Utilities 7 2017 by Industrielinqs pers en platform

UTILITIES NUMMER 07 - november 2017 â&#x20AC;¢ ZEVENTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Rutte III sluit klimaaten energie-akkoord Wie wil er dweilen met de kraan open? AkzoNobel levert productiewater aan Zeolyst www.utilities.nl

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608266 www.logisticon.com/nl/verhuur

Inhoud

8 Klimaat- en energieakkoord

Wie wil er dweilen met de kraan open?

Het werk van de waterschappen is simpel: veranderingen in het weer en klimaat vóór blijven. Daarom willen ze óók de circulaire economie en enerDe regeringspartijen publiceerden gietransitie ter hand nemen. Want: ‘zonder inspanningen om de CO2 uitstoot begin oktober het regeerakkoord 2017-2021 en daarin krijgt het klimaat te beperken, wordt het dweilen met de kraan open’. Dat stelt Hans Oosters, een belangrijke rol. Onder het kopje: al meer dan twaalf jaar dijkgraaf van het hoogheemraadschap van Schieland Nederland wordt duurzaam, wordt en Krimpenerwaard en sinds 2016 ook de voorzitter van de Unie van maar liefst een heel hoofdstuk gewijd Waterschappen (UVW). aan energie en klimaatzaken.

Industriewaterleiding Waterbehandeling Delfzijl Tata Steel De industriewaterleiding aan tussen AkzoNobel en Zeolyst op het industrieterrein Oosterhorn in Delfzijl is technisch in gebruik genomen. Havenbedrijf Groningen Seaports bekostigde het vier kilometer lange tracé tussen de zoutchemiereus en de zeolietenproducent.

Een alternatief voor een chroom-6 houdende stof plaatste Tata Steel voor een nieuwe uitdaging in de afvalwaterbehandeling. Een combinatie van mierenzuur en chroom-3 moest namelijk worden verwijderd zonder dat het aanwezige chroom-3 de kans kreeg te oxideren tot chroom-6.

Commentaar.................................................. 5 Trending news.............................................. 6

Technologie & innovatie ................... 10 Market Review...........................................16

Omgevingswet Helaas wordt de implementatiedatum van de nieuwe Omgevingswet van 1 juli 2019 niet gehaald. Het is aan de projectontwikkelaars om voort te bouwen op het Energieakkoord en de implementatie van de Omgevingswet niet af te wachten als het om participatie gaat.

Product en oplossing.......................... 24 Agenda ............................................................33

UTILITIES 3 nr. 7 - november 2017

SLAGVAARDIGER OPEREREN DOOR HOOGGEKWALIFICEERDE OPLEIDINGEN

De kwaliteit van uw organisatie valt of staat met de capaciteiten van de mensen die erin actief zijn. Hun kennis en vaardigheden actueel houden is een continue uitdaging. Kiwa Training is hierin uw betrouwbare partner. Met een uniek aanbod van praktijkgerichte, specialistische opleidingen in techniek, veiligheid, kwaliteit, milieu en zorg verbreden en verdiepen Kiwa-opleidingen vakkennis en -vaardigheden op basisniveau of voor functies op middelbaar en hoger niveau. Gevarieerd Het scholingsaanbod van Kiwa groeit en varieert van korte trainingen tot en met complete opleidingen. Ze zijn geschikt voor mensen die zowel technisch als bedrijfsmatig bezig zijn met installaties, apparatuur en distributie in de energietechniek (gas, warmte, water en elektriciteit), maar ook voor mensen die zich bezig houden met het opzetten, onderhouden, beheren en optimaliseren van het (kwaliteits-, veiligheids- en/of milieu-) managementsysteem. De incompany trainingen kenmerken zich door maatwerk, toegespitst op de specifieke organisatiebehoeftes. Tegelijkertijd maakt Kiwa Training volop gebruik van innovatieve digitale technologieën in service en opleidingsaanbod. Top vijf trainingen De trainingstrajecten van Kiwa Training zijn sinds jaar en dag hooggekwalificeerd en vormen vaak de kwalificatie voor gespecialiseerde functies. Het aanbod kent een vijftal paradepaardjes, omdat deze trainingen al lang met succes worden georganiseerd: Hogere gastechniek, Uitvoerder ondergrondse infratechniek, Interne Audits ISO 9001, Medisch Codeur ICD-10 en Legionella preventieadviseur. Daarnaast zijn we één van de grootste opleiders voor VCA cursussen (zie kader).

Kijkt u op www.kiwatraining.nl voor cursusdata en alle overige informatie over onze trainingen. Of neem contact op via training@kiwa.nl of bel naar 088-998 3539

Voor alle soorten VCA onderwijs een passende oplossing. VCANederland organiseert VCA cursussen, zowel klassikaal als via e-learning, voor een uitgebreid portfolio van opdrachtgevers uit alle mogelijke branches. Met u dragen wij zorg voor de veiligheid van uw werknemers, opdrachtgevers en klanten. Door de inzet van professionele docenten, de landelijke dekking en up-to-date lesmateriaal heeft VCANederland een gemiddeld slagingspercentage van ruim 90%. Kijkt u op www. VCANederland.nl of neem contact op via customersupport@vcanederland.nl of bel naar +31 (0) 70 514 6434.

ENERGIEWET

We krijgen een klimaaten energiewet. Het staat zwart op wit in het nieuwe regeerakkoord. En de ambities zijn hoog: 49 procent CO2-reductie in 2030. Dat is meer dan de Europese Unie heeft afgesproken met zijn lidstaten en meer dan vorige kabinetten ooit durfden af te spreken. Bovendien valt ook op dat de industrie een duidelijke rol krijgt in de ambities. Misschien wel de belangrijkste maatregel daarin is de verhoging van de CO2-prijs voor de elektriciteitssector. In de wandelgangen wordt gefluisterd dat die prijs op zo’n 42 euro per kiloton zou gaan komen. Een prijs waarbij veel duurzame projecten ineens rendabel kunnen worden. Die hoge prijs kan in het begin even slikken zijn voor de energiegrootverbruikers, maar veel partijen vroegen al om een ambitieuzere koolstofprijs om zo de concurrentieverhoudingen recht te zetten. Het succes hiervan staat of valt wel met de grensoverschrijdende handel. Ook daar zullen milieutaxen moeten worden ingevoerd om te voorkomen dat landen die het minder nauw nemen met hun CO2-uitstoot hier voordeel uit halen. Het nieuwe kabinet verwacht ook veel van samenwerking binnen de industriële clusters en is bereid obstakels weg te nemen. Het is namelijk zonde als bedrijven geen afvalstoffen of energiestromen mogen uitwisselen vanwege een mededingingswet of milieuwet. Het laatste opvallende punt is dat weer een beroep wordt gedaan op de opvang en ondergrondse opslag van kooldioxide, ook wel CCS genoemd. Een maatregel

Misschien wel de belangrijkste maatregel is de verhoging van de CO2-prijs voor de elektriciteitssector.

die de afgelopen jaren nu niet direct de handen op elkaar kreeg. Het afvangen van het CO2 was niet eens het grootste obstakel, maar de ondergrondse opslag des te meer. De proefopslag in Barendrecht leidde tot publieke protesten en sindsdien is het alleen nog maar offshore haalbaar om broeikasgas op te slaan. Ook niet handig is dat de partijen die bij het enige Nederlandse CCS-project waren betrokken onlangs de stekker uit het project trokken. Het is echter zowel bij de EU als ook in Nederland doorgedrongen dat de energietransitie niet alleen kan worden getrokken door wind- en zonne-energie. Als er echt grote slagen moeten worden gemaakt op het gebied van emissieverlaging, kan men niet anders dan post- of precombustion kooldioxide afvangen. In de tussentijd kunnen we dan op zoek naar echt duurzame alternatieven.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon zeventiende jaargang nummer 7 - november 2017 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Tseard Zoethout

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenland.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

acts

manuf

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2017 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 7 - november 2017

Trending news op www.utilities.nl

Grote nieuwe gasvondst op Noordzee Hansa Hydrocarbons, Oranje-Nassau Energie en EBN melden dat ze een substantieel volume aardgas aanboorden in exploratiebron N05-1 in het zogenaamde GEMS-gebied. De aangeboorde put zou volgens Hansa 1,5 miljoen kuub gas per dag kunnen produceren. Bovendien heeft men hoge verwachtingen van de rest van het consessie-gebied. De Ruby-bron, zoals de partijen het nieuwe veld noemden, strekt zich uit over de N04, N05, N08 en Geldsackplate licenties die zich in zowel het Nederlandse als het Duitse deel van de Noordzee bevinden.

Topsector Energie scoort slecht Het Centraal Bureau voor de Statistiek onderzocht de bijdrage van de negen topsectoren voor de Nederlandse industrie. De topsector Energie is in dit rijtje een negatieve uitschieter. De toegevoegde waarde van die topsector nam sinds 2015 met twintig procent af. De terugloop in de energiesector is te verklaren doordat er veel bedrijven in zitten die zich richten op aardgas. De overheid heeft de exploitatie daarvan in de gemeten jaren sterk teruggebracht. De totale productiewaarde van de topsectoren nam tussen 2010 en 2016 toe met twaalf procent tot 446 miljoen euro. De economie als geheel groeide in die periode met acht procent.

Shell stapt in Noorse CO2-opslag Shell sluit zich aan bij een nieuw project van Statoil om CO2 ondergronds op te slaan. Ook Total is in het project gestapt. Het gaat om CO2 die zal worden afgevangen bij fabrieken in het oosten van Noorwegen. Het CO2 wordt per schip naar een ontvangstterminal met opslagtanks aan de westkust van Noorwegen gebracht. Via een pijpleiding gaat het vervolgens naar injectieputten ten oosten van het Troll-veld. Voor de locatie van de ontvangstterminal zijn nu nog drie opties, waarvan er later dit jaar één definitief wordt gekozen. Doel van het project is om de ontwikkeling van CCS (carbon capture

& storage) in Noorwegen te stimuleren zodat de klimaatdoelstellingen van Parijs kunnen worden behaald. ‘Het aantal CCS-projecten moet sterk groeien, en samenwerking en het delen van kennis zijn essentieel om deze ontwikkeling te versnellen’, aldus Irene Rummelhoff, executive vice president New Energy Solutions bij Statoil.

6 UTILITIES nr. 7 - november 2017

Wateractiviteiten GE in handen van Suez De aangekondigde

Tata Steel en Thyssenkrupp samen Tata Steel en het Duitse

overname van GE

Thyssenkrupp hebben een

Water & Process

intentieovereenkomst

Technologies door

gesloten om hun Europese

Suez is officieel afge-

staalactiviteiten te combi-

rond. Met deze

neren. Het bedrijf, dat

samenvoeging

Thyssenkrupp Tata Steel

bekleedt Suez een

zal gaan heten, heeft een jaaromzet van vijftien miljard

derde plaats in het

euro en biedt werk aan 48.000 mensen op 34 locaties. De

wereldwijde speelveld van industriewater specialisten.

locatie van Tata Steel in IJmuiden blijft open.

Met de overname is een bedrag van 3,2 miljard dollar gemoeid. Suez voegt de activiteiten van GE bij zijn eigen waterbusiness in een niewe businessunit: Water Technologies & Solutions. GE is veel dominanter aanwezig op de wereldmarkt en levert zijn producten en dien-

Californische steden dagen oliebedrijven De Californische steden San

sten aan een groot deel van de procesindustrie.

Francisco en Oakland dagen vijf oliebedrijven, waaronder Shell,

voor de rechter om de kosten te

Groene verf AkzoNobel

verhalen voor het verstevigen van de kustverdediging. De steden

AkzoNobel produ-

verwijten de bedrijven dat ze olie bleven oppompen

ceert alle verven en

terwijl ze wisten dat de emissies van fossiele brandstof-

lakken in Nederland

fen de zeespiegel konden laten stijgen.

vanaf nu met groene stroom. De sites in Sassenheim, Wapenveld, Groot Ammers en

Gasloze nieuwbouw GroenLinks Kamerlid

Ammerzoden gebrui-

Liesbeth van Tongeren

ken net als alle Sikkens-winkels elektriciteit die met wind-

diende een initiatiefwet in

energie is opgewekt. AkzoNobel heeft hiervoor een

die de huidige aansluitplicht

meerjarig contract afgesloten met Eneco. Per jaar gaat

op het gasnet voor nieuw-

het om 66 gigawattuur, gelijk aan het energieverbruik

bouwwoningen uit de wet

van een stad met 33.000 inwoners, zoals Meppel.

haalt. Het kabinet heeft de intentie om woningen in 2050 van het gas af te hebben,

Infrasector meet maatschappelijke impact Als eerste sector in Nederland gaan de nationale infrabeheerders gezamen-

maar daarvoor is nog steeds niets geregeld. De initiatiefwet stelt een nieuwe norm; nieuwbouw is gasloos.

10 CO -uitstoot blijft gelijk 2

De mondiale uitstoot van

lijk aan de slag met

broeikasgassen is in 2016

het inzichtelijk

opnieuw gestegen, met in

maken van hun

totaal een half procent. Dat

maatschappelijke

blijkt uit cijfers van het

impact. De infrabe-

Planbureau voor de

drijven, verenigd in de coalitie Groene Netten van MVO

Leefomgeving (PBL).

Nederland, hebben afgesproken om de maatschappe-

Opbeurend is wel dat de uitstoot van CO2 voor het

lijke impact van hun bedrijfsactiviteiten transparant te

tweede jaar op rij stabiel is gebleven. Het feit dat de

maken, waarbij elementen als CO2-uitstoot, gebruik van

CO2-uitstoot stabiel is gebleven, is vooral toe te schrijven

grondstoffen en biodiversiteit in beeld worden

aan een lager gebruik van kolen en een toename aan

gebracht.

hernieuwbare elektriciteit.

UTILITIES 7 nr. 7 - november 2017

POLITIEK

Rutte III sluit nationaal klimaaten energie-akkoord De regeringspartijen publiceerden begin oktober het regeerakkoord 2017-2021 en daarin krijgt het klimaat een belangrijke rol. Onder het kopje: Nederland wordt duurzaam, wordt maar liefst een heel hoofdstuk gewijd aan energie en klimaatzaken. De belangrijkste punten op een rijtje.

8 UTILITIES nr. 7 - november 2017

isschien wel de belangrijkste

groep flankerend beleid gevoerd moe-

mijden. Tot slot draagt zonne-energie

mededeling is dat er een natio-

ten worden, bijvoorbeeld het opkopen

bij aan een uitstootverlaging van één

naal Klimaat- en energieakkoord komt.

van ETS-rechten. Omdat de uitkomst

megaton.

Als uitgangspunt geldt de doelstelling

van de internationale gesprekken in

van 49 procent CO2-reductie in 2030.

2019 nog niet vaststaat, kan de uitein-

Maatregelen Om de ambities

De hoofdlijnen van de afspraken op

delijke doelstelling voor 2030 afwijken

waar te kunnen maken, stelt het kabi-

het terrein van klimaat en energie in dit

van de 49 procent waar het kabinet nu

net een aantal maatregelen voor. Zo

regeerakkoord, worden verankerd in

van uit gaat.

wordt de stimuleringsregeling voor

een Klimaatwet.

Relatief veel emissiereducties vinden

duurzame energieproductie (SDE+)

Voor de korte termijn neemt het kabi-

plaats in de industrie omdat daar

verbreed om de afvang en opslag van

net maatregelen als vergroening van

volgens de coalitie een groot bespa-

koolstofdioxide te kunnen ondersteu-

het belastingstelsel, meer kavels op

ringspotentieel is dat tegen relatief

nen. Het kabinet streeft bovendien

zee voor windenergie en de introductie

lage kosten kan worden benut. Men

naar een minimumprijs van CO2 voor

van een minimumprijs van CO2 voor

vertrouwt er daarbij op dat een op

de elektriciteitssector. Welke prijs dit

de elektriciteitssector. Daarbij probeert de overheid de EU mee te nemen in een nog hoger emissiereductiedoel van 55 procent. En als de EU onvoldoende ambitieus is, zoekt men de buurlanden op om gezamenlijk een

Het kabinet verwacht in 2030 in totaal 22 megaton CO2 in de industrie te kunnen besparen

extra inzet af te spreken bovenop de EU-afspraken.

innovatie gericht beleidspakket ervoor

zal zijn, is nog niet duidelijk, maar er

zorgt dat de concurrentiepositie

wordt gesproken over en prijs van rond

van de Nederlandse industrie niet in

de veertig euro per kiloton.

tieuzer is dan de landenallocatie van

gevaar komt.

Ook niet onbelangrijk voor de industrie

de EU, mag niet tot hogere uitstoot

Het kabinet verwacht dan ook in 2030

is de ambitie om de mededingings-

in totaal 22 megaton CO2 in de indu-

wetgeving aan te passen zodat het

strie te kunnen besparen door recy-

eenvoudiger wordt voor bedrijven

cling (één megaton), procesefficiency

om duurzaam samen te werken in de

Carbon leakage

Beleid dat ambi-

elders leiden. Om dat te voorkomen zal in de kop-

(drie megaton) en de afvang en

keten. Het kabinet zal in overleg treden

opslag van kooldioxide (achttien ton).

met het Havenbedrijf Rotterdam en de

Vooral die laatste is opvallend omdat

in het havengebied actieve bedrijven

het enige project dat zich bezighield

om het grote potentieel dat er in de

met de opslag en afvang van CO2, het

regio Rijnmond is voor koolstofdioxide-

ROAD-project, onlangs is afgeblazen.

afvang en -opslag en restwarmte te

Ook de elektriciteitssector zal zijn

benutten. Soortgelijke verkenningen

CO2-uitstoot aanzienlijk moeten

zullen ook plaatsvinden voor het

beperken. Zuinigere LED-verlichting

Amsterdamse havengebied en het

zou al één megaton uitstoot moeten

Westland.

voorkomen.

Aardgas De komende jaren wordt Kolencentrales

De grootste

bijdrage komt van het sluiten van de kolencentrales (twaalf megaton). Die zouden volgens de regering

de ptoductie van het Groningenveld nog eens afgebouwd. Doel is om in de periode tot 2021 de vraag naar Groningengas met drie miljard kubieke

uiterlijk in 2030 moeten worden

meter te verminderen ten opzichte van

gesloten. De subsidie voor de

2017. Voor de structurele vermindering

bijstook van biomassa zal al in

van de vraag naar Groningengas zal

2024 worden stopgezet. Ook

in de komende kabinetsperiode het

bij de afvalverbrandingsinstal-

gebruik voor energieopwekking en als

laties zal afvangen opslag

grondstof en brandstof in de industrie

van kooldioxide de emissies

worden teruggedrongen. Het kabinet

omlaag moeten brengen,

zal in onderhandeling treden met de

en wel met twee megaton.

afnemers en bezien of zij kunnen over-

Bovendien zullen extra wind-

schakelen op duurzame bronnen of, als

parken op zee ook nog eens vier megaton CO2-uitstoot ver-

dat niet mogelijk is, op hoogcalorisch (geïmporteerd) gas.

•

UTILITIES 9 nr. 7 - november 2017

Technologie & innovatie ENERGIEZUINIGE CO2-AFVANG VERDUURZAAMT STAAL Het Nederlandse energieonderzoekscentrum ECN demonstreert in het Europese STEPWISE-project voor het eerst haar Sorption-Enhanced WaterGas Shift (SEWGS)-technologie. Deze CO2-afvangtechnologie zorgt ervoor dat de koolstofuitstoot in de ijzer- en staalindustrie flink omlaag kan. De bouw van de STEPWISE-faciliteit ging van start in april 2016. De fabriek bestaat uit twee nieuwe gebouwen die compressoren en reactoren bevatten. Ook is er een nieuwe 640 meter lange gasleiding gebouwd van de hoogoven van projectpartner SSAB, de grootste staalproducent in Scandinavië, naar partner Swerea MEFOS, de exploitanten van de

faciliteit. De reactorvaten zijn gevuld met kleiachtig materiaal dat de CO2 afvangt. Tijdens de pilot gaat de installatie veertien ton CO2 per dag afvangen. ‘Het doel van de pilot is om aan te tonen dat het energieverbruik bij onze techniek vele malen lager is dan bij concurrerende technieken. ‘Als je dit wereldwijd toepast, kun je gigatonnen aan CO2-uitstoot besparen. Dat is bijna net zoveel als de helft van wat alle kolencentrales uitstoten en op het wereldwijde totaal van 35 miljard ton een substantiële vermindering’, zegt Paul Cobden van ECN, die vanaf het begin bij de ontwikkeling van de SEWGS-technologie betrokken is.

TISSUEPRODUCENT GEBRUIKT PYROLYSE VOOR SLIBVERWERKING Tissueproducent Essity ontwikkelde samen met technologiebedrijf Alucha en de Universiteit Twente een pyrolyse machine. Bijzonder is dat deze machine slib -het afvalproduct dat overblijft bij het produceren van tissue uit oud papier- omzet in herbruikbare grondstoffen zoals pyrolyse olie en mineralen. Bij de productie van tissue vanuit oud papier blijft grijze drab over als afvalmateriaal, ook wel ontinktingsslib

10 UTILITIES nr. 7 - november 2017

genoemd. Ongeveer vijftig procent van de totale tissueproductie wordt gemaakt van vezels gerecycleerd uit oud papier. In dit recyclageproces wordt evenveel ontinktingsslib geproduceerd. Dit ontinktingsslib bestaat uit vezels, vulstoffen, plastic en metalen. Momenteel wordt het slib over de weg vervoerd en gebruikt in cementen steenfabrieken of gestort. Essity ontwikkelde samen met Alucha en de Universiteit van Twente een

pyrolyse machine die het slib zó bewerkt dat er olie, gas en mineralen overblijven. Pyrolyse is een vorm van recycleren waarbij puur door opwarming -zonder gebruik van zuurstof- de organische stoffen in het slib worden omgezet in olie. De niet-organische delen worden herbruikbare mineralen. Het slib wordt eerst gedroogd, en vervolgens ingevoerd in de reactor van de machine. In de reactor worden de mineralen gescheiden van de verdampte pyrolyse olie. De mineralen bevatten genoeg calciumcarbonaat om hergebruikt te kunnen worden in de papierindustrie. De pyrolyse olie en gas kunnen in de tissuefabriek worden gebruikt ter vervanging van fossiele brandstoffen. Het prototype van de machine kan honderd kilo droog slib per uur verwerken. Essity streeft ernaar om de komende twee jaar grotere machines te bouwen -die 1500 kilo slib per uur kunnen verwerkenvoor alle papierfabrieken van Essity.

NANOMATERIAAL VERHOOGT OPBRENGST ZONNEPANELEN Wetenschappers van Zuyd Hogeschool ontwikkelden een flowreactor voor de productie van een specifieke soort nanomateriaal, waarmee de lichtopbrengst van zonnepanelen vijf tot tien procent kan worden verhoogd. Het nanomateriaal wordt verwerkt in de folie van de zonnecellen en kan mogelijk ook worden toegepast in de glastuinbouw. Voor zover bekend is het de eerste keer dat een dergelijke flowreactor ontwikkeld is. In allerlei sectoren vindt er een transitie plaats van de productie van moleculen en materialen in batchreactoren naar flowreactoren, bijvoorbeeld in de farmaceutische sector. Een batchreactor kun je ver-

gelijken met een enorme pan waarin moleculen worden gemengd en bewerkt. Bij een flowreactor vindt dit hele proces in een soort dunne slang plaats. Grondstoffen worden in een vloeistof opgelost en door

de reactor geleid om er als nanomateriaal weer uit te komen. Nadat de vloeistof verwijderd is, kan het nanomateriaal worden verwerkt in de folie die onder het afdekglas van een zonnemodule zit.

WATERKRACHT KAN IN POTENTIE HALVE WERELD VOORZIEN VAN ELEKTRICITEIT Waterkracht heeft de potentie om bijna de halve wereld te voorzien van elektriciteit, zeggen energiewetenschappers van de Universiteit Utrecht. Maar omdat het potentieel slecht in kaart is gebracht was dit tot op heden nog niet bekend. Waterkracht vertegenwoordigt ongeveer 72 procent van de wereldwijde hernieuwbare elektriciteit en levert op dit moment zestien procent van alle elektriciteit in de wereld. Waterkracht kan, afhankelijk van de locatie, nog veel meer leveren, en dus een moge-

lijk alternatief vormen voor fossiele brandstoffen. Bovendien is waterkracht zeer flexibel en in staat tot energieopslag en kan daarom een aanvulling zijn op zonne- en windenergie. Voorheen kwam de meeste informatie over de wereldwijde bijdrage van waterkracht van enquêtes van nationale overheden. De onderliggende onderzoeksmethode was veelal onbekend en van uiteenlopende kwaliteit. Onderzoekers van de Universiteit Utrecht, het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en Wageningen

University & Research hebben dit flink verbeterd met een consistente methodologie die met behulp van zeer hoge resolutiekaarten bijna vier miljoen individuele locaties over de hele wereld evalueert. Op deze manier vonden de onderzoekers 60.000 geschikte locaties die samen, in potentie, 9.49 petawattuur per jaar kunnen leveren. Ter vergelijking, het wereldwijde elektriciteitsverbruik in 2016 is ongeveer twintig petawattuur per jaar. Voor ontwikkelde regio’s zoals Europa of Noord-Amerika geven de bestaande enquêtes een redelijk beeld van het waterkrachtpotentieel. Maar dit is anders voor ontwikkelingsregio’s, zoals Afrika en Azië, waarvoor vrijwel geen goede gegevens beschikbaar zijn. De Utrechtse onderzoekers laten zien dat er in Afrika, Zuid-Amerika en Azië nog zo’n vijf petawattuur economisch kan worden geproduceerd. Er kleven echter ook nadelen aan waterkracht, zoals voor natuur en broeikasgasemissies. Zo produceren sommige waterreservoirs methaan, wat een negatieve impact heeft op het klimaat.

UTILITIES 11 nr. 7 - november 2017

[Sch

FME | ZOETERMEER | 12 DECEMBER

rijf

u nu

in]

VERSNELLEN Het gaat allemaal nog te langzaam. Willen we de klimaatdoelstellingen van Parijs halen dan is versnelling noodzakelijk. Op dat vlak kan de industrie haar rol claimen in de energietransitie. Zo committeerden de energiegrootverbruikers zich onlangs nog aan een extra energiebesparing van negen petajoule. Maar waar liggen de mogelijkheden? Natuurlijk moet worden gezocht naar doorbraakinnovaties die bijvoorbeeld met windenergie, bouwstenen kunnen maken voor een duurzame chemie. Ook op de korte termijn zijn er veel mogelijkheden, met name als bedrijven voorbij hun hek kijken. Versnellen kan ook door harmonisatie van weten regelgeving en financieringsmodellen. Wie wil versnellen, zal uit zijn comfortzone moeten komen en het lef moeten hebben om innovatie een kans te geven en de kracht van de keten te benutten. Nieuwe businessmodellen, circulaire systemen en transparante samenwerking maken versnelling mogelijk. Initiatiefnemers:

Programma 13.00 uur

Ontvangst

13.30 uur

Start congres Drie keynotes met o.a. Marion Hopman (programmamanager EZ) over Transitiepad hogetemperatuurwarmte

15.00 uur

Korte pauze

15.30 uur

Break-out sessies

16.45 uur

Plenaire afsluiting

17.30 uur

Netwerkborrel

AANMELDEN Via de website kunt u zich registreren voor het congres. Deelname kost â&#x201A;Ź 245 excl. BTW. De bijeenkomst is KOSTELOOS voor partners, leden en experts van het Utilities platform en Industrielinqs pers en platform, en genodigden.

Partners:

www.utilities.nl/jaarcongres2017

waterscenarioâ&#x20AC;&#x2122;s

UTILITIES 13 nr. 7 - november 2017

INTERVIEW

Wie wil er dweilen met de kraan open? Het werk van de waterschappen is simpel: veranderingen in het weer en klimaat vóór blijven. Daarom willen ze óók de circulaire economie en energietransitie ter hand nemen. Want: ‘zonder inspanningen om de CO2 uitstoot te beperken, wordt het dweilen met de kraan open’.

14 UTILITIES nr. 7 - november 2017

Tekst: Tseard Zoethout

at stelt Hans Oosters, al meer dan twaalf jaar dijkgraaf van het hoogheemraadschap van Schieland en

Krimpenerwaard en sinds 2016 ook de voorzitter van de Unie van Waterschappen (UVW). Meteen aan het begin zet hij de zaken op scherp: Nederland loopt achter op de feiten. Ruim tien jaar geleden schetsten klimatologen in opdracht van de overheid al dat er halverwege deze eeuw meer en frequenter wateroverlast in met name stedelijke gebieden zou kunnen plaatsvinden. De regen die voor 2050 werd voorspeld, valt echter nu al. ‘We kunnen zulke veranderingen enkel en alleen bijbenen als we naast onze klassieke taken - als kustbescherming, dijkonderhoud, waterbuffering en –berging en zekerheid voor de behandeling van afvalwater - aandacht aan mitigerende effecten besteden. We zullen dus de circulaire economie en energietransitie ter hand moeten nemen. Als ons land al die drie sporen niet volgt, dan wordt het, althans volgens Oosters, tussen nu en een aantal jaren dweilen met de kraan open. ‘Als overheden waaronder waterschappen de uitstoot van broeikasgassen niet beperken’, voorspelt hij, ‘zal de totale schade aan wateroverlast door klimaatverandering in ons land halverwege deze eeuw op ruim 71 miljard euro uit komen.’

Wat zijn de beperkingen van PPS (publiek-private samenwerking) voor industriële grootverbruikers? ‘Jaarlijks zetten de waterschappen voor ruim twee miljard euro aan opdrachten bij het bedrijfsleven uit. Dat is een groot bedrag maar voor verduurzaming van Nederland zullen we meer meters moeten maken, onder andere door energieterugwinning door middel van vergisting van reststromen uit de voedingsmiddelenindustrie.’ Volgens Oosters beginnen daar de uitdagingen: de weten regelgeving is op dit moment niet op deze verduurzaming toegerust. ‘We moeten dergelijke projecten tegenwoordig in aparte BV’s onderbrengen. Nog specifieker: als je als waterschap niet oppast, dan wordt je zelfs vennootschapbelastingplichtig. En dat voor een publiek orgaan.’ ‘De beperking dat waterschappen geen energieleverancier mogen zijn, staat terugwinning van energie zwaar in de weg. We hebben daarom – samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Inter Provinciaal Overleg (IPO) – begin dit jaar onze investeringsagenda voor het nu geformeerde kabinet gepresenteerd. Het belang van de regionale aanpak met gemeenten, provincies én waterschappen wordt nu door het regeerakkoord bevestigd. Het kabinet weet ook dat ons land voor het terugdringen van de CO2 uitstoot niet zonder gemeenten, provincies en waterschappen kan.’

Hoe willen jullie als waterschappen die barrières doorbreken? ‘Door alles uit de kast te halen wat maatschappelijke samenwerking op gebied van de circulaire economie en de energietransitie ons kan bieden. Met name in de afvalwaterzui-

UTILITIES 15 nr. 7 - november 2017

Market review INSPECTIE EN KEURINGEN

WATER

PRODUCTEN

UVAR Holland B.V. Enviro Chemie b.v.

Jotem Waterbehandeling

Waarderweg 52 C 2031 BP HAARLEM Tel: +31 (0)23 - 542 69 13 Fax: +31 (0)23 - 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 242 5255 Fax: +31 (0)74 243 4880 info@jotem.nl www.jotem.nl

Waterfiltratie en Bermad afsluiters Griendweg 51 3295 KV ’S-GRAVENDEEL Postbus 5169 3295 ZH ’S-GRAVENDEEL Tel: +31 (0) 78 673 1477 Fax: +31 (0) 78 673 4557 info@uvar.nl www.uvar.nl

GAS

Kiwa Inspecta Nederland B.V. Postbus 70 2280 AB Rijswijk Tel: 088 - 998 4621 Fax: 088 - 998 4420 inspectie@kiwa.nl www.kiwa.nl

OVERIG

DIENSTEN

PRODUCTEN

Esders

Lubron Waterbehandeling

Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000JC Tilburg Tel: +31 (0)13 468 0856 info@esders.nl www.esders.nl

Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 42 6931 Fax: +31 (0)162 45 9192 info@lubron.eu www.lubron.eu

VINÇOTTE BUNKER ROTTERDAM •

Een grotere bunkercapaciteit voor radiografisch onderzoek

•

Uitstekende laad- en losfaciliteiten

•

Met een kraancapaciteit van 5 ton kunnen we nagenoeg alle objecten aan

Veiligheid, kwaliteit en milieuvriendelijkheid Met onze inspecties, testing, certificatie en opleidingen bieden wij alle oplossingen onder één dak om u en uw omgeving veiligheid, duurzaamheid en kwaliteit te garanderen en te zorgen dat uw investeringen renderen.

vincotte.nl |

Esders

DDM Demontage

Dr Paul Janssenweg 144 Postbus 10131 5000 JC Tilburg Tel: +31 (0)13 468 0856 info@esders.nl www.esders.nl

Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 666 9780 Fax: +31 (0)30 245 9127 info@ddm.eu www.ddm.eu

vering kunnen bedrijven voor grote meerwaarde zorgen. Zij doen momenteel forse investeringen in de circulaire economie. Het nemen van maatregelen, zowel bij ons als bij hen, hangt echter sterk af van wederzijds voordeel.’

Kunt u voorbeelden geven? ‘Neem FrieslandCampina. Eind dit jaar stelt de zuivelgigant een deel van haar afvalwaterzuiveringsinstallaties buiten werking. Vanaf haar productielocaties Borculo en Lochem voert ze dan een deel van haar restwater direct naar waterschap Rijn en IJssel. Het waterschap gaat dat water in de Nereda zuiveringsinstallatie te Zutphen behandelen en haalt uit het slib de duurzame grondstof neo-alginaat, een goed alternatief voor zeewier uit China. Deze grondstof, die water zowel kan binden als afstoten, wordt vervolgens aan de bouwsector, in de landen tuinbouw en de papierindustrie afgezet. Door dit restwater te zuiveren komt tevens een kwart minder slib vrij.’ ‘Een ander voorbeeld is Verdygo, ontwikkeld door het waterschap Limburg en door nauwe samenwerking binnen de Gouden Driehoek, dat wil zeggen overheid, bedrijfsleven en wetenschap, nu op meerdere plaatsen toegepast. Met de relatief kleine Verdygo installatie wordt rioolwater op maat en tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten gezuiverd. Omdat Verdygo flexibel en modulair van opzet is, kunnen we het makkelijk opschalen of afbouwen, afhankelijk van het aanbod van afvalwater. Verdygo is bovendien een bovengronds systeem dat we kunnen verplaatsen.’

En past dus goed binnen de stresstest die de gemeenten binnenkort moeten gaan uitvoeren…

alle energiebehoefte van de waterschappen in 2020 zullen

‘Inderdaad. Ruimtelijke adaptatie en anticiperen op water-

initiatiefnemers van de Energiefabriek, op termijn starten

overlast wordt steeds urgenter. Ik zei het al eerder: ons

met de levering van drie miljoen kuub biogas vanuit hun

land loopt achter op de feiten. De voorzien schade en over-

waterzuivering aan de Heineken brouwerij in Den Bosch.

last voor 2050 vindt nu al op steeds meer plekken plaats.

Daarmee wordt het gebruik van aardgas bij de brouwerij met

Ziekenhuizen hebben hun technische en ICT installaties

bijna de helft gereduceerd.

vaak nog in kelders staan. Die zullen zeker een keer vollopen.

Iets soortgelijks gebeurt bij waterschap Vallei en Veluwe. Dat

Transformatorhuisjes voor de verdeling van stroom staan op

heeft een bio-energiecentrale voor de regio opgezet dat draait

maaiveld, bedrijventerreinen zijn niet of nauwelijks op een

op maaisel, mest en andere organische restproducten uit de

teveel aan water voorbereid. We moeten dus haast maken

landen tuinbouw. Met ingang van volgend jaar zal dit samen-

om potentiële schade te voorkomen.’

werkingsverband twaalf jaar lang elk jaar circa acht miljoen

dekken. Zo zal waterschap Aa en Maas, een van de eerste

kuub biogas voor het reguliere aardgasnetwerk produceren.

Hoe staat het tegenwoordig met opschaling van de energie- en grondstoffenfabriek, de RWZI’s die energie en grondstoffen uit afvalstromen winnen?

Waterpartnerschap Harderwijk BV en het biogasproject van

‘Dat is een groot succes. Vrijwel alle waterschappen maken

water voor de waterschappen tezamen tot energieneutrali-

er op een of andere wijze gebruik van. Na een vliegende

teit leiden.’

Aa en Maas zijn overigens maar twee van de vele voorbeelden. In 2025 zullen uiteenlopende combinaties van wind, PV panelen, waterkracht en warmte en koude uit oppervlakte-

start vanaf 2008 hebben we er veel kennis en ervaring mee

sluitende business cases. Zulke maatschappelijke investerin-

Lopen waterschappen niet het risico dat ze met deze fabrieken commerciële activiteiten ontplooien en dus concurrentievervalsend bezig zijn?

gen moeten zich wel terugverdienen, bedrijven en burgers

‘Veel regelgeving staat de duurzaamheidsdoelen van water-

betalen er immers belasting voor.

schappen in de weg. Fosfaat wordt wettelijk als afvalstof en

We verwachten dat deze fabrieken circa veertig procent van

niet als grondstof gezien waardoor we die niet mogen ver-

opgedaan, vooral met het terugwinnen van fosfaat, cellulose en andere grondstoffen. Dankzij strakke sturing hebben alle energie- en grondstoffenprojecten op de RWZI’s fabrieken

UTILITIES 17 nr. 7 - november 2017

handelen. Dat is de spanning tussen overheidsorganen en

de slibhoeveelheid naar 25.000 ton. Daarnaast heeft ‘De

de markt. Samenwerking op duurzaam gebied tussen over-

Dommel’ investeringen gedaan om de kwaliteit van de deel-

heid en bedrijfsleven blijkt een knellende band, zeker in het

stroombehandeling te verbeteren, nodig voor de winning

licht van de noodzaak tot het sluiten van kringlopen en de

van de laatste resten fosfaat en stikstof. Dat proces is nu

energietransitie. Maar door uitsluitend naar de economie en

afgerond, mede door de inzet van een ervaren operator.’

niet naar milieuvoordelen te kijken, lopen we het risico dat

om weten regelgeving op dit gebied aan te passen is er.

In het verleden zorgde het afhaken van industrieel afvalwater nog wel eens voor problemen. Hoe staat het daar nu mee?

Bij de provincies, in de politiek, zelfs bij het Ministerie van

‘Dankzij verlenging van anti-afhaak subsidies, goedgekeurd

Economische Zaken. Tot op heden blijft het echter casuïstiek

door de Europese Commissie tot 2023, levert dat op dit

terwijl wij, de waterschappen, juist een generieke regeling

moment nauwelijks problemen op. Bedrijven die vervuild

verlangen. Ook werkgeversvereniging VNO-NCW staat ach-

afvalwater goedkoper kunnen zuiveren en willen afhaken

ter deze invalshoek. Het nieuwe kabinet zal duidelijk moeten

van onze afvalwaterzuiveringsinstallaties, krijgen het verschil

maken in hoeverre samenwerking tussen waterschappen en

als korting terug om niet af te haken. Daardoor blijven de zui-

het bedrijfsleven meer speelruimte kan krijgen.’

veringsinstallaties waarvoor investeringen zijn gedaan beter

we het kind met het badwater weggooien. Gelukkig begint het inzicht te veranderen. De bereidheid

benut en gefinancierd.’

Niet altijd gaat het goed bij de aanbesteding voor de energiefabriek. Bouwbedrijf Heijmans heeft dat aan den lijve ondervonden…

Hoe ziet de toekomst er qua samenwerking met de industrie uit?

‘Energiefabriek Tilburg is de uitzondering die de regel beves-

schappen als industriële grootverbruikers van energie en

tigt. In de praktijk heeft die zich onvoldoende bewezen.

water uit de voeten kunnen. Zo gaan waterschappen inves-

Heijmans kon het systeem niet lekker laten draaien, water-

teren in duurzame energie op eigen terreinen, deels om dit

schap ‘De Dommel’ heeft het project sinds 2016 overgeno-

zelf af te nemen, deels om aan het net of aan individuele

men. Je moet wel de juiste manier van aanbesteding vinden,

bedrijven te leveren. Je kan daarbij denken aan biogas in

dat voorkomt problemen in de uitvoer en de productie.’

Den Bosch of koude uit oppervlaktewater in combinatie met

‘De nieuwe slibverwerkingsinstallatie verwerkte in eerste

warmte/koude opslag. Ook gaan we hiervoor steeds vaker

instantie de geplande hoeveelheid van 17.500 ton. Daarna

terreinen aan derden beschikbaar stellen. Op die manier

ging het mis. Na verbeteringen verhoogde het waterschap

snijdt het mes aan twee kanten.’

‘We moeten perspectieven bieden waarmee zowel de water-

•

UTILITIES 19 nr. 7 - november 2017

WATER

Productiewater AkzoNobel naar Zeolyst De industriewaterleiding aan tussen AkzoNobel en Zeolyst op het industrieterrein Oosterhorn in Delfzijl is technisch in gebruik genomen. Havenbedrijf Groningen Seaports bekostigde het vier kilometer lange tracĂŠ tussen de zoutchemiereus en de zeolietenproducent.

20 UTILITIES nr. 7 - november 2017

kzoNobel haalt pekelwater uit

uitbreiding van het net weer haalbaar

van de levering van AkzoNobel. We

Zuidwending en verdampt dat

werd. De producent van synthetische

hebben goede afspraken gemaakt

om er zout uit te halen. Voorheen zette

zeolieten, gebruikt op dit moment

over de kwantiteit en kwaliteit van het

AkzoNobel het condensaat van de

drinkwater voor zijn proces, terwijl

geleverde water en besparen in ieder

zoutproductie af als industriewater

water van industriekwaliteit volstaat.

geval een significante hoeveelheid

binnen het ChemiePark Delfzijl. Met

Kats: ‘Het bedrijf is vier kilometer

leidingwater. Bijkomend voordeel is dat

het verdwijnen van BrunnerMond

verwijderd van de waterbron en dus

het water dat AkzoNobel levert warmer

verdween ook een grote afnemer van

besloten we opnieuw de businesscase

is dan leidingwater. Aangezien we het

industriewater. Met de bouw van een

te berekenen voor uitbreiding van de

water moeten opwarmen, besparen we

nieuwe zoutfabriek en de sluiting van

industriewaterleiding. Zeolyst gebruikt

ook een beperkte hoeveelheid energie.’

de sodafabriek kwam veel meer water

jaarlijks zo’n vierhonderd- tot vijfhon-

Havenbedrijf Groningen Seaports is

beschikbaar, dan AkzoNobel kon afzet-

derdduizend kuub water, wat betekent

eigenaar van de 4.400 meter lange

ten binnen het Chemie Park Delfzijl.

dat er nog steeds overcapaciteit is. De

Via de nieuwe leiding kan jaarlijks

Op het Chemie Park Delfzijl maken

leiding is zodanig ontworpen dat het

ongeveer twee miljoen kubieke meter

BioMCN, Delamine, Lubrizol, Teijin

voor andere partijen mogelijk blijft om

industriewater worden aangevoerd.

Aramid al gebruik van industriewater,

aan te haken. Er is een aantal grotere

AkzoNobel is de operator aan de

maar er bleef nog veel over. Het water

watergebruikers dicht bij het tracé, dus

aanbodkant en zorgt voor de levering

in de Waddenzee lozen, was destijds

wie weet kunnen we binnenkort nog

van voldoende proceswater. Het pro-

de enige optie. Al snel ontstonden

meer aansluitingen bouwen.’

ject kostte het havenbedrijf in totaal 512.700 euro, waar het Waddenfonds

plannen om het water van industriewaterkwaliteit te distribueren, over de

Besparing Het water gebruikt

132.700 euro voor zijn rekening nam.

bedrijfsgrenzen heen, naar bedrijven

Zeolyst in de productie van zeolieten.

‘De positieve impact op het milieu was

in de directe omgeving. In 2012/2013

Deze mineralen worden voornamelijk

genoeg reden voor het Waddenfonds

werd de eerste industriewaterleiding in

ingezet als katalysator in tal van chemi-

om mee te investeren in de leiding’,

gebruik genomen en kon waterstof en

sche en kraakprocessen. Directeur Jos

zegt Colmer. ‘De vervanging van lei-

waterstofperoxide-producent FMC che-

Leuvelt van Zeolyst: ‘Normaal gespro-

dingwater voor industriewater scheelt

micals beschikken over industriewater.

ken gebruiken we leidingwater in ons

namelijk in het gebruik van chemicaliën

Herbert Colmer, projectleider Utilities

productieproces. Zonder dit water

voor de ontharding van het leidingwa-

en Henri Kats, Business Manager

zouden we niet kunnen produceren.

ter. Daarmee draagt het project bij aan

Chemie bij Groningen Seaports: ‘Het

We kunnen het leidingwater eenvou-

de doelen van het Waddenfonds: duur-

havenbedrijf Groningen Seaports heeft

dig vervangen voor het water uit de

zame economische ontwikkeling in het

in haar havenvisie 2030 haar duurzame

zoutproductie, maar we houden de

Waddengebied en het terugdringen

ambities vastgelegd en ondersteunt en

leidingwaterverbinding wel als backup.

van de ecologische belasting van de

investeert in infrastructuur die bijdraagt

We zijn daarmee minder afhankelijk

Waddenzee.’

om deze duurzame ambities van het

•

havenbedrijf mogelijk te maken. Zo investeerde Groningen Seaports al in 2008 in een stoomgrid, dat de afgelopen jaren qua omvang en capaciteit fors is uitgebreid met als laatste uitbreiding de aansluiting van Eneco Bio Golden Raand biomassa centrale.’

Overcapaciteit Na de aansluiting van FMC Chemicals, tegenwoordig Evonik, bestond het plan al om dit industriewaternet nog verder door te leggen naar andere afnemers. Nadat

OVER GRONINGEN SEAPORTS

de businesscase voor het doortrek-

Groningen Seaports levert al stikstof, stoom en perslucht aan de verschil-

ken van de leiding was doorgerekend,

lende bedrijven op het Industrieterrein Oosterhorn te Delfzijl. Het Groningse

veranderde de marktsituatie zodanig

havenbedrijf is continu op zoek naar nieuwe projecten die de synergie tus-

dat het project in de ijskast werd gezet.

sen de aanwezige bedrijven kunnen vergroten. Te denken valt bijvoorbeeld

Totdat twee jaar geleden de economie

aan het gebruik van productstromen die op dit moment nog niet worden

weer aantrok en men voorzichtig weer

benut. Zo bestaan er plannen om een buizenzone aan te leggen tussen de

over uitbreiding kon nadenken.

Eemshaven en Delfzijl, de ontwikkeling van een waterstofnet voor de indu-

Uiteindelijk vond AkzoNobel in Zeolyst

strie en de inzet van gelijkstroom afkomstig van duurzame opwekking.

een nieuwe afnemer waardoor de

UTILITIES 21 nr. 7 - november 2017

WATER

Fysisch chemisch proces zuivert afvalwater Tata Steel Een alternatief voor een chroom-6 houdende stof plaatste Tata Steel voor een nieuwe uitdaging in de afvalwaterbehandeling. Een combinatie van mierenzuur en chroom-3 moest namelijk worden verwijderd zonder dat het aanwezige chroom-3 de kans kreeg te oxideren tot chroom-6. Een grotere installatie met een redelijk standaard fysisch en chemisch proces bood de oplossing.

22 UTILITIES nr. 7 - november 2017

ata Steel Europe produceert meerdere soorten verpakkingsstaal.

Eén van deze soorten is Electrolytic Chromium Coated Steel (ECCS), ofwel staal bekleed met chroom. Bij het produceren van ECCS werd tot voor kort een chroom-6 houdende stof gebruikt. Volgens de Registratie Autorisatie en Evaluatie van Chemische Stoffen (REACH)-annex XIV lijst is het gebruik van chroom 6 per 21 september 2017 verboden. Hoewel hierop een ontheffing kan worden aangevraagd, is deze van tijdelijke aard. Tata Steel Europe streeft ernaar een zo veilig mogelijke werkomgeving aan te bieden aan haar werknemers, en daar past het gebruik van chroom-6 niet in. Nadat duidelijk was dat het bedrijf geen gebruik meer wilde maken van chroom-6, ontwikkelde Tata Steel Europe een proces waarmee een gelijkwaardig product, genaamd Trivalent Chromium Coated

zegt Sales Manager Sicco Hilarius van

Door deze te verdubbelen kregen we zo

Technology (TCCT), werd gemaakt op

EnviroChemie.

goed als alle vervuiling uit het water. Dat

basis van het ongevaarlijke chroom-3.

‘Oxidatie van het mierenzuur met

betekende wel dat we een twee keer zo

Na vele testen op labschaal en vervol-

bijvoorbeeld ozon of waterstofper-

grote installatie moesten bouwen.’

gens op pilotschaal is dit proces nu

oxide is onmogelijk omdat er dan ook

operationeel in één van de produc-

chroom-3 kan worden omgezet in

Verdunnen Hilarius vervolgt: Een

tielijnen van de fabriek in IJmuiden. In

chroom-6. En dat is nou net wat we

andere eis was dat het water met een

het proces wordt chroom-3 ingezet

niet wilden’, legt Manager Process

factor twee moest worden verdund

in combinatie met mierenzuur. Ook

Technology Tata Steel Packaging Mark

omdat er door de zuivering van het afvalwater zeer veel slib gevormd

Door de standtijd te verdubbelen kregen we zo goed als alle vervuiling uit het water.

wordt wat de scheiding bemoeilijkte. Die eis konden we uiteindelijk voldoen doordat we eerder al hadden gekozen voor een volautomatisch vacuümband-

in het afvalwater dat vrijkomt bij het

Litz uit. ‘Het chroom-3 moest dus eerst

filter voor de slibfiltratie. Tata Steel

productieproces zitten deze stoffen.

worden verwijderd en vervolgens was

Europe wilde namelijk een bedienings-

Zowel chroom-3 als mierenzuur moe-

het dan mogelijk om het mierenzuur in

arme installatie hebben, wat hiermee

ten vóór lozing op oppervlaktewater

de aerobe biologische afvalwaterzuive-

mogelijk is. Dit filter moet echter wel

uit het afvalwater worden verwijderd.

ringsinstallatie van Tata Steel Europe

regelmatig worden gespoeld en dat

Tata Steel Europe vroeg EnviroChemie

verder af te breken. Dit maakte de

spoelwater, wat bestaat uit reeds

een proces te ontwikkelen om het

investering voor de zuiveringsinstallatie

gezuiverd water, konden we vervol-

mierenzuur en het chroom-3 te ver-

weer interessanter’, aldus Litz.

gens gebruiken voor de verdunning

wijderen op een zodanige wijze dat er

Hilarius: ‘Uiteindelijk is het zuiverings-

van het afvalwater. Op de gebruikelijke

geen chroom-6 in het afvalwaterproces

proces toch op een redelijke standaard

procescontrole na, werkt de installatie

wordt gevormd.

chemisch fysisch proces uitgekomen

nu autonoom. Het slib komt auto-

van ontgiften, neutraliseren en ontwate-

matisch in containers terecht en kan

Langere verblijftijd

ren. Met natronloog kon het mierenzuur

daarna worden afgevoerd.

EnviroChemie voerde in haar labora-

worden geneutraliseerd en de toevoe-

De installatie is sinds eind maart in

torium in het Duitse Rossdorf diverse

ging van een polyelektroliet zorgt voor

bedrijf en de resultaten zijn naar tevre-

testen uit om het meest optimale

het uitvlokken van de overige vervui-

denheid van opdrachtgever en -nemer.

proces te vinden. Dit resulteerde in

ling. Grootste uitdaging was de lange

De chroom-3 concentratie na che-

een combinatie van technieken. ‘De

reactietijd van het mierenzuur met het

misch fysische zuivering ligt op zo’n

samenstelling van het afvalwater maakt

natronloog. Uiteindelijk vonden we

0,1 milligram per liter, wat beneden de

de zuivering van het water erg lastig,

de oplossing in een langere standtijd.

lozingsgrens is.

•

UTILITIES 23 nr. 7 - november 2017

Product & oplossing BLUETOOTH-DISPLAY Honeywell’s Optima Excel Local Display (OELD) is een met

250.000 detectiepunten in de olie- en gasindustrie. Daarnaast

Bluetooth-geactiveerd apparaat dat zorgt voor verbinding

zal de OELD snel beschikbaar zijn bij de open-pad infrarood

met vaste gasdetectors die worden gebruikt in de olie en

detector, Searchline Excel. Met de aangesloten display kunnen

gas-, petrochemie- en energie-industrieën. Hierdoor kun-

technisch specialisten gasinformatie van de detector op het

nen technici via een smartphone bedrijfskritisch onderhoud

displayscherm of draadloos tot tien meter op een intrinsiek

uitvoeren en zo kostbare uitvaltijd in potentieel explosieve

veilige smartphone aflezen. Verder is het mogelijk diverse diag-

omgevingen vermijden.

nostische werkzaamheden draadloos uit te voeren zoal kalibraDe display kan worden

tie, configuratie van de alarminstelpunten, het specificeren van

aangesloten op Searchpoint

doelgassen en het controleren van gasconcentratieniveaus.

Optima Plus, een basis-

De lokale display is verkrijgbaar in aluminium of roestvrijstalen

beveiligingsapparaat dat

behuizing en is goedgekeurd en geclassificeerd voor vele

gedurende meer dan

gevaarlijke omgevingen zoals olie en gas, petrochemie, stroom-

twintig jaar wordt gebruikt

opwekking, zware industrie en litografische drukprocessen.

op drijvende boorplatformen en werkzaam is op meer dan

www.honeywellanalytics.com

GEINTEGREERD MICRO-

DOORVOERKLEM

GRIDTECHNOLOGIE-OPLOSSING

HOGE STROMEN

ABB brengt betaalbare, veilige en

de MGS100, als het donker wordt, over-

betrouwbare elektriciteit naar afgelegen

schakelen op batterijmodus en wordt

gebieden met zijn nieuwe geïntegreerde

de AC-generator alleen gebruikt voor de

micro-gridoplossing MGS100. Deze

rest van de nacht wanneer de batterij

combineert zonne-energie met de

leeg is. Eventuele overtollige energie die

mogelijkheid om de energie in batterijen

overdag wordt geproduceerd, wordt dan

op te slaan.

gebruikt om de batterijen op te laden.

Overal waar de toegang tot betaalbare

Zodra ze volledig zijn opgeladen, kan

en betrouwbare stroom een uitdaging

de resterende energie aan het elektrici-

is, biedt de MGS100 de oplossing voor

teitsnet worden teruggeleverd om extra

mensen en bedrijven. Het schaalbare

inkomsten te genereren.

Phoenix Contact breidt zijn aanbod

systeem is ontworpen voor extreme

De MGS100 wordt geleverd als één

krachtige doorvoerklemmen voor hoge

omgevingen en kan worden aangeslo-

container in drie nominale vermogens-

stromen uit met een schroefaansluiting.

ten op meerdere stroombronnen om

uitvoeringen: 20 kW, 40 kW en 60 kW

De doorvoerklem UW95 is geschikt

elektriciteit te leveren voor bijvoorbeeld

nominale belasting.

voor grote aderdoorsneden van 25 tot

afgelegen dorpen die niet zijn aange-

new.abb.com/benelux

95 vierkante millimeter. Met de 1-polig

sloten op het hoofdnet. Daarnaast biedt

rijgbare klemmen zijn stromen tot 232

het systeem een betrouwbare back-up

Ampère en spanningen tot 1000 Volt

stroombron voor kleine commerciële en

(600 V UL) veilig en betrouwbaar over

industriële faciliteiten waar de netstroom

te dragen. De doorvoerklem kan zonder

niet of minder stabiel is. Hier stimuleert

gereedschap in de daarvoor aanwezige

de inzet van de MGS100 de sociale en

behuizingsuitsparingen worden gemon-

economische ontwikkeling.

teerd en is geschikt voor wanddikten van

De MGS100 combineert alle componen-

één tot vijf millimeter. Voor een flexibele

ten die nodig zijn voor een duurzaam

inzetbaarheid zijn uitvoeringen met

microgrid samen in één apparaat. Hij kan

horizontale of verticale aderaansluiting

worden aangesloten op hernieuwbare

beschikbaar. Speciale ingietvarianten

energiebronnen zoals fotovoltaïsche

zorgen voor een betrouwbare behui-

zonne-energie en batterijen. Door over-

zingsafdichting, ook bij ingietmateriaal

dag een prioriteit te maken van de veelal

met een lage viscositeit.

overvloedige lokale zonne-energie kan

www.phoenixcontact.com

24 UTILITIES

nr. 7 - november 2017

PROGRAMMEERBARE GELIJKSPANNINGSOMZETTER Nextys introduceert een program-

zijn er veel verschillende modellen op

traditionele DC/DC-omzetters.

meerbare DIN-rail DC/DC-converter, de

de markt, wat minder gunstig is met

www.nextys.com

NDW 240. De 240 W 3 kV geïsoleerde

betrekking tot voorraad en kosten. Dit

gelijkspanningsomzetter kan elke gelijk-

heeft Nextys aangezet tot de ontwik-

spanning van 11 tot 55 V omzetten naar

keling van een programmeerbaar

een gelijkstroomspanning van 5 tot 55

concept.

V, met een resolutie van 10 mV en een

De uitgangsspanning kan worden

belasting van 240 W /max. 10 A.

ingesteld via het frontpaneel of een

De meeste industriële DC/D- conver-

USB-interface, aangestuurd door

ters zijn gebaseerd op een bepaald

Windows of Android met behulp van

ingangsspanningsgebied en een vaste

de applicatie Powermaster van Nextys.

(of relatief beperkte) uitgangsspanning

De NDW240 bevat diverse beveiligin-

(bijvoorbeeld 12, 24, 48 Vdc). Hierdoor

gen en vervangt de NDDxx-familie van

DC1-FREQUENTIEREGELAAR Eaton heeft zijn serie compacte PowerXL DC1-

bijvoorbeeld een tweede versnelling of vertraging worden

frequentieregelaars uitgebreid met nieuwe functionaliteit.

ingesteld. De DC1 schakelt daar naartoe over indien er een

Evenals de frequentieregelaars uit de DA1-serie ondersteunt

bepaalde frequentie wordt bereikt.

de PowerXL DC1 nu ook alle typen IE4-motoren, waaronder

www.eaton.nl

permanente magneet-, borstelloze DC- en synchrone reluctantiemotoren. Naast de U/f -regeling is de optionele sensorloze vectorbesturing (SLV) een nieuwe functie. Hierdoor is er bij een lagere snelheid, indien nodig, een groot koppel beschikbaar, evenals een hoge toerentalstabiliteit. Hierdoor kan hij ook in andere toepassingen met extreme belastingswisselingen worden gebruikt. De ‘firemode’ is met name handig voor HVAC-toepassingen waarbij de standaard fout- en waarschuwingssignalen worden genegeerd. Bij gebruik in een rookafzuiginstallatie blijft de DC1 bijvoorbeeld gewoon werken om zoveel mogelijk rook uit het gebouw af te voeren. Het toepassingsgebied van de DC1 wordt nog verder uitgebreid dankzij extra functies: voor pompinstallaties kan er

ENKELGASMONITOR MET SMART SENSOREN VOOR 13 GASSEN selbare plug-and-play smart sensoren

biedt de Protégé SG maximale flexibi-

voor detectie van LEL (IR), H2S, CO,

liteit om te focussen op de uitvoering

O2, O3, HCN, NO, NO2, PH3, SO2,

van uw taken in plaats van op uw

NH3, Cl2 of ClO2. Het toestel is klein,

apparatuur. De Protégé SG is voorzien

lichtgewicht, ergonomisch vormge-

van een vervangbare lithium batterij

geven en verkrijgbaar in rood en grijs.

met een gebruiksduur tot 2 jaar. Op

De gebruiker wordt bij een potentieel

het heldere LCD display wordt onder

gevaarlijke situatie gewaarschuwd met

andere het type gassensor, de geme-

visuele en akoestische signalen en een

ten concentratie en het batterijniveau

trilalarm. Met een IP66/67 klassering,

weergegeven. Volautomatisch onder-

wereldwijde wettelijke goedkeuringen,

houd (bump-check en kalibratie) is

meerdere beschikbare talen op het

mogelijk met het optionele Masterdock

De Scott Protégé SG is een universele

LCD-display en interne datalogging

II systeem.

draagbare enkelgasmonitor met uitwis-

voor maximaal 5000 gebeurtenissen,

www.euro-index.nl

UTILITIES 25 nr. 7 - november 2017

ENERGIEWET

Participatie kan ook zonder Omgevingswet De nieuwe Omgevingswet combineert verschillende wetten in een overzichtelijke wet zodat het gemakkelijker wordt om nieuwe projecten zoals windparken te ontwikkelen. Helaas wordt de implementatiedatum van 1 juli 2019 niet gehaald. Het is aan de projectontwikkelaars om voort te bouwen op het Energieakkoord en de implementatie van de Omgevingswet niet af te wachten als het om participatie gaat.

26 UTILITIES

nr. 7 - november 2017

Tekst: Sophie Dingenen, Margot Besseling en Sharon van de Kerkhof, Bird&Bird LLP

p dit moment is de wetgever in

milieu op te stellen. Daarnaast bete-

Den Haag druk bezig met de

kent de herziening van het omgevings-

herziening van het huidige omgevings-

recht voor projectontwikkelaars dat

recht. Alhoewel het wetsvoorstel voor

er over het algemeen minder onder-

de nieuwe Omgevingswet op 22 maart

zoekskosten hoeven worden gemaakt.

2016 door de Eerste Kamer is aange-

De invoering van de Omgevingswet

nomen, is de wet anderhalf jaar later

leidt ertoe dat onderzoeksgegevens

nog steeds niet in werking getreden.

van bijvoorbeeld bodemonderzoeken

Wetsherzieningsprojecten van een

langer geldig zijn, bepaalde onderzoe-

omvang als deze zijn complex en heb-

ken worden geschrapt en de digitale

ben doorgaans een lange doorlooptijd,

procedure en beschikbaarheid van

zowel tijdens de voorbereidings- als

plannen, besluiten en onderzoeken

de implementatiefase. Op 21 sep-

wordt bevorderd.

tember jl. heeft demissionair minister van Infrastructuur en Milieu, Melanie

Internationaal Het is duidelijk dat

Schultz van Haegen, aan de Tweede

de wetgever op veel vlakken probeert

Kamer laten weten dat de herziening

de werkbaarheid van het Nederlandse

van het omgevingsrecht nog langer

omgevingsrecht te vergroten en zich

gaat duren en de beoogde implemen-

daarbij ook richt op internationale pro-

tatiedatum van 1 juli 2019 niet haal-

jectontwikkelaars die overwegen om

baar blijkt te zijn.

in Nederlandse ruimtelijke projecten te investeren. Zo heeft het ministerie

Dynamiek De nieuwe

van Infrastructuur en Milieu begin

Omgevingswet combineert onder-

dit jaar een Engelse vertaling van de

delen bodem, bouwen, geluid,

Omgevingswet gepubliceerd en zijn er

infrastructuur, mijnbouw, milieu,

door de overheid verschillende web-

monumentenzorg, natuur, ruimtelijke

sites in het leven geroepen om meer

ordening en waterbeheer die voorheen

informatie te verschaffen over de aan-

in verschillende wetten vervat lagen

staande veranderingen.

in een overzichtelijke wet zodat het gemakkelijker wordt om nieuwe projec-

Participatie In het Energieakkoord

ten zoals windparken te ontwikkelen.

is vastgelegd dat er in 2020 veertien

Dit betekent dat 26 bestaande wetten

procent aan hernieuwbare energie en

(à 4700 artikelen) worden vervangen

een totaal aan zesduizend megawatt

door één Omgevingswet met 349 arti-

(54 petajoule) aan operationeel ver-

kelen. Naast het vereenvoudigen en

mogen door middel van windenergie

versnellen van vergunningsaanvragen

op land dient te worden gerealiseerd.

voor projecten, beoogt de wetgever

Om deze capaciteit van wind op land te

met de nieuwe Omgevingswet ook

verwezenlijken, is in het Energieakkoord

meer zekerheid en dynamiek te bieden

vastgelegd dat ontwikkelaars van wind-

en projectontwikkelaars, gemeenten,

molenparken van meer dan vijftien

provincies en waterschappen meer

megawatt een participatieplan dienen

ruimte te geven voor de ontwikkeling

te creëren om omwonenden een kans

van duurzame initiatieven.

te bieden om te participeren in de ontwikkeling en exploitatie van windparken.

Omgevingsplan Eén van de

Daarnaast stelt het Energieakkoord

speerpunten van de Omgevingswet

dat de vergroting van de participatie

is het ondersteunen en bespoedigen

in projecten door omwonenden, bur-

van de duurzame doelstellingen uit het

gers, bedrijven en maatschappelijke

Energieakkoord. De Omgevingswet

organisaties in de Omgevingswet

vergroot de efficiëntie van het ontwik-

moet worden verankerd door deze

kelingsproces van projecten en biedt

partijen meer mogelijkheden te bie-

meer stimulering aan innovatieve

den om deel te nemen aan ruimtelijke

projecten. Zo hoeven projectontwikke-

beleid- en besluitvormingsprocessen.

laars op grond van de Omgevingswet

Door omwonenden en naastgelegen

slechts één omgevingsplan voor

bedrijven te betrekken bij bijvoorbeeld

diverse gebieden als natuur, water,

de bouw van een wind- of zonnepark

UTILITIES 27 nr. 7 - november 2017

Partners Watervisie platform

Leden Watervisie platform

EXPERTPANEL

Johan van Mourik Voorzitter SKIW

Arne Verliefde UGent

Frank Oesterholt KWR

Henri Spanjers TU Delft

Johan Raap Avans Hogeschool

Karel Bruins slot Pentair

Roy Tummers VEMW

Martijn Kruisweg AkzoNobel

Niels Groot Dow Benelux

Kennispartners Watervisie platform

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Watervisie Platform? Kijk op www.watervisie.com of neem contact op met Gerard Nieveen: gerard@industrielinqs.nl - 020-3122085

wordt het gevoel van betrokkenheid

Dat participatie een grote rol van bete-

2019 zal niet worden gehaald, en er

vergroot en eventuele weerstand of

kenis kan spelen werd ook onderkend

is ook geen nieuwe concrete deadline

onbegrip verminderd.

in een recentelijke bijeenkomst van de

door de demissionair minister toege-

De manier waarop invulling moet

Nederlandse Vereniging Duurzame

zegd. Dat betekent overigens niet dat

worden gegeven aan deze participatie-

Energie (NVDE) en de Nederlandse

de ontwikkeling van duurzame ener-

doelstellingen is echter niet concreet

Wind Energie Associatie (NWEA).

gieprojecten in de aanloop naar de

vastgelegd in de Omgevingswet. Dit

De NWEA bevestigt dat er een grote

implementatie van de Omgevingswet

betekent dat individuele projectontwik-

mate van vrijheid geldt voor ontwik-

stil staat. Het ministerie van

kelaars grotendeels zelf een invulling zullen moeten geven aan de mate van participatie en daarbij veel vrijheid krijgen om een op maat gemaakt participatieplan op te stellen. De behoefte aan participatie kan per gebied en type

Windpark Westermeerwind is een goed voorbeeld van een project waarbij het participatieplan is omgezet in concrete participatiemogelijkheden.

project verschillen en daardoor in veel verschillende gradaties en vormen

kelaars van duurzame energieprojecten

Infrastructuur en Milieu geeft aan dat

plaatsvinden. Er is participatie denkbaar

om invulling te geven aan effectieve

in de tussentijd diverse gemeenten,

in zowel het besluitvormingsproces of

vormen van participatie. Om initiatief-

provincies en waterschappen al zijn

in de vorm van financiële of organisato-

nemers te ondersteunen zijn er ook

begonnen met het nastreven van de

rische betrokkenheid.

hulpmiddelen gepubliceerd, zoals de

principes van de herziening van het

Windpark Westermeerwind is een goed

Toolbox actieve betrokkenheid bij wind-

omgevingsrecht en dat de huidige

voorbeeld van een project waarbij het

energie, Inspiratiegids Participatie en de

Crisis- en Herstelwet projectontwikke-

participatieplan is omgezet in concrete

Handleiding Participatieplan.

laars hierin ondersteunt. Het is aan de projectontwikke-

participatiemogelijkheden. Het windpark biedt namelijk de mogelijkheid om

Conclusie Na het Energieakkoord

laars om voort te bouwen op het

te participeren door middel van aande-

uit 2013 is de vervolgstap naar het

Energieakkoord en de implementatie

len en obligaties, die naar verwachting

bevorderen van duurzame energie-

van de Omgevingswet niet af te wach-

in 2017 worden aangeboden. Er is

projecten door het vereenvoudigen

ten als het om participatie gaat. Deze

specifiek voor gekozen om dit ongeveer

van het Nederlandse omgevingsrecht

vrijheid om zelf invulling te geven aan

een jaar na de afronding van de bouw

gezet. Maar het traject is nog niet afge-

de participatiemogelijkheden kan

van het windpark te doen om zo de

rond en de vraag is of deze nog op tijd

zowel in het belang van de omwonen-

financiële risico’s voor de aandeel- en

komt. De beoogde implementatieda-

den en andere betrokkenen zijn als de

obligatiehouders te beperken.

tum van de Omgevingswet van 1 juli

projectontwikkelaars zelf.

•

UTILITIES 29 nr. 7 - november 2017

INDUSTRIE & ENERGIE 2017

Versnellen moet Op 12 december komen de industriĂŤle grootverbruikers bij elkaar voor het congres Industrie & Energie. Hoor uit de eerste hand de resultaten van de Transitieroute Hogetemperatuurwarmte 2050, de ketensamenwerking van RWE met Akzonobel en de innovaties van OCI Nitrogen.

30 UTILITIES nr. 7 - november 2017

Het gaat allemaal nog te langzaam.

in het verdampen van water. Nieuwe

drage kan leveren aan terugdringing

Willen we de klimaatdoelstellingen van

productiemethoden die minder of geen

van de CO2-uistoot. ‘Maar tegelijkertijd

Parijs halen dan is versnelling nood-

water nodig hebben, kunnen de vraag

is het terugdringen van kooldioxide

zakelijk. Het nieuwe kabinet, Rutte

naar hogetemperatuurwarmte groten-

niet de primaire doelstelling van een

III, wil zelfs meer CO2-besparen. Als

deels terugdringen.’

industrieel bedrijf’, voegt hij daar aan

uitgangspunt geldt de doelstelling van

Hopman begrijpt dat de industrie een

toe. ‘OCI is een commercieel bedrijf

49 procent CO2-reductie in 2030. En

regierol verwacht van de overheid.

met aandeelhouders die zoveel moge-

er komt een nationaal Klimaat- en ener-

‘Maar we hebben de industrie hard

lijk waarde uit hun investering willen

gieakkoord. De toon van het regeerak-

nodig om de belemmeringen weg te

krijgen. We nemen beslissingen dan

koord suggereert dat het kabinet de

kunnen nemen. We moeten bindende

ook op bedrijfseconomische grond.

weg wil vrijmaken voor samenwerking

afspraken met de actoren kunnen

Investeringen die de energieconsump-

in de industrie. Het is aan de industrie

maken om ervoor te zorgen dat het niet

tie verlagen, beoordelen we dan ook

om de handschoen op te pakken en te

blijft bij goede intenties. Uiteindelijk

als eerste op de netto toegevoegde

versnellen.

gaat het om twaalf bedrijven die verant-

waarde. Dat daar een CO2-component

woordelijk zijn voor 75 procent van de

aan vast zit, is een pluspunt omdat ook

Hogetemperatuurwarmte

industriële CO2-emissie. Het hoeft niet

de CO2-prijs onze marges drukt.’

In de zware industrie gaat de meeste

heel ingewikkeld te zijn om daar afspra-

Desondanks blijft het bedrijf inves-

energie naar hogetemperatuurwarmte.

ken mee te maken.

teren in innovatie, al is dat niet altijd even eenvoudig. Gert-Jan de Geus

Het ministerie van Economische Zaken onderzoekt dan ook samen

Bioraffinaderij AkzoNobel,

zal zijn ervaringen delen tijdens het

met de ministeries van Infrastructuur

Avantium en RWE onderzoeken de

congres Industrie & Energie 2017.

en Milieu en Binnelandse Zaken en

mogelijkheden om samen een bioraffi-

Koninkrijksrelaties en een groot aantal

naderij te bouwen op het Chemie Park

marktpartijen naar duurzame alternatie-

Delfzijl. In de raffinaderij zullen zuivere

ven voor hogetemperatuurwarmte in de

suikers worden gemaakt uit houtsnip-

PROGRAMMA

Transitieroute Hogetemperatuurwarmte

pers. Die suikers zijn een alternatieve

Datum: 12 december 2017

(THT) 2050. Marion Hopman coör-

grondstof voor verven en lakken en

Plaats: FME Zoetermeer

dineert als programmamanager het

vervangen daarbij petrochemische

overleg met publieke en private partijen

producten. Door als keten samen te

en zal tijdens Industry & Energie de

werken, halen de partijen alles uit de

eerste resultaten bekendmaken van

beschikbare grondstof met een zo

13.30 uur Plenair programma

de verkenning. ‘We staan de komende

laag mogelijke milieubelasting. De

Transitiepad Hogetemperatuur-

dertig jaar voor een grote opgave’, zegt

samenwerking met Staatsbosbeheer

warmte 2050. Marion Hopman,

Hopman. ‘Het is niet meer de vraag óf

zorgt voor een biomassastroom uit

programmamanager EZ

we een koolstofloze toekomst willen,

Nederland, wat uiteindelijk het meest

maar wel hoe we daar moeten komen.

duurzaam is. Avantium haalt vervol-

Hoe Bioraffinaderij Chemiepark

De industrie speelt in deze opgave

gens hoogwaardige suikers uit het

Delfzijl de biomassaketen sluit

een belangrijke rol en met name de

hout via zijn zelfontwikkelde Zambezi-

Taco Douma, Plantmanager

verduurzaming van hogetemperatuur-

proces. Die suikers zijn grondstof voor

Eemshaven RWE

warmte kan een grote bijdrage leveren.

tal van bioplastics. De fabriek die hier-

Deels zal dat gebeuren door duurzame

voor nodig is, komt op het terrein van

Energiebesparing en innovatie in

alternatieven te zoeken voor de opwek-

AkzoNobel in Delfzijl te staan, zodat

stikstofketen. Gert-Jan de Geus,

king van hoge temperaturen, maar nog

men gebruik kan maken van de aan-

CEO OCI Nitrogen

beter is om opnieuw naar processen te

wezige utilities-voorzieningen en infra-

kijken en nieuwe routes te zoeken. De

structuur. Aan het einde van de keten

echte transitie zit in nieuwe producten.

wordt alleen het lignine opgestookt in

Zo kijkt de staalindustrie naar nieuwe,

de ovens van RWE. Taco Douma van

koolstofbesparende productiemetho-

RWE heeft al ervaring met biomassa

den en onderzoekt zelfs of het mogelijk

aangezien het bedrijf al langer bio-

16.30 uur vanuit break outs naar

is zonnecollectoren op staalplaten

massa meestookt in zijn kolencentra-

plenaire zaal

aan te brengen. Inmiddels zijn er al

les. Die kennis zet het bedrijf ook in om

diverse startups die koolstofdioxide als

de bioraffinaderij een vliegende start

16.45 uur Pitches Energy

grondstof gebruiken. Photanol gebruikt

te geven.

Enlightenmentz

chemische grondstoffen met behulp

Innovatie Gert-Jan de Geus, CEO

17.30 uur Plenaire afsluiting en

van bacteriën. Of neem de papierindu-

van OCI Nitrogen, is er van overtuigd

uitreiking Energy Enlightenmentz

strie, die met name veel energie stopt

dat de industrie een significante bij-

bijvoorbeeld CO2 voor de productie van

•

13.00 uur inloop

15.00 uur pauze 15.30 uur Break-out sessies

UTILITIES 31 nr. 7 - november 2017

EEN TOPCONDITIE SAMEN MET SANTON CIRCUIT BREAKER SERVICES MAAK NU EEN AFSPRAAK EN ONTVANG • GRATIS sporthorloge • GRATIS advies voor een conditieanalyse van uw schakelaars

Kijk op www.santonCBS.com voor meer informatie

circuit breaker services

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam

Phone: +31(0)10 283 26 00 cbs@santonswitchgear.com

Agenda Aquatech Amsterdam 31 oktober – 3 november

Dit jaar is het weer tijd voor de internationale beurs voor proces-, drink- en afvalwater

Amsterdam RAI

Aquatech. De beurs is tevens de aftrap van de Amsterdam International Water Week

aquatechtrade.com

(AIWW). De afgelopen editie kende een uitgebreid kennisprogramma, een innovatielab, diverse landenpaviljoens, de industrial user experience en diverse Aquastages.

SAP Cloud innovations for Utilities 7-8 november Amsterdam RAI uk.tacook.com

In today’s IT strategy, transition of business processes to the cloud takes centre-stage. Success in this field requires the innovation of new business models, internal disruption of the organisation and the leveraging of new service models. The SAP Cloud Innovations for Utilities workshop is designed to provide SAP users with an overview of how SAP’s cloud portfolio, including SAP S/4HANA and SAP Cloud Platform, can facilitate organisations in achieving this transition.

Nationaal Warmtecongres 16-17 november Nieuwegein www.euroforum.nl

Hét nationale platform voor alle stakeholders in de warmtesector is onder meer bestemd voor gemeenten die hun warmtevoorziening willen verduurzamen, maar ook voor industriële bedrijven die hun restwarmte beter willen benutten. Hoe kan dit het beste gebeuren? En wie neemt hierin de regie? Al deze thema’s komen aan bod tijdens het 10e Nationaal Warmte Congres.

The Connected Customer: Utilities 16 - 17 november

The Connected Customer: Utilities conference is your opportunity to discover how

Steigenberger Airport Hotel

technology is changing multichannel customer engagement and how you can stay

uk.tacook.com

engaged with - and meet the needs of - your customer-base. With specially selected leading-edge utility industry case studies, insight from prominent experts, and plentiful networking opportunities, this event will ensure that you receive the very latest best practice and learnings you can implement in your organisation.

Industrie & Energie 2017: Versnellen. 12 december 2017 FME Zoetermeer utilities.nl

De industrie wil zijn CO2-uitstoot terugdringen en claimt zijn rol in de energietransitie. De energiegrootverbruikers committeerden zich onlangs nog aan een extra energiebesparing van negen petajoule. Het huidige tempo van energie- en CO2-besparing is echter te laag om de CO2-uitstoot naar het niveau terug te dringen dat in het klimaatakkoord in Parijs is afgesproken. Versnellen is dan ook de enige optie. Versnellen door doorbraakinnovaties die de wereld van moleculen en elektronen met elkaar verbinden. Versnellen door harmonisatie van weten regelgeving en financieringsmodellen.

Aqua Nederland Vakbeurs 13-15 maart Gorinchem 2018 booking.evenementenhal.nl

Ook in 2018 wordt Aqua Nederland Vakbeurs weer in combinatie met RioleringsVakdagen georganiseerd. Tijdens komende editie komen de nieuwste innovaties en producten op het gebied van waterbehandeling, -management en -technologie aan bod tijdens de beurs. Daarnaast zal extra aandacht worden geschonken aan het verbreden van het beursprofiel met milieutechnologie. Naast een vernieuwde en uitgebreide beursvloer wordt ook een uitgebreid kennisprogramma toegevoegd aan de beurs. Kennis en innovatie staan dus centraal.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 7 - november 2017

In het volgende nummer UTILITIES 9 VERSCHIJNT IN DECEMBER

Thema: Offshore gas en wind

Nieuwe rol voor offshore gasvelden

Ruim baan voor offshore wind

Klimaat- en energieakkoord

In het nieuwe regeerakkoord is

Het regeerakkoord maakt ook meer

Speerpunt van Rutte III is het samen-

opnieuw aandacht voor de afvang en

ruimte vrij voor offshore wind. Maar hoe

stellen van een klimaaten energieak-

opslag van kooldioxide. Naast de vraag

staat de markt daar tegenover? En hoe

koord. Maar wat houdt dat precies in

hoe het broeikasgas het beste kan wor-

zit het met de plannen van TenneT voor

en hoe rijmt deze met de inspanningen

den afgevangen, blijft ook de opslag

productie-eilanden in de Noordzee?

die al zijn gedaan om de industrie op

een uitdaging. Onshore opslag stuit op

We vragen het aan de experts.

te lijnen naar een duurzame toekomst?

tegenwerking terwijl offshore heel duur

En komt die klimaatminister er nu wel

is. De Noren slaan al jaren CO2 op. Wat

of niet?

zijn hun ervaringen?

Thema's 2018 1 Waterketens 2 Energie-inkoop 3 Schoon gas en biomassa 4 Watertechnologie en innovatie 5 Stoom, warmte en CO2-neutraal produceren 6 Energietechnologie en -inkoop â&#x20AC;&#x201C; Beurs Energie 2018 7 Stoom en ketelwaterbehandeling 8 Energie en waterinfra

34 UTILITIES nr. 7 - november 2017

The world’s leading trade event for process, drinking and waste water

A M ST E RDA M • N L

31 OCTOBER - 3 NOVEMBER

2017

LET'S TALK WATER TECHNOLOGY  Make new contacts and meet 21,000+ water  Visit thematic hotspots such as the Industrial User professionals. Experience, Smart Water Networks Pavilion and  Enrich your knowledge at the AquaStage with topics Desalination Pavilion. such as the circular economy, water and energy,  Review the latest developments and innovations in the climate change, contamination control, water scarcity InnovationLAB and the Bluetech Innovation Pavilion. and resilient cities.

Please register via www.aquatechtrade.com/amsterdam to ensure free entry by using your registration code AQA810001 Organised by

Part of

Supporting partners

Co-located with:

www.aquatechtrade.com

Betrouwbare en veilige Remote Access; onze geschiedenis én toekomst. WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en fabriceren van betrouwbare Remote Access oplossingen. Zo hebben wij alleen al in Nederland tienduizenden analoge industriële modems van WESTERMO geleverd, waarvan er nog vele in gebruik zijn. De opgedane kennis van toen is gebruikt om slimme, veilige en eenvoudig te conﬁgureren oplossingen te ontwikkelingen voor een nieuwe generatie Remote Access als LTE/4G, ADSL en VDSL. Betrouwbaarheid staat hierbij voorop; dit geldt toch ook voor uw installaties?

Robust Industrial Data Communications - Made Easy

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

13 – 19 januari 2018

UAE

Handelsmissie voor duurzame energieprofessionals 13 – 19 januari 2018

Abu Dhabi – Dubai 13 – 19 januari 2018

DUBAI The Sustainable City

www.hansagreentour.com

DUBAI The Sustainable City

Beste duurzame energie professional, De Hansa Green Tour is een internationale netwerktour voor professionals die duurzame technologie en hernieuwbare energie willen promoten, kennis- en ervaringen willen uitwisselen en samen nieuwe kansen willen verkennen. Een handelsmissie voor duurzaamheidsprofessionals. Van 13– 19 januari organiseren we een handelsmissie naar de Verenigde Arabische Emiraten om daar deel te nemen aan de Abu Dhabi Sustainability Week, een van de grootste duurzaamheidsevenementen ter wereld met o.a. de World Future Energy Summit, International Water Summit, EcoWaste Exhibition en een hele grote beurs. Een ontmoetingsplaats voor wereldleiders en duurzaamheidsprofessionals uit 175 landen. Tijdens deze missie bezoeken we ook Dubai, een van de snelst groeiende metropolen ter wereld met torenhoge ambities om de duurzaamste stad ter wereld te worden in 2050. Het Dubai Sustainable City project is gestart en de plannen zijn veelbelovend. Het grootste zonnepark ter wereld van 1000 MW is in aanbouw en vrijwel nergens ter wereld wordt zo fors geïnvesteerd in de energietransitie van fossiel naar hernieuwbaar. De Verenigde Arabische Emiraten hebben de ambitie om wereldmarktleider te worden in deze energietransitie, het ‘center of gravity’ voor de toekomstige energievoorziening. Hier liggen talrijke kansen voor bedrijven om zaken te doen, voor overheden om kennis- en ervaringen uit te wisselen. Deelnemen aan deze duurzame handelsmissie? Schrijf je dan in vóór 24 november. Deelnamekosten: € 3.500,- per persoon (excl BTW) Prijs is inclusief vlucht, 6 overnachtingen, lunches en diners, beurstoegang, taxi’s en excursies Prijs is exclusief congresdeelname MKB bedrijven kunnen voor deelname aan deze missie gebruik maken van de SIB missievoucher regeling van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Met deze voucher krijgt u een financiële tegemoetkoming tot maximaal € 1.500,- voor deelname. Vraag naar de voorwaarden. Deelnemen? Bel of mail ons op tel: 06-55567218 of per email op: info@hansagreentour.com

UAE Green Tour Abu Dhabi – Dubai 13 – 19 januari 2018

UAE

DUBAI

The Sustainable City