UTILITIES NUMMER 03 - mei 2020 • TWINTIGSTE JAARGANG
cts
manufa
Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt
Energiebedrijven vitaal maar voorzichtig Infrastructuur remt duurzame investeringen De industrie als groene batterij www.utilities.nl
Bij OMV GAS gaan flexibiliteit en exceptionele service samen met de internationale kennis en financiĂŤle kracht van de OMV Group. Wij leveren aardgasoplossingen op maat aan grote Europese klanten en distributeurs. Onze flexibele prijs- en leveringsconcepten evenals gedetailleerde kennis van de markt zorgen ervoor dat onze producten perfect aansluiten op uw specifieke behoeften. Neem contact met ons op als u wilt weten hoe onze aardgasoplossingen uw bedrijf kunnen ondersteunen: www.omv-gas.nl
Inhoud
8
12
Energiebedrijven vitaal en voorzichtig
Suiker Unie bespaart energie
Industrie als groene batterij
Strenge hygiënemaatregelen en kleinere teams die anderhalve meter afstand houden; de plantmanagers van de Nederlandse energiecentrales doen er alles aan om corona buiten de deur te houden.
De fabriek van Suiker Unie in Dinteloord ontwikkelde zelf een flexibele thermische damprecompressie waar het veel energie mee bespaart. Door verdere optimalisaties van het systeem bespaarde de fabriek in de campagne van 2019 en 2020 3,4 miljoen kubieke meter aardgas.
Bedrijven die hun elektrische assets kunnen afstemmen op het volatiele aanbod van wind- en zonne-energie ondersteunen niet alleen de energietransitie, maar verdienen hier ook geld aan. Nouryon, Aldel en ESD-Sic acteren al op de felxibiliteitsmarkt.
24
18
32
28
Infrastructuur remt investeringen
Netbeheerders op stroom
SF6-vrije schakelinstallaties
Eind september kunnen bedrijven zich voor het eerst inschrijven voor de stimuleringsregeling Duurzame Energie en Klimaat (SDE++). Met de nadruk op klimaat krijgen ook CO2besparende technologieën financiële ondersteuning zoals CO2-afvang en opslag, de inzet van elektrische boilers en de benutting van industriële restwarmte.
De coronacrisis lijkt de activiteiten van de netbeheerders niet ernstig te vertragen. De uitdaging voor de DSO’s en TSO is dan ook groot dankzij de snelle opkomst van volatiel decentraal duurzaam vermogen.
Al sinds jaren verbiedt de Europese Commissie het gebruik van gefluorideerde broeikasgassen. Een kilo van het gas staat namelijk qua broeikaseffect gelijk aan maar liefst 23.500 kilo CO2. Stedin is nu een van de eerste netbeheerders die overstapt op SF6-vrije schakelinstallaties.
Commentaar.................................... 5 Trending news................................. 6
Technologie & Innovatie................. 15 Projecten.......................................... 30
In het volgende nummer................. 34
UTILITIES 3 nr. 3 - mei 2020
MAAK KENNIS MET SIDUNN® CONNECTED
???
Monitoring en beheer op afstand van uw vermogensschakelaars.
WEET U PRECIES WAT DE STATUS VAN UW INSTALLATIE IS?
Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com
www.santoncbs.com
Verkoop stoom- en warmwaterketels
Eco Steam Trading & Consultancy bv
www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com
ENERGIE IN TIJDEN VAN CORONA
De afgelopen weken is de wereld ineens stil komen te staan. Tenminste, voor bedrijven die niet in de vitale sector zitten en beroepen die niet tot de cruciale behoren. Nu kan ik mijn werk niet cruciaal noemen, maar gelukkig kunnen journalisten ook thuis nieuws vergaren. En zo sprak ik met vertegenwoordigers van de industrie en energiesector die het drukker dan ooit hadden. Sommige interviews werden dan ook afgezegd vanwege spoedeisende coronabesprekingen. Terwijl anderen juist van de gelegenheid gebruik maakten om naar buiten te brengen hoe zij doorgaan, met inachtneming van de RIVM-richtlijnen. Gaandeweg viel me de flexibiliteit en creativiteit van de Nederlandse managers op. Bedrijven konden niet alleen heel snel konden overschakelen van bijvoorbeeld bierproductie naar de productie van handgel. Maar ook de bedrijven die op de oude voet door moesten gaan, zoals de energie- en watersector, konden zich snel aanpassen aan het nieuwe normaal. En dus krijgen we nog steeds stroom, terwijl de operators in onze elektriciteitscentrales anderhalve meter van elkaar vandaan zitten, persoonlijke beschermingsmiddelen dragen en heel veel hun
Intussen gaan geluiden op om deze crisis aan te grijpen om transities die we al zijn ingegaan te versnellen.
handen wassen. De watersector neemt ook de nodige voorzorgsmaatregelen, maar gebruikt de extra tijd zelfs voor het naar voren halen van onderhoud. Doordat straten toch leeg zijn, kunnen sommige verkeer opstoppende onderhoudswerken beter nu worden uitgevoerd. Intussen gaan geluiden op om deze crisis aan te grijpen om transities die we al zijn ingegaan te versnellen. Daar is natuurlijk wat voor te zeggen. Wellicht kunnen de netbeheerders investeringen naar voren halen en voorrang geven aan netversterking. Technici die nu gedwongen thuiszitten, staan te springen om weer aan de slag te gaan. Bovendien zullen graafwerkzaamheden nu minder overlast bezorgen dan als de wegen weer volstaan. Ik weet dat het gemakkelijk praten is van achter de laptop. Maar ik ben het er wel mee eens dat we een goede crisis niet zouden moeten verspillen. Ik ben dan ook zeer benieuwd waar de taskforce infrastructuur Klimaatakkoord mee komt. Het rapport is namelijk al klaar, maar de minister heeft even geen tijd om hem officieel te ontvangen. Volgende maand zal u hier zeker meer over horen. Tenminste, als de minister dan inmiddels wat meer tijd over heeft.
David van Baarle, David@industrieperspectief.nl
Mix-land-black--NL.pdf 1 27/02/2018 15:48:04
Colofon Twintigste jaargang nummer 3 - mei 2020 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt
Uitgever Industrielinqs Energie & Water Gedempt Hamerkanaal 155 1021 KP Amsterdam T 06-51499670 info@industrielinqs.nl
Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670
Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl
acts
manuf
Drukkerij
Opzeggen
PreVision Graphic Solutions
Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.
Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 9% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 133,00 p/j Introductie NL/B 25% € 99,75 p/j Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00
Opzeggen kan via info@industrielinqs.nl Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2020 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385
MILIEUVRIENDELIJK SOCIAAL VERANTWOORD PAPIER & KARTON VAN LANDBOUWAFVAL
WWW.PAPERWISE.EU
UTILITIES 5 nr. 3 - mei 2020
Trending news op www.utilities.nl
1 Rioolwaterscreening monitort verspreiding coronavirus
Wateronderzoeksinstituut KWR onderzocht hoeveel SARCoV-2, ofwel het coronavirus, ze konden terugvinden in rioolwater. Niet omdat het coronavirus via rioolwater kan worden overgedragen. Maar wel om te kunnen inschatten hoeveel procent van de bevolking in een gebied is besmet. De onderzoekers konden de aanwezigheid van het virus aantonen en denken in de toekomst het verloop van een besmetting te kunnen monitoren. KWR denkt dat de SARS-CoV-2 screening van rioolwater te gebruiken is als tool voor het meten van de viruscirculatie in een populatie. Daarmee krijgt de watersector een instrument in handen dat waardevolle extra informatie geeft over de verspreiding van het virus onder de bevolking.
2 Kabinet wil productie kolencentrales terugschroeven
Het kabinet wil dat RWE, Onyx-power en Uniper de productie van hun kolencentrales met 25 procent terugdringen. Het zou zelfs kunnen dat een van de drie centrales helemaal sluit. De Amercentrale is nog buiten schot omdat deze ook warme levert aan de directe omgeving. Dit jaar sloot Vattenfall nog de kolencentrale op zijn Hemweglocatie. Het Urgenda-vonnis dwingt het kabinet echter drastischere maatregelen te nemen. Volgens NOS wil het kabinet verder gaan en ook de overige, nieuwe kolencentrales aan banden leggen. Bijvoorbeeld door de productie per centrale fors te verlagen. Sluiting van een van de centrales zou ook nog als optie worden overwogen.
3 Reuzentransformatoren ontsluiten zonne- en windparken
De gigantische wind- en zonneparken die investeringsmaatschappijen uit de grond stampen, bezorgen de netbeheerders een groot probleem. De netcapaciteit is namelijk niet berekend op dergelijke spanningspieken. Liander kwam in het Gelderse Ulft met een tijdelijke oplossing: de installatie van twee reuzentransformatoren met ieder een vermogen van veertig megavoltAmpère. Liander begint nu met het aanleggen van de kabels. Bijkomende uitdaging was om de transformatoren veilig te installeren met inachtneming van de RIVM-richtlijnen rondom het coronavirus. Liander richtte het werk zo in dat werknemers niet dicht bij elkaar in de buurt hoefden te komen.
6 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
agere energievraag door 4 Lcoronacrisis
ernieuwbaar verslaat 7 Hkolen
De totale elektriciteitsproductie uit hernieuwbare bronnen nam toe van bijna 19 miljard kilowattuur in 2018, naar bijna 22 miljard kilowattuur in
2019. Hiermee was voor het eerst de productie van hernieuwbare elektriciteit groter dan de uit steenkool opgewekte hoeveelheid elektriciteit. De Nederlandse stroomvraag is dankzij de coronacrisis met twintig procent gedaald. Dankzij de sluiting van winkels en horeca zit het stroomverbruik op het niveau van het weekendgebruik. En omdat veel mensen thuiswerken neemt het brandstofverbruik voor transport ook af. Om diezelfde reden daalt het warmtegebruik maar beperkt.
8
Industrie koppelen aan windparken Offshore windparken hebben ondersteuning nodig om in 2030 11,5 gigawatt energie
5
DOW onderzoekt inzet wet lands voor waterzuivering
rendabel te leveren. Het meest haalbare is om groene industriële energie te ondersteunen. Dit staat in het rapport dat AFRY schreef voor het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat.
9 Microplastics in rivieren Wetsus promovendus Thomas Wagner onderzocht hoe DOW Terneuzen het spuiwater uit zijn koeltorens kan reinigen. Een combinatie van planten en sediment met aerobe en anaerobe bacteriën in een aangelegd moeras verwijdert corrosieremmers, biociden en fosfonaten. Universitaire onderzoekers maten 26 soorten microplastics
EMW blij met 6 Vwaterstofvisie kabinet
en -rubbers in de Dommel, de Maas en Nederlandse rioolwaterzuiveringsinstallaties. Rivieren voeren het merendeel van alle microplastics in zeeën en oceanen aan.
Minister Wiebes van
Economische Zaken legde de visie van het kabinet op waterstof voor aan de Tweede Kamer. Volgens Hans
iomassa klimaatvrien10 Bdelijker dan aardgas
Houtige biomassa is zeventig
Grünfeld van VEMW straalt de
tot ruim negentig procent
visie ambitie uit, is realistisch
klimaatvriendelijker dan aard-
en praktisch. De belangenbe-
gas, blijkt uit onderzoek van
hartiger van zakelijke energie-
Royal HaskoningDHV. Het
en watergebruikers mist nog
onderzoek vergeleek de
wel duidelijkheid over de
emissies van houtige
marktordening.
biomassa en van aardgas.
UTILITIES 7 nr. 3 - mei 2020
CORONACRISIS
Energiebedrijven vitaal maar voorzichtig Strenge hygiĂŤnemaatregelen en kleinere teams die anderhalve meter afstand houden; de plantmanagers van de Nederlandse energiecentrales doen er alles aan om corona buiten de deur te houden. Zelfs het onderhoud aan de Eemscentrale gaat door. Maar dan wel wat voorzichtiger dan voorheen.
8 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
H
oewel vorige week nog niet geheel duidelijk was of de ener-
giecentrales tot de vitale sector behoren, is Nederland meer dan ooit afhankelijk van elektriciteit. Natuurlijk kunnen ziekenhuizen altijd terugvallen op hun noodstroomvoorzieningen, maar dat is een scenario dat ze liever niet er bij willen krijgen. Bovendien werken veel Nederlanders thuis en zijn afhankelijk geworden van digitale communicatiemiddelen. Stroomuitval zou echt de maatschappij ontwrichten. Dat gaat volgens de plantmanagers dan ook niet gebeuren.
Kleinere ploegen Ook Harry Talen werkt zoveel mogelijk vanuit huis, om de kans op besmetting zoveel
Marinus Tabak
mogelijk te voorkomen. De plantmanager van Engie heeft meerdere centrales onder zijn hoede en hoeft daarvoor niet altijd ter plekke aanwezig te zijn. ‘We volgen natuurlijk de richtlijnen van het RIVM, maar we hebben weinig moeite
Je moet in een centrale als de onze niets aan het toeval overlaten. Ik ben dan ook blij dat we de juiste maatregelen hebben genomen en verspreiding konden voorkomen.
gehad de nieuwe werkwijzen tussen de oren van onze medewerkers te krijgen.
ter wel dat er maar een kwart van de
stellen. ‘Als de omstandigheden straks
Iedereen is zeer doordrongen van de
mensen op de site aanwezig is van wat
weer zijn genormaliseerd, zullen die
ernst van de situatie. En dus werken we
er normaal gesproken zou rondlopen.
bedrijven het uitgestelde onderhoud
met kleinere ploegen zodat we ander-
Alleen wie fysiek aanwezig moet zijn,
snel willen inhalen. Er is dan gewoon te
halve meter afstand kunnen houden,
mag op de site rondlopen. Op die
weinig capaciteit om al die projecten te
maken toetsenborden schoon als een
manier kunnen ze de noodzakelijke
kunnen uitvoeren. Met de uitfasering
ander er aan gaat werken en zo voorts.
afstand bewaren. Wie ook maar de
van kolencentrales en meer volatiel ver-
lichtste ziekteverschijnselen vertoont
mogen kan Nederland de extra capaci-
Revisie We stellen dezelfde hoge
wordt naar huis gestuurd. Maar ook hier
teit van de 700 megawatt gasturbines
eisen aan onze contractors. We zijn al
geldt dat mensen het zelf zeer serieus
goed gebruiken.’
eerder begonnen met de revisie van
nemen en zelf al thuis blijven bij twijfel
twee turbines die een tijdlang in de
over hun gezondheid.
Thuiswerken Inmiddels werkt de
mottenballen hebben gestaan. We heb-
Een van de argumenten die Talen deed
helft van de onderhoudsorganisatie
ben na zorgvuldig overwegen besloten
besluiten de revisie van de turbines
thuis. Talen: ‘Planners, werkvoorbe-
de onderhoudswerkzaamheden wel
toch door te zetten, is dat veel bedrijven
reiders of bijvoorbeeld maintenance
door te laten gaan. Dat betekent ech-
momenteel besluiten turnarounds uit te
engineers werken veel op kantoor. Dat
LAGERE ENERGIEVRAAG DOOR CORONACRISIS Een klein voordeeltje van de coronacrisis is het feit dat de energievraag met de helft is gedaald. Dankzij de sluiting van winkels en horeca zit het stroomverbruik op het niveau van het weekendgebruik. Wat ongeveer twintig procent lager is dan het normale doordeweekse verbruik. En omdat veel mensen thuiswerken neemt het brandstofverbruik voor transport ook af. Het aantal pintransacties bij tankstations is dan ook met de helft gedaald. Om diezelfde reden daalt het warmtegebruik maar beperkt. Wie thuis werkt, gebruikt immers meer gas voor verwarming. Al zal dat de komende tijd wel afnemen, naarmate de zomer dichterbij komt. Het industriële stroomverbruik is tot op heden nog weinig gedaald. En ook de warmtevraag van zowel industrie als tuinders zit nog op het normale niveau. De bedrijvigheid is dan ook nog nauwelijks afgenomen. Een aantal bedrijven paste zelfs hun productie aan om zorgpersoneel te ondersteunen . Zo maken chemiebedrijven Ineos en DSM extra ontsmettende handgel. Zelfs bierproducenten, zoals Heineken en Grolsch, hebben van de nood een deugd gemaakt en produceren handgel van bier dat ze terughaalden van hun klanten.
UTILITIES 9 nr. 3 - mei 2020
kan natuurlijk ook prima thuis. En net
havencentrale van RWE Marinus Tabak
Meerdere scenario’s
als veel Nederlanders maken ook wij
vertelt dat ook RWE maatregelen heeft
Tabak zijn van de 350 medewerkers
gretig gebruik van Microsoft Teams.
genomen. Toen een medewerker na
op de centrale een zestigtal onmisbaar
We kunnen heel veel overleggen zon-
een wintersportvakantie in Oostenrijk
voor het bewaken en bedienen van de
der fysiek bij elkaar te hoeven zitten.
besmet bleek te zijn met corona, werd
centrale. Die werken in vijf ploegen-
Sommige zaken kunnen we helaas niet
direct de hele ploeg naar huis gestuurd.
diensten. Mochten er mensen om wat
uitstellen. Zo moeten keuringen wel
De ploeg heeft inmiddels veertien dagen
voor reden ook thuis moeten blijven,
doorgaan, anders ontstaan andere vei-
in quarantaine gezeten en niemand is
dan heeft hij de scenario’s al klaarlig-
ligheidsproblemen.
besmet geraakt. En gelukkig maakt de
gen: ‘We zijn twee weken geleden al
Het valt Talen ook op hoe groot de
medewerker en zijn gezin het ook goed.
overgestapt naar een nieuw rooster
saamhorigheid is tussen de energiebe-
Tabak vertelde dat hij al sinds de uit-
met minimale bezetting. Door minder
drijven in de Eemsdelta. ‘Ik heb regel-
braak in China bezig was met scenario’s
mensen in een ploeg te zetten kunnen
matig overleg met de plantmanagers
en protocollen voor zijn centrale. ‘Je
we zes ploegen maken. Dan hebben
van RWE en Vattenfall. We delen infor-
moet in een centrale als de onze niets
we ook nog wat oudgedienden in de
matie en helpen elkaar waar nodig met
aan het toeval overlaten. Ik ben dan ook
dagdienst die eventueel ook kunnen
de vertaling van de RIVM-voorschriften
blij dat we de juiste maatregelen heb-
invallen, waardoor we een zevende
naar procedures.’
ben genomen en verspreiding konden
ploeg hebben die zou kunnen inval-
De plantmanager van de Eems-
voorkomen.’
len. En in het ergste geval kunnen we
Volgens
NETBEHEERDERS WERKEN VERDER AAN ENERGIETRANSITIE Intussen gaat ook de versterking van het elektriciteitsnet door. Uiteraard met inachtneming van de richtlijnen van het RIVM. Zo werkt Liander lokaal aan versterking van het net in het Gelderse Ulft. Door de snelle toename van wind- en zonneparken is een deel van het elektriciteitsnet in het plaatsje volgeraakt. Hierdoor moeten nieuwe wind- of zonneparken die stroom willen leveren wachten op uitbreiding van het net. Om de congestie op te vangen installeerde de netbeheerder twee reuzentransformatoren met ieder een vermogen van veertig megavoltAmpère. Gebiedsregisseur Joël van Tiem van Liander. ‘In verschillende stappen breiden we het elektriciteitsverdeelstation in Ulft uit, zodat het net in 2021 meer capaciteit heeft. Nu hebben we twee transformatoren geplaatst en kunnen we de kabels gaan aanleggen. Als alle werkzaamheden afgerond zijn kunnen we nieuwe windparken direct op het station aansluiten.’ Veiligheid is altijd al een groot goed bij het werk in de energiesector, tijdens de coronacrisis is extra alertheid geboden. ‘Iedere ochtend bespreken de technici de richtlijnen van het RIVM’, vertelt Van Tiem. ‘Die zijn leidend. We richten ons werk zo in dat we niet dicht bij elkaar in de buurt hoeven te komen. Dat gaat hartstikke goed.’ E-house Ook Enexis werkt intussen aan noodoplossingen voor de congestieproblematiek die is ontstaan door grootschalige zonne- en windparken. De netbeheerder schafte elf zogenaamde e-houses, mobiele middenspanningsstations, aan waarmee het de netcapaciteit versneld uit kan breiden. Hierdoor komt er ongeveer één gigawatt extra opgesteld vermogen bij. Dat is genoeg om zo’n 250 windmolens of tien vierkante kilometer zonnepanelen op aan te sluiten. Het voordeel van een e-house is dat het als één geheel door de fabrikant geleverd wordt. Hierdoor wordt het veel sneller opgeleverd dan een traditioneel middenspanningsstation. Vanaf aanstaande zomer mogen netbeheerders reserve-transformatoren gaan gebruiken voor het terugleveren van duurzaam opgewekte elektriciteit. Thuiswerk Branchevereniging Netbeheer Nederland meldt dat de netbeheerders doorwerken met inachtneming van het protocol: Samen Veilig Doorwerken. Welke werkzaamheden precies worden opgepakt is maatwerk en kan per netbeheerder verschillen. Voorop staat dat de vitale infrastructuur blijft draaien en dat werkzaamheden veilig kunnen worden uitgevoerd. De netbeheerders kijken ook of en wanneer werkzaamheden bij klanten thuis weer kunnen worden opgestart. Omdat de omstandigheden per regio en per klant verschillen, is ook dit maatwerk. Vooraf is er altijd contact met de klant, om heldere afspraken te maken. Het werk gaat alleen door als het voor klanten en monteurs verantwoord en veilig kan worden uitgevoerd. De netbeheerders houden onderling nauw contact over ervaringen met werk op straat en achter de voordeur en stellen op basis hiervan hun werkzaamheden zo nodig bij.
10 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
natuurlijk ook nog terug naar een vierploegendienst. Maar zover is het gelukkig nog niet.’
Geen personeelstekort Hoewel Talen en Tabak dus regelmatig overleggen, kunnen ze geen personeel uitwisselen. Talen: ‘Het bedrijven van een gascentrale is toch wel heel anders dan een kolencentrale. Bovendien hebben we verschillende besturingssystemen en andere werkwijzen. Iemand die hier komt werken heeft toch wel minstens een a anderhalf jaar nodig om in te werken. Dat inwerken is in de huidige omstandigheden sowieso bijna ondoenlijk. Maar voorlopig maken we ons ook geen zorgen over personeelstekorten. We blijven de protocollen volgen, werken zoveel mogelijk thuis en houden afstand.’
Stempel Een rondje langs de andere energiebedrijven levert hetzelfde beeld op als bij RWE en Engie. Ook Uniper heeft inmiddels maatregelen getroffen om het risico op besmetting met het coronavirus tot een minimum te beperken. Het bedrijf kent tot nog toe geen coronagevallen. Woordvoerder Michel Groeneveld: ‘De mensen die niet per se op de locatie hoeven te werken, werken thuis. Mensen die op kritieke functies zitten, proberen we zoveel mogelijk te isoleren. En uiteraard bekijken we
Harry Talen
per project die in de planning staat of deze echt nodig is of ook kan worden uitgesteld.’ E.ON baas Johannes Teyssen ging bij bekendmaking van de jaarcijfers ook in op de mogelijke gevolgen van de
Voorlopig maken we ons ook geen zorgen over personeelstekorten. We blijven de protocollen volgen, werken zoveel mogelijk thuis en houden afstand.
coronacrisis voor de onderneming. ‘Over het geheel genomen zal de
Vattenfall meldt dat het al een paar
van Vattenfall in Nederland en de ove-
energie-industrie ongetwijfeld niet
weken maatregelen treft om de energie-
rige markten.
zo hard getroffen worden als andere
productie en de overige essentiële acti-
industrieën’, aldus Teyssen. ‘Maar
viteiten veilig te stellen. Dat gebeurt aan
Genoeg elektriciteit
we verwachten nog steeds dat de
de hand van bedrijfscontinuïteitsplannen
Over tekorten hoeft Nederland zich in
crisis zijn stempel zal drukken op ons
die Vattenfall voor zijn bedrijfsonderde-
ieder geval voorlopig nog geen zorgen
resultaat. Industriële en commerciële
len opstelde en die het bedrijf in werking
te maken. Talen: ‘De afgelopen weken
klanten verbruiken beduidend minder
stelt bij buitengewone situaties, zoals de
hebben we veel wind en zon gehad,
energie. Dit zal een tijdelijke impact
huidige verspreiding van COVID-19.
wat natuurlijk gunstig is voor het
hebben op ons netwerk en onze
Het doel is om de bezetting veilig te
elektriciteitsaanbod. We verwachten
verkoopactiviteiten. Er kunnen vertra-
stellen en de leveringszekerheid van
bovendien dat de industriële elektri-
gingen optreden in ons vermogen om
elektriciteit, gas en warmte in stand te
citeitsvraag dankzij de crisis zal afne-
energie-infrastructuurprojecten op te
houden. Daarmee ligt de focus op het
men. Dat zelfde beeld was ook in Italië
leveren.’
operationeel houden van de centrales
te zien.’
•
UTILITIES 11 nr. 3 - mei 2020
ACHTERGROND
Suiker Unie bespaart energie met thermische damprecompressie De fabriek van Suiker Unie in Dinteloord ontwikkelde zelf een flexibele thermische damprecompressie waar het veel energie mee bespaart. Door verdere optimalisaties van het systeem bespaarde de fabriek in de campagne van 2019 en 2020 3,4 miljoen kubieke meter aardgas. En de bodem is nog niet bereikt. Het succes inspireerde de operators bovendien om nog meer energiebesparingen door te voeren.
12 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
Tekst: Marc van Dijk, procestechnoloog Cosun R&D, Egbert Klop, algemeen directeur BlueTerra Energy Experts
I
n Dinteloord staat een van de twee
Door de afschaffing van het suiker-
baar komt, heeft een druk van circa
Nederlandse fabrieken van Suiker Unie.
quotum in 2017 kreeg Suiker Unie de
2,5 barg en 140 graden Celsius. Deze
De suikerproducent die onderdeel is van
mogelijkheid haar productiecapaciteit
stoom heeft voldoende energie om
Royal Cosun heeft een heldere visie op
op te voeren. Om die reden is in 2017
het indampproces aan te drijven. Een
duurzaamheid en brengt deze ook in de
de meertraps indamper uitgebreid
hogere druk- en temperatuur is niet
praktijk. Een van de voorbeelden daar-
met een zevende trap. Dit leverde al
gewenst, omdat dan versnelde suikeraf-
van is dat het bedrijf de grondstof sui-
een forse winst op: een verbetering
braak plaatsvindt in de indampers.
kerbiet zorgvuldig ontleedt in hoogwaar-
van de energie-efficiency van maar
dige biobased producten. Een ander
liefst veertien procent.
voorbeeld is de vergistingsinstallatie in
Flex-TDR Kenmerkend voor het proces van suikerproductie is dat het een
Dinteloord, die bijproducten omzet in
Campagnebedrijf De Suiker-
campagnebedrijf is met relatief weinig
biogas en jaarlijks elf miljoen kuub groen
fabriek in Dinteloord is een typisch
productie-uren per jaar. Ondanks het
gas invoedt in het aardgasnet.
campagnebedrijf. De suikerfabriek kan
continue karakter van het kernproces,
Suiker Unie heeft de ambitie om de
pas starten als de eerste bieten in het
vraagt de bietencampagne veel flexibi-
meest groene, innovatieve en suc-
najaar worden aangeleverd en stopt
liteit in de warmtehuishouding. Suiker
cesvolle bietenverwerker ter wereld te
weer als alles verwerkt is. De campagne
Unie wil gelijktijdig de capaciteit van
zijn. Onderdeel van deze ambitie is het
start regulier eind september en eindigt
de fabriek opvoeren én de energie-efficiency verbeteren. Deze set aan wensen en eisen vragen om innovatieve technie-
Het Flex-TDR systeem waardeert reststoom van ruim één barg op naar stoom van circa 2,5 barg.
ken en creatieve oplossingen. Om deze reden ontwikkelde Cosun R&D het Flexibele damprecompressieconcept met de naam: Flex-TDR,
optimaal benutten van de beschikbare
normaliter eind januari van het daarop
ofwel Flexibele Thermische Damp
restwarmte. Suikerunie ontwikkelde in
volgende jaar. Hoewel het productie-
Recompressie. Suiker Unie implemen-
eigen beheer het Flex-TDR concept en
proces een continu proces is, spelen
teerde dit systeem sinds 2017 met suc-
optimaliseerde te techniek samen met
verschillende factoren een rol die de
ces. Het Flex-TDR systeem waardeert
BlueTerra Energy Experts.
vraag naar energie (vooral stoom) en de
restwarmte (reststoom) van ruim één
beschikbaarheid van restwarmte sterk
barg op naar stoom van circa 2,5 barg.
Suiker Om van suikerbieten tot suiker
laten fluctueren. Zo lopen er batchpro-
Dit opgewaardeerde stoom drijft het
te komen, verdampt Suiker Unie veel
cessen parallel aan het proces van het
indampproces aan en sluit daarmee de
water in het productieproces. Na het
indampen van het suikersap die gebruik
cirkel voor het benutten van restwarmte.
doorlopen van een reeks processtappen
maken van de damp die vrijkomt bij het
voor het winnen en zuiveren van het sui-
indampen. Ook de buitentemperatuur
Damprecompressie De clou van
ker uit de suikerbiet blijft een suikerbie-
beïnvloedt de energievraag. Bovendien
het Flex-TDR systeem is een cascade-
tensap over, ook wel dunsap genoemd.
zijn suikerbieten natuurproducten die
opstelling van stoomejecteurs. Een
Dit sap bevat nog relatief veel water en
kunnen wisselen qua samenstelling.
stoomejecteur kan damp met lagere
een klein deel droge stof (vijftien tot
Met name het suikergehalte fluctueert.
druk meeslepen naar een hogere druk.
zeventien procent). Voor verdere ver-
Dit proces wordt aangedreven door
werking moet het dunsap verder inge-
Dinteloord Suiker Unie in
hogedrukstoom in een Venturi buis.
dikt worden tot diksap met een droges-
Dinteloord heeft een eigen energieop-
Hierdoor zijn er geen bewegende
tof gehalte van circa zeventig procent.
wekking, die geheel is afgestemd op de
onderdelen nodig. Voor aandrijving van
Om tot diksap te komen, verdampt de
hoge thermische energievraag van de
het proces is verse hogedruk motive
fabriek een groot deel van het water in
fabriek. De installatie bestaat uit twee
stoom vereist.
het dunsap in meertraps indampers. De
stoomketels met een capaciteit van
De compressieverhouding van TDR is
fabriek in Dinteloord gebruikt hiervoor
240 ton stoom per uur en een stoom-
afhankelijk van de aangeboden stoom-
twee indampstraten met elk zeven trap-
druk van vijftig barg. Als energiebron
drukken. Als vuistregel kan worden aan-
pen. Meertraps indamping is een ener-
gebruikt Suiker Unie aardgas. De stoom
gehouden dat de druk van de motive
gie-efficiënte technologie die de pro-
wordt geëxpandeerd in een tegendruk-
stoomdruk vijf maal hoger moet zijn dan
cesdamp die ontstaat door indamping
turbine die een generator aandrijft.
de suction stoomdruk, om een com-
van suikersap gebruikt als warmtebron
Deze generator kan 25 megawatt
pressieverhouding van 1,5 te bereiken.
voor de volgende indampingstap. Door
elektrisch opwekken, wat meer dan
een zeventraps indamper toe te passen,
voldoende is voor de eigen behoefte
is maar één ton stoom nodig om zeven
van de fabriek. De fabriek kan zelfs tot
ton water te verdampen. Op deze wijze
maximaal vijf megawatt elektrisch terug
benut Suiker Unie de energie (warmte)
leveren aan het openbare net.
in het systeem zo optimaal mogelijk.
De stoom die na de turbine beschik-
Voorbeeld: Damp recompressie van 2 bar naar 3 bar (Pc/Ps van 1,5) Benodigde motive stoomdruk: 2 x 5 = 10 bar
UTILITIES 13 nr. 3 - mei 2020
|
Â?
 � ��
Â?  Â€‚ €ƒ„ Â… Â?†‡  ‡ Â?ˆÂ? ‰ ‚ Â?  €†€Š
‘ Œ‡
Ž Œ‡
‹ Œ‡
Œ‡
‘ Œ‡
Ž Œ‡
‹ Œ‡
Œ‡
Principeschema Flex-TDR bij Suiker Unie in Dinteloord (stoomdrukken van Flex-TDR zijn bara)
Bij de gekozen compressieverhouding
een vierstal stoomejecteurs met oplo-
eert sterk, maar wordt goed opgevan-
van 1,5 is de benodigde hoeveel-
pende capaciteit. Hiermee realiseert
gen door de geĂŻnstalleerde Flex-TDR.
heid motive steam doorgaans gelijk
Suiker Unie een goed regelbereik met
Met de toepassing van Flex-TDR
aan de hoeveelheid suction steam.
overlappende werkpunten.
bespaarde Suiker Unie in de cam-
Hogere compressieverhoudingen zijn
Het principeschema van de Flex-TDR
pagne van 2019/2020 3,4 miljoen
mogelijk, maar hebben meer motive
installatie die bij Suiker Unie Dinteloord
kubieke meter aardgas.
steam nodig waardoor de besparing
is gebouwd, is in het figuur hierboven
De installatie is gedurende drie
afneemt. Kenmerkend voor TDR is dat
weergegeven. In totaal zijn er vier
seizoenen (2017/18, 2018/19 en
de compressieverhouding laag is ten
stoomejecteurs geplaatst met en oplo-
2019/2020) intensief gemonitord en
opzichte van bijvoorbeeld Mechanical
pende capaciteit van 3, 6, 12 en 24 ton
geoptimaliseerd. Men verwacht dat de
Vapor Recompression (MVR).
MD-stoom per uur met een druk van
besparing komende jaren verder zal
Daartegenover staat dat TDR een
2,5 barg. Deze installatie is sinds de
stijgen onder andere door een betere
relatief eenvoudige techniek is met
campagne van 2017 in bedrijf.
inzet van restwarmte en de oplopende prijs voor CO2-emissies. Ook bleek
een lage investeringssom (Capex). Hierdoor is het concept zeer geschikt
Winst Door een deel van de vrijko-
het Flex-TDR concept een aanjager
voor processen met een beperkt aan-
mende procesdamp van de indam-
voor verdere energiebesparingen in
tal productie uren per jaar.
pers te recomprimeren heeft Suiker
het proces. Door deze besparingen
Unie Dinteloord minder verse stoom
komt er meer lagedruk damp vrij die
Regelbaar Door de variaties in de
nodig voor zijn proces. De hoeveel-
Suiker Unie weer kan benutten met
stoomvraag voor de verschillende pro-
heid vrijkomende procesdamp fluctu-
TDR.
cessen in de fabriek en het restdamp
•
aanbod, varieert de gewenste recompressiecapaciteit van de TDR tussen 5
DEI SUBSIDIE
tot 74 ton mechanische damp-stoom
Suiker Unie heeft als ambitie de meest groene, innovatieve en succesvolle
van 2,5 barg per uur. Suiker Unie tapt
bietenverwerker van de wereld te zijn. Onderdeel van deze ambitie is het
veel van de benodigde stoom voor
optimaal benutten van de beschikbare restwarmte. Dit artikel beschrijft
de deelprocessen af uit de meertraps
het Flex-TDR concept, een innovatieve toepassing dat Suiker Unie in eigen
indamper. Het op- en afschakelen
beheer ontwikkelde en samen met BlueTerra Energy Experts optimaliseerde.
van capaciteit moet daarom ook snel
Het Flex-TDR concept wordt mede mogelijk gemaakt door subsidie uit het
kunnen plaatsvinden. Een van de
Demonstratie Energie Innovatie (DEI) programma. Deze regeling valt onder
beperkende eigenschappen van TDR
het topsectoren programma Energie van het ministerie van Economische
is echter dat het debiet beperkt regel-
Zaken en Klimaat en wordt uitgevoerd door Rijksdienst voor Ondernemend
baar is. Men loste dit creatief op door
Nederland (RVO).
een slimme parallelschakeling van
14 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
Technologie & innovatie MICROGENERATOR VAN NANODRADEN ALS BATTERIJ Sensoren zonder batterij, van stroom voorzien door het warmteverschil tussen het oppervlak waarop de sensor is aangebracht en de omgeving: promovendus Daniel Vakulov ontwierp een microgenerator op basis van nanodraden die dat mogelijk maakt. Minuscule slimme sensoren, die draadloos meetwaarden doorgeven via het internet, worden al gebruikt om industriële en logistieke processen in de gaten te houden. Omdat het ondoenlijk is om telkens de batterijen van deze talloze sensoren te vervangen, zoeken wetenschappers naarstig naar slimmere manieren om dergelijke sensoren van energie te voorzien. Het zogeheten thermo-elektrische effect, waarbij warmte-energie uit de omgeving wordt omgezet in elektriciteit, is daarvoor een voor de hand liggende kandidaat. Simpel gesteld kun je elektriciteit opwekken door warmte-energie toe te voegen aan een materiaal dat zijn energie niet kwijt kan in de vorm van warmte, maar wel in de vorm van een elektrische stroom. Promovendus Daniel Vakulov onderzocht daarom de thermo-elektrische eigenschappen van nanodraden. Deze draadjes zijn namelijk te dun om via trillingen effectief warmte te transporteren, maar dik genoeg om elektriciteit te
geleiden. Het materiaal indiumantimonide bezit gunstige eigenschappen voor deze toepassing. Elke generator bestaat uit een soort perceel van een halve millimeter waarin grofweg een miljoen nanodraden uit het oppervlak steken als een soort rietstengels, maar dan stengels van vier micrometer lang, volledig ingebed in transparant plastic. De promovendus toonde aan dat elk van de microgeneratoren een elektrisch vermogen opwekt van veertig microwatt bij
een temperatuurverschil van drie graden Celsius. Dat is niet veel, maar er passen dan ook honderden van deze thermo-elektrische microgeneratoren op een vingernagel. Aan elkaar gekoppeld zouden die volgens Vakulov genoeg vermogen leveren voor een sensor die je bijvoorbeeld tegen een wand of plafond kunt plakken. ‘Het verschil in temperatuur tussen zo’n oppervlak en de omgeving is eigenlijk altijd voldoende groot om een sensor van stroom te voorzien.’
WARMTEOPSLAG IN WAS MET NANODEELTJES Zogeheten faseovergangsmaterialen zoals parafinewas kunnen warmte vasthouden als ze smelten om deze weer los te laten als ze stollen. Het warmtegeleidend vermogen van de meeste materialen is echter redelijk beperkt. Wetenschappers die zijn betrokken bij Het Wax+ project willen dit geleidingsvermogen vergroten met nano-vlokken van grafeenoxide. Phase chaning materials (PCMs)
zoals paraffinewas kunnen warmte absorberen of vrijgeven bij de overgang van vaste naar vloeibare vorm en vice versa. Nanovlokken van grafeenoxide, met een hoog warmtegeleidingsvermogen, zou de capaciteit van dit soort materialen moeten vergroten. De onderzoekers hopen de tijd te verminderen die nodig is om energie op te slaan of terug te winnen, van dagen naar slechts enkele minuten.
UTILITIES 15 nr. 3 - mei 2020
ROESTIGE KATALYSATOR PRODUCEERT WATERSTOF
In de jaren zeventig beschreven twee wetenschappers het HondaFujishima effect, waarbij titaandioxide als fotokatalysator dient bij de productie van waterstof. Voortbouwend op dit onderzoek zochten Japanse onderzoekers van
de Tokyo University of Science een goedkopere halfgeleiderkatalysator. De katalysator is gemaakt van een speciaal soort roest die α-FeOOH wordt genoemd, ook wel bekend als Goethiet, een veelvoorkomend mineraal. Met deze katalysator produ-
ceerden de wetenschappers 25 keer meer waterstof met behulp van een kwik xenon lamp dan ze met titaandioxidekatalysatoren produceerden. ‘We waren echt verbaasd over de productie van waterstof met behulp van deze katalysator’, zegt onderzoeker Katsumata. ‘Omdat de meeste ijzeroxiden niet tot waterstof worden gereduceerd. Vervolgens zochten we naar de voorwaarden voor het activeren van α-FeOOH en vonden we dat zuurstof een onmisbare factor was. Dat was een verrassing omdat veel studies aantoonden dat zuurstof de productie van waterstof onderdrukt door de aangeslagen elektronen op te vangen.’ De katalysator blijkt ook zeer stabiel. In de laboratoriumopstelling produceerden de wetenschappers meer dan vierhonderd uur waterstof.
OPGEVOERDE ALKALINE ELEKTROLYSE Onderzoekers van twee Amerikaanse universiteiten beweren een alkaline electrolyzer met de prestaties van een PEM electrolyzer te hebben ontwikkeld. Dat zou de kosten voor het splitsen van water in waterstof en zuurstof aanmerkelijk kunnen laten dalen. De splitsing van waterstof komt grof gezegd neer op twee smaken: proton exchange membranes (PEM) en alkaline electrolyzers. De PEM electrolyser splitst efficiënt water in zuurstof en waterstof, maar gebruikt dure edelmetalen zoals platina en iridium. De alkaline elektrolyzers gebruiken goedkopere materialen en zijn robuuster, maar wel heel volumineus en minder efficiënt. Een samenwerking tussen het Los Alamos National Laboratory en de Washington State University ontwikkelde een op nikkel-ijzer gebaseerde katalysator, die tien keer zoveel waterstof produceert als de huidige katalysatoren. Het onderzoeksteam splitst water onder alkalische, oftewel basische omstandigheden met een elektrolyzer anionen uitwisselingsmembraan. Dit
16 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
type electolyzer heeft geen behoefte aan een katalysator op basis van edele metalen. Sterker nog: de katalysator is een combinatie van nikkel en ijzer, elementen die minder duur en overvloediger verkrijgbaar zijn. De metalen worden bijeengehouden door een hydroxide geleidend polymeer dat de katalysatoren niet alleen bindt, maar ook de PH-waarde verhoogt. Daarmee verhoogt het bindmiddel de reactiesnelheid. De
prestaties van het anionen uitwisselingsmembraan vertienvoudigden, waardoor deze dicht in de buurt kwamen van een PEM electrolyzer. De combinatie van het elektrodebindmiddel en de katalysator verhoogde de waterstofproductie tot bijna tien keer de snelheid van eerdere anionenuitwisselingsmembraanelektrolyzers, waardoor deze vergelijkbaar is met de duurdere PEM-elektrolyzer.
ZONNECELLEN MET PAPAJA-ENZYMEN In verschillende soorten zonnecellen zitten dunne laagjes titaandioxide. De productie van deze titania-films vereist hoge temperaturen en dure, hoogwaardige technologieën. Onderzoekers van de Technische Universiteit Delft (TU Delft) ontwikkelden een laagdrempelige en volledig organische methode om de dunne poreuze laagjes titania op relatief lage temperatuur te maken met behulp van Papaya-enzymen. De Delftse onderzoekers gebruikten een enzym genaamd papaïne in een eenvoudig ‘dompelcoating-proces’. Papaïne komt van nature voor in papajavruchten. ‘Door
het sample voorzichtig te verwarmen in een gewone huistuin-en-keukenoven, verdampte het meeste organische materiaal en bleven poreuze titanialaagjes achter’, legt onderzoeker Duncan McMillan van de TU Delft uit. De huidige productiemethoden voor dit soort zonnecellen vereisen ofwel een krachtig vacuüm, ofwel gespecialiseerde apparatuur om de monsters mee te verwarmen tot zeshonderd graden Celsius. Dit maakt het proces niet alleen erg duur, het levert ook nog eens vlakke lagen op die niet op elkaar kunnen worden gestapeld, wat leidt tot een beperkt oppervlak. De nieuwe methode maakt gebruik van enzymatische depositie die een paar minuten duurt, gevolgd door verdamping in een standaardoven. Verbazingwekkend genoeg bleek tijdens het onderzoek dat minstens vijftig van de op deze manier geproduceerde titania-lagen op elkaar kunnen worden gestapeld. Bovendien toonde Dr. Stephan Eijt, ook van de TU Delft, met behulp van positron annihilatie spectroscopie aan dat de titania-lagen zeer poreus waren. McMillan: ‘Deze poreusheid geeft ons toegang tot een groot oppervlak. We denken dan ook dat onze methode, gecombineerd met bestaande technologieën, zonnecellen met een hoog rendement kan opleveren.’ De onderzoekers werken momenteel aan het verhogen van de prestaties en de stabiliteit van de zonnecellen, door het gebruik van verschillende kleurstoffen en door verder te sleutelen aan de poreusheid van de titania-lagen.
ORGANISCHE PROTONBATTERIJ Onderzoekers van de Universiteit van Uppsala ontwikkelden een volledig biologische protonbatterij die in enkele seconden kan worden opgeladen. De accu kan meer dan vijfhonderd keer worden opgeladen en ontladen zonder noemenswaardig capaciteitsverlies. De onderzoekers konden aantonen dat ze hun accu gemakkelijk kunnen opladen met behulp van een zonnecel. En dat zonder de hulp van de geavanceerde elektronica die bijvoorbeeld lithiumbatterijen nodig hebben. Een ander voordeel van de accu is dat deze niet wordt beïnvloed door de omgevingstemperatuur. De batterij behield zijn capaciteit bij temperaturen tot 24 graden onder het vriespunt. Het onderzoeksteam koos voor zogenaamde chinonen als actief materiaal in hun batterij. Een chinon of chin-
hydron is een organische verbinding uit een grote klasse van cyclische organische verbindingen. Het zijn oxidatieproducten van aromaten en fenolen. Deze organische koolstofverbindingen zijn in overvloed aanwezig in de natuur, onder andere in de fotosynthese. Kenmerkend voor de quinonen die de onderzoekers
gebruikten, is hun vermogen om tijdens het laden en ontladen waterstofionen (die alleen protonen bevatten) te absorberen of uit te stoten. Een zure waterige oplossing diende als elektrolyt. Dit is niet alleen milieuvriendelijk, maar levert ook een veilige batterij op die vrij is van explosie- of brandgevaar.
UTILITIES 17 nr. 3 - mei 2020
ELEKTRIFICATIE
De industrie als groene batterij In de transitie naar een emissieloze energievoorziening speelt industriĂŤle elektrificatie een grote rol. Bedrijven die hun elektrische assets kunnen afstemmen op het volatiele aanbod van wind- en zonne-energie ondersteunen niet alleen de energietransitie, maar verdienen hier ook geld aan. Nouryon, Aldel en ESD-Sic acteren al op de felxibiliteitsmarkt. Het vastleggen van groene elektronen in groene moleculen lijkt dan ook de weg open te breken naar een echt duurzame energievoorziening.
18 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
I
n 2018 kregen AkzoNobel Specialty
investeerden we jaren geleden al in
Chemicals, DSM, Google en Philips
de warmtekrachtinstallatie Delesto en
voor het eerst stroom van het wind-
dus ook in windenergie.’
park Bouwdokken. Een jaar later
De warmtekrachtinstallatie heeft een
volgde de elektriciteit van windpark
tijdlang in de mottenballen gelegen,
Krammer. De bedrijven investeerden
maar krijgt momenteel een revisie om
samen in het windpark via een zoge-
weer stoom en stroom te leveren.
naamd power purchase agreement
Over de vraag waarom Nouryon
(PPA). In de twee jaren daarvoor
zoveel investeert in duurzame energie
tekenden de partijen de samenwer-
hoeft Galjee niet lang na te denken.
kingsovereenkomst voor de bouw van
‘De industrie staat net als de rest van
de twee windparken met een geza-
de maatschappij voor de opgave om
menlijk vermogen van 140 megawatt.
over te stappen van fossiele brand-
Alle vier de bedrijven streven naar een
stoffen naar duurzame energie. Het is
honderd procent groene energievoor-
dan ook niet de vraag óf we afhanke-
ziening. Net als overigens 96 andere
lijk worden van wind- en zonne-ener-
bedrijven die zich committeerden aan
gie, maar wanneer. Met die kennis in
de RE 100 doelstelling van honderd
het achterhoofd willen we liever leiden
procent groene energie. Google en
dan achter de feiten aanlopen. Als een
Philips hadden dat streven met deze
van de grootste stroomverbruikers
investering al bereikt. Akzonobel, nu
hebben we een kans om groene elek-
Nouryon zat ongeveer op de helft.
tronen in te zetten om groene mole-
Het sluiten van PPA’s -oftewel lange
culen te maken. Daarmee kunnen we
termijn stroomcontracten- met een
een belangrijke rol spelen in zowel
windpark ontwikkelaar kan een aantal
vergroening van de chemische sector
Een interessante bijvangst van elektrolytische chloorchemie is dat de productiecapaciteit van elektrolysers kan worden op- en afgeschakeld. voordelen opleveren voor zakelijke
als in de inpassing van volatiele ener-
elektriciteitsverbruikers. Zo biedt een
giebronnen in het energiesysteem.’
PPA voor de investeerder in het park zekerheid omdat de investeringsri-
Balancering
sico’s worden gedekt door een lange
om enige uitleg. Een interessante
termijncontact met afnemers. Die
bijvangst van elektrolytische chloor-
afnemers hebben prijszekerheid voor
chemie is dat de productiecapaciteit
een lange termijn en de mogelijkheid
van elektrolysers kan worden op- en
om de groene stroom in te zetten voor
afgeschakeld. Daarmee ondersteunt
het reduceren van de CO2-emissies
Nouryon de netbeheerder met het
die zijn gekoppeld aan hun energie-
aanbieden van noodvermogen en
gebruik.
capaciteit op de flexibiliteitsmarkt.
Die laatste rol vraagt
Maar het bedrijf kan ook acteren op
Groene moleculen
Voor
de reguliere spotmarkten. ‘Natuurlijk
Nouryon’s Managing Director Energy
moeten we rekening houden met de
& New Business Marcel Galjee is dui-
chloorketen’, zegt Galjee. ‘We moeten
delijk dat de strategische keuzes van
dan ook altijd binnen de keten afstem-
Nouryon richting duurzame energie
men om ervoor te zorgen dat de leve-
gaan. ‘We hebben nu eenmaal veel
ring aan klanten niet wordt verstoord.
elektriciteit nodig voor het elektro-
Maar binnen die bandbreedte is nog
lytisch scheiden van zout in chloor
veel mogelijk. Het mooie van deze
en loog. De energiekosten bepalen
flexibiliteitsmarkt is dat het mes aan
een groot deel van onze productie-
twee kanten snijdt. We helpen de net-
kosten en dus proberen we deze zo
beheerder met het balanceren van het
laag mogelijk te houden. Daarom
net, zodat de inpassing van zon- en
UTILITIES 19 nr. 3 - mei 2020
windenergie niet tot teveel conges-
lers produceren. We zouden die kun-
de productie van chloor en loog, maar
tieproblemen of spanningsdips leidt.
nen vervangen voor of aanvullen met
door elektrolyse van water is het ook
Tegelijkertijd kunnen we er ook geld
e-boilers. Door hybride systemen in te
mogelijk op grotere schaal groene
aan verdienen, of in ieder geval kosten
richten, kunnen we het net ontlasten
waterstof te produceren.
besparen.’
waar het kan en benutten wanneer
Onlangs ontving het consortium
Sinds 2018 werkt Nouryon in zijn
dat nodig is. Natuurlijk vergt ook dit
Djewels elf miljoen euro subsidie
Rotterdamse fabriek met e-flex van
soort uitbreidingen op het stoomsy-
van de Europese Unie. Onder deze
Vattenfall. De Rotterdamse site
steem om maatwerk. Je moet wel een
naam plant Nouryon plant samen
heeft de grootste electrolyse unit
netaansluiting beschikbaar hebben
met Gasunie en een aantal tech-
van Europa en produceert daarmee
die de extra capaciteit aankan. En vol-
nologiepartners en afnemers een
jaarlijks 630 duizend ton chloor, loog
doende ruimte om een e-boiler naast
elektrolyse-installatie in de Groningse
en waterstof. Deze software gebruikt
het bestaande systeem plaatsen. De
Eemshaven. Het consortium onder-
data-analyse tools en algoritmes om
ondersteuning van de SDEK maakt
zoekt nog of deze een capaciteit van
de chloorproductie af te stemmen op
investeringen in ieder geval aantrekke-
twintig of zestig megawatt moet krij-
het elektriciteitsaanbod.
lijker. Al moeten we per casus bekijken
gen. Samen met BP bekijkt Nouryon
of het de investering waard is.’
de haalbaarheid van een 250 mega-
Elektrificatie Inmiddels zijn de
watt installatie in Rotterdam. En dan
tarieven bekend geworden voor de
Waterstof Misschien nog interes-
loopt er ook nog een soortgelijk
subsidie duurzame energie en klimaat
santer is het feit dat Nouryon, mis-
samenwerkingsverband met Tata
(SDEK, ook wel SDE++ genoemd). In
schien wel de partij met de meeste
Steel. Waar een honderd megawatt
de subsidieregeling die de operati-
ervaring met elektrolyseprocessen,
elektrolyse installatie voldoende
onele meerkosten afdekt van emis-
zijn kennis wil inzetten voor de pro-
waterstof moet kunnen produceren
siebeperkende energietechnieken
ductie van waterstof. Het bedrijf heeft
om de koolstofemissies van de staal-
is onder andere geld vrijgemaakt
meer dan honderd jaar ervaring met
producent te reduceren. Het mooie
voor power to heat en power to gas-
elektrolyse en beheert meer dan
van dit laatste project is dat Tata
oplossingen. Galjee: ‘In veel van onze
1.000 megawatt aan electrolyse-
Steel ook het zuurstofgas dat aan de
processen gebruiken we stoom, dat
capaciteit in Europa. Deze technologie
anode ontstaat kan inzetten bij zijn
we tot nog toe met gasgestookte boi-
wordt nu nog met name gebruikt voor
staalproducie.
De Rotterdamse site van Nouryon heeft de grootste electrolyse unit van Europa en produceert daarmee jaarlijks 630 duizend ton chloor, loog en waterstof.
20 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
Buffer Galjee: ‘Een groot nadeel van
infrastructuur en andere systemen,
de netbeheerder het evenwicht op een
het elektrische energiesysteem is de
bouwen waar nodig installaties om en
nauwkeurige manier bijsturen.
volatiliteit. Om een duurzaam ener-
verzorgen de interface met TenneT.
Tot slot neemt Aldel ook deel aan de
giesysteem in balans te houden heb
Aldel hielp het energiesysteem al
Manuel Frequency Restoration Reserve
je hoe dan ook buffercapaciteit nodig.
door een grote constante belasting te
direct geactiveerd (MFRda), ook wel
Nu kun je warmte bufferen, maar daar
bieden voor de conventionele centra-
bekend als noodvermogen. Als het
zit een tijdslimiet aan vast. En elektri-
les. Hierdoor konden deze centrales
bedrijf vol in bedrijf is, kan het zo’n 150
sche opslag in batterijen is behoorlijk
‘s nachts in een laag tempo blijven
tot zelfs tweehonderd megawatt in één
kostbaar. Hier biedt waterstofgas een
draaien om ‘s ochtends snel aan de
keer uitschakelen om zo dreigende
oplossing omdat gas nu eenmaal rede-
toenemende vraag naar elektriciteit te
stroomtekorten af te wenden.
lijk goedkoop is op te slaan. Nog beter
kunnen voldoen.
Dit alles is relatief uniek gezien de
is om de groene stroom vast te leggen
Nu biedt de aluminiumproducent zijn
installaties, het vermogen en de reac-
in groene moleculen. Door afgevangen
gelijkrichters aan om juist de variabele
tiesnelheid van het aluminiumbedrijf.
CO2 te combineren met waterstofgas
belasting op te vangen. Om dit te kun-
kan BioMCN hernieuwbare methanol
nen doen bouwt Aldel samen met
ESD-Sic Niet ver van Aldel staat
produceren.
Energy Pool tien installaties om. Iedere
een bedrijf dat al langer acteert op
De industrie moet snel zijn CO2 uit-
installatie heeft een capaciteit van
onbalansmarkt. Ten minste dat deed
stoot drastisch reduceren. De koppe-
40.000 Ampère en een spanning tot
het tot voor kort zelf. Inmiddels heeft
ling met waterstof maakt een geheel
ongeveer 800 volt.
Engie dat deel van de bedrijfsvoe-
nieuwe route mogelijk naar duurzame
Aldel verwacht een variabele belas-
ring overgenomen van ESD-Sic. Het
chemicaliën. Om dat mogelijk te maken
ting van vijftien megawatt te kunnen
bedrijf produceert siliciumcarbide, een
zal de industrie wel steeds meer onder-
bereiken om de netfrequentie te
schuurmiddel en beschermingsmiddel
deel moeten worden van het energie-
ondersteunen; dat is een zeer grote
van pantservoertuigen. Siliciumcarbide
systeem en andersom. Dat vraagt om
bandbreedte. Echte accu’s van dat kali-
komt van nature nauwelijks voor op
inspanningen van beide kanten, maar als het ergens zou moeten werken, dan is het wel in Nederland. De overheid denkt wat dat aangaat met ons mee en probeert de weg vrij te maken voor een dergelijke systeemintegratie. We
Aldel verwacht een variabele belasting van vijftien megawatt te kunnen bereiken om de netfrequentie te ondersteunen.
zijn bij mijn weten het eerste land dat een SDEK-regeling in het leven heeft
ber die worden gebruikt voor netstabi-
aarde, maar door een stoot elektrici-
geroepen. Daar mogen we best trots
lisatie zijn aanzienlijk duurder dan de
teit door siliciumzand en steenkool te
op zijn. Natuurlijk moet de Capex van
kostprijs waarvoor Aldel het doet.
voeren, is het wel te produceren. Het
electrolysers omlaag en moeten de
Energy Pool handelt namens Aldel
bedrijf gebruikt hiervoor zo’n zestig
volumes snel omhoog om de water-
op drie verschillende markten.
tot zeventig megawatt stroom. Zo’n
stofeconomie op gang te helpen. Met
Als eerste met zo’n tien tot vijf-
95 procent van dat verbruik komt voor
steun van de overheid en de goede wil
tien megawatt op de markt voor
rekening van de ovens, waarvan ruim
van de industrie en energiemarkt gaan
Frequentiebeperkingsreserve (FRC).
zestig procent voor het fysisch-che-
we iets doen wat op geen enkele plek
Deze capaciteit wordt automatisch
mische proces. De eenvoud van het
gebeurt.’
binnen enkele seconden geactiveerd
productieproces maakt het mogelijk
bij een afwijking in de netfrequentie.
om een of meerdere ovens gedurende
Aldel Ook aluminiumproducent Aldel
Bedrijven moeten het volledig gecon-
korte tijd, minuten tot uren, van minder
ondersteunt de netbeheerder met het
tracteerd vermogen binnen dertig
stroom te voorzien. Juist die flexibiliteit
balanceren van het hoogspanningsnet.
seconden kunnen leveren.
in de productie opent voor de onder-
Onlangs tekende de aluminiumsmelter,
Daarnaast handelt men ook op de
neming kansen tot scherpe inkoop.
die tot een van de grootste elektrici-
Frequency Restoration Reserve (FRR),
Het bedrijf kent grofweg drie vormen
teitsverbruikers van Nederland wordt
voorheen regelvermogen. Ook hier kan
van elektriciteitsinkoop: over the
gerekend, een samenwerkingscontract
het bedrijf zo’n tien tot vijftien mega-
counter (OTC) contracten die circa
met de Franse smart energy manager
watt vermogen leveren. TenneT stuurt
75 procent van de behoefte afdek-
Energy Pool.
deze regeling centraal aan en moet
ken, inkoop op de day-ahead-markt en
In 2014 was Energy Pool de eerste
binnen 7,5 minuten volledig kunnen
inkoop op de spotmarkt. De samen-
aggregator die frequentieregulerings-
worden geactiveerd. Na activatie stuurt
werking met ESD-Sic geeft Engie de
diensten aan de Franse transport ser-
de netbeheerder elke vier seconden
ruimte om eventuele overschotten in
vice operator RTE leverde met behulp
een nieuw setpoint dat binnen een
de energieproductie snel kwijt te raken
van load modulation. De Fransen ont-
strikte nauwkeurigheidsband dient te
of tekorten te voorkomen door af te
wikkelen de vereiste automatiserings-
worden gevolgd. Op deze manier kan
schakelen.
•
UTILITIES 21 nr. 3 - mei 2020
Partners Utilities Platform
Expertpanel Utilities Platform Ad van Wijk Professor Sustainable Energy TU Delft
AndrĂŠ Jurjus Directeur Netbeheer Nederland
Rob Kreiter Directeur TKI Energie en Industrie
Leden Utilities Platform
Cyril van Widdershoven Expert in energie-(geo)politiek, -investeringen en -zekerheid
Han Slootweg Directeur asset management Enexis en hoogleraar smart grids aan de TU Eindhoven
Martijn de Graaf Senior Business Development Manager VoltaChem/TNO
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrielinqs.nl - 06 514 99 670
22 UTILITIES
nr. 3 - april 2020
In het nieuws Teus van Eck Teus van Eck Energie en Milieu
De Nederlandse energie-experts trekken lering uit de coronacrisis. We geven u een aantal citaten om over na te denken. ‘Stel dat we een wet ‘Voortgang coronabestrijding’ maken, waarin we regelen dat Nederlandse universiteiten worden uitgesloten van de ontwikkeling van een Corona-medicijn. Want dat zou oneerlijke
Marcel Galjee Director Energy AkzoNobel
concurrentie vormen tegen de commerciële farmaceutische bedrijven; bovendien kan zoiets mogelijk ten koste gaan van het onderwijs aan studenten. Zou u zo’n wet steunen? Kunnen we, in het kader van de post-Corona maatregelen, de Nederlandse netwerkbedrijven niet nu al mandaat, ja opdracht geven, volop bij te gaan dragen aan de energietransitie?’ Martien Visser schreef een opiniestuk over de rol van netbedrijven in de energietransitie voor Energiepodium.
Sophie Dingenen Corporate & Projectspartner Bird & Bird
‘Het is opmerkelijk hoezeer we in de coronacrisis durfden vertrouwen op experts, terwijl we als het over klimaat of stikstof gaat nog graag een podium geven aan de twijfelbrigadiers van Clintel of het Mesdagfonds. Toenemend vertrouwen in experts, en afnemende geloofwaardigheid van kwakzalvers, dat zou een positieve bijvangst van deze coronacrisis kunnen zijn.’
Frank Tielens
Jan Paul van Soest trekt een vergelijk tussen de aanpak van de
CEO HeatMatrix Group
coronacrisis en de klimaatcrisis voor Energiepodium.
Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2017
‘In tijden van crisis wordt vaak veel geld gepompt om de huidige economie overeind te houden. Dat geld kan dan niet in de nieuwe, groene, duurzame economie worden gestopt. Dat komt de transitie niet ten goede. Als je al het geld aan de gevestigde orde geeft, weet je vrijwel zeker dat er geen
Hans vd Spek
doorbraken komen.
Programmadirecteur
Duurzaam Bedrijfsleven interviewde Jan Rotmans over de lessen van de
CleanTech FME
Coronacrisis.
Fokko Mulder Professor faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft Winnaar Industrial Energy Enlightenmentz 2018
UTILITIES 23 nr. 3 - april 2020
SDE++
Infrastructuur remt duurzame investeringen Eind september kunnen bedrijven zich voor het eerst inschrijven voor de stimuleringsregeling Duurzame Energie en Klimaat (SDE++). Met de nadruk op klimaat krijgen ook CO2-besparende technologieën financiële ondersteuning zoals CO2-afvang en opslag, de inzet van elektrische boilers en de benutting van industriële restwarmte. Of de subsidiebedragen hoog genoeg zijn om projecten vlot te trekken, moet nog blijken. De grootste drempel lijkt nog de benodigde infrastructuur.
24 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
B
egin dit jaar verscheen de
verschillende markten kan de kostprijs
nodig om de klimaatdoelstellingen te
Kamerbrief over de voortgang van
van emissievrije technieken snel dalen.
realiseren.’
de Stimuleringsregeling Duurzame
Zo is de subsidielast van windenergie,
Of het genoeg is voor bedrijven om
energietransitie (SDE++). Minister Eric
dankzij socialisering van de netverbin-
ook daadwerkelijk hun CO2 af te van-
Wiebes van Economische Zaken en
ding, snel gedaald.
gen en op te slaan is volgens Poppe
Klimaat meldde daarin niet alleen de
Voor de CO2-vermijdende oplossingen
afhankelijk van veel factoren. ‘Bedrijven
inschrijfdatum, 29 september tot en
die afhankelijk zijn van duurzame bron-
die willen aansluiten op Porthos beta-
met 22 oktober 2020, maar ook het
nen als wind- en zonne-energie geldt
len een vergoeding voor transport en
subsidiebedrag: vijf miljard euro.
bovendien dat ze niet meer dan twee-
opslag van hun CO2. Men verwacht nu
Een belangrijk nieuw uitgangspunt
duizend draaiuren vergoed krijgen. Dat
een bedrag achterin de vijftig euro per
in de SDE++ is het vermeden aantal
aantal uren is niet geheel uit de lucht
ton CO2. Dat bedrag zal dalen zodra
tonnen CO2. Waar de oude regeling
gegrepen: het zijn namelijk de gemid-
meer CO2 voor transport en opslag
alleen hernieuwbare energie subsidieerde, komen nu ook technieken in aanmerking die direct of indirect de uitstoot van CO2 vermijden, zoals
Inmiddels staan er heel wat projecten in de startblokken of worden businesscases doorgerekend op haalbaarheid.
Carbon, Capture & Storage (CCS) en power-to-x technologie. Dat die tech-
delde draaiuren van een windturbine.
wordt aangeboden en als de Europese
nieken niet altijd de goedkoopste zijn,
En ook zonne-energie is maar beperkt
Unie subsidie voor het project verleent.
bewijst de lijst die het planbureau voor
beschikbaar. Omdat het contraproduc-
Daarnaast maken de bedrijven ook
de leefomgeving opstelde voor het
tief zou werken als elektrische appara-
nog kosten voor de lokale afvang van
ministerie van Economische Zaken en
tuur wordt gevoed met fossiel opge-
CO2 en levering aan de pijpleiding van
Milieu. PBL rangschikte de technieken
wekte stroom, krijgen bedrijven alleen
Porthos. Die laatste kosten verschillen
op basis van verwachte subsidie per
de uren vergoed waarin ze groene
per bedrijf. Tot slot moet in de overwe-
vermeden ton CO2-emissies. Deze
stroom kunnen inzetten.
gingen ook rekening worden gehou-
zogenaamde subsidie-intensiteit loopt
Naast CCS en groene waterstof,
den met het emission trading system
met name behoorlijk op bij de nieuwe,
belandden ook elektrische boilers,
(ETS). Bedrijven kunnen de prijs om
CO2-besparende technieken die recht
warmtepompen en de uitkoppeling
CO2 uit te stoten naar de atmosfeer
hebben op de opex-vergoeding. Zo
van industriële restwarmte op het lijstje
aftrekken van hun kosten. Ze hoeven
heeft een beproefde techniek als een
van de SDEK-regeling. Alle drie deze
die rechten immers niet te kopen. De
ketel op B-hout een subsidie-intensiteit
technieken kunnen een deel van de
algemene verwachting is dat de ETS-
van elf euro per ton vermeden CO2.
warmtevraag, die nu voornamelijk door
prijs de komende jaren oploopt. Daar
Terwijl CCS al op een bedrag van 76
aardgas wordt ingevuld, voor hun reke-
bovenop komt nog de nationale CO2-
euro per ton komt. Groene waterstof-
ning nemen
heffing. Ook die hoeven bedrijven niet
subsidie-intensiteit een van de koplo-
Projecten Inmiddels staan er heel
en aan Porthos leveren. Kortom: het
pers: maar liefst driehonderd euro per
wat projecten in de startblokken of
ziet er allemaal positief uit, maar het
productie via elektrolyse is wat betreft
te betalen voor de CO2 die ze afvangen
ton vermeden CO2. Overigens wil deze
worden businesscases doorgerekend
precieze financiële plaatje is nu nog
rangschikking niet zeggen dat groene
op haalbaarheid. De vraag is dan ook
niet te geven.
waterstofprojecten geen kans maken
of deze uitbreiding van de SDE+ rege-
Als ik de brief van de minister lees, dan
op SDE++ vergoedingen.
ling ook tot een versnelling van de
begrijp ik daaruit dat het ministerie jaar-
decarbonisatie zorgt.
lijks de werkelijk gemaakte kosten wil
Wat betreft CCS-projecten lijkt de
gaan bekijken en zo over-subsidiëring
afgelopen jaren als een robuuste
vergoeding voorlopig nog geen
wil voorkomen. Belangrijker is dat in de
en effectieve regeling om de pro-
doorslaggevende reden zijn om de
brief de planning staat wanneer bedrij-
ductie van hernieuwbare energie in
eerste projecten op te starten. Zo wil-
ven een aanvraag voor SDE++ kunnen
Nederland te stimuleren. De SDE++-
len Air liquide, Air Products, Exxon
doen. Zij weten nu waar ze naartoe
regeling houdt vast aan een aantal
Mobil en Shell CO2 afvangen en
moeten werken. Is de subsidie toege-
elementen van de SDE+-regeling, zoals
offshore opslaan in lege gasvelden.
kend, dan kunnen ze definitief beslissen
het subsidiëren van de onrendabele
Woordvoerder van Havenbedrijf
hun CO2 aan Porthos te leveren. Zodra
top, een gefaseerde openstelling en
Rotterdam Sjaak Poppe ziet de brief
wij weten dat de investering in het pijp-
concurrentie tussen de verschillende
van minister Wiebes als een stap
leidingsysteem wordt terugverdiend,
technieken. Om er zeker van te zijn
voorwaarts op weg naar realisatie
kunnen Havenbedrijf, Gasunie en EBN
dat de overheid alleen de onrendabele
van Porthos. ‘Als je kijkt welke kosten
investeren in de infrastructuur. We
top vergoedt, bekijkt het PBL jaarlijks
PBL voor andere transitiemaatregelen
verwachten volgend jaar de definitieve
de stand van zaken. Door innovatie,
becijfert, dan zie je dat CCS relatief
beslissing te nemen. De eerste CO2 kan
schaalgrootte en volwassenheid van
weinig kost per ton CO2. En dat is hard
dan eind 2023 worden opgeslagen.’
SDE++
De SDE+ bewees zich de
UTILITIES 25 nr. 3 - mei 2020
Power to heat
waait en de zon schijnt. Bedrijven die
len, waardoor ze kunnen worden inge-
elektrische boilers zijn ook nieuw
zo’n elektrische boiler combineren met
zet als primair reservevermogen.’
toegevoegd aan het subsidielijstje.
een bestaande gasboiler, kunnen de
Volgens Bramer valt de investering
Hoewel de techniek voor Nederland
spark spread volgen en kiezen tussen
in een dergelijk hybride systeem wel
nieuw is, is dat voor andere landen
lage stroom óf gasprijzen. Bijkomend
mee. ‘Je breidt eenvoudig gezegd
niet het geval. Met name landen die
voordeel is dat een gasboiler wel
een bestaande gasasset uit door er
van oudsher beschikken over veel
oververhitte stoom kan leveren, terwijl
een elektrische boiler naast te zetten
waterkracht, gebruiken al elektrische
een elektrische boiler niet verder komt
via een retrofit. Je kunt dus al gebruik
boilers voor de verwarming van huizen
dan verzadigde stoom. Je kunt er ook
maken van de aanwezige infrastruc-
en processen. Bart Bramer van Stork
voor kiezen het eerste deel elektrisch
tuur, pompen kleppen en dergelijke. Je
Thermeq ziet in Nederland vooral een
te doen om het stoom vervolgens
hoeft natuurlijk niet honderd procent
rol weggelegd voor hybride systemen.
met gas op te waarderen. Bedrijven
van de capaciteit om te zetten naar
Grootschalige
Met name ook vanwege de beperkte beschikbaarheid van groene stroom. Stork Thermeq ontwikkelde zelf een elektrische boiler die eenvoudig kan worden geïntegreerd in bestaande stoomsystemen.
Bedrijven die een elektrische boiler combineren met een bestaande gasboiler, kunnen de spark spread volgen en kiezen tussen lage stroom óf gasprijzen.
‘Een stand alone elektrische ketel heeft in het huidige Nederlandse energiesy-
met een dergelijke installatie kunnen
elektrisch vermogen als je al een gas-
steem niet veel zin’, zegt Bramer. ‘Wij
bovendien een bijdrage leveren aan
boiler hebt staan.
hebben nu eenmaal niet de luxe van
netbalancering en peakshaving en
Volgens Robert Kleiburg van Recoy
een continue groene energiebron zoals
daar zelfs geld aan verdienen via bij-
valt de investeringssom, ofwel capex,
de Zwitsers en Zweden. Maar bedrij-
voorbeeld de frequency containment
van elektrische boilers wel mee. ‘Alleen
ven kunnen wel degelijk profiteren
reserve (FCR) markt. Zo’n elektrische
de opex kan hoog worden bij hoge
van de lage stroomprijzen als het hard
boiler is heel snel aan of uit te schake-
elektriciteitsprijzen. Gelukkig worden
26 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
juist die extra kosten gedekt door de
inzetten in elektroboilers. Daar hoort
in Rotterdam. Als ze dezelfde rol in
SDEK.’ Kleiburg ziet de animo dan ook
wel een infrastructuur bij die dat aan-
Limburg kunnen spelen, kunnen we
toenemen voor dit soort systemen.
kan. Hoe vroeger we op de hoogte zijn
47.000 ton CO2 uitstoot besparen. En
‘Ik weet van achttien bedrijven dat ze
van plannen op dit gebied, hoe groter
dat voor een schijntje vergeleken met
overwegen een e-boiler aan te schaf-
de kans dat we het net op tijd kunnen
dure oplossingen als CCS en groene
fen. Met name in de lagere vermogens
voorbereiden op de vraagstijging. Of
waterstof.’
rond de anderhalf a twee megawatt
wellicht kunnen we meedenken over
thermisch vermogen, zijn dit soort
alternatieven.’
systemen redelijk eenvoudig in te
Infrastructuur Gelukkig ziet de Rijksoverheid ook in dat de energie-
passen. Of die bedrijven ook daad-
Warmte En dan is er ook nog de
infrastructuur de grootste belem-
werkelijk gaan investeren is uiteraard
meest voor de hand liggende CO2-
mering is voor grootschalige CO2-
afhankelijk van de businesscase. Naast
besparende oplossing: de uitkoppeling
emissiebperking. Minister Eric Wiebes
de SDEK-vergoeding speelt daarin
van restwarmte. Klimaat en duurzaam-
vroeg dan ook een aantal experts
ook de waarde van de flexmarkt een
heidsexpert Bert Bosman van Sabic
vanuit de industrie en netbeheerders
rol. En dan zouden bedrijven nog ETS-
maakte onlangs nog de kraker van
om de capaciteitsbehoefte te inven-
kosten kunnen aftrekken evenals CO2-
het bedrijf klaar voor uitkoppeling van
tariseren. Intussen is de Taskforce
heffingskosten.’
restwarmte. ‘Eenvoudig komt het er op
Infrastructuur Klimaatakkoord Industrie
neer dat we een koppelstuk hebben
klaar met zijn onderzoek naar knel-
Capaciteit Overigens is de net-
gemaakt waar we de warmte kunnen
punten in de energie-infrastructuur.
capaciteit wel een aandachtspunt bij
aftappen’, zegt Bosman. ‘We sorteren
Hans Grünfeld is namens de industrie
dit soort power to heat oplossingen.
hiermee voor op toekomstige ontwik-
betrokken geweest bij het onderzoek
Energietransitie consultant Hans
kelingen omdat we onze kraker nu
dat ook oplossingsrichtingen aan-
Schneider van Liander vraagt dan ook
eenmaal niet vaak stilleggen. We heb-
draagt. Het onderzoek zou al aan de
de netbeheerders te betrekken bij de
ben de onderhoudsstop dan ook aan-
minister moeten zijn overhandigd,
plannen. ‘Bedrijven moeten zich goed
gepakt om in ieder geval klaar te zijn
maar de coronacrisis heeft uiteraard
realiseren dat ze een deel van hun
voor uitkoppeling als de businesscase
prioriteit. ‘We hebben de infrastruc-
warmtevraag verplaatsen van gas naar
goed uitvalt. Om de warmte daadwer-
turele behoefte van de vijf industrie-
elektriciteit. Dat vraagt om behoorlijk
kelijk bij de gebruiker te krijgen, zullen
clusters en de overige grote energie-
veel elektrisch vermogen. Het is maar
we echter een lange en dure pijplei-
verbruikers in kaart gebracht’, zegt
de vraag of de gemiddelde netaan-
ding moeten aanleggen. Helaas zijn
Grünfeld. ‘Of het nu om CCS, power-
sluiting geschikt is en of het lokale
de SDE++ vergoedingen nog niet van
to-x of de uitkoppeling van warmte
middenspanningsnet die vraagstijging
dien aard dat we over een sluitende
gaat: het succes van deze projecten
aankan. Als we een onderstation
businesscase kunnen spreken. Daar
staat of valt met de capaciteit van de
moeten aanpassen, kost dat tijd. De
is meer voor nodig. Socialisering van
infrastructuur. De industrie heeft al
aansluiting van grootschalige zonne-
de infrastructuur zal wat dat aangaat
eerder aangegeven bereid te zijn om
parken vraagt al om extra mankracht.
een grotere impact hebben. Gasunie
de komende tien jaar meer dan acht
Het is niet zo dat we de overschotten
is inmiddels eigenaar van de onder-
miljard euro te investeren in verlaging
van dit soort parken direct kunnen
grondse warmteleiding WarmtelinQ
van hun CO2-emissies. Maar het heeft geen zin om CO2 af te vangen als er nog geen transportleiding is. Of een
SDE++ 2021
elektrische boiler aan te schaffen als
De verbreding van de SDE+ naar de SDE++ is een stapsgewijs proces. In
de netcapaciteit niet voldoet. Zonder
2020 is een flink aantal aanvullende categorieën in de SDE++ opgenomen.
vooruit te lopen op het rapport dat de
Tegelijkertijd geldt dat de verbreding van de SDE+ daarmee niet is afge-
minister nog moet krijgen, hebben we
rond. Er zijn naar verwachting ook andere technologieën die door de SDE+
de knelpunten en oplossingsrichtingen
ondersteund kunnen worden. Het PBL is het gevraagd om onderstaande
duidelijk in beeld gebracht. Maar het
(categorieën) van technieken door te rekenen:
is uiteindelijk aan de politiek om hier wat mee te doen. Wil ze echter snelle
• Biobased-productie (etheen uit ethanol of bionafta);
slagen maken in decarbonisatie dan
• CO2-afvang en levering aan de glastuinbouw;
is er haast geboden. De inschrijfronde
• Elektrificatie op offshore-productieplatformen;
voor de SDE++ regeling start dit najaar.
• Geavanceerde hernieuwbare brandstoffen voor vervoer (bio-LNG,
Dan zullen de inschrijvers volgend jaar
gehydrogeneerde pyrolyse-olie (HPO) en bio-ethanol uit land- en
al moeten kunnen leveren. Het is wel
bosbouwafval);
handig als ze dan weten waar ze pre-
• Recyling van kunststoffen (PET-productie via depolymerisatie en EPS-recycling).
cies in moeten investeren en of ze niet worden gehinderd door bottlenecks in de infrastructuur.’
•
UTILITIES 27 nr. 3 - mei 2020
Uitgelicht project
Netbeheerders vol op stroom De coronacrisis lijkt de activiteiten van de netbeheerders niet ernstig te vertragen. De uitdaging voor de DSO’s en TSO is dan ook groot dankzij de snelle opkomst van volatiel decentraal duurzaam vermogen. Liander installeerde onlangs twee grote transformatoren om zonneparken te kunnen ontsluiten. TenneT kon zijn tweede stopcontact op zee in gebruik nemen zodat ook de aanlanding van wind geborgd is. De netbeheerders kunnen de groei naar elektrisch trans-
aanleggen. Als alle werkzaamheden afgerond zijn kunnen we
portvermogen nauwelijks bijbenen. Alleen Liander investeert
nieuwe windparken direct op het station aansluiten.’
dit jaar al zo’n 882 miljoen euro om het net uit te breiden en in de ontwikkeling van slimme oplossingen. Recent nog in
Knelpunten Inmiddels zijn alweer een aantal andere
twee enorme transformatoren die het stroomnet rondom het
knelpunten opgedoken in het verzorgingsgebied van
Gelderse Ulft moeten ondersteunen.
Liander. In Flevoland, Friesland en Gelderland is de capaciteit
‘Het Nederlandse elektriciteitsnet is een van de betrouw-
van het net bijna bereikt. Ook hier schieten de zonneparken
baarste ter wereld, maar niet ingericht op grootschalige
als paddenstoelen uit de grond. Maar ook de vraagkant stijgt
lokale teruglevering van wind- en zonnestroom’, vertelt
met datacenters en de glastuinbouw.
gebiedsregisseur Joël van Tiem van Liander. ‘In verschillende
In veel Gelderse agrarische gebieden zijn plannen voor de
stappen breiden we het elektriciteitsverdeelstation in Ulft
opwek van wind- en zonne-energie. Bovendien ontwikkelt
uit, zodat het net in 2021 meer capaciteit heeft. Nu hebben
glastuinbouw zich snel in de Bommelerwaard en West-
we twee transformatoren geplaatst met ieder een vermogen
Betuwe. Ook ziet Liander een sterke groei van industrieter-
van veertig megavoltAmpère en kunnen we de kabels gaan
reinen en woningbouw. Daarnaast is er veel vraag naar
28 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
laadpunten voor elektrisch (bus)vervoer omdat de provincie vanaf 2025 een ‘zero emissie’ doelstelling heeft vastgesteld voor nieuwe bussen. Flevoland heeft veel landelijk gebied, dat zich goed leent voor de opwek van duurzame energie. Het aantal windmolens en zonneparken die duurzame energie opwekken, groeit snel. Op sommige plekken groeit het aanbod van (duurzame) energie sneller dan dat de elektriciteitsnetten kunnen worden aangepast. Friesland maakte de afgelopen jaren een flinke economische ontwikkeling door. Dat leidde tot de komst van nieuwe bedrijven, uitbreiding van bestaande bedrijven, veel woningbouw en investeringen in de toerismesector. Daarnaast is de regio heel actief als het gaat om het opwekken van duurzame energie. Rond de Afsluitdijk spelen op het gebied van windenergie verschillende initiatieven.
Stopcontact Ook TenneT blijft bouwen aan het toekomstige elektriciteitsnet waar windenergie een steeds grotere rol in gaat spelen. Om die windenergie te laten aanlanden, bouwt de netbeheerder een achttal wisselstroomverbindingen met een capaciteit van 700 megawatt. Deze worden ook wel het stopcontact op zee genoemd. Inmiddels is het tweede stopcontact klaar. Borssele Beta ontsluit de windenergie van de in aanbouw zijnde offshore windparken Borssele III en IV. Het 700 megawatt offshorestation is volgens planning op 1 september operationeel. Vanaf dat moment kan het windpark, ongeveer 22 kilometer uit de Zeeuwse kust, worden aangesloten. Twee 67 kilometer lange kabels brengen de opgewekte elektriciteit van het offshore windpark Borssele III en IV aan land naar het hoogspanningsstation in Borssele. Blauwwind bouwt momenteel de windparken Borssele III en IV. HSM Offshore in Schiedam bouwde het offshore platform. Op 22 maart voer het ponton met de topside via de Nieuwe Waterweg richting het wind-
Offshore wind in energietransitie
gebied Borssele III en IV. Daarna plaatste een kraanschip
veertig procent van de Nederlandse elektriciteitsvoorziening
op deze locatie de topside op de onderbouw ( jacket). De
van windparken op zee komen. Tot nog toe loopt de imple-
bovenbouw (topside) bestaat uit drie binnenverdiepingen
mentatie volgens planning. Borssele Alpha is september
(main deck, utility deck, control deck) en een buitendek (roof
2019 opgeleverd en nu dus ook Borssele Beta. De capaciteit
deck).De topside is 25 meter hoog, 58 meter lang en 32
van de Borssele III en IV windparken is 700 megawatt.
meter breed. Het gewicht van de topside is 3650 ton.
In aanvulling op de in de ‘Routekaart Windenergie op
In 2030 zal
zee’ vastgelegde 3,5 gigawatt sluit TenneT volgens de
Vattenfall Intussen ondertekende TenneT een nieuwe
‘Routekaart Windenergie op zee 2030’ nog eens 6,1 giga-
overeenkomst met het Zweedse Vattenfall. TennT bouwt
watt op zee opgewekte windenergie aan op het hoogspan-
voor de ontsluiting van windpark Hollandse Kust Zuid 3 & 4
ningsnet. Tot en met 2026 realiseert TenneT acht standaard
twee transformatorplatformen op zee met elk twee 220 kilo-
wisselstroomverbindingen met een capaciteit van elk 700
volt wisselstroom kabels. Via deze kabels wordt de stroom
megawatt. Vanaf 2027 bouwt een aantal consortia verder
naar land gebracht. Op land bouwt TenneT een nieuw trans-
uit de kust, in het windenergiegebied IJmuiden Ver, grotere
formatorstation en breidt de netbeheerder hoogspannings-
windparken. Vanwege de grote capaciteit (twee gigawatt per
station ‘Maasvlakte 380 kV’ uit. In dit hoogspanningsstation
verbinding) en om het verlies van stroom tijdens het trans-
wordt de windenergie van zee aangesloten op de Randstad
port te beperken, voert TenneT deze verbindingen uit als
380 kV- Zuidring van TenneT.
gelijkstroomverbindingen.
•
UTILITIES 29 nr. 3 - mei 2020
Projecten Water Opdrachtgever: Evides Industriewater
De Botlek krijgt een centrale afvalwaterzuivering. Huntsman, Emerald
Start:
2019
Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring voor het
Waar:
Botlek
project getekend. Evides Industriewater is projectontwikkelaar en
Capaciteit: 140.000 vervuilingseenheden
bedrijfsvoerder van de afvalwaterzuivering.
Stoom en warmte Opdrachtgever: Shell Waar:
Rotterdam
Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergunning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarmtepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna.
Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro
LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbran-
Waar:
Maasvlakte
dingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval
Investering:
150 miljoen euro
wordt behandeld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een
Afronding:
2020
energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.
Opdrachtgever: Ecluse
Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas van meerdere
Waar:
chemiebedrijven in Antwerpen vervangen door een warmtenet van
Antwerpen
ongeveer vijf kilometer lengte. Opdrachtgever: o.a. Shell
Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan rest-
Waar:
Rotterdam
warmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de
Investering:
16 miljoen euro
regio Rotterdam.
Capaciteit: warmte voor 16.000 huishoudens
Gas Opdrachtgever: Gasunie en Nouryon
Een consortium van Nouryon, Gasunie en vier partners ontvangt elf
Waar:
Eemshaven
miljoen Europese subsidie voor het groene waterstofproject ‘Djewels’. De
Afronding:
Onbekend
partners installeren een twintig megawatt elektrolyser in Delfzijl voor de productie van waterstof als basis voor groene methanol. Het project krijgt ook vijf miljoen euro subsidie van het Waddenfonds.
Opdrachtgever: Photanol
Photanol heeft de bouw van zijn proeffabriek op het Chemie Park Delfzijl
Waar:
Chemiepark Delfzijl
gegund aan Stork. De demoplant komt in de noordwesthoek van de loca-
Afronding:
zomer 2020
tie te staan en moet voor de zomer van 2020 gereed zijn.
Opdrachtgever: SkyNRG
SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol hebben plannen om Europa’s eerste
Waar:
productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof te bouwen in Delfzijl.
Delfzijl
Capaciteit: 20-60 MW (9000 ton waterstof) Opdrachtgever: Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam Waar:
Tata Steel IJmuiden
Capaciteit:
100 MW
30 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid. Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden.
Projecten Opdrachtgever: SterCore
Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen
Waar:
Emmtec, Emmen
gas en kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produ-
Capaciteit:
20 miljoen kuub groen gas
ceren.
Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie
De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om bio-
Waar:
Investa Alkmaar
massa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het
Capaciteit:
13,5 miljoen kuub groen gas
hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd.
Opdrachtgever: Gasunie Transport Services
GTS breidt de stikstofinstallatie in Zuidbroek uit. Het project omvat ook
Waar: Zuidbroek
een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidin-
Afronding:
2022
gen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden
Investering:
500 miljoen
met de stikstofcaverne in Heiligerlee.
Opdrachtgever: Noord-Nederlandse bedrijven
Bedrijven en overheden in Noord-Nederland willen de komende 12 jaar
Waar:
Noord-Nederland
2,8 miljard euro investeren in emissievrije waterstof. Het Integraal water-
Investering:
2,8 miljard
stofplan Noord-Nederland behelst een portefeuille van ruim dertig projec-
Afronding:
2031
ten om productie, gebruik en transport van waterstof op te schalen.
Opdrachtgever: Oiltanking Antwerp Gas
Oiltanking Antwerp Gas Terminal heeft het EPC-contract voor de bouw
Terminal
van een grote, gekoelde opslagtank in Antwerpen toegekend aan een
Capaciteit:
145.000 kuub
consortium van Engicon (Geldof) en BAM Contractors.
Afronding:
Eind 2021
Opdrachtgever: NAM
Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in
Waar:
Emmen komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat
Emmtec, Emmen
met verschillende partners deze optie nader onderzoeken.
Elektriciteit Opdrachtgever: NeuConnect
NeuConnect is een voorgestelde onderzeese hoogspanningsverbinding
Waar: tussen Isle of Grain en
op basis van gelijkstroom tussen de elektriciteitsnetwerken van Groot-
Fedderwarden Investering:
1,6 miljard euro
Afronding:
2023
Brittannië en Duitsland.
Opdrachtgever: Enexis
Enexis Netbeheer investeert 250 miljoen euro extra in haar energienet. De
Waar: Noordoost en zuidoost
netbeheerder verwacht de komende jaren flinke hoeveelheden duurzame
Investering:
Nederland
energie uit zon en wind aan te sluiten op haar netwerk. Tot 2021 gaat het
250 miljoen euro
om bijna 2200 megawatt. In de jaren daarna verwacht de DSO nog eens
Afronding: 2021-2030
ruim 3300 megawatt aan te kunnen sluiten.
Opdrachtgever: TenneT
TenneT laat het modulaire hoogspanningsstation van de toekomst bouwen
Waar:
Hengelo en Nederweert
door Croonwolter&dros. Deze zal als basis dienen voor een tien jaar durend
Start:
medio 2022
vervangingsprogramma van circa 150 stuks 110kV en 150kV stations.
Biomassa Opdrachtgever: Sparkling Biomass
Sparkling Biomass bouwt een vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De
Waar:
Innofase, Duiven
stoom wordt direct geleverd aan een verwerker van aardappelresten die er
Afronding:
2020
zijn drooginstallaties mee voedt.
Capaciteit:
12.500 MWh elektriciteit en 87.600 MWh warmte
Mist u nog een project in ons overzicht? Mail het ons: info@industrielinqs.nl
UTILITIES 31 nr. 3 - mei 2020
BROEIKASGAS
Stedin stapt over op SF6-vrije schakelinstallaties Al sinds jaren verbiedt de Europese Commissie het gebruik van gefluorideerde broeikasgassen. Een kilo van het gas staat namelijk qua broeikaseffect gelijk aan maar liefst 23.500 kilo CO2. Dankzij een sterke lobby mocht de elektrotechnische sector het gas onder strenge voorwaarden nog wel gebruiken. Er bestaan echter al jaren alternatieven voor dit type schakelinstallaties. Netbeheerder Stedin zal 500 tot 800 SF-6 vrije installaties per jaar afnemen. Oftewel negentig procent van de door Stedin benodigde middenspanning schakelinstallaties op jaarbasis worden SF6-vrij.
32 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
S
F6-gas is één van de zwaarste
jaarlijkse emissie vanaf 2007 tot en
SF6-installaties mogen werken. Die
broeikasgassen en wordt nog
met 2018 circa 0,5 procent. Maar
kosten besparen ze, net als de kosten
veelvuldig ingezet in schakelsyste-
dat betekent wel dat in 2018 770
voor het afvoeren van het gas aan
men in de elektrotechnische sector.
kilogram van het gas in de atmosfeer
het einde van de levensduur. Daarbij
Stedin breidt de komende jaren haar
terecht kwam. Wat weer overeenkomt
voorkomen ze ook risico’s die ontstaan
elektriciteitsnet steeds verder uit, en
met 0,018 megaton CO2-equivalent.
bij een calamiteit. Je wil het zware gas
zocht naar een partner om dat zo
Verhoudingsgewijs vallen deze getal-
namelijk niet inademen want het is
milieuvriendelijk mogelijk te doen. Met
len mee vergeleken bij andere emis-
zeer schadelijk voor de gezondheid.’
de SF6-vrije installaties van Eaton ver-
sies, maar toch zijn ze niet nodig.
Wind- en zonneparken
mijdt de netbeheerder jaarlijks gemid-
De
deld het gebruik van 1950 kilogram
Levenscycluskosten
SF6-gas.
Besseling, Manager Sales & Business
spreekt, de Xiria, gebruikt in plaats van
Development ESS van Eaton: ‘De
SF6-gas droge lucht om te isoleren
Verbod De Europese Commissie
Nederlandse elektrische infrastructuur
en een vacuümonderbreker om te
(EC) stelde enkele jaren geleden een
moet de komende jaren enorm wor-
schakelen. Besseling: ‘Omdat de Xiria
verbod in op het gebruik van SF6-gas
den uitgebreid om de overschakeling
meer dan 5.000 keer kan schakelen is
voor vrijwel alle sectoren. Belangrijke
van fossiele brandstoffen naar duur-
het systeem bijzonder geschikt voor
uitzondering daarop is de elektro-
zame energie mogelijk te maken. Wij
toepassingen waarbij de schakelaar
technische industrie. In deze sector
verwachten dat het daarbij horende
meerdere keren per dag omgezet
wordt dit gas nog volop gebruikt,
schakelmateriaal jaarlijks met zo’n acht
moet worden, zoals bij wind- en zon-
als isolatiegas in schakelinstallaties.
procent groeit. Daarmee groeit ook de
neparken voor hernieuwbare energie.’
Daarnaast zorgt het gas ervoor dat
kans op emissies.’
In de loop van 2020 neemt de
vlambogen tijdens het schakelen snel
Eaton staat niet alleen in zijn overtui-
Europese Commissie het gebruik van
worden gedoofd. SF6-gas is hiervoor
ging dat nieuwe schakelinstallaties
SF6-gas in de elektrotechniek opnieuw
zeer effectief, maar heeft echter een
SF6 vrij zouden moeten zijn. Een
onder de loep, wat mogelijk leidt tot
groot nadeel. De impact op het milieu
aantal andere leveranciers kondigde
een totaalverbod op het gebruik van
van SF6-gas is maar liefst 23.500 keer
al aan na 2025 geen schakelaars met
het schadelijke broeikasgas. Besseling
groter dan die van CO2. De Europese
SF6 te leveren. Met name in de hogere
verwacht niet dat netbeheerders
Commissie heeft zich dan ook ten doel
vermogens is dat nog een behoorlijke
straks al hun middenspanningstations
gesteld om het gebruik van SF6 in
uitdaging, maar het is wel mogelijk.
moeten vervangen. Maar de ver-
2030 met tweederde terug te dringen
Besseling: ‘Je kunt schakelaars ook
wachte uitbreidingen zouden wel vrij
in vergelijking met 2010.
met droge lucht isoleren en schakelen
kunnen zijn van het broeikasgas.
Frits
productrange waar Besseling over
in een vacuüm. Vroeger maakte men
Strenge eisen
al lucht geïsoleerd schakelmateriaal
Netuitbreiding Stedin wacht in
ten de netbeheerders wel voldoen aan
maar dergelijke conventionele instal-
ieder geval de verordening niet af. De
een Europese verordening rondom het
laties hadden een forse footprint. De
netbeheerder startte vorig jaar een
zware broeikasgas. Wie onderhoud
techniek heeft echter niet stilgestaan
aanbestedingstraject voor nieuwe
pleegt aan een installatie met SF6
en inmiddels kunnen we installaties
schakelinstallaties tot 24.000 Volt. De
moet daarvoor opgeleid en gecer-
leveren met een vergelijkbare voet-
keuze viel op de vacuüm- en luchtge-
tificeerd zijn. Sinds die tijd houden
afdruk en met dezelfde diëlektrische
ïsoleerde Xiria schakelapparatuur van
de Nederlandse netbeheerders niet
eigenschappen. Maar dan zonder
Eaton. De komende vier tot acht jaar
alleen bij hoeveel SF6 in de installa-
schadelijke gassen. Ook het argu-
is Eaton hofleverancier van Stedin.
ties zit, maar ook hoeveel ze jaarlijks
ment dat de installaties duurder zijn
De verwachting is dat Stedin zijn net
moeten bijvullen. Dat gas is tijdens
gaat niet op. Tenminste niet als je
jaarlijks uitbreid met vijfhonderd tot
onderhoudswerkzaamheden of door
de levenscycluskosten meeneemt.
achthonderd middenspanning scha-
lekkages in pakkingen of flenzen de
Netbeheerders moeten hun personeel
kelinstallaties. Wat op zichzelf al een
lucht in gegaan. Nu is de gemiddelde
opleiden en certificeren voordat ze aan
behoorlijke klus is.
Sinds 2007 moe-
De netbeheerder heeft al een schakelinstallatie zonder SF6-gas voor het
WINDTURBINES
hoogspanningsnet. Deze installatie
SF6 gas wordt overigens ook in windturbines toegepast. Onderzoek van
van General Electric is afgelopen
WindEurope wijst uit dat alle 100.000 windturbines in Europa jaarlijks naar
zomer geplaatst in het 50.000 Volt
schatting 150 kilogram aan SF6 lekten in de afgelopen zes jaar. Dit staat
verdeelstation in Middelharnis. Dit
gelijk aan een jaarlijkse uitstoot van 3.525 ton CO2. Uiteraard bespaarden de
voorjaar neemt Stedin de installatie in
turbines nog veel meer CO2, maar ook de windsector is op zoek naar alterna-
gebruik. De SF6-vrije schakelinstallatie
tieven. Met name door andere, minder schadelijke gassen in te zetten.
van 50.000 Volt is een primeur voor Nederland.
•
UTILITIES 33 nr. 3 - mei 2020
In het volgende nummer UTILITIES 4 VERSCHIJNT IN JUNI
Thema: Duurzaamheid - Waterbehandeling
Dossier Infrastructuur De Taskforce Infrastructuur
Wetlands reinigen koelwater
Klimaatakkoord Industrie is klaar met
Wetsus promovendus Thomas Wagner
De groene economie van Frans Timmermans
zijn rapport. Elektriciteitsnetten moeten
onderzocht hoe DOW Terneuzen
De coronacrisis is een kans voor
worden verzwaard zodat de industrie
het spuiwater uit zijn koeltorens kan
systeemverandering. Het Europese
een deel van haar energiebehoefte
reinigen. Een combinatie van planten
herstelplan voor de economie moet
kan elektrificeren. De gasinfrastructuur
en sediment met aerobe en anaerobe
een groen karakter krijgen, betoogt
moet geschikt worden gemaakt voor
bacteriën in een aangelegd moeras
Eurocommissaris Frans Timmermans.
het transport van groen gas en water-
verwijdert corrosieremmers, biociden
In een open brief schrijft Timmermans
stof. Er moeten nieuwe warmtenetten
en fosfonaten. Wagner richt zich spe-
dat we niet terug moeten naar een
komen om restwarmte uit de industrie
cifiek op het reinigen van water uit
koolstofspuwende economie.
en afvalverbranding te kunnen uitkop-
industriële koeltorens. Geconstrueerde
Ook het Europees Parlement roept
pelen met de gebouwde omgeving.
wetlands kunnen hierbij een belang-
op om juist nu over te stappen op een
Ook is een infrastructuur nodig om
rijke rol spelen.
groene economie.
CO2 te kunnen afvangen, transporteren en opslaan, dan wel her te gebruiken als koolstofbron voor producten.
Thema's 2020
Advertentie-index
1 Industrie- en proceswater
Eco Ketelservice Verhuur...........................4
2 Energie-infrastructuur en asset management
Industrielinqs............................................. 35
3 Industriële energiebesparing, Isolatie
MODELEC Data-Industrie b.v................. 36
4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Industrielinqs special Projecten & Innovaties 6 Vakbeurs Energie - Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 European Industry & Energy Summit 2020
34 UTILITIES
nr. 3 - mei 2020
OMV Gas.......................................................2 Santon Circuit Breaker Services...............4
DELTAVISIE 2020
SCH
NU F J I R
IN
INNOVATIEKRACHT | SPIJKENISSE | 3 SEPTEMBER
OPEN DE POORT Industrie en samenleving worden vaak gezien als twee aparte werelden met daartussen een hek. Dat terwijl ze juist niet zonder elkaar kunnen om de grote uitdagingen op het gebied van klimaat, veiligheid en economische ontwikkeling aan te pakken. Zo heeft de industrie betrokken en goed opgeleide mensen nodig om te werken aan de energie- en grondstoffentransitie. De industrie wil iedere dag samen met andere partners innovatieve oplossingen ontwikkelen, zoals nieuwe medicijnen, lichtere auto’s en betere isolatie.
Verkiezing Plant Manager of the Year 2020 De Plant Manager of the Year-verkiezing draagt bij aan een positief imago van de Nederlandse procesindustrie. Dit doet zij door de inspanning en prestaties van plantmanagers te benoemen en te waarderen. De focus ligt hierbij op veiligheid, gezondheid, milieu, productiviteit, efficiëntie en duurzaamheid. Om dit voor het voetlicht te brengen, verschijnen er interviews en films van de genomineerden in het blad en op de website.
Daarom is het van groot belang om in contact met elkaar te blijven, met elkaar te discussiëren, elkaar te inspireren en ook samen nieuwe richtingen uit te zetten. Deltavisie 2020 zet daarom op 3 september de poort tussen samenleving en industrie wagenwijd open. Denk en debatteer je met ons mee? Founding partners:
Partners:
www.deltavisie2020.nl
2020
www.moxa.com
IIoT computers; Embedded communicatie Gateways en Front-end processing. De Moxa industriële IIoT computers zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productieomgeving centraal staat. In te zetten als IIoT Cloud communicatie Gateway, waarbij door de krachtige processoren Front-end computing mogelijk is. Preventief onderhoud, procesoptimalisatie, data-analyse ofwel IIoT. Onze kijk hierop, pragmatisch.
Uw data één van de belangrijkste assets? Wij begrijpen dat. Ons aanbod: een betrouwbaar en veilig platform. Ondersteuning van o.a.: Microsoft Azure (Certified), Wonderware Online Insight, Generic MQTT, HTTP, Sparplug en M2X cloud server.
www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl