Utilities 7 2018

UTILITIES NUMMER 07 - november 2018 • ACHTTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Emissiehandel werkt averechts voor industrie OCI Terminals besteedt demiwaterproductie uit Circulaire economie nog in de kinderschoenen www.utilities.nl

BRIGHTLANDS CHEMELOT CAMPUS | SITTARD-GELEEN (NL) | DECEMBER 13TH

[Reg

iste

r no w]

WHEN ELECTRONS POWER MOLECULES To meet the European climate challenges and goals of the Paris Agreement, new ways of collaboration are needed. Fences between the heavy process industry and energy sector have to be lowered. First steps have already been taken. New energy saving processes have been implemented and advanced bio routes have been developed. And yet another, maybe more sustainable synergy is rising...when electrons meet molecules.

Grasp the opportunity Electrification and electrochemistry can play a pivotal role in cutting CO2-emissions or even becoming CO2-negative. A double-edged sword!

Huge amounts of sustainable electricity can be stored by turning molecules from air and water into useful materials and fuels. Fast growing surpluses of wind and solar power in Europe can be stored.

And the industry can cut its emissions dramatically and decrease its dependency on fossil feedstock in a competitive way.

To grasp this opportunity, new value chains have to be developed cutting through multiple sectors. So let’s lower the sector fences and start energizing a new economy!

A co-creation of:

Program 09.45h

Reception and registration

10.30h Plenary morning program • Opening conference by chairman of the day Bob Wind • Keynote Mark Williams (Vice-president Europe, Sabic) • Three short talks from Robert Claasen (Chemelot Executive Director), Prof. Bert Weckhuysen (Utrecht University) and Johan Cnossen (Executive Project Sponsor, ThyssenKrupp) • Pitches Industrial Energy Enlightenmentz 12.30h

Lunch

13.30h

Parallel sessions round one and two

15.15h

Network break

15.45h

Parallel session round three

16.45h

Conclusion and announcement winner Industrial Energy Enlightenmentz • Interactive debate • Announcement winner Industrial Energy Enlightenmentz • Closing conference

17.30h

Network drinks

Launching partner:

Eventpartner:

www.industryandenergy.nl

Inhoud

8 Emissiehandel in de zware industrie ArcelorMittal kan zijn kooldioxide-uitstoot aanzienlijk beperken door zijn koolmonoxide naar Dow Terneuzen te transporteren in plaats van te verbranden. Door de huidige opzet van het Europese emissiehandelssysteem levert die emissiebeperking het bedrijf echter niets op. Als die fout in ETS niet snel wordt gerepareerd, zal dat volgens group CTO Eric de Coninck zeer negatief uitpakken voor de Europese zware industrie.

18 OCI Terminals besteedt demiwaterproductie uit

14 Rondetafeldiscussie circulaire economie De transitie van een lineaire naar een circulaire economie is eenvoudig als idee, maar complex in uitvoering.

Zo concludeert het expertpanel dat bij elkaar kwam om over de rol van kunststoffen in de circulaire economie te discussiëren. Phario scoort hoog in het nieuwe economische model.

28

26

Circulaire batterij voor De energiewet De aandacht voor waterstof als enerJohan Cruijff ArenA

Toen de buren van OCI Terminals in Rotterdam geen demiwater meer konden leveren, zocht het bedrijf snel naar een alternatief. Terminal Manager Andre Meulmeester schafte een op maat gemaakt demiwatersysteem in een veertig ft container aan, maar laat het beheer daarvan over aan een externe waterexpert.

De Johan Cruijff ArenA heeft sinds kort een drie megawatt lithium-ion batterij met second life batterijen uit Nissan Leafs. Daarmee helpt het stadion TenneT het stroomnet stabiel te houden en beschikt het tevens over noodzakelijke backup capaciteit. De komende tijd ontstaat een flexibel systeem dat de energievraag en -aanbod van heel Amsterdam Zuid kan regelen.

giedrager groeit. Hoe de toepassing van waterstof precies dient te worden vormgegeven en bekostigd blijft echter vooralsnog onduidelijk. De focus ligt nu eerst op technologische verbeteringen en kostenverlagingen die nodig zijn om van waterstof op korte termijn een efficiënte energiedrager te maken. Maar om waterstof echt succesvol te maken is Europese samenwerking én financiering noodzakelijk.

Commentaar..................................5 Trending news...............................6

Technologie & Innovatie.............12 Utilities Projecten........................22

Agenda.........................................31 Product en oplossing..................32

UTILITIES 3 nr. 7 - november 2018

Partners Watervisie platform

Leden Watervisie platform

EXPERTPANEL

Johan van Mourik Voorzitter SKIW

Arne Verliefde UGent

Frank Oesterholt KWR

Henri Spanjers TU Delft

Johan Raap Avans Hogeschool

Niels Groot Dow Benelux

Roy Tummers VEMW

Martijn Kruisweg AkzoNobel

Michel Grijpink Hogeschool Utrecht

Kennispartners Watervisie platform

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Watervisie Platform?

Kijk op www.watervisie.com of neem contact op met Janet Robben: janet@industrielinqs.nl – 020 3122 085

4 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

STAPJES IN CIRCULAIRE ECONOMIE

Onlangs werd ik gevraagd of ik wilde investeren in de aanleg van een bos. Als hoofdredacteur van Utilities heb ik immers mijn mond vol over duurzame energie, circulaire grondstoffen en de waterkringloop. Dus zou ik volgens de mevrouw in kwestie vast ook wel willen beleggen in bosbouw. Nu vind ik dit op zich charmante initiatieven, maar op een of andere manier strookt het niet met mijn idee van verduurzaming. Neem deze editie van Utilities, die nu voor de eerste keer is geproduceerd van papier dat is gemaakt van landbouwafval. Normaal gesproken zou dit afval worden verbrand, terwijl nu een hogere toepassing in de Ladder van Lansink is gevonden. Daarmee bespaar ik ook bomen en blijft de in het landbouwafval opgeslagen CO2 waar hij zit: in het papier.

Misschien nog wel belangrijker is dat ik dit Paperwise-papier eigenlijk ook wel mooier vind dan het papier dat ik hiervoor gebruikte. Het is witter, wat vroeger duidde op milieuonvriendelijk bleekmiddel, maar nu ook duurzaam mogelijk is.

Bovendien voelt het op een of andere manier degelijker aan. En de kosten vallen eerlijk gezegd ook nog mee, waarmee ik duidelijk wil maken dat duurzaam niet altijd duurder betekent en dat duurzaam ook best mooi mag zijn.

Volgend jaar krijgt u bovendien een aantal digitale magazines toegestuurd. Ook hier geldt dat we niet alleen papier besparen, maar ook de rondgang van de postbode. Natuurlijk is er nog wel energie nodig om het blad te kunnen inzien, maar het verduurzamen van energie is nu eenmaal eenvoudiger dan dat van grondstoffen en transport. Ik hoop dat Utilities bedrijven inspireert om hun energieverbruik stevig terug te dringen, te verduurzamen of eventueel hun CO2 af te vangen en

De CO2-terugdringing van bio-WKK, elektrificatie en power to x-technologieën is vele malen groter dan ik kan investeren in een bos.

op te slaan of, nog liever, als grondstof te gebruiken. De CO2-terugdringing van restwarmteprojecten, bio-WKK, elektrificatie en power to x-technologieën is vele malen groter dan ik kan investeren in een bos.

De rondetafeldiscussie over circulaire kunststoffen is een goed voorbeeld van het maatschappelijk debat rondom verduurzaming en de transitie naar een circulaire economie. Zodra het beeld blijft bestaan dat kunststoffen sowieso niet duurzaam zijn, zullen biobased en biodegradable kunststoffen geen succes worden. Maar wie oog heeft voor de unieke eigenschappen van kunststoffen - licht, sterk, isolerend - weet dat een niet fossiel alternatief zeer veel kan bijdragen aan een circulaire economie. Kijk dus naar de keten en vorm dan je mening over de individuele grondstoffen.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon achttiende jaargang nummer 7 - november 2018 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof.

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadmini­s­tratie wordt verzorgd door abonnementenland.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

acts

manuf

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2018 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 7 - november 2018

Trending news op www.utilities.nl

1

Nouryon wil groene waterstoffabriek bouwen bij Tata Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden. De samenwerking moet het grootste duurzame waterstofcluster van Europa opleveren. Nouryon, voorheen AkzoNobel Speciality Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van 100 megawatt bouwen op het terrein van Tata Steel. Het staalbedrijf heeft de waterstof nodig voor de productie van staal, en kan hiermee de staalproductie verduurzamen. Het bedrijf denkt hiermee 350.000 ton minder CO2 uit te stoten. Gelijk aan de CO2-uitstoot van 40.000 huishoudens.

2

Eerste huizen verwarmd met waterstof In de Rotterdamse deelgemeente Rozenburg start een proef om woningen te verwarmen met honderd procent waterstof. Dat hebben de bedrijven Bekaert Heating, Remeha, DNV GL, gemeente Rotterdam, woningstichting Ressort Wonen en netbeheerder Stedin afgesproken.

De proef is een primeur, want nog niet eerder zijn in Nederland huizen verwarmd met HR-ketels op pure waterstof. De betrokken partijen willen dit daarom samen met de bewoners in de praktijk gaan ervaren.

Volgens de partners kan de technologie in dit project een bijdrage leveren aan de klimaatdoelstellingen. Bij de verbranding van waterstofgas komt, in tegenstelling tot aard-

gas, geen CO2 vrij. De voorbereiding van de proef is dit najaar en gaat begin 2019 van start.

3 Shell ziet mogelijkheden in aardwarmte Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikkelen van aardwarmte in de regio Rotterdam.

Aardwarmte, ook wel geothermie genoemd, is bestaande warmte die uit aardlagen op dieptes tussen de vijfhonderd en vierduizend meter wordt gewonnen.

Het ministerie van EZK ziet aardwarmte als een belangrijke toekomstige energiebron voor duurzame warmte in de gebouwde omgeving en in de glastuinbouw. En Rotterdam is daarbij een belangrijke regio. In en rondom dit gebied lopen meerdere vergunningaanvragen voor aardwarmte vanuit diverse partijen. De komende maanden zal duidelijk worden hoe het ministerie van EZK met de diverse aanvragen om zal gaan.

6 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

Shell Pernis levert 4 warmte aan 16.000 huishoudens

7

Groen gas op NAM-terrein Emmen Negen partijen onderzoeken de

Shell Pernis, Havenbedrijf

mogelijkheden voor groen gas op

Rotterdam en Warmte-

het terrein van de voormalige gas-

bedrijf Rotterdam gaven

zuiveringsinstallatie in Emmen. Het

het officiële startschot voor

terrein wordt op dit moment

het leveren van industriële

bovengronds ontmanteld. Samen willen ze onderzoeken

restwarmte aan 16.000

of en hoe groen gas kan bijdragen aan de energie-

Rotterdamse huishoudens.

transitie en hoe de uitrol en ontwikkeling van groen gas

De warmte is afkomstig

in Nederland kan worden versneld.

uit de raffinaderij van Shell Pernis. Daarmee is voor het Rotterdamse Warmtenet het eerste industriële schaap over de dam. Het is uiteindelijk de bedoeling dat het aan 500.000 huishoudens warmte gaat leveren en ook aan de kastuinbouw in de regio.

8

Samenwerking Gasunie en Engie waterstoffabriek Engie en Gasunie onderzoeken de haalbaarheid van

5

Time Shift wint Jan Terlouw Innovatieprijs

een honderd Megawattinstallatie met elektrolyzers.

De groene waterstoffabriek moet begin volgende

Time Shift Energy Storage wint de Jan Terlouw

decennium worden gebouwd op een locatie in het noor-

Innovatieprijs 2018. Het

den van Nederland. Noord-Nederland is volgens Engie en

ontving een cheque van

Gasunie bij uitstek geschikt voor een dergelijke fabriek.

10.000 euro. Green Minerals kreeg de Ambitieprijs. Time Shift Energy Storage maakte indruk omdat zij industriële energieopslagsystemen

9

Waterstofleiding wint Northern Enlightenmentz

heeft ontwikkeld op basis van tweedehands batterijen,

Tijdens het Eemsdeltavisie-

onder andere uit elektrische auto’s. Time Shift Energy

congres zijn havenbeheerder

Storage heeft een systeem waarmee de gebruikte batte-

Groningen Seaports en produ-

rijen worden hergebruikt.

cent van kunststof buizen Pipelife uitgeroepen tot winnaar van de Northern Enlightenmentz

6

Duitse waterstoffabriek Gasunie Deutschland wil

2018. Zij wonnen met hun infrastructuur voor waterstof. Bijzonder is dat de leidingen van kunststof zijn. De twee bedrijven zijn hiermee een duurzaam voorbeeld voor de noordelijke provincies.

met Tennet en Thyssengas een honderd megawatt groene waterstoffabriek bouwen. De fabriek zal bij oplevering, in fasen vanaf

10

2,2 miljoen euro subsidie voor waterstof

2022, de grootste power-to-

10 oktober opende de subsidie-

gas-installatie in Duitsland

regeling Waterstof. Onder-

zijn. De installatie komt in de

nemers die samen werken aan

buurt van een transforma-

innovatieve projecten met

torstation van Tennet in het noorden van Duitsland

waterstof als energiedrager,

(Nedersaksen). Daar komt stroom van windmolens op zee

komen in aanmerking voor deze

aan en wordt het verder verdeeld. Op momenten dat er

regeling. Om innovatie rondom

meer windstroom is dan gebruikers nodig hebben, kan de

deze emissieloze energiedrager te stimuleren trok het

stroom in waterstof worden omgezet.

kabinet 2,2 miljoen euro uit.

UTILITIES 7 nr. 7 - november 2018

INTERVIEW

Europese emissiehandel werkt averechts voor zware industrie ArcelorMittal kan zijn kooldioxide-uitstoot aanzienlijk beperken door zijn koolmonoxide naar Dow Terneuzen te transporteren in plaats van te verbranden. Door de huidige opzet van het Europese emissiehandelssysteem levert die emissiebeperking het bedrijf echter niets op. Als die fout in ETS niet snel wordt gerepareerd, zal dat volgens group CTO Eric de Coninck zeer negatief uitpakken voor de Europese zware industrie.

8 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

Z

o’n kleine zeven procent van de

reactant en kunnen dus niet zonder

mondiale CO2-uitstoot kan op het

ingrijpende proceswijzigingen over-

conto van de staalindustrie worden

stappen naar elektriciteit of waterstof,

geschreven. Niet geheel verrassend,

die overigens veel duurder is dan kool-

want de chemische reacties in de

stof. Bij de productie van één ton staal

ovens, waarmee deze industrie met

produceren de efficiënte bedrijven

koolstof ijzeroxidemoleculen reduceert

zo’n twee ton CO2. Wij en Tata Steel

tot staal, verlopen op hoge tempe-

in IJmuiden doen het nog iets beter

raturen. Helemaal koolstofvrij zal de

en zitten op een gemiddelde van 1,7

staalindustrie dan ook niet worden.

ton, maar in de minder gereguleerde

Wel kunnen de CO2-moleculen, die

landen is een uitstoot van 3,5 ton CO2

ontstaan bij de productie van staal,

gangbaar. Dat komt bijvoorbeeld door

in de grond worden gestopt of als

het feit dat in landen zoals China geen

grondstof voor chemicaliën worden

schroot voorhanden is.

ingezet. ArcelorMittal is vanwege die

Net als de chemische sector is de

laatste ambitie vier jaar geleden een

staalhandel een wereldmarkt waar

samenwerking met Dow Chemical aan-

afnemers voor de laagste prijzen gaan.

gegaan voor een gezamenlijke proef.

Het zal dan ook geen verbazing wek-

De koolmonoxide van ArcelorMittal,

ken dat bij de huidige ETS-prijzen

kan namelijk samen met overtollig

de prijzen in India en China een stuk

waterstof van Dow worden omgezet in

gunstiger liggen. Als het doel van ETS

synthetische nafta. De emissiekosten

daadwerkelijk het inperken van CO2-

van ArcelorMittal zullen er echter niet

emissies is, zou er dan ook een ander

door afnemen onder de huidige regel-

instrument moeten worden gekozen.

geving van het emission trade scheme

Nu is het effect dat de emissies alleen

(ETS) van de Europese Commissie. Eric

maar groter worden, maar dan wel lek-

de Coninck, general manager Group

ker ver weg. Helaas houdt kooldioxide

CTO van ArcelorMittal Group ziet

zich niet aan grenzen en krijgen wij hier

dan ook graag een herziening van de

ook de milieurekening gepresenteerd.

ETS-afspraken zodat ook de industrie

Plus dat Europa zijn staalindustrie met

geprikkeld wordt te investeren in emis-

bijbehorende inkomsten, banen et

sieverlaging.

cetera verliest.’

Denkfout ‘De ETS-regeling is in het

Grenzeloos Een oplossing zou

leven geroepen om de CO2-uitstoot

kunnen zijn om ook CO2-taks aan

van de energieproducenten in te per-

de grenzen van Europa te heffen.

ken’, steekt De Coninck van wal. ‘De

Daarmee wordt in ieder geval een

rekensom is bij de utilitiesbedrijven

level playing field geschapen. De

snel te maken: het steenkool of aard-

vraag is echter of Europa dezelfde

gas dat de bedrijven inkopen, levert

weg als Donald Trump wil bewande-

een bepaalde koolstofemissie op. De

len. ‘De gevreesde carbon leakage

bedrijven krijgen dan ook een rekening

is nu al begonnen’, zegt De Coninck.

gepresenteerd die is gebaseerd op die

‘Een Oostenrijkse staalgroep laat zijn

ingaande grondstoffen. De achterlig-

erts al voorreduceren in Texas om de

gende gedachte is dat bedrijven dan

kosten te drukken. De emissie vindt

sneller worden geprikkeld om voor

dan gewoon ergens anders plaats.

brandstoffen te kiezen met een lager

Maar ook verder in de keten genieten

emissieprofiel.

bedrijven met een vestiging in landen

Hetzelfde monitoring schema wordt bij

die het niet zo nauw nemen met kool-

de ETS-plichtige industrie gehanteerd.

stofemissies een groot voordeel. De

Ook bij ons kijkt de emissieautoriteit

consument kiest uiteindelijk voor de

mee wat er aan kolen de fabriek in

goedkoopste auto en zal zich niet ver-

komt, waarna wij de rekening gepre-

diepen in de CO2-footprint ervan. De

senteerd krijgen van onze emissies.

emissiebeperkende maatregelen heb-

Alleen staan de chemische industrie

ben economische gevolgen waarvoor

en de staalindustrie voor een voldon-

de politiek geen oog heeft. Waarom

gen feit. Wij hebben koolstof nodig als

is me een raadsel. De prikkel om de

UTILITIES 9 nr. 7 - november 2018

industrie ter verleiden zijn CO2-uitstoot

een gemiddeld staalbedrijf vier miljoen

uit de processen van Dow, maar als we

te verlagen werkt soms ook averechts.

ton koolmonoxide en vier miljoen ton

daar nog andere stromen, zoals groene

De R&D-budgetten worden nu al deels

kooldioxide. Tot nog toe verbranden we

waterstof uit elektrolyseprocessen, kun-

opgesoupeerd door de hoge ETS-

de koolmonoxide om er elektriciteit van

nen aan toevoegen, kunnen we jaarlijks

kosten. Willen we echt een oplossing

te maken. Buiten het feit dat hiermee

meer dan honderdduizend ton nafta

kunnen bieden, dan is nog veel onder-

extra CO2 wordt geproduceerd, leidt

produceren. Samenwerkingsverband

zoek nodig naar alternatieve routes.

deze onvermijdelijke stroomproductie

van de Zeeuwse industrie Smart Delta

Men vergeet ook dat een staalbedrijf

er soms toe een windturbine stil te leg-

Resources bestudeert al mogelijk-

verplaatst kan worden. Dat is in het

gen om overproductie te vermijden.

heden om de waterstofproductie te

verleden al meermaals gebeurd in de

Vier jaar geleden raakten we in gesprek

verhogen.’

crisisjaren.

met een vertegenwoordiger van Dow

Voordat het zover is, zal ArcelorMittal

Zolang de emissie alleen wordt bepaald

Chemicals in Terneuzen die een over-

eerst testen moeten uitvoeren, maar

aan de hand van binnenkomende

schot aan waterstof had. De combinatie

als die positief uitvallen, zal ook Tata

grondstoffen, zal het hergebruik van

koolmonoxide en waterstof is zeer

Steel in IJmuiden zijn rookgassen

CO2 onrendabel blijven, net als het

interessant omdat je deze grondstoffen

gaan omzetten. In Duitsland gaat

begraven ervan. Op het moment is

met redelijk eenvoudige technieken

ThyssenKrupp, dat fuseert met Tata

het zelfs zo dat als een staalbedrijf

kunt omzetten in synthetische nafta.

Steel, intussen in vliegende vaart voor-

gebruikte kunststof recycleert in zijn

DOW Terneuzen gebruikt voorlopig

uit met zijn Carbon2Chem-project.

hoogoven, hij daar CO2-belasting over

nog koolmonoxide in flessen in zijn labo

‘Een recent rapport van staalfederatie

betaalt, zelfs als die kunststof van gere-

waarin een Fisher-Tropsch reactor een

Eurofair laat zien dat de staalbedrijven

cycleerde koolstof is gemaakt. Daarmee

korte keten nafta produceert die weer

bikkelharde concurrenten zijn’, zegt

krijg je wel een heel slechte busines-

als basis dient voor polyetheen. Maar

De Coninck. ‘Ieder bedrijf is bezig met

scase.’

de bedoeling van Steel2Chemicals is

de ontwikkeling van zijn eigen tech-

om het nu met echte industriële gassen

nologie. Dat de Europese lidstaten

Nafta Desondanks investeert

te proberen in een pilootreactor.

anders omgaan met de ondersteuning

ArcelorMittal wel degelijk in onderzoek.

Momenteel zit de beperking van de

van hun industrie, maakt het beeld

De Coninck: ‘Per jaar produceren we in

productie in de hoeveelheid waterstof

nog eens troebeler. ThyssenKrupp

10 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

profiteert van een sterke Duitse indu-

vermijdingskost zou voor het herge-

weer terughalen en opslaan. Dat is

striepolitiek en ziet met name kansen

bruik van industriële koolstof een stuk

twee keer kassa.’

in het vermarkten van de technologie

positiever kunnen uitvallen. Daarmee

Intussen is De Coninck alweer betrok-

die ze in eigen huis ontwikkelen. Bij de

wil ik niet zeggen dat we geen wind-

ken bij het volgende verduurzamings-

aankondiging van de Carbon2chem-

turbines meer moeten neerzetten, we

project. ‘We gaan binnenkort bekijken

plannen van het bedrijf stonden de

hebben straks immers nog wel stroom

of het mogelijk is onze koolmonoxide

Chinezen dan ook in de rij om de

nodig als we geen gas meer verbran-

te gebruiken als basis voor ureum.

mogelijkheden voor hun staalindustrie

den. Maar neem in de toekomstper-

Deze meststof wordt nu nog geprodu-

te onderzoeken.

spectieven ook de industrie mee.

ceerd uit fossiele grondstoffen.’

De Vlaamse en Nederlandse overheid

Helaas zijn ook politici maar mensen

De kunstmestindustrie is een van die

zijn veel terughoudender in onder-

en laten hun oren hangen naar de vele

andere grote uitstoters van CO2. De

steuning van hun industrie en wijzen

lobbyisten uit de olie- en gaswereld,

milieuwinst die uit deze samenwerking

daarbij naar Europese regels. Blijkbaar

de energiewereld en noem maar op.

te halen is, zou dan ook wel eens vele

interpreteren de lidstaten die regels

De gasbedrijven lachen in hun vuistje

malen groter kunnen zijn dan de duur-

soms anders, wat de concurrentiepo-

wanneer ze eerst gas verkopen om

zame plannen die er nu liggen voor

sitie voor de brave jongetjes in de klas

vervolgens tegen meerkosten het CO2

wind- en zonne-energie.

weer verzwakt.’

•

Lifecycle analyse De Coninck toont zich dan ook een realist door in te zien dat als de huidige koers wordt aangehouden, de energie-intensieve industrie over dertig jaar anders verdeeld is over de wereld. ‘Als de energie van de zon de enige bron is, is het verstandiger om zich rond de evenaar te vestigen. Europa denkt daar op mee te kunnen liften door zijn kennis over dit soort processen te exporteren, maar het is maar zeer de vraag of we die voorsprong houden. Wat dat aangaat zie ik onder andere de opmars van de Chinezen, die niet alleen een betere arbeidsethos kennen, maar ook zeer intelligent en leergierig zijn.’

Tot het zover is, blijft De Coninck strijden voor het behoud van de industrie in West-Europa. ‘We kunnen het technisch gelijk nog zo aan onze kant hebben, uiteindelijk bepalen politieke keuzes het investeringsklimaat. Ik heb

CONGRES

nog wel eens geprobeerd de acade-

Industry and Energy 2018: When electrons power molecules

mische wereld te mobiliseren voor een

Wanneer: 13 december 2018

protestmars. Diverse spelers in het

Waar: Brightlands Chemelot Campus, Sittard-Geleen (NL)

klimaatgebeuren verkondigen soms de grootst mogelijke onzin om hun gelijk

Eric de Coninck spreekt tijdens het Industry and Energy Congres over

te halen in het klimaatdebat. We heb-

de uitdagingen van carbon capture and usage (CCS). Technisch is het

ben in de onzekere tijden gedurende

mogelijk om koolmonoxide af te vangen om dit samen met waterstof

de energietransitie juist meer behoefte

om te zetten in synthetische Nafta. Dit vergt echter forse investeringen

aan wetenschappelijk onderbouwde

en een level playing field voor de staalindustrie.

feiten. Een grondige lifecycle analyse

Ook de chemische industrie kijkt momenteel naar mogelijkheden

zou een einde kunnen maken aan de

van CCU. Zo bouwde Sabic een fabriek in Saudi-Arabië dat afgevan-

debatten die soms meer op emotie zijn

gen kooldioxide opzuivert en naar diverse fabrieken distribueert.

gebaseerd dan op cijfermatige onder-

Sustainability Leader Leon Jacobs van Sabic Europe licht tijdens zijn

bouwing. De DOW-collega’s bereken-

lezing toe hoe vijfhonderdduizend ton CO2 als grondstof dient voor de

den dat een windturbine 150 euro

productie van ureum en ammoniak.

per ton vermeden CO2 kost. Die CO2-

UTILITIES 11 nr. 7 - november 2018

Technologie & innovatie ONDERGRONDSE WATERKRACHTCENTRALE Blue Battery presenteerde het plan voor een ondergrondse energiebuffer in Limburg. Eerder onderzoek liet zien dat dit noodzakelijk en mogelijk is. Daarom zijn experts uit wetenschap en bedrijfsleven en een projectteam gestart met de voorbereidingen, zodat de bouw over twee jaar kan beginnen.

Een energiebuffer moet problemen voorkomen bij een grote groei van intermitterend vermogen.

Omringende landen gebruiken daarvoor stuwmeren. Is er elektriciteit nodig, dan stroomt water uit het meer via een turbine/generator naar beneden. Is er elektriciteit teveel, dan pomp je het water weer omhoog.

Blue Battery gaat deze techniek nu naar Nederland halen. Dat is mogelijk dankzij onderzoek aan het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit Utrecht. Dr. Jan Huynen, de oprichter van Blue Battery becijferde alle details van een waterkracht-

centrale in de Limburgse bodem.

Bovengronds komt een klein meer van 25 hectare. Ondergronds komt een tweede reservoir op 1,4 kilometer diepte in een homogene laag hardsteen. Het water circuleert tussen deze twee reservoirs.

Omdat het hoogteverschil zo groot is, is maar weinig water nodig om toch veel energie te kunnen opslaan.

De energiebuffer die Blue Battery wil bouwen kan een dag lang een miljoen huishoudens van elektriciteit voorzien. Of, net zo belangrijk, de

Nederlandse industrie draaiend houden op een bewolkte, windstille dag.

De expertgroep zal locaties in Limburg gedetailleerd onderzoeken. Uit eerder bodemonderzoek bleek al dat de hardstenen laag in de diepe bodem bijzonder stabiel is.

Met nieuwe monitoring-technieken zal de ondergrond verder in kaart worden gebracht. Ook zal het eerder gemaakte ontwerp verder worden gedetailleerd, zodat de bouw over twee jaar kan beginnen. Tegen 2025 kan de energiebuffer dan starten.

CO2 ALS BATTERIJ Een nieuw type batterij ontwikkeld door onderzoekers van het MIT zou deels kunnen worden gemaakt van koolstofdioxide. In plaats van koolstofdioxide om te zetten in gespecialiseerde chemicaliĂŤn met behulp van

12 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

metaalkatalysatoren, wat momenteel een uitdaging is, kan deze batterij tijdens het ontladen continu koolstofdioxide omzetten in een vast mineraalcarbonaat.

Hoewel de ontwikkeling van de batterij nog in een vroeg stadium is, zou de nieuwe aanpak nieuwe wegen kunnen openen voor het gebruik van elektrochemische CO2-reacties. De batterij is gemaakt van lithiummetaal, koolstof en een door de onderzoekers ontworpen elektrolyt.

Door het gas in vloeibare toestand te brengen, konden de onderzoekers de kooldioxide elektrochemisch omzetten met behulp van een koolstofelektrode. De doorbraak zat in het pre-activeren van de koolstofdioxide door het op te nemen in een amine-oplossing. Deze twee chemische stoffen - waterige amines en niet-waterige batterijelektrolyten - worden normaal niet samen gebruikt, maar leveren nieuwe en interessante gedragingen op die de ontlaadspanning kunnen verhogen en duurzame omzetting van koolstofdioxide mogelijk maken.

HITTEBESTENDIG METAAL Japanse wetenschappers hebben een metaal geïdentificeerd dat bestand is tegen ultrahoge temperaturen. Daardoor zou het metaal kunnen worden ingezet in straalmotoren voor vliegtuigen en gasturbines voor elektriciteitsopwekking.

De eerste studie beschrijft een titanium carbide (TiC) -versterkte, molybdeen-silicium-borium (Mo-Si-B) -gebaseerde legering, of MoSiBTiC, waarvan de hoge temperatuursterkte werd geïdentificeerd onder constante krachten in het temperatuurbereik van veertienhonderd tot zestienhonder graden Celsius.

De experimenten die de wetenschappers uitvoerden tonen aan dat de MoSiBTiC-legering extreem sterk is in vergelijking met de nieuwste op nikkel gebaseerde monokristallijne superlegeringen.

De onderzoekers beoordeelden de kruip van de legering gedurende vierhonderd uur in een spanningsbereik van honderd tot driehonderd megapascal. Alle experimenten werden uitgevoerd in een computergestuurde testopstelling onder vacuüm om te voorkomen dat het materiaal zou oxideren of reageren met het eventuele luchtvochtigheid, wat uiteindelijk zou kunnen resulteren in roestvorming.

Bovendien rapporteert de studie dat, in tegenstelling tot eerdere studies, de legering een grotere rek ervaart met afnemende krachten. Dit gedrag, schrijven ze, is tot dusverre alleen waargenomen met superplastische materialen die bestand zijn tegen onverwacht vroegtijdig falen.

ZONNEBATTERIJ Wetenschappers in de Verenigde Staten en Saoedi-Arabië combineerden een zonnecel met een batterij.

De zonnestroombatterij absorbeert zonlicht en slaat dit op efficiënte wijze op als chemische energie.

De solarflow-batterij heeft drie verschillende modi. Als er meteen energie nodig is, kan deze zich gedragen als een zonnecel en zonlicht direct omzetten in elektriciteit. Anders kan het apparaat overdag zonne-energie opnemen en het opslaan als chemische energie om het later als elektriciteit af te leveren als de nacht valt. Het apparaat kan indien nodig ook worden opgeladen door elektrische energie, net als een normale batterij. Het meest recente zonnestroombatterijmodel van het team kan elektriciteit uit zonne-energie efficiënter opslaan en leveren dan elk ander geïntegreerd apparaat dat op dit moment bestaat.

Helaas is de kostprijs van de batterij nog relatief hoog.

VLOEIBAAR STEENKOOL Veel landen zijn de komende jaren nog afhankelijk van fossiele brandstoffen zoals steenkool. Met name China heeft veel steenkool en weinig olie en gas. Het is dan ook niet geheel toevallig dat wetenschappers van het National Institute of Clean en Low Carbon Energy in Beijing, samen met wetenschappers van de Universiteit Eindhoven gezamenlijk onderzoek doen naar de coal to liquid-technologie (CTL). De onderzoekers ontwikkelden nieuwe, op ijzer gebaseerde katalysatoren die de bedrijfskosten van CTL aanzienlijk verlagen en het mogelijk maken de grote hoeveelheden CO2 die door CTL worden gegenereerd op te vangen.

In het CTL-proces zet men steenkool om in syngas. Met behulp van het Fischer-Tropsch-proces worden deze componenten omgezet in vloeibare brandstoffen. Maar voordat dat kan, moet de samenstelling van het syngas worden gewijzigd zodat de juiste producten ontstaan. Een deel van de

CO wordt uit het syngas gehaald door het om te zetten in CO2, in een proces dat 'water-gasverschuiving' wordt genoemd.

In deze keten hebben de onderzoekers een sleutelprobleem in de Fischer-Tropsch-reactor aangepakt. De op ijzer gebaseerde CTLkatalysatoren zetten ongeveer dertig procent van de koolmonoxide om in kooldioxide. De onderzoekers ontdekten dat de CO2-uitstoot wordt veroorzaakt door het feit dat de op ijzer gebaseerde katalysatoren uit verschillende componenten bestaan. De oplossing zat in de productie van een

zuivere vorm van een specifiek ijzercarbide, epsilonijzercarbide, met een zeer lage CO2-selectiviteit.

Het bestaan was al bekend, maar tot nu toe was het niet stabiel genoeg geweest voor het harde Fischer-Tropsch-proces. Het ChineesNederlandse onderzoeksteam heeft nu aangetoond dat deze instabiliteit wordt veroorzaakt door onzuiverheden in de katalysator. Het fasepure epsilon-ijzercarbide dat ze ontwikkelden, is daarentegen stabiel en functioneel, zelfs onder typische industriële omstandigheden van 23 bar en 2500 graden Celsius.

De nieuwe katalysator elimineert bijna alle CO2-opwekking in de FischerTropsch-reactor. Dit kan de benodigde energie en de bedrijfskosten met ongeveer 25 miljoen euro per jaar voor een typische CTL-installatie verminderen. Het CO2 dat eerder in deze fase vrijkwam, kan nu worden verwijderd in de voorafgaande water-gasverschuivingsfase.

UTILITIES 13 nr. 7 - november 2018

RONDETAFELDISCUSSIE

Circulaire kunststoffen voegen veel waarde toe De transitie van een lineaire naar een circulaire economie is eenvoudig als idee, maar complex in uitvoering. Zo concludeert het expertpanel dat bij elkaar kwam om over de rol van kunststoffen in de circulaire economie te discussiĂŤren. De biologisch afbreekbare kunststof uit rioolwater Phario scoort hoog in het nieuwe economische model. De vraag is of die waarde ook wordt toegekend.

14 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

A

lleen al de begripsverwarring tus-

gaan met de waterschappen om hier

gekomen, net als het grondstoffenak-

sen biobased en biodegradable

wat aan te doen.’

koord en zo zijn er nog wel meer initi-

kunststoffen vraagt om een pittige

Stoffer vat met zijn vraag de uitda-

atieven. Wat nu nog een lappendeken

publiekscampagne. Beide kunststof-

ging van Etteke Wypkema samen. De

aan suboplossingen is, lijkt langzaam-

fen hebben hun waarde in de nieuwe,

innovatiemanager van Waterschap

aan te worden geharmoniseerd in één

honderd procent circulaire economie

Brabantse Delta bewees dat het moge-

programma.

die de rijksoverheid voor ogen heeft

lijk is om bacteriën in rioolslib Poly

De overheid doet heel hard zijn best,

in 2050. Diezelfde overheid zal echter

Hydroxy Alkanoaten (PHA’s) te laten

maar heeft volgens mij gewoon wat

duidelijker het transitiepad moeten

maken. Inmiddels staan de afnemers

meer tijd nodig. Effectief is men pas

uitzetten om de doelstelling daadwer-

te wachten om het bio-PHA te verwer-

sinds 2015 bezig met beleidsvorming

kelijk te halen. Ze zal daarin een sterke

ken tot kunststoffen voor de land- en

rondom de circulaire economie. Voor

regierol moeten spelen en wet- en

glastuinbouw. Die afnemers hebben

partijen die het niet snel genoeg gaat,

regelgeving harmoniseren met de

echter een behoorlijk volume nodig en

zou ik adviseren een concrete vraag

eisen van een circulaire economie.

daarvoor zou de productie flink moe-

te formuleren waar de overheden wat

En linksom of rechtsom is er ook geld

ten worden opgeschroefd. Opschaling

mee kunnen. Dat is in het geval van

nodig om de transitie vlot te trekken.

vergt echter behoorlijke investeringen

struviet gelukt. Als de afvalstatus van

Het panel ziet zelfs mogelijkheden om

en het is de vraag wie dat onderne-

een product een belemmering is, vraag

de op dit vlak slecht presterende par-

mersrisico gaat nemen.

dan of daar van af kan worden gewe-

tijen de projecten van de voortrekkers

De politieke aandacht voor de circulaire

ken. Vaak weten de beleidsmakers ook

te laten financieren. Maar ook dat zijn

economie komt in ieder geval op gang,

niet waar bedrijven en waterschappen

keuzes die voornamelijk in politiek Den

maar uiteraard bepaalt vooral het kabi-

in de praktijk tegenaan lopen.’

Haag zullen moeten worden gemaakt.

net welke wet- en regelgeving wordt geharmoniseerd om het beoogde doel

Beleid Geert Bersgma trekt de paral-

Kamervragen Het was jammer

van een circulaire economie in 2050

lel met het stimuleringsbeleid voor

dat de kamerleden van 50-plus, het

te halen. Jantienne van der Meij ziet

duurzame energie. ‘Het beleid van de

CDA en de SGP niet bij de discussie aanwezig konden zijn. De kamervragen die zij onlangs stelden, laten in ieder geval zien dat de problematiek van waterschappen rondom de verwaarding van hun afvalstoffen op het

Voor duurzame energie zijn nu miljarden subsidie voorhanden, terwijl voor circulaire projecten enkele miljoenen beschikbaar zijn.

netvlies staan van de oppositie. SGPkamerlid Chris Stoffer tijdens het alge-

dat de wil er in ieder geval is. ‘Tussen

overheden was volledig gericht op de

meen overleg over de circulaire econo-

2014 en 2016 voerde het ministerie

toen geldende, fossiele energiemarkt

mie: ‘Waterschappen zijn erin geslaagd

van infrastructuur en Waterstaat het

en ook stimuleringsmaatregelen en

om biologisch afbreekbaar plastic te

programma Van Afval naar Grondstof

subsidies gingen die kant uit. Zo’n

maken uit rioolslib. Marktpartijen zijn

(VANG, red.) uit. De in dit programma

markt buig je niet zomaar om en de

daar enthousiast over. Ze hebben

opgedane ervaringen, zijn weer mee-

overheidsbemoeienissen ten gunste

echter wel volume nodig om er verder

genomen in het Rijksbrede programma

van duurzame energie kregen pas echt

onderzoek naar te doen. Dat gaat de

‘Nederland Circulair in 2050’. Intussen

effect toen Europa zich ermee ging

financiële spankracht van de water-

zijn al slagen gemaakt op het gebied

bemoeien. Voor grondstoffen staan we

schappen te boven. Onze vraag is dan

van de circulaire economie, zo is het

nu voor dezelfde uitdaging. Het beleid

ook of de staatssecretaris in overleg wil

landelijk afvalbeheerplan tot stand

is nog ingericht op een lineaire economie en moet worden omgebouwd naar een circulair alternatief. Voor duurzame

DEELNEMERS

energie zijn nu miljarden subsidie voorhanden, terwijl voor circulaire projecten

•

Geert Bergsma - manager ketenanalyse CE Delft

enkele miljoenen beschikbaar zijn. Het

•

Jantienne van der Meij-Kranendonk - Liaison Officer for WaterCampus

zou helpen als de Europese Unie ook

Leeuwarden

een duidelijke visie gaat ontwikkelen

Gert-Jan Gruter - bijzonder hoogleraar Industrial Sustainable Chemistry,

rondom de circulaire economie. Het

CTO Avantium

lijkt er op dat de inspanningen die de

•

Paul Roeleveld, director business development & innovations RHDHV

Nederlandse overheid al deed, nu ook

•

Egbert Berenst, bestuurslid Wetterskip Fryslân

aanslaan bij het Europarlement.’

•

Etteke Wypkema, innovatiemanager Waterschap Brabantse Delta

Paul Roeleveld merkt dat de politieke

•

Ruud Peeters, programma coördinator Energie en grondstoffenfabriek

agenda’s nog voornamelijk gevuld zijn

•

met duurzame energie. ‘Voor circu-

UTILITIES 15 nr. 7 - november 2018

en biobased plastic. Tachtig procent van de publieke opinie is gebaseerd op emotie. We hebben het publiek hard nodig om de transitie naar circulair voor elkaar te krijgen en dus zullen we moeten onderzoeken hoe we ze wel meekrijgen.

Ook bedrijven zullen hun verantwoordelijkheid moeten nemen door circulaire alternatieven voorrang te geven.

Als ze nu een biobased kunststof fles wordt aangeboden die een paar cent duurder is dan een PET-fles, zegt de producent: “daar wil de consument niet voor betalen”. Buiten het feit dat het prijsverschil per consument op enkele euro’s per jaar komt, nemen ze hun klant ook niet serieus. Die wil namelijk wel degelijk betalen voor duurzamere producten. Er wordt een verkeerd beeld gecreëerd van de circulaire economie waardoor de consument denkt dat het hem heel veel geld gaat kosten, maar dat is helemaal niet zo. Veel van dit soort misinformatie komt van de brancheorganisaties die zogenaamd de markt vertegenwoordigen. Terwijl partijen als Coca Cola en Albert Heijn juist wel op zoek zijn naar duurzamere alternatieven voor hun verpakkingsprolaire grondstoffen moet je veel verder

is men bang dat de bossen verdwijnen,

ducten.’

vooruit durven denken zonder dat

als we voedselresten gebruiken krijg je

Dat de Europese Unie zich uitspreekt

daar voor lange tijd een business case

de discussie rondom voedselschaarste

tegen single used plastic, moedigt het

tegenover staat. We hebben straks

en genetisch gemanipuleerde gewas-

panel alleen maar aan. Het grootste

energie genoeg, maar vele grondstof-

sen er bij. En biobased en biodegrada-

deel van de plastic soep wordt ook ver-

fen zullen steeds schaarser worden.

ble wordt voor het gemak op één hoop

oorzaakt door single used plastic. Dat

Onze huidige economische modellen

gegooid. De parallel die wordt getrok-

betekent dat we juist naar heel hoog-

kunnen daar niet mee omgaan, zijn

ken met biobrandstoffen is niet terecht

waardige materialen moeten gaan die

alleen maar op zoek naar het maxima-

omdat voor duurzame energie er heel

we eenvoudig kunnen hergebruiken. De

liseren van winst. Daarom vind ik het

veel alternatieven voorhanden zijn.

eerste fase daarvan is dat we nu zaken

begrip van circulaire economie ook een

Je kunt wind-, waterkracht en zonne-

aanpakken waar nu al alternatieven voor

aparte combinatie van twee termen die

energie inzetten, eventueel in de vorm

te vinden zijn, maar in de tweede fase

eigenlijk niet bij elkaar passen want cir-

van waterstof voor de transportsector.

zullen ook producten als plastic bak-

culair en economie zijn tegengestelde

Voor de productie van kunststoffen zijn

jes in de supermarkt moeten worden

begrippen.’

fossiele grondstoffen het enige alter-

gemaakt van duurzame alternatieven.

natief voor biogrondstoffen en die zijn

Publieke opinie

niet circulair. Dus als je de ambitie uit-

Hergebruik Dat hergebruik, ofwel

wat scepsis te bestaan rondom bio-

spreekt dat je in 2050 circulair wilt zijn,

recycling, vormt sowieso een rode

plastics. Net als in de discussie rondom

moet je wel overstappen op biobased

draad door de discussie. Want hoe

biobrandstoffen, gaat de publieke opi-

materialen. Kunststoffen kennen tal-

duurzaam biologische grondstoffen

nie al snel richting het voedsel versus

loze voordelen ten opzichte van andere

ook zijn: hergebruik is doorgaans nog

brandstofdilemma.

materialen. Een autobumper van

duurzamer. Egbert Berenst: ‘Om de

Gert-Jan Gruter merkt dat er nog

kunststof is vele malen lichter en ster-

consument te verleiden zijn afval te

veel volkswijsheden over bioplastics

ker dan de alternatieven. Helaas wordt

scheiden, moet je bij wijze van spreken

rondwaren die een neutraal debat in

de beeldvorming bepaald door de

de rode loper uitleggen. De meeste

de weg staan. ‘Als we zeggen dat we

media, die af en toe de grootst moge-

mensen willen best moeite doen om

houtsnippers gebruiken als grondstof

lijke onzin schrijven over biopolymeren

hun afval te scheiden en in de milieu-

Er blijkt nog al

16 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

straat aan te bieden, maar zodra het

het verzamelen en verwerken ervan.

keten zouden een transparant model

te complex wordt, haken ze af. Het

Fabrikanten kunnen hier zelf voor kie-

moeten ontwerpen die direct duidelijk

berekenen van afvalstoffenheffing van

zen, maar ik kan me ook voorstellen

maakt wat de toegevoegde waarde

huishoudens op aangeboden afval via

dat de wetgever dit oplegt.’

van een product is op mens, milieu en toegevoegde waarde.’

het Diftar-systeem lijkt logisch, maar de consument wil er liever niet aan.’ Gruter

Groei De discussie over welke bio-

brengt daar tegenin dat beprijzen wel

kunststof nu het beste verder kan

Financiering

degelijk kan helpen, gezien het succes

worden ontwikkeld is volgens Gruter

circulaire projecten is tot nog toe niet

van het beprijzen van plastic tasjes

zinloos. ‘We staan aan het begin van

beklijfd in het stimuleringsbeleid van

in de winkel. ‘Niet dat de consument

een enorme bevolkingsgroei, met

de Rijksoverheid. Bergsma: ‘Er wordt al

het bedrag nu zo hoog vond, maar

navenante vraag naar grondstoffen.

gepleit voor een stimulering duurzame

daarmee ontstond wel een bewustwor-

Van de 325 miljoen ton kunststof dat

grondstoffen, als verlengde van de

ding van het feit dat iets niet gratis is.

we nu gebruiken, is minder dan één

SDE+ subsidies. Maar het is misschien

Mensen dachten er daardoor vaker aan

procent biobased. De komende 35 jaar

verstandiger een surplus te rekenen

hun eigen tas mee te nemen.’

verdrievoudigt dit aantal. We zoeken

voor virgin grondstoffen. Net als de

Hetzelfde geldt eigenlijk voor het voor-

dus niet alleen een vervanger voor

consument een opslag betaalt voor

komen van zwerfafval. De plastic soep

fossiel plastic, maar hebben eigenlijk

stroom, zou deze ook moeten betalen

wordt minder heet gegeten in landen

alles nodig. Producten met een unieke

voor niet circulair plastic. Het voordeel

waar statiegeld wordt geheven op

eigenschap hoeven in zo’n markt niet

van zo’n systeem is dat het buiten de

plastic verpakkingen. Zodra kunststof

te concurreren op prijs en kunnen ook

Rijksbegroting om gaat.’

een beetje waarde heeft, zet dat een

niet op prijs concurreren met fossiele

Etteke Wypkema merkt op dat er al

stroom aan initiatieven op gang om

producten.’

een afvalstoffenheffing is op verpak-

daar geld aan te verdienen.

Het panel ziet wel kansen voor een

kingsmaterialen, ‘maar dat geld gaat

Een misschien wel grotere zorg die het

grotere aandeel bioplastics, maar dan

nu alleen naar recycling en niet naar

panel uit, is de toenemende aanwezig-

zou de wetgever daar een stevige rol in

innovatie elders in de keten. Wij zien

heid van microplastics in het milieu.

moeten spelen. Als deze een bepaald

daar geen cent van, terwijl we wel een

Met name de microvezels van textiel

percentage recyclaat eist of de ver-

belangrijke schakel kunnen zijn in het

die tijdens het wassen in het water

werking van biobased afval goedkoper

verduurzamen van de kunststofketen.’

komen in miljoenen tonnen per jaar.

maakt dan dat van fossiel plastic, komt

Het panel is het al snel met elkaar

Gruter: ‘We weten dat het overal is

de markvraag vanzelf. Bergsma: ‘In

eens dat de afvalstoffenheffing breder

terug te vinden, maar hoeveel is lastig

Frankrijk betalen producenten een

zou moeten worden uitgevoerd dan

te kwantificeren. Dus is het er niet voor

grondstoffenheffing naar rato van de

alleen voor verpakkingsmaterialen.

de wetgever.’ Ruud Peeters brengt

mate van recyclebaarheid van hun

Bovendien zou het geld dat deze hef-

daar nog tegenin dat de AWZI’s zo’n

producten. Dat zette onder andere

fing oplevert, ook moeten worden

negentig procent van de microvezels

Danone aan om hun verpakkingen te

besteed aan innovatie.

kunnen afvangen. Bovendien is veel te

herontwerpen.’

Een ander fenomeen waarmee de

voorkomen door een filter op de was-

Peeters moedigt zowel de Rijksover-

waterschappen worden geconfronteerd

De financiering van

is het feit dat ze binnenkort moeten

Als je puur naar de toegevoegde waarde zou kijken via systemen als de Ladder van Lansink, dan zou Phario hoger in de hiërarchie staan.

betalen voor het slib dat ze afvoeren naar de verbrandingsovens. De prijsstelling is nog niet geheel duidelijk maar er worden bedragen van rond de dertig euro per kiloton genoemd. Ook deze

machine te zetten.

heid als de Europese Commissie

extra heffing zou een innovatieprikkel

Gruter: ‘Philips bedacht zich dat ze

dan ook aan om hun doelstellingen

moeten uitlokken, dus waarom dat

geen lampen wilden leveren, maar ver-

voor zowel CO2-vrije als circulaire

geld niet direct alloceren aan innovatie.

lichting. Die verandering van perspec-

producten integraal te bekijken. ‘Nu

Wypkema: ‘Als het doel van de heffing

tief zorgde voor veel duurzamere en

concurreert de productie van biogas

is om minder slib te verbranden, zou

energiezuinigere systemen. Eenzelfde

nog met dat van biokunststoffen. Als

je partijen die de waarde van dit slib

systeem zou moeten worden toege-

je puur naar de toegevoegde waarde

kunnen verhogen moeten belonen.

past op fabrikanten van consumen-

zou kijken via systemen als de Ladder

De partijen die minder vooruitstrevend

tengoederen. Een consument koopt

van Lansink, dan zou Phario hoger in

zijn, betalen dan voor de koplopers.

geen verpakking, maar een wasmiddel

de hiërarchie staan. Zeker gezien het

Uiteindelijk profiteert de hele sector van

of zelfs schone was. Een fabrikant die

feit dat de grondstoffen voor deze

onze inspanningen voor de ontwikke-

eigenaar blijft van zijn verpakking, zal

biokunststoffen niet concurrerend zijn

ling van Phario, dan lijkt het me zinvol

wel beter nadenken over het ontwerp

voor de voedselproductie. De over-

om daar bedragen voor vrij te maken

ervan, de toegepaste grondstoffen en

heid, maar ook de betrokkenen in de

om dit mogelijk te maken.’

•

UTILITIES 17 nr. 7 - november 2018

WATER

OCI Terminals besteedt demiwaterproductie uit Toen de buren van OCI Terminals in Rotterdam geen demiwater meer konden leveren, zocht het bedrijf snel naar een alternatief. Terminal Manager Andre Meulmeester schafte een op maat gemaakt demiwatersysteem in een veertig ft container aan, maar laat het beheer daarvan over aan een externe waterexpert.

18 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

D

e terminal van OCI in de Botlek is een strategisch belangrijke scha-

kel in de stikstofchemie. Hier laden en lossen zee- en binnenvaartschepen, treinwagons en vrachtwagens voorraden met ammoniak. Bovendien is de terminal aangesloten op pijpleidingen die de stikstofverbinding rechtstreeks naar de klant kan vervoeren.

De twee opslagtanks van OCI Terminals, met elk een opslagcapaciteit van vijftien kiloton gekoelde ammoniak (-33 graden Celsius) , worden onder meer ingezet voor de balancering van de ammoniakvoorraad van de stikstoffabriek van OCI in Geleen. Maar het bedrijf levert ook ammoniak aan derden. OCI gebruikt het ammoniak voor de productie van kunstmest en salpeterzuur. Nu is pure ammoniak behoorlijk toxisch en om het transport en verdere verwerking van het chemisch bestanddeel veiliger te maken,

aan elkaar gekoppeld een complete

oppervlaktewater van een andere bron.

mengt OCI Terminals demiwater door

waterzuivering vormen. Het bedrijf kon

Ook de eisen aan de geleidbaarheid

het zuivere ammoniak. Dit product

een vergelijkbare opstelling maken

van het demiwater verschillen nogal

wordt aqua ammonia genoemd. Het

in een veertig ft container voor onze

per toepassing. Iedere demiwaterunit

hiervoor benodigde demiwater betrok

specifieke situatie zodat we redelijk

is dan ook min of meer uniek in zijn

OCI tot voor kort van een nabijgelegen

snel konden overstappen op ons eigen

toepassing.’

chemiebedrijf.

Demiwater Terminal manager Andre Meulmeester werd vorig jaar geconfronteerd met het feit dat het buurbedrijf fors moest investeren in

Het voordeel van modulair bouwen is dat alle aanpassingen aan het ontwerp in de werkplaats kunnen worden gedaan

zijn demiwatervoorziening en niet meer wilde doorleveren aan derden.

geproduceerde demiwater. Bijkomend

Het voordeel van modulair bouwen is

‘We hebben direct naar alternatieven

voordeel is dat Logisticon de installatie

dat alle aanpassingen aan het ontwerp

gezocht, maar die bleken of te duur

op afstand kan beheren en monitoren.

in de werkplaats van Logisticon kun-

of gingen gepaard met langdurige

Daardoor hoeven wij geen mensen vrij

nen worden gedaan, zodat OCI nauwe-

contracten. Een commitment die we

te maken of in dienst te nemen voor

lijks iets heeft gemerkt van de aanleg

liever niet willen aangaan. Nu hebben

onze demiwaterproductie.’

van het demiwatersysteem. Cammaert: ‘Het enige wat we nodig hebben is

we op de site al een bluswatersysteem dat gebruik maakt van water uit het

Modulair

Brielse meer. Langzaamaan ontstond

Treatment-directeur Frank Cammaert

standaard slab voldoet, en een aanslui-

het idee om dit water op te werken tot

kan vanwege geheimhouding niet pre-

ting op zowel het voedingswater als

demiwater.

cies ingaan op de toegepaste technie-

naar de processen van de klant en een

In zijn zoektocht kwam Meulmeester

ken bij OCI. ‘Onze expertise en dertig

afvoer van de afgevangen minerale

al snel bij Logisticon Water Treatment

jaar ervaring maakt het verschil in de

en biologische vervuiling. In het geval

terecht. Het bedrijf is gespecialiseerd

producten die wij leveren. Hoewel we

van OCI gaat het geproduceerde demi-

in proces- en afvalwaterbehandeling

min of meer kant en klare systemen

water eerst naar een 2500 kuub buf-

en bouwt complete installaties, maar

leveren, maken de lokale verschillen

fertank omdat het bedrijf soms grote

bezit tevens een huurvloot met tijde-

in waterkwaliteit het noodzakelijk om

hoeveelheden van het water nodig

lijke mobiele oplossingen voor afvalwa-

een deel van het modulaire ontwerp

heeft, terwijl op de rustige momenten

terverwerking of demiwaterproductie.

en bedrijfsvoering aan te passen.

de buffer weer kan worden gevuld.’

Meulmeester: ‘De verhuurvloot van

Het Brielse Meerwater heeft nu een-

De aansluiting van de demiwaterin-

Logisticon Verhuur bestaat uit verschil-

maal een andere samenstelling dan

stallatie kostte dan ook minder dan

lende mobiele modulaire systemen die

bijvoorbeeld grondwater, effluent of

een week de tijd terwijl de processen

Logisticon Water

een stevige fundatie, waarvoor een

UTILITIES 19 nr. 7 - november 2018

“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERK- OF LEEROMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent.

Daarnaast hebben wij ruimte voor afstudeerders en stagiars.

Kijk voor meer informatie op één van onze websites.

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com

Verhuur stoom- en heetwaterketels

Eco Ketelservice Verhuur bv

www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com

van OCI gewoon door konden gaan.

‘We hadden zelfs de gehele installatie al in onze eigen werkplaats geheel getest’, zegt Cammaert. ‘Daardoor was het slechts nog een kwestie van de leidingen aansluiten volgens het zogenaamde Plug & play-principe en de productie kon beginnen.’

Hete zomer

Dit alles vond eind

april plaats en de installatie kon dan ook al snel laten zien hoe het presteerde onder extreme omstandigheden. Meulmeester: ‘De warme zomer heeft nooit tot schaarste van het Brielse Meerwater of demiwater geleid, maar de warme omstandigheden zijn wel aantrekkelijk voor bacteriën en algen. Ook het zoutgehalte van het voedingswater nam iets toe, maar ook daar ondervonden we verder geen hinder van.’

Cammaert: ‘We hebben iets meer chemicaliën moeten gebruiken dan gewoonlijk en iets meer zout gespuid, maar alles ruim binnen de grenzen.

Ook hier helpt het dat we veel meer van dit soort installaties beheren.

Daardoor bouwen we niet alleen zeer gespecialiseerde kennis op, maar kunnen we installaties ook benchmarken.

Zo kunnen we de best practices van de ene installatie vertalen naar de rest van de vloot. Het wordt voor bedrijven voor wie demiwater slechts een utility is steeds lastiger om dit soort installaties goed te bedrijven. Zeker als ze

Service Cammaert ziet in de dage-

processen moeten begrijpen. Hetzelfde

snel groeien, willen ze zich liever op

lijkse praktijk verschillende samenwer-

geldt voor de duurzame doelstellingen:

hun kernactiviteiten richten. Voor ons

kingsconstructies de revue passeren.

als een bedrijf zich voorneemt minder

is proces- en afvalwater juist de kern-

‘We kunnen een installatie bouwen,

chemicaliën te willen inzetten, kunnen

activiteit.’

hem overdragen alleen onderhoud

we daar samen aan werken. Er zijn tal-

Hoewel Meulmeester het water ook

doen, maar ook een klant volledig

loze manieren om het gebruik terug te

als utility had kunnen afnemen van

operationeel ontzorgen. In het meest

brengen of chemicaliën te recupereren.

Logisticon, koos hij er toch bewust voor

extreme geval betaalt een klant per

Uiteindelijk is het een gezamenlijke

om de installatie aan te schaffen. ‘We

kuub water en hoeft hij zich verder geen

afweging tussen kosten en risico’s hoe-

berekenden dat de investering zich

zorgen te maken hoe dat water er komt.

ver je daar in kunt gaan.’

binnen redelijke termijn terugverdient,

Dit soort DBFMO-constructies zijn er

Wat volumes aangaat zijn er volgens

waarna we blijven profiteren van de

nog niet heel veel, maar ik verwacht dat

Cammaert niet heel veel beperkingen.

installatie die dan nog lang niet tech-

steeds meer bedrijven hiervoor zullen

‘Je kunt bij wijze van spreken tien con-

nisch is afgeschreven. Ook dit maakt

kiezen. Zo’n constructie vraagt wel om

tainers tegelijk laten draaien, dat heb-

ons weer vrijer in onze keuzes, alhoewel

een investering van beide kanten in het

ben we ook wel eens gedaan. Dan kan

we tot nog toe erg tevreden zijn. We

opbouwen van een relatie. Voor veel

je meer dan vijfhonderd kuub per uur

betalen nu een vaste service fee en

bedrijven is demiwater zo cruciaal dat

produceren. In de Botlek hebben we zo

schaffen ook onze eigen chemicaliën

de site wordt stilgelegd als het water

al verhuurinstallaties draaien die meer

aan. Maar verder is Logisticon verant-

op een of andere manier niet kan wor-

dan achthonderd kubieke meter afval-

woordelijk voor het vervangen van die

den geleverd. Je zult dan ook goede

water zuiveren om binnen de lozingsei-

chemicaliën en de procesvoering.’

afspraken moeten maken en elkaars

sen te blijven.’

•

UTILITIES 21 nr. 7 - november 2018

Uitgelicht project

Investeringen in groen gas en waterstof Een aantal partijen onderzoekt de alternatieven voor het wegvallen van het Groningengas. Zowel in Emmen als op het terrein van Tata Steel zouden groen gas en groene waterstofinstallaties een duurzaam alternatief moeten bieden. In Delfzijl zouden zelfs twee elektrolysers kunnen komen.

Negen samenwerkende partijen onderzoeken de mogelijkhe-

Delfzijl

den voor groen gas op het terrein van de voormalige gaszui-

Begin dit jaar maakte Nouryon bekend dat het samen met

veringsinstallatie in Emmen. Het terrein wordt op dit moment

Gasunie de mogelijkheden voor waterstofproductie in de

bovengronds ontmanteld. Met de industriĂŤle bestemming en

Eemsdelta onderzoekt. Op Chemiepark Delfzijl willen de

de bestaande verbindingen met de regionale en landelijke

bedrijven een installatie ontwikkelen die, met een twintig

energie-infrastructuur, kan het GZI-terrein een belangrijke rol

megawatt waterelektrolyse-unit, duurzaam geproduceerde

spelen bij de energietransitie. In juli heeft een aantal partijen

elektriciteit omzet in drie kiloton groene waterstof per jaar.

ook al een intentieverklaring ondertekend voor het verkennen Beide projecten kunnen samen een flinke stap in het verder van de mogelijkheid van een waterstoffabriek op het terrein.

opschalen van de elektrolysetechnologie. Elektrolyse is vooralsnog duur, maar brede inzet kan de technologie beduidend

Amsterdam

goedkoper maken, door schaalvoordelen.

Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen

Engie en Gasunie onderzoeken zelfs de haalbaarheid van een

een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van

honderd Megawatt-installatie met elektrolyzers. De groene

Tata in IJmuiden. Nouryon, voorheen AkzoNobel Speciality

waterstoffabriek moet begin volgende decennium worden

Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van honderd

gebouwd op een locatie in het noorden van Nederland.

megawatt bouwen op het terrein van Tata Steel. Het staal-

Noord-Nederland is volgens Engie en Gasunie bij uitstek

bedrijf heeft de waterstof nodig voor de productie van staal,

geschikt voor een dergelijke fabriek. Zo neemt de aanvoer

en kan hiermee de staalproductie verduurzamen. Het bedrijf

toe van groene stroom door de nabijheid van het Gemini-

denkt hiermee 350.000 ton minder CO2 uit te stoten.

windpark en de aansluiting op de Norned-kabel. In 2019

Voorwaarde om de fabriek te bouwen is wel dat er groene

volgt ook de aansluiting met de Cobra-kabel. Pluspunten

stroom geleverd wordt door windmolenparken op de

zijn bovendien het bestaande gasinfranetwerk, de gasop-

Noordzee. Heel veel windmolens want er is ook heel veel

slagmogelijkheden en de aanwezigheid van grote industriĂŤle

groene stroom nodig om voldoende duurzame waterstof te

gebruikers van waterstof. De ambitie is om de waterstofketen

produceren. Dat is volgens de bedrijven een taak van de over- vervolgens op weg naar 2030 stapsgewijs verder uit te bouheid maar wel essentieel.

wen naar grote schaal.

Het havenbedrijf van Amsterdam gaat vooral kijken hoe de groene waterstof kan worden gedistribueerd en hoopt op de

Duitsland

komst van nieuwe industrie. Dat is nodig om de terugloop

Gasunie Deutschland wil met Tennet en Thyssens wil een

van fossiele brandstoffen in de haven straks op te vangen. De honderd megawatt groene waterstoffabriek bouwen. De waterstof kan ook een grote bijdrage leveren aan emissievrij

fabriek zal bij oplevering, in fasen vanaf 2022, de grootste

transport in de regio. Bovendien kan waterstof een alternatief power-to-gas-installatie in Duitsland zijn. zijn voor verwarming van huizen in de stad.

De installatie komt in de buurt van een transformatorstation

De komende twee jaar gaan de bedrijven onderzoeken of

van Tennet in het noorden van Duitsland (Nedersaksen). Daar

de plannen technisch en financieel haalbaar zijn. En in 2021

komt stroom van windmolens op zee aan en wordt het ver-

wordt een definitief besluit genomen. Het gaat om een flinke

der verdeeld. Op momenten dat er meer windstroom is dan

investering die de bedrijven niet alleen willen en kunnen dra-

gebruikers nodig hebben, kan de stroom in waterstof worden

gen. De overheid of EU zullen financieel bij moeten dragen.

omgezet.

22 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

Projecten Biomassa Opdrachtgever: ForFarmers

Voerfabrikant ForFarmers Nederland gaat een biomas-

Investering:

4,8 miljoen euro

sacentrale in Lochem bouwen. Bijna de hele energie-

Waar:

Lochem

behoefte voor stoomproductie van de voerfabriek in

Afronding:

april 2019

Lochem kan door de installatie worden geleverd. Op jaarbasis verbruikt de fabriek in Lochem 1,8 miljoen kubieke meter aardgas dat na de ingebruikname van de biomassacentrale vrijwel volledig wordt vervangen door de verbranding van houtsnippers. De centrale produceert ook circa 1 miljoen kilowattuur elektriciteit.

Opdrachtgever: Eneco

Eneco bouwt op industrieterrein Lage Weide aan een

Investering:

onbekend

BioWarmte Installatie. De BioWarmte Installatie wordt

Waar:

Utrecht

gebouwd naast de bestaande energiecentrale van Eneco

Afronding:

begin 2019

op industrieterrein Lage Weide. De vergunning is verkregen voor een installatie waarin 60 megawattuur aan brandstof omgezet mag worden naar duurzame warmte.

• NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Sparkling Biomass

Sparkling Biomass start dit najaar met de bouw van een

Investering:

onbekend

vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De stoom wordt

Waar:

Innofase, Duiven

direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn

Afronding:

2020

drooginstallaties mee voedt.

De installatie kan jaarlijks 12.500 megawattuur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.

Opdrachtgever: BeGreen

De 15 MWt houtgestookte bio-energiecentrale in

Waar:

Lelystad

Lelystad gaat duurzame warmte leveren aan het warm-

Investering:

onbekend

tenet van Lelystad. Jaarlijks zal de centrale tot 30.000 ton

Afronding:

begin 2019

houtsnippers (afvalhout) verbranden. De houtsnippers zijn afkomstig van noodzakelijk bosonderhoud in de omgeving Lelystad.

Wind Opdrachtgever: Blauwwind (Partners Group, Shell, DGE,

De financiering van de Borssele III/IV windparken in

Eneco Groep en Van Oord.

de Noordzee is rond. Dit luidt de start in van de bouw

Waar:

Borssele III en IV, Noordzee

en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164 9,5

Investering:

onbekend

megawatt door MHI Vestas geleverde windmolens met

Afronding:

2021

een totale capaciteit van 731,5 MW. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt uur (GWh) bedragen. In het vierde kwartaal van 2019 zal worden begonnen met de belangrijkste bouwwerkzaamheden en de productie zal begin 2021 van start gaan.

Opdrachtgever: Ørsted

Op 5 juli 2016 won Dong Energy de SDE+ subsidie en de

Waar: Borssele I en II,

vergunning voor de kavels I en II van het windenergiege-

Noordzee Borssele I en II

bied Borssele. De windparken krijgen een gezamenlijke capaciteit van 752 megawatt.

UTILITIES 23 nr. 7 - november 2018

Projecten Opdrachtgever: Windunie

Windpark Zeewolde wordt gerealiseerd in Zuidelijk

Waar: Zeewoldel

Flevoland door Windpark Zeewolde B.V. waarin bijna

Investering:

Onbekend

alle bewoners, agrarisch ondernemers en molenaars uit

Vermogen:

320 megawatt

het gebied zijn verenigd. De 220 molens in het gebied

Afronding:

Onbekend

maken plaats voor 93 grotere, modernere turbines.

Opdrachtgever: Windunie

Windpark Oostermoer Exploitatie B.V. is opgericht door

Waar:

Oostermoer, Drenthe

boerenbedrijven uit de Veenkoloniën. Hun weidse akker-

Investering:

Onbekend

landen zijn zeer geschikt voor het opwekken van energie

Vermogen:

150 megawatt

uit wind.

Afronding:

Onbekend

Opdrachtgever: REScoop Limburg

De gemeenteraden van Leudal en Nederweert hebben

Waar:

Leudal

onlangs de vergunningaanvragen van de windparken De

Investering:

onbekend

Kookepan, Heibloem en Ospeldijk goedgekeurd.

Afronding:

Onbekend

Vermogen:

24 megawatt

Water Opdrachtgever: Evides Industriewater

Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt

Waar:

Botlek

een centrale afvalwaterzuivering. AkzoNobel Industrial

Investering:

onbekend

Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical en

Afronding:

onbekend

Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.

Stoom en warmte • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Shell

Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikke-

Waar:

Rotterdam

len van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergun-

Afronding:

onbekend

ning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarm-

Investering:

onbekend

tepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna. Shell wil onderzoeken hoe in de regio aardwarmte van een diepte van twee- tot drieduizend meter kan worden gewonnen.

Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’

Waar:

Maasvlakte

en verbrandingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte,

Investering:

150 miljoen euro

waarin het productieafval wordt behandeld en omgezet

Afronding:

2020

in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.

Opdrachtgever: Ineos Oxide

Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen

Waar:

Zwijndrecht

euro in een nieuwe hoge-drukstoomketel met een capa-

Investering:

30 miljoen

citeit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-drukboilers, die

Afronding:

medio 2019

dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.

24 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

Projecten Opdrachtgever: Ecluse

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas

Waar:

Antwerpen

van meerdere chemiebedrijven in Antwerpen vervangen

Investering:

onbekend

door een warmtenet van ongeveer vijf kilometer lengte.

Afronding:

onbekend

Gas Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige

Waar:

Emmtec, Emmen

meststoffen én groen gas en kan op die manier jaarlijks

Afronding:

onbekend

twintig miljoen kuub groen gas produceren. Inmiddels

Investering:

onbekend

zijn de vergunningsaanvragen ingediend voor een eerste

Capaciteit:

20 miljoen kuub groen gas

fabriek in Emmen, vlakbij industrieterrein Emmtec.

Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie

De technische startup SCW Systems ontwikkelde een

Waar:

Investa Alkmaar

manier om biomassa in superkritisch water om te zetten

Afronding:

onbekend

in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van

Investering:

onbekend

Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven

Capaciteit:

13,5 miljoen kuub groen gas

bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op grote schaal kan worden toegepast.

Opdrachtgever: Gasunie en Enexis

Gasunie en Enexis bouwen vlakbij de groengasproduc-

Waar:

Wijster

tielocatie van Attero in Wijster (Drenthe) een enorme

Investering:

onbekend

compressor. Deze Groen-gas-Booster comprimeert

Afronding:

medio 2019

groen gas naar hoge druk zodat het kan worden ingevoed in het landelijke gasnet. De compressor zal medio 2019 in gebruik worden genomen.

Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiverings-

Waar:

Emmtec, Emmen

installatie (GZI) in Emmen komt mogelijk een groene

Investering:

onbekend

waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschillende

Afronding:

onbekend

partners deze optie nader onderzoeken. Groen waterstof kan de fabrieken op het Emmtec-terrein van onder andere DSM en Teijin Aramid onafhankelijk maken van het Groningen-gas.

Elektriciteit • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Chemelot

NaGa Solar, DSM en Chemelot bouwen het grootste

Waar:

Chemelot, Geleen

industriële zonnepark van Limburg op een voormalige

Investering:

onbekend

stortplaats van DSM op het Chemelot terrein. Zonnepark

Afronding:

november 2018

Louisegroeve gaat hernieuwbare stroom leveren met een capaciteit voor circa duizend huishoudens. NaGa Solar verzorgt de investering in het zonnepark en de infrastructuur, de bouw en het beheer van het park. DSM stelt de grond beschikbaar en daarnaast zijn de zonnepanelen uitgerust met de laatste technologische innovaties van DSM. Chemelot coördineert de verdere uitrol en draagt zorg voor het snel en efficiënt verlopen van de bouw.

UTILITIES 25 nr. 7 - november 2018

ENERGIEOPSLAG

ArenA gebruikt circulaire batterij Sinds kort beschikt de Johan Cruijff ArenA over een drie megawatt lithium-ion batterij met second life batterijen uit Nissan Leafs. Daarmee helpt het stadion TenneT het stroomnet stabiel te houden en beschikt het tevens over noodzakelijke backup capaciteit. De komende tijd worden nog eens bidirectionele laadpalen aan het systeem toegevoegd, waarmee een flexibel systeem ontstaat dat de energievraag en -aanbod van heel Amsterdam Zuid kan regelen.

26 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

D

e Johan Cruijff ArenA investeerde

fabrikant beloofde actieradius halen en

elk een vermogen van 750 kilowatt.

de afgelopen jaren al in zowel

moeten ze worden vervangen. Voor een

Die converters kunnen zowel gelijk-

zon-pv als duurzame warmte en koude.

statische oplossing voldoen ze echter

stroom omvormen naar wisselstroom

Een groot deel van die energie ver-

nog prima. We geven afgedankte batte-

als andersom. Ieder rek herbergt op

dwijnt echter direct het net in omdat

rijen een tweede leven, iets wat perfect

zijn beurt tien batterijpakketten met

op het moment dat de zon schijnt er

in onze circulaire visie past.’

twaalf batterijmodules. Opgeteld bevat

niet altijd evenementen zijn in het sta-

Samen met The Mobility House

het systeem dus 590 batterijpakket-

dion. Innovatiemanager Henk van Raan

vond Van Raan al snel aansluiting bij

ten waarvan 250 stuks tweedehands

koesterde dan ook al langer de wens

Nissan, dat zijn Leaf elektrische auto

batterijen van de eerste generatie. De

om een opslagsysteem te bouwen

al enige jaren op de Europese markt

overige 340 stuks zijn nieuw en van de

die zoveel mogelijk van de opgewekte

verkoopt. Het bedrijf beschikte al over

vierde generatie.

energie kon opslaan. Van Raan: ‘Ons

afgedankte batterijen, maar wilde

De 2,8 megawattuur batterijen zijn

jaarlijks gemiddeld elektrisch verbruik

ook nieuwe batterijen leveren, van

verdeeld in vier blokken met ieder hun

is negen miljoen kilowattuur terwijl de

de vierde generatie, om aan de drie

eigen UPS 9395P stroomomvormers

zonnepanelen zo’n negenhonderddui-

megawatt opslagcapaciteit te kunnen

van Eaton. Deze omvormers worden

zend kilowattuur elektriciteit produce-

komen. Die drie megawatt vermogen,

al ingezet bij datacenters en hebben

ren. De niet gebruikte energie belandt

met een nominale capaciteit van 2,8

hun betrouwbaarheid bewezen. De

op het middenspanningsnet van

megawatt, is niet geheel toevallig

vier blokken kunnen onafhankelijk van

Liander, wat de netbeheerder vervolgens moet zien te verwerken. Om dit te voorkomen, wilden we zoveel mogelijk van onze zelfopgewekte stroom inzetten in het stadion.

We geven afgedankte batterijen een tweede leven, iets wat perfect in onze circulaire visie past.’

Ook de mogelijkheden om de stroomkwaliteit te verbeteren als ook produc-

gekozen. Het stadion gebruikt tijdens

elkaar werken en worden ook om de

tie-en consumptiepieken af te vlakken

een evenement gemiddeld drie mega-

beurt geladen. Om uitval van de syste-

namen we mee in de investeringsover-

watt aan elektriciteit per uur en zou

men te voorkomen schakelde Eaton de

weging. Bij grote evenementen berei-

dus één uur door kunnen gaan zonder

batterijen in series van vijf batterijpak-

ken we soms grote spanningspieken

externe stroombronnen. En als men de

ketten. Dit maakt het redelijk eenvoudig

die tot grote problemen kunnen leiden

niet kritische stroomverbruikers afsluit,

om een niet of slechter functionerende

in de netten van Liander en TenneT.

zoals bijvoorbeeld keukens, is het zelfs

serie over te slaan of te vervangen.

Die partijen heffen dan ook een peak

mogelijk drie uur lang door te gaan op

Om het switchen tussen eigen gebruik

demand charge om de netbelasting

alleen batterijcapaciteit.

van de ArenA en de onbalansmarkt

door te berekenen. Het afvlakken van

Uiteindelijk vonden de partners ook een

mogelijk te maken, bouwde Eaton ook

pieken levert dus ook een financieel

integrator die de individuele batterijen

een nieuw energiemanagementsy-

voordeel op.

kon samenbrengen in één systeem

steem in een andere ruimte van het

Tot slot wilden we een alternatief kun-

dat aan alle behoeften voldoet. Eaton

stadion. Hier krijgt The Mobility House

nen bieden voor de twee dieselaggre-

had al ervaring met de productie van

de fysieke capaciteit om te handelen

gaten die we vanuit veiligheidsover-

UPS-systemen. ‘In feite is deze niet

met TenneT. Bij hoge stroomprijzen,

wegingen standby hebben staan voor

veel anders dan een UPS’, zegt mar-

kan men bovendien besluiten de eigen

het geval de stroom uit valt. Samen

ketingdirector John Robb van Eaton.

capaciteit te gebruiken in het stadion

kunnen die generatoren 640 kilovolt

‘Wat wel anders is, is het feit dat de

of in de toekomst voor het laden van

Ampère vermogen leveren, wat slechts

batterij bidirectioneel werkt, waarvoor

elektrische auto’s.

21 procent is van het vermogen van de

aparte omvormers nodig zijn. Het ener-

Van Raan: ‘Eerlijk gezegd denk ik dat

batterij. Uiteindelijk zou de batterijca-

gieopslagsysteem heeft vier van deze

de ingebruikname van het energieop-

paciteit zelfs kunnen worden verhuurd

omvormers die de gelijkstroom van de

slagsysteem het begin is van de ver-

aan de artiesten die hier optreden en

batterijen kunnen omzetten naar wissel-

duurzaming van het gebied rondom de

die vaak hun eigen dieselaggregaten

stroom en vice versa. En uiteraard vergt

ArenA. We willen op de korte termijn al

meenemen als backup.’

het feit dat we gebruikte Leaf-batterijen

achttien parkeerplaatsen voorzien van

gebruiken wel een ander productiepro-

bidirectionele laadpalen en als dit suc-

ces dan we gewend zijn.’

cesvol werkt, kunnen we dat uitbreiden

Tweedehands Van Raan legde de

naar in totaal tweehonderd van dit

lat nog eens extra hoog door aan te sturen op gebruikte batterijen. ‘De capa-

Superbatterij Het opslagsysteem

soort laadpalen. Als we straks ook nog

citeit van lithium-ion batterijen neemt

dat zich op het niveau van het parkeer-

de opslagcapaciteit van de elektrische

gedurende de diverse laad- en ontlaad-

dek van de ArenA bevindt, bestaat uit

auto’s die hier geparkeerd staan kun-

cycli af. Na een aantal jaren gebruik kun-

totaal zeven rijen met in totaal 61 bat-

nen gebruiken, verdubbelen we de

nen de batterijen niet meer de door de

terijrekken en vier powermodules met

capaciteit.

•

UTILITIES 27 nr. 7 - november 2018

ENERGIEWET

Waterstof voor een CO2-arme toekomst De aandacht voor waterstof als energiedrager groeit. Hoe de toepassing van waterstof precies dient te worden vormgegeven en bekostigd blijft echter vooralsnog onduidelijk. De focus ligt nu eerst op technologische verbeteringen en kostenverlagingen die nodig zijn om van waterstof op korte termijn een efficiĂŤnte energiedrager te maken. Maar om waterstof echt succesvol te maken is Europese samenwerking ĂŠn financiering noodzakelijk.

28 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

Z

owel nationaal als internationaal

moment aanzienlijk goedkoper dan de

groeit de aandacht voor waterstof

productie van groene waterstof.

als energiedrager. In het hele land wor-

Waterstof kan voor verschillende doel-

den reeds vele initiatieven ontplooid

einden dienen, waaronder opslag van

om de ontwikkeling van de toepassing

elektriciteit, als bron van hogetempera-

van waterstof een boost te geven.

tuurwarmte, als brandstof voor onder

Tevens wordt waterstof in het voorstel

meer auto’s en vrachtwagens en als

‘hoofdlijnen van het Klimaatakkoord’

grondstof voor de industrie. De over-

door het Klimaatberaad als een

heid heeft tot op heden geen beleid

belangrijk thema in de energietransitie

geformuleerd om de ontwikkeling van

aangemerkt. Hoe de toepassing van

waterstof te stimuleren door middel

waterstof precies dient te worden

van bijvoorbeeld subsidies of andere

vormgegeven en dient te worden

financiële tegemoetkomingen. Onder

bekostigd blijft echter vooralsnog

de huidige vormgeving van de SDE+

onduidelijk. Ook in de zogenoemde

subsidieregeling, worden enkel de

Routekaart Waterstof, welke begin

ontwikkeling van duurzame energie-

dit jaar is gepresenteerd, concludeert

bronnen als zon, wind en waterkracht

het TKI Nieuw Gas van de Topsector

gestimuleerd. Waterstof heeft een

Energy dat naar verwachting waterstof

ander karakter, nu het geen energie-

een van de essentiële elementen zal

bron maar een energiedrager is, en

zijn om een drastische reductie van de

daarmee slechts een tussenfase in de

CO2-emissies in 2050 te realiseren.

energiehuishouding.

In het voorstel ‘hoofdlijnen van het Klimaatakkoord’ wordt deze belangrijke

Subsidie De zogenoemde Waterstof

rol aan het gebruik van waterstof mede

Coalitie pleit voor de invoering van een

toegedicht op basis van de variëteit

aantal specifieke maatregelen. Zo dient

aan toepassingen van waterstof, zowel

de onrendabele top van de waterstof-

in de industrie, waar behoefte is aan

productie door de overheid te worden

hogetemperatuurwarmte en grond-

vergoed conform het huidige systeem

stoffen, als in bijvoorbeeld de vervoer-

van de SDE+ subsidie. Een dergelijke

sector. Bovendien heeft waterstof raak-

onrendabele top bestaat uit het huidige

vlakken met vele belangrijke thema’s

prijsverschil tussen de productie van

die ruimschoots aan bod komen in

groene en grijze waterstof. Door het ver-

het huidige klimaatdebat, waaronder

goeden van de onrendabele top en het

de ontwikkeling van wind- en zonne-

uitrollen van tenders voor de verdere

energie, het uitbreiden van Carbon

ontplooiing van waterstof initiatieven,

Capture and Storage en de vraag naar

vergelijkbaar met de tenders voor de

flexibiliteit van de netten en het gebruik

ontwikkeling van windparken op zee

van energieopslag.

waarbij de overheid een belangrijk gedeelte van de vereiste voorbereidin-

Waterstof

Er zijn verschillende

gen ten behoeve van de ontplooiing van

soorten waterstof, te weten grijze,

projecten voor haar rekening neemt, zal

blauwe en groene waterstof. Indien

de kostprijs van elektrolyse gestaag ver-

waterstof wordt geproduceerd uit

minderen, aldus de Waterstof Coalitie.

methaan, is sprake van grijze waterstof.

Tevens dient in fasen een waterstofin-

Van blauwe waterstof is sprake indien

frastructuur te worden aangelegd, door

de CO2 die vrijkomt bij grijze waterstof,

een nader te bepalen partij, overeen-

wordt afgevangen en opgeslagen.

komstig het huidige elektriciteitsnet-

Waterstof geproduceerd door middel

werk en gasnetwerk.

van duurzaam opgewekte elektriciteit

Indien voorgaande maatregelen wor-

uit onder meer wind en zon wordt ook

den ontplooid, zou de toepassing van

wel groene waterstof genoemd. Deze

waterstof in de toekomst een centrale

laatste vorm is de gewenste waterstof

rol kunnen spelen in de energietransitie

die in de toekomst dient te worden

naar duurzame energie, aldus verschil-

gebruikt, aangezien er bij dit proces

lende deskundigen. Door middel van

geen CO2 vrijkomt. De productie van

waterstof kan de opslag van elektriciteit

grijze waterstof uit methaan is op dit

worden gestimuleerd, een toepassing

UTILITIES 29 nr. 7 - november 2018

naar de productie en toepassing van blauwe waterstof en de uitkomsten van de diverse onderzoeken dienen als basis van voor de verbetering van de productie van groene waterstof.

Hydrogen Initiative

Ook inter-

nationale samenwerkingen zullen een centrale rol spelen in het nastreven en realiseren van kostprijsdalingen.

Het Hydrogen Initiative is een van de samenwerkingen waar de Nederlandse regering zich onlangs aan heeft gecommitteerd.

Het Hydrogen Initiative is een politiek statement gericht op het bevorderen van de productie en toepassing van waterstof. Bijna alle lidstaten van de EU hebben zich middels het initiatief uitgesproken om gezamenlijk de krachten te bundelen in het onderzoek naar waterstof. Er is echter geen waar veel behoefte aan is nu wind- en

waterstof en de toepassing daarvan,

juridische gebondenheid, het is enkel

zonneparken geen constante en/of

waaronder elektrolyse, al beschikbaar,

een statement waarin de lidstaten hun

gegarandeerde productie hebben,

maar echter nog zeer kostbaar in ver-

steun voor het initiatief tot uitdrukking

waardoor ten tijde van overschotten het

gelijking met andere, vaak fossiele,

brengen. Minister Wiebes heeft in een

overschot aan elektriciteit voor onba-

alternatieven. Door het uitvoeren van

eerder interview al aangegeven dat het

lans op het netwerk zorgt en bovendien

onderzoek naar de ontwikkeling van

volgens hem belangrijk is om het onder-

de reed opgewekte elektriciteit die

nieuwe materialen, het optimaliseren

werp ‘waterstof’ op Europees niveau te

ongebruikt blijft verloren dreigt te gaan.

van de huidige technologieën en het

bespreken, om zodoende te komen tot

De aldus van nature niet flexibele aard

vergroten van de schaalomvang van de

technologische verbeteringen, kosten-

van duurzame energie afkomstig van

toepassing van waterstof kunnen kos-

verlaging en schaalvergroting.

onder meer zon en wind, kan worden

tenprijsdalingen worden behaald.

De verwachting is dat de toepassing

geneutraliseerd door het opslaan van

Onlangs onderzocht DNV GL in

van waterstof met name na 2030 zal

elektriciteit in de vorm van waterstof in

opdracht van TenneT en Gasunie de

worden opgeschaald, waardoor water-

bijvoorbeeld tanks. Ook het transport

mogelijkheden voor de omzetting van

stof met name van belang zal zijn voor

van energie van offshore windpar-

elektriciteit die door middel van wind

het behalen van de klimaatdoelstellin-

ken naar het net op land kan door de

op zee is opgewekt om te zetten in

gen van 2050. Om de ontwikkeling van

toepassing van waterstof soepeler

waterstof, op een eiland of op platfor-

groene waterstof kracht bij te zetten en

verlopen, waardoor congestie op de

men op zee. Met de huidige technolo-

te versnellen, is een programmatische

netten wordt verminderd en bovendien

gieën wordt dit mogelijk geacht, maar

aanpak benodigd. Deze aanpak dient

op de broodnodige aanleg van nieuwe

met name de kosten blijken een sta in

onder meer vanwege de hoge kosten

netten minder druk komt te liggen. De

de weg te zijn. De verwachting is dat

die het met zich mee zal brengen op

elektriciteit hoeft immers niet meer via

de kosten van groene waterstof, die

Europees niveau te worden nage-

het elektriciteitsnet naar het vasteland

nu nog hoger zijn, de komende tien

streefd. Met het Hydrogen Initiative is

te worden getransporteerd, maar kan

jaar zullen afnemen, tot een niveau

gepoogd een eerste stap in de goede

in een andere vorm, te weten waterstof,

dat gelijk is aan de kosten van blauwe

richting te zetten om waterstof in de

het vasteland bereiken.

waterstof. Om de waterstoftransitie op

toekomst daadwerkelijk één van de

dit moment al in gang te zetten dient

essentiële elementen te laten zijn om

Onderzoek Hoewel er een legio

de overheid echter nog te focussen

de Europese klimaatdoelstellingen

aan toepassingen is waar waterstof als

op de productie en toepassing van

te behalen. Of het voldoende is zal

energiedrager een belangrijke rol kan

blauwe waterstof, aangezien de toe-

de toekomst echter nog uit moeten

spelen, zijn er ook nog vele uitdagin-

passing van blauwe waterstof minder

wijzen, maar allereerst dus de focus

gen te overwinnen alvorens waterstof

onderzoek behoeft en daardoor reeds

op technologische verbeteringen en

daadwerkelijk een rol kan spelen in de

op korte termijn voor verbeteringen zal

kostenverlagingen die nodig zijn om

energietransitie. Zo zijn de benodigde

kunnen zorgen. In de toekomst kun-

van waterstof op korte termijn een effi-

technologieën voor de productie van

nen de nu te verrichten onderzoeken

ciënte energiedrager te maken.

30 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

•

Agenda SmartPort Summit 2018 15 november Ahoy Rotterdam smart-port.nl

SmartPort heeft kennis te delen dit jaar; een heleboel wetenschappelijke kennis. Ruim 45 projecten zijn of worden nog dit jaar afgerond. Kennis over de energietransitie, digitalisering en automatisering van de logistiek en de maritieme infrastructuur. Deze kennis willen wij met u delen tijdens onze SmartPort Summit 2018 op 15 november in Ahoy, Rotterdam. Wat als alle ontwikkelde kennis wordt toegepast? Wat is er nog nodig? Wat zijn de nieuwe vraagstukken? Hoe ziet de Rotterdamse Haven er dan uit in 2050? Dat is het thema voor deze SmartPort Summit.

Masters of Industry: Industrial Internet of Things (IIoT) 22 november

In de vierde industriële revolutie is alles met alles verbonden. Dat dit een positieve bij-

Endress+Hauser, Naarden

drage kan leveren aan het optimaliseren van processen, begrijpen we. Maar de grote

www.mastersofindustry.nl

vraag is natuurlijk: hoe? Hoe maken we optimaal gebruik van het Industrial Internet of Things (IIoT)? Hoe kan automatisering helpen om zowel de bedrijfsvoering als de winstgevendheid te verbeteren? Tijdens deze Masters of Industry kijken we ook naar de spreekwoordelijke ‘beren op de weg’: hoe zit het met de data security en privacy? Er zijn nu nog veel bedrijven die de kansen die IIoT biedt, laten liggen. Zonde! Na deze Masters of Industry, die wordt gehouden op donderdag 22 november bij en in samenwerking met Endress+Hauser in Naarden, heeft u mogelijk voldoende inspiratie en praktische handvaten om ermee aan de slag te gaan.

Seminar Energietransitie voor de industrie 22 november Amersfoort www.kwa.nl

In het klimaatakkoord van Parijs zijn afspraken vastgelegd om opwarming van de aarde tegen te gaan. Dat moet worden geïmplementeerd in nationale wetgeving. Vanuit de vijf klimaattafels wordt hier invulling aan gegeven met het Klimaatakkoord, om de CO2emissie te reduceren. Er ligt een zware opgave voor de industrie, in de fabrieken moet het gebeuren. Zij moeten zelf invulling geven aan de energietransitie. Dit seminar met de titel ‘Energietransitie in uw fabriek. Van binnen naar buiten!’ geeft antwoord op de vraag die ieder producerend bedrijf zich stelt: hoe worden wij energieneutraal in 2030?

Ingenieurs in Energietransitie 29 november Madurodam, Den Haag energietransitie.tw.nl

Eén ding is zeker, zonder ingenieurs gaan we de klimaatdoelen van onze overheid niet halen. En met het oog op 49 procent reductie van CO2-uitstoot in 2030 moeten we naast het opstellen van een gedegen klimaatbeleid nu ook inzetten op no regret maatregelen die we morgen al in gang kunnen zetten. Tijdens Ingenieurs in Energietransitie ontmoet u de partijen en toponderzoekers die morgen al werk kunnen maken van de energietransitie.

Industry and Energy: When electrons power molecules 13 december

Om de Europese klimaatuitdagingen en -doelen van het Parijs-akkoord te kunnen aan-

Brightlands Chemelot Campus,

gaan, zijn nieuwe manieren van samenwerking nodig. Om dat mogelijk te maken moe-

sittard-geleen (nl)

ten de hekken tussen de zware procesindustrie en de energiesector omlaag. De eerste

www.utilities.nl

stappen zijn al gezet. Nieuwe energiebesparende processen zijn geïmplementeerd en geavanceerde bio-routes ontwikkeld. Bovendien gloort een andere, misschien meer duurzame synergie als elektronen en moleculen gaan samenwerken. Elektrificatie en elektrochemie kunnen een cruciale rol spelen bij het terugdringen van de CO2-uitstoot of zelfs CO2-negatief worden. Een tweesnijdend zwaard! Snelgroeiende overschotten aan wind- en zonne-energie in Europa kunnen worden opgeslagen. En de industrie kan haar uitstoot drastisch verminderen en haar afhankelijkheid van fossiele grondstoffen op een concurrerende manier verminderen. Om deze kans te grijpen, moeten er nieuwe waardeketens worden ontwikkeld die door meerdere sectoren snijden.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 31 nr. 7 - november 2018

Product & oplossing THERMOMETER KALIBREERT ZICHZELF De iTherm TrustSens van Endress+Hauser is de eerste tem-

bereikt, genereert het referentie-element een elektrisch

peratuuropnemer die volledig automatisch en zelfstandig

signaal, waarna de Pt100-sensor een meting uitvoert. De

kalibreert, zonder dat hiervoor het proces hoeft te worden

geïntegreerde transmitter-elektronica van de temperatuur-

onderbroken. Het hart van de TrustSens bestaat uit een pri-

opnemer analyseert de temperatuurdeviatie (ΔT) en voert

maire Pt100- temperatuursensor en een zeer nauwkeurige

effectief een kalibratie uit van de Pt100. De hierbij gegene-

geïntegreerde referentie die gebaseerd is op het Curie punt-

reerde kalibratiegegevens worden digitaal opgeslagen in het

principe. De frequente automatische inline kalibraties zorgen

geïntegreerde geheugen van de TrustSens.

voor snellere detectie van temperatuurdrift van de sensor en

www.nl.endress.com/nl

bewaken de juiste werking van meetpunten. Inline kalibraties verminderen het risico op contaminatie, productderving en non-conformiteit. Ook voorkomen ze product afkeur en het stil leggen van installaties voor het uitvoeren van kalibraties.

Daarmee verlaagt de down time en verhoogt het rendement.

Het spreekt voor zich dat overschakelen op inline kalibraties ook een besparing op kalibratiekosten betekent.

De automatische zelfkalibratie wordt geactiveerd en uitgevoerd wanneer de procestemperatuur onder de Curietemperatuur (118 ºC) van de geïntegreerde referentie komt.

Dit soort temperatuurwaardes doet zich onder andere voor bij stoomsterilisatie (SIP). Zodra de Curie-temperatuur is

AARDINGSWEERSTANDMETER meetmethoden en er kan met ver-

in grafiekvorm weergegeven. Door

schillende testfrequenties worden

gebruik te maken van de nieuwste

gemeten. Zo kunnen fouten, veroor-

processoren en een intern geheu-

zaakt door ruis, worden geëlimineerd.

gen met grote capaciteit, zijn directe

Dit instrument wordt toegepast voor

weerstandsberekeningen mogelijk.

metingen bij aardingssystemen in

De behuizing van het toestel is bij-

onder andere de petrochemie, blik-

zonder stevig en daarmee geschikt

sembeveiliging, data- en telecombe-

voor industriële toepassingen. Deze

drijven en metalen geleiders, zoals

aardingsweerstandmeter heeft veilig-

treinrails.

heidsklasse CAT IV 300 V, hierdoor is

De Megger DET2/3 is een compacte

Op het grote kleurendisplay worden

de Megger DET2/3 breed inzetbaar.

aardingsweerstandmeter met diverse

de meetwaarden zowel numeriek als

www.euro-index.nl

ONDERHOUDSVRIJE MULTIGASMONITOR Tijdens werkzaamheden kunt u aan diverse atmosferische

waarschuwt u met lichtsigna-

gevaren worden blootgesteld. Een bekend voorbeeld hier-

len, vibratie en een akoestisch

van is het giftige koolmonoxide dat kan vrijkomen bij ver-

signaal als er een gevaarlijke

brandingsprocessen, zoals een cv-installatie. Bij het betre-

concentratie van 1 van deze

den van een besloten ruimte met weinig tot geen ventilatie,

gassen wordt gedetecteerd.

zoals een kruipkelder of een stookruimte, kan sprake zijn van

Het toestel is onderhoudsvrij en

zuurstoftekort, explosie- en brandgevaar door een gaslek of

36 maanden continu werkzaam

het giftige zwavelwaterstof door defecte riolering.

nadat u het heeft ingeschakeld.

De Multi Gas Clip Simple Plus biedt een gemakkelijke oplos-

U hoeft zelfs de batterij niet te

sing. Dit toestel meet voortdurend de concentratie van de

vervangen of op te laden.

hierboven genoemde gassen (LEL, O2, CO en H2S) en

www.euro-index.nl

32 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

TEST PROTOTYPE DC-STROOMONDERBREKINGSMODULE SCiBreak testte een prototype van

technologieconcept en vormen een

modellen van de onderbrekers worden

zijn DC-stroomonderbrekingsmodule

belangrijke mijlpaal voor het project.

gemaakt, zodat analyse van de werking

in de KEMA-laboratoria van DNV GL

Het testen in het project is eerder

van meerdere leveranciers in HVDC-

in Arnhem, als onderdeel van het

gedaan met apparatuur van Mitsubishi

netten mogelijk wordt. Verder worden

EU-project PROMOTION. Een fout-

Electric. Het testen van stroomonder-

gestandaardiseerde testmethoden en

stroom van 10,8 kA werd geleverd

brekers van verschillende fabrikanten

testcircuits ontwikkeld.

door laagfrequente kortsluitgenera-

ondersteunt de projectdoelen op

De foutstroom werd onderbroken en

toren en werd onderbroken door een

verschillende manieren. Er kunnen

de bijbehorende energie van 0,6 MJ

tijdelijke onderbrekingspanning van

(MegaJoule) werd gedissipeerd in

meer dan 40 kV.

overspanningsbeveiligers die in de

SCiBreak is een projectpartner van

module waren inbegrepen. Een kunst-

het PROMOTION-project. Het project

matige nuldoorgang werd gecreëerd in

beoogt de aanpak van uitdagingen

de vacuümonderbreker door een oscil-

voor de ontwikkeling van vermaasde

latiestroom die werd opgewekt door

HVDC-offshore-transportnetten op

een vermogenselektronische omzetter.

basis van kosteneffectieve en betrouw-

Een ultrasnelle Thomson-spoelactuator

bare technologische innovatie in com-

creëerde de benodigde contactschei-

binatie met een solide politiek, financi-

ding minder dan 3,5 milliseconden

eel en wettelijk regelgevingskader.

nadat de reisorder door de DCCB-

De huidige tests door SCiBreak veri-

module was ontvangen.

fiëren de werking van een nieuw

www.promotion-offshore.net

LASTVERDELERS Naast 1-fase systemen gebruikt

belastingen u ook verleiden om het

de industrie in veel gevallen ook

elektrische vermogen van de PDU

driefasige systemen. Deze systemen

te willen gebruiken tot aan zijn limiet

garanderen een veilige lastverde-

of zelfs erboven. Dit moet onder alle

ling en voorkomen overbelasting.

omstandigheden worden voorkomen.

Power Distribution Units (PDU’s)

Schurter biedt een breed scala aan

met meerdere IEC-uitgangen zijn een

technologieën en componenten om

praktische, ruimtebesparende oplos-

een veilig gebruik van stroomverdee-

sing voor het leveren van stroom aan

leenheden in 1-fase en 3-fasen syste-

een verscheidenheid aan apparaten.

men te garanderen.

Desondanks kan dit grote aantal

schurter.com

DC STROOMBEWAKING Met de PXS24 elektronische beveiliging breidt powerma-

bestaat uit een aparte module,

nagementbedrijf Eaton zijn productportfolio op het gebied

ieder met zes geïntegreerde

van stroombewaking uit. Traditioneel worden 24V DC

potentiaalverdeelklemmen

stroomcircuits beschermd door smeltzekeringen. Voor de

die het mogelijk maken om

huidige generatie elektronische voedingen is dit vaak niet

tot drie 24V DC belastingen

meer voldoende. Ondanks het feit dat de huidige gelijk-

direct aan te sluiten. De PXS24

stroomvoedingen kortsluitbestendig zijn, is de uitgangs-

stelt de gebruiker in staat om

spanning in geval van een storing te laag om een conventio-

het aantal kanalen te selecte-

nele stroomonderbreker te activeren.

ren in overeenstemming met de werkelijke behoeften van

De PXS24 installatieautomaat biedt een betere bescherming

de toepassing. Het eerste PXS24 kanaal wordt op de 24V

voor 24V DC stroomkringen, aangezien overbelasting snel

voedingsspanning aangesloten met push-in klemmen. Elke

wordt gedetecteerd en de betrokken machineonderdelen

volgende PXS24 module wordt via een plug-in railsysteem

selectief worden uitgeschakeld. De module kan zelfs capaci-

gevoed, zodat er geen extra bekabeling nodig is. Dit maakt

tieve belastingen tot 20,000 μF beschermen.

het mogelijk om de configuratie eenvoudig uit te breiden.

De PXS24 is een modulair schaalbaar systeem. Elk kanaal

www.eaton.nl/electrical

UTILITIES 33 nr. 7 - november 2018

In het volgende nummer UTILITIES 8 VERSCHIJNT IN DECEMBER

Thema: Energie en waterinfra

Industriële symbiose De uitwisseling van energie, grondstof-

Waterstof door de gasleiding

fen en water krijgt steeds meer vorm.

Vele onderzoeken laten zien dat

Industry and Energy 2018: When electrons power molecules

Bedrijven kijken niet alleen binnen de

het mogelijk is waterstof door de

Het jaarcongres van Utilities, dat we

eigen bedrijfsgrenzen, maar juist ook

bestaande gasinfrastructuur te

samen met Petrochem, Voltachem en

daarbuiten naar mogelijkheden om

transporteren. Daarvoor moeten wel

FME organiseren, staat in het teken van

samen te werken. Een van de bottle-

aanpassingen worden gemaakt in

elektrochemie. Power to X-technologie

necks is vaak de infrastructuur. Waar

het net. Wat betreft de productie van

helpt de industrie zijn carbon footprint

deze de bedrijfsgrenzen overschrijdt,

het gas liggen inmiddels ook genoeg

te verlagen en de energiemarkt om de

willen bedrijven liever niet investeren.

plannen op tafel. De Rotterdamse wijk

productie van windparken te balance-

Gelukkig weten steeds meer partijen

Rozenburg experimenteert volgend

ren. In de komende Utilities krijgt u een

alternatieve financiering te vinden.

jaar zelfs met de verwarming van

overzicht van het zeer rijke programma

woningen met honderd procent water-

met maar liefst negen parallelsessies

stof. Welke rol speelt de industrie in

en een zeer interessant plenair pro-

deze ontwikkelingen?

gramma.

Thema's 2018

Advertentie-index Eco ketelservice........................................20

1 Water – Industriewater –Proceswater 2 Energie infrastructuur en asset management 3 Industriële energiebesparing, Isolatie, proces efficiency, energie- en emissiehandel 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Elektrificatie - decarbonisering en energie- opslag 6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters

34 UTILITIES

nr. 7 - november 2018

Industrielinqs......................................... 4,35 MODELEC Data-Industrie b.v.................36 Santon Circuit Breaker Services b.v......20

ENDRESS+HAUSER | NAARDEN | 22 NOVEMBER

[Sch

rijf

nu i

n]

INDUSTRIAL INTERNET OF THINGS In de vierde industriële revolutie is alles met alles verbonden. Dat dit een positieve bijdrage kan leveren aan het optimaliseren van processen, begrijpen we. Maar de grote vraag is natuurlijk: hoe?

Hoe maken we optimaal gebruik van het Industrial Internet of Things (IIoT)? Hoe kan automatisering helpen om zowel de bedrijfsvoering als de winstgevendheid te verbeteren?

Tijdens deze Masters of Industry kijken we ook naar de spreekwoordelijke ‘beren op de weg’: hoe zit het met de data security en privacy?

Er zijn nu nog veel bedrijven die de kansen die IIoT biedt, laten liggen. Zonde!

Na deze Masters of Industry, die wordt gehouden op donderdag 22 november bij en in samenwerking met Endress+Hauser in Naarden, heeft u mogelijk voldoende inspiratie en praktische handvaten om ermee aan de slag te gaan.

Initiatiefnemers:

Programma 15.00 uur

Ontvangst

15.30 uur Start bijeenkomst • Welkomstwoord Laura van der Linde (iMaintain) • Presentaties Jaap Westeneng (Productmanager Asset & Inventory Management, Endress+Hauser) en Hans Sintemaartensdijk (Manager Innovations Asset Management, Tata Steel IJmuiden) • Discussie met sprekers en publiek • Kijkje in de Experience Room en kalibratieinstallatie 17.00 uur

Netwerkborrel

18.00 uur

Einde bijeenkomst

AANMELDEN Op www.mastersofindustry.nl kunt u zich registreren voor deze bijeenkomst. Deelname kost € 195 excl. btw.

De bijeenkomst is KOSTELOOS voor partners en experts van al onze platforms. Partners kunnen met hun VIP-code voor twee personen inschrijven.

Bedrijfsleden van onze platforms kunnen de bijeenkomst met € 100 korting bijwonen. Uw VIP-code geldt hier als kortingscode.

www.mastersofindustry.nl

Lynx-serie switches van Westermo; bijzonder in formaat en functie.

WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en fabriceren van betrouwbare industriĂŤle netwerkswitches. De Lynx-serie switches combineert een zeer compacte behuizing met een bijzonder uitgebreide functionaliteit. Van laag 2 tot routing switch met IPsec VPN-integratie, mogelijk gemaakt door een robuust operating system. Staat cyber-security, uiterste betrouwbaarheid en toekomstgerichtheid bij u op de wensenlijst? Twijfel dan niet en kies voor Westermo.

Robust Industrial Data Communications - Made Easy

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

AGENDA 2019 Netwerkreizen en Handelsmissies

www.hansagreentour.com

www.hansagreentour.com