UTILITIES NUMMER 07 - november 2018 • ACHTTIENDE JAARGANG
cts
manufa
Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt
Emissiehandel werkt averechts voor industrie OCI Terminals besteedt demiwaterproductie uit Circulaire economie nog in de kinderschoenen www.utilities.nl
BRIGHTLANDS CHEMELOT CAMPUS | SITTARD-GELEEN (NL) | DECEMBER 13TH
[Reg
iste
r no w]
WHEN ELECTRONS POWER MOLECULES To meet the European climate challenges and goals of the Paris Agreement, new ways of collaboration are needed. Fences between the heavy process industry and energy sector have to be lowered. First steps have already been taken. New energy saving processes have been implemented and advanced bio routes have been developed. And yet another, maybe more sustainable synergy is rising...when electrons meet molecules. Grasp the opportunity Electrification and electrochemistry can play a pivotal role in cutting CO2-emissions or even becoming CO2-negative. A double-edged sword! Huge amounts of sustainable electricity can be stored by turning molecules from air and water into useful materials and fuels. Fast growing surpluses of wind and solar power in Europe can be stored. And the industry can cut its emissions dramatically and decrease its dependency on fossil feedstock in a competitive way. To grasp this opportunity, new value chains have to be developed cutting through multiple sectors. So let’s lower the sector fences and start energizing a new economy!
A co-creation of:
Program 09.45h
Reception and registration
10.30h Plenary morning program • Opening conference by chairman of the day Bob Wind • Keynote Mark Williams (Vice-president Europe, Sabic) • Three short talks from Robert Claasen (Chemelot Executive Director), Prof. Bert Weckhuysen (Utrecht University) and Johan Cnossen (Executive Project Sponsor, ThyssenKrupp) • Pitches Industrial Energy Enlightenmentz 12.30h
Lunch
13.30h
Parallel sessions round one and two
15.15h
Network break
15.45h
Parallel session round three
16.45h
Conclusion and announcement winner Industrial Energy Enlightenmentz • Interactive debate • Announcement winner Industrial Energy Enlightenmentz • Closing conference
17.30h
Network drinks
Launching partner:
Eventpartner:
www.industryandenergy.nl
Inhoud
8 Emissiehandel in de zware industrie ArcelorMittal kan zijn kooldioxide-uitstoot aanzienlijk beperken door zijn koolmonoxide naar Dow Terneuzen te transporteren in plaats van te verbranden. Door de huidige opzet van het Europese emissiehandelssysteem levert die emissiebeperking het bedrijf echter niets op. Als die fout in ETS niet snel wordt gerepareerd, zal dat volgens group CTO Eric de Coninck zeer negatief uitpakken voor de Europese zware industrie.
18 OCI Terminals besteedt demiwaterproductie uit
14 Rondetafeldiscussie circulaire economie De transitie van een lineaire naar een circulaire economie is eenvoudig als idee, maar complex in uitvoering. Zo concludeert het expertpanel dat bij elkaar kwam om over de rol van kunststoffen in de circulaire economie te discussiëren. Phario scoort hoog in het nieuwe economische model.
28
26
Circulaire batterij voor De energiewet De aandacht voor waterstof als enerJohan Cruijff ArenA
Toen de buren van OCI Terminals in Rotterdam geen demiwater meer konden leveren, zocht het bedrijf snel naar een alternatief. Terminal Manager Andre Meulmeester schafte een op maat gemaakt demiwatersysteem in een veertig ft container aan, maar laat het beheer daarvan over aan een externe waterexpert.
De Johan Cruijff ArenA heeft sinds kort een drie megawatt lithium-ion batterij met second life batterijen uit Nissan Leafs. Daarmee helpt het stadion TenneT het stroomnet stabiel te houden en beschikt het tevens over noodzakelijke backup capaciteit. De komende tijd ontstaat een flexibel systeem dat de energievraag en -aanbod van heel Amsterdam Zuid kan regelen.
giedrager groeit. Hoe de toepassing van waterstof precies dient te worden vormgegeven en bekostigd blijft echter vooralsnog onduidelijk. De focus ligt nu eerst op technologische verbeteringen en kostenverlagingen die nodig zijn om van waterstof op korte termijn een efficiënte energiedrager te maken. Maar om waterstof echt succesvol te maken is Europese samenwerking én financiering noodzakelijk.
Commentaar..................................5 Trending news...............................6
Technologie & Innovatie.............12 Utilities Projecten........................22
Agenda.........................................31 Product en oplossing..................32
UTILITIES 3 nr. 7 - november 2018
Partners Watervisie platform
Leden Watervisie platform
EXPERTPANEL
Johan van Mourik Voorzitter SKIW
Arne Verliefde UGent
Frank Oesterholt KWR
Henri Spanjers TU Delft
Johan Raap Avans Hogeschool
Niels Groot Dow Benelux
Roy Tummers VEMW
Martijn Kruisweg AkzoNobel
Michel Grijpink Hogeschool Utrecht
Kennispartners Watervisie platform
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Watervisie Platform? Kijk op www.watervisie.com of neem contact op met Janet Robben: janet@industrielinqs.nl – 020 3122 085
4 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
STAPJES IN CIRCULAIRE ECONOMIE
Onlangs werd ik gevraagd of ik wilde investeren in de aanleg van een bos. Als hoofdredacteur van Utilities heb ik immers mijn mond vol over duurzame energie, circulaire grondstoffen en de waterkringloop. Dus zou ik volgens de mevrouw in kwestie vast ook wel willen beleggen in bosbouw. Nu vind ik dit op zich charmante initiatieven, maar op een of andere manier strookt het niet met mijn idee van verduurzaming. Neem deze editie van Utilities, die nu voor de eerste keer is geproduceerd van papier dat is gemaakt van landbouwafval. Normaal gesproken zou dit afval worden verbrand, terwijl nu een hogere toepassing in de Ladder van Lansink is gevonden. Daarmee bespaar ik ook bomen en blijft de in het landbouwafval opgeslagen CO2 waar hij zit: in het papier. Misschien nog wel belangrijker is dat ik dit Paperwise-papier eigenlijk ook wel mooier vind dan het papier dat ik hiervoor gebruikte. Het is witter, wat vroeger duidde op milieuonvriendelijk bleekmiddel, maar nu ook duurzaam mogelijk is. Bovendien voelt het op een of andere manier degelijker aan. En de kosten vallen eerlijk gezegd ook nog mee, waarmee ik duidelijk wil maken dat duurzaam niet altijd duurder betekent en dat duurzaam ook best mooi mag zijn. Volgend jaar krijgt u bovendien een aantal digitale magazines toegestuurd. Ook hier geldt dat we niet alleen papier besparen, maar ook de rondgang van de postbode. Natuurlijk is er nog wel energie nodig om het blad te kunnen inzien, maar het verduurzamen van energie is nu eenmaal eenvoudiger dan dat van grondstoffen en transport. Ik hoop dat Utilities bedrijven inspireert om hun energieverbruik stevig terug te dringen, te verduurzamen of eventueel hun CO2 af te vangen en
De CO2-terugdringing van bio-WKK, elektrificatie en power to x-technologieën is vele malen groter dan ik kan investeren in een bos.
op te slaan of, nog liever, als grondstof te gebruiken. De CO2-terugdringing van restwarmteprojecten, bio-WKK, elektrificatie en power to x-technologieën is vele malen groter dan ik kan investeren in een bos. De rondetafeldiscussie over circulaire kunststoffen is een goed voorbeeld van het maatschappelijk debat rondom verduurzaming en de transitie naar een circulaire economie. Zodra het beeld blijft bestaan dat kunststoffen sowieso niet duurzaam zijn, zullen biobased en biodegradable kunststoffen geen succes worden. Maar wie oog heeft voor de unieke eigenschappen van kunststoffen - licht, sterk, isolerend - weet dat een niet fossiel alternatief zeer veel kan bijdragen aan een circulaire economie. Kijk dus naar de keten en vorm dan je mening over de individuele grondstoffen.
David van Baarle, David@industrieperspectief.nl
Colofon achttiende jaargang nummer 7 - november 2018 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt
Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl
Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670
Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof.
Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl
Drukkerij PreVision Graphic Solutions
Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenland.
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
acts
manuf
Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.
Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2018 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385
UTILITIES 5 nr. 7 - november 2018
Trending news op www.utilities.nl
1
Nouryon wil groene waterstoffabriek bouwen bij Tata Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden. De samenwerking moet het grootste duurzame waterstofcluster van Europa opleveren. Nouryon, voorheen AkzoNobel Speciality Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van 100 megawatt bouwen op het terrein van Tata Steel. Het staalbedrijf heeft de waterstof nodig voor de productie van staal, en kan hiermee de staalproductie verduurzamen. Het bedrijf denkt hiermee 350.000 ton minder CO2 uit te stoten. Gelijk aan de CO2-uitstoot van 40.000 huishoudens.
2
Eerste huizen verwarmd met waterstof In de Rotterdamse deelgemeente Rozenburg start een proef om woningen te verwarmen met honderd procent waterstof. Dat hebben de bedrijven Bekaert Heating, Remeha, DNV GL, gemeente Rotterdam, woningstichting Ressort Wonen en netbeheerder Stedin afgesproken. De proef is een primeur, want nog niet eerder zijn in Nederland huizen verwarmd met HR-ketels op pure waterstof. De betrokken partijen willen dit daarom samen met de bewoners in de praktijk gaan ervaren. Volgens de partners kan de technologie in dit project een bijdrage leveren aan de klimaatdoelstellingen. Bij de verbranding van waterstofgas komt, in tegenstelling tot aard-
gas, geen CO2 vrij. De voorbereiding van de proef is dit najaar en gaat begin 2019 van start.
3 Shell ziet mogelijkheden in aardwarmte Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aardwarmte in de regio Rotterdam. Aardwarmte, ook wel geothermie genoemd, is bestaande warmte die uit aardlagen op dieptes tussen de vijfhonderd en vierduizend meter wordt gewonnen. Het ministerie van EZK ziet aardwarmte als een belangrijke toekomstige energiebron voor duurzame warmte in de gebouwde omgeving en in de glastuinbouw. En Rotterdam is daarbij een belangrijke regio. In en rondom dit gebied lopen meerdere vergunningaanvragen voor aardwarmte vanuit diverse partijen. De komende maanden zal duidelijk worden hoe het ministerie van EZK met de diverse aanvragen om zal gaan.
6 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
Shell Pernis levert 4 warmte aan 16.000 huishoudens
7
Groen gas op NAM-terrein Emmen Negen partijen onderzoeken de
Shell Pernis, Havenbedrijf
mogelijkheden voor groen gas op
Rotterdam en Warmte-
het terrein van de voormalige gas-
bedrijf Rotterdam gaven
zuiveringsinstallatie in Emmen. Het
het officiële startschot voor
terrein wordt op dit moment
het leveren van industriële
bovengronds ontmanteld. Samen willen ze onderzoeken
restwarmte aan 16.000
of en hoe groen gas kan bijdragen aan de energie-
Rotterdamse huishoudens.
transitie en hoe de uitrol en ontwikkeling van groen gas
De warmte is afkomstig
in Nederland kan worden versneld.
uit de raffinaderij van Shell Pernis. Daarmee is voor het Rotterdamse Warmtenet het eerste industriële schaap over de dam. Het is uiteindelijk de bedoeling dat het aan 500.000 huishoudens warmte gaat leveren en ook aan de kastuinbouw in de regio.
8
Samenwerking Gasunie en Engie waterstoffabriek Engie en Gasunie onderzoeken de haalbaarheid van
5
Time Shift wint Jan Terlouw Innovatieprijs
een honderd Megawattinstallatie met elektrolyzers. De groene waterstoffabriek moet begin volgende
Time Shift Energy Storage wint de Jan Terlouw
decennium worden gebouwd op een locatie in het noor-
Innovatieprijs 2018. Het
den van Nederland. Noord-Nederland is volgens Engie en
ontving een cheque van
Gasunie bij uitstek geschikt voor een dergelijke fabriek.
10.000 euro. Green Minerals kreeg de Ambitieprijs. Time Shift Energy Storage maakte indruk omdat zij industriële energieopslagsystemen
9
Waterstofleiding wint Northern Enlightenmentz
heeft ontwikkeld op basis van tweedehands batterijen,
Tijdens het Eemsdeltavisie-
onder andere uit elektrische auto’s. Time Shift Energy
congres zijn havenbeheerder
Storage heeft een systeem waarmee de gebruikte batte-
Groningen Seaports en produ-
rijen worden hergebruikt.
cent van kunststof buizen Pipelife uitgeroepen tot winnaar van de Northern Enlightenmentz
6
Duitse waterstoffabriek Gasunie Deutschland wil
2018. Zij wonnen met hun infrastructuur voor waterstof. Bijzonder is dat de leidingen van kunststof zijn. De twee bedrijven zijn hiermee een duurzaam voorbeeld voor de noordelijke provincies.
met Tennet en Thyssengas een honderd megawatt groene waterstoffabriek bouwen. De fabriek zal bij oplevering, in fasen vanaf
10
2,2 miljoen euro subsidie voor waterstof
2022, de grootste power-to-
10 oktober opende de subsidie-
gas-installatie in Duitsland
regeling Waterstof. Onder-
zijn. De installatie komt in de
nemers die samen werken aan
buurt van een transforma-
innovatieve projecten met
torstation van Tennet in het noorden van Duitsland
waterstof als energiedrager,
(Nedersaksen). Daar komt stroom van windmolens op zee
komen in aanmerking voor deze
aan en wordt het verder verdeeld. Op momenten dat er
regeling. Om innovatie rondom
meer windstroom is dan gebruikers nodig hebben, kan de
deze emissieloze energiedrager te stimuleren trok het
stroom in waterstof worden omgezet.
kabinet 2,2 miljoen euro uit.
UTILITIES 7 nr. 7 - november 2018
INTERVIEW
Europese emissiehandel werkt averechts voor zware industrie ArcelorMittal kan zijn kooldioxide-uitstoot aanzienlijk beperken door zijn koolmonoxide naar Dow Terneuzen te transporteren in plaats van te verbranden. Door de huidige opzet van het Europese emissiehandelssysteem levert die emissiebeperking het bedrijf echter niets op. Als die fout in ETS niet snel wordt gerepareerd, zal dat volgens group CTO Eric de Coninck zeer negatief uitpakken voor de Europese zware industrie.
8 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
Z
o’n kleine zeven procent van de
reactant en kunnen dus niet zonder
mondiale CO2-uitstoot kan op het
ingrijpende proceswijzigingen over-
conto van de staalindustrie worden
stappen naar elektriciteit of waterstof,
geschreven. Niet geheel verrassend,
die overigens veel duurder is dan kool-
want de chemische reacties in de
stof. Bij de productie van één ton staal
ovens, waarmee deze industrie met
produceren de efficiënte bedrijven
koolstof ijzeroxidemoleculen reduceert
zo’n twee ton CO2. Wij en Tata Steel
tot staal, verlopen op hoge tempe-
in IJmuiden doen het nog iets beter
raturen. Helemaal koolstofvrij zal de
en zitten op een gemiddelde van 1,7
staalindustrie dan ook niet worden.
ton, maar in de minder gereguleerde
Wel kunnen de CO2-moleculen, die
landen is een uitstoot van 3,5 ton CO2
ontstaan bij de productie van staal,
gangbaar. Dat komt bijvoorbeeld door
in de grond worden gestopt of als
het feit dat in landen zoals China geen
grondstof voor chemicaliën worden
schroot voorhanden is.
ingezet. ArcelorMittal is vanwege die
Net als de chemische sector is de
laatste ambitie vier jaar geleden een
staalhandel een wereldmarkt waar
samenwerking met Dow Chemical aan-
afnemers voor de laagste prijzen gaan.
gegaan voor een gezamenlijke proef.
Het zal dan ook geen verbazing wek-
De koolmonoxide van ArcelorMittal,
ken dat bij de huidige ETS-prijzen
kan namelijk samen met overtollig
de prijzen in India en China een stuk
waterstof van Dow worden omgezet in
gunstiger liggen. Als het doel van ETS
synthetische nafta. De emissiekosten
daadwerkelijk het inperken van CO2-
van ArcelorMittal zullen er echter niet
emissies is, zou er dan ook een ander
door afnemen onder de huidige regel-
instrument moeten worden gekozen.
geving van het emission trade scheme
Nu is het effect dat de emissies alleen
(ETS) van de Europese Commissie. Eric
maar groter worden, maar dan wel lek-
de Coninck, general manager Group
ker ver weg. Helaas houdt kooldioxide
CTO van ArcelorMittal Group ziet
zich niet aan grenzen en krijgen wij hier
dan ook graag een herziening van de
ook de milieurekening gepresenteerd.
ETS-afspraken zodat ook de industrie
Plus dat Europa zijn staalindustrie met
geprikkeld wordt te investeren in emis-
bijbehorende inkomsten, banen et
sieverlaging.
cetera verliest.’
Denkfout ‘De ETS-regeling is in het
Grenzeloos Een oplossing zou
leven geroepen om de CO2-uitstoot
kunnen zijn om ook CO2-taks aan
van de energieproducenten in te per-
de grenzen van Europa te heffen.
ken’, steekt De Coninck van wal. ‘De
Daarmee wordt in ieder geval een
rekensom is bij de utilitiesbedrijven
level playing field geschapen. De
snel te maken: het steenkool of aard-
vraag is echter of Europa dezelfde
gas dat de bedrijven inkopen, levert
weg als Donald Trump wil bewande-
een bepaalde koolstofemissie op. De
len. ‘De gevreesde carbon leakage
bedrijven krijgen dan ook een rekening
is nu al begonnen’, zegt De Coninck.
gepresenteerd die is gebaseerd op die
‘Een Oostenrijkse staalgroep laat zijn
ingaande grondstoffen. De achterlig-
erts al voorreduceren in Texas om de
gende gedachte is dat bedrijven dan
kosten te drukken. De emissie vindt
sneller worden geprikkeld om voor
dan gewoon ergens anders plaats.
brandstoffen te kiezen met een lager
Maar ook verder in de keten genieten
emissieprofiel.
bedrijven met een vestiging in landen
Hetzelfde monitoring schema wordt bij
die het niet zo nauw nemen met kool-
de ETS-plichtige industrie gehanteerd.
stofemissies een groot voordeel. De
Ook bij ons kijkt de emissieautoriteit
consument kiest uiteindelijk voor de
mee wat er aan kolen de fabriek in
goedkoopste auto en zal zich niet ver-
komt, waarna wij de rekening gepre-
diepen in de CO2-footprint ervan. De
senteerd krijgen van onze emissies.
emissiebeperkende maatregelen heb-
Alleen staan de chemische industrie
ben economische gevolgen waarvoor
en de staalindustrie voor een voldon-
de politiek geen oog heeft. Waarom
gen feit. Wij hebben koolstof nodig als
is me een raadsel. De prikkel om de
UTILITIES 9 nr. 7 - november 2018
industrie ter verleiden zijn CO2-uitstoot
een gemiddeld staalbedrijf vier miljoen
uit de processen van Dow, maar als we
te verlagen werkt soms ook averechts.
ton koolmonoxide en vier miljoen ton
daar nog andere stromen, zoals groene
De R&D-budgetten worden nu al deels
kooldioxide. Tot nog toe verbranden we
waterstof uit elektrolyseprocessen, kun-
opgesoupeerd door de hoge ETS-
de koolmonoxide om er elektriciteit van
nen aan toevoegen, kunnen we jaarlijks
kosten. Willen we echt een oplossing
te maken. Buiten het feit dat hiermee
meer dan honderdduizend ton nafta
kunnen bieden, dan is nog veel onder-
extra CO2 wordt geproduceerd, leidt
produceren. Samenwerkingsverband
zoek nodig naar alternatieve routes.
deze onvermijdelijke stroomproductie
van de Zeeuwse industrie Smart Delta
Men vergeet ook dat een staalbedrijf
er soms toe een windturbine stil te leg-
Resources bestudeert al mogelijk-
verplaatst kan worden. Dat is in het
gen om overproductie te vermijden.
heden om de waterstofproductie te
verleden al meermaals gebeurd in de
Vier jaar geleden raakten we in gesprek
verhogen.’
crisisjaren.
met een vertegenwoordiger van Dow
Voordat het zover is, zal ArcelorMittal
Zolang de emissie alleen wordt bepaald
Chemicals in Terneuzen die een over-
eerst testen moeten uitvoeren, maar
aan de hand van binnenkomende
schot aan waterstof had. De combinatie
als die positief uitvallen, zal ook Tata
grondstoffen, zal het hergebruik van
koolmonoxide en waterstof is zeer
Steel in IJmuiden zijn rookgassen
CO2 onrendabel blijven, net als het
interessant omdat je deze grondstoffen
gaan omzetten. In Duitsland gaat
begraven ervan. Op het moment is
met redelijk eenvoudige technieken
ThyssenKrupp, dat fuseert met Tata
het zelfs zo dat als een staalbedrijf
kunt omzetten in synthetische nafta.
Steel, intussen in vliegende vaart voor-
gebruikte kunststof recycleert in zijn
DOW Terneuzen gebruikt voorlopig
uit met zijn Carbon2Chem-project.
hoogoven, hij daar CO2-belasting over
nog koolmonoxide in flessen in zijn labo
‘Een recent rapport van staalfederatie
betaalt, zelfs als die kunststof van gere-
waarin een Fisher-Tropsch reactor een
Eurofair laat zien dat de staalbedrijven
cycleerde koolstof is gemaakt. Daarmee
korte keten nafta produceert die weer
bikkelharde concurrenten zijn’, zegt
krijg je wel een heel slechte busines-
als basis dient voor polyetheen. Maar
De Coninck. ‘Ieder bedrijf is bezig met
scase.’
de bedoeling van Steel2Chemicals is
de ontwikkeling van zijn eigen tech-
om het nu met echte industriële gassen
nologie. Dat de Europese lidstaten
Nafta Desondanks investeert
te proberen in een pilootreactor.
anders omgaan met de ondersteuning
ArcelorMittal wel degelijk in onderzoek.
Momenteel zit de beperking van de
van hun industrie, maakt het beeld
De Coninck: ‘Per jaar produceren we in
productie in de hoeveelheid waterstof
nog eens troebeler. ThyssenKrupp
10 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
profiteert van een sterke Duitse indu-
vermijdingskost zou voor het herge-
weer terughalen en opslaan. Dat is
striepolitiek en ziet met name kansen
bruik van industriële koolstof een stuk
twee keer kassa.’
in het vermarkten van de technologie
positiever kunnen uitvallen. Daarmee
Intussen is De Coninck alweer betrok-
die ze in eigen huis ontwikkelen. Bij de
wil ik niet zeggen dat we geen wind-
ken bij het volgende verduurzamings-
aankondiging van de Carbon2chem-
turbines meer moeten neerzetten, we
project. ‘We gaan binnenkort bekijken
plannen van het bedrijf stonden de
hebben straks immers nog wel stroom
of het mogelijk is onze koolmonoxide
Chinezen dan ook in de rij om de
nodig als we geen gas meer verbran-
te gebruiken als basis voor ureum.
mogelijkheden voor hun staalindustrie
den. Maar neem in de toekomstper-
Deze meststof wordt nu nog geprodu-
te onderzoeken.
spectieven ook de industrie mee.
ceerd uit fossiele grondstoffen.’
De Vlaamse en Nederlandse overheid
Helaas zijn ook politici maar mensen
De kunstmestindustrie is een van die
zijn veel terughoudender in onder-
en laten hun oren hangen naar de vele
andere grote uitstoters van CO2. De
steuning van hun industrie en wijzen
lobbyisten uit de olie- en gaswereld,
milieuwinst die uit deze samenwerking
daarbij naar Europese regels. Blijkbaar
de energiewereld en noem maar op.
te halen is, zou dan ook wel eens vele
interpreteren de lidstaten die regels
De gasbedrijven lachen in hun vuistje
malen groter kunnen zijn dan de duur-
soms anders, wat de concurrentiepo-
wanneer ze eerst gas verkopen om
zame plannen die er nu liggen voor
sitie voor de brave jongetjes in de klas
vervolgens tegen meerkosten het CO2
wind- en zonne-energie.
weer verzwakt.’
•
Lifecycle analyse De Coninck toont zich dan ook een realist door in te zien dat als de huidige koers wordt aangehouden, de energie-intensieve industrie over dertig jaar anders verdeeld is over de wereld. ‘Als de energie van de zon de enige bron is, is het verstandiger om zich rond de evenaar te vestigen. Europa denkt daar op mee te kunnen liften door zijn kennis over dit soort processen te exporteren, maar het is maar zeer de vraag of we die voorsprong houden. Wat dat aangaat zie ik onder andere de opmars van de Chinezen, die niet alleen een betere arbeidsethos kennen, maar ook zeer intelligent en leergierig zijn.’ Tot het zover is, blijft De Coninck strijden voor het behoud van de industrie in West-Europa. ‘We kunnen het technisch gelijk nog zo aan onze kant hebben, uiteindelijk bepalen politieke keuzes het investeringsklimaat. Ik heb
CONGRES
nog wel eens geprobeerd de acade-
Industry and Energy 2018: When electrons power molecules
mische wereld te mobiliseren voor een
Wanneer: 13 december 2018
protestmars. Diverse spelers in het
Waar: Brightlands Chemelot Campus, Sittard-Geleen (NL)
klimaatgebeuren verkondigen soms de grootst mogelijke onzin om hun gelijk
Eric de Coninck spreekt tijdens het Industry and Energy Congres over
te halen in het klimaatdebat. We heb-
de uitdagingen van carbon capture and usage (CCS). Technisch is het
ben in de onzekere tijden gedurende
mogelijk om koolmonoxide af te vangen om dit samen met waterstof
de energietransitie juist meer behoefte
om te zetten in synthetische Nafta. Dit vergt echter forse investeringen
aan wetenschappelijk onderbouwde
en een level playing field voor de staalindustrie.
feiten. Een grondige lifecycle analyse
Ook de chemische industrie kijkt momenteel naar mogelijkheden
zou een einde kunnen maken aan de
van CCU. Zo bouwde Sabic een fabriek in Saudi-Arabië dat afgevan-
debatten die soms meer op emotie zijn
gen kooldioxide opzuivert en naar diverse fabrieken distribueert.
gebaseerd dan op cijfermatige onder-
Sustainability Leader Leon Jacobs van Sabic Europe licht tijdens zijn
bouwing. De DOW-collega’s bereken-
lezing toe hoe vijfhonderdduizend ton CO2 als grondstof dient voor de
den dat een windturbine 150 euro
productie van ureum en ammoniak.
per ton vermeden CO2 kost. Die CO2-
UTILITIES 11 nr. 7 - november 2018
Technologie & innovatie ONDERGRONDSE WATERKRACHTCENTRALE Blue Battery presenteerde het plan voor een ondergrondse energiebuffer in Limburg. Eerder onderzoek liet zien dat dit noodzakelijk en mogelijk is. Daarom zijn experts uit wetenschap en bedrijfsleven en een projectteam gestart met de voorbereidingen, zodat de bouw over twee jaar kan beginnen. Een energiebuffer moet problemen voorkomen bij een grote groei van intermitterend vermogen. Omringende landen gebruiken daarvoor stuwmeren. Is er elektriciteit nodig, dan stroomt water uit het meer via een turbine/generator naar beneden. Is er elektriciteit teveel, dan pomp je het water weer omhoog. Blue Battery gaat deze techniek nu naar Nederland halen. Dat is mogelijk dankzij onderzoek aan het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit Utrecht. Dr. Jan Huynen, de oprichter van Blue Battery becijferde alle details van een waterkracht-
centrale in de Limburgse bodem. Bovengronds komt een klein meer van 25 hectare. Ondergronds komt een tweede reservoir op 1,4 kilometer diepte in een homogene laag hardsteen. Het water circuleert tussen deze twee reservoirs. Omdat het hoogteverschil zo groot is, is maar weinig water nodig om toch veel energie te kunnen opslaan. De energiebuffer die Blue Battery wil bouwen kan een dag lang een miljoen huishoudens van elektriciteit voorzien. Of, net zo belangrijk, de
Nederlandse industrie draaiend houden op een bewolkte, windstille dag. De expertgroep zal locaties in Limburg gedetailleerd onderzoeken. Uit eerder bodemonderzoek bleek al dat de hardstenen laag in de diepe bodem bijzonder stabiel is. Met nieuwe monitoring-technieken zal de ondergrond verder in kaart worden gebracht. Ook zal het eerder gemaakte ontwerp verder worden gedetailleerd, zodat de bouw over twee jaar kan beginnen. Tegen 2025 kan de energiebuffer dan starten.
CO2 ALS BATTERIJ Een nieuw type batterij ontwikkeld door onderzoekers van het MIT zou deels kunnen worden gemaakt van koolstofdioxide. In plaats van koolstofdioxide om te zetten in gespecialiseerde chemicaliĂŤn met behulp van
12 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
metaalkatalysatoren, wat momenteel een uitdaging is, kan deze batterij tijdens het ontladen continu koolstofdioxide omzetten in een vast mineraalcarbonaat. Hoewel de ontwikkeling van de batterij nog in een vroeg stadium is, zou de nieuwe aanpak nieuwe wegen kunnen openen voor het gebruik van elektrochemische CO2-reacties. De batterij is gemaakt van lithiummetaal, koolstof en een door de onderzoekers ontworpen elektrolyt. Door het gas in vloeibare toestand te brengen, konden de onderzoekers de kooldioxide elektrochemisch omzetten met behulp van een koolstofelektrode. De doorbraak zat in het pre-activeren van de koolstofdioxide door het op te nemen in een amine-oplossing. Deze twee chemische stoffen - waterige amines en niet-waterige batterijelektrolyten - worden normaal niet samen gebruikt, maar leveren nieuwe en interessante gedragingen op die de ontlaadspanning kunnen verhogen en duurzame omzetting van koolstofdioxide mogelijk maken.
HITTEBESTENDIG METAAL Japanse wetenschappers hebben een metaal geïdentificeerd dat bestand is tegen ultrahoge temperaturen. Daardoor zou het metaal kunnen worden ingezet in straalmotoren voor vliegtuigen en gasturbines voor elektriciteitsopwekking.
De eerste studie beschrijft een titanium carbide (TiC) -versterkte, molybdeen-silicium-borium (Mo-Si-B) -gebaseerde legering, of MoSiBTiC, waarvan de hoge temperatuursterkte werd geïdentificeerd onder constante krachten in het temperatuurbereik van veertienhonderd tot zestienhonder graden Celsius.
De experimenten die de wetenschappers uitvoerden tonen aan dat de MoSiBTiC-legering extreem sterk is in vergelijking met de nieuwste op nikkel gebaseerde monokristallijne superlegeringen. De onderzoekers beoordeelden de kruip van de legering gedurende vierhonderd uur in een spanningsbereik van honderd tot driehonderd megapascal. Alle experimenten werden uitgevoerd in een computergestuurde testopstelling onder vacuüm om te voorkomen dat het materiaal zou oxideren of reageren met het eventuele luchtvochtigheid, wat uiteindelijk zou kunnen resulteren in roestvorming. Bovendien rapporteert de studie dat, in tegenstelling tot eerdere studies, de legering een grotere rek ervaart met afnemende krachten. Dit gedrag, schrijven ze, is tot dusverre alleen waargenomen met superplastische materialen die bestand zijn tegen onverwacht vroegtijdig falen.
ZONNEBATTERIJ Wetenschappers in de Verenigde Staten en Saoedi-Arabië combineerden een zonnecel met een batterij. De zonnestroombatterij absorbeert zonlicht en slaat dit op efficiënte wijze op als chemische energie. De solarflow-batterij heeft drie verschillende modi. Als er meteen energie nodig is, kan deze zich gedragen als een zonnecel en zonlicht direct omzetten in elektriciteit. Anders kan het apparaat overdag zonne-energie opnemen en het opslaan als chemische energie om het later als elektriciteit af te leveren als de nacht valt. Het apparaat kan indien nodig ook worden opgeladen door elektrische energie, net als een normale batterij. Het meest recente zonnestroombatterijmodel van het team kan elektriciteit uit zonne-energie efficiënter opslaan en leveren dan elk ander geïntegreerd apparaat dat op dit moment bestaat. Helaas is de kostprijs van de batterij nog relatief hoog.
VLOEIBAAR STEENKOOL Veel landen zijn de komende jaren nog afhankelijk van fossiele brandstoffen zoals steenkool. Met name China heeft veel steenkool en weinig olie en gas. Het is dan ook niet geheel toevallig dat wetenschappers van het National Institute of Clean en Low Carbon Energy in Beijing, samen met wetenschappers van de Universiteit Eindhoven gezamenlijk onderzoek doen naar de coal to liquid-technologie (CTL). De onderzoekers ontwikkelden nieuwe, op ijzer gebaseerde katalysatoren die de bedrijfskosten van CTL aanzienlijk verlagen en het mogelijk maken de grote hoeveelheden CO2 die door CTL worden gegenereerd op te vangen. In het CTL-proces zet men steenkool om in syngas. Met behulp van het Fischer-Tropsch-proces worden deze componenten omgezet in vloeibare brandstoffen. Maar voordat dat kan, moet de samenstelling van het syngas worden gewijzigd zodat de juiste producten ontstaan. Een deel van de
CO wordt uit het syngas gehaald door het om te zetten in CO2, in een proces dat 'water-gasverschuiving' wordt genoemd. In deze keten hebben de onderzoekers een sleutelprobleem in de Fischer-Tropsch-reactor aangepakt. De op ijzer gebaseerde CTLkatalysatoren zetten ongeveer dertig procent van de koolmonoxide om in kooldioxide. De onderzoekers ontdekten dat de CO2-uitstoot wordt veroorzaakt door het feit dat de op ijzer gebaseerde katalysatoren uit verschillende componenten bestaan. De oplossing zat in de productie van een
zuivere vorm van een specifiek ijzercarbide, epsilonijzercarbide, met een zeer lage CO2-selectiviteit. Het bestaan was al bekend, maar tot nu toe was het niet stabiel genoeg geweest voor het harde Fischer-Tropsch-proces. Het ChineesNederlandse onderzoeksteam heeft nu aangetoond dat deze instabiliteit wordt veroorzaakt door onzuiverheden in de katalysator. Het fasepure epsilon-ijzercarbide dat ze ontwikkelden, is daarentegen stabiel en functioneel, zelfs onder typische industriële omstandigheden van 23 bar en 2500 graden Celsius. De nieuwe katalysator elimineert bijna alle CO2-opwekking in de FischerTropsch-reactor. Dit kan de benodigde energie en de bedrijfskosten met ongeveer 25 miljoen euro per jaar voor een typische CTL-installatie verminderen. Het CO2 dat eerder in deze fase vrijkwam, kan nu worden verwijderd in de voorafgaande water-gasverschuivingsfase.
UTILITIES 13 nr. 7 - november 2018
RONDETAFELDISCUSSIE
Circulaire kunststoffen voegen veel waarde toe De transitie van een lineaire naar een circulaire economie is eenvoudig als idee, maar complex in uitvoering. Zo concludeert het expertpanel dat bij elkaar kwam om over de rol van kunststoffen in de circulaire economie te discussiĂŤren. De biologisch afbreekbare kunststof uit rioolwater Phario scoort hoog in het nieuwe economische model. De vraag is of die waarde ook wordt toegekend.
14 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
A
lleen al de begripsverwarring tus-
gaan met de waterschappen om hier
gekomen, net als het grondstoffenak-
sen biobased en biodegradable
wat aan te doen.’
koord en zo zijn er nog wel meer initi-
kunststoffen vraagt om een pittige
Stoffer vat met zijn vraag de uitda-
atieven. Wat nu nog een lappendeken
publiekscampagne. Beide kunststof-
ging van Etteke Wypkema samen. De
aan suboplossingen is, lijkt langzaam-
fen hebben hun waarde in de nieuwe,
innovatiemanager van Waterschap
aan te worden geharmoniseerd in één
honderd procent circulaire economie
Brabantse Delta bewees dat het moge-
programma.
die de rijksoverheid voor ogen heeft
lijk is om bacteriën in rioolslib Poly
De overheid doet heel hard zijn best,
in 2050. Diezelfde overheid zal echter
Hydroxy Alkanoaten (PHA’s) te laten
maar heeft volgens mij gewoon wat
duidelijker het transitiepad moeten
maken. Inmiddels staan de afnemers
meer tijd nodig. Effectief is men pas
uitzetten om de doelstelling daadwer-
te wachten om het bio-PHA te verwer-
sinds 2015 bezig met beleidsvorming
kelijk te halen. Ze zal daarin een sterke
ken tot kunststoffen voor de land- en
rondom de circulaire economie. Voor
regierol moeten spelen en wet- en
glastuinbouw. Die afnemers hebben
partijen die het niet snel genoeg gaat,
regelgeving harmoniseren met de
echter een behoorlijk volume nodig en
zou ik adviseren een concrete vraag
eisen van een circulaire economie.
daarvoor zou de productie flink moe-
te formuleren waar de overheden wat
En linksom of rechtsom is er ook geld
ten worden opgeschroefd. Opschaling
mee kunnen. Dat is in het geval van
nodig om de transitie vlot te trekken.
vergt echter behoorlijke investeringen
struviet gelukt. Als de afvalstatus van
Het panel ziet zelfs mogelijkheden om
en het is de vraag wie dat onderne-
een product een belemmering is, vraag
de op dit vlak slecht presterende par-
mersrisico gaat nemen.
dan of daar van af kan worden gewe-
tijen de projecten van de voortrekkers
De politieke aandacht voor de circulaire
ken. Vaak weten de beleidsmakers ook
te laten financieren. Maar ook dat zijn
economie komt in ieder geval op gang,
niet waar bedrijven en waterschappen
keuzes die voornamelijk in politiek Den
maar uiteraard bepaalt vooral het kabi-
in de praktijk tegenaan lopen.’
Haag zullen moeten worden gemaakt.
net welke wet- en regelgeving wordt geharmoniseerd om het beoogde doel
Beleid Geert Bersgma trekt de paral-
Kamervragen Het was jammer
van een circulaire economie in 2050
lel met het stimuleringsbeleid voor
dat de kamerleden van 50-plus, het
te halen. Jantienne van der Meij ziet
duurzame energie. ‘Het beleid van de
CDA en de SGP niet bij de discussie aanwezig konden zijn. De kamervragen die zij onlangs stelden, laten in ieder geval zien dat de problematiek van waterschappen rondom de verwaarding van hun afvalstoffen op het
Voor duurzame energie zijn nu miljarden subsidie voorhanden, terwijl voor circulaire projecten enkele miljoenen beschikbaar zijn.
netvlies staan van de oppositie. SGPkamerlid Chris Stoffer tijdens het alge-
dat de wil er in ieder geval is. ‘Tussen
overheden was volledig gericht op de
meen overleg over de circulaire econo-
2014 en 2016 voerde het ministerie
toen geldende, fossiele energiemarkt
mie: ‘Waterschappen zijn erin geslaagd
van infrastructuur en Waterstaat het
en ook stimuleringsmaatregelen en
om biologisch afbreekbaar plastic te
programma Van Afval naar Grondstof
subsidies gingen die kant uit. Zo’n
maken uit rioolslib. Marktpartijen zijn
(VANG, red.) uit. De in dit programma
markt buig je niet zomaar om en de
daar enthousiast over. Ze hebben
opgedane ervaringen, zijn weer mee-
overheidsbemoeienissen ten gunste
echter wel volume nodig om er verder
genomen in het Rijksbrede programma
van duurzame energie kregen pas echt
onderzoek naar te doen. Dat gaat de
‘Nederland Circulair in 2050’. Intussen
effect toen Europa zich ermee ging
financiële spankracht van de water-
zijn al slagen gemaakt op het gebied
bemoeien. Voor grondstoffen staan we
schappen te boven. Onze vraag is dan
van de circulaire economie, zo is het
nu voor dezelfde uitdaging. Het beleid
ook of de staatssecretaris in overleg wil
landelijk afvalbeheerplan tot stand
is nog ingericht op een lineaire economie en moet worden omgebouwd naar een circulair alternatief. Voor duurzame
DEELNEMERS
energie zijn nu miljarden subsidie voorhanden, terwijl voor circulaire projecten
•
Geert Bergsma - manager ketenanalyse CE Delft
enkele miljoenen beschikbaar zijn. Het
•
Jantienne van der Meij-Kranendonk - Liaison Officer for WaterCampus
zou helpen als de Europese Unie ook
Leeuwarden
een duidelijke visie gaat ontwikkelen
Gert-Jan Gruter - bijzonder hoogleraar Industrial Sustainable Chemistry,
rondom de circulaire economie. Het
CTO Avantium
lijkt er op dat de inspanningen die de
•
Paul Roeleveld, director business development & innovations RHDHV
Nederlandse overheid al deed, nu ook
•
Egbert Berenst, bestuurslid Wetterskip Fryslân
aanslaan bij het Europarlement.’
•
Etteke Wypkema, innovatiemanager Waterschap Brabantse Delta
Paul Roeleveld merkt dat de politieke
•
Ruud Peeters, programma coördinator Energie en grondstoffenfabriek
agenda’s nog voornamelijk gevuld zijn
•
met duurzame energie. ‘Voor circu-
UTILITIES 15 nr. 7 - november 2018
en biobased plastic. Tachtig procent van de publieke opinie is gebaseerd op emotie. We hebben het publiek hard nodig om de transitie naar circulair voor elkaar te krijgen en dus zullen we moeten onderzoeken hoe we ze wel meekrijgen. Ook bedrijven zullen hun verantwoordelijkheid moeten nemen door circulaire alternatieven voorrang te geven. Als ze nu een biobased kunststof fles wordt aangeboden die een paar cent duurder is dan een PET-fles, zegt de producent: “daar wil de consument niet voor betalen”. Buiten het feit dat het prijsverschil per consument op enkele euro’s per jaar komt, nemen ze hun klant ook niet serieus. Die wil namelijk wel degelijk betalen voor duurzamere producten. Er wordt een verkeerd beeld gecreëerd van de circulaire economie waardoor de consument denkt dat het hem heel veel geld gaat kosten, maar dat is helemaal niet zo. Veel van dit soort misinformatie komt van de brancheorganisaties die zogenaamd de markt vertegenwoordigen. Terwijl partijen als Coca Cola en Albert Heijn juist wel op zoek zijn naar duurzamere alternatieven voor hun verpakkingsprolaire grondstoffen moet je veel verder
is men bang dat de bossen verdwijnen,
ducten.’
vooruit durven denken zonder dat
als we voedselresten gebruiken krijg je
Dat de Europese Unie zich uitspreekt
daar voor lange tijd een business case
de discussie rondom voedselschaarste
tegen single used plastic, moedigt het
tegenover staat. We hebben straks
en genetisch gemanipuleerde gewas-
panel alleen maar aan. Het grootste
energie genoeg, maar vele grondstof-
sen er bij. En biobased en biodegrada-
deel van de plastic soep wordt ook ver-
fen zullen steeds schaarser worden.
ble wordt voor het gemak op één hoop
oorzaakt door single used plastic. Dat
Onze huidige economische modellen
gegooid. De parallel die wordt getrok-
betekent dat we juist naar heel hoog-
kunnen daar niet mee omgaan, zijn
ken met biobrandstoffen is niet terecht
waardige materialen moeten gaan die
alleen maar op zoek naar het maxima-
omdat voor duurzame energie er heel
we eenvoudig kunnen hergebruiken. De
liseren van winst. Daarom vind ik het
veel alternatieven voorhanden zijn.
eerste fase daarvan is dat we nu zaken
begrip van circulaire economie ook een
Je kunt wind-, waterkracht en zonne-
aanpakken waar nu al alternatieven voor
aparte combinatie van twee termen die
energie inzetten, eventueel in de vorm
te vinden zijn, maar in de tweede fase
eigenlijk niet bij elkaar passen want cir-
van waterstof voor de transportsector.
zullen ook producten als plastic bak-
culair en economie zijn tegengestelde
Voor de productie van kunststoffen zijn
jes in de supermarkt moeten worden
begrippen.’
fossiele grondstoffen het enige alter-
gemaakt van duurzame alternatieven.
natief voor biogrondstoffen en die zijn
Publieke opinie
niet circulair. Dus als je de ambitie uit-
Hergebruik Dat hergebruik, ofwel
wat scepsis te bestaan rondom bio-
spreekt dat je in 2050 circulair wilt zijn,
recycling, vormt sowieso een rode
plastics. Net als in de discussie rondom
moet je wel overstappen op biobased
draad door de discussie. Want hoe
biobrandstoffen, gaat de publieke opi-
materialen. Kunststoffen kennen tal-
duurzaam biologische grondstoffen
nie al snel richting het voedsel versus
loze voordelen ten opzichte van andere
ook zijn: hergebruik is doorgaans nog
brandstofdilemma.
materialen. Een autobumper van
duurzamer. Egbert Berenst: ‘Om de
Gert-Jan Gruter merkt dat er nog
kunststof is vele malen lichter en ster-
consument te verleiden zijn afval te
veel volkswijsheden over bioplastics
ker dan de alternatieven. Helaas wordt
scheiden, moet je bij wijze van spreken
rondwaren die een neutraal debat in
de beeldvorming bepaald door de
de rode loper uitleggen. De meeste
de weg staan. ‘Als we zeggen dat we
media, die af en toe de grootst moge-
mensen willen best moeite doen om
houtsnippers gebruiken als grondstof
lijke onzin schrijven over biopolymeren
hun afval te scheiden en in de milieu-
Er blijkt nog al
16 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
straat aan te bieden, maar zodra het
het verzamelen en verwerken ervan.
keten zouden een transparant model
te complex wordt, haken ze af. Het
Fabrikanten kunnen hier zelf voor kie-
moeten ontwerpen die direct duidelijk
berekenen van afvalstoffenheffing van
zen, maar ik kan me ook voorstellen
maakt wat de toegevoegde waarde
huishoudens op aangeboden afval via
dat de wetgever dit oplegt.’
van een product is op mens, milieu en toegevoegde waarde.’
het Diftar-systeem lijkt logisch, maar de consument wil er liever niet aan.’ Gruter
Groei De discussie over welke bio-
brengt daar tegenin dat beprijzen wel
kunststof nu het beste verder kan
Financiering
degelijk kan helpen, gezien het succes
worden ontwikkeld is volgens Gruter
circulaire projecten is tot nog toe niet
van het beprijzen van plastic tasjes
zinloos. ‘We staan aan het begin van
beklijfd in het stimuleringsbeleid van
in de winkel. ‘Niet dat de consument
een enorme bevolkingsgroei, met
de Rijksoverheid. Bergsma: ‘Er wordt al
het bedrag nu zo hoog vond, maar
navenante vraag naar grondstoffen.
gepleit voor een stimulering duurzame
daarmee ontstond wel een bewustwor-
Van de 325 miljoen ton kunststof dat
grondstoffen, als verlengde van de
ding van het feit dat iets niet gratis is.
we nu gebruiken, is minder dan één
SDE+ subsidies. Maar het is misschien
Mensen dachten er daardoor vaker aan
procent biobased. De komende 35 jaar
verstandiger een surplus te rekenen
hun eigen tas mee te nemen.’
verdrievoudigt dit aantal. We zoeken
voor virgin grondstoffen. Net als de
Hetzelfde geldt eigenlijk voor het voor-
dus niet alleen een vervanger voor
consument een opslag betaalt voor
komen van zwerfafval. De plastic soep
fossiel plastic, maar hebben eigenlijk
stroom, zou deze ook moeten betalen
wordt minder heet gegeten in landen
alles nodig. Producten met een unieke
voor niet circulair plastic. Het voordeel
waar statiegeld wordt geheven op
eigenschap hoeven in zo’n markt niet
van zo’n systeem is dat het buiten de
plastic verpakkingen. Zodra kunststof
te concurreren op prijs en kunnen ook
Rijksbegroting om gaat.’
een beetje waarde heeft, zet dat een
niet op prijs concurreren met fossiele
Etteke Wypkema merkt op dat er al
stroom aan initiatieven op gang om
producten.’
een afvalstoffenheffing is op verpak-
daar geld aan te verdienen.
Het panel ziet wel kansen voor een
kingsmaterialen, ‘maar dat geld gaat
Een misschien wel grotere zorg die het
grotere aandeel bioplastics, maar dan
nu alleen naar recycling en niet naar
panel uit, is de toenemende aanwezig-
zou de wetgever daar een stevige rol in
innovatie elders in de keten. Wij zien
heid van microplastics in het milieu.
moeten spelen. Als deze een bepaald
daar geen cent van, terwijl we wel een
Met name de microvezels van textiel
percentage recyclaat eist of de ver-
belangrijke schakel kunnen zijn in het
die tijdens het wassen in het water
werking van biobased afval goedkoper
verduurzamen van de kunststofketen.’
komen in miljoenen tonnen per jaar.
maakt dan dat van fossiel plastic, komt
Het panel is het al snel met elkaar
Gruter: ‘We weten dat het overal is
de markvraag vanzelf. Bergsma: ‘In
eens dat de afvalstoffenheffing breder
terug te vinden, maar hoeveel is lastig
Frankrijk betalen producenten een
zou moeten worden uitgevoerd dan
te kwantificeren. Dus is het er niet voor
grondstoffenheffing naar rato van de
alleen voor verpakkingsmaterialen.
de wetgever.’ Ruud Peeters brengt
mate van recyclebaarheid van hun
Bovendien zou het geld dat deze hef-
daar nog tegenin dat de AWZI’s zo’n
producten. Dat zette onder andere
fing oplevert, ook moeten worden
negentig procent van de microvezels
Danone aan om hun verpakkingen te
besteed aan innovatie.
kunnen afvangen. Bovendien is veel te
herontwerpen.’
Een ander fenomeen waarmee de
voorkomen door een filter op de was-
Peeters moedigt zowel de Rijksover-
waterschappen worden geconfronteerd
De financiering van
is het feit dat ze binnenkort moeten
Als je puur naar de toegevoegde waarde zou kijken via systemen als de Ladder van Lansink, dan zou Phario hoger in de hiërarchie staan.
betalen voor het slib dat ze afvoeren naar de verbrandingsovens. De prijsstelling is nog niet geheel duidelijk maar er worden bedragen van rond de dertig euro per kiloton genoemd. Ook deze
machine te zetten.
heid als de Europese Commissie
extra heffing zou een innovatieprikkel
Gruter: ‘Philips bedacht zich dat ze
dan ook aan om hun doelstellingen
moeten uitlokken, dus waarom dat
geen lampen wilden leveren, maar ver-
voor zowel CO2-vrije als circulaire
geld niet direct alloceren aan innovatie.
lichting. Die verandering van perspec-
producten integraal te bekijken. ‘Nu
Wypkema: ‘Als het doel van de heffing
tief zorgde voor veel duurzamere en
concurreert de productie van biogas
is om minder slib te verbranden, zou
energiezuinigere systemen. Eenzelfde
nog met dat van biokunststoffen. Als
je partijen die de waarde van dit slib
systeem zou moeten worden toege-
je puur naar de toegevoegde waarde
kunnen verhogen moeten belonen.
past op fabrikanten van consumen-
zou kijken via systemen als de Ladder
De partijen die minder vooruitstrevend
tengoederen. Een consument koopt
van Lansink, dan zou Phario hoger in
zijn, betalen dan voor de koplopers.
geen verpakking, maar een wasmiddel
de hiërarchie staan. Zeker gezien het
Uiteindelijk profiteert de hele sector van
of zelfs schone was. Een fabrikant die
feit dat de grondstoffen voor deze
onze inspanningen voor de ontwikke-
eigenaar blijft van zijn verpakking, zal
biokunststoffen niet concurrerend zijn
ling van Phario, dan lijkt het me zinvol
wel beter nadenken over het ontwerp
voor de voedselproductie. De over-
om daar bedragen voor vrij te maken
ervan, de toegepaste grondstoffen en
heid, maar ook de betrokkenen in de
om dit mogelijk te maken.’
•
UTILITIES 17 nr. 7 - november 2018
WATER
OCI Terminals besteedt demiwaterproductie uit Toen de buren van OCI Terminals in Rotterdam geen demiwater meer konden leveren, zocht het bedrijf snel naar een alternatief. Terminal Manager Andre Meulmeester schafte een op maat gemaakt demiwatersysteem in een veertig ft container aan, maar laat het beheer daarvan over aan een externe waterexpert.
18 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
D
e terminal van OCI in de Botlek is een strategisch belangrijke scha-
kel in de stikstofchemie. Hier laden en lossen zee- en binnenvaartschepen, treinwagons en vrachtwagens voorraden met ammoniak. Bovendien is de terminal aangesloten op pijpleidingen die de stikstofverbinding rechtstreeks naar de klant kan vervoeren. De twee opslagtanks van OCI Terminals, met elk een opslagcapaciteit van vijftien kiloton gekoelde ammoniak (-33 graden Celsius) , worden onder meer ingezet voor de balancering van de ammoniakvoorraad van de stikstoffabriek van OCI in Geleen. Maar het bedrijf levert ook ammoniak aan derden. OCI gebruikt het ammoniak voor de productie van kunstmest en salpeterzuur. Nu is pure ammoniak behoorlijk toxisch en om het transport en verdere verwerking van het chemisch bestanddeel veiliger te maken,
aan elkaar gekoppeld een complete
oppervlaktewater van een andere bron.
mengt OCI Terminals demiwater door
waterzuivering vormen. Het bedrijf kon
Ook de eisen aan de geleidbaarheid
het zuivere ammoniak. Dit product
een vergelijkbare opstelling maken
van het demiwater verschillen nogal
wordt aqua ammonia genoemd. Het
in een veertig ft container voor onze
per toepassing. Iedere demiwaterunit
hiervoor benodigde demiwater betrok
specifieke situatie zodat we redelijk
is dan ook min of meer uniek in zijn
OCI tot voor kort van een nabijgelegen
snel konden overstappen op ons eigen
toepassing.’
chemiebedrijf.
Demiwater Terminal manager Andre Meulmeester werd vorig jaar geconfronteerd met het feit dat het buurbedrijf fors moest investeren in
Het voordeel van modulair bouwen is dat alle aanpassingen aan het ontwerp in de werkplaats kunnen worden gedaan
zijn demiwatervoorziening en niet meer wilde doorleveren aan derden.
geproduceerde demiwater. Bijkomend
Het voordeel van modulair bouwen is
‘We hebben direct naar alternatieven
voordeel is dat Logisticon de installatie
dat alle aanpassingen aan het ontwerp
gezocht, maar die bleken of te duur
op afstand kan beheren en monitoren.
in de werkplaats van Logisticon kun-
of gingen gepaard met langdurige
Daardoor hoeven wij geen mensen vrij
nen worden gedaan, zodat OCI nauwe-
contracten. Een commitment die we
te maken of in dienst te nemen voor
lijks iets heeft gemerkt van de aanleg
liever niet willen aangaan. Nu hebben
onze demiwaterproductie.’
van het demiwatersysteem. Cammaert: ‘Het enige wat we nodig hebben is
we op de site al een bluswatersysteem dat gebruik maakt van water uit het
Modulair
Brielse meer. Langzaamaan ontstond
Treatment-directeur Frank Cammaert
standaard slab voldoet, en een aanslui-
het idee om dit water op te werken tot
kan vanwege geheimhouding niet pre-
ting op zowel het voedingswater als
demiwater.
cies ingaan op de toegepaste technie-
naar de processen van de klant en een
In zijn zoektocht kwam Meulmeester
ken bij OCI. ‘Onze expertise en dertig
afvoer van de afgevangen minerale
al snel bij Logisticon Water Treatment
jaar ervaring maakt het verschil in de
en biologische vervuiling. In het geval
terecht. Het bedrijf is gespecialiseerd
producten die wij leveren. Hoewel we
van OCI gaat het geproduceerde demi-
in proces- en afvalwaterbehandeling
min of meer kant en klare systemen
water eerst naar een 2500 kuub buf-
en bouwt complete installaties, maar
leveren, maken de lokale verschillen
fertank omdat het bedrijf soms grote
bezit tevens een huurvloot met tijde-
in waterkwaliteit het noodzakelijk om
hoeveelheden van het water nodig
lijke mobiele oplossingen voor afvalwa-
een deel van het modulaire ontwerp
heeft, terwijl op de rustige momenten
terverwerking of demiwaterproductie.
en bedrijfsvoering aan te passen.
de buffer weer kan worden gevuld.’
Meulmeester: ‘De verhuurvloot van
Het Brielse Meerwater heeft nu een-
De aansluiting van de demiwaterin-
Logisticon Verhuur bestaat uit verschil-
maal een andere samenstelling dan
stallatie kostte dan ook minder dan
lende mobiele modulaire systemen die
bijvoorbeeld grondwater, effluent of
een week de tijd terwijl de processen
Logisticon Water
een stevige fundatie, waarvoor een
UTILITIES 19 nr. 7 - november 2018
“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERK- OF LEEROMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent. Daarnaast hebben wij ruimte voor afstudeerders en stagiars. Kijk voor meer informatie op één van onze websites. Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com
www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com
Verhuur stoom- en heetwaterketels
Eco Ketelservice Verhuur bv
www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com
van OCI gewoon door konden gaan. ‘We hadden zelfs de gehele installatie al in onze eigen werkplaats geheel getest’, zegt Cammaert. ‘Daardoor was het slechts nog een kwestie van de leidingen aansluiten volgens het zogenaamde Plug & play-principe en de productie kon beginnen.’
Hete zomer
Dit alles vond eind
april plaats en de installatie kon dan ook al snel laten zien hoe het presteerde onder extreme omstandigheden. Meulmeester: ‘De warme zomer heeft nooit tot schaarste van het Brielse Meerwater of demiwater geleid, maar de warme omstandigheden zijn wel aantrekkelijk voor bacteriën en algen. Ook het zoutgehalte van het voedingswater nam iets toe, maar ook daar ondervonden we verder geen hinder van.’ Cammaert: ‘We hebben iets meer chemicaliën moeten gebruiken dan gewoonlijk en iets meer zout gespuid, maar alles ruim binnen de grenzen. Ook hier helpt het dat we veel meer van dit soort installaties beheren. Daardoor bouwen we niet alleen zeer gespecialiseerde kennis op, maar kunnen we installaties ook benchmarken. Zo kunnen we de best practices van de ene installatie vertalen naar de rest van de vloot. Het wordt voor bedrijven voor wie demiwater slechts een utility is steeds lastiger om dit soort installaties goed te bedrijven. Zeker als ze
Service Cammaert ziet in de dage-
processen moeten begrijpen. Hetzelfde
snel groeien, willen ze zich liever op
lijkse praktijk verschillende samenwer-
geldt voor de duurzame doelstellingen:
hun kernactiviteiten richten. Voor ons
kingsconstructies de revue passeren.
als een bedrijf zich voorneemt minder
is proces- en afvalwater juist de kern-
‘We kunnen een installatie bouwen,
chemicaliën te willen inzetten, kunnen
activiteit.’
hem overdragen alleen onderhoud
we daar samen aan werken. Er zijn tal-
Hoewel Meulmeester het water ook
doen, maar ook een klant volledig
loze manieren om het gebruik terug te
als utility had kunnen afnemen van
operationeel ontzorgen. In het meest
brengen of chemicaliën te recupereren.
Logisticon, koos hij er toch bewust voor
extreme geval betaalt een klant per
Uiteindelijk is het een gezamenlijke
om de installatie aan te schaffen. ‘We
kuub water en hoeft hij zich verder geen
afweging tussen kosten en risico’s hoe-
berekenden dat de investering zich
zorgen te maken hoe dat water er komt.
ver je daar in kunt gaan.’
binnen redelijke termijn terugverdient,
Dit soort DBFMO-constructies zijn er
Wat volumes aangaat zijn er volgens
waarna we blijven profiteren van de
nog niet heel veel, maar ik verwacht dat
Cammaert niet heel veel beperkingen.
installatie die dan nog lang niet tech-
steeds meer bedrijven hiervoor zullen
‘Je kunt bij wijze van spreken tien con-
nisch is afgeschreven. Ook dit maakt
kiezen. Zo’n constructie vraagt wel om
tainers tegelijk laten draaien, dat heb-
ons weer vrijer in onze keuzes, alhoewel
een investering van beide kanten in het
ben we ook wel eens gedaan. Dan kan
we tot nog toe erg tevreden zijn. We
opbouwen van een relatie. Voor veel
je meer dan vijfhonderd kuub per uur
betalen nu een vaste service fee en
bedrijven is demiwater zo cruciaal dat
produceren. In de Botlek hebben we zo
schaffen ook onze eigen chemicaliën
de site wordt stilgelegd als het water
al verhuurinstallaties draaien die meer
aan. Maar verder is Logisticon verant-
op een of andere manier niet kan wor-
dan achthonderd kubieke meter afval-
woordelijk voor het vervangen van die
den geleverd. Je zult dan ook goede
water zuiveren om binnen de lozingsei-
chemicaliën en de procesvoering.’
afspraken moeten maken en elkaars
sen te blijven.’
•
UTILITIES 21 nr. 7 - november 2018
Uitgelicht project
Investeringen in groen gas en waterstof Een aantal partijen onderzoekt de alternatieven voor het wegvallen van het Groningengas. Zowel in Emmen als op het terrein van Tata Steel zouden groen gas en groene waterstofinstallaties een duurzaam alternatief moeten bieden. In Delfzijl zouden zelfs twee elektrolysers kunnen komen. Negen samenwerkende partijen onderzoeken de mogelijkhe-
Delfzijl
den voor groen gas op het terrein van de voormalige gaszui-
Begin dit jaar maakte Nouryon bekend dat het samen met
veringsinstallatie in Emmen. Het terrein wordt op dit moment
Gasunie de mogelijkheden voor waterstofproductie in de
bovengronds ontmanteld. Met de industriĂŤle bestemming en
Eemsdelta onderzoekt. Op Chemiepark Delfzijl willen de
de bestaande verbindingen met de regionale en landelijke
bedrijven een installatie ontwikkelen die, met een twintig
energie-infrastructuur, kan het GZI-terrein een belangrijke rol
megawatt waterelektrolyse-unit, duurzaam geproduceerde
spelen bij de energietransitie. In juli heeft een aantal partijen
elektriciteit omzet in drie kiloton groene waterstof per jaar.
ook al een intentieverklaring ondertekend voor het verkennen Beide projecten kunnen samen een flinke stap in het verder van de mogelijkheid van een waterstoffabriek op het terrein.
opschalen van de elektrolysetechnologie. Elektrolyse is vooralsnog duur, maar brede inzet kan de technologie beduidend
Amsterdam
goedkoper maken, door schaalvoordelen.
Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen
Engie en Gasunie onderzoeken zelfs de haalbaarheid van een
een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van
honderd Megawatt-installatie met elektrolyzers. De groene
Tata in IJmuiden. Nouryon, voorheen AkzoNobel Speciality
waterstoffabriek moet begin volgende decennium worden
Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van honderd
gebouwd op een locatie in het noorden van Nederland.
megawatt bouwen op het terrein van Tata Steel. Het staal-
Noord-Nederland is volgens Engie en Gasunie bij uitstek
bedrijf heeft de waterstof nodig voor de productie van staal,
geschikt voor een dergelijke fabriek. Zo neemt de aanvoer
en kan hiermee de staalproductie verduurzamen. Het bedrijf
toe van groene stroom door de nabijheid van het Gemini-
denkt hiermee 350.000 ton minder CO2 uit te stoten.
windpark en de aansluiting op de Norned-kabel. In 2019
Voorwaarde om de fabriek te bouwen is wel dat er groene
volgt ook de aansluiting met de Cobra-kabel. Pluspunten
stroom geleverd wordt door windmolenparken op de
zijn bovendien het bestaande gasinfranetwerk, de gasop-
Noordzee. Heel veel windmolens want er is ook heel veel
slagmogelijkheden en de aanwezigheid van grote industriĂŤle
groene stroom nodig om voldoende duurzame waterstof te
gebruikers van waterstof. De ambitie is om de waterstofketen
produceren. Dat is volgens de bedrijven een taak van de over- vervolgens op weg naar 2030 stapsgewijs verder uit te bouheid maar wel essentieel.
wen naar grote schaal.
Het havenbedrijf van Amsterdam gaat vooral kijken hoe de groene waterstof kan worden gedistribueerd en hoopt op de
Duitsland
komst van nieuwe industrie. Dat is nodig om de terugloop
Gasunie Deutschland wil met Tennet en Thyssens wil een
van fossiele brandstoffen in de haven straks op te vangen. De honderd megawatt groene waterstoffabriek bouwen. De waterstof kan ook een grote bijdrage leveren aan emissievrij
fabriek zal bij oplevering, in fasen vanaf 2022, de grootste
transport in de regio. Bovendien kan waterstof een alternatief power-to-gas-installatie in Duitsland zijn. zijn voor verwarming van huizen in de stad.
De installatie komt in de buurt van een transformatorstation
De komende twee jaar gaan de bedrijven onderzoeken of
van Tennet in het noorden van Duitsland (Nedersaksen). Daar
de plannen technisch en financieel haalbaar zijn. En in 2021
komt stroom van windmolens op zee aan en wordt het ver-
wordt een definitief besluit genomen. Het gaat om een flinke
der verdeeld. Op momenten dat er meer windstroom is dan
investering die de bedrijven niet alleen willen en kunnen dra-
gebruikers nodig hebben, kan de stroom in waterstof worden
gen. De overheid of EU zullen financieel bij moeten dragen.
omgezet.
22 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
Projecten Biomassa Opdrachtgever: ForFarmers
Voerfabrikant ForFarmers Nederland gaat een biomas-
Investering:
4,8 miljoen euro
sacentrale in Lochem bouwen. Bijna de hele energie-
Waar:
Lochem
behoefte voor stoomproductie van de voerfabriek in
Afronding:
april 2019
Lochem kan door de installatie worden geleverd. Op jaarbasis verbruikt de fabriek in Lochem 1,8 miljoen kubieke meter aardgas dat na de ingebruikname van de biomassacentrale vrijwel volledig wordt vervangen door de verbranding van houtsnippers. De centrale produceert ook circa 1 miljoen kilowattuur elektriciteit.
Opdrachtgever: Eneco
Eneco bouwt op industrieterrein Lage Weide aan een
Investering:
onbekend
BioWarmte Installatie. De BioWarmte Installatie wordt
Waar:
Utrecht
gebouwd naast de bestaande energiecentrale van Eneco
Afronding:
begin 2019
op industrieterrein Lage Weide. De vergunning is verkregen voor een installatie waarin 60 megawattuur aan brandstof omgezet mag worden naar duurzame warmte. • NIEUW PROJECT •
Opdrachtgever: Sparkling Biomass
Sparkling Biomass start dit najaar met de bouw van een
Investering:
onbekend
vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De stoom wordt
Waar:
Innofase, Duiven
direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn
Afronding:
2020
drooginstallaties mee voedt. De installatie kan jaarlijks 12.500 megawattuur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.
Opdrachtgever: BeGreen
De 15 MWt houtgestookte bio-energiecentrale in
Waar:
Lelystad
Lelystad gaat duurzame warmte leveren aan het warm-
Investering:
onbekend
tenet van Lelystad. Jaarlijks zal de centrale tot 30.000 ton
Afronding:
begin 2019
houtsnippers (afvalhout) verbranden. De houtsnippers zijn afkomstig van noodzakelijk bosonderhoud in de omgeving Lelystad.
Wind Opdrachtgever: Blauwwind (Partners Group, Shell, DGE,
De financiering van de Borssele III/IV windparken in
Eneco Groep en Van Oord.
de Noordzee is rond. Dit luidt de start in van de bouw
Waar:
Borssele III en IV, Noordzee
en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164 9,5
Investering:
onbekend
megawatt door MHI Vestas geleverde windmolens met
Afronding:
2021
een totale capaciteit van 731,5 MW. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt uur (GWh) bedragen. In het vierde kwartaal van 2019 zal worden begonnen met de belangrijkste bouwwerkzaamheden en de productie zal begin 2021 van start gaan.
Opdrachtgever: Ørsted
Op 5 juli 2016 won Dong Energy de SDE+ subsidie en de
Waar: Borssele I en II,
vergunning voor de kavels I en II van het windenergiege-
Noordzee Borssele I en II
bied Borssele. De windparken krijgen een gezamenlijke capaciteit van 752 megawatt.
UTILITIES 23 nr. 7 - november 2018
Projecten Opdrachtgever: Windunie
Windpark Zeewolde wordt gerealiseerd in Zuidelijk
Waar: Zeewoldel
Flevoland door Windpark Zeewolde B.V. waarin bijna
Investering:
Onbekend
alle bewoners, agrarisch ondernemers en molenaars uit
Vermogen:
320 megawatt
het gebied zijn verenigd. De 220 molens in het gebied
Afronding:
Onbekend
maken plaats voor 93 grotere, modernere turbines.
Opdrachtgever: Windunie
Windpark Oostermoer Exploitatie B.V. is opgericht door
Waar:
Oostermoer, Drenthe
boerenbedrijven uit de Veenkoloniën. Hun weidse akker-
Investering:
Onbekend
landen zijn zeer geschikt voor het opwekken van energie
Vermogen:
150 megawatt
uit wind.
Afronding:
Onbekend
Opdrachtgever: REScoop Limburg
De gemeenteraden van Leudal en Nederweert hebben
Waar:
Leudal
onlangs de vergunningaanvragen van de windparken De
Investering:
onbekend
Kookepan, Heibloem en Ospeldijk goedgekeurd.
Afronding:
Onbekend
Vermogen:
24 megawatt
Water Opdrachtgever: Evides Industriewater
Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt
Waar:
Botlek
een centrale afvalwaterzuivering. AkzoNobel Industrial
Investering:
onbekend
Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical en
Afronding:
onbekend
Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.
Stoom en warmte • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Shell
Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikke-
Waar:
Rotterdam
len van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergun-
Afronding:
onbekend
ning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarm-
Investering:
onbekend
tepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna. Shell wil onderzoeken hoe in de regio aardwarmte van een diepte van twee- tot drieduizend meter kan worden gewonnen.
Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro
LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’
Waar:
Maasvlakte
en verbrandingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte,
Investering:
150 miljoen euro
waarin het productieafval wordt behandeld en omgezet
Afronding:
2020
in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.
Opdrachtgever: Ineos Oxide
Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen
Waar:
Zwijndrecht
euro in een nieuwe hoge-drukstoomketel met een capa-
Investering:
30 miljoen
citeit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-drukboilers, die
Afronding:
medio 2019
dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.
24 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
Projecten Opdrachtgever: Ecluse
Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas
Waar:
Antwerpen
van meerdere chemiebedrijven in Antwerpen vervangen
Investering:
onbekend
door een warmtenet van ongeveer vijf kilometer lengte.
Afronding:
onbekend
Gas Opdrachtgever: SterCore
Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige
Waar:
Emmtec, Emmen
meststoffen én groen gas en kan op die manier jaarlijks
Afronding:
onbekend
twintig miljoen kuub groen gas produceren. Inmiddels
Investering:
onbekend
zijn de vergunningsaanvragen ingediend voor een eerste
Capaciteit:
20 miljoen kuub groen gas
fabriek in Emmen, vlakbij industrieterrein Emmtec.
Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie
De technische startup SCW Systems ontwikkelde een
Waar:
Investa Alkmaar
manier om biomassa in superkritisch water om te zetten
Afronding:
onbekend
in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van
Investering:
onbekend
Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven
Capaciteit:
13,5 miljoen kuub groen gas
bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op grote schaal kan worden toegepast.
Opdrachtgever: Gasunie en Enexis
Gasunie en Enexis bouwen vlakbij de groengasproduc-
Waar:
Wijster
tielocatie van Attero in Wijster (Drenthe) een enorme
Investering:
onbekend
compressor. Deze Groen-gas-Booster comprimeert
Afronding:
medio 2019
groen gas naar hoge druk zodat het kan worden ingevoed in het landelijke gasnet. De compressor zal medio 2019 in gebruik worden genomen.
Opdrachtgever: NAM
Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiverings-
Waar:
Emmtec, Emmen
installatie (GZI) in Emmen komt mogelijk een groene
Investering:
onbekend
waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschillende
Afronding:
onbekend
partners deze optie nader onderzoeken. Groen waterstof kan de fabrieken op het Emmtec-terrein van onder andere DSM en Teijin Aramid onafhankelijk maken van het Groningen-gas.
Elektriciteit • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Chemelot
NaGa Solar, DSM en Chemelot bouwen het grootste
Waar:
Chemelot, Geleen
industriële zonnepark van Limburg op een voormalige
Investering:
onbekend
stortplaats van DSM op het Chemelot terrein. Zonnepark
Afronding:
november 2018
Louisegroeve gaat hernieuwbare stroom leveren met een capaciteit voor circa duizend huishoudens. NaGa Solar verzorgt de investering in het zonnepark en de infrastructuur, de bouw en het beheer van het park. DSM stelt de grond beschikbaar en daarnaast zijn de zonnepanelen uitgerust met de laatste technologische innovaties van DSM. Chemelot coördineert de verdere uitrol en draagt zorg voor het snel en efficiënt verlopen van de bouw.
UTILITIES 25 nr. 7 - november 2018
ENERGIEOPSLAG
ArenA gebruikt circulaire batterij Sinds kort beschikt de Johan Cruijff ArenA over een drie megawatt lithium-ion batterij met second life batterijen uit Nissan Leafs. Daarmee helpt het stadion TenneT het stroomnet stabiel te houden en beschikt het tevens over noodzakelijke backup capaciteit. De komende tijd worden nog eens bidirectionele laadpalen aan het systeem toegevoegd, waarmee een flexibel systeem ontstaat dat de energievraag en -aanbod van heel Amsterdam Zuid kan regelen.
26 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
D
e Johan Cruijff ArenA investeerde
fabrikant beloofde actieradius halen en
elk een vermogen van 750 kilowatt.
de afgelopen jaren al in zowel
moeten ze worden vervangen. Voor een
Die converters kunnen zowel gelijk-
zon-pv als duurzame warmte en koude.
statische oplossing voldoen ze echter
stroom omvormen naar wisselstroom
Een groot deel van die energie ver-
nog prima. We geven afgedankte batte-
als andersom. Ieder rek herbergt op
dwijnt echter direct het net in omdat
rijen een tweede leven, iets wat perfect
zijn beurt tien batterijpakketten met
op het moment dat de zon schijnt er
in onze circulaire visie past.’
twaalf batterijmodules. Opgeteld bevat
niet altijd evenementen zijn in het sta-
Samen met The Mobility House
het systeem dus 590 batterijpakket-
dion. Innovatiemanager Henk van Raan
vond Van Raan al snel aansluiting bij
ten waarvan 250 stuks tweedehands
koesterde dan ook al langer de wens
Nissan, dat zijn Leaf elektrische auto
batterijen van de eerste generatie. De
om een opslagsysteem te bouwen
al enige jaren op de Europese markt
overige 340 stuks zijn nieuw en van de
die zoveel mogelijk van de opgewekte
verkoopt. Het bedrijf beschikte al over
vierde generatie.
energie kon opslaan. Van Raan: ‘Ons
afgedankte batterijen, maar wilde
De 2,8 megawattuur batterijen zijn
jaarlijks gemiddeld elektrisch verbruik
ook nieuwe batterijen leveren, van
verdeeld in vier blokken met ieder hun
is negen miljoen kilowattuur terwijl de
de vierde generatie, om aan de drie
eigen UPS 9395P stroomomvormers
zonnepanelen zo’n negenhonderddui-
megawatt opslagcapaciteit te kunnen
van Eaton. Deze omvormers worden
zend kilowattuur elektriciteit produce-
komen. Die drie megawatt vermogen,
al ingezet bij datacenters en hebben
ren. De niet gebruikte energie belandt
met een nominale capaciteit van 2,8
hun betrouwbaarheid bewezen. De
op het middenspanningsnet van
megawatt, is niet geheel toevallig
vier blokken kunnen onafhankelijk van
Liander, wat de netbeheerder vervolgens moet zien te verwerken. Om dit te voorkomen, wilden we zoveel mogelijk van onze zelfopgewekte stroom inzetten in het stadion.
We geven afgedankte batterijen een tweede leven, iets wat perfect in onze circulaire visie past.’
Ook de mogelijkheden om de stroomkwaliteit te verbeteren als ook produc-
gekozen. Het stadion gebruikt tijdens
elkaar werken en worden ook om de
tie-en consumptiepieken af te vlakken
een evenement gemiddeld drie mega-
beurt geladen. Om uitval van de syste-
namen we mee in de investeringsover-
watt aan elektriciteit per uur en zou
men te voorkomen schakelde Eaton de
weging. Bij grote evenementen berei-
dus één uur door kunnen gaan zonder
batterijen in series van vijf batterijpak-
ken we soms grote spanningspieken
externe stroombronnen. En als men de
ketten. Dit maakt het redelijk eenvoudig
die tot grote problemen kunnen leiden
niet kritische stroomverbruikers afsluit,
om een niet of slechter functionerende
in de netten van Liander en TenneT.
zoals bijvoorbeeld keukens, is het zelfs
serie over te slaan of te vervangen.
Die partijen heffen dan ook een peak
mogelijk drie uur lang door te gaan op
Om het switchen tussen eigen gebruik
demand charge om de netbelasting
alleen batterijcapaciteit.
van de ArenA en de onbalansmarkt
door te berekenen. Het afvlakken van
Uiteindelijk vonden de partners ook een
mogelijk te maken, bouwde Eaton ook
pieken levert dus ook een financieel
integrator die de individuele batterijen
een nieuw energiemanagementsy-
voordeel op.
kon samenbrengen in één systeem
steem in een andere ruimte van het
Tot slot wilden we een alternatief kun-
dat aan alle behoeften voldoet. Eaton
stadion. Hier krijgt The Mobility House
nen bieden voor de twee dieselaggre-
had al ervaring met de productie van
de fysieke capaciteit om te handelen
gaten die we vanuit veiligheidsover-
UPS-systemen. ‘In feite is deze niet
met TenneT. Bij hoge stroomprijzen,
wegingen standby hebben staan voor
veel anders dan een UPS’, zegt mar-
kan men bovendien besluiten de eigen
het geval de stroom uit valt. Samen
ketingdirector John Robb van Eaton.
capaciteit te gebruiken in het stadion
kunnen die generatoren 640 kilovolt
‘Wat wel anders is, is het feit dat de
of in de toekomst voor het laden van
Ampère vermogen leveren, wat slechts
batterij bidirectioneel werkt, waarvoor
elektrische auto’s.
21 procent is van het vermogen van de
aparte omvormers nodig zijn. Het ener-
Van Raan: ‘Eerlijk gezegd denk ik dat
batterij. Uiteindelijk zou de batterijca-
gieopslagsysteem heeft vier van deze
de ingebruikname van het energieop-
paciteit zelfs kunnen worden verhuurd
omvormers die de gelijkstroom van de
slagsysteem het begin is van de ver-
aan de artiesten die hier optreden en
batterijen kunnen omzetten naar wissel-
duurzaming van het gebied rondom de
die vaak hun eigen dieselaggregaten
stroom en vice versa. En uiteraard vergt
ArenA. We willen op de korte termijn al
meenemen als backup.’
het feit dat we gebruikte Leaf-batterijen
achttien parkeerplaatsen voorzien van
gebruiken wel een ander productiepro-
bidirectionele laadpalen en als dit suc-
ces dan we gewend zijn.’
cesvol werkt, kunnen we dat uitbreiden
Tweedehands Van Raan legde de
naar in totaal tweehonderd van dit
lat nog eens extra hoog door aan te sturen op gebruikte batterijen. ‘De capa-
Superbatterij Het opslagsysteem
soort laadpalen. Als we straks ook nog
citeit van lithium-ion batterijen neemt
dat zich op het niveau van het parkeer-
de opslagcapaciteit van de elektrische
gedurende de diverse laad- en ontlaad-
dek van de ArenA bevindt, bestaat uit
auto’s die hier geparkeerd staan kun-
cycli af. Na een aantal jaren gebruik kun-
totaal zeven rijen met in totaal 61 bat-
nen gebruiken, verdubbelen we de
nen de batterijen niet meer de door de
terijrekken en vier powermodules met
capaciteit.
•
UTILITIES 27 nr. 7 - november 2018
ENERGIEWET
Waterstof voor een CO2-arme toekomst De aandacht voor waterstof als energiedrager groeit. Hoe de toepassing van waterstof precies dient te worden vormgegeven en bekostigd blijft echter vooralsnog onduidelijk. De focus ligt nu eerst op technologische verbeteringen en kostenverlagingen die nodig zijn om van waterstof op korte termijn een efficiĂŤnte energiedrager te maken. Maar om waterstof echt succesvol te maken is Europese samenwerking ĂŠn financiering noodzakelijk.
28 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP
Z
owel nationaal als internationaal
moment aanzienlijk goedkoper dan de
groeit de aandacht voor waterstof
productie van groene waterstof.
als energiedrager. In het hele land wor-
Waterstof kan voor verschillende doel-
den reeds vele initiatieven ontplooid
einden dienen, waaronder opslag van
om de ontwikkeling van de toepassing
elektriciteit, als bron van hogetempera-
van waterstof een boost te geven.
tuurwarmte, als brandstof voor onder
Tevens wordt waterstof in het voorstel
meer auto’s en vrachtwagens en als
‘hoofdlijnen van het Klimaatakkoord’
grondstof voor de industrie. De over-
door het Klimaatberaad als een
heid heeft tot op heden geen beleid
belangrijk thema in de energietransitie
geformuleerd om de ontwikkeling van
aangemerkt. Hoe de toepassing van
waterstof te stimuleren door middel
waterstof precies dient te worden
van bijvoorbeeld subsidies of andere
vormgegeven en dient te worden
financiële tegemoetkomingen. Onder
bekostigd blijft echter vooralsnog
de huidige vormgeving van de SDE+
onduidelijk. Ook in de zogenoemde
subsidieregeling, worden enkel de
Routekaart Waterstof, welke begin
ontwikkeling van duurzame energie-
dit jaar is gepresenteerd, concludeert
bronnen als zon, wind en waterkracht
het TKI Nieuw Gas van de Topsector
gestimuleerd. Waterstof heeft een
Energy dat naar verwachting waterstof
ander karakter, nu het geen energie-
een van de essentiële elementen zal
bron maar een energiedrager is, en
zijn om een drastische reductie van de
daarmee slechts een tussenfase in de
CO2-emissies in 2050 te realiseren.
energiehuishouding.
In het voorstel ‘hoofdlijnen van het Klimaatakkoord’ wordt deze belangrijke
Subsidie De zogenoemde Waterstof
rol aan het gebruik van waterstof mede
Coalitie pleit voor de invoering van een
toegedicht op basis van de variëteit
aantal specifieke maatregelen. Zo dient
aan toepassingen van waterstof, zowel
de onrendabele top van de waterstof-
in de industrie, waar behoefte is aan
productie door de overheid te worden
hogetemperatuurwarmte en grond-
vergoed conform het huidige systeem
stoffen, als in bijvoorbeeld de vervoer-
van de SDE+ subsidie. Een dergelijke
sector. Bovendien heeft waterstof raak-
onrendabele top bestaat uit het huidige
vlakken met vele belangrijke thema’s
prijsverschil tussen de productie van
die ruimschoots aan bod komen in
groene en grijze waterstof. Door het ver-
het huidige klimaatdebat, waaronder
goeden van de onrendabele top en het
de ontwikkeling van wind- en zonne-
uitrollen van tenders voor de verdere
energie, het uitbreiden van Carbon
ontplooiing van waterstof initiatieven,
Capture and Storage en de vraag naar
vergelijkbaar met de tenders voor de
flexibiliteit van de netten en het gebruik
ontwikkeling van windparken op zee
van energieopslag.
waarbij de overheid een belangrijk gedeelte van de vereiste voorbereidin-
Waterstof
Er zijn verschillende
gen ten behoeve van de ontplooiing van
soorten waterstof, te weten grijze,
projecten voor haar rekening neemt, zal
blauwe en groene waterstof. Indien
de kostprijs van elektrolyse gestaag ver-
waterstof wordt geproduceerd uit
minderen, aldus de Waterstof Coalitie.
methaan, is sprake van grijze waterstof.
Tevens dient in fasen een waterstofin-
Van blauwe waterstof is sprake indien
frastructuur te worden aangelegd, door
de CO2 die vrijkomt bij grijze waterstof,
een nader te bepalen partij, overeen-
wordt afgevangen en opgeslagen.
komstig het huidige elektriciteitsnet-
Waterstof geproduceerd door middel
werk en gasnetwerk.
van duurzaam opgewekte elektriciteit
Indien voorgaande maatregelen wor-
uit onder meer wind en zon wordt ook
den ontplooid, zou de toepassing van
wel groene waterstof genoemd. Deze
waterstof in de toekomst een centrale
laatste vorm is de gewenste waterstof
rol kunnen spelen in de energietransitie
die in de toekomst dient te worden
naar duurzame energie, aldus verschil-
gebruikt, aangezien er bij dit proces
lende deskundigen. Door middel van
geen CO2 vrijkomt. De productie van
waterstof kan de opslag van elektriciteit
grijze waterstof uit methaan is op dit
worden gestimuleerd, een toepassing
UTILITIES 29 nr. 7 - november 2018
naar de productie en toepassing van blauwe waterstof en de uitkomsten van de diverse onderzoeken dienen als basis van voor de verbetering van de productie van groene waterstof.
Hydrogen Initiative
Ook inter-
nationale samenwerkingen zullen een centrale rol spelen in het nastreven en realiseren van kostprijsdalingen. Het Hydrogen Initiative is een van de samenwerkingen waar de Nederlandse regering zich onlangs aan heeft gecommitteerd. Het Hydrogen Initiative is een politiek statement gericht op het bevorderen van de productie en toepassing van waterstof. Bijna alle lidstaten van de EU hebben zich middels het initiatief uitgesproken om gezamenlijk de krachten te bundelen in het onderzoek naar waterstof. Er is echter geen waar veel behoefte aan is nu wind- en
waterstof en de toepassing daarvan,
juridische gebondenheid, het is enkel
zonneparken geen constante en/of
waaronder elektrolyse, al beschikbaar,
een statement waarin de lidstaten hun
gegarandeerde productie hebben,
maar echter nog zeer kostbaar in ver-
steun voor het initiatief tot uitdrukking
waardoor ten tijde van overschotten het
gelijking met andere, vaak fossiele,
brengen. Minister Wiebes heeft in een
overschot aan elektriciteit voor onba-
alternatieven. Door het uitvoeren van
eerder interview al aangegeven dat het
lans op het netwerk zorgt en bovendien
onderzoek naar de ontwikkeling van
volgens hem belangrijk is om het onder-
de reed opgewekte elektriciteit die
nieuwe materialen, het optimaliseren
werp ‘waterstof’ op Europees niveau te
ongebruikt blijft verloren dreigt te gaan.
van de huidige technologieën en het
bespreken, om zodoende te komen tot
De aldus van nature niet flexibele aard
vergroten van de schaalomvang van de
technologische verbeteringen, kosten-
van duurzame energie afkomstig van
toepassing van waterstof kunnen kos-
verlaging en schaalvergroting.
onder meer zon en wind, kan worden
tenprijsdalingen worden behaald.
De verwachting is dat de toepassing
geneutraliseerd door het opslaan van
Onlangs onderzocht DNV GL in
van waterstof met name na 2030 zal
elektriciteit in de vorm van waterstof in
opdracht van TenneT en Gasunie de
worden opgeschaald, waardoor water-
bijvoorbeeld tanks. Ook het transport
mogelijkheden voor de omzetting van
stof met name van belang zal zijn voor
van energie van offshore windpar-
elektriciteit die door middel van wind
het behalen van de klimaatdoelstellin-
ken naar het net op land kan door de
op zee is opgewekt om te zetten in
gen van 2050. Om de ontwikkeling van
toepassing van waterstof soepeler
waterstof, op een eiland of op platfor-
groene waterstof kracht bij te zetten en
verlopen, waardoor congestie op de
men op zee. Met de huidige technolo-
te versnellen, is een programmatische
netten wordt verminderd en bovendien
gieën wordt dit mogelijk geacht, maar
aanpak benodigd. Deze aanpak dient
op de broodnodige aanleg van nieuwe
met name de kosten blijken een sta in
onder meer vanwege de hoge kosten
netten minder druk komt te liggen. De
de weg te zijn. De verwachting is dat
die het met zich mee zal brengen op
elektriciteit hoeft immers niet meer via
de kosten van groene waterstof, die
Europees niveau te worden nage-
het elektriciteitsnet naar het vasteland
nu nog hoger zijn, de komende tien
streefd. Met het Hydrogen Initiative is
te worden getransporteerd, maar kan
jaar zullen afnemen, tot een niveau
gepoogd een eerste stap in de goede
in een andere vorm, te weten waterstof,
dat gelijk is aan de kosten van blauwe
richting te zetten om waterstof in de
het vasteland bereiken.
waterstof. Om de waterstoftransitie op
toekomst daadwerkelijk één van de
dit moment al in gang te zetten dient
essentiële elementen te laten zijn om
Onderzoek Hoewel er een legio
de overheid echter nog te focussen
de Europese klimaatdoelstellingen
aan toepassingen is waar waterstof als
op de productie en toepassing van
te behalen. Of het voldoende is zal
energiedrager een belangrijke rol kan
blauwe waterstof, aangezien de toe-
de toekomst echter nog uit moeten
spelen, zijn er ook nog vele uitdagin-
passing van blauwe waterstof minder
wijzen, maar allereerst dus de focus
gen te overwinnen alvorens waterstof
onderzoek behoeft en daardoor reeds
op technologische verbeteringen en
daadwerkelijk een rol kan spelen in de
op korte termijn voor verbeteringen zal
kostenverlagingen die nodig zijn om
energietransitie. Zo zijn de benodigde
kunnen zorgen. In de toekomst kun-
van waterstof op korte termijn een effi-
technologieën voor de productie van
nen de nu te verrichten onderzoeken
ciënte energiedrager te maken.
30 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
•
Agenda SmartPort Summit 2018 15 november Ahoy Rotterdam smart-port.nl
SmartPort heeft kennis te delen dit jaar; een heleboel wetenschappelijke kennis. Ruim 45 projecten zijn of worden nog dit jaar afgerond. Kennis over de energietransitie, digitalisering en automatisering van de logistiek en de maritieme infrastructuur. Deze kennis willen wij met u delen tijdens onze SmartPort Summit 2018 op 15 november in Ahoy, Rotterdam. Wat als alle ontwikkelde kennis wordt toegepast? Wat is er nog nodig? Wat zijn de nieuwe vraagstukken? Hoe ziet de Rotterdamse Haven er dan uit in 2050? Dat is het thema voor deze SmartPort Summit.
Masters of Industry: Industrial Internet of Things (IIoT) 22 november
In de vierde industriële revolutie is alles met alles verbonden. Dat dit een positieve bij-
Endress+Hauser, Naarden
drage kan leveren aan het optimaliseren van processen, begrijpen we. Maar de grote
www.mastersofindustry.nl
vraag is natuurlijk: hoe? Hoe maken we optimaal gebruik van het Industrial Internet of Things (IIoT)? Hoe kan automatisering helpen om zowel de bedrijfsvoering als de winstgevendheid te verbeteren? Tijdens deze Masters of Industry kijken we ook naar de spreekwoordelijke ‘beren op de weg’: hoe zit het met de data security en privacy? Er zijn nu nog veel bedrijven die de kansen die IIoT biedt, laten liggen. Zonde! Na deze Masters of Industry, die wordt gehouden op donderdag 22 november bij en in samenwerking met Endress+Hauser in Naarden, heeft u mogelijk voldoende inspiratie en praktische handvaten om ermee aan de slag te gaan.
Seminar Energietransitie voor de industrie 22 november Amersfoort www.kwa.nl
In het klimaatakkoord van Parijs zijn afspraken vastgelegd om opwarming van de aarde tegen te gaan. Dat moet worden geïmplementeerd in nationale wetgeving. Vanuit de vijf klimaattafels wordt hier invulling aan gegeven met het Klimaatakkoord, om de CO2emissie te reduceren. Er ligt een zware opgave voor de industrie, in de fabrieken moet het gebeuren. Zij moeten zelf invulling geven aan de energietransitie. Dit seminar met de titel ‘Energietransitie in uw fabriek. Van binnen naar buiten!’ geeft antwoord op de vraag die ieder producerend bedrijf zich stelt: hoe worden wij energieneutraal in 2030?
Ingenieurs in Energietransitie 29 november Madurodam, Den Haag energietransitie.tw.nl
Eén ding is zeker, zonder ingenieurs gaan we de klimaatdoelen van onze overheid niet halen. En met het oog op 49 procent reductie van CO2-uitstoot in 2030 moeten we naast het opstellen van een gedegen klimaatbeleid nu ook inzetten op no regret maatregelen die we morgen al in gang kunnen zetten. Tijdens Ingenieurs in Energietransitie ontmoet u de partijen en toponderzoekers die morgen al werk kunnen maken van de energietransitie.
Industry and Energy: When electrons power molecules 13 december
Om de Europese klimaatuitdagingen en -doelen van het Parijs-akkoord te kunnen aan-
Brightlands Chemelot Campus,
gaan, zijn nieuwe manieren van samenwerking nodig. Om dat mogelijk te maken moe-
sittard-geleen (nl)
ten de hekken tussen de zware procesindustrie en de energiesector omlaag. De eerste
www.utilities.nl
stappen zijn al gezet. Nieuwe energiebesparende processen zijn geïmplementeerd en geavanceerde bio-routes ontwikkeld. Bovendien gloort een andere, misschien meer duurzame synergie als elektronen en moleculen gaan samenwerken. Elektrificatie en elektrochemie kunnen een cruciale rol spelen bij het terugdringen van de CO2-uitstoot of zelfs CO2-negatief worden. Een tweesnijdend zwaard! Snelgroeiende overschotten aan wind- en zonne-energie in Europa kunnen worden opgeslagen. En de industrie kan haar uitstoot drastisch verminderen en haar afhankelijkheid van fossiele grondstoffen op een concurrerende manier verminderen. Om deze kans te grijpen, moeten er nieuwe waardeketens worden ontwikkeld die door meerdere sectoren snijden.
Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl
Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl
UTILITIES 31 nr. 7 - november 2018
Product & oplossing THERMOMETER KALIBREERT ZICHZELF De iTherm TrustSens van Endress+Hauser is de eerste tem-
bereikt, genereert het referentie-element een elektrisch
peratuuropnemer die volledig automatisch en zelfstandig
signaal, waarna de Pt100-sensor een meting uitvoert. De
kalibreert, zonder dat hiervoor het proces hoeft te worden
geïntegreerde transmitter-elektronica van de temperatuur-
onderbroken. Het hart van de TrustSens bestaat uit een pri-
opnemer analyseert de temperatuurdeviatie (ΔT) en voert
maire Pt100- temperatuursensor en een zeer nauwkeurige
effectief een kalibratie uit van de Pt100. De hierbij gegene-
geïntegreerde referentie die gebaseerd is op het Curie punt-
reerde kalibratiegegevens worden digitaal opgeslagen in het
principe. De frequente automatische inline kalibraties zorgen
geïntegreerde geheugen van de TrustSens.
voor snellere detectie van temperatuurdrift van de sensor en
www.nl.endress.com/nl
bewaken de juiste werking van meetpunten. Inline kalibraties verminderen het risico op contaminatie, productderving en non-conformiteit. Ook voorkomen ze product afkeur en het stil leggen van installaties voor het uitvoeren van kalibraties. Daarmee verlaagt de down time en verhoogt het rendement. Het spreekt voor zich dat overschakelen op inline kalibraties ook een besparing op kalibratiekosten betekent. De automatische zelfkalibratie wordt geactiveerd en uitgevoerd wanneer de procestemperatuur onder de Curietemperatuur (118 ºC) van de geïntegreerde referentie komt. Dit soort temperatuurwaardes doet zich onder andere voor bij stoomsterilisatie (SIP). Zodra de Curie-temperatuur is
AARDINGSWEERSTANDMETER meetmethoden en er kan met ver-
in grafiekvorm weergegeven. Door
schillende testfrequenties worden
gebruik te maken van de nieuwste
gemeten. Zo kunnen fouten, veroor-
processoren en een intern geheu-
zaakt door ruis, worden geëlimineerd.
gen met grote capaciteit, zijn directe
Dit instrument wordt toegepast voor
weerstandsberekeningen mogelijk.
metingen bij aardingssystemen in
De behuizing van het toestel is bij-
onder andere de petrochemie, blik-
zonder stevig en daarmee geschikt
sembeveiliging, data- en telecombe-
voor industriële toepassingen. Deze
drijven en metalen geleiders, zoals
aardingsweerstandmeter heeft veilig-
treinrails.
heidsklasse CAT IV 300 V, hierdoor is
De Megger DET2/3 is een compacte
Op het grote kleurendisplay worden
de Megger DET2/3 breed inzetbaar.
aardingsweerstandmeter met diverse
de meetwaarden zowel numeriek als
www.euro-index.nl
ONDERHOUDSVRIJE MULTIGASMONITOR Tijdens werkzaamheden kunt u aan diverse atmosferische
waarschuwt u met lichtsigna-
gevaren worden blootgesteld. Een bekend voorbeeld hier-
len, vibratie en een akoestisch
van is het giftige koolmonoxide dat kan vrijkomen bij ver-
signaal als er een gevaarlijke
brandingsprocessen, zoals een cv-installatie. Bij het betre-
concentratie van 1 van deze
den van een besloten ruimte met weinig tot geen ventilatie,
gassen wordt gedetecteerd.
zoals een kruipkelder of een stookruimte, kan sprake zijn van
Het toestel is onderhoudsvrij en
zuurstoftekort, explosie- en brandgevaar door een gaslek of
36 maanden continu werkzaam
het giftige zwavelwaterstof door defecte riolering.
nadat u het heeft ingeschakeld.
De Multi Gas Clip Simple Plus biedt een gemakkelijke oplos-
U hoeft zelfs de batterij niet te
sing. Dit toestel meet voortdurend de concentratie van de
vervangen of op te laden.
hierboven genoemde gassen (LEL, O2, CO en H2S) en
www.euro-index.nl
32 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
TEST PROTOTYPE DC-STROOMONDERBREKINGSMODULE SCiBreak testte een prototype van
technologieconcept en vormen een
modellen van de onderbrekers worden
zijn DC-stroomonderbrekingsmodule
belangrijke mijlpaal voor het project.
gemaakt, zodat analyse van de werking
in de KEMA-laboratoria van DNV GL
Het testen in het project is eerder
van meerdere leveranciers in HVDC-
in Arnhem, als onderdeel van het
gedaan met apparatuur van Mitsubishi
netten mogelijk wordt. Verder worden
EU-project PROMOTION. Een fout-
Electric. Het testen van stroomonder-
gestandaardiseerde testmethoden en
stroom van 10,8 kA werd geleverd
brekers van verschillende fabrikanten
testcircuits ontwikkeld.
door laagfrequente kortsluitgenera-
ondersteunt de projectdoelen op
De foutstroom werd onderbroken en
toren en werd onderbroken door een
verschillende manieren. Er kunnen
de bijbehorende energie van 0,6 MJ
tijdelijke onderbrekingspanning van
(MegaJoule) werd gedissipeerd in
meer dan 40 kV.
overspanningsbeveiligers die in de
SCiBreak is een projectpartner van
module waren inbegrepen. Een kunst-
het PROMOTION-project. Het project
matige nuldoorgang werd gecreëerd in
beoogt de aanpak van uitdagingen
de vacuümonderbreker door een oscil-
voor de ontwikkeling van vermaasde
latiestroom die werd opgewekt door
HVDC-offshore-transportnetten op
een vermogenselektronische omzetter.
basis van kosteneffectieve en betrouw-
Een ultrasnelle Thomson-spoelactuator
bare technologische innovatie in com-
creëerde de benodigde contactschei-
binatie met een solide politiek, financi-
ding minder dan 3,5 milliseconden
eel en wettelijk regelgevingskader.
nadat de reisorder door de DCCB-
De huidige tests door SCiBreak veri-
module was ontvangen.
fiëren de werking van een nieuw
www.promotion-offshore.net
LASTVERDELERS Naast 1-fase systemen gebruikt
belastingen u ook verleiden om het
de industrie in veel gevallen ook
elektrische vermogen van de PDU
driefasige systemen. Deze systemen
te willen gebruiken tot aan zijn limiet
garanderen een veilige lastverde-
of zelfs erboven. Dit moet onder alle
ling en voorkomen overbelasting.
omstandigheden worden voorkomen.
Power Distribution Units (PDU’s)
Schurter biedt een breed scala aan
met meerdere IEC-uitgangen zijn een
technologieën en componenten om
praktische, ruimtebesparende oplos-
een veilig gebruik van stroomverdee-
sing voor het leveren van stroom aan
leenheden in 1-fase en 3-fasen syste-
een verscheidenheid aan apparaten.
men te garanderen.
Desondanks kan dit grote aantal
schurter.com
DC STROOMBEWAKING Met de PXS24 elektronische beveiliging breidt powerma-
bestaat uit een aparte module,
nagementbedrijf Eaton zijn productportfolio op het gebied
ieder met zes geïntegreerde
van stroombewaking uit. Traditioneel worden 24V DC
potentiaalverdeelklemmen
stroomcircuits beschermd door smeltzekeringen. Voor de
die het mogelijk maken om
huidige generatie elektronische voedingen is dit vaak niet
tot drie 24V DC belastingen
meer voldoende. Ondanks het feit dat de huidige gelijk-
direct aan te sluiten. De PXS24
stroomvoedingen kortsluitbestendig zijn, is de uitgangs-
stelt de gebruiker in staat om
spanning in geval van een storing te laag om een conventio-
het aantal kanalen te selecte-
nele stroomonderbreker te activeren.
ren in overeenstemming met de werkelijke behoeften van
De PXS24 installatieautomaat biedt een betere bescherming
de toepassing. Het eerste PXS24 kanaal wordt op de 24V
voor 24V DC stroomkringen, aangezien overbelasting snel
voedingsspanning aangesloten met push-in klemmen. Elke
wordt gedetecteerd en de betrokken machineonderdelen
volgende PXS24 module wordt via een plug-in railsysteem
selectief worden uitgeschakeld. De module kan zelfs capaci-
gevoed, zodat er geen extra bekabeling nodig is. Dit maakt
tieve belastingen tot 20,000 μF beschermen.
het mogelijk om de configuratie eenvoudig uit te breiden.
De PXS24 is een modulair schaalbaar systeem. Elk kanaal
www.eaton.nl/electrical
UTILITIES 33 nr. 7 - november 2018
In het volgende nummer UTILITIES 8 VERSCHIJNT IN DECEMBER
Thema: Energie en waterinfra
Industriële symbiose De uitwisseling van energie, grondstof-
Waterstof door de gasleiding
fen en water krijgt steeds meer vorm.
Vele onderzoeken laten zien dat
Industry and Energy 2018: When electrons power molecules
Bedrijven kijken niet alleen binnen de
het mogelijk is waterstof door de
Het jaarcongres van Utilities, dat we
eigen bedrijfsgrenzen, maar juist ook
bestaande gasinfrastructuur te
samen met Petrochem, Voltachem en
daarbuiten naar mogelijkheden om
transporteren. Daarvoor moeten wel
FME organiseren, staat in het teken van
samen te werken. Een van de bottle-
aanpassingen worden gemaakt in
elektrochemie. Power to X-technologie
necks is vaak de infrastructuur. Waar
het net. Wat betreft de productie van
helpt de industrie zijn carbon footprint
deze de bedrijfsgrenzen overschrijdt,
het gas liggen inmiddels ook genoeg
te verlagen en de energiemarkt om de
willen bedrijven liever niet investeren.
plannen op tafel. De Rotterdamse wijk
productie van windparken te balance-
Gelukkig weten steeds meer partijen
Rozenburg experimenteert volgend
ren. In de komende Utilities krijgt u een
alternatieve financiering te vinden.
jaar zelfs met de verwarming van
overzicht van het zeer rijke programma
woningen met honderd procent water-
met maar liefst negen parallelsessies
stof. Welke rol speelt de industrie in
en een zeer interessant plenair pro-
deze ontwikkelingen?
gramma.
Thema's 2018
Advertentie-index Eco ketelservice........................................20
1 Water – Industriewater –Proceswater 2 Energie infrastructuur en asset management 3 Industriële energiebesparing, Isolatie, proces efficiency, energie- en emissiehandel 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Elektrificatie - decarbonisering en energie- opslag 6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters
34 UTILITIES
nr. 7 - november 2018
Industrielinqs......................................... 4,35 MODELEC Data-Industrie b.v.................36 Santon Circuit Breaker Services b.v......20
ENDRESS+HAUSER | NAARDEN | 22 NOVEMBER
[Sch
rijf
nu i
n]
INDUSTRIAL INTERNET OF THINGS In de vierde industriële revolutie is alles met alles verbonden. Dat dit een positieve bijdrage kan leveren aan het optimaliseren van processen, begrijpen we. Maar de grote vraag is natuurlijk: hoe? Hoe maken we optimaal gebruik van het Industrial Internet of Things (IIoT)? Hoe kan automatisering helpen om zowel de bedrijfsvoering als de winstgevendheid te verbeteren? Tijdens deze Masters of Industry kijken we ook naar de spreekwoordelijke ‘beren op de weg’: hoe zit het met de data security en privacy? Er zijn nu nog veel bedrijven die de kansen die IIoT biedt, laten liggen. Zonde! Na deze Masters of Industry, die wordt gehouden op donderdag 22 november bij en in samenwerking met Endress+Hauser in Naarden, heeft u mogelijk voldoende inspiratie en praktische handvaten om ermee aan de slag te gaan. Initiatiefnemers:
Programma 15.00 uur
Ontvangst
15.30 uur Start bijeenkomst • Welkomstwoord Laura van der Linde (iMaintain) • Presentaties Jaap Westeneng (Productmanager Asset & Inventory Management, Endress+Hauser) en Hans Sintemaartensdijk (Manager Innovations Asset Management, Tata Steel IJmuiden) • Discussie met sprekers en publiek • Kijkje in de Experience Room en kalibratieinstallatie 17.00 uur
Netwerkborrel
18.00 uur
Einde bijeenkomst
AANMELDEN Op www.mastersofindustry.nl kunt u zich registreren voor deze bijeenkomst. Deelname kost € 195 excl. btw. De bijeenkomst is KOSTELOOS voor partners en experts van al onze platforms. Partners kunnen met hun VIP-code voor twee personen inschrijven. Bedrijfsleden van onze platforms kunnen de bijeenkomst met € 100 korting bijwonen. Uw VIP-code geldt hier als kortingscode.
www.mastersofindustry.nl
Lynx-serie switches van Westermo; bijzonder in formaat en functie. WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en fabriceren van betrouwbare industriĂŤle netwerkswitches. De Lynx-serie switches combineert een zeer compacte behuizing met een bijzonder uitgebreide functionaliteit. Van laag 2 tot routing switch met IPsec VPN-integratie, mogelijk gemaakt door een robuust operating system. Staat cyber-security, uiterste betrouwbaarheid en toekomstgerichtheid bij u op de wensenlijst? Twijfel dan niet en kies voor Westermo.
Robust Industrial Data Communications - Made Easy
www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl
AGENDA 2019 Netwerkreizen en Handelsmissies
www.hansagreentour.com
www.hansagreentour.com