Utilities 4 2016 lr by Industrielinqs

UTILITIES NUMMER 04 - mei 2016 â&#x20AC;˘ ZEVENTIENDE JAARGANG

Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

acts

manuf

Nederlandse offshore windindustrie piekt in Europa

Koelwaterconditionering kan chemicaliĂŤngebruik verlagen

Europese Unie stimuleert uitvoering energieaudits M

www.utilities.nl

Professionals in water

Drinkwater

Proceswater

Afvalwater

Digestaat

Onze partners:

Onze diensten:  Procestechnologie  Engineering  Projecten  Service

Ambachtstraat 20, 7609 RA Almelo Postbus 223, 7600AE Almelo T. 0546-545020 E. info@rwbalmelo.nl

I. www.rwbalmelo.nl

i n h o u d

V E R D E R Nieuwe rubriek De Utilities Manager

Experimenteren met nieuwe technieken doet Danone niet. Voor de megafabriek in Cuijk wordt dan ook uitsluitend moderne apparatuur gebruikt die zich al heeft bewezen. Een gesprek met Joost Oosterbroek, utility manager voor het Greenfield project. Nederlands offshore windindustrie piekt in Europa

Steam Up Sinds 2015 zijn grote bedrijven verplicht een energieaudit uit te laten voeren. Helaas blijven de aanbevelingen van die audits nog wel eens op de plank liggen. De Europese Commissie gaat bedrijven helpen met het wegnemen van de barriĂ¨res. Speciaal daarvoor is het Steam-up project in het leven geroepen.

Wie denkt aan wind op zee, ziet enorme masten en turbinebladen voor zich. Minder of zelfs helemaal niet zichtbaar zijn de fundering, de kabels, de elektrische installaties en de schepen. Laten nu juist daar Nederlandse bedrijven in uitblinken. Power to Protein koppelt water-energie-food nexus

De speurtocht naar watervalorisatie is nog niet ten einde. Waar veel partijen reststromen omzetten in biogas of bioplastics, voegt emeritus professor Willy Verstraete daar een hoogwaardigere stof aan toe: eiwitten. Afvalstromen leveren geld op 34

Varkensvleesbedrijf Westfoort bouwde vorig jaar een state of the art slachterij. Het bedrijf is volgens de nieuwste inzichten van ketenintegratie en -beheersing gebouwd met duurzame oplossingen op het gebied van energie en water.

VASTE RUBRIEKEN Commentaar Trending news Technologie Market Review Agenda In het volgende nummer

5 6 13 36 37 38

Energy Platform Nederland is een energieland die een belangrijke rol speelt in Europa op het gebied van de gas, wind en olie industrie. Zo is Nederland de gasrotonde van Europa en beheren wij 25 procent van de Europese gasvoorraad. Verder is duurzame energie actueler dan ooit te voren. De rijksoverheid streeft naar veertien procent duurzame energie in 2020, voorzien door zonne en windenergie en biomassa.

30 Kansen voor koelwaterconditionering Voor het conditioneren van koelwater worden doorgaans heel wat chemische middelen ingezet. Maar wat zou er gebeuren als biologische, organische en minerale vervuiling al van tevoren wordt verwijderd? KWR onderzoekt welke technologieĂŤn daarvoor in aanmerking komen terwijl onderzoekspartner SABIC de gegevens levert voor het rekenmodel.

UTILITIES 3 nr. 4 - mei 2016

DE JONGH PIPESYSTEMS B.V. Toonaangevend en de specialist De Jongh Pipesystems is een dynamisch bedrijf, gespecialiseerd in PE-HD kunststofleidingsystemen voor gas- en waterdistributie, persriolering, druk- en vrijvervalbuizen, alsmede voor industriële toepassingen. Een gemotiveerd en goed opgeleid team met ruime ervaring in haar branche staat u graag te hulp.

egeliner ®: close-fit-lining

NIEUWE INNOVAT IE

De egeliner is een flexibele PE buis speciaal ontwikkeld voor het sleufloos saneren van oude gas-, water- en rioleringsbuizen (zowel druk- als vrijverval). Deze aanpak zorgt voor minder overlast voor bedrijven en omwonenden. ®

Voordelen egeliner ® Geringe doorlaatvermindering - close fit Verbetering doorstroom eigenschappen Geen hydraulische verliezen

Fabrieksmatig geproduceerd en door kwaliteitsdienst gecontroleerd Achteraf lasbaar t.b.v. aansluitingen 100% recyclebaar

Eigen stabiliteit

Postbus 11 Sluisweg 2 Telefoon Telefax E-mail Internet

- 4670 AA Dinteloord - 4794 SW Heijningen 0031 (0) 167 521739 0031 (0) 167 521837 info@dejonghpipesystems.nl www.dejonghpipesystems.nl

Water-energie nexus Er is een duidelijke verbinding tussen water en energie, tot zover geen nieuws. Ook de koppeling (nexus) met voedsel is niet geheel nieuw. Maar als die drie componenten worden gebundeld, neemt de waarde van reststromen ineens exponentieel toe. Power to protein maakt die koppeling en de bacteriën die nutriënten omzetten in eiwitten zijn niet heel kieskeurig. Daar komt wel gelijk een moreel dilemma of in ieder geval een psychologische barrière om de hoek kijken. Want voedsel uit fecaliën klinkt nu eenmaal niet zo aantrekkelijk. Gelukkig zijn er genoeg andere reststromen met een wat aantrekkelijkere oorsprong, zoals reststromen uit de aardappelindustrie. Nu is watervalorisatie in de voedingsmiddelenindustrie een eenvoudigere taak dan in de procesindustrie. Met name de petrochemie heeft meer uitdagingen in het verwijderen van stoffen die we liever niet in het milieu terugzien. Desondanks zijn ook daar plannen om een aantal van die organische grondstoffen terug te winnen uit het afvalwater. Helaas is het project nog te pril om nu al verslag van te doen, maar het Orpheus-project, zoals het wordt genoemd hou ik zeker in de gaten. Nu heb ik niet geheel toevallig twee projecten genoemd die worden onderzocht onder auspiciën van het TKI Watertechnologie. Deze waterspecial van Utilities staat namelijk in het teken van waterinnovatie. Om nog maar een voorbeeld te noemen: het onderzoek naar koelwaterbehandeling is ook veelbelovend. Het idee om koelwater voor te behandelen in plaats van te controleren met chemicaliën kan een grote impact hebben op de milieu-impact van koelwater. Om nog een koppeling te maken: offshore wind is ook een koppeling van water en energie. Maar dan meer om windturbines uit het zicht en in de wind te houden. Utilities is kennispartner van het Energy Platform en zal op 1 juni een programma verzorgen over offshore wind. Opslag is voor deze vorm van energie nog een grote uitdaging. Gelukkig biedt power to protein daarvoor een oplossing. De bacteriën groeien namelijk goed op waterstof en zuurstof. Om dat te produceren, zou je overtollige windenergie kunnen inzetten. Is de cirkel weer rond. David@industrieperspectief.nl

COLOFON zeventiende jaargang nummer 4 - mei 2016

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T: 070 399 0000 - F: 070 390 2488 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T: 06-51499670 info@industrieperspectief.nl Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670 Vaste medewerkers Cyril Widdershoven, Tseard Zoethout Medewerkers aan dit nummer Marjolein Roggen Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies www.inzet-advies.nl

Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 130,50 per jaar Introductie NL/B 25% € 98,- per jaar Overig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door: Abonnementenland Postbus 20 1910 AA UITGEEST Website: www.bladenbox.nl (nieuwe abonnementen) Website: www.aboland.nl (wijzigingen en vragen) T: 0900-ABOLAND (0900-22 65 263, 10 ct/min)

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor ufacts wordt uw abonnement steeds manstilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2016 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 4 - mei 2016

Trending news op www.utilities.nl

1 Cofely Nederland wordt Engie Services

Cofely gaat verder onder de naam ENGIE Services. Deze naamswijziging onderstreept de positie van ENGIE Services in de energietransitie. ENGIE Services richt zich op het verder ontwikkelen van innovatieve technologie-oplossingen en services, die bedrijven helpen hun bedrijfsprocessen duurzaam te optimaliseren. De naamsverandering komt voort uit het groeimodel van moederbedrijf ENGIE, dat is gebaseerd op duurzame ontwikkeling. Op deze wijze wil ENGIE inspelen op duurzame energiebehoeften, klimaatveranderingen tegengaan en optimaal gebruik maken van beschikbare resources.

2 Offshore platforms eenvoudiger maken

De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) gaat haar productieplatforms in de Noordzee eenvoudiger maken met behulp van een innovatieve technologie. Alle overbodige apparatuur wordt met een vernieuwde watersnijtechniek verwijderd. Deze techniek is veiliger, en sneller dan de bestaande procedures voor het verwijderen van offshore installaties. Bovendien kan er doordat er geen gebruik wordt gemaakt van heet werk tijdens de werkzaamheden gewoon worden doorgeproduceerd. NAM moet op een slimmere en effectievere manier gas uit de Noordzee winnen om ook uit de steeds kleinere gasvelden succesvol gas te kunnen produceren.

Thoriumreactor

biedt veiligere kernenergie â&#x20AC;&#x2DC;Een kernreactor die werkt met gesmolten zout en thorium is in vrijwel alle opzichten een verbetering ten opzichte van de huidige kernreactoren. Deze thoriumreactor is inherent veilig, produceert veel minder (en minder gevaarlijk) radioactief afval en is daarmee een uitstekende technologie om mondiaal de CO2-uitstoot terug te brengen, bijvoorbeeld in combinatie met zonne- en windenergie.â&#x20AC;&#x2122; Dat zei professor Jan Leen Kloosterman tijdens zijn intreerede aan de TU Delft. De MSR bestaat uit een blok grafiet met kanalen waar een zout met splijtstof door circuleert. De opgewekte warmte wordt via een tussencircuit getransporteerd naar het energieconversiesysteem waar deze wordt omgezet in elektriciteit.

Sinds de Utilities-site weer volop actief is, kunnen we aan de statistieken zien wat de Utilities-lezer beweegt. Vanaf nu laten we de top tien zien van meest gelezen nieuwsberichten op www.utilities.nl. Blijf ons vooral volgen en blijf ook via Twitter reageren. Wie weet komt u uw reactie wel tegen in het trending news.

6 UTILITIES nr. 4 - mei 2016

kolencentrales levert nergie Nederland wil meer 4Svijfluiten 7 Eonderzoek miljard op CO -reductie

Het sluiten van alle Nederlandse kolencentrales levert 4,7 miljard euro aan extra welvaart voor Nederland op. Deze welvaartswinst wordt grotendeels veroorzaakt door vermeden kosten voor schade aan volksgezondheid en klimaat. Dit blijkt uit onderzoek van economisch onderzoeksbureau SEO in opdracht van Natuur & Milieu, waarin alle maatschappelijke kosten en baten zijn doorgerekend van het vervroegd sluiten van de kolencentrales.

etbeheerders leggen 5Ntransportprijzen vijf jaar vast

De Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft de ontwerp-methodebesluiten voor landelijke en regionale energienetbeheerders voor de komende vijf jaar gepubliceerd (2017-2021). De besluiten zijn bedoeld om de rekenmethode vast te leggen die bepaalt hoe hoog de jaarlijkse inkomsten van de netbeheerders mogen zijn en welke tarieven zij mogen toepassen voor de afnemers. Voor het eerst is daarbij gekozen voor een reguleringsperiode van vijf jaar.

Licht

aan het eind van de tunnel op oliemarkt

In de tweede helft van 2016 zal de wereldwijde vraag naar olie naar verwachting geleidelijk aan toenemen. De vraag zal worden gestuwd door Aziatische landen die allen, op MaleisiĂŤ na, netto-importeur van olie zijn. Maar tot aanzienlijke prijsstijgingen leidt dat niet in de nabije toekomst, omdat de wereldwijde economische groei achterblijft. Dat stelt PwC in haar kwartaalupdate over de olieprijs.

Energie-Nederland heeft gereageerd op de brief die het kabinet over het Interdepartementaal Beleidsonderzoek CO2-reductie aan de Kamer heeft gestuurd. De brancheorganisatie van de energiebedrijven onderschrijft de noodzaak om verder onderzoek te doen naar de wijze waarop 25 procent CO2-reductie in 2020 kan worden gehaald.

M eer energie door tweezijdige zonnepanelen

Door het toepassen van tweezijdig werkende panelen op water kan de opbrengst aan zonnestroom fors verhoogd worden en breiden de mogelijkheden om zonne-energie op te wekken in Nederland zich nog verder uit. De zonnecellen Ăn de panelen zijn zo gemaakt dat ze licht via de achterkant in elektriciteit kunnen omzetten. Daardoor kunnen de panelen ook het licht benutten dat door het wateroppervlak of de grond wordt gereflecteerd.

Duurzame

energiehub voor transport in Antwerpse haven

Engie gaat in de haven van Antwerpen een duurzame energiehub voor LNG, CNG en elektriciteit bouwen en exploiteren. De energieleverancier ondertekende hiervoor een concessieovereenkomst met het Antwerpse Havenbedrijf. De overeenkomst heeft een looptijd van dertig jaar.

energieverbruik 10 Linaagste 20 jaar

In 2015 lag het energieverbruik op het laagste niveau in twintig jaar. Huishoudens en industrie consumeerden of verstookten samen 3000 petajoule. Dat was twee procent lager dan in 2014. Deze daling hing vooral samen met een forse dip in het verbruik van energie in de petrochemische industrie. Het verbruik van kolen nam fors toe.

UTILITIES 7 nr. 4 - mei 2016

ENERGIE Sinds 2015 zijn grote bedrijven verplicht een

energieaudit uit te laten voeren. Helaas blijven de aanbevelingen van die audits nog wel eens op de plank liggen. De Europese Commissie wil nog niet zo ver gaan om de uitvoering te verplichten, maar gaat bedrijven wel helpen met het wegnemen van de barrières. Speciaal daarvoor is het Steam-up project in het leven geroepen.

Europese Unie stimuleert uitvoering energieaudits Sinds juli 2015 geldt in Nederland de regeling implementatie energie-efficiëntie directief (EED). Organisaties met een jaaromzet van meer dan vijftig miljoen euro of met meer dan 250 werknemers moesten verplicht vóór 5 december 2015 een energieaudit uitvoeren. Nu is het uitvoeren van een energieaudit één ding, maar het is natuurlijk de bedoeling dat de aanbevelingen in het rapport dat uit zo’n audit volgt ook worden opgevolgd. En daar wringt juist de schoen.

tot zo’n zeventig procent. Excuses zijn er genoeg: geen tijd, geen geld of de productiemanager ziet teveel risico’s voor de integriteit van de installaties of de continuïteit van de productie. In ieder geval is duidelijk dat energiebesparing niet de hoogste prioriteit heeft. Zeker niet met de huidige lage prijzen. De EU heeft echter een duidelijke doelstelling neergezet om in 2020 twintig procent energie te besparen en daar kan de industrie een belangrijke bijdrage aan leveren.

Opmerkelijk is dat van de stoom die de gemiddelde industriële onderneming gebruikt maar 66 procent daadwerkelijk voor het proces gebruikt wordt.

Veel van de aanbevelingen blijven in de bureaula liggen. Om deze horde te nemen is vorig jaar, met support van de Europese Commissie, het Steam-Up project gestart dat bedrijven wil helpen om een goede business case voor deze aanbevelingen op te zetten. Wie denkt dat het meevalt: Europa breed blijven veel van de aanbevelingen van de uitgevoerde energie-audits op de plank liggen. Dit kan oplopen 8 UTILITIES nr. 4 - mei 2016

Steam-up Om bedrijven te helpen met het uitvoeren van de in de energie-audits geconstateerde energiebesparingsmaatregelen op het gebied van stoom, startte de EU met het Steam-up project. Ronald Vermeeren, projectmanager van Steam-up, vat de uitdaging samen: ‘De energiebesparingspotentie van stoomsystemen is behoorlijk hoog: samen met elektromotorsystemen maakt dit 75 procent van het potentieel uit. Helaas blijken

de energiebesparende maatregelen slechts in beperkte mate te worden doorgevoerd. Eerste probleem is dat de businesscase op het eerste gezicht niet sterk genoeg is om de directie van de noodzaak tot investeren te overtuigen. Daarnaast ontbreekt vaak de echte ‘hard core’ expertkennis over stoomsystemen, waardoor potentiele investeringen niet worden herkend en onderkend. Dat geldt voor zowel bedrijven als diegenen die de audits uitvoeren. De echte kennis ligt vaak bij ofwel leverancier ofwel een enkele stoom expert van het eerste uur, maar die capaciteit is te beperkt om alle stoomsystemen te auditten. Als dan een procesoperator beren op de weg ziet omdat de risico’s niet duidelijk zijn, of men weet niet goed welke kosten een aanpassing van het systeem met zich meebrengt, haakt men al snel af.’ Opmerkelijk is dat van de stoom die de gemiddelde industriële onderneming gebruikt maar 66 procent daadwerkelijk voor het proces gebruikt wordt. Dit blijkt uit een survey onder 55 bedrijven in Europa die door het Steam-Up project is uitgevoerd. De rest wordt gebruikt voor bijvoorbeeld schoonmaakdoeleinden of

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

ruimte verwarming waar doorgaans temperaturen van veertig tot zestig graden Celsius volstaan. ‘Een oneigenlijke toepassing waarvoor betere en energiezuinigere alternatieven voor handen zijn’, zegt Vermeeren. ‘Om dit soort misbruik te voorkomen, zal je meer naar een systeembenadering toe moeten. Je zult terug naar je processen moeten gaan en kijken waar je echt stoom nodig hebt. Toyota heeft in Noord-Amerika op die manier alle stoom uit zijn processen uitgebannen. Er werd veel stoom gebruikt in de productie , maar er bleken veel betere, en energie zuinigere, alternatieven voor handen. Dat soort maatregelen vraagt wel om de wil om te veranderen en daar is soms wat overredingskracht voor nodig. Het is dan zaak de juiste snaar te raken bij het, management, van het bedrijf. Zo werd in Denemarken door bedrijven afscheid genomen van hun stoomketel, en werd deze vervangen door een veel kleinere stoomgenerator, niet vanwege energievoordelen maar vanwege kostenvoordelen t.a.v. veiligheid. Het gebruik van een stoomketel vereist in Denemarken hoge veiligheidseisen inclusief een continue bemanning. Door deze stoomketels te vervangen

konden de kosten voor veiligheid drastisch omlaag en werd er ook nog eens energie bespaard. Energiebesparing lift zo mee bij zaken die voor het management wèl belangrijk zijn en dat is de kunst die een energieconsultant zich eigen moet maken.

Verplicht Even voor de goede orde: volgens de wet milieubeheer moeten bedrijven energiebesparende investeringen die zich binnen een tot vijf jaar terugverdienen verplicht doorvoeren. Vermeeren: ‘De Wet Milieubeheer vereist dat energiebesparende projecten die snel kunnen worden terugverdiend, ook zo snel mogelijk moeten worden uitgevoerd. Desondanks zijn bedrijven terughoudend met het uitvoeren van energiebesparende maatregelen. Maar bedrijven proberen ook vaak de nodige investeringen zo lang mogelijk uit te stellen. In veel gevallen is toch een productiestop nodig en dat is nu eenmaal kostbaar. Het is voor de handhavers ook een uitdaging om het energiesysteem in het algemeen, en stoomsystemen in het bijzonder, te beoordelen. Het gebrek aan stoomkennis is in de gehele keten een bottleneck.’

Businesscase Kort samengevat is er dus geen sluitende businesscase, beperkte expertise en, blijkt uit de eerder genoemde survey, hebben veel bedrijven in Europa geen gedegen energie efficiencybeleid. Die zaken gaat Vermeeren en zijn team dan ook aanpakken. ‘Om met de eerste barrière te beginnen: Een goede businesscase gaat vaak verder dan energieprijzen en terugverdientijden. Veel maatregelen die uit de energieaudits naar voren komen, hebben ook hun weerslag op de productiviteit, veiligheid en betrouwbaarheid. Een energiezuinige elektromotor bespaart bijvoorbeeld niet alleen energie, maar verhoogd ook de betrouwbaarheid en veiligheid van de productie. Een niet goed functionerende condenspot kan ook negatieve impact hebben op de productie of de betrouwbaarheid van de stoominstallatie. Optimalisatie levert dus niet alleen geld op doordat er minder energie wordt verspild, maar ook een meer betrouwbare en veiligere installatie. We willen de betrokkenen helpen een betere businesscase op te bouwen zodat de beslissers uit de directie ook die voordelen gaan zien. Het is vooral de kunst om de barrières te benoe

UTILITIES 9 nr. 4 - mei 2016

ADVANCED FILTRATION

MEMBRAAN APPLICATIES VOOR INDUSTRIEEL AFVALWATER (HERGEBRUIK)

Pentair Advanced Filtration levert de technologie en expertise voor elke industriële waterbehandeling volgens elke gewenste specificatie. Ultrafiltratie is de sleuteltechnologie in de bereiding van producten proceswater dat aan alle eisen voldoet, en in afvalwaterbehandeling met membraanbioreactors (MBR’s). Het effluent is klaar voor lozing of hergebruik, terwijl afvalwater met veel nutriënten zelfs energieproductie mogelijk maakt.

TECHNOLOGIEËN: • AEROBIC MBR

Efficiënter werkende buismembranen door Helix technologie

• ANAEROBIC MBR • DEAD-END FILTRATIE • DIRECT CROSSFLOW

MEER INFORMATIE OVER ONZE INDUSTRIËLE APPLICATIES OP ADVANCEDFILTRATION.PENTAIR.COM

ADV HELIX_210x297 NL.indd 1

ADVANCEDFILTRATION.PENTAIR.COM

09-05-16 15:38

men en partijen te helpen die zo snel mogelijk weg te nemen. Dat kan door risico’s in kaart te brengen, de totale kosten door te rekenen en bedrijven te helpen bij de implementatie van energiebesparende maatregelen.’

Strategie De eerste stap die Steam-up neemt, is de ontwikkeling van een nieuwe auditmethodologie. Daarbij ontwikkelen de betrokken experts nieuwe, web gebaseerde tools waarin de laatste kennis en inzichten op stoomgebied worden gedeeld. Ook nieuw is dat niet alleen de utilitiesmanager of facilitymanager bij de audit wordt betrokken, maar ook andere partijen in de keten die stoom gebruiken. ‘Vaak is er een samenspel van utilities, maintenance en productie nodig om een systeem goed in te regelen, te bedrijven, optimaliseren en op niveau te houden. Iedereen heeft hierin zijn eigen rol, taak en aandacht. Het heeft dan ook geen zin om zo’n systeem eenmalig aan te pakken; dat moet samengaan met het implementeren van een energiemanagementstrategie.’ Dat zo’n strategie nog al eens ontbreekt, blijkt uit een onderzoek dat dat de Steam-Up experts uitvoerden onder een 55-tal bedrijven. Zo gaf in veertig procent van de gevallen

de bedrijven aan dat de isolatie van de stoomsystemen in orde is. Dit lijkt twijfelachtig omdat in achttien procent van de gevallen de isolatie ‘as designed’ was, wat voor een installatie van een gemiddelde leeftijd van vijftien tot twintig jaar de vraag oproept of dat nog toereikend is. Ook de geleidbaarheid van het proceswater, een belangrijke parameter voor de kwaliteit van het ketelwater en daarmee van grote invloed op de spuiverliezen, varieerde bij de onderzochte bedrijven. Slechts dertig procent van de ondervraagden wist een getal te geven en de waardes liepen uiteen van tussen de 200 en 7000 µS. Of wat te denken van condenspotten; een bekende bron van verspilling in stoomsystemen omdat ze de neiging hebben te gaan lekken. Slechts 64 procent van de ondervraagde bedrijven checkte regelmatig de status van hun condenspotten. Misschien wel de meest eenvoudige energiebesparing is het uitzetten van een stoominstallatie als de productie stilligt. Dit deed echter maar 33 procent van de respondenten. Inmiddels is de nieuwe audit tool klaar en begint men binnenkort met pilot audits bij tien Nederlandse bedrijven. In totaal doen zelfs

75 bedrijven, verdeeld over de EU-lidstaten, aan de pilot mee. Tegelijkertijd investeert men ook in de opleiding van zowel de energieauditoren als de betrokkenen uit de bedrijven en trainingsinstituten.

Pijn wegnemen Er is nog veel besparing mogelijk, zo blijkt uit de resultaten van de eerder uitgevoerde audits. In 75 procent van de gevallen zagen de onderzoekers mogelijkheden om energie te besparen in het stoomsysteem of het elektromotorsysteem. De meeste winst was daarbij te halen uit het terugwinnen van restwarmte. Maar ook aan de productiekant was nog heel wat winst te halen, net als in het gebruik van stoom en isolatie van de installatie, leidingen en systemen. Ook opvallend is dat in 46 procent van de gevallen energiezuinigere alternatieven zijn aangedragen voor het gebruik van stoom. Die aanbeveling werd echter maar in vier procent van de gevallen opgevolgd. ‘We willen graag weten wat bedrijven tegenhoudt om de aanbevelingen op te volgen, waar bij hen de pijn zit. In veel gevallen kunnen we die pijn wegnemen en ze zo helpen energie te besparen en tegelijkertijd hun business te verbeteren’ ■ UTILITIES 11 nr. 4 - mei 2016

15:38

ATERVISIEPLATFORM KOPPELT DE KETENS

PARTNERS WATERVISIE PLATFORM

S WATERVISIE PLATFORM

t Dow

Scan de foto en bekijk het filmpje 1) Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’ 2) Start de app op uw smartphone of tablet 3) Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst 4) Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet

LEDEN WATERVISIE PLATFORM

Martijn Kruisweg Eco Efficiency & sustainable growth AkzoNobel

Johan Raap Lector biobased Economy, Avans Hogeschool

KENNISPARTNERS WATERVISIE PLATFORM

Henri Spanjers Prof. Industrieel watermanagement TU Delft

Niels Groot Waterspecialist Dow Benelux

Martijn Kruisweg Eco Efficiency & sustainable growth AkzoNobel

Johan Raap Lector biobased Economy, Avans Hogeschool

Henri Spanjers Prof. Industrieel watermanagement TU Delft

Georg Stockinger Shell Global Solutionsccc

Roy Tummers Directeur Water VEMW

Cees Buisman Directeur Wetsus

Johan van Mourik Voorzitter SKIW

Georg Stockinger Shell Global Solutionsccc

Roy Tummers Directeur Water VEMW

KENNISPARTNERS WATERVISIE PLATFORM

Meer informatie Congresinformatie: Marjolein Veeninga • marjolein@industrielinqs.nl • 020–31 22 791 Partnerinformatie: Anouk Bouwmeester • anouk@industrielinqs.nl • 020–31 22 797

ww.watervisie.com 28-01-15 16:36

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Watervisie Platform? Kijk op www.watervisie.com of neem contact op met Anouk Bouwmeester: anouk@industrielinqs.nl - 020 312 27 97

technologie Belgische wasserij wast voortaan zonder water De wasserij van Initial in het Belgische Lokeren heeft een nieuwe machine in gebruik die kleding wast met vloeibare koolstofdioxide (LCO2). Deze innovatieve techniek is goed nieuws voor de levensduur van bedrijfskleding, de gezondheid van werknemers én voor het milieu. Ook Nederlandse bedrijven kunnen gebruik maken van deze nieuwe dienstverlening van Initial. Het nieuwe wasproces is geschikt voor zowel industriële werkkleding die moet voldoen aan specifieke veiligheidseisen als front-officekleding. ‘Wassen zonder water’ gebeurt onder gecontroleerde omstandigheden met vloeibare kooldioxide (LCO2). Dit proces laat de vezels van kleding niet zwellen, waardoor deze minder slijt,

niet krimpt en er geen negatief effect is op de kleur. Drogen van de kleding – ook een belangrijke oorzaak van slijtage – is niet nodig. Bij het verminderen van de druk in de wasmachine krijgt de LCO2 weer zijn gasvorm en

is de kleding direct droog. Daarnaast levert dit nieuwe wasproces een veel hogere decontaminatiewaarde. De nieuwe wasmethode verwijdert 98 procent van de Polyaromatische koolstoffen; dat is veel meer dan bij wassen met water. Dit is met name van belang voor bedrijfskleding die wordt blootgesteld aan chemische verontreiniging, zoals brandweerkleding of kleding die in de zware industrie wordt gedragen. Er komt geen water te pas aan wassen met LCO2. De nieuwe techniek levert per wasbeurt een energiebesparing op van zestig procent ten opzichte van een klassieke machine. Bovendien is de gebruikte LCO2 voor 98 procent herbruikbaar voor een volgende wasbeurt.

Europese miljoenenbeurs voor modellering dynamische netwerken De European Research Council (ERC) heeft een Advanced Grant toegekend aan prof.dr.ir. Paul Van den Hof, werkzaam in de Control Systems Group van de faculteit Electrical Engineering van de TU Eindhoven. Met de beurs, bedoeld voor vijf jaar onderzoek, gaat Van den Hof fundamenteel onderzoek doen aan het op data gebaseerd modelleren van dynamische netwerken. Met een bedrag van 2,5 miljoen euro is het één van de grootste onderzoekssubsidies die een individuele onderzoeker in de wacht kan slepen. Het gaat hier om complexe systemen met een groot aantal onderdelen en onvoorspelbare verbindingen. Het beheersen en optimaliseren van zulke systemen gebeurt in de praktijk aan de hand van modellen. Voor dit type complexe netwerken zijn de bestaande modelvormingstechnieken echter ontoereikend. Van den Hof gaat door grote hoeveelheden beschikbare data te verzamelen uit zulke systemen de modellen

ontwikkelen. Het project is vooral bedoeld om de theoretische basis te leggen voor dit soort geavanceerde modellen. De modellen kunnen vervolgens ingezet worden bij een groot aantal concrete voorbeelden van dynamische netwerken.Te denken valt bijvoorbeeld aan ‘smart grids’: intelligente en flexibele elektriciteits-

netwerken die worden gekenmerkt door verschillende soorten afnemers en een onvoorspelbaar aanbod. Een ander mogelijk toepassingsgebied is het optimaliseren van industriële productieprocessen, bijvoorbeeld door de interactie tussen verschillende processen van een geheel industrieel complex mee te beschouwen.

UTILITIES 13 nr. 4 - mei 2016

ENERGIE Experimenteren met nieuwe technieken doet

Danone niet. Daarvoor zijn hun Nutricia melkpoeders toch te kwetsbaar. Voor de megafabriek in Cuijk, eind 2017 operationeel, wordt dan ook uitsluitend moderne apparatuur gebruikt die zich al heeft bewezen. ‘Het streven naar de laagste CO2 voetafdruk sluit naadloos aan bij de missie van Danone -gezondheid naar zoveel mogelijk mensen brengen via voeding’, vertelt Joost Oosterbroek, utility manager voor het Greenfield project.

Tekst: Tseard Zoethout

Danone borgt kwaliteit met moderne apparatuur Oosterbroek (45jr.) is een klein jaar verantwoordelijk voor de energie- en waterstromen in het nieuwe ontwerp, de omzetting van gas, water en elektriciteit in nuttige energievormen als stoom, ijswater, perslucht, RO water en stroom en warmte voor de gebouwen. Het is een majeure klus voor de utility manager: de bouwkosten van de fabriek in het Brabantse Cuijk bedragen maar liefst 240 miljoen euro, verreweg de grootste investering die Danone in de EU heeft gedaan. De nieuwe fabriek, met dubbel zoveel capaciteit als de bestaande, krijgt drie lijnen: standaard productie voor hun babymelkpoeder, een lijn voor speciale voedingen (producten voor kinderen die bijvoorbeeld koemelkallergie hebben of te vroeg geboren zijn) en drie meng- en verpakkingslijnen, onder andere voor het bekende merk Nutrilon. Nieuwbouw is volgens Oosterbroek noodzakelijk om aan de toenemende wereldwijde vraag naar hun producten te voldoen. Zodra de nieuwe fabriek operationeel is, wordt de huidige gesloten. Dit ‘greenfield’ project stond al sinds 2013 op de tekentafel toen begin 2015 het torengebouw van de bestaande fabriek afbrandde waarin vooral spe 14 UTILITIES nr. 4 - mei 2016

ciale voedingen werden gemaakt. De Franse voedingsmiddelenproducent, een van de half dozijn grote spelers op de Europese en wereldwijde markt, kwam op dat moment voor de keuze te staan: het verbrande deel herbouwen of de geplande nieuwbouw versneld uitvoeren. De brand heeft het nieuwbouwproject in een stroomversnelling gebracht. ‘Qua timing kwam herbouw niet uit’, verduidelijkt Oosterbroek. ‘Aanvankelijk wilden we nieuwbouw gefaseerd uitrollen: eerst de mainstream lijn, daarna die voor onze speciale voedingen. Nu hebben we beide fasen in elkaar geschoven. Realisering van de nieuwe productielijn voor speciale voedingen verloopt zelfs iets sneller dan de nieuwe voor mainstream producten. Gelukkig is de huidige productielijn weer deels in bedrijf zodat we de periode totdat de nieuwe fabriek operationeel is kunnen overbruggen.’

Vier stappen Oosterbroek, opgeleid als (scheeps)werktuigkundige, staat volgens zijn collega’s en relaties bekend als een harde, deskundige werker en een prettige teamspeler die passie voor procesverbetering heeft. Voor de nieuwe poederfabriek is hij uitgegaan van een iets bredere variant

op de ‘trias energetica’. Hij onderscheid vier stappen om tot een zo efficiënt mogelijk proces te komen: eerst reductie van energie per processtap, dan hergebruik van energie, vervolgens het inzetten van de meest doelmatige omzettingsvormen en tenslotte het resterende deel invullen met duurzame bronnen. ‘Die aanpak biedt een scala aan kansen’, licht hij toe. ‘Om de strekking van de eerste twee stappen zo groot mogelijk te maken, hebben we onze hoofdleveranciers in één kamer samengebracht en hen een pinch analyse laten uitvoeren. In zo’n analyse worden alle processtromen op een rijtje gezet, met aanvoer-, doeltemperatuur en warmtecapaciteit. Vervolgens is er gekeken of er kansen liggen om onze warmte en koude stromen zoveel mogelijk onderling met warmtewisselaars uit te wisselen zonder tussenkomst van installaties. Daarna hebben we het pinch punt bepaald en de meest geschikte installaties gekozen. Zo kan laagwaardige restwarmte, we spreken liever niet van afvalwarmte, uit het ketelhuis uitstekend worden gebruikt om de oliën op temperatuur te houden of te brengen en om alle gebouwen te verwarmen.’

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

Optimalisatie (en dus niet innovatie – red.) is het uitgangspunt voor de nieuwe fabriek. Dat is volgens hem niet zonder reden. ‘We hebben bij Nutricia te maken met producten die – letterlijk – van levensbelang voor de gebruiker zijn. Daarom is gekozen voor moderne apparatuur die zich in de praktijk heeft bewezen. Betrouwbaarheid van de procesinstallaties maar ook die van de utiliteiten is cruciaal. Zo is de indampinstallatie geen thermische maar mechanische recompressie (of, in vaktermen MVR – mechanical vapour recompression), een bekende techniek.’

Dampen en drogen In feite komt het productieproces van de voedingsmiddelenproducent neer op het weghalen van water door indampen en drogen. Eerst wordt drinkwater via een RO (omgekeerde osmose) installatie gezuiverd, vervolgens worden de juiste vloeibare en vaste ingrediënten op basis van een geheime receptuur aan toegevoegd. Dan maakt een valstroom indamper er op relatief lage temperatuur een ingedikte vloeistof van. Die vloeistof gaat naar de sproeidroogtoren die het onder hoge temperaturen aan de lucht droogt zodat

een hoogwaardig babymelkpoeder ontstaat. Tenslotte worden de poeders, opnieuw op receptbasis, gemengd en verpakt. ‘Om hygiënisch te produceren is het een voorwaarde dat het hele proces onder de juiste klimatologische omstandigheden plaatsvindt’, zegt de utility manager. ‘Het productieproces vraagt om grote hoeveelheden ijswater, water van circa een graad Celsius, maar ook om energiedragers met een hoge temperatuur, zoals stoom. IJswater wordt ingezet om vloeistoffen koud te houden. Die houden we op zo’n vier graden Celsius. Immers, eiwitrijke producten als de onze raken op hogere temperaturen nogal snel overstuur. De warmte is nodig voor pasteuriseren en het verdampen van water.’ ‘Als je naar deze omzettingstrein van vloeistof naar vaste stof kijkt, gaat verreweg de meeste energie in het sproeidrogen zitten’, gaat Oosterbroek door. ‘Voor het verhitten van de drooglucht is aardgas nodig, voor het

wegpompen van lucht met ventilatoren veel elektriciteit, in totaal zo’n drieduizend kuub gas per uur en tien Megawatt elektriciteit voor de gehele fabriek. De instroom van lucht verwarmen we via warmtewisselaars natuurlijk wel eerst voor terwijl we ook de warmte van het condensaat uit de indamper hergebruiken. We gaan geen nuttige warmte of koude lozen.’

Duurzame alternatieven Wat wél wordt geloosd, is de reststroom water waarin zich nog vluchtige verbindingen bevinden. ‘We hebben laten onderzoeken of die reststroom misschien ook weer in het productieproces zou kunnen worden gebruikt’, vervolgt hij. ‘Technisch is dat nauwelijks een probleem meer maar als belangrijke ingrediënt voor het proces kleefden daaraan toch teveel haken en ogen. Onze producten moeten immers absoluut betrouwbaar en hygiënisch zijn. Nu gaat dat restwater, nadat we daaruit alle thermische energie hebben gehaald, richting riool.’

UTILITIES 15 nr. 4 - mei 2016

Santon Circuit Breaker Services verzorgt vanaf 1 oktober 2015 technisch en commercieel support van Metroform Per 1 oktober 2015 zal Santon Circuit Breaker Services B.V. zorg dragen voor ondersteuning, onderhoud, technisch en commercieel support van Metroform laagspanning schakel- en verdeelinrichtingen. Santon Circuit Breaker Services heeft hiervoor alle technische documentatie en certiﬁcaten in beheer verworven van de vorige eigenaren. Tevens hebben wij op het ogenblik drie technische specialisten in dienst met samen meer dan 100 jaar ervaring met Metroform schakel- en verdeelinrichtingen. Onze vakkundige service engineers staan tot uw beschikking voor onderhoud, schakelmateriaal upgrades of uitbreidingen aan deze Metroform switchgear.

Voor meer info kunt u terecht op www.santoncbs.com Santon Circuit Breaker Services B.V.

Utilities.nl

geeft nog meer waarde voor uw geld Meer nieuws dan ooit • • • • • • • •

Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar Volledig evenementenoverzicht Online catalogi met producten en diensten Multimediale bedrijfspresentaties Tweewekelijkse nieuwsbrief Live twitter updates LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwbouwprojecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

Ga direct naar Utilities.nl en blijf iedereen voor _adv_A5liggend_www_uilities.indd 43

acts

manuf

20-10-14 14:35

Een ander duurzaam alternatief dat het niet gehaald heeft, is oppompen van aardwarmte voor de nieuwe megafabriek. Oosterbroek: ‘wij werken met stoom op circa tweehonderd graden Celsius terwijl de temperatuur van aardwarmte op zeventig graden Celsius ligt, goed voor stadsverwarming maar niet voor ons. Zouden we van aardwarmte gebruik willen maken, dan vereist dat ultradiepe boring op meer dan vier kilometer diep. Daarmee is echter slechts weinig ervaring opgedaan en zijn de risico’s voor ons te groot.’ Wat op middellange termijn tot de kansrijke opties behoort, is de inzet van een biomassacentrale op of bij het terrein van Nutricia Cuijk. Dat zou dan de tweede zijn: in dezelfde gemeente, in Katwijk, heeft RWE bijna een decennium een 23 megawatt biomassacentrale gehad die door het wegvallen van subsidies meer dan een jaar lang stilstond en sinds eind 2015 onder NIBC en Biosco, de huidige eigenaren, opnieuw voor de stroomproductie is opgestart. ‘Vanwege de tijdsdruk hebben we eerst op een zo optimale conventionele installatie ingezet’, licht hij toe. ‘Straks gaan we de kansen voor de plaatsing van een biomassacentrale overwegen of daarvoor

een externe partij aantrekken. Als dat het geval is, wordt onze gasgerelateerde CO2-emissie nul.’ Ondertussen betrekt Danone voor de constructie van de nieuwe fabriek al wel duurzame energie uit Nederlandse windparken via RWE-dochter Powerhouse. Berekeningen tonen aan dat met deze energiebron in de productiefase circa zestig procent van de CO2-emissies wordt gereduceerd, net als alle CO2 emissies die aan de stroomafname zijn gekoppeld. Voor het te bouwen ketelhuis zal Danone binnenkort een zogenaamd Esco (energy service company) of DBM (design, building, maintainance) contract met Veolia afsluiten. ‘Zij nemen het ontwerp, de bouw en het onderhoud tegen een vantevoren vastgesteld tarief voor hun rekening en borgen op die manier de prestaties van de apparatuur’, zegt hij.

Datamanagement Wil de procesindustrie in Nederland op de lange termijn zijn voorsprong kunnen behouden, dan moet het volgens Oosterbroek blijven aanhaken bij de vierde industriële revolutie. ‘We hebben op dit moment meer werk dan mensen en tijd’, meent de utility manager van Danone. ‘Aanhaken bij die

revolutie is essentieel, van automatisering en het beheersen van processtappen tot werkbare dataprocessen. Nu vrijwel alle energie- en waterstromen bekend zijn, is het zaak dat onze operators ook realtime inzicht verkrijgen om, op detailniveau, bij afwijkingen snel te kunnen reageren en desgewenst te kunnen bijsturen. Dit is een belangrijke stap om de hoeveelheid energie per processtap te kunnen reduceren. Aan de andere kant eist de klant ook steeds meer hoogwaardige informatie. En dat is terecht. Het blijkt soms van levensbelang. Zij en wij moeten de mogelijkheid hebben om precies te traceren hoe de verschillende processtappen zijn doorlopen. Om het via onze batch nummers – of nog specifieker – aan te wijzen.’ De aandacht voor zulke ultra-moderne processen bij het management is volgens Oosterbroek de laatste tijd flink toegenomen en wordt ook zoveel mogelijk toegepast in het nieuwe ontwerp. ‘Waar we eerst van een ‘rule of the thumb’ uitgingen, ontwerpen we nu rapportages op receptniveau. Lagere totale emissies zijn overigens wel breder dan alleen energie. Daarvoor hebben we de hele keten nodig, daar wordt ook hard aan gewerkt’, besluit Oosterbroek. ■

14:35

UTILITIES 17 nr. 4 - mei 2016

Energie management begint met meten FLUXUS® Energy is het antwoord

 In kaart brengen van de energie effiency van warmtewisselaars, boilers en koelinstallaties  Voor perslucht- en brander installaties  Eenvoudig en snel meten met clamp on sensoren  Inzetbaar voor vloeistoffen, lucht en gassen  Zowel voor vaste als tijdelijke opstellingen Bel ons voor een demonstratie op uw installatie !

FLEXIM Instruments Benelux B.V. Tel.: +31 10 24 92 333 benelux@flexim.com

www.flexim.com

Boccard to outfit Danone’s new Early Life Nutrition plant in the Netherlands The Food & Beverage branch of Boccard Process Solutions is proud to partner with its long-time customer Danone for the outfitting of the new plant for Danone’s Early Life Nutrition Division in the Netherlands. This large-scale project is intended to meet the growing demand for international early life nutrition brands from the world’s leader in the area of fresh dairy products. Boccard Food & Beverage was selected by Danone Nutricia Early Life Nutrition to provide the equipment for all of its fluid preparations. These key technologies will be installed upstream of the drying systems in the new plant being built in Cuijk (in the Netherlands), with production scheduled to start by the end of 2017. “We sincerely thank Danone’s Early Life Nutrition division for placing its trust in us. Our projectmanagement know-how and our solid experience with fluid food procedures worldwide are real strengths that we are delighted to share. Our facilities comply with the most stringent requirements in terms of hygienic design and with Danone’s

requirements in terms of sustainable development targets, combining energy efficiency and respect for environmental standards” says Philippe Marie, the head of the Food & Beverage Excellence Center at Boccard. “One key element of our success is the substantial amount of work we’ve done with the production schedules that our teams have developed, based on a very detailed analysis of our customer’s needs, in order to determine the proper scale for a facility that closely meets its needs while also complying with the criteria for sustainable development and productivity,” explains Franck Neraud, the Key Account Manager for Danone at Boccard Process Solutions Food & Beverage

www.boccard.com

Energy Platform Nederland is een energieland die een belangrijke rol speelt in Europa op het gebied van de Gas, Wind en Olie industrie. Zo is Nederland de GAS rotonde van Europa en beheren wij 25 procent van de Europese gasvoorraad. Samen met BelgiĂŤ zijn wij daarnaast ook de grootste importeur en exporteur van olie en petrochemische producten ter wereld. Verder is duurzame energie actueler dan ooit te voren. De rijksoverheid streeft naar veertien procent duurzame energie in 2020, voorzien door zonne en windenergie en biomassa. Nederland beschikt over veel kennis van de Gas,Wind en Olie industrie en samenwerkingen in deze industrie zijn cruciaal om nieuwe technologieĂŤn en innovaties te ontwikkelen die de energiemarkt versterken. Tijdens Energy Platform wordt hier uitgebreid op ingespeeld door de onshore en offshore markt te belichten en innovaties en projecten binnen de Gas, Wind en Olie centraal te stellen. Energy Platform is de perfecte locatie om te netwerken en de basis te leggen voor nieuwe samenwerkingen en verbindingen. Het platform wordt aangevuld door een uitgebreid kennisprogramma wat gevuld is met interessante onderwerpen. HR vraagstukken, Wet en Regelgeving en duurzaamheid binnen de industrie zijn belangrijke onderwerpen die onder de aandacht worden gebracht in het kennisprogramma. Daarnaast verzorgt iTanks een Start-up Stage waar innovaties centraal staan. Ook Utilities verzorgt, in samenwerking met KennisLink een interactieve sessie over de kansen van het MKB in de offshore windindustrie.

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

UTILITIES 19 nr. 4 - mei 2016

BRANDSLANG

ALGEHEEL ROOKVERBOD

NOODUITGANG BRANDSLANG BRANDSLANG

NOODUITGANG NOODUITGANG

ALGEHEEL VERBODENROOKVERBOD VOORVOOR HONDENHONDEN VERBODEN

VERBODEN VOOR HONDEN

Beursplattegrond TOILETTEN

TOILETTEN

BUFFET

TOILETTEN

ROOKRUIMTE TOILETTEN

435 437

420

418

423

421

419

438

innovatiecentrum

416 426 403

425 424 405

408 410

407

TRAP

402 404 406

BUFFET

409 411

412

415

RESTAURANT 2

422

439

HORECA

GARDEROBE RECEPTIE

ENTREE

401

433

432 432 A 434 436

PROJECTRUIMTES

HORECA

TOILETTEN

KAARTCONTR.

428 427

430 431

PODIUM

429

itanks Pitchbrunch

413 414

A step change into Pipeline Management

HDM Pipelines B.V. is gespecialiseerd in het adviseren en ontzorgen van leidingeigenaren en beheerders in het managen van leidingsystemen. Wij werken sector overschrijdend en zijn o.a. actief in de branches Industrie, Petrochemie, Watersector en Geothermie. Als ervaren en onafhankelijke partij bieden wij duurzame oplossingen en professionele diensten. HDM staat garant voor duurzaamheid, risicobeperking, verbeterde efficiÃ«ntie en verhoogde opbrengsten. Bent u benieuwd wat wij voor u kunnen betekenen? U kunt ons vinden op stand 432. Patrick Striper, Business Development +31 (0)6 5372 4657 patrick@hdm-pipelines.com www.hdm-pipelines.com

HellermanTyton toont tijdens het evenement Energy Platform oplossingen voor kabelmanagement voor de marktsegmenten Oil, Gas en Wind. Oplossingen die tot stand kwamen door jarenlange ervaring in deze marktsegmenten, waardoor robuustheid, duurzaamheid en gemakkelijk installeren als vanzelfsprekend centraal staan. Op onze stand ziet u onder andere een machine om RVS-markeringsplaatjes te ponsen, robuuste beschermslang uit de HelaGuardserie en diverse oplossingen die ontwikkeld zijn in nauwe samenwerking met vooraanstaande bedrijven die actief zijn in de wind-sector. HellermannTyton is marktleider in oplossingen voor het bundelen, bevestigen, beschermen en coderen van bekabeling. HellermannTyton B.V. Vanadiumweg 11-c NL-3812 PX Amersfoort T (033) 4600690 www.HellermannTyton.nl info@HellermannTyton.nl

Standnummer

Relatienaam

Branche

Plaats

408

Abuco B.V.

Construction and Repair

MIDDENMEER

432

Acquaint

Inspectiemethodieken- en technieken

WOMMELS

419

Bauhuis Industrial Partner

Main Supplier High Tech Industrie

GOOR

431

Bilfinger GreyLogix GmbH

Proces automatisering

SCHIEDAM

403

Bridges2000 B.V.

Bridges, gangways, pontons, fenders, safety accessoires

ROTTERDAM

428

Calendars & Diaries

Relatiegeschenken

ZOETERMEER

422

Consilium B.V.

Safety Products

SCHOONHOVEN

435

Dacon Inspection Technology B.V. Visuele Inspectie Apparatuur

NOORDWIJK

410

De Klerk Staalconstructie

Onbekend

WERKENDAM

412

Dulasta Metaalbewerking B.V.

Metaal

STAPHORST

innovatiecentrum

Emerson Process Management

Process Management

RIJSWIJK

innovatiecentrum

Energy Academy

education, research and innovation

GRONINGEN

423

Fluke Nederland

Elektronische testen meetinstrumenten en software

EINDHOVEN

413

Geeve Hydraulics

Hydraulische componenten

ROTTERDAM

Groningen Seaports

Havenbedrijf

DELFZIJL

432

HDM Pipelines

Industrie, petrochemie, watersector en WOMMELS geothermie

438

Heico Benelux B.V.

Import/export

GRONINGEN

402

HellermannTyton B.V.

Elektrotechnisch installatiemateriaal

AMERSFOORT

429

Imbema Cleton B.V.

Toeleverancier slangen & koppelingen

VLAARDINGEN

405

Index Elektro B.V.

Explosieveiligheid

ZUIDLAND

ITanks

HEIJPLAAT

Maximator Benelux B.V.

Oil & Gas

innovatiecentrum

innovatiecentrum 401

WATERINGEN

425

Merrem & la Porte

415

MSE Metal Service Europe B.V.

Kathodische Bescherming en vloeistof filtratie groothandel in vrijvorm smeedwerk, gietwerk en specials

innovatiecentrum

Orbital Eye

space technology

DELFT

426

Pat-Krüger

Ntb

‘S-HERTOGENBOSCH

436

PECO Select Fasteners B.V.

Bevestigingsartikelen

BERGSCHENHOEK

416

PMF Mechanical

(petro)chemische, olie & gas-, food-, papier en karton

FARMSUM

innovatiecentrum

RVO - Rijksdienst ondernemend Nederland

Rijksdienst ondernemend Nederland

ASSEN

innovatiecentrum

Semiotic Lab

Predictive maintenance

AMSTERDAM

innovatiecentrum

Sheqtrack

ATEX Localisatie

ROTTERDAM

innovatiecentrum

Siemens

Wind power solutions

HENGELO

innovatiecentrum

Sky-Access

On- & Offshore Rope Access / Quickdeck Europe Leverancier van smeedwerk & speciale staallegeringen

ZALTBOMMEL LEERDAM

ROTTERDAM

411

Snel Staal B.V.

430

Tebodin

Consultants & Engineers

SCHIEDAM

433

The WAT Group B.V.

Kennis en gedrag

KLARENBEEK

407

Theunissen Technical Trading B.V. Technische Handelsonderneming

MALDEN

Unique Energy

Uitzendbureau

ALMERE

Vandentempel B.V. Technisch Handels- en Adviesbureau

Technisch handels- en adviesbureau

HATTEM

innovatiecentrum 423

VELSERBROEK

UTILITIES 21 nr. 4 - mei 2016

Beursprogramma Dag 1 dinsdag 31 mei 2016

10:00 - 18:00

10:00 - 10:30 Evenementenhal en iTanks slaan handen ineen tijdens Energy Platform Hardenberg om kennis en innovaties te delen en nieuwe verbindingen te leggen. iTanks is een kennis- en innovatieplatform voor havengerelateerde industrie. Op dinsdag 31 mei verzorgt iTanks de kickstart van Energy Platform middels een grote pitch brunch in Evenementenhal Hardenberg, in het hart van de onshore gas, wind en olie industrie. Itanks | Rabobank start-up stage 10:30 - 10:45 Orbital Eye Pipeline Intergrity Management from Space Nederland heeft ca. 2,700 km snelweg, maar Gasunie alleen al heeft in Nederland ca. 12,000 km hogedruk gaspijpleidingen met ca. 8,000 km tracélengte. Je bent dus altijd 3x dichter bij een hogedruk gaspijpleiding dan dat bij een snelweg. De gevolgen van een lekkende hogedruk gaspijpleiding kunnen enorm zijn. Hogedruk gaspijpleidingen liggen op ca. 1.5 m diepte begraven in de ondergrond. Ze liggen overal in de publieke ruimte, dus iedereen kan er in principe zo bij. Maar een pijpleidingbedrijf is wel verantwoordelijk voor het veilig transport en voor de schade aan omgeving, gebouwen, personen, milieu als het fout gaat. Daarom vliegen pijpleidingmaatschappijen zeer regelmatig met een helikopter over hun tracés. Ons idee is deze helikopters geheel of gedeeltelijk te vervangen door waarnemingen met een satelliet. Hiertoe hebben wij het PIMSyS systeem ontwikkeld dat geheel automatisch de locaties detecteert waar bedreigingen optreden. Orbital Eye | iTanks Rabobank start-up stage 10:45 - 11:00 Semiotic Labs Semiotic Labs voorspelt wanneer en waarom machines falen. Door sensordata om te zetten in patronen van gedrag – en deze te analyseren op basis van kunstmatige intelligentie – leren we welke patronen gezond zijn, en welke ongezond. Het specifieke patroon van ongezond gedrag kunnen we matchen met een oorzaak van falen en een termijn waarbinnen dat gaat gebeuren. Onze klanten gebruiken deze analyse als “Decision Support Tool”: Onderhoud kan worden gepleegd voordat falen optreed of als de performance achteruit gaat, maar niet eerder. Op die manier kan geld worden verdiend door de operationele betrouwbaarheid te verhogen, ongeplande downtime te voorkomen én door langer door te werken met equipment die nog niet aan onderhoud toe is. Semiotic Labs | iTanks Rabobank start-up stage 22 UTILITIES nr. 4 - mei 2016

11:00 - 11:15 Sheqtrack Sheqtrack is leverancier van veiligheidsoplossingen voor de petrochemische industrie. De pitch van Sheqtrack zal gaan over het personenvolgsysteem dat wordt gebruikt door VTTI en OCI in de Europoort. Dit pasjessysteem verhoogt de persoonsveiligheid op grote bedrijfsterreinen omdat het nu duidelijk is waar iedereen is. In het geval van een calamiteit of oefening weet je nu direct wie er veilig is en wie niet. Sheqtrack | iTanks Rabobank start-up stage 11:15 - 11:30 De pitch van Acquaint B.V. gaat over Inline inspectietechnieken voor non-piggable leidingen. Acquaint is een samenvoeging van AQUA, INTEGRITY & INTERNATIONAL. Daarnaast is de letterlijke vertaling van Acquaint: ‘bekend maken’ of ‘kennis te laten maken’. De doelstelling van Acquaint is het ontwikkelen en vermarkten van inspectiemethodieken- en technieken voor de leidingen. Met behulp van deze middelen dient de leidingeigenaar in staat te zijn om onderhoudsstrategieën te verifiëren, en preventief faalmechanismen te detecteren. Acquaint B.V. | Inspecting the (un-)inspected | iTanks Rabobank start-up stage 11:30 - 12:00 iTanks zal na afloop van de vier pitches plenair afsluiten. LET OP! Tijden van de verschillende pitches zijn nog onder voorbehoud, deze worden later geconcretiseerd. iTanks | Rabobank start-up stage 12:30 - 13:15 Sky Acces | spreker volgt later 14:00 - 14:45 Groningen Seaports verzorgt een sessie met het volgende thema: ‘’Visie op wind’’ De sessie wordt verzorgd door Erik Bertholet. Groningen Seaports | Erik Bertholet 14:45 - 15:30 Small scale LNG | Wouter de Lille Tebodin is een concept aan het uitwerken hoe LNG in te zetten is op kleine schaal, onder andere als brandstof voor trucks, schepen, etc. Tebodin verzorgt tijdens Energy Platform een kennisprogramma tijdens alle beursdagen. Hierin komen dagelijks actuele onderwerpen uit de markt centraal. Ook komen innovaties en toekomst ontwikkelingen in de markt aan bod. Tebodin | Wouter de Lille

Dag 2 woensdag 1 juni

13:00 - 21:00

13:30 - 14:15 Spreker: Robert de Velde Functie: Senior Adviseur Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Waar gaat het over: In 2016 is er een breed aanbod subsidieregelingen voor de Topsector Energie. In deze lezing zal Rijksdienst voor Ondernemend Nederland ingaan op diverse subsidieregelingen bestemd zijn voor thema’s als Energie en industrie , Energiebesparing gebouwde omgeving en Gas alsmede de 3 fiscale regelingen WBSO, EIA en MIA\Vamil. Voor wie bestemd? Voor ondernemers die op zoek zijn naar regelingen voor innovatieve werkzaamheden. RVO, subsidies Topsector Energie/fiscaal | Robert de Velde 14:30 - 16:30 Spreker: Martin Weismann Functie: Innovatiemanager bij InnovatieLink Waar gaat het over: Wie denkt aan wind op zee, ziet enorme masten en turbinebladen voor zich. Minder of zelfs helemaal niet zichtbaar zijn de fundering, de kabels, de elektrische installaties en de schepen. Om van de inspecties en het onderhoud nog maar te zwijgen. Laten nu juist daar Nederlandse bedrijven in uitblinken. En omdat er drastisch op kosten moet worden bespaard, moet het vooral slimmer en efficiënter. Die innovaties die hiervoor nodig zijn komen vooral op het conto van MKBondernemers. Marin Weissmann van KennisLink laat zien welke kansen er liggen voor het MKB bij wind op zee. Utilities | Mediapartner 18:15 - 19:00 Smart engineering | Steffen van Doorn Tebodin gebruikt een softwareprogramma waarmee het ontwerp proces wordt geautomatiseerd en waardoor tijdens het ontwerp proces sneller wijzigingen kunnen worden doorgevoerd met een hoge mate van consistentie en de barrieres tussen disciplines vervagen. Tebodin | Steffen van Doorn

19:00 - 19:45 Spreker: Martin Otten Functie: Senior Adviseur Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Waar gaat het over: Financiering vinden voor uw innovaties kan lastig zijn. Het innovatiebeleid richt zich sinds de intrede van Kabinet Rutte meer op financieringsinstrumenten als borgstellingsregelingen en kredieten. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, RVO.nl (onderdeel van het Ministerie van Economische Zaken), verstrekt u in deze lezing relevantie informatie over financieringsregelingen als BMKB, SEED Capital en Innovatiekrediet. Ook wordt nog kort ingegaan op enkele overige diensten (internationaal ondernemen, octrooien) waarin RVO.nl ondersteunt. Voor wie bestemd? Voor ondernemers die op zoek zijn naar financiering. RVO, Financiering / overige diensten | Ir. W.M. (Martin) Otten

Dag 3 donderdag 02 juni 2016

10:00 - 18:00

12:00 - 12:45 Energy performance contract | Lorenzo Font Innovatieve projectvorm waarin Tebodin onderzoek doet naar de mogelijkheden tot energiebesparingen. Deze besparingen worden gefinancierd door Bilfinger, waarna de klant een deel van de kostenbesparing afdraagt aan Bilfinger als aflossing voor de investering Tebodin | Lorenzo Font 14:30 - 16:30 Energy Platform organiseert een paneldiscussie op 2 juni. Hierin gaan we in op de ontwikkeling, bemensing en de benodigde kennis: De oude energiewereld zit erg in defensief en is hier en daar al vol in conflict met de nieuwe energie. De centrale vraag is: hoe wordt er straks geld verdiend? Wat moet er gebeuren en wie gaat dat doen? Deze discussie zal geleid worden door Professor André Faay (etc.). Deelenemers aan deze discussie zijn o.a. Siemens en Unique Energie Energy Academy | Panel discussie

WE BUILD LIGHT OFFSHORE BRIDGES FOR YOU ! & WE RENT OUT TO... EVERYWHERE... CALL US ON +31(0) 10 820 17 70 Bridges or +31(0) 653 66 114 8 www.BRIDGES2000.com solutions@BRIDGES2000.com

Gangways Fenders Pontoons

IF NEEDED FAST AND GOOD ... BRIDGES2000 FOR SAFE ACCESSIBILITY

UTILITIES 23 nr. 4 - mei 2016

ENERGY PLATFORM Wie denkt aan wind op zee, ziet

enorme masten en turbinebladen voor zich. Minder of zelfs helemaal niet zichtbaar zijn de fundering, de kabels, de elektrische installaties en de schepen. Om van de inspecties en het onderhoud nog maar te zwijgen. Laten nu juist daar Nederlandse bedrijven in uitblinken. En omdat er drastisch op kosten moet worden bespaard, moet het vooral slimmer en efficiënter. Die innovaties die hiervoor nodig zijn komen vooral op het conto van MKBondernemers.

Tekst: Marjolein Roggen

Nederlands offshore windindustrie piekt in Europa Wil Nederland de doelstelling halen om over zeven jaar voor 16 procent van zijn energievoorziening op duurzame bronnen te kunnen vertrouwen, dan zijn windparken op zee onmisbaar, zo betoogde Minister Kamp begin dit jaar in het Energierapport. In het Energieakkoord is al in 2013 Afgesproken om in het jaar 4450 MW

aan vermogen op zee te realiseren, een kleine 40 procent van het totaal aan duurzame energie en goed om ongeveer 4,5 miljoen huishoudens van stroom te voorzien. Daarvan was eind 2015 drie windparken met een vermogen van totaal 375 MW gerealiseerd dus de industrie moet nog even door. En dat niet alleen: de kosten voor rea-

lisatie moeten ook nog eens drastisch omlaag, tot wel 40 procent.

Eindelijk duidelijkheid Het afwijzen van de Stroomwet in de Eerste Kamer dreigde roet in het eten te gooien, maar inmiddels is de zogeheten correctiewet aangenomen, zodat het toch moet gaan lukken ‘Eindelijk duidelijkheid na tien jaar onduidelijkheid’, stelt Martin Weissmann, offshore windexpert en innovatiemanager bij InnovatieLink dat MKB-ondernemers in de energie en chemie helpt innoveren. ‘Het budget is gereserveerd en jaarlijks wordt 700 MW aan kavels uitgegeven. Zo sluit de eerste tender voor het windpark voor de kust bij Borssele op 12 mei en de tweede in september. Dus de druk wordt er flink opgehouden. Bovendien is er in dit windpark ruimte gereserveerd voor het demonstreren van nieuwe typen turbines en funderingen gereserveerd. Dat is uniek.’

Top drie Het belang van offshore windenergie gaat verder dan het klimaat en toekomstige generaties. Het Nederlandse bedrijfsleven vaart er evenzeer wel bij. Zeker nu de olie & gaswinning in zwaar weer verkeert, 24 UTILITIES nr. 4 - mei 2016

Abonnees lezen meer op www.utilities.nl

stort de offshore sector zich massaal op windindustrie. Het succes komt niet zozeer op het conto van turbineen bladenbouwers. Die industrietak is Nederland al jaren terug grotendeels aan Denemarken en Duitsland verloren. Al staan wel een aantal innovaties van Nederlandse bodem op stapel voor de volgende generatie aandrijftechniek. In de minder opvallende sectoren – die van de fundaties, elektriciteitskabels, transport, hoogspanningsstations, monitoring en onderhoud – daarin loopt Nederland echter voorop. Die sectoren zijn wat omzet betreft minstens zo relevant en garanderen werk voor de komende decennia. Volgens Weissmann gaat het in die subsectoren tot 2023 om een investeringsbedrag van in totaal 12 miljard euro. Daarmee telt Nederland Internationaal serieus mee. ‘Maar liefst 25 procent van de bedrijvigheid in de Europese offshore windindustrie is in

handen van Nederlandse bedrijven. Daarmee behoort Nederland tot de top drie.’

Lange keten De offshore windmarkt ziet er op het oog overzichtelijk uit. Slechts een handvol grote bedrijven nemen het leeuwendeel van de omzet voor hun rekening: TenneT, Van Oord, VolkerStevin, Seaway Heavy Lifting, Volker Stevin, SIF en VMBS. Schijn bedriegt, verzekert Weissmann, want achter die grote bedrijven gaat een hele trits aan onderaannemers en toeleveranciers schuil. Dat kan tot wel vijf schakels diep gaan. Als een energiebedrijf bijvoorbeeld een windpark wil realiseren, schakelt hij een EPC-contractor in voor de installatie. Voor de fundatie doet de contractor een beroep op een bedrijf dat jacket fundaties bouwt, dat op zijn beurt een producent van stalen buizen inschakelt, die

zijn staalplaten van een plaatbewerkingsbedrijf onttrekt, die zijn metaal bij een staalbedrijf koopt. Dat is slechts een van de talloze stromen in de keten. ‘Het is lang niet altijd duidelijk welke grote of kleinere bedrijven in de keten zitten’, verzekert Weissmann. ‘Vaak weten bedrijven zelf niet eens hoeveel ze voor de offshore windindustrie omzetten. Hoe verder in de keten, hoe lastiger dat te achterhalen is.’ Dat is vooral jammer omdat zo geen goed zicht is op het belang van het MKB voor deze sector en de Nederlandse economie. Niet alleen in termen van omzet maar ook in termen van werkgelegenheid en vooral van innovaties.

Slimmer en efficiënter Het is juist het MBK dat bijdraagt aan innovaties. Innovaties die nodig zijn om de gigantische uitbreiding en de kostenbesparingen te kunnen reali-

SLIMME INNOVATIES HGG: slimmer en efficiënter lassen

en de zeebodem zeer gedetailleerd in kaart. Dit maakt de

Machinebouwer en snijbedrijf van 3D buisprofielen HGG

huidige manier van werken, namelijk een kostbare, weersaf-

heeft de eigen besturingssoftware zo aangepast dat de bui-

hankelijke en onnauwkeurige inspectie met onderwaterca-

zen voor offshore windfundaties veel slimmer en efficiënter

mera’s en op afstand bediende vaartuigen (ROV’s) overbo-

gesneden en gelast kunnen worden. Om de machines aan

dig. Bovendien worden met de werkwijze van ECE Offshore

te sturen, zitten parameters als de diameter en dikte van

de data tijdens het leggen van de kabels digitaal opge-

de buis en de lashoek al in de database. Met deze gege-

slagen. Hierdoor kan juridisch getouwtrek over eventuele

vens kun je ook exact berekenen hoeveel lasmateriaal er

schade aan de kabels worden voorkomen. Dit systeem wordt

nodig is bij buis-op-buisverbindingen en hoe lang het las-

nu uitgetest op een van de kabellegschepen van VMBS.

sen duurt. De volgende stap is het slimmer maken van de buis-op-buis verbinding zelf. Tot nu toe wordt op de ene

Bridges2000: veiligheid offshore

buis waarop de andere wordt aangesloten, een markering

Altijd wordt er aan het team van Bridges2000 gevraagd of

aangegeven. Hierdoor weet de fitter precies waar hij de

hun oplossingen niet op Ampelmann lijken. En elke keer

andere buis moet positioneren. Wanneer de software daar

moet het team weer zeggen dat dit inderdaad niet zo is.

nu ook de contouren van het theoretische lasoppervlak

In tegenstelling tot Ampelmann doet men veel in samen-

aan toevoegt, weet de lasser precies wat de optimale las-

spraak met de klant en stemt men met hen af om tot heel

verbinding is. Dit werkt dus als een dubbele markering.

erg lichte brug of gangway te komen. Zo is Bridges2000

Hierdoor zal de lasser sneller en minder overbodig lassen.

wereldwijd bekend om haar systemen. Weliswaar in de

Bedrijven in de offshore-industrie krijgen zo in een vroeg-

schaduw van de dynamische systemen van Ampelmann.

tijdig stadium meer zekerheid over de doorlooptijd en de

Toch is het team van Bridges2000 met nog meer veiligheid

hoeveelheid lasmateriaal waardoor beter seriematig en

bezig. Het bedrijf ontwikkelde een geheel nieuw concept

goedkoper produceren mogelijk wordt.

om zonder dynamische systemen van rigs en jack ups af te komen. De oplossing werkt als een arm. Deze beweegt

ECE Offshore: kabelleggen voor de helft van het geld

op dynamische manier met het water mee, maar wordt niet

ECE Offshore heeft een nauwkeurig en efficiënt sonar moni-

aangedreven. Bridges2000 blinkt opnieuw uit in vinding-

toringsysteem ontwikkeld voor het installeren van kabels

rijkheid, door techniek toe te passen die heel lang gele-

naar windparken en andere offshore installaties. Sensoren

den werd gebruikt. Binnenkort worden de eerste systemen

onder het schip brengen tot wel 100 meter diep de zee

geleverd en wordt de offshore sector nog veiliger.

UTILITIES 25 nr. 4 - mei 2016

CT OTE

AND CONNECT

Een oplossing voor iedere leiding die gerepareerd, actief en/of passief beschermd moet worden!

e ons op d Bezoek Platform Energy . 429 Standnr

www.imbemadenso.nl • Tel. 023 - 517 24 24

Advertentie-index UTILITIES

Industrial Partner Manufacture and machining of large components.

FREZEN 6000mm x 2100mm DRAAIEN ø 1950 mm x 1250 mm lang

Bauhuis Industrial Partner ......................................................... 26 Boccard ...................................................................................... 18 Bridges2000 .............................................................................. 23 Euroforum ....................................................................... bijsluiter Evides ....................................................................................... 39 Flexim Instruments Benelux ...................................................... 18 HDM Pipelines .......................................................................... 21 HellermannTyton ...................................................................... 21 Imbema Denso .......................................................................... 26 De Jongh Pipesystems................................................................. 4 Logisticon Water Treatment....................................................... 32 MODELEC Data-Industrie ......................................................... 40 Pentair Water Process Technology ............................................ 10 RWB Water Services .................................................................... 2 Santon Circuit Breaker Services ................................................ 16

Ook adverteren in Utilities Magazine? Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

www.bauhuis-ip.nl

seren. Concreet betekent dit vooral dat het ontwerp en de uitvoerende werkzaamheden slimmer en efficiënter moeten worden uitgevoerd. Windparken op zee zijn namelijk relatief nieuw. Het oudste windpark op de Noordzee dateert van 2002 in Denemarken en in Nederland werd het eerste park zelfs pas in 2008 opgeleverd. De eerste generaties zijn dan ook onmogelijk perfect. Ze worden echter wel geacht om 20-25 jaar mee te gaan. Voor de zekerheid zijn veel constructies en installaties

daarom over gedimensioneerd. ‘Als innovatiemanager spreek ik zowel grote bedrijven die met een probleem kampen waar ze geen oplossing voor hebben als met innovatieve MKB-bedrijven die een slimme oplossing hebben bedacht maar niet weten waar ze in de keten moeten aankloppen,’ aldus Weissmann. ‘Het is de kunst om die twee werelden bij elkaar te brengen, want iedereen realiseert zich dat om veertig procent op kosten te besparen innovaties absoluut nodig zijn. Die connec-

LEZING MARTIN WEISMANN TIJDENS ENERGY PLATFORM Martin Weismann spreekt tijdens de beurs en kennisnetwerk Energy Platform (31 mei en 1 & 2 juni in Hardenberg) over de kansen voor het MKB van Offshore Wind. Programma 14.30 uur

Welkom en introductie

14.45 uur Lezing: De kansen van de Nederlandse offshore windindustrie voor het MKB, Martin Weissmann InnovatieLink 15.30 uur

Discussie met de zaal

16.00 uur

Einde lezing en mogelijkheid bezoek beursvloer

Datum: woensdag 1 juni 14.30 – 16.00 uur Locatie: Evenementenhal Hardenberg Meer informatie: www.evenementenhal.nl/energy-platform

ties tot stand brengen is de rol die InnovatieLink vervult.’

Knelpunten De vraag is waar het MKB vooral tegenaan loopt bij innovaties. Uit onderzoek dat Weissmann heeft uitgevoerd voor het TKI Wind op Zee, komen drie knelpunten naar voren. Te beginnen met de uitdaging van het vinden van de eerste klant. ‘Dat is vaak zo, maar de offshore windindustrie kenmerkt zich door de weinige spelers op de markt. Als innovatief bedrijf ben je ervan afhankelijk hoezeer zij openstaan voor innovaties.’ Geld is goede tweede. ‘Ook dat hoor je regelmatig, maar in de offshore windsector zijn Innovaties kapitaalintensief en de opstartkosten zijn een stuk hoger dan bij veel andere sectoren: een pilot kost al gauw tonnen en een demonstratie zelfs miljoenen euro’s.’ En de lange keten, het derde knelpunt, maakt het ook niet bepaald eenvoudig. ‘De hoofdaannemer wil zekerheid en is niet meteen overtuigd dat iets dat ergens verderop in de keten potentieel goedkoper is, ook beter is en aan het eind veel oplevert. Die onzekerheid wil hij liever niet. Wij helpen bij het tackelen van deze knelpunten om de komende jaren de doelstellingen voor wind op zee haalbaar te maken.’ ■

UTILITIES 27 nr. 4 - mei 2016

WATER De speurtocht naar watervalorisatie is nog niet

ten einde. Waar veel partijen reststromen omzetten in biogas of bioplastics, voegt emeritus professor Willy Verstraete daar een hoogwaardigere stof aan toe. De eiwitten die de ProMic-bacteriën van Verstraete produceren gedijen goed op stikstof, zuurstof, waterstof en CO2 en helpen zo een aantal uitdagingen uit de energiewereld het hoofd te bieden.

Power to Protein koppelt water, energie en food

De speurtocht naar waardevolle grondstoffen in industriële en huishoudelijke reststromen heeft al heel wat waardevolle materialen opgeleverd. Momenteel wordt nog veel organisch materiaal omgezet in biogas, maar inmiddels kijkt de wetenschap naar andere mogelijkheden van watervalorisatie. Zo is struviet een meststof die chemisch uit afvalwater kan worden gewonnen en die commercieel kan worden verhandeld. Maar ook cellulose, vetzuren, metalen, humuszuren, alginaat, zwavel, stikstof, fosfor en kalium kunnen interessant zijn om terug te winnen. Daarnaast kijkt een aantal partijen naar de mogelijkheid om vetzuren om te zetten in bioplastics. 28 UTILITIES nr. 4 - mei 2016

Willy Verstraete, emeritus professor van de Ugent, voegt aan dat rijtje een nieuw basisproduct toe: eiwit, al is de aanpak wel wat anders. Verstraete: ‘Het verschil is dat de meeste technieken in de zuivering van water de stoffen in het water dissiperen; ze laten de stoffen uit het zicht verdwijnen door ze te herleiden tot kleinere elementen. Onze insteek is het opwaarderen van reststromen via micro-organismen met aanmaak van producten waar vraag naar is. Hierbij moet goed worden opgelet dat we waarde creëren die niet meteen concurreert met wat andere processen aanmaken. Doorgaans zijn onder meer de hoeveelheden die de chemische industrie produceert veel groter. Daardoor kun je nauwelijks concurreren; zowel op volume als op prijs. Dat geldt niet voor een aantal producten die bacteriën kunnen maken.’

ProMic Verstraete concentreert zich momenteel met name op de productie van hoogwaardige eiwitten, onder andere rijk aan vertakte aminozuren. Het microbiële proces kan, door de voeding en procesparameters te veranderen, ook vetten of andere speciale stoffen maken.’

Verstraete begrijpt wel de route die de meeste waterschappen en een aantal industriële bedrijven volgen met betrekking tot de stikstof die in hun waters aanwezig is. ‘Veel waterzuiveringen zijn ingericht op het verwijderen van stikstof door denitrificatie / anammox . Daarmee gooi je echter een waardevolle grondstof weg. Onze insteek bestaat erin de stikstof af te zonderen op een nette manier en dan deze op te werken tot microbieel proteïne (ProMic).’ De organismen die Verstraete ontwikkelde weten wel raad met ammoniak en maken onder aerobe omstandigheden celmateriaal dat rijk is aan aminozuren. ‘Die eiwitten kunnen als veevoer worden ingezet, als vervanger van viseiwitten of soja eiwitten’, zegt Verstraete. ‘De prijzen voor die hoogwaardige eiwitten zijn de afgelopen jaren verdubbeld en daarmee hoog genoeg om watervalorisatie aantrekkelijk te maken.’

Waterstof Verstraete heeft nog wel een uitdaging bij het uitvoeren van zijn idee: om de ammoniak -afkomstig uit het afvalwater - op te werken tot eiwit hebben de bacteriën energie nodig . Die wordt bij de RWZI aangeleverd in de vorm van waterstofgas en zuurstof-

gas. Om die laatste te maken wil hij overtollige duurzame energie inzetten. ‘Het is vrij eenvoudig en behoorlijk efficiënt om water te splitsen via elektrolyse’, zegt Verstraete. ‘Zowel waterstof als zuurstof kunnen zo duurzaam worden ingezet waarmee we pieken in de duurzame energieproductie kunnen afvlakken. Daarbij kunnen we ook nog extra CO2 aan de voeding toevoegen, waardoor de eencelligen nog eens extra groeien. Daarmee biedt je een oplossing voor een aantal heikele maatschappelijke kwesties. We recupereren ammoniak uit afvalwater en brengen dit dan samen met waterstof en zuurstofgas . Hierbij kunnen we dan nog extra CO2 toevoegen -onder meer te verkrijgen uit biogas. We zuiveren op een duurzame manier afvalwater, vlakken energiepieken af, zetten CO2 duurzaam in en produceren ook nog eens hoogwaardige voedingsstoffen.’

Proces Wat betreft de installatie is het verloop eenvoudig . ‘Het proces vindt in één reactorvat plaats. Uiteraard moet de reactor wel worden goed aangestuurd om de eencelligen te laten groeien. De voeding moet worden geregeld zodat de reactor continu de inkomende gassen verwerkt tot Promic. De productie en opslag van waterstofgas en zuurstof zal onder veilige omstandigheden moeten gebeuren, omdat de combinatie van de twee gassen ook wel knalgas wordt genoemd. Desondanks zijn dit geen nieuwe technieken. Het concept van bacteriën snel, efficiënt en veilig te laten groeien met waterstof en zuurstof en koolzuurgas dateert al van een halve eeuw terug . Ook de oogst van de microbiële eiwitten wijkt niet af van bestaande processen: gist wordt al jaren geproduceerd in een reactorvat analoog aan dit van de Promic reactor. Je zult de eiwitten moeten afscheiden , wat vaak neerkomt op centrifugeren of filteren en vervolgens drogen.’ De eisen aan de ingaande voedingsstromen vallen mee . ‘Eigenlijk is iedere mineraalrijke stroom goed genoeg voor de Promic-bacteriën’, zegt Verstraete. ‘Er lopen nu proefopstellingen bij zowel een RWZI

als bij een aardappelproducent. Het aandachtspunt zijn de strenge hygiënische eisen rondom de gewonnen voedingsmiddelen. Er is uiteraard ook een psychologische barrière : er mijn mogelijks culturele bezwaren tegen het produceren van veevoeder op basis van stoffen gerecupereerd uit reststromen. De bezwaren uit hygiëne-oogpunt zijn begrijpelijk doch kunnen technisch worden geborgd. Men werkt met recuperatie-stromen zoals ammoniak en koolzuurgas die gezuiverd zijn. Daarna oogst je biomassa die gegroeid is op zuivere inputstromen en die je, voordat ze in de voedingskringloop worden gebracht, netjes pasteuriseert zoals je andere bio-grondstoffen zoals melk pasteuriseert.’

Acceptatie Of zijn project zal slagen, is volgens Verstraete van vele factoren afhankelijk. ‘De acceptatie van het publiek is een zorg. Eiwitten van eencelligen klinken nu eenmaal minder aantrekkelijk dan eiwitten van vis of sojabonen. Ook zal men moeten werken aan de kleur, geur en smaak van de microbiële eiwitten. Ook dieren hebben hun voorkeuren. De vraag naar eiwit voor feed and food neemt echter door de aangroeiende wereld-

populatie de komende jaren fors toe en daarmee de druk op onze natuurlijke eiwitbronnen. Ik denk dat het nu echt nuttig is dat we de kans om microbieel eiwit aan te maken ,-onder meer op basis van hergebruik-stromen - ten volle grijpen. Evenwel, als de prijzen op de eiwitmarkt ineens inzakken zoals dit onlangs voor de aardolie het geval was, is de businesscase voor Power to Protein niet meer zo sterk.’

Proefproject Dit concept van Power -omgezet tot waterstof en zuurstof gas- to Protein kan op vele wijzen worden vorm gegeven. Het bijzondere zit dan ook in de groep van Promic bacteriën. Verstraete: ‘Partijen die dit willen doen, moeten wel kennis hebben over deze zeer speciale organismen. De resynthese is van vele procesfactoren afhankelijk zoals temperatuur en verblijftijd. Eerste uitdaging is nu om in de praktijk te testen of de bacteriën op industriële schaal doen wat ze in het laboratorium al bewezen hebben. Ook kijken de partners KWR, Waternet, AEB, AgriNutrition en Avecom of er sluitende businesscases kunnen worden gevonden voor de technologie. Ook bij Wetsus zal dit concept verder worden onderzocht ten aanzien van diverse toepassingen.’ n

UTILITIES 29 nr. 4 - mei 2016

WATER Voor het conditioneren van koelwater worden

doorgaans heel wat chemische middelen ingezet. Maar wat zou er gebeuren als biologische, organische en minerale vervuiling al van tevoren wordt verwijderd? KWR onderzoekt welke technologieën daarvoor in aanmerking komen terwijl onderzoekspartner SABIC de gegevens levert voor het rekenmodel.

Koelwaterconditionering kan chemicaliëngebruik verlagen De procesindustrie gebruikt heel wat koelwater voor het onder controle houden van chemische processen. In zogenaamde open recirculerende koelwatersystemen wordt water verdampt en daarmee warmte onttrokken aan de chemische producten of bijvoorbeeld aan gesmolten staal. Door die verdamping, dikt het water in met al zijn biologische en chemische componenten. Die componenten leveren problemen op doordat biologische vervuiling gaat aankoeken, ook wel biofouling genoemd, kalk zich afzet op pijpleidingen en procesapparatuur (scaling) en zouten tot corrosie leiden. Op den duur is dit

water dan ook niet meer te hergebruiken en moet men overgaan tot spuien. Hiermee gaat kostbaar water verloren. Dit moet anders kunnen, dacht Lambert Paping, toen nog waterexpert bij DOW, al een aantal jaren geleden. Zou het niet verstandiger zijn om het suppletiewater van koelwatersystemen voor te behandelen net zoals dat voor stoomsystemen wordt gedaan?

Matrix Het leek onderzoekers van KWR, onder de vlag van TKI Watertechnologie, dan ook een goed idee om te onderzoeken welke methoden voor voorbehandeling van

suppletiewater voorhanden waren. Als (hardheids)zouten en biologische vervuiling van tevoren uit het water worden gehaald, kun je de koelwaterconditionering vereenvoudigen, zo was de gedachte. Frank Oesterholt, senior onderzoeker bij KWR: ‘Om de koelwaterkwaliteit onder controle te houden worden momenteel veel chemicaliën gebruikt. Dat kost niet alleen geld, maar sommige chemicaliën kunnen ook het milieu schaden. Er zijn tal van voorbehandelingsmethoden beschikbaar die mineralen en biologische vervuiling uit koelwater kunnen halen. Veel van die technieken zijn echter geënt op proces of ketelwaterbehandeling. De volumes die voor koeling worden ingezet zijn doorgaans groter en bovendien is de energiewinst minder groot. De eerste stap in ons onderzoek was dan ook een matrix te maken van beschikbare technieken en de toepasbaarheid ervan in de koelwatervoorbehandeling.’

Pellet ontharding Uitgangspunt voor de onderzoekers was waterbesparing. En daarmee vielen de vele vormen van membraanfiltratie al snel af. ‘Of je het nu hebt over reverse osmosis of bijvoorbeeld nanofiltratie: er blijft altijd water achter in het 30 UTILITIES nr. 4 - mei 2016

digestaat. Andere technieken waren weer te duur of te kleinschalig in te zetten. Uiteindelijk bracht de matrix ons tot een selectie van bewezen technologieën voor het ontharden van het water. De klassieke pellet ontharding, die ook wordt toegepast in drinkwaterzuiveringen, bleek de beste resultaten op te leveren tegen de laagste kosten. Je gebruikt daar toevoegingen als kalkmelk of natronloog wat ervoor zorgt dat aan het entzand op de bodem kalkkorrels groeien. Die korrels zijn vervolgens redelijk eenvoudig te oogsten. Je kunt ze zelfs nog nuttig inzetten als grondstof voor de cementof ijzerindustrie. Daarna is nog wel een polishing stap nodig met ionenwisseling om de laatste aanwezige zouten uit het water te halen. Maar ook dat is gangbare technologie die zijn diensten heeft bewezen in de waterbehandeling.‘

Potentie De praktijk is doorgaans weerbarstiger dan de theorie, weten twee industriële partijen met een grote koelvraag die deelnemen aan het project: de vestiging van petrochemiebedrijf SABIC in Geleen en Tata Steel in IJmuiden. ‘We hebben ook een model ontwikkeld waarmee we de verschillende koelwatervoor-

behandelingen kunnen doorrekenen’, vervolgt Oesterholt. ‘Maar ook dat blijft een theoretische exercitie. Liefst zouden we natuurlijk een en ander in de koeltorens van SABIC en Tata Steel willen testen. De potentie van dit onderzoek is heel groot. Het kan zelfs een bedreiging zijn voor de industrie die zich heeft gevormd rondom de chemische koelwaterbehandeling. Er zijn talloze partijen die antiscalants of corrosie-inhibitoren leveren, allemaal met hun eigen, geheime recept. Aan de voorkant kost het bedrijven geld om die producten aan te schaffen, maar ook het spuien kost geld omdat de stoffen milieuonvriendelijk zijn. Als we dit project tot een succes weten te maken, kan de procesindustrie op een alternatieve manier koelwater produceren. En waterleveranciers Evides Industriewater en Brabant Water zijn niet voor niets bij het project betrokken. Deze partijen hebben al ervaring met de levering van demiwater voor de industrie. Waarom zouden ze de koelwaterlevering ook niet voor hun rekening kunnen nemen?’

Praktijk Ook voor SABIC is koelwater een kritische utility. Chief Scientist Roy van Lier werkt dan ook

graag mee aan het onderzoek met KWR. ‘De omvang en complexiteit van onze systemen in Geleen in combinatie met het afbreukrisico noodzaakt ons zeer voorzichtig te werk te gaan’, zegt Van Lier. ‘Om maar een idee te geven: we, of eigenlijk onze leverancier USG, onttrekken 5,5 duizend kuub water per uur uit het Julianakanaal. Nadat het water is geflocculeerd en gefiltreerd wordt een deel verder opgewerkt tot ketelvoedingwater zodat we er stoom van kunnen maken. Maar een fors deel wordt ingezet als suppletiewater voor koelwatersystemen. We hebben hier veel endotherme processen waar we warmte aan moeten toevoegen. Aan het einde van die processen moet de nodige warmte weer weg worden gekoeld. Dat doen we met koeltorens met een thermisch vermogen variërend van zo’n vijf tot 250 megawatt. Uiteraard proberen wij het proces zodanig in te regelen dat we zo weinig mogelijk hoeven te koelen. Uiteindelijk is kostbare energie wegkoelen het laatste wat je wil. Desondanks ontkomen we er niet aan en dus kijken we ook in de processen hoe we zo economisch en duurzaam mogelijk kunnen werken. Om die reden recirculeren we het koelwater bij

UTILITIES 31 nr. 4 - mei 2016

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen. logisticon adv a4.indd 1

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608266 www.logisticon.com/nl/verhuur

02-12-15 09:56

voorkeur tot acht à negen keer, waarbij het water, doordat een deel ervan verdampt, steeds verder indikt. Bij iedere indikkingsstap krijgen we steeds meer te maken met de organische en minerale verontreinigingen die in het water aanwezig zijn. Om de kans op vervuiling zoveel mogelijk te beperken, gebruiken we diverse chemische conditioneringsmiddelen. Hoeveel chemische middelen we gebruiken en hoe vaak we het water laten circuleren is met name afhankelijk van de kwaliteit van het innamewater en de seizoensinvloeden. De Maas, waar het Julianakanaal zijn water van ontvangt is een typische regenrivier en de waterkwaliteit kan daardoor behoorlijk fluctueren. Met name de hardheid van het water noodzaakt ons uiteindelijk om het water te lozen. Dankzij de recirculatie van het water hebben we dan wel zowel water als chemicaliën bespaard. De spui moeten we vervolgens nog verwerken in onze afvalwaterzuiveringsinstallatie voordat het water weer terug in het milieu (de Grensmaas) kan worden geloosd.’

Complex Het idee om suppletiewater te zuiveren vóórdat het in koelsystemen wordt gebracht is volgens Van Lier een interessant idee. ‘Ik

weet dat men in de jaren zeventig, in de DSM-tijd, al eens over (deel)ontharding van Julianakanaalwater heeft nagedacht, maar het is er op een of andere manier niet van gekomen.’ De achtergrond daarvan weet Van Lier niet, ‘maar tijden veranderen en wellicht is de technologie verbeterd. Een en ander zal ook te maken hebben met de complexiteit van het systeem. De grootste koelsystemen in Geleen bevatten tientallen warmtewisselaars die processtromen op zeer diverse temperatuurniveaus moeten koelen. Veel van die warmtewisselaars zijn gemaakt van koolstofstaal, typisch met duimse pijpjes met een wanddikte van twee millimeter. Die twee millimeter is alles wat het water scheidt van het proces. Je kunt wel nagaan wat voor gevolgen corrosie zou kunnen hebben voor onze processen. Onze koelwaterconditionering concentreert zich dan ook voornamelijk op het voorkomen daarvan. Er zijn weinig mensen die stilstaan bij de complexiteit van waterbeheer in chemische fabrieken als de onze, maar het conditioneren van dat water is een echte uitdaging. Te zuiver water is bijvoorbeeld ook niet goed. Als we zuiver demiwater zouden gebruiken, weet je zeker dat je binnen de kortste keren

corrosieproblemen hebt. Harder water is minder corrosief, maar kan wel weer leiden tot afzettingen, temeer daar kalk juist minder goed oplost naarmate het water warmer wordt. We moeten dan ook rekening houden met de temperatuur. En oppervlaktewater zoals uit het Julianakanaal bevat biologie die uitstekend gedijt in koelsystemen. Het is dus constant balanceren tussen drie elementen van de gevarendriehoek, ofwel de ABC van de koelwaterconditionering: Afzettingen, Biologie en Corrosie. En per definitie betekent dat een compromis.’

Rekenmodel Van Lier: ‘Wat SABIC betreft, beperken we het huidige onderzoek naar koelwaterconditionering tot een rekenmodel met een technisch en een economisch deel. Er zijn inmiddels veel cijfers bekend uit de praktijk en de modellen en rekenkracht zijn met sprongen vooruit gegaan. Voordat we überhaupt gaan nadenken over praktijkproeven, willen we eerst weten wat het ons kan opleveren en wat de risico’s zijn. Dat koelwaterconditionering wat kan opleveren, is wel duidelijk. We zijn niet alleen geld kwijt aan de chemicaliën, maar we betalen ook behoorlijke lozingskosten.’ n

09:56

UTILITIES 33 nr. 4 - mei 2016

WATER Varkensvleesbedrijf Westfort bouwde vorig jaar

een state of the art slachterij. Het bedrijf is volgens de nieuwste inzichten van ketenintegratie en -beheersing gebouwd en daarbij kozen de eigenaren ook voor duurzame oplossingen op het gebied van energie en water. Om zoveel mogelijk waarde uit het slachtafval en het afvalwater te halen, koos het bedrijf voor een eigen waterzuivering en vergisting. Bij de afvalwaterzuivering neemt de Nereda-installatie die niet alleen energiezuinig, maar ook zeer compact is, een belangrijke plaats in.

Energiezuinige waterzuivering verdient zichzelf terug Lunenburg Vlees en Egbert Kruiswijk Vleesproducten fuseerden in 2013. Al eerder hadden beide bedrijven plannen opgevat voor een hypermoderne slachterij met een hoge automatiseringsgraad waarbij dierenwelzijn voorop stond. Als derde ambitie stelden de eigenaren dat de processen ook zo duurzaam mogelijk moesten worden ingericht. Die laatste ambitie komt onder mee terug in een zeer efficiënte slibdrogingsinstallatie die gebruik maakt van de warmte die elders in het proces wordt opgewekt. Maar een belangrijke rol in de ecologische kringloopsluiting is ook weggelegd voor de afvalwaterbehandeling en de slibvergisting. De stoffen die in het slachtafval en het afvalwater zitten, met name ongeboren mest en vet, lenen zich goed voor vergisting. De hoofdaannemer van de waterzuivering en slibvergisting, watertechnologiebedrijf RWB, koos voor de Neredatechnologie van RoyalHaskoningDHV als biologische zuiveringsmethode voor de afvalwaterzuivering.

Directievoerder Promad stelde uiteindelijk een bouwteam samen waar niet alleen RWB in was vertegenwoordigd, maar ook MTI Engineering en RHDHV als onderaannemers van RWB. Emiel Nijhuis van RWB licht de keuzes van het bouwteam toe. ‘Westfort moest sowieso een oplossing bedenken voor zijn waterbehandeling omdat de RWZI waarop het nieuwe bedrijf zijn afvalwater zou lozen onvoldoende capaciteit had om de extra vervuiling te behandelen. Het ontwerpteam was dan ook min of meer gedwongen na de Dissolved Air Flotation (DAF) een verregaande biologische zuivering te ontwerpen. De keuze voor Neredatechnoloige lag daarbij redelijk voor de hand: de slachterij zelf neemt al een behoorlijke ruimte in en er bleef maar een beperkte ruimte over voor het bouwen van de waterzuivering en de vergistingsinstallatie. Het voordeel van Nereda is dat de technologie een kleine voetafdruk kent gekoppeld aan een zeer goede effluent kwaliteit.

Energiezuinig Voor wie de Nereda-technologie niet kent: het gebruik van korrelslib zorgt ervoor dat het slib eenvoudig naar de bodem zinkt. De korrelslibreactor kan in tegenstelling tot een normale sequence batch reactor (SBR) gelijktijdig worden gevuld en afgelaten. Door zijn hoogte van maar liefst elf meter en het gebruik van bellenbeluchting is de installatie zeer energiezuinig. Daarnaast laat het korrelslibreactor door de combinatie van zuurstofrijke en zuurstofarme perioden ook een goede verwijdering zien voor fosfaat en nitraat. Door de besturing volledig te automatiseren, is de installatie eenvoudig te bedienen. Naast de afvalwaterzuivering heeft RWB er alles aan gedaan om de vergisting en slibdroging zo efficiënt mogelijk in te richten. De vergister bestaat uit twee compartimenten met een gezamenlijk volume van 1500 kubieke meter. Hierin blijft de voeding, bestaande uit ongeboren mest, flotaat en overtollig slib, gemiddeld twintig

dagen achter om volledig omgezet te worden in biogas. De slachterij produceert daarmee zo’n 4600 kubieke meter biogas per dag dat met behulp van een gasmotor wordt omgezet in elektriciteit en restwarmte. Voor het ontwateren van het residu uit de vergister koos RWB voor een schroefpers. In vergelijking met een centrifuge, de gebruikelijke keuze voor indikking van digestaat, gebruikt deze heel wat minder energie. Waar een centrifuge zo’n dertig tot vijftig kilowattuur per ton verbruikt, ligt het gebruik van een schroefpers op zo’n vijf kilowattuur per ton. Daar komt nog bij dat er minder polyelektrolyt hoeft te worden gebruikt (twintig procent minder) en een schroefpers slijt ook nog eens veel minder hard dan een centrifuge. Wat de ontwateringprestaties betreft doet de technologie niet onder voor centrifugeren: het drogestofgehalte na behandeling is in beide gevallen rond de twintig procent. Het water dat via de schroefpers uit het digestaat wordt gehaald, wordt verder gezuiverd via membraanfiltratie. Ook redelijk innovatief is de keuze voor een keramisch membraan. Nijhuis: ‘Digestaat is een smerig goedje en dat is lastig via een polymeermembraan te

zuiveren. Polymere membranen halen niet de flux van een keramisch membraan en vervuilen snel. Vergeleken met een polymeermembraan gebruikt een keramisch membraan dan ook ongeveer een derde minder energie en beduidend minder chemicaliën voor de reiniging.’

Exploitatie Het concentraat dat overblijft na de membraandestillatie wordt teruggebracht in de vergister, waarmee het rendement met zo’n twintig procent toeneemt. Het water wordt afgevoerd naar de Nereda-installatie. ‘We hebben er bewust voor gekozen om het slib van de Nereda-installatie niet te vergisten’, voegt Nijhuis toe. ‘Dit slib is namelijk rijk aan alginaat en dat heeft nog een restwaarde.’ Het ontwaterde slib wordt met behulp van een stoomdroger verder ingedroogd tot circa 95 procent droge stof. De stoomdroger krijgt zijn warmte weer van de gasmotor, waardoor ook hier de restwarmte goed wordt benut. Nijhuis: ‘De droge meststof die overblijft, is rijk aan kalium, stikstof en fosfaten en daarom erg in trek bij de wijnbouw. Bijkomend voordeel van de stoomdroging is dat het slib direct gesteriliseerd is.’

Misschien wel het mooiste resultaat dat het bouwconsortium haalde, is dat de exploitatie van de waterzuivering en slibvergisting meer oplevert dan hij kost. Alleen al de besparing die de waterzuivering en slibvergisting oplevert aan vervuilingseenheden en slibafvoerkosten is vele malen groter dan de kosten die nu moeten worden gemaakt voor het gebruik aan chemicaliën, energie en afvoer van reststoffen. Om nog maar te zwijgen over de opbrengst van vijfhonderd kilowattuur aan elektriciteit. Uiteraard is er behoorlijk geïnvesteerd in de installaties, maar Nijhuis verwacht toch een terugverdientijd van zo’n vijf jaar zonder subsidie en nu de vergister in aanmerking komt voor SDE subsidie zou de installatie zelfs binnen drie jaar break even draaien.’ ‘Overigens draait de vergister nog niet’, zegt Nijhuis. ‘Om de subsidie toegewezen te krijgen, moest het surplusslib uit de Nereda-installatie worden gescheiden van de overige te vergisten materialen. Maar zodra deze aanpassing is gerealiseerd en de subsidie is toegewezen zal de installatie volledig in gebruik kunnen worden genomen. En dan heeft Westfort niet alleen een milieuvriendelijke, maar ook economisch rendabele zuivering en vergistingsinstallatie.’ n

UTILITIES 35 nr. 4 - mei 2016

MARKET REVIEW WATER

PRODUCTEN

UVAR Holland B.V. Enviro Chemie b.v. Waarderweg 52 C 2031 BP HAARLEM Tel: +31 (0)23 - 542 69 13 Fax: +31 (0)23 - 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

Waterfiltratie en Bermad afsluiters Griendweg 51 3295 KV ’S-GRAVENDEEL Postbus 5169 3295 ZH ’S-GRAVENDEEL Tel: +31 (0) 78 673 1477 Fax: +31 (0) 78 673 4557 E-mail: info@uvar.nl Website: www.uvar.nl

GAS

PRODUCTEN

Esders Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC Tilburg Tel: +31 (0)13 468 0856 Fax: +31 (0)13 468 6075 info@esders.nl www.esders.nl

Grünbeck Waterbehandeling B.V. De toekomst in duurzame waterbehandeling Zutphenstraat 65 7575 EJ OLDENZAAL Tel: +31 (0)541 820 903 Fax: +31 (0)541 820 904 info@gruenbeck.nl www.gruenbeck.nl

Jotem Waterbehandeling Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 242 5255 Fax: +31 (0)74 243 4880 info@jotem.nl www.jotem.nl

Esders Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000 JC Tilburg Tel: +31 (0)13 468 0856 Fax: +31 (0)13 468 6075 info@esders.nl www.esders.nl

INSPECTIE EN KEURINGEN

Kiwa Nederland Sir Winston Churchilllaan 273 2288 EA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK Tel: +31 (0)70 414 4400 Fax: +31 (0)70 414 4420 inspectie@kiwa.nl www.kiwa.nl

OVERIG

DIENSTEN

DDM Demontage

Lubron Waterbehandeling Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 42 6931 Fax: +31 (0)162 45 9192 info@lubron.eu www.lubron.eu

36 UTILITIES nr. 4 - mei 2016

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 666 9780 Fax: +31 (0)30 245 9127 info@ddm.eu www.ddm.eu

agenda 31 mei – 2 juni Evenementenhal Hardenberg www.evenementenhal.nl

8 – 10 juni Internationale netwerk tour Bremen www.hansagreentour.com

4 - 7 oktober Jaarbeurs Utrecht www.wots.nl

4 - 6 oktober Brabanthallen Den Bosch www.energievakbeurs.nl

25 - 26 oktober 2016 Amsterdam RAI offshore-energy.biz

24 oktober www.euroforum.nl

29 november - 1 december Evenementenhal Hardenberg www.evenementenhal.nl

Energy Platform Nederland is een energieland dat een belangrijke rol speelt in Europa op het gebied van de gas, wind en olie-industrie. Zo is Nederland de Gasrotonde van Europa en beheren wij 25 procent van de Europese gasvoorraad. Samen met België zijn wij daarnaast ook de grootste importeur/ exporteur van olie en olieproducten ter wereld. Verder is duurzame energie actueler dan ooit te voren! De rijksoverheid streeft naar veertien procent duurzame energie in 2020, voorzien door windenergie.

Hansa Green Tour In juni gaat de 7e editie van de Hansa Green Tour van start. Deelnemers rijden met elektrische auto's en auto's op groengas van Den Helder in Noord-Holland via de Afsluitdijk naar Leeuwarden, Ameland, Groningen, Drenthe naar Bremen. Onderweg zullen diverse nieuwe energie initiatieven worden bezocht en netwerkbijeenkomsten worden georganiseerd.

World of Technology & Science World of Technology & Science bestaat uit vier werelden: World of Automation, World of Laboratory, World of Motion & Drives en World of Electronics. Iedere wereld profileert zich op een unieke wijze naar de eigen doelgroepen, waarbij de samenstelling van de hallen een natuurlijke overgang aan bezoekers biedt. Klanten uit industrie, wetenschap en zorg bezoeken dit trefpunt voor technologie.

Vakbeurs Energie Vakbeurs Energie is hét live B2B-platform gericht op duurzame energieopwekking en energiebesparing. Een platform boordevol innovaties, lezingen, live demonstraties en waardevolle contacten. Binnen de Vakbeurs Energie zijn twee specifieke platforms ingericht: Energie & Gebouw en Energie & Industrie. Beide platforms krijgen een eigen inhoudelijk programma en aparte presentaties op de beursvloer.

Offshore energy De negende editie van de beurs en conferentie Offshore Energy verhuist naar de hallen 1, 2, 4 and 5 van Amsterdam RAI. De extra ruimte wordt gebruik om meer producten, innovaties en diensten te laten zien op het gebied van offshore energie.

Het Nationaal Warmte Congres De warmtesector is in beweging. Op 26 november 2015 kwamen dan ook ruim 250 professionals bijeen om onder andere te discussiëren over de huidige ontwikkelingen. Via inspirerende lezingen en leerzame praktijksessies kregen zij concrete ideeën en handvatten aangereikt om zelf in hun organisatie aan de slag te gaan.

Elektro Vakbeurs Elektro Vakbeurs is dé vakbeurs waar alle disciplines van elektrotechniek samenkomen: installatie, industrie en energie.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 37 nr. 4 - mei 2016

I N

H E T VOL G E N D E

U T I L I T I E S

5 V ER S C HI JNT

I N

N UM M E R AU GU S T U S

Thema: Energiebespar ing en ketensamenwerking

Industrieclusters delen utilities De havenbedrijven van Rotterdam, Groningen en Zeeland kijken alle drie naar meer synergie tussen de aanwezige bedrijven. Met name het delen van utilities zoals industriĂŤle gassen, stoom, warmte, perslucht, afval- en proceswater staat hoog op de agenda. Zeeland kondigde een primeur aan in de uitwisseling van waterstofgas tussen twee fabrieken en lijkt daarmee een nieuwe standaard te hebben neergezet voor co-siting.

Nieuw gas in de havens Praxair neemt een tweede luchtsplitsingsinstallatie in gebruik en heeft haar pijpleidingennetwerk in de Haven van Antwerpen uitgebreid. De nieuwe installatie produceert 1.300 ton zuurstof en stikstof per dag. De installatie is ook ontworpen om vloeibare zuurstof, stikstof en argon te produceren. 38 UTILITIES nr. 4 - mei 2016

Ook Air Liquide investeerde in nieuwe productie-units. Met de opening van een nieuwe productie-unit in de haven van Rotterdam verdubbelt het bedrijf haar productiecapaciteit van koolmonoxide.

De Utilities Manager In de komende editie weer een nieuwe Utilities Manager. Deze keer spreken we met FrieslandCampina over de inzet van duurzame energie, energiebesparing, water en watervalorisatie en natuurlijk over energiemanagement.

THEMA'S 2016 Utilities 6 Energie en water: Stoom en warmte special Utilities 7 Water: Watervalorisatie Utilities 8 Gas: IndustriĂŤle gassen

Ingenieuze industriewater

OPLOSSINGEN zijn er om gevonden te worden

Duurzame proceswateroplossingen

Water Management • Maatwerk DBFO • Multi-Client Commodity • Mobile Solutions • Asset Management Water is een bron van inspiratie. Evides Industriewater heeft alle expertise in huis om elk watervraagstuk duurzaam op te lossen. Dagelijks werken we aan innovatieve oplossingen op het gebied van proceswater, afvalwaterzuivering, waterhergebruik en meer. Voor Evides Industriewater is innovatie niet zomaar een begrip. Het is een manier van denken, een manier van werken. Er wordt continu geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe technologieën en kennis op het gebied van water en asset management.

Evides Industriewater, vindingrijk

www.evides.nl/industriewater

... Veilige IndustriĂŤle Breedband Router Betrouwbare en veilige draadloze communicatie in industriĂŤle toepassingen worden gerealiseerd met deze 3G en 4G routers van Westermo. Of het nu gaat om GPRS, 3G, 4G/LTE, EDGE of HSPA: Westermo heeft een oplossing. De MRD-455 is uitgevoerd in een robuuste IP-40 DIN-Rail behuizing en heeft een ingebouwde twee-poort 10/100 Mb switch, een RS-232 poort alsmede een dual SIM-kaart om eventuele netwerkstoringen op te vangen.

... committed to perfection. Er is zoveel meer over te vertellen ... Meer weten ? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

adv_WmoA4_BreedbandRouter.indd 1

24-11-15 15:48

6th edition Create your own programme: Included Smart City Playground!

7 - 10 June 2016 Amsterdam Arena

> 7th of June

Excursions to Smart Projects in Amsterdam and Rotterdam

> 8th of June Conference Day 1

> 9th of June Conference Day 2

> 10th of June High Level Masterclasses

CITY >

event

Oﬃcial host >

More then 1000 Smart City Professionals together in Amsterdam with 30 diﬀerent nationalities! Cities on stage: London, New York, Barcelona, Dublin, Amsterdam, Eindhoven, Assen, The Hague, Rotterdam, Gothenburg, Liverpool, San Cugat, Valencia, Zaanstad and many more

Chairman

Ger Baron

CTO City of Amsterdam

Sneak preview Keynote Speakers:

Peter Bakker Viktor Mayer- Jeremy Legget Eberhard President Author of Bestseller: Schönberger van der Laan

World Business Council for Sustainable Development, Former CEO TNT

Author of Bestseller: ‘Big Data Revolution’

‘The Energy of Nations’ and ‘The Winning of the Carbon War’

Mayor City of Amsterdam

www.smartcityevent.com

Jacqueline Cramer

Ambassador of Circular Economy, Former Minister Dutch Government

Ook interessant voor u > Start 29 september 2016

Opleiding Duurzame Energieprojecten

3-DAAGSE BASISOPLEIDING + 4 KEUZEMODULES 7, 14 & 21 april, 19 & 26 mei en 2 & 9 juni 2016

Docenten gemiddeld beoordeeld met een 8!

BCN Utrecht CS

Haal (nog) meer uit Duurzame Energieprojecten!

VERKORTE OPLEIDING

Duurzame Energieprojecten

Er is steeds meer behoefte aan duurzame energieprojecten. Er zijn ambitieuze duurzaamheids-

Krijg volledig inzicht in het succesvol opzetten van duurzame energieprojecten

doelstellingen bepaald waardoor de noodzaak om deze projecten succesvol te laten verlopen hoog

BASISOPLEIDING MODULE 1: Duurzame Energie: de markt, de technologie en het beleid

is. Voor iedereen die al betrokken is bij of gaat starten met een project op het gebied van duurzame energie, hebben wij deze opleiding speciaal samengesteld. In 3 dagen hoort u alle ins en outs over de 3-daagse basisopleiding (Module 1, 6 & 7)

Van marktontwikkelingen tot technische mogelijkheden en het raamwerk van beleid en subsidies

MODULE 6: Business Case & Projectfinanciering De zakelijke rechtvaardiging van uw project: het creëren van waarde in uw duurzame energieproject en genereren van financieel rendement  2.499,-*

Losse keuzemodule (Module 2, 3, 4, 5)

 799,-

Voordelig totaalpakket

 4.499,-*

MODULE 7: Gedragsbeïnvloeding, projectaanpak, overview en de toekomst Hoe krijgt u uw stakeholders mee en hoe gaat u om met weerstand? Prognose: 100% duurzaam? Is een volledige energietransitie mogelijk?

duurzame energiemarkt; over technologie en beleid, maar ook over de haalbaarheid van uw project

KEUZEMODULES MODULE 2: MODULE 3: MODULE 4: MODULE 5:

en het creëren van draagvlak.Daarnaast kunt u middels de keuzemodules Warmte, Zon, Wind en Bio uw kennis verdiepen. Onmisbaar om als gesprekspartner met alle partijen aan tafel te gaan!

Inclusief gratis entreebewijs voor het Smart City Event 2016 t.w.v. € 599,-*

Warmte & energiebesparing Zonne-energie Windenergie Bio-energie

www.euroforum.nl/duurzameprojecten

i.s.m.

> www.euroforum.nl/duurzameprojecten

Start 1 november 2016

Opleiding Energiemanagement

5-daagse opleiding

Energie management

De energiemarkt is volop in beweging. In deze opleiding krijgt u een compleet overzicht van de Nederlandse energiemarkt. U krijgt alle concrete en actuele vakkennis op het gebied van beleid, strategie, markt, innovatie en (nieuwe) business mogelijkheden. U hoort hoe u succesvol in kunt

www.euroforum.nl/energiemanagement

spelen op de complexe ontwikkelingen in de Nederlandse en internationale energiemarkt. Of u nu een nieuwkomer bent of graag uw kennis wilt actualiseren, deze 5-daagse opleiding geeft u de kennis en inzichten die u nodig heeft om uw functie te optimaliseren.

> www.euroforum.nl/energiemanagement

24 november 2016

Nationaal Warmte Congres De Warmtesector is volop in beweging. Op 26 november komen dan ook dit jaar weer ruim 250 professionals bijeen om te discussiëren over de huidige ontwikkelingen. Middels inspirerende lezingen en leerzame praktijksessies krijgen zij concrete ideeën en handvatten aangereikt om zelf in hun organisatie aan de slag te gaan! Kijk voor het volledige programma en alle sprekers op onze website.

> www.euroforum.nl/warmtecongres

nationaal

congres2016