Utilities 8 2018

UTILITIES NUMMER 08 - december 2018 • ACHTTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Chemie en energiesector moeten intensief samenwerken Chemelot wil klimaatneutraal produceren in 2050

d

u

st

ry

&

E

n

er

g

y

2

0

1

8

Stoplichtsysteem geeft tuinders ruimte voor power to heat

S

p

ec

ia

l

In

www.utilities.nl

Motors | Automation | Energy | Transmission & Distribution | Coatings

WG20

GEAR UP FOR A NEW GENERATION

WEG presents its new WG20 geared motor range up to 4500 Nm WG20 is the first geared motor range to be completely developed in-house at WEG. It comprises helical, parallel shaft and helical bevel gear units with torques between 50 and 4500 Nm. These two and three-stage units excel with their large ratio range, as well as being exceptionally efficient. The crucial mounting dimensions of the robust housing design correspond with the specifications already established on the market which allows for direct exchange. Therefore, the WG20 range provides highly versatile and reliable geared motors with a wide range of possible applications.

Experience WG20: www.weg.net/wg20

Transforming energy into solutions.

www.weg.net

Inhoud

Interview Mark Williams

Interview Robert Claasen

Vice president Europe van Sabic Mark Williams ziet een belangrijke rol voor de chemische industrie in de energietransitie. Om alternatieven te vinden voor fossiele brand- en grondstoffen, zou de chemie moeten samenwerken met de energiesector. Sabic doet zelf alvast een duit in het zakje met de grootste CCU-project ter wereld.

Chemelot maakte al eens een energietransitie mee van kolen naar aardolie en -gas. Nu staat de chemische site voor de nieuwe uitdaging om klimaatneutraal te opereren in 2050. Volgens Chemelot-directeur Robert Claasen is deze transitie zo complex dat internationale samenwerking en technische innovatie hand in hand moeten gaan.

16 Flexibele tarieven voor tuinders Net als de industrie kent de glastuinbouw een grote beperking in de huidige energiewetgeving. De transporttarieven worden namelijk berekend aan de hand van de grootste afnamepiek.

Westland Infra kreeg van ACM een ontheffing van de Tarievencode elektriciteit zodat het kan experimenteren met flexibele tarieven.

14

10

8

Power-to-heat belooft CO2-reductie

Wanneer de Nederlandse industrie de duurzame elektriciteit van wind-op-zee inzet voor warmteproductie, kan dit een CO2-besparing van negen megaton opleveren. Dit berekende DNV GL. Daarmee lijkt power-to-heat een interessante optie voor de energiegrootverbruikers rondom de Noordzee.

26

19 Industry and Energy De tweede editie van het industry and Energy Congres staat in het teken van elektrificatie, CCS en technische innovatie voor de industrie en energiesector. Op 13 december spreken industriĂŤle leiders over de mogelijkheden van power-to-x-technologie en hun plannen voor verduurzaming van het industrieel energieverbruik. Kijk hier voor het programma.

Algen gedijen op regeneratiewater Yara Yara startte vier jaar geleden met een onderzoek naar stikstofverwijdering met behulp van algen. De tussentijdse resultaten zijn hoopvol, gezien de bewezen stikstofverwijdering. Nu moet nog blijken of de investering ook economisch uit kan.

Commentaar......................................... 5 Industrial Energy Enlightenmentz.....12 Energiewet..........................................28 Trending news...................................... 6 Utilities Projecten...............................22 Agenda................................................33

UTILITIES 3 nr. 8 - december 2018

Wat zet jou AAN tot nieuwe energie?

—

De Maastunnel is AAN —

Zie je het voor je? Jouw bouwbedrijf of infra project energieneutraal. Geen pieken of dalen in de stroomvoorziening. En kostenefficiënt dankzij de slimme sturing van alle energiestromen. Je bereikt het samen met Joulz.

Waar kan het beter, slimmer, groener? Tijd voor een onderhoudscheck?

Wij leggen flexibele energienetwerken aan.

Koppelen meters aan monitors en bestuderen al je energiegegevens vanuit de cloud.

Kijk op www.joulz.nl of bel 088 896 33 93.

Pas als dat écht nodig is voor je installatie. Blijf in control en houd de regie over je eigen energie.

zet aan tot nieuwe energie

AAN DE SLAG

De afgelopen weken zijn er weer veel rapporten verschenen over de mogelijkheden van power2heat, de inzet van waterstof en decarbonisatie van de industrie.

Allemaal mooie onderzoeken met de conclusie dat het kan, maar dat het veel geld gaat kosten. Die laatste boodschap komt niet zomaar uit de lucht vallen, al schrik ik nog steeds van de vele miljarden die gepaard gaan met de energietransitie.

Gelukkig is minister Eric Wiebes van Economische Zaken bezig de subsidieregeling SDE+ om te bouwen naar een versie die de grootste CO2-reductie beloont, in plaats van alleen duurzaam opgewekte energie. In deze SDE++ subsidie past ook schoon fossiel, wat uiteindelijk nodig is om de 49 procent emissiereductie in 2030 te halen.

Maar ook elektrochemie, CCU of de uitwisseling van reststromen zou theoretisch voor de SDE++ subsidie in aanmerking moeten komen. Het doel van deze technieken en samenwerkingsvormen is immers om CO2 vast te leggen in producten.

Nu klinkt 2030 lekker ver weg, maar over elf jaar moeten we dus al bijna de helft van de CO2-emissies terug hebben gedrongen. De rapporten moeten dan ook worden omgezet naar concrete acties, de pilots opgeschaald naar full scaleinstallaties en ondertussen moet de hele energieketen worden gestroomlijnd. Zo eind 2018 vallen ineens heel wat puzzelstukjes op de goede plaats, wat hoopgevend is voor de opmaat naar het eerste doeljaar: 2020. Gasunie maakte een gasleiding geschikt voor waterstof, waardoor Down nu waterstof kan leveren aan Yara. De tuinders nemen de eerste voorzichtige stappen in een elektrisch systeem dat power2heat aanmoedigt en ook de industrie kondigt proeven aan met de inzet van elektriciteit voor warmteproductie. De rol van de industrie in deze turbulente transitie wordt gelukkig ook steeds meer erkend. Elektrificatie, en dan

Zo eind 2018 vallen ineens heel wat puzzelstukjes op de goede plaats, wat hoopgevend is voor de opmaat naar het eerste doeljaar: 2020

met name power2heat, van de industrie helpt TenneT de netwerkkosten aanzienlijk te beperken. Zeker als balanceringsoptie is power2heat zeer waardevol. Wat CO2-reductie betreft zou de industrie zelfs alleen maar voor duurzame elektriciteit moeten kiezen. De prijs per vermeden ton CO2 gaat dan wel omhoog.

Het voordeel van de vele rapporten is dat politiek Den Haag in ieder geval de gevolgen van hun keuzes kennen. Nu vragen we om wijsheid en een visie voor de komende dertig jaar. De energietransitie zal een zwaar dossier worden voor vele kabinetten. Maar als Rutte III nu doorpakt, zullen velen nog terugwijzen naar een historisch moment in de geschiedenis: het begin van een emissieloze economie.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon achttiende jaargang nummer 8 - december 2018 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof.

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadmini­s­tratie wordt verzorgd door abonnementenland.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of +31 (0)251 - 25 79 24 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

acts

manuf

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2018 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 8 - december 2018

Trending news op www.utilities.nl

1 Waterstofleiding tussen Dow en Yara in gebruik genomen De waterstofleiding van Gasunie tussen Dow Benelux en Yara is in gebruik genomen. Het is voor het eerst dat een bestaande hoofdgastransportleiding geschikt is gemaakt voor het vervoer van waterstof. Via de leiding wordt waterstof voor industriële toepassing uitgewisseld via een niet meer in gebruik zijnde gastransportleiding. Het ondergronds transport via het gasnetwerk zorgt voor een efficiënt en veilig vervoer van waterstof. Afgelopen zomer zijn de aansluitingen bij Dow en Yara gemaakt en is de gastransportleiding op een paar minimale punten aangepast zodat deze geschikt is voor het transport van waterstof.

Daarna is de leiding gevuld met waterstof. De leiding wordt nu op commerciële basis gebruikt voor transport van meer dan vier kiloton waterstof per jaar.

2

Breuk in restwaterleiding FrieslandCampina Nadat Waterschap Rijn en IJssel een breuk ontdekte in een restwaterleiding van FrieslandCampina is een deel van de productie stilgelegd, terwijl de rest van de productie werd geminimaliseerd. Inmiddels is de persleiding die van Borculo via Lochem naar Zutphen loopt hersteld en op een gecontroleerde manier in gebruik genomen. Als gevolg van de breuk stroomde er in het begin restwater afkomstig van de productielocaties van FrieslandCampina in Lochem en Borculo in het riviertje De Berkel. Dit heeft helaas geleid tot vissterfte. Nadat FrieslandCampina door het Waterschap is geïnformeerd, is er door beide partijen met man en macht gewerkt aan een oplossing.

3 Nouryon wil groene waterstoffabriek bouwen bij Tata Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam willen samen een groene waterstoffabriek bouwen op het terrein van Tata in IJmuiden. De samenwerking moet het grootste duurzame waterstofcluster van Europa opleveren.

Nouryon, voorheen AkzoNobel Speciality Chemicals, wil de fabriek met een capaciteit van honderd megawatt bouwen op het terrein van Tata Steel. Het staalbedrijf heeft de waterstof nodig voor de productie van staal, en kan hiermee de staalproductie verduurzamen. Het bedrijf denkt hiermee 350.000 ton minder CO2 uit te stoten. Gelijk aan de CO2-uitstoot van 40.000 huishoudens.

6 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

4

Power-to-heat reduceert CO2-uitstoot

7

Najaarsronde SDE+ overtekend

De industrie kan

RVO.nl ontving 5.907 subsidie-

grootschalige CO2-

aanvragen voor hernieuwbare

reductie mogelijk

energie projecten tijdens de

maken met hybride

openstelling SDE+ najaar 2018.

power-to-heat syste-

Er is ruim 7,7 miljard euro subsi-

men, waarbij offshore

die aangevraagd. Hiermee wordt

wind wordt gebruikt

het budget van zes miljard euro ruim overschreden.

voor warmte. Dat

Overigens moet RVO.nl nog wel beoordelen of de projec-

staat in een onlangs

ten ook daadwerkelijk in aanmerking komen voor subsidie.

verschenen rapport ‘Facilitating the integration of offshore wind with powerto-heat in industry’. Door bij harde wind meer warmte op te wekken en bij tekorten tijdelijk terug te schakelen naar gas wordt bovendien de druk op het netwerk verlaagd.

8

Europarlement keurt energievoorstellen goed Het Europarlement keurt het bindende streefcijfer voor 2030 voor

5

SDE++ voor grootste CO2-reductiemaatregelen

hernieuwbare energie (32 procent) en een indicatief streefcijfer voor energie-efficiëntie (32,5 pro-

De Stimulerings-

cent) goed, dat een cruciale rol zal

regeling Duurzame

spelen bij de verwezenlijking van

Energieproductie

de klimaatdoelstellingen van de Europese Unie.

wordt met ingang van

9 ETS straft elektrificatie

2020 verbreed. De regeling beperkt zich niet meer tot duurzame energieproduc-

Branchevereniging voor de ener-

tie maar gaat zich

giegrootverbruikers VEMW

richten op CO2-

maakt zich namens zijn leden

reductie. Dat schrijft minister Wiebes van Economische

zorgen over de nieuwe gratis

Zaken en Klimaat in een brief aan de Tweede Kamer,

allocatieregels voor ETS.

waarin hij de hoofdlijnen schetst van de vernieuwde

Bedrijven die investeren in

regeling, die SDE++ gaat heten.

power-to-heat-technologie zouden dankzij deze nieuwe regels hun gratis emissierechten

6

Warmtenetten met waterstof Berenschot onderzocht of het mogelijk was waterstof in te

kunnen verliezen. Dat houdt volgens algemeen directeur Hans Grünfeld van VEMW duurzame investeringen tegen.

10

Aquathermie alternatief voor aardgas

zetten voor stadsver-

Water als energiebron kan voor-

warming. Het onder-

zien in meer dan vijftig procent

zoeksbureau kwam

van de warmtevraag van de

met vier verrassende

gebouwde omgeving. Daarom

combinaties van ver-

presenteerde STOWA de

schillende warmteop-

Handreiking Aquathermie in

ties met waterstof.

Hoorn. In deze handreiking

Daarmee hoeft het

staat hoe en wanneer water als

gas niet tot in de

energiebron succesvol in de praktijk kan worden

woning te worden gebracht, maar voedt het reeds

gebracht. De gemeente Hoorn wil verschillende pilot-

bestaande centrale netten.

projecten starten.

