UTILITIES NUMMER 08 - december 2018 • ACHTTIENDE JAARGANG
cts
manufa
Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt
Chemie en energiesector moeten intensief samenwerken Chemelot wil klimaatneutraal produceren in 2050
d
u
st
ry
&
E
n
er
g
y
2
0
1
8
Stoplichtsysteem geeft tuinders ruimte voor power to heat
S
p
ec
ia
l
In
www.utilities.nl
Motors | Automation | Energy | Transmission & Distribution | Coatings
WG20
GEAR UP FOR A NEW GENERATION
WEG presents its new WG20 geared motor range up to 4500 Nm WG20 is the first geared motor range to be completely developed in-house at WEG. It comprises helical, parallel shaft and helical bevel gear units with torques between 50 and 4500 Nm. These two and three-stage units excel with their large ratio range, as well as being exceptionally efficient. The crucial mounting dimensions of the robust housing design correspond with the specifications already established on the market which allows for direct exchange. Therefore, the WG20 range provides highly versatile and reliable geared motors with a wide range of possible applications. Experience WG20: www.weg.net/wg20
Transforming energy into solutions.
www.weg.net
Inhoud
Interview Mark Williams
Interview Robert Claasen
Vice president Europe van Sabic Mark Williams ziet een belangrijke rol voor de chemische industrie in de energietransitie. Om alternatieven te vinden voor fossiele brand- en grondstoffen, zou de chemie moeten samenwerken met de energiesector. Sabic doet zelf alvast een duit in het zakje met de grootste CCU-project ter wereld.
Chemelot maakte al eens een energietransitie mee van kolen naar aardolie en -gas. Nu staat de chemische site voor de nieuwe uitdaging om klimaatneutraal te opereren in 2050. Volgens Chemelot-directeur Robert Claasen is deze transitie zo complex dat internationale samenwerking en technische innovatie hand in hand moeten gaan.
16 Flexibele tarieven voor tuinders Net als de industrie kent de glastuinbouw een grote beperking in de huidige energiewetgeving. De transporttarieven worden namelijk berekend aan de hand van de grootste afnamepiek. Westland Infra kreeg van ACM een ontheffing van de Tarievencode elektriciteit zodat het kan experimenteren met flexibele tarieven.
14
10
8
Power-to-heat belooft CO2-reductie
Wanneer de Nederlandse industrie de duurzame elektriciteit van wind-op-zee inzet voor warmteproductie, kan dit een CO2-besparing van negen megaton opleveren. Dit berekende DNV GL. Daarmee lijkt power-to-heat een interessante optie voor de energiegrootverbruikers rondom de Noordzee.
26
19 Industry and Energy De tweede editie van het industry and Energy Congres staat in het teken van elektrificatie, CCS en technische innovatie voor de industrie en energiesector. Op 13 december spreken industriĂŤle leiders over de mogelijkheden van power-to-x-technologie en hun plannen voor verduurzaming van het industrieel energieverbruik. Kijk hier voor het programma.
Algen gedijen op regeneratiewater Yara Yara startte vier jaar geleden met een onderzoek naar stikstofverwijdering met behulp van algen. De tussentijdse resultaten zijn hoopvol, gezien de bewezen stikstofverwijdering. Nu moet nog blijken of de investering ook economisch uit kan.
Commentaar......................................... 5 Industrial Energy Enlightenmentz.....12 Energiewet..........................................28 Trending news...................................... 6 Utilities Projecten...............................22 Agenda................................................33
UTILITIES 3 nr. 8 - december 2018
Wat zet jou AAN tot nieuwe energie? —
De Maastunnel is AAN —
Zie je het voor je? Jouw bouwbedrijf of infra project energieneutraal. Geen pieken of dalen in de stroomvoorziening. En kostenefficiënt dankzij de slimme sturing van alle energiestromen. Je bereikt het samen met Joulz.
Waar kan het beter, slimmer, groener? Tijd voor een onderhoudscheck?
Wij leggen flexibele energienetwerken aan. Koppelen meters aan monitors en bestuderen al je energiegegevens vanuit de cloud.
Kijk op www.joulz.nl of bel 088 896 33 93.
Pas als dat écht nodig is voor je installatie. Blijf in control en houd de regie over je eigen energie.
zet aan tot nieuwe energie
AAN DE SLAG
De afgelopen weken zijn er weer veel rapporten verschenen over de mogelijkheden van power2heat, de inzet van waterstof en decarbonisatie van de industrie. Allemaal mooie onderzoeken met de conclusie dat het kan, maar dat het veel geld gaat kosten. Die laatste boodschap komt niet zomaar uit de lucht vallen, al schrik ik nog steeds van de vele miljarden die gepaard gaan met de energietransitie. Gelukkig is minister Eric Wiebes van Economische Zaken bezig de subsidieregeling SDE+ om te bouwen naar een versie die de grootste CO2-reductie beloont, in plaats van alleen duurzaam opgewekte energie. In deze SDE++ subsidie past ook schoon fossiel, wat uiteindelijk nodig is om de 49 procent emissiereductie in 2030 te halen. Maar ook elektrochemie, CCU of de uitwisseling van reststromen zou theoretisch voor de SDE++ subsidie in aanmerking moeten komen. Het doel van deze technieken en samenwerkingsvormen is immers om CO2 vast te leggen in producten. Nu klinkt 2030 lekker ver weg, maar over elf jaar moeten we dus al bijna de helft van de CO2-emissies terug hebben gedrongen. De rapporten moeten dan ook worden omgezet naar concrete acties, de pilots opgeschaald naar full scaleinstallaties en ondertussen moet de hele energieketen worden gestroomlijnd. Zo eind 2018 vallen ineens heel wat puzzelstukjes op de goede plaats, wat hoopgevend is voor de opmaat naar het eerste doeljaar: 2020. Gasunie maakte een gasleiding geschikt voor waterstof, waardoor Down nu waterstof kan leveren aan Yara. De tuinders nemen de eerste voorzichtige stappen in een elektrisch systeem dat power2heat aanmoedigt en ook de industrie kondigt proeven aan met de inzet van elektriciteit voor warmteproductie. De rol van de industrie in deze turbulente transitie wordt gelukkig ook steeds meer erkend. Elektrificatie, en dan
Zo eind 2018 vallen ineens heel wat puzzelstukjes op de goede plaats, wat hoopgevend is voor de opmaat naar het eerste doeljaar: 2020
met name power2heat, van de industrie helpt TenneT de netwerkkosten aanzienlijk te beperken. Zeker als balanceringsoptie is power2heat zeer waardevol. Wat CO2-reductie betreft zou de industrie zelfs alleen maar voor duurzame elektriciteit moeten kiezen. De prijs per vermeden ton CO2 gaat dan wel omhoog. Het voordeel van de vele rapporten is dat politiek Den Haag in ieder geval de gevolgen van hun keuzes kennen. Nu vragen we om wijsheid en een visie voor de komende dertig jaar. De energietransitie zal een zwaar dossier worden voor vele kabinetten. Maar als Rutte III nu doorpakt, zullen velen nog terugwijzen naar een historisch moment in de geschiedenis: het begin van een emissieloze economie.
David van Baarle, David@industrieperspectief.nl
Colofon achttiende jaargang nummer 8 - december 2018 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt
Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl
Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670
Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof.
Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl
Drukkerij PreVision Graphic Solutions
Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenland.
Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.
acts
manuf
Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.
Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2018 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385
UTILITIES 5 nr. 8 - december 2018
Trending news op www.utilities.nl
1 Waterstofleiding tussen Dow en Yara in gebruik genomen De waterstofleiding van Gasunie tussen Dow Benelux en Yara is in gebruik genomen. Het is voor het eerst dat een bestaande hoofdgastransportleiding geschikt is gemaakt voor het vervoer van waterstof. Via de leiding wordt waterstof voor industriële toepassing uitgewisseld via een niet meer in gebruik zijnde gastransportleiding. Het ondergronds transport via het gasnetwerk zorgt voor een efficiënt en veilig vervoer van waterstof. Afgelopen zomer zijn de aansluitingen bij Dow en Yara gemaakt en is de gastransportleiding op een paar minimale punten aangepast zodat deze geschikt is voor het transport van waterstof. Daarna is de leiding gevuld met waterstof. De leiding wordt nu op commerciële basis gebruikt voor transport van meer dan vier kiloton waterstof per jaar.
2
Breuk in restwaterleiding FrieslandCampina Nadat Waterschap Rijn en IJssel een breuk ontdekte in een restwaterleiding van FrieslandCampina is een deel van de productie stilgelegd, terwijl de rest van de productie werd geminimaliseerd. Inmiddels is de persleiding die van Borculo via Lochem naar Zutphen loopt hersteld en op een gecontroleerde manier in gebruik genomen. Als gevolg van de breuk stroomde er in het begin restwater afkomstig van de productielocaties van FrieslandCampina in Lochem en Borculo in het riviertje De Berkel. Dit heeft helaas geleid tot vissterfte. Nadat FrieslandCampina door het Waterschap is geïnformeerd, is er door beide partijen met man en macht gewerkt aan een oplossing.
3 Nouryon wil groene waterstoffabriek bouwen bij Tata Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden. De samenwerking moet het grootste duurzame waterstofcluster van Europa opleveren. Nouryon, voorheen AkzoNobel Speciality Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van honderd megawatt bouwen op het terrein van Tata Steel. Het staalbedrijf heeft de waterstof nodig voor de productie van staal, en kan hiermee de staalproductie verduurzamen. Het bedrijf denkt hiermee 350.000 ton minder CO2 uit te stoten. Gelijk aan de CO2-uitstoot van 40.000 huishoudens.
6 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
4
Power-to-heat reduceert CO2-uitstoot
7
Najaarsronde SDE+ overtekend
De industrie kan
RVO.nl ontving 5.907 subsidie-
grootschalige CO2-
aanvragen voor hernieuwbare
reductie mogelijk
energie projecten tijdens de
maken met hybride
openstelling SDE+ najaar 2018.
power-to-heat syste-
Er is ruim 7,7 miljard euro subsi-
men, waarbij offshore
die aangevraagd. Hiermee wordt
wind wordt gebruikt
het budget van zes miljard euro ruim overschreden.
voor warmte. Dat
Overigens moet RVO.nl nog wel beoordelen of de projec-
staat in een onlangs
ten ook daadwerkelijk in aanmerking komen voor subsidie.
verschenen rapport ‘Facilitating the integration of offshore wind with powerto-heat in industry’. Door bij harde wind meer warmte op te wekken en bij tekorten tijdelijk terug te schakelen naar gas wordt bovendien de druk op het netwerk verlaagd.
8
Europarlement keurt energievoorstellen goed Het Europarlement keurt het bindende streefcijfer voor 2030 voor
5
SDE++ voor grootste CO2-reductiemaatregelen
hernieuwbare energie (32 procent) en een indicatief streefcijfer voor energie-efficiëntie (32,5 pro-
De Stimulerings-
cent) goed, dat een cruciale rol zal
regeling Duurzame
spelen bij de verwezenlijking van
Energieproductie
de klimaatdoelstellingen van de Europese Unie.
wordt met ingang van
9 ETS straft elektrificatie
2020 verbreed. De regeling beperkt zich niet meer tot duurzame energieproduc-
Branchevereniging voor de ener-
tie maar gaat zich
giegrootverbruikers VEMW
richten op CO2-
maakt zich namens zijn leden
reductie. Dat schrijft minister Wiebes van Economische
zorgen over de nieuwe gratis
Zaken en Klimaat in een brief aan de Tweede Kamer,
allocatieregels voor ETS.
waarin hij de hoofdlijnen schetst van de vernieuwde
Bedrijven die investeren in
regeling, die SDE++ gaat heten.
power-to-heat-technologie zouden dankzij deze nieuwe regels hun gratis emissierechten
6
Warmtenetten met waterstof Berenschot onderzocht of het mogelijk was waterstof in te
kunnen verliezen. Dat houdt volgens algemeen directeur Hans Grünfeld van VEMW duurzame investeringen tegen.
10
Aquathermie alternatief voor aardgas
zetten voor stadsver-
Water als energiebron kan voor-
warming. Het onder-
zien in meer dan vijftig procent
zoeksbureau kwam
van de warmtevraag van de
met vier verrassende
gebouwde omgeving. Daarom
combinaties van ver-
presenteerde STOWA de
schillende warmteop-
Handreiking Aquathermie in
ties met waterstof.
Hoorn. In deze handreiking
Daarmee hoeft het
staat hoe en wanneer water als
gas niet tot in de
energiebron succesvol in de praktijk kan worden
woning te worden gebracht, maar voedt het reeds
gebracht. De gemeente Hoorn wil verschillende pilot-
bestaande centrale netten.
projecten starten.
UTILITIES 7 nr. 8 - december 2018
INDUSTRIE & ENERGY 2018
Chemie en energiesector moeten intensief samenwerken Vice president Europe van Sabic Mark Williams ziet een belangrijke rol voor de chemische industrie in de energietransitie. Om alternatieven te vinden voor fossiele brand- en grondstoffen, zou de chemie dan ook intensief moeten samenwerken met de energiesector. Sabic doet zelf alvast een duit in het zakje met de grootste CCU-project ter wereld. Tijdens het congres Industry & energy 2018 spreekt Williams over CCU, elektrochemie en carbon productivity.
8 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
H
et Akkoord van Parijs heeft ook
bare schakel is bij de ontwikkeling van
sector. Om bijvoorbeeld op den duur
de chemische sector op scherp
een circulaire toekomst. Het vraagt om
grootschalig waterstof en andere che-
gezet. De VNCI liet met zijn Routekaart
inspanning van de hele keten, en de rol
mische bouwstenen te producen met
2050 Chemistry for Climate zien dat
van de chemie daarbij zal ongetwijfeld
groene stroom, zijn enorme investerin-
negentig procent emissiereductie
zichtbaarder worden. En helemaal als
gen in windparken en zonne-energie
mogelijk is. Om dat te bereiken zullen
de wetgeving op dit vlak strenger gaat
nodig. Volgens het rapport is tot 2050
alle routes moeten worden bewandeld.
worden.’
26 miljard euro aan investeringen
Sabic neemt die rol zeer serieus en
Om de doelstellingen van Parijs te halen
nodig in de chemische industrie en wel
investeert al in CO2-uitstoot bespa-
zijn nu al investeringen nodig. Zowel
37 miljard in het energiesysteem.
rende maatregelen. Williams: ‘We
voor de korte termijn als voor de door-
zijn echt met heel veel innovatieve
ontwikkeling van technologie na 2030.
Carbon productivity Het lan-
projecten bezig. Onder andere hier in
Williams: ‘Daarbij is snelheid vereist. De
ger vastleggen in producten en het
Nederland onderzoeken we nadruk-
opgave is gigantisch. Het onderzoek
hoogwaardiger inzetten van koolstof
kelijk de mogelijkheden om afvalplastic
van de VNCI laat zien dat de vereiste
is misschien wel de belangrijkste uit-
te recyclen.
versnelling alleen mogelijk is bij een
daging van de chemische industrie.
En er is meer. Wist je dat Sabic ’s
drastische transformatie van de indu-
Om de uitstoot van CO2 en de het
werelds grootste installatie heeft op het
strie en door middel van interactie met
probleem van plastic-afval aanzienlijk
gebied van CCU? In Saudi-Arabië nog
andere maatschappelijke spelers.’
te reduceren. Daarbij gaat het bijvoor-
wel. Echt, Arabische bedrijven zijn op
Steun van de overheid daarbij is onont-
beeld niet per se om het terugdringen
het gebied van verduurzaming vaak veel
beerlijk, stelt Williams. In de vaak lange
van het gebruik van kunststof, maar
verder dan we denken.’
ontwikkelingsfase, wanneer technologie
een verbeterde inzet daarvan. En
Op het grote petrochemische complex
nog niet rendabel is, kan volgens de
uiteraard hergebruik. Wat dat betreft
van Sabic in Jubail heeft het Duitse
hem overheidssteun de snelheid aan-
bevalt het idee van carbon produc-
Linde gas een paar jaar geleden ‘s
zienlijk verhogen en risico’s en kosten
tivity Williams zeer. Koolstof vooral
werelds grootste installatie gebouwd
verminderen. Een belangrijke rol van de
zo inzetten dat het juist verspilling
dat CO2 als grondstof gebruikt. De
overheid is het faciliteiten van program-
tegengaat. ‘We kunnen wel plastic
fabriek comprimeert en zuivert onge-
ma’s op cruciale thema’s zoals water-
verbannen uit verpakkingen van voe-
veer 1.500 ton ruwe kooldioxide per
stof, elektrificatie, het opvangen en
dingsmiddelen, maar kunststof biedt
dag afkomstig van twee nabijgelegen
(ondergronds) opslaan van CO2 (CCS),
juist ook geweldige oplossingen tegen
ethyleenglycolfabrieken. Het gezui-
het inzetten van CO2 als grondstof
verspilling van voedsel. We moeten
verde gasvormige CO2 wordt geleverd
(CCU), recycling en bioraffinage. Op
daarom naar hele productketens kij-
aan drie fabrieken voor productie van
termijn en bij de juiste marktcondities
ken. Ik pleit voor veel meer onafhanke-
methanol en ureum. Daarmee wordt elk
kunnen deze technologieën een forse
lijke analyses van de levenscyclus van
jaar naar schatting 500.000 ton CO2-
bijdrage leveren aan emissiereductie.
producten (LCA’s), zodat de samen-
uitstoot bespaard.
leving een consistent en totaalbeeld
Langer in de economie
krijgt van de impact van koolstof. Op
Routekaart Williams is er heel dui-
Belangrijk is ook een intensieve samen-
die manier kunnen veel betere keuzes
delijk over: ‘De chemie is een onmis-
werking van de chemie en de energie-
worden gemaakt.’
•
CONGRES Industry & Energy 2018: When electrons power molecules Wanneer:
13 december 2018
Waar:
Brightlands Chemelot Campus, sittard-geleen (nl)
Meer informatie: www.utilities.nl Mark Williams, Vice President Europe van Sabic, is keynotespreker op het Congres Industry & Energy. Deze dag staat in het teken van elektrochemie, CCU en industriële technologie in de energietransitie. Zo zal Eric de Coninck van ArcelorMittal ingaan op de uitdagingen van carbon capture and usage (CCS) met behulp van duurzame elektriciteit. Sustainability Leader Leon Jacobs van Sabic Europe gaat nog eens dieper in op het CCU-project van Sabic waar vijfhonderdduizend ton CO2 als grondstof dient voor de productie van ureum en ammoniak. Voltachem geeft deze dag een overzicht van de stand van zaken van alle vormen van power-to-x. FME geeft inzicht in de technieken die nu al voorhanden zijn om zes megaton CO2 te besparen. Inschrijven kan nog tot 12 december.
UTILITIES 9 nr. 8 - december 2018
INDUSTRIE & ENERGY 2018
Chemelot wil klimaatneutraal produceren in 2050 Chemelot maakte al eens een energietransitie mee van kolen naar aardolie en -gas. Nu staat de chemische site voor de nieuwe uitdaging om klimaatneutraal te opereren in 2050. Volgens Chemelot-directeur Robert Claasen is deze transitie zo complex dat internationale samenwerking en technische innovatie hand in hand moeten gaan.
10 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
C
hemelot is niet voor niets gast-
de Noordzee op ons terrein belandt.
we dit soort ingrijpende projecten kun-
heer van de tweede editie van
Zeker als de elektrificatietrend echt
nen uitvoeren: namelijk tijdens de grote
het Industry & Energy Congres. De
doorzet. Nu zouden we nog de stroom
turnarounds die een keer in de zes jaar
fabrieken op het voormalig DSM-terrein
van zo’n driehonderd windturbines
voorkomen Als we een warmtenet aan
waren al geïntegreerd wat betreft ener-
nodig hebben, maar in 2050 zullen dat
de naftakraker willen koppelen, zullen
giestromen en de afgelopen dertig jaar
misschien wel tien keer zoveel moeten
we dat op dat moment moeten doen.
zijn de processen continu geoptimali-
zijn. Die gaan niet in Zuid-Limburg
Voor Het Groene Net geldt dat we dit
seerd. Het Klimaatakkoord legt de lat
komen, daar is geen ruimte voor.
dan volgend jaar al moeten doen of
nog een stuk hoger en in 2050 zal het
Nu staan wij niet alleen voor die uitda-
anders moeten wachten tot 2025.’
bedrijventerrein dan ook klimaatneu-
ging, maar ook buren in Leverkusen
traal produceren. De eerste stappen om
en Ludwigshafen willen waarschijnlijk
Risico’s Nu is de techniek niet eens
dat te kunnen halen, zijn inmiddels al
elektriciteit gaan inzetten om hun pro-
de grootste belemmering voor duur-
gezet, maar de gezamenlijke bedrijven
ductie te vergroenen. Datzelfde geldt
zame projecten. Claasen: ‘Waar projec-
zullen al hun kennis, kunde en financiële
voor België. De energietransitie is zo
ten met name op vastlopen, is op juri-
middelen moeten aanwenden om deze
complex dat we internationaal moeten
dische, politieke en financiële kwesties.
complexe puzzel te maken.
samenwerken om infrastructurele uitda-
Zo hebben we de plannen klaarliggen
gingen het hoofd te bieden.’
voor een grootschalige biogasinstallatie
Tweede transitie Chemelot-
die zevenhonderd kiloton varkensmest
directeur Robert Claasen ziet zeker een
Groene grondstoffen Op de
kan omzetten in veertig miljoen kuub
uitdaging in de plannen die bespro-
eigen site wordt intussen wel degelijk
biogas. OCI Nitrogen kan dat gas direct
ken worden in het Klimaatakoord.
nagedacht over alternatieve grond-
gebruiken voor kunstmest en organi-
Tegelijkertijd ziet hij een enorme veer-
stofroutes, elektrificatie en het verder
sche mestkorrels. Alleen is er wel sub-
kracht bij de bedrijven op het Chemelot-
cascaderen van restwarmte. Claasen:
sidie nodig om de onrendabele top van
terrein. ‘De energietransitie van fossiele
‘De fabrieken op de site gebruiken twee
het project te overbruggen.
brandstoffen naar duurzame energie
hoofdstromen: nafta en aardgas. OCI
De beperkingen bij warmtelevering
en grondstoffen is weliswaar duur en
Nitrogen gebruikt het waterstof in het
zijn vaak meer juridisch van aard. Want
ingewikkeld, maar het is niet de eerste
aardgas voor de productie van ammo-
wie is er verantwoordelijk voor als de
transitie die we in Limburg doormaken.
niak, Sabic gebruikt met name nafta
warmte een keer niet wordt geleverd.
We zijn veertig jaar geleden ook suc-
als grondstof voor zijn ionomeren en
Daarbij is het maar de vraag op welke
cesvol van steenkool overgestapt op
kunststoffen. Nu kun je waterstof ook
manier wij profiteren van zo’n levering.
aardolie en -gas.’
op groene wijze maken via elektrolyse,
We lopen wel risico in de productie,
Claasen wijst er nog maar eens op dat
net als je biomassa kan inzetten voor
maar we krijgen bijvoorbeeld geen
de bedrijven op Chemelot veel meer
de productie van groene nafta of recy-
korting op ons emissiebudget terwijl
kooldioxide zouden uitstoten als ze niet
clestromen kunt gebruiken als basis-
de huishoudens wel degelijk hun CO2-
samenwerkten. ‘Individueel zouden de
grondstof. Mechanisch recyclen doen
uitstoot beperken.’
bedrijven zo’n tien tot vijftien procent
we al op Chemelot bij QCP, de volgende
meer CO2 uitstoten. De meeste clusters
stap wordt chemisch recyclen.’
Kennis De extra ondersteuning bij
hebben de afgelopen jaren veel geïn-
De Brightlands Chemelot Campus nam
die toenemende complexiteit moet
vesteerd in efficiencyverbetering. Dat
begin dit jaar het EnOp-project over.
volgens Claasen ook uit de digitale
maakt de uitdaging voor nog meer effi-
Deze internationale samenwerking
hoek komen. ‘Het Asset Health Center
ciencyverbetering een stuk lastiger.
onderzoekt de omzetting van koolstof-
van Sitech dat we in 2016 in gebruik
Nog meer besparing is alleen te
dioxide in brandstoffen in bouwstenen
namen, geeft inzicht in de processen,
halen door technologische doorbra-
voor de chemie. ‘De energiewereld
de assets en de energiestromen. Door
ken of systeeminnovatie. Dat eerste
en de chemische industrie hebben
te weten waar verspilling optreedt, kun
ondersteunen we via de Brightlands
hard nodig om het energiesysteem in
je dit voorkomen of in ieder geval bijstu-
Chemelot Campus. Met name de valley
de lucht te houden’, zegt Claasen. ‘De
ren. We monitoren meer dan vijfhon-
of death tussen onderzoek en de com-
daarbij behorende infrastructuur moet
derd fabrieksinstallaties met sensoren
merciële inzet van innovatieve techno-
echter wel in de ruimtelijke ordenings-
en kunnen via big data-analyse veel
logie breekt bedrijven nogal eens op.
plannen passen. Hetzelfde geldt voor
beter de conditie bewaken en verspil-
Daar kan Chemelot als living lab een
carbon capture and storage of bijvoor-
ling voorkomen. De kennis die we hier
grote rol in spelen.
beeld de aanleg van warmtenetten naar
opdoen, kunnen we ook weer gebrui-
Wat systeemintegratie betreft zullen we
de gebouwde omgeving.’
ken in het Brightlands Sustainable
meer over de eigen grenzen moeten
De bedrijven op het Chemelot-terrein
Technology Centre. Hier komen alle
kijken. We zijn via pijpleidingen al met
hebben nu al plannen gemaakt hoe
competenties samen zodat we niet
veel andere clusters in Europa verbon-
we dat in 2030 en 2050 allemaal gaan
alleen de technische uitdagingen het
den, maar we moeten bijvoorbeeld ook
inpassen in onze site. Uiteindelijk heb-
hoofd kunnen bieden, maar projecten
ervoor zorgen dat de windenergie van
ben we maar een paar tijdsloten waar
ook daadwerkelijk kunnen uitvoeren.’
•
UTILITIES 11 nr. 8 - december 2018
INDUSTRIAL ENERGY ENLIGHTENMENTZ
Finalisten Industrial Energy Enlightenmentz Enlightenmentz zijn lichtende voor-
ringsbureau Proton Ventures, dat bezig
Daarvoor bouwen de onderzoekers een
beelden voor een duurzame toe-
is de laboratoriumopstelling te vertalen
pilotinstallatie bij zinkfabriek Nyrstar in
komst. Samen kunnen ze de groene
naar een installatie ter grootte van een
Budel. Het grote voordeel van ijzerpoe-
industriële revolutie veroorzaken.
zeecontainer. ‘De nikkel-ijzer-batterij pro-
der is de mogelijkheid om duurzame
Industrial Energy Enlightenmentz
duceert tijdens het laden nikkeloxidehy-
energie voor langere tijd op te slaan.
zijn in het leven geroepen om de
droxide en gereduceerd ijzer. Deze twee
Langdurige energieopslag is cruciaal
industrie te inspireren bij het toepas-
stoffen zijn bekende katalysatoren voor
voor het succes van de energietransitie
sen van hoopgevende innovaties die
de splitsing van water in waterstof en
naar duurzame bronnen. Bij opslag voor
hun energieverbruik kunnen verduur-
zuurstof. We ontwerpen nu een systeem
de lange termijn is er bij gebruik van
zamen. En om innovaties en proces-
dat veilig elektriciteit kan opslaan en ver-
ijzerpoeder in ieder geval veel minder
sen een duwtje in de rug te geven.
volgens waterstof produceert. Om dat
ruimte nodig dan bij waterstof het geval
Dit jaar strijden Proton Ventures,
waterstof te kunnen gebruiken, moeten
zou zijn.
Metalot en SCW om de titel. De win-
we het nog drogen en uiteraard zullen
naar wordt bekend gemaakt tijden
we het gas zelf ook moeten opslaan en
Wat is Metalot?
het congres Industry & Energy op 13
transporteren. Er is in ieder geval geld
Naast de zinkfabriek van Nyrstar in Budel
december in Geleen.
vrijgekomen van het Waddenfonds om
verrijst een fieldlab dat de potentie van
de testopstelling te bouwen, maar de
solid metal fuels ontsluit. De publiek
Battolyser brengt beste van twee werelden
vergunning voor een nieuw systeem dat
private samenwerking brengt onder de
waterstof produceert laat nog even op
naam Metalot alle kennis over de inzet
De nikkel-ijzer-batterij die Thomas
zich wachten. We hopen dan ook eind
van metaalpoeders voor energieopslag
Edison ontwikkelde, is nooit een heel
2019 het eerste werkende systeem te
samen. De belofte van het gebruik van
groot succes geworden. Het probleem
kunnen laten zien.’
metaalpoeder als brandstof is namelijk groot. Vandaar dat ook wereldwijd
was dat de batterij weliswaar goed elektriciteit kon opslaan, maar als hij vol
Waarom moet de Battolyser winnen?
onderzoek wordt gedaan naar de toe-
was produceerde hij spontaan water-
De Battolyser kan dus een belangrijke
passing van magnesium-, aluminium- en
stofgas. Dat gas stond destijds bekend
schakel worden in de energietransitie
ijzerpoeder als transportbrandstof.
als knalgas en was niet gewenst. Hoe
en zowel de energiebedrijven als de
tijden veranderen, laat de ontwikke-
industrie ondersteunen bij de inzet
Wat gaat er concreet gebeuren?
ling van de Battolyser zien. Hoogleraar
van duurzaam opgewekte elektriciteit.
De onderzoekers van de vakgroep van
Fokko Mulder van de TU Delft haalde het
Vrijhoef vindt dan ook dat de Battolyser
professor Philip de Goey van de TU
ontwerp van de batterij weer uit de kast
de titel Industrial Energy Enlightement
Eindhoven concentreren zich in eerste
en optimaliseerde deze juist op de pro-
of the Year meer dan verdient: ‘De
instantie op de inzet van ijzerpoeder als
ductie van waterstof. Het gas leent zich
batterij brengt het beste van twee
alternatief voor steenkoolcentrales.
namelijk beter voor lange termijnopslag
werelden samen en als we de bijge-
Sterker nog; binnenkort wil de TU
terwijl de batterij kan worden ingezet om
produceerde zuurstof ook nog kunnen
Eindhoven beginnen aan de bouw van
kortere stroompieken en -dalen op te
afzetten, neemt de waarde alleen maar
een testfaciliteit voor ijzer als brandstof
vangen. Mulder presenteerde twee jaar
toe.’
voor energiecentrales. Energiebedrijf Uniper, een afsplitsing van het Duitse
geleden dan ook een verbeterde versie van de nikkel-ijzerbatterij: de Battolyser.
Metaalpoeder als alternatief voor steenkool
E.on, ondersteunt het project. Uniper
Wat gaat er concreet gebeuren?
Innovatieplatform Metalot heeft al plan-
alternatieve brandstof voor zijn nieuwe
Inmiddels heeft Mulder zijn eigen
nen klaarliggen om de kolencentrale
kolencentrale, MPP3 op de Maasvlakte.
Battolyse BV opgericht en werkt hij
van Uniper om te bouwen tot ijzerpoe-
Uiterlijk 2030 moeten energiebedrijven
samen met Proton Ventures aan een
dercentrale. Eerst zal het bewijs moeten
van de Nederlandse overheid stoppen
praktijkdemonstratie van de Battolyser.
worden geleverd dat de laboratori-
met het stoken van kolen.
Hans Vrijenhoef is directeur bij enginee-
umproeven ook in de praktijk werken.
Het grote voordeel van ijzerpoeder is de
12 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
ziet mogelijkheden in ijzerpoeder als
mogelijkheid om energie voor langere tijd op te slaan. Waterstof is een veel genoemd medium voor seizoensopslag, maar hier kan de lage energiedichtheid parten spelen. Deze waterstof kan ook worden ingezet om geoxideerd ijzerpoeder te regenereren. Daarmee worden een hoop nadelen van waterstof getackeld. IJzerpoeder ontbrandt, net als bijvoorbeeld poederkool, wanneer het in een vlam wordt gehouden. Daarbij komen hoge temperaturen vrij, waardoor het poeder een goede alternatieve brandstof is voor de productie van hogetemperatuurwarmte. Tegelijkertijd is ijzerpoeder veel eenvoudiger op te slaan dan waterstof. Het kan niet spontaan ontbranden en kan bij atmosferische druk en kamertemperatuur worden opgeslagen in silo’s. In een gesloten systeem zou bijna al het geoxideerde ijzerpoeder weer kunnen worden teruggebracht tot de originele staat. Waarom moet Metalot winnen? De hoogleraar heeft veel vertrouwen in de mogelijkheden van ijzerpoeder als vervanger van kolen in energiecentrales.
cyclus staat bekend als adenosinetrifos-
temperatuurlift zorgt. De helft van de
‘Over tien jaar zou zo’n centrale er kun-
faat (ATP) adenosinedifosfaat (ADP).
restwarmte kan zo weer in het proces
nen staan. En misschien zelfs eerder als
Voor de meeste processen in de cellen
worden ingezet, terwijl de andere helft
er maar voldoende geld beschikbaar is.
is energie nodig. ATP is zo’n energie-
de lucht in gaat. De technologie is
We kunnen de hoge investeringen in de
drager. ADP wordt continu geconver-
schaalbaar van één tot vijftig megawatt
nieuwe kolencentrale aanwenden voor
teerd naar ATP door de toevoeging van
en kan dus enorme hoeveelheden indu-
emissievrije productie van elektriciteit.
fosfaat tijdens het proces van cellulaire
striële restwarmte verwerken.
Daarmee helpen we de energietransitie
ademhaling. Als de cel meer energie
De installatie bouwen is duur, de oprich-
een stuk op weg.’
nodig heeft, gebruikt het energie uit
ters van Qpinch schatten de investering
voedsel om een vrije fosfaatgroep te
op enkele miljoenen, maar als de instal-
Chemische opwaardering van restwarmte
hechten aan een ADP-molecuul, zodat
latie eenmaal gebouwd is, heeft hij
weer ATP ontstaat. Qpinch doet dit
nauwelijks operationele kosten meer.
Het menselijk lichaam is een efficiënte
proces na, alleen dan met chemische
Afhankelijk van de case kunnen bedrij-
machine die zeer goed is ontworpen
componenten. De technologie werd
ven tien tot dertig procent van hun
voor warmteproductie, -opslag en
ontwikkeld in samenwerking met prof.
energiekosten besparen.
-transport. De Belgische startup Qpinch
Christian Stevens van de Universiteit
heeft deze processen goed bekeken en
Gent en is gepatenteerd.
Waarom moet Qpinch winnen? De veelbelovende technologie is in staat
bootst ze na om industriële restwarmte van rond de 75 graden Celsius op te
Welke besparingen zijn mogelijk?
om de helft van de laagwaardige rest-
waarderen tot 230 graden Celsius
Om het natuurlijke proces van levende
warmte van energiegrootverbruikers te
en hoger. Qpinch testte zijn techno-
cellen na te bootsen, zet Qpinch een
recupereren. Doordat het een chemisch
logie al bij Indaver in Antwerpen en
koude en warme reactor in waartussen
proces betreft, is maar heel weinig extra
tekende onlangs een contract met het
fosfaten en water worden rondge-
energie in de vorm van elektriciteit nodig
Oostenrijkse chemieconcern Borealis
pompt. De voeding van de pompen is
voor een temperatuurlift van vijftig tot
om het proces op te schalen.
de enige toegevoegde energie in dit
honderd graden. Opschaling van de
proces. Daardoor zijn de operationele
technologie kan een enorme boost
Hoe werkt de Qpinch-technologie?
kosten heel laag en vergt de installatie
betekenen voor CO2-besparing in de
De Qpinch-technologie bootst natuur-
geen aanpassing aan het elektrici-
industrie. Alleen al de samenwerking
lijke processen na die energie opslaan
teitsnet. In de hete reactor vindt een
met Borealis levert een CO2-besparing
en afgeven in levende cellen. Deze
exotherme reactie plaats die voor de
van jaarlijks 2.200 ton.
•
UTILITIES 13 nr. 8 - december 2018
Power2heat
Power2heat belooft grootschalige industriële CO2-reductie Wanneer de Nederlandse industrie de duurzame elektriciteit van wind-op-zee inzet voor warmteproductie, kan dit een CO2-besparing van negen megaton opleveren. Dit berekende DNV GL in opdracht van Nouryon, Deltalinqs, Shell en TenneT. Daarmee lijkt power-to-heat een interessante optie voor de energiegrootverbruikers rondom de Noordzee, die éénderde van hun emissiereductieopdracht kunnen invullen met deze technologie.
14 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
O
m de nationale doelstelling van
van de belasting op het transportnet
Die zouden zich moeten richten op het
een 49 procent CO2-emissie
op plekken waar offshore wind wordt
aanpassen van de transportnettarief-
reductie in 2030 te kunnen realiseren,
ingevoed. Een verder bijkomend voor-
structuur en subsidiëring van de inves-
kreeg de Nederlandse industrie de
deel is dat de toegenomen vraag het
teringskosten.
opdracht haar emissies met 14,3 ton
investeringsrisico voor nieuwe offshore
Voor het maximaliseren van de CO2-
terug te brengen. Deze extra emis-
windparken beperkt.
emissiereductie is een subsidie die
siereductievraag komt nog eens
het prijsverschil tussen elektriciteit en
bovenop het reeds voorgenomen CO2-
Flex of baseload Het bedrij-
aardgas wegneemt volgens DNV GL
reductiebeleid. Om dit te bereiken zal
ven van P2H-installaties kan op twee
het meest effectief. Met een toename
de industrie alles uit de kast moeten
manieren plaatsvinden: op baseload of
van het aantal elektrische bedrijfsuren
halen om het energieverbruik te tempe-
flexibel. Bij flexibel bedrijf zet men een
treedt er een verschuiving op in de
ren, te verduurzamen of emissies af te
hybride systeem in dat kan switchen
kostenopbouw per elektrisch gepro-
vangen en op te slaan. Een potentieel
tussen elektriciteit en gas voor warmte-
duceerde hoeveelheid warmte. Bij een
zeer interessante optie is het vervangen
productie. Flexibel bedrijf is bijzonder
laag aantal P2H-bedrijfsuren domineren
van gasgestookte warmteboilers te ver-
geschikt voor het inpassen van offshore
de nettarieven en investeringskosten de
vangen voor elektrische varianten, ook
wind omdat de vraag het aanbod kan
marginale kosten, terwijl bij een hogere
wel power2heat (P2H) genoemd. DNV
volgen. Baseloadbedrijf biedt echter het
bedrijfsuren de commodityprijzen
GL publiceerde onlangs een rapport
grootste potentieel om CO2-emissies
dominant worden.
waarin het onderzoeksbureau de poten-
te reduceren. Een verstandig transitie-
Vanuit een systeembenadering
tie inschatte van power2heat.
pad zou zijn om te beginnen met het
bepaalde DNV GL dat het optimale
combineren van elektrische boilers met
aantal P2H-bedrijfsuren op circa 4.500
Balanceren Behalve dat dankzij de
bestaande gasboilers in een geïnte-
uur ligt per jaar. Dit aantal komt overeen
inzet van stroom het aardgasverbruik
greerd hybride systeem. Op het moment
met het gemiddeld aantal vollasturen
vermindert, biedt P2H de Nederlandse
dat de bestaande gasboiler dan wordt
van een offshore windpark. Op deze
elektriciteitsvoorziening bijkomende
afgeschreven, kan de elektrische boiler
wijze bedreven, sluit de elektriciteits-
voordelen. De grootschalige inzet van
verder op baseload worden bedreven.
vraag van de P2H-unit aan bij de
duurzame elektriciteit helpt netbe-
In de toekomst kunnen deze boilers wel-
productie van nieuw geïnstalleerd wind-
heerders ook bij het balanceren van de
licht dan weer worden vervangen door
op-zee vermogen. Dit kan contractueel
stroomnetten. De industrie ligt boven-
hoge-temperatuur warmtepompen.
worden vastgelegd of via marktprikkels
dien geografisch gunstig: de meeste
Er bestaan meerdere manieren om
gestimuleerd. De daar uit voortvloei-
clusters met een grote industriële warm-
hybride boilers in te zetten. Zo kan het
ende CO2-emissiereductie bedraagt
tevraag, zitten vlakbij de locaties waar de
economisch interessant zijn om alleen
4,5 megaton. Als de markt kiest voor de
offshore windenergie aan land komt.
elektriciteit te gebruiken als de prijzen
inzet van P2H in de baseload, kan de
Het huidige overheidsbeleid gaat uit
lager zijn dan die voor gas. Wat betreft
emissiereductie zelfs toenemen naar
van een uitrol van elf gigawatt in off-
ondersteuning van het transportnet,
negen megaton. Uiteraard wel alleen
shore wind op de Noordzee tot 2030.
is het interessant om snel te kunnen
als er honderd procent duurzaam opge-
Er worden echter al plannen ontwikkeld voor een toename tot zeventien tot zelfs dertig gigawatt in 2030 en zelfs een totaal vermogen van 76 gigawatt op de langere termijn. Deze toename heeft hoe dan ook gevolgen voor de
Flexibel bedrijf is bijzonder geschikt voor het inpassen van offshore wind omdat de vraag het aanbod kan volgen.
elektrische infrastructuur. Volgens TenneT kan het transportnet
switchen tussen elektriciteit en gas om
wekte elektriciteit wordt ingezet.
tot circa zes gigawatt faciliteren op
overbelasting van het net te voorko-
De onderzoekers van DNV GL bere-
kustlocaties, en tot tien gigawatt ver-
men. Wat betreft de reductie van CO2-
kenden dat de totale subsidiekosten
der landinwaarts. Daarboven wordt
emissie is het interessant om zoveel
neerkomen op een bedrag van jaarlijks
het net overbelast. Deze beperking
mogelijk uren elektrisch bedrijf bij off-
250 miljoen euro, voor een periode van
kan leiden tot aanzienzienlijke aanvul-
shore windproductie.
twaalf jaar. Dit komt overeen met een
lende investeringen. Daarnaast is het
prijs van circa zestig euro per ton ver-
nog maar de vraag of de netbeheerder
Businesscase Voorlopig is P2H
meden CO2. Deze kosten zijn verdeeld
genoeg tijd heeft om uitbreiding en
niet economisch rendabel, ongeacht de
over drie posten: de transporttarieven,
verzwaring van het transportnet uit
manier waarop de hybride boiler wordt
de benodigde investeringen in P2H-
te voeren. Toepassing van P2H in de
ingezet. Daarom zijn er aanvullende
apparatuur en -infrastructuur, en de
industrieclusters langs de kust kan bij-
maatregelen nodig om kostenverschil
verbruikskosten. Als de markt voor de
dragen aan een verlaging in benodigde
weg te nemen tussen de hybride boiler
baseload-optie kiest, nemen deze kos-
investeringskosten door het reduceren
en het aardgasgestookte alternatief.
ten toe tot 170 euro per ton CO2.
•
UTILITIES 15 nr. 8 - december 2018
INTERVIEW
Stoplichtsysteem geeft tuinders ruimte voor power2heat Net als de industrie kent de glastuinbouw een grote beperking in de huidige energiewetgeving. De transporttarieven worden namelijk berekend aan de hand van de grootste afnamepiek. Westland Infra kreeg van ACM een ontheffing van de Tarievencode elektriciteit zodat het kan experimenteren met flexibele tarieven.
16 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
E
en smart grid is misschien nog wat
nen schakelen en wat dat betekent
op te bouwen waardoor zijn gasver-
teveel gezegd, maar Westland Infra
voor de belasting van het net. Gaat dit
bruik af kan nemen. We willen dit soort
Netbeheer neemt wel een belangrijke
goed, dan kunnen we snel opschalen.
duurzame ontwikkelingen zeker niet
stap naar een geïntegreerd energie-
Het net is namelijk al redelijk robuust
remmen door zo’n tuinder vervolgens
systeem. Directeur van Westland Infra
ingericht dankzij de WKK’s van de
op te zadelen met een tariefsverho-
Paul Langereis is dan ook blij met het
tuinders. We verwachten dan ook niet
ging. Daarmee smoor je innovatie in
enthousiasme waarmee de proef voor
veel problemen, maar weten dit liever
de kiem.’
een stoplichtsysteem voor elektrici-
zeker. Bovendien zal op den duur de
teitsvraagsturing is omarmd door de
uitzondering in de wetgeving de regel
Grenzen oprekken Langereis
Westlandse glastuinbouw. ‘We zijn
moeten worden om echt grote slagen
ziet de rol van de netbeheerders dan
net terug van de notaris, waar we een
te kunnen maken.’
ook langzaamaan veranderen. ‘Ik
loting hebben gehouden onder het
begrijp van de wetgever heel goed dat
aantal aanmeldingen voor de praktijk-
Innovatief
proef. We beginnen de proef namelijk
oudsher al een zeer innovatieve sector
concurreren met commerciële partijen.
met 25 bedrijven, maar er meldden
die zich steeds weer weet aan te pas-
Tegelijkertijd zijn veel ontwikkelin-
zich 110 aan. Dat geeft maar weer aan
sen aan de nieuwe omstandigheden.
gen zo nieuw dat een commercieel
hoe groot de vraag is naar flexibele
Zo gebruikten veel tuinders WKK’s en
bedrijf daar nog geen businesscase
nettarifering.’
gasgeneratoren voor de productie van
in ziet. Vandaar ook dat wij vanuit het
Net als de industrie kennen de tuinders
warmte en kooldioxide, dat de planten-
Netwerkbedrijf (Juva) investeren in
een grote beperking in de huidige
groei bevordert. Met de liberalisering
publiek private deelnemingen zoals
energiewetgeving. De transporttarie-
van de energiemarkt werd het voor hen
Trias Westland. Dat neemt niet weg
ven worden namelijk berekend aan
zeer aantrekkelijk om behalve warmte
dat het netbeheer in publieke han-
de hand van de grootste afnamepiek.
en CO2 ook elektriciteit op te wekken,
den tot een robuuster systeem kan
Een tuinder die het hele jaar een zelfde
dat ze op de elektriciteitsmarkt ver-
leiden. Om dat goed te doen, zouden
afnamepatroon kent, maar één keer
kochten. Inmiddels is de spark spread,
de grenzen wel wat kunnen worden
meer nodig heeft omdat zijn WKK
het verschil tussen de kosten voor
opgerekt. Ik denk namelijk dat het
uitvalt, betaalt tot nog toe een trans-
gas en elektriciteit, zo klein geworden
een grote meerwaarde heeft als ook
porttarief dat op die piek is berekend.
dat de WKK een beetje op zijn retour
de warmtenetten centraal door een
Dat is op zich logisch omdat het net zo
is. Tegelijkertijd dient zich alweer een
onafhankelijke en professionele partij
is ingericht dat het deze grote pieken
alternatief aan in de vorm van geother-
worden beheerd. Nu zijn dat vaak nog
aankan. Het is echter zonde als die-
mie. Langereis: ‘De ondergrond in het
aan elkaar geknoopte netten met wei-
zelfde capaciteit de rest van het jaar
Westland leent zich goed voor diepe
nig structuur. Als je de warmtevraag
niet wordt benut. Met de transitie van
geothermie, waardoor de kwekers
integraal kunt sturen en waar nodig
een fossiele energievoorziening naar
een duurzaam en gasloos alternatief
warmtebuffers kunt aanleggen, dien je
duurzame energie zal de elektriciteits-
krijgen voor hun warmteproductie. We
zowel het milieu als de portemonnee
vraag echter alleen maar toenemen.
ondersteunen kwekers dan ook via ons
van de burger. Theoretisch kunnen
Het is de netwerkbedrijven veel waard
zusterbedrijf Capturam bij het ontwik-
we het gasverbruik van het Westland
om die toenemende vraag te spreiden
kelen van een volwassen infrastructuur
met veertig procent verlagen door het
zodat de capaciteit zoveel mogelijk
hiervoor. Zo initieerden we samen met
gebruik van geothermie en met de
wordt benut en eventuele pieken wor-
HVC en Royal Flora Holland het Trias
inzet van restwarmte zou dat nog wel
den afgevlakt. Westland Infra vroeg
Westland project. Hier onderzochten
eens meer kunnen worden.’
dan ook een ontheffing aan voor
we het warmtepotentieel op vier kilo-
enkele bepalingen uit de Tarievencode
meter diepte.’
Filerijden De eerste stappen naar
elektriciteit en de Begrippencode,
Tegelijkertijd kan ook gebruik worden
een smart grid zijn in ieder geval gezet,
zodat het kan experimenteren met
gemaakt van industriële restwarmte of
nu is het een kwestie van doorpakken
flexibele tarieven.
bijvoorbeeld warmte van de afvalver-
naar een integraal energiesysteem.
Langereis: ‘We bieden de 25 proefbe-
branding. Langereis: ‘Om de pijn van
‘Ik vergelijk het systeem dat we nu
drijven nu een stoplichtsysteem aan
de energietransitie te verzachten, zul-
aanbieden met rekeningrijden’, zegt
dat aangeeft of er aanvullende ruimte
len we veel flexibeler moeten omgaan
Langereis. ‘Je beloont mensen die
op het net aanwezig is. Staat het stop-
met de aangeboden energiebronnen.
de spits vermijden. Nu zijn dat nog
licht op groen, dan kunnen ze meer
Vandaar ook deze proef. Een deel
bewuste acties, maar straks zou een
elektriciteit gebruiken dan normaal, bij
van de warmte kan namelijk ook elek-
tuinder er niet meer over moeten
oranje moeten ze hun afname terug-
trisch worden geproduceerd via een
nadenken of hij elektriciteit, geother-
draaien en bij rood moeten ze terug
warmtepomp of een elektrische ketel.
mie of een andere warmtebron inzet.
zijn op de gecontracteerde capaciteit.
Wanneer het elektriciteitsaanbod hoog
Er moet een systeem ontstaan dat
Uiteraard willen we graag weten of
is en de vraag laag, kan een tuinder
automatisch de meest gunstige vorm,
de proefbedrijven snel genoeg kun-
ervoor kiezen alvast een warmtebuffer
en dus prijs, kiest.’
De glastuinbouw is van
je als semi overheidsbedrijf niet moet
•
UTILITIES 17 nr. 8 - december 2018
Partners Utilities platform
Leden Utilities platform
Partners (en Leden)
Nieuwsbrief
Vakblad Utilities
Website
Congres en evenement
Rondetafel-bijeenkomsten
Experts
Ad van Wijk
Teus van Eck
AndrĂŠ Jurjus
Marcel Galjee
Paul van Son
Sophie Dingenen
Professor
Teus van Eck
Directeur
Director Energy
CEO DII
Bird & Bird
Sustainable Energy,
Energie en Milieu
Netbeheer
AkzoNobel
TU Delft
Nederland
Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670
Industrie & Energy 2018
When electrons power molecules What is the challenge? To meet
Grasp the opportunity
its dependency on fossil feedstock in a
the European climate challenges and
Electrification and electrochemistry
competitive way. To grasp this opportu-
goals of the Paris Agreement, new ways
can play a pivotal role in cutting CO2-
nity, new value chains have to be deve-
of collaboration are needed. Fences
emissions or even becoming CO2-
loped cutting through multiple sectors.
between the heavy process industry and
negative. A double-edged sword! Huge
So let’s lower the sector fences and
energy sector have to be lowered. First
amounts of sustainable electricity can
start energizing a new economy!
steps have already been taken. New
be stored by turning molecules from
energy saving processes have been
air and water into useful materials
Co creation This year Voltachem,
implemented and advanced bio routes
and fuels. Fast growing surpluses of
Industrielinqs and FME are joining
have been developed. And yet another,
wind and solar power in Europe can
forces by integrating the Industry
maybe more sustainable synergy is
be stored. And the industry can cut its
& Energy congress with the annual
rising…when electrons meet molecules.
emissions dramatically and decrease
VoltaChem event.
PROGRAM 09:45 uur Reception and registration
12:30 uur Lunch
10:30 uur Plenary morning program
13:30 uur Parallel sessions Two rounds
- Opening conference by chairman of the
45 minutes per session
day Bob Wind
15:15 uur Network break
- Keynote Mark Williams (Vice-president
15:45 uur Parallel session
Europe, Sabic)
One round
- Short talks from decision makers/experts
45 minutes per session
from different backgrounds:
16:45 uur Conclusion and announcement winner
• Robert Claasen (Chemelot Executive
Industrial Energy Enlightenmentz
Director) • Prof. Bert Weckhuysen (Utrecht University)
- Wrap up • Robert Claasen
• Prof. Marc Koper (Leiden University)
• Johan Cnossen
• Johan Cnossen (ThyssenKrupp)
• Prof. Marc Koper
- Pitches Industrial Energy Enlightenmentz
- Announcement winner Industrial Energy Enlightenmentz
• Metalot – Solid metal fuels • Proton ventures – Battolyzer
• SCW – Supercritical gasification of
17:30 uur Network drinks
biomass
- Closing conference
18:30 uur End of conference
UTILITIES 19 nr. 8 - december 2018
Parallel sessions Industry & Energy congress 2018 During the Industry & Energy congress you can follow three break-out sessions, one per round. The parallell sessions consist of three rounds, with a short break after the second round. (subject to any changes)
9 themes:
VoltaChem theme Power-to-Integrate
Round 1:
Round 2:
Round 3:
13.30 – 14.15 pm
14.30 – 15.15 pm
15.45 – 16.30 pm
Session 1
Session 11
Session 21
Electrification technolo-
Electrification technolo-
Transition pathways:
gies: Business cases and
gies: Business cases and
Defossilizing CO2 intensive
time-to-market
time-to-market
industrial clusters
Speaker: Robert de Kler
Speaker: Robert de Kler
Speaker: Rajat Bhardwaj
(Voltachem)
(Voltachem)
(Voltachem)
VoltaChem theme
Session 2
Session 12
Session 22
Power-to-Heat
Electric cracking: Technical
Integrated Power-2-Heat:
Integrated Power-2-Heat:
and economic challenges
A quick and flexible win
A quick and flexible win
of a capital intensive and
in the industrial energy
in the industrial energy
competitive process
transition
transition
Speaker: Yvonne van Delft
Speaker: Robert de Boer
Speaker: Robert de Boer
(Voltachem), To be
(Voltachem), Hans van’t
(Voltachem), Hans van’t
announced (Sabic)
Noordende (Deltalinqs)
Noordende (Deltalinqs)
VoltaChem theme
Session 3
Session 13
Session 23
Power-to-H2
Power-2-Hydrogen: State-
Power-2-Hydrogen scale-
Power-2-Hydrogen scale-
of-the-art and develop-
up: Development of elec-
up: Development of elec-
ment. Potential in hydro-
trolysis towards large scale
trolysis towards large scale
Speaker: Arend de
Speaker: Yvonne van Delft
Speaker: Yvonne van Delft
Groot (Voltachem),
(Voltachem)
(Voltachem)
gen electrolysis technology
Raymond Schmid (Market Development Director EMEA – APAC), Nel Hydrogen VoltaChem theme
Session 4
Session 14
Session 24
Power-to-Chemicals (1)
Electrocatalysis:
Power-2-Chemicals:
Power-2-Chemicals:
Development of electroca-
The route to upscaling the
The route to upscaling the
talysts for solar fuels
electrochemical CO2
electrochemical CO2
reduction
reduction
Speaker: Francesc Sastre
Speaker: Anca Anastasopol
Speaker: Anca Anastasopol
Calabuig (TNO), Jonathan
(Voltachem), Klaas Jan
(Voltachem)
van den Ham (TNO)
Schouten (Senior Scientist & Program Manager, vantium)
20 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
VoltaChem theme Power-to-Chemicals (2)
Session 5
Session 15
Session 25
Power-2-Chemicals: Using
Power-2-Chemicals: Using
Power-2-Chemicals:
electrochemistry for highly
electrochemistry for highly
Scientific challenges in
efficient production of
efficient production of
direct electrosynthesis and
chemical building blocks
chemical building blocks
electrocatalysis
from biobased feedstock
from biobased feedstock
Speaker: Roman Latsuzbaia
Speaker: Roman Latsuzbaia
Speaker: Earl Goetheer
(Voltachem)
(Voltachem)
(Voltachem)
VoltaChem theme
Session 6
Session 16
Session 26
Recap Sessions previous
Worldwide impact:
Power-2-Fuels:
Power-2-Ammonia: How
events
Scenario’s for industrial
Opportunities for the pro-
to go from vision to action,
defossilization and their
duction of synthetic fuels
producing ammonia with
impact on industrial
from renewable energy
renewable energy
Speaker: Mathieu Baas
Speaker: Soledad van Eijk
clusters Speaker: Eric Appelman
(Voltachem), Natalya Rijk
(Voltachem), Bob
(CTO, Brightlands-
(SmartPort)
Weehuizen (Project
Chemelot)
Development Manager, Proton Ventures)
VoltaChem theme
Session 7
Session 17
Session 27
Energy Transition
The future of hydrogen:
Wind2Heat: the industries’
Infrastructure and legis-
Transition towards a green
business case to secure
lation: Large (European)
hydrogen economy
the energy transition
infrastructure and their
Speaker: Rene Peters
Speaker: Lennart van der
(TNO)
Burg (Voltachem), Eric van
Speaker: Florian Ausfelder
Herel (Manager Project
(Head of Energy & Climate,
Development Sustainable
Dechema)
role in the transition
Industries, Eneco) VoltaChem theme
Session 8
Session 18
Session 28
CO2 as a raw material
Carbon monoxide from
The wold’s largest CO2
Case about CCU by
ArcelorMittal is the raw
purification plant
Covestro
(CCU)
material for Nafta for Dow
Impact Innovations
Speaker: Leon Jacobs
Speaker: To be announced
Speaker: Eric de Coninck
(Sustainability Leader, Sabic
(Covestro)
(CTO, ArcelorMittel Group)
Europe)
Session 9
Session 19
Session 29
Project 6/25: 6 Mton CO2
Biomass as chemical feed-
Smart Electrification of
reduction with innovative
stock
Industry: Cases in the Food, Pharmacy and the
process efficiency
Chemical industry
Speaker: Robin Post van der Speaker: Hans van der Spek
Burg (CEO Torrgas)
(Program director Energy &
Speaker: Jan Grift (Managing
Cleantech, FME)
Consultant, BlueTerra Energy Experts B.V.)
Chemelot site tour
Session 10
Session 20
Session 30
Site tour by bus
Site tour by bus
Site tour by bus
UTILITIES 21 nr. 8 - december 2018
Uitgelicht project
COBRAcable landt in Eemshaven In de Eemshaven is de kabel van de onderzeese elektriciteitsverbinding die tussen Nederland en Denemarken wordt gelegd aan land gebracht. Met deze stroomkabel kan een hele stad als Amsterdam van duurzame elektriciteit worden voorzien.
Vanaf het schip Ulisse op de Waddenzee is de kabel via
Current – HVDC) die vanaf een speciaal kabellegschip mini-
een eerder geïnstalleerde pijp in de dijk aan land getrokken.
maal 1,5 meter in de bodem van de Noordzee wordt gelegd.
Vervolgens wordt de kabel verbonden aan het converterstation Midden volgend jaar wordt het laatste kabeldeel van twintig dat één kilometer verderop in Eemshaven is gebouwd. Deze
kilometer gelegd in het Nederlands/Duitse Waddenzee
zogenoemde COBRAcable, die wordt gerealiseerd door hoog-
gebied. Na een testperiode zal de complete kabelverbinding
spanningsnetbeheerder Tennet en haar Deense counterpart
in het derde kwartaal van 2019 in bedrijf zijn.
Energinet, betekent een nieuwe stap in de energietransitie. De aanleg van de COBRAcable speelt volgens de twee partijen
Converterstation
een belangrijke rol in de verwezenlijking van de Nederlandse
Twee converterstations op land, één in Nederland en één in
en Europese doelstellingen voor verduurzaming. De kabel
Denemarken, zijn nodig om de kabel aan te kunnen sluiten op
zorgt voor een betere uitwisseling van duurzaam opgewekte
het Nederlandse, respectievelijk Deense hoogspanningsnet.
energie, een reductie van de CO2 uitstoot, een meer geïnte-
In de converterstations zal de elektriciteit worden omgezet
greerde Europese energiemarkt en daardoor een dempend
van gelijkstroom naar wisselstroom en vice versa. De trans-
effect op de elektriciteitsprijzen in Nederland en Europa.
formator zorgt er vervolgens voor dat de spanning van de
Daarnaast draagt de COBRAcable bij aan de netstabiliteit in
converter (320 kV) aangepast wordt aan de spanning van het
Nederland en Denemarken en verdient de kabel zichzelf meer
Nederlandse net (380 kV), zodat dat de 700 megawatt die over
dan terug, doordat de transportcapaciteit wordt geveild.
de COBRAcable kan worden getransporteerd probleemloos wordt omgezet en aangesloten kan worden op de hoogspan-
Kabelinstallatie
ningsnetten in Denemarken (400 kV) en in Nederland (380 kV).
Kabelproducent Prysmian is verantwoordelijk voor de productie en installatie van deze 325 kilometer lange elektriciteitska-
Overige onderzeese elektriciteitskabels
bel. De elektriciteitskabel heeft een aluminium geleider met
De COBRAcable is niet de eerste onderzeese elektriciteits-
doorsnede van 2500 vierkante millimeter waarmee in totaal
verbinding die TenneT aanlegt. In 2008 realiseerde TenneT
een capaciteit van zevenhonderd megawatt kan worden
de NorNed-kabel tussen Nederland en Noorwegen (capaci-
getransporteerd, op een spanningsniveau van 320 kilovolt
teit: zevenhonderd megawatt, lengte: 580 kilometer) en in
gelijkspanning. Met de Cobracable kunnen zo’n 700.000 huis- 2011 de BritNed-kabel tussen Nederland en het Verenigd houdens van duurzame elektriciteit kunnen worden voorzien.
Koninkrijk (capaciteit: 1.000 megawatt, lengte: 260 kilometer).
De diameter van een enkele kabel is 147 millimeter en het
Naast de nieuwe COBRAcable is TenneT momenteel bezig
gewicht van de elektriciteitskabel in water is dertig kilogram
met de aanleg van NordLink. Deze onderzeese kabel tus-
per meter. De kabelverbinding bestaat uit twee gebundelde
sen Duitsland en Noorwegen krijgt een capaciteit van 1.400
hoogspanningsgelijkstroomkabels (high Voltage Direct
megawatt en zal naar verwachting in 2020 gereed zijn.
22 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
Projecten Biomassa Opdrachtgever: ForFarmers
Voerfabrikant ForFarmers Nederland gaat een biomas-
Investering:
4,8 miljoen euro
sacentrale in Lochem bouwen. Bijna de hele energie-
Waar:
Lochem
behoefte voor stoomproductie van de voerfabriek in
Afronding:
april 2019
Lochem kan door de installatie worden geleverd. Op jaarbasis verbruikt de fabriek in Lochem 1,8 miljoen kubieke meter aardgas dat na de ingebruikname van de biomassacentrale vrijwel volledig wordt vervangen door de verbranding van houtsnippers. De centrale produceert ook circa 1 miljoen kilowattuur elektriciteit.
Opdrachtgever: Eneco
Eneco bouwt op industrieterrein Lage Weide aan een
Investering:
onbekend
BioWarmte Installatie. De BioWarmte Installatie wordt
Waar:
Utrecht
gebouwd naast de bestaande energiecentrale van Eneco
Afronding:
begin 2019
op industrieterrein Lage Weide. De vergunning is verkregen voor een installatie waarin 60 megawattuur aan brandstof omgezet mag worden naar duurzame warmte. • NIEUW PROJECT •
Opdrachtgever: Sparkling Biomass
Sparkling Biomass start dit najaar met de bouw van een
Investering:
onbekend
vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De stoom wordt
Waar:
Innofase, Duiven
direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn
Afronding:
2020
drooginstallaties mee voedt. De installatie kan jaarlijks 12.500 megawattuur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.
Opdrachtgever: BeGreen
De 15 MWt houtgestookte bio-energiecentrale in
Waar:
Lelystad
Lelystad gaat duurzame warmte leveren aan het warm-
Investering:
onbekend
tenet van Lelystad. Jaarlijks zal de centrale tot 30.000 ton
Afronding:
begin 2019
houtsnippers (afvalhout) verbranden. De houtsnippers zijn afkomstig van noodzakelijk bosonderhoud in de omgeving Lelystad.
Wind Opdrachtgever: Blauwwind (Partners Group, Shell, DGE,
De financiering van de Borssele III/IV windparken in
Eneco Groep en Van Oord.
de Noordzee is rond. Dit luidt de start in van de bouw
Waar:
Borssele III en IV, Noordzee
en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164 9,5
Investering:
onbekend
megawatt door MHI Vestas geleverde windmolens met
Afronding:
2021
een totale capaciteit van 731,5 MW. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt uur (GWh) bedragen. In het vierde kwartaal van 2019 zal worden begonnen met de belangrijkste bouwwerkzaamheden en de productie zal begin 2021 van start gaan.
Opdrachtgever: Ørsted
Op 5 juli 2016 won Dong Energy de SDE+ subsidie en de
Waar: Borssele I en II,
vergunning voor de kavels I en II van het windenergiege-
Noordzee Borssele I en II
bied Borssele. De windparken krijgen een gezamenlijke capaciteit van 752 megawatt.
UTILITIES 23 nr. 8 - december 2018
Projecten Opdrachtgever: Windunie
Windpark Zeewolde wordt gerealiseerd in Zuidelijk
Waar: Zeewoldel
Flevoland door Windpark Zeewolde B.V. waarin bijna
Investering:
Onbekend
alle bewoners, agrarisch ondernemers en molenaars uit
Vermogen:
320 megawatt
het gebied zijn verenigd. De 220 molens in het gebied
Afronding:
Onbekend
maken plaats voor 93 grotere, modernere turbines.
Opdrachtgever: Windunie
Windpark Oostermoer Exploitatie B.V. is opgericht door
Waar:
Oostermoer, Drenthe
boerenbedrijven uit de Veenkoloniën. Hun weidse akker-
Investering:
Onbekend
landen zijn zeer geschikt voor het opwekken van energie
Vermogen:
150 megawatt
uit wind.
Afronding:
Onbekend
Opdrachtgever: REScoop Limburg
De gemeenteraden van Leudal en Nederweert hebben
Waar:
Leudal
onlangs de vergunningaanvragen van de windparken De
Investering:
onbekend
Kookepan, Heibloem en Ospeldijk goedgekeurd.
Afronding:
Onbekend
Vermogen:
24 megawatt
Water Opdrachtgever: Evides Industriewater
Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt
Waar:
Botlek
een centrale afvalwaterzuivering. AkzoNobel Industrial
Investering:
onbekend
Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical en
Afronding:
onbekend
Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.
Stoom en warmte • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Shell
Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikke-
Waar:
Rotterdam
len van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergun-
Afronding:
onbekend
ning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarm-
Investering:
onbekend
tepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna. Shell wil onderzoeken hoe in de regio aardwarmte van een diepte van twee- tot drieduizend meter kan worden gewonnen.
Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro
LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’
Waar:
Maasvlakte
en verbrandingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte,
Investering:
150 miljoen euro
waarin het productieafval wordt behandeld en omgezet
Afronding:
2020
in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.
Opdrachtgever: Ineos Oxide
Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen
Waar:
Zwijndrecht
euro in een nieuwe hoge-drukstoomketel met een capa-
Investering:
30 miljoen
citeit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-drukboilers, die
Afronding:
medio 2019
dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.
24 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
Projecten Opdrachtgever: Ecluse
Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas
Waar:
Antwerpen
van meerdere chemiebedrijven in Antwerpen vervangen
Investering:
onbekend
door een warmtenet van ongeveer vijf kilometer lengte.
Afronding:
onbekend
Gas Opdrachtgever: SterCore
Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige
Waar:
Emmtec, Emmen
meststoffen én groen gas en kan op die manier jaarlijks
Afronding:
onbekend
twintig miljoen kuub groen gas produceren. Inmiddels
Investering:
onbekend
zijn de vergunningsaanvragen ingediend voor een eerste
Capaciteit:
20 miljoen kuub groen gas
fabriek in Emmen, vlakbij industrieterrein Emmtec.
Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie
De technische startup SCW Systems ontwikkelde een
Waar:
Investa Alkmaar
manier om biomassa in superkritisch water om te zetten
Afronding:
onbekend
in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van
Investering:
onbekend
Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven
Capaciteit:
13,5 miljoen kuub groen gas
bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op grote schaal kan worden toegepast.
Opdrachtgever: Gasunie en Enexis
Gasunie en Enexis bouwen vlakbij de groengasproduc-
Waar:
Wijster
tielocatie van Attero in Wijster (Drenthe) een enorme
Investering:
onbekend
compressor. Deze Groen-gas-Booster comprimeert
Afronding:
medio 2019
groen gas naar hoge druk zodat het kan worden ingevoed in het landelijke gasnet. De compressor zal medio 2019 in gebruik worden genomen.
Opdrachtgever: NAM
Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiverings-
Waar:
Emmtec, Emmen
installatie (GZI) in Emmen komt mogelijk een groene
Investering:
onbekend
waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschillende
Afronding:
onbekend
partners deze optie nader onderzoeken. Groen waterstof kan de fabrieken op het Emmtec-terrein van onder andere DSM en Teijin Aramid onafhankelijk maken van het Groningen-gas.
Elektriciteit • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Chemelot
NaGa Solar, DSM en Chemelot bouwen het grootste
Waar:
Chemelot, Geleen
industriële zonnepark van Limburg op een voormalige
Investering:
onbekend
stortplaats van DSM op het Chemelot terrein. Zonnepark
Afronding:
november 2018
Louisegroeve gaat hernieuwbare stroom leveren met een capaciteit voor circa duizend huishoudens. NaGa Solar verzorgt de investering in het zonnepark en de infrastructuur, de bouw en het beheer van het park. DSM stelt de grond beschikbaar en daarnaast zijn de zonnepanelen uitgerust met de laatste technologische innovaties van DSM. Chemelot coördineert de verdere uitrol en draagt zorg voor het snel en efficiënt verlopen van de bouw.
UTILITIES 25 nr. 8 - december 2018
PROCESWATER
Algen gedijen goed op regeneratiewater Yara Yara startte vier jaar geleden met een onderzoek naar stikstofverwijdering met behulp van algen. De tussentijdse resultaten zijn hoopvol, gezien de bewezen stikstofverwijdering. Nu moet nog blijken of de investering ook economisch uit kan.
26 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
I
n het Zeeuwse Sluiskil produceert Yara diverse soorten kunstmest en
chemische producten op basis van ammoniak. Het bedrijf gebruikt stoom als grondstof voor waterstof- en zuur-
stoflevering, maar ook als hittemedium voor de chemische processen en de productie van elektriciteit. Het demiwater voor de stoomketels, geleverd door Evides Industriewater, heeft een combinatie van Biesboswater, St Jansteenwater en een kleinere stroom retourcondensaat als bron. Dit water wordt via een reeks van kation-, anion-,
stikstofverwijdering, maar dacht ook na
zige CO2. De komende tijd wordt dan
adsorptie- en mengbedfilters vervol-
over de nuttige inzet van de geprodu-
ook gewerkt om ook deze uitbreiding in
gens ontdaan van mineralen en andere
ceerde algenmassa.
de praktijk te testen. In de onderzoeks-
stoffen in het water. Momenteel moet
fase gebeurt dat nog met zuivere CO2,
de ionenwisseling regelmatig worden
Positieve resultaten
geregenereerd, wat een nutriëntenrijke
theorieles over algen. Wie oplette bij
sen direct door het water te leiden.
proceswaterstroom oplevert van dage-
biologie weet dat algen planten zijn
Net als koolstofdioxide, is ook fosfaat
lijks zo’n zeshonderd tot achthonderd
omdat ze bladgroenkorrels bevatten.
een belangrijk voedingsmiddel voor
kuub. Met name de stikstof in dit water
De cultuur in een kweekbak bestaat
algen, maar dit zit niet of nauwelijks in
kan nadelig zijn voor de natuur. Het
echter uit een combinatie van bacte-
het productiewater van Yara. De onder-
ketelretourwater wordt gedeeltelijk her-
riën en algen. Dit is positief voor de
zoekers raden Yara dan ook aan om
gebruikt, maar de rest wordt geloosd.
commerciële algenteelt omdat de
samen te werken met bedrijven met
Ook dit water bevat nog redelijk wat
microben ervoor zorgen dat de algen
fosfaatrijke waterstromen. Bijmenging
stikstof.
flocculeren, wat de oogst vereenvou-
van dit water resulteert in meer algen-
digt. Dit laatste is vaak de grootste
groei waardoor ook meer stikstof zou
Bassin Vier jaar geleden vatte een
uitdaging bij algenkweek omdat de
kunnen worden verwijderd.
aantal waterexperts van Yara het plan
algen moeten worden gescheiden van
op om de stikstofverwijdering te laten
het water, wat veel energie kan kosten.
Tweede fase
uitvoeren door algen. De reden dat
De vlokken met daarin zowel algen als
te kunnen doen over de prestaties van
stikstof uit het proceswater moet
bacteriën zakken echter vanzelf naar
een full scale-installatie, bouwen de
worden verwijderd is namelijk dat slo-
beneden en kunnen van de bodem
onderzoekers volgend jaar een tweede
ten overwoekerd worden door algen
worden geschraapt.
bassin. Het tweede bassin kan worden
vanwege hoge stikstofgehalten van
Ook de stikstofverwijdering valt posi-
gebruikt als extra polishing stap terwijl
het water. Door de stikstofverwijdering
tief uit. De algen haalden gemiddeld
het eerste bassin dienst kan doen als
gecontroleerd aan te pakken, wordt de
per dag 0,8 gram stikstof uit één vier-
buffer. De lagere productie in de winter
stikstof zo goed als volledig verwijderd.
kante meter water. Omdat algengroei
kan wellicht worden opgevangen door
Bovendien zijn de algen rijk aan eiwit-
direct verband houdt met de hoeveel-
het water langer in het systeem te hou-
ten, koolhydraten en lipiden waardoor
heid zonlicht zagen de onderzoekers
den. Een andere oplossing voor de sei-
ze als basis voor (dierlijke) voedings-
seizoensfluctuaties in het rendement.
zoensverschillen zou zijn om bevoegd
middelen, cosmetica of pigmenten
De resultaten van vier jaar studie leer-
gezag te vragen anders naar lozings-
kunnen dienen. Yara koos met name
den de onderzoekers dat er in totaal
normen te kijken dan nu het geval is.
voor deze vorm van waterzuivering
ongeveer 3,4 hectare aan algenbassins
Niet een vaste lozingsnorm moet het
vanwege de nuttige inzet van het nutri-
nodig is om al het stikstof uit het rege-
uitgangspunt zijn, maar het doel van
ëntenrijke water.
neratiewater van Yara te verwijderen.
de norm. In dit geval is dat het effect
Yara bouwde vier jaar geleden een
Die zouden dan 10,7 ton stikstof per
van stikstoflozing op het kanaal wat
zogenaamde open raceway pond, ofwel
jaar kunnen verwijderen, wat overeen-
resulteert in algenbloei. In de winter is
een niet overdekt bassin in de vorm
komt met 110 ton algen op drogestof
dit probleem er niet en zou de lozings-
van een racebaan. Tegelijkertijd zocht
basis.
norm hoger kunnen liggen dan in de
Eerst een
het bedrijf de samenwerking op met
maar het is ook mogelijk om rookgas-
Om echt uitspraken
zomer wanneer dit probleem veel meer
Wageningen Universiteit, Hogeschool
Rookgassen Interessant is het
speelt. Een dergelijke benadering sluit
Zeeland en Avans Hogeschool. De
advies van de onderzoekers om rook-
heel goed aan bij de resultaten van
combinatie van biologie en technologie
gassen van Yara door de bassins te
stikstofverwijdering in het algenbassin
was redelijk nieuw voor Yara. Een aantal
leiden. De algen groeien namelijk extra
die juist in de zomer beter zijn dan in
studenten onderzocht niet alleen de
goed door de in de rookgassen aanwe-
de winter.
•
UTILITIES 27 nr. 8 - december 2018
ENERGIEWET
De staat van het Nederlandse klimaatbeleid Nu 2019 voor de deur staat, is het tijd om terug te blikken op het afgelopen jaar. De energietransitie domineerde het nieuws, net als het Klimaatakkoord en de klimaatzaak van Urgenda. Doelstellingen zijn er inmiddels genoeg, maar gaan we die ook halen? Met een aandeel duurzame energie van 6,7 procent in 2017 staan we nog ver verwijderd van de beoogde doelstelling van veertien procent duurzaam in 2020.
28 UTILITIES
nr. 8 - december 2018
Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP
N
ederland begint zich weer lang-
geraakt in het web van verschillende
zaam op te maken voor het nade-
energiedoelstellingen?
rende jaareinde waar via de traditionele
In september 2018 publiceerden het
oudejaarsconference zal worden terug-
Planbureau voor de Leefomgeving
geblikt op 2018. Een uitstekende gele-
(PBL), het Kennisinstituut voor
genheid om stil te staan bij de ontwikke-
Mobiliteitsbeleid, het Centraal Bureau
lingen in het Nederlandse klimaatbeleid
voor de Statistiek (CBS) en de
in 2018. Nieuws over de ontwikkelingen
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
in de energiesector was in 2018 niet
de tweejaarlijkse Monitor Infrastructuur
meer weg te denken en bereikte op
en Ruimte. In dit onderzoek is ook de
bijna dagelijkse basis de huiskamers
status van Nederland ten opzichte van
van de Nederlander. Men kan er niet
de duurzaamheidsdoelen geëvalueerd.
meer omheen: Nederland zal verre-
Uit deze evaluatie is gebleken dat van
gaande energiebesparingsmaatregelen
alle Europese landen Nederland nog
moeten gaan treffen om de gecommit-
het verst achterloopt met betrekking tot
teerde energiedoelstellingen te kunnen
het bereiken van de Europese doelstel-
bereiken. Maar hoe zat het ook alweer?
lingen. Het aandeel opgewekte energie
Er ligt inmiddels een scala aan doelstel-
uit hernieuwbare bronnen is in de
lingen op tafel en het kabinet tracht
afgelopen jaren wel gestegen (van 1,3
zijn reputatie als ‘groenste kabinet ooit’
procent in 2000, 3,8 procent in 2010 tot
vorm te geven in verschillende wetten
6,7 procent in 2017) maar is nog (te) ver
en financiële maatregelen zoals diverse
verwijderd van de beoogde doelstelling
subsidies en bijvoorbeeld de verhoging
van veertien procent in 2020.
van de energiebelasting als prikkel voor energiebesparing.
Klimaatzaak Dat Nederland nog niet voorloopt in het
Doelstellingen Nederland heeft
halen van de doelstellingen was voor
zich de afgelopen decennia verbonden
velen geen verassing. In 2015 heeft
aan verschillende klimaatdoelstellin-
klimaatactiegroep Urgenda een rechts-
gen: in 1992 aan het Klimaatverdrag
zaak aangespannen tegen de Staat
van de Verenigde Naties, in 1997 aan
om de Staat te dwingen meer actie te
het Kyoto-protocol en in 2016 na de
ondernemen tegen klimaatverandering.
bijeenkomst in Parijs aan een nieuw
Rechtbank Den Haag oordeelde in juni
Klimaatakkoord van de Verenigde
2015 het voordeel van Urgenda en ook
Naties. In dat laatste akkoord is het
in het hoger beroep bij het Gerechtshof
doel gesteld om de opwarming van
Den Haag werd in oktober 2018 in het
de aarde te beperken tot twee gra-
voordeel van Urgenda besloten. Op
den Celsius, met een streven naar
grond van deze uitspraak dient de over-
1,5 graden Celsius. Het is nu aan de
heid meer actie te ondernemen om de
184 landen die zich aan dit algemene
CO2 uitstoot in 2020 met 25 procent
doel hebben gecommitteerd om zelf
te reduceren ten opzichte van 1990. In
met een concrete invulling te komen.
november 2018 heeft Minister Wiebes
Op Europees vlak wordt ook sturing
aangegeven in cassatie te zullen gaan
gegeven aan het klimaatbeleid van
bij de Hoge Raad om een uitspraak te
de verbonden landen door additio-
krijgen over de vraag of de rechter invul-
nele doelstellingen af te spreken, wat
ling mag geven aan het beleid van de
destijds door Nederland is vervat in
overheid. In de tussentijd heeft Wiebes
het Nationaal Energieakkoord: veer-
in dezelfde maand verklaard dat de
tien procent hernieuwbare energie in
oudste kolencentrales in Nederland
2020 en zestien procent in 2023. In
mogelijk eerder dicht zullen gaan om
aanvulling hierop heeft het Europees
tegemoet te komen aan de doelstel-
Parlement in november 2018 inge-
lingen uit het Energieakkoord en het
stemd met een additionele doelstelling
Urgenda-vonnis. Tijdens hetzelfde
van 32,5 procent in 2030. Er ligt dus
debat heeft de Minister aangegeven
een uitgebreid palet aan internationale
dat er waarschijnlijk meer maatregelen
doelstellingen op tafel, maar wat is de
nodig zijn om de verschillende doelstel-
status hiervan? Is Nederland verstrikt
lingen te halen.
UTILITIES 29 nr. 8 - december 2018
HEINEKEN NEDERLAND | ZOETERWOUDE | 14 FEBRUARI
[Sa ve th
ed
ate ]
ENERGIETRANSITIE VRAAGT OM WATERSTRATEGIE
www.watervisie.com Advertentie Watervisie 2019 halve pagina.indd 1
27-11-18 08:31
Advertentie-index E-World Energy & Water.......................................................................34
WINGAS Energie voor winnaars. Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren. WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig.
Hanze Development.................................................................. bijsluiter Imbema Holland......................................................................................32 Joulz............................................................................................................ 4 Logisticon Water Treatment.................................................................35 MODELEC Data-Industrie.....................................................................36 Santon Circuit Breaker Services..........................................................32 WEG Netherlands.................................................................................... 2 WINGAS Benelux....................................................................................30
Ook adverteren in Utilities Magazine? Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl
TIES TIES TIES UTILI UTILI UTILI
NUM MER
t 02 - maar
2018
NDE JAAR
TTIE • ACH
GAN G
ts
MER NUMman ufac
de in de nomie en eco
erwaterrgie-,-,wat energie ene
logie en Techno
www.wingas.nl
alition ebat ergy Co New En uwt energied onderbo rd is ieakkoo ng Energ eri vo uit in werk or isen vo ies NOx-e lat Nieuwe stookinstal cte indire nl
tilities.
www.u
2018 03 - mei
TTIE • ACH
NDE JAAR
GAN G
ts
MER man NUM ufac
rkt markt senma gassen en gas en
de in de nomie en eco
logie en Techno
erwaterrgie-,-,wat energie ene
emb 05 - sept
er 2018
TTIE • ACH
NDE JAAR
GAN G
ts
ufac
man
rkt markt senma gassen en gas en
de in de nomie en eco
en er- en waterrgie-,-,wat energie ene
rkt markt senma gassen gas
logie en Techno
ggen el te ze kkoord vaarw maata engas s in kli a oning ampin t stapje landC r om Gr trie ze ulen or Fries Vier jaa Indus molec om vo biosto tmoeten en on gawatt m op on me lee n ktr ie Tie Ele stprob n energ lost me rder da uc tie sprod gaat ve Bioga Esco nl
tilities.
www.u
nl
tilities.
www.u
Om het klimaatbeleid de komende jaren
duurzame energie (ODE) te betalen.
opgewekt door zonnepanelen bij huis-
meer invulling te geven, ontwikkelt de
De aangekondigde terugleversubsidie
houdens.
overheid een Klimaatwet. In het ontwik-
houdt in dat er niet langer wordt verre-
kelen van de Klimaatwet concentreert
kend tegen hetzelfde tarief voor de elek-
SDE+ subsidie Net zoals in 2017,
de overheid zich met name op de
triciteit die wordt geleverd aan het net.
is in 2018 opnieuw een voorjaars- en
duurzaamheidsdoelstellingen voor de
De particulier die elektriciteit aan het net
najaarsronde opengesteld voor de
lange termijn: 95 procent minder CO2-
levert zal hiervoor de daadwerkelijke prijs
SDE+ subsidie, elk met een budget
uitstoot in 2050, waarvan 49 procent
van de elektriciteit, zonder het bedrag
van zes miljard euro. De hoeveelheid
in 2030 dient te worden gehaald. Om
voor de toepasselijke belastingen, ont-
aanvragen bleef in de voorjaarsronde
de invulling van de Klimaatwet zo veel
vangen en hierover daarnaast een terug-
achter, waardoor voor het eerst niet het
mogelijk draagkracht te geven, worden
leversubsidie vergoed krijgen. De hoogte
volledige budget (4.535 subsidieaan-
er gesprekken geïnitieerd via de vijf sec-
van een dergelijke terugleversubsidie zal
vragen) is aangevraagd en de hoogte
tortafels elektriciteit, gebouwde omge-
jaarlijks worden vastgesteld, tezamen
van het uiteindelijk toegekende budget
ving, industrie, mobiliteit en landbouw
met een nationaal budget voor het uitke-
‘slechts’ 3,6 miljard euro bedroeg. In
en landgebruik.
ren van dergelijke subsidies. De hoogte
tegenstelling tot de najaarsronde 2018,
Op het moment van schrijven is de
van de terugleversubisdie kan dus
waar 5.907 subsidieaanvragen zijn inge-
tweede ronde van de gesprekken opge-
jaarlijks worden bijgesteld, maar Wiebes
diend voor een totaal budget van 7,7 miljard euro.
Ondanks dat de doelstellingen in 2020 waarschijnlijk te vroeg gaan komen voor Nederland, wordt er in Den Haag veel werk verzet om in 2030 op het juiste spoor te zitten.
Wat het bijzondere is van deze najaarsronde is dat er subsidie voor een recordhoeveelheid aan duurzame energie is aangevraagd, te weten voor een jaarproductie van 35,1 pètajoule. Dit valt te verklaren omdat de opwek-
start waarbij een bijzondere nadruk
heeft aangegeven dat het uitgangspunt
king van duurzame energie door
ligt op het concretiseren van de eerder
is dat particulieren een teruglevertermijn
schaalvergroting en de snelle techni-
vastgelegde hoofdlijnen en deze te
van zeven jaar kunnen verwachten. De
sche ontwikkelingen steeds efficiënter
her-evalueren vanuit een kostenreduc-
elektriciteit die achter de meter door de
wordt. Wat opvalt in de najaarsronde
tieperspectief. Gedurende de zomerpe-
particulier wordt verbruikt of eventueel
2018 is dat vooral bij windenergie op
riode hebben planbureaus CPB en PBL
wordt opgeslagen door middel van bat-
land (153) en zon-PV (5.636) het aantal
de hooflijnen van het Klimaatakkoord
terijen wordt ook met de terugleversub-
aanvragen aanzienlijk hoger is dan in
beoordeeld en doorgerekend. Hieruit is
sidie niet belast.
de voorjaarsronde. Op grond van de
gebleken dat de CO2-doelstellingen in
Wiebes is daarnaast voornemens om
resultaten over 2018, zal Wiebes in de
2030 haalbaar zijn indien verdere con-
met de terugleversubsidie ook andere
loop van december 2018 de invulling
crete maatregelen worden getroffen.
hernieuwbare energiebronnen te sti-
van de voorjaarsronde in 2019 publi-
Deze concrete uitwerking dient op 1
muleren, inclusief de ontwikkeling van
ceren. Het wordt het komende jaar ook
december te worden toegezonden aan
windenergie. De plannen van de rege-
interessant om de lange termijnontwik-
Wiebes en zal vervolgens door het CBP
ring zijn met gematigd enthousiasme
keling van de SDE+ subsidie te volgen,
en PBL volledig worden doorgerekend.
ontvangen door de industrie. Mede
nu de sectortafel elektriciteit de ambi-
gezien het beoogde nationale budget
tie heeft vastgelegd om na 2025 geen
Salderingsregeling Het zat er al
en de administratieve lasten van de
gebruik meer te gaan maken van de
een tijdje aan te komen, maar in 2018
procedure om een dergelijke subsidie
SDE+ subsidie.
is dan echt de kogel door de kerk:
aan te vragen bij de Rijksdienst voor
Minister Wiebes heeft afgelopen juni
Ondernemend Nederland.
2030 Ondanks dat de termijnen van
aangekondigd de salderingsregeling
Wiebes heeft in juni 2018 de hoofdlij-
de doelstellingen in 2020 waarschijnlijk
in 2020 definitief te zullen vervangen
nen van dit beleid gepubliceerd, met
te vroeg gaan komen voor Nederland,
door een terugleversubsidie. De sal-
de belofte dit in de zomer 2018 verder
wordt er in Den Haag veel werk verzet
deringsregeling stelde particulieren in
te concretiseren. Op het moment
om richting 2030 wel op het juiste
staat om de opgewekte elektriciteit van
van schrijven is deze nadere invul-
spoor te zitten. In 2019 zullen deze
de zonnepanelen te verrekenen met het
ling nog niet bekendgemaakt, maar
ambities verder ingevuld gaan wor-
eigen stoom verbruik tegen hetzelfde
heeft Wiebes middels een brief aan
den door de regering, na uitvoerige
energietarief. Dit tarief bestaat zowel uit
de Tweede Kamer aangegeven dit in
gesprekken met het bedrijfsleven,
de daadwerkelijke prijs van de elektrici-
Q4 van 2018 te zullen doen. De ver-
milieugroepen en particulieren en zal
teit als het bedrag van de toepasselijke
wachting is dat deze terugleversubsidie
bekend worden welke financiële impact
belastingen. Door middel van deze struc-
een grote rol gaat spelen, nu Wiebes
dit op de verschillende sectoren in
tuur hoeven deze particulieren geen
verwacht dat er in 2030 meer dan zes
Nederland zal hebben. Genoeg om naar
leveringskosten, belasting of opslag
gigawatt aan elektriciteit zal wordt
uit te kijken in 2019!
•
UTILITIES 31 nr. 8 - december 2018
INNOVEER UW WATERLEIDINGNET
OP BASIS VAN HET VERTROUWDE VAN IMBEMA Voorkom probleemsituaties! Meer weten over het slim uitlezen van afsluiters & bediening op afstand? Bekijk de video’s op: www.imbema.com/water Meet us @Infratech #2.304
“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OOK OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERKOMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent. Kijk voor meer informatie op één van onze websites.
Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com
www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com
Agenda 12 december
Havendebat Rotterdam
Lantarenvenster Rotterdam
De haven piept en kraakt. De overslag is in de afgelopen jaren zo snel gegroeid dat
events.nieuwsbladtransport.nl
er moeite is met de efficiënte afhandeling van containers. Hier liggen verschillende oorzaken aan ten grondslag, denk bijvoorbeeld aan het laagwater, de drukte op de Nederlandse snelwegen of de beschikbaarheid van paden op het spoornetwerk. Wat is de verwachting voor de komende jaren? Zitten we op het hoogtepunt of kunnen we een langere periode van aanhoudende groei verwachten? Praat mee tijdens het Havendebat Rotterdam.
Industry and Energy: When electrons power molecules 13 december
Om de Europese klimaatuitdagingen en -doelen van het Parijs-akkoord te kunnen aan-
Brightlands Chemelot Campus,
gaan, zijn nieuwe manieren van samenwerking nodig. Om dat mogelijk te maken moe-
sittard-geleen (nl)
ten de hekken tussen de zware procesindustrie en de energiesector omlaag. De eerste
www.utilities.nl
stappen zijn al gezet. Nieuwe energiebesparende processen zijn geïmplementeerd en geavanceerde bio-routes ontwikkeld. Bovendien gloort een andere, misschien meer duurzame synergie als elektronen en moleculen gaan samenwerken.
Nationaal Watersymposium 2019 30 januari
Controleren, voorzien én voorkomen – Wij weten nog lang niet alles van stoffen in het
Amersfoort
water, en toch wil de overheid gedetailleerde meetgegevens verkrijgen. Hoe gaan we
skiw-netwerk.nl
daarvoor zorgen? Bij wie liggen de verantwoordelijkheden in de keten van productontwikkelaar tot waterzuiveringsbedrijf? Daarover gaat het Nationaal Watersymposium 2019.
Watervisie 2018 Energietransitie vraagt om waterstrategie 14 Februari Heineken Nederland, Zoeterwoude www.watervisie.nl
Met het Klimaatakkoord zet de industrie grote stappen in de energietransitie. Water is de belangrijkste energie- en grondstoffendrager in industriële processen. Daarom kijken industriële leiders steeds vaker naar de wisselwerking tussen water, energie en grondstoffen. Een integrale visie levert ze extra waarde op door (kosten)besparingen in het gebruik en terugdringing van emissies. Temeer omdat water als medium ook een rol kan spelen in circulaire ketens. Ook benieuwd hoe een integrale visie op uw water, energie- en grondstofstromen u helpen bij uw economische en ecologische uitdagingen? Kom dan naar Watervisie 2019.
25 maart Theater de Stoep, Spijkenisse www.managementproducties.com
Nationale CO2 Conferentie 2019
De industrie zet zich in voor de next-step in de transitie. Met mooie initiatieven gaan we richting de gestelde doelen. Op de 3e editie van de CO2 conferentie staan kansen en uitdagingen centraal. Onder leiding van energie-expert Remco de Boer, gaan we in op het thema: De rendabele top, inzetten op vernieuwing & opschalen productie.
Gas Analysis 2019 18-20 juni Fokker Terminal, Den Haag www.gasanalysisevent.com
GAS Analysis is een internationaal evenement op het gebied van analyse van gassen. Hier worden de laatste ontwikkelingen en toepassingsmogelijkheden op het gebied van laboratoriumtechnologie, procesanalyse, metrologie en sensortechnologie gepresenteerd. Tijdens GAS Analysis 2019 komen experts van onder meer wereldwijd bekende bedrijven, de academische wereld en metrologische instituten samen. Voorgaande edities van GAS Analysis verwelkomden honderden experts uit meer dan dertig landen verspreid over alle continenten. Zij werden in de gelegenheid gesteld om ‘peers’, beleidsmakers, technisch personeel, analisten, fabrikanten en eindgebruikers te ontmoeten.
Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl
Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl
UTILITIES 33 nr. 8 - december 2018
In het volgende nummer UTILITIES 1 VERSCHIJNT IN FEBRUARI
Thema: Industrie- en proceswater
Interview Marjan Minnesma
Interview Annemieke Nijhof
Chemelot wil effluent als proceswater
De Klimaatzaak die Urgenda aan-
De onderhandelingen voor het
USG Industrial Utilities, Sitech Services,
spande tegen de Nederlandse staat
Klimaatakkoord zijn in volle gang.
Waterschapsbedrijf Limburg en
zette de discussie rondom verduurza-
Uiteindelijk moet er een Klimaatwet
Witteveen+Bos voerden een ontwerp-
ming van de industrie op scherp. In het
komen waarmee Nederland de
studie uit naar duurzaam waterbeheer.
kort komt het er op neer dat politiek
komende jaren de energietransitie
De partijen onderzoeken de moge-
Den Haag verplicht is de uitstoot van
kan doorvoeren. Annemieke Nijhof is
lijkheden om effluent, afkomstig van
broeikasgassen terug te dringen. We
voorzitter van de klimaattafel mobi-
industriële afvalwaterzuiveringsinstalla-
vragen Marjan Minnesma hoe de Staat
liteit, maar heeft ook veel kennis van
ties en rioolwaterzuiveringsinstallaties,
de industrie kan helpen haar uitstoot
de watersector. Hoe ziet zij de rol van
geschikt te maken voor koel- en pro-
zo snel mogelijk terug te dringen.
water in de energietransitie?
ceswater voor industriepark Chemelot.
Thema's 2019 1 Water – Industriewater –Proceswater 2 Energie infrastructuur en asset management 3 Industriële energiebesparing, Isolatie, proces efficiency, energie- en emissiehandel 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Elektrificatie - decarbonisering en energie- opslag 6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters
E-WORLD ENERGY & WATER 5 TH – 7TH FEBRUARY 2019 ESSEN, GERMANY
Adverteren in deze thema's? Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl
SUSTAINABLE AND EFFICIENT SOLUTIONS FOR THE ENERGY FUTURE TRADE FAIR | NETWORKING | CONGRESS | EXPERT FORUMS
EUROPE’S LEADING ENERGY TRADE FAIR www.e-world-essen.com
LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering
Zand- & koolfiltratie
EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN
Ultrafiltratie
Flotatie
Chemicaliën
Omgekeerde osmose
Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.
Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608260 www.logisticon.com
Betrouwbare en veilige Remote Access; onze geschiedenis én toekomst. WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en fabriceren van betrouwbare Remote Access oplossingen. Zo hebben wij alleen al in Nederland tienduizenden analoge industriële modems van WESTERMO geleverd, waarvan er nog vele in gebruik zijn. De opgedane kennis van toen is gebruikt om slimme, veilige en eenvoudig te configureren oplossingen te ontwikkelingen voor een nieuwe generatie Remote Access als LTE/4G, ADSL en VDSL. Betrouwbaarheid staat hierbij voorop; dit geldt toch ook voor uw installaties?
Robust Industrial Data Communications - Made Easy
www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl