UTILITIES NUMMER 06 - oktober 2018 • ACHTTIENDE JAARGANG
cts
manufa
Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt
Doorbraak CO2-prijs Circulaire stoominstallatie bespaart energie Industrial heat and power in energietransitie www.utilities.nl
VAN DER LINDEN & VELDHUIS
● INDUSTRIËLE ISOLATIE ● BRANDBESCHERMING ● STEIGERBOUW ● ASBESTVERWIJDERING
Is o l a t ie a l s t w e e de na t u u r Van der Linden & Veldhuis Isolatie B.V., Edisonstraat 5, 3133 KG Vlaardingen Postbus 232 - 3130 AE Vlaardingen, Telefoon 010 - 445 66 00, Telefax 010 - 435 64 80 Vestigingen: Sas van Gent en Wormerveer www.lindveld.nl
Inhoud
8 Circulaire stoom In september gaven LyondellBasel en Covestro het officiële startsein voor de bouw van een circulair stoomproject waarbij de bedrijven gebruik maken van hun eigen afvalwaterstromen. Daarmee vermijden de bedrijven niet alleen een forse hoeveelheid CO2uitstoot, maar ook de lozing van zoutwater op het oppervlaktewater.
26
10
19
Netbeheer in energietransitie
Industrial Heat and Power
De energietransitie stelt netbeheerders voor grotere onzekerheden over de toekomstige energiemix. Zowel elektriciteit als waterstof en biogas kunnen een alternatief bieden voor fossiele brandstoffen. De samenwerking tussen het gas- en elektriciteitsnet zal in de toekomst alleen nog maar toenemen.
De jaarlijkse Energievakbeurs krijgt een volwaardig beurssegment erbij: ‘Industrial Heat & Power’. Met daarin vertegenwoordigd de segmenten stoominstallaties, koel- en vriestechniek, warmtekrachtkoppelings- en elektra-installaties, aandrijftechniek en perslucht en gebouw- en procestechniek.
30
29
CO2-minimumprijs
Metaal als brandstof
De energiewet
De consultatie van minister Wiebes voor de invoering van een minimum CO2-prijs kan volgens twee experts naar de prullenbak worden verwezen. Ten eerste omdat Nederland zich daarmee afzondert van de rest van Europa en problemen verplaatst. Maar nog belangrijker is het feit dat de CO2-prijs van het Europese emissiehandelssysteem ruim boven de minimumprijs staat die Wiebes wil voorstellen.
Metaalpoeders kunnen worden gebruikt als emissievrije brandstoffen. Kolencentrales kunnen worden omgebouwd naar enorme circulaire ijzerpoederaccu’s en voor vergroening van vrachtauto’s en schepen lijken metaalbrandstoffen een alternatief voor loodzware batterijen. Professor Philip de Goey: ‘Het zou geweldig zijn als we in Nederland op dit vlak koploper worden in de wereld.’
In verschillende evaluaties over de voortgang van de energietransitie is geconcludeerd dat de stimulering van wind op land noodzakelijk is voor het halen van de energiedoelstellingen. In de praktijk blijkt hier niet altijd draagvlak voor te zijn bij de bevolking. De overheid kan wind op land stimuleren door te subsidiëren, te participeren en te accommoderen.
Commentaar.................................... 5 Trending news................................. 6
Energy Enlightenmentz 2018......... 14 NIEUW Utilities Projecten............... 22
Agenda............................................. 33 In het volgende nummer................. 34
UTILITIES 3 nr. 6 - oktober 2018
www.heatpower.com
MONITORING + ADVIES STOOMINSTALLATIES KOEL- EN VRIESTECHNIEK WKK + ELECTRA-INSTALLATIES AANDRIJFTECHNIEK + PERSLUCHT GEBOUW + PROCESTECHNIEK
MET O.A. INDUSTRIAL MORNING I.S.M. VNCI / INDUSTRIE THEATER POWERD BY ECO STEAM AND HEATING SOLUTIONS / STOOMPLEIN / FEDEC PRAKTIJK THEATER / STOOM SEMINAR DE BEURSVLOER VULT ZICH! Neem voor deelname contact op met Rein Bosma via
06 – 38 14 52 24 of rein@54events.nl.
In samenwerking met onder andere:
In co-locatie met:
CO2-PRIJS OP NIVEAU Even een tussenstand van Bloomberg: de CO2-prijs tikte even de 25 euro aan en op het moment van schrijven staat hij nog op 24,29 euro. Dat is een heel verschil met de acht euro die bedrijven begin dit jaar nog betaalden per ton kooldioxide. De Europese Commissie heeft zich het commentaar op de Europese emissiehandel ETS aangetrokken en riep met succes een marktstabiliteitsreserve in het leven. Het terughalen van de te ruim uitgedeelde emissierechten zorgde ervoor dat de CO2-prijs direct omhoogschoot en maakt daarmee investeringen in duurzame elektriciteit een stuk aantrekkelijker. Het lijkt wel de goed nieuws show, want de nieuwsberichten op Utilities.nl, en ook in het trending nieuws in dit blad, zijn vergeven van de investeringsplannen van grote bedrijven in duurzame energieprojecten. Koploper daarbij is de potentiële samenwerking tussen DOW en Tata Steel om gezamenlijk te investeren in een staalfabriek die zijn restgassen, voornamelijk koolmonoxide, gebruikt als basis voor kunststoffen. De winst: vier tot vijf miljoen ton minder CO2 per jaar. Ofwel 125 miljoen euro, als de CO2-prijs op 25 euro blijft staan. Tel daarbij op de lagere kosten voor grondstoffen en de businesscase wordt een stuk interessanter. De investering blijft een slordige één miljard euro, dus de bedrijven zullen niet over één nacht ijs gaan. Iets bescheidener, maar wel al daadwerkelijk aangekondigd, is de investering van LyondellBasell en Covestro in het Circular Steam Project. De CO2-winst zal hier 150 duizend ton per jaar zijn. Het project laat maar weer eens zien dat investeringen in waterbehandeling wel degelijk lucratief kunnen zijn, maar dan met name in
De consultatie van minister Wiebes voor een minimum CO2prijs is een achterhoedegevecht uit de tijd dat ETS niet de juiste prikkels opriep.
combinatie met energie. Het investeringsklimaat is dus blijkbaar gunstig en nu ETS lijkt te gaan werken, wordt dit alleen maar gunstiger voor duurzame energie. De consultatie van minister Wiebes voor een minimum CO2-prijs is dan ook een achterhoedegevecht uit de tijd dat ETS niet de juiste prikkels opriep. Die tijd lijkt nu voorbij en experts voorspellen dat de ETS prijs nog een stuk hoger kan worden. Laat Europa dus vooral gezamenlijk de spelregels opstellen en ga Nederland niet isoleren met eigen beleid dat alleen maar averechts gaat werken.
David van Baarle, David@industrieperspectief.nl
Colofon achttiende jaargang nummer 6 - oktober 2018 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt
Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl
Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670
Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Wim Raaijen
Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl
Drukkerij PreVision Graphic Solutions
Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenland.
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
acts
manuf
Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.
Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2018 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385
UTILITIES 5 nr. 6 - oktober 2018
Trending news op www.utilities.nl
1
ETS werkt, energieprijzen stijgen In de Energiemonitor van ABN AMRO ziet energie-econoom Hans van Cleef de resultaten van de herziening van het Europese emissiehandelssysteem. De CO2-prijs is maar liefst tweehonderd procent gestegen en dat kan niet zonder gevolgen zijn voor de energieprijzen. Zowel de gas- als elektriciteitsprijzen zitten in de lift. Gedurende de afgelopen weken is de prijs van CO2-emissierechten gestegen van nog geen acht euro per ton aan het begin van het jaar tot meer dan 25 euro. Dit is een stijging van meer dan tweehonderd procent. Als gevolg van een herziening van het Europese Emissions Trading System (EU ETS) wordt het overaanbod aan emissierechten per 1 januari 2019 versneld uit de markt genomen onder de Market Stability
Reserve (MSR)-wetgeving. Als gevolg van deze op handen zijnde besluitvorming vond de koers van deze emissierechten al steun, maar zeker na het daadwerkelijke besluit op 8 april is de prijsstijging in een stroomversnelling terecht gekomen.
2
Shell investeert meer dan tweehonderd miljoen Shell verwacht dat haar activiteiten rondom het leveren van schonere energie de komende jaren sterk gaan groeien. Het bedrijf is daarom van plan om meer dan tweehonderd miljoen dollar te investeren in een nieuwe Shell-campus in Den Haag. Daarnaast versterkt het bedrijf haar Research & Development activiteiten in Amsterdam. Ook verwacht het concern dat het aantal banen in haar New Energieshub in Nederland de komende vijf jaar groeit naar vijfhonderd tot zevenhonderd. Shell heeft de ambitie om meer en schonere energieoplossingen te leveren. De New Energies-tak bouwt voort op Shell’s ervaring met koolstofarme technologie en onderzoekt nieuwe com-
merciële modellen die zijn gericht op de mondiale energietransitie. De focus ligt op nieuwe brandstoffen en elektriciteit. Wereldwijd verwacht Shell tot 2020 gemiddeld één tot twee miljard dollar per jaar te investeren in New Energies.
3
Vermilion zoekt nieuwe aardgas en geothermiebronnen Vermilion Energy Netherlands heeft bij Staatstoezicht op de mijnen (SodM) een aanvraag ingediend voor het gebruik van explosieven voor verkenningsonderzoek in Akkrum en Zuid-Friesland. Doel van het onderzoek is om informatie te verkrijgen over eventueel aanwezige aardgashoudende lagen en om bodemlagen die geschikt zijn voor geothermie te onderscheiden. Vermilion Energy heeft al langer aspiraties op het gebied van geothermie en is onlangs nog als aspirant-lid toegetreden tot DAGO, de Vereniging van Nederlandse Geothermie Operators. Deze toetreding is volgens Vermilion een concrete stap in een verdere samenwerking tussen de geothermiesector en de olie- en gassector met als doel meer van elkaar te leren, de ontwikkeling van geothermie in Nederland te versnellen en zo bij te dragen aan de transitie naar een duurzame energievoorziening.
6 UTILITIES
nr. 6 - oktober 2018
4
ata en Dow overwegen T koolmonoxidefabriek Dow Benelux en
experimenteert 7 Tennet met regelvermogen TenneT gaat onderzoeken of het
Tata Steel Nederland
mogelijk is met decentraal (duurzaam)
onderzoeken de
elektrisch vermogen deel te nemen
bouw van circulaire
aan de markt voor balans tussen
fabriek in IJmuiden.
vraag en aanbod op het Nederlandse
De installatie moet
hoogspanningsnet. Dit is de markt
koolmonoxide uit
voor zogenoemd automatic Frequency Restoration Reserve
rookgassen omzetten
(aFRR), ook bekend als regelvermogen. TenneT gaat dit
in chemische bouw-
doen met zeven marktpartijen: Engie, Enova, Escozon &
stenen. Het zou om
Energie Samen, Next Kraftwerke & Jedlix, Scholt Energy &
een investering gaan
Enervalis, Sympower en Vandebron.
van een miljard euro. De fabriek kan de CO2-uitstoot met vier tot vijf miljoen ton per jaar verminderen.
8
Demofabriek Photanol Het Amsterdamse bedrijf Photanol bouwt een demofabriek waarin ze
gaswinning 5 Bezwaren Langezwaag afgewezen
de productie van chemicaliën uit zonlicht en CO2 gaat testen. De
Vermilion mag gas
fabriek komt bij AkzoNobel in Delfzijl
winnen in
te staan en moet in 2020 operatio-
Langezwaag uit de
neel zijn. Photanol gebruikt blauwalgbacteriën om chemi-
putten LZG-02 en
caliën te produceren uit fotosynthese. Het bedrijf heeft
LZG-03, dat blijkt uit
deze bacteriën genetisch gemodificeerd zodat ze in een
het besluit dat
microfabriek zijn veranderd.
Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) heeft genomen op de bezwaren die door Vermilion en door de gemeente
9
Ioniqa lanceert up-cyclingfabriek Ioniqa maakt nu echt de stap van
Heerenveen waren ingediend. Die bezwaren zijn onge-
scale-up naar de markt. Het tech-
grond verklaard.
nologiebedrijf bouwt zijn eerste PET-plastic up-cyclingfabriek, op de Brightlands Chemelot Campus
6
Derde proefboring diepe geothermie afgerond Belgisch onderzoeks-
in Geleen. In deze fabriek wordt vanaf de zomer 2019 PET-plasticafval volledig circulair omgezet naar hoogwaardige, pure PET-grondstof. Daar kunnen weer nieuwe producten voor voedselverpakkingen van worden gemaakt.
instituut VITO is van plan komende winter een geothermiecentrale in gebruik te nemen in Mol-Donk. De onderzoekers mel-
et Hollandse Kust 10 Ngegund
TenneT heeft het consortium
den dat de derde put,
Van Oord Offshore Wind
met een lengte van
Projects en Hellenic Cables
bijna vijfduizend
het contract gegund voor
meter diepte, succes-
de levering en installatie van
vol is afgerond. De
220 kV zee- en landkabels voor het project Hollandse Kust
boring werd gestart op 10 oktober 2017 en heeft dus in
(zuid) Alpha. De kabels voor het net op zee hebben een
totaal tien maanden geduurd.
gezamenlijke capaciteit van zevenhonderd megawatt.
UTILITIES 7 nr. 6 - oktober 2018
STOOM
Circulaire stoominstallatie bespaart 0,9 Petajoule In september gaven LyondellBasel en Covestro het officiĂŤle startsein voor de bouw van een circulair stoomproject waarbij de bedrijven gebruik maken van hun eigen afvalwaterstromen. Daarmee vermijden de bedrijven niet alleen een forse hoeveelheid CO2-uitstoot, maar ook de lozing van zoutwater op het oppervlaktewater.
8 UTILITIES
nr.6 - oktober 2018
H
oewel de circulaire economie vol in de belangstelling staat van de
Rijksoverheid, valt het aantal projecten dat daadwerkelijk wordt uitgevoerd nog een beetje tegen. De investering die LyondellBasell en Covestro doen op hun terrein op de Rotterdamse Maasvlakte is in dit opzicht redelijk uniek te noemen en krijgt daarbij de nodige ondersteuning vanuit het Rijk. Senior Vice President Manufacturing Europe, Asia & International Jean Gadbois, van LyondellBasell bedankte tijdens de start van het project de overheid dan ook voor zijn steun. Dat neemt niet weg dat het bedrijf zelf ook behoorlijk zijn nek uitsteekt voor dit project dat potentieel 140 duizend ton CO2 en 0,9 Petajoules energie per jaar kan besparen en voorkomt dat elf miljoen kilo zout
2019 afloopt, beraadden de twee eige-
van de afvalstroom, bevat het caus-
in het oppervlaktewater terechtkomt.
naren van de fabriek, LyondellBasell en
tische water en de brandbare afval-
Het bedrijf investeert 150 miljoen euro
Covestro, zich op het idee om de afval-
stoffen. Deze stroom gaat naar een
in het zogenaamde Circulair Steam
stromen nuttig in te zetten in de eigen
innovatieve droge verbrandingsoven
Project (CSP) waar nog een nog niet
processen. Men startte een onderzoek
waar samen met de brandbare afval-
eerder gebruikte combinatie van tech-
naar de mogelijkheid om de twee
stromen, stoom wordt geproduceerd.
nologie wordt ingezet voor de produc-
deelstromen zelf te verbranden en de
Doordat de temperatuur in de verbran-
tie van stoom, dat daarna in het proces
daarbij vrijgekomen energie nuttig in
dingshaard boven de negenhonderd
wordt gebruikt voor de productie van
te zetten voor de productie van hoge-
graden Celsius is, smelten de zouten
chemische halffabricaten.
drukstoom, die een energiebron is voor
of blijven als kleine, vaste druppel-
de Maasvlakte-fabriek.
tjes in de rookgassen aanwezig. Het
Verbranden Op de site op de
gesmolten zout stroomt via de wand
Maasvlakte wordt via een speciale tech-
Afvalwaterbehandeling Twee
naar beneden en wordt opgevangen.
nologie onder meer propyleen oxide
van de vijf waterige afvalstromen uit de
De zouten in de rookgassen worden
en styreen monomeer (POSM) gepro-
fabriek, wat ongeveer veertig procent
afgevangen in een filter, na afgifte van
duceerd. Het is in zijn soort een van de
is van de totale stroom, worden direct
energie voor stoomproductie in de boi-
grootste fabrieken ter wereld. De op de
naar een nieuw te bouwen afvalwa-
ler. Dit zout kan vervolgens, na behan-
Maasvlakte geproduceerde chemicaliën
terzuivering geleid. Om dit mogelijk
deling, worden ingezet in bijvoorbeeld
zijn de bouwstenen voor producten als
maken, zullen Bilfinger en Veolia, een
de beton- of glasindustrie.
kleding, meubels, huishoudelijke pro-
anaerobe en aerobe biologische voor-
Hoewel de details niet bekend worden
ducten en bouwmaterialen.
zuivering bouwen die aansluit op de
gemaakt, is wel bekend dat het Duitse
Uit het POSM-proces ontstaan twee
bestaande biologische zuivering van
Oschatz de verbrandingsoven zal
soorten afvalstromen die tot nog toe
LyondellBasell en Covestro. Hiermee
bouwen. Volgens LyondellBasell zal de
worden afgevoerd naar de thermische
krijgt de bestaande biologische zui-
oven in ieder geval zeer efficiënt zijn
behandelinstallatie van AVR. De eer-
vering een aanzienlijk grotere verwer-
werk doen.
ste is een mengsel van verschillende
kingscapaciteit. In de anaerobe bio-
looghoudende waterige stromen – een
reactor wordt het biogas geproduceerd
Planning Inmiddels is de bouw van
som van vijf interne afstromen uit de
dat later wordt gebruikt voor de stoom-
de installaties begonnen. De komende
fabriek. Deze stroom wordt naar de
productie. Het water gaat daarna naar
twee jaar zullen op het hoogtepunt
eigen afvalwaterbehandeling gestuurd
een Moving Bed Bio-Reactor (MBBR),
ongeveer 350 mensen voltijd bezig
waar de in het water aanwezige per-
gevolgd door een dissolved air flota-
zijn met de bouw om ze in 2020 te
oxide in een caustic waste reactor
tion stap. Daarna is het water schoon
kunnen opleveren. Verwacht wordt
wordt verwijderd. Daarna gaat de afval-
genoeg om naar de bestaande bioreac-
dat de onderhoudsstop van de site
stroom naar AVR. De tweede stroom
tor te worden gestuurd om vervolgens
volgend jaar kan worden gebruikt om
betreft een tweetal brandbare afval-
in de haven te kunnen worden geloosd.
de nieuwe installaties aan te sluiten op
stromen, afkomstig van de Maasvlakte
de bestaande installaties. De nieuwe
en afkomstig van de Botlek fabriek.
Stoomproductie De overige
installaties zullen uiteindelijk elf fulltime
Aangezien het contract met AVR in
waterige stroom, zo’n zestig procent
arbeidsplaatsen creëren.
•
UTILITIES 9 nr. 6 - oktober 2018
ASSET MANAGEMENT
Meer samenwerking moleculen en elektronen in energiesysteem De energietransitie stelt netbeheerders voor grotere onzekerheden over de toekomstige energiemix. Zowel elektriciteit als waterstof en biogas kunnen een alternatief bieden voor fossiele brandstoffen. De samenwerking tussen het gas- en elektriciteitsnet zal in de toekomst alleen nog maar toenemen. Met behulp van het asset management concept, waar technische, economische en veiligheidsrisico’s integraal worden afgewogen tegen de kosten, weten de netbeheerders de transportkosten acceptabel te houden. Maar dat er grote investeringen aankomen, staat ook vast.
10 UTILITIES
nr.6 - oktober 2018
D
irecteur Asset Management Han
grafische en geografische gegevens
verstandig is om de bestaande gasnet-
Slootweg van Enexis, tevens
de toekomstige netbelasting probeert
ten versneld af te schrijven. ‘Ook in
hoogleraar Smart Grids aan de TU
te voorspellen. In een nieuwbouwwijk
de duurzame toekomst, kan gas nog
Eindhoven, buigt zich dagelijks over de
met dure huizen, daken op het zuiden
een belangrijke rol spelen. Sommige
uitdagingen in zowel het gas- als het
en jonge, kapitaalkrachtige bewo-
oudere gebouwen kunnen op koude
elektriciteitsnet. ‘Laten we vooropstel-
ners, is het aannemelijker dat wordt
dagen nu eenmaal niet volledig elek-
len dat het omgaan met onzekerheid
geïnvesteerd in elektrische auto’s,
trisch worden verwarmd. Let wel, ik
op zich geen nieuw probleem is voor
warmtepompen en zonnepanelen dan
heb het dan niet over aardgas, dat is
de netbeheerders’, zegt Slootweg. ‘We
in een wat minder kapitaalkrachtige,
immers niet duurzaam. Maar groen
plannen al langer energienetwerken
bestaande wijk met gemiddeld geno-
gas of waterstofgas kan ook door het
voor een periode die meerdere decen-
men oudere bewoners. Een groot deel
huidige gasnetwerk worden getrans-
nia overstijgen. Het gasverbruik liep
van de kosten van de aanleg van een
porteerd.’
sowieso al terug, dus dat zou ook geen
nieuw laagspanningsnet is te relateren
Die bewering van Slootweg wordt
grote verrassing moeten zijn. Het enige
aan grondverzet. De kabel zelf bepaalt
gestaafd door onderzoek dat
wat wel wezenlijk anders is, is dat de
maar een beperkt deel van de kosten.
Netbeheer Nederland onlangs liet uit-
onzekerheden over de toekomstige
Als je dan rekening houdt met de
voeren door Kiwa. De ondergrondse
energiemix groter en structureler
bedrijfsdoelstellingen en de risico’s
infrastructuur is in ieder geval geschikt
worden.
en onzekerheden over toekomstige
voor het transport van waterstof. De
Om met onzekerheden om te gaan,
ontwikkelingen, is het vaak verstandig
aanpassingen die nodig zijn voor
zijn de netbeheerders tien tot vijftien
om een wat zwaarder net aan te leg-
waterstof zijn beperkt tot aanpassin-
jaar geleden al begonnen met het
gen. De meerkosten van dikkere kabels
gen aan de vraagzijde, zoals cv-ketels,
invoeren van asset management.
wegen niet op tegen de kosten die ont-
of hybride warmtepompen die geschikt
Voorheen keken we met name naar de
staan als je opnieuw moet gaan graven
zijn voor waterstof. Ook de gasmeters
technische risico’s in het netwerk. Met
om een bestaand net te vervangen of
zouden moeten worden aangepast
het invoeren van het asset manage-
uit te breiden.’
omdat waterstof minder energie bevat per kubieke meter. Slootweg: ‘Op zich
ment concept zijn we technische ontwikkelingen gaan koppelen aan
Waterstof In bestaande wijken
wijkt waterstof niet heel veel af van
de bedrijfsstrategie. Ook was er voor
waarin de infrastructuur aanwe-
aardgas. De moleculen zijn wat kleiner,
de invoering van asset management
zig is, zijn de afwegingen een stuk
waardoor ze gemakkelijker kunnen
een scheiding tussen de aanleg van
complexer. Met name wanneer de
ontsnappen. Aan de andere kant ver-
nieuwe infrastructuur en het beheer
bestaande infrastructuur nog niet is
vliegt het gas ook veel sneller, zodat
en onderhoud van bestaande assets.
afgeschreven. Slootweg: ‘In principe
eventueel ontsnapt gas misschien wel
Uiteindelijk moeten zowel nieuwe als
is een netbeheerder verplicht de
minder veiligheidsrisico’s oplevert dan
bestaande netten echter dienstbaar
infrastructuur te leveren waar de wijk
methaan. De veiligheidsaspecten van
zijn aan de bedrijfsstrategie en gelden
behoefte aan heeft. Om onnodige
waterstof worden door de gezamen-
de keuzes die daarin zijn vastgelegd
kosten te vermijden, proberen we
lijke netbeheerders op dit moment
voor bestaande en voor nieuwe aanleg.
stakeholders er van te overtuigen om
grondig onderzocht.’
Door integraal naar de netten te kij-
verstandige keuzes te maken. Zo is het
ken, kunnen we dus beter overwogen
wat ons betreft logischer om op plek-
Brosse breuken De keuzes die
beslissingen nemen over investeringen
ken waar een afgeschreven gasnet ligt
rondom de gasinfrastructuur moeten
en daarbij technische, economische en
te denken aan alternatieve mogelijkhe-
worden gemaakt, zijn dan ook niet
veiligheidsrisico’s integraal afwegen.
den voor verwarming. Op een locatie
zozeer afhankelijk van het medium dat
Tot welke keuzes die risicobeoorde-
waar net enkele jaren geleden het gas-
er door stroomt als wel van het soort
lingen leiden, is volgens Slootweg
net is vervangen zou het uitfaseren van
leiding. ‘De grootste risico’s rondom
situatieafhankelijk. ‘We maken in
aardgas kapitaalvernietiging zijn. We
gasleidingen hebben te maken met
eerste instantie onderscheid tussen
moeten daarin slimme keuzes maken,
brosse breuken’, zegt Slootweg. ‘Delen
nieuwbouw en bestaande situaties.
niet alleen omdat de energietransitie
van het gasnet liggen al zo’n twintig tot
In een greenfield, bijvoorbeeld een
anders niet meer betaalbaar wordt,
dertig jaar in de grond. Destijds grijs
nieuwbouwwijk, ben je in principe vrij
maar ook omdat de netbeheerders
gietijzer en asbestcement veel toege-
in je keuzes. Het is dan verstandig om
gewoonweg tegen hun capaciteits-
paste leidingmaterialen. Het nadeel van
terughoudend te zijn met het aanleg-
grenzen aanlopen. Een belangrijke
die materialen is dat ze bros worden,
gen van een gasinfrastructuur terwijl
pijler onder ons asset management is
wat uiteindelijk tot een breuk leidt. Die
je wel moet anticiperen op eventueel
dan ook een goede communicatie en
breuken zijn echter lastig te voorspel-
toenemende elektrificatie. Een van
samenwerking met de stakeholders
len, waardoor de leidingen bijna altijd
onze promovendi op de TU Eindhoven
zoals aannemers, woningbouwvereni-
preventief moeten worden vervangen.
maakt onlangs nog een model dat aan
gingen, gemeentes en bedrijven.’
Voor andere materialen, zoals staal,
de hand van een aantal sociaal demo-
Slootweg denkt dat het niet persé
geldt dat veiligheidsrisico’s kunnen
UTILITIES 11 nr. 6 - oktober 2018
Partners Utilities platform
Leden Utilities platform
Partners (en Leden)
Nieuwsbrief
Vakblad Utilities
Website
Congres en evenement
Rondetafel-bijeenkomsten
Experts
Ad van Wijk
Teus van Eck
AndrĂŠ Jurjus
Marcel Galjee
Paul van Son
Sophie Dingenen
Professor
Teus van Eck
Directeur
Director Energy
CEO DII
Bird & Bird
Sustainable Energy,
Energie en Milieu
Netbeheer
AkzoNobel
TU Delft
Nederland
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670
worden beheerst door vaker te contro-
voor zijn processen. De aluminiumindu-
vesteerd. Om ervaring op te doen slaat
leren op lekken. We zijn sowieso wet-
strie bijvoorbeeld, maar ook de chloor-
Gasunie al door zonnepanelen gepro-
telijk verplicht om het gehele net één
chemie en de productie van silicium
duceerd waterstof op in de gasopslag
keer in de vijf jaar met methaansniffers
carbide maken gebruik van elektriciteit.
van Zuidwending. Bovendien inves-
te controleren. Maar als we niet zeker
Inmiddels wordt geëxperimenteerd met
teert de TSO samen met AkzoNobel in
weten of in een wijk in de toekomst nog
de elektrochemische omzetting van
een twintig megawatt elektrolyser in
behoefte is aan een gasnet, kunnen
kooldioxide en -monoxide naar chemi-
Chemiepark Delfzijl.
we er bij bepaalde materiaalsoorten
sche grondstoffen als etheen. Een tus-
Intussen blijft TenneT investeren in het
ook voor kiezen om de frequentie van
senvorm hiervan kan zijn om waterstof
koppelen van de Europese elektriciteits-
het gaslekzoeken te verhogen zodat
te produceren via de elektrolyse van
netten. Zo zal volgend jaar de CoBra
we nog steeds de risico’s beheersen.
water. Maar waterstof is ook interessant
Cable gereed zijn, die Nederland met
Dankzij ons asset managementsysteem
als alternatief voor opslag in batterijen,
Denemarken verbindt. Verdergaand, zijn
weten we dan dat de operationele kos-
met name voor de zogenaamde sei-
de plannen voor een energie-eiland in
ten weliswaar omhoog gaan, maar het
zoensopslag. Slootweg: ‘Het aardgas
de Noordzee die niet alleen de stroom
voorkomt wel een desinvestering in een
dat we in Nederland gebruiken, is met
van windparken clustert en doorstuurt,
net dat straks misschien overbodig is.’
name bedoeld voor verwarming voor de
maar ook landen rondom de Noordzee verbindt. Ook hier is rekening gehouden
Als we niet zeker weten of nog behoefte is aan een gasnet, kunnen we de frequentie van het gaslekzoeken verhogen zodat we nog steeds de risico’s beheersen.
met eventuele omzetting in waterstof. Daarmee wordt het energiesysteem in ieder geval zo flexibel dat stroom direct bij de gebruiker aanlandt óf wordt opgeslagen als waterstof.
Opslag Een andere uitdaging van
wintermaanden. ‘s Zomers is het aanbod
Battolyser Misschien nog wel het
duurzame energiebronnen zijn de
van duurzame energie echter groter dan
mooiste voorbeeld van de samenwer-
grote verschillen tussen energievraag
’s winters. Voor batterijen is zo’n lange
king tussen elektronen en moleculen
en aanbod. Fossiele energiecentrales
termijn niet te overbruggen, voor water-
is de ontwikkeling van de Battolyser.
kunnen eenvoudig op- en afregelen,
stof zou dat echter geen probleem zijn.
Deze nikkel-ijzerbatterij slaat stroom op
terwijl dit voor wind- en zonne-energie
In de toekomst zullen de netbeheerders
en produceert waterstof zodra de elek-
niet gewenst is Hoe meer duurzame
dan ook steeds meer het energiesy-
trische opslag vol is. Begin 2019 bouwt
energie zonnepanelen en windturbines
steem als geheel moeten bekijken om
Proton Ventures, in samenwerking met
produceren, hoe lager de relatieve
beslissingen te kunnen nemen.’
Nuon en Yara een demonstratiemodel
kosten van de geproduceerde energie
van vijftien tot zestig kilowatt.
worden omdat de volumes toenemen
Investeringen Ook in de visie
De eerste battolyser van zal begin
bij gelijkblijvende kosten.
van zowel TenneT als Gasunie zullen
2019 in Eemshaven worden geplaatst,
Slootweg testte voor Enexis een aantal
moleculen en elektronen steeds meer
waarna het apparaat cyclisch getest
jaar geleden nog een zogenaamde
moeten samenwerken. Beide partijen
wordt om de zuiverheid van het water-
buurtbatterij, die grote pieken in de
zoeken elkaar dan ook steeds meer op.
stofgas en de efficiëntie te kunnen
productie van zonne-energie opving in
Gasunie investeert in een zogenaamde
onderzoeken. Na de testfase wordt
een middenspanningsstation. Er zitten
waterstofbackbone waarbij overtollige
een plan voor een volgende opscha-
voorlopig echter teveel haken en ogen
stroom via elektrolyse wordt omgezet
ling opgesteld. Zo wordt nu al gekeken
aan om hier mee door te gaan, zegt
in waterstofgas en zuurstof, waarna het
naar installaties van één en zelfs tien
Slootweg. ‘Ten eerste is het nog een
gas kan worden opgeslagen of ingezet
megawatt. Deze zijn te plaatsen bij
redelijk dure oplossing omdat je moet
in de industrie, transport en gebouwde
industriële partners, of op locaties
investeren in lithium-ion batterijen,
omgeving. De beheerder van het hoge-
waar op grote schaal elektriciteit van
bovendien legt de wetgever de netbe-
druk gasnet liet zijn assets screenen
offshore windparken aan land komt,
heerders restricties op in het opslaan
door DNV GL dat tot de conclusie kwam
bijvoorbeeld bij de Nuon-centrales in
van elektriciteit. Wat dat aangaat past
dat het net met redelijk lage investerin-
Eemshaven en Velsen.
het beter bij ons om vraag en aanbod
gen, nog altijd zo’n één miljard euro, kan
Bedenker van het concept Fokko
op elkaar af te stemmen via zoge-
worden aangepast aan het transport
Mulder ziet voor de Battolyser een
naamd demand side management.’
van waterstof. Daar waar nog geen
rol weggelegd in het integreren van
Ook de industrie kan een belangrijke rol
bestaande infrastructuur aanwezig is,
intermitterende duurzame energie
spelen in demand side management.
maakt het pijpleidingproducent Pipelife
enerzijds en de wens te elektrificeren
Zeker als de industrie de processen ver-
het wel heel eenvoudig om waterstof te
bij dergelijke bedrijven anderzijds. Dat
der elektrificeert om bij te dragen aan de
distribueren. Het bedrijf levert kunststof
betekent dus wel dat zowel de gas- als
energietransitie. Nederland kent al een
waterstofleidingen op rol.
elektrische infrastructuur intact zou
aantal bedrijven dat elektriciteit gebruikt
Ook aan de productiekant wordt geïn-
moeten blijven.
•
UTILITIES 13 nr. 6 - oktober 2018
Energy Enlightenmentz 2018 Het jaarcongres van het Utilities Platform Industrie en Energie gaat dit jaar internationaal. Met de titel When Electrons power molecules kijken we 13 december naar wisselwerking tussen elektriciteit en (gas) moleculen. Ook de aan het congres gerelateerde innovatiewedstrijd Energy Enlightenmentz richt zich op innovaties in
Nederland, België en Duitsland. We geven u een overzicht van partijen die de titel Energy Enlightenment 2018 waardig zijn. Of ze op het congres bij Chemelot ook gaan presenteren, is nog niet bekend. Maar we willen u alvast een overzicht geven van innovatieve Nederlandse, Belgische en Duitse bedrijven.
ZYTECH • CONTACTLOZE
O3 SYSTEMS •
MAGNETISCHE KOPPELING
OZON OPSLAG
De Zytec magnetische koppeling verbindt contactloos machines met elkaar en kan de snelheid van de installatie regelen. Er zijn dus minder onderdelen nodig, wat maakt dat de totale installatie robuster en betrouwbaarder wordt. De contactloze magnetische koppeling kan tot wel vijftig procent energie besparen en de operationele kosten tot de helft reduceren. Toepassingen zijn pompen, ventilatoren, generatoren, compressoren, transportbanden enzovoorts die gebruikt worden in sectoren zoals de industrie, water en afvalwater, verwarming en airconditioning, chemische industrie, petrochemische industrie, maritieme sector, papierindustrie en mijnbouw.
Er bestaat er een nieuwe plasmatechnologie om eenvoudig energie op te slaan in een brandstof. De grondstof is lucht! De zuurstof uit de lucht wordt gebruikt om tijdelijk energie in op te slaan. Zo maak je verrijkt zuurstofgas. Dat is een geconcentreerd brandbaar en explosief gas/vloeistof-mengsel van uitsluitend Ozon en zuurstof. Als het gas onder de min 120 graden Celsius wordt gekoeld, wordt het een blauwe brandstof. Bij min 195 graden Celsius is het een vaste brandstof. De ozon zuurstofvlam brand op
ANTECY • CO2-AFVANG EN -BENUTTING De sleutel tot efficiënte en concurrerende methanolproductie uit duurzame energie is een goedkope en energiebesparende CO2opslagtechnologie. Antecy heeft zelf de CAIR-technologie ontwikkeld die CO2 uit de lucht kan halen via adsorptie en desorptie. Daarna zet het bedrijf de CO2 via thermo- of elektrokatalytische conversie om in methanol. Daarbij wordt water via elektrolyse gesplitst in waterstof en zuurstof waarna conversie plaatvindt.
14 UTILITIES
nr. 6 - oktober 2018
een geconcentreerd gasmengsel of vloeistof van zuurstof (O2) en ozon (O3) waarin tijdelijk zoveel energie is opgeslagen dat het brandbaar en explosief is, net als elke andere brandstof. De explosie-eigenschappen zijn handig voor explosiemotoren die nog in veel auto's aanwezig zijn. De vlam is ook handig voor verwarming omdat hij zelf geen CO2-emissie heeft en ook samen met alle brandstoffen kan worden gebruikt.
TEAM SOLID •
THYSSENKRUPP •
SOLID METAL
PRODUCTIE-INSTALLATIES VOOR
FUELS
GROEN AMMONIAK
Metalen kunnen reageren met zuurstof in de lucht om hun energie vrij te maken. Ook zijn metalen zoals ijzer, aluminium en zink niet echt zwaar en niet zeldzaam. IJzer is bijvoorbeeld het op een na meest voorkomende materiaal op aarde. Die metalen zijn niet giftig, reageren redelijk gemakkelijk met lucht en branden op dezelfde manier als methaan. Metalen bevatten zelfs meer energie per volume dan fossiele brandstoffen. Het belangrijkste: brandende metalen geven geen broeikasgassen af, zoals CO2. Op deze manier kunnen metalen worden gebruikt om energie op een duurzame manier op te slaan.
Ingenieurs van het Duitse technologiebedrijf Thyssenkrupp hebben een fabrieksconcept ontwikkeld voor de productie van groen ammoniak. Het technologiebedrijf besloot haar expertise in ammoniakprocestechnologie en alkalische waterelektrolyse (AWE) te investeren in de ontwikkeling van economisch haalbaar concept voor kleinschalige productie van groen ammoniak. Terwijl in conventionele ammoniakinstallaties waterstof wordt geproduceerd door stoom-reforming van aardgas, gebruikt thyssenkrupp alkalische
elektrolyse van water. Daarbij gaat het concern uit van beproefde technologie. AWE wordt wereldwijd al in meer dan zeshonderd fabrieken toegepast voor de productie van chloor uit zout. Bovendien is AWE volgens Thyssenkrupp bij uitstek geschikt voor gebruik in groene ammoniakinstallaties, omdat het binnen enkele minuten kan worden opgestart. Het kan dus reageren op fluctuaties in stroomaanbod. Op een zonnige en of winderige dag kunnen zodoende effectief overschotten worden opgeslagen.
PROTON VENTURES • BATTOLYZER Eind 2016 presenteerde de onderzoeksgroep van professor Fokko Mulder aan de TU Delft de succesvolle realisatie van een battolyser op laboratoriumschaal. De battolyser kan op een efficiënte manier elektriciteit opslaan of leveren als een batterij, én water splitsen in waterstof en zuurstof door elektrolyse wanneer de batterij vol is. De realisatie van een eerste battolyser in Eemshaven begin 2019 is een belangrijke mijlpaal voor Nuon in Groningen. Doel van Nuon is om in de toekomst op grote schaal overschotten stroom uit wind en zon
voor langere termijn op te kunnen slaan en te recyclen voor elektriciteitsproductie. Dit nieuwe project bij de Magnumcentrale van Nuon, waarmee direct getest kan worden, is een eerste concrete opschaling naar veel grotere systemen. De geproduceerde waterstof zal worden toegepast voor koeling van de generatoren en vervangt de grijze waterstof die daar momenteel voor wordt gebruikt. Uiteindelijk wil Nuon de geproduceerde waterstof gebruiken als CO2-vrije brandstof voor de gascentrale.
UTILITIES 15 nr. 6 - oktober 2018
BRIGHTLANDS CHEMELOT CAMPUS | SITTARD-GELEEN (NL) | DECEMBER 13TH
[Reg
iste
r no w]
WHEN ELECTRONS POWER MOLECULES To meet the European climate challenges and goals of the Paris Agreement, new ways of collaboration are needed. Fences between the heavy process industry and energy sector have to be lowered. First steps have already been taken. New energy saving processes have been implemented and advanced bio routes have been developed. And yet another, maybe more sustainable synergy is rising...when electrons meet molecules. Grasp the opportunity Electrification and electrochemistry can play a pivotal role in cutting CO2-emissions or even becoming CO2-negative. A double-edged sword! Huge amounts of sustainable electricity can be stored by turning molecules from air and water into useful materials and fuels. Fast growing surpluses of wind and solar power in Europe can be stored. And the industry can cut its emissions dramatically and decrease its dependency on fossil feedstock in a competitive way. To grasp this opportunity, new value chains have to be developed cutting through multiple sectors. So let’s lower the sector fences and start energizing a new economy!
Program 09.45h
10.30h Plenary morning program • Opening conference • International keynote • Three short talks from decision makers/experts from different backgrounds; Robert Claasen (Chemelot Executive Director), Prof. Bert Weckhuysen (Utrecht University) • Pitches Industrial Energy Enlightenmentz 12.30h
Lunch
13.30h
Parallel sessions round one and two
15.15h
Network break
15.45h
Parallel session round three
16.45h
Conclusion and announcement winner Industrial Energy Enlightenmentz • Interactive debate • Announcement winner Industrial Energy Enlightenmentz • Closing conference
17.30h
A co-creation of:
Reception and registration
Network drinks
Launching partner:
www.industryandenergy.nl
PIPELIFE • WATER- ECOVAT • ONDERGRONDS BUFFERVAT STOFLEIDING Pipelife zet momenteel de eerste stappen op het gebied van waterstof. Momenteel werkt het bedrijf samen met Seaports Groningen aan een project voor het aanleggen van de infrastructuur voor het transport van groene waterstof in de haven van Delfzijl en in de Eemshaven.
Ecovat is een ondergronds warmteopslag systeem met een extreem goede opslagcapaciteit en levensduur. Het systeem omvat een collectieve net-balancering door elektrisch–thermische conversie en energieopslag. Het bouwsysteem is gebaseerd op een vat-in-vat principe bestaande uit een warmtebuffer, een modulaire integratie van de verschillende wanddelen en een systeem voor energie-uitwisseling. Door het opslaan van warmte of koude in tijden van overschot voor inzet in tijden van schaarste, wordt onafhankelijkheid van het net gecreëerd. Op momenten van energieoverschot wordt de energie niet teruggeleverd aan het energienet, maar wordt deze opgeslagen of (lokaal) verkocht.
RGS, ENGIE, TATA STEEL • WRAPS Een consortium rondom Tata Steel onderzoekt de mogelijkheden voor ‘Waste Radiation Heat to Power and Steam’ (WRAPS). Onder de noemer ‘WRAPS’ werken de organisaties samen om de restwarmte van hoge temperatuur (700-1200ºC) te benutten, die vrijkomt bij de productie van onder andere staal, metaal en glas. Daarvoor ontwikkelde RGS Development Thermagy hittepanelen die stralingswarmte omzetten in electriciteit en warm water. ENGIE levert een Qpinch hittetransformator, die het vrijgekomen warme water in het proces omzet
in stoom. Het demonstratieproject behelst een installatie, die in totaal één megawatt aan stroom en stoom terugwint uit ongeveer twee megawatt aan restwarmte.
Bij een piekbehoefte hoeft er geen beroep te worden gedaan op het energienet, maar dit kán wel.
SCW • SUPERKRITISCH WATER VERGASSEN Superkritisch (water) vergassen is een nieuwe, innovatieve technologie die biomassa omzet in gas. De omzetting gebeurt snel, efficiënt en schoon. De technologie bootst het natuurlijke proces na van hoe aardgas ontstaat. Daar waar de omzetting ondergronds vele decennia duurt vindt het nu plaats in enkele minuten. Daarmee levert het een bijdrage aan de nationale schone energie doelstellingen. Van organisch materiaal wordt "groengas" gemaakt.
INERATEC • CO2 NAAR CHEMICALIËN In het ICO2CHEM-project werken Finse Duitse en Italiaanse bedrijven en onderzoekscentra samen om CO2 om te zetten in chemicaliën. Hiervoor ontwikkelt men een nieuw productieconcept voor de productie van zogenaamde witte oliën en niet-aromatische wassen met een hoog molecuulgewicht. Het Duitse Ineratec combineert hiervoor zijn Reverse Water Gas Shift-reactor
(RWGS) met een innovatieve modulaire FischerTropsch-reactor. De proeffabriek zal CO2 van een biogasopwerkingsfabriek samen met industriële H2a-bijproducten van een chlooralkali-elektrolyseinstallatie omzetten in witte oliën en hoogmoleculaire alifatische wassen. De RWGS-stap zet CO2 met H2 om in een synthesegasmengsel (CO + H2). De volgende FT-reactiestap zal
het synthesegas in de chemische producten omzetten.
UTILITIES 17 nr. 6 - oktober 2018
“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OOK OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERKOMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent. Kijk voor meer informatie op één van onze websites.
Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com
www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com
Advertentie-index
WINGAS Energie voor winnaars. Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren. WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig.
www.wingas.nl
54events ...................................................................................................... 4 Van der Linden & Veldhuis Isolatie.......................................................... 2 MODELEC Data-Industrie.......................................................................36 PeachGroup................................................................................................. 3 Santon Circuit Breaker Services............................................................18 WINGAS Benelux......................................................................................18
Ook adverteren in Utilities Magazine? Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl
TIES TIES TIES UTILI UTILI UTILI
NUM MER
rt 02 - maa
201 8
RGA NDE JAA
TTIE • ACH
NG
ts
MER NUMman ufac
201 8 03 - mei
TTIE • ACH
RGA NDE JAA
NG
ts
MER man NUM ufac
emb 05 - sept
8 er 201
TTIE • ACH
RGA NDE JAA
NG
ts
ufac
man
rkt rkt rkt markt markt markt senma senma senma gassen gassen gassen en gas en gas en gas ter-- en ter-- en ter-- en water water water e-,wa e-,wa e-,wa rgie-, rgie-, rgie-, energi energi energi de ene de ene de ene ie in de ie in de ie in de mie mie mie no nom no no nom nom ie en eco ie en eco ie en eco gie gie gie log log log hnolo hnolo hnolo Techno Techno Techno
alition ergy Co debat New En wt energie ou onderb d is or ko ak Energie ering vo uit in werk or isen vo NOx-e llaties Nieuwe stookinsta cte indire nl
tilities.
www.u
ggen ord l te ze atakko vaarwe klima engas a jes in oning ampin t stap landC r om Gr trie ze n or Fries Vier jaa Indus lecule vo ten mo stoom ontmoe watt bio op n ga m ne Tien me Elektro problee gie t mest n ener tie los rder da produc gaat ve Biogas Esco nl
tilities.
www.u
nl
tilities.
www.u
Industrial Heat & Power
Industrial Heat and Power De jaarlijkse Energievakbeurs krijgt een volwaardig beurssegment erbij: ‘Industrial Heat & Power’. Met daarin vertegenwoordigd de segmenten stoominstallaties, koel- en vriestechniek, warmtekrachtkoppelings- en elektra-installaties, aandrijftechniek en perslucht en gebouw- en procestechniek. Onderwerpen die Utilities maandelijks aansnijdt, maar waar nu ook leveranciers, adviseurs en kennisinstituten over kunnen worden gesproken.
UTILITIES 19 nr. 6 - oktober 2018
Exposanten
Elco Burners Volgens de wetgeving die is vastgelegd in het
Industrial Heat & Power
Activiteitenbesluit moeten alle stookinstallaties met een ver-
Agidens 02.A031
mogen van meer dan één megawatt en die worden gebruikt voor het opwarmen van water of stoom, met ingang van
Bilfinger Tebodin Netherlands
02.B051
BlueTerra Energy Experts
02.A046
ook voor bestaande stookinstallaties.
Bosch Thermotechniek
02.A003
Elco, onderdeel van de Ariston Thermo Group, is de partner
Dreizler Benelux
02.C028
in efficiënt energiecomfort. De Ariston Thermo Group biedt
Eco Ketelservice Verhuur
02.A008
een compleet programma van verwarming en heetwater
Elco Burners BV
02.A002
FedEC 02.A036
2017 voldoen aan strikte NOx-uitstootnormen. Dit geldt dus
producten, systemen en service om het maximale comfort te bereiken met minimale energie. burners.elco.nl
Geveke Energy Services
02.C020
Innecs Power Systems
02.B035
Agidens
De Kleijn energy consultants & engineers
02.A056
Agidens is een multidisciplinaire dienstverlener die klanten
Knauf Insulation
02.C029
helpt bij de meest uiteenlopende verbetertrajecten. Het
MRC Global (Netherlands)
02.A025
Monarch Nederland
02.A015
NVDO 02.A035
bedrijf biedt een uitgebreide expertise op het gebied van Process & Mechanical, Control systems, MES en compliance. We geloven in vooruitgang. Want Progress brings us together. Daarom brengen
Saint-Gobain Isover
02.C029
we oplossingen die zorgen voor meer efficiëntie, kwaliteit,
SPIRAX-SARCO NETHERLANDS
02.A028
veiligheid en betrouwbaarheid. We doen dat aan de hand
Stoomplatform 02.B028
van advies & engineering, geautomatiseerde oplossingen en
Thermatras 02.C001
maintenance & service support.
VIB 02.C029
www.agidens.be
Saint-Gobain Isover Spirax Sarco
Saint-Gobain Isover produceert thermische, akoestische
Spirax Sarco is een bekende speler in de wereld van indu-
en brandwerende isolatie voor gebouwen en technische
striële stoom. Het bedrijf heeft dan ook meer dan een eeuw
installaties. Isover ontwikkelde een nieuwe generatie mine-
ervaring en een reputatie opgebouwd met wereldwijd meer
rale wol voor brandwerende toepassingen. Ultimate, zoals
dan 1300 gespecialiseerde ingenieurs in 34 verschillende
de oplossing heet, combineert de prestatievoordelen van
landen. De stoomspecialist streeft ernaar zijn klanten te hel-
glaswolproducten, die licht-in-gewicht zijn en hoogwaardige
pen bij het optimaliseren van de prestaties van hun instal-
thermische isolatie bieden, met de hoge temperatuur- en
latie, het bereiken van hun milieudoelstellingen, het behou-
brandveiligheidseigenschappen van steenwol.
den van uw concurrentievoordeel en dit alles conform de
www.isover-technische-isolatie.nl
wetgeving. www.spiraxsarco.com
Dreizler Benelux Dreizler Beneluxis specialist op het gebied van meerdere
Eco Ketelservice Verhuur
soorten verbrandingssystemen voor toepassingen voor gas
Eco Ketelservice Verhuur is één van de grootste leveranciers
en olie tot 44 megawatt. De branders van het bedrijf ver-
van tijdelijke energievoorzieningen in Europa. De verhuur-
warmt een breed scala aan ketels met vrijwel elk brandbaar
vloot omvat op dit moment meer dan 380 moderne kwalita-
gas, en ook met alternatieve brandstoffen zoals biodiesel.
tief hoogwaardige, storingsongevoelige CE gecertificeerde
De branders staan bekend om hun goede prijs/prestatie-
installaties in een groot aantal uitvoeringen. De huurvloot
verhouding en lange levensduur.
omvat stoom-, heetwater- en warmwaterinstallaties, ontgas-
De geoptimaliseerde verbrandingssystemen garanderen een
sers, automatische expansie-inrichtingen, olietankcontai-
lage emissie en een laag geluidsniveau met een minimaal ver-
ners, voedingwatertanks, waterontharders alsmede econo-
bruik aan energie.
misers. De gezamenlijke capaciteit van de verhuurinstallaties
www.dreizler.nl
bedraagt 760 ton stoom per uur en 720 megawatt warmen/of heetwaterketels.
De Kleijn energy consultants & engineers
Eco Steam Trading & Consultancy is sinds 1997 de exclu-
Met een passie voor techniek en een hekel aan verspilling
sieve vertegenwoordiger voor de Nederlandse markt van
werkt De Kleijn naar een maximale reductie van energiever-
Bosch Thermotechnik voor stoom-, heetwater- en warmwa-
bruik in de industrie. En ook op het gebied van grond- en
ter ketelhuisinrichtingen.
hulpstoffen, onderhoud, betrouwbaarheid en voedselveilig-
www.eco-steamandheating.com
heid bewijt het bedrijf dagelijks dat er flinke winsten mogelijk
20 UTILITIES
nr. 6 - oktober 2018
zijn. Op de beurs zal De Kleijn speciale aandacht besteden aan de mogelijkheden van industriële warmtepompen bij het bereiken van energiedoelstellingen.
Programma Industrial Heat & Power
energyconsulting.nl
Geveke Energy Services Bij energieopwekking en milieutoepassingen worden voor tal van processen pompen en compressoren
Dinsdag 9 oktober Tijd
Titel
Locatie
“Blij met Trump”, column
Industrie
gebruikt, inclusief filters, drogers, slangen en leidingwerk.
en bijdrage over o.a.
Theater
Energiebesparing op persluchtinstallaties is een aparte
Emission Trading
discipline binnen Geveke. Geveke Energy Services is spe-
Systems
cialist in energiebesparing en optimalisatie van alle merken
11.00 - 12.00 uur
12.30 - 13.00 uur
persluchtinstallaties. www.geveke.com
Knauf insulation Knauf insulation heeft als doelstelling om te voorzien in
13.30 - 14.30 uur
Lezing Eco Steam and
Industrie
Heating Solutions
Theater
Restwarmte
Industrie Theater
15.00 - 16.30 uur
de stijgende vraag naar energie efficiency in nieuwe en
Fieldlab Industriële
Industrie
Elektrificatie (TNO, FME,
Theater
Deltalinqs)
bestaande woningen, utiliteitsbouw en industriële toepassingen. Met zijn technical solutions biedt het bedrijf een complete productrange voor de thermische en akoestische isolatie van machines en installaties.
Woensdag 10 oktober
www.knaufinsulation.nl Tijd
MRC Global
Titel
Locatie
Industrial
Industrie
MRC Global is een internationale distributeur van pijplei-
Morning: Energietransitie
Theater
dingen, kleppen en fittingen voor de energiebranche en de
chemische industrie -
10.30 - 12.00 uur
industrie. Het bedrijf bedient zowel de up-, mid- als downstream olie- en gasindustrie, maar ook de Nederlandse chemische industrie en de gasttransporteurs maken gebruik van de infrastructuuroplossingen van MRC. www.mrcglobal.com
i.s.m. VNCI 12.30 - 13.00 uur 14.00 - 16.30 uur
Lezing Eco Steam and
Industrie
Heating Solutions
Theater
CO2-neutrale koplo-
Industrie
pers aan het woord:
Theater
geen woorden, maar
Bilfinger Tebodin Netherlands
daden (BlueTerra Energy
Ingenieursbureau Bilfinger beschikt over de expertise en
Experts)
ervaring van 3200 professionals over de hele wereld, in verschillende industriële markten. Het bureau koppelt zijn kennis over de energiemarkt met dat van zijn klanten, met visie op de snelle ontwikkelingen in deze markt en met de toewijding om elk project van A tot Z te realiseren op tijd en binnen het budget. www.tebodin.bilfinger.com
Donderdag 11 oktober Tijd 10.30 - 17.00 uur
Titel
Locatie
Gemeentedag
Hertog Zaal
Energietransitie
Innecs Power Systems
Seminar: Nieuwe ontwik-
Industrie
Innecs biedT intelligente oplossingen voor een efficiënte
kelingen in (bio) stoom
Theater
energieconversie van (industriële) klanten met een stoom-
voor de industrie
installatie of een specifiek verbrandingsvraagstuk. Deze oplossingen verhogen de energie-efficiëntie en verbeteren de emissie, zodat deze binnen de geldende normen liggen. In Europa vertrouwen meerdere klanten reeds op de ‘BoilerBurner’, om te voldoen aan regelgeving voor
10.30 - 12.00 uur
12.30 - 13.00 uur 13.30 - 14.30 uur 15.00 - 16.30 uur
Lezing Eco Steam and
Industrie
Heating Solutions
Theater
Industriële warmtepom-
Industrie
pen i.s.m. FedEC
Theater
Koudetechniek
Industrie Theater
stikstofoxide (NOx) -emissies. De ‘SteamExpander’ en ‘PowerBurner’ gebruiken innovatieve technologie om industriële klanten te helpen bij het vergroten van de efficiëntie bij de stoom- en elektriciteitproductie. innecs.nl
UTILITIES 21 nr. 6 - oktober 2018
Projecten
Superkritisch water produceert groen gas De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om biomassa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op grote schaal kan worden toegepast.
Martijn Theelen is als business developer van Gasunie New
zeer slecht oplossen. ‘In superkritische toestand draait de
Energy betrokken bij een innovatieve manier om groen gas
polariteit van water om’, verklaart Theelen. ‘Waar normaal
te produceren uit lastige natte afvalstromen met organische
gesproken zouten juist zeer goed in water oplossen, bouwen
componenten. De technische startup SCW Systems ontwik-
ze nu kristallen op in de reactor. SCW Systems bedacht een
kelde een manier waarmee biomassa in superkritisch water
methode om die kristallen uit het heetste deel van de reactor
wordt omgezet in biogas, om dit vervolgens op te werken tot
te kunnen verwijderen. Daarmee voorkomen ze een bekend
groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van Gasunie
probleem van dit soort reactors: het vastlopen van proceson-
kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu
derdelen door zoutophoping. Een deel van het intellectueel
samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien
eigendom berust op die methode. Een andere rendement-
dat de technologie ook op grote schaal kan worden toege-
verhogende ingreep is het voorverwarmen van de feedstock,
past, maar ook om de logistieke keten rondom vergassing
wat het energieverbruik van de reactor behoorlijk tempert.’
van met name natte biomassastromen vorm te geven. Theelen: ‘Bij een druk van 221,1 bar en een temperatuur
Zeven reactoren
van 374 graden Celsius komt water in de zogenaamde
De demonstratiefaciliteit in Alkmaar is nabij het Institute
vierde toestand. Want naast vast, vloeibaar en gasvormig
for Valorisation and Expertise in Thermochemics Alkmaar
bestaat ook de superkritische toestand. In die superkritische
(Investa) gebouwd, naast de gasopslag Bergermeer van
toestand veranderen de eigenschappen van water zodanig
Taqa en EBN, van wie de grond ook is gekocht. Theelen:
dat er voor het produceren van biogas interessante dingen
’De demonstratie-faciliteit zal bij aanvang een installatie met
gebeuren. Zo lossen organische stoffen normaal gesproken
zeven reactoren zijn die per stuk zo’n tien meter lang zijn. En
amper op in water. In superkritische toestand lossen ze juist
omdat we onder zeer hoge drukken en temperaturen produ-
goed op en worden de stoffen derhalve zeer fijn verdeeld in
ceren is gekozen om er een bunker omheen te bouwen als
water. Bij een temperatuur van zo’n 550 tot zeshonderd gra-
aanvulling op alle vereiste beveiligingen. Na de reactor komt
den vallen langere organische ketens zoals lignine uit elkaar
een methanisatie-installatie en vindt scheiding van methaan
in de basismoleculen methaan, kooldioxide, koolmonoxide
en CO2 plaats. Het gas dat hier wordt geproduceerd, injec-
en waterstof. Vervolgens reageert koolmonoxide met water
teren we namelijk direct in de hogedrukleiding van Gasunie
tot kooldioxide en waterstof, in een zogenoemde water-
Transport Services die hier vlakbij ligt. Deze installatie zal
gas-shift reactie waardoor in het bio-syngas zeer weinig
de eerste zijn die groen gas direct in een hogedrukleiding,
koolmonoxide voorkomt. In de methanisatiereactor reageren
met hoogcalorisch gas invoedt. De methanisatie draait op
waterstof en kooldioxide tot methaan en water.’
iets boven de tachtig bar, dus we hoeven de gasdruk alleen
Een bijkomend voordeel van de inzet van superkritisch
maar te verlagen om hem op de juiste specs te krijgen en in
water is dat zouten en andere anorganische stoffen juist
te voeden.’
22 UTILITIES
nr. 6 - oktober 2018
Projecten Biomassa Opdrachtgever: ForFarmers
Voerfabrikant ForFarmers Nederland gaat een biomassacentrale in Lochem bou-
Investering:
4,8 miljoen euro
wen. Bijna de hele energiebehoefte voor stoomproductie van de voerfabriek in
Waar:
Lochem
Lochem kan door de installatie worden geleverd. Op jaarbasis verbruikt de fabriek
Afronding:
april 2019
in Lochem 1,8 miljoen kubieke meter aardgas dat na de ingebruikname van de biomassacentrale vrijwel volledig wordt vervangen door de verbranding van houtsnippers. De centrale produceert ook circa 1 miljoen kilowattuur elektriciteit.
Opdrachtgever: Eneco
Eneco bouwt op industrieterrein Lage Weide aan een BioWarmte Installatie. De
Investering:
onbekend
BioWarmte Installatie wordt gebouwd naast de bestaande energiecentrale van
Waar:
Utrecht
Eneco op industrieterrein Lage Weide. De vergunning is verkregen voor een
Afronding:
begin 2019
installatie waarin 60 megawattuur aan brandstof omgezet mag worden naar duurzame warmte. De realisatie van de installatie vindt plaats in twee fasen. De eerste fase is momenteel in aanbouw en is eind 2018 klaar. We verwachten dat er eind 2018 gestart wordt met de bouw van de tweede fase
Opdrachtgever: Smits
Smits Bron van energie gaat op korte termijn een hyper moderne biomassa
Investering:
onbekend
installatie bouwen in Rijen. Deze verbrandingsinstallatie gaat 24 uur per dag
Waar:
Gilze Rijen
groene warmte en elektriciteit produceren. De groene energie wordt geprodu-
Afronding:
onbekend
ceerd uit lokaal afkomstige houtsnippers en knip- en snoeiafval uit tuinen en bossen.
Wind Opdrachtgever: Blauwwind
luidt de start in van de bouw en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164
Shell, DGE, Eneco
9,5 megawatt door MHI Vestas geleverde windmolens met een totale capaciteit
Groep en Van
van 731,5 MW. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt
Oord.
uur (GWh) bedragen. In het vierde kwartaal van 2019 zal worden begonnen met
Waar: Borssele III en IV, Noordzee Investering:
De financiering van de Borssele III/IV windparken in de Noordzee is rond. Dit
(Partners Group,
de belangrijkste bouwwerkzaamheden en de productie zal begin 2021 van start gaan.
onbekend
Afronding: 2021 Opdrachtgever: Ørsted
Op 5 juli 2016 won Dong Energy de SDE+ subsidie en de vergunning voor de
Waar: Borssele I en II,
kavels I en II van het windenergiegebied Borssele. De windparken krijgen een
Noordzee Borssele
gezamenlijke capaciteit van 752 megawatt.
I en II
In november 2017 maakte Ørsted bekend dat het windpark wordt voorzien van Siemens Gamesa Renewable Energy 8 MW turbines met een rotor van 167 meter. Ørsted gaat 94 turbines plaatsen en verwacht dat het park voor eind 2020 volledig operationeel is. • NIEUW PROJECT •
Opdrachtgever: Windunie
Windpark Oostermoer Exploitatie B.V. is opgericht door boerenbedrijven uit de
Waar:
Oostermoer,
Veenkoloniën. Hun weidse akkerlanden zijn zeer geschikt voor het opwekken van
Drenthe
energie uit wind.
Investering: Onbekend Vermogen: 150 megawatt Afronding: Onbekend
UTILITIES 23 nr. 6 - oktober 2018
Projecten Water Opdrachtgever: Evides Industriewater
Afronding: medio 2018
Evides Industriewater realiseert een tweede demi-
waterfabriek op de Maasvlakte om de Botlek, Europoort en Maasvlakte 1 en 2
Waar: Rotterdam
van hoogwaardig proceswater te kunnen voorzien. Eind december is de nieuwe
Investering: onbekend
fabriek succesvol in gebruik genomen. De komende maanden wordt het tweede deel van de installatie gerealiseerd en stijgt de productiecapaciteit van DWP Maasvlakte naar 800 kubieke meter per uur.
Opdrachtgever: Evides Industriewater
Afronding: onbekend
Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek
krijgt een centrale afvalwaterzuivering. AkzoNobel Industrial Chemicals,
Waar: Botlek
Huntsman, Emerald Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring
Investering: onbekend
voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.
Stoom en warmte Opdrachtgever: Dow
Bij Dow in Terneuzen wordt in 2018 een pilotinstallatie gebouwd om lagedruk-
Waar:
stoom op te waarderen. Stoomrecompressie kan een belangrijke bijdrage leveren
Terneuzen
Investering: onbekend
aan elektrificatie in de industrie. De pilotinstallatie bij Dow krijgt een capaciteit
Afronding: 2018
van tien ton per uur. • NIEUW PROJECT •
Opdrachtgever LyondellBasell en
LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbrandingsin-
Covestro
stallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval wordt behan-
Waar:
Maasvlakte
deld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de
Investering:
150 miljoen euro
bestaande productiefaciliteit op de locatie.
Afronding: 2020 Opdrachtgever: Groningen Waar:
De stoomleiding tussen AkzoNobel en Eneco Bio Golden Raand krijgt er acht-
Seaports
honderd meter bij. Via deze uitbreiding gaat EEW de extra stoom die zij produ-
Delfzijl
ceert, leveren aan AkzoNobel. De uitbreiding van de leiding moet in oktober 2018
Investering: onbekend
gereed zijn. Dan worden de installaties van EEW en AkzoNobel aangesloten en is
Afronding:
alles in december 2018 voltooid.
eind 2018
Opdrachtgever: Ineos Oxide
Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen euro in een nieuwe
Waar: Zwijndrecht
hoge-drukstoomketel met een capaciteit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-druk-
Investering: 30 miljoen
boilers, die dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.
Afronding: medio 2019
Gas • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: SterCore
Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen gas en
Waar:
Emmtec, Emmen
kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produceren. Inmiddels
Afronding:
onbekend
zijn de vergunningsaanvragen ingediend voor een eerste fabriek in Emmen, vlakbij industrieterrein Emmtec. Als die worden goedgekeurd, kan Stercore eind
Investering: Capaciteit:
20 miljoen kuub
2018 beginnen met bouwen. Een tweede vergunningsaanvraag voor de regio
groen gas
Havelte zal binnenkort worden ingediend.
24 UTILITIES
nr. 6 - oktober 2018
Projecten • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: SCW Systems,
De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om biomassa in
Gasunie
superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het hogedrukleiding-
Waar:
Investa Alkmaar
net van Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu samen
Afronding:
onbekend
een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op
Investering: onbekend
grote schaal kan worden toegepast.
Capaciteit: 13,5 miljoen kuub groen gas Opdrachtgever: Gasunie Transport Services
Gasunie Transport Services wil de stikstofinstallatie in Zuidbroek uitbreiden. In de installatie wordt stikstof uit de lucht gewonnen, zodat het kan worden gemengd
Waar: Zuidbroek
met (geïmporteerd) gas dat een hogere verbrandingswaarde heeft dan het gas
Afronding:
2022
uit het Groningenveld. Het project omvat ook een mengstation inclusief vier
Investering:
500 miljoen
kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidingen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden met de bestaande stikstofcaverne in Heiligerlee.
Opdrachtgever: Gasunie en Enexis
Gasunie en Enexis bouwen vlakbij de groengasproductielocatie van Attero in
Waar:
Wijster
Wijster (Drenthe) een enorme compressor. Deze Groen-gas-Booster compri-
Investering:
onbekend
meert groen gas naar hoge druk zodat het kan worden ingevoed in het landelijke
Afronding:
medio 2019
gasnet. De compressor zal medio 2019 in gebruik worden genomen.
Opdrachtgever: NAM
Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in Emmen
Waar:
komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschil-
Emmtec, Emmen
Investering: onbekend
lende partners deze optie nader onderzoeken. Groen waterstof kan de fabrieken
Afronding:
op het Emmtec-terrein van onder andere DSM en Teijin Aramid onafhankelijk
onbekend
maken van het Groningen-gas.
Elektriciteit Opdrachtgever: Liander
Netbeheerder Liander en Huisman Etech Experts hebben een contract gete-
Waar:
Groenlo
kend voor de bouw van het duurzaamste schakelstation van Nederland. Bij de
Contractor:
Etech Experts
realisatie van het nieuwe schakelstation wordt volop ingezet op circulariteit en duurzaamheid, door onder meer hergebruik van materialen, energiebesparing
Investering: Afronding:
Eind 2019
en CO2-reductie. Het project wordt ook als pilot gezien om te leren hoe deze elementen het best kunnen worden toegepast.
Opdrachtgever: TenneT en Energinet.dk Waar: Eemshaven, Endrup
De Cobracable kabelverbinding met een capaciteit van circa 700 MW is ongeveer 325 kilometer lang en loopt vanaf Eemshaven (Nederland) via Duitsland naar Endrup (Denemarken). Twee converterstations op land, een in Nederland en een in Denemarken, zijn nodig om de kabel aan te sluiten op de bestaande netten.
(Denemarken) Investering: Contractor:
Siemens
Afronding:
2019
Vermogen:
700 megawatt
UTILITIES 25 nr. 6 - oktober 2018
OPINIE
Wiebes moet plan minimum CO2-prijs laten varen De consultatie van minister Wiebes voor de invoering van een minimum CO2-prijs kan volgens twee experts naar de prullenbak worden verwezen. Ten eerste omdat Nederland zich daarmee afzondert van de rest van Europa en problemen verplaatst. Maar nog belangrijker is het feit dat de CO2prijs van het Europese emissiehandelssysteem ruim boven de minimumprijs staat die Wiebes wil voorstellen.
26 UTILITIES
nr.6 - oktober 2018
M
inister Eric Wiebes gebruikte
heel dun wordt als het goedkoper is om
versterkend beleid zou moeten onder-
afgelopen zomerperiode voor
stroom uit Duitsland te importeren. Het
steunen. In onze ogen zou dat eerder
een consultatie van belanghebbenden
kabinet zou dan ook meer vertrouwen
financiële ondersteuning zijn dan een
over een CO2-minimumprijs. Dit had
moeten tonen in de Europese ener-
ingreep in het ETS. Helemaal nu de
het kabinet Rutte III immers afgespro-
giepolitiek, zelfs al zou de prijs ineens
CO2-prijs ruim boven de voorgestelde
ken in het regeerakkoord 2017-2021:
onder die achttien euro per kiloton
minimumprijs ligt, dringt zich de vraag
Vertrouwen in de toekomst. Inmiddels
duiken. En zelfs als een aantal landen
op of Nederland een eigen koers moet
is de consultatieronde gesloten en zijn
dwars blijft liggen. Het is een publiek
gaan varen in de ETS-discussie. Het
de eerste reacties uit de markt bekend.
geheim dat met name Polen zeer afhan-
ETS-systeem werkt alleen doelmatig als
En die zijn niet echt bemoedigend voor
kelijk is van steenkoolcentrales. Niet
alle lidstaten gelijke tred houden.’
de EZ-minister. Zowel de industrie als
alleen omdat het land eigen voorraden
de energiebranche zien meer kwaad
heeft en steenkool goedkoper is dan de
Maatwerk Onderzoeksbureau
dan goed in een eenzijdige actie van
alternatieven, maar vooral ook omdat
Carbon Tracker meldde onlangs nog
de Nederlandse regering in een ener-
het land voor zijn energievoorziening
dat het verwacht dat de CO2-prijs tus-
giesysteem dat steeds meer interna-
niet afhankelijk wil zijn van Rusland. Ik
sen 2019 en 2023 gemiddeld zou
tionale verbindingen kent. Maar wat
denk dat een aantal Oost-Europese lan-
kunnen schommelen tussen de 35 en
de actie van Wiebes misschien nog
den zelfs bij hoge CO2-emissieprijzen
veertig euro per ton. Het potentieel dat
meer overbodig maakt, is het feit dat
doorgaan met waar ze mee bezig zijn.
bij die prijzen aan CO2 uit de markt kan
de ingrepen van Europese Commissie
Dat wil echter niet zeggen dat het
worden gehaald schatte het bureau op
in het Europese emissiehandelssy-
systeem elders niet zou werken.
zo’n vierhonderd miljoen ton. Grünfeld:
steem ETS zijn vruchten beginnen af te
‘Met dergelijke prijzen ontstaan er
werpen. De voorgestelde ondergrens
Terugkopen Natuurlijk moeten we
voldoende prikkels voor CO2-arme initi-
van de minister van achttien Euro per
ervoor waken dat er weer teveel ruimte
atieven. Dat dit wellicht onvoldoende is
kiloton CO2 ligt fors onder de prijs per
komt in de emissierechten. Wiebes
voor carbon capture and sequestration
kiloton die ETS-plichtige bedrijven nu
zou dan ook al na moeten denken wat
mag geen reden zijn om een minimum-
betalen voor hun uitstoot.
er straks gebeurt met de extra emis-
prijs voor elektriciteitsproductie in te
sierechten die vrijkomen zodra de
voeren. Zeker niet omdat in een open
Achterhaald Senior energie eco-
Nederlandse kolencentrales moeten
Europese markt, dit de elektriciteitspro-
noom Hans van Cleef van ABN AMRO
sluiten. Bovendien krijgt Nederland een
ductie in Nederland nadelig beïnvloed
Bank denkt dan ook dat de minister niet
nog sterkere positie als het aandeel
met alle gevolgen voor de leveringsze-
veel handen op elkaar zal krijgen voor
duurzame energie, met name offshore
kerheid van dien. De minister zal andere
een CO2-minimumprijs. ‘Het klopt dat
wind, nog eens toeneemt. De minister
oplossingen moeten vinden om CCS
het Europese emissiehandelssysteem
moet zich goed beseffen wat het eind-
van de grond te krijgen.’
lange tijd niet de gewenste prikkels
doel is. Dat is niet een hoge CO2-prijs,
Grünfeld merkt tegelijkertijd op dat
uitlokte voor energiebesparing en CO2-
maar een lage CO2-uitstoot. Wil hij daar-
mocht de Nederlandse regering toch
emissievermijding. Dat had echter meer
voor draagvlak krijgen bij zijn achterban,
tot invoering van een minimumprijs
te maken met het ruime aantal emissie-
dan is het verstandiger aan te sluiten
voor elektriciteitsproductie besluiten,
rechten dat werd weggegeven dan met
op het Europese beleid. Anders kan het
dat dan voor de industrie in som-
de werking van het systeem zelf. Zodra
wel eens een heel dure kunstmatige
mige gevallen maatwerk nodig is.
de Europese Commissie aankondigde
ingreep worden.
‘Voorkomen moet worden dat de regels averechts werken voor duurzame ont-
rechten uit de markt te halen, zag je al een prijscorrectie ontstaan. Dit alleen al
Gelijke tred Ook de vertegen-
wikkelingen in de industrie. De staalin-
laat zien dat ETS wel kan werken. Nog
woordiger van de energiegrootver-
dustrie zet restgassen bijvoorbeeld nut-
belangrijker is het feit dat die prijs voor
bruikers VEMW ziet bij monde van
tig in door er elektriciteit van te maken.
geheel Europa geldt. Een onderzoek
Hans Grünfeld niets in een minimum
Dit proces is minder efficiënt dan aard-
van Frontier Economics liet al zien dat
CO2-prijs. ‘Er is in het verleden veel
gas en zou onrendabel worden als daar
als Nederland eenzijdig dit soort maat-
kritiek geweest op het Europese emis-
een minimum CO2-prijs aan de schoor-
regelen neemt, dit direct doorwerkt op
siehandelssysteem’, zegt Grünfeld.
steen voor moet worden betaald. Ook
de import van elektriciteit. Daarmee
‘De EU heeft zich de kritiek aangetrok-
voor WKK-installaties die zijn uitgelegd
wordt niet alleen het emissieprobleem
ken en het systeem hervormd. Nu de
op de warmtevraag zou de invoering
groter omdat de goedkoopste stroom
uitgifte van rechten meer in balans
van een minimum CO2-prijs wel eens
dan vaak van steen- of bruinkool-
komt met daadwerkelijke productie
averechtse gevolgen kunnen hebben.
centrales komt. Het geeft bovendien
van bedrijven, ontstaat een CO2-prijs
Het zou goed zijn als dit soort voor het
problemen in de leveringszekerheid
die als een effectieve reductieprikkel
energiesysteem gunstige oplossingen
als de Nederlandse gascentrales nood-
werkt. Dat Nederland hogere ambities
niet in gevaar komen door starre syste-
gedwongen moeten sluiten omdat de
heeft gesteld dan de Europese Unie is
men die vooral naar de CO2-uitstoot per
businesscase voor flexvermogen wel
een politieke keuze die de overheid met
kilowattuur elektrisch kijken.’
•
UTILITIES 27 nr. 6 - oktober 2018
EVENEMENTENHAL DELFZIJL | 17 OKTOBER
In de Industrieagenda voor de Eemsdelta durven de opstellers het aan: in 2050 kan het chemie- en energiecluster nettogebruiker zijn van CO2. Geen reductie, maar herstel! Net als bomen, die zijn niet CO2-neutraal, maar zetten kooldioxide juist om. Het vraagt wel een andere manier van kijken. CO2 is daarbij geen probleem, maar potentiële grondstof. De eerste projecten zijn er. Wat is er op termijn nog meer mogelijk?
[Sch
rijf
nu i
n]
Programma 10.30 uur
Aanvang congres
• Ulco Vermeulen (Directeur Participations & Business Development, Gasunie) • Pitches Northern Enlightenmentz
12.00 uur
Netwerklunch
13.00 uur
Aanvang middagprogramma
• Korte presentaties en interactief debat
Bij Eemsdeltavisie op 17 oktober in Delfzijl onderzoeken we hoe de industrie nog meer kan leren van hoe bossen functioneren: Factory as a Forest.
Powered by:
Initiatiefnemers:
14.15 uur
Korte pauze
14.45 uur
Vervolg programma
• Burcu Ünal (Carbon Productivity Lead Manager, Covestro) • Geanne van Arkel (Head of Sustainable Development, Interface) • Bekendmaking winnaar Northern Enlightenmentz
16.15 uur
Netwerkborrel
Eventpartners:
Partners:
www.eemsdeltavisie.nl
voor zijn nieuwe kolencentrale, MPP3
belangrijkste aanpassing is dat roest-
op de Maasvlakte, dat in 2016 werd
deeltjes weer worden opgevangen, om
geopend. Uiterlijk 2030 moeten ener-
weer omgezet te worden in ijzerpoeder.
etaalpoeders kunnen wor-
giebedrijven van de Nederlandse over-
De centrale moet een gesloten systeem
den gebruikt als emissievrije
heid stoppen met het stoken van kolen.
worden. We willen geen emissie van
brandstoffen. Kolencentrales kunnen
Het grote voordeel van een ijzerpoeder
roestdeeltjes naar de buitenlucht.’
worden omgebouwd naar enorme
is de mogelijkheid om energie voor
Natuurlijk kost de ombouw wel wat. De
circulaire ijzerpoederaccu’s en voor
langere tijd op te slaan. Met de groei
Goey kan nog geen concrete bedragen
vergroening van vrachtauto’s en
van duurzame energiebronnen als
noemen, maar zeker is wel dat de kapi-
schepen lijken metaalbrandstoffen
wind en zon is de grote uitdaging voor
taalsvernietiging bij volledige sluiting
een alternatief voor loodzware bat-
de toekomst seizoensopslag. Batterijen
van de centrale veel hoger zal uitvallen.
terijen. Professor Philip de Goey:
zijn vooral geschikt voor korte cycli.
De proefinstallatie wordt gebouwd op
‘Het zou geweldig zijn als we in
Bijvoorbeeld overdag zonne-energie
het terrein van zinkfabrikant Nyrstar in
Nederland op dit vlak koploper wor-
opslaan om ’s avonds te gebruiken
Budel. Daar verrijst een speciale cam-
den in de wereld.’
voor verlichting. ’s Zomers opgewekte
pus voor onderzoek naar metalen en
zonne-energie moet echter beschik-
energie: Metalot 3C. Voor de tests zijn
baar zijn op donkere, windstille win-
enkele miljoenen nodig. Bij de NWO
Het verbranden van metalen. Het lijkt
terse dagen. Langdurige energieop-
loopt een subsidieaanvraag voor zes
wat vreemd, maar de Chinezen doen
slag is cruciaal voor het succes van de
miljoen euro en daarnaast moet er
het al eeuwen. In vuurwerk. Daarin
energietransitie naar duurzame bron-
twee miljoen euro beschikbaar komen
worden metalen vooral gebruikt
nen. Bij opslag voor de lange termijn is
via een groep van partners. Overigens
voor de kleuren. Deze verbranding
er bij gebruik van ijzerpoeder in ieder
zijn naast Uniper ook partijen als Tata
is mogelijk bij heel veel metalen, bij-
geval veel minder ruimte nodig dan bij
Steel zeer geïnteresseerd in het onder-
voorbeeld ook bij ijzer, stelt professor
waterstof het geval zou zijn.
zoek. De Goey heeft goede hoop dat
METAAL ALS BRANDSTOF
M
Wim Raaijen
de subsidies doorgaan en de tests later
Philip de Goey van de TU Eindhoven. Metalen oxideren namelijk heel goed.
Levensvatbaarheid De Goey
Verbranden lukt niet bij bijvoorbeeld
denkt dat een groot deel van bij-
grote stukken ijzer, maar wel als het
voorbeeld de kolencentrale op de
Dit artikel is een samenvatting van een
wordt verpoederd. De Goey: ‘Denk aan
Maasvlakte dienst kan doen in een
langer artikel in de digitale uitgave van
deeltjes van vijf tot tien micron.’
omgebouwde ijzerpoedercentrale.
Het Nieuwe Produceren. Lees dit digi-
Bovendien is verbranding een exo-
‘Kolenbranders kunnen ook prima
tale magazine op:
therme reactie; een omzetting waar
worden ingezet als metaalbranders. De
www.hetnieuweproduceren.nu
dit jaar kunnen beginnen.
veel warmte bij vrijkomt. En wat nog veel mooier is: roest kan ook weer
•
Prof. Philip de Goey: ‘Kolenbranders kunnen ook prima worden ingezet als metaalbranders.’
terug reageren naar metaalpoeder. Reductie heet dat in de scheikunde. Daar is veel elektrische energie voor nodig. Dat maakt deze cyclus van oxidatie en reductie uitermate geschikt voor de opslag van energie. Zonder uitstoot van CO2.
Minder ruimte
In de industrie en
de energiesector ziet De Goey veel toepassingsmogelijkheden voor metaalpoeder als energieopslag. Zeer concreet onderzoek doet de vakgroep van De Goey naar de mogelijke ombouw van kolencentrales naar ijzerpoedercentrales. Sterker nog; binnenkort wil de TU Eindhoven beginnen aan de bouw van een testfaciliteit voor ijzer als brandstof voor energiecentrales. Energiebedrijf Uniper, een afsplitsing van het Duitse E.on, ondersteunt het project. Uniper ziet mogelijkheden in ijzerpoeder als alternatieve brandstof
UTILITIES 29 nr. 6 - oktober 2018
ENERGIEWET
Draagvlak creĂŤren bij wind op land In verschillende evaluaties over de voortgang van de energietransitie is geconcludeerd dat de stimulering van wind op land noodzakelijk is voor het halen van de energiedoelstellingen waartoe Nederland zich heeft gecommitteerd. In de praktijk blijkt hier niet altijd draagvlak voor te zijn bij de bevolking. De overheid kan wind op land stimuleren door te subsidiĂŤren, te participeren en te accommoderen.
30 UTILITIES
nr.6 - oktober 2018
Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP
N
a de uitzonderlijk warme zomer-
maar lijkt het niet waarschijnlijk dat deze
maanden die voornamelijk in het
doelstelling wordt gehaald. Dit werd
teken van de zon hebben gestaan, wor-
ook bevestigd in de Monitor Wind op
den we er met het aanbreken van de
Land over 2017, waarin werd beschre-
herfstmaanden weer aan herinnerd dat
ven dat eind 2017 een totaal van 3249
het in Nederland ook hard kan waaien.
megawatt aan operationeel vermogen
Waar de één tegen de ferme herfst-
was geïnstalleerd. Daarnaast stellen de
wind opziet, is diezelfde wind voor een
resultaten van de voorjaarstender voor
ander juist een zegening. Hiermee heeft
de SDE+ subsidie ook niet gerust. Waar
Nederland namelijk een onuitputtelijk
in de voorjaarsronde 2017 nog een
bron voorhanden om duurzame energie
SDE+ beschikking is toegekend aan 68
op te wekken. De afgelopen jaren lijken
wind op land projecten à 644 megawatt
windturbines als paddenstoelen uit de
met een budget van 2.209 miljoen euro
grond te schieten, maar dat is niet zo
is in de voorjaarsronde 2018 een SDE+
vanzelfsprekend als dat misschien lijkt.
beschikking toegekend aan 45 wind
De ontwikkeling van wind op land is en
op land projecten à 67 megawatt met
wordt door de overheid gestimuleerd
een budget van 149 miljoen euro. Deze
via verschillende maatregelen zoals de
afname is in lijn met de verdere verde-
SDE+ subsidie, maar is dit voldoende
ling van de voorjaarsronde van de SDE+
of is er behoefte aan meer initiatief?
subsidie in 2018, nu voor het eerst niet
Door de bouw van nieuwe windparken
het volledige budget à zes miljard euro
verandert het Nederlandse landschap
is aangevraagd en de hoogte van het
geleidelijk, maar dat betekent niet dat er
uiteindelijk toegekende budget ‘slechts’
automatisch draagvlak is bij omwonen-
3,6 miljard euro bedraagt. In de Tweede
den. Wat is de rol van omwonenden bij
Kamer zijn de zorgen over de impact
het (niet) halen van de beoogde doel-
van deze onderbenutting op het beha-
stellingen?
len van de duurzaamheidsdoelstellingen reeds besproken met de minister
Subsidiëren In verschillende
van Economische Zaken en Klimaat:
evaluaties over de voortgang van de
Eric Wiebes. Ondanks dat Wiebes de
energietransitie is geconcludeerd dat
zorgen deels met de Tweede Kamer
de stimulering van wind op land nood-
deelt, zijn er wat Wiebes betreft geen
zakelijk is voor het halen van de ener-
aanpassingen nodig in het budget van
giedoelstellingen waartoe Nederland
de aanstaande najaarsronde van de
zich heeft gecommitteerd. In het recent
SDE+, deze blijft zes miljard euro. Het
gepubliceerde wetsvoorstel voor de
lijkt dus alsof enkel het ter beschikking
Klimaatwet en de hoofdlijnen voor het
stellen van geld niet afdoende is om
Klimaatakkoord zijn concrete duurzaam-
de ontwikkeling van wind op land vol-
heidsdoelstellingen opgenomen voor
doende te stimuleren.
2030, waarin voor windenergie een prominente rol is weggelegd. Ondanks
Participeren Projectontwikkelaars
dat deze lange termijn strategie essenti-
stuiten bij het ontwikkelen van nieuwe
eel is om de doelstellingen uit het Parijs
windparken regelmatig op lokaal verzet
akkoord te halen, dient de overheid de
wat de bouw kan vertragen en soms
naderende deadlines uit het Nationaal
zelfs volledig kan verhinderen. Om
Energieakkoord van september 2013
lokaal meer draagvlak te creëren voor
daarbij niet uit het oog te verliezen. De
wind op land en de bewustwording van
hierin vastgelegde doelstelling om in
de noodzaak van de energietransitie te
2020 veertien procent hernieuwbare
vergroten, zijn er in toenemende mate
energie te realiseren wordt voor wind
lokale initiatieven zoals energiecoö-
op land nader gespecificeerd in het
peraties betrokken bij de ontwikkeling
streven om in 2020 zesduizend mega-
van nieuwe windparken. De recente
watt aan windvermogen operationeel te
opkomst van windparken die zijn ont-
hebben.
wikkeld door of met betrokkenheid van
Nu, exact vijf jaar na het Nationaal
burgerinitiatieven toont aan dat vanuit
Energieakkoord, nadert de deadline van
het perspectief van projectrealisatie
deze doelstelling met rasse schreden
voordeel is te behalen bij het vroegtijdig
UTILITIES 31 nr. 6 - oktober 2018
beschikbaar stellen van geld via de SDE+ subsidie de duurzaamheidsdoelstellingen nog niet binnen bereik zijn. Er is dus behoefte aan meer initiatief vanuit de overheid. Subsidies zijn namelijk niet de enige middelen om projectontwikkelaars financieel te stimuleren om wind op land te ontwikkelen. Daarbij is het interessant om naar de succesvolle tenders voor wind op zee te kijken; goed voorbeeld doet immers volgen. Naast de huidige maatregelen kan de overheid er voor kiezen om middels een tendersysteem rijksgronden beschikbaar te stellen voor de ontwikkeling van wind op land en daarbij de gecombineerde uitrol van zowel een SDE+ subsidie als de benodigde vergunningen te regelen. Hiermee wordt aan de projectontwikkelaars een significante tijds- en kostenbesparing geboden. Ecofys heeft in opdracht van de NWEA in 2017 al berekend dat een dergelijke uitrol kan resulteren in een kostprijsreductie van achttien procent en de ontwikkelingstijd van een wind op land project kan reduceren met vijf jaar. Het Rijksvastgoedbedrijf heeft inmiddels de eerste tender voor wind op betrekken van de lokale gemeenschap.
nele investeerders zullen bereid moeten
land aangeboden voor de ontwikkeling
Het belang van lokale participatie is ook
zijn om een deel van het financiële
van drie windturbines op een perceel
expliciet vastgelegd in de hoofdlijnen
gewin te delen met de lokale gemeen-
naast de A16. Hier dient de uiteinde-
voor het Klimaatakoord van juli 2018.
schap maar krijgen daar –naar verwach-
lijke ontwikkelaar nog wel een separate
Aan de sectortafel elektriciteit is door
ting- meer lokale ondersteuning voor
SDE+ subsidie voor aan te vragen.
de partijen betrokken bij de discus-
terug en omwonenden zullen bereid
Deze tender past uitstekend binnen
sies omtrent het Klimaatakkoord het
moeten zijn deel te nemen in dergelijke
de hoofdlijnen van het Klimaatakkoord
steven opgenomen dat de helft van de
constructies en risico te dragen.
aangezien de uiteindelijke windpar-
lokale duurzame energieproductie op
De vraag rijst in hoeverre dit te reali-
kontwikkelaar zich zal moeten com-
land in handen dient te komen van de
seren is. Het NYMBY principe steekt
mitteren aan het verdelen van de
lokale omgeving. Dit betekent dat de
zo nu en dan hevig de kop op in deze
opbrengsten uit de windturbines met
opbrengsten van en de zeggenschap
discussies. Ondanks dat energiecoö-
de lokale samenleving.
in de helft van de nieuw te ontwikkelen
peraties de laatste jaren in populariteit
Deze tenderprocedures lijken een
windprojecten voor de lokale gemeen-
toenemen is de markt in Nederland
goed initiatief om de ontwikkeling van
schap zal zijn. Het is de verwachting dat
op dit moment nog niet zover dat het
wind op land een extra boost te geven,
de marktverandering die deze ambitie
gebruikelijk is dat vijftig procent van de
nu de eerste duurzaamheidsdoel-
in gang zal zetten in het belang is van
nieuwe windparken in handen van de
stellingen snel naderen en het enkel
de energietransitie, maar deze ver-
lokale gemeenschap is. Hoe dit streven
beschikbaar stellen van budget mid-
andering zal niet zonder slag of stoot
precies wordt ingevuld wordt aan het
dels de SDE+ subsidie niet afdoende
plaatsvinden. Projecten zullen zich niet
eind van dit jaar duidelijk wanneer de
lijkt te zijn. In een dergelijke tender is
vanzelf ontwikkelen; traditionele markt-
hoofdlijnen van het Klimaatakkoord
het ook mogelijk om richting te geven
partijen en investeerders zullen moeten
worden uitgewerkt in concrete en bin-
aan de participatie ambities van het
samenwerken met omwonenden en
dende afspraken.
Klimaatakkoord. De nabije toekomst zal uitwijzen of deze tenders de ontwik-
lokale ondernemers om voor ieder project een toepasselijke verdeling van
Accomoderen Bij het ontwikke-
keling van wind op land ook daadwer-
rollen, risico, eigendom en financieel
len van projecten zijn de factoren tijd
kelijk stimuleert en Nederland daarmee
voordeel af te spreken. Daarbij geldt het
en geld vaak doorslaggevend. Uit het
weer een stap dichterbij het behalen
principe van geven en nemen; traditio-
voorgaande blijkt dat door het enkel
van de doelstellingen brengt.
32 UTILITIES
nr.6 - oktober 2018
•
Agenda 2-5 oktober Jaarbeurs Utrecht www.wots.nl
World of Technology & Science De beurzen World of Technology & Science en Industrial Processing zijn geïntegreerd in één beurs: World of Technology & Science 2018. WoTS bestaat uit vijf generieke titels: World of Automation, World of Laboratory, World of Motion & Drives, World of Electronics en Industrial Processing. Met deze indeling krijgen de branches hun eigen identiteit, expositieprogramma en richten zij zich op hun eigen bezoekersdoelgroepen met interactieve beursprojecten en aansprekende en actuele seminaronderwerpen.
Industrial Heat & Power 9-11 oktober Brabanthallen Den Bosch www.industrialheatandpower.nl
54events, organisator van onder meer Vakbeurs Energie, lanceert ‘Industrial Heat & Power’, een zakelijke beurs specifiek voor professionals betrokken bij de industriële energievoorziening en -transitie. In de dagelijkse industriële praktijk is de energietransitie steeds meer top of mind. In toenemende mate bestaat dan ook de behoefte aan een specifiek zakelijk evenement waarop professionals uit het industriële heat and power segment praktische tools krijgen aangereikt waarmee zij daadwerkelijk de energietransitie kunnen vormgeven. Reden voor 54events om ‘energie & industrie’ te promoveren van prominent beurssegment Energie tot de stand-alone beurs ‘Industrial Heat & Power’, met daarin vertegenwoordigd de segmenten stoominstallaties, koel- en vriestechniek, warmtekrachtkoppelings- en elektrainstallaties, aandrijftechniek en perslucht en gebouw- en procestechniek.
Rotterdam Energy Port 11 oktober
Tijdens dit unieke netwerkevent voor de eindbeslissers werkzaam in het haven- en indus-
Erasmus Paviljoen, Rotterdam
trieel complex en in de energiesector gaan topsprekers in op het verder versterken van
www.rotterdamenergyport.nl
het industriële cluster in de Delta regio door nieuwe initiatieven voor duurzame energie en energie-efficiency. Het centrale thema deze dag is: Klimaatneutraal Rotterdam: concreet & winstgevend.
Eemsdeltavisie 2018: Factory as a Forest 17 oktober Evenementenhal Delfzijl www.eemsdeltavisie.nl
In de Industrieagenda voor de Eemsdelta durven de opstellers het aan: in 2050 kan het chemie- en energiecluster nettogebruiker zijn van CO2. Geen reductie, maar herstel! Net als bomen, die zijn niet CO2-neutraal, maar zetten kooldioxide juist om. Het vraagt wel een andere manier van kijken. CO2 is daarbij geen probleem, maar potentiële grondstof. De eerste projecten zijn er. En wat is er op termijn nog meer mogelijk? Bij Eemsdeltavisie op 17 oktober in Delfzijl onderzoeken we hoe de industrie nog meer kan leren van hoe bossen functioneren: Factory as a Forest.
Masters of Industry: Industrial Internet of Things (IIoT) 22 november
In de vierde industriële revolutie is alles met alles verbonden. Dat dit een positieve bij-
Endress+Hauser, Naarden
drage kan leveren aan het optimaliseren van processen, begrijpen we. Maar de grote
www.mastersofindustry.nl
vraag is natuurlijk: hoe? Hoe maken we optimaal gebruik van het Industrial Internet of Things (IIoT)? Hoe kan automatisering helpen om zowel de bedrijfsvoering als de winstgevendheid te verbeteren? Tijdens deze Masters of Industry kijken we ook naar de spreekwoordelijke ‘beren op de weg’: hoe zit het met de data security en privacy? Er zijn nu nog veel bedrijven die de kansen die IIoT biedt, laten liggen. Zonde! Na deze Masters of Industry, die wordt gehouden op donderdag 22 november bij en in samenwerking met Endress+Hauser in Naarden, heeft u mogelijk voldoende inspiratie en praktische handvaten om ermee aan de slag te gaan.
Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl
Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl
UTILITIES 33 nr. 6 - oktober 2018
In het volgende nummer UTILITIES 7 VERSCHIJNT IN NOVEMBER
Thema: Stoom en ketelwaterbehandeling
Stoomkosten en opbrengsten
Van afval naar grondstof
Boost voor Power to Chemicals
De alternatieven voor gasgestookte
ArcelorMittal experimenteert samen
Dankzij de grote toename van wind-
ketels zijn steeds meer voorhanden.
met DOW met de uitwisseling van
energie wordt het voor de industrie
Ultradiepe aardwarmte, elektrische
koolmonoxide. Het afvalproduct van
steeds aantrekkelijker om elektriciteit
ketels, biomassacentrales of warmte-
de staalindustrie kan een waardevolle
in te zetten voor de productie van che-
pompen kunnen ook hogetempera-
grondstof zijn voor de chemische indu-
mische grondstoffen. Het E2C-project
tuurwarmte leveren. Maar welke keuze
strie. Hoe loopt de proef tot nog toe en
wil de komende jaren twee pilotinstal-
levert uiteindelijk de hoogste return
waar kan de staalproducent nog meer
laties bouwen die kooldioxide direct
on investment. Het antwoord kan u
efficiency behalen?
of met behulp van waterstof omzetten
nog verbazen en wordt uit de doeken
in chemische producten als methanol.
gedaan in deze special over stoom.
Daarmee verduurzaamt de chemie zijn productie, terwijl ook meer flexcapaciteit op de energiemarkt komt.
Thema's 2019 1 Water positief – Industriewater in de circulaire economie 2 Energie infrastructuur en asset management 3 Industriële energiebesparing, isolatie, motormanagement, Esco’s, energie- en emissiehandel 4 Water en energienexus 5 Elektrificatie, decarbonisering en opslag
Thema's 2018 8 Energie en waterinfra
6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters
34 UTILITIES
nr. 6 - oktober 2018
SOLUTIONS IOT PROCESSEN Sales & service management Spare parts management Intake & dispatch management Work order management
Postbus 5198
|
6401GD Heerlen
|
Tel. +31 (0) 45 528 1618
|
info@peachgroup.nl
|
www.peachgroup.nl
www.moxa.com
IndustriĂŤle netwerken zijn een specialisme; wij zijn die specialisten. De Moxa industriĂŤle netwerkoplossingen zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productie omgeving centraal staat. Een applicatie specifiek netwerkontwerp en configuratie zijn hiervoor van het allergrootste belang. Wij weten hoe en zijn ervan overtuigd dat uw kennis van procesautomatisering en ons netwerkspecialisme tot niets anders kan leiden dan gezamenlijk succes.
www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl