kan serieuze risico’s
portcapaciteit aan te passen aan de
ze rigoureuzere maatregelen nemen.
opleveren voor de integriteit van de
zeer snel groeiende vraag. Waar kan de
Hoewel momenteel nog nauwelijks
installaties. Inmiddels is op diverse
industrie helpen met het terugdraaien
hybride of elektrische stoomketels te
vlakken gekeken naar het voorkomen
van zijn productie zodra de wind weg-
krijgen zijn, is de kans groot dat de
van corrosie onder isolatie door zowel
valt. Of kan de industrie juist extra gas-
volgende aanschaf anders wordt dan
preventieve maatregelen als nieuwe
geven, of (waterstof)gas produceren
de huidige ketel. De energie transitie
inspectietechnieken.
bij een stevige storm? We vragen het
vraagt zelfreflectie, visie, inzicht en
aan de experts.
durf. Of wacht je af tot de werkelijkheid je inhaalt?
Thema's 2020
Advertentie-index Applus ........................................................ 10
1 Industrie- en proceswater
Deutsche Messe .........................................4
2 Energie-infrastructuur en asset management
Easyfairs Nederland ...............Bijsluiter, 32
3 Industriële energiebesparing, Isolatie, proces efficiency, energie- en
Logisticon Water Treatment .................. 35
emissiehandel 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Industrielinqs special Projecten & Innovaties 6 Vakbeurs Energie - Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 European Industry & Energy Summit 2020
34 UTILITIES nr. 2 - maart 2020
MODELEC Data-Industrie. ..................... 36 OMV Gas ......................................................2 Santon Circuit Breaker Services ..............4
LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering
Zand- & koolfiltratie
EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN
Ultrafiltratie
Flotatie
Chemicaliën
Omgekeerde osmose
Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.
Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608260 www.logisticon.com
Betrouwbare en veilige industriële datacommunicatie oplossingen vragen om samenwerken WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en produceren van betrouwbare industriële netwerkoplossingen met een bijzonder lange levensduur. In een steeds sneller veranderende omgeving, met meer connectiviteit, meer data en meer cyber dreiging zijn flexibiliteit en aanpassingsvermogen van het netwerk vereist. WESTERMO heeft een decennia terug WeOS geïntroduceerd, haar eigen robuuste besturingsplatform voor de gehele netwerk switch lijn. Toekomstgericht met periodiek functionele uitbreidingen om adequaat kwetsbaarheden te verhelpen, het productieproces 24/7/365 efficiënt en veilig te laten functioneren. En MODELEC helpt je daar graag bij.
MODELEC, waarmee kunnen wij je helpen? • • • • •
Industrieel Ethernet switch, compact voor laag 2 switching tot routing
Netwerk ontwerpen Configureren Afname testen FAT/SAT Ondersteuning op locatie Trainingen
Industrieel Ethernet extender switch, voor bestaande 2 draads bekabeling
www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl
Industrieel Ethernet routing switch, krachtig voor de meest robuuste vorm van ICT