UTILITIES 7 nr. 8 - december 2018

INDUSTRIE & ENERGY 2018

Chemie en energiesector moeten intensief samenwerken Vice president Europe van Sabic Mark Williams ziet een belangrijke rol voor de chemische industrie in de energietransitie. Om alternatieven te vinden voor fossiele brand- en grondstoffen, zou de chemie dan ook intensief moeten samenwerken met de energiesector. Sabic doet zelf alvast een duit in het zakje met de grootste CCU-project ter wereld. Tijdens het congres Industry & energy 2018 spreekt Williams over CCU, elektrochemie en carbon productivity.

8 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

H

et Akkoord van Parijs heeft ook

bare schakel is bij de ontwikkeling van

sector. Om bijvoorbeeld op den duur

de chemische sector op scherp

een circulaire toekomst. Het vraagt om

grootschalig waterstof en andere che-

gezet. De VNCI liet met zijn Routekaart

inspanning van de hele keten, en de rol

mische bouwstenen te producen met

2050 Chemistry for Climate zien dat

van de chemie daarbij zal ongetwijfeld

groene stroom, zijn enorme investerin-

negentig procent emissiereductie

zichtbaarder worden. En helemaal als

gen in windparken en zonne-energie

mogelijk is. Om dat te bereiken zullen

de wetgeving op dit vlak strenger gaat

nodig. Volgens het rapport is tot 2050

alle routes moeten worden bewandeld.

worden.’

26 miljard euro aan investeringen

Sabic neemt die rol zeer serieus en

Om de doelstellingen van Parijs te halen

nodig in de chemische industrie en wel

investeert al in CO2-uitstoot bespa-

zijn nu al investeringen nodig. Zowel

37 miljard in het energiesysteem.

rende maatregelen. Williams: ‘We

voor de korte termijn als voor de door-

zijn echt met heel veel innovatieve

ontwikkeling van technologie na 2030.

Carbon productivity Het lan-

projecten bezig. Onder andere hier in

Williams: ‘Daarbij is snelheid vereist. De

ger vastleggen in producten en het

Nederland onderzoeken we nadruk-

opgave is gigantisch. Het onderzoek

hoogwaardiger inzetten van koolstof

kelijk de mogelijkheden om afvalplastic

van de VNCI laat zien dat de vereiste

is misschien wel de belangrijkste uit-

te recyclen.

versnelling alleen mogelijk is bij een

daging van de chemische industrie.

En er is meer. Wist je dat Sabic ’s

drastische transformatie van de indu-

Om de uitstoot van CO2 en de het

werelds grootste installatie heeft op het

strie en door middel van interactie met

probleem van plastic-afval aanzienlijk

gebied van CCU? In Saudi-Arabië nog

andere maatschappelijke spelers.’

te reduceren. Daarbij gaat het bijvoor-

wel. Echt, Arabische bedrijven zijn op

Steun van de overheid daarbij is onont-

beeld niet per se om het terugdringen

het gebied van verduurzaming vaak veel

beerlijk, stelt Williams. In de vaak lange

van het gebruik van kunststof, maar

verder dan we denken.’

ontwikkelingsfase, wanneer technologie

een verbeterde inzet daarvan. En

Op het grote petrochemische complex

nog niet rendabel is, kan volgens de

uiteraard hergebruik. Wat dat betreft

van Sabic in Jubail heeft het Duitse

hem overheidssteun de snelheid aan-

bevalt het idee van carbon produc-

Linde gas een paar jaar geleden ‘s

zienlijk verhogen en risico’s en kosten

tivity Williams zeer. Koolstof vooral

werelds grootste installatie gebouwd

verminderen. Een belangrijke rol van de

zo inzetten dat het juist verspilling

dat CO2 als grondstof gebruikt. De

overheid is het faciliteiten van program-

tegengaat. ‘We kunnen wel plastic

fabriek comprimeert en zuivert onge-

ma’s op cruciale thema’s zoals water-

verbannen uit verpakkingen van voe-

veer 1.500 ton ruwe kooldioxide per

stof, elektrificatie, het opvangen en

dingsmiddelen, maar kunststof biedt

dag afkomstig van twee nabijgelegen

(ondergronds) opslaan van CO2 (CCS),

juist ook geweldige oplossingen tegen

ethyleenglycolfabrieken. Het gezui-

het inzetten van CO2 als grondstof

verspilling van voedsel. We moeten

verde gasvormige CO2 wordt geleverd

(CCU), recycling en bioraffinage. Op

daarom naar hele productketens kij-

aan drie fabrieken voor productie van

termijn en bij de juiste marktcondities

ken. Ik pleit voor veel meer onafhanke-

methanol en ureum. Daarmee wordt elk

kunnen deze technologieën een forse

lijke analyses van de levenscyclus van

jaar naar schatting 500.000 ton CO2-

bijdrage leveren aan emissiereductie.

producten (LCA’s), zodat de samen-

uitstoot bespaard.

leving een consistent en totaalbeeld

Langer in de economie

krijgt van de impact van koolstof. Op

Routekaart Williams is er heel dui-

Belangrijk is ook een intensieve samen-

die manier kunnen veel betere keuzes

delijk over: ‘De chemie is een onmis-

werking van de chemie en de energie-

worden gemaakt.’

•

CONGRES Industry & Energy 2018: When electrons power molecules Wanneer:

13 december 2018

Waar:

Brightlands Chemelot Campus, sittard-geleen (nl)

Meer informatie: www.utilities.nl Mark Williams, Vice President Europe van Sabic, is keynotespreker op het Congres Industry & Energy. Deze dag staat in het teken van elektrochemie, CCU en industriële technologie in de energietransitie. Zo zal Eric de Coninck van ArcelorMittal ingaan op de uitdagingen van carbon capture and usage (CCS) met behulp van duurzame elektriciteit. Sustainability Leader Leon Jacobs van Sabic Europe gaat nog eens dieper in op het CCU-project van Sabic waar vijfhonderdduizend ton CO2 als grondstof dient voor de productie van ureum en ammoniak.

Voltachem geeft deze dag een overzicht van de stand van zaken van alle vormen van power-to-x. FME geeft inzicht in de technieken die nu al voorhanden zijn om zes megaton CO2 te besparen. Inschrijven kan nog tot 12 december.

UTILITIES 9 nr. 8 - december 2018

INDUSTRIE & ENERGY 2018

Chemelot wil klimaatneutraal produceren in 2050 Chemelot maakte al eens een energietransitie mee van kolen naar aardolie en -gas. Nu staat de chemische site voor de nieuwe uitdaging om klimaatneutraal te opereren in 2050.

Volgens Chemelot-directeur Robert Claasen is deze transitie zo complex dat internationale samenwerking en technische innovatie hand in hand moeten gaan.

10 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

C

hemelot is niet voor niets gast-

de Noordzee op ons terrein belandt.

we dit soort ingrijpende projecten kun-

heer van de tweede editie van

Zeker als de elektrificatietrend echt

nen uitvoeren: namelijk tijdens de grote

het Industry & Energy Congres. De

doorzet. Nu zouden we nog de stroom

turnarounds die een keer in de zes jaar

fabrieken op het voormalig DSM-terrein

van zo’n driehonderd windturbines

voorkomen Als we een warmtenet aan

waren al geïntegreerd wat betreft ener-

nodig hebben, maar in 2050 zullen dat

de naftakraker willen koppelen, zullen

giestromen en de afgelopen dertig jaar

misschien wel tien keer zoveel moeten

we dat op dat moment moeten doen.

zijn de processen continu geoptimali-

zijn. Die gaan niet in Zuid-Limburg

Voor Het Groene Net geldt dat we dit

seerd. Het Klimaatakkoord legt de lat

komen, daar is geen ruimte voor.

dan volgend jaar al moeten doen of

nog een stuk hoger en in 2050 zal het

Nu staan wij niet alleen voor die uitda-

anders moeten wachten tot 2025.’

bedrijventerrein dan ook klimaatneu-

ging, maar ook buren in Leverkusen

traal produceren. De eerste stappen om

en Ludwigshafen willen waarschijnlijk

Risico’s Nu is de techniek niet eens

dat te kunnen halen, zijn inmiddels al

elektriciteit gaan inzetten om hun pro-

de grootste belemmering voor duur-

gezet, maar de gezamenlijke bedrijven

ductie te vergroenen. Datzelfde geldt

zame projecten. Claasen: ‘Waar projec-

zullen al hun kennis, kunde en financiële

voor België. De energietransitie is zo

ten met name op vastlopen, is op juri-

middelen moeten aanwenden om deze

complex dat we internationaal moeten

dische, politieke en financiële kwesties.

complexe puzzel te maken.

samenwerken om infrastructurele uitda-

Zo hebben we de plannen klaarliggen

gingen het hoofd te bieden.’

voor een grootschalige biogasinstallatie

Tweede transitie Chemelot-

die zevenhonderd kiloton varkensmest

directeur Robert Claasen ziet zeker een

Groene grondstoffen Op de

kan omzetten in veertig miljoen kuub

uitdaging in de plannen die bespro-

eigen site wordt intussen wel degelijk

biogas. OCI Nitrogen kan dat gas direct

ken worden in het Klimaatakoord.

nagedacht over alternatieve grond-

gebruiken voor kunstmest en organi-

Tegelijkertijd ziet hij een enorme veer-

stofroutes, elektrificatie en het verder

sche mestkorrels. Alleen is er wel sub-

kracht bij de bedrijven op het Chemelot-

cascaderen van restwarmte. Claasen:

sidie nodig om de onrendabele top van

terrein. ‘De energietransitie van fossiele

‘De fabrieken op de site gebruiken twee

het project te overbruggen.

brandstoffen naar duurzame energie

hoofdstromen: nafta en aardgas. OCI

De beperkingen bij warmtelevering

en grondstoffen is weliswaar duur en

Nitrogen gebruikt het waterstof in het

zijn vaak meer juridisch van aard. Want

ingewikkeld, maar het is niet de eerste

aardgas voor de productie van ammo-

wie is er verantwoordelijk voor als de

transitie die we in Limburg doormaken.

niak, Sabic gebruikt met name nafta

warmte een keer niet wordt geleverd.

We zijn veertig jaar geleden ook suc-

als grondstof voor zijn ionomeren en

Daarbij is het maar de vraag op welke

cesvol van steenkool overgestapt op

kunststoffen. Nu kun je waterstof ook

manier wij profiteren van zo’n levering.

aardolie en -gas.’

op groene wijze maken via elektrolyse,

We lopen wel risico in de productie,

Claasen wijst er nog maar eens op dat

net als je biomassa kan inzetten voor

maar we krijgen bijvoorbeeld geen

de bedrijven op Chemelot veel meer

de productie van groene nafta of recy-

korting op ons emissiebudget terwijl

kooldioxide zouden uitstoten als ze niet

clestromen kunt gebruiken als basis-

de huishoudens wel degelijk hun CO2-

samenwerkten. ‘Individueel zouden de

grondstof. Mechanisch recyclen doen

uitstoot beperken.’

bedrijven zo’n tien tot vijftien procent

we al op Chemelot bij QCP, de volgende

meer CO2 uitstoten. De meeste clusters

stap wordt chemisch recyclen.’

Kennis De extra ondersteuning bij

hebben de afgelopen jaren veel geïn-

De Brightlands Chemelot Campus nam

die toenemende complexiteit moet

vesteerd in efficiencyverbetering. Dat

begin dit jaar het EnOp-project over.

volgens Claasen ook uit de digitale

maakt de uitdaging voor nog meer effi-

Deze internationale samenwerking

hoek komen. ‘Het Asset Health Center

ciencyverbetering een stuk lastiger.

onderzoekt de omzetting van koolstof-

van Sitech dat we in 2016 in gebruik

Nog meer besparing is alleen te

dioxide in brandstoffen in bouwstenen

namen, geeft inzicht in de processen,

halen door technologische doorbra-

voor de chemie. ‘De energiewereld

de assets en de energiestromen. Door

ken of systeeminnovatie. Dat eerste

en de chemische industrie hebben

te weten waar verspilling optreedt, kun

ondersteunen we via de Brightlands

hard nodig om het energiesysteem in

je dit voorkomen of in ieder geval bijstu-

Chemelot Campus. Met name de valley

de lucht te houden’, zegt Claasen. ‘De

ren. We monitoren meer dan vijfhon-

of death tussen onderzoek en de com-

daarbij behorende infrastructuur moet

derd fabrieksinstallaties met sensoren

merciële inzet van innovatieve techno-

echter wel in de ruimtelijke ordenings-

en kunnen via big data-analyse veel

logie breekt bedrijven nogal eens op.

plannen passen. Hetzelfde geldt voor

beter de conditie bewaken en verspil-

Daar kan Chemelot als living lab een

carbon capture and storage of bijvoor-

ling voorkomen. De kennis die we hier

grote rol in spelen.

beeld de aanleg van warmtenetten naar

opdoen, kunnen we ook weer gebrui-

Wat systeemintegratie betreft zullen we

de gebouwde omgeving.’

ken in het Brightlands Sustainable

meer over de eigen grenzen moeten

De bedrijven op het Chemelot-terrein

Technology Centre. Hier komen alle

kijken. We zijn via pijpleidingen al met

hebben nu al plannen gemaakt hoe

competenties samen zodat we niet

veel andere clusters in Europa verbon-

we dat in 2030 en 2050 allemaal gaan

alleen de technische uitdagingen het

den, maar we moeten bijvoorbeeld ook

inpassen in onze site. Uiteindelijk heb-

hoofd kunnen bieden, maar projecten

ervoor zorgen dat de windenergie van

ben we maar een paar tijdsloten waar

ook daadwerkelijk kunnen uitvoeren.’

•

UTILITIES 11 nr. 8 - december 2018

INDUSTRIAL ENERGY ENLIGHTENMENTZ

Finalisten Industrial Energy Enlightenmentz Enlightenmentz zijn lichtende voor-

ringsbureau Proton Ventures, dat bezig

Daarvoor bouwen de onderzoekers een

beelden voor een duurzame toe-

is de laboratoriumopstelling te vertalen

pilotinstallatie bij zinkfabriek Nyrstar in

komst. Samen kunnen ze de groene

naar een installatie ter grootte van een

Budel. Het grote voordeel van ijzerpoe-

industriële revolutie veroorzaken.

zeecontainer. ‘De nikkel-ijzer-batterij pro-

der is de mogelijkheid om duurzame

Industrial Energy Enlightenmentz

duceert tijdens het laden nikkeloxidehy-

energie voor langere tijd op te slaan.

zijn in het leven geroepen om de

droxide en gereduceerd ijzer. Deze twee

Langdurige energieopslag is cruciaal

industrie te inspireren bij het toepas-

stoffen zijn bekende katalysatoren voor

voor het succes van de energietransitie

sen van hoopgevende innovaties die

de splitsing van water in waterstof en

naar duurzame bronnen. Bij opslag voor

hun energieverbruik kunnen verduur-

zuurstof. We ontwerpen nu een systeem

de lange termijn is er bij gebruik van

zamen. En om innovaties en proces-

dat veilig elektriciteit kan opslaan en ver-

ijzerpoeder in ieder geval veel minder

sen een duwtje in de rug te geven.

volgens waterstof produceert. Om dat

ruimte nodig dan bij waterstof het geval

Dit jaar strijden Proton Ventures,

waterstof te kunnen gebruiken, moeten

zou zijn.

Metalot en SCW om de titel. De win-

we het nog drogen en uiteraard zullen

naar wordt bekend gemaakt tijden

we het gas zelf ook moeten opslaan en

Wat is Metalot?

het congres Industry & Energy op 13

transporteren. Er is in ieder geval geld

Naast de zinkfabriek van Nyrstar in Budel

december in Geleen.

vrijgekomen van het Waddenfonds om

verrijst een fieldlab dat de potentie van

de testopstelling te bouwen, maar de

solid metal fuels ontsluit. De publiek

Battolyser brengt beste van twee werelden

vergunning voor een nieuw systeem dat

private samenwerking brengt onder de

waterstof produceert laat nog even op

naam Metalot alle kennis over de inzet

De nikkel-ijzer-batterij die Thomas

zich wachten. We hopen dan ook eind

van metaalpoeders voor energieopslag

Edison ontwikkelde, is nooit een heel

2019 het eerste werkende systeem te

samen. De belofte van het gebruik van

groot succes geworden. Het probleem

kunnen laten zien.’

metaalpoeder als brandstof is namelijk groot. Vandaar dat ook wereldwijd

was dat de batterij weliswaar goed elektriciteit kon opslaan, maar als hij vol

Waarom moet de Battolyser winnen?

onderzoek wordt gedaan naar de toe-

was produceerde hij spontaan water-

De Battolyser kan dus een belangrijke

passing van magnesium-, aluminium- en

stofgas. Dat gas stond destijds bekend

schakel worden in de energietransitie

ijzerpoeder als transportbrandstof.

als knalgas en was niet gewenst. Hoe

en zowel de energiebedrijven als de

tijden veranderen, laat de ontwikke-

industrie ondersteunen bij de inzet

Wat gaat er concreet gebeuren?

ling van de Battolyser zien. Hoogleraar

van duurzaam opgewekte elektriciteit.

De onderzoekers van de vakgroep van

Fokko Mulder van de TU Delft haalde het

Vrijhoef vindt dan ook dat de Battolyser

professor Philip de Goey van de TU

ontwerp van de batterij weer uit de kast

de titel Industrial Energy Enlightement

Eindhoven concentreren zich in eerste

en optimaliseerde deze juist op de pro-

of the Year meer dan verdient: ‘De

instantie op de inzet van ijzerpoeder als

ductie van waterstof. Het gas leent zich

batterij brengt het beste van twee

alternatief voor steenkoolcentrales.

namelijk beter voor lange termijnopslag

werelden samen en als we de bijge-

Sterker nog; binnenkort wil de TU

terwijl de batterij kan worden ingezet om

produceerde zuurstof ook nog kunnen

Eindhoven beginnen aan de bouw van

kortere stroompieken en -dalen op te

afzetten, neemt de waarde alleen maar

een testfaciliteit voor ijzer als brandstof

vangen. Mulder presenteerde twee jaar

toe.’

voor energiecentrales. Energiebedrijf Uniper, een afsplitsing van het Duitse

geleden dan ook een verbeterde versie van de nikkel-ijzerbatterij: de Battolyser.

Metaalpoeder als alternatief voor steenkool

E.on, ondersteunt het project. Uniper

Wat gaat er concreet gebeuren?

Innovatieplatform Metalot heeft al plan-

alternatieve brandstof voor zijn nieuwe

Inmiddels heeft Mulder zijn eigen

nen klaarliggen om de kolencentrale

kolencentrale, MPP3 op de Maasvlakte.

Battolyse BV opgericht en werkt hij

van Uniper om te bouwen tot ijzerpoe-

Uiterlijk 2030 moeten energiebedrijven

samen met Proton Ventures aan een

dercentrale. Eerst zal het bewijs moeten

van de Nederlandse overheid stoppen

praktijkdemonstratie van de Battolyser.

worden geleverd dat de laboratori-

met het stoken van kolen.

Hans Vrijenhoef is directeur bij enginee-

umproeven ook in de praktijk werken.

Het grote voordeel van ijzerpoeder is de

12 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

ziet mogelijkheden in ijzerpoeder als

mogelijkheid om energie voor langere tijd op te slaan. Waterstof is een veel genoemd medium voor seizoensopslag, maar hier kan de lage energiedichtheid parten spelen. Deze waterstof kan ook worden ingezet om geoxideerd ijzerpoeder te regenereren. Daarmee worden een hoop nadelen van waterstof getackeld. IJzerpoeder ontbrandt, net als bijvoorbeeld poederkool, wanneer het in een vlam wordt gehouden. Daarbij komen hoge temperaturen vrij, waardoor het poeder een goede alternatieve brandstof is voor de productie van hogetemperatuurwarmte. Tegelijkertijd is ijzerpoeder veel eenvoudiger op te slaan dan waterstof. Het kan niet spontaan ontbranden en kan bij atmosferische druk en kamertemperatuur worden opgeslagen in silo’s. In een gesloten systeem zou bijna al het geoxideerde ijzerpoeder weer kunnen worden teruggebracht tot de originele staat.

Waarom moet Metalot winnen?

De hoogleraar heeft veel vertrouwen in de mogelijkheden van ijzerpoeder als vervanger van kolen in energiecentrales.

cyclus staat bekend als adenosinetrifos-

temperatuurlift zorgt. De helft van de

‘Over tien jaar zou zo’n centrale er kun-

faat (ATP) adenosinedifosfaat (ADP).

restwarmte kan zo weer in het proces

nen staan. En misschien zelfs eerder als

Voor de meeste processen in de cellen

worden ingezet, terwijl de andere helft

er maar voldoende geld beschikbaar is.

is energie nodig. ATP is zo’n energie-

de lucht in gaat. De technologie is

We kunnen de hoge investeringen in de

drager. ADP wordt continu geconver-

schaalbaar van één tot vijftig megawatt

nieuwe kolencentrale aanwenden voor

teerd naar ATP door de toevoeging van

en kan dus enorme hoeveelheden indu-

emissievrije productie van elektriciteit.

fosfaat tijdens het proces van cellulaire

striële restwarmte verwerken.

Daarmee helpen we de energietransitie

ademhaling. Als de cel meer energie

De installatie bouwen is duur, de oprich-

een stuk op weg.’

nodig heeft, gebruikt het energie uit

ters van Qpinch schatten de investering

voedsel om een vrije fosfaatgroep te

op enkele miljoenen, maar als de instal-

Chemische opwaardering van restwarmte

hechten aan een ADP-molecuul, zodat

latie eenmaal gebouwd is, heeft hij

weer ATP ontstaat. Qpinch doet dit

nauwelijks operationele kosten meer.

Het menselijk lichaam is een efficiënte

proces na, alleen dan met chemische

Afhankelijk van de case kunnen bedrij-

machine die zeer goed is ontworpen

componenten. De technologie werd

ven tien tot dertig procent van hun

voor warmteproductie, -opslag en

ontwikkeld in samenwerking met prof.

energiekosten besparen.

-transport. De Belgische startup Qpinch

Christian Stevens van de Universiteit

heeft deze processen goed bekeken en

Gent en is gepatenteerd.

Waarom moet Qpinch winnen?

De veelbelovende technologie is in staat

bootst ze na om industriële restwarmte van rond de 75 graden Celsius op te

Welke besparingen zijn mogelijk?

om de helft van de laagwaardige rest-

waarderen tot 230 graden Celsius

Om het natuurlijke proces van levende

warmte van energiegrootverbruikers te

en hoger. Qpinch testte zijn techno-

cellen na te bootsen, zet Qpinch een

recupereren. Doordat het een chemisch

logie al bij Indaver in Antwerpen en

koude en warme reactor in waartussen

proces betreft, is maar heel weinig extra

tekende onlangs een contract met het

fosfaten en water worden rondge-

energie in de vorm van elektriciteit nodig

Oostenrijkse chemieconcern Borealis

pompt. De voeding van de pompen is

voor een temperatuurlift van vijftig tot

om het proces op te schalen.

de enige toegevoegde energie in dit

honderd graden. Opschaling van de

proces. Daardoor zijn de operationele

technologie kan een enorme boost

Hoe werkt de Qpinch-technologie?

kosten heel laag en vergt de installatie

betekenen voor CO2-besparing in de

De Qpinch-technologie bootst natuur-

geen aanpassing aan het elektrici-

industrie. Alleen al de samenwerking

lijke processen na die energie opslaan

teitsnet. In de hete reactor vindt een

met Borealis levert een CO2-besparing

en afgeven in levende cellen. Deze

exotherme reactie plaats die voor de

van jaarlijks 2.200 ton.

•

UTILITIES 13 nr. 8 - december 2018

Power2heat

Power2heat belooft grootschalige industriële CO2-reductie Wanneer de Nederlandse industrie de duurzame elektriciteit van wind-op-zee inzet voor warmteproductie, kan dit een CO2-besparing van negen megaton opleveren. Dit berekende DNV GL in opdracht van Nouryon, Deltalinqs, Shell en TenneT. Daarmee lijkt power-to-heat een interessante optie voor de energiegrootverbruikers rondom de Noordzee, die éénderde van hun emissiereductieopdracht kunnen invullen met deze technologie.

14 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

O

m de nationale doelstelling van

van de belasting op het transportnet

Die zouden zich moeten richten op het

een 49 procent CO2-emissie

op plekken waar offshore wind wordt

aanpassen van de transportnettarief-

reductie in 2030 te kunnen realiseren,

ingevoed. Een verder bijkomend voor-

structuur en subsidiëring van de inves-

kreeg de Nederlandse industrie de

deel is dat de toegenomen vraag het

teringskosten.

opdracht haar emissies met 14,3 ton

investeringsrisico voor nieuwe offshore

Voor het maximaliseren van de CO2-

terug te brengen. Deze extra emis-

windparken beperkt.

emissiereductie is een subsidie die

siereductievraag komt nog eens

het prijsverschil tussen elektriciteit en

bovenop het reeds voorgenomen CO2-

Flex of baseload Het bedrij-

aardgas wegneemt volgens DNV GL

reductiebeleid. Om dit te bereiken zal

ven van P2H-installaties kan op twee

het meest effectief. Met een toename

de industrie alles uit de kast moeten

manieren plaatsvinden: op baseload of

van het aantal elektrische bedrijfsuren

halen om het energieverbruik te tempe-

flexibel. Bij flexibel bedrijf zet men een

treedt er een verschuiving op in de

ren, te verduurzamen of emissies af te

hybride systeem in dat kan switchen

kostenopbouw per elektrisch gepro-

vangen en op te slaan. Een potentieel

tussen elektriciteit en gas voor warmte-

duceerde hoeveelheid warmte. Bij een

zeer interessante optie is het vervangen

productie. Flexibel bedrijf is bijzonder

laag aantal P2H-bedrijfsuren domineren

van gasgestookte warmteboilers te ver-

geschikt voor het inpassen van offshore

de nettarieven en investeringskosten de

vangen voor elektrische varianten, ook

wind omdat de vraag het aanbod kan

marginale kosten, terwijl bij een hogere

wel power2heat (P2H) genoemd. DNV

volgen. Baseloadbedrijf biedt echter het

bedrijfsuren de commodityprijzen

GL publiceerde onlangs een rapport

grootste potentieel om CO2-emissies

dominant worden.

waarin het onderzoeksbureau de poten-

te reduceren. Een verstandig transitie-

Vanuit een systeembenadering

tie inschatte van power2heat.

pad zou zijn om te beginnen met het

bepaalde DNV GL dat het optimale

combineren van elektrische boilers met

aantal P2H-bedrijfsuren op circa 4.500

Balanceren Behalve dat dankzij de

bestaande gasboilers in een geïnte-

uur ligt per jaar. Dit aantal komt overeen

inzet van stroom het aardgasverbruik

greerd hybride systeem. Op het moment

met het gemiddeld aantal vollasturen

vermindert, biedt P2H de Nederlandse

dat de bestaande gasboiler dan wordt

van een offshore windpark. Op deze

elektriciteitsvoorziening bijkomende

afgeschreven, kan de elektrische boiler

wijze bedreven, sluit de elektriciteits-

voordelen. De grootschalige inzet van

verder op baseload worden bedreven.

vraag van de P2H-unit aan bij de

duurzame elektriciteit helpt netbe-

In de toekomst kunnen deze boilers wel-

productie van nieuw geïnstalleerd wind-

heerders ook bij het balanceren van de

licht dan weer worden vervangen door

op-zee vermogen. Dit kan contractueel

stroomnetten. De industrie ligt boven-

hoge-temperatuur warmtepompen.

worden vastgelegd of via marktprikkels

dien geografisch gunstig: de meeste

Er bestaan meerdere manieren om

gestimuleerd. De daar uit voortvloei-

clusters met een grote industriële warm-

hybride boilers in te zetten. Zo kan het

ende CO2-emissiereductie bedraagt

tevraag, zitten vlakbij de locaties waar de

economisch interessant zijn om alleen

4,5 megaton. Als de markt kiest voor de

offshore windenergie aan land komt.

elektriciteit te gebruiken als de prijzen

inzet van P2H in de baseload, kan de

Het huidige overheidsbeleid gaat uit

lager zijn dan die voor gas. Wat betreft

emissiereductie zelfs toenemen naar

van een uitrol van elf gigawatt in off-

ondersteuning van het transportnet,

negen megaton. Uiteraard wel alleen

shore wind op de Noordzee tot 2030.

is het interessant om snel te kunnen

als er honderd procent duurzaam opge-

Er worden echter al plannen ontwikkeld voor een toename tot zeventien tot zelfs dertig gigawatt in 2030 en zelfs een totaal vermogen van 76 gigawatt op de langere termijn. Deze toename heeft hoe dan ook gevolgen voor de

Flexibel bedrijf is bijzonder geschikt voor het inpassen van offshore wind omdat de vraag het aanbod kan volgen.

elektrische infrastructuur.

Volgens TenneT kan het transportnet

switchen tussen elektriciteit en gas om

wekte elektriciteit wordt ingezet.

tot circa zes gigawatt faciliteren op

overbelasting van het net te voorko-

De onderzoekers van DNV GL bere-

kustlocaties, en tot tien gigawatt ver-

men. Wat betreft de reductie van CO2-

kenden dat de totale subsidiekosten

der landinwaarts. Daarboven wordt

emissie is het interessant om zoveel

neerkomen op een bedrag van jaarlijks

het net overbelast. Deze beperking

mogelijk uren elektrisch bedrijf bij off-

250 miljoen euro, voor een periode van

kan leiden tot aanzienzienlijke aanvul-

shore windproductie.

twaalf jaar. Dit komt overeen met een

lende investeringen. Daarnaast is het

prijs van circa zestig euro per ton ver-

nog maar de vraag of de netbeheerder

Businesscase Voorlopig is P2H

meden CO2. Deze kosten zijn verdeeld

genoeg tijd heeft om uitbreiding en

niet economisch rendabel, ongeacht de

over drie posten: de transporttarieven,

verzwaring van het transportnet uit

manier waarop de hybride boiler wordt

de benodigde investeringen in P2H-

te voeren. Toepassing van P2H in de

ingezet. Daarom zijn er aanvullende

apparatuur en -infrastructuur, en de

industrieclusters langs de kust kan bij-

maatregelen nodig om kostenverschil

verbruikskosten. Als de markt voor de

dragen aan een verlaging in benodigde

weg te nemen tussen de hybride boiler

baseload-optie kiest, nemen deze kos-

investeringskosten door het reduceren

en het aardgasgestookte alternatief.

ten toe tot 170 euro per ton CO2.

•

UTILITIES 15 nr. 8 - december 2018

INTERVIEW

Stoplichtsysteem geeft tuinders ruimte voor power2heat Net als de industrie kent de glastuinbouw een grote beperking in de huidige energiewetgeving. De transporttarieven worden namelijk berekend aan de hand van de grootste afnamepiek. Westland Infra kreeg van ACM een ontheffing van de Tarievencode elektriciteit zodat het kan experimenteren met flexibele tarieven.

16 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

E

en smart grid is misschien nog wat

nen schakelen en wat dat betekent

op te bouwen waardoor zijn gasver-

teveel gezegd, maar Westland Infra

voor de belasting van het net. Gaat dit

bruik af kan nemen. We willen dit soort

Netbeheer neemt wel een belangrijke

goed, dan kunnen we snel opschalen.

duurzame ontwikkelingen zeker niet

stap naar een geïntegreerd energie-

Het net is namelijk al redelijk robuust

remmen door zo’n tuinder vervolgens

systeem. Directeur van Westland Infra

ingericht dankzij de WKK’s van de

op te zadelen met een tariefsverho-

Paul Langereis is dan ook blij met het

tuinders. We verwachten dan ook niet

ging. Daarmee smoor je innovatie in

enthousiasme waarmee de proef voor

veel problemen, maar weten dit liever

de kiem.’

een stoplichtsysteem voor elektrici-

zeker. Bovendien zal op den duur de

teitsvraagsturing is omarmd door de

uitzondering in de wetgeving de regel

Grenzen oprekken Langereis

Westlandse glastuinbouw. ‘We zijn

moeten worden om echt grote slagen

ziet de rol van de netbeheerders dan

net terug van de notaris, waar we een

te kunnen maken.’

ook langzaamaan veranderen. ‘Ik

loting hebben gehouden onder het

begrijp van de wetgever heel goed dat

aantal aanmeldingen voor de praktijk-

Innovatief

proef. We beginnen de proef namelijk

oudsher al een zeer innovatieve sector

concurreren met commerciële partijen.

met 25 bedrijven, maar er meldden

die zich steeds weer weet aan te pas-

Tegelijkertijd zijn veel ontwikkelin-

zich 110 aan. Dat geeft maar weer aan

sen aan de nieuwe omstandigheden.

gen zo nieuw dat een commercieel

hoe groot de vraag is naar flexibele

Zo gebruikten veel tuinders WKK’s en

bedrijf daar nog geen businesscase

nettarifering.’

gasgeneratoren voor de productie van

in ziet. Vandaar ook dat wij vanuit het

Net als de industrie kennen de tuinders

warmte en kooldioxide, dat de planten-

Netwerkbedrijf (Juva) investeren in

een grote beperking in de huidige

groei bevordert. Met de liberalisering

publiek private deelnemingen zoals

energiewetgeving. De transporttarie-

van de energiemarkt werd het voor hen

Trias Westland. Dat neemt niet weg

ven worden namelijk berekend aan

zeer aantrekkelijk om behalve warmte

dat het netbeheer in publieke han-

de hand van de grootste afnamepiek.

en CO2 ook elektriciteit op te wekken,

den tot een robuuster systeem kan

Een tuinder die het hele jaar een zelfde

dat ze op de elektriciteitsmarkt ver-

leiden. Om dat goed te doen, zouden

afnamepatroon kent, maar één keer

kochten. Inmiddels is de spark spread,

de grenzen wel wat kunnen worden

meer nodig heeft omdat zijn WKK

het verschil tussen de kosten voor

opgerekt. Ik denk namelijk dat het

uitvalt, betaalt tot nog toe een trans-

gas en elektriciteit, zo klein geworden

een grote meerwaarde heeft als ook

porttarief dat op die piek is berekend.

dat de WKK een beetje op zijn retour

de warmtenetten centraal door een

Dat is op zich logisch omdat het net zo

is. Tegelijkertijd dient zich alweer een

onafhankelijke en professionele partij

is ingericht dat het deze grote pieken

alternatief aan in de vorm van geother-

worden beheerd. Nu zijn dat vaak nog

aankan. Het is echter zonde als die-

mie. Langereis: ‘De ondergrond in het

aan elkaar geknoopte netten met wei-

zelfde capaciteit de rest van het jaar

Westland leent zich goed voor diepe

nig structuur. Als je de warmtevraag

niet wordt benut. Met de transitie van

geothermie, waardoor de kwekers

integraal kunt sturen en waar nodig

een fossiele energievoorziening naar

een duurzaam en gasloos alternatief

warmtebuffers kunt aanleggen, dien je

duurzame energie zal de elektriciteits-

krijgen voor hun warmteproductie. We

zowel het milieu als de portemonnee

vraag echter alleen maar toenemen.

ondersteunen kwekers dan ook via ons

van de burger. Theoretisch kunnen

Het is de netwerkbedrijven veel waard

zusterbedrijf Capturam bij het ontwik-

we het gasverbruik van het Westland

om die toenemende vraag te spreiden

kelen van een volwassen infrastructuur

met veertig procent verlagen door het

zodat de capaciteit zoveel mogelijk

hiervoor. Zo initieerden we samen met

gebruik van geothermie en met de

wordt benut en eventuele pieken wor-

HVC en Royal Flora Holland het Trias

inzet van restwarmte zou dat nog wel

den afgevlakt. Westland Infra vroeg

Westland project. Hier onderzochten

eens meer kunnen worden.’

dan ook een ontheffing aan voor

we het warmtepotentieel op vier kilo-

enkele bepalingen uit de Tarievencode

meter diepte.’

Filerijden De eerste stappen naar

elektriciteit en de Begrippencode,

Tegelijkertijd kan ook gebruik worden

een smart grid zijn in ieder geval gezet,

zodat het kan experimenteren met

gemaakt van industriële restwarmte of

nu is het een kwestie van doorpakken

flexibele tarieven.

bijvoorbeeld warmte van de afvalver-

naar een integraal energiesysteem.

Langereis: ‘We bieden de 25 proefbe-

branding. Langereis: ‘Om de pijn van

‘Ik vergelijk het systeem dat we nu

drijven nu een stoplichtsysteem aan

de energietransitie te verzachten, zul-

aanbieden met rekeningrijden’, zegt

dat aangeeft of er aanvullende ruimte

len we veel flexibeler moeten omgaan

Langereis. ‘Je beloont mensen die

op het net aanwezig is. Staat het stop-

met de aangeboden energiebronnen.

de spits vermijden. Nu zijn dat nog

licht op groen, dan kunnen ze meer

Vandaar ook deze proef. Een deel

bewuste acties, maar straks zou een

elektriciteit gebruiken dan normaal, bij

van de warmte kan namelijk ook elek-

tuinder er niet meer over moeten

oranje moeten ze hun afname terug-

trisch worden geproduceerd via een

nadenken of hij elektriciteit, geother-

draaien en bij rood moeten ze terug

warmtepomp of een elektrische ketel.

mie of een andere warmtebron inzet.

zijn op de gecontracteerde capaciteit.

Wanneer het elektriciteitsaanbod hoog

Er moet een systeem ontstaan dat

Uiteraard willen we graag weten of

is en de vraag laag, kan een tuinder

automatisch de meest gunstige vorm,

de proefbedrijven snel genoeg kun-

ervoor kiezen alvast een warmtebuffer

en dus prijs, kiest.’

De glastuinbouw is van

je als semi overheidsbedrijf niet moet

•

UTILITIES 17 nr. 8 - december 2018

Partners Utilities platform

Leden Utilities platform

Partners (en Leden)

Nieuwsbrief

Vakblad Utilities

Website

Congres en evenement

Rondetafel-bijeenkomsten

Experts

Ad van Wijk

Teus van Eck

AndrĂŠ Jurjus

Marcel Galjee

Paul van Son

Sophie Dingenen

Professor

Teus van Eck

Directeur

Director Energy

CEO DII

Bird & Bird

Sustainable Energy,

Energie en Milieu

Netbeheer

AkzoNobel

TU Delft

Nederland

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform?

Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670

Industrie & Energy 2018

When electrons power molecules What is the challenge? To meet

Grasp the opportunity

its dependency on fossil feedstock in a

the European climate challenges and

Electrification and electrochemistry

competitive way. To grasp this opportu-

goals of the Paris Agreement, new ways

can play a pivotal role in cutting CO2-

nity, new value chains have to be deve-

of collaboration are needed. Fences

emissions or even becoming CO2-

loped cutting through multiple sectors.

between the heavy process industry and

negative. A double-edged sword! Huge

So let’s lower the sector fences and

energy sector have to be lowered. First

amounts of sustainable electricity can

start energizing a new economy!

steps have already been taken. New

be stored by turning molecules from

energy saving processes have been

air and water into useful materials

Co creation This year Voltachem,

implemented and advanced bio routes

and fuels. Fast growing surpluses of

Industrielinqs and FME are joining

have been developed. And yet another,

wind and solar power in Europe can

forces by integrating the Industry

maybe more sustainable synergy is

be stored. And the industry can cut its

& Energy congress with the annual

rising…when electrons meet molecules.

emissions dramatically and decrease

VoltaChem event.

PROGRAM 09:45 uur Reception and registration

12:30 uur Lunch

10:30 uur Plenary morning program

13:30 uur Parallel sessions Two rounds

- Opening conference by chairman of the

45 minutes per session

day Bob Wind

15:15 uur Network break

- Keynote Mark Williams (Vice-president

15:45 uur Parallel session

Europe, Sabic)

One round

- Short talks from decision makers/experts

45 minutes per session

from different backgrounds:

16:45 uur Conclusion and announcement winner

• Robert Claasen (Chemelot Executive

Industrial Energy Enlightenmentz

Director) • Prof. Bert Weckhuysen (Utrecht University)

- Wrap up • Robert Claasen

• Prof. Marc Koper (Leiden University)

• Johan Cnossen

• Johan Cnossen (ThyssenKrupp)

• Prof. Marc Koper

- Pitches Industrial Energy Enlightenmentz

- Announcement winner Industrial Energy Enlightenmentz

• Metalot – Solid metal fuels • Proton ventures – Battolyzer

• SCW – Supercritical gasification of

17:30 uur Network drinks

biomass

- Closing conference

18:30 uur End of conference

UTILITIES 19 nr. 8 - december 2018

Parallel sessions Industry & Energy congress 2018 During the Industry & Energy congress you can follow three break-out sessions, one per round.

The parallell sessions consist of three rounds, with a short break after the second round. (subject to any changes)

9 themes:

VoltaChem theme Power-to-Integrate

Round 1:

Round 2:

Round 3:

13.30 – 14.15 pm

14.30 – 15.15 pm

15.45 – 16.30 pm

Session 1

Session 11

Session 21

Electrification technolo-

Electrification technolo-

Transition pathways:

gies: Business cases and

gies: Business cases and

Defossilizing CO2 intensive

time-to-market

time-to-market

industrial clusters

Speaker: Robert de Kler

Speaker: Robert de Kler

Speaker: Rajat Bhardwaj

(Voltachem)

(Voltachem)

(Voltachem)

VoltaChem theme

Session 2

Session 12

Session 22

Power-to-Heat

Electric cracking: Technical

Integrated Power-2-Heat:

Integrated Power-2-Heat:

and economic challenges

A quick and flexible win

A quick and flexible win

of a capital intensive and

in the industrial energy

in the industrial energy

competitive process

transition

transition

Speaker: Yvonne van Delft

Speaker: Robert de Boer

Speaker: Robert de Boer

(Voltachem), To be

(Voltachem), Hans van’t

(Voltachem), Hans van’t

announced (Sabic)

Noordende (Deltalinqs)

Noordende (Deltalinqs)

VoltaChem theme

Session 3

Session 13

Session 23

Power-to-H2

Power-2-Hydrogen: State-

Power-2-Hydrogen scale-

Power-2-Hydrogen scale-

of-the-art and develop-

up: Development of elec-

up: Development of elec-

ment. Potential in hydro-

trolysis towards large scale

trolysis towards large scale

Speaker: Arend de

Speaker: Yvonne van Delft

Speaker: Yvonne van Delft

Groot (Voltachem),

(Voltachem)

(Voltachem)

gen electrolysis technology

Raymond Schmid (Market Development Director EMEA – APAC), Nel Hydrogen VoltaChem theme

Session 4

Session 14

Session 24

Power-to-Chemicals (1)

Electrocatalysis:

Power-2-Chemicals:

Power-2-Chemicals:

Development of electroca-

The route to upscaling the

The route to upscaling the

talysts for solar fuels

electrochemical CO2

electrochemical CO2

reduction

reduction

Speaker: Francesc Sastre

Speaker: Anca Anastasopol

Speaker: Anca Anastasopol

Calabuig (TNO), Jonathan

(Voltachem), Klaas Jan

(Voltachem)

van den Ham (TNO)

Schouten (Senior Scientist & Program Manager, vantium)

20 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

VoltaChem theme Power-to-Chemicals (2)

Session 5

Session 15

Session 25

Power-2-Chemicals: Using

Power-2-Chemicals: Using

Power-2-Chemicals:

electrochemistry for highly

electrochemistry for highly

Scientific challenges in

efficient production of

efficient production of

direct electrosynthesis and

chemical building blocks

chemical building blocks

electrocatalysis

from biobased feedstock

from biobased feedstock

Speaker: Roman Latsuzbaia

Speaker: Roman Latsuzbaia

Speaker: Earl Goetheer

(Voltachem)

(Voltachem)

(Voltachem)

VoltaChem theme

Session 6

Session 16

Session 26

Recap Sessions previous

Worldwide impact:

Power-2-Fuels:

Power-2-Ammonia: How

events

Scenario’s for industrial

Opportunities for the pro-

to go from vision to action,

defossilization and their

duction of synthetic fuels

producing ammonia with

impact on industrial

from renewable energy

renewable energy

Speaker: Mathieu Baas

Speaker: Soledad van Eijk

clusters Speaker: Eric Appelman

(Voltachem), Natalya Rijk

(Voltachem), Bob

(CTO, Brightlands-

(SmartPort)

Weehuizen (Project

Chemelot)

Development Manager, Proton Ventures)

VoltaChem theme

Session 7

Session 17

Session 27

Energy Transition

The future of hydrogen:

Wind2Heat: the industries’

Infrastructure and legis-

Transition towards a green

business case to secure

lation: Large (European)

hydrogen economy

the energy transition

infrastructure and their

Speaker: Rene Peters

Speaker: Lennart van der

(TNO)

Burg (Voltachem), Eric van

Speaker: Florian Ausfelder

Herel (Manager Project

(Head of Energy & Climate,

Development Sustainable

Dechema)

role in the transition

Industries, Eneco) VoltaChem theme

Session 8

Session 18

Session 28

CO2 as a raw material

Carbon monoxide from

The wold’s largest CO2

Case about CCU by

ArcelorMittal is the raw

purification plant

Covestro

(CCU)

material for Nafta for Dow

Impact Innovations

Speaker: Leon Jacobs

Speaker: To be announced

Speaker: Eric de Coninck

(Sustainability Leader, Sabic

(Covestro)

(CTO, ArcelorMittel Group)

Europe)

Session 9

Session 19

Session 29

Project 6/25: 6 Mton CO2

Biomass as chemical feed-

Smart Electrification of

reduction with innovative

stock

Industry: Cases in the Food, Pharmacy and the

process efficiency

Chemical industry

Speaker: Robin Post van der Speaker: Hans van der Spek

Burg (CEO Torrgas)

(Program director Energy &

Speaker: Jan Grift (Managing

Cleantech, FME)

Consultant, BlueTerra Energy Experts B.V.)

Chemelot site tour

Session 10

Session 20

Session 30

Site tour by bus

Site tour by bus

Site tour by bus

UTILITIES 21 nr. 8 - december 2018

Uitgelicht project

COBRAcable landt in Eemshaven In de Eemshaven is de kabel van de onderzeese elektriciteitsverbinding die tussen Nederland en Denemarken wordt gelegd aan land gebracht. Met deze stroomkabel kan een hele stad als Amsterdam van duurzame elektriciteit worden voorzien.

Vanaf het schip Ulisse op de Waddenzee is de kabel via

Current – HVDC) die vanaf een speciaal kabellegschip mini-

een eerder geïnstalleerde pijp in de dijk aan land getrokken.

maal 1,5 meter in de bodem van de Noordzee wordt gelegd.

Vervolgens wordt de kabel verbonden aan het converterstation Midden volgend jaar wordt het laatste kabeldeel van twintig dat één kilometer verderop in Eemshaven is gebouwd. Deze

kilometer gelegd in het Nederlands/Duitse Waddenzee

zogenoemde COBRAcable, die wordt gerealiseerd door hoog-

gebied. Na een testperiode zal de complete kabelverbinding

spanningsnetbeheerder Tennet en haar Deense counterpart

in het derde kwartaal van 2019 in bedrijf zijn.

Energinet, betekent een nieuwe stap in de energietransitie.

De aanleg van de COBRAcable speelt volgens de twee partijen

Converterstation

een belangrijke rol in de verwezenlijking van de Nederlandse

Twee converterstations op land, één in Nederland en één in

en Europese doelstellingen voor verduurzaming. De kabel

Denemarken, zijn nodig om de kabel aan te kunnen sluiten op

zorgt voor een betere uitwisseling van duurzaam opgewekte

het Nederlandse, respectievelijk Deense hoogspanningsnet.

energie, een reductie van de CO2 uitstoot, een meer geïnte-

In de converterstations zal de elektriciteit worden omgezet

greerde Europese energiemarkt en daardoor een dempend

van gelijkstroom naar wisselstroom en vice versa. De trans-

effect op de elektriciteitsprijzen in Nederland en Europa.

formator zorgt er vervolgens voor dat de spanning van de

Daarnaast draagt de COBRAcable bij aan de netstabiliteit in

converter (320 kV) aangepast wordt aan de spanning van het

Nederland en Denemarken en verdient de kabel zichzelf meer

Nederlandse net (380 kV), zodat dat de 700 megawatt die over

dan terug, doordat de transportcapaciteit wordt geveild.

de COBRAcable kan worden getransporteerd probleemloos wordt omgezet en aangesloten kan worden op de hoogspan-

Kabelinstallatie

ningsnetten in Denemarken (400 kV) en in Nederland (380 kV).

Kabelproducent Prysmian is verantwoordelijk voor de productie en installatie van deze 325 kilometer lange elektriciteitska-

Overige onderzeese elektriciteitskabels

bel. De elektriciteitskabel heeft een aluminium geleider met

De COBRAcable is niet de eerste onderzeese elektriciteits-

doorsnede van 2500 vierkante millimeter waarmee in totaal

verbinding die TenneT aanlegt. In 2008 realiseerde TenneT

een capaciteit van zevenhonderd megawatt kan worden

de NorNed-kabel tussen Nederland en Noorwegen (capaci-

getransporteerd, op een spanningsniveau van 320 kilovolt

teit: zevenhonderd megawatt, lengte: 580 kilometer) en in

gelijkspanning. Met de Cobracable kunnen zo’n 700.000 huis- 2011 de BritNed-kabel tussen Nederland en het Verenigd houdens van duurzame elektriciteit kunnen worden voorzien.

Koninkrijk (capaciteit: 1.000 megawatt, lengte: 260 kilometer).

De diameter van een enkele kabel is 147 millimeter en het

Naast de nieuwe COBRAcable is TenneT momenteel bezig

gewicht van de elektriciteitskabel in water is dertig kilogram

met de aanleg van NordLink. Deze onderzeese kabel tus-

per meter. De kabelverbinding bestaat uit twee gebundelde

sen Duitsland en Noorwegen krijgt een capaciteit van 1.400

hoogspanningsgelijkstroomkabels (high Voltage Direct

megawatt en zal naar verwachting in 2020 gereed zijn.

22 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

Projecten Biomassa Opdrachtgever: ForFarmers

Voerfabrikant ForFarmers Nederland gaat een biomas-

Investering:

4,8 miljoen euro

sacentrale in Lochem bouwen. Bijna de hele energie-

Waar:

Lochem

behoefte voor stoomproductie van de voerfabriek in

Afronding:

april 2019

Lochem kan door de installatie worden geleverd. Op jaarbasis verbruikt de fabriek in Lochem 1,8 miljoen kubieke meter aardgas dat na de ingebruikname van de biomassacentrale vrijwel volledig wordt vervangen door de verbranding van houtsnippers. De centrale produceert ook circa 1 miljoen kilowattuur elektriciteit.

Opdrachtgever: Eneco

Eneco bouwt op industrieterrein Lage Weide aan een

Investering:

onbekend

BioWarmte Installatie. De BioWarmte Installatie wordt

Waar:

Utrecht

gebouwd naast de bestaande energiecentrale van Eneco

Afronding:

begin 2019

op industrieterrein Lage Weide. De vergunning is verkregen voor een installatie waarin 60 megawattuur aan brandstof omgezet mag worden naar duurzame warmte.

• NIEUW PROJECT •

Opdrachtgever: Sparkling Biomass

Sparkling Biomass start dit najaar met de bouw van een

Investering:

onbekend

vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De stoom wordt

Waar:

Innofase, Duiven

direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn

Afronding:

2020

drooginstallaties mee voedt.

De installatie kan jaarlijks 12.500 megawattuur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.

Opdrachtgever: BeGreen

De 15 MWt houtgestookte bio-energiecentrale in

Waar:

Lelystad

Lelystad gaat duurzame warmte leveren aan het warm-

Investering:

onbekend

tenet van Lelystad. Jaarlijks zal de centrale tot 30.000 ton

Afronding:

begin 2019

houtsnippers (afvalhout) verbranden. De houtsnippers zijn afkomstig van noodzakelijk bosonderhoud in de omgeving Lelystad.

Wind Opdrachtgever: Blauwwind (Partners Group, Shell, DGE,

De financiering van de Borssele III/IV windparken in

Eneco Groep en Van Oord.

de Noordzee is rond. Dit luidt de start in van de bouw

Waar:

Borssele III en IV, Noordzee

en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164 9,5

Investering:

onbekend

megawatt door MHI Vestas geleverde windmolens met

Afronding:

2021

een totale capaciteit van 731,5 MW. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt uur (GWh) bedragen. In het vierde kwartaal van 2019 zal worden begonnen met de belangrijkste bouwwerkzaamheden en de productie zal begin 2021 van start gaan.

Opdrachtgever: Ørsted

Op 5 juli 2016 won Dong Energy de SDE+ subsidie en de

Waar: Borssele I en II,

vergunning voor de kavels I en II van het windenergiege-

Noordzee Borssele I en II

bied Borssele. De windparken krijgen een gezamenlijke capaciteit van 752 megawatt.

UTILITIES 23 nr. 8 - december 2018

Projecten Opdrachtgever: Windunie

Windpark Zeewolde wordt gerealiseerd in Zuidelijk

Waar: Zeewoldel

Flevoland door Windpark Zeewolde B.V. waarin bijna

Investering:

Onbekend

alle bewoners, agrarisch ondernemers en molenaars uit

Vermogen:

320 megawatt

het gebied zijn verenigd. De 220 molens in het gebied

Afronding:

Onbekend

maken plaats voor 93 grotere, modernere turbines.

Opdrachtgever: Windunie

Windpark Oostermoer Exploitatie B.V. is opgericht door

Waar:

Oostermoer, Drenthe

boerenbedrijven uit de Veenkoloniën. Hun weidse akker-

Investering:

Onbekend

landen zijn zeer geschikt voor het opwekken van energie

Vermogen:

150 megawatt

uit wind.

Afronding:

Onbekend

Opdrachtgever: REScoop Limburg

De gemeenteraden van Leudal en Nederweert hebben

Waar:

Leudal

onlangs de vergunningaanvragen van de windparken De

Investering:

onbekend

Kookepan, Heibloem en Ospeldijk goedgekeurd.

Afronding:

Onbekend

Vermogen:

24 megawatt

Water Opdrachtgever: Evides Industriewater

Het Rotterdamse haven- en industriegebied Botlek krijgt

Waar:

Botlek

een centrale afvalwaterzuivering. AkzoNobel Industrial

Investering:

onbekend

Chemicals, Huntsman, Emerald Kalama Chemical en

Afronding:

onbekend

Kemira hebben een intentieverklaring voor het project getekend. Evides Industriewater is de projectontwikkelaar en toekomstige bedrijfsvoerder van de nieuwe afvalwaterzuivering.

Stoom en warmte • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Shell

Shell heeft een vergunning aangevraagd voor het ontwikke-

Waar:

Rotterdam

len van aardwarmte in de regio Rotterdam. Als de vergun-

Afronding:

onbekend

ning aan Shell wordt verleend, zal het bedrijf het aardwarm-

Investering:

onbekend

tepotentieel in de Rotterdamse regio in kaart brengen. Dit kan dan eind 2020 leiden tot een eerste proefboring, en mogelijk meerdere boringen in de jaren daarna. Shell wil onderzoeken hoe in de regio aardwarmte van een diepte van twee- tot drieduizend meter kan worden gewonnen.

Opdrachtgever: LyondellBasell en Covestro

LyondellBasell en Covestro bouwen een nieuwe ‘bio plant’

Waar:

Maasvlakte

en verbrandingsinstallatie op de locatie op de Maasvlakte,

Investering:

150 miljoen euro

waarin het productieafval wordt behandeld en omgezet

Afronding:

2020

in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie.

Opdrachtgever: Ineos Oxide

Ineos Oxide investeert in Zwijndrecht zo’n dertig miljoen

Waar:

Zwijndrecht

euro in een nieuwe hoge-drukstoomketel met een capa-

Investering:

30 miljoen

citeit van 150 MWth. Vier tijdelijke hoge-drukboilers, die

Afronding:

medio 2019

dienen als stand-by, zijn al in gebruik genomen.

24 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

Projecten Opdrachtgever: Ecluse

Ecluse gaat de energievoorziening op basis van aardgas

Waar:

Antwerpen

van meerdere chemiebedrijven in Antwerpen vervangen

Investering:

onbekend

door een warmtenet van ongeveer vijf kilometer lengte.

Afronding:

onbekend

Gas Opdrachtgever: SterCore

Stercore zet mestoverschotten om in hoogwaardige

Waar:

Emmtec, Emmen

meststoffen én groen gas en kan op die manier jaarlijks

Afronding:

onbekend

twintig miljoen kuub groen gas produceren. Inmiddels

Investering:

onbekend

zijn de vergunningsaanvragen ingediend voor een eerste

Capaciteit:

20 miljoen kuub groen gas

fabriek in Emmen, vlakbij industrieterrein Emmtec.

Opdrachtgever: SCW Systems, Gasunie

De technische startup SCW Systems ontwikkelde een

Waar:

Investa Alkmaar

manier om biomassa in superkritisch water om te zetten

Afronding:

onbekend

in groen gas, dat direct in het hogedrukleidingnet van

Investering:

onbekend

Gasunie kan worden geïnjecteerd. De twee bedrijven

Capaciteit:

13,5 miljoen kuub groen gas

bouwen nu samen een demonstratiefaciliteit in Alkmaar om te laten zien dat de technologie ook op grote schaal kan worden toegepast.

Opdrachtgever: Gasunie en Enexis

Gasunie en Enexis bouwen vlakbij de groengasproduc-

Waar:

Wijster

tielocatie van Attero in Wijster (Drenthe) een enorme

Investering:

onbekend

compressor. Deze Groen-gas-Booster comprimeert

Afronding:

medio 2019

groen gas naar hoge druk zodat het kan worden ingevoed in het landelijke gasnet. De compressor zal medio 2019 in gebruik worden genomen.

Opdrachtgever: NAM

Op de NAM-locatie van de voormalige gaszuiverings-

Waar:

Emmtec, Emmen

installatie (GZI) in Emmen komt mogelijk een groene

Investering:

onbekend

waterstoffabriek. Eigenaar NAM gaat met verschillende

Afronding:

onbekend

partners deze optie nader onderzoeken. Groen waterstof kan de fabrieken op het Emmtec-terrein van onder andere DSM en Teijin Aramid onafhankelijk maken van het Groningen-gas.

Elektriciteit • NIEUW PROJECT • Opdrachtgever: Chemelot

NaGa Solar, DSM en Chemelot bouwen het grootste

Waar:

Chemelot, Geleen

industriële zonnepark van Limburg op een voormalige

Investering:

onbekend

stortplaats van DSM op het Chemelot terrein. Zonnepark

Afronding:

november 2018

Louisegroeve gaat hernieuwbare stroom leveren met een capaciteit voor circa duizend huishoudens. NaGa Solar verzorgt de investering in het zonnepark en de infrastructuur, de bouw en het beheer van het park. DSM stelt de grond beschikbaar en daarnaast zijn de zonnepanelen uitgerust met de laatste technologische innovaties van DSM. Chemelot coördineert de verdere uitrol en draagt zorg voor het snel en efficiënt verlopen van de bouw.

UTILITIES 25 nr. 8 - december 2018

PROCESWATER

Algen gedijen goed op regeneratiewater Yara Yara startte vier jaar geleden met een onderzoek naar stikstofverwijdering met behulp van algen. De tussentijdse resultaten zijn hoopvol, gezien de bewezen stikstofverwijdering. Nu moet nog blijken of de investering ook economisch uit kan.

26 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

I

n het Zeeuwse Sluiskil produceert Yara diverse soorten kunstmest en

chemische producten op basis van ammoniak. Het bedrijf gebruikt stoom als grondstof voor waterstof- en zuur-

stoflevering, maar ook als hittemedium voor de chemische processen en de productie van elektriciteit. Het demiwater voor de stoomketels, geleverd door Evides Industriewater, heeft een combinatie van Biesboswater, St Jansteenwater en een kleinere stroom retourcondensaat als bron. Dit water wordt via een reeks van kation-, anion-,

stikstofverwijdering, maar dacht ook na

zige CO2. De komende tijd wordt dan

adsorptie- en mengbedfilters vervol-

over de nuttige inzet van de geprodu-

ook gewerkt om ook deze uitbreiding in

gens ontdaan van mineralen en andere

ceerde algenmassa.

de praktijk te testen. In de onderzoeks-

stoffen in het water. Momenteel moet

fase gebeurt dat nog met zuivere CO2,

de ionenwisseling regelmatig worden

Positieve resultaten

geregenereerd, wat een nutriëntenrijke

theorieles over algen. Wie oplette bij

sen direct door het water te leiden.

proceswaterstroom oplevert van dage-

biologie weet dat algen planten zijn

Net als koolstofdioxide, is ook fosfaat

lijks zo’n zeshonderd tot achthonderd

omdat ze bladgroenkorrels bevatten.

een belangrijk voedingsmiddel voor

kuub. Met name de stikstof in dit water

De cultuur in een kweekbak bestaat

algen, maar dit zit niet of nauwelijks in

kan nadelig zijn voor de natuur. Het

echter uit een combinatie van bacte-

het productiewater van Yara. De onder-

ketelretourwater wordt gedeeltelijk her-

riën en algen. Dit is positief voor de

zoekers raden Yara dan ook aan om

gebruikt, maar de rest wordt geloosd.

commerciële algenteelt omdat de

samen te werken met bedrijven met

Ook dit water bevat nog redelijk wat

microben ervoor zorgen dat de algen

fosfaatrijke waterstromen. Bijmenging

stikstof.

flocculeren, wat de oogst vereenvou-

van dit water resulteert in meer algen-

digt. Dit laatste is vaak de grootste

groei waardoor ook meer stikstof zou

Bassin Vier jaar geleden vatte een

uitdaging bij algenkweek omdat de

kunnen worden verwijderd.

aantal waterexperts van Yara het plan

algen moeten worden gescheiden van

op om de stikstofverwijdering te laten

het water, wat veel energie kan kosten.

Tweede fase

uitvoeren door algen. De reden dat

De vlokken met daarin zowel algen als

te kunnen doen over de prestaties van

stikstof uit het proceswater moet

bacteriën zakken echter vanzelf naar

een full scale-installatie, bouwen de

worden verwijderd is namelijk dat slo-

beneden en kunnen van de bodem

onderzoekers volgend jaar een tweede

ten overwoekerd worden door algen

worden geschraapt.

bassin. Het tweede bassin kan worden

vanwege hoge stikstofgehalten van

Ook de stikstofverwijdering valt posi-

gebruikt als extra polishing stap terwijl

het water. Door de stikstofverwijdering

tief uit. De algen haalden gemiddeld

het eerste bassin dienst kan doen als

gecontroleerd aan te pakken, wordt de

per dag 0,8 gram stikstof uit één vier-

buffer. De lagere productie in de winter

stikstof zo goed als volledig verwijderd.

kante meter water. Omdat algengroei

kan wellicht worden opgevangen door

Bovendien zijn de algen rijk aan eiwit-

direct verband houdt met de hoeveel-

het water langer in het systeem te hou-

ten, koolhydraten en lipiden waardoor

heid zonlicht zagen de onderzoekers

den. Een andere oplossing voor de sei-

ze als basis voor (dierlijke) voedings-

seizoensfluctuaties in het rendement.

zoensverschillen zou zijn om bevoegd

middelen, cosmetica of pigmenten

De resultaten van vier jaar studie leer-

gezag te vragen anders naar lozings-

kunnen dienen. Yara koos met name

den de onderzoekers dat er in totaal

normen te kijken dan nu het geval is.

voor deze vorm van waterzuivering

ongeveer 3,4 hectare aan algenbassins

Niet een vaste lozingsnorm moet het

vanwege de nuttige inzet van het nutri-

nodig is om al het stikstof uit het rege-

uitgangspunt zijn, maar het doel van

ëntenrijke water.

neratiewater van Yara te verwijderen.

de norm. In dit geval is dat het effect

Yara bouwde vier jaar geleden een

Die zouden dan 10,7 ton stikstof per

van stikstoflozing op het kanaal wat

zogenaamde open raceway pond, ofwel

jaar kunnen verwijderen, wat overeen-

resulteert in algenbloei. In de winter is

een niet overdekt bassin in de vorm

komt met 110 ton algen op drogestof

dit probleem er niet en zou de lozings-

van een racebaan. Tegelijkertijd zocht

basis.

norm hoger kunnen liggen dan in de

Eerst een

het bedrijf de samenwerking op met

maar het is ook mogelijk om rookgas-

Om echt uitspraken

zomer wanneer dit probleem veel meer

Wageningen Universiteit, Hogeschool

Rookgassen Interessant is het

speelt. Een dergelijke benadering sluit

Zeeland en Avans Hogeschool. De

advies van de onderzoekers om rook-

heel goed aan bij de resultaten van

combinatie van biologie en technologie

gassen van Yara door de bassins te

stikstofverwijdering in het algenbassin

was redelijk nieuw voor Yara. Een aantal

leiden. De algen groeien namelijk extra

die juist in de zomer beter zijn dan in

studenten onderzocht niet alleen de

goed door de in de rookgassen aanwe-

de winter.

•

UTILITIES 27 nr. 8 - december 2018

ENERGIEWET

De staat van het Nederlandse klimaatbeleid Nu 2019 voor de deur staat, is het tijd om terug te blikken op het afgelopen jaar. De energietransitie domineerde het nieuws, net als het Klimaatakkoord en de klimaatzaak van Urgenda. Doelstellingen zijn er inmiddels genoeg, maar gaan we die ook halen? Met een aandeel duurzame energie van 6,7 procent in 2017 staan we nog ver verwijderd van de beoogde doelstelling van veertien procent duurzaam in 2020.

28 UTILITIES

nr. 8 - december 2018

Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

N

ederland begint zich weer lang-

geraakt in het web van verschillende

zaam op te maken voor het nade-

energiedoelstellingen?

rende jaareinde waar via de traditionele

In september 2018 publiceerden het

oudejaarsconference zal worden terug-

Planbureau voor de Leefomgeving

geblikt op 2018. Een uitstekende gele-

(PBL), het Kennisinstituut voor

genheid om stil te staan bij de ontwikke-

Mobiliteitsbeleid, het Centraal Bureau

lingen in het Nederlandse klimaatbeleid

voor de Statistiek (CBS) en de

in 2018. Nieuws over de ontwikkelingen

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

in de energiesector was in 2018 niet

de tweejaarlijkse Monitor Infrastructuur

meer weg te denken en bereikte op

en Ruimte. In dit onderzoek is ook de

bijna dagelijkse basis de huiskamers

status van Nederland ten opzichte van

van de Nederlander. Men kan er niet

de duurzaamheidsdoelen geëvalueerd.

meer omheen: Nederland zal verre-

Uit deze evaluatie is gebleken dat van

gaande energiebesparingsmaatregelen

alle Europese landen Nederland nog

moeten gaan treffen om de gecommit-

het verst achterloopt met betrekking tot

teerde energiedoelstellingen te kunnen

het bereiken van de Europese doelstel-

bereiken. Maar hoe zat het ook alweer?

lingen. Het aandeel opgewekte energie

Er ligt inmiddels een scala aan doelstel-

uit hernieuwbare bronnen is in de

lingen op tafel en het kabinet tracht

afgelopen jaren wel gestegen (van 1,3

zijn reputatie als ‘groenste kabinet ooit’

procent in 2000, 3,8 procent in 2010 tot

vorm te geven in verschillende wetten

6,7 procent in 2017) maar is nog (te) ver

en financiële maatregelen zoals diverse

verwijderd van de beoogde doelstelling

subsidies en bijvoorbeeld de verhoging

van veertien procent in 2020.

van de energiebelasting als prikkel voor energiebesparing.

Klimaatzaak Dat Nederland nog niet voorloopt in het

Doelstellingen Nederland heeft

halen van de doelstellingen was voor

zich de afgelopen decennia verbonden

velen geen verassing. In 2015 heeft

aan verschillende klimaatdoelstellin-

klimaatactiegroep Urgenda een rechts-

gen: in 1992 aan het Klimaatverdrag

zaak aangespannen tegen de Staat

van de Verenigde Naties, in 1997 aan

om de Staat te dwingen meer actie te

het Kyoto-protocol en in 2016 na de

ondernemen tegen klimaatverandering.

bijeenkomst in Parijs aan een nieuw

Rechtbank Den Haag oordeelde in juni

Klimaatakkoord van de Verenigde

2015 het voordeel van Urgenda en ook

Naties. In dat laatste akkoord is het

in het hoger beroep bij het Gerechtshof

doel gesteld om de opwarming van

Den Haag werd in oktober 2018 in het

de aarde te beperken tot twee gra-

voordeel van Urgenda besloten. Op

den Celsius, met een streven naar

grond van deze uitspraak dient de over-

1,5 graden Celsius. Het is nu aan de

heid meer actie te ondernemen om de

184 landen die zich aan dit algemene

CO2 uitstoot in 2020 met 25 procent

doel hebben gecommitteerd om zelf

te reduceren ten opzichte van 1990. In

met een concrete invulling te komen.

november 2018 heeft Minister Wiebes

Op Europees vlak wordt ook sturing

aangegeven in cassatie te zullen gaan

gegeven aan het klimaatbeleid van

bij de Hoge Raad om een uitspraak te

de verbonden landen door additio-

krijgen over de vraag of de rechter invul-

nele doelstellingen af te spreken, wat

ling mag geven aan het beleid van de

destijds door Nederland is vervat in

overheid. In de tussentijd heeft Wiebes

het Nationaal Energieakkoord: veer-

in dezelfde maand verklaard dat de

tien procent hernieuwbare energie in

oudste kolencentrales in Nederland

2020 en zestien procent in 2023. In

mogelijk eerder dicht zullen gaan om

aanvulling hierop heeft het Europees

tegemoet te komen aan de doelstel-

Parlement in november 2018 inge-

lingen uit het Energieakkoord en het

stemd met een additionele doelstelling

Urgenda-vonnis. Tijdens hetzelfde

van 32,5 procent in 2030. Er ligt dus

debat heeft de Minister aangegeven

een uitgebreid palet aan internationale

dat er waarschijnlijk meer maatregelen

doelstellingen op tafel, maar wat is de

nodig zijn om de verschillende doelstel-

status hiervan? Is Nederland verstrikt

lingen te halen.

UTILITIES 29 nr. 8 - december 2018

HEINEKEN NEDERLAND | ZOETERWOUDE | 14 FEBRUARI

[Sa ve th

ed

ate ]

ENERGIETRANSITIE VRAAGT OM WATERSTRATEGIE

www.watervisie.com Advertentie Watervisie 2019 halve pagina.indd 1

27-11-18 08:31

Advertentie-index E-World Energy & Water.......................................................................34

WINGAS Energie voor winnaars.

Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren.

WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig.

Hanze Development.................................................................. bijsluiter Imbema Holland......................................................................................32 Joulz............................................................................................................ 4 Logisticon Water Treatment.................................................................35 MODELEC Data-Industrie.....................................................................36 Santon Circuit Breaker Services..........................................................32 WEG Netherlands.................................................................................... 2 WINGAS Benelux....................................................................................30

Ook adverteren in Utilities Magazine?

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

TIES TIES TIES UTILI UTILI UTILI

NUM MER

t 02 - maar

2018

NDE JAAR

TTIE • ACH

GAN G

ts

MER NUMman ufac

de in de nomie en eco

erwaterrgie-,-,wat energie ene

logie en Techno

www.wingas.nl

alition ebat ergy Co New En uwt energied onderbo rd is ieakkoo ng Energ eri vo uit in werk or isen vo ies NOx-e lat Nieuwe stookinstal cte indire nl

tilities.

www.u

2018 03 - mei

TTIE • ACH

NDE JAAR

GAN G

ts

MER man NUM ufac

rkt markt senma gassen en gas en

de in de nomie en eco

logie en Techno

erwaterrgie-,-,wat energie ene

emb 05 - sept

er 2018

TTIE • ACH

NDE JAAR

GAN G

ts

ufac

man

rkt markt senma gassen en gas en

de in de nomie en eco

en er- en waterrgie-,-,wat energie ene

rkt markt senma gassen gas

logie en Techno

ggen el te ze kkoord vaarw maata engas s in kli a oning ampin t stapje landC r om Gr trie ze ulen or Fries Vier jaa Indus molec om vo biosto tmoeten en on gawatt m op on me lee n ktr ie Tie Ele stprob n energ lost me rder da uc tie sprod gaat ve Bioga Esco nl

tilities.

www.u

nl

tilities.

www.u

Om het klimaatbeleid de komende jaren

duurzame energie (ODE) te betalen.

opgewekt door zonnepanelen bij huis-

meer invulling te geven, ontwikkelt de

De aangekondigde terugleversubsidie

houdens.

overheid een Klimaatwet. In het ontwik-

houdt in dat er niet langer wordt verre-

kelen van de Klimaatwet concentreert

kend tegen hetzelfde tarief voor de elek-

SDE+ subsidie Net zoals in 2017,

de overheid zich met name op de

triciteit die wordt geleverd aan het net.

is in 2018 opnieuw een voorjaars- en

duurzaamheidsdoelstellingen voor de

De particulier die elektriciteit aan het net

najaarsronde opengesteld voor de

lange termijn: 95 procent minder CO2-

levert zal hiervoor de daadwerkelijke prijs

SDE+ subsidie, elk met een budget

uitstoot in 2050, waarvan 49 procent

van de elektriciteit, zonder het bedrag

van zes miljard euro. De hoeveelheid

in 2030 dient te worden gehaald. Om

voor de toepasselijke belastingen, ont-

aanvragen bleef in de voorjaarsronde

de invulling van de Klimaatwet zo veel

vangen en hierover daarnaast een terug-

achter, waardoor voor het eerst niet het

mogelijk draagkracht te geven, worden

leversubsidie vergoed krijgen. De hoogte

volledige budget (4.535 subsidieaan-

er gesprekken geïnitieerd via de vijf sec-

van een dergelijke terugleversubsidie zal

vragen) is aangevraagd en de hoogte

tortafels elektriciteit, gebouwde omge-

jaarlijks worden vastgesteld, tezamen

van het uiteindelijk toegekende budget

ving, industrie, mobiliteit en landbouw

met een nationaal budget voor het uitke-

‘slechts’ 3,6 miljard euro bedroeg. In

en landgebruik.

ren van dergelijke subsidies. De hoogte

tegenstelling tot de najaarsronde 2018,

Op het moment van schrijven is de

van de terugleversubisdie kan dus

waar 5.907 subsidieaanvragen zijn inge-

tweede ronde van de gesprekken opge-

jaarlijks worden bijgesteld, maar Wiebes

diend voor een totaal budget van 7,7 miljard euro.

Ondanks dat de doelstellingen in 2020 waarschijnlijk te vroeg gaan komen voor Nederland, wordt er in Den Haag veel werk verzet om in 2030 op het juiste spoor te zitten.

Wat het bijzondere is van deze najaarsronde is dat er subsidie voor een recordhoeveelheid aan duurzame energie is aangevraagd, te weten voor een jaarproductie van 35,1 pètajoule.

Dit valt te verklaren omdat de opwek-

start waarbij een bijzondere nadruk

heeft aangegeven dat het uitgangspunt

king van duurzame energie door

ligt op het concretiseren van de eerder

is dat particulieren een teruglevertermijn

schaalvergroting en de snelle techni-

vastgelegde hoofdlijnen en deze te

van zeven jaar kunnen verwachten. De

sche ontwikkelingen steeds efficiënter

her-evalueren vanuit een kostenreduc-

elektriciteit die achter de meter door de

wordt. Wat opvalt in de najaarsronde

tieperspectief. Gedurende de zomerpe-

particulier wordt verbruikt of eventueel

2018 is dat vooral bij windenergie op

riode hebben planbureaus CPB en PBL

wordt opgeslagen door middel van bat-

land (153) en zon-PV (5.636) het aantal

de hooflijnen van het Klimaatakkoord

terijen wordt ook met de terugleversub-

aanvragen aanzienlijk hoger is dan in

beoordeeld en doorgerekend. Hieruit is

sidie niet belast.

de voorjaarsronde. Op grond van de

gebleken dat de CO2-doelstellingen in

Wiebes is daarnaast voornemens om

resultaten over 2018, zal Wiebes in de

2030 haalbaar zijn indien verdere con-

met de terugleversubsidie ook andere

loop van december 2018 de invulling

crete maatregelen worden getroffen.

hernieuwbare energiebronnen te sti-

van de voorjaarsronde in 2019 publi-

Deze concrete uitwerking dient op 1

muleren, inclusief de ontwikkeling van

ceren. Het wordt het komende jaar ook

december te worden toegezonden aan

windenergie. De plannen van de rege-

interessant om de lange termijnontwik-

Wiebes en zal vervolgens door het CBP

ring zijn met gematigd enthousiasme

keling van de SDE+ subsidie te volgen,

en PBL volledig worden doorgerekend.

ontvangen door de industrie. Mede

nu de sectortafel elektriciteit de ambi-

gezien het beoogde nationale budget

tie heeft vastgelegd om na 2025 geen

Salderingsregeling Het zat er al

en de administratieve lasten van de

gebruik meer te gaan maken van de

een tijdje aan te komen, maar in 2018

procedure om een dergelijke subsidie

SDE+ subsidie.

is dan echt de kogel door de kerk:

aan te vragen bij de Rijksdienst voor

Minister Wiebes heeft afgelopen juni

Ondernemend Nederland.

2030 Ondanks dat de termijnen van

aangekondigd de salderingsregeling

Wiebes heeft in juni 2018 de hoofdlij-

de doelstellingen in 2020 waarschijnlijk

in 2020 definitief te zullen vervangen

nen van dit beleid gepubliceerd, met

te vroeg gaan komen voor Nederland,

door een terugleversubsidie. De sal-

de belofte dit in de zomer 2018 verder

wordt er in Den Haag veel werk verzet

deringsregeling stelde particulieren in

te concretiseren. Op het moment

om richting 2030 wel op het juiste

staat om de opgewekte elektriciteit van

van schrijven is deze nadere invul-

spoor te zitten. In 2019 zullen deze

de zonnepanelen te verrekenen met het

ling nog niet bekendgemaakt, maar

ambities verder ingevuld gaan wor-

eigen stoom verbruik tegen hetzelfde

heeft Wiebes middels een brief aan

den door de regering, na uitvoerige

energietarief. Dit tarief bestaat zowel uit

de Tweede Kamer aangegeven dit in

gesprekken met het bedrijfsleven,

de daadwerkelijke prijs van de elektrici-

Q4 van 2018 te zullen doen. De ver-

milieugroepen en particulieren en zal

teit als het bedrag van de toepasselijke

wachting is dat deze terugleversubsidie

bekend worden welke financiële impact

belastingen. Door middel van deze struc-

een grote rol gaat spelen, nu Wiebes

dit op de verschillende sectoren in

tuur hoeven deze particulieren geen

verwacht dat er in 2030 meer dan zes

Nederland zal hebben. Genoeg om naar

leveringskosten, belasting of opslag

gigawatt aan elektriciteit zal wordt

uit te kijken in 2019!

•

UTILITIES 31 nr. 8 - december 2018

INNOVEER UW WATERLEIDINGNET

OP BASIS VAN HET VERTROUWDE VAN IMBEMA Voorkom probleemsituaties!

Meer weten over het slim uitlezen van afsluiters & bediening op afstand?

Bekijk de video’s op: www.imbema.com/water Meet us @Infratech #2.304

“ BIJ SANTON KRIJG IK RUIMTE VOOR PERSOONLIJKE ONTWIKKELING!” BEN JE OOK OP ZOEK NAAR EEN INNOVATIEVE WERKOMGEVING? Santon biedt ruimte aan engineers, projectmanagers, internationaal service engineers en commercieel talent.

Kijk voor meer informatie op één van onze websites.

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam +31(0)10 283 26 00 pz@santonswitchgear.com

www.santoncbs.com www.santonswitchgear.com

Agenda 12 december

Havendebat Rotterdam

Lantarenvenster Rotterdam

De haven piept en kraakt. De overslag is in de afgelopen jaren zo snel gegroeid dat

events.nieuwsbladtransport.nl

er moeite is met de efficiënte afhandeling van containers. Hier liggen verschillende oorzaken aan ten grondslag, denk bijvoorbeeld aan het laagwater, de drukte op de Nederlandse snelwegen of de beschikbaarheid van paden op het spoornetwerk.

Wat is de verwachting voor de komende jaren? Zitten we op het hoogtepunt of kunnen we een langere periode van aanhoudende groei verwachten? Praat mee tijdens het Havendebat Rotterdam.

Industry and Energy: When electrons power molecules 13 december

Om de Europese klimaatuitdagingen en -doelen van het Parijs-akkoord te kunnen aan-

Brightlands Chemelot Campus,

gaan, zijn nieuwe manieren van samenwerking nodig. Om dat mogelijk te maken moe-

sittard-geleen (nl)

ten de hekken tussen de zware procesindustrie en de energiesector omlaag. De eerste

www.utilities.nl

stappen zijn al gezet. Nieuwe energiebesparende processen zijn geïmplementeerd en geavanceerde bio-routes ontwikkeld. Bovendien gloort een andere, misschien meer duurzame synergie als elektronen en moleculen gaan samenwerken.

Nationaal Watersymposium 2019 30 januari

Controleren, voorzien én voorkomen – Wij weten nog lang niet alles van stoffen in het

Amersfoort

water, en toch wil de overheid gedetailleerde meetgegevens verkrijgen. Hoe gaan we

skiw-netwerk.nl

daarvoor zorgen? Bij wie liggen de verantwoordelijkheden in de keten van productontwikkelaar tot waterzuiveringsbedrijf? Daarover gaat het Nationaal Watersymposium 2019.

Watervisie 2018 Energietransitie vraagt om waterstrategie 14 Februari Heineken Nederland, Zoeterwoude www.watervisie.nl

Met het Klimaatakkoord zet de industrie grote stappen in de energietransitie. Water is de belangrijkste energie- en grondstoffendrager in industriële processen. Daarom kijken industriële leiders steeds vaker naar de wisselwerking tussen water, energie en grondstoffen. Een integrale visie levert ze extra waarde op door (kosten)besparingen in het gebruik en terugdringing van emissies. Temeer omdat water als medium ook een rol kan spelen in circulaire ketens.

Ook benieuwd hoe een integrale visie op uw water, energie- en grondstofstromen u helpen bij uw economische en ecologische uitdagingen? Kom dan naar Watervisie 2019.

25 maart Theater de Stoep, Spijkenisse www.managementproducties.com

Nationale CO2 Conferentie 2019

De industrie zet zich in voor de next-step in de transitie. Met mooie initiatieven gaan we richting de gestelde doelen. Op de 3e editie van de CO2 conferentie staan kansen en uitdagingen centraal. Onder leiding van energie-expert Remco de Boer, gaan we in op het thema: De rendabele top, inzetten op vernieuwing & opschalen productie.

Gas Analysis 2019 18-20 juni Fokker Terminal, Den Haag www.gasanalysisevent.com

GAS Analysis is een internationaal evenement op het gebied van analyse van gassen.

Hier worden de laatste ontwikkelingen en toepassingsmogelijkheden op het gebied van laboratoriumtechnologie, procesanalyse, metrologie en sensortechnologie gepresenteerd. Tijdens GAS Analysis 2019 komen experts van onder meer wereldwijd bekende bedrijven, de academische wereld en metrologische instituten samen. Voorgaande edities van GAS Analysis verwelkomden honderden experts uit meer dan dertig landen verspreid over alle continenten. Zij werden in de gelegenheid gesteld om ‘peers’, beleidsmakers, technisch personeel, analisten, fabrikanten en eindgebruikers te ontmoeten.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 8 - december 2018

In het volgende nummer UTILITIES 1 VERSCHIJNT IN FEBRUARI

Thema: Industrie- en proceswater

Interview Marjan Minnesma

Interview Annemieke Nijhof

Chemelot wil effluent als proceswater

De Klimaatzaak die Urgenda aan-

De onderhandelingen voor het

USG Industrial Utilities, Sitech Services,

spande tegen de Nederlandse staat

Klimaatakkoord zijn in volle gang.

Waterschapsbedrijf Limburg en

zette de discussie rondom verduurza-

Uiteindelijk moet er een Klimaatwet

Witteveen+Bos voerden een ontwerp-

ming van de industrie op scherp. In het

komen waarmee Nederland de

studie uit naar duurzaam waterbeheer.

kort komt het er op neer dat politiek

komende jaren de energietransitie

De partijen onderzoeken de moge-

Den Haag verplicht is de uitstoot van

kan doorvoeren. Annemieke Nijhof is

lijkheden om effluent, afkomstig van

broeikasgassen terug te dringen. We

voorzitter van de klimaattafel mobi-

industriële afvalwaterzuiveringsinstalla-

vragen Marjan Minnesma hoe de Staat

liteit, maar heeft ook veel kennis van

ties en rioolwaterzuiveringsinstallaties,

de industrie kan helpen haar uitstoot

de watersector. Hoe ziet zij de rol van

geschikt te maken voor koel- en pro-

zo snel mogelijk terug te dringen.

water in de energietransitie?

ceswater voor industriepark Chemelot.

Thema's 2019 1 Water – Industriewater –Proceswater 2 Energie infrastructuur en asset management 3 Industriële energiebesparing, Isolatie, proces efficiency, energie- en emissiehandel 4 Duurzaamheid - Waterbehandeling 5 Elektrificatie - decarbonisering en energie- opslag 6 Vakbeurs Energie -- Industrial Heat & Power special 7 Industriewaterbehandeling, ketelwaterbehandeling en legionellapreventie 8 Industriële ecologie in de Nederlandse industrieclusters

E-WORLD ENERGY & WATER 5 TH – 7TH FEBRUARY 2019 ESSEN, GERMANY

Adverteren in deze thema's?

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

SUSTAINABLE AND EFFICIENT SOLUTIONS FOR THE ENERGY FUTURE TRADE FAIR | NETWORKING | CONGRESS | EXPERT FORUMS

EUROPE’S LEADING ENERGY TRADE FAIR www.e-world-essen.com

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608260 www.logisticon.com

Betrouwbare en veilige Remote Access; onze geschiedenis én toekomst.

WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en fabriceren van betrouwbare Remote Access oplossingen. Zo hebben wij alleen al in Nederland tienduizenden analoge industriële modems van WESTERMO geleverd, waarvan er nog vele in gebruik zijn. De opgedane kennis van toen is gebruikt om slimme, veilige en eenvoudig te configureren oplossingen te ontwikkelingen voor een nieuwe generatie Remote Access als LTE/4G, ADSL en VDSL. Betrouwbaarheid staat hierbij voorop; dit geldt toch ook voor uw installaties?

Robust Industrial Data Communications - Made Easy

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl