Utilities 8 2017

UTILITIES NUMMER 08 - december 2017 • ZEVENTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

Special Industrie & Energie 2017 Samenwerking houdt energietransitie betaalbaar Tata Steel meest efficiënt hoogovenbedrijf ter wereld www.utilities.nl

SOLUTIONS IOT PROCESSEN Sales & service management Spare parts management Intake & dispatch management Work order management

Postbus 5198

|

6401GD Heerlen

|

Tel. +31 (0) 45 528 1618

|

info@peachgroup.nl

|

www.peachgroup.nl

Inhoud

8

14

20

Tata Steel meest efficiënte hoogoven

Nexstep zet offshore Samenwerking houdt assets in voor transitie transitie betaalbaar

Tata Steel is al enige jaren met een doorbraaktechnologie bezig, HIsarna.

Met dit project worden over enige jaren zowel de energielasten als CO2 uitstoot met ruim twintig procent verlaagd.

Van recenter datum is Q Pinch, een warmtetransformator die één megawatt stroom en stoom uit pakweg twee megawatt restwarmte terugwint.

Het nieuwe kabinet lijkt de energietransitie serieus te nemen en opvallend is dat daarin ook de afvang en opslag van CO2 een stevigere rol krijgt. Tel daarbovenop de plannen voor uitbreiding van de offshore wind consessies en het mag duidelijk zijn dat de Noordzee een grotere rol gaat spelen in de verduurzaming van het energiesysteem.

24

28

De nieuwe RWE-directeur Taco Douma ziet een grotere rol voor biomassa dan alleen als transitiebrandstof. ‘Biomassa is een koolstofneutraal alternatief voor energieopwekking, maar ook de enige duurzame koolstofbron voor de chemische sector. Samenwerking tussen die twee sectoren kan de energietransitie versnellen én betaalbaar houden.’

34

Ook CO2-belasting op Kandidaten Energy Hoe groen is Rutte III ingevoerde producten Enlightenmentz 2017 Het klimaatbeleid neemt een belangHet nieuwe kabinet maakt keuzes waar hij niet volledig achter kan staan.

Toch is Gert-Jan de Geus, CEO van OCI Nitrogen, blij met de duidelijkheid. ‘Het is voor de industrie vooral belangrijk om te weten waar we aan toe zijn.’ Om de chemie, en met name de ammoniakproductie, verregaand te vergroenen zijn echter nog extra maatregelen nodig.

De Energy Enlightenmentz verkiezing inspireert energiegrootverbruikers te inspireren bij het toepassen van hoopgevende innovaties. En om innovaties, producten en processen die de energietransitie kunnen veroorzaken een duwtje in de rug te geven. Vijf kandidaten dingen mee naar de titel Energy enlightenment 2017.

rijke plaats in binnen het regeerakkoord. Eén van de vier hoofdstukken van het akkoord is geheel gewijd aan het verduurzamen van Nederland, waardoor het kabinet hoge verwachtingen wekt voor het klimaat- en energiebeleid van de komende jaren.

Commentaar ........................................ 5 Market Review ................................... 12 Agenda ............................................... 37 Trending news ..................................... 6 Product & oplossing ......................... 32 In het volgende nummer................... 38

UTILITIES 3 nr. 8 - december 2017

21-22/03/2018 Antwerp Expo

Gelijktijdig met

www.maintenance-expo.be

MAI-advertenties.indd 1

Organised by EASYFAIRS

14/11/17 16:07

Met Joulz voorop —

Subcontractor Borssele Alpha en Beta —

Als partner van HSM is Joulz Energy Solutions betrokken bij ontwerp en bouw van

de offshore windparken Borssele Alpha en Bèta. Dit onderstreept onze expertise op het gebied van hoogspanning op de offshore windmarkt. Joulz is binnen deze projecten verantwoordelijk voor de system integration van alle High Voltage

(220kV / 66kV) componenten op het offshore hoogspanningsplatform (OHVS),

het ontwerpen van de secundaire installaties en het integreren van het SCADA systeem, inclusief testen, installeren en de commissioning. Joulz ontwerpt,

levert en installeert de besturing- en beveiligingspanelen. Ook de levering van de 66kV kabel op het OHVS hoort tot onze scope.

joulz.nl/nl

Over Joulz Joulz Energy Solutions is dé System Integrator specialist op het gebied van complexe midden- en hoogspanning.

Wij ontzorgen netbeheerders, grootzakelijke, duurzame en mobiliteitsklanten met uitdagingen in de hoogspanning (10kV tot 380kV) voor nieuwbouw, renovatie en onderhoud en beheer. Joulz Energy Solutions is onderdeel van Stedin Groep.

HOGETEMPERATUURWARMTE

Het bekt niet echt lekker, maar hogetemperatuurwarmte is wel een van de grootste uitdagingen voor verduurzaming van de industrie. Endotherme chemische processen, het smelten van staal of bijvoorbeeld het indampen van papierpulp vraagt nu eenmaal om hoge temperaturen. Gelukkig is de innovatiekracht van de industrie groot genoeg gebleken om in sommige gevallen de benodigde temperatuur omlaag te krijgen of anders wel de daarbij gepaarde CO2-uitstoot terug te dringen. En inmiddels zijn ook duurzame alternatieven als stoomrecompressie of elektrische boilers economisch genoeg om fossielvrij stoom te produceren.

Sommige processen kunnen echter niet zonder hoge temperaturen, zou je denken. Dan is het toch opvallend dat een proces als het omsmelten van ijzererts naar staal toch nog twintig procent efficiënter kan. Zeker in een omgeving als de hoogovens is twintig procent energiebesparing en dus ook twintig procent minder CO2-uitstoot echt heel veel. Als Tata Steel dan ook nog eens de restwarmte zoveel mogelijk probeert nuttig in te zetten, lijkt de toon gezet voor de rest van de industrie.

Concurrent ArcelorMittal pakt het anders aan en leidt de koolmonoxide die bij het smeltproces vrijkomt naar DOW chemicals, die het gas als grondstof kan gebruiken. Een heel andere route, die vooral innovatief is omdat twee grote bedrijven die nooit eerder samenwerkten van elkaar afhankelijk worden. Maar ook weer een voorbeeld van industriële innovatiekracht die de klimaatvoetafdruk verkleint.

En zo zijn er nog talloze voorbeelden te noemen. Een selectie van die voorbeelden dingt tijdens het Industrie&Energie Congres 2017 mee naar de Energy

Zeker in een omgeving als de hoogovens is twintig procent energiebesparing en dus ook twintig procent minder CO2uitstoot echt heel veel.

Enlightenmentz Award. Bekijk de deelnemers op Utilities.nl en vanaf 1 december kunt u stemmen op uw favoriet. Opvallend is dat er drie projecten bijzitten waar waterstof een hoofdrol in speelt. Het gas is aan een revival begonnen die ook voor de hoge temperatuurbehoefte van de industrie gunstig kan uitpakken.

Natuurlijk zullen we in de toekomst processen moeten bedenken die hun werk doen bij atmosferische druk en omgevingstemperatuur. Met biologische enzymen is bijvoorbeeld al veel mogelijk. Maar tot die tijd kunnen de energiegrootverbruikers beter zo efficiënt en schoon mogelijk produceren. Hoe dat moet, hoort u onder andere tijdens Industrie & Energie 2017. Wees er dus bij op 12 december in Zoetermeer. Ik zie u dan.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon zeventiende jaargang nummer 8 - december 2017 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Tseard Zoethout, Wim Raaijen

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar.

Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenland.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

acts

manuf

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen.

Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op.

Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2017 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever.

ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 8 - december 2017

Trending news op www.utilities.nl

1 Planbureau wil industrie zwaarder belasten Volgens het Planbureau van de leefomgeving kent de Nederlandse fiscale wetgeving meerdere hiaten bij het beprijzen van de milieuschade die bij de productie van goederen ontstaat. Ongeveer 55 procent van het gebruik van fossiele energie wordt nu niet belast. Ook wordt de belasting te laat ingezet. De nadruk ligt nu op de consument, terwijl het effectiever zou zijn om in een eerder stadium van het productieproces groene belastingen te heffen. In het rapport Fiscale vergroening: belastingverschuiving van arbeid naar grondstoffen, materialen en afval, verkent het PBL de mogelijkheden voor het heffen van belastingen op grondstoffen en materialen.

2 EXE lanceert transactieplatform voor elektriciteit Energy eXchange Enablers (EXE), een dochter van Alliander lanceerde het eerste onafhankelijke transactieplatform voor rechtstreekse uitwisseling van elektriciteit tussen opwekkers en verbruikers. In het nieuwe duurzame energiesysteem willen steeds meer bedrijven en consumenten niet alleen stroom gebruiken, maar ook zelf opgewekte energie verkopen aan derden. Net zoals zij nu al kunnen kiezen van wie zij hun stroom afnemen, willen zij natuurlijk ook zelf kunnen bepalen aan wie ze hun energie verkopen en tegen welke prijs. Om dit mogelijk te maken is er een onafhankelijke administrateur nodig die zelf niet in energie handelt. In het huidige energiesysteem heeft de netbeheerder deze rol. Alliander-dochter EXE biedt daarom vanaf nu dit neutrale platform ook voor het nieuwe duurzame energiesysteem.

3 Haalbaarheidsstudie afvang en opslag industriĂŤle kooldioxide Havenbedrijf Rotterdam, Gasunie en EBN onderzoeken gezamenlijk de mogelijkheden om een basisinfrastructuur te realiseren voor het verzamelen en transporteren van CO2 in het Rotterdamse havengebied, dat vervolgens opgeslagen kan worden in (lege) olie- en gasvelden onder de Noordzee. Planning is deze haalbaarheidsstudie rond de jaarwisseling af te ronden. Bij een positieve uitkomst volgt dan verdere uitwerking van het project voor bijvoorbeeld engineering, governance, aansprakelijkheden en een eventuele business case. De partijen streven er naar om in 2018 een investeringsbeslissing te nemen.

6 UTILITIES nr. 8 - december 2017

scoort laag in 4 Nederland klimaatindex

Ieder jaar tijdens de

duurzame 7 Eerste hoogspanningsstation

Het nieuwe duurzame hoogspan-

klimaattop publiceren

ningsstation Emmeloord Zuidervaart

milieuorganisaties

is in gebruik genomen. Het hoog-

de Climate Change

spanningsstation in Emmeloord is

Performance Index.

het eerste TenneT hoogspannings-

Volgens de index van

station wat duurzaam is ontworpen en gebouwd. Zo lig-

dit jaar blijkt wederom

gen er 80 zonnepanelen op het dak zodat het nieuwe

dat landen nog niet

oogspanningsstation grotendeels zelfvoorzienend is.

voldoende doen om klimaatverandering aan te pakken. En wederom bungelt Nederland in Europa onderaan het lijstje. Tegelijk zijn de koplopers ook juist Europese landen en blijft de EU als

tekent overeenkomst 8 Nuon windenergie met Microsoft Nuon/Vattenfall heeft een over-

geheel in de middenmoot te hangen.

eenkomst met Microsoft getekend voor het leveren van windenergie.

Met deze nieuwe tienjarige over-

noodzakelijk 5 Elektrochemie voor energietransitie

eenkomst ontvangt Microsoft honderd procent van de energieproductie van het nieuwe windmolenpark dat in de

Efficiënte energieop-

Wieringermeerpolder zal worden gebouwd. De bouw zal

slag is noodzakelijk

in 2018 beginnen en dit windpark zal vanaf 2019 elektri-

voor een zinnige tran-

citeit produceren.

sitie naar duurzame energiebronnen. Dat betekent wel dat we duurzaam opgewekte elektriciteit (gedeeltelijk) zullen moeten

voor peer-to9 Pilotproject peer energielevering

Samen met energiemarktplaats

omzetten en opslaan

HanzeNet en duurzame energie-

in chemische verbindingen. Dat stelde Wiebren de Jong

coöperatie LochemEnergie start

in zijn intreerede als hoogleraar aan de TU Delft.

Greenchoice een pilotproject met een op blockchain gebaseerde virtuele ‘energiemarktplaats’. Op

6

Triasboring op vier kilometer diepte van start

deze fictieve marktplaats gaan vijftig deelnemers onderling lokaal opgewekte duurzame energie verhandelen, zonder inmenging van externe professionele partijen.

Zes jaar na de onder-

Met het project willen de partijen nieuwe technologieën

tekening van de inten-

testen en door middel van simulaties ervaring opdoen.

tieovereenkomst is de Triasboring van start gegaan. Het geothermieproject op vier kilometer diepte van Royal FloraHolland,

gaswinning 10 Besluit Groningen opnieuw

De minister van Economische

HVC en Capturam

Zaken en Klimaat moet een

moet een groot aantal

nieuw besluit nemen over de

kassen in het

gaswinning in Groningen. Zijn

Westland van duur-

eerdere besluit om de

zame warmte voorzien. In negen dagen is een gat geboord van 1.298 meter diep. Daarna volgt sectie 2 tot

komende vijf jaar 21,6 miljard kubieke meter per gasjaar te

2.559 meter diep, sectie 3 tot 4.204 meter diep en sectie

winnen, heeft hij niet goed onderbouwd. Dat oordeelt de

4 boort door naar de Triaslaag op 4.560 meter diep.

Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

UTILITIES 7 nr. 8 - december 2017

INTERVIEW

Tata Steel meest efficiënte hoogoven ter wereld Tata Steel is al enige jaren met een doorbraaktechnologie bezig, HIsarna. Met dit project worden over enige jaren zowel de energielasten als CO2 uitstoot met ruim twintig procent verlaagd. Van recenter datum is Q Pinch, een warmtetransformator die één MW stroom en stoom uit pakweg twee MW restwarmte terugwint. Mede door deze projecten blijft het IJmuidense hoogovenbedrijf wereldwijd tot een van de meest efficiënte in de sector behoren.

8 UTILITIES nr. 8 - december 2017

Tekst: Tseard Zoethout

H

et HIsarna project – de naam is

warmteverliezen terug. Tijdens onze

een samensmelting van het oud-

vijfde proefcampagne hebben we

Keltisch woord voor ijzer (isarna) en

aangetoond dat HIsarna beheers-

smeltvat (hismelt) – is niet over één

baar, zeer stabiel en voorspelbaar is.

nacht ijs tot stand gekomen. Sterker

Daarom is het voor onze sector ook

nog, al sinds 2004 werkt het vroegere

zo belangrijk. Bij opschaling van het

Hoogovens, tien jaar geleden over-

project kunnen we de voorsprong op

genomen door het Indiase Tata Steel,

andere hoogovens behouden en zal

samen met andere Europese staalbe-

daar, op termijn, de hele Europese

drijven aan de ontwikkeling van diverse

staalsector van profiteren.’

doorbraaktechnologieën om de CO2

Maar er is meer: het HIsarna procedé

uitstoot per ton staal in 2050 te halve-

levert, in tegenstelling tot een traditio-

ren. Van alle technologieën die dit EU

neel proces, vrijwel pure CO2 emissies

samenwerkingsverband heeft geïdenti-

op. Dat broeikasgas kan zodoende

ficeerd, is HIsarna het verst gevorderd.

relatief eenvoudig worden afgevangen

Na diverse productietesten in 2013 en

en opgeslagen, (CCS), bijvoorbeeld in

2014 en een duurproef van een half

(bijna) lege gasvelden op de Noordzee.

jaar die in 2017 begon, gaat de pilot-

Mocht Tata Steel dat toepassen, dan

plant op industriële schaal van start en

bereikt het bedrijf een CO2 reductie

duurt het nog enkele jaren van testen

van tachtig tot negentig procent en

voordat commercialisatie aanbreekt.

zijn helemaal geen schoorstenen meer

‘Bij opschaling van het project kunnen we de voorsprong op andere hoogovens behouden en zal daar, op termijn, de hele Europese staalsector van profiteren.’

Hightech procedé

Wat houdt

nodig. Plus de bijkomende voordelen

dit hightech procedé nu precies in?

van veel minder NOx en zwaveluit-

Kort gezegd komt het erop neer dat

stoot. ‘We hebben de nieuwe fabriek

enkele stappen in het proces worden

op CCS voorbereid en kunnen bewij-

overgeslagen. In een traditioneel

zen dat afvang en opslag mogelijk is,

hoogovenproces bewerkt men de

maar of we dat ook gaan doen, hangt

grondstoffen (erts en metallurgische

af van de maatschappelijke discus-

kolen) tot brokken (sinters), daarna tot

sie over dit onderwerp’, voegt Van

knikkers (pellets ijzererts) en tenslotte

Boggelen er wel aan toe.

tot cokes. Het HIsarna project maakt deze voorbewerking overbodig: ijzer-

Flexibiliteit Ondertussen expe-

erts en ruwe kolen worden tot poe-

rimenteert het hoogovenbedrijf met

dervorm vermalen en in een reactor

biomassa als vervanging van cokes, een

geïnjecteerd om er meteen vloeibaar

van de grondstoffen voor het maken van

ruwijzer te maken. Dat scheelt niet

staal. ‘Qua volume kunnen we 750 kilo-

alleen een volledige processtap met

gram per ton ijzer door 40% biomassa

ruim twintig procent minder energie-

in onze proefinstallatie vervangen. Dat

verbruik en even grote reductie aan

levert 35 tot 40 procent aan CO2 reduc-

CO2 emissies.

tie op. Qua energieverlies is vervanging

Johan van Boggelen, verantwoordelijk

niet bepaald gunstig. Bovendien speelt

voor het HIsarna project, verduidelijkt

er nog iets anders mee: de beschik-

wat het nog meer oplevert.‘Door het

baarheid. In de tropen is winning van

overslaan van deze belangrijke pro-

biomassa relatief gemakkelijk. Hier, in

cesstap hebben we straks slechts één

Noordwest Europa, is energiewinning

fabriek en één schoorsteen nodig.

uit biomassa een andere zaak. Het moet

Zo kunnen we met minder opper-

immers ook commercieel uit kunnen:

vlakte voor het proces toe, hoeven

voor dergelijke biomassa betaal je, in

we minder waterkoeling en dergelijke

vergelijking met kolen, wel vijf keer

te gebruiken en brengen we ook de

zoveel’, zegt de procesmanager.

UTILITIES 9 nr. 8 - december 2017

A ds en sy s adva nced

Het platform Het Utilities platform brengt de (hogere) management functies bij elkaar die verantwoordelijkheid hebben omtrent de grote hoeveelheden gas, water en (duurzame) energie die door de organisatie stromen. Het platform belicht journalistiek en onafhankelijk nieuws, trends en innovaties. Actuele onderwerpen worden uitgediept en het uitgebreide netwerk dient voor kennisdeling en inspiratie.

Dat gebeurt o.a. via verschillende media die nauw met elkaar zijn verbonden. Vakblad Utilities (acht edities per jaar), de website www.utilities.nl (dagelijkse updates) en de nieuwsbrief die twee keer in de maand wordt verzonden.

Nive au Dru k Flow Ana lyse Dau wpu nt

ms sens or syste

Utilities Welkom bij

jks U kunt hier dageli er geworden. kers. stuk aantrekkelijk grootverbrui Utilities een de industriële r gassen voor de website van nieuws nog snelle (industriële) Vanaf 2017 is u uw dagelijkse , energie en leesplezier. n over water We hopen dat nieuws vinde t ondergaan. d Utilities. Veel t up het vakbla heeft een facelif neem sbrief t 1 emen Ook de Nieuw ang een abonn en voor de diepg kunt vinden

deld 21 minut

keer kan bijna zes Slimme meter ven v n ve verbruik aange

te hoog

rs kunnen he energiemete nische k ronisc kt elekt Bepaalde elektro verbruik procent te hoog een tot wel 582 oek van de blijkt uit onderz aangeven. Dat g met de werkin e in samen Universiteit Twent ogleraar Amsterdam. UT-ho Hogeschool van asten van a in de meterk at k schat dat Frank Leferin een huishoudens 0 nederlandse zeker 750.00 ieel foute potent die alleerd meter is geïnst even. weerg kan meterstanden

In 2016 gemid stroom

en geen

kers hadden en zakelijke gebrui als Huishoudens n geen stroom deld 21 minute vorig jaar gemid 17 procent korter storing. Dat is gevolg van een n delde. Gasstoringe gemid lijks dan het vijfjaar 2016 huishouden in een dat ervoor zorgden gas had. seconden geen gemiddeld 58

Thema’s magazine 2018: februari Waterketens (beurzen: Aqua Nederland – Maintenance/Pumps&Valves A’werp) maart Energie-inkoop – Asset Management (beurzen Maintenance Gorinchem - Stocexpo) mei Schoon gas en biomassa juni Watertechnologie en innovatie augustus Stoom, warmte en CO2-neutraal produceren (beurs: WOTS) september Energietechnologie en –inkoop (beurs: Vakbeurs Energie) oktober Stoom en ketelwaterbehandeling december Energie en waterinfrastructuur Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met Arthur Middendorp van Jetvertising, telefoon (070) 399 00 00, e-mail arthur@jetvertising.nl

Vakbeurs en de Aqua Nederland weer agen komen er RioleringsVakd aan!

en rland Vakbeurs al n Aqua Nede met als centra maart 2017 vinde tenhal Gorinchem Op 21, 22 & 23 in Evenemen voor en weer plaats als de vakbeurs RioleringsVakdag kenmerkt zich van de De vakbeurs maakt deel uit naar schoonìì. en vuil ologie îVan thema nt en watertechn een groot watermanageme , zijn deling 2017 en voor waterbehan . Toevoeging rtechnologie Week route.

Nationale Wate t seeï innovatie ein en een îmus demonstratieterr website: k? Bezoek onze bezoe uw reren voor Wilt u zich regist nhal.nl/aquario-go www.evenemente

rs iciteitsleverancie Meerdere elektr mogelijk aansluiting

op een

elektriciteit in gszekerheid van Om de leverin TenneT een vergroten, heeft Rotterdam te inding panningsverb rondse hoogs nieuwe onderg deel van de januari is een aangelegd. Begin den Krimpen aan Ommoord en kabel, tussen ook het is en k genomen. Gister IJssel, al in gebrui en Ommoord Marconistraat tweede deel tussen ter hele 22 kilome gebracht. De onder spanning k. gebrui is nu in lange verbinding

krijgt Gasdistributienet

spoort grondstofpa

g met in samenwerkin Liander heeft Kiwa Technology AVK Plastics, productiefaciliteit voor een land een format en AVK Neder ontwikkeld.

Grondstofpaspoort

INNOVATIE CENTRUM DUURZAAM BOUWEN | ROTTERDAM | 15 FEBRUARI [SA VE

nts Platform eve

land Aqua Neder Share iMaintain 2017:

a. Dan vindt in 2017 in uw agend Noteer 16 maart plaats, het iMaintain 2017 Rotterdam Ahoy het iMaintain de NVDO en jaarcongres van Share. thema als met platform,

TH

ED ATE ]

den. In gaan we uitbrei grote succes op Vanwege het groter. Er wordt beursvloer nog 2017 wordt de Aqua het team van gewerkt door dit moment hard g van de urs om de indelin Nederland Vakbe te stellen. beursvloer vast

PROACTIEVE COALITIES www.watervisie.com Advertentie Watervisie 2018 halve pagina.indd 1

20-11-17 11:29

Mede daarom ziet het IJmuidense hoogovenbedrijf naar andere reductiewegen uit, bijvoorbeeld recycling van staal. ‘Door schroot uit oude auto’s en ander afgedankt metaal in het proces bij te mengen, brengen we onze CO2 uitstoot voor elke ton staal met zo’n twintig procent naar beneden. Met HIsarna zal dat naar 50% gaan. HIsarna kan bovendien schroot als gegalvaniseerd staalschroot verwerken dat in de huidige route moeilijk of niet kan.’

Van Boggelen schat dat er wel vijftien à twintig jaar nodig is om de resultaten van het HIsarna procedé wereldwijd in de staalsector uit te rollen. ‘Van de vier technologieën die het ULCOS (Ultra Low Carbon Dioxide Steelmaking), onze EU samenwerking met andere staalbedrijven en onderzoeksinstituten, heeft aangegeven, is het HIsarna proces het meest kansrijk. Met een vijf ploegen dienst en zeventig personen leveren we daar een behoorlijke bijdrage aan. De IP rechten zijn nu volledig in bezit van Tata Steel. De ontwikkeling doen we samen met EU partners als ArcelorMittal en Paul Wurth die gebruiksrechten op deze technologie hebben.’

WRAPS Naast het grote, langjarige

tepanelen, ENGIE bouwt in licentie de

stralingswarmte is gebaseerd op

HIsarna project voert Tata Steel diverse

Q Pinch warmtetransformator die de

het zogenaamde Seebeck-effect

kortere projecten uit. De meest belang-

warmte achter de panelen in stoom

(genoemd naar de Letse ontdekker

rijke en recente, ondersteund met

omzet.

in 1821). Volgens dit principe wordt

een DEI subsidie van 1,5 miljoen euro

Wat zijn de voordelen van WRAPS en

op het grensvlak van meerdere meta-

vanuit de Topsector Energie, is wel het

de warmtetransformator? Tom van de

len (dus in een legering als staal) het

WRAPS (Waste Radiation to Power

Velde, projectmanager voor WRAPS,

temperatuursverschil direct omgezet

and Steam) in combinatie met het Q

en Gerard Jägers, programmamana-

in elektrische spanning (of stroom).

Pinch project. WRAPS heeft tot doel

ger energie-efficiency, beiden werk-

Daarom is de warmtetransformator

om de stralingswarmte die bij hoge

zaam bij Tata Steel, leggen eerst het

van ENGIE ook essentieel: het verschil wordt immers geschapen door de hit-

‘Per vierkante meter paneel wekken we zo’n 25 Watt aan stroom en 40 Watt aan warmte op.’

tepanelen aan de achterkant te koelen met water (waarvan weer stoom wordt gemaakt).

temperaturen (700 tot 1200 Celsius)

principe uit. ‘Je kan geen staal gieten

Warmtenetwerk ‘Per vierkante

tijdens het proces vrijkomt, opnieuw te

zonder dat er stralingswarmte vrijkomt’,

meter paneel wekken we zo’n 25 Watt

benutten.

begint Jägers. ‘Al jaren gebruiken we

aan stroom en 40 Watt aan warmte op.

Kern van het project zijn vijftig inno-

de restwarmte uit onze processen

Voor vijftig hittepanelen komt dat over-

vatieve siliciumpanelen die de stra-

als voorverwarming voor gas en ver-

een met het jaarlijks energieverbruik

lingswarmte in stroom omzetten.

brandingslucht. Tot voor kort konden

van zo’n vierhonderd huishoudens’,

Aan de achterkant van de panelen

we echter niet de hoge temperatuur

zegt Tom van de Velde, manager van

wordt van het koelwater vervolgens

stralingwarmte, vrijkomend uit slak en

het WRAPS project. ‘Plaatsing van de

stoom op circa 100 ºC gemaakt. RGS

plakken staal, op een goede manier

hittepanelen na stolling moeten we

Development uit Broek op Langedijk,

hergebruiken. Met de Thermagy pane-

goed met de werknemers doorspre-

een start-up die is voortgekomen uit

len wordt dat wel mogelijk.’

ken: zij kunnen immers niet langer

ECN, ontwikkelde de Thermagy hit-

Dergelijke energieopwekking uit

meer direct op het staal kijken. Dat

UTILITIES 11 nr. 8 - december 2017

Market review WATER

GAS

PRODUCTEN

PRODUCTEN

Grünbeck Waterbehandeling B.V.

Enviro Chemie b.v.

Waarderweg 52 C 2031 BP HAARLEM Tel: +31 (0)23 - 542 69 13 Fax: +31 (0)23 - 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

De toekomst in duurzame waterbehandeling Zutphenstraat 65 7575 EJ OLDENZAAL Tel: +31 (0)541 820 903 Fax: +31 (0)541 820 904 info@gruenbeck.nl www.gruenbeck.nl

Lubron Waterbehandeling Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 42 6931 Fax: +31 (0)162 45 9192 info@lubron.eu www.lubron.eu

Esders J. Asselbergsweg 2 5026 RR Tilburg Tel: +31 (0)13 468 0856 info@esders.nl www.esders.nl

INSPECTIE EN KEURINGEN

UVAR Holland B.V.

Esders B.V. J. Asselbergsweg 2 5026 RR Tilburg Tel: +31 (0)13 468 0856 info@esders.nl www.esders.nl

Jotem Waterbehandeling Parelstraat 24 7554 TM HENGELO Tel: +31 (0)74 242 5255 Fax: +31 (0)74 243 4880 info@jotem.nl www.jotem.nl

Waterfiltratie en Bermad afsluiters Griendweg 51 3295 KV ’S-GRAVENDEEL Postbus 5169 3295 ZH ’S-GRAVENDEEL Tel: +31 (0) 78 673 1477 Fax: +31 (0) 78 673 4557 info@uvar.nl www.uvar.nl

Kiwa Inspecta Nederland B.V. Postbus 70 2280 AB Rijswijk Tel: 088 - 998 4621 Fax: 088 - 998 4420 inspectie@kiwa.nl www.kiwa.nl

OVERIG

DIENSTEN

DDM Demontage Industriële verhuizingen Demontage – Sloopwerken Transport – Asbestsanering Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 666 9780 Fax: +31 (0)30 245 9127 info@ddm.eu www.ddm.eu

TRADE FAIR NETWORKING CONGRESS EXPERT FORUMS

E-WORLD ENERGY & WATER 6th–8 th FEBRUARY 2018 ESSEN, GERMANY

EUROPE’S LEADING ENERGY TRADE FAIR

www.e-world-essen.com

12 18 UTILITIES UTILITIES

nr. 8 - december 2017

gevoel moeten we hen, bijvoorbeeld

Gerard Jägers vult aan: ‘de warmte

we ter plekke moeten oplossen, veel

met camera’s, weer teruggeven.’

kan als ruimteverwarming naar de

hangt af van hoe RGS Development

De grootste uitdaging voor het hoog-

gebouwen gaan maar daar zijn we nog

zich gaat ontwikkelen. Als ze van

ovenbedrijf schuilt in het nuttig gebruik

niet op gefocust: voor ons staat de

handwerk naar industriële schaal kun-

van de warmte. ‘Elektriciteit kunnen

efficiency van het staalproces centraal,

nen opschalen, zal ook de prijs dalen.

we natuurlijk op elke gewenste plaats

verwarming van de gebouwen is een

De terugverdientijd van WRAPS zal,

in de fabriek inzetten’, vervolgt hij.

stap verder weg.’

afhankelijk van de grootte en de investeringen, voor warmte tussen de vijf en

‘Met warmte is dat iets totaal anders: wegens conversieverliezen moet de

Opschaling en efficiency

tien jaar liggen. Dat is op dit moment

afzet zo dicht mogelijk bij de bron

Over het vervolg van het WRAPS pro-

vanuit economisch opzicht niet aan-

gebeuren. Waar kunnen we dat het

ject valt volgens beide heren weinig te

trekkelijk, daarom hebben we ook

beste doen? We hebben daarvoor nu

zeggen. ‘Het is net als bij het begin van

subsidie op deze systemen gekregen

nog geen warmtenetwerk. Waar het

de ontwikkeling van PV panelen die

en testen ze in lijnopstelling tot

op neerkomt, is dat we het aardgasver-

pas de laatste tien jaar overal toepas-

eind 2019.’

bruik willen verdringen.’

singen vinden’, zegt Jägers. ‘Veel zullen

Intussen blijft IJmuidense hoogovenbedrijf de reguliere processen – zoals motoren, aandrijvingen, isolatie en het

INDUSTRIE & ENERGIE 2017

mengen van gassen – en de ketenef-

Gerard Jägers zal op het congres ‘Industrie & Energie 2017’ op 12 decem-

ficiëntie constant verbeteren. Daarmee

ber bij FME te Zoetermeer spreken over de vorderingen met WRAPS en

bespaart Tata Steel, opgeteld, circa

Q Pinch. Andere onderwerpen die tijdens de parallelsessies aan bod komen

twee procent energie per jaar en in

zijn: elektrochemie, warmtebenutting via stoomrecompressie, de financie-

lijn met het convenant dat het bedrijf

ring van energiebesparing, waterstoftechnologie en industriële symbiose.

met het Rijk heeft afgesloten. ‘Qua CO2 benchmark behoren we tot de

Industrie & Energie 2017

beste hoogovenbedrijven ter wereld.

Datum:

12 december 2017

Afbouwen op deze locatie is absoluut

Plaats:

FME Zoetermeer, Zilverstraat 69

niet aan de orde. Je gaat toch ook niet

Inschrijven:

www.utilities.nl/inschrijfpagina/jaarcongres2017

de kip met de gouden eieren slachten’, zo rondt Jägers retorisch af.

•

UTILITIES 13 nr. 8 - december 2017

GAS

Nexstep zet offshore assets in voor energietransitie

Het nieuwe kabinet lijkt de energietransitie serieus te nemen en opvallend is dat daarin ook de afvang en opslag van CO2 een stevigere rol krijgt. Tel daarbovenop de plannen voor uitbreiding van de offshore wind consessies en het mag duidelijk zijn dat de Noordzee een grotere rol gaat spelen in de verduurzaming van het energiesysteem.

14 UTILITIES

nr. 8 - december 2017

D

e Nederlandse energievoorziening is vanaf 1959, toen

het Slochterenveld werd ontdekt, opgebouwd rondom olie en gas. De ontdekking van het Groningenveld luidde het begin in van een volwassen gasinfrastructuur met bijbehorende upstream, midstream en downstream assets. De exploratie en productie van het gas werd uitgebreid naar de Noordzee, waar in het Nederlandse deel inmiddels zo’n 150 productieplatforms staan. Nadat de gasprijs na twee economische crises inzakte, is het voor een deel van die platforms niet meer economisch om te produceren. Inmiddels heeft de financiële crisis plaatsgemaakt voor een klimaatcrisis, of in ieder geval het besef dat fossiele energie het klimaat negatief beïnvloedt. En dus zal Nederland de komende jaren investeren in de transitie van een energiesysteem dat grotendeels gebaseerd is op aardgas, naar een systeem van hernieuwbare en duurzame energie.

Ontmantelen

rol van ad interim general manager.

ceerde offshore velden. Waarom zou je

dustrie wil een bijdrage leveren aan de

‘Veel gasvelden lopen tegen het einde

daarvoor niet de aanwezige assets voor

energietransitie. Op dit moment wordt

van hun economische levensduur’,

gebruiken? Het zou kapitaalvernietiging

veertig procent van de Nederlandse

zegt Kreft. ‘Waar voorheen nog jaarlijks

zijn als aan de ene kant geld wordt geïn-

energievraag ingevuld door gas.

zo’n één miljoen werd geïnvesteerd,

vesteerd in de ontmanteling van gasas-

Dit percentage daalt de komende

is het investeringsniveau in nieuwe

sets, terwijl aan de andere kant nieuwe

decennia als gevolg van de transitie

projecten historisch laag geworden.

installaties worden gebouwd om de

en de groeiende beschikbaarheid

Ook dit jaar is weer een aantal velden

energietransitie te dienen. We moeten

van duurzame alternatieven. Deze

uit productie geraakt en staat een

dan ook met partijen in gesprek gaan

zullen de komende jaren echter nog

achttal productieplatforms stil. Als er

om te zien wat nodig is en op welke ter-

onvoldoende zijn om aan de volledige

geen hergebruik mogelijk is, worden

mijn en hoe bestaande offshore assets

energievraag te voldoen. Gas kan als

ze ontmanteld. Dat ontmantelen is een

daar eventueel in passen.’

minst vervuilende fossiele brandstof

verplichting die de offshore operators

dit tekort opvangen, daar waar geen

zijn aangegaan toen ze de platforms

Scenario’s Ideeën zijn er genoeg om

duurzame alternatieven voorhanden

bouwden. Op het moment dat een

de stilstaande platforms en uitgepro-

zijn, zoals bijvoorbeeld in de industrie.

veld is uitgeproduceerd, moet deze

duceerde velden in te zetten. Kreft: ‘Het

Daarnaast kan gasinfrastructuur nog

binnen een redelijke termijn in zijn oor-

zou zonde zijn als waardevolle assets

waarde hebben en worden ingezet

spronkelijke staat worden opgeleverd.

worden afgebroken als je ze nog kunt

voor de energietransitie. Als dit niet

Nu is die redelijke termijn niet zo heel

inzetten ten behoeve van de energie-

aan de orde is, ontmantelt de gas-

hard vastgelegd, en het zou zelfs niet

transitie. In de toekomst zullen op de

industrie op verantwoordelijke en

nodig zijn wanneer assets zouden kun-

zeebodem elektriciteitskabels en gas-

efficiënte wijze haar infrastructuur.

nen worden ingezet ten behoeve van

velden elkaar kruisen, daar zijn synergie-

Om hergebruik en ontmanteling te

het duurzame energiesysteem.

voordelen uit te halen. Vandaar dat we

optimaliseren, richtten staatsbedrijf

De Noordzee transformeert namelijk

samen met de betrokken partijen willen

EBN en de branchevereniging voor

naar een duurzame energiehub met

kijken of we samen kunnen werken. Hoe

olie- en gasproducenten (NOGEPA)

offshore windparken en bijbehorende

precies, is nog onderwerp van onder-

Nexstep, Nationaal Platform for Re-use

infrastructuur voor de aanlanding van

zoek, maar er zijn talloze scenario’s

en Decommissioning op. Eric Kreft is

de opgewekte elektriciteit. Last but not

te bedenken. Zo wordt al onderzoek

vanuit EBN betrokken bij de totstand-

least zijn er ook plannen om CO2 af te

gedaan naar power to gas, waarbij over-

koming van het platform en vervult de

vangen en op te slaan in uitgeprodu-

tollige windenergie in waterstof wordt

De olie- en gasin-

UTILITIES 15 nr. 8 - december 2017

EEN TOPCONDITIE SAMEN MET SANTON CIRCUIT BREAKER SERVICES MAAK NU EEN AFSPRAAK EN ONTVANG • GRATIS sporthorloge • GRATIS advies voor een conditieanalyse van uw schakelaars

Kijk op www.santonCBS.com voor meer informatie

circuit breaker services

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam

Phone: +31(0)10 283 26 00 cbs@santonswitchgear.com

Advertentie-index E-World Energy & Water GmbH ............................................................12

WINGAS Energie voor winnaars.

Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren.

WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig.

easyFairs nv/sa ............................................................................................ 4 Hanze Development ..................................................................... bijsluiter Jetvertising .................................................................................................10 Joulz Energy Solutions .............................................................................. 4 MODELEC Data-Industrie b.v. ................................................................40 PeachGroup b.v. .......................................................................................... 2 PennWell Corporation .............................................................................39 Santon Circuit Breaker Services b.v. .....................................................16 WINGAS Benelux b.v.b.a. ........................................................................16

Ook adverteren in Utilities Magazine?

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

www.wingas.nl

omgezet. Dat gas zou vervolgens via

gewenste afvang en opslag in 2030. We

ook in de energietransitie nog niet is

bestaande pijpleidingen het land kun-

hebben nog twaalf jaar om onderzoek

uitgespeeld. ‘Als we dat gas niet zelf

nen bereiken. Maar ook gas to power is

te doen, pilots op te zetten en op te

produceren, zullen we het uit het bui-

mogelijk, als op windstille dagen tekor-

schalen. Dat is zowel aan de kant van de

tenland moeten halen. Met name in

ten dreigen te ontstaan. Wellicht kunnen

afvang als aan de transport en opslag-

de combinaties van duurzame energie

offshore gasturbines stroom leveren.

kant een grote uitdaging. Technisch

en aardgas kunnen mooie synergie-

Een eerste stap voor integratie is het

kunnen de gasassets en -infrastructuur

voordelen ontstaan. We zijn dan ook

vervangen van de gascompressoren

nog jaren mee, maar dan moeten ze in

in gesprek met partijen zoals TenneT,

voor elektrische varianten die kunnen

de tussentijd wel goed worden onder-

die belast zijn met het ontsluiten van

worden gevoed met stroom uit offshore

houden. Dus ook op dat vlak is haast

de windparken. De leden van Nexstep

windparken. Hiermee kunnen we in

geboden. Als we niets doen, kunnen we

hebben veel ervaring met offshore-

ieder geval de eigen energiebehoefte,

de assets straks niet meer gebruiken.’

projecten. Dus wie weet kunnen we

nodig voor het transport van gas naar

Kreft benadrukt dat de rol van aardgas

samenwerken.’

land, vergroenen.’

•

CO2-opslag Met name CO2-opslag

CIJFERS

kan zeer interessant zijn voor de uitge-

Sinds de zestiger jaren zijn er op land en zee ongeveer 3.800 gas- en olie-

produceerde velden. Kreft: ‘Het nieuwe

putten geboord. Inmiddels zijn daarvan zo’n tweeduizend stuks afgesloten

kabinet wil jaarlijks twintig megaton

en verlaten. Aanvullend daarop zijn er ook 24 productieplatforms gesloten

CO2 opslaan. Dat is een gigantische

en ontmanteld. Momenteel zijn er nog zo’n 150 platforms actief, die tussen

uitdaging waar eerst ervaring mee

nu en twintig jaar niet meer nodig zijn voor gasproductie.

moet worden opgedaan. Niet alle gas-

Van de 3.500 kilometer pijpleiding op het Nederlandse continentale plat,

infrastructuur kan één op één worden

is inmiddels tweehonderd kilometer afgebroken. De totale kosten voor

gebruikt voor CO2-transport. Zo zijn

het ontmantelen van de gehele upstream gasinfrastructuur schatte EBN

de gaspijpleidingen ingericht om het

in 2016 op zo’n 7 miljard euro, waarvan 5 miljard euro voor de offshore

methaan aan land te krijgen. Of het

infrastructuur (putten, platforms en pijpleidingen). De Nederlandse staat,

mogelijk is om de leidingen of delen

vertegenwoordigd door EBN, draagt zo’n zeventig procent van deze kosten.

daarvan te hergebruiken voor water-

Daarmee is het een nationale zaak om die kosten zo laag mogelijk te hou-

stofgas, moet onderzocht worden. Er

den. Dat kan enerzijds door te leren van ontmantelingsprojecten, maar ook

is echter wel haast geboden, gezien

door de assets opnieuw in te zetten in een duurzaam energiesysteem.

de ambities van het kabinet voor de

UTILITIES 17 nr. 8 - december 2017

UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld

Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

acts

manuf

Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor

Industrie & Energie 2017

INDUSTRIE ENERGIE 2017 ITC Franklin Gothic Std

UTILITIES 19 nr. 8 - december 2017

ENERGIE

Samenwerking houdt energietransitie betaalbaar De nieuwe RWE-directeur Taco Douma ziet een grotere rol voor biomassa dan alleen als transitiebrandstof. ‘Biomassa is een koolstofneutraal alternatief voor energieopwekking, maar ook de enige duurzame koolstofbron voor de chemische sector. Samenwerking tussen die twee sectoren kan de energietransitie versnellen én betaalbaar houden.’

20 UTILITIES nr. 8 - december2017

R

WE ondervond de afgelopen

en opslag van CO2 weer wel her-

is de energietransitie een misleidende

jaren aan den lijve hoe grillig de

nieuwde aandacht.

term. Het impliceert dat alleen de energiebedrijven moeten omschakelen

Nederlandse politiek kan zijn. Waar de industrie bij het kabinet Balkenende

Én/én

II nog aandrong op ruimte voor meer

als plantmanager verantwoordelijk

transitie vergt een heel andere inrich-

kolencentrales, keerde de publieke

voor de prestaties van de Eemscentrale

ting van de samenleving.’

opinie zich een aantal jaar geleden zich

in de Groningse Eemshaven en is sinds

ineens tegen dezelfde centrales. De

begin oktober aangesteld als directeur

Ondersteuning De politieke

zorgen om het klimaat overschaduw-

kolen-, biomassa- en gascentrales

keuze om oude kolencentrales te

den de zorgen om de concurrentie-

continentaal Europa bij RWE. Hij zit

sluiten, volgt Douma nog wel. ‘De

positie van de Nederlandse industrie.

daarmee min of meer direct aan het

Eemscentrale is vijftien procent effi-

De politiek ging mee in het negatieve

stuur bij de transitie die ook RWE zal

ciënter dan de kolencentrales die de

sentiment jegens kolencentrales en

moeten doormaken. Biomassa speelt

afgelopen jaren zijn gesloten. Dat

nog voor de eerste nieuwe centrale

daar wat Douma betreft een hoofdrol

betekent dat je alleen al op efficiency-

Taco Douma was vanaf 2015

naar duurzame alternatieven, maar de

was opgeleverd, brandde de discussie al los om ze te sluiten. Een oplossing werd gevonden in het meestoken van biomassa. Biomassa gebruikt kooldioxide als voedingsstof om te groeien, waardoor het verbranden ervan geen

‘We hebben veel ervaring met biomassa en weten inmiddels dat er voldoende voorhanden is en dat deze aantoonbaar duurzaam is verkregen.’

extra CO2-emissies oplevert. Maar ook het bijstoken van biomassa leidde tot

in, wat niet wil zeggen dat hij daarmee

winst evenveel energie en CO2 hebt

negatieve publieke sentimenten. Eerst

andere duurzame opties uitsluit: ‘We

bespaard als alle zon- en windparken

omdat primaire biomassa zou kunnen

hebben alle opties nodig om maar

bij elkaar. De meestook van biomassa

concurreren met de voedselketen.

een beetje in de buurt te komen van

levert als bonus nog een extra CO2-

Maar ook de secundaire biomassa, de

de gewenste negentig procent CO2-

besparing op. Daar komt bij dat de

houtachtige gewassen, werden afge-

emissiereductie in 2050. Het is geen

Eemscentrale uitermate flexibel is.

serveerd omdat het alleen maar zou

kwestie van of/of, maar én/én. We heb-

Hoewel de centrale niet zo snel van

bijdragen aan het langer openhouden

ben zowel zon- wind- als schoon fos-

nullast naar vollast kan opschakelen als

van ‘vervuilende kolencentrales’. Het

siel nodig met CO2-afvang en opslag,

gascentrales, kunnen we wel redelijk

net nieuw aangetreden kabinet Rutte III

of nog liever het gebruik van CO2 als

eenvoudig het gaspedaal intrappen

meldde in oktober dan ook tegelijk met

grondstof. Energiebesparing hoort

of loslaten. In de energietransitie zie

zijn ambitieuze klimaatambities dat

daar ook bij en dan niet alleen voor de

ik dan ook nog steeds een belangrijke

het zou stoppen met SDE+-subsidie

energiebedrijven, maar ook voor de

rol weggelegd voor dit soort efficiënte

voor het meestoken van biomassa.

industrie, de gebouwde omgeving en

centrales. Niet alleen voor het leveren

Opmerkelijk genoeg, kreeg de afvang

de transportsector. Wat dat aangaat

van basislast, maar steeds meer ook als ondersteuning van wind- en zonneenergie.’

Bijstook

In 2016 kreeg RWE nog

een SDE+-subsidie toegewezen voor de bijstook van biomassa in zowel de Amer- als de Eemscentrale. De Amer Bio WKCzal successievelijk 35, 50 en uiteindelijk 80 procent biomassa bijmengen in de feedstock voor de poederkoolcentrale. Bijstook van biomassa in de Eemshaven start in 2019 met vijftien procent en wordt daarna opgeschroefd naar dertig procent. ‘De aanpassing van de centrales zit met name in de logistiek en opslag van de biomassa’, zegt Douma. ‘Het bijstoken zelf vergt geen directe aanpassingen aan de assets, maar we moeten er wel voor zorgen dat de biomassa vanaf de boot in de silo’s terechtkomt en

INDUSTRIE ENERGIE 2017 ITC Franklin Gothic Std

UTILITIES 21 nr. 8 - december 2017

Partners Utilities platform

Leden Utilities platform

Partners (en Leden)

Nieuwsbrief

Vakblad Utilities

Website

Congres en evenement

Rondetafel-bijeenkomsten

Experts

Ad van Wijk

Teus van Eck

AndrĂŠ Jurjus

Sander de Bruyn

Paul van Son

Sophie Dingenen

Professor

Teus van Eck

Directeur

manager/Researcher

CEO DII

Bird & Bird

Sustainable Energy,

Energie en Milieu

Netbeheer

Environmental

Nederland

Economics CE Delft

TU Delft

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform?

Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670

daarvandaan in de ovens. We hebben

samenwerkingsverbanden die de ener-

zijn energiebesparende of CO2-uitstoot

veel ervaring met biomassa en weten

giewereld en de energiegrootverbrui-

vermijdende maatregelen in de indu-

inmiddels dat er voldoende voorhan-

kers zullen moeten aangaan. Jarenlang

strie en de energiesector wel vaak vele

den is en dat deze aantoonbaar duur-

hebben wij redelijk anoniem geope-

malen goedkoper dan bijvoorbeeld

zaam is verkregen. We hebben echter

reerd en leverden spanning op het net

in de gebouwde omgeving. Onlangs

nog wel overheidssteun nodig om het

zonder een directe relatie aan te gaan

hoorde ik nog de stelling dat ieder huis

prijsverschil tussen kolen en biomassa

met de eindgebruiker. In het geval van

in Nederland voor vijftigduizend euro

te overbruggen. De subsidie die we

biomassaketens, maar bijvoorbeeld ook

energieneutraal is te maken. Dat zijn

vorig jaar binnenhaalden, zullen we in

bij CO2-afvang en utilisatie, zijn directe

nogal bedragen als je dat voor een paar

2019 effectueren. Vanaf dat moment

koppelingen tussen de energie- en

miljoen huishoudens doorrekent.

krijgen we acht jaar lang subsidie, en

industriewereld nodig. Wij kunnen onze

dat betekent dat we in 2027 opnieuw

kennis over biomassalogistiek, maar

Betaalbaar De industrie en de

moeten kijken of de markt volwas-

ook over energieproductie inzetten

energiesector kunnen de energie-

sen genoeg is om zonder subsidie te

om de industrie te helpen in zijn mis-

transitie tegen lagere maatschappelijke kosten verduurzamen, maar daar

‘In het geval van biomassaketens, maar bijvoorbeeld ook bij CO2-afvang en utilisatie, zijn directe koppelingen tussen de energie- en industriewereld nodig’

moeten ze wel in worden gesteund.

CO2-belasting helpt daarbij niet, zeker niet als dat niet Europees of liever nog internationaal wordt genivelleerd. De enige uitkomst van hoge CO2-prijs in Nederland zal zijn dat gascentrales

kunnen draaien. De Amercentrale kan

sie de CO2-voetafdruk te verlagen. Dat

niet meer rendabel zijn, kolencentra-

op tachtig procent biomassa draaien,

biedt uitdagingen voor beide kanten,

les duurder worden en we heel veel

maar zonder subsidie is dat nu voor

maar zeker ook economische kansen.

stroom importeren uit landen met

ons economisch nog niet haalbaar.

De elektrificering van de energievraag

minder oog voor milieueffecten van

Ik denk dat het onverstandig is dat de

is net zo’n item dat kansen biedt voor

het energiesysteem. Daarmee dien je

overheid biomassa parkeert als transitie-

zowel de energiebedrijven als de indu-

het milieu niet, maar het is zeker ook

brandstof. Ook de industrie zoekt naar

strie. Power to heat, power to gas of

niet goed voor de BV Nederland. Veel

duurzamere alternatieven voor fossiele

power to products bieden allemaal kan-

zien de malaise in de energiesector als

koolwaterstoffen. De enige duurzame

sen voor nieuwe productiemethoden

pech voor een aantal grote bedrijven,

bron voor koolwaterstoffen is biomassa.

en tevens nieuwe mogelijkheden voor

maar het gaat ook om werkgelegen-

Als de industrie de huidige volumes

de opslag van duurzaam opgewekte

heid en de concurrentiepositie van de

kunststoffen wil blijven produceren,

energie of peakshaving.’

eigen economie. Natuurlijk kunnen

is daar veel biomassa voor nodig. We

Wat zowel de energiebedrijven als de

we alle kolencentrales sluiten, maar

hebben de komende jaren nodig om de

industrie volgens Douma nodig heb-

de rekening belandt uiteindelijk bij de

markt en benodigde infrastructuur voor

ben, is consistent politiek beleid dat

consument. Ik zou dan ook graag de

biomassa volwassen te laten worden.’

in lijn is met een duidelijke visie op de

emoties uit de discussies halen en een

toekomst van de energievoorziening. ‘Er

stapje terug doen. De ambitie voor

Ketenintegratie RWE kon-

is momenteel een te grote focus op de

negentig procent CO2-reductie in 2050

digde onlangs aan samen te wer-

energiesector terwijl ook de gebouwde

is het uitgangspunt, laten we nu kijken

ken met AkzoNobel, Avantium en

omgeving en de transportsector hun

hoe we dat ook betaalbaar en betrouw-

Staatsbosbeheer in de bioraffinaderij

steentje moeten bijdragen. Overigens

baar kunnen houden.’

op het chemiepark Delfzijl. Douma: ‘Het

•

Zambezi-proces haalt de glucose en suikerstroop uit houtachtige gewassen.

INDUSTRIE & ENERGIE 2017

Glucose is een waardevolle grondstof

Taco Douma zal op het congres ‘Industrie

voor tal van chemische producten ter-

& Energie 2017’ op 12 december bij FME

wijl suikerstroop kan worden omgezet

te Zoetermeer spreken over samenwerking

in ethanol of andere biofuels. Na dit

tussen de industrie en de energiesec-

proces blijft er nog lignine over, wat

tor en de rol van RWE in de biomassa-

vervolgens kan worden bijgestookt in

keten. Andere onderwerpen die tijdens

onze centrales. Belangrijke partner is

de parallelsessies aan bod komen zijn:

ook Staatsbosbeheer, die het mogelijk

elektrochemie, warmtebenutting via

maakt om duurzame biomassa in het

stoomrecompressie, de financiering van

proces in te zetten; het snoeihout uit

energiebesparing, waterstoftechnologie

onze eigen bossen. Deze ketenbenade-

en industriële symbiose.

ring is een voorproefje van de nieuwe

INDUSTRIE ENERGIE 2017 ITC Franklin Gothic Std

UTILITIES 23 nr. 8 - december 2017

ENERGIE

‘Ook CO2-belasting op ingevoerde producten’ Het nieuwe kabinet maakt keuzes waar hij niet volledig achter kan staan. Toch is Gert-Jan de Geus, CEO van OCI Nitrogen, blij met de duidelijkheid. ‘Het is voor de industrie vooral belangrijk om te weten waar we aan toe zijn.’ Om de chemie, en met name de ammoniakproductie, verregaand te vergroenen zijn echter nog stevige extra maatregelen nodig. Een pleidooi voor CO2-belasting op ingevoerde producten, stevige subsidies voor innovatieve processen en systeemveranderingen.

24 UTILITIES nr. 8 - december 2017

Tekst: Wim Raaijen

H

ij staat te boek als een bezield

een ton ammoniak. Daardoor is OCI

weinig mee kunnen. Ik had daarom ook

man. Wie Gert-Jan de Geus, CEO

Nitrogen met zijn fabrieken op het

graag de mogelijkheid gezien van CCS

van chemiebedrijf OCI Nitrogen, wel-

Chemelot-terrein in Geleen een van

op land. Maar goed, het is een heldere

eens heeft horen spreken weet dat.

de grootste inkopers van aardgas in

keuze en daar kunnen we ten minste

Toen hij bijvoorbeeld schaduwminister

Nederland en verbruikt het bedrijf

rekening mee houden.’

was van Economische Zaken tijdens

meer dan drie procent van het totale

het congres Deltavisie dit jaar. Hij

Nederlandse verbruik.

CO2-protectionisme Op zich is De Geus er blij mee dat het nieuwe

en milieu alleen nog maar gestuurd

CCS op land

kabinet meer aandacht heeft dan

dient te worden op CO2-reductie. ‘Dat

de mogelijkheden van elektrochemie,

voorheen voor CO2-reductie, maar het

is het grotere doel dat we met ons

met name in de elektrolyse van water

maatregelenpakket is wat hem betreft

allen na willen streven en de rest is

(H2O) om er waterstof uit te halen. In

nog niet compleet. Hij ziet naast CCS

daarvan afgeleid.’ Focus hierop geeft

een klap is er dan geen aardgas meer

ook veel mogelijkheden voor CCU,

de industrie volgens hem veel helder-

nodig. Niet als grondstof, noch als

Carbon Capture en Usage, maar de

heid en eenduidigheid.

energiebron. De realiteit kan echter

huidige regering lijkt er nog weinig

Ook een debat gaat hij het liefst vol

zeer weerbarstig zijn, weet ook hij uit

weet van te hebben. ‘Wat gebeurt er

vuur aan. Zo riep De Geus vorig jaar tij-

ondervinding. De productie van groene

als we er in slagen CO2 als grondstof in

dens een bijeenkomst over elektroche-

ammoniak is vooralsnog veel te duur

te zetten? Bijvoorbeeld door het voor

mie uit: ‘Ammoniak is een belangrijke

ten opzichte van de aardgasroute. En

langere tijd te binden in melamine, wat

grondstof voor de chemie, en zeker

de schaliegasrevolutie in Amerika heeft

onder meer langdurig wordt verwerkt

voor de kunstmest en de melamine

de positie van duurzame productie van

in laminaatvloeren en keukenbladen.

van OCI Nitrogen. Het is doodzonde

ammoniak er alleen maar slechter op

Mogen we dat dan aftrekken van onze

om het meteen weer op te fikken!’ Hij

gemaakt. De Geus: ‘Als aandeelhou-

CO2-footprint? Daar is nog niet over

reageerde daarmee op het idee van

ders moeten kiezen waar ergens in de

nagedacht.’

energiebedrijf Nuon om op termijn

wereld een nieuwe ammoniakfabriek

Volgens de Geus wordt bij CO2-

overschotten windenergie omzetten

moet worden gebouwd, kiezen ze

maatregelen nog te veel alleen geke-

in ammoniak, onder andere via elek-

natuurlijk voor de Verenigde Staten.

ken naar CO2-uitstoot bij de bron en te

trolyse van water. Een uitstekend idee,

Kosten zijn gewoon doorslaggevend.’

weinig bij het eindproduct. ‘Laten we

vindt ook De Geus. Maar niet wat het

Volgens hem is Nederland er nog niet

naar de totale CO2-footprint kijken van

energiebedrijf er daarna mee wil doen.

klaar voor om dit te doorbreken met

producten.’

Ammoniak dient straks voor Nuon

echte innovatie. ‘Nog steeds heb ik

In dat licht pleit hij bijvoorbeeld ook

alleen maar als opslag van energie, een

soms het idee dat de energie-inten-

voor een CO2-belasting op ingevoerde

enorme batterij.

sieve industrie wordt weggejaagd.

producten. ‘CO2-protectionisme? Ja,

Dat leverde het energiebedrijf naast

Ik durf nu niet met grote plannen te

laten we het zo noemen. Stel er komen

het nodige applaus meteen ook de

komen, omdat ik ze niet uitgelegd krijg

goedkope alternatieven van onze pro-

nodige kritiek op. Met name vanuit de

aan mijn aandeelhouders. Er is veel

ducten uit bijvoorbeeld Rusland, dan

chemische industrie. Zo ook van De

overleg met de overheid en ik zie ook

moeten we extra belasting heffen als

Geus. Doodzonde, want slaagt een

zeker wel verschuivingen, maar het is

die met veel meer CO2-uitstoot zijn

chemiebedrijf als OCI Nitrogen er in

me nog te onduidelijk welke kant het

geproduceerd dan hier.’ Volgens De

stelde dat op het gebied van energie De Geus ziet veel in

om betaalbaar groene ammoniak te maken, dan slaat het twee vliegen in een klap. Het verduurzaamt zowel de grondstoffen als de benodigde energie. Voor de productie van ammoniak (NH3) gebruikt het chemiebedrijf heel

‘Wat gebeurt er als we er in slagen CO2 als grondstof in te zetten? Bijvoorbeeld door het voor langere tijd te binden in melamine.’

veel aardgas (CH4) als grondstof, de nodige waterstof (H2) wordt uit de

op gaat. Het huidige kabinet heeft wel

Geus kan de overheid daarmee oneer-

methaanmoleculen gehaald, waarna

een paar duidelijke keuzes gemaakt en

lijke concurrentie voorkomen en biedt

het wordt gebonden aan stikstof

hoewel het niet allemaal in het voor-

ze een betere basis voor vergroening

(N2) uit de lucht. Voor deze reacties

deel van ons is, geeft het wel helder-

van de chemie. ‘Zeker als de overheid

is bovendien heel veel energie nodig,

heid.’ Zo is De Geus een voorstander

hier belasting gaat heffen op CO2, dan

wederom uit aardgas. OCI Nitrogen

van CCS, de opvang en opslag van

moet ze dat ook doen op producten

koopt meer dan een miljard kubieke

CO2, maar vindt hij het jammer dat

die van elders komen.’

meter aardgas per jaar, alleen al voor

alleen voor opslag onder de Noordzee

het maken van ammoniak in Limburg.

wordt gekozen. ‘Nu profiteren alleen

Systeemveranderingen

Er is ongeveer duizend kubieke meter

Rotterdam en Amsterdam daarvan,

Vervolgens moeten innovatieve ver-

aardgas nodig voor het maken van

terwijl de bedrijven op Chemelot er

duurzamende processen ook zwaar

INDUSTRIE ENERGIE 2017 ITC Franklin Gothic Std

UTILITIES 25 nr. 8 - december 2017

[Sch

FME | ZOETERMEER | 12 DECEMBER

rijf

u nu

in]

VERSNELLEN Het gaat allemaal nog te langzaam. Willen we de klimaatdoelstellingen van Parijs halen dan is versnelling noodzakelijk. Op dat vlak kan de industrie haar rol claimen in de energietransitie.

Zo committeerden de energiegrootverbruikers zich onlangs nog aan een extra energiebesparing van negen petajoule. Maar waar liggen de mogelijkheden?

Natuurlijk moet worden gezocht naar doorbraakinnovaties die bijvoorbeeld met windenergie, bouwstenen kunnen maken voor een duurzame chemie. Ook op de korte termijn zijn er veel mogelijkheden, met name als bedrijven voorbij hun hek kijken. Versnellen kan ook door harmonisatie van wet- en regelgeving en financieringsmodellen.

Programma 13.00 uur Inloop

13.00 uur

2050 13.30 uurHogetemperatuurwarmte Start congres Marian Hopman, programmamanager Drie keynotes met o.a. Marion EZ Hopman (programmamanager EZ)Delfzijl over Transitiepad

H oe Bioraffinaderij Chemiepark de hogetemperatuurwarmte biomassaketen sluit Taco Douma, Plantmanager Eemshaven RWE

15.00 uur

Initiatiefnemers:

Korte pauze

Energiebesparing en innovatie in stikstofketen

15.30 uurGert-Jan Break-out sessies de Geus, CEO OCI Nitrogen 15.30 Break-out sessies 16.45uur uur Plenaire afsluiting 16.45 uur Pitches Energy Enlightenmentz

17.30 uur

Wie wil versnellen, zal uit zijn comfortzone moeten komen en het lef moeten hebben om innovatie een kans te geven en de kracht van de keten te benutten.

Nieuwe businessmodellen, circulaire systemen en transparante samenwerking maken versnelling mogelijk.

Ontvangst

13.30 uur R esultaten verkenning Transitiepad

Netwerkborrel

17.30 uur P lenaire afsluiting en uitreiking Energy Enlightenmentz

AANMELDEN Via de website kunt u zich registreren voor het congres.

Deelname kost â‚Ź 245 excl. BTW. De bijeenkomst is KOSTELOOS voor partners, leden en experts van het Utilities platform en Industrielinqs pers en platform, en genodigden.

Partners:

www.utilities.nl/jaarcongres2017

INDUSTRIE & ENERGIE 2017 Tijdens het congres Industrie & Energie spreekt Gert-Jan de Geus over de mogelijkheden en obstakels voor vergroening van ammoniakproductie.

Nederland. ‘We doen momenteel niets, omdat we van elkaar nog niet weten hoe we erin staan. Ja, ik zie wel wat beweging bij de overheid, maar het is op dit vlak nog erg onduidelijk wat haar positie is. We moeten het toch met elkaar gaan doen. Ik zie overigens wel wat positieve ontwikkelingen bij Economische Zaken. Het ministerie wil graag in gesprek komen met de twaalf grootste uitstoters van CO2 in Nederland, om gezamenlijk te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn.

Naast de raffinaderijen, grote chemiebedrijven als Dow en Akzo, horen de kunstmestfabrikanten, Yara Sluiskil en worden gesubsidieerd, vindt De Geus.

groot. Zo is de capaciteit van het elek-

wij, daar ook bij.’ De Geus hoopt en ver-

‘Er wordt vaak negatief gedaan over

triciteitsnet te klein om de benodigde

wacht dat daarbij groen waterstof en

subsidies, maar ik ben echt een groot

hoeveelheden duurzaam opgewekte

elektrochemie ook op tafel komen.

voorstander van financiële stimulering

stroom in Limburg te krijgen. De

van de juiste innovaties. Echt, zonder

Geus: ‘Wat dat betreft heeft de indu-

SDE+

stimulering gebeurt er veel te weinig.

striële cluster in de Eemsdelta natuur-

ammoniakproductie via de elektro-

Helaas hebben we vooralsnog geen

lijk ijzersterke troeven in handen, met

chemische route vooral nog een

Europese subsidie gekregen voor ons

naast chemie ook een energiecluster.’

onderzoeks- en pilottraject zijn. Op

elektrolyseproject.’ OCI Nitrogen zoekt

Bovendien komt daar straks veel

korte termijn werkt OCI Nitrogen

financiering om een elektrolyzer van

duurzaam opgewekte elektriciteit van

daarom aan een alternatief om toch

tien megawatt in Limburg neer te zet-

windparken aan land.

de CO2-footprint te verbeteren.

ten om hiermee te experimenteren.

Voor clusters in het binnenland zoals

Afgelopen najaar ontving het bedrijf

De innovatie zit vooral in een nieuwe

Chemelot, is een goede infrastructuur

de vergunning voor de bouw van een

systeemaanpak. De technologie

voor transport van waterstof daarom

biogasinstallatie, met de projectnaam

is niet nieuw, maar die inpassen in

een belangrijke voorwaarde. ‘Ik geloof

Gasahead. De centrale moet straks

een bestaand productieproces wel.

zeker in de mogelijkheden van groen

43 miljoen kubieke meter gas uit var-

Tien megawatt lijkt een behoorlijke

waterstof en de waterstofeconomie.

kensmest produceren. Daarmee kan

hoeveelheid stroom, maar er is uit-

In dat licht is het van belang dat we

ongeveer 2,5 procent van de totale

eindelijk 2000 megawatt nodig om in

hier op Chemelot ook grote hoeveel-

behoefte aan methaan worden ver-

de gehele behoefte aan waterstof te

heden waterstof aangevoerd krijgen.

groend. Het kan een oplossing zijn

voorzien. ‘Wij hebben deelgenomen

Vraag me nu nog niet hoe. Daar zijn

voor het mestoverschot. De installatie

aan een Europese tender. Ons voor-

echt enorme systeemveranderingen

kan per jaar 700 kiloton varkens-

stel is helaas niet gehonoreerd, maar

voor nodig, waarbij verschillende par-

mest omzetten in biogas. De totale

we blijven het zeker proberen. Het is

tijen aan mee moeten werken. Via het

mestproductie in Limburg en Noord-

goed dat de overheid in het regeerak-

bestaande net van Gasunie? Wellicht.

Brabant is zeven miljoen kiloton. ‘We

koord erkent dat er geld nodig is voor

Het vraagt in ieder geval veel onder-

hebben samen met onze partner Re-N

innovatie. Wij gaan uiteraard met de

zoek, maar ook belangrijke keuzes van

Technology een SDE+ subsidie aange-

overheid praten om een testopstelling

zowel de industrie als overheid.’

vraagd in de afgelopen najaarsronde.

op Chemelot te ontwikkelen.’

Voorlopig zal grootschalige

Als de subsidie wordt toegekend dan

De kans dat in Limburg de volledige

Twaalf grootste uitstoters

kunnen we verder met het project. Een

waterstofproductie op een duurzame

Op dat vlak moet er volgens de Geus

mooi project voor OCI, Chemelot en

manier gaat gebeuren is niet erg

nog veel meer helderheid komen in

Limburg!’

INDUSTRIE ENERGIE 2017 ITC Franklin Gothic Std

•

UTILITIES 27 nr. 8 - december 2017

Kandidaten Energy Enlightenmentz 2017 De Energy Enlightenmentz verkiezing is bedoeld om de energiegrootverbruikers te inspireren bij het toepassen van hoopgevende innovaties. En om innovaties, producten en processen die de energietransitie kunnen veroorzaken een duwtje in de rug te geven. Een Energy Enlightenment is een technische en sociale innovatie die de energievraag en CO2-uitstoot weet terug te dringen of te verduurzamen. Vijf kandidaten dingen mee naar de titel. Uiteindelijk zullen drie kandidaten een pitch verzorgen tijdens het Industrie & Energie Congres 2017 op 12 december in Zoetermeer.

POLYMERE WARMTEWISSELAAR BENUT RESTWARMTE In verbrandings- en droogprocessen gaat een behoorlijk deel van de opgewekte warmte verloren. De gemiddelde temperatuur van de rook- of afgassen die de schoorstenen van stoomketels, raffinaderij fornuizen, stoomreformers, naverbranders en industriële drogers verlaten, heeft doorgaans nog een temperatuur van honderd tot tweehonderd graden Celsius. Het terugwinnen van deze warmte met metalen warmtewisselaars is redelijk uitdagend omdat het rookgas corrosief wordt zodra de temperatuur van het rookgas onder het zuurdauwpunt, rond

28 UTILITIES

nr. 8 - december 2017

de 130 tot 150 graden Celsius, zakt van gasstromen waar zwavel, fluor, chloor of andere corrosieve stoffen in zitten. Om die reden laten veel fabrikanten van dit soort systemen die warmtewisselaar maar zitten.

En dat is jammer, want daardoor gaat gemiddeld tien procent van de warmte die ontstaat bij verbranding of wordt gebruikt in een droogproces verloren via de schoorsteen.

HeatMatrix heeft hiervoor een oplossing gevonden door een warmtewisselaar toe te passen die gemaakt is van een high-performance polymeer.

De ontwikkelaars van de HeatMatrix

LUVO technologie (air preheaters / APH’s) geven aan dat de helft van die tien procent verloren energie alsnog teruggewonnen kan worden.

Hiermee kan de industrie weer een stapje verder zetten in het terugdringen van de CO2-emissies.

Het hart van de HeatMatrix technologie wordt gevormd door een rigide matrix structuur van aan elkaar verbonden plastic pijpjes. ‘Deze pijpjes kunnen worden gebundeld tot iedere gewenste grootte en dus iedere capaciteit van warmtewisselaar’, zegt directeur Paul van Dillen van HeatMatrix. ‘De warmtewisselaar die wij leveren is meer dan tien keer lichter en drie keer compacter dan de gebruikelijke metalen warmtewisselaars. Dit maakt ze gemakkelijker te installeren op lastiger te bereiken plekken.’

Het potentieel van de inzet van warmtewisselaars is volgens Van Dillen groot. ‘We hebben berekend dat als alle schoorstenen in Rotterdamse haven zijn uitgerust met een HeatMatrix warmtewisselaar, we met de bespaarde energie tien procent van de Rotterdamse huishoudens kunnen bedienen.

We hebben ook berekend dat de wereldmarkt voor corrosieve en vervuilingsgevoelige restwarmte een bedrag van twee miljard euro vertegenwoordigt.

WATERSTOF IN

WATERSTOFMOLEN VOOR

ZOUTEN OPSLAAN DUURZAME BRANDSTOF H2Fuel is een drager van waterstof onder atmosferische omstandigheden, bestaande uit natriumboorhydride (NaBH4) en Ultra Pure Water (UPW) met als activator een sterk verdund zuur, dan wel een katalysator. De NaBH4 en het UPW wordt in een mengkamer gebracht waar een natuurlijke reactie plaats vindt, waarbij er vier waterstofatomen uit de NaBH4 wordt vrijgegeven, de twee waterstofatomen uit het UPW zich binden aan de resterende NaB en er dus ook uit het UPW vier waterstofmoleculen vrijkomen. Dat betekent in totaal acht waterstofmoleculen.

TNO valideerde deze manier van waterstofopslag als 98 procent van het theoretisch haalbare, waarmee de opbrengst twee keer hoger is dan waterstofgas onder druk.

Deze manier van energieopslag is vrij van schadelijke emissies en maakt het bovendien mogelijk om zowel de productie als opslag, vervoer en gebruik onder atmosferische druk uit te voeren. Daarbij kost de reactie tussen ultrapuurwater en natriumboorhydride geen energie. Misschien nog wel de grootste winst, is dat H2Fuel op te slaan is in droge, slurry of vloeibare vorm en dus ook min of meer kan worden getankt. De stof is bovendien veiliger dan waterstof en als het waterstof is vrijgelaten, kan het residu weer worden hergebruikt.

Natriumboorhydride is goedkoop te produceren, niet toxisch en de grondstoffen zijn wereldwijd goedkoop en eenvoudig te verkrijgen.

INDUSTRIE ENERGIE 2017 ITC Franklin Gothic Std

Het Duaal-project, waarbij een windturbine direct waterstof zal produceren, is een van de kandidaten die meedingen naar de Energy Enlightenmentz of the Year 2017.

Tijdens het Industrie&Energie Congres op 12 december in Zoetermeer zal duidelijk worden wie de vakjury en het publiek uiteindelijk als winnaar aanwijst.

De windturbine zal waterstof gaan produceren voor het project Duwaal: een initiatief van een breed consortium in de regio Noord-Holland onder leiding van HYGRO. Doel van het consortium is om de keten van duurzame waterstofproductie, de distributie naar minstens vijf waterstoftankstations en honderd waterstofvrachtwagens gelijktijdig te realiseren.

De Lagerwey windmolen, met een vermogen van 4,8 megawatt, zal geschikt worden gemaakt om elektrolysetechnologie in te bouwen. Door de integratie van beide bewezen technieken kunnen er veel componenten worden

weggelaten waardoor de waterstofproductie goedkoper, efficiënter en robuuster wordt. De waterstofmolen, de eerste in zijn soort, zal worden gedemonstreerd op het windturbinetest-veld van ECN te Wieringerwerf.

Idealiter krijgen windturbines in de toekomst een waterstofgasnetwerkaansluiting in plaats van elektriciteit. Het transport van de waterstof per buisleiding is significant goedkoper dan transport van elektriciteit door een kabel. Daarbij fungeert de buisleiding als inherente buffer waardoor er veel minder afstemming van vraag en aanbod nodig is, één van de uitdagingen bij normale wind- en zonne-energie.

De duurzaam geproduceerde waterstof uit het project Duwaal dient als brandstof voor elektrische vrachtwagens met een brandstofcel. Naast CO2-uitstoot worden hierdoor ook geluids-, NOx- en fijnstofemissies voorkomen. Het project laat zo zien hoe de toekomstige energieinfrastructuur vorm kan krijgen.

windturbine

waterstof tankstation

electrolyser

waterstofleiding

waterstof opslag

UTILITIES 29 nr. 8 - december 2017

BIOSTOOMLEVERING AAN PARTIKELSCHUIMPRODUCENT In de Edese bio-energie installaties van MPD was capaciteit over; het netwerk kon worden uitgebreid met een voor Nederland unieke stoomleiding. Partikelschuimproducent HSV Moulded Foams Group gebruikte tot voor kort een aardgasgestookte stoomketel en MPD Groene Energie wilde wel investeren in de benodigde infrastructuur en kapitaalgoederen zoals een biostoomketel.

De stoomlevering was nog de minste uitdaging. MPD had een 4,5 megawatt-installatie staan en kon uitbreiden naar 7,5 megawatt. De infrastructuur bleek een van de grootste uitdagingen. De lengte van het stoomtracé bedraagt circa anderhalve kilometer. Om verliezen te beperken, koos men voor een roestvaststalen pijp-in-pijp-configuratie, met een vacuüm tussen de twee pijpwanden. De leiding werkt als een thermosfles en is voorzien van steenwolisolatie.

Tweede uitdaging was de aanleg ondergronds in de openbare ruimte; tot dan toe in Nederland niet eerder gedaan. Het duurde even voordat de gemeente de vergunningen kon afgeven. MPD riep hulp in van Ede-Wageningen Engineering voor de berekeningen en opties voor de stoomleiding. Zij kwamen met de gebruikte constructie met hoog kwalitatief staalgebruik.

Voor 1,6 km biostoomtracé werd voorzien in 9 putten die condenswater afvangen en retourneren. Er kwamen de nodige bochten in de leiding om ruimte te geven bij het uitzetten en krimpen bij opwarmen en afkoelen; niet eenvoudig met een leiding met een doorsnede van 1.500 millimeter in een krappe ruimte. Daarbij kwam dat de leiding plat op de grond ligt. Om uitzetten en krimpen mogelijk te maken, ligt een deel van de binnenleiding op wieltjes tegen de statische buitenmantel

aan. Inmiddels werkt de stoomleiding naar volle tevredenheid. HSV verbruikte jaarlijks zo’n twee miljoen kuub gas en de gasrekening schiet nu naar beneden. De inzet van biostoom verkleint de CO2-footprint van HSV en zij zijn tevreden over de leveringszekerheid en de werking van de back-upsystemen.

WATERSTOFPROJECT MET DUIZENDEN ZONNEPANELEN Zonnepanelen

f 2019 kabel overtollige se energie

Elektrolyse: water scheiden in waterstof en zuurstof

Elektrolyse

Compressie

elektriciteit

Groene stroom uit Duitsland

Opslag water

zuurstof

H2

waterstof

2H2O -> 2H2 + O2

Water

Bijmenging in gasnet

Levering aan industrie, transport etc.

Delfzijl

Zuidwending Installatie voor het innemen en uitzenden van aardgas

Zuidwending

H2

Mogelijke opslag waterstof in zoutcavernes

Omzetten in elektriciteit 1 km

Waterstof tanken

Gasopslag in holtes in de zoutlaag (cavernes) van circa 70 x 300 m

ustrie

Gasunie-dochters EnergyStock en New Energy willen bij Aardgasbuffer Zuidwending met zo’n vijfduizend zonnepanelen duurzame elektriciteit omzetten in waterstof. Hiervoor starten zij een pilotproject (HyStock)

30 UTILITIES

nr. 8 - december 2017

dat tot doel heeft om een power-to-gas installatie te bouwen; de eerste in Nederland met een capaciteit van één Megawatt of meer.

De locatie in Zuidwending is ideaal omdat het de mogelijkheid biedt om in de toekomst waterstof grootschalig op te slaan in de speciaal voor gasopslag gemaakte zoutcavernes. Hiermee willen de Gasunie-dochters de markt voor groene waterstof verder ontwikkelen.

EnergyStock voert, als eigenaar van de aardgasbuffer, een energiemanagementprogramma uit waarmee ze haar energiegebruik wil verminderen en vergroenen. Een van de maatregelen is het plaatsen van zonnepanelen op haar terrein. Henk Abbing, directeur EnergyStock: ‘Daarbij ontstond het idee om een deel van de over-

gebleven ruimte te gebruiken voor een power-to-gas installatie. Er zijn in Nederland nu nog maar weinig initiatieven waarbij groene stroom wordt omgezet in waterstof. Nederland loopt hierin achter op bijvoorbeeld Duitsland waar ze verder zijn met wind en zon.

De zonnepanelen worden geplaatst op de aarden wallen rondom de installatie. Ook worden de parkeerplaatsen van de installatie voorzien van een zonnedak. Eén megawatt van het opgewekte vermogen wordt omgezet in waterstof. Daarvoor worden drie containers binnen de hekken van de installatie geplaatst: één bevat de elektrolyse-unit, de tweede de benodigde elektronica en de derde een compressor die vervolgens de opslagcilinders vult met waterstof. De opslagcilinders zijn mobiel en kunnen vervoerd worden naar afnemers in de mobiliteit en industrie. De definitieve besluitvorming over de power-to-gas installatie valt deze zomer.

ELEKTRICITEITSNET IN BALANS DOOR SAMENWERKING Producent van siliciumcarbide ESDSIC en energiebedrijf ENGIE gaan een unieke samenwerking aan. Engie mag vanaf nu bepalen wanneer het bedrijf wel of niet produceert. Omdat ESD haar productieproces per direct kan aan- of uitschakelen, kan ze dus produceren wanneer er bijvoorbeeld veel zonne- en windenergie beschikbaar is. De productie kan uit wanneer de stroomvraag groot is, of er weinig zon en wind is.

Vanaf 1973 produceert Elektroschmelzwerk Delfzijl (ESD) siliciumcarbide op de bestaande locatie in Farmsum bij Delfzijl. Voor het produceren van siliciumcarbide is veel energie nodig is. ESD-SIC verbruikt jaarlijks zo’n 420.000 megawattuur. Daarmee is het bedrijf in grootte de achtste stroomafnemer van Nederland. Alleen al om kosten te besparen heeft het bedrijf verschillende energiebesparende maatregelen getroffen.

Een belangrijke troef van ESD-SIC is dat het de productie van siliciumcarbide kan beginnen en stilleggen wanneer het maar wil. Dat biedt interessante mogelijkheden bij afname van overschotten duurzame energie.

Tot voor kort kocht en verkocht ESDSIC stroom op de onbalansmarkt. Het kocht bij zodra er een overschot aan stroom op het net was. Bijvoorbeeld als gevolg van een ‘teveel’ aan windenergie. Of andersom. De productie werd afgeschakeld zodra er zeer hoge

INDUSTRIE ENERGIE 2017 ITC Franklin Gothic Std

prijzen werden gerekend omdat er onverwacht te weinig stroom werd geproduceerd. Op dat moment werd de stroom die eerder voor de productie was ingekocht weer verkocht.

Binnen twee minuten kan het volledige productieproces worden stilgelegd. De energiebehoefte van ESD-SIC is zo groot dat dit op het Nederlandse stroomnet een neutraliserend effect heeft. De twee inkopers die het bedrijf in dienst had, bespaarden ESD zodoende veel geld.

Energie-inkoop is niet de corebusiness van ESD. Na een lange zoektocht heeft het bedrijf in Engie een energiebedrijf gevonden dat mag ingrijpen in de energiehuishouding van ESD. Plat gezegd kan het energiebedrijf in de off-peak nu bepalen wanneer ESD al dan niet produceert. Op deze manier

heeft het energiebedrijf een geweldig instrument in handen om vraag en aanbod van met name duurzaam opgewekte energie in het elektriciteitsnet te reguleren.

Het samenwerkingsverband gaat uit van een gezamenlijk optimum, waarbij niet alleen naar de klant en toeleverancier wordt gekeken. Ze zien het grotere belang. De stabiliteit in het net wordt bevorderd. Op korte termijn kan je hier al overschotten van duurzame energie mee opslaan.

Door de enorme groei van duurzaam opgewekte energie zullen de komende jaren steeds meer van dit soort oplossingen nodig zijn om overschotten niet te laten vervliegen.

Elektrochemische processen kunnen zodoende een essentiële rol spelen in de energietransitie.

UTILITIES 31 nr. 8 - december 2017

Product & oplossing VERBETERDE BETROUWBAARHEID WINDTURBINES gedeeld. Inspectieroutines worden beheerd in de SKF Cloud en zijn naadloos toegankelijk via de Data Collect-app. Het systeem is eenvoudig om mee aan de slag te gaan en vergt weinig opstartkosten. In de windenergiesector wordt het vaak gebruikt voor inspectieroutines van turbines, audits, eenvoudige conditiebewaking met Bluetooth-trillingssensors en nog veel meer.

De betrouwbaarheid van windturbines verbetert eveneens door toepassing van tweerijige tonlagers voor hoofdassen van windturbines. SKF paste het ontwerp aan van zijn bestaande heavy duty lagers, gekenmerkt door een aanzienlijke gewichtsvermindering, een optimale interne geometrie en verbeterde smeercapaciteit voor lagere contactdruk en Het Multilog Condition Monitoring System IMx8 van SKF is

betere belastingsmogelijkheden.

een innovatieve achtkanaals-uitvoering van het zeer popu-

Het online Wind Farm Management Blog ondersteunt klan-

laire Multilog IMx-systeemplatform voor machine conditie-

ten met belangrijke sectorinzichten en kennis over trends,

bewaking. De IMx-8 kan verbinding maken met het internet,

uitdagingen en innovaties. De Wind Farm Management Blog

waardoor machine conditiegegevens in real time op afstand

wordt regelmatig bijgewerkt met artikelen over onderhoud,

kunnen worden opgehaald voor analyse door experts.

activiteiten en technologie, en algemeen nieuws over de

Met SKF Enlight Data Collect kunnen inspectie-, proces- en

windenergiesector.

machineconditiegegevens bedrijfsbreed kunnen worden

www.skf.com

MEETINSTRUMENTEN MET WARMTEBEELDCAMERA FLIR Systems introduceert twee digitale multimeters en een stroomtang voorzien van FLIR´s Infrared Guided Measurement (IGM). De FLIR DM166 en FLIR DM285 digitale multimeters en FLIR CM275 stroomtang met FLIR Lepton-warmtebeeldmicrocamera, zijn uitgerust met een geïntegreerd scherm voor de weergave van warmte veroorzaakt door elektrische defecten.

Alle nieuwste elektrische test- en meetproducten zijn voorzien van functies waarmee professionals op efficiënte wijze elektrische, elektromechanische en HVAC-systemen kunnen testen en problemen kunnen oplossen. Deze producten met warmtebeeldtechno-

FLIR´s meest geavanceerde digitale

CM275 is voorzien van IGM en diverse

logie bieden de toegevoegde waarde

multimeter met een meetcapaciteit

meetfuncties. Daarnaast is deze uit-

van warmtevisualisatie en markeren

tot 400°C. De FLIR DM285 is voorzien

gerust met een smalle klem, geïnte-

temperatuurafwijkingen op een geïn-

van IGM, geïntegreerde opslag voor

greerde werkverlichting en een scherm

tegreerd scherm. Bij een wirwar aan

meetgegevens en afbeeldingen, en een

dat ruim veertig procent groter is dan

kabels, complexe elektrische systemen

draadloze verbinding voor stroomlijning

het voorgaande model. De FLIR DM166

of verstopte verdamperspiralen bege-

van het inspectieproces en vereenvou-

is voorzien van uitgebreide multime-

leidt IGM gebruikers zonder direct con-

diging van het verzamelen, delen en

tertestfuncties en zowel geschikt voor

tact met de testlocatie.

rapporteren van gegevens.

hoog- als laagspanningstoepassingen.

De DM285 met achttien functies is

De 600 A AC/DC stroomtang FLIR

www.flir.com

32 UTILITIES

nr. 8 - december 2017

ENERGIEPARAMETERS BEWAKEN EN REGELEN Camille Bauer Metrawatt heeft voor

tot 690 V in meetcategorie CAT III

alsmede een Modbus/RTU en een

het eerst de functionaliteit van een

worden aangesloten. Bovendien is

Modbus/TCP interface zijn leverbaar.

zeer nauwkeurig meetinstrument voor

het mogelijk, door het registreren van

In de Advanced uitvoering kunnen

sterkstroomtoepassingen gecom-

relevante gegevens voor elke gebeur-

extra veldinstrumenten eenvoudig via

bineerd met de mogelijkheden van

tenis (event), om de netkwaliteit te

de Modbus interfaces op de regelaar

een geïntegreerde programmeerbare

waarborgen.

worden aangesloten. Op deze wijze

besturing (PLC). Met deze oplossing

De geïntegreerde functie van een soft-

kunnen ook andere gegevens, zoals

kunnen gekoppelde automatise-

PLC op basis van codesys zorgt ervoor

energieverbruik, status of meetgege-

ringstaken direct en flexibel worden

dat de centrax CU5000 flexibele ener-

vens worden verzameld en verwerkt.

uitgevoerd door programmeerbare

giemeetgegevens kan koppelen aan

In de Professional uitvoering is het

logica. Met dit 2-in-1 concept zijn er

de beschikbare I/O's of kan aanbieden

tevens mogelijk om zelf webpagina's

geen extra componenten nodig om te

aan digitale interfaces. Als automatise-

te maken en eigen visualisaties op het

kunnen regelen

ringscomponent is de centrax CU5000

lokale displayscherm te definiëren. Bij

De centrax CU5000 is een meetin-

eenvoudig te programmeren. Digitale

bijvoorbeeld energieautomatisering

strument gebaseerd op de sineax

in- en uitgangen, analoge uitgangen,

omvat de Centrax CU5000 toepas-

DM5000. In het meetdeel van het

singen voor netstroomlaadsymmetrie,

instrument kunnen meer dan 1.500

belastingbeheer, voor het vastleggen

meetwaarden worden verzameld voor

van alle verschillende soorten energie-

het evalueren van de netstatus, het

verbruik voor industrieel energiebe-

energieverbruik en de netkwaliteit.

heer, voor het bewaken van produc-

De meetparameters kunnen worden

tieapparatuur zoals transformatoren,

ingesteld met behulp van knoppen op

motoren of generatoren, voor reac-

het intuïtieve TFT display of via een

tieve stroomcompensatie of expliciete

webbrowser. In laagspanningsnet-

procescontrole.

werken kunnen nominale spanningen

www.camillebauer.com/cu5000-en

ULTRASONE DEBIETMETER

UPS VOOR LAAG VERMOGEN

Siemens heeft de ultrasone

De 93PS Uninterruptible Power Supplies (UPS) van Eaton

Clamp-on debietmeter

wordt geoptimaliseerd voor lage vermogens van 8 en 10 kW.

Sitrans FS220 op de markt

De Eaton 93PS is een driefase UPS en is ontwikkeld om een

gebracht. Met de combi-

hoge beschikbaarheid te bieden tegen een low cost of owner-

natie van de transmitter

ship, voor serverruimtes en bedrijfskritische IT-toepassingen

Sitrans FST020 en de op de

in bijvoorbeeld ziekenhuizen, openbare gebouwen en voor

leiding gemonteerde Sitrans

fabrieksmachines. Wie een laag vermogen nodig heeft, moet

FSS200 transducers, com-

nog steeds een model met hoger vermogen aanschaffen

bineert de Sitrans FS220

voor de benodigde functies, beschikbaarheid en prestaties.

meetperformance, nauw-

De 93PS is geïntroduceerd in reactie op de vraag vanuit

keurigheid, kostenefficiency

de industrie naar een UPS met laag vermogen die toch

en gebruiksvriendelijkheid.

over deze uitgebreide functionaliteit beschikt. Het nieuwe

De Clamp-on flowmeter is toepasbaar in diverse industrieën

93PS-assortiment van Eaton biedt units met dezelfde techni-

voornamelijk in die industrieën waar behoefte is aan kosten-

sche specificaties als de modellen met een hoog vermogen,

effectieve oplossingen, zoals drinkwater, afvalwater, energie,

maar tegen een meer betaalbare prijs. De nieuwe modellen

HVAC en chemie.

zijn geoptimaliseerd voor lage vermogens en verkrijgbaar in

De Sitrans FST020, met het geïntegreerde PerformancePLUS

een monoblockontwerp met de kleinste

algoritme, heeft in vergelijking met zijn voorganger niet alleen

footprint in zijn klasse. De 93PS heeft een

betere meetperformanwce, ook het bedieningsgemak en de

efficiëntieniveau boven de 96 procent en

klantspecifieke aanpassingsmogelijkheden zijn geoptimali-

betaalt zich in minder dan 1,5 jaar terug,

seerd. De Clamp-on flowmeter meet met een nauwkeurig-

in vergelijking met andere minder effici-

heid van één procent van de gemeten volume flow heeft een

ënte modellen. Door de toepassing van

reproduceerbaarheid van 0,25 procent, conform ISO11631

het Eaton Energy Saver System (ESS) kan

en een verbeterde nulpuntstabiliteit welke automatisch wordt

de 93PS bovendien een efficiëntieniveau

aangepast waardoor het handmatig nulstellen overbodig is.

van 99 procent bereiken.

www.siemens.nl

www.eaton.nl

UTILITIES 33 nr. 8 - december 2017

ENERGIEWET

Hoe groen is Rutte III?

Het klimaatbeleid neemt een belangrijke plaats in binnen het regeerakkoord. EĂŠn van de vier hoofdstukken van het akkoord is geheel gewijd aan het verduurzamen van Nederland, waardoor het kabinet hoge verwachtingen wekt voor het klimaat- en energiebeleid van de komende jaren.

34 UTILITIES

nr. 8 - december 2017

Tekst: Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

n de november-editie van dit tijdschrift

I

Groen

zijn de belangrijkste plannen die het

betitelden het regeerakkoord als het

cent strookt met het realiseren van de

kabinet Rutte III op dinsdag 10 oktober

‘groenste regeerakkoord ooit’, met

doelstelling uit het Parijs-akkoord om

jongstleden presenteerde in het regeer-

maatregelen als het sluiten van kolen-

de temperatuurstijging in tot 2030 te

akkoord genaamd ‘Vertrouwen in de

centrales in Nederland, de invoering

beperken tot 1,5 graden. Mocht er in

toekomst’ reeds besproken. Het klimaat-

van een minimum CO2-prijs, het ver-

de Europese Unie onvoldoende steun

beleid neemt een belangrijke plaats in

vangen van de aansluitplicht door een

zijn voor een verhoging van de doel-

binnen het regeerakkoord. Eén van de

warmterecht en het verbeteren van

stelling, dan is de Nederlandse rege-

vier hoofdstukken van het akkoord is

de faciliteiten voor het realiseren van

ring voornemens om samen met haar

geheel gewijd aan het verduurzamen

windparken op zee. Er zijn echter ook

buurlanden een Noordwest-Europese

van Nederland, waardoor het kabinet

critici die voornamelijk de maatregelen

coalitie te vormen.

hoge verwachtingen wekt voor het kli-

ten aanzien van de huidige salderings-

maat- en energiebeleid van de komende

regeling en de stimulering van de

Energieakkoord

jaren.

afvang en opslag van koolstofdioxide

ling van het Energieakkoord, om het

bekritiseren, aangezien een dergelijke

gedeelte duurzaam opgewekte ener-

maatregel, aldus de critici, ten koste

gie te verhogen tot 16 procent van

zullen gaan van het aandeel duurzame

de totale opgewekte energie in 2023,

energie.

gaat op de schop. Waar het voormalig

Het kabinet zet in op een afname van

akkoord onder andere maatregelen

de CO2-uitstoot met 49 procent ten

bevatte om in 2023 4.450 megawatt

opzichte van het basisjaar 1990, waar-

aan wind op zee te realiseren en in

mee het regeerakkoord de huidige

2020 6.000 megawatt aan wind op

Europese doelstelling van 40 procent

land, zal het nieuw overeen te komen

ver vooruit streeft. De intentie van het

klimaat- en energieakkoord tot 2030

nieuwe kabinet is om de Europese

de doelstelling nader opschroeven tot

D66 en de Christenunie

de vraag. De doelstelling van 55 pro-

De doelstel-

doelstelling tot het reduceren van CO2-

12 gigawatt wind op zee en 8 tot 10

uitstoot te verhogen tot 55 procent,

gigawatt wind op land. De hoofdlijnen

maar of een dergelijke verhoging van

van het klimaat- en energiebeleid tot

de doelstelling op Europees niveau

2030 zullen worden vervat in een

zal worden doorgevoerd is nog maar

Klimaatwet. Hiertoe deed Jesse Klaver, kopman van Groenlinks, in 2015 al een voorstel. Minister van Economische Zaken en Klimaat, Eric Wiebes, heeft aangegeven voor alle ideeën ten aanzien van de nieuw op te stellen

UTILITIES 35 nr. 8 - december 2017

Klimaatwet open te staan. De Raad van

gaan met het opwekken van duurzame

gekondigd de salderingsregeling voor

State heeft ten aanzien van het voor-

energie gelijk zullen blijven, en de

zon-PV al voor 2020 om te vormen.

stel van Jesse Klaver reeds een advies

opbrengst door de stijgende elektri-

Deze aankondiging kwam voor velen

uitgebracht, waardoor de Klimaatwet

citeitsprijs toeneemt, zal het verschil

uit de lucht vallen, nadat voormalig

van Klaver klaar is voor behandeling in

tussen de hoge kosten voor opwekking

minister van Economische Zaken, Henk

de Tweede Kamer. Een Klimaatwet zou

en opbrengsten van duurzame energie

Kamp, in de zomer van 2017 per brief

er in theorie dus sneller kunnen zijn

afnemen. Door de invoering van een

communiceerde dat er vooralsnog

dan vooraf werd gedacht.

minimum CO2-prijs zal het aldus moge-

geen reden was om 2023 als eindda-

lijk zijn meer (duurzame) energiepro-

tum voor de huidige salderingsregeling

jecten te ondersteunen met een kleiner

te wijzigen. De salderingsregeling biedt

SDE+ budget.

de mogelijkheid om zelf opgewekte

Maatregelen

Carbon Capture and

Storage (hierna: CCS) vormt de rug-

elektriciteit achter de meter te ver-

gengraat van de klimaatambities die voortvloeien uit het regeerakkoord. Om

Emissiereductie

een bijdrage te leveren aan de reductie

zoek van het Planbureau voor de

van voornamelijk huishoudens op dit

van de CO2-uitstoot met 49 procent,

Leefomgeving wijst verder uit dat de

moment profiteren. Als alternatief voor

wordt van de industrie verlangd dat zij

emissiereductie ten gevolge van alle

de salderingsregeling zal in 2020 een

de komende jaren voor 18 megaton

beleidsmaatregelen tezamen, zo’n

zogenoemde terugleversubsidie wor-

aan koolstofdioxide afvangt en in de

19 tot 26 megaton zal bedragen,

den ingevoerd. In het regeerakkoord

grond opslaat. Projecten die een der-

ongeveer de helft van de benodigde

merkt het kabinet op dat de verwach-

gelijke afvang en opslag van koolstofdi-

reductie in megaton om de huidige

ting is dat de kosten van zonnestroom

oxide mogelijk maken, kunnen rekenen

Europese doelstelling van 49 procent

de komende jaren zullen dalen en

op een bijdrage uit de SDE+ regeling.

te behalen. Met name de sluiting van

dientengevolge zal met dezelfde mid-

De SDE+ regeling wordt zodoende

de kolencentrales en de invoering

delen meer duurzaamheidswinst kun-

verbreed, en tevens opengesteld voor

van een minimum CO2-prijs (15 tot

nen worden geboekt. Het Planbureau

projecten die een reductie van de CO2-

16 megaton) en het voortzetten en

voor de Leefomgeving verwacht dat de

uitstoot realiseren, maar niet per defi-

uitbreiden van de categorieën van de

hervorming van de salderingsregeling

nitie gericht zijn op de productie van

SDE+ regeling, goed voor een reductie

leidt tot een toename die twintig pro-

duurzame energie. Het totale budget

van 2 tot 6 megaton, leiden tot een

cent lager is dan met de huidige salde-

voor de SDE+ regeling wordt overigens

grote emissiereductie. Het Planbureau

ringsregeling was ingecalculeerd.

niet verhoogd, waardoor de ontwikke-

voor de Leefomgeving heeft niet alle

ling van duurzame energieprojecten,

effecten van klimaat- en energie gere-

Daden Wanneer de inhoud van de

zo concludeert het Planbureau voor de

lateerde maatregelen uit het regeerak-

nieuwe Klimaatwet definitief zal wor-

Leefomgeving in haar onderzoek van

koord doorberekend, aangezien enkele

den geïntroduceerd en hoe de beleids-

30 oktober 2017, mogelijk zal stabili-

maatregelen nog niet concreet genoeg

maatregelen exact zullen worden

seren.

zijn uitgewerkt. Een voorbeeld hiervan

ingevoerd blijft dus nog even de vraag.

Overigens dient hierbij te worden

is de introductie van een zogenoemde

De ambities van het kabinet Rutte III

opgemerkt dat de invoering van een

klimaatenvelop, waarin gedurende

zijn in ieder geval groot en de energie-

minimum CO2-prijs in de elektriciteits-

de komende vier jaren vier maal 300

sector lijkt over het algemeen positief

sector zal leiden tot een hogere elektri-

miljoen euro is gereserveerd voor het

gestemd. Hopelijk blijft het niet enkel

citeitsprijs, waardoor de onrendabele

faciliteren van de energietransitie.

bij ambities van dit kabinet, maar zullen

Het onder-

rekenen met het eigen verbruik, waar-

de plannen ook omgezet worden in

top ten gevolge van duurzame energieproductie kleiner zal worden. Er van

Saldering In het regeerakkoord

daden om de doelstelling uit het Parijs-

uitgaande dat de kosten die gemoeid

heeft het kabinet Rutte III tevens aan-

akkoord te kunnen behalen.

36 UTILITIES nr. 8 - december 2017

•

Agenda Themadag industrieel koelwater 7 december

Sinds het vaststellen van de BAT (Best AvailableTechniques) door de EU in 2001 heb-

EIC Mainport Rotterdam

ben er zich op technisch en technologisch gebied veel veranderingen aangediend en

www.skiw.nl

zijn op sommige onderdelen de inzichten duidelijk veranderd. Hoog tijd om op deze Koelwaterdag stil te staan bij de nieuwste ontwikkelingen. Tijdens deze dag zal door de sprekers uitgebreid aandacht worden gevraagd voor de invloed van big data, de ervaringen met koelwaterbehandeling bij de industrie en uiteraard wordt het onder controle houden van Legionella-besmettingen van koeltorens niet vergeten. Voor deelnemers aan de Koelwaterdag die niet dagelijks met koelwater omgaan, wordt gestart met een inleidende presentatie over koelwaterbehandeling.

Industrie&Energie 2017 Versnellen moet 12 december FME Zoetermeer www.utilities.nl/inschrijfpagina/ jaarcongres2017

Het gaat allemaal nog te langzaam. Willen we de klimaatdoelstellingen van Parijs halen dan is versnelling noodzakelijk. Het nieuwe kabinet, Rutte III, wil zelfs meer CO2-besparen.

Als uitgangspunt geldt de doelstelling van 49 procent CO2-reductie in 2030. En er komt een nationaal Klimaat- en energieakkoord. De toon van het regeerakkoord suggereert dat het kabinet de weg wil vrijmaken voor samenwerking in de industrie. Het is aan de industrie om de handschoen op te pakken en te versnellen.

Op 12 december komen de industriële grootverbruikers bij elkaar voor het congres Industrie & Energie. Hoor uit de eerste hand de resultaten van de Transitieroute Hogetemperatuurwarmte 2050, de ketensamenwerking van RWE met Akzonobel en de investeringen van OCI Nitrogen in energiebesparende innovatie.

Energieopslag & -distributie 1 februari Utrecht www.managementproducties.com

De commercialisering van opslag creëert nieuwe kansen op alle niveaus. De ontwikkelingen in thuisaccu’s, buurtbatterijen en industriële opslag volgen elkaar in rap tempo op. Waar is opslag zinvol en wanneer is het rendabel? Ook in distributie worden stappen gemaakt. Dit is geautomatiseerd, maar zijn ze ook gedigitaliseerd? En hoe kunnen we de intelligentie van de netten optimaal benutten?

U bent van harte welkom op de derde editie van Energieopslag & -distributie. Op deze drukbezochte netwerkmiddag ontmoeten ruim 120 directeuren en managers van energie- en industriële bedrijven elkaar.

Watervisie 2018 15 februari Innovatie Centrum Duurzaam Bouwen in Rotterdam www.watervisie.com

Ook dit jaar komen de industriële watergebruikers bij elkaar om informatie te krijgen over de laatste stand der techniek op het gebied van industrieel proces- en afvalwater. Maar ook over publiek private samenwerking, water- en grondstoffenketens, industriële ecologie en duurzaam watergebruik is nog heel wat te vertellen en te discussiëren. Maak uw agenda dus alvast vrij voor een dag met koplopers uit de industrie en publieke waterwereld en uiteraard de verkiezing van de Waterinnovator of the Year 2018

Aqua Nederland Vakbeurs 13-15 maart Gorinchem 2018 booking.evenementenhal.nl

Ook in 2018 wordt Aqua Nederland Vakbeurs weer in combinatie met RioleringsVakdagen georganiseerd. Tijdens komende editie komen de nieuwste innovaties en producten op het gebied van waterbehandeling, -management en -technologie aan bod tijdens de beurs. Daarnaast zal extra aandacht worden geschonken aan het verbreden van het beursprofiel met milieutechnologie. Naast een vernieuwde en uitgebreide beursvloer wordt ook een uitgebreid kennisprogramma toegevoegd aan de beurs.

Kennis en innovatie staan dus centraal.

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 37 nr. 8 - december 2017

In het volgende nummer UTILITIES 1 VERSCHIJNT IN FEBRUARI

Thema: Waterketens

Watervisie 2017: Proactieve coalities

Industriële symbiose in de staalindustrie

Waterinnovator of the Year 2018

De langste formatie ooit, resulteerde in

De staalindustrie biedt een goed

Ook in 2018 gaan we weer op zoek

volgens sommigen het duurzaamste

startpunt voor een goed begrip van

naar de waterinnovaties die de indu-

regeerakkoord ooit. Om dat akkoord te

de problemen rond afvalgasrecycling.

strie helpen in zijn opdracht zijn water-

kunnen invullen, zal ook de industrie

Het typische koolstofgehalte in het

verbruik terug te dringen of te verduur-

proactieve coalities moeten aangaan.

afvalgas bestaat voor vijftien tot 25

zamen. De waterinnovator of the year

De opdracht is namelijk behoorlijk

procent uit koolstofdioxide en voor

weet ecologie en economie te koppe-

groot: een zo goed als CO2-vrije eco-

achttien tot dertig procent uit koolmo-

len en weet innovatie in te zetten in de

nomie in 2050. Dat betekent dat ook

noxide. Hoewel chemisch gezien het

complexe wereld van industriële water-

de industriële waterketens moeten

verschil tussen CO en CO2 slechts één

systemen. De opvolgers van Pathema

verduurzamen. Tel daarbij uitdagingen

zuurstofatoom is, is er een zeer groot

staan te trappelen om hun technologie

op als microplastics en medicijnresten

verschil in de chemische reactiviteit

met het publiek van Watervisie 2018

in water en verzilting van het grond-

van de twee verbindingen. De CarbOn

te delen.

water en het mag duidelijk zijn dat de

monoxide RE-use through industrial

uitdagingen de grenzen tussen publiek

SYMBiosis (Coresym) studie tussen

en privaat, tussen communaal en

chemische en staalindustrieën geeft

industrieel en tussen energie en water

inzicht in de potentiële kansen en

overschrijden. Actieve samenwerking

gevolgen van CO-recycling in huidige

in proactieve coalities dient het milieu,

en toekomstige waardeketens tussen

maar ook de mens en economie.

de staal- en de chemische industrie.

Thema's 2018 1 Waterketens

5 Stoom, warmte en CO2-neutraal produceren

2 Energie-inkoop

6 Energietechnologie en -inkoop – Beurs Energie 2018

3 Schoon gas en biomassa

7 Stoom en ketelwaterbehandeling

4 Watertechnologie en innovatie

8 Energie en waterinfra

38 UTILITIES nr. 8 - december 2017

LEADING THE EVOLUTION OF ELECTRICITY

19 -21 JUNE 2018

MESSE WIEN | VIENNA | AUSTRIA

BROUGHT TO YOU BY POWER-GEN & DISTRIBUTECH

INVITATION TO PARTICIPATE

Save 50% on conference delegate rates! Visit the registration page on www.electrify-europe.com to find out more

Brought to you by POWER-GEN and DistribuTECH, the leading global series of power generation, transmission and distribution events, Electrify Europe promotes collaboration, innovation and business growth for the new digitalised, decarbonised electricity sector.

Electrify Europe is the first event uniting stakeholders from across the electricity supply network to share insights and develop solutions for the next generation of industry issues.

To find out how you can participate at this exciting event, please visit www.electrify-europe.com or contact:

WORLDWIDE

EUROPE

NORTH AMERICA & CANADA

Leon Stone T: +44 (0) 1992 656 671 E: leons@pennwell.com

Sophia Perry T: +44 (0) 1992 656 641 E: sophiap@pennwell.com

Jared Auld T: +1(918) 831-9440 E: jareda@pennwell.com

Owned and Produced by:

Presented by:

www.moxa.com

IndustriĂŤle netwerken zijn een specialisme; wij zijn die specialisten.

De Moxa industriĂŤle netwerkoplossingen zijn ontworpen voor de meest kritische toepassingen, waarbij betrouwbaarheid in een 24/7 productie omgeving centraal staat. Een applicatie specifiek netwerkontwerp en configuratie zijn hiervoor van het allergrootste belang. Wij weten hoe en zijn ervan overtuigd dat uw kennis van procesautomatisering en ons netwerkspecialisme tot niets anders kan leiden dan gezamenlijk succes.

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

Handelsmissie 2018 World Sustainable Energy Days 27 februari – 2 maart 2018

Save the date!

Handelsmissie voor duurzame energieprofessionals Deze 3e Hansa Green Tour Wintereditie naar de World Sustainable Energy Days in Oostenrijk is een unieke handelsmissie en netwerkreis naar het grootste duurzame energie evenement van Europa.

Centrale thema’s tijdens deze 4-daagse reis zijn opwekken en opslag van duurzame energie, elektrische mobiliteit en de integratie van beide in slimme gebouwen.

Stap in en rij van 27 februari – 2 maart 2018 ook mee! *MKB bedrijven kunnen gebruik maken van de SIB missievoucher regeling van RVO voor een financiële tegemoetkoming in de deelnamekosten, vraag naar de voorwaarden

4 daags programma: • • • • • •

7 congressen Energiesparmesse Samenwerkingsplatform Bedrijfsbezoeken & excursies Receptie Nederlandse ambassade Netwerkdiners

Deelnamekosten*: € 2.250,- excl. BTW Prijs is per persoon voor het gehele programma inclusief hotels Informatie: T: 06-55567218 E: info@hansagreentour.com I: www.hansagreentour.com