X pet11 lr by Industrielinqs pers en platform

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olieen chemische industrie Nr. 11 – 2013

making the difference

Nr. 11 – 2013

SGS is unique in the market in finding and creating opportunities and is recognized as the global benchmark for quality and integrity. As the world’s leading inspection, verification, testing and certification company, with more than 75,000 employees, SGS operates a network of over 1,500 offices and laboratories around the world. SGS helps to improve quality, safety, performance and efficiency for the following industries: Agricultural - Automotive Consumer Testing - Environmental - Industrial - Life Science - Minerals - Oil, Gas & Chemicals - Systems & Services Certification Governments & Institutions.

sgs gRoUP NETHERLANDs

sgs gRoUP BELgiUm

Malledijk 18 P.O. Box 200 NL-3200 AE Spijkenisse t +31 (0)181 69 33 33 e sgs.nl@sgs.com

SGS House Noorderlaan 87 B-2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 44 00 e sgs.be@sgs.com

www.sgs.com

001_2_71_72_A_omslag_.indd 2

INSIDE

Minder fakkelen na grote stop • ‘Verduurzaming in de keten maakt ons minder kwetsbaar’ • Stoomnet Botlek over grootste hobbels heen • Thema: Onderhoud

29-10-13 16:52

ANDUS group companies: Process Equipment & Constructions Armada Janse Armada Mobility Armada Rail FIB Industries HSM Steel Structures ISS Projects Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction

Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Belgium Gouda Vuurvast Services

Offshore & Maritime HSM Offshore Van Voorden Castings Van Voorden Maritime

Serving the industry FIB Industries BV te Leeuwarden ontwerpt en produceert kwalitatief, hoogwaardige proces- en drukvaste apparatuur zoals: • • • •

Drukvaten en reactoren Kolommen en scrubbers Reactor internals en kolom internals Warmtewisselaars

• Industriële vergassingsbranders (vergassing en Lo-NOx) • In- en uitlaatsystemen van gasturbines • Modules voor rookgasreiniging (DeNOx)

De producten worden gebouwd in alle roestvast staalsoorten, duplex, lean duplex, super duplex, hoog nikkellegeringen en exotische materialen zoals titanium en zirkonium. FIB Industries werkt voor uiteenlopende opdrachtgevers, zowel nationaal als internationaal, in alle sectoren van de procesindustrie.

FIB Industries BV Einsteinweg 18 8912 AP Leeuwarden NL T +31 (0)58 - 294 59 45 E info@fib.nl

001_2_71_72_A_omslag_.indd 3

FIB Industries is een zelfstandige werkmaatschappij binnen de divisie ‘Process Equipment & Constructions’ van Andus Group. De overige divisies zijn ‘Offshore & Maritime’ en ‘Refractories’. Andus Group is een internationale onderneming met circa 1.000 medewerkers en 14 gespecialiseerde werkmaatschappijen wereldwijd actief in een breed, industrieel werkveld. Kennismaken? Graag. Bel of kijk op www.fib.nl of www.andusgroup.com

29-10-13 16:52

IN DEZE EDITIE

14 VErDuurZamINg IN DE kETEN

34 ThEma: oNDErhouD

Niemand wil het en toch gebeurt het: fakkelen na een onderhoudsstop. De omgeving ondervindt er hinder van en het bedrijf verspilt er grondstoffen mee, maar het blijft onvermijdelijk. Wel is het mogelijk het fakkelen tot een minimum te beperken. BASF in Antwerpen paste tijdens de shutdown van zijn kraker de processen aan en kon bij de opstart erna de fakkelactiviteit met zestig procent verminderen. Nog meer innovatie: tijdens brainstormsessies onder leiding van het Kennis- en Innovatie Centrum van het Maintenance Value Park Terneuzen werden nieuwe inzichten vergaard om vraagstukken op te lossen.

20 gEEN coNcurrENTIEVoorDEEl Ondanks de lage energieprijzen in de Verenigde Staten zijn de productiekosten níet afgenomen. Tot die opmerkelijke conclusie komen onderzoekers van de Duitse investeringsbank KfW. Zij vergelijken hiervoor de productieprijzen in Duitsland en de VS, en zien dat deze sinds 2010 in beide landen met tien procent zijn gestegen. Schaliegas leidt volgens hen daarom níet tot concurrentievoordeel voor de VS.

24 SToomNETwErk BoTlEk Ideeën over een stoomnetwerk in de Rotterdamse Botlek bestaan al sinds 1995. Pas dit jaar is het eerste deel van de stoomleiding in gebruik genomen. Deze verbindt het afvalen energiebedrijf AVR met chemiebedrijf Emerald Kalama Chemical. Welke hindernissen zijn daarvoor genomen en hoe interessant is het voor andere bedrijven om zich aan te sluiten?

31 SamENwErkINg mET gaZprom Shell en Gazprom willen samen naar olie gaan boren bij de Noordpool. Geen goed idee, vindt Greenpeace, en dat heeft de organisatie daarom in een open brief laten weten aan Shell. ‘Gazprom is betrokken bij een grove schending van de vrijheid van meningsuiting.’

INSIDE EN VErDEr commentaar Feiten en cijfers • Voorstel: meer openheid over herkomst olie • Eigen leven voor performance chemicals DuPont Feiten en cijfers buitenland • Shell breidt oliewinning voor kust Brazilië uit • BASF en Yara kiezen VS voor gezamenlijke ammoniakfabriek Binnenstebuiten • Niko van Gent petrospect Technologie producten agenda column • Jan van Doorslaer olie & gas offshore Special

11 23 33 43 47 51 52 53

PETROCHEM 11 – 2013

003_B_Inhoud.indd 3

29-10-13 16:23

Petrochem.nl geeft nog meer waarde voor uw geld

Managementblad voor de olieen chemische industrie NuMMer 11 - 2013 uitgave vaN: Industrielinqs pers en platform BV, Veembroederhof 7, 1019 HD Amsterdam, Postbus 12936, 1100 AX Amsterdam e-mail: redactie@petrochem.nl, website: www.petrochem.nl Hoofdredactie: Wim Raaijen 020 312 2081 eiNdredactie: Inge Janse 020 312 2796 Liesbeth Schipper 020 312 2083 redactie: David van Baarle 020 312 2082, Elise Quaden 020 312 2084,

vaste Medewerkers: Chris Aldewereld, Katrien Bogaerts, Jan van Doorslaer, Niko van Gent, Jacqueline van Gool, René den Heeten, Henk Leegwater, Gerard van Nifterik, Erik te Roller, Wim Soetaert, Francis Voermans, Eric de Vries, Cyril Widdershoven Lay-out: Gabriele Köbbemann oMsLagfoto: BASF adverteNtieverkoop: Jetvertising BV, t: 070 399 0000 - f: 070 390 2488 Rob Koppenol rob@jetvertising.nl

Meer nieuws dan ooit • Actuele berichtgeving over de olieen chemische industrie • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Online catalogi met producten en diensten • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse Nieuwsbrief • Live twitter updates • LinkedIn interacted

Petrochem-abonnees krijgen meer • De nieuwste Petrochem staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Volg de status van nieuwe projecten en uitbreidingen in de projectendatabase • Ga naar www.petrochem.nl en kies abonneren

traffic: Breg Schoen 020 312 2088 drukkerij: DeltaHage, Den Haag aboNNeMeNteN (incl. BTW) Petrochem verschijnt 11x per jaar. Nederland/België v 166,– per jaar Introductie NL/B 25% v 124,50 per jaar Overig buitenland v 193,– Losse verkoopprijs v 20,00 Studenten v 40,00 Proefabonnement 3 mnd v 27,50 opZeggeN: Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers. Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. abonnementenland: Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel: 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) Fax: 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten. Prijswijzigingen voorbehouden.

petrochem.nl

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1380-6386

Ga direct naar Petrochem.nl en blijf iedereen voor

004_colofon_abo.indd 4

29-10-13 16:31

COMMENTAAR

‘Foeteren helpt blijkbaar. Dat zullen ook verschillende psychologen bevestigen.’

Wanneer u dit icoontje ziet, kunt u een filmpje bekijken door de foto te scannen met de ilinqs-app.

Nationale trots Negentig procent van de kritische mailtjes, brieven, tweets en meer die Shell krijgt, komen van Nederlanders. Dat vertelde een communicatiedeskundige van Shell me een tijdje geleden. Een mooie trigger om mijn hersenprocessen op volle toeren te laten draaien. Ik ga bij zulke bijzondere observaties altijd op zoek naar een mogelijke uitleg. En het zal zoals gewoonlijk wel weer een complex aan verklaringen betreffen. Zijn Nederlanders kritischer dan wie dan ook? Dat wordt wel vaak gezegd. Ook zouden wij al gauw het hart op de tong hebben. Onderzoek ondersteunt dat ook wel. Toen ik in 2006 bezig was met mijn boek over samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland, heb ik veel gelezen over de verschillen in cultuur. Vlamingen lijken veel meer op Walen dan op Nederlanders. Nu willen veel Vlamingen op geen van beide lijken, maar vaak hebben ze een haat-liefdeverhouding met die dominante en praatgrage Nederlanders. Ze ergeren zich regelmatig aan het gemak waarop wij meningen vormen, maar hebben er tegelijkertijd ook wel respect voor. Dat is ook mijn observatie, als ik met Zuiderburen verkeer. Soms denk ik dat de praatgraagheid van Nederlanders ook wel een manier van verwerken is. Uit verschillende tevredenheidsonderzoeken blijkt telkens weer dat Nederlanders niks vinden deugen. Dit klopt niet en dat is allemaal fout. Maar als er dan een cijfer moet worden gegeven over onze totale tevredenheid en ons welbevinden, dan is het gemiddelde altijd ruim voldoende en ligt het cijfer vaak rond de acht (op een schaal van tien). Raarrrrr. Foeteren helpt blijkbaar. Dat zullen ook verschillende psychologen bevestigen. Niet binnenvetten, maar stoom afblazen. Foeteren Echter in het geval van Shell is er naar mijn idee meer aan de hand. Misschien willen we het bedrijf meer als onze nationale trots zien. En vergeet niet, op het mondiale toneel is Shell op verschillende fronten machtiger dan Nederland en België bij elkaar. Net zo goed als we foeteren op onze overheden willen we misschien ook schelden op Shell. Zeker als

het bedrijf dingen doet waar we met ons allen niet trots op kunnen zijn. Shell is een beetje van ons, maar we stoten het bedrijf net zo gemakkelijk af als het Nederlands elftal na het EK van vorig jaar. Toegegeven, Shell kan ook niet zoveel goed doen in onze ogen. Het verdient nog gigantisch veel geld met handel die voor grote groepen Nederlanders vies is en in onze beleving alleen maar viezer wordt. Wat dat betreft zie ik al een tijdje een scheuring ontstaan in de industrie, dwars door de titel van ons blad heen. Aan de ene kant de Petro, aan de andere kant de Chem. Juist de chemie slaagt er steeds meer in om van designing a sustainable future haar mantra te maken, terwijl de oliemaatschappijen moeilijk de basis van hun eigen bestaan kunnen ontkennen. BP heeft dat een keer geprobeerd met de nieuwe onverkorte naam Beyond Petroleum. Maar daar helpen nog geen miljarden aan marketing aan, als je nog met beide benen in de fossiele brandstoffen staat. Ketenverantwoordelijkheid Dat chemiebedrijven het momenteel gemakkelijker hebben dan oliebedrijven, laat onverlet dat we best wel trots mogen zijn op enkele Nederlandse multinationals. Zo wisselen AkzoNobel en DSM al jarenlang stuivertje als het gaat om de nummer 1 positie van de Dow Jones Sustainability Index, in de categorie chemie. Hoe dat tot stand komt, weet ik ook niet, maar het is een indicatie. Voor dit nummer heb ik Nils van der Plas geïnterviewd, van de zoutdivisie van AkzoNobel. En ik moet bekennen dat ik een gevoel van trots kreeg, toen ik hoorde hoe onze jongens van AkzoNobel hun productieprocessen steeds meer verduurzamen en zelfs hun klanten helpen positieve stappen te maken. Ketenverantwoordelijkheid! En goed om te horen dat het bedrijf minder vatbaar is voor modegrillen op energiegebied, zoals de schaliegasrevolutie. Mooi toch? Maar ja, dat zal dan wel weer saai zijn. #reporter_wimraaijen

PETROCHEM 11 – 2013

005_C_commentaar.indd 5

29-10-13 16:32

www.moxa.com

Superieur in PoE Hoogwaardige PoE (voeding via ethernetbekabeling) IEEE 802.3af Ethernet Switches, geschikt voor toepassingen zoals IP-bewakingscameraâ&#x20AC;&#x2122;s, wireless toegangspunten en overige PoE apparatuur op moeilijk te bereiken plaatsen. Managed- en unmanaged switches zijn leverbaar, evenals de PoE+ switches voor toepassingen waar grotere vermogens gevraagd worden. IndustriĂŤle PoE switches Er is zoveel meer over te vertellen... Meer weten? Bel 0318-636262 of bezoek www.modelec.nl

managed EDS-P510

Official

Distribu adv_MoxaA4nw_PoE.indd 1 006_modelec.indd 1

unmanaged EDS-P206A

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

20-12-12 09:19 29-10-13 12:12

FOTO: DuPONT

FEITEN & CIJFERS

PERFoRmaNCE ChEmICalS DuPoNT gaaN EIgEN lEvEN lEIDEN DuPont gaat de bedrijfstak Performance Chemicals afsplitsen. Deze divisie bestaat uit titanium technologies en chemicals & fluoroproducts, en maakt onder meer elastomeren, harsen, veiligheidsproducten en grondstoffen voor verf. De bekendste producten zijn de anti-aanbaklaag Teflon en titaandioxide, een witmaker van verf. De splitsing heeft, in ieder geval op papier, gevolgen voor de vestiging in Dordrecht. Daar staan namelijk fabrieken voor de productie van Teflon. Die installaties, inclusief de productie van grondstof, komen terecht in de nieuwe organisatie. Willem Buitelaar, woordvoerder van DuPont Dordrecht, kon niet zeggen of dit gevolgen heeft voor de werkgelegenheid. De belangrijkste reden voor de afsplitsing is dat performance chemicals in hoge mate afhankelijk is van de grillen van de markt, en dus erg cyclisch is. ‘Dat is iets wat DuPont niet wil’, legt Buitelaar uit. ‘Het bedrijf wil meer stabiliteit, hogere waarde voor aandeelhouders en bedrijf, en snellere groei. Performance chemicals past daar minder goed bij.’ De woordvoerder wil de divisie daarentegen zeker geen slechte business noemen. ‘Performance chemicals is een grote, winstgevende jongen met een omzet van zeven miljard dollar in 2012, goed voor een vijfde van de omzet van DuPont.’ Een andere aanleiding voor de afsplitsing is de richting die DuPont op wil gaan, namelijk die van de voeding, minder afhankelijkheid van fossiele grondstoffen, en bescherming. Eerder is daarom ook al de tak performance coatings afgestoten en voedings- en biotechbedrijf Danisco overgenomen. DuPont loopt daarin parallel met DSM, dat zich van bulkchemie ook steeds meer is gaan richten op gespecialiseerde producten in bijvoorbeeld voeding en veiligheid. Het is de bedoeling dat de verzelfstandiging over anderhalf jaar een feit is, waarna alle aandelen van de nieuwe tak in eerste instantie in handen komen van de bestaande aandeelhouders van DuPont. Wat er daarna mee gebeurt, is aan de markt. Gratis is de afsplitsing niet, want DuPont rekent in het vierde kwartaal op ongeveer een eurocent afsplitsingskosten per aandeel (dat momenteel op ruim zestig euro staat).

vooRSTEl: mEER oPENhEID ovER hERkomST olIE Biobrandstoffen worden nauwkeurig gescreend op basis van herkomst, in tegenstelling tot fossiele brandstoffen. Maar ook deze brandstoffen kunnen enorm verschillen als het gaat om de vervuiling die ze veroorzaken. Zo is de winning van teerzandolie ruim twintig procent vervuilender dan reguliere olie. D66-Kamerlid Stientje van Veldhoven heeft daarom voorgesteld bedrijven openheid van zaken te laten geven over de herkomst van de olie die ze invoeren en leveren. Een Kamermeerderheid heeft voor gestemd. Van Veldhoven hoopt dat meer openheid over omstreden brandstoffen betekent ‘dat consumenten kunnen stemmen met hun voeten, omdat dan het verschil tussen tankstations zichtbaar wordt. Vervuilende bedrijven hebben zo wat uit te leggen.’ Nederland had tot vandaag het standpunt dat alle brandstoffen op een hoop konden worden gegooid. Dat verandert met het aangenomen voorstel van Van Veldhoven. Naar aanleiding van het aangenomen voorstel komt er een brief van de regering over het nieuwe Nederlandse standpunt.

Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

007_8_9_D_feiten-cijfers.indd 7

akzoNobel heeft de uitbreiding afgerond van zijn bestaande onderzoekscentrum in Sassenheim. Het R&D-centrum vormt samen met de centra in Slough (Engeland) en Singapore de kern van het onderzoekswerk dat de verfdivisie van AkzoNobel verricht. Sassenheim richt zich daarbij primair op decoratieve verf, houtbeschermingsproducten en pre-deco-producten zoals grondverf. De uitbreiding betekent dat er honderd extra onderzoekers aan de slag gaan in Sassenheim, waardoor het totale aantal researchers op deze locatie uitkomt op vierhonderd man. Een woordvoerder van AkzoNobel liet desgevraagd weten dat alle nieuwe functies intern opgevuld zijn, zoals met medewerkers van researchlocaties in andere Europese landen die afgeslankt of gesloten zijn. De uitbreiding in Sassenheim heeft zeven miljoen euro gekost. Medio oktober is er op het terrein van Shell moerdijk een lekkage ontstaan in een pijpleiding met gasproduct. De toevoer naar de leiding werd stopgezet en de leiding werd afgesloten waardoor de gaslekkage stopte. Er is alleen propeen gemeten in de directe omgeving van het lek. Bij metingen aan de terreingrens is geen gas gemeten. De oorzaak van het incident is nog niet bekend, daarnaar wordt een onderzoek gestart. De Nam heeft haar onderhoudscontract met Cofely voor minimaal vier jaar verlengd. Het gaat om alle technische onderhoudswerkzaamheden die op 160 kleinere aardolie- en aardgasvelden in West- en NoordNederland worden uitgevoerd. Het meerjaarlijks grootonderhoud en modificaties horen daar ook bij. De verlenging wordt geïntegreerd binnen het aQuaintance-contract. Dit is een overeenkomst tussen NAM enerzijds en Cofely, Tebodin en A. Hak Leidingbouw anderzijds. Deze laatste drie werken al meer dan tien jaar gezamenlijk voor de NAM en hebben in augustus 2012 hun krachten gebundeld in een overeenkomst om de dienstverlening te versterken en optimaliseren.

PETROCHEM 11 – 2013

29-10-13 17:00

m .nl

mIlJoENENImPulS vooR RoTTERDamSE lNg-huB Havenbedrijf Rotterdam heeft twee Europese subsidieaanvragen op st gelez ee het gebied van LNG toegekend gekregen. Daarmee ondersteunt de Europese unie de ontwikkeling van een Rotterdamse LNG-hub. Het gaat om een subsidie van veertig miljoen euro voor een LNG infraw structuur voor het Rijn-Main-Donau gebied en om een subsidie van .p e tro c 34 miljoen euro voor de LNG breakbulk-terminals in Gothenburg en Rotterdam. De subsidie past in het streven van het Havenbedrijf Rotterdam om de markt voor LNG als brandstof tot volle ontwikkeling te krijgen en om vóór eind 2015 een LNGhub in Rotterdam te openen. Om dit te bewerkstelligen, investeert het Havenbedrijf in infrastructuur, is het nauw betrokken bij de totstandkoming van het benodigde (internationale beleid en regelgeving en investeert het in samenwerking met relevante partners. De subsidie voor de breakbulk-terminals heeft betrekking op een samenwerkingsverband tussen de havens van Gothenburg en Rotterdam. Via de breakbulk terminal kan straks LNG ook worden geleverd aan de bunkermarkt in (Noord)west Europa. Sinds 2011 heeft de haven van Rotterdam een speciale terminal voor de open overslag van vloeibaar aardgas; de Gate terminal. De eerste binnenvaartschepen die op LNG varen en Rotterdam aandoen zijn de Argonon en de onlangs te water gelaten Greenstream die nu in charter vaart voor Shell. Dit jaar paste de gemeente Rotterdam de regelgeving aan zodat er door de binnenvaart kan worden gebunkerd. Gesteund door deze subsidie bereiden de havenbedrijven uit onder andere Rotterdam, Amsterdam, Gotenburg en Antwerpen nu gezamenlijk verdere internationale regelgeving voor.

op ww

De sectoren chemie, kunststoffen en life sciences wegen zwaar op de sociaal-economische ontwikkeling van België. Dat stelt Essenscia, vertegenwoordiger van bijna duizend ondernemingen in deze sectoren, in haar duurzaamheidsrapport. ‘De sector creëert kwaliteitsvolle jobs, draagt in grote mate bij tot de welvaart én het staatsbudget en is erin geslaagd haar productiegroei te ontkoppelen van de emissies in het leefmilieu.’ Het duurzaamheidsrapport brengt de sector in kaart aan de hand van 32 indicatoren over people, planet, prosperity & products. Hierdoor wordt zowel zichtbaar waar vooruitgang is geboekt als welke pijnpunten er nog zijn. Op milieuvlak zijn er volgens de belangenvereniging grote vooruitgangen geboekt. Zo is in de afgelopen twintig jaar de productie verdrievoudigd, terwijl de benodigde energie hiervoor slechts met veertig procent steeg. Ook is er relatief gezien steeds minder water nodig.

BaSF BRENgT PERCENTagE hERNIEuwBaRE gRoNDSToFFEN IN kaaRT BASF heeft samen met certificeringsinstantie TÜV SÜD een methode ontwikkeld om te bepalen welk percentage biomassa er als grondstof voor zijn producten gebruikt is. Deze mass balance approach kan vanaf eind oktober ook door andere (chemie)bedrijven worden ingezet. De methode is bedoeld voor biomassa die zijn fossiele equivalent vervangt, bijvoorbeeld bionafta in een kraker of biogas in een syngas-fabriek. Alle processen, fabrieken en eindproducten blijven hetzelfde. Slechts het percentage hernieuwbare grondstof wordt, op basis van de wens van de klant, aangepast. Inmiddels heeft TÜV voor veertien producten van BASF het procentuele gebruik van biomassa gecertificeerd qua productformules en processtappen. Afnemers van bijvoorbeeld waterabsorberende korrels voor luiers en hoogwaardige polymeren voor elektronica kunnen de gecertificeerde producten afnemen. Het chemiebedrijf hoopt dat de markt streeft naar verduurzaming, en dus bereid is om meer te betalen voor een hoger percentage biomassa.

oman oil Company heeft oxea, producent van oxo-chemicaliën, overgenomen van Advent International. De overnameprijs is niet bekendgemaakt. Oman Oil Company wil zich ontwikkelen tot een verticaal geïntegreerde mondiale speler in de chemische industrie en heeft daarom Oxea overgenomen. Het bedrijf wil de technologie en expertise van Oxea naar Oman brengen, waar de feedstock uit eerdere investeringen van het bedrijf kan worden ingezet in de overgenomen productieprocessen. Oxea is in 2007 ontstaan door de samenvoeging van twee aparte business units van Celanese en Degussa (nu Evonik). Het bedrijf produceert zeventig verschillende oxo-chemicaliën en heeft in Amsterdam een fabriek waar esters worden gemaakt.

FOTO: BASF

Begin oktober was er bij Delamine in Delzijl een lekkage aan een tank met een ammoniakoplossing. Productie maakte de tank leeg, terwijl ondertussen werd gewerkt aan het dichten van het lek. Binnen vier uur werd einde alarm gegeven.

PETROCHEM 11 – 2013

007_8_9_D_feiten-cijfers.indd 8

29-10-13 17:00

koSTEN REaCh vooR mkB 425 mIlJoEN EuRo IN 2012 Reach, de wet die op Europees niveau bedrijven verplicht de chemicaliën die zij gebruiken te registreren en testen, heeft het Nederlandse midden- en kleinbedrijf in 2012 zo’n 425 miljoen euro gekost. Dat blijkt uit onderzoek dat Panteia en IVAM hebben uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Volgens de chemische industrie vallen deze kosten honderden miljoenen hoger uit dan oorspronkelijk is beloofd. Het ministerie heeft het onderzoek laten uitvoeren omdat kamerleden kritisch waren over de impact die Reach heeft op het mkb, bedrijven met 250 of minder werknemers en 99 procent van het totale bedrijfsaanbod in Nederland. Zo was lange tijd onduidelijk wat de wet het bedrijfsleven precies kost. De kosten zijn gemiddeld tienduizend euro per bedrijf. Voor mkb’ers in de industrie (zoals de chemie) en chemie-importeurs loopt de jaarfactuur op tot bijna 25.000 euro. Alle mkb’ers in de chemie, geraamd op 1.200 chemiebedrijven en 670 importeurs van chemicaliën, hebben of krijgen te maken de regeling. De Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie is ondertussen not amused over de uitkomsten. Colette Alma, directeur van de vereniging: ‘De bescherming van mens en milieu tegen risico’s van gevaarlijke stoffen rechtvaardigt stevige investeringen. Maar de huidige kosten zijn onnodig hoog.’

Dow EN YaRa PlEITEN vooR NEDERlaNDS SChalIEgaS De Nederlandse overheid moet zo snel mogelijk werk maken van schaliegas. Gebeurt dat niet, dan bestaat de kans dat de Zeeuwse energie-intensieve bedrijven nóg meer klappen te verduren krijgen. Dat zeggen de woordvoerders van kunstmestproducent Yara en chemieconcern Dow naar aanleiding van het omvallen van aluminiumfabrikant Zalco en fosforproducent Thermphos. In beide gevallen was het mede de hoge energieprijs die ze de das heeft omgedaan. In gesprek met Omroep Zeeland weet Arnd Thomas, directeur van Dow Terneuzen, dat de grote investeringen van Dow momenteel enkel in het golfstroomgebied van de Verenigde Staten plaatsvinden, zoals in Texas en Louisiana. ‘Dáár worden heel grote fabrieken gebouwd, zoals krakers en polyethyleen-kunststoffabrieken, en die worden gebouwd vanwege de concurrentiepositie die schaliegas aan Dow Chemical en de chemische industrie in Amerika geeft.’ En dus ondervindt Dow Terneuzen concurrentie binnen de eigen organisatie, namelijk vanuit Noord-Amerika. Thomas: ‘u moet denken dat de energiekosten, en energie is voor ons als chemische industrie natuurlijk ook grondstof, een factor drie tot vier goedkoper zijn in Amerika.’

BRENT RUWE OLIEKOERS

De Nederlandse industrie heeft vorig jaar minder gepresteerd op het gebied van energiebesparing, zegt Agentschap NL van het ministerie van Economische Zaken. De totale besparing ten opzichte van het voorgaande jaar kwam uit op 12,4 Petajoule (PJ), wat overeenkomt met het jaarlijkse energieverbruik van 190.000 huishoudens. In 2011 realiseerde de industrie nog een besparing gelijk aan het energieverbruik van 250.000 huishoudens. Als belangrijke oorzaak voor de tegenvallende resultaten noemen de bedrijven de terughoudendheid om grote investeringen te doen wegens de onzekere toekomstverwachtingen in verband met de economische crisis. Door de aanhoudende tekorten aan personeel op de technische arbeidsmarkt, komen de arbeidsproductiviteit en de winstgevendheid van het technisch bedrijfsleven onder druk te staan. Dat blijkt uit de Monitor Technische Arbeidsmarkt 2013 die SEO Economisch Onderzoek heeft opgesteld in opdracht van het landelijke samenwerkingsverband TechniekTalent.nu. De verwachte instroom in technische beroepen ligt volgens dit onderzoek de komende vijf jaar minstens 33.000 arbeidskrachten lager dan de vraag naar nieuw technisch personeel.

BEDRIJVENNIEuWS

115

BP benoemt Richard herbert tot hoofd van Exploratie. Hij volgt mike Daly op die eind 2013 met pensioen gaat. Herbert komt van Talisman Energy waar hij sinds 2009 uitvoerend vice-president Exploratie was.

PRIJS PER VAT IN US DOLLARS

113

111

Professor Sybrand van der Zwaag (Novel Aerospace Materials Tu Delft) wordt de nieuwe wetenschappelijk directeur van het Dutch Polymer Institute . Hij volgt martien Cohen Stuart op, die met pensioen gaat.

109

107

105

12 13 16 17 18 19 20 23 24 25 26 27 30 1

SEPTEMBER

9 10 11 14 15 16 17 18 21

OKTOBER

PETROCHEM 11 – 2013

007_8_9_D_feiten-cijfers.indd 9

29-10-13 17:00

Uw isolatie in goede handen Wij staan in de startblokken om uw onderhoud en nieuwbouwproject succesvol te laten verlopen. Met Harsco heeft u één aanspreekpunt voor isoleren, steigerbouw, hoogwerkers, fireproofing, tracing, stralen en conserveren. Alle disciplines dus onder één dak. Met een groot potentieel aan materialen en gekwalificeerde monteurs. Met een strakke planning en vakkennis on-site. En boven alles met een scherp oog voor de kwaliteit van het werk.

22555

Neem voor meer informatie contact op: T (0900) 742 00 00 E info@harsco-i.nl www.harsco-i.nl

010_harsco.indd 1

29-10-13 12:13

FEITEN BUITENLAND

Begin oktober zijn Shell en zijn partners begonnen met de productie van olie uit de tweede fase van het BC-10-project. BC-10 behelst Parque das Conchas, een olieveld voor de zuidoostkust van Brazilië dat bestaat uit diverse voorraden. Deze velden worden via een drijvend productie- opslag en distributieschip benut. Fase 2 houdt in dat de bestaande drie velden (Abalone, Ostra en Argonauta B-west) worden uitgebreid met Argonauta O-noord. De uitbreiding is nodig om de productie van het olieveld op peil te houden. De eerste fase, begonnen in 2009, piekte op negentigduizend vaten olie per dag, maar is teruggevallen naar 35.000. Het nieuwe veld moet op z’n best 35.000 vaten olie per dag opleveren. Ook aan de toekomst is gedacht, want deze zomer maakte Shell bekend te werken aan een derde fase van ontginning. Hierbij worden de velden Massa en Argonauta O-zuid aangeboord, theoretisch goed voor 28.000 vaten olie per dag. Het BC-10-project is niet alleen in handen van Shell (50%), maar ook van het Braziliaanse Petrobras (35%) en de Indiase Oil and Natural Gas Corporation (15%). Naast zijn activiteiten in Parque das Conchas heeft Shell ook een drijvend productieschip boven het Braziliaanse olieveld Bijupirá/Salema. SABIc: EUroPA moET INzETTEN oP EFFIcIëNTE ProDUcTIE

op ww

m .nl

‘Europa wordt geconfronteerd met een nieuwe realiteit.’ Met die dreigende woorden sprak Mohamed Al-Mady, CEO van Sabic, begin oktober zijn gehoor toe tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de European Petrochemical Association (EPCA) in Berlijn. Volgens Al-Mady moeten de Europese chemie en overheden zich w daarom meer richten op grondstof- en kostenefficiënte productie. .p e tro c Ook moet er meer aandacht zijn voor innovatie in de ontwikkelingsfase en heldere weten regelgeving. Al-Mady: ‘Overheden moeten deze transitie proactief ondersteunen. Dit kan niet alleen door de industrie worden gedaan.’ Vanwege de opkomst van schaliegas in de Verenigde Staten en de groei van de opkomende economieën bestaat in Europa altijd de angst dat mondiale spelers als Sabic besluiten om het oude continent te verlaten. Dat angstbeeld is – voor nu – niet waar bij Sabic. Zo vertelde Al-Mady dat hij wil blijven investeren in de bestaande fabrieken om deze zo kosten- en grondstofefficiënter te maken. ‘Wij blijven een actieve rol spelen in de regio en willen in de markt blijven produceren, waarbij we uit ons innovatieve portfolio technologie aanbieden.’ Op die manier wil Sabic zowel aansluiten op Europa’s ‘verschuivende demografische profiel’ als goederen en technologieën voor de export produceren. Maar, zo waarschuwde Al-Mady, willen Sabic en andere bedrijven blijven bijdragen aan de economische groei in Europa, dan moeten alle overheden wel proactief en gecoördineerd steun geven. Daarom riep de Sabic-topman op tot wetgeving die efficiënt produceren mogelijk maakt. Als dat gebeurt, dan komt het ook wel goed, weet Al-Mady: ‘Deze industrie heeft de wil en de noodzakelijke gereedschappen om de uitdaging aan te kunnen.’ st gelez ee

Blijf op de hoogte en schrijf u in voor de nieuwsbrief op www.petrochem.nl

011_13_E_FCbuitenland.indd 11

FOTO: SHELL

ShELL BrEIDT oLIEwINNINg voor kUST BrAzILIë UIT Als het aan het Europees Parlement ligt, dan mag er in de Europese Unie pas naar schaliegas worden geboord als er eerst een milieueffectrapportage is uitgevoerd. Momenteel is dat nog niet het geval. Dat is de uitkomst van een stemming. Het was een dubbeltje op z’n kant, met 322 stemmen vóór en 311 stemmen tegen het voorstel. Als het voorstel van het Parlement doorgaat, wordt de richtlijn voor milieueffecten aangepast. Deze richtlijn schrijft de criteria voor waaraan moet worden voldaan bij het indienen van projectvoorstellen voor goedkeuring door nationale autoriteiten. De leidraad is van toepassing op alle publieke en private bouwprojecten van enige omvang, zoals gaswinningsprojecten. Nu het Parlement zijn fiat heeft gegeven, wordt het voorstel nog besproken door de Europese Raad. Als zij ook akkoord gaat, dan wordt het voorstel omgezet in wetgeving. Rond 2017 werken er 650 mensen minder bij de pigmentafdeling van BASF dan nu het geval is. Zo wordt de Paisley-pigmentfabriek in Schotland gesloten, terwijl de Huningue-plant in Frankrijk wordt geherstructureerd. Bovendien houdt BASF de fabriek in Maastricht tegen het licht om te zoeken naar ‘strategische opties’. De Schotse fabriek, bijna zestig jaar oud, was volgens BASF ‘niet kostencompetitief’ in een ‘snel veranderde markt’, en moet daarom de deuren sluiten. In Paisley wordt zogeheten Azo-pigment gemaakt, een stof die vooral in printerinkt wordt gebruikt, en daar is volgens BASF steeds minder vraag naar. De sanering moet onder meer zorgen voor verbetering van zijn wereldwijde productienetwerk van pigmenten. Dat betekent afslanken in de trage Europese economie, en investeren in productie voor de Aziatische groeimarkt. Zo wordt de BASF-site in het Chinese Nanjing uitgebreid met een nieuwe pigmentfabriek, terwijl een bestaande fabriek wordt uitgebreid. Ook de pigmentfabriek in Ulsan, Korea, krijgt een uitbreiding. Met deze uitbreiding van de productiecapaciteit en R&D-activiteiten is 250 miljoen euro gemoeid.

PETROCHEM 11 – 2013

29-10-13 16:48

AD_X-Dock_A4_130829_Layout 1 30.09.13 13:23 Seite 1

Voor volledige controle: De nieuwe standaard voor het beheer van uw Dräger gasmeetinstrumenten.

Tijdwinst Testen tot 10 modules tegelijkertijd.

Gereduceerde kosten Gastoevoer van 300 ml/min in plaats van 500 ml/min

Meer veiligheid met volledige documentatie Geïntegreerde rapportagefunctie middels X-dock Manager.

Eenvoudige bediening Automatische start na het plaatsen van het gasmeetinstrument.

Dräger X-dock De Dräger X-dock serie biedt u volledige controle over uw draagbare Dräger gasmeetinstrumenten. Automatische bumptests en kalibraties met een gereduDräger X-dock

012_draeger.indd 1

ceerd kalibratiegasverbruik en kortere testtijden besparen tijd en geld. Voor een demonstratie kunt u contact opnemen met uw Dräger-contactpersoon.

VERDERE INFORMATIE: W W W.DRAEGER.COM/X-DOCK/

29-10-13 12:13

ShELL-ToPmAN BETrEUrT INvESTErINgEN SchALIEgAS IN vS

FOTO: SHELL

Shell-topman Peter Voser heeft spijt van de grote investeringen die Shell deed in de zoektocht naar schaliegas- en olie in de Verenigde Staten, terwijl de opbrengst teleurstellend is. Dat zei hij in een interview met The Financial Times waarin hij, drie maanden voordat hij afzwaait, terugkijkt op zijn afgelopen jaren als chief executive. Tot nu toe heeft Shell op z’n minst 24 miljard dollar geïnvesteerd in de winning van onconventionele olieen gasvoorraden in de VS en Canada, maar dat levert nog weinig op. ‘Unconventionals pakten niet precies uit zoals gepland’, constateert Voser in het interview. Zo moest Shell deze zomer dik twee miljard dollar afschrijven op zijn vermeende schalievoorraden. De zoektocht naar winstgevende exploratie van schaliegas en -olie kent inderdaad meer dalen dan pieken. Eind september trok Shell de stekker uit de plannen met schalieolie in Colorado, en begin oktober besloot het de activiteiten in het Eagle Ford Shale-veld in Texas af te bouwen. Shell voorspelt dat de olieen gasactiviteiten in de VS minimaal tot het einde van het jaar verlieslijdend blijven. Volgens Voser komt dit vooral doordat de gasprijs erg laag is, waardoor het lastig winst maken is. Shell zou zich daarom vooral op schalieolie moeten richten. Ook voor de rest van de wereld is Voser weinig hoopvol over schaliegas. Hij spreekt van een sector die in een vroege ‘ontdekkingsfase’ zit die nog ‘negatieve verrassingen’ kan opleveren. Als uitzondering noemt hij China, waarvan Shell hoge verwachtingen heeft en waar het bedrijf al aanwezig is met 22 boorputten. Niettemin benadrukte Voser dat de kosten daar hoger zijn dan in de VS. Bovendien is ondernemen in China niet altijd zonder risico’s, iets dat Shell ook al aan den lijve heeft ondervonden. De Shell-topman kijkt ook met grote teleurstelling terug op de pogingen om in Alaska naar fossiele grondstoffen te boren. Inmiddels is daarin al ruim vijf miljard dollar geïnvesteerd, terwijl er nog niet één boorput is. Shell weet volgens hem daarom ook nog niet of het ooit verder gaat in dit gebied. Voser wordt begin 2014 opgevolgd door Ben van Beurden, die momenteel nog aan het hoofd staat van de divisie raffinaderijen en marketing. Voser stond sinds 2009 aan het roer, en boekte onder meer succes met de afgeronde bouw van de enorme, negentien miljard dollar kostende gas-to-liquids-fabriek in Qatar. BASF EN YArA kIEzEN vS voor gEzAmENLIjkE AmmoNIAkFABrIEk

BASF en Yara hebben plannen voor een joint venture in de Verenigde Staten. Zij willen samen een ammoniakfabriek bouwen aan de Amerikaanse Golfkust. BASF gebruikt veel ammoniak in zijn processen en wil met de productie ervan de integratie tussen zijn processen versterken. Details over de joint venture – locatie en capaciteit van de fabriek – hebben de twee partners nog niet bepaald. Ammoniak wordt veel ingezet als basisgrondstof voor allerlei chemische eindproducten en kunstmest. Het wordt in grote installaties geproduceerd door hydrogenering van stikstof uit de lucht onder hoge druk met hulp van een katalysator (HaberBoschproces). Als grondstoffen worden meestal aardgas en aardolie gebruikt. Nu de prijs van aardgas in de Verenigde Staten laag is dankzij de productie van schaliegas, is het voor ammoniakproducenten gunstig om daar fabrieken te bouwen.

cefic, de Europese koepelorganisatie van de chemische industrie, waarschuwt tegen te hoge verwachtingen van schaliegas in Europa. ‘Schaliegas zal hier geen game changer zijn. Wij zullen nooit de lage schaliegasprijzen bereiken die in de VS normaal zijn. Dat is volkomen onrealistisch’, zei Cefic-voorzitter en BASF-topman Kurt Bock tijdens een bijeenkomst in München. Niettemin wil Bock schaliegas niet volledig terzijde schuiven als extra energiebron. Volgens hem kan er met het oog op mogelijke milieuschade namelijk ‘zeer verantwoord’ worden geboord. Er kan alleen nog niet worden aangetoond wat de potentie van schaliegas is, aangezien – net als in Nederland – er in Duitsland nog geen knoop is doorgehakt over proefboringen. In Abu Dhabi is een project begonnen om co2 uit de rookgassen van een staalfabriek af te vangen en te gebruiken om de olieen gaswinning in het on-shore veld van rumaitha te verbeteren. Tebodin heeft een contract voor de detail engineering verworven. De installatie die per jaar achthonderdduizend ton CO2 gaat afvangen, wordt naar verwachting in het eerste kwartaal van 2016 in bedrijf genomen. Als het aan Saudi Aramco ligt, dan wordt Saoedi-Arabië na de Verenigde Staten de tweede grote producent van schaliegas. Het staatsbedrijf en tevens ’s werelds grootste oliemaatschappij is zo’n twee jaar geleden in het noorden van de golfstaat begonnen met zijn eigen zoektocht naar schaliegas. De komende jaren wordt de exploitatie van schaliegas uitgebreid, waarna ook de levering aan consumenten tot de mogelijkheden behoort. Momenteel voert Saudi Aramco proefboringen uit in drie hoopgevende gebieden in het Ghawar-olieveld en de Rub’ Al-Khaliwoestijn. Het schaliegas gaat vervolgend naar een nog te bouwen energiecentrale in Jizan, de meest zuidelijke provincie van Saoedi-Arabië, die wordt gekoppeld aan een raffinaderij met een capaciteit van vierhonderdduizend vaten per dag.

PETROCHEM 11 – 2013

011_13_E_FCbuitenland.indd 13

29-10-13 16:48

INTERVIEW

Nils van der Plas (AkzoNobel): ‘Bij de keuze van de energiebronnen kijken we al veel langer naar de footprint.’ 14

PETROCHEM 11 – 2013

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 14

29-10-13 16:25

‘Verduurzaming maakt ons minder kwetsbaar’

Al eerder won AkzoNobel prijzen met een technologie om een leerlooierij groener te maken. Geen geval op zich. Met verschillende innovaties kan het bedrijf chloorproducenten energie laten besparen, gemeentes en provincies straks hun wegen milieuvriendelijker ijsvrij laten houden en dieselolie in zoutcavernes opslaan. En het bedrijf raakt niet verhit van de schaliegasdiscussie. Nils van der Plas: ‘Doordat we al langer bezig zijn met verduurzaming en door het opzoeken van samenwerking in de keten, maken we ons minder kwetsbaar.’

Wim Raaijen

PETROCHEM 11 – 2013

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 15

29-10-13 16:25

Sinds het afstoten van de farmaceutische en kunstvezelonderdelen wordt chemieconcern AkzoNobel in de pers vooral omschreven als producent van verven en lakken. Misschien wel omdat verf een concreet product is, tastbaar voor de consument. De Nederlandse multinational is echter veel meer dan een producent van coatings. Het concern heeft een groter spectrum aan producten die veelal onzichtbaar zijn voor de consument, of waarvan zich slechts een heel klein deel in het alledaagse leven openbaart. Zout bijvoorbeeld. En dan gaat het niet alleen om keuken- of strooizout. ‘Slechts vijftien procent van de zes miljoen ton zout die we jaarlijks produceren, gaat direct naar de consument, voor consumptie. Ook wordt zout zichtbaar in de winter, als het als strooizout wordt ingezet. Echter, maar vijf procent gaat naar de-icing. De overige tachtig procent wordt in de industrie toegepast, bijvoorbeeld bij de chloorproductie’, stelt de nieuwe directeur van de zoutdivisie Nils van der Plas. Niet voor niets is de zoutproductie van AkzoNobel Industrial Chemicals nog altijd een belangrijk onderdeel van het concern. En een heel interessante. Juist nu veel discussies gaan over duurzaamheid, de schaliegasrevolutie, windenergie en meer is de energie-intensieve zoutproductie een boeiende case. Te meer omdat AkzoNobel haar goede naam hoog heeft te houden met haar nummer-1-positie in de mondiale Dow Jones Sustainability Index als het gaat om chemiebedrijven. En al jaren lang stuivertje wisselt met het eveneens Nederlandse DSM. Footprint Dat schaliegas de chemiesector wereldwijd behoorlijk op zijn kop zet, is duidelijk. Maar of je je daar gek door moet laten maken, is een tweede. Duurzame ontwikkeling is veel meer een kwestie van een lange adem, dwars door momentane trends heen. Van der Plas: ‘Voor de zoutproductie zijn we al veel eerder de duurzame richting in geslagen. Het is zeker geen modegril. Bij de keuze van de energiebronnen kijken we al veel langer naar de footprint. Inmiddels hebben we al grote stappen gemaakt. Zo is onze zoutproductie in Denemarken al voor vijftig procent CO2-neutraal. De energie die nodig is om stoom te produceren, wordt opgewekt met behulp van houtsnippers. En we zijn in Mariager (Denemarken, red.) hard op weg naar de honderd procent. Die mijlpaal hopen we 16

in 2015, uiterlijk 2017 te hebben bereikt.’ In Hengelo zit de zoutproductie ook al op vijftig procent, met name door de samenwerking met de Twence-centrale die afval omzet in elektriciteit. ‘Deze samenwerking was overigens twee jaar geleden nog genomineerd voor de Responsible Care prijs. Op onze derde zoutlocatie in Delfzijl zitten we nog niet op vijftig procent, maar ook daar onderzoeken we mogelijkheden om de footprint aanmerkelijk te verbeteren.’ Minder kwetsbaar Misschien dat AkzoNobel sowieso een ander geluid wil laten horen in de schaliegasdiscussie dan veel van haar concurrenten. Zo liet professor Jos Keurentjes, directeur AkzoNobel voor technologie en open innovatie, op de internetsite Biobased Society in een recente discussie een afwijkend geluid horen: ‘De schaliegaswinning in de VS heeft gezorgd voor een onbalans in concurrentieverhoudingen tussen de VS en Europa. Dit heeft zowel betrekking op het gebruik van goedkoop schaliegas voor

energieopwekking, als op het gebruik van de hogere koolwaterstoffen uit schaliegas als grondstof voor krakers. Hiermee komt de concurrentiekracht van de Europese chemische industrie in het geding. Als we daar niet op korte termijn een antwoord op vinden, kan dit ernstige gevolgen hebben. Bepaalde industrieën kunnen helemaal uit Europa verdwijnen waarmee Europa afhankelijk wordt van importen. Gezien de tijdslijnen die hierbij een rol spelen, verwacht ik dat de oplossing vooral een tijdelijke politieke oplossing zal moeten zijn. Ik verwacht niet dat we het acute probleem oplossen door nu met z’n allen heel hard aan schaliegaswinning te gaan werken; simpelweg omdat dat gas pas over tien jaar in voldoende mate leverbaar is.’ Voor de zoutdivisie speelt niet mee dat schaliegaswinning goedkopere grondstoffen biedt. Zout is gewoonweg geen koolwaterstof. Maar hoewel AkzoNobel steeds minder aardgas als energiebron aanwendt, kan schaliegas de concurrentie van haar klanten helpen om goedkoper te produ-

‘Natuurlijk gaan de ontwikkelingen rond schaliegas niet aan ons voorbij, maar we hebben er wel minder last van dan veel andere bedrijven.’

PETROCHEM 11 – 2013

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 16

29-10-13 16:25

De samenwerking van AkzoNobel met de Twence-centrale die afval omzet in elektriciteit was twee jaar geleden genomineerd voor de Responsible Care prijs. Bekijk het filmpje van de nominatie door met uw smartphone de foto te scannen.

ceren. ‘Natuurlijk gaan de ontwikkelingen rond schaliegas niet aan ons voorbij, maar we hebben er wel minder last van dan veel andere bedrijven. Doordat we al langer bezig zijn met de verduurzaming van ons energiegebruik en door het opzoeken van samenwerking in de keten, maken we ons minder kwetsbaar.’ Voedingsmiddelen Dat voor de huidige effecten van de schaliegasrevolutie een politieke oplossing moet komen, zoals Keurentjens suggereert, kan daarom alleen maar tijdelijk zijn. En wellicht heeft de industrie zelf wel met verduurzaming en verbeteringen in efficiëntie de belangrijkste troeven in handen. Ze kan zelf door duurzamere alternatieven aan te bieden een nieuwe marktorde creëren. Ikea, BMW, Coca Cola, Lego en Unilever zijn daar al mee bezig, helemaal voor in de ketens, dicht op de consumentenmarkten. Nils van der Plas is ervan overtuigd dat ook eerder in de keten herschikkingen mogelijk zijn, door over de grenzen van eigen fabrieken heen te kijken.. Akzo Industrial Chemicals, waarvan de zoutdivisie onderdeel uitmaakt, wil graag haar industriële klanten helpen hun processen te verduurzamen en efficiënter te maken. De winnaar van de nationale en Europese Responsible Care Prijs van 2012 is daar een mooi voorbeeld van. Met haar Spaanse partner GRIT ontwikkelde AkzoNobel een techniek om een leerlooierij aanmerkelijk te vergroenen, op basis van dimethylether. Wanneer leerlooiers bij het verwijderen van water en vet uit aangeleverde dierenhuiden dimethylether inzetten, wordt het proces een stuk duurzamer en

AkzoNobel ontwikkelde een techniek om een leerlooierij aanmerkelijk te vergroenen, op basis van dimethylether. Het bedrijf won daarmee de nationale en Europese Responsible Care Prijs van 2012. Bekijk het filmpje van de nominatie door met uw smartphone de foto te scannen.

minder schadelijk voor de gezondheid dan wanneer traditionele methoden worden toegepast. Er zijn minder energie, water en chemicaliën nodig. Bovendien ontstaat er aanzienlijk minder afvalwater en zijn de vetten en eiwitten van hogere kwaliteit en daardoor in hoogwaardigere voedingsmiddelen te verwerken. Leerlooierij de Koninklijke Hulshof in Lichtervoorde wil het nieuwe procedé van AkzoNobel toepassen. Te meer omdat de leerlooier de duurzaamste ter wereld wil zijn in haar sector, en dat wil blijven ook. Besparing Ook binnen de zoutdivisie kan Van der Plas voldoende voorbeelden opnoemen waarbij AkzoNobel verder kijkt dan de verduurzaming van haar eigen processen. Bijvoorbeeld mTA-zout; een zout met een antiklontermiddel op basis van wijnsteenzout. Dit zout is een natuurlijke stof die afkomstig is uit de wijnbouw en ook voorkomt in tamarinde, zwarte peper en ananas. Wijnsteenzout blijkt de structuur van zoutkristallen dusdanig te beïnvloeden dat die niet klonteren. mTA-zout wordt al langer met succes

ingezet in de industrie. Met name bij de productie van chloor. Dankzij het biologisch afbreekbare antiklontermiddel kunnen chloorklanten tenminste vijf procent besparen op hun elektriciteitsverbruik. Van der Plas: ‘Toepassing van mTA door chloorproducenten die membraantechnologie gebruiken is energiezuiniger, veiliger en draagt bij aan een langere levensduur van de membranen.’ Voordeel van AkzoNobel is dat het bedrijf ook eigen chloorproductie in huis heeft, en daardoor de mogelijkheid had om het nieuwe zout zelf toe te passen. Volgens Van der Plas levert het product zoveel voordelen op dat het ook succesvol zal zijn in de hele chloorindustrie. Ook hier strekken de duurzaamheidambities van de Nederlandse chemiereus zich dus buiten haar eigen grenzen uit. Minder files Dat geldt eveneens voor een nieuwe innovatie op het gebied van traditioneel wegenzout dat beter is voor het milieu, namelijk strooizout met het additief Ecosel Biocare. ‘We hebben onlangs de testfase afgerond met positieve resultaten. Het is niet alleen

SCAN DE FOTO EN BEKIJK HET FILMPJE Wanneer u dit icoon bij een afbeelding ziet staan, dan kunt u het bijbehorende filmpje bekijken door met uw smartphone de foto te scannen. Hoe werkt het? 1) Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’ 2) Start de app op uw smartphone of tablet 3) Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst 4) Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet

PETROCHEM 11 – 2013

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 17

29-10-13 16:25

DE KUNST VAN HET VERSTAAN

...

VEILIGE RADIOCOMMUNICATIE START MET LUISTEREN Elkaar verstaan is essentieel in situaties waar mensenlevens op het spel staan. Gebrek aan bereik, bezette gesprekskanalen of zelfs uitval van apparatuur zijn zaken die fatale gevolgen kunnen hebben. Verstaan begint bij goed luisteren. Daarom zijn we vooral geïnteresseerd in uw wensen en eisen. We combineren dat met onze kennis én kwalitief hoogstaande (ATEX) apparatuur. Het resultaat: op úw bedrijf toegespitste radiocommunicatie waar u op kunt vertrouwen.

018_flash.indd 1

Zo kunt u advies, bereikmetingen, maatwerk en apparatuurkeuze in één hand houden. Dat kan resulteren in een geïntegreerd systeem met (explosieveilige ATEX) portofoons en koppelingen naar paging, meldkamersystemen, telefooncentrales en slagboominstallaties. En kopen hoeft niet. Huren kan ook.

www.flash-services.com

29-10-13 12:12

‘Ik heb mezelf wel vaker afgevraagd waarom we olie alleen opslaan in grote, zichtbare opslagtanks. Waarom niet ondergronds? Heb je ook geen horizonvervuiling.’ afbreekbaar, er is volgens het onderzoek voor hetzelfde effect ook nog eens tien tot vijftien procent minder van dit innovatieve zout nodig bij het strooien dan bij steenzout.’ Maar het is wel duurder… ‘We moeten het inderdaad goed uitleggen. We moeten het op de juiste manier in de markt zetten. Maar ik ben ervan overtuigd dat het ons gaat lukken, omdat de besparing en het positieve effect op het milieu veel groter zijn.’ Overigens heeft AkzoNobel ook een veel goedkopere oplossing: pekel. Het sproeien van pekel als alternatief voor zout strooien, is in opmars in Nederland. Bijna vier jaar geleden, in de strenge winter van 2009/2010 moest Nederland noodgedwongen rekening gaan houden met zouttekorten. AkzoNobel adviseerde toen om pekel te gaan sproeien. En dat kon het bedrijf onbeperkt leveren. De gemeente Heerhugowaard ging het experiment aan en was verrast door de resultaten. Met name op de fietspaden werden betere resultaten bereikt dan ooit met strooizout. Inmiddels is de gemeente Heerhugowaard volledig op pekel sproeien ingericht. Met alle voordelen van dien. Door te sproeien komt er beduidend minder zout in het

milieu, terwijl de resultaten en dus de veiligheid ten minste op gelijk niveau blijven. Het is beduidend goedkoper en ook nog eens ruim beschikbaar. ‘Pekel van AkzoNobel komt als ruwe pekel uit de grond zonder onoplosbare bestanddelen. De pekel wordt afgetapt tijdens ons productieproces en dit kost geen extra energie. Omdat de kant-en-klare pekel niet vanuit zout wordt opgelost, bevat onze pekel geen antiklontermiddel.’ Dat het eenvoudige pekel wellicht concurrerend is voor het duurdere Ecosel Biocarestrooizout mag de pret niet drukken. ‘De allernieuwste innovatie is overigens het additief Ecosel asfalt protection. Het voorkomt vorstschade aan het asfalt, dus minder onderhoud en dus ook minder files.’ Opslag in zoutcavernes ‘En we hebben natuurlijk nog veel meer ideeën en terreinen waarop we mogelijkheden voor innovaties zien,’ stelt Van der Plas. ‘Zo onderzoeken we al geruime tijd mogelijkheden om lege zoutcavernes op een zinvolle manier in te zetten. Om de waardeketen zelfs naar achteren uit te breiden. Daarbij denken we aan de opslag van verschillende vormen van energie; diesel, olie of aardgas.’ En CO2-opslag? ‘Nee,

daar hebben we geen plannen voor. Ik heb mezelf wel vaker afgevraagd waarom we olie alleen opslaan in grote, zichtbare opslagtanks. In havengebieden kan ik me dat nog voorstellen, maar waarom in veel andere gevallen niet ondergronds? Heb je ook geen horizonvervuiling.’ Bij Zuidwending, in de omgeving van Veendam, is al een ondergrondse aardgasbuffer in zoutholtes gerealiseerd. AkzoNobel heeft hier cavernes uitgeloogd, zodat Gasunie en Nuon daarin gas kunnen opslaan. Deze aardgasbuffers dienen als reserve wanneer er sprake is van een piekvraag naar aardgas, bijvoorbeeld in de winter. Daarnaast heeft AkzoNobel in opdracht van Gasunie een bestaande zoutholte in Heiligerlee geschikt gemaakt voor de opslag van stikstof. De stikstof wordt toegevoegd aan aardgas uit het buitenland, dat een andere calorische waarde heeft. Het eerste project met dieselolie staat inmiddels ook op stapel. In 2014 wil AkzoNobel beginnen met de opslag van dieselolie in een zoutcaverne bij Hengelo. ‘Ook dat willen we natuurlijk zorgvuldig doen en met zo weinig mogelijk effect voor het milieu. Met een team van geologen onderzoeken we daarom continu wat we wel en wat we beter niet kunnen doen. We krijgen daar steeds beter zicht op. En belangrijk is ook om goed in dialoog te blijven met de omgeving. Daarbij moeten we kritisch naar onszelf blijven.’ W

PETROCHEM 11 – 2013

014_15_16_17_19_O_Interview.indd 19

29-10-13 16:25

GAS

‘Schaliegas leidt niet tot concurrentievoordeel VS’ Ondanks de lage energieprijzen in de Verenigde Staten zijn de productiekosten níet afgenomen. Tot die opmerkelijke conclusie komen onderzoekers van de Duitse investeringsbank KfW. Zij vergelijken hiervoor de productieprijzen in Duitsland en de VS, en zien dat deze sinds 2010 in beide landen met tien procent zijn gestegen. Schaliegas leidt volgens hen daarom níet tot concurrentievoordeel voor de VS. Inge Janse

LINQS Wilt u meer over het onderzoek van de Duitse investeringsbank KfW lezen? U kunt het rapport Fracking you snooze, you lose? downloaden via http://bit.ly/kfw-rapport.

Volgens onderzoekers van de Duitse investeringsbank KfW zorgt het rijkelijk beschikbare schaliegas in de VS niet voor dalende productiekosten, aangezien energie slechts een klein aandeel vormt van de totale productiekosten. Het zijn namelijk vooral de grondstoffen die zwaar op de productieprijs drukken (59% in Duitsland, 65% in de VS), gevolgd door personeelskosten (19% in Duitsland, 17% in de VS). Energie vormt in beide landen slechts twee procent van het totaal. Verschillen in de energieprijs hebben daarom maar een minimale impact op de kosten om producten te maken en op de prijs die de fabrikant hiervoor doorberekent aan zijn afnemers. Beperkte schaal Zoomen de onderzoekers in op de energie-intensieve industrie (zoals de chemie), dan gaat de energieprijs wel een grotere rol spelen, hoewel deze in de regel blijft hangen tussen de vier en tien procent. Deze sectoren zijn vanwege hun beperkte schaal niettemin slechts van beperkte invloed op de totale economie, waardoor de competitiviteit van bijvoorbeeld de Amerikaanse economie hetzelfde blijft. Zo is de gemiddelde exportprijs sinds 2010 in Duitsland met acht procent gestegen, terwijl die in de VS zelfs met twaalf procent toenam. Wel benadrukt KfW dat het zeker interessant kan zijn voor individuele, energieintensieve bedrijven (zoals glasmakers) om te verhuizen naar de VS en daar te profiteren van de lage gasprijs. Doemdenken En er is meer, zeggen de onderzoekers. Niet alleen is de invloed van schaliegas op de productiekosten beperkt, ook zorgt de rijkelijke aanwezigheid hiervan ervoor dat de VS geen prikkel heeft om

energie-efficiënt te werken. Vergelijken zij de energie-intensiteit van Duitsland, de VS en de OECD (een samenwerkingsorganisatie van 34 welvarende landen), dan blijkt dat de VS als enige de afgelopen jaren geen afname zag in de hoeveelheid energie die voor de fabricage van een product nodig is. KfW vermoedt dat Duitsland energieefficiënter is omdat het zelf vrijwel geen fossiele brandstoffen heeft, en dus veel moet importeren. Energie-efficiënt werken is daarom financieel erg interessant. De VS, aan de andere kant, beschikt – zeker sinds de schaliegasrevolutie – over voldoende energiebronnen om zich niet te druk te hoeven maken over efficiëntie. ‘Op de lange termijn kan dit een economie creëren die niet competitief is qua efficiëntie’, voorspellen de onderzoekers. ‘Wanneer de fracking-technologie niet meer levensvatbaar is, bijvoorbeeld doordat voorraden opraken of doordat de gasprijs het kostenintensieve proces niet meer dekt, dan zijn er des te grotere investeringen nodig om de benodigde efficiëntie te bereiken.’ Bovendien, doemdenkt KfW, kan het zo zijn dat de milieuschade van fracking groter is dan verwacht, en ook dát kan in de toekomst grote kosten met zich meebrengen. Kleine kans En zelfs als fracking de Amerikaanse economie wél een voorsprong geeft, dan nog steeds is de kans klein dat dit van lange duur is. Zo zou volgens KfW afnemende olieen gasimport van de VS zorgen voor lagere prijzen elders, plus dat ook de toekomstige export van vloeibaar gas (LNG) wereldwijde prijsverschillen dempt. Bovendien gaat bijvoorbeeld ook China mogelijk schaliegas produceren, en is fracking gewoon erg duur, waardoor de gas- en

PETROCHEM 11 – 2013

020_21_T_artikel 3.indd 20

29-10-13 16:22

Straatstenen Ook Hans de Geus, beurscommentator bij RTL Z, is mede op basis van het rapport sceptisch over schaliegas. Op de website van RTL Z stelt hij: ‘Vrij vertaald kun je stellen dat de VS met overvloedig goedkoop gas een interessante variant van de beruchte Dutch Disease hebben opgelopen: doordat een prikkel om energie te besparen ontbreekt, is de energieefficiëntie van hun industrie verslechterd ten opzichte van Duitsland.’ De Geus vermoedt daarom dat Duitsland zijn gebrek aan eigen fossiele energie succesvol heeft vertaald naar energie-efficiëntie, ‘een kracht die op lange termijn wel eens veel waardevoller kan blijken te zijn’. Nederland zou daarom niet moeten gaan boren naar schaliegas, stelt De Geus. Niet alleen vanwege de beperkte impact, ook omdat de winning in Nederland extreem duur zal blijken te zijn. ‘Schaliegas kan in Nederland waarschijnlijk niet uit. De kostprijs zal rond de dertien tot vijftien dollar per miljoen BTU komen te liggen; dat is ongeveer het dubbele van de huidige prijs van Slochteren, en het viervoudige van de prijs in de VS. De kans is dus groot dat Nederland schaliegas aan de straatstenen niet kwijt zal kunnen.’ Fundamenteel Waar het onderzoek alleen géén rekening mee houdt, meldt de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI), is de optie om schaliegas om te zetten in grondstoffen. In de VS wordt er steeds meer werk van gemaakt om deze energiebron om te zetten in etheen en propeen, de bouwstenen van veel plastics. Zo slaat de chemie de kostbare en energie-intensieve stap over om olie via krakers om te zetten in deze bouwstenen. Aangezien grondstoffen de grootste kostenpost van het productieproces vormen, zou schaliegas wél voor een fundamenteel concurrentieverschil kunnen zorgen. Bovendien, weet de vereniging, wijzen de feiten toch echt op andere conclusies dan de KfW-onderzoekers trekken. Het aantal

FOTO: BEACH ENERGY

olieprijzen dus minimaal die kosten moeten blijven dekken. Oftewel, concluderen de onderzoekers: kleine kans dat schaliegas Amerika écht een concurrentievoordeel geeft, plus dat zowel energie-efficiëntie als het milieu eronder leidt.

‘Vrij vertaald kun je stellen dat de VS met overvloedig goedkoop gas een interessante variant van de beruchte Dutch Disease hebben opgelopen.’ aangekondigde nieuwe investeringen van de energie-intensieve chemie is veel groter in de VS dan in Europa, en dat vindt mede zijn oorzaak in de schaliegasrevolutie. Opmerkelijke conclusies In reactie op het rapport meldt ook VEMW-directeur Hans Grünfeld wat noten te missen. Namens de zakelijke energie- en watergebruikers betwijfelt hij bijvoorbeeld of schaliegas ten koste gaat van energie-efficiëntie. ‘Bij nieuwe investeringen wordt immers de nieuwste technologie gebruikt, en bij de ontwikkeling van nieuwe technologie speelt energie-efficiëntie altijd een grote rol.’ Bovendien vindt Grünfeld het ‘volstrekt onhoudbaar’ dat schaliegasontwikkelingen nauwelijks of geen effect hebben op de productiekosten. ‘Naast de directe effecten op de gasgerelateerde kosten, werkt het kostenverschil ook door in de

stroomkosten. Het is niet voor niets dat de stroomprijzen in Europa het hoogst zijn in landen met een aanzienlijk deel gasgestookte elektriciteitsproductie, zoals het Verenigd Koninkrijk en Nederland.’ Grünfeld zet daarnaast zijn vraagtekens bij de volledigheid van het rapport. ‘Veel industriële bedrijven functioneren clustergewijs. Dat betekent dat het ene bedrijf toeleverancier is van het andere bedrijf, en daarmee voor zijn voortbestaan ook afhankelijk is van de continuïteit van het gelieerde bedrijf. Wanneer het meest energie-intensieve bedrijf uit deze keten naar de VS vertrekt, heeft dit niet alleen gevolgen voor het bedrijf zelf, maar ook voor de andere bedrijven in de keten, ook al zijn deze soms minder of niet energieintensief. Gezien de opmerkelijke conclusie die de onderzoekers van KfW trekken, betwijfel ik dat al deze aspecten in het onderzoek betrokken zijn.’ n

PETROCHEM 11 – 2013

020_21_T_artikel 3.indd 21

29-10-13 16:22

VED BY RO

AP P

Havep moe.t. TEL MAAR OP! je hebben. OFESS

Thomas Shiftleader

Bescherming Draagcomfort Duurzaam Visitekaartje voor bedrijf Voor ons is er geen twijfel mogelijk als het om werkkleding gaat. Wij werken er elke dag in, dus wij weten waar we het

Peter

Senior operator

over hebben. Als je alle kwaliteiten van HaVeP bij elkaar optelt en je kijkt ook naar prijs, service en levering, kom je tot maar één conclusie: HaVeP moet je hebben.

MEER WERKKLEDING OPLOSSINGEN ?

KIJK OP WWW.HAVEP.COM /CHEMIE T NL +31 (0)13 531 32 56 BE +32 (0)14 30 07 37 E verkoop@havep.com

022_havep.indd 1

29-10-13 12:12

BINNENSTEBUITEN Jarenlang zat Jan van Doorslaer midden in de chemische sector. Nu bekijkt hij alles van buitenaf.

Nieuwe neuzen in Rotterdam Trots heb ik mijn zwager uit Friesland onlangs de Maasvlakte laten zien. Maar voordat wij daar konden uitwaaien, reden wij langs een groot aantal opslagtanks van Vopak. Mijn zwager rook een olieachtige lucht. Hij had gelijk. Koeienpoep riekt anders. Maar er wordt wel aan gewerkt, en dat positieve nieuws hoorde ik tijdens de zomerlezing bij Deltalinqs. Zelden heb ik tijdens een lezing zulke bevlogen sprekers gehoord. Met hun achtergrondinformatie kon ik mijn zwager ervan overtuigen dat die olieachtige geur bij Vopak binnenkort verleden tijd is. De zomerlezing stond in het teken van E-Nose: een regiodekkend geurmeetnetwerk voor het realtime detecteren van de luchtsamenstelling. E.Nose maakt het mogelijk de overlast van geur aan te pakken en de geurbelasting te beheren. Jan van den Heuvel, algemeen directeur DCMR Milieudienst Rijnmond,

Prinses Laurentien: ‘Mensen willen weten of de stank die ze ruiken, hun gezondheid schaadt.’

zette direct de toon van de bijeenkomst en sprak over een onbehagen in het Rotterdamse havengebied. Bij een aantal van de 1,2 miljoen inwoners schuurt de groei van het havengebied. Het aantal stankklachten in de regio lag in 2012 bijna twaalf procent hoger dan in 2011. Deze stijging is vooral veroorzaakt door verschillende incidenten bij bedrijven in de Botlek. Viezeriken Elektronische neuzen zijn compacte meetinstrumenten waarmee zowel op een vaste plek als mobiel de luchtkwaliteit kan worden gemeten. Van den Heuvel wil de neuzen niet zozeer inzetten voor het handhaven en opsporen van viezeriken en het uitdelen van boetes. ‘Het gaat erom dat je dat doet op basis van dezelfde informatie, en de E-Nose helpt daarbij.’ Tegelijkertijd geeft het proefprogramma inzicht in de randvoorwaarden en aandachtspunten bij het mogelijk uitrollen van een E-Nose-netwerk in de regio Rijnmond. Johan Tiggelman, manager operations bij Vopak, was nauw betrokken bij een eerdere proef waarbij ook de gemeenten en veiligheidsregio aangelijnd waren. Hij gaf de voordelen aan van het vroegtijdig signaleren en vertelde met trots dat zijn bedrijf al maanden geen klachten heeft veroorzaakt. (zie ook: Vopak vecht tegen stankoverlast – Petrochem 9/2013) Communicatie Prinses Laurentien van Oranje, strategisch adviseur Havenvisie 2030 en betrokken bij het expertteam Veiligheid, Milieu en Leefomgeving, was blij met de bevlogen woorden van Jan van den Heuvel en Johan Tiggelman. Ter voor-

Niko van Gent

bereiding van haar eigen lezing had de prinses een groot aantal websites bezocht van bedrijven die in het Rotterdamse havengebied actief zijn. ‘Het viel mij op dat de meeste bedrijven het over zichzelf hebben. Veel van uw bedrijven hebben het over trots, missie, visie en vooral over groei, maar bijna geen enkel bedrijf heeft het over de communicatie met bewoners.’ Ze vervolgde: ‘We hebben hier een zaal vol trotse medewerkers, en terecht. Dat ben ik ook. En bewoners zijn ook trots op dit gebied. Maar het is niet voldoende om te zeggen: ik vind jou aardig, terwijl er troep over de schutting wordt gezet. Mensen willen weten of de stank die ze ruiken hun gezondheid schaadt. Welke stoffen worden gemeten en wat gebeurt er met die informatie? Hoelang gaat het duren en wat wordt er aan gedaan om deze overlast in de toekomst te voorkomen? Mensen voelen zich onzeker en hebben recht op een eerlijk antwoord.’ De prinses stelde daarom voor het E-Nose-project voorlopig het We-Noseproject te noemen. ‘Betrek kinderen bij het project en er komt zeker een betere naam uit hun hoge hoed. Je kunt niet direct verwachten dat mensen begrijpen wat een E-Nose is. Ik vertel al tien jaar over laaggeletterdheid en dat anderhalf miljoen mensen in Nederland dat zijn. Toch kom ik nog steeds mensen tegen die dat niet hebben gehoord. Elke keer weer moet je goed nadenken over dat je iets weet wat niet iedereen weet.’ Kortom: communiceren is en blijft een doorlopend proces en herhaling blijft de kracht van de boodschap. Ook al staat de economie soms in de geur van twist. Reageren? niko_van_gent@xs4all.nl

PETROCHEM 11 – 2013

023_P_Binnestebuiten.indd 23

29-10-13 16:33

VEILIGHEID

Stoomnet Botlek over grootste hobbels heen Ideeën over een stoomnetwerk in de Rotterdamse Botlek bestaan al sinds 1995. Pas dit jaar is het eerste deel van de stoomleiding van Stedin in gebruikgenomen. Deze verbindt het afvalen energiebedrijf AVR met chemiebedrijf Emerald Kalama Chemical. Welke hindernissen zijn daarvoor genomen en hoe interessant is het voor andere bedrijven om zich aan te sluiten? Mogelijk gaat de aanleg van het tweede deel begin volgend jaar van start. Erik te Roller

LINQS Meer informatie over het stoomnetwerk in de Botlek is te vinden op www.stedin.net onder de knop Over Stedin, Innovatie en daarna Stoomnet. Daar zijn ook diverse filmpjes te zien over het stoomnetwerk.

Met een stoomnetwerk kunnen bedrijven warmte uitwisselen om hun gasverbruik omlaag te brengen en de CO2-emissies te beperken. Het idee is simpel, de uitvoering echter complex. Het duurde meer dan vijftien jaar, tot eind april dit jaar, voordat het eerste deel van het stoomnetwerk in de Botlek in gebruik werd genomen. ‘Iedereen was overtuigd van het besparingspotentieel, maar de realisatie ervan stuitte op nogal wat hindernissen’, vertelt Wim Roelofs, manager new business van Stedin. ‘Het ene bedrijf zei: “Ik heb stoom over, kom het maar halen.” Het andere zei: “Ik kan stoom goed gebruiken, kom het maar brengen.” Stoomleidingen aanleggen is voor de meeste bedrijven echter geen corebusiness, en daarom verlangen de directies van die bedrijven dat de investeringen in dergelijke projecten op de korte termijn renderen. Dit leidde tot een patstelling.’ Stedin wist deze impasse uiteindelijk in 2008 te doorbreken. ‘Wij hebben toen besloten als netbeheerder een eigen stoomleiding aan te leggen, een common carrier, waarop verschillende partijen kunnen aansluiten.’ Het bedrijf ziet de stoomleiding als een langetermijninvestering. ‘Naast aardgas en elektriciteit willen we ook ander vormen van energie van aanbieders naar afnemers transporteren, zoals stoom, warmte, groen gas, en daarnaast ook CO2. Hiermee werken we aan de toekomst, waarin we een belangrijke bijdrage willen blijven leveren aan het transporteren van energie’, verklaart Roelofs. Back-up ‘We hebben een lange aanloop nodig gehad. In 2001 lagen er al conceptcontracten klaar’, erkent ook Hans Dick Terhenne, global supply chain

director van EKC, afnemer van stoom uit het netwerk. ‘Stedin heeft het project uiteindelijk gekatalyseerd en begin 2012 hebben we de contracten getekend. De stoomleiding takt bij ons bedrijf af. We laten de stoom eerst door een verdamper gaan, een vat met water waar het doorheen borrelt. Op die manier nemen de druk en temperatuur iets af tot het niveau waarop we de stoom nodig hebben. Het gaat daarna rechtstreeks onze installaties in en voorziet onze processen van de benodigde warmte.’ EKC hoeft nu geen aardgas meer te verbranden om aan stoom te komen. Dit bespaart vijftien miljoen kubieke meter aardgas per jaar. Tegelijkertijd brengt het bedrijf hiermee de CO2uitstoot terug met een hoeveelheid die vergelijkbaar is met de uitstoot van tienduizend huishoudens. Het bedrijf behoudt zijn eigen stookketel als backup voor het geval de stoomvoorziening via de stoomleiding tijdelijk wordt onderbroken. ‘Tegen de tijd dat er naast AVR ook andere invoerders van stoom zijn, zal de leveringszekerheid tot honderd procent toenemen en kunnen we de ketel helemaal uitzetten’, aldus Terhenne. Overigens is het niet zo dat de stoomproductie van AVR zo maar kan stilvallen, stelt Michiel Timmerije, director energy & residues van AVR. ‘We hebben zeven lijnen. Eén lijn levert nu de stoom van 40 bar en 400 graden Celsius voor het net. Als die lijn uitvalt, kunnen de andere zes lijnen stoom van 27 bar en 360 graden Celsius leveren. Dit is voldoende voor de basisbehoefte van EKC’, ligt Timmerije toe. Eén keer per jaar heeft AVR een grote geplande onderhoudsstop, die het bedrijf zal afstemmen met EKC.

PETROCHEM 11 – 2013

024_25_27_29_S_artikel 4.indd 24

29-10-13 16:35

‘Nu de stoomleiding er ligt en goed blijkt te functioneren, zal de drempel voor andere bedrijven om mee te doen lager zijn.’ Bedenkingen Ook Timmerije vindt dat er lange tijd over de stoomleiding is gesproken. ‘Het viel ook niet mee, want aanvankelijk zaten we met twintig partijen aan tafel. Iedereen was voor het concept, maar elke partij had zo haar bedenkingen, waardoor het project niet van de grond

kwam. Uiteindelijk besloten we met een beperkt aantal partijen te beginnen. Stedin, EKC en AVR hebben het voortouw genomen. Nu de stoomleiding er ligt en goed blijkt te functioneren, zal de drempel voor andere bedrijven om mee te doen lager zijn. De capaciteit die wij op dit moment kunnen leveren

Akzo Nobel

AVR Toekomst Toekomst

Toekomst EKC

Stoomafnemer

Stoomleverancier

aan de stoompijp bedraagt maximaal 90 ton per uur van 40 bar en 400 graden Celsius. Op termijn kunnen ook andere bedrijven stoom aan het net leveren of afnemen. Als er genoeg belangstelling is voor levering en afname, kan de stoompijp tot tweehonderd ton stoom per uur transporteren.’ Timmerije noemt als voorbeelden van bedenkingen die bedrijven kunnen hebben de duur van het contract, de prijsontwikkeling van aardgas en stoom, en de invloed van de stoomleiding op de bedrijfsvoering. Ook de kosten en baten van de stoomafname en overleg met het moederbedrijf dat vaak in het buitenland is gevestigd, spelen mee. ‘Een bedrijf dat net heeft geïnvesteerd in nieuwe stoomvoorzieningen vraagt zich terecht af of het versneld afschrijven daarvan bij aansluiting op de stoomleiding wel verstandig is. Ook willen bedrijven zich niet te afhankelijk maken van derden’, licht Timmerije toe. Roelofs van Stedin bevestigt dat AkzoNobel, een mogelijke stoomafnemer in de tweede fase van het project, zich pas zal aansluiten als het bedrijf nagenoeg honderd procent leveringszekerheid heeft. Het membraanelek-

PETROCHEM 11 – 2013

024_25_27_29_S_artikel 4.indd 25

29-10-13 16:35

The Power of Knowledge Engineering Delivering profit through reliability

•Asset Management •Global Maintenance Benchmarking •Maintenance Strategy Review (RCM) •Engineering Consultancy •Condition Based Maintenance •Spare Parts Optimization •Lubrication Management

026_skf.indd 1

29-10-13 12:12

FEITEN STOOMPIjP ● Het eerste deel van de stoomleiding is ruim twee kilometer lang. De aanleg begon in februari 2012. Op 29 april 2013 is de stoomleiding in gebruik genomen. ● AVR levert hogedrukstoom van 40 bar en 400 graden Celsius op basis van de thermische energie die vrijkomt bij het verbranden van afval. ● Emerald Kalama Chemical (EKC) neemt stoom van AVR af en bespaart op die manier vijftien miljoen kubieke meter aardgas per jaar (vergelijkbaar met het gemiddelde gasverbruik van tienduizend huishoudens). ● Bij volledige benutting vermindert de CO2-uitstoot van EKC met zeventigduizend ton per jaar en de NOx-uitstoot met 41 ton per jaar. ● De stoom van veertig bar en vierhonderd graden Celsius gaat door een buis van 500 mm in doorsnede, het retourcondensaat door een buis van 200 mm doorsnede. ● De stoomleiding heeft een capaciteit van maximaal tweehonderd ton stoom per uur. ● De volgende stap is het doortrekken van de stoomleiding met nog eens 3,5 kilometer naar AkzoNobel. ● Na de uitbreiding is de stoomleiding goed voor een besparing van 83 miljoen kubieke meter aardgas per jaar (ca. 53.000 huishoudens), een vermindering van de CO2-uitstoot van vierhonderdduizend ton per jaar en de NOx-uitstoot met 180 ton per jaar. ● In het eerste deel heeft eigenaar Stedin twaalf miljoen euro geïnvesteerd. ● Stedin heeft voor de aanleg van het eerste deel van de leiding geen subsidie gehad. Voor de aanleg van het tweede deel ontvangt het bedrijf mogelijk twee miljoen euro uit de Green Deal tussen het Rotterdam Climate Initiative en hogere overheden. ● AVR en EKC hebben enkele miljoenen geïnvesteerd om hun installaties aan de stoomleiding te koppelen (inclusief de aanleg van een stoomleiding op eigen terrein en regelapparatuur).

trolysebedrijf levert continu chloor aan andere bedrijven in de omgeving. De stoom zal daarom altijd beschikbaar moeten zijn, behalve tijdens gezamenlijk geplande onderhoudsstops. ‘Momenteel wordt druk gesproken over het tweede deel van de stoomleiding, dat eindigt bij AkzoNobel. Als naast AVR ook andere bedrijven stoom invoeren, is honderd procent leveringszekerheid haalbaar. Mochten de betrokken partijen dit jaar beslissen over de investeringen, dan kunnen we begin volgend jaar met de aanleg van het tweede deel beginnen’, voorspelt Roelofs. Geld Wat betalen AVR en EKC aan Stedin? Roelofs legt uit dat de invoerder van stoom, in dit geval AVR, aan Stedin alleen voor het aansluitcontract betaalt. De afnemer, in dit geval EKC, betaalt alleen voor het benodigde deel van de transportcapaciteit van de stoompijp. Deze werkwijze is analoog aan die van het transporteren van elektriciteit en aardgas. Los hiervan moeten de bedrijven investeren in de aanpassing van de eigen installaties.

PETROCHEM 11 – 2013

024_25_27_29_S_artikel 4.indd 27

29-10-13 16:35

YOUR CONTINUITY PARTNER STORK TECHNICAL SERVICES IS AL 185 JAAR EEN BETROUWBARE EN WERELDWIJD OPERERENDE KENNISORGANISATIE OP HET GEBIED VAN ASSETOPTIMALISATIE EN INTEGRITY MANAGEMENT VOOR DE CHEMISCHE INDUSTRIE.

Wij bieden totaaloplossingen op het gebied van asset integrity management voor de chemische en petrochemische industrie. Wij helpen onze klanten bij het optimaliseren van de productie door het onderhouden, repareren en verbeteren van hun industriële assets. Vanuit verschillende technische disciplines opereren we als één team, waarbij we voortdurend streven naar continuïteit, kwaliteit, innovatie en kostenbesparing. Hiermee leveren wij toegevoegde waarde gedurende de gehele levenscyclus van de assets van onze klanten. Veiligheid heeft daarbij altijd onze hoogste prioriteit.

ASSET LIFECYCLE INTEGRITY PARTNER

028_storck.indd 1

29-10-13 12:12

Levert het project EKC al geld op? Terhenne: ‘We zijn een verbintenis aangegaan voor vijftien jaar. Dat levert zeker geld op, zij het op de korte termijn beperkt, omdat we de enige klant zijn. Na verloop van tijd treden hopelijk meer bedrijven toe en kunnen we de transportkosten beter verdelen. Dan zal het project ons meer opleveren. Deze businesscase is in feite de grootste hobbel die we hebben moeten nemen. De technische uitdaging was veel minder groot. In de Botlek zijn bedrijven overigens al door allerlei pijpleidingen met elkaar verbonden om producten uit te wisselen. Er is sprake van één groot cluster, dat door de grote mate van verbonden-

‘Als naast AVR ook andere bedrijven stoom invoeren, is honderd procent leveringszekerheid haalbaar.’ heid heel efficiënt kan produceren. Wat betreft de aansluiting op pijpleidingen is er niets nieuws onder de zon.’ AVR heeft volgens Timmerije behoorlijk moeten investeren in het koppelen van de installatie aan de stoompijp en de retourleiding, het plaatsen van diverse regelsystemen plus het aanleggen van een leiding van zo’n vijfhonderd meter op eigen terrein. In totaal gaat het om meerdere miljoenen euro’s. De looptijd van het contract

PROCESwARMTE VERSuS ELEKTRICITEIT Het is efficiënter om de hete stoom van EKC in te zetten om in de behoefte aan proceswarmte te voorzien, dan deze te gebruiken om bij AVR elektriciteit op te wekken, stelt Michiel Timmerije, director energy & residues van AVR. ‘Bij de omzetting in elektriciteit gaat veel warmte via het koelwater verloren. EKC benut de warmte uit onze boiler nu rechtstreeks in zijn procesinstallaties en hoeft daardoor geen aardgas meer te stoken. Dat is efficiënter. Anders gezegd: de omzetting van stoom in elektriciteit brengt voor ons minder op dan wat het EKC aan aardgas bespaart. Daarom leveren we de stoom aan EKC.’ Over de inhoud van het onderlinge contract willen EKC en AVR niets kwijt.

is vijftien jaar. Die duur is noodzakelijk om de investering terug te verdienen. Brengt de stoom al geld op? Timmerije: ‘Laat ik het zo zeggen: AVR heeft net als andere bedrijven aandeelhouders die eisen dat projecten rendabel zijn.’ Sinds augustus is AVR overigens in handen van een consortium onder leiding van Chueng Kong Infrastructure (CKI) uit Hong Kong. Uniek Op termijn kan het stoomnetwerk leiden tot een vermindering van de CO2uitstoot met vierhonderdduizend ton. Hiermee levert het project een belangrijke bijdrage aan het doel van Rotterdam om de CO2-uitstoot in de gemeente in 2025 te hebben gehalveerd ten opzichte van 1990. ‘Een stoomleiding van ruim vijf kilometer waar meerdere partijen stoom op invoeren en van afnemen is uniek in de wereld. Ik ken verder geen stoompijp die langer is dan twee kilometer en waar meer dan twee bedrijven op zijn aangesloten’, aldus Roelofs. n

PETROCHEM 11 – 2013

024_25_27_29_S_artikel 4.indd 29

29-10-13 16:36

Tebodin always close Veiligheid heeft bij internationaal advies- en ingenieursbureau

Tebodin vanzelfsprekend prioriteit: installaties moeten veilig gebouwd, bedreven en onderhouden kunnen worden. De basis daarvoor wordt gelegd tijdens het ontwerp; onze diepgaande kennis en ervaring maar ook geavanceerde engineering tools, ontwerpen veiligheidsprocedures brengen u verder. Daarnaast kunnen onze experts u helpen bij het praktisch implementeren van duurzame oplossingen.

Kostenefficiënt ontwerpen krijgt ook bijzondere aandacht. Standaardisatie, modulair ontwerpen, construction driven engineering, value engineering en een no-change filosofie brengen wij dagelijks in de praktijk. Onze Asset Management en Operational Excellence dienstverlening levert een belangrijke bijdrage aan het structureel verlagen van operationele en onderhoudskosten van installaties met behoud of verbetering van de prestaties.

www.tebodin.nl/olie-gas

030_tebodin.indd 1

29-10-13 12:12

GAS

Greenpeace: Shell moet samenwerking stoppen Shell en Gazprom willen samen naar olie gaan boren bij de Noord pool. Geen goed idee, vindt FOTO: DEnis sinyakOv/GREEnPEaCE

Greenpeace, en dat heeft de orga nisatie daarom in een open brief laten weten aan Shell. ‘Gazprom is betrokken bij een grove schen ding van de vrijheid van menings uiting.’ Inge Janse

‘Een strategisch partnerschap met Gazprom op de Noordpool zal Shell blootstellen aan enorme operationele en reputationele risico’s.’ Dat schrijft milieuorganisatie Greenpeace in een open brief aan de directie van Shell. Aanleiding voor het schrijven is de arrestatie van 28 actievoerders en twee journalisten in de Petsjora Zee voor de kust van Rusland. Het dertigtal protesteerde daar halverwege september bij een booreiland van Gazprom, waarna allen werden gearresteerd. Greenpeace vraagt zich daarom hardop af of Shell wel moet samenwerken met Gazprom. Het tweetal heeft dit jaar aangekondigd samen te willen gaan boren naar olie bij de Noordpool. ‘Shell benoemt bij onze acties ook altijd nadrukkelijk het recht op protest’, licht campagnedirecteur Joris Thijssen toe. ‘Maar nu staatsoliebedrijf en miljardenpartner Gazprom is betrokken bij een grove schending van de vrijheid van meningsuiting, blijft het muisstil bij Shell.’ Deuk in vertrouwen Volgens een woordvoerder van Shell Nederland zal het gas- en oliebedrijf de

brief lezen en er eventueel op reageren naar Greenpeace. Shell benadrukt geen enkele bemoeienis te hebben met de arrestatie van de actievoerders of het Gazprombooreiland dat het doel van de actie was. Wel onderstreept Shell al jaren goed samen te werken met Gazprom, bijvoorbeeld bij de exploitatie van de gasvelden op het Siberische eiland Sachalin. Dat het concern in 2006 onder grote politieke druk zijn aandeel hierin grotendeels heeft moeten opgeven, heeft blijkbaar geen deuk in dat vertrouwen geslagen. Wet overtreden Het is trouwens de vraag in hoeverre de onderneming van de actievoerders legaal was. Zo geldt in Nederland een aanwezigheidsverbod van meestal enkele honderden meters rondom een offshore platform. Komt een schip toch in dit gebied, dan volgt juridische vervolging door de overheid. In Rusland waren actievoerders onder meer op het boorplatform geklommen. Campagnedirecteur Thijssen meldt in reactie hierop dat Greenpeace inderdaad de wet heeft overtreden, maar dat de organisatie dit doet om gebruik te maken

van het recht op demonstreren. ‘Die twee botsen, en dus is het aan de rechter om te bepalen wie er schuldig is. Greenpeace vindt dat het belangrijker is dat de wereld wordt gewezen op de schade die Gazprom aanbrengt, dan dat het zich houdt aan de regels die bij dit booreiland gelden.’ Piraterij Volgens hem spreken rechters zich dan ook regelmatig in het voordeel van de milieuorganisatie uit, zoals vorig jaar het geval was toen de organisatie zeventig tankstations blokkeerde en de rechtbank oordeelde dat Greenpeace grotendeels in haar recht stond. Bovendien, meldt Thijssen, zijn 22 van de 30 opvarenden opgepakt op een plek buiten het veiligheidsgebied. ‘De Russen zullen ongetwijfeld zeggen dat zij medeplichtig waren aan de overtreding van de acht die het boorplatform hadden betreden. Maar wat ons het meeste steekt, is dat alle dertig worden beschuldigd van piraterij. Daar is pas sprake van als er geweld wordt gebruikt en als het gebeurt voor eigen gewin. Greenpeace deed deze actie voor de bescherming van het klimaat.’ n

PETROCHEM 11 – 2013

031_V_artikel.indd 31

29-10-13 17:12

201303adv A4 18-03-13 08:39 Pagina 1

VAN DER LINDEN & VELDHUIS

● INDUSTRIËLE ISOLATIE ● BRANDBESCHERMING ● STEIGERBOUW ● ASBESTVERWIJDERING

Is o l a t ie a l s t w e e de na t u u r Van der Linden & Veldhuis Isolatie B.V., Edisonstraat 5, 3133 KG Vlaardingen Postbus 232 - 3130 AE Vlaardingen, Telefoon 010 - 445 66 00, Telefax 010 - 435 64 80 Vestigingen: Sas van Gent en Wormerveer www.lindveld.nl 032_vanderlinden.indd 1

29-10-13 12:11

PETROSPECT PlaSTiC van TiTan

Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus, en plastic van Titan. Dat is alvast het vermoeden nu de ruimtesonde Cassini een beetje propeen, de grondstof van plastic, heeft gevonden op deze maan van Saturnus. De sonde vliegt rond in de stratosfeer van Titan en gaf zijn bevindingen door aan zijn Amerikaanse bazen, die vervolgens melding van het nieuws maakten in The Astrophysical Journal Letters.

Afgezien van op aarde is er nog nooit propeen aangetroffen in het universum. De krakers die wij gebruiken om deze grondstof uit aardolie te maken, zijn waarschijnlijk niet nodig op Titan. Vermoedelijk ontstaat het koolwaterstof aldaar uit een reactie tussen zonlicht en methaan, een gas dat veel voorkomt in de stratosfeer van Saturnus’ maan. In 2006 ontdekte Cassini al meren die bijna zeker zijn gevuld met ethaan, samen met andere organische vloeistoffen. Op Aarde zijn dat gassen, maar door de koude komen ze op Titan als vloeistoffen voor. DiEf vERSuS vERf

Wie weleens de tv-serie Crime Scene Investigation heeft gezien, weet welke zegeningen de chemie heeft voor forensisch onderzoek. In Londen werd daar deze zomer een hoofdstuk aan toegevoegd met Smartwater. Deze kleuren geurloze verf wordt namelijk ingezet om dieven mee te besproeien, waaronder een 28-jarige man die een laptop uit een auto pikte. Na opgepakt te zijn, ontkende hij in alle toonaarden, maar het voor UV-licht gevoelige Smartwater dacht daar anders over. Het was voor het eerst dat deze speciale verf, die wekenlang aan de huid blijft kleven en bijna niet uit kleding te wassen is, zorgde voor doorslaggevend bewijs. BaCTERiën BakkEn BakSTEnEn

Neem een handje zand, afvalstoffen, water, stikstof, kalk, varkensmest en CO2, voeg er een theelepel bacteriën bij, wacht

vijf dagen, en tadaa: bakstenen! Het klinkt gek, maar volgens de Amerikaanse architecte Ginger Dossier kan het écht. Sterker nog, ze heeft er een half miljoen euro mee gewonnen tijdens de internationale duurzaamheidswedstrijd van de Postcode Lottery Green Challenge. De rol van de bacteriën is om calcium en koolstofdioxide om te zetten in calciumcarbonaat, dat op zijn buurt de zandkorrels aan elkaar hecht. Als na vijf dagen alle ingrediënten voldoende met elkaar hebben gereageerd, worden de stenen gedroogd. Hierbij sterven de microscopische hulptroepen en ontstaan bakstenen die net zo stevig zijn als hun traditionele equivalent van klei. DiESEl alS SmaakBEDERf

In de zoektocht naar oorzaken voor bijensterfte kan er nóg een mogelijke schuldige worden aangewezen: dieseldamp. Toen Engelse wetenschappers de acht verantwoordelijke chemicaliën mixten die de koolzaadplant uitscheidt om bijen te lokken, kwamen de dieren als vanzelf op bezoek. Maar stopten ze daar dieseldamp bij, dan snapten de bijen er niets meer van. Dat schrijven de onderzoekers dit najaar in het vakblad Scientific Reports. Vermoedelijke boosdoener is het rijkelijk aanwezige NOx in dieseldamp, dat in het lab twee geurstoffen deed verdwijnen en zes moleculen in concentratie liet dalen. Dieseldamp kan daarmee op de groeiende lijst mogelijke oorzaken voor de wereldwijde sterfte van bijen. De meest verdachte boosdoeners zijn bestrijdingsmiddelen, ziekten en afnemend voedselaanbod.

‘Als eerste vragen wij ons af: moeten we de activiteit wel doen? Want de zuinigste manier kan zijn om een activiteit níet te doen.’ Jan-Renier Swinkels, directievoorzitter Bavaria, in Duurzaam Geproduceerd ‘In Rotterdam wordt al kooldioxide afgevangen, dus waarom zou je het broeikasgas in de grond stoppen als je er ook een nuttigere toepassing voor kunt vinden?’ Rob Stikkelman, wetenschapper TU Delft, in Duurzaam Geproduceerd ‘GroenLinks wil de industrie miljarden aan lastenverzwaringen opleggen en rekent er dan tot overmaat van ramp op dat bedrijven dat gaan betalen. Maar die bedrijven betalen niet, ze sluiten.’ Bernard Wientjes, voorzitter VNO-NCW, in Chemie Magazine ‘We hebben ooit ons aardgas ingezet om energie-intensieve bedrijven naar Nederland te lokken. In de huidige omstandigheden zouden we ons aardgas kunnen inzetten om onze industrie te helpen.’ Nogmaals Bernard Wientjes in Chemie Magazine ‘De betrokkenheid van burgers en wetenschap is hard nodig om de uitdaging van de duurzamere energie-economie aan te gaan. Maar deze betrokkenheid moet vooruitstrevend zijn, in de volle breedte, in het besef van tijd en ruimte, taak en functie en niet alleen bestaan uit nee.’ Coby van der Linde, hoofd Clingendael International Energy Programme, in Energie Actueel ‘Sinds kort krijg ik geen C2W meer. Toen ik het blad niet meer goed kon lezen, liet ik het nog wel een tijd voorlezen door mijn dochter, maar ik heb het nu toch laten stopzetten.’ Pieter Wuis, 98 jaar jong en het langstzittende lid van de KNCV, in C2W

PETROCHEM 11 – 2013

033_F_petrospect.indd 33

29-10-13 16:24

THEMA

Onderhoud

Niemand wil het en toch gebeurt het: fakkelen na een onderhoudsstop. De omgeving ondervindt er hinder van en het bedrijf verspilt er grondstoffen mee, maar het blijft onvermijdelijk. Toch is het mogelijk het fakkelen tot een minimum te beperken. BASF in Antwerpen paste tijdens de shutdown van zijn kraker de processen aan en kon bij de opstart erna de fakkelactiviteit met zestig procent verminderen. Nog meer onderhoudsinnovatie: tijdens brainstormsessies onder leiding van het Kennis- en Innovatie Centrum van het Maintenance Value Park Terneuzen worden nieuwe inzichten vergaard om vraagstukken op te lossen. 34

PETROCHEM 11 â&#x20AC;&#x201C; 2013

034_35_X_Themaspread.indd 34

29-10-13 16:30

FOTO: BASF

PETROCHEM 11 – 2013

034_35_X_Themaspread.indd 35

29-10-13 16:30

SHUTDOWNS

BASF én buren blij met minder fakkelen [Fakkelen na een shutdown is bij elke raffinaderij een noodzakelijk kwaad. Het kost grondstof en levert hinder op bij de buren. BASF Antwerpen heeft daarom tijdens de grote stop van zijn kraker, afgelopen zomer, ook de oorsprong van het fakkelen aangepakt. Voortaan kan een deel van de fakkelgassen worden hergebruikt bij het opstarten van de installatie. Jan Van Doorslaer

LINQS Op de site www.basf.be is meer informatie te vinden over fakkelen onder de knop Bureninfo. Ook Shell heeft meer informatie over fakkelen in de vorm van een leaflet. Die is te vinden op www.shell.nl onder de knop Over Shell en vervolgens Shell Pernis.

Een stoomkraker of naftakraker opstarten na stillegging voor een grote onderhoudsbeurt geeft altijd gedoe met fakkelen. Afhankelijk van de capaciteit, bepaald door het aantal en de grootte van de kraakovens, duurt het fakkelen toch wel enkele dagen tot een week, met licht- en vaak ook geluidshinder voor de buurt. Het is een vervelende bijwerking, maar tot nu toe niet te mijden in de Rijn/Schelde-delta, waar toch wel wat krakers in bedrijf zijn. Sinds kort behoort dit bij BASF Antwerpen tot het verleden. Halverwege dit jaar implementeerde het bedrijf het project Flare Min. Resultaat is dat na een onderhoudsstop afgelopen zomer de fakkelactiviteit bij de opstart van de kraker zestig procent lager lag. Twee redenen Het Flare Min-project is ruim drie jaar geleden opgezet, vertelt Rombout Keldermans, plantmanager van de stoomkraker. Hij was eerder al betrokken bij de drie grote onderhoudsbeurten in 1999, 2007 en 2013 van de stoomkraker in Antwerpen, die inmiddels de eerbare leeftijd van twintig jaar heeft bereikt. Na diverse uitbreidingsprojecten is de begincapaciteit van 600.000 ton gegroeid tot 1,08 miljoen ton etheen, en daar moet dan nog een pak propeen en C4-producten bij worden opgeteld. Daarmee is de stoomkraker van BASF Antwerpen de grootste single-train-cracker van Europa. Het fakkelarm opstarten was ook daarom een meer dan louter Antwerps project. ‘We hebben het project om twee redenen opgezet’, vertelt Keldermans. ‘Fakkelen was tot nu toe nog vaak een noodzakelijk kwaad bij het opstarten van steamcrackers. In de eerste plaats moeten we grondstoffen verbranden tot

de hele installatie in evenwicht is en het procesgas on-spec is om het te kunnen scheiden, want dat blijft de hoofdopdracht van een kraker. Fakkelarm opstarten heeft dus een economisch aspect: sparen op grondstoffen. Maar even belangrijk is dat we met dit project ook een duurzaam doel nastreven: minder emissies in het milieu en minder last voor de omgeving, zeg maar buurbewoners. Van bij de aanpak wisten we dat we de tijdsduur en de intensiteit van het fakkelen wilden terugschroeven, maar helemaal uitsluiten zou onmogelijk zijn.’ Kringloop Een volledige stillegging van een kraker gebeurt vrijwel alleen voor de grote onderhoudsbeurten die om de zes tot acht jaar verplicht moeten gebeuren. Na de stop, bij de opstart van de stoomkraker vanuit “koude” stand, moeten zowel (heel) warme als (heel) koude procesdelen in optima forma worden gebracht, en dat vergt heel veel energie. Daarvoor wordt hoofdzakelijk nafta – de grondstof voor de kraker – ingezet. Zonder al te technisch te worden; een steamcracker is zo’n complexe installatie dat het zijn tijd duurt om de productstromen binnen specificatie te krijgen. Zolang die toestand niet is bereikt, moet het niet te scheiden procesgas worden afgefakkeld. Voor deze methode bestaat geen veilig alternatief en het gaat om zulke grote hoeveelheden dat de gassen bijvoorbeeld ook niet kunnen worden opgeslagen om later te hergebruiken. Wat maakt dat vroeger stevig moest worden gefakkeld en nu plots minder? Keldermans: ‘Ons Flare Min-project heeft vele en ook zeer technisch-chemische facetten. Onze methodiek komt erop neer dat we ruwgas niet affakkelen, maar het in kringloop hergebruiken

PETROCHEM 11 – 2013

036_37_39_X2_thema_artikel 2.indd 36

30-10-13 09:04

om de toevoer van nafta naar de ovens terug te dringen. Vroeger hadden we die toevoer nodig om de ovens op de nodige temperatuur te krijgen en vooral om voldoende stoom te maken die onze grote compressoren aan de praat moest krijgen. Met de kringloopmethode, waarbij we ruwgas zoveel mogelijk hergebruiken, kunnen we én de tijdsduur én de intensiteit van het fakkelen sterk beperken. En we kunnen nog beter.’ Dat beter staat al gepland, want bij de kraker in Antwerpen voorzien ze tegen 2015 de bouw van een bijkomende stoomketel die met de inzet van aardgas voldoende stoom moet kunnen leveren om de grote compressoren aan

te drijven. Dan hoeven er dus minder kraakovens te worden ingezet en zal de kraker opnieuw nafta besparen. ‘Na deze realisatie rekenen we op een nog bijkomende reductie van fakkelactiviteit bij de opstart van onze cracker’, vertelt Keldermans. Preseteren Zijn ambities voor de kraker liggen wat dat betreft hoog: ‘We hebben nu zestig procent kunnen reduceren en de overblijvende veertig procent kunnen we na de bouw van de extra stoomketel tegen 2015 nog verder naar beneden krijgen. In totaal gaan we voor een reductie van 75 procent. Dat is én belangrijk voor

OP MAAT De methode om fakkelarm op te starten, is niet zomaar over te nemen door andere stoomkrakers. ‘Daarom was het een project dat een internationaal en interdisciplinair team specifiek voor de Antwerpse cracker had opgezet. Het kringloopbedrijf is afhankelijk van de grootte van de kraker, van het equipment, van de grondstofinzet. Kortom, het moet op maat worden gemaakt. BASF Antwerpen heeft wel kunnen bouwen op de ervaringen die in de cracker in Port Arthur werden opgedaan, maar als straks ook voor de andere krakers van de BASF-groep een fakkelarme opstartprocedure wordt ingevoerd, dan zullen dat aparte projecten worden. De procedures voor de krakers in Ludwigshafen en die van Nanjing (China) zullen daarom anders zijn.

ons bedrijfseconomisch verhaal én voor onze burenrelaties.’ Bovendien heeft het team van operators nog een leertraject te gaan, onderstreept Keldermans. ‘Equipment is één, je medewerkers voorbereiden is twee. Voor het Flare Min-project hebben we gedurende meer dan een jaar onze operators extra opleiding gegeven op de simulator, een computerconfiguratie waarop de operators kunnen trainen buiten het lopende proces. Ook dat was noodzakelijk, want in de chemie blijven operators en mensen belangrijk, ondanks alle besturingssystemen en meet- en regeltechnieken. Het kringloopbedrijf is complexer dan wat we tot nu toe kenden en vroeg bijkomende opleiding en training. Ook daarin willen we verder gaan om nog beter te kunnen presteren.’ Communicatie Naast de besparing van grondstoffen levert het minder fakkelen ook voordelen op voor het milieu en de omgeving. Er worden minder luchtvreemde stoffen geëmitteerd en er is minder hinder voor de buren. Het fakkelen, zeker bij een hoog debiet, geeft vooral lichthinder tijdens de nacht. En geluidshinder, want PETROCHEM 11 – 2013

036_37_39_X2_thema_artikel 2.indd 37

30-10-13 09:05

â&#x20AC;&#x153; Is your plant ready for the future? â&#x20AC;&#x153;

ROPE ACCESS?

SKY-ACCESS!

NDT

Painting

Bolt Tensioning Heat Treatment

Special Lifting Rescue Teams

G 6 Welders Paint Inspection

Making critical plant information fully visible is just the beginning of the vigilant cycle. Seeing clearly gives you the knowledge necessary to anticipate the changes required in your process. Knowing in advance brings you the speed and flexibility to optimize your plant in real time. And by acting with agility, you are able to adapt to the ups and downs of your business environment. VigilantPlant excels at bringing out the best in your plant and your people - keeping them fully aware, well informed, and ready to face the next challenge.

WWW.LSB-SKY-ACCESS.COM

LSB SKY-ACCESS, Weerterveld 69 6231 NC Meerssen, The Netherlands T. +31 (0)88 - 12 33 600 info@lsb-sky-access.com

Please visit us at www.yokogawa.com/eu

038_LSB_Yokogava.indd 1

29-10-13 12:12

KOPPEN Tijdens de grote onderhoudsbeurt met een inzet van ruim 1.500 medewerkers van contractors werden ook de koppen van de grote fakkel vervangen. Hebben die een rol gespeeld in het fakkelarme verhaal? ‘Niet echt’, stelt Rombout Keldermans, plantmanager van de stoomkraker. ‘De fakkelkoppen hadden hun tijd gehad en waren aan vervanging toe. Ze zijn nu op het niveau van de momenteel best beschikbare technieken met een lichte verbetering wat het geluid betreft, maar voor het overige hebben ze geen rol gespeeld in ons Flare-Min-project.’

voor hadden. Nadien zijn we over de resultaten blijven communiceren met ons BurenOverlegBASF en hebben we samen een evaluatie gemaakt.’ En wat is het resultaat van al die communicatie? ‘We hebben na de opstart, die inderdaad fakkelarm verliep, geen burenklachten genoteerd, terwijl dat vroeger wel eens kon oplopen. We hebben alleen wel begin augustus een storing moeten verwerken waarbij we sterk hebben moeten fakkelen. En toen waren er wel weer klachten. Het is ook menselijk, we wennen zo snel aan betere omstandigheden. Onze fakkelarme methodiek is voorlopig alleen bruikbaar voor de opstart vanuit een stand-still-situatie. Als we een storing hebben, gaan we niet altijd naar een zerostand en is onze nieuwe methodiek niet zomaar toepasbaar. Soms kan een snellere doorstart op een hogere basislast dan zinvoller zijn.’

om een goede verbranding bovenaan de fakkel te verzekeren, moet er lucht worden aangezogen via een stoomontspanning ter hoogte van de fakkelkoppen en dat geeft een brommend geluid. Vanwege de lage frequentie draagt dit geluid ver.

De communicatie met de buren is daarom zeer belangrijk en dus heeft dit verhaal extra aandacht gekregen. ‘We zijn samen met de collega’s van communicatie naar de overlegplatformen van de woonkernen in onze buurt gegaan om uit te leggen wat we

Gelijke belangen Maar wat niet is, kan nog komen. Fakkelarm opstarten is een hot item, waarover ook best practices worden uitgewerkt in het European Ethylene Producers Committee, de Europese crackerfederatie. Keldermans: ‘We hebben als crackerexploitanten allemaal gelijke belangen tegenover onze buren: de invloed van onze activiteiten op de omgeving verder terugdringen. We hebben bovendien duurzame uitdagingen voor het gebruik van grondstoffen, en dat is in ons geval een fossiel derivaat. Daarnaast willen onze emissies en onze energie-inzet terugdringen.’ W PETROCHEM 11 – 2013

036_37_39_X2_thema_artikel 2.indd 39

30-10-13 09:05

MAINTENANCE

Probleem zoekt idee Hoe kan ik corrosie onder isolatie opsporen zonder deze te moeten verwijderen? Is er een manier om de conditie van de bemetseling van fornuizen bij raffinaderijen te bepalen? Deze en andere vragen stelden negen bedrijven uit de procesindustrie tijdens een bijeenkomst van het Kennis- en Innovatie Centrum in Terneuzen. In brainstormsessies werden nieuwe inzichten geïnventariseerd om het vraagstuk op te lossen. Mark Oosterveer

LINQS Het Maintenance Valuepark Terneuzen bestaat uit het Kennisen Innovatie Centrum, de LeerWerkOmgeving en een bedrijventerrein. Het kenniscentrum stimuleert samenwerking tussen de bedrijven die zich op het Maintenance Valuepark vestigen, het onderwijs en andere externe kennisinstellingen. Samenwerking voor innovatieve ideeën om een sterke positie te verwerven in de procesindustrie dus. Meer informatie is te vinden op www.maintenancevaluepark.com.

Het ontwikkelen en verspreiden van kennis en services voor onderhoud in de procesindustrie, dat is waar het Maintenance Value Park Terneuzen voor staat. Het Value Park is nog in wording, maar het bijbehorende Kennis- en Innovatie Centrum is al in volle gang. Begin oktober bracht het bedrijven uit de industrie en het mkb bijeen om vragen en ideeën te combineren. Bij de bijeenkomst droegen negen bedrijven uit de procesindustrie een vraagstuk aan voor nieuwe inzichten. Voor elk vraagstuk werd in drie brainstormsessies geïnventariseerd welke nieuwe ideeën er zijn om het op te lossen. De kracht van die brainstorms kwam door de frisse blikken van buitenaf. Geïnteresseerden konden aanschuiven bij een sessie en daar een bijdrage leveren door vragen te stellen die het probleem verder verduidelijkten of door suggesties aan te dragen voor een oplossing. En omdat er nieuwe inzichten van buiten het vakgebied van de probleemeigenaren werden aangedragen, ontstonden er veel nieuwe ideeën. Vaak wordt binnen de bedrijfsmuren namelijk gezocht naar een bekende oplossing voor een nieuw probleem. Durf Het getuigde van durf en openheid dat de bedrijven hun vraagstukken aanboden voor de brainstorms. Daarbij was de spreiding in complexiteit en detaillering groot. Zo liepen de vragen uiteen van tips voor het toepassen van Thermal Spray Aluminium tijdens draaiende processen tot een vraag over een hoogwerker die ook voor verticaal transport moest kunnen worden ingezet. Niet alle sessies resulteerden in uitgewerkte oplossingen. Wel werden veel suggesties en contactgegevens uitgewisseld om verder te kijken naar mogelijke oplossingen. De kracht van nieuwe inzichten zorgde voor de meeste deelnemers aan de bijeenkomst voor nieuwe

inspiratie, nieuwe visitekaartjes en wellicht op den duur wat spinoff. ● Dow zocht naar een oplossing om Thermal Spray Aluminium (TSA) op grote schaal toe te passen als duurzame coating voor installaties. Een belemmering bij TSA is dat er veel energie en hitte bij vrijkomt, terwijl het in bedrijf moet worden toegepast. De brainstorms leverden suggesties op voor zowel schaalvergroting als alternatieven voor TSA. ● Het tweede door Dow ingebrachte probleem betrof dat bij veldlassen aan pijpen er vaak corrosie onder de coating of isolatie optreedt. Het is bewerkelijk om de resten van de isolatie of coating te verwijderen voor inspectie, dus een oplossing waarbij geen corrosie optreedt is beter. De aangedragen ideeën varieerden van krimpkous tot vulkaniserende tape. ● Bij Cargill wordt gewerkt met kunststof vaten die preventief na een vastgestelde periode worden vervangen. Het bedrijf zoekt een manier om de conditie van deze FRP-tanks van buitenaf te kunnen bepalen. Een Canadees bedrijf schoof specifiek voor deze brainstorm aan om een eigen techniek aan te bieden voor evaluatie. Verder bleken het ontwerp en de inbedrijfstelling van de tanks een belangrijke invloed te hebben op de levensduur. ● ICL zoekt naar methodes om corrosie onder isolatie op te sporen, liefst zonder die isolatie te moeten verwijderen. Om twee redenen: het is arbeidsintensief en het werken aan isolatie zorgt voor nieuwe risico’s op inwatering. De brainstorms leverden een paar verfrissende ideeën op om bij nieuwe installaties het ontwerp aan te passen en indicatief meetinstrumenten onder de isolatie op te nemen.

PETROCHEM 11 – 2013

040_41_X3_thema_artikel 3.indd 40

29-10-13 16:35

FOTO: DEN BRINKER

Onder de vlag van het Kennis- en Innovatie Centrum in Terneuzen deelden enkele bedrijven hun problemen en oplossingen met elkaar. Er werd onder meer gebrainstormd over het op grote schaal toepassen van Thermal Spray Aluminium-coatings.

● Bij Yara wordt gezocht naar een slimme combinatie van een plateau en verticaal transport. Het bedrijf zoekt naar mogelijkheden om onder de huidige weten regelgeving en met wat aanpassingen de functies te combineren. Dankzij out of the boxdenken kwamen bruikbare ideeën naar boven voor bijvoorbeeld een modulaire oplossing.

● AkzoNobel gebruikt in sommige processen glasvezelversterkte flenzen. Wanneer deze verkeerd worden belast, treedt er scheurvorming op. Het bedrijf zocht een manier om snel en goed te bepalen hoe diep en dus hoe ernstig de scheurvorming is. De brainstorm leverde veel tips op om verder te zoeken, variërend van octrooibureau tot composieten uit de ruimtevaart.

ONDERHOuD IN DE TOPSECTOREN Gerard van Harten, boegbeeld van de topsector chemie, opende de bijeenkomst van het Kennis- en Innovatie Centrum met een uiteenzetting waarom de topsector chemie en de maintenance-industrie nauw met elkaar zijn verbonden. Affiniteit met onderhoud heeft Van Harten zeker. In zijn carrière bij Dow heeft hij onder meer leiding gegeven aan de afdeling E&I Onderhoud. Daar heeft hij naar eigen zeggen veel geleerd over de processen en de waarde van onderhoud voor de bedrijfsdoelen. Hij erkende ook dat de sector vaak aan het eind van de keten wordt geplaatst. Onder hoge werkdruk, met zware eisen en veel inspanning leveren de mensen vaak topprestaties om in korte tijd te zorgen voor betrouwbare en veilige installaties. Nu maakt Van Harten zich sterk voor de topsector chemie, en daarmee dus ook voor onderhoud. Het vakgebied onderhoud was een ondergeschoven onderwerp in het topsectorenbeleid. Onterecht, volgens Van Harten. Onderhoud zorgt er bij veel van de sectoren voor dat het geld kan worden verdiend met werkende installaties. Zeker in de chemie, waar onderhoud ook de meeste waarde vertegenwoordigt. En daarom heeft deze sector zich ingespannen om onderhoud onder de topsector te vangen. Zo staat onderhoud als vakgebied volgens Van Harten op de actie-agenda en wordt het meegenomen in het nationale beleid.

● Innovatieplatform iTanks zocht nieuwe inzichten en suggesties voor een coatingrobot. Het coaten van opslagtanks is tijdrovend en arbeidsintensief. Een robot zou daar verlichting in moeten brengen. Een verhelderend inzicht was om te kijken naar de technieken rond het stralen van materiaal. ● Sitech zocht bij de brainstorms naar ideeën en ervaring voor het toepassen van tablets op de plants van zijn klanten. Daarbij leek zowel de techniek als de cultuur bij de klant een hindernis. De brainstorm leverden input en een nieuw spoor op om zonder tablets toch op een gedistribueerde manier kennis in het veld te krijgen. ● Bij Zeeland Refinery wordt gezocht naar een vooruitstrevende manier om de conditie van de bemetseling van de fornuizen te bepalen. Als voorafgaand aan een onderhoudsstop bekend is hoe het met de binnenwand van een fornuis is, kan de stop effectiever worden uitgevoerd. Het vraagstuk bleek niet eenvoudig en bracht ook geen concrete oplossing. Wel zijn in de brainstorm enkele bekende technieken benoemd die voor andere toepassingen worden gebruikt, zoals watergekoelde camera’s. W PETROCHEM 11 – 2013

040_41_X3_thema_artikel 3.indd 41

29-10-13 16:35

Tijdelijk of semi permanent behoefte aan extra warmte en/of energie? Uw bron van informatie bij het kopen of huren van ketelinstallaties voor stoom, warm en heet water. Verhuur • warmwaterketels tot 8 MW • heetwaterketels tot 12 MW • automatische expansie-inrichtingen • stoomketelunits tot 28 barg van 400 kg/hr tot 16.000 kg/st • ontgassers, voedingswatertanks, ontharders • olietanks 3, 5, 10 en 20m3 • in container, buitenopstelling of romneyloodsen

Services • 24 uurs storingsdienst • leidingwerkmontage • onderhoud • engineering

Milieuzorg • Low-NOx installaties • geluidsbesparende omhuizingen • CE normering

www.ecotilburg.com Postbus 899, 5000 AW Tilburg - Hectorstraat 23, 5047 RE Tilburg - Tel: 013 5839440 - Fax: 013 5358315 - E-mail: info@ecotilburg.com

SToRagE and TRanSpoRT of vegetable oils & fats, waxes, base-oils, biodiesel, chemicals and oleochemicals

Koole Tankstorage Rotterdam (Pernis) B.V. Tankhoofd 2, 3196 KE Rotterdam, T +31 10.4724552, tankstorage-pernis@koole.com

www.koole.com

042_ECO_koole.indd 1

29-10-13 12:11

FOTO: BBE BIOGAS

TECHNOLOGIE

OpTImaLIsaTIE vaN aNaErObE vErGIsTING

Een nieuw Europees project richt zich op de anaerobe vergisting van organische reststromen en de ontwikkeling van regelstrategieën. Anaerobe vergistingsprocessen kunnen worden geoptimaliseerd om meer biogas te produceren of zelfs om nog waardevollere vluchtige vetzuren te produceren. Deze vetzuren kunnen verder worden omgezet in biogebaseerde producten, zoals bioplastics. Tijdens de anaerobe vergisting breken micro-organismen bij afwezigheid van zuurstof organisch materiaal in vier stappen af tot biogas. Regeling van het anaerobe proces is een van de belangrijkste manieren om de biogasproductie efficiënter te maken. Het OPTI-VFA-project wil een prototype voor procesmonitoring en -regeling ontwikkelen. Dit systeem maakt een efficiëntere productie van zowel vetzuren als biogas mogelijk. Het verbetert ook de winstgevendheid, het rendement en de betrouwbaarheid van het proces. Door de positieve milieueffecten van het proces draagt de anaerobe vergisting van organische reststoffen bij aan de transitie naar een groenere samenleving. Door de vergisting zijn er minder risico’s op stank, pathogenen en pesticiden. Ook het risico op methaanemissie is afgenomen doordat het methaan onder gecontroleerde omstandigheden in een gesloten proces wordt geproduceerd en gebruikt voor de opwekking van energie. TU Delft voert het onderzoek uit naar de cruciale parameters voor de procesmonitoring en -regeling en begeleidt de pilotpraktijktest van het systeem. Maris Projects brengt de praktijkervaring in en faciliteert de pilottest. HybrIdE TussEN LICHT- EN maTErIEdEELTjEs

Al in de jaren twintig van de vorige eeuw voorspelden Bose en Einstein dat deeltjes bij erg lage temperaturen een condensaat zullen vormen. Pas in de jaren negentig werd het bestaan van een Bose-Einstein-condensaat experimenteel bevestigd door gasatomen te koelen tot nét boven het absolute nulpunt (-273°C). De precieze condensatietemperatuur is afhankelijk van de massa van de deeltjes: hoe zwaarder de deeltjes, hoe lager de temperatuur moet zijn voordat condensatie optreedt. Wetenschappers zoeken daarom al lange tijd naar extreem lichte deeltjes die kunnen condenseren bij kamertemperatuur. Onderzoekers van AMOLF, Philips Research en de Autonome Universiteit van Madrid hebben nu een deeltje gemaakt dat een mogelijke kandidaat is voor quantumcondensatie bij kamertemperatuur: de extreem lichte plasmon-exciton-polariton (PEP). Dit deeltje is een hybride van licht- en materiedeeltjes. Het bestaat uit fotonen (lichtdeeltjes), plasmonen (deeltjes die uit elektronen bestaan die in metalen nanodeeltjes trillen) en excitonen (geladen deeltjes in organische moleculen). PEP's bestaan voor een groot deel uit fotonen. Daarom zal hun verval gepaard gaan met het uitzenden van licht. Dat licht heeft unieke eigenschappen, wat het geschikt maakt als basis voor nieuwe optische apparaten.

materiaal geeft licht oneindige golflengte De fasesnelheid en de groepssnelheid van licht beschrijven samen de voortplanting van licht in een materiaal. De fasesnelheid bepaalt hoe snel de golven in het materiaal bewegen, de groepssnelheid hoe snel de energie van het licht zich voortplant. Einsteins wetten zeggen dat de energie van licht zich nooit sneller kan voortplanten dan de lichtsnelheid. De groepssnelheid kent dus een maximum. Er zijn echter geen fysische beperkingen voor de fasesnelheid. Als de fasesnelheid nul is, staan de toppen en dalen van de lichtgolf stil; is hij oneindig, dan neemt de golflengte zeer grote waarden aan. Onderzoekers van AMOLF en de University of Pennsylvania hebben nu een materiaal gefabriceerd waarin zichtbaar licht een bijna oneindige golflengte heeft. Het materiaal is gebouwd door lagen van zilver en siliciumnitride zo op elkaar te stapelen dat licht de eigenschappen van beide lagen “voelt”. Het nieuwe materiaal kan toepassing vinden in optische componenten en circuits en voor het ontwerp van efficiëntere leds. duurzame palmolie is mogelijk De uitbreiding van palmolieplantages in Zuidoost-Azië en andere tropische gebieden leidt tot grootschalige ontbossing en conflictsituaties met de lokale bevolking. De plant zelf is niet het probleem, maar de schaal waarop het verbouwd wordt wél. Het verduurzamen van de productie van palmolie is daarom van belang. Onderzoekers van de Universiteit Utrecht hebben nu een aantal economische, ecologische en maatschappelijke criteria bepaald en daarmee kunnen geschikte gronden worden gevonden voor de uitbreiding van oliepalmplantages. Voorwaarde is wel dat vervolgens de lokale landrechten en het lokaal gebruik grondig worden onderzocht en gerespecteerd. Ook moet de kwaliteit van de bodem worden bepaald en waar nodig verbeterd.

PETROCHEM 11 – 2013

043_J_Technologie.indd 43

29-10-13 16:33

Het Petrochem Platform brengt experts, gebruikers en leveranciers van producten en diensten bijeen om bij te dragen aan transparante informatievoorziening rond de olieen chemische industrie. Het platform belicht op een journalistieke en onafhankelijke manier innovaties, behandelt actuele onderwerpen en inspireert. Via het blad Petrochem met elf edities per jaar, met de website www.petrochem.nl, met vier rondetafelbijeenkomsten per jaar en met het jaarcongres Deltavisie bereikt het Petrochem Platform haar doelgroep.

DE VOLGENDE BEDRIJVEN ZIJN PARTNER VAN HET PETROCHEM PLATFORM

SCAN DE FOTO EN BEKIJK HET FILMPJE Wanneer u dit icoon bij een afbeelding ziet staan, dan kunt u het bijbehorende filmpje bekijken door met uw smartphone de foto te scannen.

02_advertentie_PETplatform_3p.indd 2

Hoe werkt het? 1) Installeer op uw smartphone of tablet de app â&#x20AC;&#x2DC;iLinqsâ&#x20AC;&#x2122; 2) Start de app op uw smartphone of tablet 3) Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst 4) Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet

29-10-13 15:31

PARTNERS PETROCHEM PLATFORM:

LEDEN PETROCHEM PLATFORM:

KLEUREN: LOGO CITTÀ ROMANA PANTONE

CMYK

ROOD: PMS 1797 ORANJE: PMS 158 LICHT ORANJE: PMS 1505

ROOD: 5-90-75-0 ORANJE: 5-70-90-0 LICHT ORANJE: 0-30-70-0

WILT U MEER WETEN OVER LIDMAATSCHAP OF PARTNERING VAN HET PETROCHEM PLATFORM Kijk op www.petrochem.nl/platform of neem contact op met Anouk Bouwmeester: Anouk@industrielinqs.nl - 020 3122 797

02_advertentie_PETplatform_3p.indd 3

29-10-13 15:31

HET EXPERTPANEL VAN HET PETROCHEM PLATFORM BESTAAT UIT DE VOLGENDE SPECIALISTEN Ben Ale BenAle Risk Management Advice, eigenaar

Eward Hofstede AVEBE, managing director operations

Michel Meertens DSM, director manufacturing competences

Jos Benders voormalig topman Lyondell

Karin Husmann Plant One, managing director

Dik Schipper Dow Benelux, production leader

Katrien Bogaerts Kaneka, production engineer

Hans Kerkhoven voormalig topman Shell Global Solutions

Jaap Schouten TU Eindhoven, professor

Jan Bout Bout&Co, partner

Cor Kloet Verwater, Group interim CEO

Wim Soetaert Universiteit Gent, professor

Jan Van Doorslaer voormalig woordvoerder BASF Antwerpen

Henk Leegwater Lexxin consultant

Wouter Stam Flowid, managing director

Niko van Gent voormalig woordvoerder Huntsman Holland

Bart Leenders Neste Oil managing director

Roelf Venhuizen Profion voorzitter

RenĂŠ den Heeten Huntsman Polyurethanes, process chemist

02_advertentie_PETplatform_3p.indd 4

De platformstructuur van het Petrochem Platform is opgebouwd uit een expertpanel, producerende bedrijven en complementaire marktpartijen. De samenstelling waarborgt de objectiviteit van het platform en zorgt voor een verregaande integratie in de doelgroep.

29-10-13 15:31

PRODUCTEN

ENERgiElOggER sPOORT vERsPilliNg OP Zelfs bij goed geëxploiteerde installaties kan energieverspilling optreden, meestal door inefficiënte apparatuur en systemen of door bedrijfsvoering op dure tijdstippen van de dag volgens het tariefschema. Om een dergelijke energieverspilling te kunnen detecteren, moet het energieverbruik gedurende een bepaalde periode worden gelogd via kostbare power quality analyzers die worden bediend door goed getrainde technici. Helaas vormen de kosten en vereiste vaardigheden voor een groot aantal fabrieken en installaties een praktisch onneembare barrière voor de uitvoering van energie-audits. Fluke introduceert daarom een driefase elektrische energielogger om professioneel energiegegevens te verzamelen. De Fluke 1730 is een gestroomlijnd en ongecompliceerd, intuïtief meetinstrument waarmee technici onmiddellijk aan de slag kunnen om belastingstudies uit te voeren en het energieverbruik te loggen. Met de resultaten beschikken installatiebeheerders over de informatie om snel energiebesparingsprojecten te identificeren en de prioriteiten daarvan aan te geven. ZUigERaaNDRijviNg vERbETERT REgElbaaRhEiD Emerson Process Management heeft een dubbelwerkende zuigeraandrijving geïntroduceerd. Deze aandrijving kan hoge krachten leveren, met een maximum van 348 kN (78.000 lbf), voor korte- en lange slaglengtes. De nauwkeurige en betrouwbare werking van de aandrijving verbetert de regelbaarheid en vergroot de beschikbaarheid. Zodoende draagt de aandrijving bij aan een hogere productiviteit en efficiency. De aandrijving is ontworpen voor middelgrote en grote Fisher-regelkleppen met lineaire slag en is geschikt voor gebruik in algemene, zware en kritieke toepassingen. De reeks omvat standaardversies met een zuigerdiameter van 305 tot en met 660 millimeter (12 tot en met 24 inch) en een slaglengte van 25 tot en met 610 millimeter (1 tot en met 24 inch). Grotere luchtaansluitingen zorgen ervoor dat de aandrijving beter reageert op snelle veranderingen van de stuursignalen, met een beter procesbeheersing als gevolg. Door het gebruik van zuigeronderdelen met een lage wrijving en verchroomde of Xylan-gecoate cilinderboringen treden minder wrijving en slijtage op en wordt de dode band geminimaliseerd. Dit heeft een gunstige invloed op de regelprestatie, onderhoudskosten en levensduur. De onderhoudsarme aandrijvingen kunnen worden uitgevoerd met duurzame corrosiebestendige coatings en kunnen worden toegepast in een breed temperatuurbereik. De reeks kent standaard en speciale versies met een temperatuurbereik van -54 tot +204 graden Celsius. Deze aandrijvingen zijn daarom bij uitstek geschikt voor extreme omstandigheden die te vinden zijn in onshore olieen gasinstallaties en offshore platforms. DRijvENDE slaNg vOOR OffshORE bEvOORRaDiNg Booreilanden worden via schepen bevoorraad met drinkwater, booroliën en chemicaliën. Het transport verloopt via slangen. Deze liggen vaak onder water en raken hierdoor verstrikt in scheepsschroeven en onder booreilanden. Acuut gevaar en verspilling door gescheurde slangen zijn veel voorkomende problemen. Imbema Cleton heeft daarom een drijvende bunkerslang voor de offshore industrie ontwikkeld. De PL Floating Hose is in diameters van 2 inch (50 millimeter) tot en met 6 inch (150 millimeter) leverbaar en inzetbaar voor verschillende toepassingen. De maximale lengte van een slang is zestig meter. The Southern North Sea Pool, een in de offshorebranche bekend logistiek samenwerkingsverband, gebruikt de drijvende slang al om diesel veilig te transporteren. Deze slang biedt extra veiligheid en is robuuster.

Meer producten op www.petrochem.nl

047_G_producten.indd 47

sTillE PROCEsklEP vERbRUikT MiNDER ENERgiE

SMC heeft haar serie (in)direct bediende magneetkleppen met twee poorten uitgebreid met drie verbeterde modellen: de VXD21, 22 en 23. De hele serie is geschikt voor water, olie en lucht. De nieuwe kleppen hebben een tot 25 procent lager energieverbruik dankzij de verbeterde magnetische spoelconstructie. Ze zijn ook stiller en hebben een langere levensduur met dank aan de vernieuwde stopaanslag. Bovendien hebben ze een betere corrosieweerstand door het hoogwaardigere magnetische roestvrije staal voor de interne onderdelen. Doordat de spoel gemakkelijk te vervangen is en de kleppen over moeren met een schroefdraad beschikken, is het onderhoud zeer eenvoudig. De nieuwe kleppen zijn verkrijgbaar in twee varianten (N.C. en N.O.), zeven verschillende doorlaten (van 10 tot 50 millimeter) en acht schroefdraad- en flensformaten. Tal van behuizings- en afdichtingsmaterialen en verschillende elektrische vermogens en voltage-opties behoren tot de mogelijkheden. Het bedrijf heeft op dezelfde manier ook zijn serie van direct bediende magneetkleppen met drie poorten verbeterd. Het gaat om de serie VX3, geschikt voor water, olie, stoom en lucht. Deze serie heeft echter nog meer verbeteringen. Zo bestaat er een ventieleiland-type en een model met een speciale constructie voor vacuümtoepassingen. De VX31, 32 en 33 zijn verkrijgbaar in drie types (N.C., N.O. en COM) en drie bouwgroottes. Ze zijn verkrijgbaar met vier verschillende openingen (van 1,5 tot 4 millimeter) en met drie schroefdraadformaten. PETROCHEM 11 – 2013 47

29-10-13 16:34

Market review AAndrijftechniek en gereedschAppen

ALgeMeen

ciViL, piping And ArchitectUrAL WOrks

sgs nederland b.v.

Van eyle & ruygers – schwartz Sevillaweg 75 3047 AL RotteRdAm Postbus 35040 3005 dA RotteRdAm tel: +31 (0)10- 245 50 00 Fax: +31 (0)10- 262 06 22 e-mail: info@erxs.nl Website: www.erxs.nl

Afdichtingen

malledijk 18 Postbus 200 3200 Ae SPIJKeNISSe tel: +31 (0)181- 69 33 33 Fax: +31 (0)181- 69 35 81 e-mail: info@sgs.com Website: www.sgs.com

BedrijfsBeMiddeLing

VBk groep

Kernweg 37 1637 LH HooRN tel: +31 (0)229- 23 28 04 Fax: +31 (0)229- 23 69 85 e-mail: info@vbkgroep.nl Website: www.vbkgroep.nl

cOMpensAtOren

ecurie rosier

Ondernemend in Bedrijfsovernames

ecurie rosier Bedrijfsovernames B.V. Lamons nederland BV

Butaanweg 5B 3196 KC RotteRdAm tel: +31 (0)10 – 429 03 88 Fax: +31 (0)10 – 495 68 50 e-mail: sebastiaan.bargeman@ lamons.com Website: www.lamons.com

Afdichtingen, AfsLUiters, cOMpensAtOren en sLAngen

klingerBV

Nikkelstraat 2-4 3067 GR RotteRdAm Postbus 8504 3009 Am RotteRdAm tel: +31 (0)10- 455 75 55 Fax: +31 (0)10- 456 38 90 e-mail: klinger@klinger.nl Website: www.klinger.nl

Afdichtingen, AfsLUiters sLAngen en kUnststOffen

meidoornweg 12 4191 LB Geldermalsen ing edwin Rosier RAB tel: +31 (0)345- 65 12 26 mobiel: +31 (0)6 43 02 96 34 e-mail: edwin@ecurie.nl Website: www.ecurie.nl

BLAst VALVes

Vokes-Air BV

Filter + Beschermtechniek Nijverheidsweg 15 3401 mC IJSSeLSteIN Postbus 309 3400 AH IJSSeLSteIN tel: +31 (0)88- 865 37 24 Fax: +31 (0)88- 865 37 00 e-mail: info@vokesair.nl Website: www.vokesair.com

cheMicALs

chemicals, Lime, recycling and Automotive de noord chemicals b.v.

eriks bv

toermalijnstraat 5 1812 RL ALKmAAR Postbus 280 1800 BK ALKmAAR tel: +31 (0)72- 514 15 14 Fax: +31 (0)72- 515 56 45 e-mail: info@eriks.nl Website: www.eriks.nl

Ridderpoort 14 2984 BG RIddeRKeRK Postbus 257 2980 AG RIddeRKeRK tel: +31 (0)180- 41 59 88 Fax: +31 (0)180- 41 71 70 e-mail: info@noordchem.nl Website: www.noordchem.nl

dekOMte BeneLUX

Simon Stevinstraat 8 8400 oostende Belgium tel: +32 (0)59- 51 07 55 Fax: +32 (0)59- 51 07 87 Website: www.dekomte.be e-mail: info@dekomte.be

herteL industrial sealings bv. Seggelant-West 10 3237 mJ Vierpolders the Netherlands tel: +31 (0)181- 28 11 17 Fax: +31 (0)181- 28 11 78 Website: www.hertel.com e-mail: hans.vanegmond@hertel.com expansion.joints@hertel.com

deMOntAge

ddM demontage B.V.

Industriële verhuizingen demontage – Sloopwerken transport – Asbestsanering offshore

engineering & cOntrActing

grontmij Belgium nV

Industry, Water & energy Services m. Gillemanstraat 5 B- 9060 ZeLZAte, BeLGIË tel: +32 (0)9 345 70 67 Fax: +32 (0)9 345 53 67 e-mail: industry-water-energy@ grontmij.be Website: www.grontmij.be

eXpLOsieVeiLige deUrtechniek & AAndrijVingen

dictAtOr prOdUctie B.V. energieweg 11 8304 AJ emmeLooRd Postbus 57 8300 AB emmeLooRd tel: +31 (0)527- 61 34 56 Fax: +31 (0)527- 69 84 20 e-mail: info@dictator.nl Website: www.dictator.nl

Vertegenwoordiging in België: AmY NV/SA Lieven Bauwensstraat 23 B- 8200 BRUGGe, BeLGIË tel: +32 (0)50- 31 28 48 Fax: +32 (0)50- 31 16 64 e-mail: info@amy.be Website: www.amy.be

eXpLOsieVeiLige VerLichting & signALering

Victor Lighting

Gedistribueerd door: eurotronic B.V. Curieweg 8d 2408 BZ ALPHeN AAN deN RIJN Postbus 582 2400 AN ALPHeN AAN deN RIJN tel: +31 (0)172- 49 10 76 Fax: +31 (0)172- 49 29 37 e-mail: info@eurotronic.nl Website: www.eurotronic.nl

Postbus 253 3454 Zm de meeRN tel: +31 (0)30- 666 97 80 Fax: +31 (0)30- 245 91 27 e-mail: info@ddm.eu Website: www.ddm.eu

PETROCHEM 11 – 2013

048_49_50_marketreview.indd 48

29-10-13 12:11

Market review gLOBAL cAd center

proclass b.v.

Lindelaan 4 3319 XK dordrecht Postbus 9138 3301 AC doRdReCHt tel: +31 (0)78- 622 89 11 Fax: +31 (0)78- 621 12 23 e-mail: info@proclass.nl Website: www.proclass.nl ProClass technologies Pvt. Ltd. Park View enclave, Road no2 500034 Hyderabad, India Website: www.GlobalCadCenter.com

prOcess siMULAtiOn

MAnUfActUring eXecUtiOn systeMs (Mes)

MAgiOn process control engineering B.V. Wolga 5 2491 BK deN HAAG tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 e-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

MechAnicAL cOntrActing

hanwel

Afsluiters, compensatoren, leidingondersteuningen en –systemen, glijlagers, jacketed piping, PtFe lined piping Jan tinbergenstraat 209 7559 SP Hengelo ov tel: +31 (0)74- 265 00 00 Fax: +31 (0)74- 265 00 01 e-mail: verkoop@hanwel.com Website: www.hanwel.com

protomation bv

In Control by Simulation operator training Simulators Arendstraat 4 6135 Kt SIttARd tel: +31 (0)46 458 47 48 Fax: +31 (0)46 458 63 83 e-mail: info@protomation.com Website: www.protomation.com

prOjectpLAnning & cOntrOL

prOcess cOntrOL

instALLAtie VLOeren inspectie

engineering, pijpleidingen, Montage en Apparatenbouw kiwa nederland B.V.

Sir Winston Churchilllaan 273 2288 eA RIJSWIJK Postbus 70 2280 AB RIJSWIJK tel: +31 (0)70 414 44 00 Fax: +31 (0)70 414 44 20 e-mail: inspectie@kiwa.nl Website: www.kiwa.nl

Postbus 2517 2940 AA LeKKeRKeRK tel: +31 (0)180- 45 21 88 Fax: +31 (0)180- 66 23 08 e-mail: info@klip.nl Website: www.klip.nl

MiLieU & enVirOnMent

MAgiOn process control engineering B.V. Wolga 5 2491 BK deN HAAG tel: +31 (0)70- 444 27 70 Fax: +31 (0)70- 444 20 82 e-mail: info@magion.nl Website: www.magion.nl

prOcess eQUipMent

primaplan B.V.

Cypresbaan 37 2908 Lt CAPeLLe A/d IJSSeL tel: +31 (0)10- 442 51 97 Fax: +31 (0)10- 451 49 41 e-mail: info@primaplan.nl Website: www.primaplan.nl

ptfe

kUnststOf Leidingen

Minks kunststoftechniek rotterdam B.V.

Klompenmakerstraat 68 3194 de RotteRdAm HooGVLIet Postbus 493 3190 AK RotteRdAm tel: +31 (0)10- 472 03 09 Fax: +31 (0)10- 416 88 28 e-mail: info@minks.nl Website: www.minks.nl

n.r. koeling

Griendstraat 13 Postbus 95 2920 AB KRImPeN A/d IJSSeL tel: +31 (0) 180 54 51 11 Fax: +31 (0) 180 54 51 10 e-mail: Info@nrkoeling.nl Website: www.nrkoeling.nl

pipe sUppOrts

dutramex BV Correspondentieadres Postbus 1761 3800 Bt Amersfoort magazijn/werkplaats Parallelweg 74 7161 AG Neede tel: 033 4556696 Fax: 033 4553295 e-mail: info@flexxcon.com Website: www.flexxcon.com

Baarschot 2 4817 ZZ BRedA Postbus 9377 4801 LJ BRedA tel: +31 (0)76- 579 12 00 Fax: +31 (0)76- 579 12 11 e-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

Alfa Laval Benelux nV

Bazellaan 5 B- 1140 BRUSSeL, BeLGIË tel: +32 (0)2- 728 38 11 Fax: +32 (0)2- 728 38 03 e-mail: benelux.info@alfalaval.com Website: www.alfalaval.com

kUnststOfrOOsters en cOnstrUcties (gVk)

flexxcon B.V.

Alfa Laval Benelux BV

Ambachtstraat 1a 4143 HB LeeRdAm tel: +31 (0)345- 61 40 11 Fax: +31 (0)345- 61 95 25 e-mail: info@dutramex.com Website: www.dutramex.com

polyfluor plastics BV minervum 7006 NL-4817 ZL Breda Postbus 5533 NL-4801 dZ Breda tel. +031 (0)76-7920000 Fax. +031 (0)76-7920030 e info@polyfluor.nl www.polyfluor.nl

stUdBOLts

Bc Basco mANUFACtUReR oF HIGH INteGRItY BoLtING

Vierschaarstraat 7A 9160 LoKeReN tel: +32 9 348 21 35 Gsm: +32 479 82 72 63 e-mail: sales@basco.be Website: www.bc-basco.com

PETROCHEM 11 – 2013

048_49_50_marketreview.indd 49

29-10-13 12:11

Market review WArMteBehAndeLing

Bea nederland B.V.

Anthony Fokkerstraat 2 3261 LB oud Beijerland Postbus 1554 3260 BB oud Beijerland tel.: +31 (0)186 - 62 02 88 Fax: +31 (0)186 - 62 02 44 e-mail: sales@beaned.nl Website: www.beagroup.com

Lamons nederland BV

Butaanweg 5B 3196 KC RotteRdAm tel: +31 (0)10 – 429 03 88 Fax: +31 (0)10 – 495 68 50 e-mail: sebastiaan.bargeman@ lamons.com Website: www.lamons.com

python BV

Nijverheidsweg 20 7921JJ Zuidwolde (dr.) tel: +31 (0)528 -37 10 45 Fax: +31 (0)528-37 13 96 mail: info@python.nl Websites: www.python.nl

VerZekeringen

intrAMAr insurances Het Nieuwe diep 34 A8 1781 Ad deN HeLdeR Postbus 891 1780 AW deN HeLdeR tel: +31 (0)223- 61 22 22 Fax: +31 (0)223- 61 55 22 e-mail: info@intramar.nl Website: www.intramar.nl

stAALcOnstrUcties

frijns industrial group

Industriële staalconstructies & Projectmanagement de Valkenberg 14 Postbus 150 6300 Ad VALKeNBURG A/d GeUL tel: +31 (0)43- 601 01 01 Fax: +31 (0)43- 601 01 02 e-mail: info@frijnsgroup.com Website: www.frijnsgroup.com

elektrisch voorwarmen en gloeien / inductie verwarmen / Stationaire en mobiele gloeiovens / Uitdrogen beton en coatings

delta heat services B.V.

Scheelhoekweg 2 3251 LZ SteLLeNdAm Postbus 52 3250 AB SteLLeNdAm tel: +31 (0)187- 49 69 40 Fax: +31 (0)187- 49 68 40 e-mail: info@delta-heat-services.nl Website: www.delta-heat-services.nl

jotem Waterbehandeling b.v. Parelstraat 24 7554 tm HeNGeLo tel: +31 (0)74- 24 25 255 Fax: +31 (0)74- 24 34 880 e-mail: info@jotem.nl Website: www.jotem.nl

WAterBehAndeLing

eUrOWAter B.V.

Pastoor van Breugelstraat 8a 4744 RB Bosschenhoofd the Netherlands tel: +31 880005000 Fax: +31 880005005 e-mail: gvt@eurowater.nl Website: www.eurowater.nl

indien u ook vermeld wilt worden in de Market review van petrochem, neemt u dan contact op met jetvertising – rob koppenol, tel. 070 399 0000. Uw abonnement wordt stilzwijgend verlengd tot wederopzegging en dient twee maanden van tevoren opgezegd te worden.

Technical Support: uw pompsystemen in optimale conditie preventief onderhoud van uw pompenpark verhelpen van storingen pomprevisie in onze werkplaats en op uw locatie installatiebouw eigen proefstand tot 1.100 m³/uur Verder B.V. Tel.: +31 (0) 50 549 59 00 info@verder.nl

www.verder.nl

BL_adv_191x63_Technicalsupport_rev02.indd 1

24-10-13 08:23

PETROCHEM 11 – 2013

048_49_50_marketreview.indd 50

29-10-13 12:11

AGENDA SEMINAR / CURSUS / MASTERCLASS 13 -15 november Delft

PAO Techniek www.pao-tudelft.nl

ExPlOsiEvEiliGhEiD Deze cursus geeft een gedegen overzicht van veel aspecten van explosieveiligheid. De cursus is ruwweg uit drie delen opgebouwd: een dag theorie, een dag preventie en een dag beveiliging. Tijdens deze cursus wordt veel tijd ingeruimd voor praktische workshops en het gezamenlijk uitwerken van cases. Daarnaast bestaat ruime gelegenheid problemen uit de eigen bedrijfspraktijk met de docenten te bespreken.

Technotrans www.technotrans.nl

COrrOsiEMANAGEMENT vOOr sChEEPvAArT & OffshOrE 14 -28 november EN OliE & GAs Haarlem Driedelige cursusreeks over corrosiemanagement, speciaal voor de scheepvaart & offshore en olie- & gaspraktijk. De maritieme omgeving is bijzonder corrosief voor on- en offshore installaties en installaties op schepen en stelt daarom andere eisen aan de toegepaste materialen dan wanneer deze zich op het land bevinden. De kennisbehoefte om corrosie te voorkomen en effectief te bestrijden is groot, maar verschilt inhoudelijk wanneer het gaat om scheepvaart en offshore of specifiek de olieen gasindustrie. Om die reden zijn er voor deze sectoren afzonderlijke modules ontwikkeld, aangevuld met een theoretische basistraining.

CONGRES / BEURS / EVENEMENT flevum www.flevum.nl

sChAliEGAs & OliE Welke veranderingen zal niet-conventioneel gas in het energieverbruik teweegbrengen? Wat zijn de geo-economische en geo-politieke gevolgen en de implicaties voor de eigen regionale gasmarkten en het energiebeleid? Is de inzet van schaliegas en gas uit methaanhydraat van levensbelang, willen Nederland en de EU economisch overleven? Wordt de EU in alle gevallen een zesderangs economische macht na de BRIC-landen en de VS als hier niet op ingezet wordt? Het wereldwijde energieschaakbord is al aan het veranderen en de markten zullen zich daar opnieuw op moeten afstemmen. Experts en beleidsmakers uit vele sectoren spreken zich tijdens deze conferentie hierover uit.

12 november Utrecht

Duurzaam Geproduceerd duurzaamgeproduceerd.nl

DUUrZAAM GEPrODUCEErD CONGrEs Hoe duurzaam worden producten geproduceerd? Hoor er alles over tijdens de eerste editie van het congres Duurzaam Geproduceerd op 25 november 2013 in Amsterdam, waar topsprekers van verschillende industriële bedrijven vertellen hoe zij hun processen op een 'low calorie diet' zetten.

25 november Nemo, Amsterdam

Management Producties www.northsea-energy.eu

NOrTh sEA ENErGy Netwerkevent over energiewinning in de Noordzee: exploratie, exploitatie, engineering, techniek en consultancy. Het congres biedt inzicht in de energie-activiteiten en -plannen van de Noordzeelanden en er is aandacht voor hernieuwbare energie, technische innovaties en een afweging van kosten en baten van hernieuwbare versus fossiele energie.

26 november Sociëteit De Maas Rotterdam

Evenementenhal Gorinchem www.evenementenhal.nl

ChEMiCAl iNDUsTry Eerste editie van Chemical Industry, een platform voor de chemische industrie. Drie dagen lang netwerken, informatie delen en inspiratie bieden voor de nieuwste ontwikkelingen in de chemische branche. Naast de gelegenheid om te netwerken biedt Chemical Industry ook een kennisprogramma aan.

10 -12 december Gorinchem

Meer agendapunten op www.petrochem.nl

051_K_agenda.indd 51

PETROCHEM 11 – 2013

29-10-13 16:31

COLUMN

‘Laat ons mekaar niet steeds in de eigen kring overtuigen van ons belang, maar laat ons hefbomen zoeken waardoor we de overheden van onze beide regio’s kunnen overtuigen van onze argumenten en dossiers.’

Bruggen slaan en hefbomen vinden Er was eens…Zo beginnen vaak sprookjes en zo begon rond de eeuwwisseling ook het sprookje Chemvision. Eerst een congres in Antwerpen waar gepoogd werd de inzichten uit de chemieclusters van de Schelde- (Antwerpen) en Rijn (Rotterdam)delta samen te brengen. Het aanvankelijk enthousiasme resulteerde in de oprichting van een denken discussiegroep onder de naam Chemvision Forum. Veertien CEO’s van zeven belangrijke chemiesites uit Rotterdam en Antwerpen zouden geregeld de hoofden bij mekaar steken om na te gaan welke raakvlakken er tussen beide chemieclusters waren en om samen concepten uit te werken die beide groepen een toegevoegde waarde zouden kunnen bieden. Er werden toen nieuwe, intellectuele bruggen gelegd over de Schelde/Rijn-verbinding. Verzanding Zoals zo vaak is de weg naar het hel geplaveid met goede bedoelingen, en ook voor het Chemvision Forum was dat niet anders. Aanvankelijk nog jaarlijkse edities van het Chemvision Congres brachten wel inspiratie maar niet voldoende power om een vernieuwd en actief chemisch overlegplatform tot maturiteit te brengen. Daarbovenop kwam een aantal wissels in de driver seats van chemische ondernemingen in de Delta. En dan verslappen de bindingen, de aanvankelijk aangegane engagementen… Wat dan vaak in deze Delta ook gebeurt: de verzanding haalde het gaandeweg. En als de verzanding toeslaat, verdwijnt de diepte. Wat doe je tegen verzanding? Baggeren. Ook dat weten alle beslissers in deze regio. Alleen stak niemand binnen de chemiesector zijn hoofd boven het maaiveld en werd het baggeren uitgesteld. De verzanding begon vervolgens zulke grote vormen aan te nemen dat velen die nog deel uitmaakten van het forum zich afvroegen of het sop de kool nog waard was. Gerard van Harten (Dow Terneuzen) nam het initiatief voor een strategische bezinning tussen de leden. Deze bezinning herbevestigde de noodzaak van het platform, maar het was voor alle deelnemers ook duidelijk dat meer focus was vereist en dat het eveneens nodig was om de chemiefederaties aan beide zijden als trekkers in te schakelen. Efficiënte werking In het najaar van 2012 werd een voorziene wissel doorgevoerd aan het stuur van essenscia, de Belgische branchevereniging voor chemie & life sciences. Wouter De Geest, nog steeds CEO van BASF Antwerpen, droeg zijn voorzitterschap van de Belgische chemie52

wereld over. Maar stilzitten is niet zijn sterkste kant en binnenskamers kondigde hij aan dat hij de nieuw afgesproken richting voor het forum mee gestalte wilde geven. Aan Nederlandse zijde wilde Willem Huisman van Dow deze rol ook opnemen. Waarom? Omdat De Geest vond en nog steeds vindt dat de chemieclusters in de Schelde/Rijn-delta gemeenschappelijke belangen en interesses hebben, die mits een weloverwogen aanpak ook kunnen leiden tot resultaten die de efficiënte werking van de ondernemingen ten goede kunnen komen. En dan zijn de thema’s snel opgesomd: energie, grondstoffenbevoorrading, veiligheid, personeelsorganisatie, opleiding, imago, duurzaamheid… En dus dacht De Geest verder: laat ons mekaar niet steeds in de eigen kring overtuigen van ons belang, maar laat ons hefbomen zoeken waardoor we de overheden van onze beide regio’s kunnen overtuigen van onze argumenten en dossiers. Begin september resulteerde dat in een doorstart van het Chemvision Forum met het thema energie op de agenda. Geen heranalyse, maar een meer gefocust pleidooi voor een BelgischNederlandse aanpak inzake een betere interconnectiviteit en dus bevoorradingszekerheid voor stroom, gas en grondstoffen. Het zoeken naar een Belgisch-Nederlands concept van een gemengde energiestrategie die én tegemoet komt aan competitiviteit én de bevoorrading op termijn veiligstelt én de duurzaamheid verbetert. Gaat dat lukken? Wat ik weet, is dat begin oktober officieel de start van een samenwerking inzake innovatie, logistiek en transport hebben aangekondigd. Concreet zal er een gezamenlijk R&D-centrum worden opgezet in Eindhoven. Verder kijken Vanuit de sterke chemieclusters – nog steeds goed voor tweehonderdduizend directe jobs, vijftien procent van de chemische activiteiten van Europa en vijftig procent van de industriële activiteiten in de Delta – moet er gewogen worden op het beleid en de uitgezette industriële en economische lijnen van zowel Den Haag als Brussel. ‘In termen van capaciteit zijn we in de Schelde/Rijndelta de nummer 3 van de wereld, maar we moeten verder kijken dan capaciteiten. Toegevoegde waarde scheppen voor de hele economie en maatschappij is zoveel belangrijker’, zegt De Geest. Ondergetekende was ooit als communicator betrokken bij de opstart van Chemvision. Ik kijk nu vanaf de zijlijn zeer aandachtig toe wat er van de droom kan worden gerealiseerd. Jan Van Doorslaer is ex-woordvoerder BASF Antwerpen

PETROCHEM 11 – 2013

052_M_column.indd 52

29-10-13 16:32

04 13

Inside Magazine Magazine voor voor de en gasindustrie Inside de olievoedingsspecialties

OFFSHORE SPECIAL

053_OA_olie_cover.indd 1

> BEHOUD INFRASTRUCTUUR CRUCIAAL > DEAL VOOR FPSO-BOUWER

29-10-13 16:50

Marine cable solutions Commercial shipbuilding Offshore platforms Naval technology Oceanography

www.voltec.nl

LEONI Business Unit Industrial Projects produces standard and tailor made products according to the international offshore standard IEC 60092-3. Our development engineers ensure that only those materials are used for LEONI-SeaLine cables that have been carefully opimised for the special demands of ship and marine engineering. For instance, we use specially adapted polyethylene (PE), thermoplastic copolymers (FRNC/LSZH), polypropylene (PP) and polyurethane (PUR), SHF1 and SHF2 for the sheath.

The Quality Connection

LEONI Kerpen GmbH Business Unit Industrial Projects 路 www.leoni-industrial-projects.com Represented by Voltec 路 Nieuw Eyckholt 282 路 6419 DJ Heerlen 路 Netherlands

054_voltec.indd 1

29-10-13 12:11

Behoud infrastructuur

Er zit nog genoeg gas in de kleine Nederlandse velden om de komende twintig jaar te blijven produceren. Maar dit is alleen economisch en technologisch rendabel als de infrastructuur en winningsinstallaties behouden blijven. Blijven investeren dus, zegt EBN.

ruBrieken

deal voor fPso-Bouwer

Deze zomer werd bekend dat SBM Offshore een deal van een miljard dollar heeft gesloten met Shell voor de levering van een drijvend productieen opslagplatform. Het is niet het enige succes dat deze Nederlandse producent van installaties voor de productie en opslag van olieen gasproducten de afgelopen tijd heeft geboekt.

commentaar

nieuws

Uitgave van industrielinqs pers en platform Bv Postbus 12936, 1100 aX amsterdam

Eindredacteur inge Janse 020 3122 796 liesbeth schipper 020 3122 083

Algemeen directeur wim raaijen 020 3122 281

Vormgever Gabriele kรถbbemann

Uitgever mark oosterveer 020 3122 793

Medewerkers evi husson Cover Gazprom

Advertentieverkoop Jetvertising Bv Postbus 1890, 2280 dw rijswijk t: 070 399 0000 | f: 070 390 2488 website: www.jetvertising.nl Traffic Breg schoen 020 312 2088 Drukkerij drukkerij deltahage, den haag

04 | 13

055_OB_olie_inhoud.indd 3

co lo fo n

olie & Gas 04|13

29-10-13 16:46

Polytechnisch Zakboek Uw encyclopedie op het gebied van technische informatie Het Polytechnisch Zakboek is al lang geen zakboek meer. In dit boek vindt u technische informatie uit uiteenlopende vakgebieden in de vorm van definities, formules, tabellen en tekeningen. Uw voordelen: • Onmisbaar vanwege de verplichte Eurocode systematiek. • Alle naslaginformatie van diverse technische vakken gebundeld in één boek. • Praktische korte en bondige teksten afgestemd op de dagelijkse praktijk. • De tabellen zijn duidelijk leesbaar door groter formaat boek. • Inhoud is betrouwbaar, onafhankelijk en compleet. Ook voor de Vlaamse markt! • Ook op cd-rom. Auteurs: F. van Herwijnen, G. de Roeck, G.A. Schwippert, P.H.H. Leijendeckers en Y. Verbakel Ga voor meer informatie en uw bestelling naar www.bimmedia.nl/PTZB

One point of contact for surface treatments and chemical cleaning Chemical cleaning services (cooling systems (sea water), process pipeline systems, boilers/heat exchangers, sewage systems)

Pickling & passivation services (steel, inox, aluminium, metal, copper, brass)

Coating services (ventilation pipes, ventilation louvers)

Hot oil flushing services (lube oil systems, hydraulic oil systems, water glycol systems)

HVAC systems cleaning services (AC supply systems, ventilation systems, disinfection, grease extraction systems (galleys/kitchens), UV light units for grease extraction systems)

Pressure testing services (hydrostatic testing, helium/nitrogen services)

Disinfection services (hot and cold water pipeline systems) Visit our website for more information about our professional services

Visit us at Europort, November 5-8 2013, Ahoy Rotterdam. Hall 8, boothnumber 8016.

www.multinal.com

056_multinal_bim.indd 1

info@multinal.com

29-10-13 12:11

Waar geboord Wordt vallen druppels Voor een artikel over de opgepakte Greenpeaceactivisten in Rusland dook ik deze maand in de donkere kant van de wereld van olie. Want waar veel geld te verdienen valt, daar komen altijd controverses bij kijken. In een notendop: Greenpeace was met wat spandoeken en activisten naar een vermeend milieuonvriendelijk boorplatform van Gazprom gevaren, enterde de toren, werd opgepakt door de Russische politie, en vervolgens beschuldigd van piraterij. Tikkie absurd natuurlijk, maar goed, Rusland laat graag zijn spierballen zien. Bovendien waren sommigen van de opvarenden Nederlanders, en met hun vaderland had Rusland nog een appeltje te schillen. Zo’n incident met een Russische ambassadeur in Den Haag die door de politie werd aangepakt omdat hij zijn kinderen wat al te hardhandig aanpakt, doet wat dat betreft wonderen.

Moraal Niettemin rest de vraag hoe je omgaat met moraal als groot bedrijf met wereldwijde belangen. Als Shell snap je heus wel dat Rusland en zijn staatsbedrijf Gazprom nooit bovenaan de wereldwijde index van transparant, menslievend, duurzaam en toekomstgericht werken zullen eindigen. Aan de andere kant zit Rusland op enorme hoeveelheden waardevolle grondstoffen, en kun je als externe partij de situatie misschien wat verbeteren door je eigen standaarden mee te nemen en daar zo goed mogelijk aan de slag te gaan.

Zelfs in eigen land, toch een kleine oase van transparantie en menselijkheid, gaat het winnen van gas in Groningen gepaard met steeds meer schade voor de omgeving.

Grote schande Greenpeace, dat als geen ander de media weet te bespelen, kwam – na een maand vruchteloos ageren tegen het gevangenschap van de activisten – met een nieuw plan. Want als Rusland niet luistert, misschien dat dan de grote bedrijven waar het mee samenwerkt wél gevoelig zijn voor kritiek. En dus richtte het zijn pijlen op Shell, dat al jarenlang met Gazprom samenwerkt en van plan is om ook op de Noordpool samen met het Russische staatsbedrijf op te trekken. Greenpeace sprak er grote schande van dat het Nederlands-Engelse bedrijf zich nog zou willen inlaten met zo’n malafide club, en hoopte er natuurlijk stilletjes op dat de Russische overheid eieren voor haar geld zou kiezen en zo Shell te vriend wil houden. In reactie daarop vertelde Shell, logischerwijs, helemaal niets te maken te hebben met de arrestatie en detentie. Het is een platform van Gazprom waar het olieconcern geen enkele relatie mee heeft, en het bedrijf is ook niet verantwoordelijk voor het beleid dat Rusland voert. Sterker nog: Shell gaf aan prima te kunnen samenwerken met Gazprom. Dat het daarbij voor het gemak onvermeld laat dat Rusland in 2006 Shell keihard kleineerde in het Sachalinproject en het eigenaarschap via eenrichtingsverkeer grotendeels kaapte, beschouwt het als klein bier.

Rusland is trouwens niet het enige hoofdpijndossier van Shell, aangezien het ook met Nigeria een haatliefdeverhouding heeft. Het oliebedrijf wil daar met veel liefde naar olie boren, maar doordat er nogal wat van wordt gestolen door leidingen open te snijden, vindt er ook veel milieuschade plaats.

oase Maar ja. Wat dan? Alleen maar aan de slag gaan in gebieden waar gegarandeerd alles goed gaat? Zelfs in eigen land, toch een kleine oase van transparantie en menselijkheid, gaat het winnen van gas in Groningen gepaard met steeds meer schade voor de omgeving. Het is, al met al, altijd wat. Ik hoop daarom dat juist grote bedrijven als Shell net zoveel oog hebben en houden voor hun morele taak als voor maximalisatie van de winst. Want natuurlijk staat zijn website vol met verhalen over verantwoord ondernemen en coöperatie met mens, dier, omgeving en wat dies meer zijt, maar uiteindelijk tellen de tastbare resultaten. Daar laat ik me dan ook graag door overtuigen. Inge Janse adjunct-hoofdredacteur Petrochem 04 | 13

057_OC_olie_commentaar.indd 5

29-10-13 16:47

Maandag 16 december 2013, Petrochem on site, RDM Campus, Rotterdam

Investeren in innoveren Het is crisis, en dat geldt ook voor bedrijven in de petrochemie. Veel investeringen staan ‘on hold’ en het geld ligt niet voor het oprapen. Toch moet vandaag worden verzonnen waar overmorgen de boterham mee wordt verdiend. Innoveren kost geld. Waar haal je dan de middelen vandaan? Arjen van Klink, senior adviseur strategie & innovatie bij de Rabobank vertelt tijdens Petrochem On Site hoe de bank hiermee omgaat.

Rob Valk van Boskalis vertelt aansluitend over hoe bedrijven slim om kunnen gaan met kennis, methodes en termen. Hoe orden je deze chaotische massa tot een nuttig geheel? Deze bijeenkomst wordt georganiseerd in samenwerking met innovatieplatform iTanks.

Schrijf u nu in Doelgroep

Wat Wie Waar Wanneer start

Masterclass Arjen van Klink (Rabobank), Rob Valk (Boskalis) RDM Campus, Rotterdam Maandag 16 december 2013 15.15 uur – Eind: 18.00 uur (met aansluitend netwerkborrel)

• M anagement in de procesindustrie: topmanagement, plantmanagement, technisch management, projectmanagement en inkoop • Management van de toeleverende industrie: epc-contractors, industriële aannemers, toeleveranciers van equipment en toeleveranciers van utilities • Consultants en onderzoekers • Beleidsmakers bij overheden

ing over met ronDleiD pus! m ca De rDm

Deelname is gratis voor partners en leden van het Petrochem Platform. Niet-leden betalen €130,-. Aanmelden kan via www.industrielinqs.nl/petrochemonsite

Kijk op www.industrielinqs.nl/petrochemonsite voor meer informatie en aanmelden.

partners petrochem platform:

leDen petrochem platform:

KLEUREN: LOGO CITTÀ ROMANA PANTONE

CMYK

ROOD: PMS 1797 ORANJE: PMS 158 LICHT ORANJE: PMS 1505

ROOD: 5-90-75-0 ORANJE: 5-70-90-0 LICHT ORANJE: 0-30-70-0

www.industrielinqs.nl/petrochemonsite _PET_onsite.indd 53

29-10-13 15:17

consortiuM Wint groot braziliaans olieveld

> NAM heeft Wagenborg uitgekozen voor de ondersteuning van offshore operaties gedurende tien jaar. Wagenborg laat voor

> Een consortium van Shell, Petrobras, Total, CNPC en CNOOC heeft een biedingsronde gewonnen op een olievondst offshore Brazilië. Het gaat om

deze werkzaamheden een schip bouwen door Niestern Sander in Delfzijl: de Walk-to-Work Vessel. Dit schip speelt een cruciale rol bij onderhoud en service van de productieplatforms van NAM in de Noordzee. Het schip wordt begin 2015 opgeleverd. In het schip komen verschillende functionaliteiten voor het eerst samen. Het schip biedt ruimte aan twintig bemanningsleden en aan twee ploegen van in totaal veertig onderhouds- en servicemedewerkers. Chemicaliën kunnen veilig worden opgeslagen, vervoerd en verladen naar platforms en een bewegingsgecompenseerde kraan kan zwaar materieel verplaatsen. Met een mobiele installatie kunnen putten opnieuw worden opgestart. Het volledig geïntegreerde Ampelmann-systeem maakt veilig werken op zee mogelijk, bij golven tot wel 2,5 meter hoog. Dankzij deze innovatieve technologie, ontwikkeld in Nederland, kunnen medewerkers het hele jaar door veilig van het schip naar het platform lopen om daar te werken. Onderhoudsmedewerkers kunnen met deze boot meerdere platforms op een route bedienen. Het team heeft op deze manier eigenlijk een werkplaats, een magazijn, een hotel en transport bij de hand.

een production sharing contract met een looptijd van 35 jaar om het grote Libra-veld te ontwikkelen. Naar schatting kunnen er acht tot twaalf miljard vaten olie uit het veld worden gehaald. Petrobras wordt operator en heeft een belang van veertig procent in het project. Shell en Total hebben beide een belang van twintig procent terwijl CNPC en CNOOC ieder tien procent in handen hebben. Het consortium had een bod van 1,4 miljard dollar neergelegd in de biedingsronde. Libra ligt in ultra-diep water, ongeveer 170 kilometer uit de kust bij Rio de Janeiro. De olieproductie uit het veld zal bij de piek naar verwachting zo’n 1,4 miljoen vaten per dag zijn.

(35%). De boringen voor de extra put werden verricht met het hefplatform Noble Lynda Bossler. Verwacht wordt dat de put nieuwe reserves oplevert en goed zal produceren in de komende jaren. De extra put is onderdeel van een serie van vijf putten die Dana Nederland heeft geboord. Eerder dit jaar heeft Dana ook de P11-08 put binnen de licentie P10a van het olieveld De Ruyter geboord. De resultaten van deze boring worden nog onderzocht. Dana Petroleum is actief in zeven offshore productieen exploratielicenties, waaronder de velden De Ruyter, Hanze, Van Ghent and Van Nes. FOTO: DANA PETROLEUM

Wagenborg bouWt voor naM onderhoudsschip

dana petroleuM haalt extra olie uit hanzeveld > De bestaande olieproductie uit het Hanzeveld is bijna verdubbeld nu Dana Petroleum een extra productieput succesvol in gebruik heeft genomen. De eerste opbrengst van de nieuwe put is ongeveer 3.500 vaten per dag. Het Hanzeveld ligt in het Nederlandse gebied van de Noordzee. Licentiehouders van het veld zijn Dana (45%), Dyas (20%) en Oranje-Nassau Energie 04 | 13

059_OD_OLIE_nieuws.indd 7

29-10-13 16:21

Behoud infrastructuur cruciaal voor gaswinning Er zit nog genoeg gas in de kleine Nederlandse velden om de komende twintig jaar te blijven produceren. Maar dit is alleen economisch en technologisch rendabel als de infrastructuur en winningsinstallaties behouden blijven. Blijven investeren dus, zegt EBN, want de staat van de infrastructuur is zodanig goed dat de levensduur zonder problemen kan worden verlengd. Op verschillende manieren probeert het operators nu te stimuleren hun infrastructuur en installaties in stand te houden.

‘Nederland heeft voor de komende decennia voldoende voorraden voor een stabiele gasproductie uit kleine velden.’ Dat stelt het rapport Focus on Dutch Oil &Gas 2013, het jaarlijkse rapport van EBN waarin de status van

Evi Husson

LEIDINGEN IN DE NOOrDZEE

Het gas dat wordt gewonnen, moet uiteindelijk naar het vasteland worden gebracht. Dit gebeurt via private transportleidingen. Er zijn drie hoofdtransportleidingen op de bodem van de Noordzee: de WestGasTransportleiding (WGT), de NoordGasTransportleiding (NGT) en de Noordelijke Offshore Gastransportleiding (NOGAT). Deze leidingen sluiten aan op het landelijke gastransportnet van Gasunie en hebben een B.V.- of joint venture-structuur. De partners in deze samenwerkingsverbanden voor deze leidingen zijn verantwoordelijk voor het onderhoud en de inspectie. Het zijn meestal de operators, al dan niet via een aparte B.V. Soms neemt ook een pensioenuitvoerder of vermogensbeheerder een aandeel in een leiding. Zo heeft vermogensbeheerder PGGM onlangs een aandeel overgenomen in NOGAT. Tussen de platforms bevinden zich daarnaast diverse subleidingen en kabels om al het transport onder zee in goede banen te leiden. Het gaat dan om leidingbundels,

060_61_63_65_OG_olie_artikel.indd 8

de Nederlandse gas- en oliesector wordt geïnventariseerd. In de Nederlandse kleine velden zit ruw geschat nog zo’n tweehonderd miljard kubieke meter aan winbare reserves. Daarnaast is er eenzelfde hoeveelheid aan voorwaardelijke bronnen, waarvan het bestaan is aangetoond maar waarbij het om technologische of economische redenen nog onzeker is of ze daadwerkelijk worden gewonnen. En tot slot is er nogmaals tweehonderd miljard kubieke meter aan mogelijke, toekomstige voorraden. Een totaal dus van naar schatting zeshonderd miljard kubieke meter potentieel winbaar gas in kleine velden, goed voor nog eens twintig jaar gasproductie bij eenzelfde productieniveau als nu. Nederland produceert op dit moment ongeveer dertig miljard kubieke meter gas per jaar uit kleine velden, dus alle gasproductie exclusief het Groningen-gasveld. Behoud Als we willen dat deze nieuwe voorraden ooit worden gewonnen, is het volgens EBN van groot belang dat

afzonderlijk gelegde kabels, besturingskabels of pijpleidingen die gas, olie, condensaat, glycol of methanol transporteren. Deze worden eveneens beheerd door de operators. In 2012 zijn vier pijpleidingen verlaten of verwijderd. Ze worden daarbij eerst schoongemaakt om vervolgens veilig te kunnen achterlaten. Na abandonnering is onderhoud niet meer noodzakelijk, maar de operator is wel verplicht de ligging en de dekking van de leidingen voor een aantal jaren te monitoren. Ook werden in 2012 nieuwe pijpleidingen gelegd. Eén daarvan loopt van Q4C naar Q8A met een lengte van ongeveer twintig kilometer om gas van Wintershall te transporteren en één met een lengte van 13,5 kilometer is gelegd van K5-B naar K5A voor gastransport voor Total als operator. Daarnaast werd één leiding van ongeveer driehonderd meter van K5A naar het intakpunt op de WGT-extensie vervangen door Wintershall als operator van de WGT-extensie.

04 | 13

29-10-13 16:22

Bijlage 4

de infrastructuur op zee aanwezig blijft. De meeste voorraden bevinden zich in de nabijheid van bestaande productieplatforms en pijpleidingen. Mocht de bestaande infrastructuur worden ontmanteld, dan wordt het veel duurder om nieuwe productie te realiseren. Er zal immers opnieuw moet worden geïnvesteerd in infrastructuur. ‘Daarom is het behoud van de infrastructuur zo cruciaal’, stelt Sander van Rootselaar, communicatieadviseur van EBN. Het ontmantelen van één installatie loopt overigens al gauw op tot een bedrag met zes nullen. Installaties zijn ontworpen voor een levensduur van 25 tot 30 jaar, geeft van Rootselaar aan. ‘Maar de staat van de infrastructuur is zodanig goed dat de levensduur na inspectie, berekeningen en controles zonder problemen kan worden verlengd. Zo zijn er al 35 installaties actief die ouder zijn dan dertig jaar. De oudste productie/ compressie-installatie die momenteel in gebruik is, werd in 1974 geplaatst. Deze installatie heeft inmiddels wel een nieuwe functie gekregen en voert nu gas door van het platform naar de WGT pijpleiding. Ook deze oude installatie voldoet aan de voorgeschreven wetten en regulering. Er vinden regelmatig inspecties plaats.’ Stimuleren Onderhoud en inspecties zijn dus erg belangrijk. ‘Wanneer er geen onderhoud zou plaatsvinden, kunnen

r u I M 2 0 0 A C T I E V E I N S TA L L AT I E S

In het Nederlandse offshore-gebied zijn op dit moment ruim tweehonderd installaties aanwezig, beheerd door elf verschillende operators. Het gaat hierbij om productieen behandelingsplatforms, satellieten en subseainstallaties (dit zijn onderwaterconstructies met een grote hoeveelheid aan vormen, zoals afsluiters op pijpleidingen, T-stukken, productiemanifolds, templates, actieve en stilgelegde putten), jackets, risers en accommodatie, die allemaal in gebruik zijn. De operators voeren de dagelijkse werkzaamheden uit, maar in de meeste gevallen zijn er meerdere vergunninghouders. Als een installatie niet meer in gebruik is, wordt deze verwijderd. Zo zijn vorig jaar op het continentaal plat geen nieuwe platforms of subsea-installaties geplaatst, maar zijn er wel drie installaties ontmanteld: een subsea, een wellhead en een satellietplatform, allemaal van operator Wintershall. In totaal zijn in het verleden zo’n dertig installaties ontmanteld. Zes daarvan waren subsea installaties. Andere installaties zijn dan weer hergebruikt voor een nieuwe ontwikkeling.

de installaties niet worden behouden, wat funest zou zijn voor de offshore winning.’ EBN probeert er daarom op twee manieren voor te zorgen dat de offshore 139 infrastructuur behouden blijft. ‘We willen ten eerste zorgen voor extra gas door operators te stimuleren om te investeren in opsporing en winning.’ Wat de winning betreft; gasvelden worden nooit volledig leeggepompt. Een deel van het gas blijft in de grond achter omdat het op een bepaald moment niet meer rendabel is om het eruit te halen. Door nieuwe technologieën stijgt de winbaarheidsfactor echter steeds verder. Een voorbeeld daarvan is hydraulic fracturing; een techniek waarbij onder druk vloeistof wordt ingebracht in het gasreservoir, waardoor het gesteente breekt en de doorlaatbaarheid toeneemt. Maar ook het boren van extra putten kan de levensduur van een veld verlengen. Dankzij nieuwe technologieën en boortechnieken én dankzij stijgende gasprijzen kan de levensduur van velden met drie tot vier jaar worden verlengd. En daarmee de bijbehorende infrastructuur. ‘EBN heeft dertig kleine velden in Nederland geïdentificeerd die de grootste potentie bieden voor een verlenging van de levensduur’, vertelt Van Rootselaar. ‘Samen zouden deze velden ongeveer 130 miljard kubieke meter aan extra gas kunnen voortbrengen door het aanleggen van extra putten.’ ➜ 04 | 13

060_61_63_65_OG_olie_artikel.indd 9

29-10-13 16:22

sign Of sOlUtiOns

as One Of the Oldest and laRgest lOgistics cOmpanies in the netheRlands, wagenbORg has always been a piOneeR. in the emeRging Oil and gas indUstRy, OUR piOneeRing spiRit came in UsefUl. OveR the yeaRs, wagenbORg’s seRvices package fOR the Oil and gas sectOR has expanded enORmOUsly. fROm lOgistics, cRane wORk and 24-hOUR seRvice fOR Rig mOves in eUROpe and beyOnd tO OffshORe sUppORt seRvices.

ROyal wagenbORg \ p.O. bOx 14 \ 9930 aa delfzijl \ the netheRlands tel. +31 (0)596 636 911 \ fax +31 (0)596 636 250 \ infO@wagenbORg.cOm \ www.wagenbORg.cOm

Wij zijn gespecialiseerd in het ontwerpen, fabriceren en leveren van elektrische verwarming en regelsystemen voor de petrochemische en chemische industrie, offshore toepassingen, raffinaderijen en andere industrieën. In-Line Heater incl. Control Panel 2x2.5MW, 3x690V

Sinus Jevi Electric Heating B.V., Nijverheidsweg 2, 1671 GC Medemblik, Tel.: +31 (0)227-549100, E-mail: info@sinusjevi.com, www.sinusjevi.com

062_sinus_wagenborg.indd 1

Fresh Water Cooled Loadbank, 4x1.4MW, 1100V

29-10-13 12:10

ATP Oil and Gas Centrica Production Nederland Chevron E&P Dana Petroleum Netherlands Gaz de France GDF Suez E&P Nederland Nederlandse Aardolie Maatschappij Oranje Nassau Energie Nederland Taqa (Abu Dhabi National Energy Company Total E&P Nederland Wintershall Noordzee Totaal

1 1 3

1 3

2 3 4

1 7 5

16 2 12 1 4 15 16 69

3 2 2

2 8

3 4

3 3 5

3 1

Totaal aantal installaties

Jacket

Offshore loading tower

Accomodation

Subsea completion

Integrated

Satellite

Riser

Wellhead

Compression

Production

Operator

P L AT F O r M S P E r 1 / 1 / 2 0 1 3

Soort platform

1 2 11 4 41 2 40 1 10 33 34 182

Bron: www.nlog.nl

Potentieel Daarnaast moet de opsporing van nieuwe velden blijvend worden gestimuleerd, vindt van Rootselaar: ‘De grootste en gemakkelijkst vindbare velden zijn wellicht al ontdekt, maar het is zeker mogelijk om nog aanzienlijke, nieuwe gasvoorraden te vinden dankzij nieuwe opsporingstechnieken. Seismische gegevens kunnen met de nieuwste stand der techniek opnieuw worden geïnterpreteerd en de long-streamer seismiek, waarbij langere kabels worden gebruikt, schijnen wellicht een nieuw licht op mogelijke velden. Deze twee technieken leiden tot hogere slagingspercentages.’ EBN voert op dit moment zelf twee exploratie-onderzoeken uit om nieuwe voorraden in kaart te brengen. De eerste, de DEFAB studie, heeft betrekking op de blokken A, B, D, E en F op zee en werd gestart in 2012. De eerste schattingen van deze studie gaan uit van enkele honderden miljarden kubieke meter aardgas in de ondergrond. De tweede studie, over de aardlaag die het Dinantien carbonaat wordt genoemd, laat potentieel zien maar is ook nog niet afgerond. Opex De tweede manier waarop EBN de infrastructuur wil behouden, is door het begeleiden van projecten en benchmarks om operationele kosten te monitoren en te verlagen. Zo ondersteunt EBN het onderzoek dat

inzicht geeft in de ontwikkeling van operationele kosten op de Noordzee (Benchmarking Opex Offshore Nederland; BOON). ‘Er wordt hierbij zo goed mogelijk in kaart gebracht welke kosten offshore productie met zich mee brengt. De grootste kostenpost betreft de contractuele dienstverlening, inclusief materieel. Maar ook het off- en onshore personeel, offshore catering en andere voorzieningen, noodzakelijke chemicaliën, brandstof, boorputvoorzieningen en helikoptertransport doen een behoorlijke duit in het zakje.’ Naast het inzichtelijk maken van de operationele kosten ontwikkelt EBN een infrastructuur simulator om scenario-analyses uit te voeren. Van Rootselaar: ‘Met deze tool kunnen we voorspellen wanneer het niet meer rendabel is om te produceren vanaf de verschillende platforms en wanneer deze installaties dus einde productie bereiken. Met de simulator kunnen we ook het effect van maatregelen in kaart brengen. Zo krijgen we in beeld wat het effect is van bijvoorbeeld operationele kosten- of tariefverlaging, of van belastingmaatregelen op de levensduur van infrastructuur.’ In 2010 werd bijvoorbeeld de investeringsaftrek voor kleine velden ingevoerd, waardoor het voor operators interessanter is geworden om marginale velden tot ontwikkeling te brengen. Gasproducenten van marginale (onvoldoende rendabele) gasvelden op zee mogen ➜ sindsdien 25 procent van hun investeringskosten 04 | 13

060_61_63_65_OG_olie_artikel.indd 11

29-10-13 16:22

ADVERTENTIE-INDEX

company

Design, construct, maintain electrical projects Istimewa Elektro has a permanent workforce of about 150 employees who dedicate themselves every day to offer the best quality in fields of design, engineering, installation, maintenance and overhaul for, in particular, (semi) state controlled, industrial, offshore, public utility and utility construction companies. Would you like to know more about our service-focused total approach?

Please call us: +31 (0)113-612840 or visit our website: www.istimewa-elektro.nl

Born from the IndustrIal revolutIon

leadIng the energy evolutIon

PETROCHEM Abonnement ...............................................................................................4 AEG Power Solutions ............................................................................. 64 Aerzen Nederland ......................................................................................2 Andus Group ........................................................................................... 71 BIM Media ................................................................................................ 56 Coolworld Rentals b.a. ..................................................................... bijlage Dräger Safety Nederland ........................................................................12 Duurzaam Geproduceerd congres ....................................................66, 67 Eco Ketelservice Verhuur ........................................................................ 42 Flash Services Nederland .......................................................................18 Harsco Infrastructure ..............................................................................10 Havep Workwear ...................................................................................... 22 Industrielinqs catalogus 2014 ................................................................. 70 Istimewa Elektro ..................................................................................... 64 Koole Tankstorage Pernis ....................................................................... 42 LSB Sky Access ....................................................................................... 38 Market Review .............................................................................. 48 t/m 50 MODELEC Data-Industrie ..........................................................................6 Multinal Group ......................................................................................... 56 NVDO ........................................................................................................ 70 Petrochem onsite ..................................................................................... 58 Petrochem platform...................................................................... 44 t/m 46 SGS Nederland ....................................................................................... 72 Sinus Jevi Electric Heating ..................................................................... 62 SKF ........................................................................................................... 26 Stork Technical Services Holding ........................................................... 28 Tebodin Netherlands .............................................................................. 30 Van der Linden & Veldhuis Isolatie ........................................................ 32 Verder ....................................................................................................... 50 Voltec ....................................................................................................... 54 Wagenborg Nedlift Vlaardingen ............................................................. 62 Yokogawa Europe Solutions .................................................................. 38

Designed to exceed the rigorous critical stand-by power requirements of the Oil, Gas and Petrochemical industry in both off-shore and on-shore applications. Our AC and DC UPS systems and site services provide customizable solutions to meet your individual project requirements. By combining both innovative industrial UPS-systems with excellent customer services, AEG Power Solutions enables you to maximize your up-time and efficiency whilst minimizing your life cycle operating costs.

More information: www.aegps.com/en/nl/ Telephone +31 20 40 77 800 sales.nl@aegps.com

131023_Anz Oil+Gas-Offshore Special_185x132mm.indd 1

064_isti_index_aeg.indd 1

23.10.2013 10:49:18

29-10-13 16:20

FOTO: CENTRICA ENERGY

Het platform F3-FA van Centrica in de Nederlandse Noordzee

aftrekken. ‘Als je dit inzichtelijk kunt maken, is de stap om te investeren wellicht eenvoudiger te maken.’ EBN onderzoekt tot slot ook het hergebruik van infrastructuur. ‘Zo is onlangs het P6-S multi purpose platform van Wintershall verplaatst naar de nieuwe ontwikkeling Q1-D, ook van Wintershall.’ EBN heeft de abandoneringsinvestering en de investering voor Q1-D goedgekeurd en het project beoordeeld. Geld EBN heeft uitgerekend wat er gebeurt als booractiviteiten op het huidige niveau en volgens de huidige trend

worden voortgezet en de bekende voorraden worden ontwikkeld. De productie uit nieuwe velden zal dan dalen van dertig miljard kubieke meter in 2012 naar slechts tien miljard kubieke meter in 2030. Het is daarom van belang om te blijven investeren in exploratie en productie en darmee in het behoud van infrastructuur en cruciale knooppunten. Maar hiervoor is geld nodig. Veel geld, zo blijkt uit het rapport. Het jaarlijkse investeringsniveau in de industrie zou moeten worden verhoogd van 1,1 miljard euro nu tot rond 1,4 miljard euro in 2020, stelt het rapport. Of dit haalbaar is, zal de toekomst uitwijzen. ▲ 04 | 13

060_61_63_65_OG_olie_artikel.indd 13

29-10-13 16:22

25 november 2013 | NEMO Amsterdam

INDUSTRIAL LOW CALORIE DIET

CONGRES

1e Duurzaam Geproduceerd Congres zet de industrie op dieet Niets mooier dan een biertje of een Magnum na een lange dag werken. Maar hoe duurzaam worden deze en andere producten geproduceerd? Hoeveel energie gaat in de productie van deze caloriebommen? Hoor er alles over tijdens het congres Duurzaam Geproduceerd op 25 november 2013 in Amsterdam, waar topsprekers van verschillende industriĂŤle bedrijven vertellen hoe zij hun processen op een low calorie diet zetten.

Bovendien wordt tijdens dit congres bekendgemaakt wie de winnaars zijn van de prestigieuze Process en Product Enlightenmentz. De genomineerden zijn lichtende voorbeelden van de mogelijkheden die processen en producten bieden voor duurzame vooruitgang. Bovendien houden twee kopstukken een vurig pleidooi voor het besparen van energie in productieketens, waarna zij in discussie gaan met experts en het publiek.

Wilt u partner worden van dit congres? Neem contact op met Anouk Bouwmeester: T | 020 - 3122797 E | anouk@industrielinqs.nl

Wilt u congresinformatie? Neem contact op met Hilde Westerink: T | 020 - 3122791 E | hilde@industrielinqs.nl

Initiatiefnemers

Partner

www.duurzaamgeproduceerd.nl/congres _advertentie_duurzaam_geproduceerd_spread_A4.indd 2

29-10-13 09:59

Programma

nu in! Schrijf je

Ga naar de website: www.duurzaamgeproduceerd.nl/congres

13.00 uur

Opening met key note John Schelhaas, director Integrated Supply Chain van AkzoNobel Industrial Chemicals

14.00 uur

Pitches & Preaches Pitches Process Enlightenmentz Energy Saver: Cas König (ESD SIC, Plant Manager of the Year 2013)

15.15 uur

Pauze

15.45 uur

Pitches & Preaches Pitches Product Enlightenmentz Energy Saver: Rob Stikkelman (TU Delft)

17.00 uur

Debat met experts en energysavers Debat met experts uit het panel n.a.v. de pleidooien van de Energysavers

17.45 uur

Bekendmaking Process en Product Enlightenmentz of the Year

18.00 uur

Borrel

Presentatie: Rob van Hattum (VPRO en Science Center NEMO) en Wim Raaijen (centraal hoofdredacteur Industrielinqs pers en platform)

Contentpartners

_advertentie_duurzaam_geproduceerd_spread_A4.indd 3

Mediapartners

29-10-13 10:00

FPSO-bouwer voor jaren voorzien van inkomsten Deze zomer werd bekend dat SBM Offshore een deal van een miljard dollar heeft gesloten met Shell voor de levering van een drijvend productieen opslagplatform. Het is niet het enige succes dat deze Nederlandse producent van installaties voor de productie en opslag van olieen gasproducten de afgelopen tijd geboekt heeft. Waar is SBM momenteel allemaal mee bezig? En welke gevaren loopt het nog?

Inge Janse

SBM Offshore maakte in juli bekend dat het een zogeheten FPSO (Floating Production Storage and Offloading) gaat bouwen voor Shell. Het olieconcern wil deze omgebouwde mammoettankers voor het ontginnen van olievelden gebruiken voor zijn Stones-project, een olieveld in ultradiep water (bijna drieduizend meter onder de oppervlakte) in de Golf van Mexico, zo’n 320 kilometer uit de kust van New Orleans in Louisiana, VS. De productie van deze FPSO is geen verrassing, aangezien Shell en SBM begin 2012 een overeenkomst sloten voor de levering van kleine en middelgrote platformen. Wel zal deze FPSO, Stones gedoopt, de wereldwijd meest diep opererende zijn. Shell krijgt de omgebouwde tanker niet in bezit, maar zal deze in eerste instantie tien jaar leasen van SBM, waarna verlenging tot twintig jaar tot de mogelijkheden behoort. De FPSO is overigens de eerste die volgt uit de overeenkomst. Ontkoppelbare boei Wat bijzonder is aan de FPSO, is dat deze een toren krijgt met een ontkoppelbare boei. Hierdoor kan het platform met de wind meebewegen en in het geval van een orkaan zichzelf ontkoppelen. De Stones FPSO kan per dag zestigduizend vaten olie verwerken, plus dage-

068_69_OH_olie_artikel.indd 16

lijks zo’n vijftien miljoen standaard kubieke voet gas bewerken en exporteren. Bovendien kan het platform achthonderdduizend vaten ruwe olie opslaan. De ontwikkeling van Stones begint met twee productieputten die aan de FPSO worden gekoppeld, waarna nog zes putten zullen volgen. De eerste fase zal een productie van vijftigduizend vaten olie-equivalenten per dag opleveren. De olie uit het veld zal met tankers worden vervoerd naar Amerikaanse raffinaderijen. Het gas zal per pijpleiding worden getransporteerd. OSX-2 SBM heeft ook net nieuw werk opgeleverd. De OSX-2 is een FPSO voor OSX, een Braziliaans oliebedrijf dat zo’n 620 miljoen euro heeft neergelegd voor het platform. De tanker gaat aan de slag in het Camposbasin, voor de kust van Rio de Janeiro. De FPSO, in 27 maanden gebouwd, weegt tienduizend ton, kan dagelijks honderdduizend vaten olie produceren en 1,3 miljoen vaten ruwe olie opslaan. Het is alleen de vraag wat hiermee gebeurt, aangezien OGX, het moederbedrijf van OSX, in zwaar financieel weer verkeert en mogelijk al zijn oliebronnen tot nader order stillegt. Het wil daarom OSX-2 verhuren of doorverkopen, terwijl de geplande aanschaf van OSX-4 en -5 is geannuleerd. OSX-3, waarvan de bouw begonnen is vóór de bedrijfscrisis, is net als OSX-2 nog wel afgebouwd. Cidade de Maricà Ondertussen is SBM ook aan de slag gegaan voor Petrobras, het Braziliaanse staatsbedrijf voor olie en gas. Eind september kwamen deze twee partijen overeen dat het bedrijf uit Schiedam twee FPSO’s levert voor gebruik in het Lula-veld, net voor de kust van Brazilië. De deal is de grootste ooit voor SBM, goed voor zo’n 2,7 miljard op de te versturen factuur. Het duo wordt Cidade de Maricà en Cidade de Saquarema gedoopt, en staan ook bekend als de Alpha en Beta FPSO’s. Deze platformen vormen een kopie van de Cidade de Illhabela, een FPSO-project dat momenteel in Brazilië wordt gebouwd.

04 | 13

29-10-13 16:27

FOTO: SBM OFFSHORE

Artist impression van de FPSO Cidade de Illhabela

Voor de nieuwe tankers krijgt SBM hulp van Cameron, een grote leverancier van de olieen gasindustrie. Het Texaanse bedrijf gaat gasverwerkingseenheden leveren voor het dehydrateren van gas en het verwijderen van zure gassen. Net als bij Shell gaat SBM ook bij Petrobras de FPSO’s verhuren, die vanaf 2015 operationeel moeten zijn. Dat betekent dat het Nederlandse bedrijf vanaf die datum voor jaren en jaren een stabiele inkomstenbron heeft. Yme Dat mag ook wel, want SBM stond enkele jaren geleden op de rand van de afgrond. Het Schiedamse bedrijf, voortgekomen uit scheepsbouwer IHC, had toen namelijk besloten om naast FPSO’s ook MOPU’s (Mobile Offshore Production Units) te bouwen. Deze verplaatsbare winningsinstallatie, die zijn poten op de bodem van de zee zet, was bedoeld voor het Noorse olieveld Yme, maar na de bouw ging er van alles mis bij het gebruik. Het platform is daarom nooit echt in gebruik genomen en staat nog altijd weg te roesten in het Noorse deel van de Noordzee. SBM moest hierop ruim 1,3 miljard euro afschrijven. Bovendien werd toenmalig bestuursvoorzitter Tony Mace de laan uitgestuurd, en moesten er extra aandelen worden uitgegeven om het hoofd boven water te houden. Mede daarom heeft SBM de afgelopen twee

jaar verlies gedraaid, ondanks dat de omzet sinds 2009 stijgt. Sinds begin 2013 vertoont de beurskoers niettemin een opwaartse lijn en is de waarde al bijna verdubbeld. Het topniveau van 2011, met een aandeelwaarde van bijna twintig euro, komt met de huidige zestien euro dus voorzichtig in beeld.

Wat bijzonder is aan de FPSO, is dat deze een toren krijgt met een ontkoppelbare boei.

Eén schaduw Dat klinkt goed, maar er is altijd nog één schaduw: de vermeende smeergeldaffaire van SBM. Het bedrijf zou tussen 2007 en 2011 in Afrika overheidsfunctionarissen hebben betaald om opdrachten binnen te halen. Analisten verwachten dat het rechtzetten van deze kwestie zo’n 150 miljoen euro zal kosten. Dat klinkt als veel geld, maar volgens de experts is elk bedrag onder de 300 miljoen euro acceptabel. Wat lastiger is, is dat een eventuele straf onder meer kan behelzen dat SBM zich een vaste periode niet meer mag inschrijven voor nieuwe opdrachten in de getroffen gebieden, wat vermoedelijk Equitoriaal Guinea, Nigeria en Angola ▲ zijn. 04 | 13

068_69_OH_olie_artikel.indd 17

29-10-13 16:27

Conditiebewaking Veiligheid Maintenance Expertise - Techniek Netwerk en?

e aan! j d l e M vdo.nl n . w w w ap aatsch > lidm

Deel kennis en ervaring De Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud (NVDO) is de toonaangevende branchevereniging op het gebied van onderhoud. Het overdragen van kennis en het realiseren en in stand houden van het groot-

>> word

lid !

ste onderhoudsnetwerk van Europa, ziet de NVDO als belangrijke doelstelling. Met een groeiend aantal leden van onderhoudsprofessionals biedt de NVDO een ongeëvenaard netwerk van branchegenoten. De NVDO

Ervaar netwerken in groter verband kent diverse branche- en aspectgerichte secties en regionale kringen. De vereniging draagt bij aan (wetenschappelijk) onderzoek en brengt trends, ontwikkelingen en visies binnen de branche in kaart.

Lidmaatschap van de NVDO biedt vele voordelen • Professioneel netwerk op het gebied van onderhoud • Kringbijeenkomsten en seminars over specifieke thema’s • Cursussen over onderhoudsmanagement • Studiedagen met actuele thema’s • Vacaturebank

• Secties en werkgroepen gericht op specifieke onderhoudsaspecten • Lidmaatschap van de NVDO Group op LinkedIn • (wetenschappelijke) Onderzoeken • NVDO Corrosie Helpdesk • Jongerenboard • NVDO Onderhoudskompas

Ga naar www.nvdo.nl en meld je aan...

• (wetenschappelijke) publicaties, waaronder Visiedocumenten • Kortingen op ons cursusaanbod van de NVDO Maintenance Academy • Korting op NVDO-studiedagen • (gratis) abonnement op de vakbladen iMaintain en MaintWorld

NVDO - Voorveste 2 - Postbus 138 - 3990 DC Houten Telefoon 030 - 634 60 40

Industrielinqs Catalogus 2014 Hét naslagwerk voor de Industriële Delta, ook online.

tis aan! a r g u n u Meld

In december 2013 verschijnt de nieuwe editie van de Industrielinqs Catalogus, het handboek voor de industriële delta. In dit naslagwerk vindt u achtergrondinformatie, branchegegevens, bedrijfsprofielen, informatie van brancheverenigingen en een complete matrix van producten en diensten met hun leveranciers.

Uw advertentie Voor meer informatie over advertentiemogelijkheden of bedrijfskolommen kunt u contact opnemen met Robbin Hofman, Jetvertising (+31 (0)70-399 0000 – robbin@jetvertising.nl)

01_IPPcat_A5.indd 21 070_IPP_NVDO.indd

De Industrielinqs catalogus biedt vanaf dit jaar een unieke mix van drukwerk en digitale informatie. Een handzame matrix met een overzicht van producten en diensten, aangevuld met een veelvoud aan informatie online. De Industrielinqs catalogus heeft een groot bereik. Met een crossmediale oplage van ruim 3000 exemplaren en regelmatige aandacht voor de online editie in onze nieuwsbrieven bereikt u uw doelgroep. Een vermelding in de Industrielinqs Catalogus en de Opleidingengids is gratis. Wilt u uw gegevens controleren of juist nieuw toevoegen, dan kan dat eenvoudig. Ga voor 15 november 2013 naar www.industrielinqs.nl/linqs en voer uw (nieuwe) gegevens in.

29-10-13 12:10 11:59 29-10-13

ANDUS group companies: Process Equipment & Constructions Armada Janse Armada Mobility Armada Rail FIB Industries HSM Steel Structures ISS Projects Lengkeek Staalbouw RijnDijk Construction

Refractories Gouda Refractories Gouda Vuurvast Belgium Gouda Vuurvast Services

Offshore & Maritime HSM Offshore Van Voorden Castings Van Voorden Maritime

Serving the industry FIB Industries BV te Leeuwarden ontwerpt en produceert kwalitatief, hoogwaardige proces- en drukvaste apparatuur zoals: • • • •

Drukvaten en reactoren Kolommen en scrubbers Reactor internals en kolom internals Warmtewisselaars

• Industriële vergassingsbranders (vergassing en Lo-NOx) • In- en uitlaatsystemen van gasturbines • Modules voor rookgasreiniging (DeNOx)

FIB Industries BV Einsteinweg 18 8912 AP Leeuwarden NL T +31 (0)58 - 294 59 45 E info@fib.nl

001_2_71_72_A_omslag_.indd 3

29-10-13 16:52

www.petrochem.nl • losse verkoopprijs € 20,00

Managementblad voor de olieen chemische industrie Nr. 11 – 2013

making the difference

Nr. 11 – 2013

sgs gRoUP NETHERLANDs

sgs gRoUP BELgiUm

Malledijk 18 P.O. Box 200 NL-3200 AE Spijkenisse t +31 (0)181 69 33 33 e sgs.nl@sgs.com

SGS House Noorderlaan 87 B-2030 Antwerpen t +32 (0)3 545 44 00 e sgs.be@sgs.com

www.sgs.com

001_2_71_72_A_omslag_.indd 2

INSIDE

Minder fakkelen na grote stop • ‘Verduurzaming in de keten maakt ons minder kwetsbaar’ • Stoomnet Botlek over grootste hobbels heen • Thema: Onderhoud

29-10-13 16:52