UTILITIES NUMMER 03 - mei 2019 • NEGENTIENDE JAARGANG
cts
manufa
Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt
Wat te doen met de CO2-belasting Zeven kleuren waterstof Hoorzitting industrie Klimaatakkoord www.utilities.nl
Voor al uw watermanagement vacuĂźmsystemen - afwaterzuivering - vetvang geurcontrole - 24/7 service - asset management
www.pureblue.nl
++ InnopackMarine
duurzaam, ontzorgend, klantgericht PureBlue Gentsevaart 21 4565 ER Kapelleburg
+31 114 32 10 20 info@pureblue.nl www.pureblue.nl
Inhoud
14
8 Klimaathoorzitting De Tweede Kamer organiseerde zeven rondetafelgesprekken met een doorsnee van de partijen die bij het ontwerp Klimaatakkoord betrokken waren. Gijsbrecht Gunter van Yara Sluiskil en Ingrid Caluwé van Tata Steel vertegenwoordigden de sectortafel Industrie.
Wat te doen met de CO2-belasting
Minister Wiebes broedt op een extra CO2-belasting. Bij de aankondiging ervan, deelde hij verder mee dat hij dit geld wel weer in een schone industrie wilde investeren. Hoewel nog niet zeker is of de belasting er daadwerkelijk komt, wilden we toch weten in welke technologie die minister het geld zou moeten steken. We vroegen het een aantal experts, die met verrassend veel voorstellen kwamen. Zie het overzicht van Navigant, FME, DNVGL en TNO.
18 Zeven kleuren waterstof De energietransitie van fossiele brandstoffen naar emissie loze varianten, noodzaakt de industrie naar andere vormen van energie te kijken. Waterstof is in die plannen een kansrijk alternatief voor de productie van hogetemperatuurwarmte en als grondstof voor de chemie. Groene waterstof is daarbij het einddoel. Maar er zijn talloze tussenvarianten mogelijk. Via grijze waterstof, naar blauwe, turquoise zal uiteindelijk de weg worden vrijgemaakt voor groene waterstof. Commentaar ................................... 5 Trending news ................................ 6
26
30
Energiewet
Dynamisch verbruik
De Tweede Kamer nam een motie aan om de ontwikkeling van zonneparken te bevorderen via het tenderen van rijksgronden. Als voordeel van het tenderen van zonneparken wordt in de motie nadrukkelijk benoemd de voorspelbaarheid van de netcapaciteit. De ontwikkeling van zonneparken op rijksgronden is wel aan een tweetal belangrijke voorwaarden verbonden: het behoud van de kwaliteit van de omgeving en het creëren van maatschappelijk draagvlak.
Terwijl de investeringen in de windsector sterk groeien, blijven de opslagmogelijkheden en netcapaciteit voor duurzame energie beperkt. De door Vattenfall aangekochte startup Senfal laat de markt zélf bijdragen aan een oplossing. Hun zelflerende algoritmen kunnen het energieverbruik van klanten sturen op basis van fluctuaties in aanbod en prijs.
Technologie & Innovatie ................ 12 Utilities Projecten ........................... 22
Agenda ............................................ 33 In het volgende nummer................ 34
UTILITIES 3 nr. 3 - mei 2019
UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld
Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted
Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren
acts
manuf
Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor
WEG DER GELEIDELIJKHEID
De hoorzitting in de Tweede Kamer over het Klimaatakkoord liet maar weer eens zien hoe sterk de Nederlandse industrie internationaal scoort. De omstandigheden in Nederland, en eigenlijk geheel Europa, laten zich moeilijk vergelijken met de Verenigde Staten en China. In vergelijking met die landen hebben we hoge energie-, grondstof- en loonkosten. Het gevolg is wel dat wij een van de meest efficiënte fabrieken ter wereld hebben. In die zin zou je kunnen zeggen dat beprijzing dus wel degelijk werkt. Maar om dat dan maar uitentreuren te blijven herhalen, is misschien niet de juiste weg. De vertegenwoordigers van Yara en Tata Steel konden de kamerleden een indrukwekkende lijst voorschotelen met energie- en CO2-besparende maatregelen die ze de afgelopen jaren hebben doorgevoerd of gaan invoeren. Beide fabrieken zijn de beste in hun soort en worden wereldwijd als voorbeeld genomen op het gebied van efficiency. Het is dan ook een beetje tegen het zere been dat het Nederlandse volk de kosten voor de energietransitie grotendeels wil afwentelen op dit soort bedrijven. Op zich niet verbazend omdat het gros van de Nederlanders nauwelijks meer ziet van deze bedrijven dan een rookpluim of neerdwarrelend roet. Onder het mom van de vervuiler betaalt, lijkt een CO2-belasting een logische keuze, maar men gaat daarbij voorbij aan het feit dat sommige processen nu eenmaal gepaard gaan met een bepaalde emissie. De goed presterende fabrieken hebben niet alleen de wet van de remmende voorsprong tegen, ze acteren ook nog eens op mondiaal niveau. En CO2 stopt niet bij de grens. Gelukkig lijken ook de Kamerleden zich te beseffen dat een hogere belasting er
De weg der geleidelijkheid levert geld op, terwijl het geforceerd naar voren halen van emissiedoelen heel veel geld kost.
alleen maar voor zorgt dat de relatief schone industrie verdwijnt en we ‘vieze’ producten moeten inkopen. Dat neemt niet weg dat de tien bedrijven die vijftig procent van de industriële uitstoot voor hun rekening nemen niet hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Maar om met André Faaij te spreken: de weg der geleidelijkheid levert geld op, terwijl het geforceerd naar voren halen van emissiedoelen heel veel geld kost. Geef de industrie dus de tijd, blijf scherp en in 2050 verdienen we geld aan schone productie.
David van Baarle, David@industrieperspectief.nl
Colofon negentiende jaargang nummer 3 - mei 2019 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt
Uitgever IndustriePerspectief B.V. Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl
Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670
Medewerkers aan dit nummer
Mix-land-black--NL.pdf 1 27/02/2018 15:48:04
Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00
Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Ton van Leeuwen
De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenland.
Lay-out
Abonnementenland
Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl
Drukkerij PreVision Graphic Solutions
Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05
Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
acts
manuf
Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt
u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2019 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385
MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL
WWW.PAPERWISE.EU
UTILITIES 5 nr. 3 - mei 2019
Trending news op www.utilities.nl
1
Consortium wil gigawatt elektrolysefabriek bouwen Om groene waterstof naar industrieel niveau te tillen, is een schaalvergroting nodig met een factor duizend. Dat is precies het doel van het project ‘Gigawatt Elektrolysefabriek’ dat onlangs van start ging bij het Institute for Sustainable Process Technology (ISPT). Als alles goed verloopt, kan de fabriek medio 2025-2030 daadwerkelijk worden gebouwd. Het Gigawatt Elektrolyser project brengt de technologische knelpunten in kaart bij het opschalen van grote aantallen stacks in een geïntegreerde fabriek. Bij deze opschaling is het van belang dat de fabriek dynamisch operationeel kan zijn. De fabriek zal immers veel elektriciteit van wind- of
zonneparken afnemen, en daardoor afhankelijk zijn van variaties in de levering van elektriciteit.
2
KU Leuven test waterstofproducerende zonnepanelen Onderzoeker van de KU Leuven zeggen met behulp van zonlicht waterdamp uit de omgeving om te kunnen zetten in waterstof. En het record is een productie van 250 liter waterstof per dag. Twintig van deze panelen zouden volgens de onderzoekers een gezin een jaar lang van energie kunnen voorzien. Door waterdamp uit de omgeving te onttrekken en dit met behulp van zonne-energie te splitsen in waterstof en zuurstof, kunnen gezinnen in de nabije toekomst zelf waterstof produceren. De onderzoekers berekenden dat een tank ter grootte van een gemiddelde olietank van vier kuub, die nog steeds bij veel Belgische huishoudens staat, volstaat om de lagere productie in de winter te kunnen overbruggen.
3
Yara Sluiskil ziet investeringen aan zich voorbijgaan Ook kunstmestproducent Yara Sluiskil mocht de Kamer toespreken over zijn bijdrage aan het Klimaatakkoord. Niet geheel onverwacht was het pleidooi vooral ingestoken tegen een extra CO2-heffing. De fabriek in Sluiskil hoort bij de wereldtop wat betreft prestaties en een ongunstig fiscaal klimaat zou volgens Gijsbrecht Gunter niet bijdragen aan CO2-verlaging voor de kunstmestindustrie. Het bedrijf ziet nu al dat investeringen dankzij het politieke klimaat buiten Sluiskil worden gedaan. Meer dan negentig procent van de kunstmestfabrieken wereldwijd heeft een aanzienlijk hogere broeikasgasemissie, tot wel driemaal hoger in landen als China, Rusland, Oekraïne en de VS.
6 UTILITIES nr. 3 - mei 2019
4
Nederland zakt in energietransitie-index World Economic
7
Fabriek recycled asbesthoudend staal Starter Purified Metal
Forum publiceerde
Company (PMC) is afgelopen
zijn jaarlijkse Energy
week in Delfzijl begonnen aan
Transition Index:
de bouw van haar circulaire
een lijst met lan-
staalfabriek. In een gesloten
den die het verst
installatie wordt vanaf volgend
zijn in de energie-
jaar asbesthoudend staal ver-
transitie. Opvallend
hit tot 1500 graden, zodat alle asbestvezels kapot gaan
is dat Nederland
en het staal smelt. Het bedrijf hoopt de fabriek uiterlijk in
ten opzichte van vorig jaar drie plaatsen is gezakt.
juli 2020 operationeel te hebben.
Verontrustend is dat de overgang naar een CO2emissieloze energievoorziening te langzaam gaat om de doelstellingen van het Parijs akkoord te halen.
5
8
Onderzoek waterstofproductie AVI’s In een nieuwe studie onderzoekt
Groene waterstof betaalbaar in 2035
Voltachem de haalbaarheid van waterstofproductie door afvalverbrandingsinstallaties. De studie
Het gebruik van
richt zich op de ReEnergy centrale
groene waterstof wordt op de langere
in Roosendaal. Door ongeveer een derde van de 20
termijn economisch
megawatt elektrische stroomopwekking voor de produc-
haalbaar. Onder meer
tie van waterstof te gebruiken, zou de installatie substan-
door het toenemende
tieel kunnen bijdragen aan de energietransitie, met name
aandeel van wind- en
in de regio Roosendaal.
zonne-energie in de energiemix. Dat stelt DNV GL in haar Energy Transition Outlook. Daardoor wordt duurzaam opgewekte elektriciteit goedkoper en dus ook de omzetting naar waterstof via elektrolyse. Rond 2035 verwacht het onderzoeksbureau het
9
Groene waterstof BP-raffinaderij BP, Nouryon en Havenbedrijf
omslagpunt.
Rotterdam onderzoeken samen
Ten eerste zullen de kosten van elektrolyzers dalen als
de haalbaarheid van een water-
gevolg van leereffecten en verwachte dalende kosten
elektrolyse-installatie van 250
van de ontwikkeling van apparatuur. Daarnaast zullen
megawatt. Daarmee zou maxi-
perioden vaker voorkomen waarin kostprijzen voor elek-
maal 45.000 ton groene waterstof per jaar kunnen wor-
triciteit laag of zelfs nul zijn.
den geproduceerd voor de raffinaderij van BP in Rotterdam. De partners willen in 2022 een definitieve investeringsbeslissing over het project nemen.
6
Finse olie uit zaagsel Green Fuel Nordic Oy uit Finland gaat investeren in de pyrolyse-tech-
CO -heffing geen doel 10 op zichzelf 2
Tata Steel is een van de partijen
nologie van het Twentse
die wordt gehoord in de
BTG-BTL. Daarbij gaat
Tweede Kamer over het
het in eerste instantie
Klimaatakkoord. Het bedrijf
om de aanschaf van één
vindt dat CO2-reductie met
fabriek, een order van
behoud van de internationale positie leidend moet zijn.
25 miljoen euro. Daarna
Een CO2-heffing kan daarbij slechts een middel zijn, mits
volgen er nog drie,
deze heffing niet leidt tot verlies aan investeringen,
waardoor de totale order uitkomt op 100 miljoen euro.
marktpositie en werkgelegenheid.
UTILITIES 7 nr. 3 - mei 2019
KLIMAATAKKOORD
Tweede Kamer hoort bedrijven over Klimaatakkoord De Tweede Kamer organiseerde zeven rondetafelgesprekken met een doorsnee van de partijen die bij de samenstelling van het ontwerp Klimaatakkoord betrokken waren. Gijsbrecht Gunter van Yara Sluiskil en Ingrid CaluwĂŠ van Tata Steel vertegenwoordigden de sectortafel Industrie en gaven een overzicht van de energiebesparingsmaatregelen die de bedrijven de afgelopen jaren hebben genomen. Een extra CO2-belasting is wat hen betreft niet wenselijk.
8 UTILITIES nr. 3 - mei 2019
H
et ontwerp Klimaatakkoord was nog
chmarks het hoogste scoren wat betreft
een aanzienlijk hogere broeikasgasemis-
niet gepresenteerd of er ontstond
efficiency en energieverbruik. Yara
sie, tot wel driemaal hoger in landen
alweer roering. De milieuorganisaties
Sluiskil is bovendien de grootste kunst-
als China, Rusland, Oekraïne en de VS.
vonden de afspraken te vrijblijvend en
mestfabriek van Noordwest Europa. De
Bovendien rekent de NeA alle emissies
wilden liever een generieke CO2-heffing.
rode draad in de betogen tegen een
van Yara Sluiskil mee die optellen tot
Bovendien hadden ze principiële bezwa-
platte CO2-belasting is dat een lokale
3,8 megaton (2017), terwijl momenteel
ren tegen carbon capture and storage
CO2-belasting vooral duurzame inves-
1,4 megaton middels Carbon Capture
(CCS). Tegelijkertijd vond de industrie
teringen zullen tegenhouden en carbon
& Usage wordt verwerkt in producten
dat de besparingsopdracht zonder CCS
leakage in de hand werken.
zoals meststoffen, AdBlue en bubbels voor de frisdrankindustrie en die
niet lukt en dat een generieke heffing tot onaanvaardbare weglekeffecten
Yara Public affairs manager en lid van
niet kunnen worden gereduceerd. In
zou leiden, en hoogstwaarschijnlijk niet
het Management Gijsbrecht Gunter
werkelijkheid komt er dus nog ‘slechts’
tot de CO2- emissiereductie doelen.
hield namens Yara zijn betoog voor
2,4 megaton CO2-equivalenten vrij in
Onderzoeken van PWC en CE Delft
de Tweede Kamercommissie. Gunter:
Sluiskil.’
onderstreepten dat. Toen het Centraal
‘Kunstmest is wereldwijd verantwoor-
Planbureau en het Planbureau voor de
delijk voor één procent van de broei-
Groene waterstof Gunter meldt
Leefomgeving de doorrekening van het
kasgasemissies. Zonder kunstmest zou
verder dat Yara al vele experimenten
conceptakkoord presenteerden, brak
vijftig procent minder voedsel zijn op
uitvoerde met groene waterstof, maar
opnieuw onrust uit omdat in de voorstel-
aarde. De uitvinder ervan ontving ooit
steeds aanloopt tegen het feit dat daar-
len van de industrie teveel onzekerheden
de Nobelprijs en kunstmestproductie
mee de prijs twee tot vier keer hoger
zaten. Minister Wiebes van Economische
werd vorig jaar uitgeroepen tot de beste
wordt dan grijze waterstof. En de markt
zaken kondigde bijna tegelijkertijd aan
chemische uitvinding van de eeuw. De
kiest nog steeds vooral voor de laagste
de industrie een groter deel van de
wereldwijde vraag naar kunstmest stijgt
prijs. Toch geeft Yara niet op en ook in
lasten te laten dragen die gepaard gaan
dan ook gemiddeld 1,5 tot twee procent
Nederland doet het bedrijf actief mee
met de energietransitie. De minister zou
per jaar.
in initiatieven zoals de Waterstofcoalitie,
onderzoeken of een CO2-taks tot de
Dankzij voortdurende innovatie behoren
de één gigawatt-studie van ISPT en het
gewenste CO2-besparingsprikkel zou
de fabrieken in Sluiskil tot de veiligste,
Battolyser project. Tot 1991 bedreef
leiden, waarbij hij aangaf dat de heffing
betrouwbaarste en energiezuinigste ter
Yara een 150 megawatt electrolyser op
verstandig moet zijn, zonder weglekken
wereld. De fabrieken presteren beter
waterkrachtenergie in Glomfjord, maar
van CO2, het verdwijnen van banen en
dan de Europese benchmark, maar
die werd gestopt omdat het niet renda-
met behoud van level playing field.
lopen wel tegen een keiharde asymptoot
bel was.
De Tweede Kamer was inmiddels het
aan. Namelijk de minimale hoeveelheid
Toch bleek dat het moederbedrijf de
spoor bijster over de stappen die moe-
energie die natuurkundig nodig is om
beslissing nam om samen met Engie
ten worden genomen om de CO2- uit-
een ton ammoniak te maken in een
een honderd megawatt solar based
stoot in 2030 met 49 procent terug te
fabriek. Een nationale CO2 heffing kan
electrolyser in Australië te gaan ontwik-
dringen. Men besloot dan ook maar liefst
de asymptoot die de natuurwet bepaalt
kelen en niet in Nederland. Sterker,
zeven rondetafelgesprekken te organise-
niet verleggen en werkt juist contrapro-
Yara Sluiskil liep het achterliggende jaar
ren waarin een doorsnee van de partijen
ductief voor bedrijven die vanwege grote
twee grote investeringen mis, voor een
die bij de samenstelling van het ontwerp
inspanning op energiebesparing in de
belangrijk deel te wijten aan de ondui-
Klimaatakkoord betrokken waren hun
achterliggende tijd tegen deze asymp-
delijkheid rondom (klimaat)wetgeving in
standpunt konden toelichten.
toot aanschurken.
Nederland.
11 april was de sectortafel Industrie aan
Er is meer nodig, namelijk nieuwe tech-
de beurt. Vertegenwoordigers van de
nologie, en die ontwikkel je niet verder
Investeringen Hoewel de reacties
industrie zoals de VNCI, de VNPI, NGO’s
door op nationaal niveau platte boetes
van de Kamerleden uiteraard nog niets
als Greenpeace en Milieudefensie en
op te leggen aan bedrijven die tot de
zeggen over de koers van het Kabinet,
een keur aan wetenschappers mochten
best presterende ter wereld behoren.
waren de reacties volgens Gunter toch
de Kamer inzicht geven in hun stand-
Sterker, daarmee katalyseert de boete
redelijk hoopgevend. ‘Zowel links als
punt.
de wereldwijde klimaatproblematiek via
rechts was het ermee eens dat het
Onder de genodigden waren ook Yara
verschuiving van de productie naar bui-
weglekken van CO2 zoveel mogelijk
Sluiskil en Tata Steel, twee partijen die
tenlandse, meer emitterende concurren-
moet worden voorkomen. Ook voor de
in de lijst staan van de tien bedrijven
ten. Sinds 1990 heeft Yara Sluiskil haar
werkgelegenheid is het niet wenselijk
die gezamenlijk verantwoordelijk zijn
broeikasgasemissie maar liefst met 55
als grote bedrijven op den duur naar het
voor vijftig procent van de Nederlandse
procent gereduceerd, ondanks dat de
buitenland vertrekken. De discussie ging
industriële CO2-uitstoot. Beide bedrijven
productie met twee miljoen ton toenam
dan ook met name over hoe het beleid
ontkennen ook niet dat hun uitstoot fors
in dezelfde periode.
zo kon worden ingericht dat de industrie
is, maar geven tegelijkertijd aan dat hun
Meer dan negentig procent van de
voldoende werd geprikkeld verdere
fabrieken binnen de internationale ben-
kunstmestfabrieken wereldwijd heeft
stappen te nemen en we samen de
UTILITIES 9 nr. 3 - mei 2019
“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERK- OF LEEROMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent. Daarnaast hebben wij ruimte voor afstudeerders en stagiars. Kijk voor meer informatie op één van onze websites. Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com
www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com
Verkoop stoom- en warmwaterketels
Eco Steam Trading & Consultancy bv
www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com
weg naar bijvoorbeeld groene waterstof
Dit is alleen mogelijk met investerin-
bedrijven extra moesten betalen ten
inslaan. Ik heb ze geprobeerd duidelijk te
gen die onvoldoende rendabel zijn en
gunste van de goed presterende bedrij-
maken dat een platte CO2-taks daar niet
daarmee de concurrentiepositie op
ven. De Caluwé: ‘Het PBL gaf aan het
bij helpt. Hoewel Wiebes beloofde de
de internationale markt verzwakken.
besparingspotentieel niet voldoende
extra uitgaven terug te geven in de vorm
Het is daarom van groot belang dat de
door te kunnen rekenen omdat er nog
van subsidie op CO2-besparende tech-
overheid maatregelen neemt die zowel
veel onzekerheden bestonden over
nologie, zullen we dergelijke projecten
de CO2-uitstoot reduceren, als ook de
bijvoorbeeld de overheidsinvesterin-
toch moeten voorfinancieren en boven-
bedrijven die zich hiervoor inzetten steu-
gen in de noodzakelijke infrastructuur.
dien is het vooruit betalen van een taks
nen. ‘
Naar onze mening zou een ontwerp Klimaatakkoord juist dit soort vragen
qua liquiditeit een onmogelijke opgave. Behalve dat dat tot liquiditeitsproblemen
Innovatie Tata Steel ontwikkelde
moeten blootleggen om daar naar een
leidt, is het bovendien niet eens zeker
een CO2-reductieplan met nieuwe
definitief akkoord toe besluiten over
of we de subsidie vervolgens ook daad-
doorbraaktechnologieën zoals de door-
te kunnen maken. Helaas werd ons
werkelijk toegewezen krijgen en je ziet
braaktechnologie HIsarna die het moge-
voorstel al snel ingehaald door de CO2-
nu al gebeuren dat bepaalde partijen
lijk maakt twintig tot tachtig procent
heffing, wat gezien de naderende ver-
aangeven uit de pot te willen plukken
minder CO2 uit te stoten. De staalreus
kiezingen wellicht meer publiek begrip
voor andere beleidsterreinen waar geld
start met Dow Chemical cross-sectorale
opleverde.’
nodig is.’
samenwerking waarbij koolmonoxide
Ook Tata Steel ziet het terugsluizen
Het feit dat het moederbedrijf van Yara
uit de hoogovengassen wordt afgevan-
van de extra belasting via subsidie
voor Australië koos voor de bouw van
gen en in een fabriek omgezet in grond-
niet zitten. De Caluwé: ‘Dat de goed
een electrolyser wil Gunter niet gebrui-
stoffen voor de chemische industrie.
presterende bedrijven juist profiteren
ken om de discussie naar zijn hand te
Verder werkt Tata samen met Nouryon
via extra subsidies is iets te simpel
zetten. ‘Er zijn meerdere overwegingen
aan de ontwikkeling van een waterstof-
gedacht. Dat soort subsidies wordt
voor Yara voor dit soort investeringen.
fabriek op het terrein in IJmuiden. Ook
via RVO jaarlijks openbaar getenderd,
Australië heeft een duidelijke keuze voor
verkocht het bedrijf een stuk terrein
de subsidies zijn veelal een stuk lager
waterstof gemaakt, heeft veel ruimte en
aan Tennet voor het opzetten van een
dan wat je aan heffing moet betalen en
veel zonne-energie. Maar aan de andere
aanlandpunt voor groene stroom van
de bedragen moeten vaak ook in dat
kant: Nederland heeft weer veel wind-
windmolens op zee.
subsidiejaar worden uitgegeven. De
energie, een goede gasinfrastructuur,
projecten waar wij in investeren hebben
CO2-heffing Over de CO2-heffing is De Caluwé duidelijk: ‘Bovenop de
doorgaans een looptijd van tien jaar of
wen en logistiek zitten we goed. Het zou dan ook jammer zijn als het politieke
omvangrijke investeringen zou deze
kunnen maken, heb je zekerheid voor
klimaat investeringen juist tegenhoudt.
heffing een zeer grote financiële ader-
meerdere jaren nodig. Vergeet niet dat
Daar zullen we de komende jaren mis-
lating betekenen, die investeringen in
de industrie bereid is zelf miljarden te
schien nog niet veel van merken, maar
duurzame innovaties en CO2-reductie
investeren, de subsidie ontvangen we
over 10 jaar zullen we de rem die nu op
onmogelijk maken. De staal gerela-
alleen voor de onrendabele top. Als de
investeringen gezet wordt wel degelijk
teerde uitstoot van Tata Steel is 12,5
overheid daadwerkelijk verder wil gaan
voelen, want ook in de industrie geldt:
miljoen ton CO2. Iedere heffing over de
dan Europa, dan zal ze hier ook geld
stilstand achteruitgang.’
uitstoot maakt het moeilijk om nog in
voor moeten uittrekken.’
fabrieken die je gefaseerd kunt ombou-
langer. Om investeringsbeslissingen te
innovatie te investeren.
Tata Steel Ook Tata Steel kreeg de
ETS Zowel Gunter als De Caluwé
gelegenheid zijn positie binnen de mon-
Op zoek De Caluwé heeft een poli-
menen dat het voor de Nederlandse
diale staalindustrie te schetsen. Ingrid
tieke loopbaan achter de rug en de
industrie verstandiger zou zijn om
de Caluwé, Public Affairs Manager van
open opstelling van de Kamerleden
de Europese maatregelen te volgen
het staalbedrijf, gaf een overzicht van
verbaasde de zegsvrouw van Tata
en ETS als uitgangspunt te nemen.
de inspanningen die het bedrijf al heeft
Steel. ‘Ik heb nog nooit meegemaakt
‘ETS uitbreiden is beter dan een eigen
genomen zijn energieverbruik te verla-
dat de gasten tijdens een hoorzitting
systeem optuigen dat Nederland iso-
gen en CO2-emissies te beperken.
met elkaar in debat gingen, deels aan-
leert van de rest van Europa’, zegt De
De Caluwé: ‘Tata Steel behoort tot de
gemoedigd door Kamerleden. Vaak is
Caluwé. ‘Daarmee creëren we in ieder
wereldwijde top van staalbedrijven met
zo’n hoorzitting een formaliteit waar de
geval op Europees vlak een level playing
de laagste CO2-uitstoot per ton staal.
standpunten al bekend zijn. Ik merk dat
field. Wereldwijd hebben we nog steeds
Voor een verdere, drastische verlaging
het onderwerp echt leeft en de Kamer
concurrentie van bedrijven zonder
van de CO2-uitstoot zullen baanbre-
op zoek is naar goede instrumenten om
CO2-heffingen, of bedrijven die binnen
kende nieuwe technieken nodig zijn, een
de CO2-uitstoot terug te dringen.’
een nationaal systeem zijn vrijgesteld.
complete herinrichting van de processen
Dat instrument had de industrie overi-
Wellicht dat een CO2-importheffing aan
én de inzet van duurzame brandstoffen,
gens al aangereikt met de bonus/malus
de Europese grenzen hier een oplos-
zoals groene elektriciteit en waterstof.
regeling waarin slecht presterende
sing kan bieden.’
•
UTILITIES 11 nr. 3 - mei 2019
Technologie & innovatie ACCU MET HOGE ENERGIEDICHTHEID De Zwitserse startup Innolith beweert de eerste oplaadbare batterij met een energiedichtheid van duizend wattuur per kilogram hebben ontwikkeld. Dat is vier keer zoveel als een accu van een Tesla model 3 heeft. Een auto die is uitgeverod met de nieuwe Innolith Energy Battery zou in staat moeten zijn meer dan duizend kilometer te rijden op één enkele lading. De kosten zouden ook stukken lager zijn door het vermijden van dure materialen in combinatie met hoge energiedichtheid van het systeem. Naast de range en de kostenvoordelen zal de accu de eerste niet brandbare accu zijn die in elektrische auto’s gebruikt kan worden. Dit is mogelijk omdat er een niet ontvlambare anorganische elektrolyt gebruikt wordt. In tegenstelling tot conventionele accu’s van elektrische
auto’s die een ontvlambare organische elektrolyt gebruiken. Deze verandering neemt de voornaamste oorzaak van batterijbranden weg. Het zal nog even duren voor de eerste auto met deze batterij gaat rijden. Het ontwikkelen en op de markt brengen zal naar verwachting nog zo’n drie tot vijf jaar duren. Het bedrijf ontwikkelde wel al een batte-
rij ter grootte van een zeecontainer die wordt ingezet voor de loadbalancing van het elektriciteitsnet. De techniek die in de accu wordt gebruikt, heeft zich al bewezen voor 55.000 volledige ontladingscycli. Dat is tussen de tien en honderd keer meer dan het aantal cycli van de Li-ion accu’s die nu veel worden gebruikt.
ANAMMOXBACTERIËN VERMINDEREN BROEIKASGASPRODUCTIE Stikstofmonoxide is een signaalmolecuul en een toxine die een belangrijke rol speelt in de microbiële stikstofcyclus. Een onderzoek door microbiologen van de Radboud Universiteit en het Max Planck Institute for Marine Microbiology laat nu zien dat anammoxbacteriën stikstofmonoxide verslinden in concentraties waarbij dit dodelijk zou zijn voor alle andere levensvormen. De resultaten veranderen het huidige idee van de stikstofcyclus op aarde en vergroten de toepassing van anammoxbacteriën in door de mens gemaakte ecosystemen. Het multidisciplinaire team van onderzoekers ontdekte dat de anaerobische ammonium-oxiderende (anammox) bacterie NO direct gebruikt om te groeien, en het omzet in het onschadelijke stikstofgas (N2) in plaats van het broeikasgas N2O. Hierdoor wordt dus steeds een NO-molecuul minder omgezet in een broeikasgas. Zo verminderen anammoxbacteriën het gehalte NO dat beschikbaar is voor broeikasgasproductie door andere bacteriën.Stikfstofmonoxide staat centraal in de cyclus van stikstof. 'We dachten dat stikfstofmonoxide voornamelijk een toxine was, maar hier laten we zien dat anammox-
12 UTILITIES
nr. 3 - mei 2019
bacteriën erop kunnen leven door NO om te zetten in N2,’ stelt Boran Kartal van het Max Planck Institute for Marine Microbiology. Het huidige onderzoek roept nieuwe vragen op. Annamoxbacteriën zijn overal ter wereld gevonden. Op dit moment speuren we verschillende ecosystemen van over de hele wereld af, op zoek naar gespecialiseerde stikstofcylus microorganismen die nog niet ontdekt zijn. We willen graag weten hoe deze micro-organismen interacties hebben met andere stikstofcyclusen methaanoxiderende microben.’ Daarnaast zijn deze nieuwe (combinaties van) microben belangrijke voor toepassing in verschillende waterzuiveringsinstallaties.
KU LEUVEN TEST WATERSTOF-
EMISSIENEUTRALE
PRODUCERENDE ZONNEPANELEN
GASTURBINES
Onderzoekers van de KU Leuven zeggen met behulp van zonlicht waterdamp uit de omgeving om te kunnen zetten in waterstof. En het record is een productie van 250 liter waterstof per dag. Twintig van deze panelen zouden een gezin een jaar lang van energie kunnen voorzien. Professor Johan Martens van het Centrum voor Oppervlaktechemie en Katalyse van de KU Leuven werkte tien jaar aan de ontwikkeling van een zonnepaneel die direct waterdamp kan omzetten in waterstof. Door waterdamp uit de omgeving te onttrekken en dit met behulp van zonne-energie te splitsen in waterstof en zuurstof, kunnen gezinnen in de nabije toekomst zelf waterstof produceren. Over hoe het zonnepaneel precies werkt, laten de onderzoekers niets los, maar de goede resultaten lijken te wor-
Het project ‘High Hydrogen Gas Turbine Retrofit’ heeft een subsidie ontvangen van het Nederlands Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Het project richt zich op het uitsluiten van koolstofemissies tijdens gebruik van gasturbines. Het belangrijkste doel van het ‘High Hydrogen Gas Turbine Retrofit’-project is om voor reeds geïnstalleerde en inbedrijf genomen gasturbines met een power output range tussen de één en driehonderd megawatt een kostenefficiënt en uitwisselbaar verbrandingssysteem te ontwikkelen, met ultra lage emissiewaardes (sub 9ppm NOx en CO). Daarbij staat de flexibiliteit in de te gebruiken brandstofsamenstelling voorop, waarbij stabiele bedrijfsvoering gegarandeerd moet zijn. Deze stabiliteit dient gewaarborgd te zijn voor een brandstofvariatie van honderd procent aardgas tot honderd procent waterstof, en iedere mix hiervan. Dit is de belangrijkste uitdaging aangezien een dergelijke extreme variatie van brandstofsamenstelling met verschillende vlamreactiviteit, kan resulteren in een grote verplaatsing van warmte binnen de verbrandingskamer welke tot onherstelbare schades kan leiden indien dit niet gecontroleerd plaatsvindt.
den gehaald door de inzet van poreuze multi-junction silicium zonnecellen. Deze bieden een antwoord op de verliezen die monolithische watersplitsapparaten kennen bij het transporteren van ionen. De waterabsorptie gebeurt via silicagel, waarna de omzetting naar waterstofgas via een standaard elektrolyseproces met elektrodes van ijzer en nikkel plaatsvindt. De zonnepanelen kennen nu een rendement van vijftien procent maar zouden met duurdere materialen hogere rendementen kunnen halen.
WATERSTOFAUTO ALS STROOMBRON
Waterstofauto’s kunnen als buffer fungeren in een duurzaam energiesysteem. Dit ‘Car as Power Plant’ is een concept van Professor Ad van Wijk van de TU Delft om geparkeerde brandstofcelauto's te gebruiken als elektriciteitscentrale. Behalve de benodigde technologie vraagt dat onder meer ook om incentives voor autobezitters om daaraan mee te doen. Esther Park Lee onderzocht verschillende contractvormen hiervoor. In een duurzaam energiesysteem veranderen de traditionele rollen van consumenten en leveranciers. Ook leidt dit tot de opkomst van nieuwe dienstverlening, zoals door aggregators: partijen die namens groepen
huishoudens of bedrijven bemiddelen tussen de flexibele vraag en aanbod van elektriciteit. Esther Park Lee onderzocht de interacties tussen zulke prosumers en aggregators in een systeem waarin brandstofcelauto’s elektriciteit leveren aan het net, het zogenaamde vehicle-to-gridsysteem. Op basis van realistische mobiliteitsgegevens ontwierp Park Lee simulatie-experimenten voor verschillende situaties. ‘Net als de energievraag vertoont de beschikbaarheid van de auto voor het energiesysteem fluctuaties’, vertelt ze. Ze bekeek hoe verschillende contractvormen konden worden ingezet om het aanbod van vehicle-to-grid-energie te vergroten. Zulke contracten kunnen bijvoorbeeld uitgaan van een minimumprijs waartegen de bestuurder diens auto beschikbaar stelt voor het leveren van vehicle-to-grid-energie, of van een bepaalde hoeveelheid energie die beschikbaar moet blijven voor de autobezitter gedurende een bepaald tijdsinterval.
Centraal binnen dit innovatieve hightechproject staat de gepatenteerde verbrandingstechnologie genaamd FlameSheet, eigendom van het Italiaanse Ansaldo Energia. Dit verbrandingssysteem wordt momenteel gebruikt in meerdere energiecentrales met 60Hz F-class gasturbines met sub 9ppm NOx-emissies. Een aantal van deze gasturbines gebruikt een brandstof die met waterstof wordt gemixt.
UTILITIES 13 nr. 3 - mei 2019
ENERGIEBESPARING
Wat te doen met de CO2-belasting Minister Wiebes broedt op een extra CO2-belasting. Bij de aankondiging ervan, deelde hij verder mee dat hij dit geld wel weer in een schone industrie wilde investeren. Hoewel nog niet zeker is of de belasting er daadwerkelijk komt, wilden we toch weten in welke technologie die minister het geld zou moeten steken. We vroegen het een aantal experts, die met verrassend veel voorstellen kwamen.
14 UTILITIES nr. 3 - mei 2019
D
NAVIGANT
nologie het meest binnen de doelen
Lijst van de door Navigant onderzochte technologieën. Deze lijst geeft geen
van de SDE++ regeling valt is Navigant.
indicatie voor de technologieën die in de SDE++ zullen worden opgenomen.
e meest voor de hand liggende partij om te vragen welke tech-
De consultants kregen namelijk van de minister de opdracht uit te zoeken
•
Productie groene waterstof (feedstock)
in hoeverre het mogelijk is industriële
•
Productie groene waterstof (eigen verbruik)
technologieën toe te voegen aan de
•
Warmteproductie met waterstof
SDE++ regeling. Navigant heeft dit voor
•
CCS Pre-combustion
een selectie van veertien technologieën
•
CCS Post-combustion
in kaart gebracht. Managing consultant
•
Partiële oxidatie (POX) van restgassen met CCS
Paul Noothout van Navigant wil direct
•
Elektro-glasoven
benadrukken dat het onderzoek niet
•
Warmtepomp (tot 900C)
direct was bedoeld om alle kosten en
•
Warmtepomp (tot 1400C)
baten tot op de komma door te reke-
•
Chemische warmtepomp
nen. ‘We kregen de opdracht voor een
•
Industriële restwarmte
eerste marktverkenning naar mogelijke
•
Bionafta
technologieën die voor de SDE++ in
•
Plastic-recycling
aanmerking zouden komen. Het idee was een inschatting te maken van de basisbedragen die voor een dergelijke
Het vaststellen van CO2-emissiereductie
bare technologie en de kosten voor
subsidie nodig zijn. Voor een aantal
is veel complexer omdat het vaak
aansluiting, maar niet naar de bijbe-
technologieën zijn de kosten case-
lastig te meten is, zeker wanneer het
horende infrastructuur. ‘We willen
specifiek. Het is niet gelukt om voor alle
geïntegreerde processen betreft.
appels met appels vergelijken, maar de
technologieën een volledig represen-
Daarom worden in de SDE++ CO2-
infrastructuur zal zeker bij de discussie
tatieve marktconsultatie uit te voeren,
referentietechnologieën gebruikt om
betrokken moeten worden. Sommige
waardoor kosteninschattingen te laag
de CO2-reductie in te kunnen schat-
CO2-besparende ingrepen kunnen stan-
of te hoog kunnen uitvallen. Daarom
ten. Het vaststellen daarvan is een
dalone werken, maar warmtelevering,
moeten de kosten als indicatief worden
belangrijk onderdeel van de SDE++.
waterstof, CCS en elektrificatie hebben
gezien.’
De complexiteit is dat het niet altijd
ook een belangrijke infrastructuurcom-
Daarnaast werd de studie gebruikt om
mogelijk is per technologie een een-
ponent.’
obstakels/knelpunten te detecteren
duidige CO2-referentietechnologie
die invloed kunnen hebben op het
vast te stellen: een warmtepomp kan
FME Ondernemersorganisatie voor
opnemen van de technologieën in een
namelijk zowel een standalone gasge-
de technologische industrie FME zegt
technologieneutraal subsidiesysteem.
stookte boiler vervangen, als worden
de industrie te kunnen ondersteunen in
De overheid wil tenslotte geen tech-
gebruikt in een geïntegreerd proces. De
het terugdringen van zijn CO2-emissies.
nologie voortrekken, maar technologie
CO2-emissiereductie kan daarom per
Onlangs lanceerde het cluster Energy
stimuleren die het meeste bijdraagt aan
toepassing verschillen. EZK streeft naar
het project 6-25 waarin de ambitie
CO2-emissiebeperking tegen de laagste
een uniform systeem met uniforme
wordt uitgesproken om in 2025 zes
kosten. Omdat de SDE++ een exploita-
beoordeling, maar daarmee loop je
miljoen ton industriële CO2-uitstoot te
tiesubsidie is, ligt de focus op technolo-
het risico dat je zaken platslaat en de
verminderen. Hoewel de rekenmeesters
gieën die voldoende volwassen zijn om
nuance mist van integratiemogelijkhe-
nog bezig zijn de besparingspotentie te
te implementeren en die een redelijk
den binnen het energiesysteem.’
kwantificeren, publiceerde FME al een
CO2-besparingspotentieel hebben.’
Ook een punt van discussie is welke
leaflet met een aantal veelbelovende
Een winnaar is niet zozeer uit het onder-
scope wordt aangehouden in de
technieken.
zoek naar voren gekomen, alhoewel
berekeningen. De uitkoppeling van
Clustermanager Hans van der Spek: ‘De
wel duidelijk wordt dat een aantal
warmte voorkomt met name emissies
industrie heeft een behoorlijke opgave
CO2-besparende maatregelen onder
bij kwekers of huishoudens en niet bij
voor 14,3 megaton extra CO2-reductie
het subsidiebedrag voor waterkracht
de bedrijven die de warmte leveren.
in 2030. In het Klimaatakkoord zijn dan
uitkomt, één van de duurste technolo-
Hetzelfde geldt voor groene waterstof.
ook een aantal routes aangegeven
gieën in de huidige SDE+. Noothout:
Als deze alleen als aanvulling dient,
om dit te bereiken. De aanloop naar
‘Een SDE++ subsidie gebaseerd op
heeft deze geen effect op de eigen
de daadwerkelijke besparing is echter
CO2-emissie is een stuk complexer
emissie, maar wel op die van derden.
best lang bij oplossingen als groene
dan de SDE+ subsidie. Die laatste
Alleen: hoe meet je die vermeden emis-
waterstof, elektrificatie met windener-
wordt gebaseerd op de opgewekte
sies?’
gie en CCS. Er zijn gelukkig genoeg
kilowattuur, die relatief eenvoudig en
Noothout en zijn medeonderzoekers
procesefficiency maatregelen die nu
onafhankelijk kan worden vastgesteld.
keken bewust alleen naar de beschik-
al behoorlijke besparingen kunnen
UTILITIES 15 nr. 3 - mei 2019
opleveren. In project 6-25 werken tech-
besparing zal namelijk niet direct bij de
doorgaans in de internationale bench-
nologiebedrijven samen met adviseurs,
industrie worden bereikt, maar verder in
marks erg hoog vanwege de specifieke
installateurs engineering contractors,
de keten.’
omstandigheden in Nederland. De industriële sectoren zullen zich dan ook
financiers en overheden samen om bestaande besparende technologie te
DNVGL Volgens Jillis Raadschelders
moeten afvragen hoe ze zich interna-
implementeren. We willen met dit pro-
van DNVGL biedt het Klimaatakkoord
tionaal willen profileren. Tata Steel in
ject vooral de industrie ontzorgen om
voldoende kansen voor de Nederlandse
IJmuiden is een goed voorbeeld van
de beschikbare besparingsoplossingen
industrie om zich wereldwijd te
een bedrijf dat zich blijft ontwikkelen.
ook daadwerkelijk te gebruiken.’
onderscheiden. ‘De teneur rondom
Toen Corus destijds werd overgeno-
Ook FME heeft nog wel wat wensen op
het Klimaatakkoord is bij de industrie
men, was men bang dat het bedrijf de
het gebied van de SDE++ en de manier
momenteel wat negatief vanwege de
koers zou veranderen, maar dat is niet
waarop emissiereductie wordt geho-
aangekondigde CO2-belasting. De
gebeurd. Nu de volgende overname
noreerd. ‘De lijst met oplossingen van
aanvulling dat de belasting terugvloeit
rond is, staat het bedrijf opnieuw voor
onze leden zou wat ons betreft in de
naar de industrie in verduurzamingspro-
de keuze voorop te blijven lopen.
SDE++ regeling moeten worden opge-
gramma’s zet de belasting in een ander
Ook de petrochemie en maakindustrie
nomen. Daarbij is het ook belangrijk dat
perspectief.
zullen zich duidelijk moeten onder-
scope 2 emissies meetellen. Veel van de
De Nederlandse industrie scoort
scheiden in de wereldmarkt als meest efficiënt en duurzaam. We kunnen ons
FME
wel blijven focussen op operational
Lijst FME met technologieën die direct energie en CO2-emissies kunnen
excellence, maar in een zeer efficiënte
besparen:
industrie zitten er snel grenzen aan de optimalisatie van bestaande processen.
•
Contactloze magneetkoppelingen (Zytec)
We zullen naar product leadership toe
•
Kunststof warmtewisselaars (heatmatrix)
moeten en het hele energiesysteem
•
Zelflerende energiemanagementsystemen (Enerq)
kantelen om echt slagen te kunnen
•
Thermische energieopslag (energyNest)
maken in CO2-emissiereductie.
•
Vliegwiel (S4 Energy)
Op het gebied van elektrificatie van de
•
Chemische warmtepomp (Qpinch)
industrie zou Nederland een voortrek-
•
Hybride stoomketels (Stork Thermeq)
kersrol kunnen spelen. Dat kost geld en
•
Steamexpanders (Innecs)
moeite, maar eerlijk gezegd hebben we
•
Flensmanagement (BFS)
geen keus omdat het huidige fossiele
•
Energiemanagement (Energy21)
energiesysteem niet lang meer houdbaar is. Je moet daarin wel verstandige
16 UTILITIES
nr. 3 - mei 2019
keuzes maken. Er zitten namelijk nogal
vijftien tot twintig jaar om zo’n systeem-
wat paradoxen in de energietransitie.
verandering voor elkaar te krijgen. Het
UTILITIES
Zo is het uitkoppelen van warmte op
goede nieuws is dat als je dit traject
De afgelopen jaren hebben we veel
dit moment een rendabele keuze, maar
volgt, de energietransitie geld kan ople-
innovatieve techniek voorbij zien
als de industrie efficiënter met zijn
veren. Terwijl rigoureuze doelstellingen
komen. In dit lijstje de technolo-
warmte omgaat en kolen- en gascen-
op de korte termijn vaak veel geld zullen
gieën die misschien in de toekomst
trales plaatsmaken voor zonnepanelen
kosten. Een hoge CO2 belasting kan
een grote impact kunnen krijgen.
en windenergie, valt die warmte weg.
voor Tata Steel bijvoorbeeld betekenen
De kans op stranded assets wordt
dat ze niet meer kunnen concurreren
•
Metal Fuels
daarmee groter. Hetzelfde geldt voor
en staalproductie naar elders vertrekt.
•
Battolyser
CCS, dat een behoorlijke investering in
En dat terwijl het bedrijf investeerde in
•
Thermo accoustic energy
infrastructuur vergt. Dat wil niet zeggen
de Hisarna technologie die dertig pro-
dat je dan maar niets moet doen, maar
converter (SoundEnergy)
cent zuiniger is en CO2 afvang tegen
•
Turquoise waterstof
je kunt er wel rekening mee houden in
lage kosten mogelijk maakt Wanneer
•
Compressed Air Energy
de keuzes.
bijvoorbeeld de Hoogovens over vijftien
Het is in mijn ogen dan ook verstandig
jaar zijn afgeschreven en daar komt een
meer naar energiesystemen te kijken
fabriek van het nieuwe type met CCS
dan naar individuele technologieën.
voor terug met negentig procent lagere
als Europa een voorwaarde voor een
Integratie van de huidige elektriciteits-
emissies, levert dat meer op en hoeft
pijnloze transitie. En daar stel je niets
en gassystemen is daar een voorbeeld
staalproductie niet duurder te worden
mee uit. Er zijn al voldoende no regret-
van. Power to heat kan interessant zijn
dan nu. Belasten van CO2 koppelen aan
opties voorhanden waar nu al volop in
in een volatiel systeem waar elektriciteit
innovatie is daarmee het devies.
kan worden geïnvesteerd: renovatie
zo nu en dan overtollig is. In een keer
De opgave is zo groot dat we alle opties
van de gebouwde omgeving, duur-
overschakelen is echter een te grote
moeten gebruiken. Dat is de koele
zame stroomproductie. Tegelijk moet
systeemsprong. Met hybride ketels of
wetenschappelijke boodschap die we
er komende jaren volop worden geïn-
parallelle systemen kunnen bedrijven
moeten verkondigen als tegengewicht
noveerd om kosten te reduceren van
gemakkelijker meeveren met de markt
voor de emoties die gepaard gaan met
opties die later een grote rol gaan spe-
en langzaamaan het zwaartepunt ver-
de energietransitie. Het is te gemak-
len, zoals nieuwe industriële processen.
schuiven richting schone energiebron-
kelijk te zeggen dat we geen CCS,
Maar ook een CCS-infrastructuur bouw
nen. Op den duur zou daar ook groene
geen biomassa en geen wind op land
je voor deze eeuw. Een warmtenet in
waterstof nog een rol kunnen spelen.
wensen. Terwijl een biomassacentrale
een stedelijke omgeving kan nog heel
Dat betekent wel dat bedrijven dubbele
mét CCS zelfs voor negatieve emissies
lang toegevoegde waarde hebben. En
investeringen moeten doen. Daar zou
kan zorgen. Door slimme combinaties
als de warmteproductie van industrie
een SDE++ of andere subsidie dan ook
te maken tussen industrie en energie-
en energiebedrijven wegvalt, zouden de
met name op gericht moeten zijn.’
sector, bijvoorbeeld door processen te
netten met geothermie kunnen worden
elektrificeren met groene stroom, inzet
gevoed. Maar ook hier geldt weer dat
TNO Wetenschappelijk directeur bij
van groene waterstof en ook circulair te
er een vorm van regie nodig is om dit in
ECN part of TNO en hoogleraar ener-
produceren wat indirect weer veel ener-
goede banen te leiden.’
giesysteemanalyse aan de RUG André
gie en grondstoffen bespaart.
CO2-reductie moet volgens Faaij dan
Faaij geeft aan dat een belasting op
De weg der geleidelijkheid is misschien
ook niet als losse doelstelling worden
CO2 niet automatisch tot de noodza-
lastig om politiek de handen voor op
gezien. ‘Ook energiebesparing en
kelijke implementatie van innovatieve,
elkaar te krijgen, maar wel de manier
materiaalbesparing leiden tot reductie.
CO2-neutrale industriële processen
om de transitie betaalbaar te houden.
Industriële ecologie staat nog in de kin-
leidt. Hij waarschuwt ervoor dat de
De doelen voor 2050 zijn duidelijk,
derschoenen en kan nog veel bijdragen
prikkel die de overheid wil bereiken om
maar het helpt niet om daar vrij rigide
aan zowel versteviging van de positie
CO2-emissies te beperken kan omslaan
tussendoelen bij te halen. De overheid
van de industrie als de klimaatdoelen.
in een verzwakking van de industrie. ‘De
kan zich beter richten op een infra-
Nederland moet ook niet denken dat ze
tien bedrijven die verantwoordelijk zijn
structuurvisie om de energietransitie te
alleen staat in deze opgave. De landen
voor vijftig procent van de industriële
ondersteunen. Gemeenten worstelen
rondom de Noordzee kijken al steeds
emissies zijn allemaal grote internatio-
met het aansluiten van duurzame ini-
meer naar mogelijkheden voor samen-
nale bedrijven. Het omvormen van die
tiatieven en missen het overzicht om
werking op het gebied van duurzame
bedrijven kost jaren waarin ze moeten
slimme koppelingen te maken met
energie. Wij werken ook veel samen
investeren in innovatieve technologieën
bestaande en nieuwe infrastructuur of
met het Duitse Frauenhofer Instituut.
en het bouwen van compleet nieuwe
andere projecten. Het is jammer dat het
Het Klimaatakkoord mag dan een
fabrieken. Dan moet ook nog de ener-
Klimaatakkoord niet is ingegaan op een
Nederlandse aangelegenheid zijn, om
gie-infrastructuur worden aangepast op
masterplan voor de energie-infrastruc-
echt slagen te maken zullen we allianties
die nieuwe processen. Het kost al snel
tuur. Want dat is zowel voor Nederland
in Europa verder moeten uitbouwen.’
Storage (Storelectric)
•
UTILITIES 17 nr. 3 - mei 2019
ENERGIE
Zeven kleuren waterstof De energietransitie van fossiele brandstoffen naar emissie loze varianten, noodzaakt de industrie naar andere vormen van energie te kijken. Waterstof is in die plannen een kansrijk alternatief voor de productie van hogetemperatuurwarmte en als grondstof voor de chemie. Groene waterstof is daarbij het einddoel. Maar voordat echt emissie loos kan worden geproduceerd, zijn er talloze tussenvarianten mogelijk. Via grijze waterstof, naar blauwe, turquoise zal uiteindelijk de weg worden vrijgemaakt voor groene waterstof.
18 UTILITIES nr. 3 - mei 2019
I
n bijna alle transitiescenario’s speelt
kant een energiedrager die zowel kan
Dat wil echter niet zeggen dat er voor
waterstof een rol. Het lichtste mole-
worden verbrand om er (hogetempera-
die tijd niets zal gebeuren. Om de
cuul uit het universum is namelijk een
tuur) warmte uit te winnen of dat weer
waterstofeconomie naar volwassen-
schone energiedrager die ook nog
in stroom kan worden ongezet via een
heid te leiden, zullen er stappen moe-
eens redelijk eenvoudig kan worden
brandstofcel. Waterstof is tevens een
ten worden gezet naar productie-units
opgeslagen en getransporteerd. Nu is
grond of hulpstof voor veel chemische
met megawatt capaciteit. Inmiddels
waterstof op zichzelf kleurloos, maar
processen. Zo gebruiken kunstmest-
heeft het eerste Nederlandse con-
aan de weg ernaartoe wordt wel dege-
producenten OCI Nitrogen en Yara
sortium zich gemeld dat streeft naar
lijk een kleur toegekend. Zo is grijze
grijze waterstof als basis voor de pro-
een megawatt electrolyser. Hoewel de
waterstof de aanduiding voor waterstof
ductie van ammoniak. Daarvoor bindt
weg ernaartoe belangrijker is dan de
dat uit fossiele bronnen wordt gehaald. Dezelfde waterstof wordt als blauw aangeduid als de bij de splitsing overgebleven waterstof wordt afgevangen en ondergronds opgeslagen. Groene waterstof is een product van het op
Om de waterstofeconomie naar volwassenheid te leiden, zullen er stappen moeten worden gezet naar productieunits met megawatt capaciteit.
elektrolytische wijze splitsen van water
men het waterstofgas met stikstof.
werkelijke realisatie, denken de partijen
in waterstof en zuurstof. Hoe groen dit
De raffinagesector gebruikt waterstof
wel degelijk dat Nederland uitstekend
daadwerkelijk is, is met name afhan-
om lange koolstofketens te breken en
geschikt is voor dergelijke installaties,
kelijk van de elektriciteitsbron voor
brandstoffen te ontzwavelen.
zeker in industriële gebieden.
de elektrochemische reactie. Stroom uit gas- of kolencentrales heeft nog
Belangstelling De hernieuwde
Grijze waterstof Waterstof
steeds een fossiele voetafdruk, terwijl
belangstelling voor waterstof heeft
is een veelgebruikte grondstof in
idealiter alleen stroom uit wind- of
vooral te maken met de transitie van
de industrie. De grootste huidige
zonne-energie wordt ingezet voor dit
een op fossiele energie gebaseerd
markten voor waterstof zijn als feed-
proces.
energiesysteem naar een systeem
stock voor ammoniak kunstmest.
Een bijzondere vorm van waterstofpro-
zonder CO2-emissies. De meest duur-
Kunstmestproducenten Yara Sluiskil
ductie is die van chloorelektrolyse. Een
zame bronnen, tenminste wat emissies
en OCI Nitrogen gebruiken momenteel
aantal chemische bedrijven gebruikt
betreft, windturbines en fotovoltaïsche
zo’n zestig procent van de huidige
zout als basis voor de productie van
systemen produceren stroom. Het
grijze waterstof. De raffinagesector
chloor. Chloor is een grondstof voor tal
nadeel van stroom is echter dat deze
gebruikt de overige veertig procent in
van chemische producten en kunst-
direct moet worden gebruikt. Stroom
kraakprocessen en voor hydrotreat-
stoffen. Bij de elektrolytische splitsing
is wel op te slaan in batterijen, maar
ment in de biobrandstof-industrie. In
van keukenzout, natriumchloride, ont-
deze zijn nog doorgaans relatief duur
totaal produceren de bedrijven jaarlijks
staat aan de pluspool chloor en aan de
of kunnen de energie voor kortere tijd
9,2 miljard kuub waterstof, ofwel 828
minpool waterstof. Producenten zoals
vasthouden. Waterstof is een gas dat
kiloton. Het grootste deel, tachtig pro-
Nouryon verkopen dit waterstof vaak
lang kan worden opgeslagen en via
cent, wordt geproduceerd via steam-
weer aan bedrijven in de buurt. De
pijpleidingen kan worden getranspor-
reforming van aardgas. De overige
energie voor dit proces komt tot nog
teerd. Gasunie liet onlangs nog onder-
twintig procent komt van de eerder
toe voornamelijk van fossiele centrales,
zoeken of zijn bestaande infrastructuur
genoemde chloorchemieprocessen. Bij
maar Nouryon investeert inmiddels wel
geschikt kon worden gemaakt voor
productie van een ton waterstof komt
in verduurzaming van zijn elektrisch
het transport van waterstof, wat met
maar liefst negen ton CO2 vrij.
vermogen. De chloorindustrie zou zelfs
een aantal aanpassingen inderdaad
Tot nog toe gebruikt de raffinagesector
een bijdrage kunnen leveren aan het
mogelijk zou zijn. Waterstof wordt dan
alleen het waterstof, de kooldioxide
balanceren van volatiele windstroom.
ook gepositioneerd als ideale transitie-
dat na scheiding overblijft, verdwijnt
En dan zijn er ook nog hybride vormen
brandstof en aanvullend op een elektri-
de lucht in. De kunstmestindustrie
waarbij de bij de productie van blauwe
sche energievoorziening.
gebruikt een deel van de CO2 onder
waterstof gesplitste kooldioxide als
andere voor de productie van kunst-
grondstof wordt gebruikt. Deze zoge-
Temperen Toch moet er wel een
mest, additieven en levert het kool-
noemde turquoise waterstof, een com-
kanttekening worden gemaakt bij de
zuurgas ook aan de frisdrankindustrie.
binatie van groen en blauw, biedt een
verwachtingen voor groene waterstof.
Bij gebruik van de producten komt de
duurzamer alternatief voor CCS.
In de meeste overzichten voor industri-
CO2 wel weer vrij.
ële decarbonisatie zijn er goedkopere
Toepassingen
alternatieven voor hogetemperatuur-
Blauwe waterstof Het steamre-
nog eens duidelijker te maken, moet
warmte. In de transitiescenario’s begint
forming proces levert een zeer zuivere
ook onderscheid worden gemaakt in
groene waterstof dan ook pas rond
kooldioxidebron op. Het is dan ook
toepassing. Waterstof is aan de ene
2035 pas echt interessant te worden.
redelijk eenvoudig om dit koolzuurgas
Om de verschillen
UTILITIES 19 nr. 3 - mei 2019
af te voeren en ondergronds op te
tasie zou je dit de turquoise route kun-
wordt in de jaren na 2025 verwacht.
slaan. De VNPI rekende uit dat de raf-
nen noemen, een menging van blauw
Ook Shell lijkt zeer geïnteresseerd in
finagesector op deze manier in 2030
en groen.
de blauw-groene waterstofroute. Het
4,1 megaton CO2 ondergronds zou
Internationaal doen veel partijen vooral
concern werkt daarbij nauw samen
kunnen opslaan. Ook Nuon heeft plan-
in de luwte onderzoek naar deze
met onderzoekers van de University
nen om blauwe waterstof in te zetten
route. De kern van de technologie is
of California Santa Barbara. Een ruim
als alternatieve voeding voor een van de
bij de verschillende onderzoeksteams
jaar geleden kwam deze universiteit
ketels van de Magnum-centrale. In het
hetzelfde. Gesmolten metaal vormt
met een optimistische boodschap naar
project zitten ook Gasunie en Statoil.
de basis van de reactor. Dat wordt
buiten. Onderzoeker Eric McFarland
Gasunie wil graag ervaring opdoen met
gebruikt als katalysator. Het metaal
stelde dat de toevoeging van een
het transport van waterstof. Statoil heeft
wordt opgelost in een metaal dat kata-
katalysator het haalbaar maakt om op
al ervaring met het afvangen en onder-
lytisch inert is en een lager smeltpunt
prijs te kunnen concurreren met steam
gronds opslaan van CO2 in het Sleipner
heeft. Over het algemeen heeft zo’n
methane reforming.
(sinds 1996) en Snøhvit (sinds 2008)
combinatie een nog lager smeltpunt
Dichterbij huis is ook TNO sinds begin
gasveld. Toen Nuon het project in 2017
dan de losse componenten. Voer je
vorig jaar bezig met de doorontwikkeling
aankondigde moest men nog onder-
methaan hier doorheen, dan komt de
van methaanpyrolyse.
zoeken of ze aardgas wilden importe-
waterstof er vanzelf bovenuit. Koolstof
De TNO-onderzoekers hebben boven
ren, reformen en de CO2 terugsturen
is lichter dan de meeste metaallegerin-
het gesmolten metaal een extra zoutlaag
of direct waterstof zouden importeren.
gen en komt daardoor bovendrijven,
aangebracht, zwaarder dan koolstof
Inmiddels denkt het bedrijf ook na over
waarna je het er min of meer vanaf
maar lichter dan het metaal. Als een filter.
de opslag van het gas, wat wellicht in de
kunt scheppen.
Boven de zoutlaag ontstaat zodoende
vorm van ammoniak eenvoudiger is.
In dit proces ontstaat dus geen kool-
de koolstof. Dat is er gemakkelijk van af
Het van tevoren afvangen van CO2
dioxide maar koolstof, wat weer een
te scheppen en extra te filteren.
(pre-combustion) in plaats van aan de
waardevol additief is in staal, een vul-
schoorsteen (post-combustion) wordt
middel in autobanden, de grondstof
Groene waterstof De meeste
in de scenario’s als goedkopere optie
voor de productie van grafiet, een
hoop wordt gevestigd op groene
gezien. Als de CO2 ook nog eens nuttig
kleurstof en bodemveredelaar.
waterstof, al is de route daar naartoe
kan worden ingezet, carbon capture and
Chemiereus BASF maakte onlangs
wel de langste. Door groene stroom
utilisation (CCU), biedt een zuivere CO2-
bekend dat ze serieus de optie met
te gebruiken om water elektrolytisch
stroom, zoals bij post-combustion het
methaanpyrolyse onderzoekt, samen
te splitsen in waterstof en zuurstof
geval is, ook meer toegevoegde waarde.
met onder andere gassenproducent
ontstaat een duurzame variant van
Linde, staalbedrijf Thyssenkrupp en
waterstofgas. Als de zuurstof ook nog
verschillende Duitse onderzoeksin-
nuttig kan worden ingezet, neemt de
tief onderbelicht alternatieve methode
stellingen. Over enkele jaren moeten
waarde alleen nog maar toe. Grootste
voor de productie van waterstofgas is
de eerste proeffabrieken worden
struikelblok tot nog toe zijn de electro-
methaanpyrolyse. Met een beetje fan-
gebouwd. Commerciële toepassing
lysers die het water moeten splitsen.
Turquoise waterstof
Een rela-
Elektrolysers zullen concurrerend moeten worden met waterstofproductie uit aardgas. Op dit moment zijn de systeemkosten echter te hoog. Bij veel processen nemen die kosten af naarmate de schaalgrootte toeneemt, maar de elektrolyse-processen hebben een fysische grens die de omvang van de elektrolyseplaten beperkt. De fysische grens ligt rond de één vierkante meter en als je hem groter maakt, neemt de efficiency juist af. Nu kun je wel modulaire systemen bouwen, maar die zijn weer relatief duur. Dat neemt niet weg dat grote bedrijven en consortia de plannen hebben klaarliggen voor systemen tot op gigawatt-niveau. De meest recente aankondiging is van een consortium onder leiding van het Institute for Sustainable Process Technology (ISPT) dat denkt in 2025-
20 UTILITIES
nr. 3 - mei 2019
2030 een één gigawatt fabriek te kun-
onele strategie die bij deze opschaling
De opzet is dat Nouryon de instal-
nen bouwen. Het Gigawatt Elektrolyser
van belang is.
latie gaat bouwen en exploiteren.
project brengt de technologische
Met de huidige stand der technologie
Havenbedrijf Rotterdam gaat de lokale
knelpunten in kaart bij het opschalen
en de huidige marktprijzen zou de
infrastructuur faciliteren en onder-
van grote aantallen stacks in een geïn-
investering voor een gigawatt elektro-
zoekt opties voor verdere ontwikkeling
tegreerde fabriek. Bij deze opschaling
lysefabriek ongeveer een miljard euro
van een groene waterstof hub in het
is het van belang dat de fabriek dyna-
bedragen. De partners in het Gigawatt
gebied. De partners zijn van plan om
misch operationeel kan zijn. De fabriek
Elektrolyser project streven er met hun
in 2022 een definitieve investeringsbe-
zal immers veel elektriciteit van wind-
ontwerp naar om dat bedrag met een
slissing over het project nemen.
of zonneparken afnemen, en daardoor
factor drie à vier te kunnen reduceren.
Noord-Nederland had zich al eerder
afhankelijk zijn van variaties in de leve-
Wanneer een totale fabriek zo’n 350
geprofileerd als waterstofregio en de
ring van elektriciteit. Bij afnemende of
miljoen euro zou kosten, is er een con-
bedrijven en overheden kondigden
juist toenemende wind zal de fabriek
currerend alternatief voor de conventi-
onlangs nog aan de komende twaalf
mee moeten kunnen regelen.
onele ‘fossiele’ waterstoftechnologie.
jaar 2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof. Naast deze
Een ander belangrijk aspect van de gigawattfabriek betreft de productie
Noord-Nederland Ook BP,
aankondiging meldde BioMCN al dat
van warmte en zuurstof als mogelijk
Nouryon en Havenbedrijf Rotterdam
het hernieuwbare methanol wil gaan
waardevolle ‘nevenproducten’ van de
maakten plannen bekend voor een
maken uit groen waterstof en CO2. De
elektrolyse van water. Bij het technisch
elektrolyse-installatie. Deze zou slechts
waterstof moet komen van een nog te
ontwerp van de fabriek is het van
een vermogen hebben van 250 mega-
bouwen 20-megawatt waterelektroly-
belang dat deze producten goed zijn af
watt, goed voor de productie van maxi-
sefabriek in Delfzijl.
te voeren en te leveren, op een manier
maal 45.000 ton groene waterstof per
Door plannen en projecten te bundelen
die hand in hand gaat met de operati-
jaar met hernieuwbare energie.
wil Noord-Nederland een grote stap zetten naar een toekomstbestendige
Een goed voorbeeld waar technologie de transitie kan ondersteunen is de
groene industrie. Doel is om installaties
door Fokko Mulder in Delft ontwikkelde Battolyser. Deze nikkel-ijzer bat-
te ontwikkelen voor de productie van
terij slaat eerst stroom doordat de elektrodes van de batterij nikkel oxide
groene waterstof met een vermogen
hydroxide en gereduceerd ijzer vormen. De twee elektrolyten zijn tevens een
van minstens honderd megawatt.
goede katalysator voor de chemische reactie die zuurstof en waterstof ople-
Daarnaast willen de partijen de infra-
vert, een neveneffect dat voorheen als nadelig werd gezien. De batterij slaat
structuur voor transport en opslag van
dus eerst stroom op en produceert waterstof zodra de elektrische opslag-
waterstof realiseren en de processen in
grens is bereikt. Daarmee kan hij zowel stroompieken en -dalen afvlakken
de industrie en elektriciteitsproductie
voor de korte termijn, als backup capaciteit leveren op de wat langere termijn.
herinrichten om het gebruik van water-
•
stof mogelijk te maken.
UTILITIES 21 nr. 3 - mei 2019
Uitgelicht project
Stoomnetwerk Haven Antwerpen in gebruik Het allereerste grootschalig industrieel stoomnetwerk is in gebruik genomen in de haven van Antwerpen. Het stoomnetwerk draagt de naam Ecluse. Het effent daarmee het pad voor alternatieve energiebronnen en bouwt zo mee aan de haven van de toekomst. Het stoomnetwerk dat afvalverwerkingsbedrijven Indaver en
100.000 ton, te vergelijken met de CO2-reductie op jaarbasis
SLECO samen met Fluvius aanlegden, biedt een duurzaam
van vijftig windturbines van 2,3 megawatt. Het netwerk werd
antwoord op de vraag naar stoom van een aantal chemische
bovendien zo ontworpen dat het op termijn nog kan groeien
bedrijven in de Waaslandhaven, op de linkeroever van de
en voor een CO2-besparing kan zorgen die gelijk is aan de
haven van Antwerpen. Het achterliggende idee is eenvoudig.
reductie door de plaatsing van honderd windturbines.
Bij de verbranding van afvalstoffen komt warmte vrij: stoom die de buurbedrijven nodig hebben voor hun productiepro-
Ruimte voor latere instappers
cessen. Die stoom vertrekt vanuit de afvalenergiecentrale via
Vijf bedrijven hebben toegezegd om hun gasgestookte ketels
geïsoleerde leidingen naar vijf omliggende bedrijven: Ineos
geheel of gedeeltelijk stil te leggen en stoom van EcluseE af
Phenol, ADPO, Lanxess België, Monument Chemical en
te nemen voor de volgende tien jaar: logistieke partner voor
Ashland Specialties Belgium.
de chemische industrie ADPO, chemicaliënproducenten Ashland, Monument Chemical en INEOS Phenol, en rubber-
Dertig miljoen
en kunststoffenproducent Lanxess. De condensaatleiding zal
Het transport gebeurt met een constante druk van zo’n veer-
op de terugweg ook de gebouwen van een zesde bedrijf, DP
tig bar en een temperatuur van ongeveer vierhonderd graden World-Antwerp Gateway, verwarmen. Andere bedrijven kunCelsius. Via een condensaatleiding loopt het warme water
nen later aansluiten. Ecluse krijgt een dubbele capaciteit dan
terug naar Indaver/SLECO, waar het wordt hergebruikt. Op
wat vandaag aan stoom gevraagd wordt. Dit laat bedrijven
die terugweg verwarmt het nog eerst de kantoren van DP
die bij het begin instapten, ook toe later meer warmte af te
World. Het volledige leidingennetwerk neemt zo’n vijf kilome-
nemen.
ter in beslag, waarvan het grootste deel bovengronds loopt. Het stoomnetwerk ontving een strategische ecologiesteun
Partnerschap
van tien miljoen euro van de Vlaamse regering. In totaal wordt Verschillende bedrijven realiseren samen Ecluse. Voor dertig miljoen euro in het project geïnvesteerd.
de aanleg van de stoom- en condensaatleidingen die de afnemers met Indaver en SLECO verbindt, doet ECLUSE
De energievoorziening is flexibel: bedrijven nemen stoom
een beroep op de knowhow van Infrax. Ook Maatschappij
af wanneer ze die nodig hebben. Door aan te sluiten op dit
Linkerscheldeoever (MLSO), FINEG en watermaatschappij
netwerk, dat warmte levert die voor vijftig procent groen is,
Water-Link participeren in het Ecluse-project.
kunnen ze bovendien hun eigen gasgestookte boilers, die honderd procent grijze energie leveren, geheel of gedeeltelijk
Duurzaamheidsstreven Indaver
vervangen. Zo daalt hun totale energieverbruik.
Het ECLUSE-project past perfect in onze visie op duurzaamheid omdat het economische en maatschappelijke voordelen
De verbrandingsinstallaties van Indaver en SLECO produce-
(scherpe prijzen die de industrie en de werkgelegenheid ver-
ren jaarlijks stoom met een maximaal vermogen van onge-
ankeren in de haven van Antwerpen) en ecologische voorde-
veer 250 megawatt. Dankzij de rechtstreekse validatie van
len (minder CO2) biedt, en omdat het de energie opwekt die
deze stoom, levert dit op jaarbasis een CO2-besparing op van de circulaire economie nodig heeft om te kunnen gedijen.
22 UTILITIES
nr. 3 - mei 2019
Projecten Biomassa Opdrachtgever: AEB
AEB Bio-energiecentrale (AEB BEC) AEB produceert op dit moment duurzame
Investering:
elektriciteit voor 320.000 woningen en warmte voor circa 30.000 woningen. Met
Waar: Haven Amsterdam
de AEB Bio-energiecentrale (AEB BEC) kan AEB het tweevoudige aan duurzame
Afronding: onbekend
warmte leveren aan het warmtenet van de stad.
Opdrachtgever: Sparkling Biomass
Sparkling Biomass startte in 2018 met de bouw van een vijftien megawatt ther-
Investering: onbekend
misch bio-wkk. De stoom wordt direct geleverd aan een aardappelverwerker die
Waar: Innofase, Duiven
er zijn drooginstallaties mee voedt. De installatie kan jaarlijks 12.500 megawatt-
Afronding: 2020
uur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.
Wind Opdrachtgever: Blauwwind (Partners
De financiering van de Borssele III/IV windparken in de Noordzee is rond. Dit luidt
Group, Shell, DGE, Eneco Groep en Van
de start in van de bouw en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164 9,5
Oord.
megawatt door MHI Vestas geleverde windmolens met een totale capaciteit van
Waar: Borssele III en IV, Noordzee
731,5 MW. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt uur
Investering: onbekend
(GWh) bedragen. In het vierde kwartaal van 2019 zal worden begonnen met de
Afronding: 2021
belangrijkste bouwwerkzaamheden en de productie zal begin 2021 van start gaan.
Opdrachtgever: Ørsted
Ørsted bouwt aan de kavels I en II van het windenergiegebied Borssele. De
Waar: Borssele I en II, Noordzee Borssele
windparken krijgen een gezamenlijke capaciteit van 752 megawatt. Het windpark
I en II
wordt voorzien van Siemens Gamesa Renewable Energy 8 MW turbines met een
Waar: Windgebied Borssele
rotor van 167 meter. Ørsted gaat 94 turbines plaatsen en verwacht dat het park
Investering: onbekend
voor eind 2020 volledig operationeel is.
Afronding: 2020 Opdrachtgever: Windunie
Windpark Zeewolde wordt gerealiseerd in Zuidelijk Flevoland door Windpark
Waar: Zeewoldel
Zeewolde B.V. waarin bijna alle bewoners, agrarisch ondernemers en molenaars
Investering: Onbekend
uit het gebied zijn verenigd. De 220 molens in het gebied maken plaats voor 93
Vermogen: 320 megawatt
grotere, modernere turbines.
Afronding: Onbekend
Water Opdrachtgever: Evides Industriewater
Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt een centrale afvalwater-
Waar: Botlek
zuivering. AkzoNobel Industrial Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical
Investering: onbekend
en Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides
Afronding: onbekend
Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.
Stoom en warmte Opdrachtgever: Shell
Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aardwarmte
Waar: Rotterdam
in de regio Rotterdam. Als de vergunning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf
Afronding: onbekend
het aardwarmtepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan
Investering: onbekend
eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.
UTILITIES 23 nr. 3 - mei 2019
Projecten Opdrachtgever: LyondellBasell en
LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbrandingsin-
Covestro
stallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval wordt behan-
Waar: Maasvlakte
deld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de
Investering: 150 miljoen euro
bestaande productiefaciliteit op de locatie.
Afronding: 2020 Opdrachtgever: Ecluse
Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere chemie-
Waar: Antwerpen
bedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van ongeveer vijf kilome-
Investering: onbekend
ter lengte. Afnemers met een ‘letter of intent’ om warmte af te nemen, zijn Ineos,
Afronding: onbekend
Lanxess, ADPO, Ashland, DNCP en Monument Chemical. Het netwerk kan op termijn groeien.
Gas Opdrachtgever: Gasunie Deutschlan,
Gasunie Deutschland wil met Tennet en Thyssens een honderd megawatt
TenneT Thyssens
groene waterstoffabriek bouwen. De fabriek zal bij oplevering, in fasen vanaf
Waar: Nedersaksen, Duitsland
2022, de grootste power-to-gas-installatie in Duitsland zijn.
Investering: Onbekend Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en
Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffa-
Port of Amsterdam
briek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden. Nouryon, voorheen AkzoNobel
Waar: Tata Steel IJmuiden
Speciality Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van honderd megawatt
Investering: Onbekend
bouwen op het terrein van Tata Steel. Het staalbedrijf heeft de waterstof nodig voor de productie van staal, en kan hiermee de staalproductie verduurzamen. Het bedrijf denkt hiermee 350.000 ton minder CO2 uit te stoten.
Opdrachtgever: Gasunie
De bouw van de drie luchtscheidingsinstallaties voor de stikstofinstallatie bij
Opdrachtnemer: Air Products
Zuidbroek heeft Gasunie gegund aan Air Products. Dat maken beide bedrijven
Waar: Zuidbroek
vandaag bekend. De stikstofinstallatie is nodig voor de afbouw van de gaswin-
Investering: Onbekend
ning in Groningen. Naar verwachting zal Air Products in het najaar van 2019
Afronding: 2022
beginnen met de bouwwerkzaamheden, nadat het vergunningentraject is afgerond en het terrein bouwrijp is gemaakt. De stikstofinstallatie wordt in 2022 in gebruik genomen.
Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie
De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om biomassa in
Waar: Investa Alkmaar
superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het hogedrukleiding-
Afronding: onbekend
net van Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu samen
Investering: onbekend
een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op
Capaciteit: 13,5 miljoen kuub groen gas
grote schaal kan worden toegepast.
Opdrachtgever: NAM
Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in Emmen
Waar: Emmtec, Emmen
komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschil-
Investering: onbekend
lende partners deze optie nader onderzoeken. Groen waterstof kan de fabrieken
Afronding: onbekend
op het Emmtec-terrein van onder andere DSM en Teijin Aramid onafhankelijk maken van het Groningen-gas.
24 UTILITIES
nr. 3 - mei 2019
Projecten • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: BP
BP, Nouryon en Havenbedrijf Rotterdam onderzoeken samen de haalbaarheid
Waar: Rotterdam
van een waterelektrolyse-installatie van 250 megawatt. Daarmee zou maximaal
Investering: Onbekend
45.000 ton groene waterstof per jaar kunnen worden geproduceerd voor de raf-
Afronding: 2023
finaderij van BP in Rotterdam. De partners willen in 2022 een definitieve investeringsbeslissing over het project nemen. • NIEUW PROJECT •
Opdrachtgever: HYGRO
Na jaren van onderzoek worden nu de eerste concrete stappen gezet om een
Waar: Alkmaar
waterstoftankstation op te zetten in Alkmaar. Het vernieuwende van dit project
Investering: Onbekend
is dat direct in de windturbine de elektrolyse plaatsvindt, waardoor er meteen
Afronding: 2020
waterstof wordt geproduceerd. Dit voorkomt elektrische verliezen, waardoor een waterstofmolen meer en goedkoper energie kan produceren dan een traditionele windmolen. • NIEUW PROJECT •
Opdrachtgever: Neptune Energy
Neptune Energy investeert 74 miljoen euro in offshore-activiteiten. Het grootste
Waar: Noordzee
gedeelte van dit bedrag gaat naar het boren van drie nieuwe putten voor gaswin-
Investering: 74 miljoen euro
ning in het Nederlandse gedeelte van de Noordzee.
Afronding: Onbekend
Twee van de nieuwe putten worden geboord vanaf de bestaande platformen L5a-A en E17a-A van Neptune Energy zelf. Voor de derde boring investeert het bedrijf mee bij een boring van Wintershall. • NIEUW PROJECT •
Opdrachtgever: ISPT
Om groene waterstof naar industrieel niveau te tillen, is een schaalvergroting
Waar: Rotterdam
nodig met een factor duizend. Dat is precies het doel van het project ‘Gigawatt
Investering: Onbekend
Elektrolysefabriek’ dat onlangs van start ging bij het Institute for Sustainable
Afronding: 2030
Process Technology (ISPT). Als alles goed verloopt, kan de fabriek medio 20252030 daadwerkelijk worden gebouwd. • NIEUW PROJECT •
Opdrachtgever: BioMCN
BioMCN gaat een samenwerking aan met Nouryon en Gasunie om groene
Waar: Delfzijl
waterstof af te nemen voor de productie van hernieuwbare methanol uit CO2. De
Investering: Onbekend
bedrijven zetten hiermee in op een verdere verduurzaming van processen in de
Afronding: Onbekend
industrie.
Elektriciteit Opdrachtgever: Chemelot
NaGa Solar, DSM en Chemelot bouwen het grootste industriële zonnepark
Waar: Chemelot, Geleen
van Limburg op een voormalige stortplaats van DSM op het Chemelot terrein.
Investering: onbekend
Zonnepark Louisegroeve gaat hernieuwbare stroom leveren met een capaciteit
Afronding: november 2018
voor circa duizend huishoudens.
Opdrachtgever: Liander
Netbeheerder Liander en Huisman Etech Experts hebben een contract gete-
Waar: Groenlo
kend voor de bouw van het duurzaamste schakelstation van Nederland. Bij de
Contractor: Etech Experts
realisatie van het nieuwe schakelstation wordt volop ingezet op circulariteit en
Investering:
duurzaamheid, door onder meer hergebruik van materialen, energiebesparing en
Afronding: Eind 2019
CO2-reductie.
UTILITIES 25 nr. 3 - mei 2019
ENERGIEWET
Aanbesteding zonneparken op rijksgronden De Tweede Kamer nam een motie aan om de ontwikkeling van zonneparken te bevorderen via het tenderen van rijksgronden. Als voordeel van het tenderen van zonneparken wordt in de motie nadrukkelijk benoemd de voorspelbaarheid van de netcapaciteit. De ontwikkeling van zonneparken op rijksgronden is wel aan een tweetal belangrijke voorwaarden verbonden: het behoud van de kwaliteit van de omgeving en het creĂŤren van maatschappelijk draagvlak.
26 UTILITIES nr. 3 - mei 2019
Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP
M
aatschappelijke onrust over de
vastgesteld. De zonneladder wordt
getoetst of het opwekken van duur-
ruimtelijke inpassing van zon-
opgesteld in samenspraak met decen-
zame energie op rijksgronden strookt
neparken, regio’s die kampen met
trale overheden en streeft er primair
met de primaire functie die aan de
een gebrekkige netcapaciteit, provin-
naar ongebruikte daken en terreinen
betreffende grond was toegekend.
ciale verkiezingsprogramma’s waar
te benutten voor de realisatie van zon-
De pilot van het Rijk richt zich op drie
het onderwerp duurzame energie
neprojecten. Landbouw en natuur
specifieke projecten. Twee projecten
een belangrijke rol inneemt, het zijn
dienen daarentegen zoveel mogelijk te
betreffen de ontwikkeling van grond-
bekende geluiden uit de media. De
worden ontzien, waardoor de impact
gebonden zonneparken nabij de A37
ontwikkeling van zonneparken groeit
op de omgeving gering blijft.
en A58/A16. Het andere project betreft
weliswaar gestaag, maar stuit, gezien
Als voordeel van het tenderen van zon-
een combinatie van grond- en water-
deze geluiden, ook op steeds meer
neparken wordt in de motie nadruk-
gebonden zonne-installaties. Deze
knelpunten.
kelijk benoemd de voorspelbaarheid
drie projecten bevinden zich allen in
Op 12 maart jongstleden heeft de
van de netcapaciteit. Deze voorspel-
verschillende fases van de projectont-
Tweede Kamer een motie aangeno-
baarheid zal er volgens de Tweede
wikkeling. De ontwikkeling van een
men om de ontwikkeling van zon-
Kamerleden aan bijdragen dat inves-
grondgebonden zonnepark nabij de
neparken te bevorderen door middel
teringen in het elektriciteitsnetwerk
A37 krijgt langzaamaan vorm. Zo zijn
van het tenderen van rijksgronden. Hiertoe is door Rijkswaterstaat, het Rijksvastgoedbedrijf en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland het
Het voordeel van het tenderen van zonneparken is de voorspelbaarheid van de netcapaciteit.
pilotprogramma ‘Hernieuwbare energie op Rijksareaal’ gestart, waarbij de
de komende jaren gerichter kunnen
er informatieavonden gehouden voor
overheidsinstanties, verantwoordelijk
plaatsvinden, waardoor een gebrek
bewoners van nabijgelegen dorpen
voor ongeveer 400.000 hectare rijks-
aan netcapaciteit kan worden voor-
over de mogelijke impact van het zon-
grond, proactief de markt zullen bena-
komen. Op dit moment is het gebrek
nepark en de voordelen die het kan
deren met het beschikbaar stellen van
echter een groeiend probleem, steeds
bieden. Het project bij de A58/A16
geschikte rijksgronden. Dit betekent
meer regio’s hebben te kampen met
bevindt zich nog niet in deze fase. Voor
een kentering van het huidige beleid
gebreken. Een oplossing is aldus nood-
dit project dient nog te worden geke-
waarin het Rijksvastgoedbedrijf enkel
zakelijk.
ken welke locaties het meest geschikt zijn voor de ontwikkeling van een
reactief op verzoeken van projectontwikkelaars reageert.
Pilotprogramma Op 15 maart
grondgebonden zonnepark.
jongstleden heeft het Rijk aangekon-
Tenders zon
digd met de pilot ‘Hernieuwbare ener-
Tenderen of aanbesteden
Tweede Kamerleden zijn een aantal
gie op Rijksareaal’ ervaring op te willen
In diverse mediaberichten wordt
overwegingen ten grondslag gelegd.
doen met het openbaar tenderen van
gesproken van het openbaar aan-
Zo merken de Tweede Kamerleden op
rijksgronden voor de ontwikkeling van
besteden van rijksgronden. Andere
dat de realisatie van zonneparken in
duurzame energieprojecten. De pilot
media spreken van tenders. Is er nu
Nederland enerzijds toeneemt, maar
ziet in beginsel enkel op het opwekken
eigenlijk een verschil tussen deze twee
dat de (verdere) groei anderzijds wordt
van duurzame energie door middel
procedures? Het antwoord is nee,
geremd door een gebrekkige netca-
van zon, meer specifiek zon op land
zowel met tender als aanbesteding
paciteit. Bovendien wordt een parallel
en op water. Met de pilot poogt het
wordt gedoeld op een afwegingspro-
getrokken met de succesvolle tenders
Rijk de ontwikkeling van duurzame
cedure voor het verkrijgen van een
voor windparken op zee en het feit
energieprojecten op een kosteneffec-
dienst of product in het economisch
dat zonneparken steeds rendabeler
tieve en vlotte manier te bespoedigen,
verkeer. De uitgangpunten van een
worden.
om zodoende de doelstelling uit het
aanbesteding zijn te herleiden uit het
In de motie wordt verzocht om een ver-
Klimaatakkoord van 35 terawattuur
aanbestedingsrecht, meer specifiek de
kenning uit te voeren naar het tende-
aan zon en wind op land veilig te stel-
Aanbestedingswet.
ren van zonneparken op rijksgronden,
len. De ontwikkeling van zonneparken
De Aanbestedingswet kent een aantal
waarbij de zogenoemde zonneladder
op rijksgronden is echter wel aan een
beginselen, waaronder de beginse-
in acht dient te worden genomen. De
tweetal belangrijke voorwaarden ver-
len van gelijkheid, non-discriminatie,
zonneladder is een initiatief dat nader
bonden, te weten het behoud van de
objectiviteit en transparantie. Op grond
wordt ontplooid naar aanleiding van
kwaliteit van de omgeving en het cre-
van deze beginselen wordt in een
een motie die eind 2018 is aangeno-
eren van maatschappelijk draagvlak.
aanbestedingsprocedure de keuze
men. Doel van de zonneladder is om
Ook zullen netbeheerders nauw bij de
gemaakt voor een bepaalde kandidaat.
een nationaal afwegingskader vast te
pilot worden betrokken, mede in het
Er gaat veelal een lang traject vooraf
stellen op basis waarvan de regionale
licht van de problemen met de gebrek-
aan de uitzetting van een specifieke
energiestrategieën kunnen worden
kige netcapaciteit. Daarbij zal worden
opdracht op de markt. Zo zal vorm
Aan de motie van de
UTILITIES 27 nr. 3 - mei 2019
Partners Utilities platform
Leden Utilities platform
Partners (en Leden)
Nieuwsbrief
Vakblad Utilities
Website
Congres en evenement
Rondetafel-bijeenkomsten
Experts
Ad van Wijk
Teus van Eck
AndrĂŠ Jurjus
Marcel Galjee
Paul van Son
Sophie Dingenen
Professor
Teus van Eck
Directeur
Director Energy
CEO DII
Bird & Bird
Sustainable Energy,
Energie en Milieu
Netbeheer
AkzoNobel
TU Delft
Nederland
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670
moeten worden gegeven aan de
genoemde beginselen dient de keuze
de biedende partij en de hoeveelheid
opdracht en de voorwaarden waar-
van de aanbestedende dienst gemoti-
op te wekken energie.
aan de aanbestedingsprocedure dient
veerd te worden toegelicht, waardoor
De voorwaarden voor de tenders in het
te voldoen, alsmede de deelnemers.
een eerlijk proces wordt gewaarborgd.
kader van de ontwikkeling van zonne-
Uiteraard dient ook nauwkeurig te
Er is tot op heden op landelijk niveau
parken zijn nog niet duidelijk. Mogelijk
worden omschreven wat de winnende
nog geen ervaring opgedaan met het
zullen de voorwaarden per project ver-
inschrijver gegund zal krijgen.
aanbesteden van rijksgronden voor de
schillen, maar zeer aannemelijk is dat de
Zodra de stukken gereed zijn, publi-
ontwikkeling van zonneparken.
ervaring van de ontwikkelaar ook bij de tenders voor zonneparken een belang-
ceert de aanbestedende dienst de opdracht. In beginsel kan iedere geïn-
Wind op zee In het kader van
rijke rol zal spelen. Bovendien zullen
teresseerde deelnemen aan de proce-
de ontwikkeling van windenergie op
onder meer de prijs die wordt geboden
dure, door middel van een inschrijving.
zee is al veel ervaring opgedaan met
voor het gebruik van de gronden en
Op basis van de inschrijvingen zal
tenderprocedures. Aan de winnaar
maatschappelijke participatie een grote
de gunning plaatsvinden. Over de
van de tender wordt in het geval van
rol spelen. Gezien de overwegingen van
opdracht kan tijdens de gunning niet
een windpark op zee een vergunning,
de motie, zal ook de netwerkcapaciteit
onderhandeld worden. Het enkele
aansluiting op het net van Tennet, de
een rol kunnen spelen in de keuze van
aanvaarden van een inschrijving staat
fysieke gegevens van de windgebie-
de aanbestedende dienst. Over de
gelijk aan het gunnen van de opdracht
den en een subsidie (indien nodig)
exacte invulling en voorwaarden zal
aan de geïnteresseerde. Er is voor de
beschikbaar gesteld. In 2017 is de eer-
hopelijk binnen afzienbare tijd meer dui-
aanbestedende dienst dan ook enkel
ste subsidieloze tender in Nederland
delijk worden.
beoordelingsruimte, geen onder-
voor een windpark op zee van start
handelingsruimte. Het is daarom van
gegaan, de tender voor het windpark
Conclusie Ondanks het concur-
belang dat de aanbestedende dienst
Hollandse Kust (zuid) kavel I en II. Op
rerende oogmerk van tenders, kan het
de opdracht zo nauwkeurig mogelijk
deze tender konden geïnteresseerden
voor de projectontwikkelaar ook zeer
verwoordt, inclusief alle voorwaarden
enkel inschrijven op het moment dat zij
interessant zijn om op een tender in te
waaraan de geïnteresseerden dienen
het windpark zonder subsidie beogen
schrijven. Het ligt immers in de lijn der
te voldoen. In geval van onduidelijkhe-
te realiseren. Waar voorheen bij de
verwachtingen dat de projectontwik-
den hebben geïnteresseerden tijdens
gunning veel waarde werd gehecht
kelaar, net als bij windparken op zee, op
de inschrijvingsfase de mogelijkheid
aan de hoogte van de uit te keren
het moment dat zij een tender wint, de
om vragen te stellen. Ook de overige
exploitatiesubsidie worden de biedin-
omgevingsvergunning, subsidie, land-
geïnteresseerden zullen op de hoogte
gen in de tender zonder subsidie op
rechten en aansluit- en transportover-
worden gesteld van de gestelde vra-
basis van andere criteria beoordeeld,
eenkomst verkrijgt. De voorbereidende
gen en bijbehorende antwoorden.
waaronder (i) de kennis en ervaring van
fase waarin de projectontwikkelaar op
Na de keuze van de aanbestedende
de betrokken partijen, (ii) de kwaliteit
zoek moet naar geschikte gronden en
dienst om een inschrijving te aanvaar-
van het ontwerp voor het windpark, (iii)
aanvragen dient in te dienen voor sub-
den, ontvangen alle inschrijvers een
de capaciteit van het windpark, (iv) de
sidie en vergunningen, wordt daarmee
gemotiveerde gunningsbeslissing.
maatschappelijke kosten, (v) de kwa-
aanzienlijk ingekort. De projectontwikke-
De gunningsbeslissing omvat alle
liteit van de inventarisatie en analyse
laar wordt zodoende in de gelegenheid
relevante redenen waaronder de ken-
van de risico’s en tot slot (vi) de kwali-
gesteld zich op relatief korte termijn, met
merken en voordelen van de gekozen
teit van de maatregelen ter borging van
minder administratieve handelingen, te
inschrijving. Op basis van de eerder
kostenefficiënte. Er wordt aldus veel
focussen op hetgeen zij daadwerkelijk
waarde gehecht aan de kwaliteit van
voor ogen heeft, het ontwikkelen van een duurzaam energieproject.
•
UTILITIES 29 nr. 3 - mei 2019
INTERVIEW
Dynamisch verbruik kan energietransitie versnellen’ Terwijl de investeringen in de windsector sterk groeien, blijven de opslagmogelijkheden en netcapaciteit voor duurzame energie beperkt. De door Vattenfall aangekochte startup Senfal laat de markt zélf bijdragen aan een oplossing. Hun zelflerende algoritmen kunnen het energieverbruik van klanten sturen op basis van fluctuaties in aanbod en prijs.
Erik Suichies, Vice President Customers Vattenfall
30 UTILITIES nr. 3 - mei 2019
Ton van Leeuwen, Leene communicatie
V
attenfall is een van de grootste
eerste grote projecten was voor een
logische stap. We werken al tweeënhalf
windproducenten van Europa.
vrieshuis’, vertelt Sander ten Kate, CEO
jaar goed samen en onze ambities pas-
De afgelopen jaren zijn de investerin-
van Senfal. ‘Daar gingen uitgebreide
sen goed bij elkaar. Verder vinden we
gen in deze duurzame energiebron in
tests aan de koelkast van ons kantoor
het belangrijk dat we zelfstandig kun-
een stroomversnelling gekomen. ‘Van
aan vooraf. Inmiddels werken we bij-
nen blijven opereren. We werken ook
onze vijf business areas heeft Wind
voorbeeld ook voor waterschappen, die
voor andere energiebedrijven en blijven
de grootste groeipotentie’, weet Vice
onze software inzetten voor gemalen.
focussen op waar we goed in zijn.’
President Customers Erik Suichies. ‘We
Om hun vraag naar energie optimaal af
verwachten vooral veel van wind op
te stemmen op het aanbod, gebruiken
Investeringen Ook Suichies vindt
zee. Mede door snelle technologische
we zo veel mogelijk databronnen. Voor
deze zelfstandigheid en focus belang-
ontwikkelingen zijn de kosten voor de
een waterschap is bijvoorbeeld ook het
rijk. Acquisitie van startups is voor
bouw van windparken de afgelopen
verwachte waterniveau van belang, en
Vattenfall geen doel op zich, maar moet
jaren flink gedaald. Veelzeggend is dat
het aantal keren dat de deur open moet
passen in het groeipad. Eerder al richtte
we voor de Hollandse kust binnenkort
gaan. Die helpen het algoritme om een
het bedrijf de eigen startup Powerpeers
ons eerste subsidieloze park gaan
goede voorspelling te doen van het
op, een peer to peer platform waar
bouwen.’
benodigde vermogen en daarmee een
consumenten en bedrijven onderling
Omgaan met onvoorspelbaarheid
goed inkoopmoment.’
duurzame energie kunnen uitwisselen.
De missie van Vattenfall is om fossiel-
‘Startups helpen ons om innovatief en
vrij leven binnen één generatie moge-
Complexe markt De tool van
wendbaar te blijven. Daarnaast blij-
lijk te maken. Dat vraagt niet alleen om
Senfal biedt klanten niet alleen kos-
ven we ook investeren in onze eigen
een groei van duurzame productie,
tenvoordelen, maar ook veel rust. ‘De
medewerkers en expertise. Zo hebben
maar ook om een betere koppeling van
energiemarkt wordt steeds ingewikkel-
we bijvoorbeeld eigen meteorologen
het aanbod aan de vraag. Een belang-
der’, zegt Ten Kate. ‘Naast de spotmarkt
in dienst. Betere weersvoorspellingen
rijke beperking van wind (en zonne-)
worden bijvoorbeeld ook de onbalans-
helpen niet alleen de productie, maar
energie is immers de onvoorspelbaar-
markt en inspelen op lokale congestie
ook de vraag naar energie beter in te
heid. Energieopslag in batterijen is
steeds belangrijker. Bovendien zien we
schatten.’
hier een antwoord op, maar volgens
een toenemende focus op korte ter-
Suichies niet meer dan een deel van
mijnmarkten en steeds meer behoefte
Stabielere inkomstenbron
de oplossing. ‘Steeds meer proberen
om vermogens snel te kunnen op- en
De aankoop van Senfal biedt volgens
we ook aan de vraagkant stappen te
afschakelen. De complexiteit die dat
Suichies niet alleen commerciële
zetten. In plaats van het terugschake-
met zich meebrengt is voor steeds min-
waarde, maar is ook goed voor de
len van windmolens, kun je beter de
der mensen nog goed te volgen. Senfal
verdere ontwikkeling van duurzame
gebruiker op- of afschakelen. Door te
geeft niet alleen advies, maar kan de
energie. ‘Ondanks de dalende kosten,
kiezen voor ‘dynamisch gebruik’ kun-
inkoop – binnen een bepaalde band-
vragen windparken nog steeds om hele
nen consumenten en bedrijven hier
breedte – zelfs volautomatisch sturen.
grote investeringen. De terugverdientijd
zelf een belangrijke rol in spelen en
Dat maakt Senfal uniek ten opzicht van
hiervan blijft lastig inschatten, onder
daarmee maximaal gebruik maken van
andere rekentools voor energie-inkoop.’
meer omdat een toename van de elek-
duurzame elektriciteit.’
Hoewel die ontzorging voor veel bedrij-
triciteitsproductie bij veel wind, direct
Automatisch op en afschakelen
ven aantrekkelijk is, merkt Ten Kate dat
leidt tot snel dalende prijzen. Een betere
De Nederlandse startup Senfal ontwik-
een deel van de markt nog wel moet
afstemming van vraag en aanbod
kelde hiertoe een algoritme dat appara-
wennen aan de innovatie. ‘Vooral in
zorgt uiteindelijk voor een stabielere
ten van klanten en hun stroomverbruik
de industrie zijn veel bedrijven relatief
inkomstenbron. Dat maakt het voor
koppelt aan de elektriciteitsmarkt.
behoudend. Vertrouwen geven aan een
energiebedrijven aantrekkelijker om te
Wanneer het bijvoorbeeld niet waait
algoritme en energie-inkoop durven uit-
investeren in nieuwe windparken, en is
en de uurprijs op de spotmarkt een
besteden is dan best een grote stap.’
daarmee goed voor de energietransitie.’
aantal dure uren laat zien, kan ‘vraagsturingssoftware’ ervoor zorgen dat
Slagkracht Juist bij de marktbe-
Duidelijke keuzes Op deze
een apparaat automatisch op een lager
nadering verwacht Senfal optimaal te
manier past de acquisitie van Senfal
vermogen gaat draaien. De dag erna,
kunnen profiteren van de overname
goed bij de missie van Vattenfall: binnen
bij een gunstiger energieprijs, kan dat-
door Vattenfall. De startup krijgt hier-
één generatie fossielvrij leven. Suichies:
zelfde apparaat juist een tandje bijscha-
mee direct toegang tot een groot deel
‘Om deze missie te verwezenlijken
kelen, uiteraard op voorwaarde dat het
van de Europese markt. ‘Met ongeveer
is het nodig om duidelijke keuzes te
bedrijfsproces dit toelaat.
twintig medewerkers zitten we met
maken. We zijn eraan gewend om ons
Deze software kan breed worden toe-
Senfal op een kantelpunt. Om echt
te richten op de lange termijn en heb-
gepast, van elektrische auto’s en warm-
impact te kunnen maken hebben we
ben het voordeel van grootschaligheid.
tepompen tot machineparken van indu-
meer slagkracht nodig. Daarmee was
Daardoor kunnen we als energiebedrijf
striële grootverbruikers. ‘Een van onze
een overname door Vattenfall de meest
echt impact maken.’
•
UTILITIES 31 nr. 3 - mei 2019
Seminar ׀16 mei ׀Breda Gasmotoren in de Benelux een blik op de toekomst
SEMINAR MET RELEVANTE THEMA’S VOOR IEDEREEN DIE BETROKKEN IS BIJ GASMOTOREN EEN ONTMOETINGSPLAATS MET RUIMTE VOOR DISCUSSIE EN NETWERKMOGELIJKHEDEN
16 MEI 2019 12.00 UUR BREDA KOMT U OOK? MEER INFORMATIE OF DEELNAME www.klt.nl ı info@klt.nl ı
Neem contact met ons op als u wilt weten wat onze aardgasoplossingen voor uw bedrijf kunnen betekenen: www.omv-gas.nl
UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld
90x132_omv_gas_nl_0219_rz.indd 1
28.02.19 13:25
Advertentie-index Eco Ketelservice Verhuur b.v. ............................................................... 10 KLT b.v. ...................................................................................................... 32 MODELEC Data-Industrie b.v. .............................................................. 36 OMV Gas Marketing Trading & Finance B.V. ..................................... 32 PureBlue AWWS ....................................................................................... 2 Santon Circuit Breaker Services b.v. .................................................... 10 Hanze Development .................................................................... Bijsluiter
nufacts
ma
Ook adverteren in Utilities Magazine? Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor
Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl
Agenda Gasmotoren in de Benelux - Een blik op de toekomst 16 mei Van der Valk Hotel Princeville, Breda www.klt.nl
KLT bv, distributeur van de industriële smeermiddelen van Petro-Canada, nodigt u graag uit voor het congres Gasmotoren in de Benelux – Een blik op de toekomst. Vijf gastsprekers zullen met u hun toekomstvisie delen met betrekking tot het bedrijven van gasmotoren.
Het Nieuwe Produceren 16 mei Plant One, Rotterdam www.hetnieuweproduceren.nu
Het Nieuwe Produceren jaarcongres heeft dit jaar als thema ‘Briljante Mislukkingen. Hoe komt het dat briljante ideeën in de realiteit toch regelmatig mislukken? Ook op het vlak van innovatie en verduurzaming in de industrie zijn verschillende voorbeelden te noemen. Wat zijn de oorzaken? En wat kunnen we ervan leren? Samen met professor Paul Iske, chief failure officer van het Instituut voor Briljante Mislukkingen, onderzoeken we tijdens Het Nieuwe Produceren verschillende hoopgevende innovaties die het uiteindelijk niet hebben gered.
European Geothermal Congress 11-14 juni
Het Europese Geothermische congress brengt de gehele Europese geothermiesector
World Forum, Den Haag
bijeen en trekt ook partijen van buiten Europa. Het evenement dat eens in de drie jaar
europeangeothermalcongress.eu
wordt gehouden, strijkt dit jaar neer in Den Haag. Het congres valt onder de paraplu van de International Geothermal Association en omvat een wetenschappelijke conferentie, sprekers uit de industrie en een beursgedeelte.
Deltavisie 2019 20 juni Innovatiekracht, Spijkenisse www.deltavisie2019.nl
Ondanks de toenemende automatisering, digitalisering en robotisering blijven mensen een cruciale rol spelen in de industrie. Maar die verandert wel. Wat wordt er in de nabije en verdere toekomst verwacht van medewerkers? Welke nieuwe functies ontstaan en welke verdwijnen? En hoe kunnen mens en machine er voor zorgen dat het werk nog veiliger wordt gedaan? Welke beslissende rol spelen mensen bij de gewenste verduurzaming van processen? Tijdens Deltavisie 2019 onderzoeken we The Human Element.
Pumps & Valves 2-3 oktober
Pumps en Valves is een beurs en conferentie voor experts in het bewerken, behandelen
Rotterdam Ahoy
en transporteren van vloeistoffen. Meer dan 250 standhouders tonen oplossingen voor
www.easyfairs.com
het verwerken van zowel vloeistoffen als gassen.
Energie 2019 8-10 oktober Brabanthallen, Den Bosch www.vakbeursenergie.nl
De Vakbeurs Energie is uitgegroeid tot een onmisbaar platform voor iedereen die serieus met duurzame energieopwekking en energiebesparing bezig is. Dit platform bestaat uit ruim 350 exposanten en partners en honderden inhoudelijke sessies. Uniek daarbij is de verbinding die wordt gelegd tussen de belangrijkste betrokken sectoren; gebouwde omgeving, industrie -door de combinatie met Industrial Heat & Power - en door de combinatie met de vakbeurs Ecomobiel - mobiliteit.
Aquatech 2019 5-8 november RAI Amsterdam www.aquatechtrade.com
Met meer dan 928 exposanten, een bezoekersaantal van ruim twintigduizend mensen uit 140 landen is de Aquatech een leidend evenement voor de watersector. De beurs en bijbehorend kennisprogramma zal het hele scala aan watertechnologie voorbij laten komen: van drinkwater tot proces en afvalwater. Tegelijk met het vierdaagse evenement vindt ook weer de International Water Week (AIWW) plaats.
Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl
Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl
UTILITIES 33 nr. 3 - mei 2019
In het volgende nummer UTILITIES 4 VERSCHIJNT IN JUNI
Thema: Duurzaamheid - Waterbehandeling
Interview Shell New Energies
Eerste stappen naar zero brine
Ketelwaterbehandeling
Shell mag de komende tijd in de
De eerste proefinstallatie voor het
De wereld van ketelwaterbehandeling
beklaagdenbank zitten, het bedrijf is
Zero Brine-project draait sinds kort in
staat niet stil. Met name het terug-
ook al enige tijd bezig de transitie naar
een hal bij Plant One Rotterdam in de
dringen van chemicaliëndosering is
emissie loze energie vorm te geven.
Botlek. De proefinstallatie behandelt
onderwerp van onderzoek en inno-
De samenwerking tussen elektronen
één kuub regeneratiewater per uur,
vatie. De markt vindt steeds meer
en moleculen wordt daarbij steeds
afkomstig van de demiwaterplant
milieuvriendelijker alternatieven voor
concreter. Het bedrijf investeert name-
Botlek van Evides Industriewater. De
corrosiebestrijding en ontharding. Ook
lijk niet alleen in offshore windparken,
betrokken kennisinstellingen onder-
slimme doseersystemen kunnen het
maar onderzoekt ook de mogelijkhe-
zoeken of ze water, natriumchloride,
chemicaliënverbruik flink terugdringen.
den voor grootschalige electrolysers.
magnesium en calcium kunnen terug-
In Utilities 4 geven we een overzicht
winnen uit het regeneratiewater.
van de duurzame alternatieven.
Thema's 2019 5 Elektrificatie - decarbonisering en energie- opslag
Adverteren in deze thema's?
6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters
Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl
34 UTILITIES nr. 3 - mei 2019
DONDERDAG 16 MEI PLANT ONE ROTTERDAM [Schrij
f nu in
]
BRILJANTE MISLUKKINGEN Hoe komt het dat briljante ideeën in de realiteit toch regelmatig mislukken? Ook op het vlak van innovatie en verduurzaming in de industrie zijn verschillende voorbeelden te noemen. Wat zijn de oorzaken? En wat kunnen we ervan leren?
Programma
Samen met professor Paul Iske, chief failure officer van het Instituut voor Briljante Mislukkingen, onderzoeken we tijdens Het Nieuwe Produceren verschillende hoopgevende innovaties die het uiteindelijk niet hebben gered.
13.00 uur Start congres • Openingslezing prof. Paul Iske (Instituut voor Briljante Mislukkingen) • Keynote Marja Zonnevylle (General Manager Technology Portfolio, Shell)
Initiatiefnemers:
14.15 uur
Korte pauze
14.45 uur
Vervolg programma
Partners:
11.00 uur
Optioneel: rondleiding langs innovaties
12.00 uur
Ontvangst voor congres met lunch
• Pitches Enlightenmentz: Vertoro, Asbeter en TNO met methaanpyrolyse • Kort interview met Paul Iske over valkuilen innovaties 15.45 uur
Korte pauze
16.15 uur
Vervolg programma
• Afsluitende lezing Rob Stikkelman (TU Delft) • Bekendmaking winnaar Enlightenmentz 2019 17.00 uur
Netwerkborrel
18.00 uur
Einde congres
www.hetnieuweproduceren.nu/jaarcongres
www.moxa.com
IIoT computers; Embedded communicatie Gateways en Front-end processing. De Moxa industriële IIoT computers zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productieomgeving centraal staat. In te zetten als IIoT Cloud communicatie Gateway, waarbij door de krachtige processoren Front-end computing mogelijk is. Preventief onderhoud, procesoptimalisatie, data-analyse ofwel IIoT. Onze kijk hierop, pragmatisch.
Uw data één van de belangrijkste assets? Wij begrijpen dat. Ons aanbod: een betrouwbaar en veilig platform. Ondersteuning van o.a.: Microsoft Azure (Certified), Wonderware Online Insight, Generic MQTT, HTTP, Sparplug en M2X cloud server.
www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl
SAVE THE DATE: 18 - 21 JUNI 2019 10E EDITIE HANSA GREEN TOUR Hansa Green Tour organiseert netwerkreizen en handelsmissies naar insprirerende duurzame locaties, congressen en evenementen. Van 18 - 21 juni organiseren wij de 10e (jubileum) editie van de jaarlijkse Hansa Green Tour,netwerkreis voor duurzaamheidsprofessionals met elektrisch en alternatief aangedreven voertuigen naar Duitsland en Denemarken. Deze 10e editie rijden alle deelnemers van Amsterdam via Hamburg naar Kopenhagen om duurzame oplossingen te promoten, om te netwerken met elkaar en met de vele interessante programmapartners op de route. Kijk voor meer informatie op www.hansagreentour.com Het aantal deelnameplaatsen is beperkt