Utilities 6 2018

UTILITIES NUMMER 06 - oktober 2018 • ACHTTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Doorbraak CO2-prijs Circulaire stoominstallatie bespaart energie Industrial heat and power in energietransitie www.utilities.nl

VAN DER LINDEN & VELDHUIS

● INDUSTRIËLE ISOLATIE ● BRANDBESCHERMING ● STEIGERBOUW ● ASBESTVERWIJDERING

Is o l a t ie a l s t w e e de na t u u r Van der Linden & Veldhuis Isolatie B.V., Edisonstraat 5, 3133 KG Vlaardingen Postbus 232 - 3130 AE Vlaardingen, Telefoon 010 - 445 66 00, Telefax 010 - 435 64 80 Vestigingen: Sas van Gent en Wormerveer www.lindveld.nl

Inhoud

8 Circulaire stoom In september gaven LyondellBasel en Covestro het officiële startsein voor de bouw van een circulair stoomproject waarbij de bedrijven gebruik maken van hun eigen afvalwaterstromen.

Daarmee vermijden de bedrijven niet alleen een forse hoeveelheid CO2uitstoot, maar ook de lozing van zoutwater op het oppervlaktewater.

26

10

19

Netbeheer in energietransitie

Industrial Heat and Power

De energietransitie stelt netbeheerders voor grotere onzekerheden over de toekomstige energiemix. Zowel elektriciteit als waterstof en biogas kunnen een alternatief bieden voor fossiele brandstoffen. De samenwerking tussen het gas- en elektriciteitsnet zal in de toekomst alleen nog maar toenemen.

De jaarlijkse Energievakbeurs krijgt een volwaardig beurssegment erbij: ‘Industrial Heat & Power’. Met daarin vertegenwoordigd de segmenten stoominstallaties, koel- en vriestechniek, warmtekrachtkoppelings- en elektra-installaties, aandrijftechniek en perslucht en gebouw- en procestechniek.

30

29

CO2-minimumprijs

Metaal als brandstof

De energiewet

De consultatie van minister Wiebes voor de invoering van een minimum CO2-prijs kan volgens twee experts naar de prullenbak worden verwezen.

Ten eerste omdat Nederland zich daarmee afzondert van de rest van Europa en problemen verplaatst. Maar nog belangrijker is het feit dat de CO2-prijs van het Europese emissiehandelssysteem ruim boven de minimumprijs staat die Wiebes wil voorstellen.

Metaalpoeders kunnen worden gebruikt als emissievrije brandstoffen. Kolencentrales kunnen worden omgebouwd naar enorme circulaire ijzerpoederaccu’s en voor vergroening van vrachtauto’s en schepen lijken metaalbrandstoffen een alternatief voor loodzware batterijen. Professor Philip de Goey: ‘Het zou geweldig zijn als we in Nederland op dit vlak koploper worden in de wereld.’

In verschillende evaluaties over de voortgang van de energietransitie is geconcludeerd dat de stimulering van wind op land noodzakelijk is voor het halen van de energiedoelstellingen. In de praktijk blijkt hier niet altijd draagvlak voor te zijn bij de bevolking. De overheid kan wind op land stimuleren door te subsidiëren, te participeren en te accommoderen.

Commentaar.................................... 5 Trending news................................. 6

Energy Enlightenmentz 2018......... 14 NIEUW Utilities Projecten............... 22

Agenda............................................. 33 In het volgende nummer................. 34

UTILITIES 3 nr. 6 - oktober 2018

www.heatpower.com

MONITORING + ADVIES STOOMINSTALLATIES KOEL- EN VRIESTECHNIEK WKK + ELECTRA-INSTALLATIES AANDRIJFTECHNIEK + PERSLUCHT GEBOUW + PROCESTECHNIEK

MET O.A. INDUSTRIAL MORNING I.S.M. VNCI / INDUSTRIE THEATER POWERD BY ECO STEAM AND HEATING SOLUTIONS / STOOMPLEIN / FEDEC PRAKTIJK THEATER / STOOM SEMINAR DE BEURSVLOER VULT ZICH! Neem voor deelname contact op met Rein Bosma via

06 – 38 14 52 24 of rein@54events.nl.

In samenwerking met onder andere:

In co-locatie met:

CO2-PRIJS OP NIVEAU Even een tussenstand van Bloomberg: de CO2-prijs tikte even de 25 euro aan en op het moment van schrijven staat hij nog op 24,29 euro. Dat is een heel verschil met de acht euro die bedrijven begin dit jaar nog betaalden per ton kooldioxide.

De Europese Commissie heeft zich het commentaar op de Europese emissiehandel ETS aangetrokken en riep met succes een marktstabiliteitsreserve in het leven. Het terughalen van de te ruim uitgedeelde emissierechten zorgde ervoor dat de CO2-prijs direct omhoogschoot en maakt daarmee investeringen in duurzame elektriciteit een stuk aantrekkelijker.

Het lijkt wel de goed nieuws show, want de nieuwsberichten op Utilities.nl, en ook in het trending nieuws in dit blad, zijn vergeven van de investeringsplannen van grote bedrijven in duurzame energieprojecten. Koploper daarbij is de potentiële samenwerking tussen DOW en Tata Steel om gezamenlijk te investeren in een staalfabriek die zijn restgassen, voornamelijk koolmonoxide, gebruikt als basis voor kunststoffen. De winst: vier tot vijf miljoen ton minder CO2 per jaar. Ofwel 125 miljoen euro, als de CO2-prijs op 25 euro blijft staan. Tel daarbij op de lagere kosten voor grondstoffen en de businesscase wordt een stuk interessanter. De investering blijft een slordige één miljard euro, dus de bedrijven zullen niet over één nacht ijs gaan.

Iets bescheidener, maar wel al daadwerkelijk aangekondigd, is de investering van LyondellBasell en Covestro in het Circular Steam Project. De CO2-winst zal hier 150 duizend ton per jaar zijn. Het project laat maar weer eens zien dat investeringen in waterbehandeling wel degelijk lucratief kunnen zijn, maar dan met name in

De consultatie van minister Wiebes voor een minimum CO2prijs is een achterhoedegevecht uit de tijd dat ETS niet de juiste prikkels opriep.

combinatie met energie.

Het investeringsklimaat is dus blijkbaar gunstig en nu ETS lijkt te gaan werken, wordt dit alleen maar gunstiger voor duurzame energie. De consultatie van minister Wiebes voor een minimum CO2-prijs is dan ook een achterhoedegevecht uit de tijd dat ETS niet de juiste prikkels opriep. Die tijd lijkt nu voorbij en experts voorspellen dat de ETS prijs nog een stuk hoger kan worden. Laat Europa dus vooral gezamenlijk de spelregels opstellen en ga Nederland niet isoleren met eigen beleid dat alleen maar averechts gaat werken.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon achttiende jaargang nummer 6 - oktober 2018 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Wim Raaijen

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadmini­s­tratie wordt verzorgd door abonnementenland.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

acts

manuf

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2018 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 6 - oktober 2018

Trending news op www.utilities.nl

1

ETS werkt, energieprijzen stijgen In de Energiemonitor van ABN AMRO ziet energie-econoom Hans van Cleef de resultaten van de herziening van het Europese emissiehandelssysteem. De CO2-prijs is maar liefst tweehonderd procent gestegen en dat kan niet zonder gevolgen zijn voor de energieprijzen.

Zowel de gas- als elektriciteitsprijzen zitten in de lift.

Gedurende de afgelopen weken is de prijs van CO2-emissierechten gestegen van nog geen acht euro per ton aan het begin van het jaar tot meer dan 25 euro. Dit is een stijging van meer dan tweehonderd procent. Als gevolg van een herziening van het Europese Emissions Trading System (EU ETS) wordt het overaanbod aan emissierechten per 1 januari 2019 versneld uit de markt genomen onder de Market Stability

Reserve (MSR)-wetgeving. Als gevolg van deze op handen zijnde besluitvorming vond de koers van deze emissierechten al steun, maar zeker na het daadwerkelijke besluit op 8 april is de prijsstijging in een stroomversnelling terecht gekomen.

2

Shell investeert meer dan tweehonderd miljoen Shell verwacht dat haar activiteiten rondom het leveren van schonere energie de komende jaren sterk gaan groeien. Het bedrijf is daarom van plan om meer dan tweehonderd miljoen dollar te investeren in een nieuwe Shell-campus in Den Haag. Daarnaast versterkt het bedrijf haar Research & Development activiteiten in Amsterdam. Ook verwacht het concern dat het aantal banen in haar New Energieshub in Nederland de komende vijf jaar groeit naar vijfhonderd tot zevenhonderd. Shell heeft de ambitie om meer en schonere energieoplossingen te leveren. De New Energies-tak bouwt voort op Shell’s ervaring met koolstofarme technologie en onderzoekt nieuwe com-

merciële modellen die zijn gericht op de mondiale energietransitie. De focus ligt op nieuwe brandstoffen en elektriciteit.

Wereldwijd verwacht Shell tot 2020 gemiddeld één tot twee miljard dollar per jaar te investeren in New Energies.

3

Vermilion zoekt nieuwe aardgas en geothermiebronnen Vermilion Energy Netherlands heeft bij Staatstoezicht op de mijnen (SodM) een aanvraag ingediend voor het gebruik van explosieven voor verkenningsonderzoek in Akkrum en Zuid-Friesland. Doel van het onderzoek is om informatie te verkrijgen over eventueel aanwezige aardgashoudende lagen en om bodemlagen die geschikt zijn voor geothermie te onderscheiden.

Vermilion Energy heeft al langer aspiraties op het gebied van geothermie en is onlangs nog als aspirant-lid toegetreden tot DAGO, de Vereniging van Nederlandse Geothermie Operators. Deze toetreding is volgens Vermilion een concrete stap in een verdere samenwerking tussen de geothermiesector en de olie- en gassector met als doel meer van elkaar te leren, de ontwikkeling van geothermie in Nederland te versnellen en zo bij te dragen aan de transitie naar een duurzame energievoorziening.

6 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2018

4

ata en Dow overwegen T koolmonoxidefabriek Dow Benelux en

experimenteert 7 Tennet met regelvermogen TenneT gaat onderzoeken of het

Tata Steel Nederland

mogelijk is met decentraal (duurzaam)

onderzoeken de

elektrisch vermogen deel te nemen

bouw van circulaire

aan de markt voor balans tussen

fabriek in IJmuiden.

vraag en aanbod op het Nederlandse

De installatie moet

hoogspanningsnet. Dit is de markt

koolmonoxide uit

voor zogenoemd automatic Frequency Restoration Reserve

rookgassen omzetten

(aFRR), ook bekend als regelvermogen. TenneT gaat dit

in chemische bouw-

doen met zeven marktpartijen: Engie, Enova, Escozon &

stenen. Het zou om

Energie Samen, Next Kraftwerke & Jedlix, Scholt Energy &

een investering gaan

Enervalis, Sympower en Vandebron.

van een miljard euro.

De fabriek kan de CO2-uitstoot met vier tot vijf miljoen ton per jaar verminderen.

8

Demofabriek Photanol Het Amsterdamse bedrijf Photanol bouwt een demofabriek waarin ze

gaswinning 5 Bezwaren Langezwaag afgewezen

de productie van chemicaliën uit zonlicht en CO2 gaat testen. De

Vermilion mag gas

fabriek komt bij AkzoNobel in Delfzijl

winnen in

te staan en moet in 2020 operatio-

Langezwaag uit de

neel zijn. Photanol gebruikt blauwalgbacteriën om chemi-

putten LZG-02 en

caliën te produceren uit fotosynthese. Het bedrijf heeft

LZG-03, dat blijkt uit

deze bacteriën genetisch gemodificeerd zodat ze in een

het besluit dat

microfabriek zijn veranderd.

Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) heeft genomen op de bezwaren die door Vermilion en door de gemeente

9

Ioniqa lanceert up-cyclingfabriek Ioniqa maakt nu echt de stap van

Heerenveen waren ingediend. Die bezwaren zijn onge-

scale-up naar de markt. Het tech-

grond verklaard.

nologiebedrijf bouwt zijn eerste PET-plastic up-cyclingfabriek, op de Brightlands Chemelot Campus

6

Derde proefboring diepe geothermie afgerond Belgisch onderzoeks-

in Geleen. In deze fabriek wordt vanaf de zomer 2019 PET-plasticafval volledig circulair omgezet naar hoogwaardige, pure PET-grondstof. Daar kunnen weer nieuwe producten voor voedselverpakkingen van worden gemaakt.

instituut VITO is van plan komende winter een geothermiecentrale in gebruik te nemen in Mol-Donk.

De onderzoekers mel-

et Hollandse Kust 10 Ngegund

TenneT heeft het consortium

den dat de derde put,

Van Oord Offshore Wind

met een lengte van

Projects en Hellenic Cables

bijna vijfduizend

het contract gegund voor

meter diepte, succes-

de levering en installatie van

vol is afgerond. De

220 kV zee- en landkabels voor het project Hollandse Kust

boring werd gestart op 10 oktober 2017 en heeft dus in

(zuid) Alpha. De kabels voor het net op zee hebben een

totaal tien maanden geduurd.

gezamenlijke capaciteit van zevenhonderd megawatt.

UTILITIES 7 nr. 6 - oktober 2018

STOOM

Circulaire stoominstallatie bespaart 0,9 Petajoule In september gaven LyondellBasel en Covestro het officiĂŤle startsein voor de bouw van een circulair stoomproject waarbij de bedrijven gebruik maken van hun eigen afvalwaterstromen. Daarmee vermijden de bedrijven niet alleen een forse hoeveelheid CO2-uitstoot, maar ook de lozing van zoutwater op het oppervlaktewater.

8 UTILITIES

nr.6 - oktober 2018

H

oewel de circulaire economie vol in de belangstelling staat van de

Rijksoverheid, valt het aantal projecten dat daadwerkelijk wordt uitgevoerd nog een beetje tegen. De investering die LyondellBasell en Covestro doen op hun terrein op de Rotterdamse Maasvlakte is in dit opzicht redelijk uniek te noemen en krijgt daarbij de nodige ondersteuning vanuit het Rijk.

Senior Vice President Manufacturing Europe, Asia & International Jean Gadbois, van LyondellBasell bedankte tijdens de start van het project de overheid dan ook voor zijn steun. Dat neemt niet weg dat het bedrijf zelf ook behoorlijk zijn nek uitsteekt voor dit project dat potentieel 140 duizend ton CO2 en 0,9 Petajoules energie per jaar kan besparen en voorkomt dat elf miljoen kilo zout

2019 afloopt, beraadden de twee eige-

van de afvalstroom, bevat het caus-

in het oppervlaktewater terechtkomt.

naren van de fabriek, LyondellBasell en

tische water en de brandbare afval-

Het bedrijf investeert 150 miljoen euro

Covestro, zich op het idee om de afval-

stoffen. Deze stroom gaat naar een

in het zogenaamde Circulair Steam

stromen nuttig in te zetten in de eigen

innovatieve droge verbrandingsoven

Project (CSP) waar nog een nog niet

processen. Men startte een onderzoek

waar samen met de brandbare afval-

eerder gebruikte combinatie van tech-

naar de mogelijkheid om de twee

stromen, stoom wordt geproduceerd.

nologie wordt ingezet voor de produc-

deelstromen zelf te verbranden en de

Doordat de temperatuur in de verbran-

tie van stoom, dat daarna in het proces

daarbij vrijgekomen energie nuttig in

dingshaard boven de negenhonderd

wordt gebruikt voor de productie van

te zetten voor de productie van hoge-

graden Celsius is, smelten de zouten

chemische halffabricaten.

drukstoom, die een energiebron is voor

of blijven als kleine, vaste druppel-

de Maasvlakte-fabriek.

tjes in de rookgassen aanwezig. Het

Verbranden Op de site op de

gesmolten zout stroomt via de wand

Maasvlakte wordt via een speciale tech-

Afvalwaterbehandeling Twee

naar beneden en wordt opgevangen.

nologie onder meer propyleen oxide

van de vijf waterige afvalstromen uit de

De zouten in de rookgassen worden

en styreen monomeer (POSM) gepro-

fabriek, wat ongeveer veertig procent

afgevangen in een filter, na afgifte van

duceerd. Het is in zijn soort een van de

is van de totale stroom, worden direct

energie voor stoomproductie in de boi-

grootste fabrieken ter wereld. De op de

naar een nieuw te bouwen afvalwa-

ler. Dit zout kan vervolgens, na behan-

Maasvlakte geproduceerde chemicaliën

terzuivering geleid. Om dit mogelijk

deling, worden ingezet in bijvoorbeeld

zijn de bouwstenen voor producten als

maken, zullen Bilfinger en Veolia, een

de beton- of glasindustrie.

kleding, meubels, huishoudelijke pro-

anaerobe en aerobe biologische voor-

Hoewel de details niet bekend worden

ducten en bouwmaterialen.

zuivering bouwen die aansluit op de

gemaakt, is wel bekend dat het Duitse

Uit het POSM-proces ontstaan twee

bestaande biologische zuivering van

Oschatz de verbrandingsoven zal

soorten afvalstromen die tot nog toe

LyondellBasell en Covestro. Hiermee

bouwen. Volgens LyondellBasell zal de

worden afgevoerd naar de thermische

krijgt de bestaande biologische zui-

oven in ieder geval zeer efficiënt zijn

behandelinstallatie van AVR. De eer-

vering een aanzienlijk grotere verwer-

werk doen.

ste is een mengsel van verschillende

kingscapaciteit. In de anaerobe bio-

looghoudende waterige stromen – een

reactor wordt het biogas geproduceerd

Planning Inmiddels is de bouw van

som van vijf interne afstromen uit de

dat later wordt gebruikt voor de stoom-

de installaties begonnen. De komende

fabriek. Deze stroom wordt naar de

productie. Het water gaat daarna naar

twee jaar zullen op het hoogtepunt

eigen afvalwaterbehandeling gestuurd

een Moving Bed Bio-Reactor (MBBR),

ongeveer 350 mensen voltijd bezig

waar de in het water aanwezige per-

gevolgd door een dissolved air flota-

zijn met de bouw om ze in 2020 te

oxide in een caustic waste reactor

tion stap. Daarna is het water schoon

kunnen opleveren. Verwacht wordt

wordt verwijderd. Daarna gaat de afval-

genoeg om naar de bestaande bioreac-

dat de onderhoudsstop van de site

stroom naar AVR. De tweede stroom

tor te worden gestuurd om vervolgens

volgend jaar kan worden gebruikt om

betreft een tweetal brandbare afval-

in de haven te kunnen worden geloosd.

de nieuwe installaties aan te sluiten op

stromen, afkomstig van de Maasvlakte

de bestaande installaties. De nieuwe

en afkomstig van de Botlek fabriek.

Stoomproductie De overige

installaties zullen uiteindelijk elf fulltime

Aangezien het contract met AVR in

waterige stroom, zo’n zestig procent

arbeidsplaatsen creëren.

•

UTILITIES 9 nr. 6 - oktober 2018

ASSET MANAGEMENT

Meer samenwerking moleculen en elektronen in energiesysteem De energietransitie stelt netbeheerders voor grotere onzekerheden over de toekomstige energiemix. Zowel elektriciteit als waterstof en biogas kunnen een alternatief bieden voor fossiele brandstoffen. De samenwerking tussen het gas- en elektriciteitsnet zal in de toekomst alleen nog maar toenemen.

Met behulp van het asset management concept, waar technische, economische en veiligheidsrisico’s integraal worden afgewogen tegen de kosten, weten de netbeheerders de transportkosten acceptabel te houden. Maar dat er grote investeringen aankomen, staat ook vast.

10 UTILITIES

nr.6 - oktober 2018

D

irecteur Asset Management Han

grafische en geografische gegevens

verstandig is om de bestaande gasnet-

Slootweg van Enexis, tevens

de toekomstige netbelasting probeert

ten versneld af te schrijven. ‘Ook in

hoogleraar Smart Grids aan de TU

te voorspellen. In een nieuwbouwwijk

de duurzame toekomst, kan gas nog

Eindhoven, buigt zich dagelijks over de

met dure huizen, daken op het zuiden

een belangrijke rol spelen. Sommige

uitdagingen in zowel het gas- als het

en jonge, kapitaalkrachtige bewo-

oudere gebouwen kunnen op koude

elektriciteitsnet. ‘Laten we vooropstel-

ners, is het aannemelijker dat wordt

dagen nu eenmaal niet volledig elek-

len dat het omgaan met onzekerheid

geïnvesteerd in elektrische auto’s,

trisch worden verwarmd. Let wel, ik

op zich geen nieuw probleem is voor

warmtepompen en zonnepanelen dan

heb het dan niet over aardgas, dat is

de netbeheerders’, zegt Slootweg. ‘We

in een wat minder kapitaalkrachtige,

immers niet duurzaam. Maar groen

plannen al langer energienetwerken

bestaande wijk met gemiddeld geno-

gas of waterstofgas kan ook door het

voor een periode die meerdere decen-

men oudere bewoners. Een groot deel

huidige gasnetwerk worden getrans-

nia overstijgen. Het gasverbruik liep

van de kosten van de aanleg van een

porteerd.’

sowieso al terug, dus dat zou ook geen

nieuw laagspanningsnet is te relateren

Die bewering van Slootweg wordt

grote verrassing moeten zijn. Het enige

aan grondverzet. De kabel zelf bepaalt

gestaafd door onderzoek dat

wat wel wezenlijk anders is, is dat de

maar een beperkt deel van de kosten.

Netbeheer Nederland onlangs liet uit-

onzekerheden over de toekomstige

Als je dan rekening houdt met de

voeren door Kiwa. De ondergrondse

energiemix groter en structureler

bedrijfsdoelstellingen en de risico’s

infrastructuur is in ieder geval geschikt

worden.

en onzekerheden over toekomstige

voor het transport van waterstof. De

Om met onzekerheden om te gaan,

ontwikkelingen, is het vaak verstandig

aanpassingen die nodig zijn voor

zijn de netbeheerders tien tot vijftien

om een wat zwaarder net aan te leg-

waterstof zijn beperkt tot aanpassin-

jaar geleden al begonnen met het

gen. De meerkosten van dikkere kabels

gen aan de vraagzijde, zoals cv-ketels,

invoeren van asset management.

wegen niet op tegen de kosten die ont-

of hybride warmtepompen die geschikt

Voorheen keken we met name naar de

staan als je opnieuw moet gaan graven

zijn voor waterstof. Ook de gasmeters

technische risico’s in het netwerk. Met

om een bestaand net te vervangen of

zouden moeten worden aangepast

het invoeren van het asset manage-

uit te breiden.’

omdat waterstof minder energie bevat per kubieke meter. Slootweg: ‘Op zich

ment concept zijn we technische ontwikkelingen gaan koppelen aan

Waterstof In bestaande wijken

wijkt waterstof niet heel veel af van

de bedrijfsstrategie. Ook was er voor

waarin de infrastructuur aanwe-

aardgas. De moleculen zijn wat kleiner,

de invoering van asset management

zig is, zijn de afwegingen een stuk

waardoor ze gemakkelijker kunnen

een scheiding tussen de aanleg van

complexer. Met name wanneer de

ontsnappen. Aan de andere kant ver-

nieuwe infrastructuur en het beheer

bestaande infrastructuur nog niet is

vliegt het gas ook veel sneller, zodat

en onderhoud van bestaande assets.

afgeschreven. Slootweg: ‘In principe

eventueel ontsnapt gas misschien wel

Uiteindelijk moeten zowel nieuwe als

is een netbeheerder verplicht de

minder veiligheidsrisico’s oplevert dan

bestaande netten echter dienstbaar

infrastructuur te leveren waar de wijk

methaan. De veiligheidsaspecten van

zijn aan de bedrijfsstrategie en gelden

behoefte aan heeft. Om onnodige

waterstof worden door de gezamen-

de keuzes die daarin zijn vastgelegd

kosten te vermijden, proberen we

lijke netbeheerders op dit moment

voor bestaande en voor nieuwe aanleg.

stakeholders er van te overtuigen om

grondig onderzocht.’

Door integraal naar de netten te kij-

verstandige keuzes te maken. Zo is het

ken, kunnen we dus beter overwogen

wat ons betreft logischer om op plek-

Brosse breuken De keuzes die

beslissingen nemen over investeringen

ken waar een afgeschreven gasnet ligt

rondom de gasinfrastructuur moeten

en daarbij technische, economische en

te denken aan alternatieve mogelijkhe-

worden gemaakt, zijn dan ook niet

veiligheidsrisico’s integraal afwegen.

den voor verwarming. Op een locatie

zozeer afhankelijk van het medium dat

Tot welke keuzes die risicobeoorde-

waar net enkele jaren geleden het gas-

er door stroomt als wel van het soort

lingen leiden, is volgens Slootweg

net is vervangen zou het uitfaseren van

leiding. ‘De grootste risico’s rondom

situatieafhankelijk. ‘We maken in

aardgas kapitaalvernietiging zijn. We

gasleidingen hebben te maken met

eerste instantie onderscheid tussen

moeten daarin slimme keuzes maken,

brosse breuken’, zegt Slootweg. ‘Delen

nieuwbouw en bestaande situaties.

niet alleen omdat de energietransitie

van het gasnet liggen al zo’n twintig tot

In een greenfield, bijvoorbeeld een

anders niet meer betaalbaar wordt,

dertig jaar in de grond. Destijds grijs

nieuwbouwwijk, ben je in principe vrij

maar ook omdat de netbeheerders

gietijzer en asbestcement veel toege-

in je keuzes. Het is dan verstandig om

gewoonweg tegen hun capaciteits-

paste leidingmaterialen. Het nadeel van

terughoudend te zijn met het aanleg-

grenzen aanlopen. Een belangrijke

die materialen is dat ze bros worden,

gen van een gasinfrastructuur terwijl

pijler onder ons asset management is

wat uiteindelijk tot een breuk leidt. Die

je wel moet anticiperen op eventueel

dan ook een goede communicatie en

breuken zijn echter lastig te voorspel-

toenemende elektrificatie. Een van

samenwerking met de stakeholders

len, waardoor de leidingen bijna altijd

onze promovendi op de TU Eindhoven

zoals aannemers, woningbouwvereni-

preventief moeten worden vervangen.

maakt onlangs nog een model dat aan

gingen, gemeentes en bedrijven.’

Voor andere materialen, zoals staal,

de hand van een aantal sociaal demo-

Slootweg denkt dat het niet persé

geldt dat veiligheidsrisico’s kunnen

UTILITIES 11 nr. 6 - oktober 2018

Partners Utilities platform

Leden Utilities platform

Partners (en Leden)

Nieuwsbrief

Vakblad Utilities

Website

Congres en evenement

Rondetafel-bijeenkomsten

Experts

Ad van Wijk

Teus van Eck

AndrĂŠ Jurjus

Marcel Galjee

Paul van Son

Sophie Dingenen

Professor

Teus van Eck

Directeur

Director Energy

CEO DII

Bird & Bird

Sustainable Energy,

Energie en Milieu

Netbeheer

AkzoNobel

TU Delft

Nederland

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform?

Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670

worden beheerst door vaker te contro-

voor zijn processen. De aluminiumindu-

vesteerd. Om ervaring op te doen slaat

leren op lekken. We zijn sowieso wet-

strie bijvoorbeeld, maar ook de chloor-

Gasunie al door zonnepanelen gepro-

telijk verplicht om het gehele net één

chemie en de productie van silicium

duceerd waterstof op in de gasopslag

keer in de vijf jaar met methaansniffers

carbide maken gebruik van elektriciteit.

van Zuidwending. Bovendien inves-

te controleren. Maar als we niet zeker

Inmiddels wordt geëxperimenteerd met

teert de TSO samen met AkzoNobel in

weten of in een wijk in de toekomst nog

de elektrochemische omzetting van

een twintig megawatt elektrolyser in

behoefte is aan een gasnet, kunnen

kooldioxide en -monoxide naar chemi-

Chemiepark Delfzijl.

we er bij bepaalde materiaalsoorten

sche grondstoffen als etheen. Een tus-

Intussen blijft TenneT investeren in het

ook voor kiezen om de frequentie van

senvorm hiervan kan zijn om waterstof

koppelen van de Europese elektriciteits-

het gaslekzoeken te verhogen zodat

te produceren via de elektrolyse van

netten. Zo zal volgend jaar de CoBra

we nog steeds de risico’s beheersen.

water. Maar waterstof is ook interessant

Cable gereed zijn, die Nederland met

Dankzij ons asset managementsysteem

als alternatief voor opslag in batterijen,

Denemarken verbindt. Verdergaand, zijn

weten we dan dat de operationele kos-

met name voor de zogenaamde sei-

de plannen voor een energie-eiland in

ten weliswaar omhoog gaan, maar het

zoensopslag. Slootweg: ‘Het aardgas

de Noordzee die niet alleen de stroom

voorkomt wel een desinvestering in een

dat we in Nederland gebruiken, is met

van windparken clustert en doorstuurt,

net dat straks misschien overbodig is.’

name bedoeld voor verwarming voor de

maar ook landen rondom de Noordzee verbindt. Ook hier is rekening gehouden

Als we niet zeker weten of nog behoefte is aan een gasnet, kunnen we de frequentie van het gaslekzoeken verhogen zodat we nog steeds de risico’s beheersen.

met eventuele omzetting in waterstof.

Daarmee wordt het energiesysteem in ieder geval zo flexibel dat stroom direct bij de gebruiker aanlandt óf wordt opgeslagen als waterstof.

Opslag Een andere uitdaging van

wintermaanden. ‘s Zomers is het aanbod

Battolyser Misschien nog wel het

duurzame energiebronnen zijn de

van duurzame energie echter groter dan

mooiste voorbeeld van de samenwer-

grote verschillen tussen energievraag

’s winters. Voor batterijen is zo’n lange

king tussen elektronen en moleculen

en aanbod. Fossiele energiecentrales

termijn niet te overbruggen, voor water-

is de ontwikkeling van de Battolyser.

kunnen eenvoudig op- en afregelen,

stof zou dat echter geen probleem zijn.

Deze nikkel-ijzerbatterij slaat stroom op

terwijl dit voor wind- en zonne-energie

In de toekomst zullen de netbeheerders

en produceert waterstof zodra de elek-

niet gewenst is Hoe meer duurzame

dan ook steeds meer het energiesy-

trische opslag vol is. Begin 2019 bouwt

energie zonnepanelen en windturbines

steem als geheel moeten bekijken om

Proton Ventures, in samenwerking met

produceren, hoe lager de relatieve

beslissingen te kunnen nemen.’

Nuon en Yara een demonstratiemodel

kosten van de geproduceerde energie

van vijftien tot zestig kilowatt.

worden omdat de volumes toenemen

Investeringen Ook in de visie

De eerste battolyser van zal begin

bij gelijkblijvende kosten.

van zowel TenneT als Gasunie zullen

2019 in Eemshaven worden geplaatst,

Slootweg testte voor Enexis een aantal

moleculen en elektronen steeds meer

waarna het apparaat cyclisch getest

jaar geleden nog een zogenaamde

moeten samenwerken. Beide partijen

wordt om de zuiverheid van het water-

buurtbatterij, die grote pieken in de

zoeken elkaar dan ook steeds meer op.

stofgas en de efficiëntie te kunnen

productie van zonne-energie opving in

Gasunie investeert in een zogenaamde

onderzoeken. Na de testfase wordt

een middenspanningsstation. Er zitten

waterstofbackbone waarbij overtollige

een plan voor een volgende opscha-

voorlopig echter teveel haken en ogen

stroom via elektrolyse wordt omgezet

ling opgesteld. Zo wordt nu al gekeken

aan om hier mee door te gaan, zegt

in waterstofgas en zuurstof, waarna het

naar installaties van één en zelfs tien

Slootweg. ‘Ten eerste is het nog een

gas kan worden opgeslagen of ingezet

megawatt. Deze zijn te plaatsen bij

redelijk dure oplossing omdat je moet

in de industrie, transport en gebouwde

industriële partners, of op locaties

investeren in lithium-ion batterijen,

omgeving. De beheerder van het hoge-

waar op grote schaal elektriciteit van

bovendien legt de wetgever de netbe-

druk gasnet liet zijn assets screenen

offshore windparken aan land komt,

heerders restricties op in het opslaan

door DNV GL dat tot de conclusie kwam

bijvoorbeeld bij de Nuon-centrales in

van elektriciteit. Wat dat aangaat past

dat het net met redelijk lage investerin-

Eemshaven en Velsen.

het beter bij ons om vraag en aanbod

gen, nog altijd zo’n één miljard euro, kan

Bedenker van het concept Fokko

op elkaar af te stemmen via zoge-

worden aangepast aan het transport

Mulder ziet voor de Battolyser een

naamd demand side management.’

van waterstof. Daar waar nog geen

rol weggelegd in het integreren van

Ook de industrie kan een belangrijke rol

bestaande infrastructuur aanwezig is,

intermitterende duurzame energie

spelen in demand side management.

maakt het pijpleidingproducent Pipelife

enerzijds en de wens te elektrificeren

Zeker als de industrie de processen ver-

het wel heel eenvoudig om waterstof te

bij dergelijke bedrijven anderzijds. Dat

der elektrificeert om bij te dragen aan de

distribueren. Het bedrijf levert kunststof

betekent dus wel dat zowel de gas- als

energietransitie. Nederland kent al een

waterstofleidingen op rol.

elektrische infrastructuur intact zou

aantal bedrijven dat elektriciteit gebruikt

Ook aan de productiekant wordt geïn-

moeten blijven.

•

UTILITIES 13 nr. 6 - oktober 2018

Energy Enlightenmentz 2018 Het jaarcongres van het Utilities Platform Industrie en Energie gaat dit jaar internationaal. Met de titel When Electrons power molecules kijken we 13 december naar wisselwerking tussen elektriciteit en (gas) moleculen. Ook de aan het congres gerelateerde innovatiewedstrijd Energy Enlightenmentz richt zich op innovaties in

Nederland, België en Duitsland. We geven u een overzicht van partijen die de titel Energy Enlightenment 2018 waardig zijn.

Of ze op het congres bij Chemelot ook gaan presenteren, is nog niet bekend.

Maar we willen u alvast een overzicht geven van innovatieve Nederlandse, Belgische en Duitse bedrijven.

ZYTECH • CONTACTLOZE

O3 SYSTEMS •

MAGNETISCHE KOPPELING

OZON OPSLAG

De Zytec magnetische koppeling verbindt contactloos machines met elkaar en kan de snelheid van de installatie regelen. Er zijn dus minder onderdelen nodig, wat maakt dat de totale installatie robuster en betrouwbaarder wordt. De contactloze magnetische koppeling kan tot wel vijftig procent energie besparen en de operationele kosten tot de helft reduceren. Toepassingen zijn pompen, ventilatoren, generatoren, compressoren, transportbanden enzovoorts die gebruikt worden in sectoren zoals de industrie, water en afvalwater, verwarming en airconditioning, chemische industrie, petrochemische industrie, maritieme sector, papierindustrie en mijnbouw.

Er bestaat er een nieuwe plasmatechnologie om eenvoudig energie op te slaan in een brandstof. De grondstof is lucht! De zuurstof uit de lucht wordt gebruikt om tijdelijk energie in op te slaan. Zo maak je verrijkt zuurstofgas.

Dat is een geconcentreerd brandbaar en explosief gas/vloeistof-mengsel van uitsluitend Ozon en zuurstof. Als het gas onder de min 120 graden Celsius wordt gekoeld, wordt het een blauwe brandstof. Bij min 195 graden Celsius is het een vaste brandstof.

De ozon zuurstofvlam brand op

ANTECY • CO2-AFVANG EN -BENUTTING De sleutel tot efficiënte en concurrerende methanolproductie uit duurzame energie is een goedkope en energiebesparende CO2opslagtechnologie. Antecy heeft zelf de CAIR-technologie ontwikkeld die CO2 uit de lucht kan halen via adsorptie en desorptie. Daarna zet het bedrijf de CO2 via thermo- of elektrokatalytische conversie om in methanol.

Daarbij wordt water via elektrolyse gesplitst in waterstof en zuurstof waarna conversie plaatvindt.

14 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2018

een geconcentreerd gasmengsel of vloeistof van zuurstof (O2) en ozon (O3) waarin tijdelijk zoveel energie is opgeslagen dat het brandbaar en explosief is, net als elke andere brandstof. De explosie-eigenschappen zijn handig voor explosiemotoren die nog in veel auto's aanwezig zijn. De vlam is ook handig voor verwarming omdat hij zelf geen CO2-emissie heeft en ook samen met alle brandstoffen kan worden gebruikt.

TEAM SOLID •

THYSSENKRUPP •

SOLID METAL

PRODUCTIE-INSTALLATIES VOOR

FUELS

GROEN AMMONIAK

Metalen kunnen reageren met zuurstof in de lucht om hun energie vrij te maken. Ook zijn metalen zoals ijzer, aluminium en zink niet echt zwaar en niet zeldzaam. IJzer is bijvoorbeeld het op een na meest voorkomende materiaal op aarde. Die metalen zijn niet giftig, reageren redelijk gemakkelijk met lucht en branden op dezelfde manier als methaan. Metalen bevatten zelfs meer energie per volume dan fossiele brandstoffen. Het belangrijkste: brandende metalen geven geen broeikasgassen af, zoals CO2. Op deze manier kunnen metalen worden gebruikt om energie op een duurzame manier op te slaan.

Ingenieurs van het Duitse technologiebedrijf Thyssenkrupp hebben een fabrieksconcept ontwikkeld voor de productie van groen ammoniak.

Het technologiebedrijf besloot haar expertise in ammoniakprocestechnologie en alkalische waterelektrolyse (AWE) te investeren in de ontwikkeling van economisch haalbaar concept voor kleinschalige productie van groen ammoniak. Terwijl in conventionele ammoniakinstallaties waterstof wordt geproduceerd door stoom-reforming van aardgas, gebruikt thyssenkrupp alkalische

elektrolyse van water. Daarbij gaat het concern uit van beproefde technologie. AWE wordt wereldwijd al in meer dan zeshonderd fabrieken toegepast voor de productie van chloor uit zout. Bovendien is AWE volgens Thyssenkrupp bij uitstek geschikt voor gebruik in groene ammoniakinstallaties, omdat het binnen enkele minuten kan worden opgestart. Het kan dus reageren op fluctuaties in stroomaanbod. Op een zonnige en of winderige dag kunnen zodoende effectief overschotten worden opgeslagen.

PROTON VENTURES • BATTOLYZER Eind 2016 presenteerde de onderzoeksgroep van professor Fokko Mulder aan de TU Delft de succesvolle realisatie van een battolyser op laboratoriumschaal. De battolyser kan op een efficiënte manier elektriciteit opslaan of leveren als een batterij, én water splitsen in waterstof en zuurstof door elektrolyse wanneer de batterij vol is.

De realisatie van een eerste battolyser in Eemshaven begin 2019 is een belangrijke mijlpaal voor Nuon in Groningen. Doel van Nuon is om in de toekomst op grote schaal overschotten stroom uit wind en zon

voor langere termijn op te kunnen slaan en te recyclen voor elektriciteitsproductie.

Dit nieuwe project bij de Magnumcentrale van Nuon, waarmee direct getest kan worden, is een eerste concrete opschaling naar veel grotere systemen. De geproduceerde waterstof zal worden toegepast voor koeling van de generatoren en vervangt de grijze waterstof die daar momenteel voor wordt gebruikt. Uiteindelijk wil Nuon de geproduceerde waterstof gebruiken als CO2-vrije brandstof voor de gascentrale.

UTILITIES 15 nr. 6 - oktober 2018

BRIGHTLANDS CHEMELOT CAMPUS | SITTARD-GELEEN (NL) | DECEMBER 13TH

[Reg

iste

r no w]

WHEN ELECTRONS POWER MOLECULES To meet the European climate challenges and goals of the Paris Agreement, new ways of collaboration are needed. Fences between the heavy process industry and energy sector have to be lowered. First steps have already been taken. New energy saving processes have been implemented and advanced bio routes have been developed. And yet another, maybe more sustainable synergy is rising...when electrons meet molecules.

Grasp the opportunity Electrification and electrochemistry can play a pivotal role in cutting CO2-emissions or even becoming CO2-negative. A double-edged sword!

Huge amounts of sustainable electricity can be stored by turning molecules from air and water into useful materials and fuels. Fast growing surpluses of wind and solar power in Europe can be stored.

And the industry can cut its emissions dramatically and decrease its dependency on fossil feedstock in a competitive way.

To grasp this opportunity, new value chains have to be developed cutting through multiple sectors. So let’s lower the sector fences and start energizing a new economy!

Program 09.45h

10.30h Plenary morning program • Opening conference • International keynote • Three short talks from decision makers/experts from different backgrounds; Robert Claasen (Chemelot Executive Director), Prof. Bert Weckhuysen (Utrecht University) • Pitches Industrial Energy Enlightenmentz 12.30h

Lunch

13.30h

Parallel sessions round one and two

15.15h

Network break

15.45h

Parallel session round three

16.45h

Conclusion and announcement winner Industrial Energy Enlightenmentz • Interactive debate • Announcement winner Industrial Energy Enlightenmentz • Closing conference

17.30h

A co-creation of:

Reception and registration

Network drinks

Launching partner:

www.industryandenergy.nl

PIPELIFE • WATER- ECOVAT • ONDERGRONDS BUFFERVAT STOFLEIDING Pipelife zet momenteel de eerste stappen op het gebied van waterstof.

Momenteel werkt het bedrijf samen met Seaports Groningen aan een project voor het aanleggen van de infrastructuur voor het transport van groene waterstof in de haven van Delfzijl en in de Eemshaven.

Ecovat is een ondergronds warmteopslag systeem met een extreem goede opslagcapaciteit en levensduur.

Het systeem omvat een collectieve net-balancering door elektrisch–thermische conversie en energieopslag.

Het bouwsysteem is gebaseerd op een vat-in-vat principe bestaande uit een warmtebuffer, een modulaire integratie van de verschillende wanddelen en een systeem voor energie-uitwisseling.

Door het opslaan van warmte of koude in tijden van overschot voor inzet in tijden van schaarste, wordt onafhankelijkheid van het net gecreëerd. Op momenten van energieoverschot wordt de energie niet teruggeleverd aan het energienet, maar wordt deze opgeslagen of (lokaal) verkocht.

RGS, ENGIE, TATA STEEL • WRAPS Een consortium rondom Tata Steel onderzoekt de mogelijkheden voor ‘Waste Radiation Heat to Power and Steam’ (WRAPS). Onder de noemer ‘WRAPS’ werken de organisaties samen om de restwarmte van hoge temperatuur (700-1200ºC) te benutten, die vrijkomt bij de productie van onder andere staal, metaal en glas. Daarvoor ontwikkelde RGS Development Thermagy hittepanelen die stralingswarmte omzetten in electriciteit en warm water.

ENGIE levert een Qpinch hittetransformator, die het vrijgekomen warme water in het proces omzet

in stoom. Het demonstratieproject behelst een installatie, die in totaal één megawatt aan stroom en stoom terugwint uit ongeveer twee megawatt aan restwarmte.

Bij een piekbehoefte hoeft er geen beroep te worden gedaan op het energienet, maar dit kán wel.

SCW • SUPERKRITISCH WATER VERGASSEN Superkritisch (water) vergassen is een nieuwe, innovatieve technologie die biomassa omzet in gas. De omzetting gebeurt snel, efficiënt en schoon. De technologie bootst het natuurlijke proces na van hoe aardgas ontstaat. Daar waar de omzetting ondergronds vele decennia duurt vindt het nu plaats in enkele minuten. Daarmee levert het een bijdrage aan de nationale schone energie doelstellingen. Van organisch materiaal wordt "groengas" gemaakt.

INERATEC • CO2 NAAR CHEMICALIËN In het ICO2CHEM-project werken Finse Duitse en Italiaanse bedrijven en onderzoekscentra samen om CO2 om te zetten in chemicaliën.

Hiervoor ontwikkelt men een nieuw productieconcept voor de productie van zogenaamde witte oliën en niet-aromatische wassen met een hoog molecuulgewicht. Het Duitse Ineratec combineert hiervoor zijn Reverse Water Gas Shift-reactor

(RWGS) met een innovatieve modulaire FischerTropsch-reactor.

De proeffabriek zal CO2 van een biogasopwerkingsfabriek samen met industriële H2a-bijproducten van een chlooralkali-elektrolyseinstallatie omzetten in witte oliën en hoogmoleculaire alifatische wassen.

De RWGS-stap zet CO2 met H2 om in een synthesegasmengsel (CO + H2). De volgende FT-reactiestap zal

het synthesegas in de chemische producten omzetten.

UTILITIES 17 nr. 6 - oktober 2018

“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OOK OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERKOMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent.

Kijk voor meer informatie op één van onze websites.

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com

Advertentie-index

WINGAS Energie voor winnaars.

Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren.

WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig.

www.wingas.nl

54events ...................................................................................................... 4 Van der Linden & Veldhuis Isolatie.......................................................... 2 MODELEC Data-Industrie.......................................................................36 PeachGroup................................................................................................. 3 Santon Circuit Breaker Services............................................................18 WINGAS Benelux......................................................................................18

Ook adverteren in Utilities Magazine?

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

TIES TIES TIES UTILI UTILI UTILI

NUM MER

rt 02 - maa

201 8

RGA NDE JAA

TTIE • ACH

NG

ts

MER NUMman ufac

201 8 03 - mei

TTIE • ACH

RGA NDE JAA

NG

ts

MER man NUM ufac

emb 05 - sept

8 er 201

TTIE • ACH

RGA NDE JAA

NG

ts

ufac

man

rkt rkt rkt markt markt markt senma senma senma gassen gassen gassen en gas en gas en gas ter-- en ter-- en ter-- en water water water e-,wa e-,wa e-,wa rgie-, rgie-, rgie-, energi energi energi de ene de ene de ene ie in de ie in de ie in de mie mie mie no nom no no nom nom ie en eco ie en eco ie en eco gie gie gie log log log hnolo hnolo hnolo Techno Techno Techno

alition ergy Co debat New En wt energie ou onderb d is or ko ak Energie ering vo uit in werk or isen vo NOx-e llaties Nieuwe stookinsta cte indire nl

tilities.

www.u

ggen ord l te ze atakko vaarwe klima engas a jes in oning ampin t stap landC r om Gr trie ze n or Fries Vier jaa Indus lecule vo ten mo stoom ontmoe watt bio op n ga m ne Tien me Elektro problee gie t mest n ener tie los rder da produc gaat ve Biogas Esco nl

tilities.

www.u

nl

tilities.

www.u

Industrial Heat & Power

Industrial Heat and Power De jaarlijkse Energievakbeurs krijgt een volwaardig beurssegment erbij: ‘Industrial Heat & Power’. Met daarin vertegenwoordigd de segmenten stoominstallaties, koel- en vriestechniek, warmtekrachtkoppelings- en elektra-installaties, aandrijftechniek en perslucht en gebouw- en procestechniek. Onderwerpen die Utilities maandelijks aansnijdt, maar waar nu ook leveranciers, adviseurs en kennisinstituten over kunnen worden gesproken.

UTILITIES 19 nr. 6 - oktober 2018

Exposanten

Elco Burners Volgens de wetgeving die is vastgelegd in het

Industrial Heat & Power

Activiteitenbesluit moeten alle stookinstallaties met een ver-

Agidens 02.A031

mogen van meer dan één megawatt en die worden gebruikt voor het opwarmen van water of stoom, met ingang van

Bilfinger Tebodin Netherlands

02.B051

BlueTerra Energy Experts

02.A046

ook voor bestaande stookinstallaties.

Bosch Thermotechniek

02.A003

Elco, onderdeel van de Ariston Thermo Group, is de partner

Dreizler Benelux

02.C028

in efficiënt energiecomfort. De Ariston Thermo Group biedt

Eco Ketelservice Verhuur

02.A008

een compleet programma van verwarming en heetwater

Elco Burners BV

02.A002

FedEC 02.A036

2017 voldoen aan strikte NOx-uitstootnormen. Dit geldt dus

producten, systemen en service om het maximale comfort te bereiken met minimale energie. burners.elco.nl

Geveke Energy Services

02.C020

Innecs Power Systems

02.B035

Agidens

De Kleijn energy consultants & engineers

02.A056

Agidens is een multidisciplinaire dienstverlener die klanten

Knauf Insulation

02.C029

helpt bij de meest uiteenlopende verbetertrajecten. Het

MRC Global (Netherlands)

02.A025

Monarch Nederland

02.A015

NVDO 02.A035

bedrijf biedt een uitgebreide expertise op het gebied van Process & Mechanical, Control systems, MES en compliance. We geloven in vooruitgang. Want Progress brings us together. Daarom brengen

Saint-Gobain Isover

02.C029

we oplossingen die zorgen voor meer efficiëntie, kwaliteit,

SPIRAX-SARCO NETHERLANDS

02.A028

veiligheid en betrouwbaarheid. We doen dat aan de hand

Stoomplatform 02.B028

van advies & engineering, geautomatiseerde oplossingen en

Thermatras 02.C001

maintenance & service support.

VIB 02.C029

www.agidens.be

Saint-Gobain Isover Spirax Sarco

Saint-Gobain Isover produceert thermische, akoestische

Spirax Sarco is een bekende speler in de wereld van indu-

en brandwerende isolatie voor gebouwen en technische

striële stoom. Het bedrijf heeft dan ook meer dan een eeuw

installaties. Isover ontwikkelde een nieuwe generatie mine-

ervaring en een reputatie opgebouwd met wereldwijd meer

rale wol voor brandwerende toepassingen. Ultimate, zoals

dan 1300 gespecialiseerde ingenieurs in 34 verschillende

de oplossing heet, combineert de prestatievoordelen van

landen. De stoomspecialist streeft ernaar zijn klanten te hel-

glaswolproducten, die licht-in-gewicht zijn en hoogwaardige

pen bij het optimaliseren van de prestaties van hun instal-

thermische isolatie bieden, met de hoge temperatuur- en

latie, het bereiken van hun milieudoelstellingen, het behou-

brandveiligheidseigenschappen van steenwol.

den van uw concurrentievoordeel en dit alles conform de

www.isover-technische-isolatie.nl

wetgeving. www.spiraxsarco.com

Dreizler Benelux Dreizler Beneluxis specialist op het gebied van meerdere

Eco Ketelservice Verhuur

soorten verbrandingssystemen voor toepassingen voor gas

Eco Ketelservice Verhuur is één van de grootste leveranciers

en olie tot 44 megawatt. De branders van het bedrijf ver-

van tijdelijke energievoorzieningen in Europa. De verhuur-

warmt een breed scala aan ketels met vrijwel elk brandbaar

vloot omvat op dit moment meer dan 380 moderne kwalita-

gas, en ook met alternatieve brandstoffen zoals biodiesel.

tief hoogwaardige, storingsongevoelige CE gecertificeerde

De branders staan bekend om hun goede prijs/prestatie-

installaties in een groot aantal uitvoeringen. De huurvloot

verhouding en lange levensduur.

omvat stoom-, heetwater- en warmwaterinstallaties, ontgas-

De geoptimaliseerde verbrandingssystemen garanderen een

sers, automatische expansie-inrichtingen, olietankcontai-

lage emissie en een laag geluidsniveau met een minimaal ver-

ners, voedingwatertanks, waterontharders alsmede econo-

bruik aan energie.

misers. De gezamenlijke capaciteit van de verhuurinstallaties

www.dreizler.nl

bedraagt 760 ton stoom per uur en 720 megawatt warmen/of heetwaterketels.

De Kleijn energy consultants & engineers

Eco Steam Trading & Consultancy is sinds 1997 de exclu-

Met een passie voor techniek en een hekel aan verspilling

sieve vertegenwoordiger voor de Nederlandse markt van

werkt De Kleijn naar een maximale reductie van energiever-

Bosch Thermotechnik voor stoom-, heetwater- en warmwa-

bruik in de industrie. En ook op het gebied van grond- en

ter ketelhuisinrichtingen.

hulpstoffen, onderhoud, betrouwbaarheid en voedselveilig-

www.eco-steamandheating.com

heid bewijt het bedrijf dagelijks dat er flinke winsten mogelijk

20 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2018

zijn. Op de beurs zal De Kleijn speciale aandacht besteden aan de mogelijkheden van industriële warmtepompen bij het bereiken van energiedoelstellingen.

Programma Industrial Heat & Power

energyconsulting.nl

Geveke Energy Services Bij energieopwekking en milieutoepassingen worden voor tal van processen pompen en compressoren

Dinsdag 9 oktober Tijd

Titel

Locatie

“Blij met Trump”, column

Industrie

gebruikt, inclusief filters, drogers, slangen en leidingwerk.

en bijdrage over o.a.

Theater

Energiebesparing op persluchtinstallaties is een aparte

Emission Trading

discipline binnen Geveke. Geveke Energy Services is spe-

Systems

cialist in energiebesparing en optimalisatie van alle merken

11.00 - 12.00 uur

12.30 - 13.00 uur

persluchtinstallaties. www.geveke.com

Knauf insulation Knauf insulation heeft als doelstelling om te voorzien in

13.30 - 14.30 uur

Lezing Eco Steam and

Industrie

Heating Solutions

Theater

Restwarmte

Industrie Theater

15.00 - 16.30 uur

de stijgende vraag naar energie efficiency in nieuwe en

Fieldlab Industriële

Industrie

Elektrificatie (TNO, FME,

Theater

Deltalinqs)

bestaande woningen, utiliteitsbouw en industriële toepassingen. Met zijn technical solutions biedt het bedrijf een complete productrange voor de thermische en akoestische isolatie van machines en installaties.

Woensdag 10 oktober

www.knaufinsulation.nl Tijd

MRC Global

Titel

Locatie

Industrial

Industrie

MRC Global is een internationale distributeur van pijplei-

Morning: Energietransitie

Theater

dingen, kleppen en fittingen voor de energiebranche en de

chemische industrie -

10.30 - 12.00 uur

industrie. Het bedrijf bedient zowel de up-, mid- als downstream olie- en gasindustrie, maar ook de Nederlandse chemische industrie en de gasttransporteurs maken gebruik van de infrastructuuroplossingen van MRC. www.mrcglobal.com

i.s.m. VNCI 12.30 - 13.00 uur 14.00 - 16.30 uur

Lezing Eco Steam and

Industrie

Heating Solutions

Theater

CO2-neutrale koplo-

Industrie

pers aan het woord:

Theater

geen woorden, maar

Bilfinger Tebodin Netherlands

daden (BlueTerra Energy

Ingenieursbureau Bilfinger beschikt over de expertise en

Experts)

ervaring van 3200 professionals over de hele wereld, in verschillende industriële markten. Het bureau koppelt zijn kennis over de energiemarkt met dat van zijn klanten, met visie op de snelle ontwikkelingen in deze markt en met de toewijding om elk project van A tot Z te realiseren op tijd en binnen het budget. www.tebodin.bilfinger.com

Donderdag 11 oktober Tijd 10.30 - 17.00 uur

Titel

Locatie

Gemeentedag

Hertog Zaal

Energietransitie

Innecs Power Systems

Seminar: Nieuwe ontwik-

Industrie

Innecs biedT intelligente oplossingen voor een efficiënte

kelingen in (bio) stoom

Theater

energieconversie van (industriële) klanten met een stoom-

voor de industrie

installatie of een specifiek verbrandingsvraagstuk. Deze oplossingen verhogen de energie-efficiëntie en verbeteren de emissie, zodat deze binnen de geldende normen liggen.

In Europa vertrouwen meerdere klanten reeds op de ‘BoilerBurner’, om te voldoen aan regelgeving voor

10.30 - 12.00 uur

12.30 - 13.00 uur 13.30 - 14.30 uur 15.00 - 16.30 uur

Lezing Eco Steam and

Industrie

Heating Solutions

Theater

Industriële warmtepom-

Industrie

pen i.s.m. FedEC

Theater

Koudetechniek

Industrie Theater

stikstofoxide (NOx) -emissies. De ‘SteamExpander’ en ‘PowerBurner’ gebruiken innovatieve technologie om industriële klanten te helpen bij het vergroten van de efficiëntie bij de stoom- en elektriciteitproductie. innecs.nl

UTILITIES 21 nr. 6 - oktober 2018

Projecten

Superkritisch water produceert groen gas De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om biomassa in superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op grote schaal kan worden toegepast.

Martijn Theelen is als business developer van Gasunie New

zeer slecht oplossen. ‘In superkritische toestand draait de

Energy betrokken bij een innovatieve manier om groen gas

polariteit van water om’, verklaart Theelen. ‘Waar normaal

te produceren uit lastige natte afvalstromen met organische

gesproken zouten juist zeer goed in water oplossen, bouwen

componenten. De technische startup SCW Systems ontwik-

ze nu kristallen op in de reactor. SCW Systems bedacht een

kelde een manier waarmee biomassa in superkritisch water

methode om die kristallen uit het heetste deel van de reactor

wordt omgezet in biogas, om dit vervolgens op te werken tot

te kunnen verwijderen. Daarmee voorkomen ze een bekend

groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van Gasunie

probleem van dit soort reactors: het vastlopen van proceson-

kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu

derdelen door zoutophoping. Een deel van het intellectueel

samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien

eigendom berust op die methode. Een andere rendement-

dat de technologie ook op grote schaal kan worden toege-

verhogende ingreep is het voorverwarmen van de feedstock,

past, maar ook om de logistieke keten rondom vergassing

wat het energieverbruik van de reactor behoorlijk tempert.’

van met name natte biomassastromen vorm te geven.

Theelen: ‘Bij een druk van 221,1 bar en een temperatuur

Zeven reactoren

van 374 graden Celsius komt water in de zogenaamde

De demonstratiefaciliteit in Alkmaar is nabij het Institute

vierde toestand. Want naast vast, vloeibaar en gasvormig

for Valorisation and Expertise in Thermochemics Alkmaar

bestaat ook de superkritische toestand. In die superkritische

(Investa) gebouwd, naast de gasopslag Bergermeer van

toestand veranderen de eigenschappen van water zodanig

Taqa en EBN, van wie de grond ook is gekocht. Theelen:

dat er voor het produceren van biogas interessante dingen

’De demonstratie-faciliteit zal bij aanvang een installatie met

gebeuren. Zo lossen organische stoffen normaal gesproken

zeven reactoren zijn die per stuk zo’n tien meter lang zijn. En

amper op in water. In superkritische toestand lossen ze juist

omdat we onder zeer hoge drukken en temperaturen produ-

goed op en worden de stoffen derhalve zeer fijn verdeeld in

ceren is gekozen om er een bunker omheen te bouwen als

water. Bij een temperatuur van zo’n 550 tot zeshonderd gra-

aanvulling op alle vereiste beveiligingen. Na de reactor komt

den vallen langere organische ketens zoals lignine uit elkaar

een methanisatie-installatie en vindt scheiding van methaan

in de basismoleculen methaan, kooldioxide, koolmonoxide

en CO2 plaats. Het gas dat hier wordt geproduceerd, injec-

en waterstof. Vervolgens reageert koolmonoxide met water

teren we namelijk direct in de hogedrukleiding van Gasunie

tot kooldioxide en waterstof, in een zogenoemde water-

Transport Services die hier vlakbij ligt. Deze installatie zal

gas-shift reactie waardoor in het bio-syngas zeer weinig

de eerste zijn die groen gas direct in een hogedrukleiding,

koolmonoxide voorkomt. In de methanisatiereactor reageren

met hoogcalorisch gas invoedt. De methanisatie draait op

waterstof en kooldioxide tot methaan en water.’

iets boven de tachtig bar, dus we hoeven de gasdruk alleen

Een bijkomend voordeel van de inzet van superkritisch

maar te verlagen om hem op de juiste specs te krijgen en in

water is dat zouten en andere anorganische stoffen juist

te voeden.’

22 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2018

Projecten Biomassa Opdrachtgever: ForFarmers

Voerfabrikant ForFarmers Nederland gaat een biomassacentrale in Lochem bou-

Investering:

4,8 miljoen euro

wen. Bijna de hele energiebehoefte voor stoomproductie van de voerfabriek in

Waar:

Lochem

Lochem kan door de installatie worden geleverd. Op jaarbasis verbruikt de fabriek

Afronding:

april 2019

in Lochem 1,8 miljoen kubieke meter aardgas dat na de ingebruikname van de biomassacentrale vrijwel volledig wordt vervangen door de verbranding van houtsnippers. De centrale produceert ook circa 1 miljoen kilowattuur elektriciteit.

Opdrachtgever: Eneco

Eneco bouwt op industrieterrein Lage Weide aan een BioWarmte Installatie. De

Investering:

onbekend

BioWarmte Installatie wordt gebouwd naast de bestaande energiecentrale van

Waar:

Utrecht

Eneco op industrieterrein Lage Weide. De vergunning is verkregen voor een

Afronding:

begin 2019

installatie waarin 60 megawattuur aan brandstof omgezet mag worden naar duurzame warmte. De realisatie van de installatie vindt plaats in twee fasen. De eerste fase is momenteel in aanbouw en is eind 2018 klaar. We verwachten dat er eind 2018 gestart wordt met de bouw van de tweede fase

Opdrachtgever: Smits

Smits Bron van energie gaat op korte termijn een hyper moderne biomassa

Investering:

onbekend

installatie bouwen in Rijen. Deze verbrandingsinstallatie gaat 24 uur per dag

Waar:

Gilze Rijen

groene warmte en elektriciteit produceren. De groene energie wordt geprodu-

Afronding:

onbekend

ceerd uit lokaal afkomstige houtsnippers en knip- en snoeiafval uit tuinen en bossen.

Wind Opdrachtgever: Blauwwind

luidt de start in van de bouw en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164

Shell, DGE, Eneco

9,5 megawatt door MHI Vestas geleverde windmolens met een totale capaciteit

Groep en Van

van 731,5 MW. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt

Oord.

uur (GWh) bedragen. In het vierde kwartaal van 2019 zal worden begonnen met

Waar: Borssele III en IV, Noordzee Investering:

De financiering van de Borssele III/IV windparken in de Noordzee is rond. Dit

(Partners Group,

de belangrijkste bouwwerkzaamheden en de productie zal begin 2021 van start gaan.

onbekend

Afronding: 2021 Opdrachtgever: Ørsted

Op 5 juli 2016 won Dong Energy de SDE+ subsidie en de vergunning voor de

Waar: Borssele I en II,

kavels I en II van het windenergiegebied Borssele. De windparken krijgen een

Noordzee Borssele

gezamenlijke capaciteit van 752 megawatt.

I en II

In november 2017 maakte Ørsted bekend dat het windpark wordt voorzien van Siemens Gamesa Renewable Energy 8 MW turbines met een rotor van 167 meter. Ørsted gaat 94 turbines plaatsen en verwacht dat het park voor eind 2020 volledig operationeel is.

• NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Windunie

Windpark Oostermoer Exploitatie B.V. is opgericht door boerenbedrijven uit de

Waar:

Oostermoer,

Veenkoloniën. Hun weidse akkerlanden zijn zeer geschikt voor het opwekken van

Drenthe

energie uit wind.

Investering: Onbekend Vermogen: 150 megawatt Afronding: Onbekend

UTILITIES 23 nr. 6 - oktober 2018

Projecten Water Opdrachtgever: Evides Industriewater

Afronding: medio 2018

Evides Industriewater realiseert een tweede demi-

waterfabriek op de Maasvlakte om de Botlek, Europoort en Maasvlakte 1 en 2

Waar: Rotterdam

van hoogwaardig proceswater te kunnen voorzien. Eind december is de nieuwe

Investering: onbekend

fabriek succesvol in gebruik genomen. De komende maanden wordt het tweede deel van de installatie gerealiseerd en stijgt de productiecapaciteit van DWP Maasvlakte naar 800 kubieke meter per uur.

Opdrachtgever: Evides Industriewater

Afronding: onbekend

Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek

krijgt een centrale afvalwaterzuivering. AkzoNobel Industrial Chemicals,

Waar: Botlek

Huntsman, Emerald Kalama Chemical en Kemira hebben een intentieverklaring

Investering: onbekend

voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.

Stoom en warmte Opdrachtgever: Dow

Bij Dow in Terneuzen wordt in 2018 een pilotinstallatie gebouwd om lagedruk-

Waar:

stoom op te waarderen. Stoomrecompressie kan een belangrijke bijdrage leveren

Terneuzen

Investering: onbekend

aan elektrificatie in de industrie. De pilotinstallatie bij Dow krijgt een capaciteit

Afronding: 2018

van tien ton per uur.

• NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever LyondellBasell en

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’ en verbrandingsin-

Covestro

stallatie op de locatie op de Maasvlakte, waarin het productieafval wordt behan-

Waar:

Maasvlakte

deld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de

Investering:

150 miljoen euro

bestaande productiefaciliteit op de locatie.

Afronding: 2020 Opdrachtgever: Groningen Waar:

De stoomleiding tussen AkzoNobel en Eneco Bio Golden Raand krijgt er acht-

Seaports

honderd meter bij. Via deze uitbreiding gaat EEW de extra stoom die zij produ-

Delfzijl

ceert, leveren aan AkzoNobel. De uitbreiding van de leiding moet in oktober 2018

Investering: onbekend

gereed zijn. Dan worden de installaties van EEW en AkzoNobel aangesloten en is

Afronding:

alles in december 2018 voltooid.

eind 2018

Opdrachtgever: Ineos Oxide

Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen euro in een nieuwe

Waar: Zwijndrecht

hoge-drukstoomketel met een capaciteit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-druk-

Investering: 30 miljoen

boilers, die dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.

Afronding: medio 2019

Gas • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige meststoffen én groen gas en

Waar:

Emmtec, Emmen

kan op die manier jaarlijks twintig miljoen kuub groen gas produceren. Inmiddels

Afronding:

onbekend

zijn de vergunningsaanvragen ingediend voor een eerste fabriek in Emmen, vlakbij industrieterrein Emmtec. Als die worden goedgekeurd, kan Stercore eind

Investering: Capaciteit:

20 miljoen kuub

2018 beginnen met bouwen. Een tweede vergunningsaanvraag voor de regio

groen gas

Havelte zal binnenkort worden ingediend.

24 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2018

Projecten • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: SCW Systems,

De technische startup SCW Systems ontwikkelde een manier om biomassa in

Gasunie

superkritisch water om te zetten in groen gas, dat direct in het hogedrukleiding-

Waar:

Investa Alkmaar

net van Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven bouwen nu samen

Afronding:

onbekend

een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op

Investering: onbekend

grote schaal kan worden toegepast.

Capaciteit: 13,5 miljoen kuub groen gas Opdrachtgever: Gasunie Transport Services

Gasunie Transport Services wil de stikstofinstallatie in Zuidbroek uitbreiden. In de installatie wordt stikstof uit de lucht gewonnen, zodat het kan worden gemengd

Waar: Zuidbroek

met (geïmporteerd) gas dat een hogere verbrandingswaarde heeft dan het gas

Afronding:

2022

uit het Groningenveld. Het project omvat ook een mengstation inclusief vier

Investering:

500 miljoen

kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidingen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden met de bestaande stikstofcaverne in Heiligerlee.

Opdrachtgever: Gasunie en Enexis

Gasunie en Enexis bouwen vlakbij de groengasproductielocatie van Attero in

Waar:

Wijster

Wijster (Drenthe) een enorme compressor. Deze Groen-gas-Booster compri-

Investering:

onbekend

meert groen gas naar hoge druk zodat het kan worden ingevoed in het landelijke

Afronding:

medio 2019

gasnet. De compressor zal medio 2019 in gebruik worden genomen.

Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) in Emmen

Waar:

komt mogelijk een groene waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschil-

Emmtec, Emmen

Investering: onbekend

lende partners deze optie nader onderzoeken. Groen waterstof kan de fabrieken

Afronding:

op het Emmtec-terrein van onder andere DSM en Teijin Aramid onafhankelijk

onbekend

maken van het Groningen-gas.

Elektriciteit Opdrachtgever: Liander

Netbeheerder Liander en Huisman Etech Experts hebben een contract gete-

Waar:

Groenlo

kend voor de bouw van het duurzaamste schakelstation van Nederland. Bij de

Contractor:

Etech Experts

realisatie van het nieuwe schakelstation wordt volop ingezet op circulariteit en duurzaamheid, door onder meer hergebruik van materialen, energiebesparing

Investering: Afronding:

Eind 2019

en CO2-reductie. Het project wordt ook als pilot gezien om te leren hoe deze elementen het best kunnen worden toegepast.

Opdrachtgever: TenneT en Energinet.dk Waar: Eemshaven, Endrup

De Cobracable kabelverbinding met een capaciteit van circa 700 MW is ongeveer 325 kilometer lang en loopt vanaf Eemshaven (Nederland) via Duitsland naar Endrup (Denemarken). Twee converterstations op land, een in Nederland en een in Denemarken, zijn nodig om de kabel aan te sluiten op de bestaande netten.

(Denemarken) Investering: Contractor:

Siemens

Afronding:

2019

Vermogen:

700 megawatt

UTILITIES 25 nr. 6 - oktober 2018

OPINIE

Wiebes moet plan minimum CO2-prijs laten varen De consultatie van minister Wiebes voor de invoering van een minimum CO2-prijs kan volgens twee experts naar de prullenbak worden verwezen. Ten eerste omdat Nederland zich daarmee afzondert van de rest van Europa en problemen verplaatst. Maar nog belangrijker is het feit dat de CO2prijs van het Europese emissiehandelssysteem ruim boven de minimumprijs staat die Wiebes wil voorstellen.

26 UTILITIES

nr.6 - oktober 2018

M

inister Eric Wiebes gebruikte

heel dun wordt als het goedkoper is om

versterkend beleid zou moeten onder-

afgelopen zomerperiode voor

stroom uit Duitsland te importeren. Het

steunen. In onze ogen zou dat eerder

een consultatie van belanghebbenden

kabinet zou dan ook meer vertrouwen

financiële ondersteuning zijn dan een

over een CO2-minimumprijs. Dit had

moeten tonen in de Europese ener-

ingreep in het ETS. Helemaal nu de

het kabinet Rutte III immers afgespro-

giepolitiek, zelfs al zou de prijs ineens

CO2-prijs ruim boven de voorgestelde

ken in het regeerakkoord 2017-2021:

onder die achttien euro per kiloton

minimumprijs ligt, dringt zich de vraag

Vertrouwen in de toekomst. Inmiddels

duiken. En zelfs als een aantal landen

op of Nederland een eigen koers moet

is de consultatieronde gesloten en zijn

dwars blijft liggen. Het is een publiek

gaan varen in de ETS-discussie. Het

de eerste reacties uit de markt bekend.

geheim dat met name Polen zeer afhan-

ETS-systeem werkt alleen doelmatig als

En die zijn niet echt bemoedigend voor

kelijk is van steenkoolcentrales. Niet

alle lidstaten gelijke tred houden.’

de EZ-minister. Zowel de industrie als

alleen omdat het land eigen voorraden

de energiebranche zien meer kwaad

heeft en steenkool goedkoper is dan de

Maatwerk Onderzoeksbureau

dan goed in een eenzijdige actie van

alternatieven, maar vooral ook omdat

Carbon Tracker meldde onlangs nog

de Nederlandse regering in een ener-

het land voor zijn energievoorziening

dat het verwacht dat de CO2-prijs tus-

giesysteem dat steeds meer interna-

niet afhankelijk wil zijn van Rusland. Ik

sen 2019 en 2023 gemiddeld zou

tionale verbindingen kent. Maar wat

denk dat een aantal Oost-Europese lan-

kunnen schommelen tussen de 35 en

de actie van Wiebes misschien nog

den zelfs bij hoge CO2-emissieprijzen

veertig euro per ton. Het potentieel dat

meer overbodig maakt, is het feit dat

doorgaan met waar ze mee bezig zijn.

bij die prijzen aan CO2 uit de markt kan

de ingrepen van Europese Commissie

Dat wil echter niet zeggen dat het

worden gehaald schatte het bureau op

in het Europese emissiehandelssy-

systeem elders niet zou werken.

zo’n vierhonderd miljoen ton. Grünfeld:

steem ETS zijn vruchten beginnen af te

‘Met dergelijke prijzen ontstaan er

werpen. De voorgestelde ondergrens

Terugkopen Natuurlijk moeten we

voldoende prikkels voor CO2-arme initi-

van de minister van achttien Euro per

ervoor waken dat er weer teveel ruimte

atieven. Dat dit wellicht onvoldoende is

kiloton CO2 ligt fors onder de prijs per

komt in de emissierechten. Wiebes

voor carbon capture and sequestration

kiloton die ETS-plichtige bedrijven nu

zou dan ook al na moeten denken wat

mag geen reden zijn om een minimum-

betalen voor hun uitstoot.

er straks gebeurt met de extra emis-

prijs voor elektriciteitsproductie in te

sierechten die vrijkomen zodra de

voeren. Zeker niet omdat in een open

Achterhaald Senior energie eco-

Nederlandse kolencentrales moeten

Europese markt, dit de elektriciteitspro-

noom Hans van Cleef van ABN AMRO

sluiten. Bovendien krijgt Nederland een

ductie in Nederland nadelig beïnvloed

Bank denkt dan ook dat de minister niet

nog sterkere positie als het aandeel

met alle gevolgen voor de leveringsze-

veel handen op elkaar zal krijgen voor

duurzame energie, met name offshore

kerheid van dien. De minister zal andere

een CO2-minimumprijs. ‘Het klopt dat

wind, nog eens toeneemt. De minister

oplossingen moeten vinden om CCS

het Europese emissiehandelssysteem

moet zich goed beseffen wat het eind-

van de grond te krijgen.’

lange tijd niet de gewenste prikkels

doel is. Dat is niet een hoge CO2-prijs,

Grünfeld merkt tegelijkertijd op dat

uitlokte voor energiebesparing en CO2-

maar een lage CO2-uitstoot. Wil hij daar-

mocht de Nederlandse regering toch

emissievermijding. Dat had echter meer

voor draagvlak krijgen bij zijn achterban,

tot invoering van een minimumprijs

te maken met het ruime aantal emissie-

dan is het verstandiger aan te sluiten

voor elektriciteitsproductie besluiten,

rechten dat werd weggegeven dan met

op het Europese beleid. Anders kan het

dat dan voor de industrie in som-

de werking van het systeem zelf. Zodra

wel eens een heel dure kunstmatige

mige gevallen maatwerk nodig is.

de Europese Commissie aankondigde

ingreep worden.

‘Voorkomen moet worden dat de regels averechts werken voor duurzame ont-

rechten uit de markt te halen, zag je al een prijscorrectie ontstaan. Dit alleen al

Gelijke tred Ook de vertegen-

wikkelingen in de industrie. De staalin-

laat zien dat ETS wel kan werken. Nog

woordiger van de energiegrootver-

dustrie zet restgassen bijvoorbeeld nut-

belangrijker is het feit dat die prijs voor

bruikers VEMW ziet bij monde van

tig in door er elektriciteit van te maken.

geheel Europa geldt. Een onderzoek

Hans Grünfeld niets in een minimum

Dit proces is minder efficiënt dan aard-

van Frontier Economics liet al zien dat

CO2-prijs. ‘Er is in het verleden veel

gas en zou onrendabel worden als daar

als Nederland eenzijdig dit soort maat-

kritiek geweest op het Europese emis-

een minimum CO2-prijs aan de schoor-

regelen neemt, dit direct doorwerkt op

siehandelssysteem’, zegt Grünfeld.

steen voor moet worden betaald. Ook

de import van elektriciteit. Daarmee

‘De EU heeft zich de kritiek aangetrok-

voor WKK-installaties die zijn uitgelegd

wordt niet alleen het emissieprobleem

ken en het systeem hervormd. Nu de

op de warmtevraag zou de invoering

groter omdat de goedkoopste stroom

uitgifte van rechten meer in balans

van een minimum CO2-prijs wel eens

dan vaak van steen- of bruinkool-

komt met daadwerkelijke productie

averechtse gevolgen kunnen hebben.

centrales komt. Het geeft bovendien

van bedrijven, ontstaat een CO2-prijs

Het zou goed zijn als dit soort voor het

problemen in de leveringszekerheid

die als een effectieve reductieprikkel

energiesysteem gunstige oplossingen

als de Nederlandse gascentrales nood-

werkt. Dat Nederland hogere ambities

niet in gevaar komen door starre syste-

gedwongen moeten sluiten omdat de

heeft gesteld dan de Europese Unie is

men die vooral naar de CO2-uitstoot per

businesscase voor flexvermogen wel

een politieke keuze die de overheid met

kilowattuur elektrisch kijken.’

•

UTILITIES 27 nr. 6 - oktober 2018

EVENEMENTENHAL DELFZIJL | 17 OKTOBER

In de Industrieagenda voor de Eemsdelta durven de opstellers het aan: in 2050 kan het chemie- en energiecluster nettogebruiker zijn van CO2. Geen reductie, maar herstel! Net als bomen, die zijn niet CO2-neutraal, maar zetten kooldioxide juist om.

Het vraagt wel een andere manier van kijken. CO2 is daarbij geen probleem, maar potentiële grondstof. De eerste projecten zijn er. Wat is er op termijn nog meer mogelijk?

[Sch

rijf

nu i

n]

Programma 10.30 uur

Aanvang congres

• Ulco Vermeulen (Directeur Participations & Business Development, Gasunie) • Pitches Northern Enlightenmentz

12.00 uur

Netwerklunch

13.00 uur

Aanvang middagprogramma

• Korte presentaties en interactief debat

Bij Eemsdeltavisie op 17 oktober in Delfzijl onderzoeken we hoe de industrie nog meer kan leren van hoe bossen functioneren: Factory as a Forest.

Powered by:

Initiatiefnemers:

14.15 uur

Korte pauze

14.45 uur

Vervolg programma

• Burcu Ünal (Carbon Productivity Lead Manager, Covestro) • Geanne van Arkel (Head of Sustainable Development, Interface) • Bekendmaking winnaar Northern Enlightenmentz

16.15 uur

Netwerkborrel

Eventpartners:

Partners:

www.eemsdeltavisie.nl

voor zijn nieuwe kolencentrale, MPP3

belangrijkste aanpassing is dat roest-

op de Maasvlakte, dat in 2016 werd

deeltjes weer worden opgevangen, om

geopend. Uiterlijk 2030 moeten ener-

weer omgezet te worden in ijzerpoeder.

etaalpoeders kunnen wor-

giebedrijven van de Nederlandse over-

De centrale moet een gesloten systeem

den gebruikt als emissievrije

heid stoppen met het stoken van kolen.

worden. We willen geen emissie van

brandstoffen. Kolencentrales kunnen

Het grote voordeel van een ijzerpoeder

roestdeeltjes naar de buitenlucht.’

worden omgebouwd naar enorme

is de mogelijkheid om energie voor

Natuurlijk kost de ombouw wel wat. De

circulaire ijzerpoederaccu’s en voor

langere tijd op te slaan. Met de groei

Goey kan nog geen concrete bedragen

vergroening van vrachtauto’s en

van duurzame energiebronnen als

noemen, maar zeker is wel dat de kapi-

schepen lijken metaalbrandstoffen

wind en zon is de grote uitdaging voor

taalsvernietiging bij volledige sluiting

een alternatief voor loodzware bat-

de toekomst seizoensopslag. Batterijen

van de centrale veel hoger zal uitvallen.

terijen. Professor Philip de Goey:

zijn vooral geschikt voor korte cycli.

De proefinstallatie wordt gebouwd op

‘Het zou geweldig zijn als we in

Bijvoorbeeld overdag zonne-energie

het terrein van zinkfabrikant Nyrstar in

Nederland op dit vlak koploper wor-

opslaan om ’s avonds te gebruiken

Budel. Daar verrijst een speciale cam-

den in de wereld.’

voor verlichting. ’s Zomers opgewekte

pus voor onderzoek naar metalen en

zonne-energie moet echter beschik-

energie: Metalot 3C. Voor de tests zijn

baar zijn op donkere, windstille win-

enkele miljoenen nodig. Bij de NWO

Het verbranden van metalen. Het lijkt

terse dagen. Langdurige energieop-

loopt een subsidieaanvraag voor zes

wat vreemd, maar de Chinezen doen

slag is cruciaal voor het succes van de

miljoen euro en daarnaast moet er

het al eeuwen. In vuurwerk. Daarin

energietransitie naar duurzame bron-

twee miljoen euro beschikbaar komen

worden metalen vooral gebruikt

nen. Bij opslag voor de lange termijn is

via een groep van partners. Overigens

voor de kleuren. Deze verbranding

er bij gebruik van ijzerpoeder in ieder

zijn naast Uniper ook partijen als Tata

is mogelijk bij heel veel metalen, bij-

geval veel minder ruimte nodig dan bij

Steel zeer geïnteresseerd in het onder-

voorbeeld ook bij ijzer, stelt professor

waterstof het geval zou zijn.

zoek. De Goey heeft goede hoop dat

METAAL ALS BRANDSTOF

M

Wim Raaijen

de subsidies doorgaan en de tests later

Philip de Goey van de TU Eindhoven.

Metalen oxideren namelijk heel goed.

Levensvatbaarheid De Goey

Verbranden lukt niet bij bijvoorbeeld

denkt dat een groot deel van bij-

grote stukken ijzer, maar wel als het

voorbeeld de kolencentrale op de

Dit artikel is een samenvatting van een

wordt verpoederd. De Goey: ‘Denk aan

Maasvlakte dienst kan doen in een

langer artikel in de digitale uitgave van

deeltjes van vijf tot tien micron.’

omgebouwde ijzerpoedercentrale.

Het Nieuwe Produceren. Lees dit digi-

Bovendien is verbranding een exo-

‘Kolenbranders kunnen ook prima

tale magazine op:

therme reactie; een omzetting waar

worden ingezet als metaalbranders. De

www.hetnieuweproduceren.nu

dit jaar kunnen beginnen.

veel warmte bij vrijkomt. En wat nog veel mooier is: roest kan ook weer

•

Prof. Philip de Goey: ‘Kolenbranders kunnen ook prima worden ingezet als metaalbranders.’

terug reageren naar metaalpoeder.

Reductie heet dat in de scheikunde.

Daar is veel elektrische energie voor nodig. Dat maakt deze cyclus van oxidatie en reductie uitermate geschikt voor de opslag van energie. Zonder uitstoot van CO2.

Minder ruimte

In de industrie en

de energiesector ziet De Goey veel toepassingsmogelijkheden voor metaalpoeder als energieopslag. Zeer concreet onderzoek doet de vakgroep van De Goey naar de mogelijke ombouw van kolencentrales naar ijzerpoedercentrales. Sterker nog; binnenkort wil de TU Eindhoven beginnen aan de bouw van een testfaciliteit voor ijzer als brandstof voor energiecentrales.

Energiebedrijf Uniper, een afsplitsing van het Duitse E.on, ondersteunt het project. Uniper ziet mogelijkheden in ijzerpoeder als alternatieve brandstof

UTILITIES 29 nr. 6 - oktober 2018

ENERGIEWET

Draagvlak creĂŤren bij wind op land In verschillende evaluaties over de voortgang van de energietransitie is geconcludeerd dat de stimulering van wind op land noodzakelijk is voor het halen van de energiedoelstellingen waartoe Nederland zich heeft gecommitteerd. In de praktijk blijkt hier niet altijd draagvlak voor te zijn bij de bevolking. De overheid kan wind op land stimuleren door te subsidiĂŤren, te participeren en te accommoderen.

30 UTILITIES

nr.6 - oktober 2018

Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

N

a de uitzonderlijk warme zomer-

maar lijkt het niet waarschijnlijk dat deze

maanden die voornamelijk in het

doelstelling wordt gehaald. Dit werd

teken van de zon hebben gestaan, wor-

ook bevestigd in de Monitor Wind op

den we er met het aanbreken van de

Land over 2017, waarin werd beschre-

herfstmaanden weer aan herinnerd dat

ven dat eind 2017 een totaal van 3249

het in Nederland ook hard kan waaien.

megawatt aan operationeel vermogen

Waar de één tegen de ferme herfst-

was geïnstalleerd. Daarnaast stellen de

wind opziet, is diezelfde wind voor een

resultaten van de voorjaarstender voor

ander juist een zegening. Hiermee heeft

de SDE+ subsidie ook niet gerust. Waar

Nederland namelijk een onuitputtelijk

in de voorjaarsronde 2017 nog een

bron voorhanden om duurzame energie

SDE+ beschikking is toegekend aan 68

op te wekken. De afgelopen jaren lijken

wind op land projecten à 644 megawatt

windturbines als paddenstoelen uit de

met een budget van 2.209 miljoen euro

grond te schieten, maar dat is niet zo

is in de voorjaarsronde 2018 een SDE+

vanzelfsprekend als dat misschien lijkt.

beschikking toegekend aan 45 wind

De ontwikkeling van wind op land is en

op land projecten à 67 megawatt met

wordt door de overheid gestimuleerd

een budget van 149 miljoen euro. Deze

via verschillende maatregelen zoals de

afname is in lijn met de verdere verde-

SDE+ subsidie, maar is dit voldoende

ling van de voorjaarsronde van de SDE+

of is er behoefte aan meer initiatief?

subsidie in 2018, nu voor het eerst niet

Door de bouw van nieuwe windparken

het volledige budget à zes miljard euro

verandert het Nederlandse landschap

is aangevraagd en de hoogte van het

geleidelijk, maar dat betekent niet dat er

uiteindelijk toegekende budget ‘slechts’

automatisch draagvlak is bij omwonen-

3,6 miljard euro bedraagt. In de Tweede

den. Wat is de rol van omwonenden bij

Kamer zijn de zorgen over de impact

het (niet) halen van de beoogde doel-

van deze onderbenutting op het beha-

stellingen?

len van de duurzaamheidsdoelstellingen reeds besproken met de minister

Subsidiëren In verschillende

van Economische Zaken en Klimaat:

evaluaties over de voortgang van de

Eric Wiebes. Ondanks dat Wiebes de

energietransitie is geconcludeerd dat

zorgen deels met de Tweede Kamer

de stimulering van wind op land nood-

deelt, zijn er wat Wiebes betreft geen

zakelijk is voor het halen van de ener-

aanpassingen nodig in het budget van

giedoelstellingen waartoe Nederland

de aanstaande najaarsronde van de

zich heeft gecommitteerd. In het recent

SDE+, deze blijft zes miljard euro. Het

gepubliceerde wetsvoorstel voor de

lijkt dus alsof enkel het ter beschikking

Klimaatwet en de hoofdlijnen voor het

stellen van geld niet afdoende is om

Klimaatakkoord zijn concrete duurzaam-

de ontwikkeling van wind op land vol-

heidsdoelstellingen opgenomen voor

doende te stimuleren.

2030, waarin voor windenergie een prominente rol is weggelegd. Ondanks

Participeren Projectontwikkelaars

dat deze lange termijn strategie essenti-

stuiten bij het ontwikkelen van nieuwe

eel is om de doelstellingen uit het Parijs

windparken regelmatig op lokaal verzet

akkoord te halen, dient de overheid de

wat de bouw kan vertragen en soms

naderende deadlines uit het Nationaal

zelfs volledig kan verhinderen. Om

Energieakkoord van september 2013

lokaal meer draagvlak te creëren voor

daarbij niet uit het oog te verliezen. De

wind op land en de bewustwording van

hierin vastgelegde doelstelling om in

de noodzaak van de energietransitie te

2020 veertien procent hernieuwbare

vergroten, zijn er in toenemende mate

energie te realiseren wordt voor wind

lokale initiatieven zoals energiecoö-

op land nader gespecificeerd in het

peraties betrokken bij de ontwikkeling

streven om in 2020 zesduizend mega-

van nieuwe windparken. De recente

watt aan windvermogen operationeel te

opkomst van windparken die zijn ont-

hebben.

wikkeld door of met betrokkenheid van

Nu, exact vijf jaar na het Nationaal

burgerinitiatieven toont aan dat vanuit

Energieakkoord, nadert de deadline van

het perspectief van projectrealisatie

deze doelstelling met rasse schreden

voordeel is te behalen bij het vroegtijdig

UTILITIES 31 nr. 6 - oktober 2018

beschikbaar stellen van geld via de SDE+ subsidie de duurzaamheidsdoelstellingen nog niet binnen bereik zijn. Er is dus behoefte aan meer initiatief vanuit de overheid. Subsidies zijn namelijk niet de enige middelen om projectontwikkelaars financieel te stimuleren om wind op land te ontwikkelen. Daarbij is het interessant om naar de succesvolle tenders voor wind op zee te kijken; goed voorbeeld doet immers volgen.

Naast de huidige maatregelen kan de overheid er voor kiezen om middels een tendersysteem rijksgronden beschikbaar te stellen voor de ontwikkeling van wind op land en daarbij de gecombineerde uitrol van zowel een SDE+ subsidie als de benodigde vergunningen te regelen. Hiermee wordt aan de projectontwikkelaars een significante tijds- en kostenbesparing geboden. Ecofys heeft in opdracht van de NWEA in 2017 al berekend dat een dergelijke uitrol kan resulteren in een kostprijsreductie van achttien procent en de ontwikkelingstijd van een wind op land project kan reduceren met vijf jaar.

Het Rijksvastgoedbedrijf heeft inmiddels de eerste tender voor wind op betrekken van de lokale gemeenschap.

nele investeerders zullen bereid moeten

land aangeboden voor de ontwikkeling

Het belang van lokale participatie is ook

zijn om een deel van het financiële

van drie windturbines op een perceel

expliciet vastgelegd in de hoofdlijnen

gewin te delen met de lokale gemeen-

naast de A16. Hier dient de uiteinde-

voor het Klimaatakoord van juli 2018.

schap maar krijgen daar –naar verwach-

lijke ontwikkelaar nog wel een separate

Aan de sectortafel elektriciteit is door

ting- meer lokale ondersteuning voor

SDE+ subsidie voor aan te vragen.

de partijen betrokken bij de discus-

terug en omwonenden zullen bereid

Deze tender past uitstekend binnen

sies omtrent het Klimaatakkoord het

moeten zijn deel te nemen in dergelijke

de hoofdlijnen van het Klimaatakkoord

steven opgenomen dat de helft van de

constructies en risico te dragen.

aangezien de uiteindelijke windpar-

lokale duurzame energieproductie op

De vraag rijst in hoeverre dit te reali-

kontwikkelaar zich zal moeten com-

land in handen dient te komen van de

seren is. Het NYMBY principe steekt

mitteren aan het verdelen van de

lokale omgeving. Dit betekent dat de

zo nu en dan hevig de kop op in deze

opbrengsten uit de windturbines met

opbrengsten van en de zeggenschap

discussies. Ondanks dat energiecoö-

de lokale samenleving.

in de helft van de nieuw te ontwikkelen

peraties de laatste jaren in populariteit

Deze tenderprocedures lijken een

windprojecten voor de lokale gemeen-

toenemen is de markt in Nederland

goed initiatief om de ontwikkeling van

schap zal zijn. Het is de verwachting dat

op dit moment nog niet zover dat het

wind op land een extra boost te geven,

de marktverandering die deze ambitie

gebruikelijk is dat vijftig procent van de

nu de eerste duurzaamheidsdoel-

in gang zal zetten in het belang is van

nieuwe windparken in handen van de

stellingen snel naderen en het enkel

de energietransitie, maar deze ver-

lokale gemeenschap is. Hoe dit streven

beschikbaar stellen van budget mid-

andering zal niet zonder slag of stoot

precies wordt ingevuld wordt aan het

dels de SDE+ subsidie niet afdoende

plaatsvinden. Projecten zullen zich niet

eind van dit jaar duidelijk wanneer de

lijkt te zijn. In een dergelijke tender is

vanzelf ontwikkelen; traditionele markt-

hoofdlijnen van het Klimaatakkoord

het ook mogelijk om richting te geven

partijen en investeerders zullen moeten

worden uitgewerkt in concrete en bin-

aan de participatie ambities van het

samenwerken met omwonenden en

dende afspraken.

Klimaatakkoord. De nabije toekomst zal uitwijzen of deze tenders de ontwik-

lokale ondernemers om voor ieder project een toepasselijke verdeling van

Accomoderen Bij het ontwikke-

keling van wind op land ook daadwer-

rollen, risico, eigendom en financieel

len van projecten zijn de factoren tijd

kelijk stimuleert en Nederland daarmee

voordeel af te spreken. Daarbij geldt het

en geld vaak doorslaggevend. Uit het

weer een stap dichterbij het behalen

principe van geven en nemen; traditio-

voorgaande blijkt dat door het enkel

van de doelstellingen brengt.

32 UTILITIES

nr.6 - oktober 2018

•

Agenda 2-5 oktober Jaarbeurs Utrecht www.wots.nl

World of Technology & Science De beurzen World of Technology & Science en Industrial Processing zijn geïntegreerd in één beurs: World of Technology & Science 2018. WoTS bestaat uit vijf generieke titels: World of Automation, World of Laboratory, World of Motion & Drives, World of Electronics en Industrial Processing. Met deze indeling krijgen de branches hun eigen identiteit, expositieprogramma en richten zij zich op hun eigen bezoekersdoelgroepen met interactieve beursprojecten en aansprekende en actuele seminaronderwerpen.

Industrial Heat & Power 9-11 oktober Brabanthallen Den Bosch www.industrialheatandpower.nl

54events, organisator van onder meer Vakbeurs Energie, lanceert ‘Industrial Heat & Power’, een zakelijke beurs specifiek voor professionals betrokken bij de industriële energievoorziening en -transitie.

In de dagelijkse industriële praktijk is de energietransitie steeds meer top of mind. In toenemende mate bestaat dan ook de behoefte aan een specifiek zakelijk evenement waarop professionals uit het industriële heat and power segment praktische tools krijgen aangereikt waarmee zij daadwerkelijk de energietransitie kunnen vormgeven. Reden voor 54events om ‘energie & industrie’ te promoveren van prominent beurssegment Energie tot de stand-alone beurs ‘Industrial Heat & Power’, met daarin vertegenwoordigd de segmenten stoominstallaties, koel- en vriestechniek, warmtekrachtkoppelings- en elektrainstallaties, aandrijftechniek en perslucht en gebouw- en procestechniek.

Rotterdam Energy Port 11 oktober

Tijdens dit unieke netwerkevent voor de eindbeslissers werkzaam in het haven- en indus-

Erasmus Paviljoen, Rotterdam

trieel complex en in de energiesector gaan topsprekers in op het verder versterken van

www.rotterdamenergyport.nl

het industriële cluster in de Delta regio door nieuwe initiatieven voor duurzame energie en energie-efficiency. Het centrale thema deze dag is: Klimaatneutraal Rotterdam: concreet & winstgevend.

Eemsdeltavisie 2018: Factory as a Forest 17 oktober Evenementenhal Delfzijl www.eemsdeltavisie.nl

In de Industrieagenda voor de Eemsdelta durven de opstellers het aan: in 2050 kan het chemie- en energiecluster nettogebruiker zijn van CO2. Geen reductie, maar herstel! Net als bomen, die zijn niet CO2-neutraal, maar zetten kooldioxide juist om. Het vraagt wel een andere manier van kijken. CO2 is daarbij geen probleem, maar potentiële grondstof.

De eerste projecten zijn er. En wat is er op termijn nog meer mogelijk?

Bij Eemsdeltavisie op 17 oktober in Delfzijl onderzoeken we hoe de industrie nog meer kan leren van hoe bossen functioneren: Factory as a Forest.

Masters of Industry: Industrial Internet of Things (IIoT) 22 november

In de vierde industriële revolutie is alles met alles verbonden. Dat dit een positieve bij-

Endress+Hauser, Naarden

drage kan leveren aan het optimaliseren van processen, begrijpen we. Maar de grote

www.mastersofindustry.nl

vraag is natuurlijk: hoe? Hoe maken we optimaal gebruik van het Industrial Internet of Things (IIoT)? Hoe kan automatisering helpen om zowel de bedrijfsvoering als de winstgevendheid te verbeteren?

Tijdens deze Masters of Industry kijken we ook naar de spreekwoordelijke ‘beren op de weg’: hoe zit het met de data security en privacy? Er zijn nu nog veel bedrijven die de kansen die IIoT biedt, laten liggen. Zonde! Na deze Masters of Industry, die wordt gehouden op donderdag 22 november bij en in samenwerking met Endress+Hauser in Naarden, heeft u mogelijk voldoende inspiratie en praktische handvaten om ermee aan de slag te gaan.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 6 - oktober 2018

In het volgende nummer UTILITIES 7 VERSCHIJNT IN NOVEMBER

Thema: Stoom en ketelwaterbehandeling

Stoomkosten en opbrengsten

Van afval naar grondstof

Boost voor Power to Chemicals

De alternatieven voor gasgestookte

ArcelorMittal experimenteert samen

Dankzij de grote toename van wind-

ketels zijn steeds meer voorhanden.

met DOW met de uitwisseling van

energie wordt het voor de industrie

Ultradiepe aardwarmte, elektrische

koolmonoxide. Het afvalproduct van

steeds aantrekkelijker om elektriciteit

ketels, biomassacentrales of warmte-

de staalindustrie kan een waardevolle

in te zetten voor de productie van che-

pompen kunnen ook hogetempera-

grondstof zijn voor de chemische indu-

mische grondstoffen. Het E2C-project

tuurwarmte leveren. Maar welke keuze

strie. Hoe loopt de proef tot nog toe en

wil de komende jaren twee pilotinstal-

levert uiteindelijk de hoogste return

waar kan de staalproducent nog meer

laties bouwen die kooldioxide direct

on investment. Het antwoord kan u

efficiency behalen?

of met behulp van waterstof omzetten

nog verbazen en wordt uit de doeken

in chemische producten als methanol.

gedaan in deze special over stoom.

Daarmee verduurzaamt de chemie zijn productie, terwijl ook meer flexcapaciteit op de energiemarkt komt.

Thema's 2019 1 Water positief – Industriewater in de circulaire economie 2 Energie infrastructuur en asset management 3 Industriële energiebesparing, isolatie, motormanagement, Esco’s, energie- en emissiehandel 4 Water en energienexus 5 Elektrificatie, decarbonisering en opslag

Thema's 2018 8 Energie en waterinfra

6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters

34 UTILITIES

nr. 6 - oktober 2018

SOLUTIONS IOT PROCESSEN Sales & service management Spare parts management Intake & dispatch management Work order management

Postbus 5198

|

6401GD Heerlen

|

Tel. +31 (0) 45 528 1618

|

info@peachgroup.nl

|

www.peachgroup.nl

www.moxa.com

IndustriĂŤle netwerken zijn een specialisme; wij zijn die specialisten.

De Moxa industriĂŤle netwerkoplossingen zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productie omgeving centraal staat. Een applicatie specifiek netwerkontwerp en configuratie zijn hiervoor van het allergrootste belang. Wij weten hoe en zijn ervan overtuigd dat uw kennis van procesautomatisering en ons netwerkspecialisme tot niets anders kan leiden dan gezamenlijk succes.

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl