Πόλεις της Ελλάδας

Πόλεις της Ελλάδας

PDF που παράγονται χρησιμοποιώντας την ανοικτού περιεχομένου εργαλειοθήκη mwlib. Βλέπε http://code.pediapress.com/ για περισσότερες πληροφορίες.

PDF generated at: Thu, 23 Dec 2010 18:45:09 UTC

Περιεχόμενα Άρθρα Κατάλογος πόλεων της Ελλάδας

Αγρίνιο Αγρίνιο

Αθήνα Αθήνα

Αίγιο Αίγιο

Αλεξάνδρεια Ημαθίας Αλεξάνδρεια Ημαθίας

Αλεξανδρούπολη Αλεξανδρούπολη

Αμαλιάδα Αμαλιάδα

Άργος Άργος

Αρχάγγελος Ρόδου Αρχάγγελος Ρόδου

1 6 6 10 10 34 34 47 47 51 51 54 54 59 59 63 63

Ασπρόπυργος

64

Ασπρόπυργος

64

Βέροια Βέροια

Βόλος Βόλος

Γιαννιτσά Γιαννιτσά

66 66 75 75 89 89

Γρεβενά Γρεβενά

Δήμος Αθηναίων Δήμος Αθηναίων

Έδεσσα

94 94 95 95 99

Έδεσσα

99

Ελασσόνα

102

Ελασσόνα

Ελευσίνα

102 105

Ελευσίνα

105

Ερμούπολη

107

Ερμούπολη

107

Ζάκυνθος (πόλη)

110

Ζάκυνθος (πόλη)

Ηράκλειο Κρήτης Ηράκλειο Κρήτης

110 111 111

Θεσσαλονίκη

118

Θεσσαλονίκη

118

Θήβα Θήβα

Ιεράπετρα Ιεράπετρα

Ιωάννινα Ιωάννινα

Καβάλα Καβάλα

Καλαμάτα

155 155 163 163 166 166 171 171 180

Καλαμάτα

Καρδίτσα Καρδίτσα

Καστοριά Καστοριά

Κατάλογος πόλεων και πολιούχων αγίων Κατάλογος πόλεων και πολιούχων αγίων

Κατερίνη Κατερίνη

180 188 188 193 193 201 201 203 203

Κέρκυρα (πόλη)

210

Κέρκυρα (πόλη)

210

Κιλκίς Κιλκίς

Κοζάνη

214 214 220

Κοζάνη

220

Κομοτηνή

229

Κομοτηνή

Κόρινθος Κόρινθος

Λάρισα

229 241 241 244

Λάρισα

244

Λιβαδειά

259

Λιβαδειά

Λουτράκι

259 265

Λουτράκι

265

Μεσολόγγι

267

Μεσολόγγι

267

Μυτιλήνη Μυτιλήνη

Νάουσα Ημαθίας Νάουσα Ημαθίας

Ναύπακτος Ναύπακτος

Ναύπλιο Ναύπλιο

271 271 276 276 284 284 289 289

Νέα Αλικαρνασσός Ηρακλείου

292

Νέα Αλικαρνασσός Ηρακλείου

292

Ξάνθη Ξάνθη

Ορεστιάδα Ορεστιάδα

Παροικιά Παροικιά

Πάτρα

294 294 298 298 300 300 303

Πάτρα

303

Πειραιάς

312

Πειραιάς

Περαία Περαία

Πτολεμαΐδα Πτολεμαΐδα

312 323 323 324 324

Πύργος Ηλείας

335

Πύργος Ηλείας

335

Ρέθυμνο

347

Ρέθυμνο

347

Ρόδος (πόλη)

351

Ρόδος (πόλη)

351

Σάμος (πόλη)

364

Σάμος (πόλη)

364

Σέρρες Σέρρες

Σπάρτη Σπάρτη

Τρίκαλα Τρίκαλα

Τρίπολη Αρκαδίας Τρίπολη Αρκαδίας

Τύρναβος Τύρναβος

Φλώρινα Φλώρινα

Χαλκίδα Χαλκίδα

Χανιά Χανιά

Χίος (πόλη) Χίος (πόλη)

367 367 371 371 375 375 384 384 388 388 405 405 410 410 415 415 417 417

Παραπομπές Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες

419

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες

422

Άδειες Άρθρου Άδεια

432

Κατάλογος πόλεων της Ελλάδας

1

Κατάλογος πόλεων της Ελλάδας Ο κατάλογος των πόλεων της Ελλάδας περιλαμβάνει τα αστικά συγκροτήματα της Ελλάδας με πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, που χαρακτηρίζονται ως πόλεις. Οι πόλεις παρουσιάζονται πριν την εφαρμογή του Προγράμματος Καλλικράτης. Κατάταξη

Πόλη

Πληθυσμός 2001 Πληθυσμός 1991

Περιφέρεια

1 Αθήνα

745.514

772.072 Αττική

2 Θεσσαλονίκη

363.987

383.967 Κεντρική Μακεδονία

3 Πειραιάς

175.697

182.671 Αττική

4 Πάτρα

160.400

152.570 Δυτική Ελλάδα

5 Περιστέρι

137.918

137.288 Αττική

6 Ηράκλειο

130.914

115.270 Κρήτη

7 Λάρισα

124.394

112.777 Θεσσαλία

8 Καλλιθέα

109.609

114.233 Αττική

95.403

87.597 Αττική

10 Καλαμαριά

87.255

80.698 Κεντρική Μακεδονία

11 Βόλος

82.439

77.192 Θεσσαλία

12 Ίλιον

80.859

78.326 Αττική

13 Γλυφάδα

80.409

63.306 Αττική

14 Ζωγράφου

76.115

80.492 Αττική

15 Κερατσίνι

76.102

71.982 Αττική

16 Ηλιούπολη

75.904

75.037 Αττική

17 Αχαρνές

75.329

61.052 Αττική

18 Αιγάλεω

74.046

78.563 Αττική

19 Νέα Σμύρνη

73.986

69.749 Αττική

20 Χαλάνδρι

71.684

66.285 Αττική

21 Μαρούσι

69.470

64.092 Αττική

22 Κορυδαλλός

67.456

63.184 Αττική

23 Νέα Ιωνία

66.017

60.635 Αττική

24 Άγιος Δημήτριος

65.173

57.574 Αττική

25 Παλαιό Φάληρο

64.759

61.371 Αττική

26 Ιωάννινα

61.629

56.699 Ήπειρος

27 Βύρωνας

61.102

58.523 Αττική

28 Καβάλα

58.663

56.571 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη

29 Γαλάτσι

58.042

57.230 Αττική

30 Αγία Παρασκευή

56.836

47.463 Αττική

31 Σέρρες

54.266

50.017 Κεντρική Μακεδονία

32 Χαλκίδα

53.584

51.646 Στερεά Ελλάδα

33 Χανιά

53.373

50.077 Κρήτη

9 Νίκαια

Κατάλογος πόλεων της Ελλάδας

2

34 Εύοσμος

52.624

28.821 Κεντρική Μακεδονία

35 Ρόδος

52.318

42.400 Νότιο Αιγαίο

36 Κατερίνη

50.510

43.613 Κεντρική Μακεδονία

37 Καλαμάτα

49.154

43.625 Πελοπόννησος

38 Αλεξανδρούπολη

48.885

37.904 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη

39 Τρίκαλα

48.686

45.835 Θεσσαλία

40 Πετρούπολη

48.327

38.278 Αττική

41 Λαμία

46.406

44.084 Στερεά Ελλάδα

42 Ηράκλειο Αττικής

45.926

42.905 Αττική

43 Χαϊδάρι

45.227

44.831 Αττική

44 Ξάνθη

45.111

37.430 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη

45 Κηφισιά

43.929

39.166 Αττική

46 Κομοτηνή

43.326

37.036 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη

47 Βέροια

42.794

37.858 Κεντρική Μακεδονία

48 Δράμα

42.501

37.604 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη

49 Αγρίνιο

42.390

39.368 Δυτική Ελλάδα

50 Συκιές

41.726

34.059 Κεντρική Μακεδονία

51 Σταυρούπολη

41.653

37.596 Κεντρική Μακεδονία

52 Αμπελόκηποι Θεσσαλονίκης

41.302

40.093 Κεντρική Μακεδονία

53 Άλιμος(Καλαμάκι)

38.047

32.024 Αττική

54 Πολίχνη Θεσσαλονίκης

36.146

27.894 Κεντρική Μακεδονία

55 Κοζάνη

35.242

31.553 Δυτική Μακεδονία

56 Αργυρούπολη

33.158

31.530 Αττική

57 Άγιοι Ανάργυροι Αττικής

32.957

30.739 Αττική

58 Χολαργός

32.166

33.691 Αττική

59 Καρδίτσα

32.031

30.067 Θεσσαλία

60 Νέα Ιωνία Μαγνησίας

30.804

27.904 Θεσσαλία

61 Αγία Βαρβάρα

30.562

28.706 Αττική

62 Νεάπολη

29.995

30.568 Κεντρική Μακεδονία

63 Κόρινθος

29.787

27.412 Πελοπόννησος

64 Πτολεμαΐδα

28.679

25.125 Δυτική Μακεδονία

65 Κέρκυρα

28.185

31.359 Ιόνια Νησιά

66 Ρέθυμνο

27.868

23.420 Κρήτη

67 Ασπρόπυργος

27.741

15.715 Αττική

68 Μυτιλήνη

27.247

23.971 Βόρειο Αιγαίο

69 Μεταμόρφωση Αττικής

26.448

21.052 Αττική

70 Άνω Λιόσια

26.423

21.397 Αττική

71 Καισαριανή

26.323

26.701 Αττική

72 Γιαννιτσά

26.296

22.504 Κεντρική Μακεδονία

Κατάλογος πόλεων της Ελλάδας

3

73 Ελευσίνα

25.863

22.793 Αττική

74 Σαλαμίνα

25.730

22.567 Αττική

75 Πέραμα

25.720

24.119 Αττική

76 Βριλήσσια

25.582

16.571 Αττική

77 Βούλα

25.532

17.998 Αττική

78 Τρίπολη

25.520

22.429 Πελοπόννησος

79 Άργος

24.239

21.901 Πελοπόννησος

80 Νέα Φιλαδέλφεια

24.112

25.261 Αττική

81 Χίος

23.779

22.894 Βόρειο Αιγαίο

82 Δάφνη

23.674

24.152 Αττική

83 Πύργος

23.274

28.465 Δυτική Ελλάδα

84 Μοσχάτο

23.153

22.039 Αττική

85 Μέγαρα

23.032

20.403 Αττική

86 Πυλαία

22.744

20.785 Κεντρική Μακεδονία

87 Καματερό

22.234

17.410 Αττική

88 Ελευθέριο - Κορδελιό

21.630

16.549 Κεντρική Μακεδονία

89 Θήβα

21.211

19.505 Στερεά Ελλάδα

90 Αίγιο

21.061

22.178 Δυτική Ελλάδα

91 Λιβαδειά

20.061

18.437 Στερεά Ελλάδα

92 Πεύκη

19.887

17.987 Αττική

93 Νάουσα

19.870

19.794 Κεντρική Μακεδονία

94 Μελίσσια

19.526

13.469 Αττική

95 Άρτα

19.435

19.087 Ήπειρος

96 Αμαλιάδα

18.261

15.232 Δυτική Ελλάδα

97 Έδεσσα

18.253

17.128 Κεντρική Μακεδονία

98 Κως

17.890

14.714 Νότιο Αιγαίο

99 Κιλκίς

17.430

12.139 Κεντρική Μακεδονία

100 Αρτέμιδα

17.391

9.485 Αττική

101 Ελληνικό

16.740

13.517 Αττική

102 Πρέβεζα

16.321

13.695 Ήπειρος

103 Κορωπί

15.860

12.790 Αττική

104 Νέα Ερυθραία

15.439

12.993 Αττική

105 Ορεστιάδα

15.246

12.691 Ανατολική Μακεδονία και Θράκη

106 Άγιος Ιωάννης Ρέντης

15.060

14.218 Αττική

107 Ταύρος

14.963

15.456 Αττική

108 Μενεμένη

14.910

12.932 Κεντρική Μακεδονία

109 Σπάρτη

14.817

13.011 Πελοπόννησος

110 Καστοριά

14.813

14.775 Δυτική Μακεδονία

111 Πανόραμα

14.552

10.275 Κεντρική Μακεδονία

Κατάλογος πόλεων της Ελλάδας

4

112 Φλώρινα

14.279

12.355 Δυτική Μακεδονία

113 Νέα Μάκρη

13.986

12.120 Αττική

114 Γέρακας

13.921

8.512 Αττική

115 Ναύπλιο

13.822

116 Περαία

13.306

2.949 Κεντρική Μακεδονία

117 Αλεξάνδρεια

13.229

12.109 Κεντρική Μακεδονία

118 Παπάγος

13.207

13.974 Αττική

119 Δραπετσώνα

12.944

13.094 Αττική

120 Ναύπακτος

12.924

10.854 Δυτική Ελλάδα

121 Παιανία

12.855

9.710 Αττική

122 Παλλήνη

12.552

8.021 Αττική

123 Μεσολόγγι

12.225

124 Καλύβια Θορικού

12.202

7.357 Αττική

125 Ωραιόκαστρο

11.896

5.458 Κεντρική Μακεδονία

126 Ερμούπολη

11.799

127 Ιεράπετρα

11.678

9.541 Κρήτη

128 Νέα Αλικαρνασσός

11.551

10.683 Κρήτη

129 Λουτράκι

11.383

9.388 Πελοπόννησος

130 Θέρμη

11.360

5.156 Κεντρική Μακεδονία

131 Ραφήνα

11.352

8.282 Αττική

132 Τριανδρία

11.289

11.822 Κεντρική Μακεδονία

133 Ζάκυνθος

11.196

10.236 Ιόνια Νησιά

134 Υμηττός

11.139

11.671 Αττική

135 Τύρναβος

11.116

12.028 Θεσσαλία

136 Βάρη

10.998

8.488 Αττική

137 Μάνδρα

10.947

10.012 Αττική

138 Παλαιό Ψυχικό

10.901

10.592 Αττική

139 Νέο Ψυχικό

10.848

12.023 Αττική

140 Γρεβενά

10.177

141 Κάλυμνος

10.149

142 Νέα Χαλκηδόνα

10.112

9.953 Αττική

143 Ιαλυσός

10.107

7.193 Νότιο Αιγαίο

144 Άγιος Νικόλαος

10.080

8.093 Κρήτη

11.897 Πελοπόννησος

10.916 Δυτική Ελλάδα

13.030 Νότιο Αιγαίο

9.345 Δυτική Μακεδονία 10.543 Νότιο Αιγαίο

Κατάλογος πόλεων της Ελλάδας

Δείτε επίσης • Κατάλογος κωμοπόλεων της Ελλάδας

Πηγές • Διορθώσεις στην απογραφή 2001 που προέκυψαν μετά το νέο Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων [1]. Υπουργείο Εσωτερικών (Πραγματικός πληθυσμός). Δεν περιλαμβάνει υποδιαιρέσεις μικρότερες του τοπικού διαμερίσματος.

• Πραγματικός και μόνιμος πληθυσμός της απογραφής 2001, με την παλιά διοικητική διαίρεση [2]. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία. Ανακτήθηκε 13/06/2006.

Παραπομπές [1] http:/ / www. ypes. gr/ ekloges/ content/ gr/ egiklioi/ D. diairesi. xls [2] http:/ / web. archive. org/ web/ 20060613233859/ http:/ / www. statistics. gr/ gr_tables/ S1100_SAP_1_monimos2001. htm

5

6

Αγρίνιο Αγρίνιο Συντεταγμένες: 38°37′00″N 21°24′00″E38.6167, 21.4 [1] Αγρίνιο

Αγρίνιο Γεωγραφικό Διαμέρισμα Στερεά Ελλάδα Περιφέρεια

Δυτική Ελλάδα

Νομός

Αιτωλοακαρνανίας

Επίσημος πληθυσμός

51.406 (2001)

Έκταση

162.728 km²

Υψόμετρο

70 m

Ταχυδρομικός κώδικας

30100

Τηλεφωνικός κωδικός

26410

Δήμαρχος

Μοσχολιός Παύλος

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. agrinio. gr

Το Αγρίνιο (Λατινικά: Agrinium) είναι η μεγαλύτερη πόλη της Αιτωλοακαρνανίας με επίσημο πληθυσμό 51.406 κατοίκους (54.253 ο δήμος) σύμφωνα με την απογραφή 2001, στην πραγματικότητα όμως συγκεντρώνει σχεδόν τους μισούς από τους περίπου 225.000 κατοίκους του νομού.[2] Μαζί με την Πάτρα και τα Ιωάννινα αποτελούν τα 3 μεγαλύτερα αστικά κέντρα στο δυτικό τμήμα της χώρας.

Αγρίνιο

7

Ιστορία Κατά τη μυθολογία χτίστηκε από το Βασιλιά Άγριο, που ήταν απόγονος του γενάρχη Αιτωλού και του γιου του Πλευρώνα. Η πόλη, χτισμένη δίπλα σχεδόν στον ποταμό Αχελώο που ήταν το φυσικό σύνορο ανάμεσα στη Αιτωλία και την Ακαρνανία βρέθηκε αρκετές φορές υπό την κυριαρχία και των δύο πλευρών και το 314 π.Χ. καταστράφηκε από τον Κάσσανδρο. Οι ανασκαφές του Μηλιάδη το 1920 έδειξαν ότι η αρχαία πόλη βρίσκονταν στο γειτονικό Ζαπάντι, τα τελευταία χρόνια όμως έχουν βρεθεί πολλά αρχαία ακόμα και στο κέντρο της σημερινής πόλης. Μετά από κάποιους αιώνες στην αφάνεια, η πόλη ξαναεμφανίζεται την εποχή της Τουρκοκρατίας με το όνομα Βραχώρι (Imbrahoar). Κατοικήθηκε από πολλούς Τούρκους και στις αρχές του 18ου αιώνα έγινε έδρα του Σαντζακίου του Κάρλελι, διοικητικό κέντρο της σημερινής Αιτωλοακαρνανίας. ΄Ελαβε ενεργό μέρος στην Επανάσταση του 1821 και απελευθερώθηκε προσωρινά στις 11 Ιουνίου του 1821. Αργότερα κατακτήθηκε ξανά από τον Κιουταχή και τελικά προσγράφτηκε οριστικά στα σύνορα του ελεύθερου ελληνικού κράτους το 1832. Μετά την απελευθέρωση το Βραχώρι πήρε ξανά το αρχαίο του όνομα Αγρίνιο. Η πόλη άρχισε να αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς, ειδικά μετά τα τέλη του 19ου - αρχές 20ου αιώνα όταν στράφηκε μαζικά στην καλλιέργεια του καπνού. Χτίστηκαν τεράστιες αποθήκες και εργοστάσια επεξεργασίας του καπνού, με κυριότερες αυτές των οικογενειών Παπαστράτου, Παπαπέτρου και Παναγόπουλου. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή πλήθος προσφύγων έφτασαν στην πόλη και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Αγίου Κωνσταντίνου ενώ μεγάλη μετακίνηση πληθυσμών είχαμε και από την Ήπειρο και την Ευρυτανία.

Καποδιστριακός Δήμος Ο δήμος Αγρινίου αποτελείται από 7 δημοτικά διαμερίσματα. Τα 3 από αυτά (Αγρίνιο, Άγιος Κων/νος και Δοκίμι) αποτελούν την πόλη του Αγρινίου και τα υπόλοιπα 4 είναι περιαστικά.

Πανοραμική άποψη του Αγρινίου

Αγρίνιο

8

Ονομασία

Έκταση Πληθυσμός 1999 Πληθυσμός 2001

Αγρίνιο

84.020

40.934

44.030

Άγιος Κων/νος

2.650

5.395

5.616

Δοκίμι

13.425

2.198

1.760

Σύνολο πόλης

100.095

48.527

51.406

Άγιος Νικόλαος Τριχωνίδας 2.200

231

186

Καλύβια

33.651

2.006

1.577

Καμαρούλα

6.732

922

718

Σκουτεσιάδα

20.050

395

366

Σύνολο δήμου

162.728

52.081

54.253

|+ Δημοτικά διαμερίσματα δήμου Αγρινίου Η πόλη αποτελείται από αρκετές συνοικίες - γειτονιές, όπως η Γκένοβα, η Ντούτσαγα, τα Καραπανέικα, τα Δύο Ρέματα και άλλες. Περισσότερες πληροφορίες στο άρθρο Συνοικίες του Αγρινίου.

Αξιοθέατα • Το Παπαστράτειο δημοτικό πάρκο • Το Αρχαιολογικό Μουσείο • Το Λαογραφικό Μουσείο • Η Παπαστράτειος Δημοτική Βιβλιοθήκη και η αίθουσα τέχνης Καπράλου.

• Οι διατηρητέες καπναποθήκες Παπαστράτου και Παπαπέτρου.

• Ο ναός της Αγίας Τριάδας του Μαύρικα, του 8ου - 9ου αιώνα περίπου.

• Η αρχαία Στράτος.

• Οι λίμνες Τριχωνίδα και Λυσιμαχία.

• Το φαράγγι της Κλεισούρας

Οι διατηρητέες αποθήκες της καπνοβιομηχανίας Παπαστράτου

• Το υδροηλεκτρικό φράγμα των Κρεμαστών • Το υδροηλεκτρικό φράγμα του Στράτου • Το υδροηλεκτρικό φράγμα Καστρακίου

Προσωπικότητες του Αγρινίου • • • • • • •

Στράτος Αποστολάκης - Ποδοσφαιριστής Χρήστος Γαρουφαλής - Ζωγράφος Κάτια Γέρου - Ηθοποιός Παναγιώτης Δαγκλής - Στρατηγός και πολιτικός Κωνσταντίνος Δημάδης - Λογοτέχνης Αγαθή Δημητρούκα - Στιχουργός, συγγραφέας Γιώργος Ζαραβίνας - Διεθνής αθλητής χάντμπολ

• Χρήστος Καπράλος - Γλύπτης • Πάνος Καπώνης - Ποιητής & δικηγόρος • Μιχάλης Κούσης - Δρομέας μεγάλων αποστάσεων - μαραθωνοδρόμος

Αγρίνιο • • • • • • • • • •

9

Αριστείδης Μόσχος - Μουσικός, δάσκαλος του σαντουριού Αναστάσιος Παναγόπουλος - Βιομήχανος, ευεργέτης και δήμαρχος του Αγρινίου Θόδωρος (Παπαδημητρίου) - Γλύπτης Δημήτρης Παπαποστόλου - Συνθέτης Πυθαγόρας (Παπασταματίου) - Συνθέτης Ευάγγελος Παπαστράτος - Βιομήχανος και ευεργέτης του Αγρινίου Λουκία Πιστιόλα - Ηθοποιός Δημήτρης Χατζόπουλος (μποέμ) - Λογοτέχνης και δημοσιογράφος Κωνσταντίνος Χατζόπουλος - Λογοτέχνης Γιάννης Υφαντής - Ποιητής

Δείτε επίσης • Συνοικίες του Αγρινίου

Παραπομπές και σημειώσεις [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%91%CE%B3%CF%81%CE%AF%CE%BD%CE%B9%CE%BF& params=38. 6167_N_21. 4_E_type:city(42390) [2] Στατιστικά στοιχεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης - 46% του μαθητικού δυναμικού του νομού φοιτά στο Αγρίνιο.

Εφημερίδα "Εβδομάδα", 13/9/2005.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Η σελίδα του Δήμου Αγρινίου (http:// www.agrinio.gr/) • Πληροφορίες για το Αγρίνιο - Χάρτης Φωτογραφίες (http://www.aportal.gr/ ) • Η ηλεκτρονική εφημερίδα "Η Νέα Εποχή" Αγρινίου (http://www.epoxi. gr/index08.htm) • Ειδήσεις από το Αγρινιο (http://www.

29dytika.gr)

Η βορειοδυτική πλευρά της πόλης όπως φαίνεται από το ύψωμα της Αγίας Παρασκευής. Στο βάθος οι δύο λίμνες, αριστερά η Τριχωνίδα και δεξιά η Λυσιμαχία.

• 1. Φωτογραφίες του Αγρινίου (http:// www.panoramio.com/user/705253/tags/agrinion)

• 2. Φωτογραφίες του Αγρινίου (http://www.panoramio.com/user/1480622/tags/agrinio) • 3. Φωτογραφίες του Αγρινίου (http://www.panoramio.com/user/3524734/tags/agrinio)

10

Αθήνα Αθήνα Συντεταγμένες: 37°59′2″N 23°43′41″E37.98389, 23.72806 [1] Αθήνα

H Ακρόπολη των Αθηνών

Αθήνα Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Στερεά Ελλάδα

Περιφέρεια

Αττικής

Νομός

(Νομαρχία) Αθηνών

Επίσημος πληθυσμός

3.361.806 (2001)

Έκταση

412 km²

Υψόμετρο

20 m

Ταχυδρομικός κώδικας

10x xx, 11x xx, 120 xx

Τηλεφωνικός κωδικός

21

Δήμαρχος

Νικήτας Κακλαμάνης (μέχρι 31-12-2010)

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. cityofathens. gr

Αθήνα

Η Αθήνα ( Ἀθῆναι στα αρχαία ελληνικά) είναι η πρωτεύουσα της Ελλάδας. Επίσης είναι η έδρα της Νομαρχίας Αθηνών και της Περιφέρειας Αττικής. Βρίσκεται στη Στερεά (Κεντρική) Ελλάδα και αποτελεί εύρωστο οικονομικό, πολιτιστικό και διοικητικό κέντρο της χώρας. Πήρε το όνομά της από την θεά Αθηνά που ήταν και η προστάτιδά της. Η Αθήνα σήμερα είναι μία σύγχρονη πόλη αλλά και διάσημη, καθώς στην αρχαιότητα ήταν πανίσχυρη πόλη-κράτος και σημαντικότατο κέντρο πολιτισμού· θεωρείται η Η σημαία της Αθήνας ιστορικότερη πόλη της Ευρώπης μαζί με τη Ρώμη. Είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο για τα ιστορικά της μνημεία που διασώθηκαν,έστω και μερικώς, στο πέρασμα των αιώνων. Επίνειο της ιστορικής πόλης είναι το λιμάνι του Πειραιά. Στην Αρχαία Ελλάδα η Αθήνα αναφερόταν στον πληθυντικό («Ἀθῆναι»)· το 19ο αιώνα το όνομα αυτό επανήλθε ως το επίσημο όνομα της πόλης. Στη δεκαετία του 1970 με την εγκατάλειψη της καθαρεύουσας το όνομα «Αθήνα» καθιερώθηκε ως το επίσημο. Το πολεοδομικό συγκρότημα καταλαμβάνει έκταση 412.000 στρεμμάτων καλύπτοντας το λεκανοπέδιο που περιβάλλεται από τα όρη Αιγάλεω, Πάρνηθα, Πεντέλη και Υμηττό. Ο συνολικός πληθυσμός αποτελεί σχεδόν το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδος και ανέρχεται σύμφωνα με την απογραφή του 2001 σε 3.361.806. Έτσι, σε κάθε χμ2 αντιστοιχούν 8.160 κάτοικοι. Το υψόμετρο στο κέντρο της πόλης υπολογίζεται σε 20 μέτρα από τη στάθμη της θάλασσας, ενώ η μορφολογία του λεκανοπεδίου είναι σχετικά πολύμορφη, με λοφίσκους και ορεινούς όγκους. Η ανεξέλεγκτη δόμηση έχει οδηγήσει στην καταστροφή όλων σχεδών των ποταμών του λεκανοπεδίου Αττικής, οι οποίοι είται εξαφανίστηκαν είται ρυπάνθηκαν ανεπανόρθωτα. Επιπλέον, αυτή είναι η αιτία μεγάλων πλυμήρων που πλήτουν την πόλη κατά τις πολύ βροχερές μέρες. Πρόκειται για μια αρκετά αστικοποιημένη πόλη, αρκετά ακριβή (βρίσκεται σταθερά στις πρώτες δέκα θέσεις των πιο ακριβών πόλεων της Ευρωζώνης) με όμορφα μικρά πάρκα αλλά και πευκόφυτα δάση στα γύρω βουνά, τα οποία καίγονται συστηματικά κατά τους θερινούς μήνες. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλά έργα αναστροφής των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ενώ η μητροπολιτική φιλοσοφία ανάπτυξης φαίνεται να ακολουθεί την αναπτυξιακή πορεία των λοιπών γνωστών μεγαλουπόλεων παγκοσμίως. Ωστόσο, χαρακτηριστική παραμένει η έλλειψη ουρανοξυστών, ποδηλατόδρομων και πεζόδρομων και μεγάλων πάρκων.

Γεωγραφία

11

Αθήνα

12

Η Αθήνα απλώνεται στην κεντρική πεδιάδα της Αττικής, το επονομαζόμενο λεκανοπέδιο, το οποίο περιβάλλεται από το όρος Αιγάλεω στα δυτικά, το όρος της Πάρνηθας στα βόρεια, την Πεντέλη στα βορειανατολικά και τον Υμηττό στα ανατολικά, ενώ βρέχεται από το Σαρωνικό κόλπο στα νοτιοδυτικά. Επειδή η Αθήνα έχει ουσιαστικά καταλάβει ολόκληρη την πεδιάδα είναι πολύ δύσκολο να επεκταθεί περαιτέρω λόγω των φυσικών συνόρων. Παρά ταύτα, τα προάστιά της διαρκώς επεκτείνονται στα άκρα της πόλης, καθώς σήμερα η Παλλήνη, παράλληλα με το χαρακτήρα της αυτόνομης πόλης της Ανατολικής Αττικής, αποτελεί και το ανατολικό άκρο της πρωτεύουσας, ο Άγιος Στέφανος το βορειοανατολικό, οι Αχαρνές το βόρειο, τα Λιόσια το βορειοδυτικό, το Μοσχάτο το δυτικό και η Άποψη Αθηνών από το δορυφόρο Landsat της NASA Βάρκιζα το νότιο. Η πόλη διχοτομείται από τον Κηφισό ποταμό που πηγάζει από τη συμβολή Πεντέλης-Πάρνηθος, ώσπου να χυθεί στο φαληρικό όρμο του Σαρωνικού και τη διαχωρίζει από τον Πειραιά Η γεωμορφολογία στην Αθήνα συχνά δημιουργεί το φαινόμενο της θερμοκρασιακής αναστροφής το οποίο μερικώς ευθύνεται για τα προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Το Λος Άντζελες έχει περίπου την ίδια μορφολογία και παρόμοια συγκοινωνιακή φιλοσοφία (ΙΧ) και παρουσιάζει παρόμοια προβλήματα. Το έδαφος είναι πετρώδες και όχι και τόσο εύφορο (Αθηναϊκός σχιστόλιθος, ασβεστολιθικές μάζες στους λόφους).

Κλίμα Το αττικό κλίμα είναι ξηρό και έχει ως αποτέλεσμα τα χαμηλά ποσοστά υγρασίας σχεδόν όλο το χρόνο. Τα ακόλουθα κλιματολογικά δεδομένα αναφέρονται στο μετεωρολογικό σταθμό του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στην Αθήνα: Αξίζει να σημειωθεί ότι η ευρύτερη περιοχή της Αθήνας κρατάει το ρεκόρ της υψηλότερης καταγεγραμμένης θερμοκρασίας στην Ευρώπη με 48,0 °C στις 10 Ιουλίου 1977 στην Ελευσίνα.[2] Μήνας

Ιαν

Φεβ

Μέση 7,5 °C μέγιστη

9,6 °C

12,7 °C 19,1 °C 26,4 °C 33,1 °C 36,0 °C 34,7 °C 27,9 °C 21,0 °C 14,4 °C 9,4 °C

Μέση 0,4 °C ελάχιστη

0,9 °C

3,7 °C

Υετός

Μαρ

Απρ

9,9 °C

Mαι

Ιουν

Ιουλ

Αυγ

Σεπ

Οκτ

16,9 °C 22,2 °C 25,8 °C 24,2 °C 17,8 °C 11,7 °C

Νοε

6,3 °C

Δεκ

1,4 °C

8,3 Ημ. 7,8 Ημ. 7,7 Ημ. 6,9 Ημ. 5,0 Ημ. 1,6 Ημ. 0,9 Ημ. 1,3 Ημ. 2,5 Ημ. 5,2 Ημ. 8,1 Ημ. 9,6 Ημ.

Αθήνα

13

Ετυμολογία Από τη μυθολογία είναι γνωστό ότι έχει το όνομα της θεάς της σοφίας, της Αθηνάς, μετά από τον αγώνα της με το Θεό της θάλασσας Ποσειδώνα για να φανεί το καλύτερο δώρο, που είχε καθένας για την πόλη αυτή. Συγκεκριμένα ο πρώτος βασιλιάς της Αθήνας Κέκροπας ο οποίος ήταν μισός άνθρωπος και μισός φίδι έπρεπε να αποφασίσει ποιος θα ήταν ο προστάτης της πόλης. Οι δύο θεοί Ποσειδώνας και Αθηνά θα έκαναν από ένα δώρο στον Κέκροπα και όποιος του έκανε το καλύτερο δώρο αυτός θα γινόταν και προστάτης της πόλης. Εμφανίστηκαν και οι δύο μπροστά στον Κέκροπα και πρώτος ο Ποσειδώνας χτύπησε την τρίαινά του στο έδαφος και αμέσως εμφανίστηκε ένα ρυάκι με γάργαρο νερό. Αμέσως μετά η Αθηνά χτύπησε το δόρυ της στο έδαφος και εμφανίστηκε μια μικρή ελιά. Ο Κέκροπας παραξενεύτηκε αλλά και εντυπωσιάστηκε από το δώρο της Η θεά Αθηνά Αθηνάς και αποφάσισε να διαλέξει το δώρο της και να γίνει αυτή προστάτιδα της πόλης. Έτσι πήρε και η Αθήνα το όνομα της. Όμως ο Ποσειδώνας θύμωσε που ο Κέκροπας δεν διάλεξε το δικό του δώρο και έτσι καταράστηκε την Αθήνα να μην έχει ποτέ αρκετό νερό. Έτσι από τότε ξεκίνησε και το πρόβλημα της λειψυδρίας που ταλαιπωρεί καμιά φορά ακόμα και σήμερα την Αθήνα. Άλλοι ερμηνεύουν το όνομα Αθήνα ως εξής: υποστηρίζουν ότι σχηματίστηκε από τη λέξη άθος = άνθος ή το ρήμα θάω = θηλάζω, ώστε η λέξη Αθήνα σημαίνει ανθούσα ή εύφορη. Ο κάτοικος της πόλης ονομάζεται Αθηναίος-Αθηναία και στον πληθυντικό αποκαλούνται Αθηναίοι-Αθηναίες.

Ιστορία Η ίδρυση της Αθήνας χάνεται στην αχλύ του μύθου, καθώς είναι γενικά αποδεκτό ότι προϋπήρχε της Μυκηναϊκής Εποχής. Είναι γνωστό ότι πράγματι υπήρχαν προϊστορικά πολίσματα στην Αττική, αλλά από πότε ακριβώς πρωτοχρησιμοποιήθηκε για ένα τουλάχιστον από αυτά το όνομα «Αθήνα» είναι άγνωστο. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, στον Τίμαιο, Αιγύπτιοι ιερείς της Ίσιδος αποκάλυψαν στο Σόλωνα που τους Η Ακρόπολη των Αθηνών σε γκραβούρα. επισκέφτηκε ότι σύμφωνα με τα αρχεία τους υπήρχε πόλη ακμάζουσα με το όνομα «Αθήνα» πριν από το 9.600 π.Χ. Φυσικά η ακρίβεια της αναφοράς αμφισβητείται, όπως και ο υπολογισμός του έτους, αλλά ελλείψει ακριβέστερων στοιχείων και αναφορών, διατηρεί κάποια ενδεικτική αξία. Πρώτοι κάτοικοι της περιοχής θεωρούνται οι Πελασγοί.

Αθήνα

Πρώτος βασιλιάς της πόλης, σύμφωνα με τη μυθολογία, ήταν ο Κέκροπας κατά τη 2η χιλιετία π.Χ. ή 3η χιλιετία π.Χ., από τον οποίο ονομάστηκε το τμήμα κείμενο μεταξύ Ακροπόλεως, Αχαρνών και Ελευσίνος Κεκροπία (Κεχρωπία). Οι κάτοικοι ήταν Ίωνες που εγκαταστάθηκαν στην αττική γη. Ο γνωστός μύθος του Θησέα και του Μινώταυρου φανερώνει την ύπαρξη σχέσης υποτέλειας της Αθήνας προς τη Μινωική Κρήτη, που έσπασε μετά την παρακμή Το Ερέχθειο του πολιτισμού αυτού. Πατέρας του Θησέα ήταν ο Αιγέας, βασιλιάς των Αθηνών μέχρι το θάνατό του, οπότε και πέρασε ο θρόνος στο γιο του το Θησέα. Το θρόνο αμφισβήτησαν οι Παλλαντίδες γιοι του Πάλλαντος, αδελφού του Αιγέα, αλλά σφαγιάστηκαν από το Θησέα, ο οποίος παρέμεινε βασιλιάς και κέρδισε ξανά την εύνοια των πολιτών του. Κατά την Εποχή του Τρωικού Πολέμου η Αθήνα πήρε το μέρος των Μυκηνών, εκστρατεύοντας κατά της Τροίας με επικεφαλής το Μενεσθέα και σημαντική στρατιωτική και ναυτική δύναμη 50 πλοίων (άρα 1.650-2.750 άνδρες). Τα γεγονότα αυτά κατατάσσουν την Αθήνα, που καταλάμβανε τότε την Αττική, χωρίς τη Μεγαρίδα (που υπαγόταν στη Σαλαμίνα), και τον Ωρωπό (που ανήκε στη Βοιωτία), σε μια πολύ σημαντική ελληνική πόλη. Λειτουργούσαν όμως ήδη από το 3000 π.Χ. τα μεταλλεία του Λαυρίου παρέχοντας στην πόλη μόλυβδο και άργυρο (αργότερα την Εποχή του Σιδήρου και σίδηρο). Η παραγωγή κεραμικών, λαδιού, μελιού και κρασιού, καθώς και μαρμάρου από την Πεντέλη, σε συνδυασμό με την εμπορική δραστηριότητα, σηματοδοτούν μια οικονομικά ακμάζουσα πόλη. Ο βαθμός ανεξαρτησίας της όμως, λόγω της ηγεμονίας των Μυκηνών, ήταν μάλλον μικρός, μέχρι και την παρακμή του πολιτισμού αυτού. Η Αθήνα διέφυγε πάντως την καταστροφή ή υποδούλωση από την Κάθοδο των Δωριέων και συμμετείχε μάλλον χαλαρά στην «Πελοποννησιακή Συμμαχία» Πρώτος νομοθέτης της πόλης ήταν ο Δράκων, ο οποίος θέσπισε τον 7ο αιώνα π.Χ. τους Δρακόντειους Νόμους, γραμμένους σε μαρμάρινες πλάκες. Οι νόμοι μάλιστα ήταν τόσο αυστηροί, που ο όρος «Δρακόντεια Μέτρα» δήλωνε μέτρα αμείλικτα και σκληρά. Τη νομοθεσία του Δράκοντος διαδέχθηκαν οι νόμοι του Σόλωνος. Βασικότεροι όλων ήταν η κατάργηση της υποδούλωσης ελεύθερων πολιτών για χρέη και αναδασμός της γης. Γύρω στον 6ο αιώνα π.Χ. στην Αθήνα επικράτησαν οι Αλκμεωνίδες, αριστοκρατικό γένος με σημαντικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή της πόλης, τους οποίους εξόρισε ο Πεισίστρατος όταν εγκατέστησε την τυραννίδα. Μετά το θάνατο του Πεισιστράτου, ο Κλεισθένης, μεταρρυθμιστής των Αθηνών από το γένος των Αλκμεωνίδων, εφήρμοσε την ισονομία και την ισοπολιτεία, καταργώντας τις παλαιές φυλές και ιδρύοντας τεχνητές, με ονόματα που προέρχονται από τον τοπικό ήρωα της κάθε περιοχής. Χώρισε δε την αττική γη στο άστυ, τη μεσογαία και την παράλια χώρα, κατανέμοντας ισάριθμα τον πληθυσμό της κάθε φυλής σε δήμους κι από τις τρεις ζώνες, ενώ παράλληλα νομοθέτησε υπέρ της ποινής του εξοστρακισμού.

14

Αθήνα

15 Κατά την «Χρυσή Εποχή» της Ελλάδας από το 500 π.Χ. μέχρι το 300 π.Χ. η Αθήνα ήταν σημαντικό κέντρο πολιτισμού και διανόησης στον ευρωπαϊκό χώρο. Είναι δε στις ιδέες και τις πρακτικές της αρχαίας Αθήνας αυτό που αποκαλούμε σήμερα «Δυτικός πολιτισμός». Φυσικά πολλές από αυτές εξήχθησαν κατά περιόδους και σε άλλες ελληνικές πόλεις-κράτη, ίσως και στη Ρώμη, όπου όμως επικράτησε ιδιόμορφη δημοκρατία (republic και όχι democracy) που ίσως να ήταν δική της επινόηση. Πάντως οι δυο πόλεις είχαν σαφώς εμπορικές σχέσεις και επομένως και ενεργή ανταλλαγή ιδεών.

Η Αθήνα έστειλε βοήθεια 20 πλοίων (4.000 άνδρες) κατά την Ιωνική Επανάσταση, (499 π.Χ. - 493 π.Χ.. Αυτό αποτέλεσε την αφορμή για τις Περσικές Εκστρατείες κατά της ηπειρωτικής Ελλάδας. Η Αθήνα απέκρουσε με επιτυχία, μαζί με τις Πλαταιές, Η συνοικία του Κεραμεικού ΄τη δεύτερη εκστρατεία του Δάτη και του Αρταφέρνη, κατά την οποία ήταν ο κύριος περσικός αντικειμενικός στόχος. Η πόλη παρέταξε 10.000 οπλίτες στη Μάχη του Μαραθώνα. Κατά την εκστρατεία του Ξέρξη η πόλη παρέταξε 8.000 οπλίτες στη Μάχη των Πλαταιών και 200 τριήρεις στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Ο αμφιβόητος πολιτικός Περικλής ανέλαβε περί το 462-461 π.Χ. της ηγεσία της Αθήνας με απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου και σε συνεργασία με τον Εφιάλτη του Σοφωνίδου και τον Αρχέστρατο, στους οποίους οφείλεται και η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στην Αθήνα, αφαίρεσε από τον ολιγαρχικών αποκλίσεων Άρειο Πάγο την εποπτεία για τη διοίκηση και τους υπαλλήλους και την ανέθεσε στη Βουλή των Πεντακοσίων. Η πολιτική του Περικλή εδραίωσε την αθηναϊκή ηγεμονία, που πρακτικά άρχισε λίγο νωρίτερα με τον Κίμων, που συνέχισε τον πόλεμο με την Περσική Αυτοκρατορία μετά την απόσυρση των Σπαρτιατών από αυτόν, αλλά σε μεγάλο βαθμό προκάλεσε την έναρξη του καταστροφικού για τον ελληνισμό Πελοποννησιακού πολέμου. Πράγματι, το 431 π.Χ. εισέβαλαν οι Σπαρτιάτες στην Αττική και κατέστρεψαν την ύπαιθρο χώρα, ξεκινώντας τον οδυνηρό αυτό πόλεμο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, λοιμός που ξέσπασε αφάνισε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Αθήνας. Κατά τη μέγιστη στρατιωτική της ισχύ η Αθήνα παρέτασσε (χωρίς να συνυπολογίζονται ξένοι μισθοφόροι) 14.000 οπλίτες, 2.000 τοξότες, 1.000 ιππείς, 400 ιπποτοξότες και 470 τριήρεις. Με βάση τα δεδομένα αυτά και ανάλογους υπολογισμούς υπολογίζεται συνολικός πληθυσμός της τάξης των 400.000 ψυχών (συνυπολογίζοντας γυναίκες, λογικό αριθμό ανηλίκων, μετοίκους, ξένους και δούλους) κατά την Κλασική εποχή. Η Αθήνα έχασε τελικά τον Πελοποννσησιακό Πόλεμο, αλλά συνήλθε σχετικά γρήγορα αν και χωρίς να ανακτήσει πλήρως την ισχύ που είχε επί ηγεμονίας της. Έκτοτε, η Αθήνα συνέχισε να είναι μια πλούσια πόλη και κέντρο πολιτισμού και γνώσης μέχρι και την πρώιμη εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Αθήνα

Η Αθήνα παρέμενε Μητρόπολη και στον Ρωμαϊκό κόσμο, μέχρι και τον 3ο αιωνα μ.Χ, όταν η πόλη λεηλατήθηκε απο την Βαλτική φυλή των Ερουλών, και καταστράφηκε. Διατήρησε όμως τη χρεία της σαν πνευματικό κέντρο, φιλοξενώντας στις σχολές της προσωπικότητες που αργότερα πρωτοστάτησαν στην νέα Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όπως τον αυτοκράτορα Ιουλιανό τον Παραβάτη. Όμως οι σχολές φιλοσοφίας έκλεισαν το 529 με σχετικό διάταγμα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστινιανό, περίπου 200 χρόνια από τότε που η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποδέχθηκε τον Χριστιανισμό ως επίσημη Η Ρωμαϊκή αγορά στην Πλάκα. θρησκεία. Η Αθήνα είχε εδώ και αιώνες καταντήσει σκιά του αρχαίου ένδοξου εαυτού της,εκεί που άλλοτε έρρεε ποταμός ιδεών και πολιτισμού πια δεν υπήρχε παρά μόνο ένα ρυάκι,το κέντρο του ελληνισμού έχει ήδη αυτά τα χρόνια μετατοπιστεί βορειότερα προς τη Μακεδονία και ανατολικότερα προς την Κωνσταντινούπολη και την Μικρά Ασία με αποτέλεσμα η Αθήνα σταδιακά να μετατραπεί σε περιφερειακή πόλη, με μικρό πληθυσμό, της τάξης των 20.000 κατοίκων. Εξάλλου Ο ελληνισμός είχε υιοθετήσει στην συντριπτική του πλειοψηφία τον χριστιανισμό,πράγμα που οδήγησε όχι στην αλλαγή χρήσης αλλα στην μετατροπή του Παρθενώνα σε χριστιανικό ναό απο ειδωλολατρικό, αφιερωμένο στην Παναγία. Η Αθήνα είχε ήδη αρχίσει να ανακάμπτει μετά τον 6ο αιώνα, αλλά ποτέ δεν επαναπέκτησε τη δυναμική που είχε κατα την κλασσική και Ρωμαϊκή περίοδο. Μεταξύ του 13ου και 15ου αιώνα η πόλη πολιορκήθηκε και διεκδικήθηκε από τα Λατινικά κρατίδια που σχηματίστηκαν μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 κατά την «ανίερη» Δ' Σταυροφορία. Η φήμη και η στρατηγική της θέση συνέβαλαν στο να γίνει η Αθήνα Πρωτεύουσα του Φραγκικού δουκάτου των Αθηνών, με την Ακρόπολη να μετατρέπεται σε παλάτι.Το 1458 η πόλη κατακτήθηκε από τους Τούρκους και περιήλθε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μετά την Οθωμανική κατάκτηση η πόλη διεκδικήθηκε από τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων υπέστη μεγάλες ζημιές, συμπεριλαμβανομένης της αναντίναξης του Παρθενόνα απο τον στρατηγό Μοροζίνι. Η Αθήνα ήταν μια μικρή ημιέρημη και μισοκατεστραμμένη πόλη (από τις αλλεπάλληλες πολιορκίες κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας) όταν έγινε πρωτεύουσα του νέου Βασιλείου της Ελλάδος το 1833. Μετά την απελευθέρωση, με πρωτοβουλία του Βασιλιά Όθωνα, η Αθήνα χαρακτηρίζεται νέα πρωτεύουσα και το 1834 ανοικοδομείται από τον Κλεάνθη, τον Schubert και τον Leo von Klenze. Ως πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους και κέντρο των πολιτικών εξελίξεων, η Αθήνα υπήρξε τόπος γεγονότων-οροσήμων της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Τις επόμενες δεκαετίες η Αθήνα ανοικοδομήθηκε κατά τα πρότυπα σύγχρονης πόλης. Η επόμενη φάση μεγάλης Αθήνα αρχές 20ού αιώνα επέκτασης ήταν το 1923 μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, οπότε πολλές γειτονιές δημιουργήθηκαν, κυρίως άναρχα, από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η πόλη κατακτήθηκε από τους Γερμανούς και ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια του πολέμου υπέφερε πάρα πολύ

16

Αθήνα

17

και υπέστη μεγάλες καταστροφές. Μετά τον πόλεμο η πόλη άρχισε ξανά να μεγαλώνει, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του '60 οπότε παρατηρήθηκε έκρηξη στην οικοδομική δραστηριότητα, με την ανέγερση πολλών πολυκατοικιών τόσο στο κέντρο όσο και στα προάστια της Αθήνας. Εδώ έγινε η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου το 1843 που αναδιαμόρφωσε την πολιτειακή φυσιογνωμία του κράτους. Η πόλη έγινε θέατρο πολυάριθμων κινημάτων και πραξικοπημάτων για περισσότερα από 50 χρόνια, από το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί, τα πολυάριθμα κινήματα του ελληνικού μεσοπολέμου έως το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967. Εδώ παίχτηκε η πρώτη πράξη του Ελληνικού Εμφυλίου, τα Δεκεμβριανά, όπως επίσης αποκαταστάθηκε η κοινοβουλευτική δημοκρατία μετά την πτώση της Χούντας το 1974. Η σύγχρονη πόλη των Αθηνών

Η είσοδος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (τότε Ε.Ο.Κ.) το 1981 έφερε καινούργιες επενδύσεις στην πόλη, μαζί όμως με προβλήματα κυκλοφοριακού και ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η χρήση καταλυτικών οχημάτων βελτίωσε κατά πολύ την ποιότητα της ατμόσφαιρας, χωρίς ωστόσο να λυθεί οριστικά το πρόβλημα που στον 21ο αιώνα αφορά κυρίως ρύπους όπως το όζον και τα αιωρούμενα σωματίδια. Η κατασκευή του κέντρου βιολογικού καθαρισμού στη νησίδα της Ψυττάλειας, όπου γίνεται η επεξεργασία των λυμάτων της Αθήνας, βελτίωσε βραχυπρόθεσμα την ποιότητα των θαλασσών και των παραλιών της Αττικής, πριν ανακύψει πρόβλημα διάθεσης της λυματολάσπης.

Η Βουλή των Ελλήνων στο Σύνταγμα, την καρδιά της πόλης.

Το κέντρο της αρχαίας πόλης εντοπίζεται πέριξ του λόφου της Ακρόπολης, στο Θησείο και την Πλάκα. Οι περιοχές αυτές σήμερα, πέρα από τον τουριστικό τους χαρακτήρα, αποτελούν και τις πιο ακριβές ζώνες του κέντρου (μαζί με το Σύνταγμα και το Κολωνάκι κάτω από το λόφο του Λυκαβηττού). Το ιστορικό κέντρο των Αθηνών εντοπίζεται σε αυτή τη ζώνη, μαζί με το Μοναστηράκι, το οποίο αποτελεί δημοφιλή τουριστικό και εμπορικό προορισμό για τους επισκέπτες. Χαρακτηριστικό είναι και το τρενάκι στην Πλάκα για την περιήγηση των τουριστών, όπως επίσης και η τουριστική λεωφορειακή γραμμή που γυρνάει το

κέντρο. Το κέντρο της σύγχρονης πόλης είναι η Πλατεία Συντάγματος, όπου είναι εγκατεστημένα τα παλαιά βασιλικά ανάκτορα, το Κοινοβούλιο καθώς και άλλα δημόσια κτίρια του 19ου αιώνα. Κατά τις 3 δεκαετίες που ακολούθησαν το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο οικοδομήθηκαν πολλά νέα πολυώροφα κτίρια τα οποία και χαρακτηρίζουν τη σημερινή εικόνα της πόλης. Η Αθήνα είναι διοργανώτρια πόλη των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων της σύγχρονης εποχής (1896) και των Μεσοολυμπιακών του 1906. Στα νεότερα χρόνια διοργάνωσε και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 που διαρκούν από τις 13 έως τις 29 Αυγούστου του 2004.

Αθήνα

18

Το παλαιό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Λεωφόρο Πανεπιστημίου είναι ένα από τα πιο καλαίσθητα κτίρια των Αθηνών μαζί με το κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης και την Ακαδημία Αθηνών. Τα τρία αυτά κτίρια, τα λεγόμενα ως «Τριλογία των Αθηνών», κατασκευάστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα. Αρκετές από τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες των πανεπιστημίων έχουν μεταφερθεί σήμερα στην Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου. Μία ακόμα σπουδαία ακαδημαϊκή σχολή της Αθήνας είναι το Εθνικό Ο Λυκαβηττός τη νύχτα. Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Ε.Μ.Π.), ένα από τα σημαντικότερα τεχνικά ιδρύματα της Ευρώπης. Στην ίδια περιοχή με το Πολυτεχνείο είναι εγκατεστημένο και το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑ). Άλλες σχολές εδρεύουν στα προάστια της πόλης, όπως η Γυμναστική Ακαδημία των Αθηνών (ΤΕΦΑΑ) στη Δάφνη, η ΣΕΛΕΤΕ στο Μαρούσι και άλλες.

Δημογραφία Το πολεοδομικό συγκρότημα των Αθηνών είχε πληθυσμό 4.017.000 κατοίκους κατά την απογραφή του 2008, αριθμός ο οποίος αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας. Ο μόνιμος πληθυσμός του συγκροτήματος φτάνει τους 4.340.634 κατοίκους. Ο πιο κάτω πίνακας δείχνει παραστατικά την αύξηση του πληθυσμού. Ο πληθυσμός του μητροπολιτικού συγκροτήματος εμφανίζει τις παρακάτω διακυμάνσεις: Πληθυσμιακή Εξέλιξη Πολεοδομικού Συγκροτήματος Πρωτευούσης

Χρονολογία

Πληθυσμός

Έκταση

Πυκνότητα Πληθυσμού

Προστιθείς Πληθυσμός

Νέα Αύξηση Πληθυσμού

Συνολική Αύξηση

1853

30.600 κάτοικοι

412 χμ2

74 κάτοικοι/χμ2

+30.600 κάτοικοι

-

-

1879

65.500 κάτοικοι

412 χμ2

159 κάτοικοι/χμ2

+34.900 κάτοικοι

+114%

114%

1896

123.000 κάτοικοι

412 χμ2

298 κάτοικοι/χμ2

+57.500 κάτοικοι

+87,8%

201,7%

1925

443.000 κάτοικοι

412 χμ2

1.075 κάτοικοι/χμ2

+320.000 κάτοικοι

+260,1%

462%

1940

1.117.792 κάτοικοι

412 χμ2

2.713 κάτοικοι/χμ2

+674.792 κάτοικοι

+152,32%

614,32%

1951

1.376.202 κάτοικοι

412 χμ2

3.340 κάτοικοι/χμ2

+ 258.410 κάτοικοι

+23,12%

637,43%

1961

1.848.179 κάτοικοι

412 χμ2

4.369 κάτοικοι/χμ2

+ 471.977 κάτοικοι

+34,29%

671,72%

1971

2.542.349 κάτοικοι

412 χμ2

6.170 κάτοικοι/χμ2

+694.170 κάτοικοι

+27,30%

699,02%

1981

3.038.245 κάτοικοι

412 χμ2

6.189 κάτοικοι/χμ2

+495.896 κάτοικοι

+19,5%

718,525%

1991

3.072.992 κάτοικοι

412 χμ2

7.458 κάτοικοι/χμ2

+34.747 κάτοικοι

+1,14%

719,66%

2001

3.165.823 κάτοικοι

412 χμ2

7.599 κάτοικοι/χμ2

+92.831 κάτοικοι

+3,02%

722,68%

Αθήνα

19

πρωτογενείς πηγές: ΕΣΥΕ

[3]

, Δήμος Αθηναίων

[4]

Από το 2000 και μετά άρχισε μεγάλη οικοδομική ανάπτυξη και στα Μεσόγεια, κυρίως λόγω του αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος. Έτσι στα Μεσόγεια τώρα κατοικούν περίπου 300.000 κάτοικοι.

Διοίκηση Τοπική Αυτοδιοίκηση Η σύγχρονη πόλη της Αθήνας αποτελείται από την συνένωση πολλών μικρότερων πόλεων και χωριών που επεκτάθηκαν για να συνθέσουν μία μεγάλη ενιαία πόλη· η επέκταση αυτή συνέβη τον 20ό αιώνα. Το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας αποτελείται από 56 δήμους και τρεις κοινότητες , ο μεγαλύτερος των οποίων είναι ο Δήμος Αθηναίων με 745.514 κατοίκους (απογραφή 2001). Όταν αναφερόμαστε στην Αθήνα, To δημαρχείο της Αθήνας στην πλατεία Κοτζιά αναφερόμαστε συνήθως στην Αθήνα με τα προάστια ή αλλιώς «μείζονα περιοχή της Αθήνας», ορισμένες φορές αναφερόμαστε στον Δήμο Αθηναίων και άλλες στο «κέντρο της Αθήνας». Κάθε δήμος της μείζονος περιοχής της Αθήνας είναι αυτοδιοικούμενος από τον Δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο. Η Ντόρα Μπακογιάννη εξελέγη Δήμαρχος Αθηναίων από τον Οκτώβριο του 2002. Ήταν η πρώτη γυναίκα δήμαρχος της πόλης. Μετά την αποχώρησή της τον Φεβρουάριο του 2006, λόγω ανάληψης του Υπουργείου Εξωτερικών, δήμαρχος ανέλαβε έπειτα από εκλογές στο Δημοτικό Συμβούλιο, ο Θεόδωρος Μπεχράκης. Στις δημοτικές εκλογές του Οκτωβρίου του 2006 εκλέχθηκε ο Νικήτας Κακλαμάνης Δήμαρχος Αθηναίων από τον πρώτο γύρο. Με την εφαρμογή της νέας διοικητικής διαίρεσης της χώρας κατά το Πρόγραμμα Καλλικράτης το 2011 ουδεμία μεταβολή επήλθε σύμφωνα με το άρθρο 1,§ 5.1.Β αυτού, εκτός της μετονομασίας των δημοτικών διαμερισμάτων σε δημοτικές κοινότητες.

Αθήνα

20

Δημοτικές κοινότητες Δήμου Αθηναίων Ο Δήμος Αθηναίων χωρίζεται σήμερα διοικητικά σε επτά δημοτικές κοινότητες (πρώην διαμερίσματα) σύμφωνα με το άρθρο 2 § 4 του Προγράμματος Καλλικράτης τα οποία αριθμούνται σε 1η, 2η, 3η, 4η, 5η, 6η και 7η.

• H 1η δημοτική κοινότητα Αθήνας, περιλαμβάνει το κέντρο των Αθηνών με το λεγόμενο εμπορικό τρίγωνο (Στάδιο-Ομόνοια-Πλάκα).

• H 2η δημοτική κοινότητα , περιλαμβάνει τις ΝΑ. συνοικίες από Νέο Κόσμο μέχρι Στάδιο.

• H 3η δημοτική κοινότητα Αθήνας, περιλαμβάνει τις ΝΔ. συνοικίες (Αστεροσκοπείου, Πετραλώνων, Μεταξουργείου και Θησείου). Δημοτικά Διαμερίσματα • H 4η δημοτική κοινότητα Αθήνας, περιλαμβάνει τις Δ. συνοικίες (Κολωνού, Ακαδημίας Πλάτωνος, Σεπόλια μέχρι Πατήσια).

• H 5η δημοτική κοινότητα Αθήνας, περιλαμβάνει τις ΒΔ. συνοικίες μέχρι Προμπονά.

• H 6η δημοτική κοινότητα Αθήνας, περιλαμβάνει τις βόρειες κεντρικές συνοικίες (Πατήσια Κυψέλη) και τέλος • H 7η δημοτική κοινότητα Αθήνας, περιλαμβάνει τις ΒΑ. συνοικίες (Αμπελόκηποι, Ερυθρός, Πολύγωνο κ.λπ.). Σ΄ όλα τις παραπάνω δημοτικές κοινότητες συγκροτούνται κοινοτικά συμβούλια και υφίστανται επιμέρους δημοτικές υπηρεσίες.

Μητροπολιτικό Συγκρότημα Αθηνών

Ζώνες των Αθηνών

Α: Κέντρο Αθηνών Β: Βορειοανατολικό Λεκανοπέδιο Γ: Νοτιοανατολικό Λεκανοπέδιο Δ: Δυτικό Λεκανοπέδιο

Η ονομασία "Αθήνα" μπορεί να αναφέρεται: 1) στο "Δήμο Αθηναίων" που αποτελεί το κέντρο της πόλης των Αθηνών, γνωστό και ως ζώνη Α, διαιρεμένο σε 7 δημοτικά διαμερίσματα, δηλαδή το ιστορικό κέντρο και τις συνοικίες του δήμου. 2) "Νομαρχία Αθηνών" που συμπεριλαμβάνει τους Δήμους που υπάγονται στη διοικητική

Αθήνα

21

διαίρεση της Αθήνας, δηλαδή το κέντρο και τα προάστια πέριξ τούτου (ζώνες Α, Β, Γ, Δ). 3) Την πόλη των Αθηνών, γνωστή και ως "Πολεοδομικό Συγκρότημα Αθηνών" που περιλαμβάνει τους δήμους της Νομαρχίας των Αθηνών και προάστια υπό αυτό το πρίσμα αποτελούν τα άλλοτε περίχωρα των Αθηνών (Άγιος Στέφανος, Παλλήνη κ.α.). 4) τη Μητροπολιτική Πόλη των Αθηνών, διοικητικό κέντρο της Ελλάδος που καταλαμβάνει ολόκληρη την Αττική υπό το πρίσμα ενός οικουμενικού σχεδιασμού, με αξιοποίηση κάθε γωνιάς του Νομού για τις ανάγκες των Αθηνών (αστικές, οικιστικές, βιομηχανικές, αγροτικές και παραθεριστικές ζώνες). Αρχικά η πόλη των Αθηνών καταλάμβανε τον ομώνυμο Δήμο και πολλές απομακρυσμένες συνοικίες που αργότερα αυτονομήθηκαν και εντάχθηκαν είτε στη Δυτική, είτε στην Ανατολική Αττική. Έπειτα από την ανάπτυξη της μεγαλούπολης, επανεντάχθηκαν στο αθηναϊκό πολεοδομικό συγκρότημα. Δημιουργούνται εναλλακτικά εργασιακά, βιομηχανικά και εμπορικά κέντρα και σταδιακά οι υπηρεσίες του κέντρου διασκορπίζονται παράλληλα με την ανάπτυξη των συγκοινωνιακών μέσων. Δήμοι Πολεοδομικού Συγκροτήματος Αθηνών

Αθήνα

22

1. Αθήνα 2. Καλλιθέα 3. Μοσχάτο 4. Ταύρος 5. Αιγάλεω 6. Αγία Βαρβάρα 7. Χαϊδάρι 8. Περιστέρι 9. Πετρούπολη

10. Ίλιον 11. Καματερό 12. Άγιοι Ανάργυροι 13. Νέα Χαλκηδόνα 14. Νέα Φιλαδέλφεια 15. Νέα Ιωνία 16. Νέο Ηράκλειο 17. Μεταμόρφωση 18. Λυκόβρυση 19. Πεύκη 20. Μαρούσι 21. Κηφισιά 22. Μελίσσια 23. Νέα Ερυθραία 24. Εκάλη

25. Νέα Πεντέλη 26. Πεντέλη 27. Βριλήσσια 28. Χαλάνδρι 29. Αγία Παρασκευή 30. Χολαργός 31. Παπάγου 32. Νέα Ψυχικό 33. Ψυχικό 34. Φιλοθέη 35. Γαλάτσι 36. Ζωγράφου 37. Καισαριανή 38. Βύρωνα 39. Υμηττός

40.

41. Νέα 42.

43. Άγιος 44.

45.

46.

47.

48. Δάφνη Σμύρνη Φάληρο Δημήτριος Ηλιούπολη Αργυρούπολη Άλιμος Ελληνικό Γλυφάδα

Σε κάθε ζώνη φαίνεται να συγκεντρώνονται άτομα με παραπλήσια οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα. Συγκεκριμένα στη ζώνη Α συγκεντρώνεται η αστική τάξη της δεκαετίας του '60 που σηματοδοτεί τη μετάβαση στον τριτογενή τομέα και την πυκνή δόμηση. Η ζώνη αυτή δέχεται εσωτερικούς μετανάστες από το γειτονικό Πειραιά που εκ βιομηχανοποιείται με ένα επιβαρυμένο αναπτυξιακό μοντέλο. Η αστική τάξη συμπιέζεται αρχικά προς τα ανατολικά στο Λυκαβηττό και τονΥμηττό (Κολωνάκι, Παγκράτι, Αμπελοκήπους, Βύρωνα κ.α.).

Αθήνα

Τα μεσαία προς χαμηλά στρώματα συμπιέζονται προς τα βόρεια περίχωρα των Αθηνών (Κυψέλη, Γαλάτσι, Πατήσια). Αργότερα οι ευκατάστατοι Αθηναίοι εξωθούνται προς τις Ζώνες Β και Γ (π.χ. Άλιμος(Καλαμάκι), Χαλάνδρι, Χολαργός, Φάληρο, Ηλιούπολη κ.α.), ενώ εξακολουθούν να μετακινούνται για την εργασία τους στο κέντρο της πόλης. Παράλληλα ο Πειραιάς πυκνοκατοικείται και μετατοπίζεται πληθυσμός προς τη ζώνη Δ προς Αθήνα: Το κέντρο του πολεοδομικού συγκροτήματος αναζήτηση φθηνών οικοπέδων, καθώς οι περιοχές αυτές έχουν δεχθεί το μεγαλύτερο όγκο μεταναστών από τη Μικρά Ασία και δομούνται άναρχα. Οι δήμοι δε που παρεμβάλλονται μεταξύ Αθηνών και Πειραιώς δέχονται και τις μεγαλύτερες οικοδομικές πιέσεις (π.χ. Καλλιθέα, Αιγάλεω, Περιστέρι, Μοσχάτο). Στις ανατολικές συνοικίες των Αθηνών συγκεντρώνονται συνήθως τα μεσαία στρώματα, ενώ όσοι μετακινούνται προς τα βορειοανατολικά τοποθετούνται στα μεσαία προς ανώτερα στρώματα. Προς τα βόρεια και πιο απόμακρα προάστια που οικοδομούνται στα πρότυπα των κηπουπόλεων συγκεντρώνονται οι ανώτερες εισοδηματικές τάξεις, ενώ μετά την εγκατάσταση του αεροδρομίου του Ελληνικού στα νότια, συγκεντρώνονται και οι καλά αμειβόμενες τάξεις των αεροσυνοδών και συναφών επαγγελμάτων, καλύπτοντας τις μεσαίες προς ανώτερες τάξεις. Οι υψηλές αξίες στα βόρεια προάστια οφείλονται στο πευκόφυτο τοπίο (Κηφισιά, Νέα Ερυθραία, Εκάλη, Δροσιά), μεγάλο μέρος του οποίου διασώζεται, ενώ στα νότια οφείλεται στην παραλιακή ακτή των Αθηνών ( Γλυφάδα, Άλιμος, Βούλα, Βουλιαγμένη). Σταδιακά πυκνοδομείται η ζώνη Δ που δέχεται τις μετακινήσεις από το ασφυκτικό κέντρο του Πειραιώς, μετανάστες από την επαρχία και αργότερα οικονομικούς μετανάστες συγκεντρώνοντας τα μεσαία προς χαμηλά στρώματα των Αθηνών. Κηπουπόλεις που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από το κέντρο δέχονται έντονες πιέσεις βαριάς αστικοποίησης, όπως η Ηλιούπολη και ο Χολαργός και αλλοιώνεται το αρχικό τους Μαρούσι: Έδρα του βορειοανατολικού λεκανοπεδίου ύφος σε κάποιο βαθμό, ενώ άλλες περιοχές ανθίστανται λόγω του υψηλού εισοδηματικού επιπέδου των κατοίκων τους, όπως το Ψυχικό και η Φιλοθέη. Τα μέλη από τα μεσαία προς χαμηλά εισοδηματικά στρέμματα στρέφονται προς τη βορειοδυτική οικιστική τάση (Νέα Ιωνία, Πατήσια, Νέα Φιλαδέλφεια, Αχαρνές). Τα τελευταία χρόνια απομακρύνεται πληθυσμός από το κέντρο των δύο πόλεων, ενώ μέλη της πυκνοκατοικημένης ζώνης Δ μετακινούνται προς τη Β και τη Γ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα εύπορα μέλη της ζώνης Β να πιέζονται προς τη βορειοανατολική Αττική και τα σχετικά ευκατάστατα μέλη προς Μεσόγεια στα ανατολικά, πέριξ του Πεντελικού. Τα μέλη της ζώνης Γ συμπιέζονται προς τη Λαυρεωτική και την Ανατολική Αττική. Όλες αυτές οι αλλαγές έχουν καταστήσει την Αθήνα μητροπολιτική πρωτεύουσα και κάθε συγκρότημα αναπτύσσεται πέριξ του μητροπολιτικού του κέντρου. Συγκεκριμένα, τα βορειοανατολικά προάστια έχουν κέντρο το Μαρούσι, τα νοτιοανατολικά τη Γλυφάδα και τα δυτικά το Περιστέρι. Μητροπολιτικό κέντρο του λιμένα είναι ο Πειραιάς, της Δυτικής Αττικής η Ελευσίνα και της Ανατολικής η Παλλήνη.

23

Αθήνα

24

Η πόλη φαίνεται να ενώνεται πλέον και με την Πόλη της Παλλήνης στα ανατολικά μετά την εγκατάσταση του αεροδρομίου στα μεσόγεια, ενώ στα δυτικά η αστική ζώνη φθάνει μέχρι την Ελευσίνα και τη Μάνδρα Αττικής.

Υποδομές

Οδικό Δίκτυο Αττικής

Η Αθήνα είναι μια πόλη με απρόσκοπτα αναπτυσσόμενες υποδομές από τη δεκαετία του '50 έως σήμερα. Διαθέτει ένα πλούσιο δίκτυο αυτοκινητοδρόμων που τη συνδέουν με τις γειτονικές περιφέρειες, καθώς και πληθώρα λεωφορείων και τραμ που ενώνουν τις γειτονιές του λεκανοπεδίου και των περιχώρων των Αθηνών. Τα ΚΤΕΛ που εδρεύουν στο Πεδίον του Άρεως παρέχουν πρόσβαση στις γειτονικές πόλεις και την υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ γίνονται τα τελευταία χρόνια απόπειρες εκσυγχρονισμού του εθνικού σιδηροδρομικού δικτύου που παραμένει πεπαλαιωμένο. Ο Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος λειτουργεί σε συνάρτηση με τις υπόγειες γραμμές του Μετρό έπειτα από την ανάπλασή του, ενώ το Τραμ συνδέει τους παράκτιους δήμους με το κέντρο της πόλης.

Η Αθήνα διαθέτει πλήρες αποχετευτικό ηλεκτρικό φωτισμό από το 1889, ραδιοφωνικό κέντρο από το 1938 και τηλεόραση από το 1965.

σύστημα,

Μεταφορές Η Πόλη είναι προσβάσιμη οδικώς από τις δύο μεγάλες εθνικές οδούς που διατρέχουν την Αττική, τον Αυτοκινητόδρομο 1 (Α1, Ε75) που εισέρχεται από τη βόρεια είσοδο του λεκανοπεδίου και την Εθνική Οδό 8α (GR-8A, E65 & E94) η οποία εισέρχεται από τα δυτικά. Καθίσταται προσεγγίσιμη επίσης μέσω του Λιμένος Πειραιώς, Ραφήνας και Λαυρίου. Από το 2004 ενώνεται με το Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» μέσω του κλειστού αυτοκινητοδρόμου της Αττικής Οδού. Είναι η πρώτη ελληνική πόλη που εξυπηρετείται από το Μετρό, ενώ το Σύστημα Μαζικών Μετακινήσεων από το 2000 και έπειτα εξελίσσεται σε ένα πολυσύνθετο και αλληλοσυνδεόμενο δίκτυο. Ένας δευτερεύων κλάδος της Αττικής Οδού, γνωστός ως «Δυτική Περιφερειακή Λεωφόρος Υμηττού», συνδέει την Καισαριανή με τα Γλυκά Νερά. Ο νέος αυτός δακτύλιος πραγματοποιεί οδικές συνδέσεις στο πρωτεύον οδικό δίκτυο της πόλης με 70 χιλιόμετρα, 21 εξόδους και 8 μεγάλους συγκοινωνιακούς κόμβους.

Τραμ των Αθηνών

Στην Αθήνα κυκλοφορεί και μεγάλος αριθμός ταξί (σε κίτρινο χρώμα). Τα ταξί της Αθήνας θεωρούνται φθηνότερα σε σύγκριση με αυτά της Ευρώπης. Ο αερολιμένας της Αθήνας είναι το Διεθνές Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος στην πόλη των Σπάτων, ανατολικά της Αθήνας, που εγκαινιάστηκε το 2000. Η πρόσβαση στο αεροδρόμιο γίνεται μέσω οδικής σύνδεσης (για ιδιωτική μεταφορά, λεωφορειακή σύνδεση ή ταξί) καθώς και σιδηροδρομικής γραμμής. Επιπλέον, η Αθήνα διαθέτει τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό της Ελλάδας (Σταθμός Λαρίσης).

Αθήνα

25

Δημόσιες μεταφορές Το σύστημα δημοσίων μεταφορών της Αθήνας αποτελείται από ένα δίκτυο λεωφορείων, τρόλεϊ και μέσων σταθερής τροχιάς (μετρό, προαστιακός σιδηρόδρομος και τραμ). Το μετρό της Αθήνας έχει τρεις γραμμές οι οποίες επισημαίνονται στους χάρτες με διαφορετικά χρώματα. Η πράσινη γραμμή αφορά το παλαιότερο κομμάτι του δικτύου (ΗΣΑΠ) που συνδέει τον Πειραιά με την Κηφισιά μέσω του κέντρου της Αθήνας. Οι υπόλοιπες δύο γραμμές κατασκευάστηκαν κατά την δεκαετία του '90 και τέθηκαν σε λειτουργία το 2000.

Δίκτυο του μετρό της Αθήνας

Οι γραμμές είναι διπλές και αποκλειστικά υπόγειες (κατασκευασμένες με NATM και TBM) σε μέσο βάθος 20 μέτρα από την επιφάνεια και διατομή σηράγγων 9 μέτρα. Η μπλε γραμμή συνδέει το Αιγάλεω με το Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, ενώ η κόκκινη συνδέει τον Άγιο Δημήτριο με το Περιστέρι (Άγιο Αντώνιο). Σε εξέλιξη βρίσκονται επεκτάσεις προς το Ελληνικό, την Ανθούπολη και τον Πειραιά, ενώ μελετάται η κατασκευή μιας τέταρτης γραμμής με κυκλοτερή διαδρομή από το Γαλάτσι, περνώντας από τα ανατολικά προάστια και καταλήγοντας στο Μαρούσι.

Το δίκτυο των λεωφορείων αποτελείται από θερμικά οχήματα (ντιζελοκίνητα και φυσικού αερίου) καθώς και από ηλεκτροκίνητα τρόλεϊ. Το νέο δίκτυο του τραμ συνδέει το κέντρο της Αθήνας (πλατεία Συντάγματος) με τη Βούλα και το Νέο Φάληρο μέσω δύο διασταυρούμενων γραμμών. Αναμένεται η επέκτασή του προς και Πειραιά (και μελλοντικά προς Κερατσίνι και Πέραμα), ενώ νέες γραμμές είναι υπό μελέτη. Ο προαστιακός σιδηρόδρομος συνδέει το Διεθνές Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος με τον Σταθμό Λαρίσης, τον Πειραιά και το Κιάτο. Μελλοντικά θα επεκταθεί προς τη Θήβα, την Χαλκίδα, τη Ραφήνα, το Λαύριο και το Ξυλόκαστρο.

Ύδρευση και Αποχέτευση Το αρχαιότερο υδραγωγείο είναι του Αδριανού που άρχισε να κατασκευάζεται το 130 μ.Χ. απ' τον αυτοκράτορα Αδριανό και ολοκληρώθηκε το 150 μ.Χ. από τον Πίο Αντώνιο. Αργότερα όμως η δεξαμενή καταστράφηκε από τις επιδρομές εχθρών. Μετά τη φυγή των Τούρκων, η κυβέρνηση της χώρας αντιμετώπισε και το βασικό αυτό πρόβλημα της ύδρευσης. Με έρανο που έγινε επισκεύασε το υδραγωγείο, αλλά λόγω της αύξησης του πληθυσμού, μετά από πολλές προτάσεις Αττικό Μετρό για διάφορες γεωτρήσεις και μεταφορά νερών, αποφασίστηκε το 1892 να γίνει τεχνητή λίμνη στο Μαραθώνα. Την πρόταση αυτή την έκανε ο Εδουάρδος Καλενέκ και το έτος 1926 το δημόσιο της Ελλάδας και η εταιρεία Ούλεν έκαναν συμφωνία για τη λίμνη αυτή, που θα έδινε νερό στην πρωτεύουσα.

Αθήνα

26 Οι εργασίες άρχισαν τον Οκτώβριο του 1926 και τέλειωσαν μετά από 3 χρόνια. Το Μάιο του 1931 είχαν κατασκευαστεί το φράγμα, ο αγωγός, τα διυλιστήρια και για πρώτη φορά στις 3 Ιουνίου η Αθήνα πήρε νερό από τη λίμνη.

Το φράγμα έχει πλάτος στη βάση του 47 μ. και χωράει 44 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό. Με το φράγμα του Μαραθώνα λύθηκε ως ένα σημείο το πρόβλημα της ύδρευσης της Αθήνας. Αργότερα όμως, με την ολοένα και περισσότερο ανάπτυξη της πόλης, η ποσότητα του νερού της τεχνητής λίμνης δεν ήταν αρκετή για την ύδρευση της πρωτεύουσας. Εκτελέστηκαν έργα ύδρευσης από τη λίμνη Προαστιακός Σιδηρόδρομος Υλίκη, αλλά και πάλι το πρόβλημα ύδρευσης δεν λύθηκε. Γι' αυτό προτάθηκε η λύση του Μόρνου. Έτσι τα τελευταία χρόνια κατασκευάστηκε το φράγμα του Μόρνου κοντά στο Λιδωρίκι της Φωκίδας και τροφοδότησε την Αθήνα με νερό. Την εποχή της τουρκοκρατίας υπήρχε μόνο ο υπόνομος της οδού Άρεως. Αργότερα, το 1838, άρχισε η κατασκευή μικρών υπονόμων στο κέντρο της πόλης που τελείωσε το 1840. Το 1858 έγινε συστηματική κατασκευή υπονόμου στη Σταδίου και στη συνέχεια στους άλλους κεντρικούς δρόμους, δημιουργώντας έτσι δίκτυο υπονόμων μόνο για το 118 της πόλης, ενώ το υπόλοιπο είχε υπονόμους που άδειαζαν στα γύρω περιβόλια. Αποτέλεσμα ήταν οι επιδημίες τύφου, δυσεντερίας και άλλων παθήσεων, που έκαναν τον κόσμο να υποφέρει, και οι συχνές πλημμύρες, που προκαλούσαν ζημιές στην πόλη, όπως το 1896, που πνίγηκαν 17 άτομα. Τότε Έλληνες και ξένοι τεχνικοί έφτιαξαν σχέδιο για τον κανονισμό της κοίτης του Κηφισού και Ιλισού, αλλά μετά το 1925 ο Δήμος κατασκεύασε αποχετευτικά έργα και υποχρέωσε τους ιδιώτες να φτιάξουν στεγανούς βόθρους. Με τις μελέτες που έκανε ο Ιταλός Φαντόλι, ανατέθηκε η εκτέλεση αποχετευτικών έργων στην "Υδρέξ", Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Υπονόμων. Η εταιρεία αυτή έκανε διάφορα σημαντικά έργα μέχρι το Β' παγκόσμιο πόλεμο, που συνεχίστηκαν μετά την απελευθέρωση. Το 1950 ιδρύθηκε ο Ο.Α.Π., Οργανισμός Αποχέτευσης Περιοχής Πρωτεύουσας, για τη συντήρηση και εκμετάλλευση του δικτύου που υπήρχε και αυτού που θα κατασκεύαζε. Ο οργανισμός άρχισε να λειτουργεί το 1954 και συνεχίζει και σήμερα. Έφτιαξε τον Κεντρικό Αποχετευτικό Αγωγό από τέρμα Πατησίων και μέχρι τη Ν. Κοκκινιά, που σταμάτησε έτσι την αποχέτευση των ακαθαρσιών στο Ν. Φάληρο. Παρόλα αυτά δεν έχει ολοκληρωθεί το σύστημα αποχέτευσης της πρωτεύουσας και των προαστίων. Με τις δυνατές βροχές το κέντρο της πόλης πλημμυρίζει και σε ορισμένες συνοικίες σημειώνονται αρκετές καταστροφές σε σπίτια και καταστήματα.

Ηλεκτροφωτισμός και ενέργεια Ο αρχικός φωτισμός της πόλης ήταν με δαδιά, λυχνάρια και φανάρια του λαδιού, που διατηρήθηκε και τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση από την τουρκοκρατία. Το 1835 κρεμάστηκαν φανάρια λαδιού στα κεντρικά σημεία της πόλης, που αρχικά ήταν 5-10 και το 1850 έφτασαν τα 200. Τα φανάρια αυτά αντικαταστάθηκαν με λάμπες πετρελαίου, που το 1862 τις αντικατέστησε το φωταέριο. Το 1866 τα φανάρια φωταερίου έφτασαν τα 1.000 και τα έξοδα ήταν 130.000 δρχ. Ο φωτισμός της Αθήνας με ηλεκτρικό φως άρχισε το 1889. Το πρώτο εργοστάσιο ηλεκτρισμού ήταν στη γωνία Πανεπιστημίου και Βουκουρεστίου, που έδωσε φως στις πλατείες Συντάγματος και Ομόνοιας και στο σπίτι του προέδρου της ηλεκτρικής εταιρείας Α. Μελά. Μετά από δυο χρόνια το εργοστάσιο μεταφέρθηκε ανάμεσα στο τετράγωνο μεταξύ των οδών Αριστείδου και Αιόλου με νέα μηχανήματα που αύξησαν την παραγωγή του

Αθήνα ηλεκτρικού ρεύματος. Με την αύξηση του πληθυσμού και τη διάδοση του ηλεκτρισμού, το 1902 έγινε μεγαλύτερο εργοστάσιο στο Ν. Φάληρο, που έδινε φως στην Αθήνα, στον Πειραιά και στα προάστια. Η παραγωγή αυξήθηκε πολύ και κατασκευάστηκε ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος Αθήνας και Πειραιά. Ηλεκτροφωτίστηκαν οι δρόμοι και οι πλατείες σε συνδυασμό με το αεριόφως, που φώτιζε ακόμη την πόλη. Κατά τη διάρκεια του Α' παγκόσμιου πολέμου, η Αθήνα φωτιζόταν μόνο στο κέντρο και από ηλεκτρικές λάμπες. Μετά το 1917 ηλεκτροφωτίστηκαν οι συνοικίες με λάμπες που έπαιρναν φως από τα σπίτια και μετά έγινε εγκατάσταση δικτύου ηλεκτροφωτισμού στους δρόμους και στις πλατείες. Τότε όμως το εργοστάσιο στο Ν. Φάληρο δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες της νέας μεγαλούπολης και πολλοί ιδιώτες έφτιαξαν μικρά εργοστάσια ηλεκτρικής παραγωγής. Η Γενική Ηλεκτρική Εταιρεία, που ιδρύθηκε το 1926, έκτισε νέο εργοστάσιο στο Κερατσίνι, που λειτούργησε το 1929 και ενίσχυσε και το εργοστάσιο του Ν. Φαλήρου αγοράζοντας και τα μικρά εργοστάσια των ιδιωτών. Μετά την απελευθέρωση από την ιταλογερμανική κατοχή, τα δυο εργοστάσια έφεραν και άλλες ηλεκτρογεννήτριες για να αυξήσουν την παραγωγή.

Τηλεφωνία και ραδιοφωνία Ο τηλέγραφος έγινε γνωστός στην Αθήνα το 1859 και το μήνα Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου έστειλαν στην Κωνσταντινούπολη από την Αθήνα το πρώτο τηλεγράφημα. Μετά την εφεύρεση του Μπελ, η Αθήνα και ο Πειραιάς είχαν δίκτυο τηλεφωνικής επικοινωνίας με τα πρώτα γραφεία τηλεφώνων, ένα στο ταχυδρομείο Αθήνας και στο ταχυδρομείο του Πειραιά το άλλο, το 1896 και με 60 συνδρομητές και τα δυο. Το 1908 εκπαιδεύτηκαν οι πρώτες Ελληνίδες τηλεφωνήτριες από μια Ελβετίδα και το 1926 έγινε η πρώτη σύνδεση Αθήνας-επαρχιών. Μετά από τέσσερα χρόνια, το 1930, έγινε σύμβαση με τη γερμανική εταιρεία "Ζίμενς και Χάλσκε", που ανάλαβε να φτιάξει εγκαταστάσεις για την επικοινωνία των κατοίκων της πόλης και της πόλης με τις επαρχίες. Μετά από λίγα χρόνια, το 1941, η πόλη είχε 42.700 γραμμές, που όμως έπαθαν πολλές ζημιές κατά τη διάρκεια της κατοχής και επισκευάστηκαν αργότερα. Σήμερα η πόλη διαθέτει σύγχρονη ψηφιακή υποδομή και συνδέεται τηλεφωνικά με την υπόλοιπη Ελλάδα και τον κόσμο. Το πρώτο ραδιοφωνικό κέντρο ιδρύθηκε τις 26 Μαρτίου 1938. Το κέντρο ονομάσθηκε Ε.Ι.Ρ. (Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας) με τρεις σταθμούς στην Αθήνα και εξέπεμπε για όλη τη χώρα. Το ραδιόφωνο διαδόθηκε σε όλα τα σπίτια και αποτελούσε τη κυριότερη ψυχαγωγία για τους ανθρώπους. Στην Ελλάδα η ραδιοφωνία παρουσιάστηκε το 1924 όταν το Υπουργείο Ναυτικών έκανε προσπάθεια ραδιοφωνικής εκπομπής και, λίγο αργότερα, τον ίδιο χρόνο όμως, ένας όμιλος ερασιτεχνών στα εργαστήρια Φυσικής του Εθνικού Πανεπιστημίου με τον καθηγητή Πετρόπουλο θέλησε να φτιάξει ραδιοφωνικά μηχανήματα. Τέλος, τον Ιανουάριο του 1938 υπογράφτηκε σύμβαση με την εταιρεία "Τελεφούνκεν" (Telefunken) για να εγκαταστήσει πομπό και άρχισε και η κατασκευή των κτιρίων του Σταθμού των Νέων Λιοσίων και των εγκαταστάσεων του Ζαππείου. Το 1940 έγινε ενίσχυση του πομπού από το σταθμό της "Κέιμπλ εντ Γουάιρλες" και τα κύματά του έφθαναν μέχρι το εξωτερικό. Το ραδιόφωνο έπαιξε σημαντικό ρόλο στα χρόνια της κατοχής και της επτάχρονης δικτατορίας. Σήμερα η Ελληνική Ραδιοφωνία (Ε.ΡΑ.) περιλαμβάνει τέσσερις κρατικούς σταθμούς με ποικίλα προγράμματα. Παράλληλα, εκτός από τους κρατικούς σταθμούς, λειτουργούν και πολλοί ιδιωτικοί σταθμοί που υπάγονται στην ελεύθερη ραδιοφωνία.

27

Αθήνα

28

Τηλεόραση Το 1965 ιδρύθηκε και ο πρώτος σταθμός τηλεόρασης, που συμπεριλήφθηκε στο Ε.Ι.Ρ. και ονομάστηκε Ε.Ι.Ρ.Τ. μέχρι το 1975. Το 1976 το Ε.Ι.Ρ.Τ. έγινε Ανώνυμη Εταιρεία με την ονομασία Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση (Ε.Ρ.Τ.). Οι εκπομπές περιλαμβάνουν τη μετάδοση των δελτίων ειδήσεων και καιρού, μορφωτικά και ψυχαγωγικά προγράμματα, μετάδοση θεάτρου, ταινιών και ενημερωτικά δελτία για διάφορα θέματα.

Επισκέψιμοι χώροι και κέντρα ενδιαφέροντος Πλατείες και ελεύθεροι χώροι Η Αθήνα διαθέτει πολλές πλατείες. Απ' αυτές η κεντρικότερη είναι η πλατεία Συντάγματος, που πήρε το όνομά της από τη εξέγερση του στρατού και του λαού και τη συγκέντρωση που έγινε σ' αυτή το 1843 (3 Σεπτεμβρίου). Η συγκέντρωση αυτή του στρατού και του αθηναϊκού λαού πέτυχε την αποδοχή του Συντάγματος από τον Όθωνα και την ψήφισή του την επόμενη χρονιά από την Εθνοσυνέλευση. Είναι μπροστά στη Βουλή απ' την πλευρά της λεωφόρου Αμαλίας και μπροστά στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, με σιντριβάνι και κήπο, δένδρα, αγάλματα εφήβων και ζαχαροπλαστεία.

Πλατεία Συντάγματος

Η πλατεία Ομόνοιας, η κεντρικότερη πλατεία της πόλης απ' όπου διέρχονται Μετρό και ηλεκτρικός αναπλάστηκε πριν τους Ολυμπιακούς αγώνες. Το 1988 στήθηκε το γλυπτό "Δρομέας" του γλύπτη Βαρώτσου κατασκευασμένα από γυαλί, που το 1994 μεταφέρθηκε σε μικρή πλατεία, απέναντι από το ξενοδοχείο Χίλτον. Άλλες πλατείες είναι: η πλατεία Κλαυθμώνος (25ης Μαρτίου), η πλατεία Κοτζιά (Δημαρχείου, ή Ταχυδρομείου, ή Εθνικής Αντίστασης) με το Δημαρχείο, το Μέγαρο Μελά και το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, η πλατεία Μοναστηρακίου με μια παλιά εκκλησία της Θεοτόκου, που κτίστηκε τον 11ο αιώνα και ένα οθωμανικό τέμενος (τζαμί), η πλατεία Πλαστήρα στο Παγκράτι, η Πλατεία Κυψέλης, η Ρηγίλλης στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, η Ελευθερίας ή Κουμουνδούρου, η Αγίου Γεωργίου Καρύτση, η Αγίου Κωνσταντίνου, η Αμερικής ή Αγάμων, η Ανεξαρτησίας (Βάθη), η Βικτωρίας ή Κυριακού, η Κάνιγγος, απ' όπου ξεκινούν πολλά λεωφορεία, η πλατεία Φιλικής Εταιρείας ή Κολωνακίου, η πλατεία Εξαρχείων κ.ά.

Αθήνα

29

Κήποι και πάρκα Σημαντικοί κήποι και πάρκα της Αθήνας είναι: Ο Εθνικός Κήπος, δίπλα στη Βουλή, που έχει έκταση 150 στρέμματα και δημιουργήθηκε στα χρόνια του Όθωνα, το 1842. Είναι γεμάτος από άγρια "δασικά" και ήμερα δένδρα, καλλωπιστικούς θάμνους, λουλούδια και στολισμένος με τεχνητές λιμνούλες που έχουν υδρόβια φυτά και κύκνους, με πίδακες και βρυσούλες. Ο Διομήδειος Κήπος στο Χαϊδάρι, έκτασης 1.500 στρεμμάτων, περιλαμβάνει μια πρότυπη, πλούσια Εμπορική Οδός Ερμού συλλογή λουλουδιών και φυτών από όλο τον κόσμο και είναι Εθνικό Κληροδότημα – Κοινωφελές Ίδρυμα που διοικείται από Επιτροπή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συνέχεια του Εθνικού Κήπου είναι ο κήπος του Ζαππείου, που δημιουργήθηκε το 1887 από τον Στέφανο Δραγούμη, με έκταση 130 στρέμματα. Έχει διάφορα είδη δένδρων και φυτών, ένα σιντριβάνι με πολύχρωμα φώτα και το μέγαρο του Ζαππείου, όπου γίνονται διάφορες εκθέσεις. Το άλσος του Πεδίου του Άρεως. Ο δεύτερος πνεύμονας πράσινου της Αθήνας με ψηλά δένδρα, λουλούδια και λίμνες, με φαρδείς δρόμους και πλατείες, με το ψηλό άγαλμα της Αθηνάς και δυο μικρά εκκλησάκια των Αγ. Ταξιαρχών και του Αγίου Χαραλάμπους. Ο κήπος άρχισε να φυτεύεται το 1934. Μέσω της πιο πρόσφατης ανάπλασης αφαιρέθηκαν τμηματικά οι επιστρώσεις των δρόμων οι οποίες αντικαταστάθηκαν από πιεσμένο χώμα δίνοντας έτσι την αίσθηση εξοχής. Το Άλσος Βεΐκου στο Γαλάτσι, που περιλαμβάνει μεγάλους κήπους με ωραία δρομάκια, δημοτικό κολυμβητήριο και φιλοξενεί πλήθος εκδηλώσεων, ενώ δίπλα βρίσκεται και το Ολυμπιακό κέντρο Γαλατσίου.

Δάσος Αρεοπαγίτου

Το Αττικό Άλσος στα Τουρκοβούνια στα όρια των δήμων Αθηναίων, Γαλατσίου και Ψυχικού. Περιλαμβάνει γήπεδα τένις και μπάσκετ.

Αθήνα

30 Το άλσος Παγκρατίου που φυτεύτηκε το 1908 με τη φροντίδα της βασίλισσας Σοφίας και έχει έκταση 30 στρέμματα. Στην αρχή είχε μόνο πεύκα, αλλά μετά το 1936, όταν παραχωρήθηκε στο Δήμο Αθηναίων, φυτεύτηκαν και άλλα δένδρα και θάμνοι. Πριν από τη γερμανική κατοχή στο άλσος του Παγκρατίου υπήρχε ζωολογικός κήπος. Το άλσος Ευαγγελισμού, που φυτεύτηκε όταν ιδρύθηκε το νοσοκομείο. Η αρχιτεκτονική του διαρρύθμιση είναι ωραιότατη. Έχει στηθεί η προτομή της βασίλισσας Όλγας, που ίδρυσε το νοσοκομείο "Ευαγγελισμός". Το άλσος του Θησείου, με έκταση 24 στρέμματα, κοντά στον αρχαίο ναό του Ηφαίστου με πεύκα, κυπαρίσσια και διάφορα φυτά. Το άλσος της Ν. Φιλαδέλφειας, με διάφορα είδη δένδρων και φυτών, με τεχνητή λίμνη και διάφορα ζώα. Εθνικός Κήπος Αθηνών

Και σε πολλές άλλες συνοικίες και προάστια της Αθήνας υπάρχουν μικρά και μεγάλα πάρκα, κήποι και άλση.

Μουσεία και δημόσια κτίρια Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμεικού Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

Bασιλίσσης Σοφίας 22

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Τοσίτσα 1

Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Σταδίου 13 και Κολοκοτρώνη

Επιγραφικό Μουσείο

Τοσίτσα 1

Θεατρικό μουσείο

Ακαδημίας 50

Μουσείο Αρχαίας Αγοράς Μουσείο Ελευθερίου Βενιζέλου

Πάρκο Ελευθερίας

Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης

Κυδαθηναίων 17

Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης

Κόδρου 9

Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων Διογένους 1-3 Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης

Ασωμάτων 22 & Διπύλου

Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Θόλου 5

Μουσείο Κανελλοπούλου

Θεωρίας 12 και Πανός

Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη

Καλλισπέρη & Καρυατίδων 4Α

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Νεοφύτου Δούκα 4

Μουσείο Μπενάκη

Κουμπάρη 1 και Πειραιώς 138

Μουσείο Πόλεως Αθηνών

Παπαρρηγοπούλου 7

Μουσείο Φρυσίρα

Μονής Αστερίου 3 και 7

Νέο Μουσείο Ακρόπολης

Μακρυγιάννη 2-4

Νομισματικό Μουσείο Αθηνών

Πανεπιστημίου 12

Παιδικό Μουσείο

Κυδαθηναίων 14

Αθήνα

31 Πολεμικό μουσείο

Ριζάρη 2

Σιδηροδρομικό Μουσείο

Σιώκου 4

Ταχυδρομικό Μουσείο

Πλατεία Παναθηναϊκού Σταδίου 5

Αδελφοποιημένες πόλεις Ο Δήμος Αθηναίων έχει αδελφοποιηθεί με τις παρακάτω πόλεις:

Ακαδημία Αθηνών

Η Παλαιά Βουλή

Αθήνα

32

To Νέο Μουσείο της Ακρόπολης

• • • • • •

Βελιγράδι - Σερβία - Σύμφωνο Συνεργασίας Σαντιάγο - Χιλή - 21/10/1969 Μαδρίτη - Ισπανία - 04/05/1971 Λος Άντζελες - Ηνωμένες Πολιτείες - 10/02/1984 Βηθλεέμ - Παλαιστίνη - 13/05/1986 Λευκωσία - Κύπρος - 28/06/1988

• • • •

Ραμπάτ Μαρόκο - 09/07/1990 Κούσκο - Περού - 18/09/1991 Μαυρατζαίοι - Σάμος - Ελλάδα 22/12/2000 Συρακούσες - Ιταλία - 18/07/2002

Δείτε επίσης • Κατάλογος Δημάρχων Αθηναίων • Αρχαία Αθήνα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι «Επίσημος ιστοχώρος του Δήμου Αθηναίων» [4] «Αθηναίων Πολιτεία», έργο του φιλοσόφου Αριστοτέλη. «Αεροφωτογραφίες της Αθήνας» [5], στον ιστότοπο www.photopassport.gr «Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών» [6], ιστότοπος με πλούσιο υλικό για την ιστορία της πόλης, καθώς και πληροφορίες για τα επιφανέστερα οικήματα σε αυτήν.

• «Αρχαία Αθήνα 3D» [7], ιστότοπος με τρισδιάστατη αναπαράσταση της Αρχαίας Αθήνας.

• • • •

Άλλες πηγές • Πλάτων, Τίμαιος.

• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Α:θηνών.

• Στρατιωτική Ιστορία: Τεχνικές Μάχης στον Αρχαίο Κόσμο 3000 π.Χ.-500 μ.Χ.: Δημήτρης Γεδεών: Εκδόσεις Σαββάλας.

• Ελένη Σβορώνου, Δριαδρομές στην ιστορία: Αρχαία Αθήνα, Ερευνητές και Ίδρυμα Μίζωνος Ελληνισμού, Αθήνα 2003 • Κλιματολογικά στοιχεια Αθηνών,ΕΜΥ [8]

Αθήνα

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1& params=37_59_2_N_23_43_41_E_type:city(729137)_region:GR_Α1 [2] http:/ / wmo. asu. edu/ europe-highest-temperature [3] http:/ / www. statistics. gr/ [4] http:/ / www. cityofathens. gr [5] http:/ / www. photopassport. gr/ index_238. html [6] http:/ / www. eie. gr/ archaeologia/ gr/ index. aspx [7] http:/ / www. ancientathens3d. com/ arxiki. htm [8] http:/ / www. hnms. gr/ hnms/ greek/ climatology/ climatology_region_diagrams_html?dr_city=Nea_Filadelfia

33

34

Αίγιο Αίγιο Συντεταγμένες: 38°14′54″N 22°4′43″E38.24833, 22.07861 [1] Αίγιο

Γεωγραφικό Διαμέρισμα Πελοπόννησος Περιφέρεια

Δυτικής Ελλάδας

Νομός

Νομός Αχαΐας

Επίσημος πληθυσμός

28.000 (2001)

Ταχυδρομικός κώδικας

25100

Τηλεφωνικός κωδικός

26910

Δήμαρχος

Απόστολος Καραφωτιάς

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. aigio. gr

[2]

Το Αίγιο (αρχαίο Αἴγιον, λατινικά: "Aegium", στο μεσαίωνα: "Βοστίτσα", "Vostizza") είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αχαΐας και πρωτεύουσα της επαρχίας Αιγιαλείας. Η ονομασία του, κατά τον Στράβωνα, προήλθε από την ιερή αίγα, που έθρεψε τον Δία στη βρεφική του ηλικία, που φυλαγόταν για να προστατευθεί από την παιδοφάγο μανία του πατέρα του Κρόνου. Μια άλλη άποψη είναι πως παράγεται από το ομηρικό ρήμα αΐσσω, που σημαίνει κινούμαι ορμητικά, επειδή η πόλη βρίσκεται δίπλα σε κινούμενη θάλασσα ή γιατί το έδαφός της είναι σεισμοπαθές.

Άποψη του Αιγίου από τον Κορινθιακό Κόλπο, στο βάθος τα όρη Κολοκοτρώνης (αριστερά) και Κλωκός (δεξιά)

Σύμφωνα με τον Γεώργιο Μιστριώτη, το Αίγιον που παράγεται από το αΐσσω, σημαίνει πόλις των κυμάτων, λόγω του Κορινθιακού κόλπου που βρέχει με ορμή τα ακρογιάλια του: Κυρίως σημαίνει πόλιν κυμάτων, ως όντως είναι το Αίγιον (σχόλια σελ. 194, Ομήρου Ιλιάς, Α΄ τόμος, β' έκδοση, 1895). Πάντως είναι βέβαιο ότι και η αίξ (=γίδα) με τη σειρά της παράγεται από το ρήμα αΐσσω επειδή τινάσσεται. Η ευρύτερη περιοχή της βορειοανατολικής Αχαΐας, εξάλλου, ονομάζεται Αιγιάλεια, δηλαδή αιγιαλός = γιαλός.

Αίγιο

35

Η άλλη ονομασία του, Βοστίτσα, πιο πιθανό είναι πως παράγεται από τη σλαβική λέξη Βόστα-Βοστάν και σημαίνει πόλη των Κήπων - Κηπούπολη, όπως πράγματι είναι το Αίγιο , με τα τόσα περιβόλια του, μέσα και έξω από την πόλη. Ο κάτοικος του Αιγίου στην κοινή νεοελληνική ονομάζεται Αιγιώτης (θηλ. Αιγιώτισσα), ενώ η αρχαία ονομασία του κατοίκου είναι Αιγιεύς (-έως). Οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, της Αιγιαλείας δηλαδή, ονομάζονται Αιγιαλείς. Το Αίγιο αποτελεί τη χειμερινή έδρα της Ιεράς Μητροπόλεως Καλαβρύτων & Αιγιαλείας, ενώ η θερινή της είναι τα Καλάβρυτα.

Το Αίγιο (τότε Βοστίτσα) σε γκραβούρα του 17ου αιώνα

Μερικη άποψη του Αιγίου από την επαρχιακή οδό Αιγίου - Δαφνών, στο βάθος διακρίνονται τα βουνά της Στερεάς Ελλάδας

Kλίμα Η περιοχή του Αιγίου ανήκει στη Β’ κλιματική ζώνη, σύμφωνα με την ταξινόμηση του ισχύοντα κανονισμού θερμομόνωσης[3] . Η θερμοκρασία αέρα κυμαίνεται από -0,7°C (μέση μηνιαία ελάχιστη, μετρήσεις 1974-1997) έως 37,7°C (μέση μηνιαία μέγιστη). Η μέση ετήσια θερμοκρασία στο ηπειρωτικό τμήμα είναι 18 -18,5°C. Οι άνεμοι έχουν κατεύθυνση κυρίως ΒΒΔ[4] . Η μέση ετήσια ένταση είναι μικρότερη των 4m/sec για το μεγαλύτερο τμήμα του ΟΤΑ, ενώ ακόμη και στα ορεινά δεν υπερβαίνει τη τιμή των 5 m/sec. (πηγή: ΚΑΠΕ)

Ιστορία Αρχαιότητα Εκατοντάδες ευρήματα στην περιοχή πιστοποιούν την ύπαρξη οικισμών λίγο νωρίτερα από την Μεσολιθική Εποχή. Επτά έως οκτώ πρώιμοι οικισμοί ενώθηκαν κάποια στιγμή σε ενιαία πόλη. Πρώτοι κάτοικοί του, κατά τη μυθολογία, ήταν οι Αιγιαλείς Πελασγοί, όμως ως ιδρυτές της ενιαίας πόλης φέρονται οι Ίωνες. Στα μέσα του 16ου αιώνα οι Ίωνες ήρθαν από την Αττική, κατέλαβαν την εύφορη Αιγιάλεια και πολύ νωρίς αναμείχθηκαν ειρηνικά και ενώθηκαν με τους Αιγιαλείς Πελασγούς. Κατά το 12ο π.Χ. αιώνα έγινε μετακίνηση των Αχαιών από τη Λακωνία στη Βόρειο Πελοπόννησο. Οι Αχαιοί έδιωξαν τούς Ίωνες και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή δίνοντάς της το όνομά τους - Αχαΐα. Περί το 800 π.Χ. ίδρυσαν 12 πόλεις, την περίφημη Δωδεκάπολη της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Οι πόλεις αυτές συνδέθηκαν μεταξύ τους με το δεσμό της Αμφικτιονικής ιδέας και, στην πρώτη αυτή Αχαϊκή Συμπολιτεία κατά το 400 π.Χ., στο Αίγιο συνερχόταν και λειτουργούσε η Βουλή της Συμπολιτείας, όπως μας πληροφορεί η επιγραφή που βρέθηκε στα Ψηλά Αλώνια και την δημοσίευσε ο Σουηδός αρχαιολόγος καθηγητής Πώλ Όστρομ.

Αίγιο Κατά τους χρόνους της ακμής τους οι Αιγιώτες ξεχώρισαν ιδιαίτερα ως αθλητές και ήταν ονομαστοί ως σφενδονήτες. Ακόμη ανέδειξαν και αθλητές Ολυμπιονίκες, όπως ο Στράτων, ο Αθηνόδωρος και άλλοι. Επίσης οι Αιγιώτισσες αυλήτριδες ήσαν ξακουστές. Επίσης, στο αρχαίο Αίγιο ήταν σε μεγάλη ακμή το ιερό του Δία ο οποίος ονομαζόταν Αμάριος ή Ομάριος ή ορθότερα Ομαγύριος (από το ομήγυρη-συγκέντρωση). Ο ναός του Δία στο Αίγιο απέκτησε τέτοια φήμη, ως τόπος συγκέντρωσης των Ελλήνων για την επίλυση κοινών προβλημάτων, ώστε δημιουργήθηκε η παράδοση, που τη μνημονεύει και ο Παυσανίας, πως εκεί πραγματοποιήθηκε από τον Αγαμέμνονα η συγκέντρωση των αρχηγών των Αχαιών, για να συζητήσουν και να πάρουν αποφάσεις σχετικά με την Τρωϊκή Εκστρατεία και πως μάλιστα αυτό ήταν η αιτία να δοθεί η προσωνυμία του Ομαγύριου Δία στο ιερό.

Ελληνιστική περίοδος Στη μάχη της Χαιρώνειας, το 338 πΧ., οι Αχαϊκές πόλεις είχαν συμπαραταχτεί στο αντιμακεδονικό στρατόπεδο. Μετά την ήττα τους, οι πόλεις της Αχαΐας πήραν μέρος στο Συνέδριο της Κορίνθου. Το 330 π.Χ. ξαναβρέθηκαν στην αντιμακεδονική συμμαχία, που οργάνωσε η Σπάρτη κατά του Αντιγόνου και πήραν μέρος στη Μάχη της Μεγαλόπολης όπου νίκησαν και πάλι οι Μακεδόνες. Μετά την ήττα αυτή, ο Αντίπατρος κατάργησε τη Συμπολιτεία και εγκατέστησε ισχυρή μακεδονική φρουρά σε κάθε πόλη. Μακεδονική φρουρά εγκαταστάθηκε και στο Αίγιο. Το 320 π.Χ. το Αίγιο κυριεύτηκε από τον Κάσσανδρο. Εναντίον του κινήθηκε ο στρατηγός του Αντιγόνου, Αριστόδημος, και έδιωξε τη φρουρά του Κάσσανδρου. Αλλά, ενώ γίνονταν προετοιμασίες για να ανακηρυχτεί η πόλη ελεύθερη, ομάδες Αιτωλών που είχαν ακολουθήσει στην εκστρατεία τον Αριστόδημο, μπήκαν στην πόλη, την λεηλάτησαν και έβαλαν φωτιά σκοτώνοντας πολλούς από τους κατοίκους της πόλης. Το 308 π.Χ. η πόλη πέρασε στην εξουσία του Πολυσπέρχοντα, ο οποίος διόρισε φρούραρχο τον Στρόμβιχο. Το 303 π.Χ. την πόλη του Αιγίου την πολιόρκησε ο γιος του Αντιγόνου, Δημήτριος ο Πολιορκητής. Τελικά η φρουρά υπέκυψε. Ο Δημήτριος φέρθηκε πολύ σκληρά στη μακεδονική φρουρά. Σταύρωσε μπροστά στις πύλες της πόλης το Στρόμβιχο και 80 άντρες του. Από το 303 π.Χ. το Αίγιο όπως και όλες οι Αχαϊκές πόλεις, πέρασαν μια περίοδο κρίσης και αναταραχών. Οι Μακεδόνες τοποθέτησαν τυράννους σε κάθε πόλη και άρχισαν οι μεγάλοι καυγάδες για το ποιος θα γίνει τύραννος. Η κατάσταση αυτή κράτησε ως το 287 π.Χ. όταν οι Αχαϊκές πόλεις ανέτρεψαν και έδιωξαν τις μακεδονικές φρουρές και δημιούργησαν τον πρώτο πυρήνα της Αχαϊκής Συμπολιτείας που έπαιξε σημαντικό ρόλο στα πράγματα της Πελοποννήσου έως τη Ρωμαϊκή κατάκτηση (145 π.Χ.). Στη Β. Αχαϊκή Συμπολιτεία το 281 π.Χ., το Αίγιο και ιδιαίτερα το ιερό του Ομαγύριου Δία, η πηγή από την οποία ξεπήδησαν τα φιλελεύθερα ρεύματα αυτονομίας και ισοπολιτείας, που ρύθμιζαν τις σχέσεις μεταξύ των πόλεων και των πολιτών, ήταν το κέντρο και η πρωτεύουσα της Συμπολιτείας. Πάντα το Αίγιο από τους παλαιότατους χρόνους, υπερείχε απ' όλες τις Αχαϊκές πόλεις και αποτελούσε το θρησκευτικό και αμφικτιονικό κέντρο τους. Ύστερα από τον καταποντισμό της γειτονικής Ελίκης το 373 π.Χ.( η οποία ήταν πρωτεύουσα της Α΄ Αχαϊκής Συμπολιτείας), έγινε και πολιτική πρωτεύουσα, η κύρια πόλη της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Εκτός όμως από το ότι το Αίγιο ήταν η θρησκευτική και πολιτική μητρόπολη της Αχαϊκής Συμπολιτείας , άλλα κατοπινά γεγονότα του έδωσαν ευρύτερη σημασία στον ελληνικό κόσμο και το ανέδειξαν σε ένα από τα πιο σημαντικά πολιτικά και εθνικά κέντρα του Ελληνικού χώρου. Έτσι το 209 π.Χ. συνέρχεται στο Αίγιο ύνοδος των Συμμάχων των Αχαιών, των ουδέτερων Ελλήνων και του Φιλίππου της Μακεδονίας. Το 146 π.Χ. στο Αίγιο κατευθύνθηκαν οι πρέσβεις των Ρωμαίων για να συζητήσουν τα ελληνικά θέματα. Μετά την υποδούλωση της Ελλάδας στους Ρωμαίους οι Ρωμαίοι γκρέμισαν τα τείχη της πόλης, αλλά το Αίγιο δεν έχασε τη σημασία του. Παρά τη διάλυση της Συμπολιτείας, οι Ρωμαίοι επέτρεψαν τη συνάθροιση των αντιπροσώπων των πόλεών της στο Αίγιο για την εκλογή των στρατηγών και δημιουργών. Κι έτσι επανιδρύθηκε, κατά κάποιο τρόπο, μια Συμπολιτεία σε κατώτερο επίπεδο, που υπήρχε ως την εποχή του Παυσανία (200 μ.Χ. περίπου).

36

Αίγιο

Βυζαντινή περίοδος Κατά τη βυζαντινή περίοδο το Αίγιο έπεσε σε αφάνεια. Οι βαρβαρικές ορδές που θα εισβάλουν κατά διαστήματα στον ελλαδικό χώρο θα καταστρέψουν επανειλημμένως την πόλη. Διοικητικά το Αίγιο αποτελούσε υποδιοίκηση του θέματος Πελοποννήσου. Υπήρχε όμως και λειτουργούσε και η τοπική αυτοδιοίκηση με την εκλογή αρχόντων από το λαό. Τα χρόνια μετά τον τρίτο αιώνα το Αίγιο σχεδόν χάνεται από την Ιστορία. Τον 3ο αιώνα μ.Χ. εισβάλουν στην πόλη οι Βησιγότθοι και εξανδραποδίζουν τους κατοίκους. Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος (408 - 450) παραχώρησε στο Αίγιο λόγω των καταστροφών, φορολογικά προνόμια. Μετά την Διάδοση του Χριστιανισμού αναφέρεται μόνο τον έκτο αιώνα σαν έδρα επισκόπου, πράγμα που δείχνει ότι επρόκειτο περί πόλεως σε ακμή. Επί Ιουστινιανού (527 – 565 μ.Χ.) το Αίγιο γνώρισε παρακμή. Κατά το 805 την πόλη κατέλαβαν προσωρινά οι Σλάβοι και τη μετονόμασαν σε Βοστίτσα. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1205μ.Χ. ο Γουλιέλμος ο Σαμπλίττης και ο Γοδεφρίδος ο Βιλλαρδουίνος, αποφάσισαν να κατακτήσουν τη Πελοπόννησο (Μορέα). Έφθασαν στη Πάτρα και μετά κατέλαβαν τη Βοστίτσα. Μετά τη κατάκτηση του μεγαλύτερου μέρους της Πελοποννήσου ο Γουλιέλμος ανακηρύχτηκε Πρίγκιπας της Αχαΐας. Μετά τον θάνατο του ο Γοδεφρίδος ο Βιλλαρδουίνος χώρισε τη Πελοπόννησο σε 12 βαρονίες. Μία από αυτές ήταν και η Βαρονία της Βοστίτσας (στα μασαιωνικά γαλλικά Vostice), με βαρόνο τον Ούγκο ντέ Σαρπινύ, ο οποίος και έχτισε πύργο από υλικά της αρχαίας πόλης. Υπολείμματα των θεμελίων του μεσαιωνικού αυτού πύργου της Βοστίτσας σώζονται σήμερα στα υπόγεια του σπιτιού του Αθαν. Τσινούκα στο βράχο, στα Εισόδια. Το 1363 η βαρονία της Βοστίτσας πωλείται στον Νέριο Ατζιαγιώλη, το 1381μ.Χ. καταλαμβάνεται από τον Ναβαρρικό στρατό (Ναβαρρική εταιρεία), και το 1394μ.Χ. δίνεται προίκα στην Κάρολο Τόκκο δούκα της Λευκάδας και της Κεφαλονιάς, από το Νέριον Ατζιαγιώλη.Τέλος προσθήκης.

Ενετοκρατία - Τουρκοκρατία Το 1420 το Αίγιο εριήλθε στους Δεσπότες του Μιστρά, Κωνσταντίνο και Θωμά Παλαιολόγο. Το 1458 καταλήφθηκε από τους Τούρκους. Το 1463 περιήλθε στους Βενετούς (Α' Βενετοκρατία). Το 1470 ανακαταλήφθηκε από τους Τούρκους. Γύρω στο 1570 αναφέρεται στις επαναστατικές κινήσεις της εποχής εκείνης. Σ' όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας το Αίγιο και η περιοχή του παρουσιάζεται συχνά στο προσκήνιο της ιστορίας και ειδικά μάλιστα στην περίοδο που σημειώνονται οι συνωμοτικές κινήσεις και εξεγέρσεις στον ελληνικό χώρο, και ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, πριν από τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) με επικεφαλής τον άρχοντα Νικόλαο Τσερνοτά και τον ηγούμενο της Μονής Ταξιαρχών, Ισαάκ. Το 1685, όπως όλη η Πελοπόννησος, καταλήφθηκε και το Αίγιο άλι από τους Βενετούς. Εκτός από τους άλλους νέους θεσμούς που εισήγαγαν οι Βενετοί στην περίοδο αυτή της Β' Βενετοκρατίας (1685-1715) στην Πελοπόννησο, σημαντική θέση κατέχει η νομοθετική σύσταση κοινοτήτων τοπικής αυτοδιοικήσεως στα κυριότερα αστικά κέντρα της και στη Βοστίτσα. Οι κοινότητες ιδρύθηκαν κατά το πρότυπο των βενετικών Επτανήσων και λειτουργούσαν, με κατά τόπους διαφορές, απαράλλαχτα όπως στην πόλη της Βενετίας και γενικά στην Βενετική Δημοκρατία. Η απόφαση του αρχιστράτηγου Αλεξάνδρου Μολίνι, που ενέκρινε την αίτηση των κατοίκων της Βοστίτσας για την ίδρυση της κοινότητας, έχει ως δικαιολογητικό τους παρακάτω δύο κυριότερους λόγους (φάκελος 105, του βιβλίου διαταγμάτων και αποφάσεων της γραμματείας του εκλαμπροτάτου και εξοχοτάτου αρχιστράτηγου Αλ. Μολίνι, από τα αρχεία της Βενετίας.) Ο πρώτος λόγος ήταν η εξαιρετικά ιδιαίτερη παραθαλάσσια θέση της Βοστίτσας, σε σχέση με την απέναντι Ναύπακτο και την περιοχή της, πράγμα που έκανε πολλούς κατοίκους της τότε Αθήνας αλλά κυρίως από τα Σάλωνα να έλθουν και να εγκατασταθούν στη Βοστίτσα. Έτσι η πόλη και η περιφέρειά της, κατά τις εκθέσεις των Βενετών Προνοητών, αποτελούσε τότε μία από τις σημαντικότερες περιοχές της Βενετικής Πελοποννήσου. Η πόλη πήρε καινούρια όψη, με οικονομική άνθιση και με κοινωνικό βίο υψηλού επιπέδου.

37

Αίγιο Ο δεύτερος λόγος ήταν ο διαχωρισμός της από την κοινότητα των Καλαβρύτων, στην οποία υπαγόταν ως τότε, ύστερα απ' τη συμμετοχή στο συμβούλιο της κοινότητας αυτής και οικογενειών από την Βοστίτσα. Αυτοί που υπέγραψαν την αίτηση για την ίδρυση κοινότητας χωριστής για λογαριασμό των οικογενειών τους καθώς και άλλων ογδόντα οικογενειών από τη Βοστίτσα ήταν οι Κανέλλος Σεμινάκος λεγόμενος Πρεκιανός, Γιαννάκης Γιάκουμος λεγόμενος Αλμπατζέλης, Γιωργάκης Αγγελόπουλος και Πέτρος Μπόγδανος. Από το 1715 που καταλύθηκε η Β' Βενετοκρατία, το Αίγιο υποτάχθηκε με τη συνθήκη του Πασάροβιτς (1718), πάλι στους Τούρκους ως την απελευθέρωση και αποτέλεσε ξεχωριστή επαρχία (καζά), που την διοικούσε ο βοεβόδας. Στα Ορλωφικά (1769-1770), μετά από τους δισταγμούς των Πατρινών να κινηθούν, ο Μητροπολίτης της Πάτρας Παρθένιος συγκάλεσε στο Αίγιο σύσκεψη με τους τοπικούς παράγοντες ʼγ . Μελετόπουλο, Γκολφίνο Λόντο και Ιων. Πούλο και αποφασίστηκε η συμμετοχή στην επανάσταση. Καταρτίστηκε στρατιωτικό σώμα, που με την υποστήριξη του Μ. Σπηλαίου εκστράτευσε κατά των Καλαβρύτων.

Επανάσταση του 1821 Στο τέλος Ιανουαρίου (26-30) 1821, στις παραμονές της επαναστάσεως, στο Αίγιο πάλι έγινε η πρώτη επίσημη σύσκεψη των κληρικών και των προεστών του Μοριά για την επανάσταση, η περιβόητη Μυστική Συνέλευση της Βοστίτσας . Η σύσκεψη αυτή, με είδος προέδρου τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και εισηγητή τον Παπαφλέσσα, προβλημάτισε τους ταγούς του έθνους μπροστά στο τρομερό ερώτημα του ξεσηκωμού, παίρνοντας τελικά αποφάσεις που λογάριαζαν και προπαρασκεύασαν στέρεα την Εθνεγερσία (ετοιμότητα, έρανος, προμήθεια όπλων, στρατολογία κ.τ.λ.). Πάντως παρά τους όποιους, μάλλον δικαιολογημένους, δισταγμούς του Παλαιών Πατρών Γερμανού και ορισμένων Καλαβρυτινών προκρίτων, αναφορικά με την καταλληλότητα της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου για μία επανάσταση, οι πρόκριτοι του Αιγίου, Ανδρέας Σ. Λόντος, Δημήτριος Μελετόπουλος, Λέων Μεσσηνέζης, σύντομα ξεκίνησαν τις ετοιμασίες για τον αγώνα. Ο Ανδρέας Λόντος συγκρότησε το πρώτο μεγάλο στρατιωτικό σώμα της Πελοποννήσου (400 άνδρες από την Αιγιάλεια και την απέναντι Ρούμελη) το οποίο συντηρούσε με δικά του έξοδα. Σύμφωνα με την έγκυρη "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους" της Εκδοτικής Αθηνών, το Αίγιο είναι η πρώτη πόλη της Πελοποννήσου που απελευθερώθηκε από τους Τούρκους, χωρίς ωστόσο να προηγηθεί μάχη (Βλ. σελ 84-85 Τόμος Επανάσταση 1821). Γύρω στις 20 Μαρτίου 1821 ο Ανδρέας Λόντος ύψωσε στην πόλη την πρώτη επαναστατική σημαία, κόκκινη με μαύρο σταυρό στη μεση, αφού προηγουμένως, οι ελάχιστοι Τούρκοι της πόλης, είχαν φύγει έντρομοι με βάρκες για τη Φωκίδα, επειδή το Αίγιο δεν διέθεται κανένα φρούριο. Στην αποχώρησή τους αυτή τους βοήθησαν και οι ίδιοι οι Αιγιώτες. Στη συνέχεια ο Ανδρέας Λόντος με το στρατό του ξεκίνησε αμέσως για την Πατρα, όπου ευλογήθηκε η σημαία του από τον Γερμανό. Ο Ιστορικός του 19ου αιώνα Σπυρίδων Λάμπρος στο "Ιστορικό Λεξικό" του 1880 γράφει ότι το Αίγιον υπήρξεν η πρώτη πόλις, εκ της οποίας, εκραγείσης της Επαναστάσεως, έφυγαν οι Τούρκοι το κατ' αρχάς έντρομοι.

38

Αίγιο

Αξιοθέατα - Μνημεία Tο Αίγιο είναι σήμερα η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό στο νομαρχιακό διαμέρισμα της Αχαΐας. Είναι κτισμένο παραθαλάσσια. Οι τομείς ειδικού ενδιαφέροντος των τουριστών είναι το παλαιό τμήμα της πόλης (με στοιχεία της χαρακτηριστικής αρχιτεκτονικής των αρχών του 20ου αιώνα) και η παραλία από το σιδηροδρομικό σταθμό (που παρέχει ένα παράδειγμα της αρχιτεκτονικής σιδηροδρόμων των αρχών του 20ου αιώνα) ως την εκκλησία της Παναγίας της Τρυπητής, και των παλαιών σταφιδαποθηκών (όλες τώρα εσωτερικά μετασχηματισμένες σε πολυτελή cafes) αλλά και του παλαιού εργοστασίου χαρτοποιίας (που παρέχει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής από την αρχή του προηγούμενου αιώνα, και που τώρα βαθμιαία μετασχηματίζεται σε εκπαιδευτικό ίδρυμα). Τα Το Ηρώον στον κήπο των Υψηλών Αλωνίων, ευρήματα από την αρχαιότητα δεν είναι πολλά και είναι μάλλον έργο του γλύπτη Γ. Δημητριάδη του Αθηναίου, στη βάση του είναι χαραγμένο το επίγραμμα διάσπαρτα γύρω από την πόλη. Προς την περιοχή της Δεξαμενής οι του Τυρταίου ΤΕΘΝΑΜΕΝΑΙ ΓΑΡ ανασκαφές αποκάλυψαν δύο ορθογώνια κτήρια του 500 Π.Χ. και 400 Π.Χ. αντίστοιχα. Η ίδια ανασκαφή επιβεβαίωσε επίσης την ύπαρξη ενός νεκροταφείου των κλασσικών χρόνων βορειοδυτικά του ίδιου σημείου, ενώ στην πλατεία Υψηλών Αλωνίων (την κεντρική πλατεία της πόλης) ανακαλύφθηκαν τάφοι από την μυκηναϊκή εποχή. Προς τη θάλασσα δύο ακόμη νεκροταφεία (ένα ελληνιστικό και ένα ρωμαϊκό) ήρθαν επίσης στο φως. Τα σημαντικά αρχαία κτίσματα της πόλης, που αναφέρει λεπτομερειακά ο Παυσανίας, καταστράφηκαν από τους αλλεπάλληλους σεισμούς, από τους Ρωμαίους και τους λοιπούς κατακτητές. Ευρήματα από το Αίγιο και την Αιγιάλεια φυλάσσονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης. Στο Αίγιο, εξαιτίας της ανθηρής οικονομικής κατάστασης, που οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στο εμπόριο της περίφημης κορινθιακής σταφίδας που παρήγαγε η περιοχή, οικοδομήθηκαν πολλά όμορφα νεοκλασικά κτήρια, δημόσια και ιδιωτικά και ναοί κατά το τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου. Το μεγαλύτερο μέρος από τα καλύτερα οικοδομήματα αυτού του είδους διασώθηκε από τους καταστρεπτικούς σεισμούς και ιδίως απ' αυτόν της 15ης Ιουνίου του 1995. Κάποια ωστόσο κατεδαφίστηκαν στα τέλη του 1960 και στη δεκαετία του 1970, πριν προλάβουν να κριθούν διατηρητέα.

Ιεροί Ναοί • Η Παναγία η Τρυπητή Η πολιούχος του Αιγίου. Βρίσκεται κτισμένη στην παραλία του Αιγίου σε απόκρημνο βράχο ύψους 30μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, μέσα σε Σπήλαιο (τρύπα). Όποιος επισκέπτεται για πρώτη φορά το προσκύνημα εντυπωσιάζεται από την ομορφιά του τοπίου. Μία κλίμακα με 150 σκαλοπάτια ενώνει το Ιερό Προσκύνημα με το δημόσιο δρόμο. Υπάρχει όμως και μία δεύτερη οδός από τον Κυπαρισσώνα. Μόλις ο επισκέπτης, πλησιάσει τα κράσπεδα του Ναού, παρατηρεί εντός του βράχου ένα μικρό σπήλαιο. Κατά την παράδοση εκεί ήταν το ασκητήριο του Καπετάνιου - Ναυαγού που βρήκε την εικόνα. Αν όμως ο θαυμασμός του προσκυνητή είναι μεγάλος από την ομορφιά του περιβάλλοντος χώρου, πολύ περισσότερο εντυπωσιάζεται, όταν εισέρχεται στον Ιερό Ναό. Στον πρόναο υπάρχει το Αγίασμα. Καλλιτεχνική μαρμάρινη κρήνη με σταυροειδές σχήμα. Από το στόμα τριών λαξευμένων Αγγέλων τρέχει συνέχεια το αγίασμα που χύνεται σε μαρμάρινη λεκάνη. Στην Κρήνη είναι χαραγμένη η γνωστή καρκινική επιγραφή (διαβάζεται και αντίστροφα) "ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ". Στην συνέχεια ο προσκυνητής ανερχεται στον κυρίως Ναό. Δεξιά στο σπήλαιο υπάρχει η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας βρεφοκρατούσας.

39

Αίγιο

40

Σύμφωνα με την παράδοση στα μέσα του ΙΣΤ’ αιώνα δηλαδή περί το 1550, κάποιος ναυαγός του Κορινθιακού Κόλπου, διακρίνει - μέσα στη νύκτα - ένα φως, σημάδι πως βρίσκεται κοντά σε στεριά. Επιστρατεύει όλες του τις δυνάμεις για να φθάσει στο φως. Το πλησιάζει και διαπιστώνει με πολλή έκπληξη, πως βρίσκεται μπροστά σε μία εικόνα της Παναγίας. Την άλλη μέρα ο ναυαγός ειδοποίησε τις Αρχές της πόλης του Αιγίου. Κλήρος, λαός, άρχοντες ήλθαν, προσκύνησαν κάνοντας και Δοξολόγια. Ο Ευρετής της εικόνας γίνεται ο πρώτος ασκητής. Στη συνέχεια αρχίζει η μέριμνα για ανοικοδόμηση Ναού. Με την πάροδο του χρόνου το πρώτο ασκηταριό εξελίσσεται σε Μονή. Ο Ναός πήρε τη σημερινή του μορφή τον 19ο αιώνα. Είναι νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, διώροφος και περιβάλλεται από περίτεχνους κήπους. Η μνημειακή, αναγεννησιακού τύπου, εξωτερική μαρμάρινη σκάλα, η οποία ενώνει τον παραλιακό δρόμο με τον Ναό, κατασκευάστηκε το έτος 1870 με σχέδιο του μηχανικού Άγγελου Κορυζή. Στο εσωτερικό του κυρίως ναού υπάρχουν τοιχογραφίες του 19ου αιώνα, καθώς και ορισμένες πολύ μεταγενέστερες. Η οροφή είναι διακοσμημένη με γύψινα μπαρόκ θέματα. Δυστυχώς, όλα αυτά σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό φθαρμένα από την υγρασία και καλυμμένα από ένα παχύ στρώμα μεθάλης από τα κεριά και μαυρισμένα από κάποια πυρκαϊά του παρελθόντος, χωρίς να έχει γίνει καμμία απολύτως προσπάθεια συντήρησης και αποκατάστασης. Συντήρηση έγινε μόνο στο ξύλινο επιχρωματισμένο τέμπλο του ναού το οποίο αποδείχτηκε ότι είναι το παλαιότερο σωζόμενο του Αιγἰου και σε σειρά παλιών φορητών εικόνων. Με Βασιλικό Διάταγμα της 8ης Μαΐου 1933 η εορτή της Παναγίας της Τρυπητής καθιερώνεται σαν επίσημη Θρησκευτική Εορτή του Αιγίου. Την Παρασκευή της Διακαινησίμου (Παρασκευή του Πάσχα) τελείται η λιτάνευση της Ι. Εικόνας με κάθε επισημότητα, συνοδεία φιλαρμονικών, στρατού και μαθητών και με μεγάλη κοσμοσυρροή. Τέλος με την υπ' αριθ. 10/16-5-1970 κανονισμό της Ι. Συνόδου της Ελλάδος αναγνωρίζεται σαν "ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ" και χαρακτηρίζεται Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου.

• Ο Μητροπολιτικός Ναός της Φανερωμένης, έργο του Ερνέστου Τσίλλερ, είναι ο μεγαλύτερος και επιβλητικότερος ναός της πόλης. Θεμελιώθηκε γύρω στο 1898 με 1899 και εγκαινιάστηκε το 1914. Εντυπωσιακός είναι ο τεράστιος, αναγεννησιακού ρυθμού, θόλος του ναού. Διαθέτει τέμπλο αγιογραφημένο από τον Κωνσταντίνο Φανέλλη. Το τέμπλο αυτό, με τις ναζαρηνής τεχνοτροπίας εικόνες, προέρχεται από παλαιότερο ναό, που βρισκόταν στην ίδια θέση και κατέρρευσε στο σεισμό του 1888. Ο θόλος και η πλατυτέρα έχουν αγιογραφηθεί από τον Σπυρίδωνα Παπανικολάου (1960). Στην ίδια περίπου θέση βρίσκονταν ναοί αφιερωμένοι στην Θεοτόκο ήδη από την Παλαιοχριστιανική εποχή.

Ο Μητροπολιτικός Ναός της Παναγίας Φανερωμένης, έργο του Ερνέστου Τσίλλερ

• Ο Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου Σύμφωνα με το Βενετικό Κτηματολόγιο της Βοστίτσας, ηδη από το 1700, προϋπήρχε στον ίδιο σημείο ενοριακός ναός που έφερε το όνομα "Παναγία των Ξένων", ενώ με βαση τις ιστορικές πηγές στον ίδιο χώρο βρισκόταν αρχαίος ναός με άγαλμα και άλσος αφιερωμένο στη θεά Ήρα που συνόρευε με θέατρο. Ο σημερινός ναός κατασκευάστηκε για να αντικαταστήσει παλαιότερο ναό ο οποίος κατέρρευσε στο σεισμό του 1861. Ανηγέρθη εκ βάθρων γύρω στο 1894 σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλλερ και αποτελεί εξαιρετικό κράμα ρωμανικού, βυζαντινού και αναγεννησιακού ρυθμού. Πρόκειται για περίτεχνη πετροκεράμινη κατασκευή, ρυθμού σταυροειδούς με τρούλλο. Περιστοιχίζεται από πολλούς μυτερούς οβελίσκους και δύο ακόμη εντυπωσιακούς τρουλλίσκους οι οποίοι κοσμούν τα κωδωνοστάσια. Γενικά το κτήριο διαθέτει πολλά και σπάνιας ομορφιάς κεραμικά στολίδια, ιδίως στο επάνω μέρος (σε αετώματα, τρούλλους, οβελίσκους κ.λ.π.). Από το μεγάλο σεισμό της 15ης/6/1995 παραμένει σχεδόν ετοιμόρροπος και γεμάτος σκαλωσιές. Από αρχιτεκτονικής πλευράς είναι σίγουρα ο πιο ενδιαφέρων ναός της πόλης και ένα από τα ωραιότερα δημιουργήματα του Τσίλλερ. Δυστυχώς σήμερα (2009) εξακολουθεί να παρουσιάζει εικόνα εγκατάλειψης. Οι

Αίγιο μελέτες αποκατάστασης δεν προχώρησαν στην πράξη λόγω έλλειψης χρηματοδότησης κι άλλων επιπλοκών. Στο εσωτερικό του διαθέτει καλλιτεχνικό μαρμάρινο τέμπλο (έργο του Πάριου γλύπτη Δημήτρη Περάκη) με δυτικότροπες εικόνες του Αθανάσιου Σταθακόπουλου. Η ενορία πια, λόγω της επικινδυνότητας του ναού, στεγάζεται εδώ και χρόνια σ' ένα παραπλήσιο υπόγειο.

• Οι Ταξιάρχες Είναι ρυθμού βασιλικής. Έχουν πλούσιο εσωτερικό νεοκλασικό διάκοσμο και αξιόλογες, ναζαρηνής τεχνοτροπίας, εικόνες του 19ου αιώνα στο τέμπλο και την οροφή, φιλοτεχνημένες από τον Κωνσταντίνο Φανέλλη. Είναι κτίσμα του 1712 και η δεύτερη σε μέγεθος ενορία της πόλης. Ο ναός πήρε τη σημερινή μορφή του γύρω στο 1840.

• Ο Άγιος Ανδρέας Ο Ιερός Ναός του Αγίου Ανδρέου βρίσκεται Β.Δ. απ’ το κέντρο του Αιγίου (στην παλαιά αγορά) και φαίνεται να προϋπήρχε του 1700 όπως αποδεικνύεται από το Βενετικό χάρτη της εποχής. Ο Ιερός Ναός ήταν μετόχι της Ιεράς Μονής Ταξιαρχών με το ομώνυμο προς αυτή όνομα, όπου είναι καταγραμμένο στον κώδικα της Ιεράς Μονής στις σελίδες 27 και 86 με ημερομηνία 28 Απριλίου και 3 Μαΐου του 1834. Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, ο μικρός τότε Ιερός Ναός, είχε μετατραπεί σε ʺΤζαμίʺ, αργότερα ανακτήθηκε και ξανακτίστηκε εκ βάθρων διά συνδρομής των τιμιωτάτων αρχόντων Ηλία Βάβαλη, Παναγή Παπαβασιλείου και Κωνσταντίνου Ν. Καρβέλα. Ο σημερινός Ιερός Ναός, σύμφωνα με την παράδοση, είναι έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ, αλλά ενδέχεται να είναι και έργο του Έλληνα αρχιτέκτονα Θεόδωρου Διαμαντόπουλου. Ως προς το έτος της ανέγερσης του ναού οι απόψεις είναι διφορούμενες. Ο ιστορικός της πόλεως του Αιγίου, Αρίστος Σταυρόπουλος, αναφέρει πως ο ναός ανεκτίσθη εξ ολοκλήρου κατά το έτος 1888, ένω άλλοι υποστηρίζουν πως κτίστηκε το 1893. Ορθότερη φαίνεται να είναι η δεύτερη άποψη. Ο ρυθμός του Ιερού Ναού είναι Βασιλική σταυρική ή σταυρόσχημη, πετρόκτιστη με κεραμοπλαστική διακόσμηση στα αετώματα (οδοντωτές ταινίες) αλλά και στους τοίχους σχηματίζοντας ποικίλα σχέδια. Τα περίτεχνα κωδωνοστάσια του φέρουν κεραμικά θωράκια διάτρητα σε σχήμα κύκλου με εγκάρσιους σταυρούς. Στα μαρμάρινα θυρώματα αναφέρονται τα ονόματα, του ευεργέτου Ηλία Βάβαλη με την χρονολογία 1898 (Νοτίως του Ναού) και από την Βόρεια πλευρά του Ναού υπάρχει κι έν᾿ άλλο θύρωμα στο οποίο αναφέρετε το όνομα του άλλου μεγάλου ευεργέτου Κωνσταντίνου Ν. Καρβέλα με χρονολογία 1893. Οι εικόνες του τέμπλου έχουν φιλοτεχνηθεί από γνωστούς αγιογράφους όπως: τον Κωνσταντίνο Φανέλλη, από μοναχούς της Σκήτης της Αγ. Άννης του Αγίου Όρους αλλά και από τον Αθανάσιο Σταθακόπουλο, ενώ ο Παντοκράτορας Ιησούς Χριστός φιλοτεχνήθηκε δια χειρός του Δημητρίου Κ. Φανέλλη. Τα νεώτερα χρόνια εικόνες έχουν φιλοτεχνήσει διάφοροι αγιογράφοι όπως ο Ανδρέας Δάλλας, Ν. Ανδρεάδης κ.α. Εντυπωσιακή είναι η νεοκλασική οροφή του ναού. Στην πλειοψηφία τους οι αγιογραφίες είναι ναζαρηνής τεχνοτροπίας. Ο Ιερός Ναός έχει την τιμή να κατέχει τα πανσεβάσμια Λείψανα των αγίων Θεοδώρου του Τήρωνος, και Θεοδώρου του Στρατηλάτου, μικρό τεμάχιο ενός εκ των 14.000 χιλιάδων νηπίων των υπό Ηρώδου αναιρεθέντων, του αγίου Νεκταρίου επισκόπου Πενταπόλεως του θαυματουργού, του αγίου Ιερομάρτυρος Βλασίου, του αγίου Ιερομάρτυρος Χαραλάμπους, και του αγίου Νεομάρτυρος Γεωργίου του εξ Ιωαννίνων. Διατελέσαντες Ιερομόναχοι ως μετόχι της Ιεράς Μονής Ταξιαρχών: Ιερώνυμος, Αυξέντιος, Χριστόφορος, Αμφιλόχιος, Γερβάσιος. Διατελέσαντες Ιερείς ως ενορία Αγίου Ανδρέου: Βασίλειος Παπαγεωργόπουλος, Χαράλαμπος Παπαγεωργόπουλος, Ηλίας Καψιώτης, Κωνσταντίνος Φιλιππακόπουλος, Αντώνιος Μπάμπης, Αριστείδης Κουτσόπουλος.

• Ο Άγιος Γεώργιος Τεμένης διαθέτει στο εσωτερικό του εντυπωσιακό νεοκλασικό διάκοσμο και ναζαρηνής τεχνοτροπίας εικόνες του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου.

• Η Αγία Τριάς. Μικρός λιθόκτιστος ναός στην αγορά της πόλης, καθαρά βυζαντινού ρυθμού σε σχέδια του Αναστασίου Ορλάνδου. Έργο των μέσων του 20ου αιώνα. Από αρχιτεκτονικής απόψεως, στο σύνολό του, είναι ο καλύτερος από τους νεώτερους ναούς της πόλης.

41

Αίγιο

42

Σημαντικά διατηρητέα κτήρια • Το Μέγαρο του Παναγιωτόπουλου είναι τριώροφο μεγάλο νεοκλασικό, κτίσμα του 1857-1860 σε σχέδια του Παναγιώτη Κάλκου. Η εξωτερική διακόσμηση είναι μάλλον λιτή, δωρική. Στο εσωτερικό του διαθέτει θαυμάσιες τοιχογραφίες σε όλους τους τοίχους και τις οροφές πομπηιανού στυλ. Το κτήριο έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στην Νοτιοδυτική Ελλάδα.

• Το Αρχαιολογικό Μουσείο (Παλαιά Δημοτική Αγορά, έργο του Ερνέστου Τσίλλερ, κτίσμα του 1890).

• Το Δημαρχειακό Μέγαρο, • Ο Πύργος των Υψηλών Αλωνίων (κτίσμα νεογοτθικού ρυθμού του 1900), • Το Παλαιό Νοσοκομείο (σημερινό Πολιτιστικό κέντρο), • Η Δημοτική Βιβλιοθήκη (Παλαιό Γυμνάσιο), • Το κτήριο του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου. Παλαιό 4ο Δημοτικό Σχολείο. Πέτρινο κτήριο που η οικοδόμησή του ανάγεται στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια. Αρχικά ήταν οικία του πρώτου δημάρχου Αιγίου Αναστασίου Λόντου.

Το Μέγαρο Παναγιωτόπουλου στην οδό Μητροπόλεως

• Το κτήριο του Γατείου κληροδοτήματος (Σημερινό Ταχυδρομείο, σε σχέδιο του Ερνέστου Τσίλλερ, με μπαρόκ γύψινες διακοσμήσεις στο εσωτερικό του β΄ ορόφου, κτήριο των αρχών της δεκετίας του 1910).

• Η Έπαυλη Χρυσανθόπουλου (Στους Αγίους Αποστόλους, πέτρινη οικία απο εποχής της Τουρκοκρατίας).

• Το αρχοντικό του Γ. Σ. Μεσσηνέζη (οδός Δεσποτοπούλων) • Η Βίλα Ηλιόπουλου στη Δεξαμενή και πολλά άλλα ιδιωτικά κυρίως κτήρια που ο αριθμός τους υπερβαίνει τα 50, στις οδούς Εισοδίων, Αγίου Ανδρέου, Ανδρέου Λόντου, Δεσποτοπούλων, γύρω από την κεντρική πλατεία και αλλού.

Η Ιερά Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών Αιγιαλείας Σπουδαία θεωρείται η Μονή Ταξιαρχών κοντά στα Μελίσσια Το αρχοντικό του Γεωργίου Σ. Μεσσηνέζη Αιγίου, στους πρόποδες του όρους Κλωκός (15 χιλιόμετρα από το Αίγιο). Ιδρυτής της Μονής είναι ο Όσιος Λεόντιος που ασκήτευσε σε απόκρημνο βράχο του Κλωκού. Η σκήτη βρίσκεται στο αρχικό μοναστήρι, το "Παλαιομονάστηρο" όπου έχουν διασωθεί ελάχιστες φθαρμένες τοιχογραφίες του 16ου αι. Η Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών (ή Αρχαγγέλων όπως λεγόταν αρχικά) χτίστηκε πιθανότατα μεταξύ του 1430 και 1460 από τους δεσπότες της Πελοποννήσου Θωμά και Δημήτριο Παλαιολόγο. Το σημερινό μοναστήρι βρίσκεται λίγο πιο κάτω από τα ερείπια του παλαιού και είναι κτίσμα του 1775. Σημαντική υπήρξε η προσφορά του στους αγώνες του 1821. Λειτούργησε εκεί Γυμνάσιο (1880-1926) και Γυμνάσιο-Οικοτροφείο (1943-1970) για τα φτωχόπαιδα της υπαίθρου. Η ιστορική αυτή μονή, παρά τις κατά καιρούς καταστροφές, διαθέτει πολλά κειμήλια. Γνωστή είναι και για την παραγωγή γλυκού τριαντάφυλλου (Ροδοζάχαρη). Η μονή κινδύνευσε να γίνει στάχτη στη μεγάλη πυρκαϊά του Ιουλίου του 2007 που κατέκαυσε μέρος της ορεινής Αιγιάλειας.

• Η Μονή Πεπελενίτσης Απέναντι από τους Ταξιάρχες βρισκόταν η γυναικεία Ιερά Μονή Πεπελενίτσης. Η ιστορία της ταυτίζεται με αυτήν της μονής Ταξιαρχών. Ανάγεται στον 15ο αιώνα και η ετυμολογία του ονόματός της παραμένει αβέβαιη.

Αίγιο

43

Το μοναστήρι, που βρισκόταν σε δύσβατη περιοχή, καταστράφηκε στις μεγάλες πυρκαϊές του Ιουλίου του 2007. Γλύτωσε ωστόσο το αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου καθολικό της.

• Ο βυζαντινός Ναός του Αγίου Νικολαόυ Κοντά στον ποταμό Σελινούντα και απέναντι από τη Μονή Ταξιαρχών (7 χλμ.), σε υψόμετρο 432 μέτρων, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολαόυ. Η πρώτη οικοδομική φάση του ανάγεται στη μεσοβυζαντινή περίοδο, τον 10ο μ.Χ. αιώνα. Το μνημείο δυστυχώς είναι ελάχιστα γνωστό.

Πληθυσμός (Σύμφωνα με την απογραφή του 2001) • Δήμος Αιγίου: 27812 • • • • • • • • • • •

Δ.Δ. Αιγίου: 21255 Δ.Δ. Βαλιμιτίκων: 510 Δ.Δ. Δαφνών: 372 Δ.Δ. Διγελιωτίκων: 419 Δ.Δ. Κουλούρας: 731 Δ.Δ. Κούμαρη: 210 Δ.Δ. Κουνινάς: 687 Δ.Δ. Μαυρικίου: 504 Δ.Δ. Μελισσίων: 427 Δ.Δ. Παρασκευής: 230 Δ.Δ. Πτέρης: 633

Ο Δήμος Αιγίου.

• Δ.Δ. Σελινούντος: 634 • Δ.Δ. Τέμενης: 1137 • Δ.Δ. Χατζή: 63

Πολιτιστικά σωματεία Φιλαρμονική Αιγίου «ΕΥΤΕΡΠΗ» 1892 Είναι μία από τις παλαιότερες φιλαρμονικές της Ελλάδος, υπήρξε πανελλήνιο φυτώριο μουσικών και αρχιμουσικών και συνεχίζει μέχρι σήμερα το έργο της. Ιδρύθηκε το έτος 1892 με πρωτοβουλία του τότε δημάρχου Αιγίου Σπύρου Παναγιωτόπουλου, του αδελφού του Πανάγου Παναγιωτόπουλου και άλλων φιλόμουσων Αιγιωτών. Πρώτος αρχιμουσικός της υπήρξε ο Ιταλός Odesseo Mattiotsi. Έπειτα για ένα διάστημα αρχιμουσικός διετέλεσε ο Ιωάννης Παρίδης, ενώ το 1899 τη διεύθυνση ανέλαβε ο Αυστριακός Alberto Andlouvits, επί των ημερών του οποίου η Φιλαρμονική προόδευσε σημαντικά. Κατόπιν σπουδαιότεροι αρχιμουσικοί υπήρξαν οι εξής: Δημήτριος Αργυριάδης (1909-1917 & 1925-1926), Σπυρίδων Μπάκας (1924), Αντώνιος και Σπυρίδων Μπιφέρνο (1926-1928), Ευάγγελος Μαθαρίκος (1929-1932), Παναγιώτης Ζωϊτσούδης (1933-1934 & 1936), Σπυρίδων Μεταλληνός (1935-1936), Πάνος Δρομάζος (1937-1940), Την περίοδο 1940-1944 η Φιλαρμονική βρισκόταν σε αδράνεια.

Αίγιο Ελευθέριος Μαυρομμάτης (1945-1952) Ιωάννης Στεριώτης κ.ά. Σημερινός μαέστρος της είναι ο κ. Λεωνίδας Χαραλαμπόπουλος. Η Φιλαρμονική διαθέτει ιδιόκτητο μέγαρο-θέατρο (Στέγη των Γραμμάτων και των Τεχνών) στο κέντρο της πόλης, που ανηγέρθη με ενέργειες του τέως δημάρχου Αιγίου Γεωργίου Παναγόπουλου.

Χορωδία Αιγίου 1933 Πολυφωνική μικτή χορωδία. Είναι από τις παλιότερες της χώρας. Ιδρύθηκε το 1933 από τους Αιγιώτες Γεράσιμο Παυλόπουλο, Νύση Μεσσηνέζη, Αριστόξενο Περιστέρη και Αθανάσιο Παναγόπουλο, με μαέστρο τον καθηγητή μουσικής Κώστα Χάγιο και 70 a capella χορωδούς. Μέχρι το 1940, πραγματοποίησε σειρά εντυπωσιακών συναυλιών σε Αθήνα και άλλες πόλεις της Ελλάδας. Το 1937, υπό την αιγίδα του βασιλιά Γεωργίου Β΄, έδωσε συναυλία στο θέατρο "Ολύμπια" με τη δημιουργία και γυναικείου τμήματος. Μαέστρος της χορωδίας διετέλεσε και ο μουσικοσυνθέτης Γεώργιος Καζάσογλου. Μεταπολεμικά η χορωδία διαλύθηκε, μέχρι που ανέλαβαν να την ανασυγκροτήσουν αρχικά η Ε.Φ.Α και στη συνέχεια η Φιλαρμονική. Τα τελευταία τριάντα χρόνια λειτούργησε σαν αυτόνομος μουσικός φορέας. Έχει μεγάλη δραστηριότητα σε Ελλάδα και εξωτερικό όπως: Βουλγαρία, Σερβία, Ουγγαρία, Ιταλία, Βέλγιο, Ισπανία, Γαλλία. Το 1993, σταλμένη από το Υπουργείο Πολιτισμού, εκπροσώπησε την Ελλάδα στις εορταστικές εκδηλώσεις των κρατών-μελών της τότε Ε.Ο.Κ. «Χριστούγεννα στην καρδιά της Ευρώπης» που πραγματοποιήθηκαν στις Βρυξέλλες. Έχει δώσει πολλές παραστάσεις από κοινού με σολίστες από την Εθνική Λυρική Σκηνή, ενώ διαθέτει και θεατρικό λυρικό τμήμα. Περιστασιακά ψάλλει και σε εκκλησίες του Αιγίου. Τα τελευταία χρόνια έχει ανεβάσει με επιτυχία στην πόλη του Αιγίου, συνεργαζόμενη με τη Φιλαρμονική Αιγίου και σολίστες της Ε.Λ.Σ. τις οπερέτες "Ο Βαφτιστικός" του Θ. Σακελλαρίδη και "Απάχηδες των Αθηνών" του Ν. Χατζηαποστόλου. Μαέστρος της Χορωδίας σήμερα είναι ο κ. Λεωνίδας Χαραλαμπόπουλος, ο οποίος διαδέχθηκε τον Νώντα Φαραζουλή (1927-2006).

Σύλλογος Κεφαλλήνων & Ιθακησίων Αιγιαλείας & Καλαβρύτων «Ο Αγ. Γεράσιμος» 1955 Ο Σύλλογος Κεφαλλήνων & Ιθακησίων Αιγιαλείας & Καλαβρύτων «Ο Αγ. Γεράσιμος», είναι ένας ιστορικός Σύλλογος και ιδρύθηκε στο Αίγιο το 1955 και έχει πλούσια πολιτιστική δραστηριότητα.Γίνεται από πλευράς του, μία συστηματική προσπάθεια διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς των Επτανήσων και της πατρίδας μας γενικότερα και γι’ αυτό έχει δημιουργήσει : 1. Την Ορχήστρα «ΜΟΥΣΙΚΗ ΟΔΥΣΣΕΙΑ», με αρκετές συναυλίες στο ενεργητικό της, πετυχημένες παρουσιάσεις, άριστες κριτικές από έμπειρους γνώστες της μουσικής και φυσικά μεγάλη αποδοχή από το φιλόμουσο κοινό. Στην Ορχήστρα μαθαίνουν όλες οι ηλικίες Μαντολίνο – Κιθάρα – Πνευστά -Ακορντεόν και γνωρίζουν από κοντά την Επτανησιακή μουσική παράδοση. Το ρεπερτόριο που ακολουθεί, είναι οι Κεφαλονίτικες - Επτανησιώτικες Καντάδες και το ποιοτικό Μελωδικό Ελληνικό & ξένο τραγούδι. Τη Διεύθυνση της Ορχήστρας έχει ο μουσικός Πάνος Πιερράτος.

2. Τη «ΧΟΡΩΔΙΑ ΑΙΓΙΑΛΕΙΑΣ», μία σημαντική παρουσία στο χώρο της πολυφωνικής χορωδίας, με συναυλίες που έχουν δημιουργήσει ιδιαίτερη αίσθηση στο φιλόμουσο κοινό. Το ρεπερτόριο που ακολουθεί, είναι οι Κεφαλονίτικες - Επτανησιώτικες Καντάδες και το ποιοτικό Μελωδικό Ελληνικό τραγούδι. Τη Διεύθυνση της Χορωδίας έχει η Σολίστ Αλίκη Ζαφείρη Σοπράνο.

3. Το ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ, που διδάσκονται σε μικρούς και μεγάλους Ζωγραφική, Αγιογραφία, Χαρακτική, Σχέδιο Καρτούν.

4. Την ΙΟΝΙΟ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, που βρίσκεται στο στάδιο εμπλουτισμού της, καθώς και οργάνωσής της. Μία βιβλιοθήκη ανοικτή σε όλο τον κόσμο και με θέματα που καλύπτουν πολλά ενδιαφέροντα. Η βιβλιοθήκη θα

44

Αίγιο παρέχει υπηρεσίες όπως : I. Υπηρεσία δανεισμού, II. Υπηρεσία εξυπηρέτησης, III. Υπηρεσία πληροφόρησης και κατεύθυνσης χρηστών, IV. Υπηρεσία υποστήριξης της ανάγνωσης, της εκπαίδευσης και της προώθησης της ψυχαγωγίας, V. Υπηρεσία διάθεσης του χώρου, VI. Υπηρεσία διάθεσης μηχανημάτων εντός της βιβλιοθήκης, VII. Υπηρεσία χρήσης Διαδικτύου εντός της βιβλιοθήκης. Στόχος της βιβλιοθήκης είναι η διάδοση του βιβλίου και προσπάθειά της, η δια βίου εκπαίδευση. Δημιουργείται χώρος εξοπλισμένος με Αναγνωστήριο και ήδη έχει δημιουργηθεί ξεχωριστή οργανωμένη αίθουσα Διαλέξεων – Εκδηλώσεων. Επιδίωξη της Ιόνιου Βιβλιοθήκης είναι η συνεργασία με άλλες βιβλιοθήκες, Δήμους, Ιδρύματα, φορείς, το Εθνικό Κέντρο βιβλίου, Πανεπιστημιακές κοινότητες. Η ΙΟΝΙΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ στα πλαίσια της σωστής και υπεύθυνης ενημέρωσης αλλά και ευαισθητοποίησης σε θέματα ψυχικής υγείας και όχι μόνο, οργανώνει σειρά Επιστημονικών Διαλέξεων σε συνεργασία με εξειδικευμένους επιστήμονες. Η βιβλιοθήκη δέχεται δωρεές από ιδιώτες και φορείς. Γίνεται αναβίωση εθίμων από το Σύλλογο, όπως «περατζάδα» στους δρόμους του Αιγίου, το απόγευμα της παραμονής των Χριστουγέννων & της Πρωτοχρονιάς με παραδοσιακά κάλαντα και χριστουγεννιάτικα τραγούδια, καθώς επίσης και καντάδες από κανταδόρους των μουσικών τμημάτων είτε σε άμαξες είτε πεζοί στους δρόμους του Αιγίου και της ευρύτερης περιοχής. Ο Σύλλογος έχει οργανώσει και οργανώνει πολλές επιτυχημένες επιστημονικές ημερίδες με θέματα που αφορούν την υγεία, τους σεισμούς της Κεφαλονιάς και του Αιγίου κλπ. Έχει φιλοξενήσει πολλούς μουσικούς συνθέτες όπως τον Γιάννη Σπανό , τον Μίμη Πλέσσα και μουσικά σχήματα όπως την 70μελή Μικτή Χορωδία και Μαντολινάτα του Συλλόγου Φαρακλάδων «Η Εύγερος» Κεφαλονιάς, την 50μελή ορχήστρα εγχόρδων και χορωδία του μουσικού σχήματος «Abrasevic» από τη Σερβία, τη Χορωδία Αργοστολίου κλπ. Ο Σύλλογος οργανώνει πολλές εκδρομές ψυχαγωγικές – εκπαιδευτικές. Έχει συνεργαστεί και συνεργάζεται με πολλούς Πολιτιστικούς Συλλόγους και φορείς της ευρύτερης περιοχής, προσφέροντας συλλογικά στην Πολιτιστική Ανάπτυξη της Αιγιάλειας. Διαθέτει οργανωμένη αίθουσα Διαλέξεων – Εκδηλώσεων & Συναυλιών με ηχητικό και οπτικοακουστικό εξοπλισμό. Ο Σύλλογος έχει γραφεία στην καρδιά του Αιγίου.

Άλλα πολιτιστικά σωματεία • Χορευτικός Όμιλος Αιγίου Ιδρύθηκε το 1978.

• Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Αιγιαλείας, • Μουσικό Εργαστήρι Αιγίου, • Χορευτικό Εργαστήρι, • Σύλλογος Φίλων Βυζαντινής Μουσικής Αιγιαλείας, • Θεατρική Έκφραση, • Θεατρική Ομάδα Αποφοίτων ΄Α Λυκείου Αιγίου

Αθλητισμός Η σημαντικότερη ποδοσφαιρική ομάδα του Αιγίου είναι ο Παναιγιάλειος. Κύριο άρθρο: Παναιγιάλειος Γ.Σ. Ο Αθλητικός όμιλος Αιγιέας Αιγίου ιδρύθηκε το 1980 στο Αίγιο . Για έδρα χρησιμοποιούσε το Δημοτικό Στάδιο Αιγίου το οποίο τότε ήταν ακόμα ξερό. Συμμετείχε στα πρωταθλήματα της Ε.Π.Σ. Αχαΐας. Το 1981 ξεκινά στην Γ΄κατηγορία και την επόμενη χρονιά ανεβαίνει στην Β΄ αλλά δεν καταφέρνει να παραμείνει. Το 1984 ανεβαίνει ξανά στην Β΄ και το 1985 χάνει την άνοδο στην Α΄ σε αγώνα μπαράζ . Παίζει συνεχώς στην Β΄ μέχρι το 1990 που κερδίζει την άνοδο στην Α΄ κατηγορία ενώ την ίδια χρονιά φτάνει και στον τελικό του κυπέλλου όπου ηττάται απο το Πάτραι με 3-2. Την ίδια χρονιά (1990) η ομάδα μένει χωρίς γήπεδο αφού το

45

Αίγιο Εθνικό Στάδιο Αιγίου που αγωνιζόταν κλείνει για να τοποθετηθεί χλοοτάπητας. Οι παράγοντες της ομάδος ζήτησαν τότε το κοντινό γήπεδο των Βαλιμίτικων και εκεί έπειτα από σύντομες διαβουλεύσεις αποφασίστηκε η συγχώνευση με τον τοπικό Άρη Βαλιμίτικων. Η ομάδα απέκτησε νέα ονομασία Αιγιέας-Άρηςκαι έδρα το Αίγιο και γήπεδο αυτό των Βαλιμίτικων. Ο Ολυμπιακός Αιγίου ανήκει στην δύναμη της ΕΠΣ Αχαΐας με αρ. μητρώου ΕΠΟ 1897. Ως χρώματα του, έχει το κόκκινο-άσπρο και η έδρα του είναι στο γήπεδο Μελλισίων. Ιδρύθηκε το 1972. Το 1990 και μέχρι το 1993 δεν συμμετείχε στο πρωτάθλημα. Επανεργοποιήθηκε το 1994 και διαλύθηκε οριστικά στην δεκαετία του 90. Ο Γυμναστικός Σύλλογος Θύελλα Αιγίου ιδρύθηκε το 2003 και ανήκει στην δύναμη της ΕΠΣ Αχαΐας. Χρώματα έχει το κόκκινο άσπρο. Συμμετείχε για πρώτη φορά στο πρωτάθλημα προπαίδων και Τζούνιορς ενώ την περίοδο 2005-2006 συμμετείχε στην Γ' κατηγορία και κατέλαβε την 1η θέση στον 4ο όμιλο κερδίζοντας την ανοδό της στην Β' κατηγορία. Το γήπεδο "Νικολάου Πλαστήρα Αιγίου" είναι η επίσημη έδρα της. Η Ομάδα στηρίζεται στις μεγάλες υποδομές της και επιπλέον το δυναμικό της στηρίζεται στα νέα παιδιά των ακαδημιών της και για αυτό ο τοπικός τύπος αναφέρεται για μια νέα ανερχόμενη δύναμη της πόλης του Αιγίου.

Πηγές • Ιστορία της πόλεως Αιγίου, Αρίστος Σταυρόπουλος, Έκδοσις-Τύπος: Αγγ. Κουλουμπή, Πάτραι 1954.

• Το Αίγιον στον Αγώνα, Νύσης Μεταξάς-Μεσσηνέζης, Εκδόσεις ΑΛΦΑ Ι.Μ. Σκαζίκη, Αθήναι 1949.

• Αίγιο, μνημεία & τέχνη, Γεώργιος Παναγόπουλος & Σπύρος Κρητικός, Δημοτική Βιβλιοθήκη Αιγίου, Εκδόσεις Νηρέας Αθήνα 2002 • Ιστορία της Φιλαρμονικής Αιγίου 1892-1952, Γ. Δ. Παναγόπουλος, Τύποις: Α. Καϊτατζή & Υιοί, β΄ έκδοσις, Αθήναι 1953 • Πατρινό Αθλητικό Πανόραμα, Βασίλης Οικονομόπουλος, Πάτρα 1994 • Εφημερίδες :Πελοπόννησος, Η Ημέρα,Η Γνώμη,

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Επίσημο website του Δήμου Αιγίου [2] • Ιστολόγιο σχετικό με τα τεκταινόμενα στην πόλη του Αιγίου. [5] • Θύελλα Γ.Σ. Αιγίου [6]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%91%CE%AF%CE%B3%CE%B9%CE%BF& params=38_14_54_N_22_4_43_E_type:city(729137) [2] http:/ / www. aigio. gr [3] Π.Δ. της 4-7-/1979, 'Π'ερί εγκρίσεως κανονισμού δια την θερμομόνωσιν των κτιρίων, ΦΕΚ 362/Δ/4.7.1979 [4] Στοιχεία από μετεωρολογικό σταθμό Αιγίου [Online]. Διαθέσιμο στο http:/ / www. e-achaia. gr/ weather/ Current_Vantage_Pro. htm (Ανακτήθηκε 28 Αυγούστου 2008) [5] http:/ / aigio. org [6] http:/ / www. calcetomfc. gr/

46

47

Αλεξάνδρεια Ημαθίας Αλεξάνδρεια Ημαθίας Αλεξάνδρεια

Αλεξάνδρεια Γεωγραφικό Διαμέρισμα Μακεδονία Περιφέρεια

Κεντρική Μακεδονία

Νομός

Ημαθία

Επίσημος πληθυσμός

13.229 (2001)

Υψόμετρο

6m

Ταχυδρομικός κώδικας

59300

Τηλεφωνικός κωδικός

23330

Η Αλεξάνδρεια είναι το τρίτο μεγαλύτερο οικιστικό συγκρότημα του νομού Ημαθίας με πληθυσμό 19283 κατοίκων και παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ανάπτυξη μετά την πρωτεύουσα Βέροια, καθώς πλησιάζει σε πληθυσμό την παραδοσιακά δεύτερη μεγαλύτερη πόλη Νάουσα, η οποία διανύει περίοδο οικονομικού μαρασμού. Χτισμένη στο κέντρο του μεγάλου κάμπου της κεντρικής Μακεδονίας είναι το κέντρο ενός δήμου που αποτελείται από εφτά μικρότερα χωριά. Η πόλη αναπτύσσεται ταχύτατα, έχοντας ρόλο πόλης-δορυφόρου αναφορικά με τη Θεσσαλονίκη, από την οποία απέχει 50 χιλ. ή 30 λεπτά με το τραίνο. Ο οικισμός Γιδά αναγνωρίστηκε σε Κοινότητα Γιδά Β Δ 28-6-1918, Φ Ε Κ Α 152/1918. Περιελάμβανε τους οικισμούς με τον αντίστοιχο πληθυσμό απογραφής 1920: Γιδά - 844, Λιανοβέριον - 373, Παλαιοχώριον - 260, Πλατύ - 61 (μόνο υπάλληλοι του Σ. Σταθμού. Ο οικισμός Πλατέος ιδρύθηκε με τους πρόσφυγες), Σιδ. Σταθμός Γιδά - 22, Σχοινιά - 279. Η κοινότητα Γιδά υπήχθη στην Επαρχία Ημαθίας από την Επαρχία Θεσσαλονίκης Ν Δ 325/10-7-1941, Φ Ε Κ Α 257/1941. Αναγνωρίστηκε σε Δήμο Β Δ 9-2-1948, Φ Ε Κ Α 56/1948. Η πόλη "Γιδά" μετονομάστηκε σε "Αλεξάνδρεια. η" και ο "Δήμος Αλεξανδρείας" Β Δ 6-1-1953, Φ Ε Κ Α 10/1953. Για την προέλευση του παλιού ονόματος έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις όπως η προέλευση από την τουρκική λέξη gida (τροφή), από τη βυζαντινή οικογένεια των Γίδων, καθώς και από το γνωστό οικόσιτο ζώο. Κατά την άποψη τοπικού ερευνητή, η παλαιά ονομασία είναι Γηδάς και όχι Γιδάς, ανάγεται στο Βυζάντιο και σημαίνει "Γη Οδός".[1] Οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821. Σπουδαίος αγωνιστής της επανάστασης του 1821 ήταν ο Ζήσης Γηδιώτης[2] . Κατά το Μακεδονικό Αγώνα, σπουδαίοι Αλεξανδρινοί Μακεδονομάχοι ήταν οι οπλαρχηγοί Θεοχάρης Κούγκας (καπετάν Γηδιώτης) και Απόστολος Ματόπουλος,

Αλεξάνδρεια Ημαθίας καθώς και ο δάσκαλος Θωμάς Κουκουλούδης[3] . Ο "Καποδιστριακός" Δήμος Αλεξανδρείας περιλαμβάνει τα Δημοτικά Διαμερίσματα με τον αντίστοιχο πληθυσμό απογραφής 1991: Αλεξάνδρείας (έδρα) 13.319, Βρυσακίου 700, Καμποχωρίου 916, Λουτρού 1290, Νεοχωρίου 759, Νησίου 1.661. Σύνολο 18.645.

Παραπομπές [1] Ρουμλουκιώτικα Σημειώματα, 1980-1988, Ιωάννης Δ. Μοσχόπουλος, σσ. 29-37 (http:/ / users. ima. sch. gr/ theoarvani/ alexandreia/ istoria/ istoriaalex/ gidas. pdf) [2] Ανέκδοτα έγγραφα και άγνωστα στοιχεία για κλεφταρματολούς και για την επανάσταση (1821-1822) στη Μακεδονία και ιδιαίτερα στον Όλυμπο, Γεώργιος Χ. Χιονίδης, Βέροια 1979 (http:/ / www. ems. gr/ Makedonika_20/ Chionidis. pdf) [3] Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, ΕΜΣ, εκδόσεις University Studio Press. Θεσσαλονίκη 2008

Προτεινόμενη βιβλιογραφία 1. Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία της Μακεδονίας 1354 -1833, (εκδόσεις Βάνιας) Θεσσαλονίκη 1988, σ. 491 Αγγελική Χατζημιχάλη, Ελληνική Λαϊκή Τέχνη - Ρουμλούκι, Αθήνα 1931, σ.23.

2. OTTO ABEL, Η μέχρι Φιλίππου αρχαία ιστορία της Μακεδονίας, Μετ. Μ. Δήμιτσα, Εκδ. Λειψίας 1860, σελ.

30. - Ιωάννης Μοσχόπουλος, Ρουμλούκι, Ιστορία και Τοπογραφία, τεύχος 1ο, Αρχαίοι χρόνοι, (έκδ. University Studio Press) Θεσσαλονίκη 1985, σ. 16.

3. A. Struck, Makedonische Fahrten II, Die Makedonischen Niederlande, Sarajevo, 1908, σελ. 95 κ.επ. - Ιωάννης Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 15.

4. Ησιόδου Θεογονία, στ. 984 κ.επ. - Ι. Γ. Βασματζίδης. Η Μακεδονία και οι Μακεδόνες προ της των Δωριέων καθόδου, εν Μονάχω 1867, σελ. 19. OTTO ABEL ό.π. σελ. 30. - Μ.Γ. Δήμιτσας, Αρχαία Γεωγραφία της Μακεδονίας, Αθήνησι 1874 τομ. Β’ σελ. 12.- N.G.L. Hammond, a History of Macedonia, Vol. I, Historical geografy and Prehistory, Οxford, at the Clarendon Press 1972, σελ. 227 - N.G.L. HAMMOND ό.π. σελ. 296 - Μ. Δήμιτσας ό.π. σελ.228 - Ηροδότου Ιστορία VII, 127 - N.G.L. HAMMOND ό.π. σελ. 408, - OTTO ABEL ό.π. σελ.

48 - Μ. Ανδρόνικος, Βεργίνα 1, το νεκροταφείο των τύμβων, βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχ. Εταιρίας, αρ. 62, εν Αθήναις 1969, σελ. 285. - Ιωάννης Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 16-27.

5. Ηροδ. Ιστ. I, 56, επίσης VIII, 43 - ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 4000 Χρόνια Ελλην. Ιστορίας και Πολιτισμού, εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1982, σελ. 47 - Θουκυδ. II, 99,3 επίσης V, 80, 2.- EXATA VATIKANA, 7ον Βιβλίον, 16, Διόδωρος Σικελιώτης XV, 71 - N.G.L. HAMMOND ό.π. σελ. 432-433 - Ηροδ. Ιστ. VIII 127 - Θουκυδ. II, 99, 3, 4.

- Ιωάννης Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 28-44, 50 επ..

6. Ps. SKYLAX 66, Δ. Κανατσούλης ό.π. 28 - N.G.L. HAMMOND ό.π. σελ. 147, 132 - Δ. Κανατσούλης, Ιστορία της Μακεδονίας μέχρι του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Θεσ/νίκη 1964, σελ. 34 - Ιωάννης Μοσχόπουλος, ό.π., σ.

45-54.

7. Λίβιος 44.43.1 - Πράξεις Αποστόλων 17, 10 - Λουκιανού, Λούκιος ή όνος, Εκδ. Γνώση, Αθήνα 1982, σελ. 85 κ.επ. - Livius 45.30.5 - A. STRUCK, Makedonishe Fahrten II, ό.π. σελ. 15. - N.G.L. HAMMOND, ό.π. σελ. 160 Ιωάννης Μοσχόπουλος, ό.π., σ. 55-56, 73-89.

8. Μ.Β. Χατζόπουλος, Χώρα και Κώμες της Βέροιας, Ελληνογαλλικές ΄Ερευνες Ι, Μνήμη Δ. Λαζαρίδη, Πόλις και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη, Πρακτικά Αρχαιολογικού Συνεδρίου, Καβάλα 9-11 Μαίου 1986, Υπουργείο Πολιτισμού Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 57 – 67 - Παύλος Χρυσοστόμου, Η τοπογραφία της βόρειας Βοττιαίας, Ελληνογαλλικές ΄Ερευνες Ι, Μνήμη Δ. Λαζαρίδη, Πόλις και Χώρα στην Αρχαία Μακεδονία και Θράκη, Πρακτικά Αρχαιολογικού Συνεδρίου, Καβάλα 9-11 Μαίου 1986, Υπουργείο Πολιτισμού Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 205 – 238 - Ιωάννης Μοσχόπουλος, H Kαμπανία (Ρουμλούκι) στα Βυζαντινά χρόνια, τόμος Β΄, ( έκδ.University Studio Press) Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 15-46.

48

Αλεξάνδρεια Ημαθίας 9. Γ. Θεοχαρίδης, Ιστορία της Μακεδονίας κατά τους μέσους χρόνους (285-1354), Μακεδονική βιβλιοθήκη τ.

55, Θεσσαλονίκη 1980, σελ. 87-88, 125-130, - Ι. Καραγιαννόπουλος, Ιστορία βυζαντινού κράτους, τ. Α΄, (έκδ. Βάνιας) Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 312-326, 528 - Γ. Χιονίδης, Ιστορία της Βέροιας, τ. 2ος, Βυζαντινοί χρόνοι, Θεσσαλονίκη 1970, σελ. 7-8 - Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 59-67.

10. Άννα Τσιτουρίδου, Παλαιοχριστιανικοί Χρόνοι, Μακεδονία 4.000 χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, (Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.) Αθήνα 1982, σ. 224-237, 238-249 - Ι. Μοσχόπουλος, ο.π., σελ. 67 επ.

11. Β. Νεράντζη-Βαρμάζη, Αγροτική και Αστική Οικονομία στο Βυζαντινό Κράτος, (έκδ. Βάνιας) Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 12, 25 - Ι. Καραγιαννόπουλος, Ιστορία βυζαντινού κράτους, τ. Α΄, (έκδ. Βάνιας) Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 661-668, 726-740 – Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 68 –76, 104-116.

12. Γ. Θεοχαρίδης, Ιστορία της Μακεδονίας κατά τους μέσους χρόνους (285-1354), Μακεδονική βιβλιοθήκη τ.

55, Θεσσαλονίκη 1980, σελ.140-156, 166-190, 213-215 - Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, Από τον 6ο ως τον 9ο αι., Μακεδονία 4.000 χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, (εκδοτική Αθηνών Α.Ε.), Αθήνα 1982, σ.

250-263, 284-331 - Γ. Χιονίδης, Ιστορία της Βέροιας, τ. 2ος, Βυζαντινοί χρόνοι, Θεσσαλονίκη 1970, σελ. 10, 168-169 - Θανάσης Παπαζώτος, Η Βέροια και οι ναοί της (11ος -18ος αι.), (έκδ. Τ.Α.Π..Α.) Αθήνα 1994, σελ.

52 επ.. - Ν. Οikonomides, Les Listes de preseance byzantines des IΧe et Xe siecles, Paris 1972, σελ. 348-363 - H. Ahrveiler, Από τον 9ο αι. ως το 1204, Μακεδονία, 4.000 χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, (εκδοτική Αθηνών) Αθήνα 1982, σελ. 272-279 – Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 83 –91, 101-116.

13. Ιωάννου Καμενιάτη, Εις την άλωσιν της Θεσσαλονίκης, εις Θεοφάνους Συνεχισταί, έκδ. Ι. Bekker εις Bonner Corpus, Βόννης 1838 (τόμος Συνεχισταί Θεοφάνους σ. 487-600) και έκδ. G. Bohlig (CFHB), Berlin – N.York 1972 – Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 38, 116-121, 173.

14. Γ. Χιονίδης, Ιστορία της Βέροιας, τ. 2ος, Βυζαντινοί χρόνοι, Θεσσαλονίκη 1970, σελ. 105 - Σωτηρίου Κίσσα, Ο μοναχισμός στη Σκήτη Βεροίας στα βυζαντινά χρόνια, Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας και Ναούσης, Πρακτικά Διημερίδας “Το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου – Σκήτη Βεροίας”, Βέροια 1994, σελ. 105 επ.. - Αθανάσιος Αγγελόπουλος, Το γενεαλογικόν δένδρον της οικογενείας των Καβασιλών, Μακεδονικά τ. 17, Θεσσαλονίκη 1977, σ. 367-396 – Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 135-142, 188-192.

15. Ε. Α. Ζαχαριάδου, Οι Χριστιανοί απόγονοι του Ιζζεδδίν Καϊκαούς Β' στη Βέροια, Μακεδονικά τ. 6, Θεσσαλονίκη 1965, σ. 62-74. – Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 155-158.

16. Γ. Θεοχαρίδης, ό.π. σελ. 371-374 – Γ. Χιονίδης, ό.π. σελ. 37 επ. – Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 159 επ.

17. Καραγιαννόπουλος, ό.π. σελ. 312-314 - Γ. Χιονίδης, ό.π. σελ. 38-57 - Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 160-175.

18. Γ. Θεοχαρίδης, Μία διαθήκη και μία δίκη βυζαντινή, ανέκδοτα βατοπεδινά έγγραφα του ΙΔ΄ αιώνος περί της Μονής Προδρόμου Βεροίας, Μακεδονικά, Παράρτημα 2, (έκδοση Ε.Μ.Σ.) Θεσσαλονίκη 1962 - Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 214-223.

19. Απ. Βακαλόπουλος, Από το 1204 ως την ΄Αλωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους, Μακεδονία 4.000 χρόνια Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, (εκδοτική Αθηνών) Αθήνα 1982, σελ. 314-318 – Γ. Χιονίδης , ό.π. σελ. 58 επ. - Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 252-262.

20. Ιστορία του Ελληνικού ΄Εθνους, (εκδοτική Αθηνών) Αθήνα 1978, τ. Θ, σελ. 203 - Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ.

261-262.

21. Μανόλης Ανδρόνικος, Κτητορική επιγραφή του Αγίου Δημητρίου της Παλατίτσας, Μακεδονικά 1940, τ. 1 σ. 190-191 - Παναγ. Παπευαγγέλου, Μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Δημητρίου εν Παλατιτσίοις Βεροίας, (έκδ. Ι.Μητροπόλεως Β. Ν. 5) Θεσσαλονίκη 1976.

22. Ι. Κ. Βασδραβέλης, Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας Β΄ αρχείον Βεροίας Ναούσης 1598-1886, Μακεδονική Βιβλιοθήκη τ. 19, Θεσσαλονίκη 1954 - Αντώνης Αναστασόπουλος, Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί στη Βέροια του Β΄ μισού του 18ου αιώνα, Βεροίας Μελετήματα, Οι φίλοι του βυζαντινού μουσείου Βέροιας, 2003, σ. 40-45.

- Ιωάννης Μοσχόπουλος, Ρουμλουκιώτικα σημειώματα 1980-1988, τόμος 1ος, (έκδ. University Studio Press) Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 15 επ.

49

Αλεξάνδρεια Ημαθίας 23. Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία της Μακεδονίας 1354 -1833, (εκδόσεις Βάνιας) Θεσσαλονίκη 1988, σ. 492 επ. Ι. Μοσχόπουλος, ό.π., σελ. 27 επ. - Ιωάννης Μοσχόπουλος, Ρουμλουκιώτικα σημειώματα 1989-1995, τόμος 2oς, ( έκδ. University Studio Press) Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 41 επ., 53 επ.

24. Ευστάθιος Στουγιαννάκης, Ιστορία της πόλεως Ναούσης, Γ΄ έκδοση, (έκδ. Σ.Α.Ν.) Θεσσαλονίκη 1993, σελ.

214-215 - Γ. Χιονίδης, Tα γεγονότα εις την περιοχήν Ναούσης – Βεροίας κατά την επανάστασιν του 1822, Μακεδονικά τ. 8, Θεσσαλονίκη 1968, σ. 211- 220.

25. Βακαλόπουλος Κ. Νεότερη Ιστορία της Μακεδονίας 1830-1912, (εκδόσεις Μπαρμπουνάκης) Θεσσαλονίκη 1986, σ. 105-111.

26. Μαυρομμάτης-Μαζαρακίδου, Πρώτες ιστορικές πληροφορίες για τη σιδηροδρομική σύνδεση Θεσσαλονίκης Μοναστηρίου στα τέλη του 19ου αιώνα, Θεσσαλονίκη, επιστημονική επετηρίδα του Κ.Ι.Θ. τ. 2, σ 215-272, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 224 επ., 231 επ. 236 - Ι. Μοσχόπουλος, Αλεξάνδρεια – Βέροια – Νάουσα 110 χρόνια σιδηρόδρομος (1892-2002), Νέα του Ρουμλουκιού 289/17-12-1002, σ. 6 – Ημερήσια 5566/18-12-2002, σ.

6.

27. Ι. Μοσχόπουλος, Ρουμλουκιώτικα σημειώματα 1980-1988, τόμος 1ος, (έκδ. University Studio Press) Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 44 επ., 52 επ., 55 επ., 58 επ..

28. Ι. Μοσχόπουλος, Ρουμλουκιώτικα σημειώματα 1989-1995, τόμος 2oς, ( έκδ. University Studio Press) Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 75-109 29. Ι. Καρατσιώλης, Εγγειοβελτιωτικά έργα Ημαθίας – Θεσ/νίκης, Βέροια 1998.

50

51

Αλεξανδρούπολη Αλεξανδρούπολη Συντεταγμένες: 40°51′00″N 25°52′00″E40.85, 25.8667 [1] Αλεξανδρούπολη

Ο φάρος της Αλεξανδρούπολης, σήμα κατατεθέν της πόλης

Αλεξανδρούπολη Γεωγραφικό Διαμέρισμα Θράκη Περιφέρεια

Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Νομός

Νομός Έβρου

Επίσημος πληθυσμός

49.724 (2001)

Έκταση

642,245 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

68100

Τηλεφωνικός κωδικός

25510

Δήμαρχος

Γεώργιος Αλεξανδρής

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. alexpolis. gr/

Αλεξανδρούπολη

Η Αλεξανδρούπολη είναι πόλη της Θράκης και πρωτεύουσα του νομού Έβρου. Έχει πληθυσμό 49.724 κατοίκους (απογραφή 2001).

Ονομασία Ονομαζόταν Δεδέαγατς (Τουρκικά: Dedeağaç) μέχρι το 1919. Ιδρύθηκε το 1875 και στην αρχή ήταν ένα ψαροχώρι αλλά σιγά σιγά ο πληθυσμός της αυξήθηκε. Το 1913, κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, έμεινε για λίγο υπό ελληνική διακυβέρνηση αλλά 1893: Σταθμός τραίνων (στρατιωτικός) στην Αλεξανδρούπολη πέρασε στη Βουλγαρία με τη Συνθήκη (τότε ονομάζονταν Δεδέαγατς - Οθωμανική Περίοδος). Βουκουρεστίου (1913). Το 1920, με το τέλος του Α' Παγκόσμιου Πόλεμου έγινε τμήμα της Ελλάδας, καθώς η Βουλγαρία ανήκε στην πλευρά των ηττημένων. Λίγο αργότερα μετονομάστηκε σε Αλεξανδρούπολη με το θάνατο του βασιλιά Αλέξανδρου τον ίδιο χρόνο.

Συγκοινωνίες Η Αλεξανδρούπολη είναι μια πόλη σύγχρονη με προσεγμένο ρυμοτομικό σχέδιο και αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους συγκοινωνιακούς κόμβους καθώς προσεγγίζεται με όλα τα μέσα, αεροπορικώς, σιδηροδρομικώς, οδικώς και ακτοπλοϊκώς. Αξιοσημείωτα έργα υποδομής είναι το σύγχρονο - διεθνές λιμάνι, η Εγνατία οδός καθώς και η σιδηροδρομική σύνδεση με σημαντικές πόλεις που την καθιστούν εμπορικό κόμβο και δημιουργούν της κατάλληλες προϋποθέσεις για την περαιτέρω ανάπτυξή της στο μέλλον.

Ιστορικά στοιχεία Αποτελεί μια από τις νεότερες πόλεις της χώρας, καθώς ιδρύθηκε το 1875 και σαν πόλη αναφέρεται από τις αρχές του 20ου αιώνα. Η γύρω περιοχή της έχει πλούσιο ιστορικό παρελθόν, καθώς στην θέση της βρισκόταν η αρχαία πόλη Σάλη, την οποία αναφέρει ο Ηρόδοτος, καθώς επίσης σε κοντινή απόσταση η αρχαία Μεσημβρία, η Ρωμαϊκή Τραϊανούπολη και η Βυζαντινή Βήρα.

Εκπαίδευση-αξιοθέατα Στην πόλη λειτουργούν τέσσερα τμήματα του Δημοκρίτειου πανεπιστήμιου Θράκης. Τα τμήματα αυτά είναι τα εξής: Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία, Τμήμα Ιατρικής, Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής και Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Το Τμήμα Ιατρικής στεγάζεται σε ένα από τα μεγαλύτερα και πλέον σύγχρονα νοσοκομεία των Βαλκανίων. Αξιοθέατο της πόλης είναι ο Φάρος, (κτίσμα αναγνώρισης), το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης στην οδό 14ης Μαΐου 63, το εκκλησιαστικό μουσείο στην πλατεία της Μητρόπολης και άλλα νεοκλασικά κτίρια. Στις 14 Μαΐου κατ' έτος τιμάται με παρέλαση η απελευθέρωση της πόλης.

52

Αλεξανδρούπολη

53

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Ιστότοπος του Δήμου Αλεξανδρούπολης [2] • Εθνολογικό Μουσείο Θράκης Αγγελική Γιαννακίδου στην οδό 14ης Μαΐου 63, με εκθέματα από το λαϊκό πολιτισμό της Θράκης [3] • • • • • • •

Ντοκιμαντέρ: Οι πόλεις των Συνόρων μας: Αλεξανδρούπολη - Η σύγχρονη πόλη. [4] (προβολή [5]) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Αλεξανδρούπολη. Η σύγχρονη πόλη που δημιουργεί την ιστορία της. [6] Μετεωρολογικός Σταθμός Αλεξανδρούπολης - Live Weather Camera [7] Ιστότοπος του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης [8] Ιστότοπος του Τμήματος Ιατρικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης [9] Ιστότοπος του Τμήματος Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης [10] Ιστότοπος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης [11]

• Ιστότοπος της Ιεράς Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως, Τραϊανουπόλεως και Σαμοθράκης [12]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%91%CE%BB%CE%B5%CE%BE%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%8D%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7& params=40. 85_N_25. 8667_E_type:city(41860) [2] http:/ / www. alexpolis. gr/ [3] http:/ / www. emthrace. org/ [4] http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ pop-info. aspx?tid=8534& tsz=0& act=mInfo [5] http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ pop-view. aspx?tid=8534& tsz=0& act=mMainView [6] http:/ / alex. eled. duth. gr/ Eldoseis/ Koukos/ orfeas/ file22. htm [7] http:/ / www. meteo. gr/ stations/ alexandroupolis/ cam. htm [8] http:/ / www. psed. duth. gr/ [9] http:/ / www. med. duth. gr/ [10] http:/ / www. mbg. duth. gr/ [11] http:/ / www. eled. duth. gr/ [12] http:/ / www. imalex. gr/

54

Αμαλιάδα Αμαλιάδα Συντεταγμένες: 37°48′N 21°21′E37.8, 21.35 [1] Αμαλιάδα

Αμαλιάδα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Πελοποννήσου Περιφέρεια

Δυτικής Ελλάδας

Νομός

Ηλείας

Επίσημος πληθυσμός

18.261 (2001)

Έκταση

251.945 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

27xxx

Τηλεφωνικός κωδικός

26220

Δικτυακός τόπος

amaliada.gr

[2]

Η Αμαλιάδα πόλη του νομού Ηλείας με πληθυσμό 18.261 κατοίκους (απογραφή 2001) και έδρα του ομώνυμου δήμου.

Η πόλη Στην πόλη της Αμαλιάδας αλλά και στην ευρύτερη περιοχή υπήρξε σημαντική ανοικοδόμηση την τελευταία δεκαετία και σε συνδυασμό με την αντικατάσταση των παλιών κατοικιών που είχαν υποστεί ζημιές από τους σεισμούς του Βαρθολομιού (1988) και του Πύργου (1993), η πόλη διαθέτει στο μεγαλύτερο ποσοστό της νεόδμητες κατοικίες. Οι περισσότερες από αυτές διαθέτουν κήπους και αυλές, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην βελτίωση του τρόπου ζωής. Επίσης στο δυτικό τμήμα της πόλης έχουν αναπτυχθεί παραθαλάσσιοι οικισμοί πλήρως οργανωμένοι και με αυξημένες δυνατότητες τουριστικής υποδομής. Κατά την χρονική διάρκεια ολόκληρου του έτους λειτουργούν (στην Πόλη αλλά και τον ευρύτερο Δήμο) Ξενοδοχεία, Επιχειρήσεις Ενοικίασης Δωματίων, καθώς και Επιχειρήσεις Εστίασης και Διασκέδασης. Η πόλη της Αμαλιάδας διαθέτει πλήρως δίκτυο βιολογικού καθαρισμού. Λειτουργεί Νομαρχιακό Νοσοκομείο δυναμικότητας 100 κλινών και το οποίο παρέχει υπηρεσίες στο σύνολο σχεδόν των κλινικών. Επίσης από πλευράς διοικητικών υπηρεσιών στην πόλη υπάρχουν γραφεία των περισσότερων υπηρεσιών της Νομαρχιακής αυτοδιοίκησης καθώς και Πρωτοδικείο, Ειρηνοδικείο και Εισαγγελία.

Αμαλιάδα Μια σειρά αναπλάσεων τα τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει το ιστορικό και εμπορικό κέντρο της πόλης, ενώ προγραμματίζεται η ανάπλαση του χειμάρρου της "Σοχιάς" σε χώρο πρασίνου διαμέσου της πόλης. Γεωλογικά η Αμαλιάδα με την επιπεδότητά της και το καλό ρυμοτομικό της σχέδιο επιτρέπει την μετακίνηση τόσο με τα πόδια όσο και με δίκυκλα ή αυτοκίνητο, χωρίς ιδιαίτερα κυκλοφοριακά προβλήματα. Η πόλη διαθέτει στην παραλία ποδηλατόδρομους μήκους 6 χιλιομέτρων.

Ιστορία Στους Βυζαντινούς χρόνους υπήρχε στην περιοχή ο οικισμός του ναού της Παναγίας της Πλατυτέρας, που επονομάζεται Φραγκαβίλλα μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Φράγκους. Ο ναός είναι σταυροειδής μετά τρούλου, του 11ου αιώνα, κτισμένος στα ερείπια αρχαίου ναού, όπως εικάζεται, με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Στην βυζαντινή, επίσης, περίοδο δημιουργείται ο οικισμός του Καλίτσα και επί Τουρκοκρατίας το Δερβή-Τσελεπή, έδρα τούρκου διοικητή. Με την απελευθέρωση από τους Τούρκους δημιουργείται ο Δήμος Ελίσσης με έδρα το Δερβή - Τελεπή και τους γύρω οικισμούς. Το όνομα ο νέος Δήμος το δανείζεται από την μυθική Έλισσα, κέντρο επεξεργασίας πορφύρας των Φοινίκων, που βρισκόταν στις εκβολές του Ελισσαίου (Κουρλέσα) ποταμού. Την εποχή αυτή η περιοχή γίνεται πόλος έλξης, χάρη στον εύφορο κάμπο που την περιστοιχίζει, εγκατάστασης πληθυσμών (εσωτερική μετανάστευση) από ορεινές περιοχές των Καλαβρύτων, της Γορτυνίας (Μαγούλιανα, Βυτίνα), Ζακύνθου, Κεφαλληνίας).... Αυτοί ως άλλοι Αινείες, φέρνουν τον άγιό τους μαζί τους, για να του κτίσουν εκκλησιά. ΄Έτσι στην πόλη της Αμαλιάδας συναντάμε τις εκκλησίες όλων αυτών των «προσφύγων». Οι δυο οικισμοί Καλίτσα και Δερβή Τσελεπή ενώνονται με τον εποικισμό των παραπάνω και η πόλη με ενιαίο πρόσωπο ονομάζεται Αμαλιάδα, ξεκινώντας τον νέο δρόμο της ανάπτυξής της (1885). Σ΄ αυτό δίνει την ώθησή του και ο σιδηρόδρομος Πύργου - Πατρών, που λειτουργούσε το 1885. Εδώ θα καταφτάσουν και πολλοί πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922. Ο αριθμός τους γίνεται αιτία να αναβαθμισθεί η υποβαθμισθείσα κοινότητα Αμαλιάδας σε Δήμο Αμαλιάδας το 1924. Το τέλος του 19ου αιώνα σφραγίζεται και με την εξωτερική μετανάστευση (προ πάντων ΗΠΑ). Με την επιστροφή τους, αλλά και πριν με τα εμβάσματά τους, οι μετανάστες συντελούν στην ανάπτυξη του νεοϊδρυθέντος Δήμου. (Καρακάνδειο, κληροδότημα του Β.Καρακανδά, ξενοδοχεία, καταστήματα, κατοικίες). Αυτό το «σύρε κι έλα» των ανθρώπων δημιούργησε κινητικότητα και πρόοδο στην πόλη της Αμαλιάδας, που κάθεται στους πρόποδες του αρχαίου Αλισσαίου λόφου, ενώ μπροστά της απλώνεται ο πλουσιότατος σε βλάστηση κάμπος της «Κοίλης (εύφορης) Ήλιδας», όπως ο Όμηρος την ονομάζει. Παλαιότερα με τη σταφίδα ως πηγή πλούτου, τώρα εξ αιτίας του μεγάλου αρδευτικού έργου του Πηνειού, με τις δυναμικές καλλιέργειες (γνωστά τα καρπούζια και οι πατάτες Αμαλιάδας, στην Ελλάδα και τον κόσμο) και τις ελιές, τα εσπεριδοειδή, τα κηπευτικά κ.τ.λ. Αυτά προσδιορίζουν και την μορφή ενασχόλησης των κατοίκων της. Παράλληλα με την γεωργική ανάπτυξη υπάρχουν και μονάδες επεξεργασίας (τυποποίησης και μεταποίησης «ΚΥΚΝΟΣ» κ.α.) προϊόντων και ανάπτυξη αστικών επαγγελμάτων.

55

Αμαλιάδα

Πολιτισμός Η πολιτιστική πρωτεύουσα του Νομού Ηλείας (όπως αποκαλείται από τον τύπο του Νομού η Αμαλιάδα) περιλαμβάνει στα όριά της πολλές αρχαιολογικές τοποθεσίες και μνημεία αρχαίων ή και νεώτερων χρόνων ενώ ταυτόχρονα διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου. Αναλυτικότερα:

Αρχαία Ήλιδα Ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της Πελοποννήσου στην αρχαιότητα, έφθασε σε ακμή τα ρωμαϊκά χρόνια, οπότε και κτίστηκε ένας μεγάλος αριθμός κτιρίων και κυρίως αθλητικών εγκαταστάσεων αφού στην Ήλιδα συνέρεε πάντα το πλήθος των αθλητών για προπόνηση, ένα μήνα πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ήταν η διοργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων και πρωτεύουσα των Ηλείων.

Μονή Φραγκαβίλλας Κτίσμα μεσοβυζαντινής περιόδου, είναι ένας από τους σημαντικότερους ναούς της Ηλείας. Ανήκει στον τύπο του τετράστηλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλλο. Μεταγενέστερες προσθήκες και μετασκευές έχουν αλλοιώσει τη μορφή του εξωτερικά.

Λαογραφικό Μουσείο Αμαλιάδας Στεγάζεται σε ένα νεοκλασικό κτίριο του 1932, ιδιοκτησίας αδελφών Μαρούτα (μετανάστες στις ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αι.), πλησίον του σιδηροδρομικού σταθμού. Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1993 από μια επιτροπή που ορίστηκε από το Δήμο, με σκοπό την προβολή και διαφύλαξη της μνήμης, των παραδόσεων και της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής.

Βιβλιοθήκη Το κτίριο της βιβλιοθήκης είναι κληροδότημα του Ομογενούς (ΗΠΑ) Χρήστου Παπαχριστόπουλου. Το Σωματείο μετονομάζεται σε «Παπαχριστοπούλειος Βιβλιοθήκη Αμαλιάδας» (αρ. απ. 252/21-12-1972). Διαθέτει περί τους 16.000 τίτλους βιβλίων. Λειτουργεί ως αναγνωστήριο και δανειστική βιβλιοθήκη. Σημαντική είναι και η πολιτιστική του δραστηριότητα που απευθύνεται στο κοινό της Αμαλιάδας και στους μαθητές. Πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως:

Φεστιβάλ Αρχαίας Ήλιδας Περιλαμβάνει παραστάσεις στο Αρχαίο Θέατρο της Ήλιδας, μουσικές εκδηλώσεις στο Κάστρο Χλεμούτσι και στο στάδιο της πόλης καθώς και παράλληλες δραστηριότητες στο χώρο της Αρχαίας Ήλιδας και στην Πόλη της Αμαλιάδας.

Καρναβάλι Αμαλιάδας Εκδηλώσεις καθ' όλη τη διάρκεια των Αποκριών με αναβίωση τοπικών εθίμων στα Δημοτικά Διαμερίσματα του Δήμου, μουσικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις με τη συμμετοχή των σχολείων και όλων των Δημοτών και κορύφωση των εκδηλώσεων με παρέλαση αρμάτων στους κεντρικούς δρόμους της πόλης.

56

Αμαλιάδα

57

Μουσικές εκδηλώσεις Καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου διοργανώνονται συναυλίες από τους σπουδαστές του Ωδείου της πόλης, από τη χορωδία και από τους πολιτιστικούς συλλόγους.

Κινηματογραφικό Φεστιβάλ για νέους Με έδρα την Αρχαία Ολυμπία διοργανώνεται κάθε χρόνο φεστιβάλ με ταινίες για νέους, οι προβολές των οποίων γίνονται στην Ολυμπία, στον Πύργο και στην Αμαλιάδα.

Συνέδρια Ανά διετία διοργανώνεται το Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα "Φιλοσοφία - Ιστορία - Περιβάλλον, στο ποίο συμμετέχουν καθηγητές Πανεπιστημίων από όλη την χώρα. Στη τελευταία διοργάνωση συμμετείχαν περισσότεροι από 30 Πανεπιστημιακοί καθηγητές, ενώ υπολογίζεται ότι στο τριήμερο που διήρκεσε το συνέδριο παρακολουθήσαν τις συνεδρίες του περισσότερα από 1.500 άτομα.

Έκθεση βιβλίου Με πρωτοβουλία του Εμπορικού Συλλόγου και του Δήμου Αμαλιάδας διοργανώνεται κάθε χρόνο Έκθεση βιβλίου, με παράλληλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Η τέχνη των Ηλείων Διοργανώθηκε στην πλατεία της Κουρούτας από τον Εμπορικό Σύλλογο Αμαλιάδας, με τη βοήθεια του Σωματείου «Παπαχριστοπούλειος Βιβλιοθήκη», με σκοπό να γίνει θεσμός όπως συνέβηκε και με την έκθεση βιβλίου.

Πολιτιστικές εκδηλώσεις Σε εβδομαδιαία σχεδόν βάση διοργανώνονται από τοπικούς φορείς πολιτιστικές εκδηλώσεις - ενημερώσεις σε θέματα που αφορούν την ιστορία, την Λογοτεχνία, τον Πολιτισμό, την Οικονομία, την Παιδεία, την Υγεία, αλλά και θέματα προβληματισμού σχετικά με την καθημερινότητα. Οι εκδηλώσεις αυτές πραγματοποιούνται συνήθως στο Λαζαράκειο Δημοτικό Μέγαρο και στην Παπαχριστοπούλειο Βιβλιοθήκη.

Σημαντικοί από την Αμαλιάδα • Νίκος Μπελογιάννης • Γιώργης Ζάρκος • Μήτσος Αλεξανδρόπουλος

Πηγές • www.amaliada.gr επίσημη ιστοσελίδα [3] • www.nailias.gr ιστοσελίδα του δήμου Ηλίας [4] Η αρχική έκδοση αυτού του άρθρου προήλθε από την ιστοσελίδα www.amaliada.gr στη Βικιπαίδεια μετά από άδεια.

[3]

και δημοσιεύεται

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%91%CE%BC%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CE%B1& params=37. 8_N_21. 35_E_type:city [2] http:/ / www. amaliada. gr/ [3] http:/ / www. amaliada. gr

Αμαλιάδα [4] http:/ / www. nailias. gr

58

59

Άργος Άργος Συντεταγμένες: 37°38′16″N 22°43′38″E37.6377, 22.7273 [1] Άργος

Άργος Γεωγραφικό Διαμέρισμα Πελοπόννησος Περιφέρεια

Πελοπόννησος

Νομός

Αργολίδος

Επίσημος πληθυσμός

24.239 (2001)

Έκταση

138 km²

Υψόμετρο

42 m

Ταχυδρομικός κώδικας

21200

Τηλεφωνικός κωδικός

2751

Δήμαρχος

Βασίλειος Μπούρης

Δικτυακός τόπος

argos.gr

[2]

Το Άργος είναι πόλη της Πελοποννήσου, μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Ελλάδας. Είναι η πρωτεύουσα της επαρχίας του Άργους στο νομό Αργολίδας και είναι η μεγαλύτερη πόλη του νομού με πληθυσμό 24.239 κατοίκους (απογραφή 2001). Αποτελεί κέντρο των εμπορικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων του νομού. Στο Δήμο Άργους υπάγονται εκτός του Άργους, τα δημοτικά διαμερίσματα Δαλαμανάρας, Πυργέλας, Λάλουκα, Κουρτακίου, Ήρας, Ινάχου, Κεφαλαρίου και Ελληνικού.

Άργος

60

Ιστορία - Μυθολογία Πρώτος βασιλιάς του Άργους θεωρείται ο Ίναχος, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος. Ήλθε στο Άργος από την (Μελαμποδία Αίγυπτο) ως αρχηγός μεγάλης ομάδας φυγάδων, κατόπιν κάποιου εμφυλίου πολέμου. Αποβιβάσθηκε στο Άργος γύρω στο 1876 π.Χ. και αμέσως άρχισε να οικοδομεί την πόλη. Δίδαξε στους υπηκόους του την καλλιέργεια της γης, την κατασκευή ενδυμάτων, την επεξεργασία του υάλου και πολυτίμων λίθων. Η σπουδαιότητα του πολιτισμού του Άργους φαίνεται και από τα έπη του Ομήρου στα οποία όλοι οι Έλληνες αποκαλούνται Αργείοι (ακόμα και η Ωραία Ελένη αποκαλείται Αργεία). Ίσως διότι όλοι οι βασιλικοί οίκοι της Ελλάδος προέρχονται από το Άργος συμπεριλαμβανομένων και των οίκων των Μακεδόνων (εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse, "Άργος"). Επίσης η σπουδαιότητα του Αργειακού πολιτισμού φαίνεται και από τους τραγικούς ποιητές των οποίων πολλές τραγωδίες αναφέρονται στο Άργος. Τα εφάμιλλα της Ιλιάδος χαμένα έπη "Θηβαΐς" και "Επίγονοι", ίσως του Ομήρου, κάνουν μνεία για το κλέος του αρχαίου Άργους. Η Θηβαΐς αρχίζει: "Άργος άειδε, θεά, πολυδίψιον· ένθεν άνακτες κίνησαν..." και εννοεί τον πόλεμο κατά της Θήβας. Από το Άργος κατάγονται δύο από τους μεγαλύτερους ήρωες της μυθολογίας μας, ο Περσεύς και ο Ηρακλής. Η τραγωδία του Ευριπίδη "Ηρακλής" αρχίζει ως εξής: "Ο Αμφιτρύων είμαι. Αργείος. Γιος του Αλκαίου. Απ' τον Περσέα κρατώ. Τη γυναίκα μου Αλκμήνη την κοιμήθηκε ο Δίας. Είμαι του Ηρακλή πατέρας, όλοι με ξέρουν, και μένω στη Θήβα, εδώ που φύτρωσε των Σπαρτών η σπορά απ' τα δόντια του Δράκου..." (μετάφραση Κ. Τοπούζη). Από τον Αργείο Περσέα κατά μία εκδοχή πήρε το όνομα η Περσία. Ο μύθος λέει ότι μετά τον φόνο της Μέδουσας ο Περσεύς πήγε στην Αιθιοπία όπου σκότωσε το τέρας Κήτος. Ο βασιλιάς της Αιθιοπίας τού έδωσε για γυναίκα την κόρη του Ανδρομέδα. Εκεί γεννήθηκε ο Πέρσης όπου και παρέμεινε. Ο Περσεύς και η Ανδρομέδα επέστρεψαν στο Άργος. Ο δε Πέρσης βασίλευσε στην περιοχή της Περσέπολης. Από το γιο του Πέρση, Αχαιμένη, προήλθε και ο νεότερος βασιλικός οίκος της Περσίας, αυτός των Αχαιμενιδών. Μάλιστα ο τελευταίος βασιλιάς της Περσίας Ριζά Παχλαβί, καυχάτο ότι ανήκε στη δυναστεία των Αχαιμενιδών.

Το νόμισμα του αρχαίου Άργους • Το αργυρό ημίδραχμο της εποχής του 5ου αι. π.Χ. απεικονίζει μπροστινό ήμισυ ενός λύκου. Φέρει το γράμμα Α και έχει διάμετρο 15 χιλ. ενώ ζυγίζει 2,62 γραμ..[3] • Η αργυρή δραχμή της εποχής του 4ου αι. π.Χ. απεικονίζει την κεφαλή της Ήρας. Έχει μακρυά μαλλιά και φοράει στέφανο με ανθέμιο, περιδέραιο και σκουλαρίκι. Η πίσω άποψη φέρει την επιγραφή ΑΡΓ Ε[ΙΩ]Ν και απεικονίζει τον Διομήδη ντυμένο με χλαμύδα και κρατώντας σπαθί ενώ περπατάει και συνοδεύεται από έναν κύκνο. Το κέρμα έχει διάμετρο 20 χιλ. και ζυγίζει 5,55 γραμ..[3]

Αργυρό ημίδραχμο του Άργους. 5ος αι. π.Χ.

• Το αργυρό ημίδραχμο της εποχής του 4ου αι. π.Χ. απεικονίζει το μπροστινό ήμισυ λύκου. Φέρει το κεφαλαίο γράμμα Α και τα γράμματα Α και Ρ. Έχει διάμετρο 14 χιλ. και ζυγίζει 2,68 γραμ..[3]

Αρχαία σχολή γλυπτικής και χαλκοπλαστικής Το Άργος μνημονεύεται πολύ συχνά από τον Όμηρο και τους τρεις μεγαλύτερους τραγικούς ποιητές της αρχαιότητας. Κατά

Αργυρή δραχμή του Άργους. 4ος αι. π.Χ.

τον

5ο

και

6ο

Άργος

αιώνα π.Χ. στο Άργος έζησαν δύο από τους μεγαλύτερους αγαλματοποιούς και χαλκοπλάστες της αρχαιότητος, οι οποίοι έφεραν το όνομα Αγελάδας (στο Άργος αναπτύχθηκε η χαλκοπλαστική και στην Αθήνα η αγαλματοποιία λόγω των μαρμάρων της Πεντέλης). Αυτοί ήσαν μεγάλης αξίας τεχνίτες και κατασκεύασαν περίφημα έργα από τα οποία όμως σώθησαν ελάχιστα. Ο νεότερος εκ των δύο είχε ιδρύσει σχολή την οποία φοίτησαν μεταξύ άλλων ο Μύρων, ο Πολύκλειτος και ο Φειδίας.

61

Αργυρό ημίδραχμο του Άργους. 4ος αι. π.Χ.

Στον πρεσβύτερο εκ των δύο αποδίδεται το υπό του Παυσανίου αναφερόμενο άγαλμα του Ανόχου, νικητή το 521 π.Χ. στην Ολυμπία καθώς και το ανάγλυφο του "Διός γυμνού", κρατούντος εις μεν τη μία χείρα αετό, εις δε την άλλη κεραυνό. Αντίγραφο του τελευταίου βρέθηκε σε Μεσσηνιακά τετράδραχμα.

Αρχαίο κέρμα του Άργους. 1ος αι. π.Χ.

Στον νεότερο αποδίδεται το άγαλμα του "Αλεξικάκου Διός" δηλαδή του θεού που διώχνει το κακό. Πράγματι, ο δήμος Μελίτης (δυτικά του Κεραμεικού) ήταν ο μόνος που δεν προσεβλήθησαν οι δημότες του από το φοβερό λοιμό που αποδεκάτισε τους Αθηναίους. Ευγνώμονες λοιπόν στον Δία, ανέθεσαν στον Αργείο Αγελάδα το άγαλμα του θεού. Διάσημος γλύπτης και χαλκοπλάστης ήταν και ο Πολύκλειτος ο Αργείος (Πλάτων Πρωταγόρας 311). Η εν Ολυμπία ευρεθείσα βάση αγάλματος του ολυμπιονίκη Πυθοκλέους αναγράφει "Πολύκλειτος Αργείος εποίησεν". Ο Φειδίας, ο Μύρων και ο Πολύκλειτος φοίτησαν στη σχολή Αγελάδα. Έργα τους ήσαν ο Δορυφόρος, ο Διαδούμενος και το χρυσελεφάντινο άγαλμα ύψους 8 μέτρων της θεάς Ήρας. Για το συγκεκριμένο άγαλμα ο Στράβων γράφει: "Ήτο ωραιότερον από τα χρυσελεφάντινα αγάλματα του Διός και της Αθηνάς του Φειδίου". Δυστυχώς δεν διεσώθηκαν παρά μόνο αντίγραφα αυτών. Έταιρος αρχιτέκτονας και γλύπτης ήταν ο Πολύκλειτος ο νεότερος. Αυτός έκτισε το θέατρο της Επιδαύρου το 360-330 π.Χ., ίσως το θέατρο του Άργους και επίσης, χάλκινο άγαλμα της Αφροδίτης, άγαλμα του Μειλιχίου Διός στο Άργος, άγαλμα Φίλιου Διός, χάλκινα αγάλματα ολυμπιονικών όπως του Ηφαιστείωνος και άλλων. Δυστυχώς δεν διεσώθηκαν παρά μόνο αντίγραφα αυτών.

Το Άργος σήμερα - Σπουδαία μνημεία Στο σημερινό Άργος τα περισσότερα από τα μνημεία έχουν καταστραφεί τα δε εναπομείναντα, από τα σημαντικότερα στον Ελληνικό χώρο, δεν έχουν αναστηλωθεί. Μερικά από αυτά είναι: • η πυραμίδα του Ελληνικού (διαμέρισμα Δήμου Άργους). Χρονολογείται στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα και υπάρχουν Το δημαρχείον του Άργους αρκετές θεωρίες για τη χρήση που μπορεί να είχε (τύμβος, οχυρό, φρυκτώριον). Σε αντίθεση με την αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα χρονολόγηση του μνημείου, ορισμένοι ισχυρίζονται ότι το πυραμοειδές αυτό κτίσμα κτίστηκε λίγο μετά τους τάφους των Φαραώ, τις γνωστές πυραμίδες και υποδηλώνει τη σχέση των Αργείων με την Αίγυπτο. Για τον ισχυρισμό τους αυτόν επικαλούνται μετρήσεις με την μέθοδο της θερμοφωταυγείας, που όμως δεν έχουν παρουσιαστεί σε επιστημονικά συνέδρια και αμφισβητούνται ως προς την εγκυρότητα της μεθοδολογίας και των αποτελεσμάτων τους.

Άργος • το αρχαίο θέατρο Άργους που στην αρχική μορφή του χωρούσε 20.000 θεατές και χρησίμευε και ως εκκλησία του Δήμου. Το πραγματικά μοναδικό αυτό θέατρο, του οποίου ένα μέρος είναι σκαλισμένο σε βράχο, δεν έχει αναστηλωθεί ακόμη από την Αρχαιολογία.

• η αρχαία αγορά • η Λάρισα (η Ακρόπολη του αρχαίου Άργους) • οι θαλαμωτοί τάφοι του λόφου της Ασπίδος και πολλά άλλα. Πολλά αρχαιολογικά ευρήματα βρίσκονται στο μουσείο Άργους το οποίο στεγάζεται στο παλαιό κτίριο του Καλλέργη. Επίσης στο κέντρο της πόλης του Άργους υπάρχει ο ιερός ναός του Αγίου Πέτρου επισκόπου Άργους.

Αδελφοποιημένες πόλεις Ο Δήμος Άργους έχει αδελφοποιηθεί με τις παρακάτω πόλεις: • Αμπβίλ (Abbeville) ( Γαλλία ) • Επισκοπή ( Κύπρος ) • Αρδέα ( Ιταλία )

Πηγές • Σωτήριος Λιολίτσας, Άργος, http://www.panargeiakos.gr/Argolida.html • Σωτήριος Λιολίτσας, Η σχολή γλυπτικής και χαλκοπλαστικής στο Άργος κατά την αρχαιότητα, εφημερίδα "Αργειακόν Βήμα", αρ. φύλλου 2348 • Άγγ. Κλειώση, Αργείων Βασιλέων Μέλαθρον, εκδόσεις Αθανασίου Τσόκα, Πρέβεζα

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%86%CF%81%CE%B3%CE%BF%CF%82& params=37.

6377_N_22. 7273_E_type:city(29228) [2] http:/ / www. argos. gr/ [3] John Ward (1832-1912) και Sir George Francis Hill (1867-1948), επιμ. (1902) (στα Αγγλικά). Greek coins and their parent cities (http:/ / www. archive. org/ details/ greekcoinstheirp00warduoft). Λονδίνο: Murray. . Ανακτήθηκε την 12 Οκτωβρίου 2009.

Εξωτερικές συνδέσεις • Επίσημος ιστοχώρος του Δήμου Άργους (http://www.argos.gr)

62

63

Αρχάγγελος Ρόδου Αρχάγγελος Ρόδου Συντεταγμένες: 36°12′53″N 28°06′53″E36.21472, 28.11472 [1] Ο Αρχάγγελος Ρόδου είναι κωμόπολη στη νήσο Ρόδο. Είναι κτισμένη στα κεντρικά ανατολικά παράλια της νήσου, σε υψόμετρο 160 μ., εσωτερικά του ομώνυμου όρμου. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την γεωργία και κτηνοτροφία καθώς και με την αγγειοπλαστική. Στους νεότερους χρόνους ασχολούνται και με την επεξεργασία των αγροτικών προϊόντων. Το 1971 αριθμούσε 3.056 κατοίκους, το 1981 έφθασε τους 4.164 κατοίκους ενώ στην τελευταία απογραφή (του 2001) αριθμούσε 5.500. Σήμερα ο Αρχάγγελος Ρόδου αποτελεί έδρα ομώνυμου Δήμου του Δήμου Αρχαγγέλου και ομώνυμου δημοτικού διαμερίσματος.

Πηγές • Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα τομ.11ος, σελ.235.

Παραπομπές

[1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%91%CF%81%CF%87%CE%AC%CE%B3%CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%A1%CF%8C%CE%B4%CE%BF%CF% params=36_12_53_N_28_06_53_E_type:city(pop)

64

Ασπρόπυργος Ασπρόπυργος Ασπρόπυργος

Ο Δήμος Ασπροπύργου

Ασπρόπυργος Γεωγραφικό Διαμέρισμα Στερεά Ελλάδα Περιφέρεια

Αττικής

Νομός

Δυτικής Αττικής

Δήμος

Ασπροπύργου

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 1 Επίσημος πληθυσμός

27.741 (2001)

Τηλεφωνικός κωδικός

210

Ο Ασπρόπυργος, πρώην «Καλύβια της Χασιάς», είναι πόλη της άλλοτε επαρχίας Μεγαρίδος, στην Δυτική Αττική και αποτελεί έδρα του ομώνυμου δήμου. Ο πληθυσμός του Ασπροπύργου είναι 27.741 κάτοικοι και αποτελεί τον 2ο μεγαλύτερο σε πληθυσμό δήμο της δυτικής Αττικής μετά των δήμο Μεγαρέων. Ο Ασπρόπυργος βρίσκεται ανατολικά του Δήμου Ελευσίνας, δίπλα στον αρχαίο δήμο Θρίας της Οινηίδας φυλής της αρχαίας Αθήνας, εξ ου και η ονομασία της γύρω περιοχής σε Θριάσιο Πεδίο. Απέχει από την Αθήνα περίπου 27 χλμ. και από την Ελευσίνα περίπου 5 χλμ. με τις οποίες συνδέεται οδικά και σιδηροδρομικά, παλαιότερα με τη σιδηροδρομική γραμμή ΣΠΑΠ (Πειραιώς Αθηνών Πελοποννήσου) και σήμερα και με τον προαστιακό σιδηρόδρομο. Στον Ασπρόπυργο και ειδικότερα στη νότια προέκτασή του που φθάνει μέχρι το κόλπο της Ελευσίνας καλούμενη «παραλία Ασπροπύργου», βρίσκονται σήμερα μεγάλες βιομηχανικές και πετρελαϊκές εγκαταστάσεις με κυρίαρχα τα Διυλιστήρια Ασπροπύργου, καθώς επίσης Ναυτικές εγκαταστάσεις όπως η Ναυτική Ακαδημία Ασπροπύργου και η Σχολή Σωστικών και Πυροσβεστικών Μέσων του Ε.Ν. και κάποιες στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Το 1955 αριθμούσε περίπου 5000 κατοίκους.

Ασπρόπυργος

Παραλία Ασπροπύργου Παραλία Ασπροπύργου ονομάζεται η παραλιακή ζώνη του δήμου. Εκτείνεται κατά μήκος της Ιεράς Οδού και βρίσκεται ανάμεσα στον ναυπηγειακό χώρο του Σκαραμαγκά και την παραλία της Ελευσίνας. Η σημερινή της εικόνα δείχνει ότι έχει αναπτυχθεί εμπορικά καθώς λειτουργούν ψαροταβέρνες και καφετέριες.

Δείτε επίσης • Σιδηροδρομικός Σταθμός Ασπροπύργου

65

66

Βέροια Βέροια Συντεταγμένες: 40°31′13″N 22°12′07″E40.5203, 22.2019 [1] Βέροια

Άποψη της Βέροιας από τον λόφο του Βικέλα

Βέροια Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Μακεδονία

Περιφέρεια

Κεντρικής Μακεδονίας

Νομός

Ημαθίας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων

11

Επίσημος πληθυσμός

42.794 (2001)

Έκταση

359,46 km²

Υψόμετρο

42 m

Ταχυδρομικός κώδικας

59100

Τηλεφωνικός κωδικός

23310

Δήμαρχος

Χαρίκλεια Ουσουλτζόγλου-Γεωργιάδη

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. veria. gr/

Βέροια Η Βέροια είναι πόλη της Κεντρικής Μακεδονίας και πρωτεύουσα του νομού Ημαθίας. Είναι κτισμένη στους πρόποδες του Βερμίου, γεμάτη φυσικές ομορφιές. Το 2001, βάσει της απογραφής που είχε διεξαχθεί, είχε πληθυσμό 42.794 κατοίκους. Είναι μια σύγχρονη πόλη, με ζωντανό λαό και πολιτισμό πολλών αιώνων. Γνωστή για την άψογη αρχιτεκτονική στις παλαιές γειτονιές της και την μακρέγονη πλούσια ιστορία της. Η απόστασή της από την Αθήνα είναι 509 χλμ. και από τη Θεσσαλονίκη 69 χλμ.

Ιστορία Μυθολογία Σύμφωνα με τη μυθολογία η Βέροια είναι κόρη του Ωκεανού και της Θέτιδος, ή κόρη του Άδωνη και της Αφροδίτης. Η πόλη λέγεται ότι κτίστηκε από τον Μακεδόνα στρατηγό Φέρωνα, ο οποίος έδωσε στην πόλη το όνομά του (το γράμμα Φ εκείνη την εποχή στην περιοχή προφέρεται σαν Β). Η εκδοχή της μακεδονικής μυθολογίας λέει ότι η πόλη κτίστηκε από το βασιλιά Βέρητα, ο οποίος της έδωσε το όνομα της μιας από τις κόρες του. Τα ονόματα των γόνων του βασιλιά ήταν Βέροια, Μίεζα και Όλγανος.

Ετυμολογία της ονομασίας της Βέροιας Σύμφωνα με τους γλωσσολόγους, η κατάληξη -ροια είναι παράγωγο του ρήματος ρέω και προσδίδεται σε πόλεις πλούσιες σε υδάτινα αποθέματα, πράγμα το οποίο ισχύει για την περιοχή της Βέροιας. Γι’ αυτόν τον λόγο παλιότερα γραφόταν ως Βέρροια. Μια άλλη γλωσσολογική ερμηνεία αποδίδει την ονομασία της Βέροιας στην φράση "φέρειν ρόιας" που σημαίνει "παράγει ρόδια", πράγμα το οποίο επίσης ισχύει για την περιοχή. Ο Όλγανος ήταν ο ποτάμιος θεός της Βέροιας. Έτσι ονομαζόταν και το ποτάμι Τριπόταμος πριν αλλάξει όνομα..

Αρχαία χρόνια Γνωστή από την κλασική εποχή (ο Θουκυδίδης έγραψε για την πόλη[2] ), η Βέροια μεγάλωσε στις ελληνιστικές και ρωμαϊκές εποχές. Από τη Βέροια σώζεται ο μόνος εκ Ελλάδος νόμος περί γυμνασίων (167 π.Χ.). Μαζί με την Έδεσσα και την Πέλλα ήταν πρωτεύουσα της Τρίτης Μακεδονίας (Liv. 45,30,5 "Macedonia Tertia"). Ο Απόστολος Παύλος και ο Σίλας κήρυξαν στη Βέροια (σώζεται μέχρι και σήμερα το "Βήμα του Αποστόλου Παύλου"). Ο Λουκιανός το 145 περίπου μ.Χ. αναφέρει την Βέρροιαν ως πόλιν της Μακεδονίας μεγάλην και πολυάνθρωπον.[3]

Ακμή Η σπουδαιότερη και ενδοξότερη εποχή του παρελθόντος της Βέροιας, παρ’ όλα αυτά, είναι κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και συγκεκριμένα στη διάρκεια της βασιλείας της τελευταίας δυναστείας των Μακεδόνων, των Αντιγονιδών, η καταγωγή της οποίας ήταν από αυτή την πόλη. Κατά μία εκδοχή μάλιστα η Βέροια πρωτοέγινε έδρα του "Κοινού των Μακεδόνων", είχε Βουλή, έκοβε δικό της νόμισμα, ενώ γινόντουσαν και αθλητικοί αγώνες, που ονομάζονταν "Ολύμπια" ή και "Αλεξάνδρεια" προς τιμήν του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Παρακμή Η παρακμή της πόλης άρχισε κατά τους πρώτους Βυζαντινούς χρόνους, εξαιτίας των επιδρομών των σλαβικών φύλων. Ωστόσο, κατά τους μέσους Βυζαντινούς χρόνους απέκτησε μεγάλη σημασία και το 985 καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους. Απελευθερώθηκε από το Βασίλειο Β΄, ενώ το 14ο και 15ο αιώνα την εποφθαλμιούσαν οι Σέρβοι και αρκετές φορές κατάφεραν να την καταλάβουν από τους Βυζαντινούς. To 1434 περιήλθε οριστικά στην Κατοχή των Τούρκων. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας εγκαταστάθηκαν Μουσουλμάνοι και Εβραίοι. Ταυτόχρονα, ειδικά το 17ο και 18ο αιώνα δημιουργήθηκε ελληνική αστική τάξη, εξαιτίας της ύπαρξης εμπόρων. Το 1822 συντελέστηκε η εξέγερση της πόλης εναντίον του τουρκικού ζυγού, με

67

Βέροια επικεφαλής τον Τάσο Καρατάσο. Από τη Βέροια ήταν οι οπλαρχηγοί της επανάστασης του '21 Γεώργιος Συρόπουλος, Αθανάσιος Συρόπουλος και οι άλλοι Συροπουλαίοι ή "Σύροι", καθώς και οι αδερφοί Γεώργιος και Δημήτριος Κολέμης[4] . Απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό στις 16 Οκτωβρίου του 1912. Το 1946 κηρύχθηκε πρωτεύουσα του νομού Ημαθίας.

Αξιοθέατα Αρχαιολογικοί Χώροι • Το ιστορικό Βήμα του Αποστόλου Παύλου είναι μνημείο παγκοσμίου ενδιαφέροντος, και πηγή θρησκευτικού τουρισμού για την πόλη. Κάθε εποχή του χρόνου, άνθρωποι από όλον τον κόσμο φτάνουν στη Βέροια για να δουν από κοντά τα χνάρια της περιοδείας του Απόστολου. Ο Απόστολος Παύλος δίδαξε στην πόλη της Βέροιας τον 1ο αιώνα μ.Χ., και συνέχισε το ταξίδι του, ευχαριστημένος από την θερμή υποδοχή των κατοίκων της και την προσήλωση τους στο λόγο του.

• Ο Αρχαιολογικός χώρος Αγίου Παταπίου Ο Παύλος προς τους Βεροιώτες - Βήμα του Αποστόλου αποτελούσε το κέντρο της αρχαίας, αλλά και της παλαιοχριστιανικής Βέροιας, καθώς βρισκόταν στην ανατολική πλευρά κεντρικής οδικής αρτηρίας που οδηγούσε από τη βόρεια πύλη του οχυρωματικού περιβόλου στο εσωτερικό της αρχαίας πόλης. Στα ερείπια κτιρίων της ρωμαϊκής περιόδου ανασκάφηκε το πιο εκτεταμένο σύνολο που παρέχει μια πολύ σημαντική εικόνα για την οργάνωση της πόλης κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο. Στη θέση αυτή αποκαλύφθηκαν τμήματα ενός κτιριακού συγκροτήματος με εκτεταμένα ψηφιδωτά δάπεδα, ενός παλαιοχριστιανικού βαπτιστηρίου που οργανώθηκε στους χώρους προγενέστερου ρωμαϊκού οικοδομήματος (πιθανότατα του Νυμφαίου), μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής μαζί με τα προσκτίσματά της, καθώς και τμήματος πιθανόν από το επισκοπείο της πόλης.

• Η Βέροια, μία από τις αρχαιότερες πόλεις στην Ευρώπη, είναι γνωστή για τις 48 σωζόμενες βυζαντινές εκκλησίες που διαθέτει (72 τον αριθμό κάποτε, με αποτέλεσμα να επονομάζεται και Ιερουσαλήμ της Ελλάδος) καθώς και μια μοναδική συλλογή βυζαντινών εικόνων σε κάθε εκκλησία. Ιδιαίτερα φημισμένος είναι ο ναός της Αναστάσεως του Σωτήρος ή αλλιώς "η Εκκλησία του Χριστού". Άλλοι σημαντικοί ναοί είναι ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (13ος αιώνας), ο ναός των αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης (16ος αιώνας) και ο ναός των Αγίων Πέτρου και Παύλου (11ος αιώνας), μεταξύ των λοιπών βυζαντινών κτισμάτων.

• Σε μικρή απόσταση από τη Βέροια βρίσκεται η Βεργίνα, κτισμένη γεωγραφικά στη θέση των αρχαίων Αιγών, στην οποία έκανε ανασκαφές ο εξαίρετος αρχαιολόγος Μανώλης Ανδρόνικος όπου και ανακάλυψε τον αρχαίο τάφο του Βασιλιά Φιλίππου Β'. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το σύγχρονο υπόγειο μουσείο της Βεργίνας με τους Βασιλικούς τάφους και εκθέματα από ολόκληρη την ιστορία της Μακεδονίας.

68

Βέροια

69

Μουσεία • Στο Βυζαντινό Μουσείο παρουσιάζεται η ακμή της Βέροιας κατά τη Βυζαντινή εποχή σε κάθε λεπτομέρεια. Στεγάζεται στον παλαιό Μύλο του Μάρκου, κοντά στα τείχη της πόλης. Στα ευρήματα συμπεριλαμβάνονται ψηφιδωτά, χειρόγραφα, έργα αγγειοπλαστικής, ξυλόγλυπτα και νομίσματα.

• Το πρόσφατα ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βέροιας ελκύει τεράστιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον από κάθε σημείο της γης εδώ και πολλά χρόνια και προσφέρει μια αναδρομή στο πάμπλουτο παρελθόν της Βέροιας, ενώ μας παραπέμπει στο ιστορικό μεγαλείο τη Αρχαίας Πόλης εκείνων των χρόνων. Στις τρεις αίθουσες του Μουσείου μπορεί κανείς να δει ευρήματα από την παλαιολιθική εποχή ως και την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τα νεολιθικά ευρήματα προέρχονται από τον οικισμό Νέα Νικομήδεια, που θεωρείται ο παλαιότερος γνωστός μόνιμος οικισμός στο ευρωπαϊκό έδαφος. Τα ευρήματα από την πρώιμη εποχή του Σιδήρου προέρχονται από το νεκροταφείο της Βεργίνας. Ο ποτάμιος θεός Όλγανος, στο αρχαιολογικό Ανάμεσα στα ευρήματα ξεχωρίζουν μια χάλκινη υδρία του μουσείο Βέροιας 4ου αιώνα π.Χ., η στήλη του Γυμνασιαρχικού Νόμου, στην οποία περιγράφεται η λειτουργία της μέσης και ανώτερης εκπαίδευσης στο Γυμνάσιο της Βέροιας, καθώς επίσης η προτομή του θεού Ολγάνου, του 2ου αιώνα μ.Χ. , που ανακαλύφθηκε στον Κοπανό.

• Επίσης, έκθεση λειτουργεί και στο Μουσείο Εκπαίδευσης, που αποτελεί μια εστία γνωριμίας των μαθητικών χρόνων, όπως συνήθιζαν να είναι στα πιο παλιά χρόνια, τότε που οι μαθητές και οι μαθήτριες υποχρεούνταν να φορούν κατάλληλες ενδυμασίες και ιδιαίτερα ποδιές. Στην έκθεση γίνεται αναπαράσταση μιας μέρας μαθήματος πριν από 70 χρόνια. Επίσης παρουσιάετααι η ύλη των τότε μαθημάτων και ο τρόπος διδασκαλίας.

• Το γνωστό Βλαχογιάννειο Μουσείο Νεότερης Ιστορίας και Τέχνης εκθέτει με μοναδικό τρόπο την άνθηση της τέχνης σε αυτόν τον τόπο και την πρόοδο της νεότερης ιστορίας.

• Στο παλαιό αρχοντικό Σαράφογλου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο της Βέροιας. Το μουσείο εστιάζει στη λαογραφία του τόπου, αναδεικνύοντας το πλούσιο ιστορικό των συνηθειών των κατοίκων της Βέροιας. Παρουσιάζει εκπληκτικό ενδιαφέρον το υλικό του μουσείου, ενώ παράλληλα στεγάζεται εντός ενός παλιού αρχοντικού, που σου επιτρέπει να δεις και εσωτερικά την αρχιτεκτονική της πόλης.

Αρχιτεκτονική • Χαρακτηριστικά είναι τα δείγματα της βεροιώτικης αρχιτεκτονικής στους παραδοσιακούς οικισμούς Μπαρμπούτα και Κυριώτισσα (Παλαιά Βέροια).

• Εντυπωσιακής άποψης και αρχιτεκτονικής είναι επίσης το Δημαρχείο της Βέροιας. Χτισμένο περίπου το 1905, λειτουργούσε για πολλά χρόνια σαν γυμνάσιο αρρένων μέχρι το 1996, όπου έκτοτε στεγάζει το Δημαρχείο της πόλης.

• Κάτι που σίγουρα δεν θα περάσει απαρατήρητο είναι το Δικαστικό Μέγαρο στην Πλατεία Ρακτιβάν ή πλέον στην ενιαία πλατεία Ωρολογίου. Άριστη αρχιτεκτονική και όψη Εβραϊκού Παλατιού. Έξωθεν του μεγάρου βρίσκεται η προτομή του μεγάλου Βεροιέους-Εβραίου Πολιτικού Κωνσταντίνου Δ. Ρακτιβάν (1865-1935). Σύντομα, όμως, θα σταματήσει η λειτουργία του σαν δικαστήριο, καθώς κτίζεται το Νέο Δικαστικό Μέγαρο της Βέροιας στην είσοδο της πόλης. Απ' ό,τι προβλέπεται θα μετατραπεί σε μουσείο.

Βέροια • Το νεόκτιστο Συνεδριακό κέντρο της Βέροιας συνδυάζει μοντέρνα αρχιτεκτονική και πρωτοποριακή όψη. Ο εσωτερικός του χώρος είναι άψογα διαμορφωμένος, με 2 μεγάλες αμφιθεατρικές αίθουσες. Επίσης εκεί φιλοξενούνται παραστάσεις από όλον τον κόσμο.

• Το Ανοικτό Θέατρο "Μελίνα Μερκούρη", που τοποθετείται στο Άλσος Παπάγου, είναι μεγάλο και εντυπωσιακό. Στο θέατρο φιλοξενούνται πολλές παραστάσεις και εκδηλώσεις από ολόκληρη τη χώρα.

Φυσική διάπλαση • Η παρουσία του πράσινου είναι παντού ορατή στη Βέροια, είτε χάριν στη φύση είτε στους ανθρώπους. Οι γραφικοί πεζοδρομημένοι δρόμοι της φέρουν όμορφα δεντράκια κατά μήκος τους, δίνοντας χάρη και ευχαρίστηση στους διερχόμενους πεζούς. Οι κάτοικοι επιλέγουν πάντα να δημιουργούν κήπους στο εξωτερικό του σπιτιού τους για να το ομορφαίνουν, διαφορετικά φυτεύουν δεντράκια ή γεμίζουν τα μπαλκόνια τους πανέμορφα φυτά.

• Ο ποταμός Τριπόταμος διασχίζει το δυτικό μέρος της πόλης και μπορεί κανείς να περπατήσει στα γεφυράκια και την κοίτη του.

• Στοιχείο της πόλης είναι τα πάρκα. Η κεντρική πλατεία της πόλης, Εληά, δικαίως ονομάστηκε "μπαλκόνι της Βέροιας" αφού τοποθετείται σε πλαγιά, στα όρια του κέντρου της Βέροιας και της γύρω περιοχής. Προσφέρει φυσική ομορφιά και χαλάρωση είτε προτιμήσετε το δημοτικό περίπτερο της πόλης για καφέ ή γεύμα, είτε προτιμήσετε να περπατήσετε κατά μήκος του πάρκου που καταλήγει στους Αγίους Αναργύρους.

• Το νομό Ημαθίας, που βρίσκεται η Βέροια, διασχίζει ο ποταμός Αλιάκμονας, ο μεγαλύτερος ποταμός στην Ελλάδα. Το φράγμα που έχει δημιουργηθεί είναι άριστο δείγμα φυσικού κάλλους και μοναδικό θέαμα για τον κόσμο. Κατά τη θερινή περίοδο, η νεολαία της Βέροιας πραγματοποιεί θεάματα και συναυλίες στις όχθες του.

• Λόγω του Βερμίου που είναι ένα κατάφυτο βουνό με πολλές πηγές, η πόλη έχει το πλεονέκτημα να διαθέτει πλούσιους υδατικούς πόρους. Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της Βέροιας μάλιστα, που σπάνια συναντάται σε άλλες πόλεις στην Ελλάδα, είναι οι πάρα πολλές δημόσιες βρύσες με κρύο νερό που τρέχει 24 ώρες το 24ωρο. Αυτές είναι συνήθως χτιστές με κόκκινο τουβλάκι και βρίσκονται διάσπαρτες σε κάθε γωνιά της πόλης. Ο λόγος που οι βρύσες αυτές δεν κλείνουν, είναι η μεγάλη πίεση που υπάρχει μέσα στο δίκτυο της ύδρευσης και που με κάποιον τρόπο πρέπει να εκτονωθεί για να αποφευχθούν οι ζημιές στους αγωγούς!

Δραστηριότητες • Το Χιονοδρομικό κέντρο Σελίου απέχει μόλις 24 χλμ μακριά από τη Βέροια και είναι ιδανικός προορισμός για χιονοδρόμους και λάτρεις των ακραίων αθλημάτων ή απλά προσφέρεται για μια απόδραση από την καθημερινότητα και για ένα ζεστό τσάι με θέα το βουνό του Βερμίου. Το εν λόγω χιονοδρομικό κέντρο στο Σέλι είναι το πρώτο οργανωμένο χιονοδρομικό κέντρο στην Ελλάδα. Στο χώρο αυτό διεξήχθησαν το 1934 οι πρώτοι Πανελλήνιοι Χιονοδρομικοί Αγώνες.

• Το καλοκαίρι του 2008, ο Σύλλογος Νεολαίας της Βέροιας, δημιούργησε το Aliakmonas River Youth Festival, ένα θέαμα που συνδυάζει τη μουσική και τον αθλητισμό, πλάι στον ποταμό Αλιάκμονα. Περιλαμβάνει συναυλίες, αθλητικές δαστηριότητες ήπιες αλλά και πιο ακραίες και κατασκηνώσεις για μικρούς και μεγάλους διάρκειας 3 ημερών. Φιλοξενούνται γκρουπ και διάσημοι τραγουδιστές και η διασκέδαση κρατάει μέχρι τις πρωινές ώρες. Το φεστιβάλ διοργανώνεται κάθε καλοκαίρι και προσελκύει άτομα από όλη την Ελλάδα.

• Στην καρδιά της πόλης βρίσκεται μια υπερσύγχρονη βιβλιοθήκη ευρωπαϊκών προδιαγραφών, η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας, η οποία διαθέτει παιδικό τμήμα με εργαστήριο τεχνολογίας, υπολογιστές και κονσόλα παιχνιδιού και τμήμα ενηλίκων, με υπολογιστές με διαδικτυακή πρόσβαση και αναγνωστήριο. Κάθε περίοδο διακοπών παίρνουν μέρος δραστηριότητες μάθησης και δημιουργίας για τα παιδιά.

70

Βέροια

71

Οικονομία Η οικονομία της περιοχής βασίζεται κυρίως στη γεωργία και συγκεκριμένα, εκτός άλλων φρούτων και λαχανικών, στην παραγωγή του ροδάκινου - επιτραπέζιου και βιομηχανικού. Η βιομηχανική υποδομή της περιοχής αφορά κυρίως τη συσκευασία και κονσερβοποιία των φρούτων. Στην περιοχή παρασκευάζεται κομπόστα και είδη φρουτοσαλάτας, προϊόντα τα οποία έχουν μεγάλη εξαγωγική επιτυχία κυρίως στις χώρες τις δυτικής Ευρώπης.

Γαστρονομία • Το τοπικό φαγητό είναι ο φασουλοταβάς, δηλαδή φασόλια στο φούρνο. Ταβάς στα τούρκικα σημαίνει ταψί.

• Παραδοσιακό έδεσμα της περιοχής αποτελεί το ρεβανί. Το ρεβανί είναι σιροπιαστό γλύκισμα με βάση το σιμιγδάλι. Διατίθεται σε κάθε ζαχαροπλαστείο της Βέροιας, με διασημότερο αυτό του Χοχλιούρου στην Πλατεία Αγίου Αντωνίου. Επίσης μπορεί να συνδυαστεί με παγωτό, κυρίως καϊμάκι.

• Γευστικοί είναι επίσης οι παραδοσιακοί σιροπιαστοί λουκουμάδες, οι οποίοι μπορούν να συνοδεύσουν ευχάριστα κάθε γεύμα. Στα εστιατόρια και στις ταβέρνες σερβίρονται απαραιτήτως μετά το φαγητό ως κέρασμα.

Σιροπιαστοί Λουκουμάδες

Πολιτισμός • Ο δήμος της Βέροιας και ο χώρος τεχνών της πόλης, ονομαζόμενος ως "Αντωνιάδειος Στέγη γραμμάτων και τεχνών" διοργανώνουν αριστουργηματικές εκδηλώσεις και πρωτοποριακά εκθέματα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

• Στο συνεδριακό κέντρο της πόλης φιλοξενούνται θεατρικές και μουσικές παραστάσεις από διάφορα μέρη της Ελλάδας και του κόσμου.

• Αξιοθέατο είναι επίσης το ανοικτό θέατρο "Μελίνα Μερκούρη" στο Άλσος Παπάγου, όπου διοργανώνονται θεατρικά έργα από τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. όλης της χώρας είτε διάφορες παραστάσεις που βρίσκονται σε περιοδεία κατά τη διάρκεια, κυρίως, του καλοκαιριού.

• Το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βέροιας κάθε χρόνο ανεβάζει παραστάσεις σε όλη τη χώρα. Κάποτε θεωρούνταν το κορυφαίο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. στην Ελλάδα, όμως δεν διατήρησε τη θέση του στην κορυφή. Η πορεία του, όμως, σήμερα είναι ανοδική, καθώς ανεβάζει όλο και πιο θεαματικές παραστάσεις.

Εκπαίδευση Το Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στεγάζεται στην πόλη της Βέροιας από το 2004. Το πανεπιστημιακό κάμπους βρίσκεται στο οικισμό της Αγίας Βαρβάρας σε υψηλή εγγύτητα με τον κόμβο της Εγνατίας Οδού. Από το 2009 λειτουργεί και το μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην Επιστήμη του Διαδικτύου του τμήματος Μαθηματικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Βέροια

72

Αθλητισμός • Το 2008, έτος αναγέννησης για τον αθλητισμό, ξεκινάει από τη Βέροια η ολυμπιάδα "Δημήτριος Βικέλας Έτος Αθλητισμού και Νεολαίας" με μια μεγάλη λίστα διαφόρων αθλημάτων στην οποία συμμετέχουν αθλητικοί σύλλογοι από όλη την Ελλάδα. Τη διοργάνωση αναλαμβάνουν οι Δήμοι: Βέροιας, Αθηναίων, Ιωαννίνων και Ερμούπολης και γίνεται προς τιμήν του Δημητρίου Βικέλα του Πρώτου Προέδρου της Ολυμπιακής επιτροπής και των 100 χρόνων από το θάνατό του.

• Η τοπική ποδοσφαιρική ομάδα της Βέροιας, με την ομώνυμη ονομασία "Βέροια" ( και φιλόδοξο τοπικό προσωνύμιο "Βασίλισσα του Βορρά") κατόρθωσε κατά την περίοδο 2007-2008 - Superleague Ελλάδα 2008 να ανέβει εθνική κατηγορία και από την Β' να περάσει στην Α' Εθνική για να υποβιβαστεί εκ νέου την επόμενη χρονιά. Επίσης διαθέτει και πολλά φυτώρια ποδοσφαιριστών που έχουν βγάλει πολλούς διάσημους παίκτες της Α΄ εθνικής ή της Superleague.

• Από τις πρώτες πόλεις στην Ελλάδα που αγκάλιασαν το χαντμπολ, με την γνωστότερη ομάδα της πόλης, τον Φίλιππο Βέροιας, είναι από τις λίγες επαρχιακές πόλεις που έχουν να επιδείξουν 9 πρωταθλήματα σε ένα άθλημα και πλήθος συμμετοχών σε ευρωπαϊκά κύπελλα, καθώς και συμμετοχή σε Ευρωπαϊκο Τελικο (EHF Challenge Cup 2003). [5] • Ένα ακόμα άθλημα στο οποίο έχει δώσει μεγάλους αθλητές είναι το σκι. Το πρώτο χιονοδρομικό κέντρο της Ελλάδας, αυτό του Σελίου, έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς Βεροιώτες να έρθουν από νωρίς σε επαφή με τον χειμερινό αθλητισμό και πρωταθλητισμό.

• Διαθέτει ακόμα μικρότερες ομάδες μπάσκετ, βόλεϋ, γυμναστικής και πινγκ-πονγκ καθώς και ομιλους σκακιού, ορειβασίας και ποδηλασίας.

Διάσημοι Βεροιώτες • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Δημήτριος Βικέλας Πρώτος Πρόεδρος ΔΟΕ Μιχάλης Χρυσοχοΐδης Πολιτικός Σεντάτ Αλπ (Sedat Alp) Αρχαιολόγος - Τόπος Κατοικίας: Τουρκία Χρήστος Ζαμπούνης Συγγραφέας Νίκος Ζιώγαλας Τραγουδιστής Γιώργος Καραμίχος Ηθοποιός Παντελής Καφές Ποδοσφαιριστής Παύλος Κοντογιαννίδης Ηθοποιός - Τραγουδιστής Ιωάννης Κωττούνιος Συγγραφέας - Ανθρωπιστής Μητροφάνης Κριτόπουλος Πατριάρχης της Αλεξάνδρειας Δημήτρης Μαυρόπουλος Ηθοποιός Μάγδα Πένσου Ηθοποιός - Τραγουδίστρια Κώστας Τσαρτσαρής Ολυμπιονίκης, Καλαθοσφαιριστής Γιώτης Τσαλουχίδης Ποδοσφαιριστής Δημήτρης Τζιμούρτος Ολυμπιονίκης, Χειροσφαίριση Νίκος Μάντζος Ομόσπονδιακός Προπονητής, Χειροσφαίριση Γιάννης Αραμπατζής Ποδοσφαιριστής Γρηγόρης Σανίκης Χειροσφαίριση

Βέροια

73

Αδελφοποιημένες πόλεις • Καζανλούκ, Βουλγαρία (2001) • Ούζιτσε, Σερβία (2010))

Δήμος Βέροιας Ο δήμος Βέροιας έχει (πραγματικό) πληθυσμό 47.411 κατοίκους. Στο δήμο περιλαμβάνονται: Δημοτικό διαμέρισμα Βέροιας) [ 43.683 ]

Βέροιας

(Δ.δ.

• η Βέροια [ 42.794 ] • το Κυδωνοχώρι [ 16 ] • το Λαζοχώρι [ 166 ] • η Μέση [ 504 ] • το Ταγαροχώρι [ 203 ] Δ.δ. Αγίας Βαρβάρας -- η Αγία Βαρβάρα [ 797 ]

Η θέση του Δήμου Βέροιας στο νομό Ημαθίας.

Δ.δ. Άμμος (της πρώην κοινότητας Αγίας Βαρβάρας) -- η Άμμος [ 160 ] Δ.δ. Ασώματα (της πρώην κοινότητας Αγίας Βαρβάρας) -- τα Ασώματα [ 532 ] Δ.δ. Γεωργιανών [ 339 ] • οι Γεωργιανοί [ 288 ] • η Λευκόπετρα [ 51 ] Δ.δ. Καστανιάς [ 180 ] • η Καστανιά [ 136 ] • η Μικρά Σάντα [ 44 ] Δ.δ. Κάτω Βερμίου -- το Κάτω Βέρμιο [ 260 ] Δ.δ. Κουμαριάς [ 209 ] • η Κουμαριά [ 170 ] • το Ξηρολίβαδο [ 39 ] Δ.δ. Προφήτης Ηλίας (της πρώην κοινότητας Αγίας Βαρβάρας) -- ο Προφήτης Ηλίας [ 61 ] Δ.δ. Ράχης -- η Ράχη [ 570 ] Δ.δ. Τριποτάμου [ 620 ] • ο Τριπόταμος [ 542 ] • το Κάτω Κομνήνειο [ 33 ] • το Κομνήνειο [ 45 ]

Βέροια

74

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • • • • • •

Κοινωφελής Επιχείρηση Πολλαπλής Ανάπτυξης Βέροιας [6] Δήμος Βέροιας [7] Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας [8] Οδηγός και Χάρτης Βέροιας [9] To Wiki της Περιοχής (γειτονιάς) της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Βέροιας [10] Η Βέροια στο Google Maps με Δορυφορικές φωτογραφίες [11] Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Α.Π.Θ. [12] Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Επιστήμη του Διαδικτύου [13]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%92%CE%AD%CF%81%CE%BF%CE%B9%CE%B1& params=40. 5203_N_22. 2019_E_type:city(47411) [2] Αναφέρεται στο 1,16,4 στις επιχειρήσεις των Αθηναίων εναντίον της Ποτίδαιας το 432 π.Χ [3] Λούκιος ή Όνος 34.15-17 [4] Ανέκδοτα έγγραφα και άγνωστα στοιχεία για κλεφταρματολούς και για την επανάσταση (1821-1822) στη Μακεδονία και ιδιαίτερα στον Όλυμπο, Γεώργιος Χ. Χιονίδης, Βέροια 1979 (http:/ / www. ems. gr/ Makedonika_20/ Chionidis. pdf) [5] Φίλιππος Βέροιας - Αρχική (http:/ / www. filippos-veria. gr/ hb-history1. php) [6] http:/ / www. veriaculture. gr/ [7] http:/ / www. veria. gr/ [8] http:/ / www. libver. gr/ [9] http:/ / www. veriorama. com/ [10] http:/ / www. libver. gr/ wiki/ [11] http:/ / maps. google. com/ maps?f=q& hl=en& q=%CE%92%CE%AD%CF%81%CE%BF%CE%B9%CE%B1& ie=UTF8& t=h& om=1& ll=40. 521564,22. 205644& spn=0. 023586,0. 039911/ [12] http:/ / www. plandevel. auth. gr/ [13] http:/ / www. webscience. gr/ el

Βιβλιογραφία • Ταξιδιωτικός Οδηγός, Δυτική - Κεντρική Μακεδονία, εκδ. Explorer, 2003.

75

Βόλος Βόλος Συντεταγμένες: 39°22′09″N 22°56′27″E39.3692, 22.9408 [1] Βόλος

Άποψη του λιμανιού του Βόλου

Βόλος Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Θεσσαλία

Περιφέρεια

Θεσσαλίας

Νομός

Μαγνησίας

Επίσημος πληθυσμός

141.675 (2001)

Έκταση

27,7 km²

Υψόμετρο

0–300 m

Ταχυδρομικός κώδικας

38x xx

Τηλεφωνικός κωδικός

2421

Δήμαρχος

Πάνος Σκοτινιώτης

Δικτυακός τόπος

volos-city.gr

[2]

Βόλος

76

Ο Βόλος είναι η μεγαλύτερη πόλη της Θεσσαλίας, χτισμένη στον μυχό του Παγασητικού κόλπου, κοντά στην θέση της αρχαίας Ιωλκού στους πρόποδες του Πηλίου. Είναι επίσης μία από τις πιο μεγάλες πόλεις και ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Ελλάδας. Ο μόνιμος πληθυσμός του διευρυμένου Δήμου Βόλου, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ανέρχεται σε 141.675 κατοίκους καθιστώντας τον το μεγαλύτερο της Θεσσαλίας [3] .

Δήμοι Πολεοδομικού Συγκροτήματος Βόλου Η ονομασία Βόλος μπορεί να αναφέρεται στο Δήμο Βόλου είτε στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα που περιλαμβάνει τους Δήμους Βόλου, Νέα Ιωνίας, Αισωνίας και Ιωλκού.

Το όνομα του Βόλου Η προέλευση του ονόματος Βόλος δεν είναι πλήρως τεκμηριωμένη. Κατά ορισμένους, η λέξη Βόλος αποδίδεται σε παραφθορά του αρχαίου ονόματος Ιωλκός (Ιωλκός > Γιωλκός > Γώλος > Βώλος ή Βόλος). Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι η ονομασία Βόλος προήλθε από το όνομα Φόλος, που κατά την μυθολογία ήταν πλούσιος γαιοκτήμονας της περιοχής. Κατά μία τρίτη εκδοχή (βλ. "Η επανάσταση της Θετταλομαγνησίας, του Γ. Κορδάτου), η λέξη Γώλος ή Βόλος προέρχεται από την σλαβική λέξη golo, που σημαίνει γυμνός/φαλακρός (ίσως και τόπος χωρίς δέντρα). Τέλος, κατά μία τέταρτη εκδοχή, η ονομασία Βόλος είναι παραφθορά της ιταλικής λέξης golfo, που σημαίνει κόλπος. Γεγονός πάντως είναι ότι το τοπωνύμιο Βόλος εμφανίστηκε γύρω στον 14ο αι. και χρησιμοποιήθηκε πρώτα για το χωριό που είναι χτισμένο στους πρόποδες του Πηλίου και που σήμερα αποκαλείται Άνω Βόλος.

Μυθολογία Η περιοχή της Μαγνησίας αναφέρεται σε μερικούς από τους πιο σημαντικούς ελληνικούς μύθους.

Κ. Βολανάκης, Η επιστροφή των Αργοναυτών (αχρονολόγητο;).

35 εκ. x 65 εκ. Λάδι σε καμβά. Ιδιωτική συλλογή.

Γενάρχης της περιοχής υπήρξε ο Μάγνης, γιος του Αιόλου, ο οποίος εγκαταστάθηκε στο Πήλιο. Στο Πήλιο κατοικούσαν οι Κένταυροι, ιππόμορφα όντα που προήλθαν από την ένωση του Ιξίωνα και της Νεφέλης. Γνωστός Κένταυρος της μυθολογίας ήταν ο Χείρων, ο οποίος μεσολάβησε για τον γάμο του Πηλέα με την Θέτιδα, που έγινε στο Πήλιο. Στην διάρκεια του γάμου και εξαιτίας του μήλου της Έριδος, προκλήθηκε ο Τρωικός πόλεμος.

Κοντά στον σοφό Κένταυρο Χείρωνα μαθήτευσε ο Ασκληπιός, πατέρας της ιατρικής, καθώς και ο Αχιλλέας. Από την Μαγνησία, επίσης, ξεκίνησε η Αργοναυτική εκστρατεία, που σχετίζεται ιστορικά με την απαρχή της τεχνικής επεξεργασίας του χρυσού στον ελλαδικό χώρο.

Βόλος

Ιστορία Η περιοχή του Βόλου, η αρχαία Μαγνησία, συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πρώτες περιοχές που κατοικήθηκαν στον ελλαδικό χώρο. Οι οικισμοί που ανακαλύφθηκαν στα κοντινά χωριά Σέσκλο και Διμήνι χρονολογούνται από την 7η χιλιετία π.Χ., ενώ η πολιτισμική παρουσία στον χώρο συνεχίζεται αδιάκοπη μέχρι σήμερα.

Στα αρχαία χρόνια Η ευρύτερη περιοχή του Βόλου συγκεντρώνει μερικές από τις σημαντικότερες νεολιθικές θέσεις ολόκληρης της Βαλκανικής χερσονήσου. Οι αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή έχουν φέρει στο φως σαράντα περίπου νεολιθικούς οικισμούς (7η–8η χιλιετία π.Χ.), αρκετοί από τους οποίους εξακολούθησαν τις δραστηριότητές τους και κατά την διάρκεια της εποχής του χαλκού (3000–1500 π.Χ.). Οι σημαντικότεροι νεολιθικοί οικισμοί ανακαλύφθηκαν από τον αρχαιολόγο Χρήστο Τσούντα στις αρχές του 20ου αι. στο Σέσκλο και το Διμήνι. Στους χώρους αυτούς, οι έρευνες ανέδειξαν χαρακτηριστικά γραπτά κεραμικά, κοκάλινα και λίθινα εργαλεία, καθώς και αντικείμενα από οψιδιανό που προερχόταν από την Μήλο. Σημαντικές μυκηναϊκές θέσεις έχουν ανακαλυφθεί στον λόφο των Αγίων Θεοδώρων, στην σημερινή συνοικία του Βόλου Παλιά, και στα Πευκάκια. Στην μυκηναϊκή περίοδο χρονολογείται η ίδρυση της Ιωλκού, σημαντικού οικονομικού και πνευματικού κέντρου της περιοχής, που συνδέεται άμεσα με τον ξακουστό μύθο της Αργοναυτικής εκστρατείας. Παλαιότεροι ερευνητές εκτιμούσαν ότι η θέση της Ιωλκού ήταν στα Παλιά. Ωστόσο, νεότερα αρχαιολογικά ευρήματα τεκμηριώνουν την άποψη ότι η έδρα των βασιλιάδων της Ιωλκού δεν ήταν στα Παλιά, αλλά στο Διμήνι. Εκεί βρισκόταν το κέντρο των οικονομικών δραστηριοτήτων που βασίζονταν στην γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ οι εμπορικές δραστηριότητες γίνονταν από το λιμάνι στα Πευκάκια. Στην κλασική περίοδο (6ος αι. π.Χ.) ήκμασαν οι Παγασές, οι οποίες υπήρξαν επίνειο των Φερών. Το 293/92 π.Χ. ο βασιλιάς της Μακεδονίας Δημήτριος ο Πολιορκητής ίδρυσε στην χερσόνησο που σήμερα αποκαλείται Πευκάκια την πόλη Δημητριάδα, συνενώνοντας τις Παγασές με διάφορες γειτονικές κώμες. Η Δημητριάδα αποτέλεσε ισχυρό στρατιωτικό σταθμό και ορμητήριο των Μακεδόνων. Παράλληλα εξελίχτηκε σε σημαντικό εμπορικό κέντρο κατά την περίοδο από το 217 έως το 168 π.Χ. Η πόλη ήταν χτισμένη σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα και περιβαλλόταν από ισχυρό τείχος. Στο ανατολικό τμήμα της πόλης βρίσκονταν το ανάκτορο, νότια η αγορά και δυτικά το θέατρο. Στην περιοχή έχουν βρεθεί πολλές επιτύμβιες στήλες που δίνουν ενδιαφέροντα στοιχεία για την οικονομία, την κοινωνία και την τέχνη της εποχής. Το 197 π.Χ. η Δημητριάδα έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων.

Από τα πρωτοχριστιανικά έως τα μεταβυζαντινά χρόνια Η Δημητριάδα εξακολούθησε να ακμάζει και κατά την διάρκεια της ρωμαϊκής κατάκτησης. Μαζί με τις Φθιώτιδες Θήβες, που βρίσκονταν στην σημερινή Νέα Αγχίαλο, ήταν τα σημαντικότερα κέντρα της παλαιοχριστιανικής και βυζαντινής Θεσσαλίας, αποτελώντας την διέξοδο της ενδοχώρας προς την θάλασσα. Μάλιστα, από τον 5ο αι. μ.Χ., η Δημητριάδα έγινε έδρα επισκόπου. Στα τέλη του 6ου αι., εξαιτίας των σλαβικών επιδρομών, οι Φθιώτιδες Θήβες εγκαταλείφθηκαν, ενώ οι κάτοικοι της Δημητριάδας κατέφυγαν για προστασία στο λόφο των Αγίων Θεοδώρων στα Παλιά, όπου προϋπήρχε οικισμός οχυρωμένος από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό (551 μ.Χ.). Τους επόμενους αιώνες η πόλη έχασε την σημασία της, καθώς ήταν επισφαλής στις επιθέσεις Σαρακηνών πειρατών. Το 1204, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, η Δημητριάδα δόθηκε στους Μελισσηνούς, ονομαστή βυζαντινή οικογένεια. Τον 14ο αι., συναντάται για πρώτη φορά το τοπωνύμιο Βόλος. Το 1423 το κάστρο των Παλαιών έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Τότε οι χριστιανοί κάτοικοι άρχισαν να εγκαταλείπουν τις παραλιακές περιοχές και να μεταναστεύουν στα υψώματα του Πηλίου. Προς το τέλος του 16ου αι., η έδρα του επισκόπου Δημητριάδος μεταφέρθηκε στον Άνω Βόλο.

77

Βόλος

78

Η Τουρκοκρατία Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η οικονομική και πνευματική δραστηριότητα της περιοχής μεταφέρθηκε στο Πήλιο, το οποίο ευνοήθηκε από το καθεστώς προνομίων που του είχαν παραχωρήσει οι Οθωμανοί κατακτητές. Από τον 17ο αι. και μέχρι την Επανάσταση του 1821, το Πήλιο εξελίχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα πρωτοβιομηχανικά και πνευματικά κέντρα του ελλαδικού χώρου. Κατά την ίδια περίοδο, το κάστρο του Βόλου ήταν αποκλειστικός χώρος των Οθωμανών, όπου απαγορεύονταν ή αποφεύγονταν η εγκατάσταση χριστιανών. Κατά το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης του 1821, τα χωριά του Πηλίου πήραν το μέρος των επαναστατών, αλλά οι Τούρκοι κατόρθωσαν, με την βία, να καταστείλουν την εξέγερση μέσα σε έναν χρόνο (1822). Το κάστρο του Βόλου πολιορκήθηκε από σπετσιώτικα καράβια χωρίς επιτυχία. Η σημερινή πόλη του Βόλου άρχισε να κτίζεται έξω από το παλιό κάστρο λίγο μετά το 1830. Η ευνοϊκή γεωγραφική της θέση, λόγω του λιμανιού, συνέβαλε στην εξέλιξή της σε οικονομικό κέντρο της Θεσσαλίας. Μετά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1877 και την διάσκεψη της Κωνσταντινούπολης (1881), η Θεσσαλία παραχωρήθηκε στο νεοελληνικό κράτος, και στις 2 Νοεμβρίου του 1881, ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε στην πόλη του Βόλου. Κατά τον «άτυχο» Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, ο Βόλος έπεσε ξανά στα χέρια των Τούρκων. Οι κάτοικοι της περιοχής αναγκάστηκαν να ζητήσουν καταφύγιο σε γειτονικά νησιά, αλλά μετά από λίγους μήνες οι Τούρκοι αποχώρησαν και έτσι Βολιώτες και Πηλιορείτες επέστρεψαν στα σπίτια τους.

Το οθωμανικό κάστρο του Βόλου σε ιταλική χαλκογραφία του 17ου αι.

Κ. Βολανάκης, Το λιμάνι του Βόλου (1875;). 32,5 εκ. x 48 εκ. Λάδι σε μουσαμά. Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου. Ο Βολανάκης έχει αποθανατίσει το λιμάνι του Βόλου και τις κοντινές ακρογιαλιές σε πολλούς πίνακές του.

Στα νεότερα χρόνια Δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, με βασιλικό διάταγμα της 31ης Μαρτίου 1883 (ΦΕΚ 126), ιδρύθηκε ο Δήμος Παγασών, ο προκάτοχος του σημερινού Δήμου Βόλου. Η ανάπτυξη της νέας πόλης ήταν ραγδαία. Η βιοτεχνική και γεωργική παράδοση του Πηλίου, το λιμάνι του καθώς και τα παροικιακά κεφάλαια που εισέρρευσαν στην

Βόλος: Η οδός Δημητριάδος το 1905. Φωτογραφία: Στ. Στουρνάρας

Βόλος

79

περιοχή ήταν μερικοί από τους παράγοντες που ευνόησαν την οικονομική εξέλιξη της πόλης με κύριες κατευθύνσεις το εμπόριο και την βιομηχανία. Η ευνοϊκή θέση και η αλματώδης οικονομική εξέλιξη της πόλης προσέλκυσαν κατοίκους και επενδυτές από άλλες περιοχές. Η σύντομη κατάληψη του Βόλου κατά την διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 δεν είχε μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ανάπτυξή του. Το 1886, ολοκληρώθηκε η σιδηροδρομική σύνδεση του Βόλου με την Λάρισα και την Καλαμπάκα. Το 1895 επίσης, άρχισε την λειτουργία της η σιδηροδρομική γραμμή Βόλου–Λεχωνίων, που επεκτάθηκε έως τις Μηλιές το 1904. Παράλληλα, το 1892, ξεκίνησαν τα έργα διαμόρφωσης του λιμανιού που συνεχίστηκαν και μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να καλυφθούν οι ολοένα αυξανόμενες ανάγκες διακίνησης εμπορευμάτων. Ας σημειωθεί ότι το 1919, το λιμάνι του Βόλου ήταν το πρώτο σε εξαγωγές καπνών στην Ελλάδα, με ποσοστό εξαγωγών 30%. Συγκεντρώνοντας όλες τις προϋποθέσεις — κεφάλαια, εργατική δύναμη, διευρυμένη εσωτερική αγορά, πρόσβαση στις πρώτες ύλες — ο Βόλος εξελίχθηκε προπολεμικά σε σημαντικό βιομηχανικό κέντρο. Οι κυριότεροι κλάδοι της βιομηχανίας ήταν τα τρόφιμα, το μέταλλο, ο καπνός, η υφαντουργία και η βυρσοδεψία.

Το νεοκλασικό κτίριο της Τραπέζης Αθηνών (γνωστή στον κόσμο και ως «τράπεζα Κοσμαδόπουλου») στον Βόλο σε φωτογραφία του 1925 (φωτο. Κ. Ζημέρης). Είναι ένα από τα λιγοστά μεγαλοπρεπή κτίρια της πόλης που δεν καταστάφηκαν από τους σεισμούς του 1955 και την μετέπειτα λαίλαπα της αντιπαροχής. Για μεγάλο διάστημα χρησιμοποιήθηκε ως εμπορική αποθήκη και ως σταθμός των υπεραστικών λεωφορείων. Σήμερα στεγάζει την Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Παράλληλα με την οικονομική άνθηση, αναπτύχθηκε σημαντική πολιτιστική και κοινωνική δραστηριότητα. Το 1894 θεμελιώθηκε το Δημοτικό Θέατρο, ενώ το 1896 ιδρύθηκε ο Γυμναστικός Σύλλογος Βόλου. Το 1908, άρχισε να λειτουργεί το Ανώτερο Δημοτικό Παρθεναγωγείο, το οποίο διηύθυνε ο πρωτοπόρος παιδαγωγός Αλέξανδρος Δελμούζος και που έμελλε να κλείσει βιαίως μόνον τρία χρόνια αργότερα. Το 1908 επίσης ιδρύθηκε το Εργατικό Κέντρο Βόλου, το πρώτο στην Ελλάδα. Η οικονομική άνθιση της νέας πόλης του Βόλου προσέλκυσε και άτομα άλλων εθνικών ή θρησκευτικών ομάδων. Δεν είναι τυχαίο ότι στον Βόλο υπάρχει εβραϊκή συναγωγή και καθολική εκκλησία, οι οποίες φτιάχτηκαν στις αρχές του 20ού αι. Στον Βόλο γεννήθηκε και ο διάσημος Ιταλός ζωγράφος Τζόρτζιο ντε Κίρικο, γιος του μηχανικού Εβαρίστο ντε Κίρικο, που σχεδίασε την σιδηροδρομική γραμμή Βόλου–Μηλεών.

Η Μικρασιατική Καταστροφή έφερε νέο αίμα στην αναπτυσσόμενη πόλη του Βόλου, την περίοδο που είχε μεγάλη ανάγκη από εργατικά χέρια. Οι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία αρχικά εγκαταστάθηκαν στους άδειους χώρους της πόλης. Γύρω από την Πλατεία Ρήγα Φεραίου, έστησαν ολόκληρη παραγκούπολη, η οποία καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1930. Σιγά-σιγά, οι νέοι κάτοικοι του Βόλου μετακινήθηκαν προς τα ΒΔ προάστια της πόλης, στα «Προσφυγικά», που αργότερα αποτέλεσαν τον πυρήνα της Νέας Ιωνίας Βόλου. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ανέκοψε προσωρινά την εξέλιξη της πόλης. Την περίοδο 1941–1944 ο Βόλος δοκιμάστηκε σκληρά από την Ιταλική και αργότερα τη γερμανική κατοχή. Η περίοδος αυτή είναι η μόνη κατά την οποία, ο πληθυσμός της πόλης παρουσίασε μείωση. Πολλά μέλη των αντιστασιακών οργανώσεων, αλλά και απλοί άμαχοι πολίτες βρήκαν τραγικό θάνατο στους δρόμους της πόλης (ιδιαίτερα από τους δωσίλογους της ΕΑΣΑΔ), στους χώρους εκτέλεσης (όπως η πλατεία Ελευθερίας) και στη διαβόητη «Κίτρινη Αποθήκη», που οι Γερμανοί και οι ντόπιοι συνεργάτες τους χρησιμοποιούσαν ως φυλακή. Η εβραϊκή κοινότητα του Βόλου, μία από τις αρχαιότερες της Ελλάδας είχε τις λιγότερες απώλειες από κάθε άλλη εβραϊκή κοινότητα στην Ελλάδα, χάρη στην έγκαιρη και δυναμική παρέμβαση και κινητοποίηση του ΕΑΜ–ΕΛΑΣ, αλλά και την επιτυχή συνεννόηση του Μητροπολίτη Δημητριάδος Ιωακείμ και του Αρχιραββίνου Βόλου Μωϋσή Πέσαχ για την εκκένωση του Βόλου από τους εβραϊκής καταγωγής πολίτες, έπειτα και από τα γεγονότα της

Βόλος

80

Θεσσαλονίκης (εκτοπισμός των εβραίων της πόλης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης). (Σήμερα, η εβραϊκή παροικία του Βόλου αριθμεί μόνον εκατό περίπου ψυχές, επειδή οι περισσότεροι Εβραίοι εγκατέλειψαν τον Βόλο μετά τον πόλεμο για να εγκατασταθούν στο Ισραήλ ή αλλού.) Μεταπολεμικά ο Βόλος εξελίχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα πολεοδομικά συγκροτήματα της Ελλάδας, από οικονομική και δημογραφική άποψη. Τον Μάιο του 1947, με βασιλικό διάταγμα ιδρύθηκε ο Δήμος Νέας Ιωνίας Βόλου. Στις 26 Φεβρουαρίου του 1954, το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Παγασών, αποφάσισε την μετονομασία της δημοτικής Αρχής σε «Δήμος Βόλου». Την επόμενη χρονιά, δύο σεισμοί, στις 19 Απριλίου και στις 21 Απριλίου 1955, κατέστρεψαν σχεδόν το ένα τέταρτο των κτισμάτων και η πόλη άλλαξε φυσιογνωμία. Ορισμένα από τα νεοκλασικά κτίρια του του προπολεμικού Βόλου χάθηκαν για πάντα και στην θέση τους εμφανίστηκαν τα μικρά μετασεισμικά σπίτια. Δυστυχώς και αυτές οι όμορφες μετασεισμικές μονοκατοικίες χάθηκαν στην εποχή της αντιπαροχής (1970–2000), για να μετατραπούν σε άμορφες πολυκατοικίες.

Νεοκλασικό κτίριο του Βόλου μετά τους σεισμούς του 1955

Ο σημερινός Βόλος

Η πληθυσμιακή έκρηξη του πολεοδομικού συγκροτήματος του Βόλου (σημερινοί δήμοι Βόλου, Νέας Ιωνίας και Ιωλκού) από το 1881 έως το 2001. Αξιοσημείωτη είναι η σημαντική αύξηση του πληθυσμού μετά την Μικρασιατική καταστροφή.

Η βιομηχανική ανάπτυξη που γνώρισε ο Βόλος έως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια δεν είχε ανάλογη συνέχεια κατά το δεύτερο μισό του 20ού αι. Μεγάλα εργοστάσια όπως η καπνοβιομηχανία Ματσάγγου, οι σιδηρουργίες Γκλαβάνη και Σταματελόπουλου, και η υφαντουργία Παπαγεωργίου έπαψαν να λειτουργούν. Η λειτουργία της Βιομηχανικής Ζώνης από το 1969 οδήγησε σε μία προσωρινή βιομηχανική άνθιση με την εγκατάσταση νέων βιομηχανιών. Όμως στα μέσα της δεκαετίας του 1980, η αποβιομηχάνιση του Βόλου άρχισε να γίνεται πλέον γεγονός.

Σήμερα, στην περιοχή εξακολουθούν να λειτουργούν ορισμένες μεγάλες βιομηχανικές μονάδες, όπως το εργοστάσιο «Όλυμπος» της ΑΓΕΤ «Ηρακλής», η «Χαλυβουργία Ελλάδος» (πρώην Χαλυβουργία Θεσσαλίας), το εργοστάσιο ρητίνης PET της VPI, το εργοστάσιο χαλυβδόφυλλων της Κόντι, το εμφιαλωτήριο της ΕΨΑ, το εργοστάσιο βαριάς συντήρησης-ανακατασκευής του Ο.Σ.Ε. κ.ά. Ωστόσο, η οικονομία του Βόλου στηρίζεται πλέον κατά κύριο λόγο στο εμπόριο, τις υπηρεσίες και τον τουρισμό, και κατά δεύτερο λόγο στην βιοτεχνία και την βιομηχανία. Το 1984 ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας με έδρα τον Βόλο και σχολές ή τμήματα σε όλες τις θεσσαλικές πόλεις. Το Πανεπιστήμιο, το οποίο δέχτηκε τους πρώτους φοιτητές το 1989, έδωσε μία νέα πνοή στην πνευματική ζωή του Βόλου,

Βόλος

81 πνοή που η πόλη την είχε απολύτως ανάγκη. Στα καλλιτεχνικά του Βόλου αξίζουν να σημειωθούν το Δημοτικό Θέατρο, το Ωδείο, καθώς και η Συμφωνική Ορχήστρα της πόλης. Το 2004, ο Βόλος έγινε «ολυμπιακή πόλη», αφού φιλοξένησε ορισμένους αγώνες ποδοσφαίρου στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι αγώνες έγιναν στο νέο υπερσύγχρονο Πανθεσσαλικό Στάδιο, το οποίο κατασκευάστηκε για τις ανάγκες των Ολυμπιακών Αγώνων. Αξιοποιώντας την παράδοση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, ο Βόλος διοργάνωσε το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Γυμναστικής και τμήμα του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Μπιλιάρδου το 2006, ενώ θα διοργανώσει από κοινού με τη Λάρισα τους Μεσογειακούς Αγώνες του 2013.

Η Εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου στο λιμάνι του Βόλου

Διεθνή Φεστιβάλ-Εκθέσεις • Διεθνές Φεστιβάλ μουσικού θεάτρου Το συγκεκριμένο φεστιβάλ κλείνει πάνω από δέκα χρόνια ζωής. Πρόκειται για ένα Φεστιβάλ Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών που περιλαμβάνει συνδυαστικά θεάματα, πολύτεχνες εκδηλώσεις και κάθε είδους «performance». Πραγματοποιείται κάθε χρόνο την περίοδο Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου [4] .

• Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής Περιλαμβάνει δημιουργίες κλασσικής μουσικής από σύνολα, ορχήστρες, χορωδίες και σολίστ [5] .

• Επιχειρηματικό Πανόραμα Πρόκειται για ετήσια έκθεση παραγωγικής φυσιογνωμίας του Νομού Μαγνησίας, στο οποίο συμμετέχουν επιχειρήσεις από τη Μαγνησία, τη Θεσσαλία και όλη την Ελλάδα. Πραγματοποιείται συνήθως το μήνα Σεπτέμβριο τα τελευταία 8 χρόνια.

Βόλος

82

Συγκοινωνίες Υπεραστικό Κ.Τ.Ε.Λ Ο Βόλος συνδέεται καθημερινά με Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Τρίκαλα, Καρδίτσα, Ιωάννινα, Κοζάνη, Πάτρα, Λαμία.

Αστικό Κ.Τ.Ε.Λ Το πολεοδομικό συγκρότημα εξυπηρετείται από 15 λεωφορειακές γραμμές.

Σιδηροδρομικό Δίκτυο Ο Βόλος συνδέεται με το σιδηροδρομικό δίκτυο του ΟΣΕ. Ο σταθμός του Εβαρίστο Ντε Κίρικο παραμένει ίδιος από το 1882, όταν η κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου από την Εταιρεία Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων έδωσε την πρώτη ώθηση στη ραγδαία ανάπτυξη της πόλης. Στον όροφο του κτιρίου του σταθμού στεγάζεται το Σιδηροδρομικό Μουσείο Θεσσαλίας, που φιλοξενεί πλούσιο σιδηροδρομικό, κειμηλιακό και τεκμηριωτικό υλικό.

Ακτοπλοϊκή Σύνδεση

O σιδηροδρομικός σταθμός του Βόλου

Ο Βόλος συνδέεται καθημερινά με πλοία και υδροπτέρυγα με τις Σποράδες. Επίσης υπάρχει εβδομαδιαία ακτοπλοϊκή σύνδεση με Λήμνο και Λέσβο.

Αεροπορική Σύνδεση Ο Βόλος διαθέτει ένα από τα πιο σύγχρονα περιφερειακά αεροδρόμια της Ελλάδας καθώς ο νέος αεροσταθμός του Διεθνή Αερολιμένα Κεντρικής Ελλάδας είναι σε λειτουργία από τον Σεπτέμβριο του 2010. Το αεροδρόμιο βρίσκεται 26 χλμ. από το κέντρο της πόλης ανάμεσα από Νέα Αγχίαλο και Αλμυρό. Η Αir Βerlin [6] συνδέει το Βόλο με Νυρεμβέργη, Βερολίνο, Ντίσελντορφ και Βιέννη. Επίσης από τον Μάιο του 2010 εγκαταστάθηκε γραμμή της RYANAIR μεταξύ Βόλου - Χαν Φρανκφούρτης (Frankfurt-Hahn) και Βόλου - Μπέργκαμο (κοντά στο Μιλάνο).Από το 2011 η RYANAIR συνδέει τον Βόλο με Ρώμη και Βρυξέλλες και η Transavia με το Άμστερνταμ.Ο Βόλος συνδέεται επίσης αεροπορικά με τα Τίρανα μέσω της Belle Air ενώ απευθείας πτήση για την Βιέννη καθιέρωσε και η Air Lauda.

Προξενεία Από το 1878 ο Βόλος φιλοξενεί προξενεία διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών. Σήμερα λειτουργούν στη πόλη, τα προξενεία των ακολούθων κρατών: • • • • •

Δανία Γαλλία Γερμανία Ιταλία Ολλανδία

Βόλος

83

Αξιοθέατα Στην πόλη του Βόλου • Το Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, όπου φυλάσσονται μερικά εξαιρετικά προϊστορικά ευρήματα από την περιοχή.

• Το Κέντρο Τέχνης «Τζόρτζιο ντε Κίρικο», με συχνές θεματικές εκθέσεις και μόνιμη συλλογή.

• Ο Ναός της Αγίας Τριάδας, κοντά στο Νοσοκομείο Βόλου, με τις μοναδικές αγιογραφίες που φιλοτέχνησε ο Γιώργος Γουναρόπουλος.

• Το Μουσείο Βιομηχανικής Ιστορίας στο συγκρότημα Τσαλαπατά το οποίο περιλαμβάνει 20 χειροτεχνικά εργαστήρια, εκθετήρια και μικρά εμπορικά καταστήματα για παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής,χώρους εκθέσεων και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, βιβλιοθήκη, αίθουσα video-wall και κινηματογράφο καθώς και χώρους αναψυχής (καφέ, εστιατόριο, ουζερί) • Ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου, δημιούργημα του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου με αγιογραφίες του Αγήνορα Αστεριάδη.

Οι καπναποθήκες Παπαστράτου στην παραλία του Βόλου, σε φωτογραφία του Κ. Στουρνάρα περί το 1950. Σήμερα το μπροστινό κτίριο με τον χαρακτηριστικό τρούλο έχει ανακαινιστεί και φιλοξενεί το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

• Το Σπίτι με το Τριαντάφυλλο, στην γωνία των δρόμων Ανθίμου Γαζή και Βλαχάβα, όπου έζησε η ζωγράφος Χρυσούλα Ζώγια.

• Το Λαογραφικό Κέντρο Κίτσου Μακρή στεγάζεται στο σπίτι του λαογράφου, στην οδό Κίτσου Μακρή 38 και ανήκει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Περιλαμβάνει τη λαογραφική συλλογή του σημαντικού ερευνητή με μοναδικά στο είδος τους εκθέματα, τη βιβλιοθήκη του που αποτελείται από 4.000 τόμους βιβλίων και το αρχείο του, με 2.500 διαφάνειες και 4.000 φωτογραφίες, σε πολλές από τις οποίες απεικονίζονται θησαυροί της λαϊκής μας παράδοσης που δε σώζονται σήμερα.

Η σημερινή παραλία του Βόλου φωτογραφημένη από το δυτικό της άκρο. Προς τα αριστερά φαίνεται το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (κτίριο Παπαστράτου) και στο βάθος ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου, αρχιτεκτονικό δημιούργημα του Αριστοτέλη Ζάχου.

• Το εντομολογικό μουσείο στο Βόλο, είναι μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα και ένα από τα καλύτερα των Βαλκανίων. Περιλαμβάνει 35.000 έντομα διαφόρων τάξεων, κυρίως λεπιδόπτερων, που ανήκουν σε περισσότερα από 10.000 είδη, υποείδη και φυλές.

• Tο τυπογραφικό μουσείο της εφημερίδας Η Θεσσαλία, αδιάλειπτη έκδοση από το 1898 - δεν μπορεί παρά να είναι ένα ξεχωριστό τυπογραφικό μουσείο. Σε μια αίθουσα 350 τετραγωνικών στις εγκαταστάσεις της εφημερίδας στη Βιομηχανική Περιοχή του Βόλου φιλοξενούνται εκατό χρόνια καθημερινής ιστορίας και εκατό χρόνια τεχνολογίας.

• Η αρχαία πόλη της Δημητριάδας, μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της αρχαιότητας, καταλαμβάνει την ευρύχωρη περιοχή στα νότια του κόλπου του Βόλου, απέναντι από τη σύγχρονη πόλη. Ιδρύθηκε από τον Δημήτριο Πολιορκητή το 294 π.Χ. και για κάποιο διάστημα υπήρξε πρωτεύουσα του Μακεδονικού κράτους.

Βόλος • Το κάστρο του Βόλου, στη σημερινή συνοικία Παλαιά στο δυτικό τομέα τα πόλης, χτίστηκε στα μέσα του 6ου μ.Χ. αιώνα.Στην συνοικία των Παλαιών και στο υπόγειο γκαράζ του πολυχώρου Village μπορεί κανείς να θαυμάσει τα εντυπωσιακά αναδεδειγμένα από την αρχαιολογική Υπηρεσία Ρωμαϊκά Λουτρά.

• Τo Σιδηροδρομικό Μουσείο Θεσσαλίας.

• Ο Ναός Γέννησης της Θεοτόκου (Παναγία Τρύπα Γορίτσα)είναι αφιερωμένος στα γενέθλια της Θεοτόκου. Η εκκλησία αυτή που είναι μέσα σε σπήλαιο βρίσκεται στους πρόποδες της Γορίτσας και είναι από τις γραφικότερες της πόλης • Το πάρκο του Αναύρου, απέναντι από το Μουσείο, με αντιπροσωπευτικά δείγματα μοντέρνας γλυπτικής.Το 1988 έγινε στην πόλη συμπόσιο Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών-γλυπτών. Οι παρευρισκόμενοι δώρισαν στην πόλη όσα έργα δημιούργησαν τη χρονική περίοδο του συμποσίου, τα οποία και κοσμούν το πάρκο.

• Το υπερσύγχρονο Πανθεσσαλικό Στάδιο, όπου έγιναν μερικοί αγώνες ποδοσφαίρου στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.

• Τα τσιπουράδικα σε απόμερους δρόμους της πόλης, αλλά και στα προσφυγικά της Νέας Ιωνίας.

Στην τριγύρω περιοχή • Οι νεολιθικοί οικισμοί του Σέσκλου και του Διμηνίου.

• Το τρενάκι του Πηλίου, ο θρυλικός Μουτζούρης, για μια βόλτα από τα Άνω Λεχώνια έως τις Μηλιές.

• Το Αρχοντικό Κοντού στην Ανακασιά με τις μοναδικές τοιχογραφίες του Θεόφιλου.

• Η Βιβλιοθήκη της Ζαγοράς

Θαλάσσιοι προορισμοί γύρω από το Βόλο • Αλυκές: Η παραλία των Aλυκών βρίσκεται μέσα στο Βόλο στα ΝΑ της πόλης, 9 περίπου km από το κέντρο. Εκεί υπάρχει οργανωμένη δημοτική πλαζ, αλλά και χώροι με ελεύθερη πρόσβαση κατά μήκος της παραλίας των Αλυκών, η οποία εκτείνεται κατά 5 km. Υπάρχουν πολλές καφετέριες, εστιατόρια, ξενοδοχεία και ελεύθεροι χώροι. Έχει αρκετές φορές βραβευθεί με γαλάζια σημαία.

• Άναυρος: Βρίσκεται στη προέκταση του πάρκου του Αγίου Κωσταντίνου. Έχει αρκετές φορές βραβευθεί με γαλάζια σημαία.

• Παραλία Ξενία: Βρίσκεται ακριβώς μπροστά από το ομώνυμο ξενοδοχείο και έχει ελεύθερη πρόσβαση.

• Πλάκες: Βρίσκεται στην έξοδο της πόλης προς Αγριά. Είναι γνωστές για τα απότομα και κρύα νερά τους.

• Γατζέα-Rivera: Λειτουργεί τα τελευταία χρόνια καθώς ένας ολόκληρος βράχος έχει μετατραπεί σε πολυεπίπεδο beach bar με εστιατόριο. Είναι σε απόσταση 16 km από το Βόλο • Παραλια Κορώπης: Βρίσκεται 21 km από το Βόλο κι έχει μεγάλη αμμουδερή παραλία • Άφυσσος: Κοσμοπολίτικος προορισμός με μεγάλη κίνηση στις παραλίες Aμπoβός και Kαλλιφτέρη.

• Aγιοι Σαράντα: 49 km από το Βόλο με αμμουδερή παραλία • Ξυνόβρυση: 46 km από το Βόλο στο νότιο Πήλιο.

84

Βόλος

85

Εκπαίδευση Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ο Βόλος είναι η έδρα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Στη πόλη φοιτούν περί τους 7.000 φοιτητές στις εξής σχολές: • Σχολή Επιστημών του Ανθρώπου, στην οποία ανήκουν και λειτουργούν τέσσερα τμήματα: 1.

2.

3.

4.

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης Τμήμα Παιδαγωγικό Ειδικής Αγωγής Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας-Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

• Πολυτεχνική Σχολή, στην οποία ανήκουν και λειτουργούν πέντε τμήματα: 1.

2.

3.

4.

5.

Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών Βιομηχανίας Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Τμήμα Μηχανικών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών Τηλεπικοινωνιών και Δικτύων

• Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, στην οποία ανήκουν και λειτουργούν τα τμήματα: 1. Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος 2. Τμήμα Γεωπονίας, Ζωικής Παραγωγής και Υδάτινου Περιβάλλοντος • Σχολή Οικονομικών Επιστημών • ΠΣΕ Μουσειοπαιδαγωγικής Εκπαίδευσης • ΠΣΕ Διαχείρισης Αγροτικού Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων

ΣΕ.ΛΕ.ΤΕ Στο Βόλο, λειτουργεί η Παιδαγωγική Τεχνική Σχολή (ΠΑ.ΤΕ.Σ.) της ΣΕ.ΛΕ.ΤΕ.

Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης Λειτουργεί στο Βόλο υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού [7] .

Μέσα Ενημέρωσης Εφημερίδες 1.

2.

3.

4.

5.

6.

Μαγνησία [8](καθημερινή πολιτική εφημερίδα) Η Θεσσαλία (καθημερινή πολιτική εφημερίδα) Ταχυδρόμος (καθημερινή πολιτική εφημερίδα) Νέος Τύπος (καθημερινή πολιτική εφημερίδα) Marconi Press (εβδομαδιαία πολιτική εφημερίδα) ΝΕΑ της Θεσσαλίας(εβδομαδιαία πολιτική εφημερίδα)

Βόλος

86

Περιοδικά 1. ΕΝΤΟΣ (Το μακροβιότερο περιοδικό του Βόλου με παρουσίαση των δρώμενων στην πόλη και των ανθρώπων της) 2. Ἐν Βόλῳ (περιοδικό του Δήμου Βόλου) 3. Wish (life style περιεχομένου) 4. Ρόπτρο του Βόλου (ιστορικού περιεχομένου) 5. Βόλος η πόλη μας (γενικού περιεχομένου) 6. Ουρανός (Εταιρία Αστρονομίας & Διαστήματος Βόλου)

Τηλεοπτικοί σταθμοί 1.

2.

3.

4.

TRT TV. Με έδρα το Βόλο, εκπέμπει σε όλη την κεντρική Ελλάδα.

ASTRA TV. Με έδρα το Βόλο, εκπέμπει σε όλη την κεντρική Ελλάδα. ΘΕΣΣΑΛΙΑ TV. Διαθέτει στούντιο στο Βόλο. Δημοτική Τηλεόραση Βόλου. Με έδρα το Βόλο, εκπέμπει στον νομό Μαγνησίας.[9]

Πρόσωπα • • • • • • • • • • •

Φαίδων Γκιζίκης Τζόρτζιο ντε Κίρικο Βαγγέλης Παπαθανασίου Όλγα Βασδέκη Βούλα Τσιαμήτα Βασίλης Πολύμερος Νίκος Σκιαθίτης Χρήστος Ζαντέρογλου Λαυρέντης Μαχαιρίτσας Νίκος Πορτοκάλογλου Αποστολία Ζώη (Ελληνίδα τραγουδίστρια)

Αθλητικοί σύλλογοι • • • • • • •

Ολυμπιακός Βόλου Γ.Σ. Νίκη Βόλου Γυμναστικός Σύλλογος Βόλου Ν.Ο.Β.Αργοναύτες Ο.Υ.Κ.Βόλου Α.Σ. ΕΡΜΗΣ Ακαδημία Ποδοσφαίρου Βόλου

Τζόρτζιο ντε Κίρικο

Βόλος

87

Αθλητικές Εγκαταστάσεις • • • • • • • • • • •

Πανθεσσαλικό Στάδιο Ε.Α.Κ. Βόλου Κλειστό Αδαμόπουλου Γυμναστήριο Βαρέων Αθλημάτων Καραγατσιου Κλειστό Γυμναστήριο Νέας Ιωνίας Εκθεσιακό-Αθλητικό Κέντρο Βόλου Γήπεδο Νίκης Βόλου "Παντελής Μαγουλας" Κολυμβητήριο Νέας Ιωνίας Κέντρο Αντισφαίρισης Νέας Ιωνίας Κέντρο Αντισφαίρισης Βόλου Κέντρο Αντισφαίρισης Ιωλκού

Αδελφοποιημένες πόλεις • •

- Λε Μαν, Γαλλία - Ροστόφ στον Ντον, Ρωσία

• • •

- Σόχι, Ρωσία - Πλέβεν, Βουλγαρία - Σμαντέρεβο, Σερβία

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%92%CF%8C%CE%BB%CE%BF%CF%82& params=39.

3692_N_22. 9408_E_type:city(82439) [2] http:/ / www. volos-city. gr/ [3] Ταχυδρόμος: Ο Βόλος μεγαλύτερος Δήμος της Θεσσαλίας (http:/ / www. taxydromos. com/ localnews/ tabid/ 58/ articleType/ ArticleView/ articleId/ 28785/ ---. aspx/ ) [4] VOLOS INTERNATIONAL FESTIVAL Music and Performing Arts VOLOS (http:/ / www. volosfestival. gr) [5] Volos International Music Festival, Greece.Free classical MP3, streaming video audio, online concert promotion (http:/ / www. musicfestivalvolos. org/ ) [6] http:/ / www. airberlin. com/ site/ start. php?LANG=eng& all=1& MARKT=GR Επίσημη ιστοσελίδα [7] Κ.Ο.Δ.Β.: Δραματική Σχολή (http:/ / www. kodv. gr/ drama. htm) [8] http:/ / www. magnesianews. gr [9] Municipality Radiostation of Volos 104,6 FM (http:/ / www. volosradio. gr)

Προτεινόμενη βιβλιογραφία 1. Γ. Κορδάτος, Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς, Εκδόσεις 20ός αιώνας, Αθήνα 1960.

2. Γ. Χουρμουζιάδης, Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά και Κ. Γ. Μακρής, Μαγνησία, το χρονικό ενός πολιτισμού, Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα 1982.

3. Βόλος 1881-1955, Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου, Βόλος 2004. ISBN 960-85703-3-6.

4. Ο Βόλος και η περιοχή του στην ιστορική τους διαδρομή από την Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών.έκδοση 2004

Βόλος

88

Εξωτερικές συνδέσεις • • • • • •

Δήμος Βόλου (http://www.volos-city.gr/) Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας του Βόλου (http://www.diki.gr) Τουριστική Προβολή Νομαρχίας Μαγνησίας (http://www.magnesia-tourism.gr/) Διεθνης Αερολιμένας Νέας Αγχιάλου (Βόλος) (http://www.volosairport.gr) Η πόλη του Βόλου (http://www.sitemaker.gr/voloscity) Οδηγός Βόλου (http://www.odigosvolou.gr/)

89

Γιαννιτσά Γιαννιτσά Συντεταγμένες: 40°48′N 22°24′E40.8, 22.4 [1] Τα Γιαννιτσά είναι η μεγαλύτερη πόλη του Νομού Πέλλας με 31.442 κατοίκους (απογραφή 2001). Βρίσκονται επί της ιστορικής Εγνατίας Οδού στο κέντρο της Μακεδονίας, σε υψόμετρο 40 μ., ανάμεσα στο όρος Πάικο και στον Κάμπο των Γιαννιτσών, βόρεια της περιοχής της αποξηραμένης λίμνης των Γιαννιτσών. Παρά την κοντινή απόσταση με τη Θεσσαλονίκη (48 χ.μ.) η πόλη κατάφερε να αναπτύξει το δικό της αυτόνομο χαρακτήρα και να εξελιχθεί ως το σημαντικότερο οικονομικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο του Νομού Πέλλας. Η πληθυσμιακή σύνθεση της πόλης των Γιαννιτσών αποτελέι ένα ανθρώπινο μωσαϊκό. Το 1924-1925 αναχώρησαν για την Τουρκία όσοι Τούρκοι είχαν απομείνει ενώ οι σλαβόφωνοι εξαρχικοί αποσύρθηκαν στην Βουλγαρία. Στην ίδια περίοδο συντελέσθηκε η εγκατάσταση στην πόλη και στα χωριά της περιοχής, Ελλήνων από τη Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία, από τον Πόντο και τον Καύκασο. Ο πληθυσμός της πόλης και της περιοχής των Γιαννιτσών είναι σήμερα καθαρά ελληνικός και η πόλη εξελίσσεται πνευματικά και πολιτιστικά, παράλληλα με την οικονομική της πρόοδο.

Το όνομα της Πόλης των Γιαννιτσών Επικρατέστερη θεωρείται η άποψη που υποστηρίζει ότι το 1385 ο πρώτος Τούρκος στρατηλάτης που επέδραμε κατά της Μακεδονίας ο Γαζή Αχμέτ Εβρενός κατέλαβε την περιοχή και τη βάφτισε με το όνομα «Γενιτζέ», «Νέα Πόλη» ή «Γενιτζέ Βαρδάρ» ή «Βαρδάρ Γενιτζεσί», που σημαίνει "Νέα Πόλη του Βαρδάρη", καθιστώντας την πόλη ορμητήριο για την κατάκτηση των υπολοίπων γειτονικών χωρών της Βαλκανικής. Η κεντρική πλατεία των Γιαννιτσών.

Τα Γιαννιτσά στα αρχαία χρόνια Τα Γιαννιτσά κατοικούνται από την Αρχαιότερη Νεολιθική Περίοδο (τέλη 7ης αρχές 6ης χιλ. π.Χ.). Μάλιστα ο νεολιθικός οικισμός των Γιαννιτσών που εκτείνεται στο νοτιότερο λόφο της πόλης, στην ευρύτερη περιοχή της «Παλιάς Αγοράς», συγκαταλέγεται στους αρχαιότερους νεολιθικούς οικισμούς της Ευρώπης. Τα Γιαννιτσά κατοικούνται και κατά την εποχή του Χαλκού (3200-1100). Ακολουθεί η εποχή του Σιδήρου (1100-750 π.Χ.). Σ' αυτή την εποχή χρονολογείται το νεκροταφείο, με ανδρικές, γυναικείες και μια παιδική ταφή που βρίσκεται στην έξοδο της πόλης προς την Έδεσσα. Από τυχαία ευρήματα όπως νομίσματα επιγραφές γλυπτά διαπιστώνεται ότι τα Γιαννιτσά κατοικούνται και στα Ελληνιστικά χρόνια.

Γιαννιτσά

90

Βυζαντινή εποχή και Τουρκοκρατία

Λιθογραφία του 19ου αιώνα

Η αρχαιολογική και ιστορική έρευνα των τελευταίων χρόνων έδειξαν ότι τα Γιαννιτσά δεν ιδρύθηκαν από τους Τούρκους, όπως γενικά πιστευόταν, αλλά προϋπήρχε στα υστεροβυζαντινά χρόνια (ευρήματα στο χώρο της Παλαιάς Αγοράς) ως οικισμός με το όνομα "Βαρδάριον". Πρώτη αναφορά του Βαρδαρίου ως τοπωνύμιο γίνεται τον 11ο αιώνα στα χρόνια των Κομνηνών[2] . Όταν το 1385 περίπου ο Γαζή Εβρενός εγκατέστησε το στρατό του για να εξορμήσει κατά των βυζαντινών, συνάντησε έναν ήδη οργανωμένο οικισμό, τον οποίο και κατέλαβε.

To όνομα Enidje Vardar αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τον ενετό Lorenzo Bernardo το 1591. Η τουρκική φάση της πόλης ουσιαστηκά ξεκινά και σφραγίζεται από την προσωπικότητα του Γαζή Εβρενός Μπέη. Το γεγονός ότι ετάφη στην πόλη των Γιαννιτσών (Μαυσωλείο Γαζή Εβρενός) θα την καταστήσει ιερή πόλη των Τούρκων και τόπο προσκυνήματος πράγμα που εξηγεί ίσως και το πείσμα με το οποίο οι Τούρκοι τα υπερασπίστηκαν κατά το 1912.

Μακεδονικός Αγώνας - Λίμνη Γιαννιτσών Η πόλη των Γιαννιτσών λόγω της θέσης της κοντά στη λίμνη, πρόσφερε πολλά στον Μακεδονικό Αγώνα. Πολλοί Γιαννιτσώτες εντάχθηκαν και πολέμησαν στα Ελληνικά αντάρτικα σώματα. Άλλοι πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους ως οδηγοί, μεταφορείς και πράκτορες των καπεταναίων της λίμνης. Με ευθύνη του Γενικού Προξενείου της Θεσσαλονίκης ορίστηκαν σε κάθε πόλη και χωριό της Μακεδονίας επιτροπές πολιτικής άμυνας, που φρόντιζαν για την οργάνωση και κινητοποίηση των κατοίκων, για την προάσπιση των συμφερόντων τους απο τις αυθαιρεσίες των κατακτητών και για την ενίσχυση των αντάρτικων ομάδων της περιοχής τους. Στα Γιαννιτσά η Επιτροπή αυτή αποτελούνταν από τους Αντώνιο Κασάπη (Πρόεδρο), Παπα-Δημήτρη Οικονόμου (Γραμματέα), Χρήστο Διδασκάλου (Ταμία), οι οποίοι δολοφονήθηκαν άγρια από τους κομιτατζήδες για τη δράση τους. Ο Αντ. Κασάπης το 1904 (νωρίτερα είχαν δολοφονήσει βάναυσα την κόρη του, Βελίκα Ρώμα στο σπίτι της στο Πυλορίγι στις 6 Μαρτίου 1903), ο Διδασκάλου κοντά στο Γυψοχώρι το 1907 και ο παπαΔημήτρης στη Λάκκα το 1909. Για τις πολυτιμες υπηρεσίες τους στον αγώνα δολοφονήθηκαν επίσης: ο Χρήστος Χατζηδημητρίου (17-7-1905) στον κεντρικό δρόμο της πόλης, στην αγορά, ο Διονύσης Σαμολαδάς το 1904, ο Αριστείδης Δουβαντζής και ο Διονύσης Τσακμάκης το 1905. Ο Γιάννης Καραμπατάκης με την ανηψιά του, ο Σταύρος Μιτζούρης, ο Αθανάσιος Οικονόμου, ο Αθανάσιος Οργαντζής το 1906. Τα Μυστικά του Βάλτου της Πηνελόπης Δέλτα αποτυπώνουν τις όψεις του αιματηρού Μακεδονικού Αγώνα. Αποτελούν το αγαπημένο βιβλίο της πόλης, τον καλύτερο ίσως οδηγό της για την πιο κρίσιμη περίοδο της ιστορίας της. Στις αρχές του 20ου αιώνα και κυρίως στο διάστημα 1904-1908 η λίμνη αποτέλεσε ενα από τα σημαντικότερα πεδία του Ελληνοβουλγαρικού ανταγωνισμού. Βούλγαροι κομιτατζήδες χρησιμοποιώντας ως ορμητήριο τους την λίμνη των Γιαννιτσών τρομοκρατούσαν τους Ελληνικούς πληθυσμούς για να πετύχουν τον εκσλαβισμό τους. Στις αρχές του αιώνα μας λοιπόν τα Γιαννιτσά υπήρξαν το επίκεντρο του Μακεδονικού αγώνα με κορυφαίο μακεδονομάχο τον Γκόνο Γιώτα που αποτελεί τον σύγχρονο ήρωα των Γιαννιτσών. Ήταν "το στοιχειό της Λίμνης". Σημαντικοί Γιαννιτσιώτες Μακεδονομάχοι ηταν επίσης, ο οπλαρχηγός Ιωάννης Βελούλας και οι Δημοσθένης Βαφόπουλος, Διονύσιος Γιώτας, Αριστείδης Δοβαντζής και οι ιερείς Δημήτριος Οικονόμου και Αργύριος Παπαργυρίου[3] . Κατά τους προϊστορικούς και ιστορικούς χρόνους ο Θερμαϊκός κόλπος κάλυπτε το σημερινό κάμπο των Γιαννιτσών και τον κάμπο της Θεσσαλονίκης. Με τις προσχώσεις όμως των ποταμών Αλιάκμονα, Αξιού και Εχεδώρου (Γαλλικού), αποσύρεται σιγά-σιγά η θάλασσα και σχηματίζεται η Λίμνη των Γιαννιτσών. Είχε

Γιαννιτσά

91

έκταση 5.000-10.000 στρέμματα και τα ελώδη περάσματα που την περιέβαλλαν έφθαναν τα 340.000 στρέμματα. Αποξηράνθηκε κατά την περίοδο 1926-1937 από την Foundation Company. Μεγάλη ώθηση στην οικονομία της πόλης και της γύρω περιοχής έδωσε τόσο η αποξήρανση της λίμνης όσο και η εγκατάσταση προσφύγων από τη Μικρασία του Πόντου, την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία το 1922.

Η μάχη των Γιαννιτσών Η μάχη της 20ης Οκτωβρίου του 1912 αποτέλεσε την πιο φονική μάχη των βαλκανικών πολέμων και ίσως την πιο σημαντική. Σήμανε την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους και την ένταξη της στο Ελληνικό κράτος. Παράλληλα όμως άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και συνέβαλε στη διαμόρφωση του σύγχρονου χάρτη της Ελλάδος. Το «Μαύρο Άγαλμα» μαρτυρεί τη θυσία των Γιαννιτσών. Ο επιτελικός αξιωματικός Μανουήλ Ρακτιβάν έγραψε για τη μάχη των Γιαννιτσών προς την Πηνελόπη Δέλτα. "20η Οκτωβρίου. Γιαννιτσά. Είναι η μέρα που πήραμε τη Θεσσαλονίκη".

Μνημείο στους πεσόντες των Βαλκανικών Πολέμων.

Η Γερμανική κατοχή Στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής πολλοί κάτοικοι της πόλης και της γύρω περιοχής έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση κυρίως μέσα από τις τάξεις του 30ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Όμως η αντιστασιακή δράση προκάλεσε την αντίδραση των Γερμανών οι οποίοι στις 14 Σεπτεμβρίου 1944 εκτέλεσαν 120 περίπου κατοίκους και έκαψαν μεγάλο μέρος της πόλης. Τα Γιαννιτσά απελευθερώθηκαν από τους Γερμανούς στις 17-18 Οκτωβρίου του 1944. Σήμερα τα Γιαννιτσά είναι κατ'εξοχή αγροτική περιοχή.Ο ξακουστός «Βάλτος» των Γιαννιτσών έχει δώσει πολλά πλεονεκτήματα στην οικονομία της ευρύτερης περιοχής και συντέλεσε στην συγκράτηση του νέου πληθυσμού.Επίσης η περιοχή διακρίνεται για την ταχεία ανάπτυξή της.Σήμερα (2005) υπάρχουν 550 επιχειρήσεις από τις οποίες οι 10 είναι Βιομηχανίες και οι υπόλοιπες βιοτεχνίες και εμπορικά μαγαζία.Στην πόλη λειτουργούν 4 γυμνάσια με 1470 μαθητές, 3 ενιαία με 1000 μαθητές, 2 τεχνοεπαγγελματικά λυκειά με 835 μαθητές.Η υγεία των πολιτών καλύπτεται από το ΙΚΑ και το Νομαρχιακό Γενικό Νοσοκομείο Γιαννιτσών που λειτουργεί απο το 1993.Στα Γιαννιτσά επίσης υπάρχουν πολλοί πολιτιστικοί σύλλογοι με αξιόλογη δραστηριότητα όπως επίσης και πολλά αθλητικά σωματεία με παλαιότερο αυτό της Αναγγένησης Γιαννιτσών από το 1965.

Tουριστικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι Μακεδονικοί Τάφοι, τα μνημεία Πύργος του Ρολογιού, Τέμενος Γαζή Εβρενός, τα Λουτρά Καϊφα, η Μητρόπολη Γιαννιτσών (1860), το νεοκλασικό Πολύκεντρο, το τουριστικό περίπτερο ΦΙΛΙΠΠΕΙΟ, το ανοικτό θέατρο 3.000 θέσεων και ο πλωτός ποταμός Λουδίας με το κωπηλατικό του κέντρο.

Γιαννιτσά

92

Οι Μακεδονικοί τάφοι Μακεδονικός Τάφος Δ με δωρική πρόσοψη στην Πέλλα. Είναι διθάλαμος καμαροσκέπαστος μακεδονικός τάφος με δωρική πρόσοψη τεσσάρων ημικιόνων. Εχει διαστάσεις 6,15 μ. πλάτος, 6,15 μ. ύψος και 10 μ. μήκος. Στην είσοδό του έφερε λίθινη ανάγλυφη θύρα. Μία δεύτερη μαρμάρινη θύρα στην είσοδο του νεκρικού θαλάμου έφερε ανάγλυφη κεφαλή Μέδουσας επιχρωματισμένη και ανάγλυφες ασπιδίσκες. Ο τάφος είναι κατάγραφος από αρχαία graffiti και αναθηματικές επιγραφές του 1ου αιώνα π.Χ. και του 3ου αιώνα μ.Χ. Η σημαντικότερη αναφέρεται στον Ηρακλή και τον Αλέξανδρο Ηρωα. Ο τάφος χρονολογείται στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Ο τάφος ερευνήθηκε το καλοκαίρι του 1994. Μετά το πέρας της ανασκαφής στεγάστηκε και περιφράχτηκε. Μακεδονικός Τάφος Γ' με ιωνική πρόσοψη στην Πέλλα. Διθάλαμος καμαροσκεπής μακεδονικός τάφος με ιωνική πρόσοψη από τέσσερις ψηλούς κίονες. Εχει πλάτος 4,70 μ. και μήκος 7,50 μ. Υπολείμματα εγχρώμων κονιαμάτων που σώζονται στους τοίχους, έφεραν παραστάσεις κιβωτίου και καθρέπτη. Σώζεται η λίθινη βάση της νεκρικής κλίνης. Χρονολογείται γύρω στο 300 π.Χ. με βάση τα λιγοστά ευρήματα που διασώθηκαν από την αρχαία σύληση του τάφου. Η ανασκαφή του τάφου άρχισε το καλοκαίρι του 1994 και ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 1995.

Ο Πύργος του Ρολογιού Ο Πύργος του Ρολογιού χτίστηκε από τους Οθωμανούς στο κέντρο της πόλης των Γιαννιτσών περίπου το 1667-1668. Η επιλογή της θέσης του έγινε με στρατιωτικά κριτήρια καθώς ήθελαν να ελέγχουν την εμπορική κίνηση που γινόταν διαμέσου της πόλης σε όλη την κεντρική Μακεδονία. Είναι ορθογώνιο κτίριο, έχει ύψος 25 μ. και είναι κτισμένος με πέτρα μέχρι τα πρώτα 4 μ. και στη συνέχεια πλινθόκτιστος. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή χτίστηκε από τον Σερίφ Αχμέτ, απόγονο του Γαζή Εβρενός. Εχει αγοραστεί από το Δήμο Γιαννιτσών και προτείνεται η αποκατάστασή του και η μετατροπή του σε Μουσείο της Ιστορίας της πόλης των Γιαννιτσών.

Πύργος Ορολογίου Γιαννιτσών

Το Μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός Βρίσκεται στη συμβολή δύο δρόμων, σε μικρή απόσταση από τον Πύργο του Ρολογιού. Πρόκειται για το ταφικό μνημείο του Γαζή Εβρενός, του Οθωμανού εκείνου που κατέκτησε τα Γιαννιτσά από τους Βυζαντινούς, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος της κεντρικής Μακεδονίας. Σύμφωνα με επιγραφή που αναφέρεται στην ταφή του Γαζή Εβρενός, χτίστηκε το 1417. Από τα μορφολογικά του στοιχεία συμπεραίνουμε ότι ανασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αι. Αποτελείται από δυο ορθογώνιους χώρους εμβαδού 230 τμ. Στεγάζονταν με δώμα, από το οποίο εξείχαν τρεις μικροί τρούλοι καλυμμένοι με μολύβι. Το κτίριο διαθέτει πλούσιο διάκοσμο εξωτερικά και στο εσωτερικό του είναι ελαφρά διακοσμημένο.Το μαυσωλείο προορίζεται για Αρχαιολογικό Μουσείο Γιαννιτσών. Το Μαυσωλείο συντηρείται ήδη από την άνοιξη του έτους 2006 και στο εσωτερικό του ανακαλύφθηκε τάφος, ο οποίος εικάζεται ότι ανήκει στον Γαζή Εβρενός. Η αρχαιολογική έρευνα είναι σε εξέλιξη.

Γιαννιτσά

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Γιαννιτσών [4], επίσημη σελίδα.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%93%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%B9%CF%84%CF%83%CE%AC& params=40. 8_N_22. 4_E_type:city [2] Οδηγός της πόλης των Γιαννιτσών, σελ. 9 (http:/ / issuu. com/ geotsiz/ docs/ odigos) [3] Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, ΕΜΣ, εκδόσεις University Studio Press. Θεσσαλονίκη 2008 [4] http:/ / www. giannitsa. gr/

93

94

Γρεβενά Γρεβενά Συντεταγμένες: 40°05′01″N 21°25′39″E40.0836, 21.4275 [1] Τα Γρεβενά είναι πόλη της Δυτικής Μακεδονίας, πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού Γρεβενών. Έχει 10.939 κατοίκους (απογραφή 2001) και είναι έδρα του ομώνυμου δήμου. Η οικονομία της πόλης βασίζεται στις υπηρεσίες και το εμπόριο. Η πόλη εμφανίζεται από την εποχή του Βυζαντίου. Διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις γίνονται το καλοκαίρι, ενώ λαμβάνουν χώρα και διάφορα τοπικά έθιμα όπως αυτό της "Γκαμήλας" την Κυριακή της Αποκριάς. Το Νοέμβριο του 2007 ανακηρύχθηκαν επίσημα [2] "Πόλη των Μανιταριών".

Δήμος Γρεβενών.

Γρεβενιώτες • • • • • • •

Κωνσταντίνος Δημίδης, αγωνιστής του 1821, οπλοποιός του αγώνα και τυπογράφος Χαρίσιος Τζιόβας, οπλαρχηγός του 1821, χιλίαρχος[3] Νικόλαος Τσολάκης, Οπλαρχηγός, Μακεδονομάχος[4] Γεώργιος Τσουκαντάνας, Οπλαρχηγός, Μακεδονομάχος[5] Γεώργιος Αλεξίου (Μακρής), Οπλαρχηγός, Μακεδονομάχος[6] Νικόλαος Ζαμκίνος, ηγέτης του Μακεδονικού Αγώνα με το ψευδώνυμο "Κυνηγός"[7] Γεώργιος Μπούσιος (1875 - 1929), ηγέτης του Μακεδονικού Αγώνα, υπουργός Εσωτερικών (1922)[8] [9]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%93%CF%81%CE%B5%CE%B2%CE%B5%CE%BD%CE%AC& params=40. 0836_N_21. 4275_E_type:city [2] http:/ / news. kathimerini. gr/ 4dcgi/ _w_articles_ell_1_27/ 11/ 2007_250504 [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9]

Στρατιώτες από τα Γρεβενά το 1832, Γενικά Αρχεία του Κράτους (http://doumbia-istoria.blogspot.com/2010_03_01_archive.html) Γεωργίου Πετσίβα (επιμέλεια), Ιωάννη Καραβίτη, Ο Μακεδονικός Αγών, Αθήνα 1994, τόμος Α΄, σσ. 360,382 Αρχείο Διεύθυνσης Εφέδρων Πολεμιστών, Αγωνιστών, Θυμάτων, Αναπήρων, Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα, φ. Τ-386 Αρχείο Διεύθυνσης Εφέδρων Πολεμιστών, Αγωνιστών, Θυμάτων, Αναπήρων, Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα, φ. Α-240 Αρχείο Διεύθυνσης Εφέδρων Πολεμιστών, Αγωνιστών, Θυμάτων, Αναπήρων, Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα, φ. Ζ-119 Α. Ανεστόπουλος, Ο Μακεδονικός Αγών 1903-1908, τόμος Β΄, Θεσσαλονίκη 1969, σ. 115 Αφανείς, γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2008

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Γρεβενών (http://www.dimosgrevenon.gr)

95

Δήμος Αθηναίων Δήμος Αθηναίων

Δήμος Αθηναίων Πληθυσμός

745.514 (απογραφή 2001)

Δήμαρχος

Νικήτας Κακλαμάνης (μέχρι 31-Δεκεμβρίου 2010)

Διοικητική θέση Περιφ. ενότητα Κεντρικός τομέας Αθηνών Περιφέρεια

Αττικής

Αποκ. διοίκηση Αττικής

Γεωγραφική θέση Νομός

Αττικής

Διαμέρισμα

Στερεά Ελλάδα

Ο Δήμος Αθηναίων είναι ο μεγαλύτερος δήμος της Ελλάδας, με πληθυσμό 745.514 κατοίκους (απογραφή 2001). Περιλαμβάνει το ιστορικό κέντρο της Αθήνας και τις πέριξ αυτού συνοικίες, ενώ είναι χωρισμένος σε 7 δημοτικά διαμερίσματα. Υπάγεται στην περιφέρεια Αττικής. Δήμαρχος της πόλης από την πρωτοχρονιά του 2011 θα είναι ο Γεώργιος Καμίνης.

Δήμος Αθηναίων

96

Δημοτικά διαμερίσματα Τα 7 δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου: • Το 1ο δημοτικό διαμέρισμα, περιλαμβάνει το κέντρο των Αθηνών με το λεγόμενο εμπορικό τρίγωνο (Στάδιο - Ομόνοια Πλάκα). Πληθυσμός σύμφωνα με την απογραφή του 2001: 97.570.

• Το 2ο δημοτικό διαμέρισμα, περιλαμβάνει τις Ν.Α. συνοικίες, από Νέο Κόσμο μέχρι Στάδιο. Πληθυσμός σύμφωνα με την απογραφή του 2001: 110.069.

• Το 3ο δημοτικό διαμέρισμα, περιλαμβάνει τις Ν.Δ. συνοικίες (Αστεροσκοπείου, Πετραλώνων και Θησείου). Πληθυσμός σύμφωνα με την απογραφή του 2001: 48.305.

• Το 4ο δημοτικό διαμέρισμα, περιλαμβάνει τις Δ. συνοικίες (Κολωνού, Ακαδημίας Πλάτωνος, Σεπόλια μέχρι Πατήσια). Πληθυσμός σύμφωνα με την απογραφή του 2001: 87.672.

Δημοτικά Διαμερίσματα

• Το 5ο δημοτικό διαμέρισμα, περιλαμβάνει τις Β.Δ. συνοικίες μέχρι τον Προμπονά. Πληθυσμός σύμφωνα με την απογραφή του 2001: 95.234.

• Το 6ο δημοτικό διαμέρισμα, περιλαμβάνει τις βόρειες κεντρικές συνοικίες (Πατήσια, Κυψέλη). Πληθυσμός σύμφωνα με την απογραφή του 2001: 147.181.

• Το 7ο δημοτικό διαμέρισμα, περιλαμβάνει τις Β.Α. συνοικίες (Αμπελόκηποι, Ερυθρός Σταυρός, Πολύγωνο κλπ). Πληθυσμός σύμφωνα με την απογραφή του 2001: 159.483.

Ιστορία του δήμου Περίοδος 1833-1912 Ο δήμος Αθηναίων είναι ένας από τους παλαιότερους δήμους της Ελλάδας. Συστάθηκε για πρώτη φορά με την διοικητική διαίρεση του 1833 και αποτέλεσε έναν από τους οκτώ δήμους στους οποίους διαιρέθηκε αρχικά η επαρχία Αττικής.[1] Το 1840 εντάχθηκε στον δήμο και ο δήμος Αμαρυσσίας που καταργήθηκε, οπότε ο δήμος Αθηναίων απέκτησε έκταση παρόμοια με την έκταση του σημερινού πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας. Ο δήμος Αμαρυσσίας αποσπάστηκε ξανά από τον δήμο Αθηναίων το 1850 και επανεντάχθηκε το 1853.[2]

Περίοδος 1912-1927 Με την εφαρμογή της διοικητικής διαίρεσης του 1912 ο δήμος Αθηναίων διατηρήθηκε ως διευρυμένος δήμος. Περιλάμβανε αρχικά τους οικισμούς Τράχωνες, Κουκουβάουνες, Μπραχάμι, Ηράκλειον, Αμαρούσιον, Νέα Λιόσια, Καρράς, Κηφισιά, Παλαιό Φάληρο και Χαλάνδρι. Το 1915 προσαρτήθηκε στον δήμο και το Καματερό το οποίο ανήκε μέχρι τότε στην Κοινότητα Αχαρνών. Το 1920 αναγνωρίστηκαν μέσα στα όρια του δήμου Αθηναίων οι οικισμοί Βουλιαγμένη, Βούλα Γέρακας, Χασάνι, Καισαριανή, Άγιος Ιωάννης Ρέντης, Ψυχικό, Αγία Βαρβάρα, Τζιτζιφιές, Μοσχάτο, Κουτσικάρι, Γαλάτσι, Πικροδάφνη, Πυριτιδοποιείο, Περιστέρι, Πεντέλη, Αγία Ελεούσα, Χαϊδάρι, Γλυφάδα, Καλογρέζα, Κατσιπόδι, Ανάλατος, Σκαραμαγκάς, Δαφνί, Άγιος Κοσμάς και Παράγκες. Το 1925 αρχίζουν οι πρώτες αποσπάσεις οικισμών από τον δήμο Αθηναίων. Αρχικά αποσπάστηκαν οι οικισμοί Καλλιθέα, Ηράκλειο, Μαρούσι, Νέα Λιόσια, Άγιος Ιωάννης Ρέντης, Μπραχάμι, Παλαιό Φάληρο, Χαλάνδρι, Κηφισιά, και Μοσχάτο, οι οποίοι συγκρότησαν τις ομώνυμες κοινότητες. Επίσης αποσπάστηκαν οι οικισμοί Τζιτζιφιές που προσαρτήθηκε στην Κοινότητα Νέου Φαλήρου, Αγία Βαρβάρα, Κατσιπόδι Αττικής, Άγιος Κοσμάς και Γλυφάδα που προσαρτήθηκαν στην Κοινότητα Μπραχαμίου[3] και Αγία

Δήμος Αθηναίων

97

Ελεούσα που προσαρτήθηκε στην Κοινότητα Καλλιθέας.[4]

Περίοδος 1928-σήμερα Το 1928 αναγνωρίστηκαν στα όρια του τότε δήμου Αθηναίων οι οικισμοί Βύρωνας, Νέα Ιωνία, Νέα Σφαγεία, Ώμορφη Εκκλησιά και Νέα Φιλαδέλφεια. Από αυτούς οι οικισμοί Βύρωνας, Νέα Ιωνία, Νέα Σφαγεία και Νέα Φιλαδέλφεια αποτέλεσαν ξεχωριστές κοινότητες το 1933. Επίσης την ίδια χρονιά αποσπάστηκαν οι οικισμοί Κουκουβάουνες, Καλογρέζα, Καισαριανή, Περιστέρι, Καματερό και Υμηττός που συγκρότησαν τις ομώνυμες κοινότητες καθώς και ο οικισμός Πυριτιδοποιείον που αποτέλεσε έδρα της κοινότητας Αιγάλεω. Στην τελευταία κοινότητα εντάχθηκαν επίσης οι οικισμοί Νέες Κυδωνίες, Κτήμα Αλεξάνδρου Λούμη, Σκαραμαγκάς, Νέες Φώκιες και Αγία Βαρβάρα, Αγία Ελεούσα , Σωτηράκι, Δαφνί και Χαϊδάρι. Τελευταία απόσπαση οικισμού από τον δήμο Αθηναίων ήταν ο οικισμός Γαλάτσι που αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα το 1954.[4]

Δημοτικές εκλογές Στις δημοτικές εκλογές του 2010, που διεξήχθησαν στις 7 Νοεμβρίου (α' γύρος), προηγήθηκε ο Νικήτας Κακλαμάνης, με ποσοστό 34,97% ακολουθούμενος από τον Γεώργιο Καμίνη που συγκέντρωσε ποσοστό 28,38%. Στις επαναληπτικές δημοτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 14 Νοεμβρίου 2010 (β' γύρος), δήμαρχος του δήμου Αθηναίων εξελέγη ο Γεώργιος Καμίνης ανατρέποντας τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου καθώς κατόρθωσε να συγκεντρώσει ποσοστό 51,95% έναντι 48,05% του αντιπάλου του, πρώην δημάρχου Νικήτα Κακλαμάνη. Η συμμετοχή των ψηφοφόρων στον πρώτο γύρο ήταν 43,04% ενώ στον δεύτερο 34,23%[5] Υποψήφιος - Συνδυασμός (κόμμα)

% 1ου γύρου

Ψήφοι 1ου γύρου

% 2ου γύρου

Ψήφοι 2ου γύρου

Σύνολο εδρών

Γεώργιος Καμίνης/ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ (ΠΑΣΟΚ / Δημοκρατική Αριστερά / Οικολόγοι Πράσινοι / Πορτοκαλί)

28,38

54.636

51,95

77.165

29

Νικήτας Κακλαμάνης/ ΑΘΗΝΑ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΑΣ (Νέα Δημοκρατία / ΛΑ.Ο.Σ.)

34,97

67.576

48,05

71.366

11

Νίκος Σοφιανός / ΛΑΪΚΗ ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ ΑΘΗΝΑΣ (ΚΚΕ)

13,73

26.555

3

Γιώργος Αμυράς/ΕΠΙΜΕΝΟΥΜΕ ΑΘΗΝΑ (Ανεξάρτητος)

7,37

14.237

2

Ελένη Πορτάλιου/ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ (ΣΥΡΙΖΑ)

5,79

11.204

2

Νίκος Μιχαλολιάκος/ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΥΓΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ (Χρυσή Αυγή)

5,26

10.222

1

Πέτρος Κωνσταντίνου/ΑΝΤΑΡΣΙΑ ΣΤΙΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΑΝΤΑΡΣΥΑ)

2,84

5.548

1

Ηλιάδης Μιχαήλ/ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

1,66

3.251

Δήμος Αθηναίων

Δείτε επίσης • Κατάλογος δημάρχων Αθηναίων

Παραπομπές [1] Σχηματισμός – σύσταση και εξέλιξη των δήμων και των κοινοτήτων των Μεσογείων και της Λαυρεωτικής (1833-1979) (http:/ / www. emena. gr/ wp-content/ uploads/ 2009/ 01/ 439-451_filippou-aggelou. pdf) [2] Δήμος Αμαρουσίου, ιστορία του δήμου (http:/ / www. maroussi. gr/ frontoffice/ portal. asp?cpage=NODE& cnode=161) [3] Δήμος Δάφνης, ιστορία του δήμου (http:/ / www. dafni. gr/ history. aspx) [4] Διοικητικές μεταβολές ΟΤΑ, Δήμος Αθηναίων (http:/ / www. eetaa. gr/ metaboles/ show_metaboles. jsp?ota_code=1842& Submit=go) [5] Υπουργείο Εσωτερικών, εκλογικά αποτελέσματα (http:/ / ekloges. ypes. gr/ )

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι • Ιστοσελίδα του Δήμου Αθηναίων (http://www.cityofathens.gr/)

98

99

Έδεσσα Έδεσσα Συντεταγμένες: 40°48′N 22°03′E40.8, 22.05 [1] Έδεσσα

Έδεσσα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Μακεδονία Περιφέρεια

Κεντρικής Μακεδονίας

Νομός

Πέλλας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 10 Επίσημος πληθυσμός

25.619 (2001)

Έκταση

321.2 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

58200

Τηλεφωνικός κωδικός

23810

Δήμαρχος

Γιάννης Σόντρας

Δικτυακός τόπος

www.edessacity.gr

[2]

Η Έδεσσα (παλαιότερα ονομάζονταν παράλληλα και Βοδενά), είναι πόλη της κεντρικής Μακεδονίας της Ελλάδας, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας και του Νομού Πέλλας. Ο πληθυσμός της πόλης της Έδεσσας είναι 18.253, ενώ αυτός του διευρυμένου Δήμου ανέρχεται στους 25.619 κατοίκους (απογραφή 2001). Στην πόλη είναι έντονο το υγρό στοιχείο (ποτάμια και καταρράκτες), γι' αυτό και οι ονομασίες της: Έδεσσα (wεδες στα φρυγικά ήταν το νερό ή πύργος στο νερό) και Βοδενά (voda στα σλάβικα είναι το νερό) έχουν την ίδια ρίζα. Το όνομα της πόλης έχει φρυγική προέλευση και σημαίνει "πύργος/πόλη μες στο νερό".[3]

Έδεσσα

100

Αρχαία Περίοδος Η πόλη κατοικείται από τα αρχαία χρόνια και μέχρι την ανακάλυψη των τάφων της Βεργίνας (1977) ταυτιζόταν με τις αρχαίες Αιγές, πρώτη πρωτεύουσα του αρχαίου Μακεδονικού βασιλείου. Η σημερινή πόλη είναι κτισμένη στη θέση της ακρόπολης της αρχαίας πόλης. Οι περιορισμένες, προς το παρόν, ανασκαφικές έρευνες έχουν αποκαλύψει το αρχαίο τείχος και τμήμα της αγοράς. Στα ρωμαϊκά χρόνια γνώρισε σχετική ακμή, καθώς βρισκόταν πάνω στην περίφημη Εγνατία Οδό, και σύμφωνα με τον ιστορικό Τίτο Λίβιο ήταν "πόλις ευγενής και αξιόλογος"[4] . Από την εποχή του Αυγούστου μέχρι το 250 μ.Χ. διέθετε δικό της νομισματοκοπείο, ένα από τα 9 που είχαν επιτρέψει οι Ρωμαίοι στη Μακεδονία.

Μεσαιωνική Περίοδος Ελάχιστες πληροφορίες σώζονται για την πόλη κατά τη μεσαιωνική περίοδο. Το 691/692 στην Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο συμμετέχει ο Ισίδωρος, "ελάχιστος επίσκοπος Εδεσσηνών πόλεως". Στους αιώνες που ακολούθησαν την κάθοδο των Σλάβων στα Βαλκάνια χάνεται το όνομα "Έδεσσα" και καθιερώθηκε η ονομασία "Βοδενά". Ο Βυζαντινός συγγραφέας του 11ου αιώνα Σκυλίτζης αναφέρει: Φρούριον δε τα Βοδενά επί πέτρας αποτόμου κείμενον, δι ής καταρρεί το της λίμνης του Οστρόβου ύδωρ, υπό γης κάτωθεν ρέον αφανώς και εκείσε πάλιν αναδυόμενον. Το χρονικό διάστημα από το 985 έως το 995 αποτέλεσε πρωτεύουσα του βουλγαρικού βασιλείου ενώ κατά τη διάρκεια των βυζαντινο-βουλγαρικών πολέμων, το 1002 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β' πολιόρκησε και κατέλαβε τα Βοδενά. Τους Βούλγαρους κατοίκους τους μετοίκησε στο Βολερόν, μεταξύ Νέστου και Έβρου, ενώ στον φρούραρχο Δραξάν επέτρεψε να κατοικήσει στη Θεσσαλονίκη[5] . Τα Βοδενά στη συνέχεια αποστάτησαν και ο Βασίλειος τα ξαναπολιόρκησε το 1015, μέχρις ότου οι κάτοικοι παρέδωσαν την πόλη, όπου και εγκατέστησε φρουρά, τους λεγόμενους "κονταράτους". Το 1345 κατελήφθη για περίπου 40 χρόνια από τους Σέρβους του Δουσάν και το 1386 η πόλη ακολούθησε την τύχη της υπόλοιπης Μακεδονίας και υποτάχθηκε στους Οθωμανούς. Σε ρωσικό χρονικό της εποχής μαρτυρείται ολοκληρωτική καταστροφή από μεγάλο σεισμό το 1395, από τον οποίο και δημιουργήθηκαν οι περίφημοι καταρράκτες της[6] .

Νεώτερη περίοδος Πολλά στοιχεία για την πόλη κατά τον 17ο αιώνα παρέχει ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή που την επισκέφθηκε το 1668. Στο έργο του αναφέρει την έντονη παρουσία των Ελλήνων της πόλης[7] . Το 1782 ιδρύθηκε το πρώτο γνωστό σχολείο της πόλης, το «Ελληνομουσείον». Στα αρχεία της Μητρόπολης Εδέσσης (τότε Βοδενών) σώζεται το ιδρυτικό σιγίλιο που υπογράφει ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Γνωστός Εδεσσαίος της εποχής, ήταν ο λόγιος και καθηγητής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Παρίσι, Μηνάς Μηνωίδης (1788-1859). Οι κάτοικοι της Έδεσσας συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821. Σπουδαίοι αγωνιστές της επανάστασης του 1821 ήταν ο Δημήτριος Τρούπκος[8] και ο Παναγιώτης Ναούμ[9] [10] , ο οποίος συμμετείχε στις Εθνοσυνελεύσεις της Ερμιόνης (Γ΄ Εθνοσυνέλευση), της Τροιζήνας (Γ΄ Εθνοσυνέλευση), του Άργους (Δ΄ Εθνοσυνέλευση) και του Ναυπλίου (Ε΄ Εθνοσυνέλευση), ως πληρεξούσιος. Τις δεκαετίες του 1860 και 1870 η Έδεσσα έγινε πεδίο συγκρούσεων μεταξύ Πατριαρχικών και Εξαρχικών. Οι Εξαρχικοί απαιτούσαν την τέλεση των εκκλησιαστικών ακολουθιών στη βουλγαρική γλώσσα και, όταν το αίτημα απορρίφθηκε από το Μητροπολίτη Αγαθάγγελο και τον Τούρκο Καϊμακάμη, κατέλαβαν το 1870 το μητροπολιτικό ναό των Αγίων Αναργύρων και τον μετέτρεψαν σε εξαρχικό μέχρι το 1912. Κατά τα έτη 1892-1894 ολοκληρώνεται η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης-Μοναστηρίου και η Έδεσσα συνδέεται πλέον με τρένο με τη Θεσσαλονίκη, τη Βέροια, τη

Έδεσσα Φλώρινα και το Μοναστήρι. Στα τέλη του 19ου αιώνα, αρχίζει να χρησιμοποιείται για πρώτη φορά συστηματικά το μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα της πόλης, οι άφθονες υδατοπτώσεις. Στο «φρύδι» του βράχου κτίζονται εργοστάσια, τα οποία αξιοποιούν τη δωρεάν πηγή ενέργειας και φέρνουν οικονομική άνθηση. Πρώτο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας ήταν του Τσίτση (1895). Ακολούθησαν η Άνω και Κάτω Εστία, το Κανναβουργείο και το Σεφέκο. Ήδη από τη δεκαετία του '10 και ιδιαίτερα κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, η Έδεσσα είχε αποκληθεί «Μάντσεστερ των Βαλκανίων»[3] και ήταν, μαζί με τη Νάουσα, η κινητήρια δύναμη της βιομηχανίας στη Μακεδονία.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%88%CE%B4%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1& params=40. 8_N_22. 05_E_type:city(466) [2] http:/ / www. edessacity. gr/ [3] Edessa - 3000 years history (http:/ / www. edessacity. gr/ tourism/ ed800-10_el. htm) [4] Τίτος Λίβιος, Ιστορία της Ρώμης, Βιβλίο 45, 30,5 [5] Αφιέρωμα "Οι Πρέσπες χτες και σήμερα", "7 Ημέρες", Καθημερινή, σελ. 19 [6] Ντίνος Κιούσης (16/10/2007). Νομός Πέλλας: Από την Έδεσσα και πάνω (http:/ / trans. kathimerini. gr/ 4dcgi/ _w_articles_taxgreece_26_16/ 10/ 2007_208090). Ταξίδια. Καθημερινή (ανακτήθηκε 30/4/2009 ) [7] Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή, μετάφραση και σχόλια: Βασίλειος Δημητριάδης, Έκδοση ΕΜΣ, 1973 [8] Κωνσταντίνος Γ. Σταλίδης, Δημήτριος Τρούπκος, ένας Εδεσσαίος αγωνιστής του 1821, ανάτυπο από το 5ο τεύχος των Εδεσσαϊκών Χρονικών, Έδεσσα 1973 [9] άρθρο εφημερίδας Αδέσμευτη, 7 Ιουλίου 2009 (http:/ / adesmeuti. blogspot. com/ 2009/ 07/ blog-post_7371. html) [10] Ανέκδοτα έγγραφα από το αρχείο του συνοικισμού των Μακεδόνων "Νέα Πέλλα" Αταλάντης, Γρηγόριος Βέλκος, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, σ.205 (http:/ / www. ems. gr/ Makedonika_19/ Velkos. pdf)

101

102

Ελασσόνα Ελασσόνα Συντεταγμένες: 39°52′32″N 22°10′55″E39.8756, 22.1819 [1] Ελασσόνα

Γεωγραφικό Διαμέρισμα Θεσσαλία Περιφέρεια

Θεσσαλία

Νομός

Λάρισας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 8 Επίσημος πληθυσμός

11.970 (2001)

Ταχυδρομικός κώδικας

40200

Τηλεφωνικός κωδικός

24930

Δήμαρχος

Βασίλειος Φαρμάκης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. elassona. com. gr

Η Ελασσόνα βρίσκεται στο Νομό Λάρισας και είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες σειράς λόφων, στη νότια πλευρά του Ολύμπου, του ψηλότερου βουνού της Ελλάδας και έδρα των δώδεκα θεών της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Είναι έδρα της Επαρχίας Ελασσόνας η οποία χωρίζεται διοικητικά σε έξι Δήμους και τρεις Κοινότητες. Η Επαρχία Ελασσόνας περιλαμβάνει στην περιφέρειά της συνολικά 52 χωριά. Η Ελασσόνα είναι έδρα του Δήμου Ελασσόνας, ο οποίος περιλαμβάνει (εκτός της Ελασσόνας) επιπλέον 12 οικισμούς με συνολικό μόνιμο πληθυσμό 11.970 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001 και είναι οργανωμένος σε 8 Τοπικά Διαμερίσματα. Ο πληθυσμός παρουσιάζει ελαφρά πτωτική τάση, όπως φαίνεται και από τις πληθυσμιακές μεταβολές. Ο πραγματικός πληθυσμός της πόλης (όχι όλου του Δήμου) υπολογίζεται σε 9.000 κατοίκους. Επιπλέον η Ελασσόνα είναι έδρα της Ιεράς Μητρόπολης Ελασσόνας στην επικράτεια της οποίας, εκτός από την Επαρχία Ελασσόνας, περιλαμβάνεται και η Δεσκάτη του Νομού Γρεβενών. (Μέχρι το 1964 η περιοχή Δεσκάτης ανήκε στην επαρχία Ελασσόνας του Νομού Λαρίσης - Έως τότε ο Νομός Λαρίσης ήταν ο μεγαλύτερος σε έκταση της Ελλάδος. Σήμερα είναι ο δεύτερος, μετά τον Ν. Αιτωλοακαρνανίας). Επίσης, την ίδια χρονιά (1964), η κοινότητα Ελασσόνας προήχθη σε δήμο. Πολιούχος της Ελασσόνας είναι ο Άγιος Δημήτριος, η μνήμη του οποίου τιμάται πανηγυρικά την 26η Οκτωβρίου, μέρα αργίας για την Ελασσόνα.

Ελασσόνα

103

Μια από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις στην πόλη είναι τα "Ελευθέρια", όπου γιορτάζεται η απελευθέρωση της Ελασσόνας από τους Τούρκους, την 6 Οκτωβρίου 1912. Η πιο διάσημη εκδήλωση, λόγω της πανελλαδικής προβολής της, είναι η Γιορτή φέτας που διοργανώνεται από το Δήμο Ελασσόνας σε συνεργασία και με άλλους φορείς περί τα τέλη Σεπτεμβρίου κάθε δύο χρόνια.

Αλλαγή στη σύνθεση του Δήμου Ελασσόνας Έως τις 15-3-2006, η Τσαριτσάνη ανήκε στο Δήμο Ελασσόνας και αποτελούσε το ένατο Τοπικό της Διαμέρισμα. Με το Νόμο 3448/15-3-2006 η Τσαριτσάνη αποσπάστηκε από τον Δήμο Ελασσόνας και αποτελεί ξεχωριστή κοινότητα, την Κοινότητα Τσαριτσάνης, κάτι που επιθυμούσε εντονότατα ο τοπικός πληθυσμός από της συστάσεως των Καποδιστριακών Δήμων.

Φυσικό περιβάλλον Την Ελασσόνα διασχίζει ο Ελασσονίτης ποταμός (ή Ελασσονίτικος), ο οποίος συμβάλλει με τον Τιταρήσιο και εκβάλλει στον Πηνειό, το πιο μεγάλο ποτάμι της Θεσσαλίας. Το ποτάμι χωρίζει την πόλη σε δύο μέρη, την παλιά πόλη που είναι χτισμένη στους πρόποδες του λόφου της Ολυμπιώτισσας και ονομάζεται Βαρόσι, και στη νέα πόλη που απλώνεται στη δεξιά όχθη του ποταμού. Τα δύο μέρη της πόλης συνδέουν τρεις γέφυρες και ένα παλιό τοξωτό γεφύρι, που αποτελεί αξιοθέατο της Ελασσόνας. Τελος, σε κοντινή απόσταση βρίσκεται η λίμνη του Κεφαλόβρυσου. Άποψη του Ολύμπου με την Ελασσόνα και την Τσαρίτσανη.

Οδική πρόσβαση H Ελασσόνα αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβο παρέχοντας πρόσβαση από την κεντρική στη βόρειο Ελλάδα, ενώνοντας οδικά τους νομούς Λάρισας, Πιερίας, Κοζάνης και Γρεβενών. Απέχει από τη Λάρισα 38 χλμ., από την Κατερίνη 70 χλμ., από την Κοζάνη 78 χλμ. και από τον Τύρναβο 22 χιλιόμετρα.

Κτίσματα και μνημεία Το μοναστήρι της Παναγίας Ολυμπιώτισσας [2] αποτελεί το πιο αναγνωρίσιμο σημείο της πόλης αλλά ταυτόχρονα και το σημαντικότερο μνημείο της ευρύτερης περιοχής. Το καθολικό του μοναστηριού είναι κτίσμα του 13ου αιώνα. Η Μονή είναι χτισμένη επάνω σε λόφο στην θέση όπου βρισκότανε η Ακρόπολη της αρχαίας πόλης ΟΛΟΣΣΩΝ. Ο επισκέπτης, εκτός από την Ιερά Μονή, μπορεί να δει τα εκθέματα του μουσείου Φυσικής Ιστορίας και του μουσείου Εθνικής Αντίστασης. Υπάρχει επίσης ένα παλιό τοξωτό γεφύρι στους πρόποδες του λόφου της Ολυμπιώτισσας και διαδρομή στον δασικό δρόμο από την Ολυμπιώτισσα προς το Δρυμό.

Αποψη της Ελασσόνας σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αι.

Ελασσόνα

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι • • • •

elassona.com.gr [3] - Πάνω από 300 σελίδες και 1400 φωτογραφίες αφιερωμένες στην Επαρχία Ελασσόνας Ελασσόνα [4] Το μοναστήρι της Παναγίας Ολυμπιώτισσας [2] Περραιβία - Ελασσόνα [5]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%95%CE%BB%CE%B1%CF%83%CF%83%CF%8C%CE%BD%CE%B1& params=39. 8756_N_22. 1819_E_type:city [2] http:/ / www. elassona. com. gr/ m_elassona/ impo/ index. php [3] http:/ / www. elassona. com. gr [4] http:/ / www. leukipoli. gr/ elassona [5] http:/ / users. hol. gr/ ~mpoumpas/

104

105

Ελευσίνα Ελευσίνα Συντεταγμένες: 38°02′29″N 23°32′43″E38.0414, 23.5453 [1] Ελευσίνα

Άποψη του αρχαιολογικού χώρου Ελευσίνος

Ελευσίνα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Στερεά Ελλάδα Περιφέρεια

Αττικής

Νομός

Αττικής

Δήμος

Δήμος Ελευσίνος

Επίσημος πληθυσμός

25.863 (2001)

H Ελευσίνα είναι πόλη του νομού Αττικής, έδρα της Νομαρχίας Δυτικής Αττικής, και βρίσκεται σε απόσταση 20 km από την Αθήνα. Έχει έκταση 20 km² και πληθυσμό 25.863 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Κατά την αρχαιότητα η Ελευσίνα αποτελούσε μαζί με την Αθήνα, την Ολυμπία, τους Δελφούς και τη Δήλο τις 5 ιερές πόλεις της Αρχαίας Ελλάδος και σε αυτήν κατέληγε η Ιερά Οδός.

Οδικό δίκτυο - Συγκοινωνίες Η Ελευσίνα εξυπηρετείται από την νέα Εθνική Οδό Αθηνών - Πατρών, την παλαιά εθνική οδό Αθηνών Πατρών, η οποία διασχίζει τα διυλιστήρια Ελευσίνας των ΕΛΠΕ, την σιδηροδρομική γραμμή Πειραιά - Πάτρας και την Αττική Οδό. Συνορεύει με τον Ασπρόπυργο (ανατολικά), τη Μαγούλα Αττικής (βόρεια), τη Μάνδρα (βορειοδυτικά), το Λουτρόπυργο και τη Νέα Πέραμο (δυτικά). Διαθέτει μεγάλο εμπορικό λιμένα, τον 2ο στην Αττική μετά του Πειραιώς, και στρατιωτικό αεροδρόμιο. Στην Παραλία της Ελευσίνας είναι το τέρμα των λεωφορειακών γραμμών από την Αθήνα (Α16 από Ιερά Οδό, Β16 και Ε16 από Λεωφ. Αθηνών) καθώς και των γραμμών από τον Πειραιά (845 από Θηβών-Λεωφ. Αθηνών

Ελευσίνα

106

και 871 από Λεωφ. Σχιστού) και από τις Αχαρνές (878 από Λεωφ. ΝΑΤΟ-Ασπρόπυργο και 879 από Λεωφ. ΝΑΤΟ-Θριάσειο). Επίσης εκεί είναι η αφετηρία των τοπικών γραμμών προς Μάνδρα, Μαγούλα και προς το Ρουπάκι Ασπροπύργου.

Κλίμα Σήμερα η Ελευσίνα κατέχει το ρεκόρ της υψηλότερης καταγεγραμμένης θερμοκρασίας στην Ευρώπη με 48,0 °C στις 10 Ιουλίου 1977.[2] .

Πολιτιστικές εκδηλώσεις • Στις 23 Απριλίου πραγματοποιείται το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου στην ομώνυμη πλατεία με ελευσινιώτικους χορούς και η περιφορά της εικόνας του Αγίου Γεωργίου.

Ο Δήμος Ελευσίνας.

• Από τον Αύγουστο και για πολλές μέρες διοργανώνονται προς τιμήν του μεγάλου δραματικού ποιητή Αισχύλου τα λεγόμενα Αισχύλια που περιλαμβάνουν: λογοτεχνικές βραδιές, αθλητικές εκδηλώσεις, εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις, προβολές ταινιών κ.ά.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%95%CE%BB%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%AF%CE%BD%CE%B1& params=38. 0414_N_23. 5453_E_type:city [2] Europe: Highest Temperature (http:/ / wmo. asu. edu/ europe-highest-temperature). Arizona State University World Meteorological Organization.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Ελευσίνας - Επίσημη Διαδικτυακή Πύλη (http://www.elefsina.gr/) • Επίσημη Διαδικτυακή Πύλη Δήμου Ελευσίνας (http://www.eleusina.gr/)

107

Ερμούπολη Ερμούπολη Συντεταγμένες: 37°26′0″N 24°55′0″E37.43333, 24.91667 [1] Ερμούπολη

Γεωγραφικό Διαμέρισμα Αιγαίο Περιφέρεια

Νοτίου Αιγαίου

Νομός

Κυκλάδων

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 2 Επίσημος πληθυσμός

13.400 (2001)

Ταχυδρομικός κώδικας

84100

Τηλεφωνικός κωδικός

22810

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. hermoupolis. gr/

Η Ερμούπολη είναι πρωτεύουσα της Σύρου, του Νομού Κυκλάδων και έδρα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της Σύρου και είναι γνωστή και για το ναυπηγείο της και τον σημαντικό λιμένα της. Παλιότερα υπήρξε βιομηχανικό, ναυτιλιακό και πολιτιστικό κέντρο της χώρας, ενώ πλέον αποτελεί γραφικό θέρετρο. Σήμερα λειτουργεί και τμήμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Έχει 13,400 κατοίκους[2] . Η Ερμούπολη βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του νησιού της Σύρου και συνδέεται Η Ερμούπολη ακτοπλοϊκά όλο τον χρόνο με τον Πειραιά (καθημερινά), με όλες τις υπόλοιπες Κυκλάδες, με τα Δωδεκάνησα και με τη Χίο και τη Μυτιλήνη. Τους καλοκαιρινούς μήνες συνδέεται ακτοπλοϊκά και με το Ηράκλειο Κρήτης, καθώς και με τη Θεσσαλονίκη.

Ερμούπολη

108

Ιστορία της Ερμούπολης Η Ερμούπολη άρχισε να κατοικείται από τους πρόσφυγες που ήρθαν σταδιακά στο νησί από τη Μικρά Ασία, τη Χίο, την Κάσο, τα Ψαρά και την Κρήτη από το 1822. Οι πρώτοι πρόσφυγες ήταν θύματα των σφαγών που είχε εξαπολύσει ο τουρκικός στόλος σε αυτές τις περιοχές το 1822. Η ύπαρξη καθολικών στο νησί της Σύρου είχε θέσει το νησί υπό την προστασία των δυτικών μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Έτσι οι πρόσφυγες αναζήτησαν στο νησί της Σύρου κυρίως ασφάλεια. Η ονομασία της πόλης αποφασίστηκε σε συμβούλιο που έγινε το 1823 από τους πρώτους οικιστές της πόλης και ονομάστηκε Ερμούπολη προς τιμή του αρχαίου θεού του εμπορίου Ερμή. Οι Πρόσφυγες το 1823 κτίζουν τον ιερό ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στην κορυφή του λόφου, γύρω από τον οποίο είναι χτισμένη σήμερα η Ερμούπολη. Σήμερα αποτελεί την Μητρόπολη των Ορθοδόξων κατοίκων της Σύρου. Το 1833 ακριβώς 11 χρόνια από τη στιγμή που έφτασαν οι πρώτοι πρόσφυγες στο νησί χτίζουν το πρώτο Δημόσιο Γυμνάσιο της Ελεύθερης Ελλάδας με γυμνασιάρχη το Νεόφυτο Βάμβα. Μάλιστα το γυμνάσιο της Σύρου τελείωσε αρκετά χρόνια μετά ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Την ίδια εποχή ιδρύεται το πρώτο εργοστάσιο βυρσοδεψίας στην Σύρο, και χτίζεται το λιμάνι της πόλης. Τα πρώτα χρόνια του ελληνικού κράτους τα περισσότερα από τα ξένα πλοία πιάνουν μόνο Σύρο απ‘ όπου γίνεται και το διαμετακομιστικό εμπόριο με την υπόλοιπη Ελλάδα, Ρωσία και Ανατολή. Μεταξύ 1840 και 1880 η Ερμούπολη αναπτύσσεται ραγδαία και μετατρέπεται σε κοσμοπολίτικη πόλη, με αναπτυγμένη αστική τάξη. Το 1848 άρχισε να χτίζεται η αριστοκρατική συνοικία της Σύρου, τα Βαπόρια και ναός του Αγίου Νικολάου. Το 1864 εγκαινιάστηκε το θέατρο "Απόλλων". Είναι έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα Πιέτρο Σαμπό. Το επιβλητικό δημαρχείο της πόλης κτίστηκε από τον Ερνέστο Τσίλλερ το 1876-1891. Η Ερμούπολη άρχισε να παρακμάζει μετά το 1880 με την άνοδο του λιμανιού του Πειραιά, οπότε και ο κύριος όγκος του εμπορίου άρχισε να διεξάγεται από 'κει. [3] [4] Από τα μέσα του 19ου αιώνα στην ακτή της Ερμούπολης δημιουργείται μία μεγάλη βιομηχανική ζώνη με ναυπηγείο, βυρσοδεψεία, κλωστήρια, ατμόμυλους κ.α.

Ο δήμος Ερμουπόλεως Ο Δήμος Ερμουπόλεως είναι ένας από τρεις δήμους στους οποίους χωρίζεται διοικητικά η Σύρος. Περιλαμβάνει την πρωτεύουσα του νομού Κυκλάδων, Ερμούπολη και το νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού. Ο δήμος έχει πληθυσμό 13.400 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Έδρα του δήμου είναι η Ερμούπολη. Ο δήμος περιλαμβάνει τα παρακάτω δημοτικά διαμερίσματα και οικισμούς: Δ.δ. Ερμούπολης [ 11.799 ] • η Ερμούπολη [ 11.799 ] • η Διδύμη (νησίδα) [ 0 ] • το Στρογγυλό (νησίδα) [ 0 ] Δ.δ. Μάννα [ 1.601 ] • το Μάννα [ 784 ] • ο Αζόλιμνος [ 243 ] • το Άνω Μάννα [ 296 ]

Το δημαρχείο της Ερμούπολης

Ερμούπολη

109

• τα Τάλαντα [ 278 ]

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι • Δήμος Ερμούπολης [5] • Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου στην Ερμούπολη [6]

• Ιστορία της Ερμούποληςς [7] • Ερμούπολη Οδηγός πόλης [8]

Ο ναός του Αγίου Νικολάου στην Ερμούπολη

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%95%CF%81%CE%BC%CE%BF%CF%8D%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7& params=37_26_0_N_24_55_0_E_ [2] http:/ / www. statistics. gr/ gr_tables/ S1101_SAP_1_TB_DC_01_03_Y. pdf [3] Τουριστικός οδηγός Σύρος-Εκδόσεις Toubis [4] Ιστορία της Ερμούπολης (http:/ / hellas. teipir. gr/ Thesis/ Siros/ Greek/ Ermhistory. html) [5] http:/ / www. hermoupolis. gr/ [6] http:/ / www. syros. aegean. gr [7] http:/ / hellas. teipir. gr/ Thesis/ Siros/ Greek/ Ermhistory. html [8] http:/ / www. ermoupoli. gr

110

Ζάκυνθος (πόλη) Ζάκυνθος (πόλη) Η Ζάκυνθος (Ιταλικά Zante ή Zacinto) είναι η πρωτεύουσα του ομώνυμου νησιού. Επίσης αποτελεί την έδρα του νομού Ζακύνθου αλλά και του δήμου Ζακυνθίων.

Τοποθεσία Βρίσκεται στα ανατολικά του νησιού απέναντι από τις ακτές της Πελοποννήσου. Η πόλη της Ζακύνθου απλώνεται μεταξύ του λιμανιού και του λόφου της Μπόχαλης. Η συνοικία της Μπόχαλης βρίσκεται στον λόφο που είναι χτισμένο το βενετικό φρούριο και θεωρείται από τις ομορφότερες της πόλης. Ήταν συνοικία στην οποία ζούσε η ανώτερη κοινωνική τάξη του νησιού κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας αλλά και στα μετέπειτα χρόνια.

Πληθυσμός Ο πληθυσμός της πόλης της Ζακύνθου φτάνει τους 12.000 κατοίκους. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο ακριβής πληθυσμός είναι 11.196 κάτοικοι.

Μνημεία - Αξιοθέατα Στη Ζάκυνθο μπορεί να επισκεφθεί κανείς ,το Μουσείο Επιφανών Ζακυνθίων ,το Βυζαντινό Μουσείο,το Μουσείο Αγίου Διονυσίου και το Μαυσωλείο Σολωμού και Κάλβου. Επίσης μπορεί να επισκευτεί το Κάστρο στο λόφο της Μπόχαλης και το λόφο του Στράνη όπου συνέθεσε ο Διονύσιος Σολωμός τον "Ύμνο εις την Ελευθερία".

Σοβαρά Γεγονότα Στις 12 Αυγούστου 1953 έγινε σεισμός 7,3 ρίχτερ.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Ζακυνθίων, η πόλη της Ζακύνθου [1]

Παραπομπές [1] http:/ / www. zakynthos. org. gr/ zakinthion1. htm

111

Ηράκλειο Κρήτης Ηράκλειο Κρήτης Συντεταγμένες: 35°20′N 25°08′E35.33, 25.13 [1] Ηράκλειο

Ηράκλειο Γεωγραφικό Διαμέρισμα Κρήτη Περιφέρεια

Κρήτη

Νομός

Ηρακλείου

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 5 Επίσημος πληθυσμός

159.046 (2001)

Έκταση

120 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

71xxx

Τηλεφωνικός κωδικός

2810

Δήμαρχος

Γιάννης Κουράκης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. heraklion-city. gr/

Το Ηράκλειο είναι πόλη της Ελλάδας και βρίσκεται στη νήσο της Κρήτης. Είναι η πέμπτη μεγαλύτερη σε πληθυσμό (159.046 κάτοικοι-απογραφή 2001) και σε έκταση (συνολική επιφάνεια 120 τετραγωνικών χιλιόμετρων) πόλη της Ελλάδας μετά την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τον Πειραιά και την Πάτρα. Αποτελεί την πρωτεύουσα πόλη της Κρητικής νήσου.Από τις 7 Νοεμβριου 2010 συμφωνα με τα νεα σχεδια για τις περιφερειακες διοικήσεις και το σχέδιο Καλλικράτης, ο πληθυσμός του νέου διευρημένου Δήμου Ηρακλείου ανέρχεται σε 159.046 κατοίκους. Διαθέτει το αεροδρόμιο "Νίκος Καζαντζάκης", ένα από τα σημαντικότερα σε κίνηση αεροδρόμια της χώρας και και διαθέτει το μεγαλύτερο λιμάνι του νησιού με μεγάλη κίνηση επιβατών και εμπορευμάτων. Κύριοι οικονομικοί άξονες της πόλης του Ηρακλείου είναι ο τουρισμός, η γεωργία και το εμπόριο ενώ διαθέτει βιομηχανική περιοχή (ΒΙΠΕ) 4 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του κέντρου της.

Ηράκλειο Κρήτης

Δ.δ. Ηρακλείου Το Δημοτικό διαμέρισμα Ηρακλείου (Δ.δ. Ηρακλείου) αριθμούσε συνολικά 137.390 κατοίκους κατά την απογραφή του 2001 που διαμένουν στους ακόλουθους οικισμούς: • • • • • • • • • • •

Ηρακλείου Κρήτης [ 130.914 ] Αγίας Ειρήνης [ 659 ] Αθανάτων [ 138 ] Βλυχιάς [ 46 ] Γουρνών [ 124 ] Δρακουλιάρη [ 45 ] Κνωσού[ 360 ] Λοφούπολης [ 164 ] Μαραθίτη Ηρακλείου [ 252 ] Σέμελης [ 33 ] Φοινικιάς [ 277 ]

Ιστορία Η πόλη του Ηρακλείου βρίσκεται κοντά στα ανάκτορα της Κνωσού που κατά την περίοδο του μινωικού πολιτισμού παρουσίαζε τη μεγαλύτερη συγκέντρωση πληθυσμού στο νησί. Κτίστηκε το 824 όταν Σαρακηνοί πειρατές υπό τον Αμπού Χαφέζ κατέλαβαν τις ακτές του και έχτισαν μεγάλο οχυρωματικό έργο με πλατιά περιμετρική τάφρο που γύρω της αναπτύχθηκε η πόλη, λαμβάνοντας την αρχική της ονομασία Χάνδαξ. Οι Σαρακηνοί κατέστησαν την πόλη ως πρωτεύουσά τους και ορμητήριο πειρατικών δραστηριοτήτων, πράξη που προκάλεσε την οργή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το 961 οι Βυζαντινοί επιτέθηκαν στην πόλη, οδηγώντας στη λεηλασία και στην ολοσχερή πυρπόληση, σφαγιάζοντας παράλληλα το Σαρακηνό πληθυσμό της. Αφού την ξανάκτισαν απ' την αρχή διατήρησαν την κυριαρχία της για τα επόμενα 243 χρόνια. Το 1204 η πόλη αγοράστηκε από τους Ενετούς εν μέσω πολιτικής συμφωνίας που συμπεριελάμβανε μεταξύ άλλων την επανατοποθέτηση στον θρόνο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας του Ισαάκιου Β' Αγγέλου από τους Σταυροφόρους της 4ης Σταυροφορίας. Το όνομα της πόλης από Handaq μεταβλήθηκε στο ιταλικό Candia . Ένα από τα σημαντικότερα έργα των Ενετών αποτέλεσε η βελτίωση των οχυρώσεων της πόλης, χτίζοντας τεράστιο τείχος, πάχους έως 40μ κατά τόπους και του οποίου το μεγαλύτερο μέρος διασώζεται μέχρι και σήμερα. Το 1647 μ.Χ. ξεκίνησε η πολιορκία της πόλης από τους Μέρος των ενετικών τειχών του Ηρακλείου Οθωμανούς Τούρκους, διάρκειας συνολικά 22 χρόνων, με απώλειες 30,000 Κρητικών και 120,000 Τούρκων. Έληξε με την κατάκτηση της πόλης το 1669 από τον Κιοπρουλού Φαζίλ Αχμέτ. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας η πόλη έγινε γνωστή και ως “Μεγάλο Κάστρο” ή “Κάστρο”. Η πόλη ελευθερώθηκε το 1898, ονομάστηκε Ηράκλειο από τον Μινωικό οικισμό που εμφανίστηκε εκεί ήδη από τον 7ο π.Χ. αιώνα, ακόλουθα με τα "Γεωγραφικά" του Στράβωνος ("... έχει

112

Ηράκλειο Κρήτης

113

για επίνειο η Κνωσός το Ηράκλειο") και αποτέλεσε μέρος της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας που με τη σειρά της ενώθηκε με την Ελλάδα το 1913.

Το φρούριο Κουλέ στο λιμάνι του Ηρακλείου

Συγκοινωνίες • Το διεθνές αεροδρόμιο Ν. Καζαντζάκης το οποίο παρέχει εναέρια σύνδεση της πόλης με ολόκληρο τον κόσμο.

• Ο λιμένας Ηρακλείου στον οποίο εδράζουν οι δύο Κρητικές ακτοπλοϊκές εταιρίες, Μινωικές Γραμμές (Minoan Lines) και ΑΝΕΚ αποτελεί μείζονα σταθμό στην ευρύτερη περιοχή της Μεσόγειου.

• Ο Βόρειος Οδικός Άξονας της Κρήτης Β.Ο.Α.Κ. ο οποίος παρέχει πρόσβαση στης μεγαλύτερες πόλεις του νησιού.

• Οι εθνικές οδοί Ηρακλείου-Μοιρών και Ηρακλείου-Αρκαλοχωρίου που συνδέουν την πόλη με το Το λιμάνι του Ηρακλείου εσωτερικό του νομού.

• Το ΚΤΕΛ Κρήτης το οποίο συνδέει το Ηράκλειο με τις υπόλοιπες περιοχές του νησιού.

• Το αστικό ΚΤΕΛ Ηρακλείου που πραγματοποιεί δρομολόγια από το κέντρο προς την ευρύτερη πόλη και τις περιβάλλουσες περιοχές.

Αθλητική υποδομή Το Ηράκλειο ανήκει στις ολυμπιακές πόλεις που φιλοξένησαν τους Ολυμπιακούς αγώνες 2004. Στις κυριότερες αθλητικές εγκαταστάσεις που παρουσιάζει περιλαμβάνονται: • • • • •

Το Παγκρήτιο Στάδιο, δυτικά του κέντρου, στη συνοικία Λίντο Το Γήπεδο "Θ. Βαρδινογιαννης", στη συνοικία Καμίνια Το Κλειστό Λίντο Το Kλειστό μπάσκετ Τ.Ε.Ι. Hρακλείου Το Δύο Αοράκια

Ηράκλειο Κρήτης

Αθλητικές Ομάδες Πόλεως • • • • • • • • • • •

ΟΦΗ (Όμιλος Φιλάθλων Ηρακλείου) ΠΑΕ Εργοτέλης Π.Ο.Α. ΑΘΛ.Ε.Σ.Η. volleyball Ν.Α.Π.Ο. Ποσειδών Ηρακλείου ΠΟΑ Ηρακλείου Α.Π.Σ. Μινωϊκή Φορτέτσας Γ.Ε.Η ΔΕΙΛΙΝΟ ΦΙΛΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟ Ο.Α.Α

Αξιοθέατα • Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου • Ιστορικό Μουσείο Κρήτης • Μουσείο Φυσικής Ιστορίας • Μουσείο Μάχης της Κρήτης • Αρχαιολογικός χώρος Κνωσού

Εκπαίδευση Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Στην πόλη του Ηρακλείου λειτουργούν περί τα 75 νηπιαγωγεία[2] , 51 Δημοτικά Σχολεία, 18 Γυμνάσια (ανάμεσα στα οποία 1 Πειραματικό, ένα Εσπερινό και ένα Μουσικό) και 24 Λύκεια - ΤΕΕ.

Ακαδημαϊκά ιδρύματα Στο Ηράκλειο βρίσκονται οι Σχολές Θετικών Επιστημών και Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Κρήτης [3], (με 8.000 φοιτητές), εδρεύει το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας [4] (ΙΤΕ-FORTH) ένα από τά μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα της χώρας, καθώς και το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης (με 6.500 φοιτητές). Συνολικά, υπάρχουν 8 σχολές ΑΕΙ και 11 σχολές ΤΕΙ.[5]

114

Ηράκλειο Κρήτης

115

Τέκνα του Ηρακλείου Το Ηράκλειο είναι η πατρίδα αρκετών διάσημων Ελλήνων, ανθρώπων των γραμμάτων και της τέχνης. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης, ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης και ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ένας από τους σημαντικότερους αναγεννησιακούς ζωγράφους • Άγγελος Ακοτάντος, αγιογράφος (1450) • Ανδρέας Ρίτσος, αγιογράφος (1422-1492) • Φραγκίσκος Λεονταρίτης, αναγεννησιακός συνθέτης (περ. 1518 - περ. 1572) • Μιχαήλ Δαμασκηνός, αγιογράφος (1530/35-1592/93) • Φραγκίσκος Μπαρόκιος, μαθηματικός και αστρονόμος (1537-1604)

Ελ Γκρέκο

• Γεώργιος Κλώντζας, αγιογράφος (1540-1607) • Ελ Γκρέκο, αναγεννησιακός ζωγράφος (1541-1614) • Βιτσέντζος Κορνάρος, συγγραφέας (1553-1613) • Εμμανουήλ Τζανές, αγιογράφος (1610-1690) • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Θεόδωρος Πουλάκης, αγιογράφος (1622-1692) Κωνσταντίνος Βολανάκης, ζωγράφος (1837-1907) Αριστείδης Στεργιάδης, ύπατος αρμονιστής Σμύρνης (1861-1950) Νίκος Καζαντζάκης, συγγραφέας (1883-1957) Έλλη Αλεξίου, συγγραφέας (1894-1988) Σαπφώ Νοταρά, ηθοποιός (1907-1985) Ιλυα Λιβυκού, ηθοποιός (1909-2002) Οδυσσέας Ελύτης, ποιητής, κάτοχος βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας (1911-1996) Μανόλης Δρεττάκης, δημοσιογράφος, οικονομολόγος, πανεπιστημιακός και πολιτικός, πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής (*1934) Γιάννης Μαρκόπουλος, συνθέτης (*1939) Γιώργος Γραμματικάκης, πρώην πρύτανης τού Πανεπιστημίου Κρήτης με πλούσιο έργο σε πολλά επίπεδα (*1939) Φώτης Καφάτος, Καθηγητής Βιολογίας, Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (*1940) Χρήστος Πολίτης, ηθοποιός Ιωσήφ Σηφάκης, Καθηγητής Πληροφορικής, αποδέκτης του βραβείου Turing για το 2007 (*1946) Ρίκα Διαλυνά, ηθοποιός, μοντέλο Σταρ Ελλάς (*1952) Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη, επιχειρηματίας και πολιτικός (*1955) Γιάννης Σμαραγδής σκηνοθέτης (*1970) Νίκος Μαχλάς, ποδοσφαιριστής (*1973) Μαριάννα Πολυχρονίδη, Ηθοποιός (*1980) Γιώργος Σαμαράς, ποδοσφαιριστής (*1985)

Ηράκλειο Κρήτης

116

Συνοικίες •

Αγία Αικατερίνη

•

Κατσαμπάς

•

Αγία Ειρήνη Χρυσοβαλάντου

•

Κηπούπολη

•

Αγία Μαρίνα

•

Κομμένο Μπεντένι

•

Αγία Τριάδα

•

Κνωσσός

•

Άγιος Ιωάννης

•

Λίντο

•

Άγιος Ιωάννης Χωστός

•

Μασταμπάς

•

Ανάληψη

•

Μεσαμπελιές

•

Ατσαλένιο

•

Μπεντεβή

•

Γιόφυρο

•

Παπα-Τίτου Μετόχι

•

Δειλινά

•

Πατέλες

•

Εσταυρωμένος

•

Πόρος

•

Ηλιούπολη

•

Τρεις Βάγιες

•

Θέρισσος

•

Τρία Πεύκα

•

Καινούργια Πόρτα

•

Φιλοθέη

•

Καμαράκι

•

Φορτέτσα

•

Καμίνια

•

Χανιόπορτα

•

Χρυσοπηγή

Προάστια • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Αγία Ειρήνη Αγία Μαρίνα Αθάνατοι Ηρακλείου Κρήτης Αμμουδάρα Αμνισσός Βασιλειές Βούτες Γάζι Γιοφυράκια Δαφνές Καβροχώρι Καρτερός Νέα Αλικαρνασσός Ξηρόκαμπος Σκαλάνι Σταυράκια Σύλλαμος Φοινικιά

Ηράκλειο Κρήτης

117

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Ηρακλείου [6] • Ιστορία της πόλης του Ηρακλείου [7] • Ηράκλειο [8] Πληροφορίες για την πόλη του Ηρακλείου από το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης [9]

• Μυθολογία Κρήτης [10] • Χάρτες Ηρακλείου [11] • Παραδοσιακή Κρητική Διατροφή [12]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%97%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CE%BF_%CE%9A%CF%81%CE%AE%CF%84%CE%B7%CF%82& params=35. 33_N_25. 13_E_type:city [2] Νηπιαγωγεία Δήμου Ηρακλείου | Νηπιαγωγεία | Υπηρεσίες | Νομαρχία Ηρακλείου (http:/ / www. nah. gr/ citizen/ kindergarten/ her-kid. html) [3] http:/ / www. uoc. gr [4] http:/ / www. forth. gr [5] Ekp.gr (http:/ / www. ekp. gr/ index. php?module=catalog& cat=9& rg=155) [6] http:/ / www. heraklion-city. gr [7] http:/ / grypas. heraklion. gr/ heraklion-site/ [8] http:/ / www. teicrete. gr/ tei/ el/ gen_plhrof/ hrakleio/ index. htm [9] http:/ / www. teiher. gr/ [10] http:/ / cretanhistory. tripod. com/ genika/ history. htm [11] http:/ / www. ploigos. gr/ ?sessionid=248b04986aa176f712253dcff98185a4 [12] http:/ / www. cretan-nutrition. gr/

118

Θεσσαλονίκη Θεσσαλονίκη Συντεταγμένες: 40°37′60″N 22°57′00″E40.6333, 22.95 [1] Θεσσαλονίκη

Κολάζ με μνημεία της Θεσσαλονίκης

Θεσσαλονίκη Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Μακεδονία

Περιφέρεια

Κεντρική Μακεδονία

Νομός

Θεσσαλονίκης

Ταχυδρομικός κώδικας

53x xx, 54x xx, 55x xx, 56x xx

Τηλεφωνικός κωδικός

2310

Θεσσαλονίκη

Η Θεσσαλονίκη (βουλγαρικά Солун Σολούν, λαντίνο Selanik / Salonika / ‫הקינולס‬, τουρκικά Selanik) είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας, πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού και της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Στη μακρά ιστορική της πορεία βρέθηκε υπό την κατοχή διάφορων λαών και απετέλεσε τόπο πολιτισμικής σύγκλισης πολλών εθνοτήτων. Από το 1912 και τη λήξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του σύγχρονου ελληνικού κράτους και σήμερα είναι η μεγαλύτερη πόλη της Μακεδονίας και πρωτεύουσα της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, με πληθυσμό 800.764 κατοίκους 2001. Η ίδρυσή της συμπίπτει με την αρχή της ελληνιστικής εποχής, την ανάληψη δηλαδή της οικουμενικής αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τους επιγόνους του και την κυριαρχία του ελληνικού πολιτισμού στο μεγαλύτερο τμήμα του γνωστού, για τον τότε δυτικό άνθρωπο, κόσμου. Ο κληρονόμος του βασιλείου της Μακεδονίας και σύζυγος της ετεροθαλούς αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Κάσσανδρος, ίδρυσε την πόλη συνενώνοντας 26 πολίχνες, που βρίσκονταν γύρω από το Θερμαϊκό κόλπο, και της έδωσε το όνομα της γυναίκας του, θυγατέρας του Φιλίππου Β’, Θεσσαλονίκης (όνομα που προήλθε μετά από επιτυχή έκβαση μάχης επί των Θεσσαλών).

119

Η σημαία της Θεσσαλονίκης

Δορυφορική άποψη του Θερμαϊκού κόλπου και της ευρύτερης περιφέρειας της Θεσσαλονίκης.

Τον 2ο π.Χ. αιώνα πέρασε στη ρωμαϊκή κυριαρχία, όπως και ο υπόλοιπος ελλαδικός και μικρασιατικός ελληνιστικός χώρος, και απετέλεσε αρχικά μία από τις τέσσερις έδρες διοίκησης των επαρχιών της Μακεδονίας, ενώ αργότερα έγινε πρωτεύουσα ολόκληρου του ρωμαϊκού θέματος της Μακεδονίας. Στην απαρχή της μετάβασης από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατολής με τη μεταφορά της πρωτεύουσας από το Μεγάλο Κωνσταντίνο ανατολικά, υπήρξε, εξαιτίας της σημαίνουσας στρατηγικής της θέσης, μια από τις υποψήφιες πόλεις, οι οποίες προτάθηκαν ως αντικαταστάτριες της Ρώμης. Παρ’ ότι, όμως, προτιμήθηκε το Βυζάντιο ως νέα πρωτεύουσα, η Θεσσαλονίκη είχε τον πολιτικό και πολιτισμικό ρόλο της συμβασιλεύουσας πόλης. Η οθωμανική προέλαση στη χερσόνησο του Αίμου εφόρευσε και τη Θεσσαλονίκη το 1432 στο Βασίλειο των Οσμανλιδών, όπου παρέμεινε για πέντε περίπου αιώνες. Ο πολυεθνικός χαρακτήρας της Αυτοκρατορίας ευνόησε, έπειτα από μερικές δεκαετίες, την εγκατάσταση εβραϊκών φύλων από την Ιβηρική Χερσόνησο και τη Βόρεια Ευρώπη. Αυτή η πληθυσμιακή μετακίνηση ανέδειξε τη Θεσσαλονίκη στη σημαντικότερη παγκόσμια εβραϊκή μητρόπολη μέχρι τουλάχιστον και τις αρχές του 20ου αιώνα. Εκτός αυτού, ειδικότερα από τα μέσα του 19ου αιώνα, υπήρξε το πλέον κοσμοπολίτικο αστικοποιούμενο κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ο σημαντικότερος πόλος πολιτικών κινήσεων και κινημάτων. Η ένταξή της στον κορμό του εθνικού ελληνικού κράτους το 1912 με τη συνακόλουθη μετακίνηση του μουσουλμανικού πληθυσμού αλλά και τον ερχομό, μία δεκαετία αργότερα, των χριστιανικών προσφυγικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας συνέτειναν στην αλλαγή της πληθυσμιακής υφής της πόλης μετατρέποντάς τη σε μια αστική πολιτεία με κυριαρχία του ελληνικού στοιχείου και όλες τις ιδιομορφίες του ελλαδικού αστικού τύπου. Η αρχιτεκτονική και πολεοδομική της αλλαγή επιταχύνθηκε από τη Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917 και τις

Θεσσαλονίκη

120

προσπάθειες της νέας ελληνικής διοίκησης για εξελληνισμό του αρχιτεκτονικού ύφους της με την καταστροφή των μουσουλμανικών μνημείων. Τα τελευταία γεγονότα που σχετίζονται με την πληθυσμιακή αλλαγή της πόλης είναι η εξολόθρευση της ακμαίας εβραϊκής κοινότητας από τα ναζιστικά στρατεύματα την περίοδο της τριπλής κατοχής και το κύμα εσωτερικής μετανάστευσης προς τα αστικά κέντρα που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’50.

Ετυμολογία και μορφές του ονόματος Η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε από τον Κάσσανδρο και έλαβε το όνομά της προς τιμήν της συζύγου του, Θεσσαλονίκης, ετεροθαλούς αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου και θυγατέρας του Φιλίππου Β’ και της πέμπτης συζύγου του, της Θεσσαλίδας πριγκίπισσας Νικησιπόλεως. Το όνομά της προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων Θεσσαλῶν και Νίκη, σε ανάμνηση της νίκης των Μακεδόνων και του Κοινού των Θεσσαλών έναντι της τυραννίδας των Φερών και των συμμάχων της, Φωκέων, στο πλαίσιο του Γ’ Ιερού Πολέμου[2] . Ενεπίγραφο βάθρο αγάλματος, που εικόνιζε τη

Το όνομα απαντάται σε διάφορες μορφές, με ελαφρώς Θεσσαλονίκη, κόρη του Φιλίππου και γυναίκα του παραλλαγμένη ορθογραφία και φωνητικές διακυμάνσεις. Κασσάνδρου, η οποία έδωσε το όνομά της στην πόλη. Επιγραφή: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΝ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Θεσσαλονίκεια είναι επιθετική μορφή, που βρίσκουμε στο [3] ΒΑΣΙΛΙΣΣΑΝ. έργο του Στράβωνα και χρησιμοποιείται, κατά τους Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης ελληνιστικούς χρόνους, ως ονομασία πόλης σχηματιζόμενη από όνομα φυσικού προσώπου, όπως Σελεύκεια (από το Σέλευκος), Κασσάνδρεια (από το Κάσσανδρος), Αλεξάνδρεια (από το Αλέξανδρος) κ.α. Η επικρατήσασα, όμως, μορφή του ονόματος είναι αυτούσιο το προσωπικό όνομα. Κατά την ελληνιστική εποχή υπήρξε ο τύπος Θετταλονίκη[4] ενώ κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, όπως φανερώνουν επιγραφές και νομίσματα, εμφανίστηκαν οι μορφές Θεσσαλονείκη και Θεσσαλονικέων [πόλις][5] . Στους μεσαιωνικούς χρόνους οι λαοί που σχετίστηκαν με το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος και τη Θεσσαλονίκη απέδωσαν μέσω, κυρίως, παρηχήσεων την ονομασία της Θεσσαλονίκης στις γλώσσες και διαλέκτους τους. Οι Οθωμανοί αποκαλούσαν την πόλη Σελανίκ (οθωμ.:‫ينالس‬, τουρκ.:Selânik) όπως και οι Ιουδαίοι, που εγκαταστάθηκαν στην πόλη μετά την οθωμανική κατάκτηση και μιλούσαν την ισπανο-εβραϊκή λαντίνο, οι τοπικοί σλαβικοί πληθυσμοί Σολούν (κυρ.:Солун) και οι βλαχόφωνοι Σαρούνα (βλαχ.:Sãrunã).

Θεσσαλονίκη

121

Ιστορική πορεία Ίδρυση και εξέλιξη στον ελληνιστικό κόσμο Σχετικά με την ίδρυση της Θεσσαλονίκης υφίστανται δύο κύριες μαρτυρίες. Η πρώτη ανήκει στον αρχαίο ιστορικό Στράβωνα και είναι η επικρατέστερη μεταξύ των σύγχρονων ιστορικών [6] με αποκλίσεις ως προς το έτος ίδρυσης[7] . Η δεύτερη μαρτυρία είναι του Στεφάνου του Βυζαντίου, ο οποίος θεωρεί ως ιδρυτή της πόλης το Φίλιππο Β’[8] . ██ Βασίλειο του Κασσάνδρου Άλλοι επίγονοι

Η επικρατούσα άποψη της ίδρυσης της ██ Βασίλειο του Σέλευκου ██ Βασίλειο του Λυσίμαχου ██ Βασίλειο του Πτολεμαίου ██ Ήπειρος Θεσσαλονίκης το 316/15 π.Χ. από τον σφετεριστή Άλλα κράτη ██ Καρχηδών ██ Αρχαία Ρώμη του θρόνου του Βασιλείου της Μακεδονίας ██ Ελληνικές αποικίες Κάσσανδρο, σχετίζει την επιλογή του με την αντίληψη για τη στρατηγική θέση αυτής της ενδότατης κοιλότητας της μακεδονικής ακτογραμμής, η οποία εύκολα θα μπορούσε να συνδέσει την ενδοχώρα με τη θάλασσα, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για ακμάζουσα εμπορική κίνηση, ενώ συνάμα παρείχε και ασφάλεια από επιδρομές. Επιπλέον ο Κάσσανδρος υπολόγιζε τον οπλισμό της Θεσσαλονίκης σαν μια δεύτερη πράξη, που θα νομιμοποιούσε τις διεκδικήσεις του επί του μακεδονικού θρόνου έπειτα και από το γάμο του με γόνο της βασιλικής δυναστείας. Με βασικό άξονα την αρχαία πόλη της Θέρμης, ο Κάσσανδρος ανάγκασε σε μετοίκηση τους πληθυσμούς 26 τοπικών, παράκτιων πολισμάτων δημιουργώντας τη νέα πολιτεία, που ονοματοθέτησε προς τιμή της συζύγου του, Θεσσαλονίκης. Η εμπορική σημασία της πόλης προσέλκυσε από νωρίς διάφορους εποίκους (Αιγύπτιους, Σύρους, Ιουδαίους) αυξάνοντας τον πληθυσμό και το τοπογραφικό της μέγεθος ενώ διατηρούσε εμπορικές επαφές με όλα τα λιμάνια της Ανατολής. Από τα ιστορικά δεδομένα φαίνεται πως η πόλη διέθετε μόνιμη φρουρά Γαλατών μισθοφόρων. Στα πρώτα χρόνια ζωής της Θεσσαλονίκης άρχισε και ο ανταγωνισμός με την επίσης μακεδονική αποικία της Δημητριάδος στον Παγασητικό κόλπο. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ξεπέρασε σε δόξα και αίγλη την πρωτεύουσα Πέλλα μιας και ήταν η βάση του μακεδονικού στόλου. Οι αρχαίοι Μακεδόνες πίστευαν πως την πόλη προστάτευαν οι θεοί του Ολύμπου. Το 273 π.Χ. στην πόλη κατέφυγε ο ηττημένος από τον Πύρρο, Αντίγονος Β΄ Γονατάς σε μια προσπάθεια ανασύνταξης του στρατού για να κτυπήσει τον εισβολέα Πύρρο. Το 185 π.Χ. ο Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας συνόδευσε στην Θεσσαλονίκη την ρωμαϊκή πρεσβεία μέσω των Τεμπών. Δύο χρόνια αργότερα οι Θεσσαλονικείς δυσαρεστήθηκαν από τον Μακεδόνα βασιλιά για τα σκληρά μέτρα που έλαβε για την εξουδετέρωση των ανταπαιτητών του θρόνου. Στο διοικητικό επίπεδο η πόλη απολάμβανε ελεγχόμενη αυτονομία που διαχειριζόταν η Εκκλησία του Δήμου και η Βουλή, ενώ συνάμα τελούσε υπό την επικυριαρχία του βασιλιά, ο οποίος ασκούσε την πολιτική εξουσία του μέσω κρατικών υπαλλήλων – εντολοδόχων, των Βασιλικών, ενώ διόριζε και το στρατιωτικό διοικητή, τον Επιστάτη, ο οποίος είχε ως υπόβαθμους τον Υπεπιστάτη και τους Αρμοστές[9]

Θεσσαλονίκη

122

Ρωμαϊκή κυριαρχία Η κατάλυση του Βασιλείου των Αντιγονιδών από τα ρωμαϊκά στρατεύματα του ύπατου Λεύκιου Αιμίλιου Παύλου το 168 π.Χ. έφερε τη Θεσσαλονίκη στα όρια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας (Res Publica Romana).

Λεπτομέρεια απ'την Αψίδα του Γαλέριου

Η Αψίδα του Γαλέριου - Καμάρα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.

Άποψη του ρωμαϊκού Ωδείου στην Αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης.

Αρχικά ορίστηκε πρωτεύουσα της μίας από τις τέσσερις «μερίδες» - "regiones", στις οποίες είχαν χωρίσει οι Ρωμαίοι το ελληνιστικό βασίλειο, με έκταση από τον Στρυμόνα ως τον Αξιό (Macedonia Secunda). Έπειτα, όμως, από την καταστολή της επανάστασης του Αδραμμυτηνού Ανδρίσκου, τον οποίο φαίνεται να μην υποστήριξαν οι Θεσσαλονικείς[10] , πραγματοποιήθηκε διοικητική αναδιάρθρωση και η Μακεδονία, με όρια εκτενέστερα του Βασιλείου των Αντιγονιδών, ανακηρύχθηκε ρωμαϊκή επαρχία (Provincia Macedonia)[11] , διοικούμενη από Ανθύπατο με πρωτεύουσα και έδρα του πραίτορα τη Θεσσαλονίκη. Η κατασκευή της Via Egnatia από τους Ρωμαίους μεταξύ 146 – 120 π.Χ., του βασικού στρατιωτικού και εμπορικού διαύλου της ανατολικής διοίκησης, η οποία ένωνε την Αδριατική με τον Ελλήσποντο και τη Μικρά Ασία, προώθησε την αξιολογική σημασία της πόλης και εμπέδωσε την πρωταγωνιστική της παρέμφαση μέσα στο μεγεθούμενο κράτος[12] . Έτσι, μέχρι το δεύτερο μισό του 2ου π.Χ. αιώνα, η Θεσσαλονίκη είχε αναδειχτεί στο κυρίαρχο σταυροδρόμι και βάση της εμπορικής και στρατιωτικής δραστηριότητας. Στην εμφύλια διαμάχη δημοκρατικών και αυτοκρατορικών, που ακολούθησε τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα (44 μ.Χ.), οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης τάχθηκαν στο πλευρό των δεύτερων. Η ολοκληρωτική νίκη των αυτοκρατορικών Αντωνίου και Οκταβιανού έναντι των Βρούτου και Κάσσιου το 42 μ.Χ. στους Φιλίππους[13] οδήγησε στην απόδοση περισσοτέρων προνομίων στην πόλη και ουσιαστικής αυτοδιοίκησης με την ανακήρυξή της σε «ελεύθερη πόλη» Civitas Libera[14] .

Θεσσαλονίκη

123

Κατά τον τελευταίο προχριστιανικό αιώνα όλο και περισσότεροι Ιουδαίοι μετοικούσαν στη Θεσσαλονίκη δημιουργώντας μια μεγάλη ιουδαϊκή παροικία, τοποθετημένη κοντά στο λιμάνι. Στη συναγωγή αυτής της κοινότητας κήρυξε τη χριστιανική πίστη ο Απόστολος Παύλος το 50 μ.Χ. Οι δύο επιστολές του προς τη μερίδα των εκχριστιανισθέντων μελών της αλλά και πρώην εθνικών κατοίκων της πόλης αποτελούν τα αρχαιότερα κείμενα της Καινής Διαθήκης[15] Ωστόσο δεν υπάρχει καμία ιστορική απόδειξη ότι ο Απόστολος Παύλος κήρυξε σε ιουδαϊκή συναγωγή και η μοναδική αναφορά στις επιστολές του έχουν να κάνουν περισσότερο με την έννοια της "συναγωγής" ως συνάθροιση. Επιστολές: [16]

Μνημείο τεράστιας αρχαιολογικής αξίας η Ροτόντα της Θεσσαλονίκης. Αρχικά μαυσωλείο του Γαλερίου μετατράπηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους σε χριστιανικό Ναό προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου.

Η χριστιανική κοινότητα της Θεσσαλονίκης ευδοκίμησε και έγινε υπόδειγμα για όλες τις άλλες ελλαδικές κοινότητες, όπως φαίνεται και από την Α’ Επιστολή του Αποστόλου Παύλου όπου εγκωμιάζει την τοπική εκκλησία. Ωστόσο, ο χριστιανικός χαρακτήρας της πόλης έγινε εντονότερος στη διάρκεια της βασιλείας του Γαλέριου, όταν δίδαξε και μαρτύρησε ο πολιούχος της πόλης Άγιος Δημήτριος (305 μ.Χ.)[17] . Η Θεσσαλονίκη, όπως και ολόκληρη η Μακεδονία, ακολούθησε τη μακρά περίοδο ευημερίας που διασφάλιζε η Pax Romana, η περιώνυμη ρωμαϊκή ειρήνη που διήπε την Αυτοκρατορία μέχρι και το τέλος περίπου της δυναστείας των Αντωνίνων[18] . Το μέγεθος της αξίας της διαφαίνεται από τους τιμητικούς τίτλους, που της αποδόθηκαν από σειρά αυτοκρατόρων[19] . Στο στάδιο της παρακμής του παραδοσιακού ρωμαϊκού εθνικού - παγανιστικού κράτους και της μετατόπισης του κέντρου βάρους του στην ανατολή προκειμένου σε λιγότερο από έναν αιώνα να μετασχηματιστεί στη νέα κρατική οντότητα, που αργότερα αποκλήθηκε βυζαντινή, και πάλι η Θεσσαλονίκη διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο. Αρχικά ως πρωτεύουσα του Γαλερίου,[20] ενός από τους Καίσαρες της τετραρχίας που εξουσίασε το imperium λίγο πριν τη μονοκρατορική επιβολή του Μεγάλου Κωνσταντίνου και έπειτα ως υποψήφια νέα πρωτεύουσα του κράτους[21] προτύπωσε τη δυναμική, που θα ενείχε στη διάρκεια της Χριστιανικής Αυτοκρατορίας της Ανατολής.

Η Βυζαντινή Συμβασιλεύουσα πόλις Η πόλη συνδέθηκε εξαρχής με την ιστορική προσωπικότητα, που θα μετάλλασσε την παγανιστική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στο μακροβιότερο χριστιανικό βασίλειο, το θεμελιωτή του Βυζαντινού κράτους, Κωνσταντίνο το Μεγάλο. Το 324 ο Κωνσταντίνος, στο πλαίσιο της διαμάχης του με το Λικίνιο, χρησιμοποίησε τη Θεσσαλονίκη ως στρατιωτικό ορμητήριο κατασκευάζοντας νέο λιμάνι, τον περιώνυμο «σκαπτό λιμένα», προκειμένου να συγκεντρώσει σε αυτό στόλο από 200 «τριακόντορες» γαλέρες και 2000 εμπορικά πλοία, τα οποία θα μετέφεραν το στρατό του, δύναμης 120.000 ανδρών[22] . Έπειτα από την οριστική επικράτηση του Κωνσταντίνου έναντι του Λικίνιου στη Μάχη της Χρυσούπολης, ο δεύτερος με παρέμβαση της αδερφής του και

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου, πολιούχου της Θεσσαλονίκης.

συζύγου

του

Μ.

Θεσσαλονίκη

124 Κωνσταντίνου εστάλη εξόριστος στο φρούριο της Ακρόπολης της Θεσσαλονίκης. Εκεί σύμφωνα με τον ιστορικό Ζώσιμο δολοφονήθηκε με εντολή του Κωνσταντίνου[23] . Η μεταφορά της πρωτεύουσας της Αυτοκρατορίας ανατολικά, στην παλαιά αποικία των Μεγαρέων, το Βυζάντιο, την από τούδε Κωνσταντινούπολη ή Νέα Ρώμη (Nova Roma), θα συντελέσει στην περαιτέρω ανάδειξη της Θεσσαλονίκης. Η παραυξάνουσα αντίληψη της γεωστρατηγικής της σημασίας και τα έργα που κατασκευάζονται στην πόλη, με πρόνοια των αυτοκρατόρων Ιουλιανού και Μεγάλου Θεοδόσιου, την καθιστούν «ὀφθαλμὸ τῆς Εὐρώπης καὶ κατ'ἐξοχὴν τῆς Ἑλλάδος». Γίνεται «Συμβασιλεύουσα», ονομάζεται «Μεγαλούπολις» και κατέχει τη θέση της επόμενης μετά την Κωνσταντινούπολη πόλης της Αυτοκρατορίας (Θεσσαλονίκην μετὰ τὴν μεγάλην παρὰ Ῥωμαίων πρώτην πόλιν)[24] .

Ψηφιδωτό του 6ου ή 7ου αιώνα που εικονίζει τον Άγιο Δημήτριο με παιδιά.

Ο Μέγας Θεοδόσιος, ως Αύγουστος της Ανατολής αρχικά, χρησιμοποίησε ως έδρα του τη Θεσσαλονίκη. Αφού απέκρουσε τους Γότθους το 378 ασπάστηκε το Χριστιανισμό, με προτροπή του Επισκόπου Θεσσαλονίκης Ασχολίου[25] , και προχώρησε στη συστηματική οχύρωση της πόλης, εργασία που ανέθεσε στον Πέρση Ορμίσδα[26] . Από τη Θεσσαλονίκη εξέδωσε και το αυτοκρατορικό διάταγμα με το οποίο όριζε το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Ιστορική για τη σκληρότητά της έχει μείνει η πράξη της σφαγής 7.000 Θεσσαλονικέων στον Ιππόδρομο το 390, με διαταγή του Θεοδοσίου, σαν τιμωρία για την εξέγερση ενάντια στη φρουρά του, που αποτελούνταν από ηττημένους Γότθους υπό το Βουτέριχο[27] .

Οι δοκιμασίες της Θεσσαλονίκης από τις επιδρομές των γοτθικών φύλων συνεχίστηκαν μέχρι και το τέλος του 5ου αιώνα όταν η πόλη κατάφερε να εξασφαλίσει μικρό διάστημα ειρήνης και ευημερίας. Στην ευπραγία της βοήθησε και ο μακεδονικής καταγωγής αυτοκράτορας Ιουστινιανός, δίδοντας ιδιαίτερο βάρος στα προβλήματά της και ανάγοντάς την σε πρωτεύουσα του Ιλλυρικού πραιτορίου[28] . Ο Καθεδρικός Ναός της του Θεού Σοφίας

Στα τέλη του 6ου αιώνα παρουσιάστηκε η σλαβική απειλή, η οποία έμελλε να ταλανίζει την πόλη για τους δύο επόμενους αιώνες. Τα σλαβικά φύλα, αρχικά με την καθοδήγηση των Αβάρων και αργότερα αυτόνομα, πραγματοποίησαν πολλές επιδρομές εναντίον της Θεσσαλονίκης με σημαντικότερες αυτές του 586 και του 597. Τέλος στις σλαβικές βλέψεις έδωσε το 688 ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β’, ο επικαλούμενος Ρινότμητος, ο οποίος νικώντας τους Σλάβους εισήλθε θριαμβευτής στην πόλη.

Θεσσαλονίκη

125

Την περίοδο της Εικονομαχίας σε αντίδραση στην εικονόφιλη στάση της Εκκλησίας της Ρώμης ο αυτοκράτορας Λέων Γ’ ο Ίσαυρος απέσπασε το ανατολικό Ιλλυρικό από την εκκλησιαστική δικαιοδοσία της Ρώμης και το απέδωσε στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως[29] . Έπειτα από αυτό το γεγονός ο Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης έπαψε να είναι Βικάριος του Πάπα και η τοπική εκκλησία συνέδεσε την πορεία της με την ανατολική εκκλησιαστική διοίκηση. Το δεύτερο μισό του 9ου αιώνα έλαβε χώρα και η αποστολή προς τους σλαβικούς λαούς των Θεσσαλονικέων αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου, η δράση των οποίων συνδέθηκε με την απαρχή του εκχριστιανισμού αλλά και της φιλολογίας των Σλάβων[30] . Το 904 η πόλη δέχθηκε επίθεση από τους Σαρακηνούς με αρχηγό τον εξισλαμισθέντα Λέοντα Τριπολίτη. Η σφοδρότητα της επίθεσης και η απροετοιμασία για πολιορκία οδήγησαν στην άλωση και τη λεηλασία της[31] . Παρόλα αυτά ο 10ος και οι αρχές του 11ου αιώνα χαρακτηρίστηκαν ως περίοδος αναδόμησης και η Αυτοκρατορία χωρίστηκε σε «θέματα». Η Θεσσαλονίκη αναδείχθηκε πρωτεύουσα ενός θέματος που επιβίωσε έως και τον 15ο αιώνα.

Η Εκδίωξη του Θεοδοσίου από τον Άγιο Αμβρόσιο έπειτα από τη σφαγή της Θεσσαλονίκης όπως παριστάνεται σε έργο του Anthony van Dyck.

Πανοραμική άποψη του κέντρου της πόλης, από τα βυζαντινά τείχη

Από τη νορμανδική κατάκτηση στην κορυφή της διοίκησης Γεγονός – ορόσημο για την ιστορία της Θεσσαλονίκης θεωρείται η άλωσή της από τους Νορμανδούς το 1185. Στις 15 Αυγούστου του 1185 νορμανδικός στόλος μεταφέροντας 80.000 στρατό κατέπλευσε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και άρχισε την πολιορκία από ξηρά και θάλασσα. Ο ανεφοδιασμός, όμως, της πόλης δεν ήταν επαρκής, ο διοικητής της Δαυίδ Κομνηνός δεν ήταν ικανός να οργανώσει κατάλληλα την άμυνα, εγκατέλειψε τους αμυνόμενους και οι ενισχύσεις από την Κωνσταντινούπολη έφτασαν πολύ αργά. Έτσι οι Νορμανδοί, μέσα σε λίγες μέρες, (24 Αυγούστου 1185) αφού έχασαν 3.000 στρατιώτες, κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη, παρά την ηρωϊκή άμυνα των κατοίκων και τη λεηλάτησαν, θανατώνοντας 7.000 από τους κατοίκους της[32] . Βασικός ιστορικός της άλωσης ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, από το έργο του οποίου «Ιστορία της αλώσεως της Θεσσαλονίκης υπό των Νορμανδών» αντλούνται οι περισσότερες πληροφορίες[33] .

Θεσσαλονίκη

126

Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους στα 1204 και η κατάλυση της Αυτοκρατορίας οδήγησε τους Θεσσαλονικείς σε διαπραγματεύσεις με το Φράγκο ηγεμόνα Βονιφάτιο το Μομφερατικό, αποτέλεσμα των οποίων υπήρξε η παράδοση της πόλης με τον όρο της διατήρησης των παλαιών τοπικών προνομίων[34] . Ο Βονιφάτιος ίδρυσε το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης (Royaume de Thessalonique), που υπήρξε βραχύβιο, εκτίνοντας το βίο του σε είκοσι χρόνια. Το 1224 ο Δεσπότης της Ηπείρου, Θεόδωρος Δούκας κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη και χρίστηκε Βασιλεύς των Ρωμαίων από τον Αρχιεπίσκοπο Αχριδών Δημήτριο Χωματιανό[35] . Ο Θεόδωρος όρισε τη Θεσσαλονίκη πρωτεύουσα της ηγεμονίας του, η οποία αποτελούσε το αντίπαλο δέος του άλλου βυζαντινού κράτους, της Αυτοκρατορίας της Νικαίας. Η παρακμή του κράτους του Θεοδώρου εκκίνησε από την ήττα του το 1230 στην Κλοκοτνίτσα από τον Ιωάννη Ασσάν Β’. Το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών του καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους ενώ στη Θεσσαλονίκη συνέχισαν να βασιλεύουν οι διάδοχοι του Θεοδώρου έως το 1246, οπότε την κατέλαβε ο Αυτοκράτορας της Νικαίας Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης.

Το Κίνημα των Ζηλωτών και η Παλαιολόγεια Αναγέννηση Το επαναστατικό κίνημα των Ζηλωτών εμφανίστηκε ως μια πρωτότυπη δημοκρατική νησίδα στο μεσαιωνικό κόσμο, όπου ο ηγεμονισμός, ο διαχωρισμός των ευγενών από το λαό και η «ελέω θεού» διοίκηση αποτελούσαν τα απόλυτα θέσφατα[36] . Η διαπάλη μεταξύ του μέγα δούκα Αλεξίου Απόκαυκου και του Ιωάννη Καντακουζηνού για την κυριαρχία της επιρροής στο βυζαντινό θρόνο οδήγησε την Αυτοκρατορία σε εμφύλιο πόλεμο, αποτελέσματα του οποίου ήταν η δημιουργία χιλιάδων οικονομικών προσφύγων, συνωστιζόμενων σε μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Θεσσαλονίκη.

Ο ηγέτης της μερίδας των Ησυχαστών και κορυφαία πνευματική προσωπικότητα της μεσαιωνικής Θεσσαλονίκης, Αρχιεπίσκοπος Γρηγόριος Παλαμάς.

Η ογκούμενη δυσαρέσκεια των λαϊκών τάξεων έναντι των ευγενών, που υποστήριζαν τον Καντακουζηνό, έφερε τη στάση των Ζηλωτών το 1342. Στις αρχές του έτους ο λαός της Θεσσαλονίκης, συντασσόμενος με την πλευρά της Άννας της Σαβοΐας και του Απόκαυκου και καθοδηγούμενος από τους Ζηλωτές, στασίασε και λεηλάτησε τα σπίτια του διοικητή της πόλης και των εύπορων ευγενών. Αφού επιβλήθηκαν απόλυτα μέσα στην πόλη, οι Ζηλωτές ανέλαβαν την εξουσία. Αυτή η πρόωρη κίνηση προλεταριακής διεκδίκησης κυριάρχησε μέχρι και το 1349 όταν η αντεπανάσταση,

Ο Ι.Ν. Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Μητρόπολη της πόλης.

Θεσσαλονίκη

127

οργανωμένη από μέλη της αυτοκρατορικής αυλής, ανέτρεψε τους Ζηλωτές και επανέφερε την πόλη στην αυτοκρατορική «νομιμοφροσύνη»[37] . Παρά τις πολιτικές αναταραχές, κατά το 13ο και 14ο αιώνα η πόλη γνώρισε ιδιαίτερη πνευματική άνθηση και ανέδειξε πληθώρα λογίων, θεολόγων και καλλιτεχνών. Ιδιαίτερα στον τομέα της τέχνης οι σχολές της Θεσσαλονίκης επηρέασαν ολόκληρο το βαλκανικό χριστιανικό κόσμο και τη Ρωσία. Η όλη αυτή πνευματική κίνηση ονομάστηκε Παλαιολόγεια Αναγέννηση και είναι η περίοδος κατά την οποία η συμβασιλεύουσα Θεσσαλονίκη διεκδικεί τα πνευματικά πρωτεία της Αυτοκρατορίας[38] . Σε αυτό το κλίμα συνέβαλλε η επικράτηση των ιδεών των Ησυχαστών, που ως βασικό εκφραστή είχαν τον Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Γρηγόριο Παλαμά[39] . Η ησυχαστική κίνηση παρ’ ότι απετέλεσε τροχοπέδη στη διδασκαλία των φιλοσοφικών σπουδών και της κλασσικής παιδείας εντούτοις ανανέωσε τη μοναστική κίνηση και τέχνη, που εξακολούθησε να επιζεί στον Άθωνα και μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας[40] .

Η σημαίνουσα οθωμανική Σελανίκ Δείτε και: Πολιορκία της Θεσσαλονίκης (1422–1430) Η οθωμανική προέλαση στα ευρωπαϊκά εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και η σταδιακή κατάληψη της βαλκανικής χερσονήσου διεμφάνισαν τα αποτελέσματά τους στη Θεσσαλονίκη, η οποία αποκλεισμένη από την ξηρά και χωρίς τη δυνατότητα λήψης εξωτερικής βοήθειας παραδόθηκε «φόρου υποτελής» στο Σουλτάνο Βαγιαζήτ Α΄ το 1387 έπειτα από τετραετή πολιορκία[41] . Ο Λευκός Πύργος (Beyaz Kule) ή Πύργος του Αίματος (Kanli Kule) υπήρξε Οθωμανική φυλακή για τουλάχιστον τέσσερις αιώνες. Εδώ σε ζωγραφική αναπαράσταση των αρχών του 19ου αιώνα, όπου φαίνεται και το προτείχισμα που τον περιέβαλε μέχρι και το 1911.

Ο ιστορικός Δούκας αναφέρει καταστροφή της Θεσσαλονίκης το 1391 από το Βαγιαζήτ με αιτία τη δραπέτευση του Μανουήλ Β' από τη σουλτανική αυλή και την ανάδειξή του σε Αυτοκράτορα[42] . Η πρώτη οθωμανική κατοχή της πόλης διήρκεσε έως το 1403 οπότε ο Αυτοκράτορας Μανουήλ, επωφελούμενος της ήττας του Βαγιαζήτ από τον Ταμερλάνο και της ακόλουθης εμφύλιας διαμάχης μεταξύ των γιών του για τη διαδοχή, κατάφερε να του αποδοθεί η Θεσσαλονίκη σαν αντάλλαγμα της συνδρομής του στο γιο του Βαγιαζήτ, Σουλεϊμάν Τσελεμπή. Η ακεσφορία των εσωτερικών τραυμάτων της ηγεμονίας των Οσμανλιδών, η νέα της επιθετική ορμή έναντι των βυζαντινών εδαφών αλλά και η αδυναμία της παρηκμασμένης Αυτοκρατορίας στην υπεράσπισή τους οδήγησε το 1420 στην υπό όρους παράδοση της πολιορκούμενης Θεσσαλονίκης στους Βενετούς.

Ο Λευκός Πύργος σήμερα

Η επταετής κατοχή από τα στρατεύματα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας υπήρξε ουσιαστικά περίοδος παρακμής για την πόλη. Ο ναυτικός και επίγειος αποκλεισμός της από τους Οθωμανούς σήμανε την οικονομική της εξασθένηση, που σε συνδυασμό με τη δυναστική συμπεριφορά των Βενετών ενέτειναν τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Τελικά η «συμβασιλεύουσα πόλις» της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας καταλήφθηκε οριστικά από τους Οθωμανούς στις 29 Μαρτίου του 1430 έπειτα από ισχυρή πολιορκία τριών ημερών[43] .

Θεσσαλονίκη

128

Ο πολυεθνικός χαρακτήρας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η σχετική ανεκτικότητα έναντι των «λαών της Βίβλου» (ahl al-kitab), όπως υποδεικνυόταν από τον κυρίαρχο ισλαμικό νόμο, βοήθησαν το 15ο αιώνα στην εγκατάσταση των διωκόμενων από τη βόρεια Ευρώπη και την Ιβηρική χερσόνησο Ιουδαϊκών φύλων. Κατόπιν άδειας εγκτάστασης που τους παραχώρησε ο Σουλτάνος Βαγιαζίτ Β΄ οι Εβραίοι Ασκεναζίμ και Σεφαραδίτες εγκαταστάθηκαν, εκτός Κωνσταντινούπολης σε διάφορες πόλεις της Αυτοκρατορίας και ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, όπου έγιναν ευπρόσδεκτοι[44] συμβάλλοντας επιπλέον στον επανεποικισμό έπειτα από την υφιστάμενη ερήμωσή της εξ’ αιτίας των πολεμικών επιχειρήσεων. Οι Εβραίοι έκτοτε αποτέλεσαν το κυρίαρχο και οικονομικά εναργέστερο πληθυσμιακό στοιχείο της πόλης[45] . Έως και το 1912 η Θεσσαλονίκη παρέμεινε ένα μοναδικό, παγκόσμιο φαινόμενο εβραϊκής πόλης και αποκλήθηκε από τους ίδιους τους Ιουδαίους «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων»[46] και «Μητέρα του Ισραήλ»[47] . Η Θεσσαλονίκη ή Σελανίκ, σύμφωνα με την τουρκική παραλλαγή του ονόματός της, συνέχισε καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής της μέσα στα όρια του σουλτανικού κράτους να αποτελεί σημαντικό διοικητικό, οικονομικό και θρησκευτικό κέντρο του με ρόλο παρόμοιο με αυτόν που κατείχε τη βυζαντινή περίοδο. Αναγέρθηκαν συγκροτήματα λουτρών, ισλαμικά μοναστήρια, τεμένη ενώ και αρκετοί χριστιανικοί ναοί μετατράπηκαν σε τόπους μουσουλμανικής λατρείας. Το 1669, ο Γάλλος μοναχός Ρομπέρ ντε Ντρω (Robert De Dreux) επισημαίνει τη Θεσσαλονίκη, ως μια από τις πιο ωραίες και διάσημες πόλεις της Ελλάδας. Το 1737, ο Γάλλος ιερωμένος και συγγραφέας Ζωζέφ ντε λα Πορτ (Joseph de la Porte) ανέφερε ότι η Θεσσαλονίκη αριθμούσε 48 τεμένη, 30 Ελληνικές εκκλησίες και 36 συναγωγές[48] .

To Εβραϊκό κοιμητήριο της Θεσσαλονίκης σε ταχυδρομικό δελτάριο του 19ου αιώνα. Σήμερα στην θέση του βρίσκεται η Πανεπιστημιούπολη.

Σποραδικές εξεγέρσεις με κοινωνικά κυρίως αιτήματα, προερχόμενες από τους Ελληνικούς πληθυσμούς, καταπνίγηκαν σχετικά εύκολα από τη διοίκηση. Ιδιαίτερη, όμως, σκληρότητα επέδειξαν οι Οθωμανοί με το ξέσπασμα της Επανάστασης της Χαλκιδικής το Μάρτιο του 1821 όταν σφαγίασαν 3.000 περίπου Έλληνες στο σημερινό [49] διοικητήριο , σημαίνοντας την απαρχή μίας περιόδου τρομοκρατίας, που διήρκεσε έως και το 1823, χρονιά που κατεστάλησαν τα επαναστατικά κινήματα της Μακεδονίας. Το Διοικητήριο ή Κονάκι. Κτίσμα της τελευταίας περιόδου της Οθωμανικής διοίκησης σε σχέδια του Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι Οθωμανοί Ιταλού αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι είναι η έδρα κρέμασαν επίσης, τους πρόκριτους (μέλη της Φιλικής της Γενικής Γραμματείας Μακεδονίας - Θράκης. Εταιρείας) Γεώργιο Βλάλη, Χρήστο Μενεξέ, Χριστόδουλο Μπαλάνο, Γεώργιο Πάικο, Στέργιο Πολύδωρο, Αθανάσιο Σκανδαλίδη, Αναστάσιο Γούναρη, Δημήτριο Παππά, Αναστάσιο Κυδωνιάτη, τον Αργυρό Ταπουχτσή από την Επανομή κ.α. στην τότε πλατεία Αλευραγοράς (σημερινή αγορά Καπάνι - Βλάλη), στις 18 Μαΐου. Σφαγές επίσης έγιναν στην περιοχή της Ροτόντας και στην Πύλη Αξιού[50] . Παρόμοιες σκηνές εκτυλίχθηκαν στο προαύλιο του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, όπου είχαν καταφύγει 2.000 Έλληνες και τελικά πολλοί από αυτούς φονεύτηκαν από τον τουρκικό όχλο[51] . Συνολικά οι Έλληνες της Θεσσαλονίκης που έπεσαν θύματα από τις εκτελέσεις των Οθωμανών υπολογίζονται σε 25.000 μόνο κατά το 1821, γεγονός που επέφερε ανεπανόρθωτο πλήγμα στην Ελληνική κοινότητα της πόλης (η Ελληνική κοινότητα επανέκαμψε τη δεκαετία του 1880, δηλαδή 60 χρόνια αργότερα)[52] . Σημαντικές προσωπικότητες της Θεσσαλονίκης που πρωτοστάτησαν την περίοδο εκείνη στους Ελληνικούς αγώνες ήταν ο Γρηγόριος Ζαλύκης, ο Μιλτιάδης

Θεσσαλονίκη Αγαθόνικος, ο Κωνσταντίνος Τάττης, ο Ιωάννης Γούτας Καυτατζόγλου, ο Ιωάννης Μιχαήλ (ο οποίος συμμετέιχε στη Γ' Εθνοσυνέλευση Τροιζήνας), ο Ιωάννης Παπάφης, ο Ανδρόνικος Πάικος και άλλοι. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Α΄ γραμματέας του Βουλευτικού της Α΄ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου ήταν ο Θεσσαλονικέας Ιωάννης Σκανδαλίδης, ένας από τους πληρεξούσιους της Μακεδονίας[53] [54] . Η λήξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1828 – 1829 επέφερε την ηρεμία στα ευρωπαϊκά εδάφη της Τουρκίας και τη συνακόλουθη οικονομική ανάπτυξη. Το θετικό κλίμα ενέτειναν και οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ από το τέλος της δεκαετίας του 1830. Η Θεσσαλονίκη αυξάνει περαιτέρω την εμπορική της δύναμη ενώ παράλληλα ξεκινά η ανοικοδόμηση σημαντικών διοικητικών, εκπαιδευτικών και ιδιωτικών κτηρίων. Τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα παρατηρείται σημαντική αύξηση του πληθυσμού, που από 50.000 το 1865 φτάνει τις 90.000 το 1880 και τις 120.000 το 1895[55] .

Το κίνημα των Νεοτούρκων και τα εθνικά αλυτρωτικά κινήματα Το ρεύμα της εθνικιστικής ιδεολογίας, που ακολούθησε τη Γαλλική Επανάσταση και απλώθηκε σε ολόκληρη τη Γηραιά Ήπειρο, άρχισε, ογκούμενο σταδιακά μέσα στο 19ο αιώνα, να επιδρά και στα βαλκανικές εθνικές ομάδες, που βρίσκονταν στην οθωμανική επικράτεια. Το ρωμαιϊκό στοιχείο συγκρούστηκε έντονα με το βουλγαρικό, που με τη δράση των κομιτατζήδων προσπάθησε τη μεταστροφή των ορθοδόξων πληθυσμών από την κανονική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη Βουλγαρική Εξαρχική Εκκλησία με στόχο τον εκβουλγαρισμό τους[56] . Η Το Μέγαρο του Ελληνικού Προξενείου σύγκρουση αυτή κορυφώθηκε το διάστημα των ετών Θεσσαλονίκης, έργο του Ερνέστου Τσίλερ, το οποίο, πλέον, φιλοξενεί το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνος 1904-1908, την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, όπου επιτελικό κέντρο των Ελλήνων αγωνιστών υπήρξε το ελληνικό προξενείο της Θεσσαλονίκης (σημερινό Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα). Παράλληλα με τα εθνικιστικά κινήματα αναπτυσσόταν και ένα άλλο κίνημα με στελέχη από τη στρατιωτική και πνευματική ελίτ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κέντρο του τη Θεσσαλονίκη. Στόχοι αυτής της κίνησης ήταν ο εκδημοκρατισμός, ο εκσυγχρονισμός και μετασχηματισμός σε ευρωπαϊκού τύπου συνταγματική μοναρχία της παραπαίουσας και μειούμενης εδαφικά Αυτοκρατορίας και πολιτικό εφαλτήριό της η "Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο" (İttihad ve Terakki Cemiyeti Η Έπαυλη Αλλατίνη, που χρησιμοποιήθηκε ως Κομιτάτο Ένωση και Πρόοδος)[57] , της οποίας η δράση εκκίνησε το κατοικία του έκπτωτου Σουλτάνου Αμπντούλ 1896 και στις τάξεις της περιελάμβανε προοδευτικές Χαμίτ Β' στη Θεσσαλονίκη. προσωπικότητες από τις κυρίαρχες μακεδονικές εθνότητες με πρωτοστατούσα την τουρκική. Τα μέλη αυτής της επιτροπής έγιναν γνωστά με το όνομα Νεότουρκοι (Jön Türkler – Ζον Τουρκλέρ από το γαλλικό Jeunes Turcs) και στα πρώτα της βήματα αναδείχθηκε σε φορέα της αστικής αλλαγής με αντιιμπεριαλιστικές αιχμές[58] .

129

Θεσσαλονίκη

Τον Ιούνιο του 1908 οι Νεότουρκοι διέθεταν την ισχύ ώστε να απαιτήσουν από το Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ την πολιτειακή μεταβολή προς τη συνταγματική μοναρχία. Έτσι με μία εντυπωσιακή στρατιωτική κίνηση το Οθωμανικού Στρατού ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη με κατεύθυνση την έδρα του Οίκου των Οσμανλιδών, την Κωνσταντινούπολη, όπου κορυφώθηκε η Επανάσταση των Νεοτούρκων, με αποτέλεσμα την παραχώρηση Συντάγματος στις 24 Ιουλίου 1908[59] . Η αντεπανάσταση των συντηρητικών Παλαιότουρκων το 1909 Στιγμιότυπο από την αναχώρηση του Σουλτάνου βοήθησε τον απολυταρχικό Αμπντούλ Χαμίτ να άρει τα Μεχμέτ Ε' Ρεσάτ έπειτα από το προσκύνημα στο συνταγματικά προνόμια. Σύντομα, όμως, οι Νεότουρκοι τέμενος της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης στις 31 Μαΐου 1911. κατάφεραν να πάρουν την κατάσταση και πάλι στα χέρια τους εξαναγκάζοντας το Σουλτάνο σε παραίτηση και ανεβάζοντας στο θρόνο το μετριοπαθή αδελφό του, Μεχμέτ Ε΄ Ρεσάτ. Ο Αμπντούλ Χαμίτ οδηγήθηκε στο πολιτικό κέντρο των Νεοτούρκων, τη Θεσσαλονίκη, όπου παρέμεινε φρουρούμενος στην Έπαυλη Αλλατίνη (σημερινό Μέγαρο της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης) έως και το 1912. Τελευταίο σημαντικό γεγονός της οθωμανικής κυριαρχίας στη Θεσσαλονίκη υπήρξε η επίσκεψη στην πόλη του Μεχμέτ στις 31 Μαΐου 1911, στο πλαίσιο της περιοδείας του στα ευρωπαϊκά εδάφη της Αυτοκρατορίας. Αποκορύφωμα της επίσκεψης αποτέλεσαν η παρέλαση των εθνοτήτων ενώπιον του μονάρχη και το εντυπωσιακό προσκύνημά του στο τέμενος της Αγίας Σοφίας, σύμφωνα με το επίσημο τυπικό του προσκυνήματος της Παρασκευής στο τζαμί Χαμιντιέ της Κωνσταντινούπολης[60] .

Η απελευθέρωση Η απόδειξη των πραγματικών πολιτικών προθέσεων της ηγετικής ομάδας των Νεότουρκων, που ως βασικό στόχο είχαν τον εκτουρκισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέσω της εξάλειψης των μειονοτήτων, και η σκλήρυνση της κρατικής πολιτικής έναντι αυτών έφεραν το ξέσπασμα του Α' Βαλκανικού Πολέμου[61] . Τα τέσσερα βαλκανικά βασίλεια, Ελλάδας, Σερβίας, Βουλγαρίας και Μαυροβουνίου, κήρυξαν τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία επιδιώκοντας την κατάκτηση και το διαμοιρασμό των ευρωπαϊκών της εδαφών, στα οποία κατοικούσε σημαντική μερίδα «αλύτρωτων» ομοεθνών τους. Η πόλη της Θεσσαλονίκης υπήρξε το διαφιλονικούμενο «λάφυρο» μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων[62] . Οι νίκες των Ελλήνων σε σημαντικές μάχες είχαν δημιουργήσει θετικό κλίμα στο στράτευμα, το οποίο όδευε για την κατάκτηση του Μοναστηρίου, βαλκανικής πόλης με ακμαίο ελληνικό πληθυσμό. Ο επικεφαλής της στρατιάς της Θεσσαλίας και αρχιστράτηγος, Διάδοχος Κωνσταντίνος έπειτα από τη νικηφόρα Μάχη του Σαρανταπόρου κινούνταν προς το Μοναστήρι. Οι πληροφορίες, όμως, προς την ελληνική κυβέρνηση αναφέρονταν σε προώθηση των βουλγαρικών στρατευμάτων νοτιότερα, με σκοπό την κατάληψη της Θεσσαλονίκης[63] . Έτσι το ελληνικό στράτευμα της Θεσσαλίας, αλλάζοντας πορεία, κινήθηκε προς τη Θεσσαλονίκη, στην οποία έφτασε έπειτα από τη Μάχη των Γιαννιτσών (19 Οκτωβρίου) στις 25 Οκτωβρίου 1912 περικυκλώνοντάς την. Οι Οθωμανοί στρατιωτικοί επιτελείς της Θεσσαλονίκης, με επικεφαλής το διοικητή του 8ου σώματος του οθωμανικού στρατού, Χασάν Ταχσίν Πασά, αντιλήφθηκαν ότι πιθανή αντίσταση δε θα επέφερε ουσιαστικό αποτέλεσμα[64] και προέβησαν σε προτάσεις παράδοσης προς τον Κωνσταντίνο. Άλλωστε από οθωμανικής πλευράς υπήρχε η προτίμηση της παράδοσης της πόλης στους Έλληνες λόγω της αντίληψης ότι οι Βούλγαροι θα προέβαιναν σε βιαιότητες έναντι του μουσουλμανικού πληθυσμού[65] . Ο Κωνσταντίνος, όμως, δεν έκανε δεκτή την οθωμανική πρόταση και απαίτησε «άνευ όρων» παράδοση της πόλης. Την ίδια στιγμή ο Πρωθυπουργός, Ελευθέριος Βενιζέλος, έχοντας γνώση των κινήσεων της 7ης Βουλγαρικής μεραρχίας, η οποία πλησίαζε τη Θεσσαλονίκη, προειδοποίησε το Διάδοχο να επισπεύσει τη διαδικασία[66] . Έτσι τη νύχτα της 26ης

130

Θεσσαλονίκη προς 27 Οκτωβρίου 1912 (Ιουλιανό ημερολόγιο), οι πληρεξούσιοι επιτελείς αξιωματικοί, Βίκτωρ Δούσμανης και Ιωάννης Μεταξάς, υπέγραψαν στη Θεσσαλονίκη τα πρωτόκολλα παράδοσης της πόλης από την οθωμανική διοίκηση στον ελληνικό στρατό[67] [68] και το απόγευμα της 27 Οκτωβρίου εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη τα δύο πρώτα ελληνικά ευζωνικά τμήματα της μεραρχίας Κλεομένους. Εντωμεταξύ οι Βούλγαροι, που είχαν προσεγγίσει την πόλη, πίεσαν το Χασάν Ταχσίν Πασά να υπογράψει παρόμοιο πρωτόκολλο και με αυτούς. Η πρότασή τους, εντούτοις, δεν έγινε δεκτή με τη χαρακτηριστική απάντηση του Οθωμανού στρατηγού: «Έχω μόνο μία Θεσσαλονίκη, την οποία έχω ήδη παραδώσει»[69] . Παρά τούτο οι βουλγαρικές διεκδικήσεις δεν έπαυσαν έως και το Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, οπότε το νικηφόρο αποτέλεσμά του, για την ελληνική πλευρά, επέφερε οριστική λύση στο θέμα. Ένας ακόμη παράγοντας, που προσπάθησε να επηρεάσει το εδαφικό καθεστώς της Θεσσαλονίκης, ήταν η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, που με τη συμπαράσταση της Γερμανίας επεδίωξε, ανεπιτυχώς, διεθνοποίηση της πόλης[70] . Ακόμη μερίδα της Ιουδαϊκής κοινότητας προώθησε στο εξωτερικό πρόταση για αυτόνομο καθεστώς υπό ισραηλιτική διοίκηση[71] Στις 29 Οκτωβρίου ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’ εισήλθε στην πόλη επικεφαλής τμημάτων στρατού και στις 30 Οκτωβρίου τελέστηκε από το Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο δοξολογία στον τότε Καθεδρικό Ναό του Αγίου Μηνά «επί τη απελευθερώσει της πόλεως».

Σύγχρονη ιστορία Μετά την απελευθέρωση του 1912 για αρκετό καιρό διατηρήθηκε η οθωμανική διοικητική δομή της πόλης για να αποφευχθεί η οικονομική και κοινωνική διάλυση της πόλης. Είναι χαρακτηριστικό ότι τις ημέρες μετά την παράδοση της πόλης, η οθωμανική χωροφυλακή συνέχιζε ένοπλη να διατηρεί την τάξη, ενώ ο δήμαρχος Οσμάν Σαΐτ παρέμεινε δήμαρχος, με λίγες διακοπές μέχρι το 1922. Τον Μάρτιο του 1913 ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Α' δολοφονήθηκε στην Θεσσαλονίκη, και την τελευταία στιγμή αποφεύχθηκαν επεισόδια κατά των Μουσουλμάνων και Εβραίων της πόλης στους οποίους αδίκως κινήθηκαν οι πρώτες υποψίες. Η Ελλάδα δεν συμμετείχε στο Α' Παγκόσμιο Πόλεμο από το ξέσπασμά του παρά τις προσκλήσεις για συμμαχία και από τις δύο αντίπαλες παρατάξεις. Ωστόσο με δικαιολογία την βοήθεια προς τον Σερβία αλλά και αδιαφορία για την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας, δυνάμεις της Αντάντ αποβιβάστηκαν στην πόλη τον Οκτώβριο του 1915 με σκοπό να εκβιάσουν την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο. Το πανηγυρικό πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Μακεδονία την Δημιουργήθηκε το Βαλκανικό Μέτωπο, που επόμενη μέρα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης. απαρτιζόταν από δεκάδες χιλιάδες άνδρες και είχε σκοπό να παράσχει υποστήριξη προς τη Σερβία και τη Ρωσία. Ο Εθνικός Διχασμός, όπως ονομάστηκε η διαμάχη (1916) ανάμεσα στο Βασιλιά Κωνσταντίνο ΙΒ΄ και τον Ελευθέριο Βενιζέλο αναφορικά με την έξοδο της Ελλάδας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησαν στο σχηματισμό δεύτερης κυβέρνησης από το

131

Θεσσαλονίκη Βενιζέλο, με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Η "Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας" απαρτιζόταν από το Βενιζέλο, το Δαγκλή και τον Κουντουριώτη, τη λεγόμενη "Τριανδρία". Έτσι, η Ελλάδα εισήλθε στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ, οδηγώντας παράλληλα στην εκδίωξη του βασιλιά Κωνσταντίνου Α' υπέρ του γιου του Αλεξάνδρου. Η μεγάλη πυρκαγιά το 1917 ήταν η χειρότερη καταστροφή που υπέστη η πόλη κατά τα νεότερα χρόνια. Κατέστρεψε ολοσχερώς κτήρια σπάνιας αρχιτεκτονικής αξίας στο κέντρο της πόλης, καταστήματα, εκκλησίες, τζαμιά και συναγωγές και κυρίως χιλιάδες σπίτια αφήνοντας άστεγους 72.000 κατοίκους, και προκάλεσε τεράστια οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα στην πόλη που είχε ήδη επιβαρυνθεί από την συγκέντρωση προσφύγων που προέρχονταν από τις κοντινές εμπόλεμες ζώνες και την υπό Βουλγαρική διοίκηση Θράκη. Στη θέση των κτηρίων αυτών οικοδομήθηκε η νέα πόλη, με βάση σχέδιο που εκπόνησε ο Γάλλος αρχιτέκτονας Ερνέστ Εμπράρ. Την περίοδο 1922-1924 στα πλαίσια της Ελληνοτουρκικής Ανταλλαγής Πληθυσμών που συμφωνήθηκε με την Συνθήκη της Λωζάνης, εγκαταστάθηκαν στην πόλη πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Η εισροή προσφύγων ήταν τόσο έντονη ώστε επέβαλε την ίδρυση νέων, αποκλειστικά προσφυγικών συνοικιών και οικισμών, όπως η Καλαμαριά, ενώ ο μουσουλμανικός πληθυσμός της πόλης συμπεριλήφθηκε στους "ανταλλάξιμους" που υποχρεώθηκαν να μετοικήσουν στην Τουρκία. Στις 3 Οκτωβρίου του 1926 εγκαινιάστηκε η πρώτη Διεθνής Έκθεση της Θεσσαλονίκης. Σε όλο το διάστημα του μεσοπόλεμου οι κοινωνικές ζυμώσεις που προκλήθηκαν από την ανάμιξη μεγάλου αριθμού προσφύγων και Εβραίων και Ελλήνων εργατών έδωσαν μεγάλη δυναμική στα εργατικά κινήματα, που ήδη ήταν ανεπτυγμένα στην πόλη. Ήδη από το 1908 είχε ιδρυθεί με αρχηγό τον Αβραάμ Μπεναρόγια η σοσιαλιστική οργάνωση Φεντερασιόν, που πρωτοστάτησε στην οργάνωση του συνδικαλιστικού κινήματος και μετέπειτα στην δημιουργία του ΣΕΚΕ/ΚΚΕ. Στην αρχή της δεκαετίας του 1930 και μέχρι την επιβολή της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, στη Θεσσαλονίκη ήταν συνεχείς οι διαδηλώσεις και απεργίες ομάδων εργατών όπως των καπνεργατών, των τροχιοδρομικών κ.α. Την ίδια περίοδο εμφανίστηκαν και αρκετές εθνικιστικές/αντισιωνιστικές οργανώσεις ως αντίδραση στην πολυπληθή παρουσία των Εβραίων εργατών, με διάφορα προβλήματα με κυριότερο τον εμπρησμό του Κάμπελ, μιας εβραϊκής φτωχογειτονιάς της Θεσσαλονίκης. Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου η Θεσσαλονίκη καταλήφθηκε από τους Γερμανούς. Οι Εβραίοι περιορίστηκαν στην κοινότητα Χιρς, οι περιουσίες τους δημεύτηκαν και μοιράστηκαν μεταξύ Γερμανών αξιωματικών και Ελλήνων συνεργατών τους. Τελικά ολόκληρος ο Εβραϊκός πληθυσμός της πόλης οδηγήθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς και του Μπέργκεν-Μπέλσεν. Περίπου 46.000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης εξοντώθηκαν εκείνη την περίοδο. Η απελευθέρωση της πόλης επήλθε στις 27 Οκτωβρίου του 1944. Στις 20 Ιουνίου του 1978 ένας μεγάλος σεισμός επέφερε συνολικά 49 θανάτους και υλικές ζημιές ύψους 1,2 δισ. ευρώ, οι οποίες όμως αποκαταστάθηκαν σύντομα. 220 άνθρωποι τραυματίστηκαν. Ο εν λόγω σεισμός υπήρξε ο πρώτος που έπληξε μεγάλο αστικό κέντρο στην Ελλάδα.[72]

132

Θεσσαλονίκη

133

Γεωγραφία Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του σημερινού νομού Θεσσαλονίκης, στο μυχό του Θερμαϊκού κόλπου. Είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στις πλαγιές του Κεδρηνού Λόφου και περιβάλλεται στα βόρεια από το δάσος του Σέιχ Σου. Στη Σίνδο υπάρχει η βιομηχανική ζώνη της πόλης και στα ανατολικά βρίσκονται οι περιοχές του αεροδρομίου, της Θέρμης και του Πανοράματος. Βόρεια-Βορειοανατολικά της πόλης υψώνεται ο Χορτιάτης, φυσική οχύρωση και πηγή μέρους του νερού που χρησιμοποιείται για την ύδρευση της. Βορειοδυτικά απλώνεται η πεδιάδα της Θεσσαλονίκης, που συμπληρώνει τις ανάγκες της Θεσσαλονίκης σε ύδρευση. Η πεδιάδα ευνόησε την οικονομική ανάπτυξη της πόλης και της γύρω περιοχής, καθώς σχηματίστηκε (περίπου τον 1ο π.Χ. αιώνα) από τις προσχώσεις των ποταμών που διαρρέουν το νομό κι έτσι είναι ιδιαίτερα εύφορη. Οι τρεις αυτοί ποταμοί, ο Αξιός, ο Λουδίας και ο Γαλλικός, εκβάλλουν δυτικά της πόλης ενώ ακόμα νοτιότερα εκβάλλει ο Αλιάκμονας. Οι ποταμοί αποτέλεσαν και φυσικά υδάτινα κωλύματα σε προσπάθειες προσέγγισης της πόλης από τα νότια· η διάβαση του Γαλλικού ποταμού από τα ελληνικά στρατεύματα, το 1912, οριστικοποίησε την άνευ όρων παράδοση των Οθωμανών. Το δέλτα του Αξιού αποτελεί υγροβιότοπο 22.000 στρεμμάτων ιδιαίτερης σημασίας, που προστατεύεται από τη συνθήκη Ραμσάρ. Η θέση της πόλης στην ευρύτερη περιοχή Μακεδονίας-Θράκης, η ύπαρξη του λιμανιού της ως φυσικής πύλης της περιοχής αυτής προς τη θάλασσα αλλά και η φυσική οχύρωσή της καθιστούν τη Θεσσαλονίκη αφενός σημαντικό στρατηγικό σημείο, αφετέρου εμπορικό, συγκοινωνιακό και πολιτισμικό σταυροδρόμι από την αρχαιότητα έως και τα σημερινά χρόνια.

Κλίμα Το κλίμα της Θεσσαλονίκης είναι μεσογειακό αλλά εμπεριέχει και ηπειρωτικά χαρακτηριστικά. Γενικότερα πάντως, η Θεσσαλονίκη απολαμβάνει αρκετές ηλιόλουστες μέρες κατά την διάρκεια του έτους. Η μεγαλύτερη θερμοκρασία που έχει σημειωθεί ήταν στις 25/7/2007 και ήταν 44C στο Αεροδρόμιο "Μακεδονία", ενώ η χαμηλότερη στον ίδιο σταθμό ήταν -14,0C και σημειώθηκε στις 26/1/1963.Η χιονόπτωση κατα τον χειμώνα δεν είναι καθόλου ασυνήθιστη και μπορεί να σημειωθεί ανα πάσα στιγμή από τις αρχές του Δεκεμβρίου μέχρι και τα μέσα Μαρτίου, αλλά όσο χιόνι φτάνει στο έδαφος συνήθως λιώνει μέσα σε λίγες ώρες.Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις στον κανόνα, με τις ιστορικές χιονοπτώσεις του 1988 και του 2001 να επαληθεύουν το γεγονός. Μήνας

Ιαν

Φεβ

Μαρ

Απρ

Μάι

Ιουν

Ιουλ

Αυγ

Σεπ

Οκτ

Νοε

Δεκ

Μέγιστη θερμοκρασία (°C)

9

10

13

18

23

28

31

30

26

21

14

10

Ελάχιστη θερμοκρασίας (°C)

1

2

5

7

12

16

18

18

15

11

6

2

40.3

45.7

36.1

44

31.6

25.6

20.8

26.2

40.6

57.7

52.9

22

25

31

36

39

42

39

36

32

27

26

Βροχόπτωση (mm) 36.9

Ρεκόρ θερμοκρασίας (°C)

20

Πληθυσμός Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα ο πληθυσμός της πόλης εξελίχθηκε ως εξής:

Θεσσαλονίκη

134

Έτος

Σύνολο πληθυσμού

Εβραίοι

Τούρκοι (μωαμεθανοί)

Έλληνες

Βούλγαροι

Ρωμά

Άλλες εθνότητες

[73]

118.000

55.000

26.000

16.000

10.000

2.500

8.500

[74]

129.796

45.000

28.620

52.761

2.115

157.889

61.439

45.889

39.956

6.263

1890 1904

[75]

around 1913

1.300 2.721

1.621

Το πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, έχει πραγματικό πληθυσμό 800.764 κατοίκους. Ο νομός Θεσσαλονίκης, για τον οποίο υπάρχουν ασφαλή στατιστικά στοιχεία, έχει πληθυσμό 1.057.825. Συγκεντρώνει ποσοστό 9,4% του πληθυσμού της χώρας με τάση αύξησης, αφού είχε το τέταρτο μεγαλύτερο ποσοστό φυσικής αύξησης του πληθυσμού το 1997 και το 1998 μετά τους νομούς Δωδεκανήσου, Ξάνθης και Ηρακλείου (υπεροχή γεννήσεων/1.000 κατοίκους: 2,9), και υψηλή αναλογία μαθητών Δημοτικού ανά 1.000 κατοίκους (66 έναντι μέσου Ελλάδας 61). Παράγει το 9,9% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας, το 2, 16% της συνολικής μεταποιητικής παραγωγής και τα 2/3 του προϊόντος του προέρχονται από τις υπηρεσίες. Με κατά κεφαλή προϊόν 3,8 εκ. δρχ. (3ος στην κατάταξη με 105% του μέσου όρου της Ελλάδος), η θέση του ως προς το μέσο της χώρας σε διάστημα μιας 10ετίας έμεινε σχεδόν σταθερή[76] .

Η σημερινή Θεσσαλονίκη Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης Η πόλη της Θεσσαλονίκης αποτελείται από 15 Δήμους που αποτελούν το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Θεσσαλονίκης. Είναι οι εξής: Θεσσαλονίκης, Αγίου Παύλου, Αμπελοκήπων, Ελευθερίου-Κορδελιού, Ευκαρπίας, Ευόσμου, Καλαμαριάς, Μενεμένης, Νεάπολης, Πεύκων, Πολίχνης, Πυλαίας, Σταυρούπολης, Συκεών και Τριανδρίας. Από τον Ιανουάριο του 2011 οι μεταρρυθμίσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση με το πρόγραμμα 'Καλλικράτης' θα αλλάξουν τον χάρτη της πόλης. Πιο αναλυτικά οι νέοι δήμοι που δημιουργούνται θα είναι:

Η Πλατεία Αριστοτέλους στην καρδιά της πόλης

1. Δήμος Αμπελοκήπων-Μενεμένης, 55.869 κάτοικοι, δύο δημοτικές ενότητες: α. Μενεμένης 14.910 β. Αμπελοκήπων 40.959 2. Δήμος Ευόσμου-Κορδελιού, 74.254 κάτοικοι, δύο δημοτικές ενότητες: α. Ελευθερίου-Νέου Κορδελιού 21.630 β. Ευόσμου 52.624 3. Δήμος Θεσσαλονίκης, 375.246 κάτοικοι, δύο δημοτικές ενότητες: α. Θεσσαλονίκης 363987 β. Τριανδρίας 11289.

4. Δήμος Καλαμαριάς, 87.255 κάτοικοι, μία δημοτική ενότητα 5. Δήμος Παύλου Μελά, 84.397 κάτοικοι, τρεις δημοτικές ενότητες: α. Σταυρουπόλης 41.653 β. Πολίχνης 36.146 γ. Ευκαρπίας 6.598 6. Δήμος Συκεών-Νεαπόλης, 86.417 κάτοικοι, τέσσερις δημοτικές ενότητες: α. Νεαπόλεως 30.279 β. Συκεών 41.726 γ. Αγίου Παύλου 7.978 δ. Πεύκων 6.434

Θεσσαλονίκη 7. Δήμος Πυλαίας-Χορτιάτη, 50.162 κάτοικοι, τρεις δημοτικές ενότητες: α. Πυλαίας 22.744 β. Πανοράματος 14.552 γ. Χορτιάτη 12.866 Στο Πολεοδομικό συγκρότημα δε θα περιλαμβάνονται η δημοτική ενότητα Χορτιάτη και η δημοτική ενότητα Πανοράματος του δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη.

Περιοχές του Π.Σ.Θ. Ιστορικό Κέντρο Η πόλη της Θεσσαλονίκης έχει ένα αρκετά εκτεταμένο κέντρο, στο οποίο συγκεντρώνονται τα περισσότερα καταστήματα, δημόσιες υπηρεσίες, αξιοθέατα και χώροι αναψυχής. Η έκτασή του μπορεί να οριστεί ανατολικά από το συγκρότημα του 3ου Σώματος Στρατού, δυτικά από την Πλατεία Δημοκρατίας (πρώην Πλατεία Βαρδαρίου), νότια από την παραλιακή Λεωφόρο Νίκης (πρώην Λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’) και βόρεια από την οδό Ολυμπιάδος στις παρυφές της Άνω Πόλης. Το κέντρο της θεσσαλονίκης απότελεί την Κάτω Πόλη (Νοτίως της οδού Αγίου Δημητρίου) ή οποία διαχωρίζεται στις συνοικίες: Λαδάδικα, Άνω Λαδάδικα, Φραγκομαχαλάς, Καπάνι, Διαγώνιος, Ναυαρίνου, Ροτόντα, Αγία Σοφία, Ιπποδρόμιο (Λευκός Πύργος). Κεντρικές οδικές αρτηρίες του Κέντρου αποτελούν οι Οδοί Νίκης, Μητροπόλεως, Τσιμισκή, Εγνατία, Βενιζέλου και Αγίου Δημητρίου. Από την Οδό Φιλίππου ξεκινά η πλατεία Δικαστηρίων, η οποία αποτελεί προέκταση πάνω από την Εγνατία της Πλατείας Αριστοτέλους, της κυριότερης πλατείας της πόλης, που εκτείνεται μέχρι τη Λεωφόρο Νίκης. Κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα υπήρξε σημαντική μετατόπιση του κέντρου της Θεσσαλονίκης ανατολικότερα. Ενώ παλαιότερα η κεντρική αγορά της πόλης βρισκόταν στην περιοχή του Βαρδαρίου και εκτεινόταν έως τη σκεπαστή αγορά, πριν την πλατεία Αριστοτέλους, σήμερα έχει υπερβεί κατά πολύ αυτά τα όρια φτάνοντας στην περιοχή του Μεγάρου της Χ.Α.Ν.Θ. κοντά στον παλαιό ζωολογικό κήπο.

Αεροφωτογραφία του κέντρου της Θεσσαλονίκης με τα σημαντικότερα σημεία του██ 1. Λευκός Πύργος ██ 2. Πλατεία Αριστοτέλους ██ 3. Επιβατικό Λιμάνι ██ 4. Ρωμαϊκή Αγορά ██ 5. Επταπύργιο (Ακρόπολη) ██ 6. Ροτόντα ██ 7. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ██ 8. Διεθνής Έκθεση ██ 9. Καυταντζόγλειο Στάδιο ██ 10. Αρχαιολογικό Μουσείο

135

Θεσσαλονίκη Άνω Πόλη Η περιοχή της Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης που διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1917 και τη δεκαετία του 1980 επί Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη χαρακτηρίστηκε διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός, βρίσκεται στο βορειότερο και ψηλότερο τμήμα της παλιάς πόλης. Αρχίζει ουσιαστικά από τη βόρεια πλευρά της οδού Αγίου Δημητρίου φτάνοντας βόρεια ως τα τείχη της Ακρόπολης και δυτικά και ανατολικά ως τα αντίστοιχα Βυζαντινά Τείχη, που σώζονται σχεδόν ολόκληρα στην περιοχή. Η περιοχή της Άνω Πόλης διαχωρίζεται στις συνοικίες Τσινάρι, Διοικητήριο, Βλατάδων, Τερψιθέα, Κουλέ Καφέ, Κόκκινη Βρύση, Καλλιθέα. Παρόλο ότι η περιοχή δεν ερευνήθηκε με αρχαιολογικές ανασκαφές, είναι σχεδόν βέβαιο ότι στην ελληνιστική, ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή δεν κατοικήθηκε, τουλάχιστον συστηματικά. Γειτονιές με κατοικίες δημιουργήθηκαν με την τουρκοκρατία, για να πυκνοκατοικηθεί η περιοχή στα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα, καθώς εκτιμήθηκαν οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν (μικροκλίμα) και η υπέροχη θέα που προσφέρει ο τόπος. Στην περιοχή αυτή περιλαμβάνονται σημαντικά μνημεία της Θεσσαλονίκης όπως: τα Τείχη με την Ακρόπολη και το Επταπύργιο, ο Ναός του Οσίου Δαβίδ (Μονή Λατόμου), ο Ναός του Αγίου Νικολάου Ορφανού, ο Ναός των Ταξιαρχών, η Μονή Βλατάδων, ο Ναός της Αγίας Αικατερίνης, ο Ναός του Προφήτη Ηλία, ένας βυζαντινός λουτρώνας της πλατείας Κρίσπου στο Κουλέ Καφέ, το Αλατζά Ιμαρέτ της οδού Κασσάνδρου, ο οθωμανικός τουρμπές στην πλατεία Τερψιθέας καθώς και πλήθος βρυσών κ.ά. Πέρα όμως από τα μνημεία αυτά, στην περιοχή της Άνω Πόλης διασώζεται σε πολλά τμήματα ο παλιός (παραδοσιακός) πολεοδομικός ιστός της πόλης με τους στενούς λιθόστρωτους δρόμους, τα αδιέξοδα, τα μικρά ξέφωτα και τις πλατείες και προπαντός με τα μοναδικά σε λιτότητα, λειτουργικότητα και κομψότητα κτίσματα της Λαϊκής Μακεδονίτικης Αρχιτεκτονικής, αλλά και σπίτια Τουρκικών αρχιτεκτονικών επιρροών. Εξαίρετο δείγμα της οικιστικής ενότητας της Άνω Πόλης, αποτελούν τα Καστρόπληκτα σπίτια δηλαδή που κτίστηκαν την περίοδο των πληθυσμιακών μετακινήσεων των πρώτων δεκαετιών του 20 ου αιώνα, από πρόσφυγες. Τα σπίτια αυτά εφάπτονται των βυζαντινών τειχών και καταδεικνύουν την γρήγορη, πρόχειρη και ραγδαία εγκατάσταση προσφύγων στην πόλη, οι οποίοι, λόγω έλλειψης χώρου έχτισαν δίπλα στα τείχη μικρά χαμόσπιτα με στόχο την στεγαστική τους εξασφάλιση.[77] . Νοτιοανατολική Θεσσαλονίκη Αυτή η πλευρά της πόλης ξεκινά από την παλαιά Οδό Εξοχών, στα όρια της σημερινής Οδού Βασιλέως Γεωργίου – Βασιλίσσης Όλγας, και εκτείνεται, πλέον, μέχρι τα άκρα σημεία των δήμων Καλαμαριάς και Πυλαίας (Καμτσίδα ή Καπουτζήδα). Στις Οδούς Βασιλίσσης Όλγας, Γεωργίου Παπανδρέου (Ανθέων) και Μεγάλου Αλεξάνδρου (Τζων Κέννεντυ) διατηρούνται πολλά αρχοντικά ευπόρων Θεσσαλονικέων του [[19ος αιώνας|19ου αιώνα], τα οποία αποτελούσαν τι εξοχικές επαύλεις των θεσσαλονικέων στις αρχές του 20ου αιώνα. Το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης στην περιοχή της Σαλαμίνας Επειδή αυτή η περιοχή είχε τα εξοχικά των εύπορων κυρίως κατοίκων η περιοχή ονομάστηκε Εξοχές. Η διχάλα που δημιουργείται από το διαχωρισμό της Μεγ. Αλεξάνδρου στις οδούς Γ. Παπανδρέου και Μαρίας Κάλλας εκτεινόμενη περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής της

136

Θεσσαλονίκη

Σαλαμίνας, όπου είναι χτισμένο το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και το Συνεδριακό του Κέντρο, οι Μύλοι Αλλατίνι, το Ποσειδώνιο κολυμβητήριο, η Γενική Κλινική και ο Ναός του Μεγάλου Φωτίου. Επίσης η περιοχή τα τελευταία χρόνια έχει μεταβληθεί σε νεανικό στέκι με πολλά καφέ και μπαρ. Οι συνοικίες της Νέας Κρήνης και της Αρετσούς αποτελούν το νοτιότερο παραθαλάσσιο τμήμα του δήμου Καλαμαριάς. Εκεί συγκεντρώνεται ένα πλήθος κέντρων διασκέδασης και αναψυχής σχεδόν σε όλο το μήκος της Οδού Πλαστήρα. Η υποβαθμισμένη και βαλτώδης περιοχή της Καλαμαριάς που κατοικήθηκε, κυρίως, από προσφυγικούς, εξ ανταλλαγής πληθυσμούς μετά το 1922, σήμερα έχει φτάσει να είναι μία από τις πλέον διακεκριμένες περιοχές της Θεσσαλονίκης με αλματώδη δομική, οικονομική και πληθυσμιακή ανάπτυξη. Εκεί βρίσκεται το πρώην στρατόπεδο Μακεδονομάχου Κόδρα, Το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας ο Ναυτικός Όμιλος Καλαμαριάς, το γήπεδο του Απόλλωνα Καλαμαριάς, η Ναυτική Διοίκηση Βορείου Ελλάδος και το Κυβερνείο ή Παλατάκι, παλαιό τοπικό ανάκτορο των Ελλήνων Βασιλέων. Η απαρχή του οικισμού της Πυλαίας ιστορείται από την περίοδο της οθωμανικής κατάκτησης της Θεσσαλονίκης. Η Καπουτζήδα, που ήταν τοποθετημένη, αρχικά, στην περιοχή Τριανδρίας - Άνω Τούμπας, ήταν το πλησιέστερο χωριό της Θεσσαλονίκης από την ανατολική πλευρά της. Απείχε περίπου 10 χιλιόμετρα από το Λευκό Πύργο, που αποτελούσε και το όριο της πόλης. Το ίδιο απείχε και από την πλατεία Σιντριβανίου, όπου ήταν η Πύλη της Καμάρας ή αλλιώς "Κασσανδρεωτική". Μετά την επέκταση της πόλης και τη δημιουργία του συνοικισμού Χαριλάου γύρω στα 1920-1922 απείχε από το τέρμα του μόλις 2 χιλιόμετρα. Σήμερα η Πυλαία είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση δήμος του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης και συνορεύει ανατολικά με το Δήμο Πανοράματος και δυτικά με το Δήμο Καλαμαριάς και το Δήμο Τριανδρίας. Ο πληθυσμός της υπολογίζεται στις πενήντα χιλιάδες σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Οι κάτοικοί της έχουν αστικοποιηθεί και μέρος των γαιών τους, γνωστών για την καλλιέργεια ιβίσκου (μπάμιας), έχουν οικοπεδοποιηθεί. Στις περιοχές της ανατολικής Θεσσαλονίκης περιλαμβάνονται επίσης η δημοτική ενότητα του Αγίου Παύλου του Δήμου Παύλου Μελά καθώς και η Δ' (προσφυγική περιοχή της Τούμπας), η Ε΄Δημοτική κοινότητα (Περιοχές Παλαιών Εξοχών, Χαριλάου και Ντεπώ) κι η Δημοτική Κοινότητα Τριανδρίας του Δήμου Θεσσαλονίκης. Βορειοδυτική Θεσσαλονίκη Αποτελείται από τις περιοχές:Αμπελοκήπων, Ελευθερίου-Κορδελιού, Ευόσμου, Μενεμένης, Νεάπολης, Πολίχνης, Σταυρούπολης και Συκεών και οι συνοικίες: Ηλιούπολη, Ξηροκρήνη, Επτάλοφος, Άγιος Νεκτάριος (Δενδροπόταμος), Νέα Πολιτεία, Μετέωρα, Καλλιθέα, Νέα Βάρνα, Ροδοχώρι, Ομόνοια, Πρόνοια και Νικόπολη. Οι κεντρικότερες είσοδοι της πόλης ξεκινούν από εδώ : Νέα δυτική είσοδος, Οδός Μοναστηρίου, Κωνσταντινουπόλεως και Λαγκαδά, συνδέοντας την πόλη με τους αυτοκινητοδρόμους ΠΑΘΕ και Εγνατίας Οδού. Ο Νέος και ο Παλιός Σιδηροδρομικός Σταθμός Θεσσαλονίκης, το λιμάνι της πόλης και ο Σταθμός Υπεραστικών Λεωφορείων (ΚΤΕΛ Μακεδονία) βρίσκονται επίσης στα δυτικά.

137

Θεσσαλονίκη

138

Εδώ βρίσκονται αρκετά παλαιά διατηρητέα εργοστάσια όπως ο Μύλος, το ΦΙΞ και η Βίλκα, τα οποία σήμερα λειτουργούν ανακαινισμένα ως πολυχώροι διασκέδασης. Η Μονή Λαζαριστών χτισμένη το 1886 από τους μοναχούς του τάγματος του Αγίου Βικεντίου του Παύλου, ευρέως γνωστοί ως Λαζαριστές, από την έδρα του τάγματός τους στην εκκλησία Σεν Λαζάρ (Saint Lazare) του Παρισιού, λειτουργεί σήμερα ως χώρος διεξαγωγής θεατρικών παραστάσεων, συναυλιών και εκθέσεων. Αποτελεί το Πολιτιστικό Κέντρο της Δυτικής Θεσσαλονίκης και βρίσκεται στη Σταυρούπολη Ο Βοτανικός Κήπος στην Άνω Ηλιούπολη περιλαμβάνει 1.000 είδη φυτών, μια πραγματική όαση πρασίνου 5 στρεμμάτων. Τα Συμμαχικά Νεκροταφεία, ή αλλιώς νεκροταφεία του Ζέιτενλικ, στην οδό Λαγκαδά, όπου βρίσκονται θαμμένοι στρατιώτες από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μητροπολιτική Περιοχή Θεσσαλονίκης : Αξιού, Χαλάστρας, Εχεδώρου, Ωραιοκάστρου, Χορτιάτη, Πανοράματος, Θέρμης, Βασιλικών, Μίκρας, Θερμαϊκού, Μηχανιώνας, Επανομής. Μια περιοχή δηλαδή σύμφωνα με τα παγκόσμια πρότυπα που δεν περιέχει μόνο οικιστικά ανεπτυγμένες περιοχές, αλλά και βιομηχανικά κι εμπορικά πάρκα και ζώνες τεχνολογικών οργανισμών κι επιχειρήσεων κ.λπ. Με το πρόγραμμα 'Καλλικράτης', οι παραπάνω δήμοι ορίζονται ως εξής:

Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη

1. Δήμος Δέλτα, 40.451 κάτοικοι, τρεις δημοτικές ενότητες: α) Αξιού 6.780 β) Εχεδώρου 23.924 γ) Χαλάστρας 9.837 2. Δήμος Ωραιοκάστρου, 25.231 κάτοικοι, τρεις δημοτικές ενότητες: α) Καλλιθέας 6.096 β) Μυγδονίας 7.239 γ) Ωραιοκάστρου 11.896 3. Δήμος Θέρμης, 36.276 κάτοικοι, τρεις δημοτικές ενότητες: α) Βασιλικών 9.303 β) Θέρμης 16.546 γ) Μίκρας 10.427 4. Δήμος Θερμαϊκού, 38.349 κάτοικοι, τρεις δημοτικές ενότητες: α) Επανομής 8.671 β) Θερμαϊκού 20.253 γ) Μηχανιώνας 9.425

Μνημεία Η Θεσσαλονίκη απαριθμεί μνημεία[78] από όλο το φάσμα του ιστορικού χρόνου, με πλειάδα ρωμαϊκών, πρωτοχριστιανικών και βυζαντινών. Ένα πολύ γνωστό μνημείο και σύμβολο της Θεσσαλονίκης είναι ο Λευκός Πύργος. Άλλα σημαντικά μνημεία είναι η ρωμαϊκή αγορά (φόρουμ), η Αψίδα του Γαλέριου (καμάρα) και ο τάφος του (Ροτόντα- Αγ. Γεώργιος), η εκκλησία του Αγ. Δημητρίου, τα τείχη της και πλήθος άλλων βυζαντινών εκκλησιών.

Θεσσαλονίκη

139

Ρωμαϊκή περίοδος Ρωμαϊκή Αγορά Η ρωμαϊκή Αγορά (φόρουμ) είναι έργο του 2ου- 3ου αιώνα μ. Χ. και η στοά της ήταν διπλή, με κίονες που είχαν ανάγλυφες παραστάσεις (σήμερα φυλάσσονται στο Λούβρο). Σήμερα διοργανώνονται εκθέσεις στην περιοχή της στοάς. Αξιόλογα είναι η πλατεία, τα λουτρά και το ωδείο, που χρησιμοποιείται ως θερινό θέατρο. Στην αγορά υπήρχε μια συστοιχία κιόνων που αποτελούνταν από οκτώ ειδώλεια. Τα αγάλματα αυτά ήταν της Μαινάδας, του Διονύσου, της Αριάδνης, της Λήδας, του Γανυμήδη, του Διόσκουρου, της Αύρας και της Νίκης και ήταν γνωστά στους Θεσσαλονικείς ως οι "μαγεμένες". Οι μαγεμένες (las incantadas στα ισπανοεβραϊκά) μεταφέρθηκαν στο μουσείο του Λούβρου το 1864 από τον Γάλλο παλαιογράφο Εμμανουέλ Μιλέρ, αλλά ποτέ δεν εκτέθηκαν στο μουσείο. Γαλεριανό συγκρότημα Το Γαλεριανό συγκρότημα συναποτελείται από τέσσερα μνημεία.

• Η Ροτόντα είναι κυκλικό κτήριο, με διάμετρο γύρω στα 24μ. Καλύπτεται από ημισφαιρικό τρούλο και κτίστηκε στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. Χρησιμοποιήθηκε ως μαυσωλείο του Γαλέριου. Επί Αυτοκράτορα Θεοδόσιου μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία. Σήμερα χρησιμοποιείται ως τόπος λατρείας αλλά και ως εκθεσιακός χώρος.

Μία από της μαγεμένες

• Η Αψίδα του Γαλέριου χτίστηκε λίγο πριν από το 305 μ.Χ. και λέγεται επίσης Καμάρα. Δίπλα στο σωζόμενο τόξο υπήρχε ένα ακόμα ίδιο, στο σημείο όπου η θριαμβευτική πομπή από τα ανάκτορα συναντούσε τον πλέον πολυσύχναστο δρόμο στη Θεσσαλονίκη. Στα ανάγλυφα απεικονίζεται η νίκη των Ρωμαίων επί των Περσών.

• Τα Ανάκτορα του Γαλέριου κτίστηκαν επίσης στις αρχές του 4ου αιώνα στο κέντρο της ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης. Σήμερα σώζεται κτηριακό συγκρότημα με δύο ορόφους και με τετράγωνη ανοικτή αυλή.

Άποψη της ρωμαϊκής αγοράς

• Τέλος, το Οκτάγωνο βρίσκεται κοντά στη νοτιοδυτική άκρη των ανακτόρων του Γαλέριου. Το μεγάλο κτήριο κοσμείται από ορθομαρμαρώσεις και ψηφιδωτά δάπεδα, όπου ίσως βρισκόταν η αίθουσα του θρόνου.

Θεσσαλονίκη

140

Βυζαντινή Θεσσαλονίκη Οχυρωματικά τείχη Τα οχυρωματικά τείχη κατασκευάστηκαν από το Θεοδόσιο το Μεγάλο, τον 4ο αιώνα. Επισκευάστηκαν πολλές φορές για να αντέξουν στις βαρβαρικές επιδρομές. Σήμερα σώζονται τμήματα των τειχών κυρίως πάνω από την Εγνατία και στις Συκιές. Βυζαντινοί ναοί και μοναστήρια Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκηςa ΟΥΝΕΣΚΟ Μνημείο ΠΠΚ

Χώρα μέλος

Ελλάδα

Τύπος

Πολιτισμικό

Κριτήρια

i, ii, iv,

Ταυτότητα

# 456

Περιοχήb

Ευρώπη και Βόρειος Αμερική

[79]

Ιστορικό εγγραφής Περιγραφή:

1988 12η Συνεδρίαση

a Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων της ΠΠΚ [81] b Επίσημη καταχώρηση από την UNESCO

[80]

Θεσσαλονίκη

141

Οι βυζαντινοί ναοί της Θεσσαλονίκης αποτελούν τα σημαντικότερα ίσως μνημεία από την εποχή του Βυζαντίου. Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου κτίστηκε τον 7ο αιώνα στα ερείπια παλαιότερου ναού. Έπειτα από πυρκαγιά, καταστράφηκε, αναστηλώθηκε και επαναλειτούργησε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπάρχουν επίσης και πολλοί άλλοι ναοί. Η Αγία Αικατερίνη, ναός του 14ου αιώνα, που είναι σε ρυθμό σταυροειδούς τετρακίονου με τρούλο. Σώζονται ίχνη τοιχογραφιών. Η Αγία Σοφία οικοδομήθηκε τον 7ο αιώνα στη θέση παλαιότερης πεντάκλιτης βασιλικής. Στον τρούλο διαθέτει ψηφιδωτό διάκοσμο, όπου απεικονίζεται η Θεία Ανάληψη. Οι Άγιοι Απόστολοι που χρονολογούνται από τις αρχές του 14ου αιώνα και αποτελούσαν καθολικό Μονής που ίδρυσε ο πατριάρχης Νήφων Α΄. Πρόκειται για πεντάτρουλο ναό με νάρθηκα. Σώζονται ψηφιδωτά και τοιχογραφίες.

Χάρτης με τα μνημεία του ιστορικού κέντρου

Ο Άγιος Νικόλαος Ορφανός κτίστηκε το 14ο αιώνα ως καθολικό μονής και έχει τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση. Ο Άγιος Παντελεήμων του 14ου αιώνα, που αποτελούσε παλιότερα καθολικό μονής. Κτήτοράς του ήταν ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ισαάκ. Είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος τετρακίονος με τρούλο. Διασώζονται λίγες τοιχογραφίες. Η Αχειροποίητος είναι τρίκλιτη βασιλική που χτίστηκε στα μέσα του 5ου αιώνα. Διαθέτει τοιχογραφίες του 13ου αιώνα. Η Μονή Βλατάδων είναι καθολικό μονής και κτίστηκέ το 14ο αιώνα από το Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, Δωρόθεο Βλάτη. Από τον αρχικό ναό σώζεται μόνο το ιερό και ο κυρίως ναός. Ο Ναός του Σωτήρος οικοδομήθηκε γύρω στα 1340 ως ταφικό παρεκκλήσιο. Είναι τετράγωνος ναός με τρούλο. Διασώζονται τοιχογραφίες. Ο 'Όσιος Δαβίδ', που βρίσκεται στην Άνω Πόλη και χρονολογείται από τον 5ο αιώνα. Παλιά ήταν καθολικό της Μονής Λατόμου. Διαθέτει τοιχογραφίες και ένα σημαντικό ψηφιδωτό που παριστάνει το όραμα του Ιεζεκιήλ. Η Παναγία των Χαλκέων (1028) που είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο. Οφείλει την ονομασία της επειδή επί Τουρκοκρατίας λειτουργούσαν εκεί πολλά χαλκωματάδικα. Σώζονται τοιχογραφίες, κυρίως στη δυτική πλευρά του. Ο ναός του Προφήτη Ηλία κτίστηκε το 14ο αιώνα και ήταν καθολικό μονής. Διαθέτει τοιχογραφίες, όχι όμως σε καλή κατάσταση.

Θεσσαλονίκη Βυζαντινά λουτρά Το μοναδικό σωζόμενο βυζαντινό λουτρό βρίσκεται στην πλατεία Κουλέ Καφέ, στην Άνω Πόλη. Χρονολογείται από το 13ο αιώνα και είναι στεγασμένο με τρούλο και καμάρες.

Οθωμανική περίοδος Την περίοδο της Τουρκοκρατίας κτίστηκαν αρκετά μνημεία, εκ των οποίων σώζονται σήμερα τζαμιά, λουτρά και οχυρωματικά φρούρια. Οχυρωματικά έργα Στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης δεσπόζει ο Λευκός Πύργος, που χτίστηκε μετά την άλωση της πόλης από τους Οθωμανούς[82] (1430) και αποτελούσε μέρος της οχύρωσης της πόλης. Ο πύργος είναι κυκλικός , ύψους 37 μέτρων και έλαβε το προσωνύμιο "Πύργος του Αίματος" επειδή χρησιμοποιούνταν ως φυλάκιο για τη φρουρά και φυλακή (λειτουργούσε σαν φυλακή για τους Γενίτσαρους). Σήμερα λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος χριστιανικής τέχνης 11ου-18ου αι. Πέρα από το Λευκό Πύργο, υπάρχει ένας ακόμα κυκλικός πύργος, ο Πύργος της Αλύσεως ή Πύργος του Τριγωνίου. Κοντά σε αυτόν υπάρχει συγκρότημα από επτά πύργους, το Επταπύργιο ή Γεντί Κουλέ, που χρονολογείται από τον 4ο αιώνα. Στο κτηριακό συγκρότημα περιλαμβάνεται το βυζαντινό φρούριο και οι παλιές φυλακές, που καταργήθηκαν το 1984 και μεταφέρθηκαν αλλού το 1989. Τζαμιά Δύο από τα σωζόμενα μουσουλμανικά τεμένη της Τουρκοκρατίας είναι το Αλατζά Ιμαρέτ, που χτίστηκε το 1484 και το Χαμζά Μπέη Τζαμί, που οικοδομήθηκε το 1467 και ανοικοδομήθηκε το 1620. Το πρώτο μιμείται τη βυζαντινή αρχιτεκτονική ως προς την τοιχοδομία και έλαβε το όνομά του επειδή κοντά στο τζαμί λειτουργούσε πτωχοκομείο (ιμαρέτ) και σήμερα χρησιμοποιείται από τη ΔΕΘ. Το Χαμζά Μπέη Τζαμί το οποίο μέχρι πριν από λίγα χρόνια στέγαζε διάφορα καταστήματα και κινηματογράφο, σήμερα βρίσκεται σε φάση συντήρησης και ανάδειξης ώστε να στεγάσει προσεχώς αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια της κατασκευής του Μετρό Θεσσαλονίκης. Ένα ακόμα σημαντικό μνημείο αυτής της περιόδου είναι το Γενί Τζαμί, που κτίστηκε το 1902 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli και χρησίμευε ως τόπος λατρείας για τους Εβραίους που είχαν εξισλαμιστεί, τους επονομαζόμενους ντονμέδες(Donmeh). Έχει δύο ορόφους και συμβαδίζει με την εκλεκτικιστική αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα. Μετά την απέλαση των Ντονμέδων (1924) στο κτήριο στεγάστηκε το νεοσύστατο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, έως ότου μεταφερθεί στο νέο του κτήριο στη Λεωφόρο Στρατού. Σήμερα χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος. Λουτρά Το 1444 κτίστηκε το πρώτο οθωμανικό λουτρό στη Θεσσαλονίκη, το Μπέη Χαμάμ, τουρκ.:(Bey Hamam), (Λουτρά Παράδεισος) το οποίο είναι και το μεγαλύτερο στην Ελλάδα[83] . Το κτήριο αποκαταστάθηκε πρόσφατα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και είναι επισκέψιμο. Άλλα σωζόμενα λουτρά της εποχής της Τουρκοκρατίας είναι το Πασά Χαμάμ, το Γιαχουντί Χαμάμ, τουρκ.: (Yahudi Hamam), ελλ.:(Λουτρό των Εβραίων) στην περιοχή Λουλουδάδικα, αμφότερα του 16ου αιώνα, και το Γενί Χαμάμ.

142

Θεσσαλονίκη Άλλα μνημεία της Οθωμανικής περιόδου Αξίζει να αναφερθεί στα μνημεία της περιόδου και η σκεπαστή αγορά υφασμάτων (Μπεζεστένι), τουρκ.:(bezesten), που χρονολογείται από τα τέλη του 15ου αιώνα. Είναι ένα από τα δύο σωζόμενα σήμερα μπεζεστένια στην Ελλάδα (το άλλο μπεζεστένι βρίσκεται στις Σέρρες). Το μπεζεστένι και σήμερα στεγάζει μικρά καταστήματα με υφάσματα. Στη περιοχή Ντεπό, στα ανατολικά του Δήμου Θεσσαλονίκης και επί της Λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας βρίσκεται η τριόροφη Βίλα Αλλατίνι του 19ου αιώνα, ιδιοκτησίας των Εβραίων Θεσσαλονικαίων βιομηχάνων Αλλατίνι η οποία σήμερα αποτελεί την έδρα της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης. Το 1909 η Βίλα Αλλατίνι φιλοξένησε τον Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ κατά τη διάρκεια της εξορίας του στη Θεσσαλονίκη έπειτα από το Κίνημα των Νεοτούρκων στη Κωνσταντινούπολη. Άλλο ένα δείγμα πολυτελούς οικείας της αντίστοιχης περιόδου είναι Βίλα Μπιάνκα η οποία επίσης βρίσκεται επί της Βασιλίσσης Όλγας. Η βίλα Μπιάνκα που αναπαλαιώθηκε στα πλαίσια της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης και χρησιμοποιείται σήμερα ως χώρος του δικτύου Βαλκανικών πόλεων, κατασκευάστηκε το 19ο αιώνα για να στεγάσει την εύπορη οικογένεια της Θεσσαλονίκης Diaz - Fernandes[84] .

Σύγχρονα μνημεία Από τα σύγχρονα μνημεία της συμπρωτεύουσας το πλέον αναγνωρίσιμο είναι ο Πύργος του ΟΤΕ, έργο του αρχιτέκτονα Αθανασιάδη , στην είσοδο της ΔΕΘ. Κτίστηκε το 1969 για να στεγάσει το περίπτερο του ΟΤΕ. Η Helexpo αποτελεί συγκρότημα εκθεσιακών περιπτέρων και τα κτήρια ακολουθούν τις σύγχρονες τάσεις της αρχιτεκτονικής. Επίσης, η Πλατεία Αριστοτέλους δημιουργήθηκε μετά το 1917 σχεδιαζόμενη από τον Γάλλο αρχιτέκτονα πολεοδόμο Ερνέστ Εμπράρ και βλέπει προς τη θάλασσα. Στη Νέα Παραλία συναντούμε σε περίοπτη θέση τον ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος ανεγέρθηκε το 1970 καθώς και το μνημείο του Ολοκαυτώματος στην Πλατεία Ελευθερίας.

Πολιτισμός Μουσεία • Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης • Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης: έχει τιμηθεί με το Βραβείο Μουσείου 2005 του Συμβουλίου της Ευρώπης.

• Μουσείο Λευκού Πύργου • Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα • Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης • Μουσείο Ατατούρκ • Εβραϊκό Μουσείο • Μουσείο Αρχαίων, Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μουσικών Οργάνων • Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης: στεγάζει μια από της σημαντικότερες συλλογές της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας. Η συλλογή Γεώργιου Κωστάκη με έργα τέχνης της ρωσικης Avantgarde του 1920 είναι διεθνώς γνωστη και αγοράστηκε το 1997.

• Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης: είναι πιο γενικό και καλύπτει την νεότερη τέχνη, επίσης λειτουργεί και η δημοτική πινακοθήκη.

• Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας: είναι το μεγαλύτερο τεχνολογικό μουσείο της Ελλάδος.

• Σιδηροδρομικό Μουσείο • Πολεμικό Μουσείο

143

Θεσσαλονίκη • • • •

144

Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Μουσείο Κινηματογράφου Μουσείο Φωτογραφίας Ολυμπιακό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Αρχιτεκτονική Δείγματα διαφόρων ειδών αρχιτεκτονικής σε κτήρια της πόλης:

Κτήριο στη Βασ. Όλγας.

Κτήριο στη Βαλαωρίτου

Το παλιό Χρηματιστήριο

Αγορά Μοδιάνο

Τράπεζα της Ελλάδος στην Τσιμισκή

Τράπεζα Alpha στη Μητροπόλεως

Κινηματογράφος Ολύμπιον στην Αριστοτέλους

Τα Λαδάδικα

Η παλιά Φιλοσοφική Σχόλη

Πλατεία Συντριβανίου

Αθλητισμός Η Θεσσαλονίκη είναι η έδρα για μερικά από τα μεγαλύτερα αθλητικά σωματεία της Ελλάδας, όπως ο προσφυγικός Π.Α.Ο.Κ., ο Άρης, ο Ηρακλής, ο Απόλλων Καλαμαριάς δημιούργημα των Ποντίων προσφύγων, ο Αγροτικός Αστέρας και ο ΒΑΟ. Άλλοι ιστορικοί αθλητικοί σύλλογοι τόσο της πόλης της Θεσσαλονίκης όσο και της ευρύτερης περιοχής είναι ο Ποσειδών Νέας Μηχανιώνας, η ΜΕΝΤ, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο ΠΑΟΝΕ και ο Θερμαϊκός Θέρμης. Στη Θεσσαλονίκη έγινε ο πρώτος αγώνας καλαθοσφαίρισης στην Ελλάδα, από αθλητές της ΧΑΝΘ Η πόλη αποτέλεσε Ολυμπιακή πόλη κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 της Αθήνας.

Θεσσαλονίκη

145

ΜΜΕ • Τηλεόραση Η Θεσσαλονίκη είναι η έδρα της ΕΤ3, του τρίτου καναλιού της Δημόσιας Τηλεόρασης που εκπέμπει πανελλαδικά. Από την περιοχή της Θεσσαλονίκης εκπέμπουν πληθώρα τοπικών τηλεοπτικών σταθμών, με γνωστότερο το δημοτικό σταθμό TV 100 και την Μακεδονία TV. • Τύπος Εκδίδονται διάφορες εφημερίδες, με γνωστότερες τη Μακεδονία και τον Αγγελιοφόρο, οι οποίες κυκλοφορούν σε όλη τη Βόρειο Ελλάδα. Επίσης υπάρχουν οι εφημερίδες Μακεδονική Άνω-κάτω, Εγνατία, Τύπος Θεσσαλονίκης, η εφημερίδα των πολιτών η εφημερίδα ο Πολίτης,η εφημερίδα σημερα στη Θεσσαλονίκη και η εφημερίδα καρφίτσα ενώ κάθε Δευτέρα εκδίδεται η εφημερίδα Θεσσαλονίκη, στην θέση της εφημερίδας Μακεδονία.

• Ραδιόφωνο Υπάρχουν διάφοροι ραδιοφωνικοι σταθμοι οπως το ράδιο Θεσσαλονίκη(94,50)

Θέατρο • Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος(Κ.Θ.Β.Ε.)

• Θέατρο Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών • Βασιλικό Θέατρο • Θέατρο Μονής Λαζαριστών

Φεστιβάλ και Εκθέσεις • • • •

Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Προσωπικότητες • 6ος αιώνας π.Χ.: Πύρρος εκ Θερμών, επιγραφοποιός • 4ος αιώνας π.Χ.: Κάσσανδρος, ιδρυτής της Θεσσαλονίκης Περοίδας ο Ανθεμούντιος, Ίππαρχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου • 2ος αιώνας π.Χ.: Δάμων ο Θεσσαλονικεύς, πολιτικός • 1ος αιώνας π.Χ.: Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς, επιγραφοποιός • 1ος αιωνας: Φίλιππος ο Θεσσαλονικεύς, συγγραφέας Αρίσταρχος ο Θεσσαλονικεύς • 2ος αιώνας: Αγία Θεοδώρα η ασκήτρια Άγιος Ερμής ο Απόστολος • 3ος αιώνας: Άγιος Δημήτριος Αγάπη, Χιονία και Ειρήνη, μάρτυρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας • 4ος αιώνας: Επίσκοπος Νέας Ρώμης Δημόφιλος Επίσκοπος Νέας Ρώμης Παύλος Α΄ Αγία Ματρώνα η Ομολογήτρια, μάρτυρας της Ορθόδοξης Εκκλησίας • 5ος αιώνας: Πορφύριος ο Θεσσαλονικεύς, όσιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, επίσκοπος Γάζης • 6ος αιώνας: Μακεδόνιος Ύπατος, συγγραφέας

Θεσσαλονίκη

146

• 7ος αιώνας: Πύρρος ο Θεσσαλονικεύς, κατασκευαστής των οχυρωματικών τειχών της πόλης • 9ος αιώνας: Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος Ιωσήφ ο υμνογράφος, άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας • 10ος αιώνας: Ιωάννης Καμινιάτης • 12ος αιώνας: Ιωάννης Σταυράκιος, λόγιος • 13ος αιώνας: Νικηφόρος Χούμνος Μιχαήλ Αστραπάς και Ευτύχιος, αγιογράφοι Δημήτριος Τρικλίνιος, λόγιος Μανουήλ Πανσέληνος, αγιογράφος • 14ος αιώνας: Ισίδωρος Α΄ Φιλόθεος Κόκκινος Νείλος Καβάσιλας, θεολόγος, αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Δημήτριος Κυδώνης, λόγιος, θεολόγος Πρόχορος Κυδώνης, μοναχός και λόγιος Θωμάς Μάγιστρος, λόγιος, ρήτορας και ιερέας Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος, νομοδιδάσκαλος Ματθαίος Βλαστάρης, νομοδιδάσκαλος Νικόλαος Καβάσιλας, όσιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, θεολόγος, ανθρωπιστής Ιωάννης Αναγνώστης, ιστορικός Μακάριος Μακρής, όσιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, μοναχός και θεολόγος • 15ος αιώνας: Ισίδωρος του Κιέβου Μάζαρις Ανδρόνικος Κάλλιστος, καθηγητής ελληνικής φιλολογίας σε πανεπιστήμια της Δυτικής Ευρώπης Θεόδωρος Γαζής, φιλόσοφος Ματθαίος Καμαριώτης, λόγιος, πρώτος Διδάσκαλος στη Μεγάλη του Γένους Σχολή • 16ος αιώνας: Δαμασκηνός Στουδίτης, λόγιος, επίσκοπος Άρτης και Ναυπάκτου και έξαρχος πάσης Αιτωλίας Θεοφάνης ο Θεσσαλονίκης, λόγιος και συγγραφέας Δημήτριος ο Θεσσαλονικεύς, λόγιος • 17ος αιώνας: Αντώνιος Σπανδωνής, λόγιος, Διδάσκαλος στη Μεγάλη του Γένους Σχολή • 18ος αιώνας: Ιωάννης Γιαννακός, διδάσκαλος Γρηγόριος Ζαλύκης • 19ος αιώνας: Μιλτιάδης Αγαθόνικος Ιωάννης Σκανδαλίδης, πληρεξούσιος Μακεδονίας και Α΄ γραμματέας του Βουλευτικού της Α΄ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου Ανδρόνικος Πάικος Ιωάννης Παπάφης Κωνσταντίνος Τάττης Ιωάννης Γούτας Καυτατζόγλου, Φιλικός, από τους πρωτεργάτες της επανάστασης του 1821 στη Θεσσαλονίκη

Θεσσαλονίκη

147 Αλέξανδρος Ζάννας, ηγετική μορφή του Μακεδονικού Αγώνα, υπουργός Αεροπορίας Λύσανδρος Καυτατζόγλου, αρχιτέκτονας

• 20ος αιώνας: Κωνσταντίνος Βελλίδης, εκδότης της εφημερίδας "Μακεδονία" Καλλιόπη Τάττη Τώνης Γεωργίου Κλείτος Κύρου Μανώλης Χιώτης Αρχέλαος Αντώναρος Γιώργος Ιωάννου Χρήστος Σαρτζετάκης Μανόλης Αναγνωστάκης Παύλος Ζάννας Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Δημήτριος Αλκέτας Παναγούλιας Διονύσης Σαββόπουλος Μάρκος Μαμαλάκης, καθηγητής πανεπιστημίου Ουισκόνσιν - Μιλγουόκι • 21ος αιώνας: Αντώνιος Τρακατέλλης, ακαδημαϊκός καθηγητής Ιωάννης Γκλαβάκης, ευρωβουλευτής Γιάννης Ιωαννίδης Χάρης Καστανίδης Ευάγγελος Βενιζέλος Αθηνά Μαξίμου

Αδελφοποιημένες πόλεις Ο Δήμος Θεσσαλονίκης έχει αδελφοποιηθεί με τις παρακάτω πόλεις: •

Χάρτφορντ, ΗΠΑ (5 Μαΐου 1962)

•

Φιλιππούπολη, Βουλγαρία (27 Φεβρουαρίου 1984)

•

Μελβούρνη, Αυστραλία (19 Μαρτίου 1984)

•

Λεμεσός, Κύπρος (30 Ιουνίου 1984)

•

Λειψία, Γερμανία (17 Οκτωβρίου 1984)

•

Μπολόνια, Ιταλία (20 Οκτωβρίου 1984)

•

Μπρατισλάβα, Σλοβακία (23 Απριλίου 1986)

•

Κολωνία, Γερμανία (13 Σεπτεμβρίου 1988)

•

Κωστάντζα, Ρουμανία (5 Σεπτεμβρίου 1988)

•

Σαν Φρανσίσκο, ΗΠΑ (7 Αυγούστου 1990)

•

Μασσαλία, Γαλλία (14 Φεβρουαρίου 1991)

•

Νίκαια, Γαλλία (20 Μαρτίου 1992)

•

Αλεξάνδρεια, Αίγυπτος (12 Ιουλίου 1993)

•

Τελ Αβίβ, Ισραήλ (24 Νοεμβρίου 1994)

•

Τιαντζίν, Κίνα (4 Μαρτίου 2002)

•

Κολκάτα, Ινδία (21 Ιανουαρίου 2005)

•

Κορυτσά, Αλβανία (14 Οκτωβρίου 2005)

•

Μπουσάν, Νότια Κορέα (8 Μαρτίου 2010)

Θεσσαλονίκη

148

Επίσης ο Δήμος Θεσσαλονίκης έχει υπογράψει σύμφωνο φιλίας και συνεργασίας με τις παρακάτω πόλεις: •

Τορόντο, Καναδάς (5 Σεπτεμβρίου 1986)

•

Βουδαπέστη, Ουγγαρία (5 Απριλίου 1993)

•

Μπρούκλιν, ΗΠΑ (5 Ιουλίου 1993)

•

Βοστώνη, ΗΠΑ (21 Μαΐου 1996)

•

Σενγιάνγκ, Κίνα (22 Μαΐου 2000)

•

Γκιουμρί, Αρμενία (23 Νοεμβρίου 2000)

•

Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ (6 Απριλίου 2002)

•

Αγία Πετρούπολη, Ρωσία (30 Οκτωβρίου 2002)

•

Ντνιπροπετρόφσκ, Ουκρανία (18 Απριλίου 2003)

•

Βενετία, Ιταλία (17 Ιουλίου 2003)

•

Ντονγκουάν, Κίνα (24 Οκτωβρίου 2008)

Συγκοινωνίες Αστικές συγκοινωνίες • Λεωφορεία: Η Θεσσαλονίκη διαθέτει ένα εκτεταμένο δίκτυο λεωφορειακών γραμμών που εξυπηρετούν ολόκληρη τη μητροπολιτική περιοχή. Τη διαχείρισή τους έχει ο Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης • Μετρό: Το Μετρό Θεσσαλονίκης ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 2006 και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2014. Η πρώτη γραμμή θα πραγματοποιεί τη διαδρομή Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός - Νέα Ελβετία, ενώ προγραμματίζονται και επεκτάσεις προς άλλες περιοχές. Λεωφορείο του ΟΑΣΘ

• Προαστιακός: Εκτελούνται προαστιακά δρομολόγια προς τη Λάρισα και την Έδεσσα με συχνότητα περίπου ανά μιάμιση ώρα.

• Ποδήλατο: Η Θεσσαλονίκη διαθέτει δίκτυο ποδηλατοδρόμων 12 km, κυρίως στο παραλιακό μέτωπο.

Θεσσαλονίκη

Αεροπορικές συγκοινωνίες Η Θεσσαλονίκη συνδέεται αεροπορικά με διάφορους εσωτερικούς και ευρωπαϊκούς προορισμούς. Ο Κρατικός Αερολιμένας Θεσσαλονίκης «Μακεδονία» βρίσκεται 15 km νότια της πόλης.

Σιδηροδρομικές συγκοινωνίες Η Θεσσαλονίκη αποτελεί τον πιο σημαντικό σιδηροδρομικό κόμβο της χώρας στον άξονα της γραμμής ΠΑΘΕΠ (Πατρών-Αθηνών-Θεσσαλονίκης-Ειδομένης/Προμαχώνα), καθώς συνδέει την Ελλάδα με την υπόλοιπη Ευρώπη και την Τουρκία. Όλες οι επιβατικές μεταφορές γίνονται από τον κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό Θεσσαλονίκης (Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός). Η κρατική εταιρία παροχής σιδηροδρομικών υπηρεσιών είναι η ΤΡΑΙΝΟΣΕ και πραγματοποιεί καθημερινά απευθείας δρομολόγια προς Αθήνα, Καλαμπάκα, Φλώρινα, Αλεξανδρούπολη και Δίκαια Ο νέος σιδηροδρομικός σταθμός Έβρου στο εσωτερικό• Σκόπια, Βελιγράδι, Σόφια, Βουκουρέστι και Κωνσταντινούπολη στο εξωτερικό. Ο Παλιός Σιδηροδρομικός Σταθμός βρίσκεται στο λιμάνι και χρησιμοποιείται μόνο για εμπορευματικές μεταφορές.

Οδικές Συγκοινωνίες Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στο σταυροδρόμι των αυτοκινητοδρόμων (Πατρών-Αθηνών-Θεσσαλονίκης-Ευζώνων-Προμαχώνα) και της Εγνατίας Οδού. Υπάρχει καθημερινή σύνδεση με λεωφορεία (ΚΤΕΛ) από το Σταθμό Υπεραστικών Λεωφορείων «Μακεδονία, στα βόρεια της πόλης, προς όλους τους νομούς της χώρας. Τα λεωφορεία για Χαλκιδική αναχωρούν από το Σταθμό Χαλκιδικής στα νότια της πόλης.

Ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες Παρέχονται ακτοπλοϊκές συνδέσεις με τα νησιά του βορείου Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα αλλά και με τον Βόλο.

Προξενικές Αρχές Στη Θεσσαλονίκη υφίστανται τα ακόλουθα Προξενεία χωρών:

149

Θεσσαλονίκη

150

•

Αλβανία

•

Ηνωμένο Βασίλειο •

Μεξικό

•

Ρωσία

•

Αυστρία

•

Ισπανία

•

Νορβηγία

•

Σερβία

•

Βέλγιο

•

Ιταλία

•

Νότια Αφρική •

Σουηδία

•

Βουλγαρία •

Καναδάς

•

Ολλανδία

•

Τουρκία

•

Γαλλία

•

Κύπρος

•

Ουγγαρία

•

Τσεχία

•

Γερμανία

•

Λεττονία

•

Ουκρανία

•

Φιλιππίνες

•

Δανία

•

Λιθουανία

•

Περού

•

Φινλανδία

•

Ελβετία

•

Λουξεμβούργο

•

Πορτογαλία

•

Χιλή

•

ΗΠΑ

•

Ρουμανία

Υποσημειώσεις - Παραπομπές - Βιβλιογραφία [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7& params=40.

6333_N_22. 95_E_type:city(800764)_region:GR [2] Ο ακαδημαϊκός Γεώργιος Μπακαλάκης στην εισήγησή του έναντι της Ακαδημίας Αθηνών με τίτλο «Η Βασίλισσα

Θεσσαλονίκη», Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 1986, τόμ.61, τεύχ.1, σελ.53-61, υποστηρίζει ότι ο Φίλιππος έδωσε το όνομα αυτής της νίκης στην κόρη του μη μπορώντας να το προσφέρει στον εαυτό του. Αναφέρει μάλιστα τον τύπο «Θεσσαλόνικος» [3] Strabonis Geographica, Lib. VII, Fr. 21 βλ. αναλυτικότερα στο Fanoula Papazoglou, Les villes de Macédoine à l'époque romaine, Ecole française d'Athènes, Diffusion de Boccard, 1988 σελ. 193 • •

Inscriptiones Graecae, X 2, 1 THESSALONICA ET VICINIA - 19 Πολυβίου Ιστοριών τα σωζόμενα, Editore Ambrosio Firmin Didot, Parisiis, MDCCCXXXIX σελ. 679

•

Inscriptiones Graecae, Χ, 2.1 THESSALONICA ET VICINIA - 19, 24, 150, 162, 165, 167, 177-179, 181, 199, 200, 207, 231-233, 283, 838, 1021, 1026, 1028, 1031, 1034, 1035 Ioannis Touratsoglou, Die Münzstätte von Thessaloniki in der römischen Kaiserzeit, (32/31 v. Chr. bis 268 n. Chr.), Βερολίνο 1988 σσ.115-116

•

Απόστολου Ε. Βακαλόπουλου, Ιστορία της Θεσσαλονίκης, Εκδ. Κυριακίδη, 1997, Θεσσαλονίκη σσ.19-22. Απόστολος Παπαγιαννόπουλος, Ιστορία της Θεσσαλονίκης, Εκδ Ρέκος, 1983, Θεσσαλονίκη σσ.28-30 [7] Ε.Ι. Μικραγιαννάκη, Το πολιτιστικό έργο του Κασσάνδρου, Αρχαία Μακεδονία ΙΙ, 1977 σσ. 225-236 [8] Στεφάνου Βυζαντίου, Ἐθνικὰ κατ' ἐπιτομήν, «Θεσσαλονίκη» • •

Μ. Σακελλάριου, 2.300 Χρόνια από την ίδρυση της πόλεως της Θεσσαλονίκης,Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 1985, τομ.60, τεύχος 2, σελ.552 • Α. Βακαλόπουλος ο.π. σελ. 26 [10] Erich Stephen Gruen, The Hellenistic World and the coming of Rome, Berkeley, Los Angeles, and London: University of California Press, 1984 σσ. 343 - 344 [11] Ο γεωγράφος Κλαύδιος Πτολεμαίος το 2ο αιώνα δίνει τα όρια της επαρχίας της Μακεδονίας ανατολικά μέχρι τον ποταμό Νέστο, δυτικά μέχρι την Αδριατική, βόρεια μέχρι τις επαρχίες της Δαλματίας και Άνω Μοισίας, νοτιοανατολικά μέχρι το Μαλιακό κόλπο και νοτιοδυτικά μέχρι τις οροσειρές της Πίνδου. Βλ. Γεωγραφική υφήγησις, Βιβλίο 3ο, Μακεδονία •

• Pauline Schmitt-Pantel, Claude Orrieux, A History of Ancient Greece, 1999, Blackwell Publishing σσ.366 • Α. Παπαγιαννόπουλος ο.π. σελ. 37 • Α. Βακαλόπουλος ο.π. σελ. 32 [13] Cambridge University Press, Cambridge Ancient History, 2000, Cambridge University Press σσ. 6-8 • • •

Plinius Secundus, Naturalis Historia, Liber IV, 33: "Thessalonice liberae condicionis" βλ. και Ioannis Touratsoglou, ο.π., σελ.6 Α. Παπαγιαννόπουλος ο.π. σελ. 40

Thomas Hartwell Horne, An Introduction to the Critical Study and Knowledge of the Holy Scriptures, 1825, E. Littell σελ. 366 W. J. Conybeare, J. S. Howson, The Life and Epistles of St. Paul, 1987, Wm. B. Eerdmans Publishing σσ.304 – 314 Perseus Tufts University (http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0155:book=I+Thessalonians) Α. Βακαλόπουλος ο.π. σσ.55 ,63–69 Alexis Keller, Pierre Allan, What Is A Just Peace?, 2006, Oxford University Press σσ. 133-134 Οι αυτοκράτορες Δέκιος, Βαλεριανός, Γαλιηνός ονόμασαν τη Θεσσαλονίκη «Νεωκόρο» (φρουρό των ναών) και «Αποικία της Ρώμης» - Colonia διότι η πόλη έχτισε ιδιαίτερους ναούς για τους αυτοκρατορικούς θεούς. Σε νομίσματα της εποχής του Γορδιανού και του Φιλίππου του Άραβα υπάρχει η ένδειξη «Θεσσαλονικέων νεωκόρων». Ο Δέκιος ονόμασε την πόλη «Μητρόπολη και κολωνία και Δ’ νεωκόρο» Βλ. και Inscriptiones Graecae, Consilio et Auctoritate Academiae Scientarum Germanicae Ediatae, Volumen X, Pars II, Fasciculus I, Berolini, Apud Gualterum de Gruyter et Socios, MCMLXXII στην ενότητα

• • [16] [17] [18] [19]

Θεσσαλονίκη Titulli Honorarii σσ. 67–70 καθώς και σελ. 309 Res Publicae Thessalonicensium [20] M.Vitti, Η πολεοδομική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή της ως το Γαλέριο, Aρχαιολογική Eταιρεία, Αθήνα, 1996 [21] Αλκ. Σταυρίδου-Ζαφράκα, Θεσσαλονίκη «Πόλις μεγάλη και πολυάνθρωπος», Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου «Η

Θεσσαλονίκη και ο Ευρύτερος Χώρος», Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2005 σελ.43 [22] Samuel N. C. Lieu, Dominic Montserrat, From Constantine to Julian: A Source History, 1996, Routledge σελ.59

"Ὁ δὲ Κωνσταντῖνος Μαρτινιανὸν μὲν παρεδίδου τοῖς δορυφόροις ἐπὶ θανάτῳ, Λικίννιον δὲ εἰς τὴν Θεσσαλονίκην ἐκπέμψας ὡς βιωσόμενον αὐτόθι σὺν ἀσφαλείᾳ, μετ’ οὐ πολὺ τοὺς ὅρκους πατήσας (ἦν γὰρ τοῦτο αὐτῷ σύνηθες) ἀγχόνην τοῦ ζῆν αὐτὸν ἀφαιρεῖται". Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Ζωσίμου Κόμητος και από Φισκοσυνηγόρου Ιστορίας Νέας Βιβλία Εξ, Βιβλίο Β’ Κεφάλαιο 28, Bonnae, Impensis Ed. Weberi, MDCCCXXXVII • βλ. και Cambridge University Press ο.π. σελ. 94 [24] Α. Παπαγιαννόπουλος ο.π. σελ.59 [25] Henri de Valois - Edward Walford, The Ecclesiastical History of Socrates, Surnamed Scholasticus, Or the Advocate, 1853, H. Bohn, Λονδίνο σ.264-265 [26] Γ.Γ. Γούναρης, Παρατηρήσεις επί της χρονολογίας των τειχών της Θεσσαλονίκης, Μακεδονικά 11, 1971 σσ. 311-322 [27] Το γεγονός έχει μείνει στην ιστορία ως «Σφαγή της Θεσσαλονίκης» βλ. και David Stone Potter, The Roman Empire at Bay: Ad 180-395, 2004, Routledge σσ.567-570 [28] Α. Παπαγιαννόπουλος ο.π. σελ. 63 [29] Αθανάσιος Αγγελόπουλος, Η Εκκλησία Θεσσαλονίκης μεταξύ Ρώμης και ΚΠόλεως στο παρελθόν και μεταξύ ΚΠόλεως και Αθηνών στο παρόν - Στο πνεύμα του Ιερού Φωτίου, Εισήγηση την εορτή του ιερού Φωτίου, 6 Φεβρουαρίου 2004, Διορθόδοξο Κέντρο, Ι. Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Πεντέλη (http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/agelopoulos_fotios_1.html) [30] Διονύσιος Ζακυθηνός, Θεσσαλονίκη, Αι Βυζαντιναί Αθήναι του Βορρά, Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 1985, τομ.60, τεύχος 2, σσ.574-575 •

• •

Jacques Paul Migne, Patrologiae cursus completus, 1863, Παρίσι σσ.1109–1112 βλ. και Ιωάννης Καμινιάτης, "Εις την άλωσιν της Θεσσαλονίκης" (http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos/maxes/Alosi

Thess. . htm) [32] Πέτρος Βλαχάκος, Η μάχη στο Δημητρίτσι (1185 μ.Χ.), Πρακτικά Α΄ Επιστημονικού Συμποσίου «Η Νιγρίτα – Η Βισαλτία δια

μέσου της Ιστορίας» (υπό την αιγίδα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών). Νιγρίτα 1995, σσ. 87-95 • •

Michael Angold, Church and Society in Byzantium Under the Comneni, 1081-1261, 1995, Cambridge University Press, σσ.179-196 Το πλήρες κείμενο του έργου Ιστορία της αλώσεως της Θεσσαλονίκης υπό των Νορμανδών (http://el.wikisource.org/wiki/

Î Ï Ï Î¿Ï Î¯Î±_Ï Î·Ï _Î±Î»Ï Ï ÎµÏ Ï _Ï Î·Ï _Î ÎµÏ Ï Î±Î»Î¿Î½Î¯ÎºÎ·Ï _Ï Ï Ï _Ï Ï Î½_Î Î¿Ï Î¼Î±Î½Î´Ï Î½) [34] Cyril A. Mango, The Oxford History of Byzantium, 2002, Oxford University Press Κεφ. 10 Fragmentation (1204 – 1453) υπό

Stephen W. Reinert σελ.250 [35] George Finlay, The history of Greece from its conquest by the Crusaders to its conquest by the Turks, 1851, Εδιμβούργο σσ.

137-138 [36] «Είναι, πράγματι, σαφές -παρά τη σύγχυση των πηγών- ότι oι Ζηλωτές της Θεσσαλονίκης συνιστούσαν «κοινωνική ομάδα»,

διακρινόμενη από το Λαό. Συνδεόταν με τους ναυτικούς («παραθαλασσίους»), μια γνωστή συντεχνία με επικεφαλής Παλαιολόγους. Η συνεργασία Ζηλωτών-ναυτών οφειλόταν προφανώς σε σύμπτωση συμφερόντων. Σε άλλες πόλεις στη συνεργασία αυτή συμμετείχαν και έμποροι. Η εμφάνιση αριστοκρατών (Παλαιολόγων) στην ηγεσία δεν πρέπει να αποπροσανατολίζει. Ήταν κοινό φαινόμενο και στην Δ. Ευρώπη σε ανάλογες καταστάσεις. Oι Ζηλωτές ταυτίσθηκαν με το λαό και εξέφραζαν τα αιτήματα των κατωτέρων κοινωνικών στρωμάτων, εν μέρει δε συνέπιπταν και με το στρατό.» Πρωτ. Γεώργιος Μεταλληνός, Ησυχαστές και Ζηλωτές - Πνευματική ακμή και κοινωνική κρίση στον Βυζαντινό 14ο αιώνα, Ελληνισμός Μαχόμενος, Eκδόσεις Τήνος, Αθήνα 1995. (http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/metallinos_14c.html) [37] Συνοπτική παρουσίαση των απόψεων για το κίνημα των Ζηλωτών βλ. στο: Κ. Κωτσιόπουλος, Το κίνημα των Ζηλωτών στην Θεσσαλονίκη (1342-1349): Θεολογική και Κοινωνιολογική διερεύνηση, Θεσσαλονίκη 1997 Κεφάλαιο 4ο «Η Θεολογία της Επανάστασης – Απελευθέρωσης και το Ζηλωτικό κίνημα» σσ. 156-163 και Κεφάλαιο 5ο «Χριστιανισμός και Κοινωνικά Προβλήματα» σσ. 164- 169 [38] «Η παλαιολόγεια Αναγέννηση είναι το κύκνειο άσμα του βυζαντινού πνεύματος. Οι θρησκευτικές έριδες (Ησυχασμός, το πρόβλημα της ένωσης με τους Δυτικούς), αλλά και ο εξ ανατολών κίνδυνος αναζωπυρώνουν την πνευματική κίνηση και ενθαρρύνουν την παραγωγή έργων που πλουτίζουν πλην ελάχιστων εξαιρέσεων (τα έργα κατά των αλλοδόξων) την υπεραρχαΐζουσα παράδοση. Είναι η εποχή όπου τα πνευματικά πρωτεία διεκδικεί από τη Βασιλεύουσα η Θεσσαλονίκη με τον Άθω. Ωστόσο, οι διανοούμενοι της εποχής, κοσμικοί, όπως ο Θεόδωρος Μετοχίτης, ιερωμένοι, αλλά και αυτοκράτορες, όπως ο Ιωάννης Καντακουζηνός και ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος (1391-1425), βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε ένα παγερό γλωσσικό αρχαΐσμό που αδικεί την πρωτοτυπία της σκέψης τους.» Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, Ε.Λ.Ι.Α., Αθήνα 1999, σσ. 134-135 [39] Αναλυτικότερα για το πρόσωπο και τη δράση του Γρηγορίου Παλαμά: John Meyendorff, St. Gregory Palamas and Orthodox Spirituality, 1974, St Vladimir's Seminary Press [40] Α. Βακαλόπουλος ο.π. σ.154-155

151

Θεσσαλονίκη [41] Βασίλης Δημητριάδης, Η Θεσσαλονίκη κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, Πρακτικά Πανελληνίου Συνεδρίου «Η

Θεσσαλονίκη και ο Ευρύτερος Χώρος», Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2005 σελ.64 [42] Α. Βακαλόπουλος ο.π. σελ.166 [43] Στο έμμετρο χρονικό του Μέγα Λογοθέτη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Ιέρακος (16ος αιώνας) «Χρονικόν περί της των

Τούρκων βασιλείας» αναφέρονται τα παρακάτω: «Τότε τινὲς τῶν μοναχῶν, λέγω τῶν ῥακενδύτων, ἐκ τῶν Βλατέων τῆς μονῆς, ἐντὸς αὐτοῦ οἰκοῦντες κατέγραψαν, ἐδήλωσαν ἅπαντα τῷ σουλτάνω, γράφουσι δὲ καὶ λέγουσιν∙ ὢ Κύριε Σουλτάνε, ὡς εἰ σοί ἐστι βουλητὸν ἄρξαι Θεσσαλονίκης λαβεῖν καὶ ταύτην καὶ ἡμὰς καὶ πάντας τοὺς ἐν πόλει τοὺς ὑδροχόους ἔκοψον σωλῆνας Χορτιάτου δίψῃ πιεζομένων δὲ πάντων καὶ ἀπορίᾳ, ἀκόντων τελεσθήσεται ὅπερ ποθεὶς γενέσθαι. Ὅρος Χορτιάτης ἐστὶ δὲ κείμενον ὑπὲρ ταύτῃ ἐξ οὐ τῇ πόλει ἄριστον ὕδωρ ἡδὺ εἰσρέει». Η λαϊκή αυτή παράδοση της προδοσίας της πόλης από τους μοναχούς της Μονής Βλατάδων αμφισβητείται από το Βακαλόπουλο βάσει των ιστορικών μαρτυριών της εποχής βλ. Βακαλόπουλος ο.π. σελ. 194 και από τον Α. Παπαγιαννόπουλο ο.π. σελ. 130 [44] Sol Scharfstein, Understanding Jewish History 2, 1997, KTAV Publishing House σελ. 246 [45] «Καθώς οι Ισπανοί πρόσφυγες έφταναν στις προβλήτες κατά διαδοχικά κύματα, η πόλη μεγάλωνε αλματωδώς. Το 1520 περισσότεροι από τους μισούς από τους 30.000 κατοίκους της ήταν Εβραίοι και η ίδια είχε μεταβληθεί σε ένα από τα σπουδαιότερα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου» Mark Mazower , Θεσσαλονίκη, Η πόλη των φαντασμάτων, Εκδόσείς Αλεξάνδρεια, 2006 σελ. 75 • •

George E. Berkley, Jews, 1997, Branden Books, Βοστόνη σελ. 19 Eric R. Dursteler, Venetians in Constantinople: Nation, Identity, and Coexistence in the Early Modern Mediterranean, 2006, Johns Hopkins University Press, σελ. 105

Esther Benbassa, Aron Rodrigue, Sephardi Jewry: A History of the Judeo-Spanish Community, 14th-20th Centuries, 2000, University of California Press σελ.8 • Sylvie Courtine-Denamy, The House of Jacob, 2003, Cornell University Press σελ.42 [48] "Η Θεσσαλονίκη των περιηγητών”, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών [49] Ο Α. Παπαγιαννόπουλος ο.π. σελ.157 αναφέρεται στην παρέμβαση του Τούρκου μολλά της πόλης Χαϊρουλλάχ υπέρ των Ελλήνων. Την επιστολή του ίδιου προσώπου προς το Σουλτάνο, με επικριτικό περιεχόμενο για τους σφαγείς, αναφέρει και ο Mark Mazower στο έργο του «Θεσσαλονίκη, Η πόλη των φαντασμάτων» σσ. 175-176 [50] Αβραάμ Ν. Παπάζογλου, "Η Θεσσαλονίκη κατά το Μάιο του 1821" (http:/ / www. ems. gr/ ems/ client/ userfiles/ file/ EKDOSEIS/ •

MAKEDONIKA/ Makedonika_1/ Papazoglou. pdf) [51] Αποστολική Διακονία (http:/ / www. apostoliki-diakonia. gr/ GR_MAIN/ catehism/ theologia_zoi/ themata. asp?contents=ecclesia_history/ contents_Genos. asp& main=genos& file=7. 1. 1. htm) [52] Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833, Βακαλόπουλος E. Απόστολος, Εκδόσεις Βάνιας, 1992 [53] "Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος. Ήτοι, συλλογή των περί την αναγεννώμενην Ελλάδαν συνταχθέντων πολιτευμάτων,

νόμων και άλλων επισήμων πράξεων από του 1821 μέχρι του 1832", Ανδρέου Ζ. Μαμούκα, Πειραιάς, Τυπογραφία Ηλίου Χριστοφίδου, 1839 (http://books.google.gr/books?id=1E0IAAAAQAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_v2_summary_r& cad=0#v=onepage& q=& f=false) [54] Πανδέτης, Modern Greek Visual Prosopography (http:/ / pandektis. ekt. gr/ dspace/ handle/ 10442/ 59355) [55] Α. Βακαλόπουλος ο.π. σσ.345-346 [56] Το Φεβρουάριο του 1871 με σουλτανικό φιρμάνι ιδρύθηκε η Βουλγαρική Εξαρχία ως αυτόνομη εκκλησιαστική διοίκηση με

στοιχειώδη αναφορά προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Άνθιμος Ε’ συγκάλεσε στα 1872 ΣύνοδοςΣύνοδο, η οποία καταδίκασε τον εθνοφυλετισμό και κήρυξε σχισματική την Εξαρχία. Η Βουλγαρική Εκκλησία απέκτησε κανονικότητα το 1945 έπειτα από αίτηση συγχωρήσεως προς τον Οικουμενικό Θρόνο. Βλ. αναλυτικότερα Richard J. Crampton, A Concise History of Bulgaria, 1997, Cambridge University Press σσ. 75-76 και John Meyendorff, The Orthodox Church: Its Past and Its Role in the World Today, 1981, St Vladimir's Seminary Press σελ. 153 [57] Η οργανωτική δομή της Επιτροπής αποτελείτο από το αρχικό κομιτάτο "Ένωση και Πρόοδος" και την "Οθωμανική Επιτροπή Απελευθέρωσης" (Osmanli Htirriyeti Cemiyeti) του Μεχμέτ Ταλάτ, τα οποία συνενώθηκαν το ΣεπτέμβριοςΣεπτέμβριο του 1907.

Erik Jan Zurcher, The Unionist Factor: The Role of the Committee of Union and Progress in the Turkish Nationalist Movement 1905-1926, International Journal of Middle East Studies, Vol. 20, No. 3 (Aug., 1988), σελ. 391 [58] Αλέξανδρος Δάγκας, Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης: Οικονομική δομή και κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, 1912-1940, Εκδόσεις ΕΕΘ, Θεσσαλονίκη, 1998 σελ.8 [59] Για το Κίνημα των Νεοτούρκων βλ. E. F. Knight, Turkey; the Awakening of Turkey; the Turkish Revolution Of 1908, 2002, Adamant Media Corporation και M. Sukru Hanioglu, The Young Turks in Opposition (Studies in Middle Eastern History), 1995, Oxford University Press [60] Αναλυτική περιγραφή της επίσκεψης του Σουλτάνου Μεχμέτ στη Θεσσαλονίκη γίνεται στο βιβλίο του Χρίστου Κ. Χριστοδούλου, Μουσταφά Κεμάλ: Ο βίος και η πολιτεία του στη Θεσσαλονίκη, Εκδ. Εξάντας, 2007 σσ. 201 - 209 [61] Αναλυτικότερα για τους Βαλκανικούς Πολέμους βλ.

• • •

Λεωνίδα Παρασκευόπουλου, Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913, Εκδ. Καστανιώτη, 1999 André Gerolymatos, The Balkan Wars, 2002, Basic Books Jacob Gould Schurman, The Balkan Wars, 1912-1913, 2005, Cosimo Inc.

152

Θεσσαλονίκη [62] Charles and Barbara Jelavich, The Establishment of the Balkan National States, 1804-1920, 1986, University of Washington Press,

σελ. 217 [63] Τις πληροφορίες προς την ελληνική Κυβέρνηση διαβίβασαν ο Έλληνας γιατρός του βουλγαρικού αρχιστρατηγείου

Απόστολος Δοξιάδης και ο, επίσης, Έλληνας Έφεδρος Υπίατρος της 7ης βουλγαρικής μεραρχίας Φίλιππος Νίκογλου. Βλ. Κωνσταντίνος. Αν. Βαβούσκου, Μελετήματα - Οία τε φύλλα μακεδνής αιγείροιο - Επιστημονικαί Πραγματείαι, Σειρά Νομική και Οικονομική, αρ. 8, Θεσσαλονίκη, 2006, Τόμος Β’ σελ. 1116 και Α. Παπαγιαννόπουλος ο.π. σελ. 189 [64] Herbert Adams Gibbons, The New Map of Europe (1911-1914): The Story of the Recent European Diplomatic Crises and Wars, 1914, The Century Company σελ.297 [65] Α. Παπαγιαννόπουλος ο.π. σελ. 190 [66] Για το θέμα της αλλαγής πορείας του ελληνικού στρατού όπως και της παράδοσης της Θεσσαλονίκης υπάρχει η διαμφισβητούμενη ιστορική πληροφορία των τηλεγραφημάτων του Πρωθυπουργού Ε. Βενιζέλου προς τον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο. Αναφερόμενος σε αυτό ο Κωνσταντίνος Αν. Βαβούσκος ο.π. σελ. 1117 γράφει: «Μεγάλη συζήτησις, ἐξελιχθεῖσα εἰς πολιτικὴν διαμάχην, ἐγένετο ὡς πρὸς τὸ πῶς ἡ ὑπὸ τὸν ἀρχιστράτηγον διάδοχον Κωνσταντῖνον στρατιά, ἡ ὁδεύουσα πρὸς Μοναστήριον, ἤλλαξε πορείαν πρὸς Θεσσαλονίκην. Λέγουν ὅτι ὁ πρωθυπουργὸς καὶ ὑπουργὸς Στρατιωτικῶν τότε Ἐλευθέριος Βενιζέλος ἐπίεσεν αὐτὸν διὰ διαταγῆς του νὰ ἀλλάξη πορείαν διὰ νὰ μὴ ἀπωλεσθῆ ἡ Θεσσαλονίκη πρὸς ὄφελος τοῦ Μοναστηρίου....Ἐν πάσῃ περιπτώσει ὁ διάδοχος Κωνσταντῖνος δὲν ἐστράφη πρὸς Θεσσαλονίκην λόγω διαταγῆς τοῦ Βενιζέλου, ἀλλὰ λόγω τοῦ ὅτι τὰ ἀνιχνευτικὰ σώματα, τὰ ὁποῖα εἶχεν ἐξαποστείλει πρὸς ἀνατολὰς τὸν ἐνημέρωσαν περὶ τῆς ἐκεῖ στρατιωτικῆς καταστάσεως. Ὁ ἀγαπητὸς συνάδελφός μου καθηγητὴς τῆς Ἱστορίας εἰς τὸ Πανεπιστήμιον Ἀθηνῶν Πρωτοψάλτης, ἀσχοληθεῖς εἰδικῶς μὲ τὸ θέμα, μὲ διεβεβαίωσεν ὅτι κατὰ τὴν ἔρευνάν του εἰς τὰ ἀρχεῖα τοῦ τότε Ὑπουργείου Στρατιωτικῶν οὐδεμίαν τοιαύτην διαταγὴν ἀνεῦρεν.»

• Ο Pelham H. Box στο έργο Three Master Builders and Another: Studies in Modern Revolutionary and Liberal Statesmanship, 1925, Ayer Publishing σελ.218 αναφέρεται σε διάβημα του Βενιζέλου προς το Βασιλιά Γεώργιο προκειμένου να πεισθεί ο Κωνσταντίνος να οδεύσει προς τη Θεσσαλονίκη.

• Ο Emil Ludwig στο βιβλίο του Nine Etched from Life, 1969, Ayer Publishing, σελ.270 εκτός από το διάβημα Βενιζέλου προς το Γεώργιο μεταφέρει και ένα διάλογό του με τον Κρητικό πολιτικό, όπου ο Ελ.Βενιζέλος κάνει λόγο για παλαιότερη συζήτησή του με τον Κωνσταντίνο, στην οποία του είχε επισημάνει την ανάγκη προώθησης του στρατεύματος προς Θεσσαλονίκη και όχι προς Μοναστήρι.

• Την εκδοχή του διαβήματος και των τηλεγραφημάτων υποστηρίζει ο Α. Παπαγιαννόπουλος ο.π. σσ. 188-190 [67] Μεταξάς Ιωάννης, Το Προσωπικό του Ημερολόγιο", Γκοβόστης, ISBN 978-960-270-990-0, τόμ. Β [68] Γούναρης Β. Νικόλτσιος Β. (επιμ.), Από το Σαραντάπορο στη Θεσσαλονίκη, Νικόλτσιος, Θεσσαλονίκη, 2002, ISBN 960-92042-0-1, (έκθεση Χασάν Ταχσίν Πασά) σελ. 73 [69] Richard Cooper Hall, The Balkan Wars, 1912-1913: Prelude to the First World War, 2000, Routledge, σελ. 62 [70] Α. Παπαγιαννόπουλος ο.π. σελ. 192 •

Alex Penmann, Jewish Thessaloniki: "Madre de Israel's" unsung requiem, Athens News, 22/07/2005, page: A24, Article code: C13140A241 (http://www.athensnews.gr/athweb/nathens.prnt_article?e=C&f=13140&t=06&m=A24&aa=1) • Α. Παπαγιαννόπουλος ο.π. σελ. 192.

[72] Βίντεο του [[Εθνικό Πρακτορείο|Εθνικού Πρακτορείου (http:/ / www. naftemporiki. gr/ video/ video. asp?id=2465)] για τα 30 χρόνια από το μεγάλο σεισμό στη Θεσσαλονίκη, ΑΠΕ/ΜΠΕ] μέσω Ναυτεμπορικής [73] Васил Кънчов (1970) (στα Bulgarian). "Избрани произведения", Том II, "Македония. Етнография и статистика" (http:/ / www. promacedonia. org/ vk/ vk_2_01. htm). София: Издателство "Наука и изкуство". σελ. g. 440. . Ανακτήθηκε την 2007-10-19.

[74] Σαντζάκι Θεσσαλονίκης, Εμμανουήλ Γρηγορίου, Έλληνες και Βούλγαροι, Θεσσαλονίκη, 1954, από τις στατιστικές του Γερμανού Κόλμαρ φον ντερ Γκολτς και του Χιλμή μπέη [75] Συλλογικο εργο (1973) (στα Greek and English). "Ιστορια του Ελληνικου Εθνους",History of Greek Nation Том ΙΔ,. ATHENS: "ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ". σελ. g. 340.

[76] Πηγή: Ιστοσελίδα της ENAE / Ένωση Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδος (http:/ / www. enae. gr/ nomarxies.

•

asp?nomarxia=29) [77] Πηγή: Ιστοσελίδα Μνημεία της Θεσσαλονίκης (http:/ / www. it. uom. gr/ project/ monuments/ page. htm) [78] Πηγή: Ταξιδιωτικός Οδηγός Δυτική- Κεντρική Μακεδονία , σελ. 58-65, εκδ. Explorer, 2003 [79] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 456 [80] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list [81] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ ?search=& search_by_country=& type=& media=& region=& order=region [82] Tracy, James D (2000). City Walls: The Urban Enceinte in Global Perspective. Cambridge University Press. ISBN 0521652219

σελ.303-307 [83] Πηγή: Salonica city of ghosts, σελ. 5, εκδ. Harper Perennial, 2004 [84] Πηγή: Salonica city of ghosts, σελ. 6, εκδ. Harper Perennial, 2004

153

Θεσσαλονίκη

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Πληροφορίες - Τουρισμός - Πρόσβαση • Δήμος Θεσσαλονίκης (http://www.thessalonikicity.gr/) • Οργανισμός Τουριστικής Προβολής Θεσσαλονίκης (http://www.thessaloniki.travel/) • Thessaloniki Convention & Visitors Bureau / Γραφείο Συνεδρίων και Επισκεπτών Θεσσαλονίκης (http:// www.tcvb.gr/) • Νομαρχία Θεσσαλονίκης (http://www.nath.gr/) • Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Θεσσαλονίκης (http://www.helexpo.gr/portal/) • Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα (http://www.axiosdelta.gr/) • Εγνατία Οδός (http://www.egnatia.eu/) • Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης (http://www.oasth.gr/) • Τραινοσέ (http://www.trainose.gr/) • ΚΤΕΛ Θεσσαλονίκης Α.Ε. (http://www.ktel-thes.gr/) •

Ντοκιμαντέρ: Η ελληνιστική και ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη (http://www.ert-archives.gr/V3/public/ pop-info.aspx?tid=0000004767&tsz=0&act=mInfo) ( προβολή (http://www.ert-archives.gr/V3/public/ pop-view.aspx?tid=0000004767&tsz=0&act=mMainView)) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) • tsimiski.gr (http://www.tsimiski.gr/Θεσσαλονίκη)

Μουσεία - Πολιτισμός • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (http://www.www.thessalonikibookfair.com/) Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (http://www.filmfestival.gr/) Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (http://www.filmfestival.gr/) Διεθνής Φωτογραφική Συνάντηση - PhotoBiennale (http://www.photobiennale.gr/) Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας - ΝΟΗΣΙΣ (http://www.tmth.edu.gr/) Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος - ΚΘΒΕ (http://www.ntng.gr/) Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (http://www.greekstatemuseum.com/kmst/index.html) Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης (http://www.lemmth.gr/) Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (http://www.mmca.org.gr/mmst/el/index.htm) Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης - ΜΜΘ (http://www.tch.gr/) Μουσείο Αρχαίων, Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Οργάνων (http://www.diavlos.gr/orto96/nov97/ profil2.htm) Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης (http://www.mbp.gr/html/gr/index.htm) Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα (http://www.imma.edu.gr/imma/index.html/) Μουσείο Ατατούρκ Θεσσαλονίκης Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (http://www.cinemuseum.gr/frontend/index.php) Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (http://www.thmphoto.gr) Όπερα Θεσσαλονίκης (http://www.operathessaloniki.gr/) Σιδηροδρομικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (http://www.sfsth.gr/) Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών (http://www.tf.auth.gr/teloglion/)

154

155

Θήβα Θήβα Συντεταγμένες: 38°22′07″N 23°21′27″E38.368463, 23.357546 [1] Θήβα

Θήβα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Στερεά Ελλάδα Περιφέρεια

Στερεά Ελλάδα

Νομός

Βοιωτίας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 6 Επίσημος πληθυσμός

23.820 (2001)

Ταχυδρομικός κώδικας

32200

Τηλεφωνικός κωδικός

22620

Δήμαρχος

Νικόλαος Σβίγγος (έως 31-12-2010) Σπύρος Νικολάου (αναλαμβάνει την 1-1-2011)

Η Θήβα (στα αρχαία Ελληνικά "Θῆβαι") είναι πόλη της Βοιωτίας, από τις αρχαιότερες της Ελλάδας, έδρα του Δήμου Θηβαίων. Χτίστηκε κατά το μύθο από τον Κάδμο και έχει μεγάλη ιστορική και μυθολογική σημασία. Από τους πιο σημαντικούς Θηβαίους ήταν ο Επαμεινώνδας, μεγάλος στρατηγός της αρχαιότητας που έκανε τη Θήβα ηγεμονεύουσα της Ελλάδας, και ο Πελοπίδας, ο αρχηγός του διάσημου Ιερού Λόχου. Η ακρόπολη των Θηβών ονομαζόταν "Καδμεία", υποδηλώνοντας έτσι τον ιδρυτή της. Το πληθυντικό του ονόματος Θῆβαι οφείλεται στις περίφημες Δεκατέσσερις πύλες της, που συνδέονται στενά με τον μύθο της Νιόβης. Θήβαι επίσης, κατά την αρχαιότητα, ονομαζόταν το σημερινό Καρνάκ της Αιγύπτου. Το όνομα αυτό φέρεται να είναι παραφθορά της αιγυπτιακής λέξης για την "πόλη".

Θήβα

Ιστορία της Θήβας Μυθολογία Aι Ωγύγιοι Θήβαι, που σημαίνει πανάρχαιες Θήβες, έχουν τις ρίζες τους στην προϊστορική περίοδο, που υπήρξε ένδοξη για την πόλη. Το όνομα Ωγύγος που έδιναν στον πρώτο βασιλιά της Θήβας σημαίνει απλώς "ο πολύ παλαιός". Η Θήβα, όπως και ολόκληρη η Βοιωτία, έχει εξαιρετικά πρωταγωνιστικό ρόλο στην ελληνική μυθολογία. Σ' αυτή την περιοχή, συγκεκριμένα στον στον Παρνασσό, διεσώθη ο Δευκαλίων μετά Ο όρκος των Επτά επί Θήβας τον κατακλυσμό και ο απόγονός του ο Έλλην. Στα ηρωικά χρόνια οι πανελλήνιες εκστρατείες των "Επτά επί Θήβας" και των επιγόνων τους είχαν ως κέντρο αναφοράς τη Θήβα. Η αργοναυτική εκστρατεία είναι σχεδόν Βοιωτική υπόθεση. Η εκστρατεία κατά της Τροίας οργανώθηκε στη Βοιωτία. Από τη Βοιωτία προέρχονται επίσης ο ιστορικός Ησίοδος, ο ποιητής Πίνδαρος και ο στρατηγός Επαμεινώνδας. Η ίδρυση της Θήβας περιγράφεται από τους γοητευτικότερους μύθους της ελληνικής μυθολογίας. Στα Ομηρικά έπη οι μύθοι την απέδιδαν στους αδελφούς Ζήθο (που έφερνε τις πέτρες) και Αμφίονα, ο οποίος παίζοντας τη λύρα του, τις μάγεψε ώστε μετακινήθηκαν μόνες τους και σχημάτισαν τα περίφημα τείχη της επτάπυλης πόλης. Άλλοι μύθοι απέδιδαν την ίδρυση της πόλης στον Κάδμο, γιο του Αγήνορα, βασιλέα της Φοινίκης. Σύμφωνα μ' αυτούς ο Δίας μεταμορφωμένος σε ταύρο έκλεψε την αγαπημένη κόρη του Αγήνορα Ευρώπη και ο βασιλέας διέταξε τους γιους του να ψάξουν να την βρουν και να μην επιστρέψουν πίσω χωρίς αυτή. Στην αναζήτηση της αδελφής του Ευρώπης, ο Κάδμος ζήτησε τη βοήθεια του Απόλλωνα στο μαντείο των Δελφών. Τότε πήρε την εντολή από τον θεό να σταματήσει τις αναζητήσεις και να ακολουθήσει την πρώτη δαμάλα που θα συναντήσει. Σε όποιο σημείο γονατίσει η δαμάλα, εκεί να κτίσει μια πόλη, τη Θήβα, στην οποία οι θεοί θα μοίραζαν απλόχερα τις ευλογίες τους. Ο Κάδμος ακολούθησε τη θεϊκή εντολή και όταν η δαμάλα γονάτισε σε ένα λόφο της Βοιωτίας, τη θυσίασε στους θεούς και αναζήτησε πηγή για να πλυθεί και να κάνει σπονδές. Την πηγή Δίρκη που βρήκε την προστάτευε ένας φοβερός δράκοντας, γιος του θεού Άρη. Με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς σκότωσε τον δράκοντα, πήρε το νερό που χρειαζόταν η νέα πόλη και έσπειρε τα δόντια του δράκου στη Θηβαϊκή γη, απ' όπου ξεφύτρωσαν οι προπάτορες των Θηβαίων, οι Σπαρτοί. Έτσι θαυμαστά, με θεϊκή εντολή κτίστηκε, οχυρώθηκε και κατοικήθηκε η νέα πόλη στο κέντρο της εύφορης Ο Κάδμος σκοτώνει το δράκοντα, μελανόμορφος αμφορέας από πεδιάδας, πλούσιας σε νερά και λίμνες, που την Εύβοια, 550-560 ΠΚΕ, Λούβρο περιβάλλεται από πανέμορφα και βαθύσκιωτα βουνά, τον Παρνασσό, Ελικώνα, Κιθαιρώνα και άλλα μικρότερα που της χάριζαν υγιεινό κλίμα. Η πόλη

156

Θήβα βρισκόταν στο κέντρο της Ελλάδας, κοντά στον Κορινθιακό και Ευβοϊκό κόλπο. Ο Κάδμος δίδαξε στους Έλληνες τα «Φοινίκια» γράμματα, το ελληνικό δηλαδή αλφάβητο. Παντρεύτηκε την Αρμονία και στο γάμο τους για πρώτη και μοναδική φορά όλοι οι Ολύμπιοι θεοί κατέβηκαν από τον Όλυμπο και γλέντησαν με το καινούριο ζευγάρι, στο οποίο χάρισαν πλούσια δώρα. Ο Κάδμος αργότερα τιμωρήθηκε από το θεό Άρη επειδή είχε σκοτώσει τον δράκοντα και εξορίστηκε μακριά από τη Θήβα. Πήγε στα μέρη της Ηπείρου, έκτισε μία πόλη, την Φοινίκη, και ένας από τους απογόνους του, ο Ιλλυριός, έγινε ο γενάρχης του έθνους των Ιλλυριών τους οποίους οι σημερινοί Αλβανοί θεωρούν προγόνους τους. Οι απόγονοι του Κάδμου στη Θήβα, οι Λαβδακίδες, ενέπνευσαν τους τραγικούς της αρχαιότητας, οι οποίοι διέσωσαν στις τραγωδίες την άσχημη μοίρα τους.

O Οιδίποδας γιος του Λάιου και της Ιοκάστης είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο του θηβαϊκού κύκλου.H τραγική του μοίρα τον οδήγησε από την Κόρινθο, όπου μεγάλωσε, υιοθετημένος από βρέφος, στην αυλή του βασιλιά Πολύβιου ή Πόλυβου, στη Θήβα, όπου σκότωσε τον πατέρα του Λάιο σύμφωνα με το χρησμό της Πυθίας και παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη, αγνοώντας την ταυτότητά της. Πριν είχε σκοτώσει το μυθικό τέρας «Σφίγγα», εξασφαλίζοντας το στέμμα της Θήβας. Από την ένωσή του με τη μητέρα του γεννήθηκαν τέσσερα παιδιά, ο Ετεοκλής, ο Πολυνείκης, η Αντιγόνη, και η Ισμήνη, τα οποία ακολούθησε η κατάρα του οίκου των Λαβδακιδών. Σύμφωνα με το μύθο τα δύο αγόρια αλληλοσκοτώνονται σε πόλεμο για τη διαδοχή του θρόνου, ενώ η Αντιγόνη καταδικάστηκε σε θάνατο, για την ταφή του αδελφού της, που είχε απαγορευθεί με νόμο.O Οιδίποδας διωγμένος από τον Κρέοντα αυτοτυφλώθηκε και εξορίστηκε στην Αθήνα, όπου και χάθηκε άδοξα. Στη Θήβα επίσης γεννήθηκε ο θεός της χαράς, ο Διόνυσος, από την ένωση του Δία με τη βασίλισσα της Θήβας την Σεμέλη. Από τη Θήβα επίσης καταγόταν ο ημίθεος Ηρακλής, γιος του Δία και της Αλκμήνης, που διακρίθηκε για τη γενναιότητα του και τους πασίγνωστους δώδεκα άθλους του. Οι Θηβαίοι τιμούσαν τον Ηρακλή με αγώνες που γίνονταν προς τιμή του ετησίως και διεξάγονταν στο γυμνάσιο που ήταν αφιερωμένο σ'αυτόν. Ιδιαίτερη σημασία στο θηβαϊκό κύκλο έχουν οι θεότητες των Kαβείρων και τα βουνά Ελικώνας και Κιθαιρώνας. Oι Kάβειροι ήταν μυστηριώδεις, δευτέρας μορφής, υποχθόνιες θεότητες, ψηλοί υπερφυσικοί εκπρόσωποι της υποχθόνιας φωτιάς και του εγκέλαδου. H θρησκεία τους ήταν τόσο φοβερή που στο άκουσμά της σκορπιζόταν τρόμος. Κατά άλλους θεωρούνται δαίμονες ευεργετικοί για την καρποφορία των δέντρων και ειδικά της αμπέλου. Από ειδώλια στο Μουσείο της Θήβας αποδεικνύεται και η ομοφυλοφιλική τους διάθεση. Μαντεία και ιερά υπήρχαν πάνω στα βουνά του Eλικώνα, του Κιθαιρώνα, του Πτώου και Μεσσάπιου. Στον Κιθαιρώνα υπήρχε μαντείο των Σφραγητίδων Nυμφών με ιέρειες τις Κιθαιρωνίδες νύμφες. Tο μαντείο ήταν κέντρο διονυσιακών τελετών. Εκεί κατοικούσαν οι Eρινύες. Στον Eλικώνα κατοικούσαν οι Νύμφες και οι Μούσες. Υπήρχε μάλιστα και η πηγή της Ιπποκρήνης από την οποία όποιος έπινε αποκτούσε το χάρισμα της ποίησης. Εκεί διεξάγονταν και αθλητικοί αγώνες προς τιμή του Έρωτα και των Μουσών.Στο Πτώο υπήρχε το περίφημο μαντείου του Πτώου Απόλλωνα. Στο Υπάτιο όρος υπήρχε ο ναός του Δία στην κορυφή, ενώ στο κάτω μέρος υπήρχε η πολιτεία του Γλίσαντα, όπου έγινε η μάχη των Eπιγόνων με τους Θηβαίους. O πλούσιος μυθολογικός κύκλος δείχνει ίχνη ζωής από το 3200 π.X., όταν η Θήβα περνά από την εποχή του κυνηγιού στην εποχή του χαλκού. Ύστερα παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη κατά την Μυκηναϊκή περίοδο (1600 - 1100 π.X.) οπότε κτίζονται αποθήκες, εργαστήρια, αρχεία, εντυπωσιακό ανάκτορο, από τα οποία έχουν προκύψει σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Σημαντικότατο θεωρείται το ανευρεθέν αρχείο πινακίδων σε γραμμική γραφή Β'.

157

Θήβα

Ιστορία της αρχαίας πόλης Είναι η περίοδος που ξεχωρίζουν οι πόλεις της Θήβας και του Ορχομενού, που ήδη από τα Μυκηναϊκά χρόνια κυριαρχούσαν στη Βοιωτία και συνήθως ανταγωνίζονταν. Μετά την αποδυνάμωση όμως του Ορχομενού, λόγω πλημμύρας στο Κωπαϊδικό πεδίο, όλες οι Βοιωτικές πόλεις σχημάτισαν το κοινό των Βοιωτών με βουλευτήριο στην Ογχηστό, όπου με δημοκρατικές ψηφοφορίες συναποφάσιζαν τις κοινές τους κινήσεις για το ομαδικό συμφέρον. Εκείνη την περίοδο αναδείχθηκαν σπουδαίοι και επιφανείς άνδρες, όπως ο Ησίοδος, ο Πίνδαρος και η Ταναγραία ποιήτρια Κόριννα. Οι πληροφορίες για την περίοδο αυτή διεσώθησαν από τους Αθηναίους ιστοριογράφους οι οποίοι με μελανά γράμματα περιγράφουν το «μηδισμό» της Θήβας. Για τη στάση τους αυτή μετά το τέλος του πολέμου τιμωρήθηκαν από τους υπόλοιπους Έλληνες, που απαίτησαν την παράδοση της πόλης. Συνέλαβαν τους προύχοντες και τους σκότωσαν χωρίς δίκη, αποδεικνύοντας ότι ο μηδισμός ήταν έργο των λίγων, που τον επέβαλαν στο λαό. Μετά την μάχη των Πλαταιών οι Θηβαίοι για περίπου δέκα χρόνια ήταν υπό τον ζυγό των Αθηναίων. Στα επόμενα χρόνια προσπαθούν να απαλλαγούν από την αθηναϊκή κηδεμονία και συμμαχούν με τους Σπαρτιάτες. Μετά την μάχη της Κορώνειας το 446 π.Χ. η Θήβα αποκτά ιδιαίτερη αίγλη στον ελλαδικό χώρο. Την περίοδο του πελοποννησιακού πολέμου, που κράτησε 27 χρόνια, η Θήβα τάχθηκε με το μέρος της Σπάρτης και παρέμεινε στο πλευρό της, προκειμένου να απαλλαγεί από το φόρο υποταγής που πλήρωναν οι Θηβαίοι στους Αθηναίους. Μετά το τέλος του πολέμου συμμάχησαν με τους Αθηναίους, γιατί δεν είχαν τις απολαβές που περίμεναν, από τους συμμάχους τους νικητές Σπαρτιάτες. Στην αρχή της περιόδου αυτής (404 - 338 π.Χ.) έκαναν πολλούς αγώνες ενάντια στους Σπαρτιάτες, όπου πάντα νικούσαν οι Θηβαίοι. Αποφασιστική ήταν η Τα ερείπια της Καδμείας, ακρόπολης των Θηβών σύγκρουση των δύο πόλεων στα Λεύκτρα το 371 π.Χ., που κατέληξε σε συντριβή των Σπαρτιατών. Η σημαντική νίκη των Θηβαίων οφειλόταν στη στρατηγική μεγαλοφυΐα του Επαμεινώνδα, που εφάρμοσε με επιτυχία το σύστημα της λοξής φάλαγγας, και την ανδρεία του Ιερού Λόχου που είχε οργανώσει και διοικούσε ο Πελοπίδας. Για εννέα περίπου χρόνια μετά τη μάχη των Λεύκτρων, η Θήβα γίνεται η πρώτη δύναμη στην Ελλάδα. Στη συνέχεια διατηρεί την ηγεμονία της στο χώρο της Βοιωτίας μέχρι την κάθοδο των Μακεδόνων. Μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) και τη συντριβή των Βοιωτών και των Αθηναίων από τον Φίλιππο, οι Θηβαίοι έχασαν την ηγεμονία τους στο βοιωτικό χώρο. Οι Ιερολοχίτες ενταφιάστηκαν σε ομαδικό τάφο (το Πολυάνδριο, στο σημείο όπου σκοτώθηκαν και επάνω στήθηκε μαρμάρινο λιοντάρι. Στη Θήβα επιβλήθηκε ολιγαρχικό πολίτευμα και στην Καδμεία εγκαταστάθηκε μακεδονική φρουρά. Στην προσπάθειά τους να απαλλαγούν από την φρουρά, οι Θηβαίοι ηττήθηκαν και ακολούθησε ισοπέδωση της πόλης και εξανδραποδισμός των κατοίκων. Μόνο η οικία του μεγάλου Θηβαίου λυρικού ποιητή Πίνδαρου σώθηκε της καταστροφής, με εντολή του Μ. Αλεξάνδρου. Η πόλη ξαναχτίστηκε το 316 π.Χ. από τον Μακεδόνα βασιλιά Κάσσανδρο.

158

Θήβα

Ρωμαίοι (197 π.Χ. - 395 μ.Χ.) Το 197 π.Χ. η Θήβα με τις άλλες πόλεις της Βοιωτίας αποστάτησε από τους Μακεδόνες και έγινε υποτελής των Ρωμαίων. Την περίοδο της υποτέλειας στους Ρωμαίους κυριαρχεί στην περιοχή ειρήνη, χωρίς στάσεις και πολέμους. Το 86 π.Χ., όταν ο βασιλιάς Μιθριδάτης ξεκίνησε πόλεμο κατά των Ρωμαίων σε Ευρώπη και Ασία, η Βοιωτία τάχθηκε με το μέρος του, για να ξαναγυρίσει στους Ρωμαίους όταν ο Σύλλας εισέβαλε στη Βοιωτία εκ νέου. Στη συνέχεια η Βοιωτία μετατράπηκε σε πεδίο συγκρούσεων μεταξύ των Ρωμαίων, οι οποίοι διεξάγουν πολλούς εμφύλιους πολέμους. Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κατοχής, η Θήβα και η Βοιωτία γενικότερα γνώρισε μεγάλη παρακμή και μαρασμό. Τον 2ο μ.Χ. αιώνα ο περιηγητής Παυσανίας βρήκε κατοικημένη μόνο την Καδμεία. Την παρακμή και την εξαθλίωση συμπλήρωσαν και οι επιδρομές των Έρουλων και των Γότθων τον 3ο και 4ο μ.Χ. αιώνα. Ο χριστιανισμός στη Βοιωτία εισήχθη τον 1ο μ.Χ. αιώνα. Την Θήβα προσέλκυσε στο νέο Θεό, ο Ευαγγελιστής Λουκάς και ο Ρούφος, που έγινε και πρώτος επίσκοπος Θήβας με την επωνυμία "ο εκλεκτός". Ο Ρούφος μαρτύρησε μεταξύ των ετών 54 - 68 μ.Χ.

Βυζαντινή περίοδος (395 - 1204 μ.Χ.)

H Βοιωτία κατά τη Βυζαντινή περίοδο γνώρισε οικονομική άνθηση. Ιδιαίτερα η Θήβα από το 365 έως το 1204 είχε γίνει πρωτεύουσα του θέματος της Ελλάδος. H πόλη και η ευρύτερη περιοχή εντός ολίγου σχετικά χρόνου ανέπτυξαν πολλές και ποικίλες εύρωστες δραστηριότητες, έτσι ώστε η Θήβα έγινε η πλουσιότερη όλων των εκτός Iσθμού πόλεων. Τα μεταξουργεία, ταπητουργεία, βυρσοδεψία, και τα γεωργικά προϊόντα κατέστησαν την Θήβα σπουδαία πόλη στον τότε γνωστό κόσμο. Ούτε οι επιδρομές των Bουλγάρων (1040) και των Nορμανδών (1147) δεν σταμάτησαν την οικονομική άνθηση της πόλης. Σύμφωνα με τον μεσαιωνικό περιηγητή του 12ου αιώνα, Βενιαμίν της Τουδέλα, στη Θήβα ζούσαν 2.000 Εβραίοι ασχολούμενοι μέ την επεξεργασία, την ύφανση, και τη βαφή του μεταξιού. Η πόλη ήταν γνωστή σε όλη την Ελλάδα για τους μεταξοτεχνίτες και για την υφαντουργία της. Ο Judah Al-Ḥarizi, ο οποίος επισκέφθηκε την πόλη το 1218, αναφέρει τον ποιητή, Μιχαήλ Β. Caleb, κάτοικο της Θήβας. Η κοινότητα διοικείτο από πέντε έφορους και ήταν διάσημη για τους μελετητές της όπως ο Σίμων Ατουμάνο. Ο Σίμων ήταν Εβραίος μελετητής και εργαζόταν όπως φαίνεται με μορφωμένα μέλη της μικρής εβραϊκής παροικίας που υπήρχαν ακόμα στη Θήβα στα τέλη του 14ου αιώνα. Ο Σίμων μετέφρασε τουλάχιστον μέρος της Παλαιάς Διαθήκης από τα Εβραϊκά στα Ελληνικά και λατινικά. Ετοίμασε έτσι μία τρίγλωσση Βίβλο που αφιέρωσε στον Πάπα Ουρβανό τον 6ο.

O Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος επισκέφθηκε τη Θήβα πηγαίνοντας στην Αθήνα και θεμελίωσε τον ναό των Τριών Ιεραρχών, στο σημείο που σήμερα σώζονται τα ερείπια του Αγίου Βασιλείου, κοντά στον Μητροπολιτικό Ναό (Λότζα). H Θήβα κατά τη Βυζαντινή περίοδο υπήρξε έδρα του στρατιωτικού Διοικητή (Δομέστικου), καθώς και πολλών άλλων αξιωματούχων. Γύρω στο 1199 μ.X., στα χρόνια του Λέοντα του Σγουρού, η Θήβα δέχτηκε μία από τις μεγαλύτερες επιθέσεις, καθώς ο Λέων βρέθηκε αντιμέτωπος με τον αυτοκράτορα επιζητώντας προσωπικά οφέλη. Ξεχωριστή ήταν στα χρόνια του μεσαίωνα η παρουσία του Αγίου Ιωάννη του Καλοκτένη, που τιμάται, ως πολιούχος στη Θήβα, με την επωνυμία "Νέος Ελεήμων".

Φραγκοκρατία (1204 -1460 μ.Χ.)

H ευδαιμονία συνεχίζεται και την περίοδο της Φραγκοκρατίας, όπου η Θήβα είναι πρωτεύουσα και έδρα του Δουκάτου Αθηνών - Θηβών και η πλουσιότερη επαρχία. Από τα εισοδήματα που εξασφαλίζει γίνεται μία από τις λαμπρότερες αυλές της Ευρώπης, με αξιόλογο στρατό για την ασφάλεια του Δουκάτου. Σε τέτοιο σημείο ακμής είχε φτάσει η πόλη, που το 1373 μ.X. ο Πάπας Γρηγόριος ο ΙΑ' διοργάνωσε πανευρωπαϊκό συνέδριο στη Θήβα, στο οποίο προσήλθαν όλοι οι αυτοκράτορες και βασιλιάδες της Ευρώπης και συζήτησαν για την καταπολέμηση των Τούρκων που απειλούσαν την Ευρώπη. Κατά την περίοδο της δυναστείας των Φράγκων διατηρήθηκαν στην πόλη της Θήβας οι Γαλλικοί οίκοι των Δελαρός και Βρυενίων (1205 - 1311), οι Καταλανοί βασιλιάδες της Σικελίας και της Αραγωνίας (1311 - 1387) και η κυριαρχία του Ιταλικού οίκου Ατζαϊόλι (1387 -

159

Θήβα 1460). Παρά τις συγκρούσεις των δυναστειών, η Θήβα διατηρήθηκε ως ένα ισχυρό κέντρο, με σημαντική ανάπτυξη και οικονομική άνθηση. Αποτελούσε ισχυρό κέντρο εξουσίας και δύναμης των Φράγκων μέχρι την άλωση της από τον Ομάρ, γιο του τρομερού άρχοντα Τουραχάρ. Έργο της δυναστείας των βασιλιάδων της Σικελίας και της Αραγωνίας είναι ο τετράγωνος πύργος (Σαιντ-Ομέρ) που βρίσκεται σήμερα στο αρχαιολογικό Μουσείο.

Τουρκοκρατία (1460 - 1821 μ.Χ.) Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Θήβα είχε δωρηθεί στη Βαλιδέ Σουλτάνα(δηλαδή τη μητέρα του εκάστοτε Σουλτάνου). H Βαλιδέ είχε κατοχυρώσει με φιρμάνια τα δικαιώματά της, ώστε να μην μπορεί κανείς χωρίς την άδειά της να επιβάλλει πρόστιμα ή να διατάξει συλλήψεις. H διοίκηση της Θήβας Η Θήβα της Τουρκοκρατίας παρέμεινε στους Θηβαίους κοινοτάρχες ή δημογέροντες. H βιομηχανία των μεταξωτών και η γεωργία τα πρώτα χρόνια εξακολουθούν να είναι σε άνθηση, ώστε η Θήβα να συνεχίζει να θεωρείται η πλουσιότερη πόλη. Μετά την παραχώρηση των πλουσιοχώραφων στους Tούρκους αξιωματούχους, άρχισε η πτώση της οικονομικής άνθησης. Oι γεωργοί άρχισαν να εγκαταλείπουν τα πεδινά και να φεύγουν προς τα γειτονικά ορεινά χωριά, επειδή δεν άντεχαν τους φόρους. H παιδεία ήταν ανύπαρκτη και μοναδική πηγή μάθησης ήταν τα μοναστήρια. Φωτεινή μορφή την απελευθερωτική περίοδο ήταν ο Θανάσης Σκουρτανιώτης που υπερασπίστηκε την Βοιωτία με ορμητήριό του τα ορεινά Δερβενοχώρια, που τότε αριθμούσαν μεγάλο πληθυσμό. O αγώνας του στρατηγού Σκουρτανιώτη ολοκληρώθηκε με τη θυσία του στην Αγία Σωτήρα, όπου ανατινάχθηκε μαζί με όλους τους συντρόφους του. Με τη νικηφόρα μάχη της Πέτρας, υπό την αρχιστρατηγία του Υψηλάντη, ελευθερώθηκε πλέον όλη η Βοιωτία και από το 1829 αποτέλεσε μέρος του νέου ελληνικού κράτους.

Νεότερα χρόνια Στα νεότερα χρόνια, μετά τη σύσταση του ελληνικού κράτους, η Θήβα συνεχίζει να είναι η σπουδαιότερη πόλη της επαρχίας Θηβών, προσφέροντας στο νέο κράτος με την γεωργία της και την κτηνοτροφία της. Σε όλα τα νεότερα χρόνια επιφανείς Θηβαίοι πολίτες αναδεικνύονται και πρωταγωνιστούν στον πολιτικό στίβο, παίζοντας σημαντικό ρόλο στο πολιτικό γίγνεσθαι της χώρας. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι τριακόσιοι νέοι ιερολοχίτες (1877) που πολέμησαν για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και της Ηπείρου. Άλλο γεγονός αξιόλογο των νεότερων χρόνων είναι η αποξήρανση της Κωπαΐδας επί διακυβέρνησης Χαριλάου Τρικούπη (1888) που αλλάζει ριζικά τη ζωή της πόλης. Την τυπική πρωτοκαθεδρία ως πρωτεύουσα του νομού Βοιωτίας έχασε η Θήβα από τη Λιβαδειά στις αρχές του εικοστού αιώνα, όταν μικροπολιτικές σκοπιμότητες και ισορροπίες επέτρεψαν στον Λιβαδίτη πολιτευτή Μπουφίδη να εκμεταλλευτεί τις σχέσεις του με τον τότε πρωθυπουργό Θεοτόκη και να αφαιρέσει από τη Θήβα τη διοίκηση του Νομού. Σημαντική παρέμβαση στην πόλη γίνεται με την εγκατάσταση προσφύγων λόγω της Μικρασιατικής καταστροφής. H προσφυγική ομάδα διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην θηβαϊκή οικονομία. Οι πρόσφυγες, που προσαρμόζονται εύκολα στη ντόπια ζωή, δρουν με πείσμα και επιβάλλουν στην κοινωνική δομή τους δικούς τους ανθρώπους. Τα σκληρά χρόνια της κατοχής είναι για την Θήβα, όπως για άλλες ελληνικές πόλεις, γεμάτα πείνα, θύματα, στερήσεις και προδοσίες. Σήμερα η Θήβα είναι σημαντική πόλη της

160

Θήβα Βοιωτίας, έδρα δήμου και πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας του νομού.

Συνοικίες της Θήβας Συνοικισμός Παλαιός & Νέος Ανατολικά του λόφου του Αμφείου απλώνεται η συνοικία του Παλαιού και Νέου Συνοικισμού. Ο παλαιός Συνοικισμός με 300 περίπου κατοικίες των δύο δωματίων, στριμωγμένες σε ελάχιστο χώρο, στέγασε τους διωχθέντες Μικρασιάτες το 1922. Σήμερα είναι σχεδόν εγκαταλελειμμένος από το προσφυγικό στοιχείο. Προς το Σιδηροδρομικό Σταθμό και την Αγία Παρασκευή υπάρχουν τα νεώτερα σπίτια όσων ορθοπόδησαν, αποκτώντας ξανά περιουσίες. Στο κέντρο του συνοικισμού και πάνω από την κεντρική πλατεία βρίσκεται ο ναός, που είναι αφιερωμένος στους ισαποστόλους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. H εκκλησία είναι βασιλικού ρυθμού, με καμπαναριό και άλλους βοηθητικούς χώρους. Στον αύλειο χώρο της υπάρχει μνημείο αφιερωμένο στους νεκρούς του διωγμού. Κοντά στο Σιδηροδρομικό Σταθμό βρίσκεται η μικρή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, που ήταν παλαιό νεκροταφείο. Σήμερα είναι αναπαλαιωμένη και διαμορφωμένος ο αύλειος χώρος της. Στη συμβολή του Παλαιού και Νέου Συνοικισμού της πόλης, κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό, βρέθηκε τμήμα του θεάτρου του Σύλλα, το οποίο λέγεται ότι ανήγειρε ο ίδιος, από το υλικό του θεάτρου του Διονύσου που ο ίδιος προηγουμένως είχε καταστρέψει. Τα ειδώλια του θεάτρου είχαν προ πολλού κλαπεί καθώς στη Θήβα υπήρχε έλλειψη πέτρας. Ο Κεραμόπουλος βρήκε ένα μόνο από τα ειδώλια του θεάτρου που σώθηκε καθώς είχε μεταφερθεί αλλού. Κινητά ευρήματα δεν ανακαλύφθηκαν. Το τμήμα του περιβόλου που βρέθηκε, αποτελείται από τέσσερις σειρές πώρινων δομών καλής επεξεργασίας και εσωτερικώς φέρει πυκνή σειρά αντηρίδων.

Συνοικία Κοντίτο Ανατολικά της συνοικίας των Αγίων Θεοδώρων εφάπτεται η νέα συνοικία του "Kοντίτο". Είναι μια όμορφη συνοικία με νέα κτίσματα, που κατασκευάστηκαν τα τελευταία χρόνια για να φιλοξενήσουν επιπλέον πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Στο κέντρο της συνοικίας δεσπόζει ο ναός που είναι αφιερωμένος στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότεροι κάτοικοι της Θήβας αποφασίζουν να κατοικήσουν στην συγκεκριμένη συνοικία αφού είναι μια από τις πιο ήσυχες και όμορφες συνοικίες της πόλης των Θηβών.

Συνοικία Τάχι Ακολουθώντας την οδό Λοξής Φάλαγγος, συναντά κανείς τον ανισόπεδο κόμβο του Εθνικού Γυμναστηρίου. Από εκεί ξεκινά η συνοικία του Ταχίου. Είναι μια αναπτυσσόμενη περιοχή με πολλές νέες οικοδομές αλλά και το συγκρότημα των εργατικών κατοικιών της πόλης. Στο κέντρο της συνοικίας επί του κεντρικού δρόμου (Σεφέρη) που την διασχίζει, βρίσκεται ο ενοριακός ναός που είναι αφιερωμένος στην μνήμη του Αγίου Νικολάου του νέου, όπου φυλάσσεται τμήμα από το λείψανο του θαυματουργού Οσιομάρτυρα, που εορτάζεται στις 9 Μαΐου. Η εκκλησία είναι τρίκλιτη Βασιλική, με ενσωματωμένα τα παρεκκλήσια των Βοιωτών αγίων (Μεγάλη Τεσσαρακοστή) και του Αγ. Εφραίμ (3 Ιανουαρίου), ενώ στο προαύλιο του Ναού υπάρχει το "προσκύνημα του Γολγοθά", όπου ο Εσταυρωμένος δίνει τα μηνύματα της θυσίας Του. Η Ενορία έχει έντονη λειτουργική ζωή με πλούσιο Ιεραποστολικό και φιλανθρωπικό έργο.

161

Θήβα

162

Συνοικία Αγίων Θεοδώρων Όποιος έρχεται από Αθήνα (νέα Εθνική οδός) ή από Χαλκίδα συναντά πρώτα τη συνοικία των Αγίων Θεοδώρων, όπου δεσπόζει κοντά στην κεντρική πλατεία ο ομώνυμος ναός. Είναι βυζαντινού ρυθμού, μεγαλοπρεπής με μαρμάρινα υποστηρίγματα. O ναός κτίστηκε πρόσφατα και αντικατέστησε παλαιότατο του 1842. Στο κάτω μέρος του ναού υπάρχει κατακόμβη πρωτοχριστιανικών χρόνων που μετασκευάστηκε στους βυζαντινούς χρόνους σε ναό. Αριστερά του δρόμου βρίσκεται η Οιδιπόδεια κρήνη, στην πλατεία της συνοικίας. Σήμερα υπάρχει η νεότερη κρηνική κατασκευή που έγινε στα 1902. Το νερό έφτανε στην κρήνη από την πηγή μέσω υπόγειας γαλαρίας. Ήταν άφθονο, όχι μόνο κατά την αρχαιότητα, αλλά και στα μεσαιωνικά και νεώτερα χρόνια. Τα τελευταία χρόνια κινούσε τον τροχό νερόμυλου, ερείπια του οποίου υπάρχουν μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα το νερό χρησιμοποιείται για την ύδρευση και η κρήνη είναι χωρίς νερό.

Συνοικία Πυρί Μετά το Μουσείο βρίσκεται το πνευματικό κέντρο του Δήμου, πίσω από το οποίο βρίσκεται ο λόφος του Αμφείου, με τους τάφους του Ζήθου και του Αμφίωνος. Από αυτό το σημείο αρχίζει η συνοικία του Πυρίου. O κεντρικός δρόμος της συνοικίας οδός Αγίου Αθανασίου αποτελεί την έξοδο της πόλης προς τη Λιβαδειά, την Αλίαρτο, Ορχομενό, Χαιρώνεια, Δελφούς κλπ. Επί της Αγίου Αθανασίου βρίσκεται ο διώροφος ναός των Αγίων Πάντων (άνω όροφος) και Αγίου Αθανασίου (κάτω όροφος) που εξυπηρετεί τις ανάγκες των πιστών του παλαιού και νέου ημερολογίου αντίστοιχα. Μετά την κεντρική πλατεία της συνοικίας συναντάμε τη μεγαλόπρεπη εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, βυζαντινού ρυθμού, που κτίστηκε το 1950. Ακολουθούν τα κτίρια που εξυπηρετούν όλες τις εκπαιδευτικές ανάγκες της συνοικίας, το 4ο Δημοτικό Σχολείο και 3ο Λύκειο, και στη συνέχεια το νεόδμητο Γηροκομείο που ανοικοδομήθηκε από την ενορία του Αγίου Αθανασίου.

Δείτε επίσης • • • •

Κάδμος Δήμος Θηβαίων Αρχαία Θήβα Σεισμός στη Θήβα το 1914

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Θηβαίων [2]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%98%CE%AE%CE%B2%CE%B1& params=38.

368463_N_23. 357546_E_type:city(25500) [2] http:/ / www. thiva. gr/

163

Ιεράπετρα Ιεράπετρα Συντεταγμένες: 35°00′14″N 25°44′14″E35.0039, 25.7373 [1] Ιεράπετρα

Ιεράπετρα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Κρήτης Περιφέρεια

Κρήτης

Νομός

Λασιθίου

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 17 Επίσημος πληθυσμός

23.707 (2001)

Ταχυδρομικός κώδικας

722 00

Τηλεφωνικός κωδικός

28420

Δήμαρχος

Μανώλης Ι. Μαστοράκης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. ierapetra. gr/

Η Ιεράπετρα είναι η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης και η νοτιότερη της Ελλάδας και της Ευρώπης. Είναι επίσης η μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη, αλλά και το κύριο οικονομικό και εμπορικό κέντρο του νομού Λασιθίου. Βρίσκεται 100 χιλιόμετρα μακριά από το Ηράκλειο, 242 χιλιόμετρα απο τα Χανιά και 36 χιλιόμετρα νότια απο τον ΄Αγιο Νικόλαο. Σήμερα η Ιεράπετρα είναι το μοναδικό αστικό κέντρο στη νότια Κρήτη και αποτελεί σπουδαίο εμπορικό κέντρο εξαγωγής αγροτικών προϊόντων προς την Ευρώπη. Στην περιοχή της ανήκουν μερικά από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της ανατολικής Μεσογείου, όπως η νήσος Χρυσή, το δάσος του Σελακάνου που είναι το μεγαλύτερο και το σπουδαιότερο στην Κρήτη, και τα όρη της Θρυπτής. Ο τουριστικός οικισμός του Μακρύ Γιαλού βρίσκεται 25 χιλιόμετρα ανατολικά από την πόλη. Η οικονομία της στηρίζεται κυρίως στην παραγωγή πρώιμων κηπευτικών σε θερμοκήπια και δευτερευόντως στον τουρισμό.

Ιεράπετρα

164

Το 2003 δημιουργήθηκε το Τμήμα Εμπορίας και Διαφήμισης της Σχολής Διοίκησης Οικονομίας του Τ.Ε.Ι.[2] , το πρώτο τμήμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην πόλη της Ιεράπετρας.

Κλιμα Η Ιεραπετρα συμφωνα με την Ε.Μ.Υ ειναι η θερμοτερη πολη στην Ελλαδα με μεση ετησια θερμοκρασια 20.1 °C [3] καθως επισης και η πολη με την μεγαλυτερη ηλιοφανεια στην χωρα με μεση ετησια ηλιοφανεια στις 3101 ωρες [4] ..

Ιστορική Αναδρομή Η πόλη βρίσκεται στη θέση της αρχαίας πόλεως Ιεράπυτνας στη νοτιοανατολική Κρήτη[5] . Παλαιότερες ονομασίες της Ιεράπυτνας ήταν Κύρβα, Κάμιρος, Πύτνα και ήταν μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Κρήτης, ιδιαίτερα κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Η Βενετοκρατία κράτησε στην Ιεράπετρα από τον 13ο μέχρι τον 17ο αιώνα. Το κάστρο "Καλές" χτίστηκε τα πρώτα χρόνια της Βενετοκρατίας και ισχυροποιήθηκε από τον Φραντζέσκο Μοροζίνι (τον καταστροφέα της Ακρόπολης) το 1626[6] για να προστατεύει τον μικρό λιμένα, παρόλο που σύμφωνα με ντόπια παράδοση χτίστηκε από τον Γενοβέζο πειρατή Πεσκατόρε το 1212. Τον Ιούλιο του 1798 η Ιεράπετρα συμμετέχει ενεργά στην παγκόσμια ιστορία. Ο Μέγας Ναπολέων μετά την μάχη των Πυραμίδων στην Αίγυπτο, εγκαταλείπει τον ηττημένο στρατό του και διανυκτερεύει μια νύχτα στην Ιεράπετρα[7] . Το σπίτι που τον φιλοξένησε υπάρχει ακόμα. Την εποχή της Τουρκικής κατοχής χτίστηκε ένα τζαμί το οποίο υπάρχει ακόμη. Ανάμεσα στα κτίρια εκείνης της εποχής διακρίνεται κατ το Τουρκικό σχολείο που τώρα στεγάζει το Μουσείο Αρχαιοτήτων. Ξεχωριστή θέση σε αυτό έχει το άγαλμα της Περσεφόνης. Το σπίτι που σύμφωνα με την παράδοση έμεινε ο Ναπολέων

Το νόμισμα της αρχαίας Ιεράπετρας Ένα αργυρό δίδραχμο της εποχής του 2ου - 1ου αι. π.Χ. φυλάγεται στο Βρετανικό Μουσείο. Απεικονίζει ένα γυναικείο κεφάλι σε δεξιό προφίλ, στολισμένο με κορώνα. Η κόμη είναι περιποιημένη και συμμαζεμένη, ενώ ο σβέρκος καλύπτεται από μπούκλες. Η πίσω όψη φέρει τις επιγραφές ΙΕΡΑΠΥ και ΑΡΙΣΤ|ΑΓΟΡΑ|Σ, ενώ απεικονίζει έναν φοίνικα με καρπούς. Στα αριστερά ένας αετός σε δεξιό προφίλ φτερουγίζει. Την όλη πίσω όψη περιβάλλει ένα δάφνινο στεφάνι. Έχει διάμετρο 23 χιλ. και ζυγίζει 7,54 γραμ..[8]

Αρχαίο κέρμα της Ιεράπυτνας. 2ος 1ος αι. π.Χ.

Ιεράπετρα

165

Εικόνες

Άποψη της Ιεράπετρας από το λιμάνι. Στο βάθος τα όρη της Θριπτής

Ο λιμενοβραχίoνας

Η Ιεράπετρα σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αι.

Το λιμάνι και η Κάτω Μερά

Το λιμάνι και στο βάθος τα Ξενοδοχεία της πόλης

Γλάροι του λιμανιού

Η Κάτω Μερά

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%99%CE%B5%CF%81%CE%AC%CF%80%CE%B5%CF%84%CF%81%CE%B1& params=35. 0039_N_25.

7373_E_type:city(11450) [2] [3] [4] [5]

ΤΕΙ Εμπορίας & Διαφήμισης ( Marketing ) (http://www.emark.teicrete.gr/emark/) http:/ / magouliana. freehost. gr/ klima. pdf http:/ / www. urbanclimate. net/ matzarakis/ papers/ matzarakis_katsoulis_2005_cyprus. pdf http:/ / books. google. com/ books?um=1& q=Hierapytna+ pytna& btnG=Search+ Books

[6] Sights and attractions in Ierapetra - Lonely Planet Travel Information (http:/ / www. lonelyplanet. com/ greece/ crete/ ierapetra/ sights) [7] Napoleonic Wars: Battle of the Pyramids » HistoryNet (http:/ / www. historynet. com/ napoleonic-wars-battle-of-the-pyramids. htm) [8] John Ward (1832-1912) και Sir George Francis Hill (1867-1948), επιμ. (1902) (στα Αγγλικά). Greek coins and their parent cities (http:/ / www. archive. org/ details/ greekcoinstheirp00warduoft). Λονδίνο: Murray. . Ανακτήθηκε την 12 Οκτωβρίου 2009.

Δείτε επίσης Κρητική Διατροφή

Άλλες πύλες • Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία-Ο καιρός στην Ιεράπετρα (http://www.meteo.gr/cf.asp?city_id=69) • Παραδοσιακή Κρητική Διατροφή (http://www.cretan-nutrition.gr/) • Ενδιαφέροντα Στοιχεία για την Πόλη (http://www.emark.teicrete.gr/emark/Î ÎµÏ Î¬Ï ÎµÏ Ï Î±/tabid/55/ Default.aspx)

166

Ιωάννινα Ιωάννινα Συντεταγμένες: 39°40′00″N 20°51′00″E39.6667, 20.85 [1] Ιωάννινα

Πανοραμική άποψη των Ιωαννίνων με την Παμβώτιδα.

Ιωάννινα Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Ήπειρος

Περιφέρεια

Περιφέρεια Ηπείρου

Νομός

Ιωαννίνων

Αρ. δημ. διαμερισμάτων

3

Επίσημος πληθυσμός

70.203 (2001)

Υψόμετρο

470 m

Ταχυδρομικός κώδικας

45xxx

Τηλεφωνικός κωδικός

26510

Δήμαρχος

Νικόλαος Γκόντας

Δικτυακός τόπος

[2]

Τα Ιωάννινα γνωστά και ως Γιάννενα ή Γιάννινα είναι η πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη του νομού Ιωαννίνων και της Ηπείρου με 70.203 κατοίκους (2001). Η επίσημη ονομασία του ΟΤΑ είναι Δήμος Ιωαννιτών και συμπεριλαμβάνει τα γειτονικά χωριά. Ο κάτοικος ονομάζεται Ιωαννίτης, Ιωαννήτισσα, ή κοινώς Γιαννιώτης και Γιαννιώτισσα. Τα Ιωάννινα βρίσκονται στο βορειοδυτικό κομμάτι της ηπειρωτικής Ελλάδας, στο κέντρο του ομώνυμου λεκανοπεδίου. Είναι μία από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας με πλούσια πολιτιστική παράδοση και

Ιωάννινα σύγχρονες αναπτυξιακές επιχειρήσεις. Η διάνοιξη της Εγνατίας οδού συνδέει οδικά τη δυτική με την βόρεια και ανατολική Ελλάδα. Στην πόλη υπάρχουν δύο νοσοκομεία (γενικό και πανεπιστημιακό). Στα Ιωάννινα εδρεύει το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με 17 τμήματα και περίπου 20.000 φοιτητές. Επίσης στα Ιωάννινα φιλοξενούνται και τμήματα του Τ.Ε.Ι. Ηπείρου, με έδρα την Άρτα. Μεταξύ των πολυποίκιλων γεωγραφικών χαρακτηριστικών της περιοχής, ξεχωριστή θέση κατέχει η λίμνη Παμβώτιδα, που παράκειται της πόλης. Άξιο αναφοράς είναι και το νησάκι της λίμνης (νήσος Ιωαννίνων), στο οποίο βρίσκεται μικρός οικισμός και διάφορα μνημεία και αξιοθέατα, όπως η τελευταία κατοικία του Αλή Πασά. Υπάρχουν επίσης έξι μοναστήρια [3] , το παλιότερο του Αγίου Νικολάου (Ντίλιου) ή Στρατηγοπούλου του 11ου αιώνα, του Αγίου Νικολάου (Σπανού) ή Φιλανθρωπινών από το 1292 μ.Χ., του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (1506 μ.Χ.), της Ελεούσης (1570 μ.Χ.), του Αγίου Παντελεήμονος (17ου αιώνα) και της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1851 μ.Χ.). Στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου (Σπανού) ή Φιλανθρωπινών δίδαξαν κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο λόγιος Αλέξιος Σπανός, οι μοναχοί Πρόκλος και Κομνηνός και οι αδελφοί Αψαράδες, Θεοφάνης και Νεκτάριος. Τρία χιλιόμετρα από την πόλη των Ιωαννίνων βρίσκεται το σπήλαιο Περάματος Ιωαννίνων, μήκους περίπου 830 μέτρων και εκτάσεως περίπου 14400 τ.μ. [3] . Το σπήλαιο ανεκαλύφθη από κατοίκους της πόλεως που προσπάθησαν να βρουν καταφύγιον από τους βομβαρδισμούς των ιταλικών αεροπλάνων το 1940.

Ιστορία Αρχαιότητα και πρώτοι χριστιανικοί χρόνοι Οι πρώτες ενδείξεις ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή των Ιωαννίνων εντοπίζονται από την Παλαιολιθική Εποχή (πριν 38.000 χρόνια). Αυτό έχει αποδειχθεί από τα λίθινα εργαλεία που βρέθηκαν στο σπήλαιο της Καστρίτσας. Η πόλη ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Η ονομασία της πιθανότατα προέρχεται από τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που βρισκόταν στον χώρο του κάστρου, ιδρυθείσης πιθανώς περί το 510 μ. Χ. ή επειδή ήταν υπό την προστασία του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου. Η πόλη αναφέρεται για πρώτη φορά το 527 μ.χ. από τον ιστορικό Προκόπιο με την ονομασία Ευροία.

Μεσοβυζαντινοί και Υστεροβυζαντινοί χρόνοι Ακολούθησε το διάστημα των σλαβικών επιδρομών στην ευρύτερη περιοχή κατά το τέλος του 6ου και στις αρχές του 7ου αι. μ.χ.. Στο διάστημα αυτό δεν διασώζονται στοιχεία για την τύχη της πόλης αν και θεωρείται πιθανή η κατάληψή της από τους επιδρομείς για ορισμένες δεκαετίες. Το 879 η πόλη αναφέρεται για πρώτη φορά με το σημερινό της όνομα και ήταν έδρα Επισκόπου. Η πόλη κατελήφθη επί τσάρου Σαμουήλ προσωρινά από τους Βουλγάρους. Το 1082 η πόλη κατελήφθη από τους Νορμανδούς, υπό τον Βοημούνδο του Τάραντα, που επιδιόρθωσε τα τείχη της πόλης για να απωθήσει αντεπίθεση του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού. Η πόλη απελευθερώθηκε από τον Αλέξιο Κομνηνό το 1108. Τον 13ο αι. με την εγκαθίδρυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου τα Ιωάννινα ήταν το δεύτερο σημαντικότερο αστικό κέντρο της Ηπείρου, μετά την Άρτα. Ο ιδρυτής του Δεσποτάτου Μιχαήλ Α’ Κομνηνός Δούκας συνέβαλε στην εγκατάσταση στην πόλη επιφανών οικογενειών από την Κωνσταντινούπολη που είχαν φύγει λόγω της Άλωσης του 1204 από τους Σταυροφόρους. Από το 1337-1340 ο Ανδρόνικος ΙΙΙ Παλαιολόγος με τη βοήθεια του Ιωάννη Καντακουζηνού καταλύουν το Δεσποτάτο της Ηπείρου και τα Ιωάννινα περιέρχονται υπό βυζαντινό έλεγχο. Το 1367 τα Ιωάννινα έρχονται κάτω από σλαβικό έλεγχο του Θωμά Πρελούμπου που οι Γιαννιώτες έφεραν σαν προστάτη αλλά αποδείχθηκε τύραννος. Μέχρι την κατάκτηση από τους Τούρκους το 1430, παρόλο που η πόλη περιήλθε υπό σερβικό και ιταλικό (οικογένεια Τόκκων) έλεγχο, γνώρισε σημαντική οικονομική και πνευματική άνθιση.

167

Ιωάννινα

168

Τουρκοκρατία Το 1430 οι Οθωμανοί, υπό τον Σινάν Πασά με την είσοδό τους στην πόλη δεσμεύτηκαν με έγγραφη συμφωνία (ορισμός) να γίνουν σεβαστά πολλά προνόμια των κατοίκων, κυρίως περιουσιακά και εκκλησιαστικά. Το 1611 ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος (ή Σκυλόσοφος), πρώην Επίσκοπος Λάρισας ηγήθηκε εκτεταμένης εξέγερσης στην περιοχή. Η εξέγερση όμως καταπνίγηκε από τον διοικητή της πόλης Ασλάν Πασά, που ήταν γενίτσαρος ελληνικής καταγωγής. Απόρροια του ξεσηκωμού αυτού ήταν και η κατάργηση των προνομίων. Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου κατεστράφη και οι μοναχοί θανατώθηκαν. Στην θέση του ανηγέρθη το 1618 τζαμί (Ασλάν Τζαμί, σήμερα μουσείο, επί του κάστρου) αφιερώμένο στον Ασλάν Πασά που κατέπνιξε το κίνημα του Διονύσιου. Από την εποχή εκείνη εγκαταστάθηκαν οικογένειες Τούρκων και Εβραίων στο κάστρο της πόλης. Οι εκδιωχθέντες Έλληνες ίδρυσαν νέους οικισμούς για πρώτη φορά έξω από το κάστρo: της Καλούτσιανης, της Σιαράβας, της Καραβατιάς, τα Δυό Αδέλφια, τα Λακώματα κ.α. [3] Παρόλη την αναταραχή, η πόλη επανέκαμψε, οι Γιαννιώτες συνέχισαν τις εμπορικές και χειροτεχνικές τους δραστηριότητες. Οι εμπορικές σχέσεις με σημαντικά κέντρα της Ευρώπης (Βενετία και Λιβόρνο) ήταν έντονες, όπου έμποροι από τα Ιωάννινα ίδρυαν εμπορικούς και τραπεζικούς οίκους. Ταυτόχρονα, διατηρούσαν την επαφή τους με την πατρίδα και χρηματοδοτούσαν την κατασκευή εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Αυτοί οι έμποροι υπήρξαν και οι πιο σημαντικοί εθνικοί ευεργέτες.

Η Παμβώτιδα, πιο γνωστή σαν λίμνη των Ιωαννίνων.

Ο 'Ορισμός' του Σινάν Πασά, 9 Οκτ. 1430, που απένειμε στους κατοίκους σειρά προνομίων.

Τα Ιωάννινα στο απόγειο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού Η σημαντικότατη πνευματική και εκπαιδευτική δραστηριότητα την εποχή εκείνη ήταν απόρροια της οικονομικής ευημερίας που η πόλη γνώρισε. Τα Ιωάννινα αποτέλεσαν το σημαντικότερο κέντρο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού μαζί με την Κωνσταντινούπολη και τα κέντρα του απόδημου Ελληνισμού στην Βιέννη και στο Βουκουρέστι. Ιωαννίτες ήταν οι ιδρυτές και των τεσσάρων ελληνικών τυπογραφείων της Βενετίας: του Νικολάου Γλυκύ, Η Καπλάνειος Σχολή [4] Ανδρέα Ιουλιανού, Νικολάου Σάρου και Δημητρίου Θεοδοσίου . Στον 17ο και 18ο αιώνα χτίστηκαν πολλες σχολές: η Επιφανείου το 1647, η Μπαλάνειος το 1676, η Μαρούτσιος το 1742, η Καπλάνειος to 1805 και αργότερα η Ζωσιμαία Σχολή το 1828 και άλλες. Οι σχολές αυτές αποτέλεσαν σημαντικά κέντρα στην ανάπτυξη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού[5] . Η Μπαλάνειος ιδρύθηκε από τον Μπαλάνο Βασιλόπουλο, (1684-1760) με χρήματα του ευεργέτη Μάνου Γκιούμα. Εδώ δίδαξαν σημαντικές προσωπικότητες του Ελληνικού Διαφωτισμού, όπως ο Βησαρρίων Μακρής (1675-1683), ο ιερέας Γεώργιος Σουγδουρής (1683-1714), ο ιερέας Αναστάσιος Παπαβασιλείου (1715 -?), ο ιερομόναχος Μεθόδιος Ανθρακίτης (1715-?), ο μαθητής του Αθανάσιος Ψαλίδας (1767-1829), ο μαθητής αυτού Ιωάννης Βηλαράς (1771-1823) και ο Κοσμάς Βαλάνος (1731-1808), γιός του Μπαλάνου Βασιλόπουλου[6] . Ο Αθανάσιος Ψαλίδας με τη σειρά του ίδρυσε την Καπλάνειο Σχολή με χρήματα που δωρήθηκαν από τον πλούσιο έμπορο

Ιωάννινα

169

Ζώη Καπλάνη από την Ρωσία. Ο Ψαλίδας εξόπλισε την Καπλάνειο με αξιόλογη βιβλιοθήκη και με εξοπλισμό πειραματικής φυσικής και χημείας που προκάλεσε την περιέργεια και καχυποψία του Αλή Πασά. Η Καπλάνειος λειτούργησε έως το 1820, όταν τα Σουλτανικά στρατεύματα μπήκαν στα Ιωάννινα. Στα Ιωάννινα φοίτησε και ο κληρικός και λόγιος Νεόφυτος Δούκας. Τα σχολεία αυτά συνέχισαν την Βυζαντινή παράδοση και συνέβαλαν αποφασιστικά στην αφύπνιση των υπόδουλων Ελλήνων. Το 1789 η πόλη έγινε έδρα της περιοχής (πασαλίκι) που ήλεγχε ο Αλή πασάς, μουσουλμάνος αλβανικής καταγωγής από το Τεπελένι, ο οποίος είχε υπό τον έλεγχό του όλη την περιοχή της βορειοδυτικής Ελλάδας, την Θεσσαλία, τμήμα της Εύβοιας και την Πελοπόννησο. Κατά το διάστημα αυτό η πόλη γνώρισε το απόγειο της ακμής της. Από τότε έχει μείνει γνωστή η έκφραση ότι τα Ιωάννινα είναι «πρώτα στα άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα». Ο Νεόφυτος Δούκας, λόγιος και κληρικός της εποχής, με υπέρογκο έργο, αναφέρει χαρακτηριστικά, με μια μικρή δόση υπερβολής: Όσοι εχρημάτισαν Έλληνες συγγραφείς υπήρξαν ή Ιωαννίται ή μαθηταί της των Ιωαννίνων σχολής Το έτος που ξέσπασε η Επανάσταση (1821), ο Σουλτάνος στην Κωνσταντινούπολη, θορυβημένος από την συνεχώς αυξανόμενη επιρροή του Αλή πασά και από πληροφορίες για πιθανή απόσχιση του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, διέταξε τον αποκεφαλισμό του για προδοσία ενάντια στην Υψηλή Πύλη. Δυο χρόνια αργότερα δολοφονήθηκε από αξιωματούχους του Σουλτάνου στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων όπου κατέφυγε για να αποφύγει την θανατική καταδίκη. Στο Ίτς Καλέ, την ακρόπολη του κάστρου, υπάρχουν τα ερείπια του σεραγιού του Αλή Πασά, που καταστράφηκε από τον Οθωμανικό στρατό, το Φετίχ Τζαμί κτισμένο το 1597, η μαρμάρινη βάση του τάφου του Αλή Πασά, κάποια διασωζώμενα παλιά τουρκικά κτίσματα, κυρίως μαγειρεία, πύργοι φρουρών, πυριδιταποθήκες, σταύλοι αλόγων και κάποια κανόνια από αυτά που ήταν τοποθετημένα γύρω από το φρούριο. Σώζεται επίσης ένας πύργος των Νορμανδών που είχε ενσωματωθεί με το σεράϊ του Αλή Πασά. Το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων, κτίστηκε το 1918 πάνω στο θησαυροφυλάκιο του Αλή Πασά.

Μετά την Επανάσταση Το 1828 ιδρύεται η Ζωσιμαία Σχολή με χορηγία των αδελφών Ζωσιμά σε περίοδο δύσκολη για την πόλη. Τα Ιωάννινα δεν περιήλθαν εντός της επικράτειας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους (1832). Το 1869 μεγάλο μέρος της πόλης καταστράφηκε από πυρκαγιά, όμως ανακατασκευάστηκε γρήγορα. Ειδικά, η αγορά κατασκευάστηκε με σχέδια του Γερμανού αρχιτέκτονα Χολτς, γενικό υπήρξε και το ενδιαφέρον των απόδημων Η Ζωσιμαία σχολή τον 19ο αιώνα. Γιαννιωτών που συνέβαλλαν στην χρηματοδότηση για την ανέγερση πολλών ναών (Αγίου Νικολάου, Αγιάς Μαρίνας κ.α.), σχολείων και άλλων κοινωφελών ιδρυμάτων. Στις 21 Φεβρουαρίου 1913, τα Ιωάννινα απελευθερώθηκαν κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και ενσωματώθηκαν στο Ελληνικό Κράτος. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή (1922) και την ανταλλαγή πληθυσμών, οι περισσότερες τούρκικες οικογένειες αποχώρησαν για την Τουρκία και ταυτόχρονα υποδέχτηκε αρκετούς πρόσφυγες. Το 1943, κατά την διάρκεια της κατοχής, σχεδόν το σύνολο της Εβραϊκής κοινότητας της πόλης (Ρωμανιώτες), εστάλησαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πολωνία και την Γερμανία, από τους οποίους ελάχιστοι επέστρεψαν.

Ιωάννινα

Δείτε επίσης • Διοικητική διαίρεση νομού Ιωαννίνων • Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας Παύλου Βρέλλη

Αναφορές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B9%CE%BD%CE%B1& params=39. 6667_N_20.

85_E_type:city(70203) [2] http:/ / www. ioannina. gr/ index. htm [3] Γεώργιος Ι. Σουλιώτης Γιάννινα (Οδηγός Δημοτικού Μουσείου και Πόλεως 1975 [4] Π. ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΑΡ΄ ΕΛΛΗΣΙΝ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ε.Η.Μ., 1986 [5] Ιωάννης Στεφανόπολι Το σχολείον παράγων της Εθνικής αφυπνίσεως. Πρώτη δημοσίευση: L’ Hellenisme Contemporain, Δ/ση ύλης: Διονύσιος Ζακυθινός, Αθήναι 1953 [6] Π. Αραβαντινού Βιογραφική Συλλογή Λογίων της Τουρκοκρατίας ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ε.Η.Μ., 1960.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Ιωαννιτών (http://www.ioannina.gr/) • Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (http://www.uoi.gr) • Τ.Ε.Ι Ηπείρου (http://www.teiep.gr) • Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων (http://www.amio.gr) • Ιoannina360 (http://www.ioannina360.com) Εικονική περιήγηση με διαδραστικές φωτογραφίες 360° στα Ιωάννινα • ΙoanninaToday (http://www.ioanninatoday.gr) Θεματική Πύλη ενημέρωσης για τα Ιωάννινα και την Ήπειρο

170

171

Καβάλα Καβάλα Συντεταγμένες: 40°55′60″N 24°24′00″E40.9333, 24.4 [1] Καβάλα

Καβάλα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Μακεδονίας Περιφέρεια

Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Νομός

Καβάλας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 5 Επίσημος πληθυσμός

63.293 (σύμφωνα με την Νομαρχία)

Ταχυδρομικός κώδικας

65***

Τηλεφωνικός κωδικός

2510

Δήμαρχος

Κωστής Σιμιτσής

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. kavala. gov. gr

H Καβάλα είναι πρωτεύουσα του ομώνυμου Νομού και γεωγραφικά βρίσκεται στην Βόρειο Ανατολική Ελλάδα. Η πόλη της Καβάλας είναι χτισμένη στους πρόποδες του όρους «Σύμβολο» και είναι η δεύτερη μεγάλη πόλη και λιμένας της Μακεδονίας καθώς επίσης και ένα από τα στρατηγικότερα λιμάνια της Βορείου

Καβάλα Ελλάδας. Απέχει 680 χιλιόμετρα από την Αθήνα και 165 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη. Ο πραγματικός πληθυσμός του τ.δ. Καβάλας είναι 54.394 κάτοικοι ενώ ο συνολικός πληθυσμός του δήμου Καβάλας είναι περίπου 63.293 κάτοικοι μετά την συγχώνευση του Δήμου Φιλίππων, σύμφωνα με το Σχέδιο Καλλικράτης.

Η ιστορία της Καβάλας Η ιστορία της Καβάλας ξεκινά από του Προϊστορικούς χρόνους και εκτείνεται μέχρι σήμερα. Οι αναφορές για αυτήν από την μία χάνονται στις ομηρικές αφηγήσεις και από την άλλη καταγράφονται στα αρχεία της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Από την μία η πόλη έγινε παγκοσμίως γνωστή για την άφιξη των δημοκρατικών στρατευμάτων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ενόψει της ιστορικής μάχης των Φιλίππων και από την άλλη για την άφιξη του Αποστόλου Παύλου, κάνοντας την Νεάπολη (σημερινή Καβάλα) πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που δέχτηκε το χριστιανισμό. Είναι διάσημη για τα μεγαλοπρεπή έργα Βυζαντινών και Τούρκων (όπως το Κάστρο [2] και οι Καμάρες) όσο και για το ότι αποτέλεσε γενέτειρα του Μεχμέτ Αλί, αντιβασιλέα της Αιγύπτου. Παράλληλα η νεότερη ιστορία της πόλης παρουσιάζει εξίσου ενδιαφέρον, τόσο για την καπνεργασία και τις πρώτες απεργίες στα Βαλκάνια (1896) όσο και για την πλούσια βιομηχανική δραστηριότητα με κυρίαρχη αυτή του μαύρου χρυσού.

Προϊστορικοί χρόνοι Τα παλαιότερα ευρήματα που βρέθηκαν στο νομό Καβάλας, ήρθαν στο φως τη δεκαετία του 50 στην περιοχή «Τζίνες [3]» της Θάσου (ορεινή περιοχή κοντά στα Λιμενάρια) και αφορούν εργαλεία εξόρυξης ώχρας της Νεοτέρας Παλαιολιθικής, περίπου 20.300 χρόνων π.Χ. Εκείνη την περίοδο η στάθμη της θάλασσας ήταν πολύ χαμηλότερα από την σημερινή, με αποτέλεσμα η νήσος της Θάσου να συνδέεται δια στεριάς με την ενδοχώρα. Όμως κατά την Μεσολιθική εποχή που η θερμοκρασία του περιβάλλοντος αυξήθηκε και έλιωσαν οι παγετώνες, τα νερά της θάλασσας πλημμύρισαν την μέχρι πρότινος πεδιάδα. Η μετάβαση στην Νεολιθική Εποχή χαρακτηρίστηκε από την μόνιμη εγκατάσταση (ίδρυση πρώτων οικισμών), την εξημέρωση των ζώων και την καλλιέργεια της γης. Οι πρώτες οργανωμένες κοινωνίες εμφανίζονται στην Πεδιάδα των Φιλίππων γύρω στα 5.600π.Χ. Πιο γνωστές θέσεις γενικότερα στον νομό Καβάλας για την περίοδο της Νεολιθικής είναι το Ντικιλί Τας (=Όρθια Πέτρα στα τούρκικα), που παρουσιάζει κατοίκηση από την Μέση Νεολιθική, η θέση που βρίσκεται κοντά στο χωριό Ακροπόταμος, η θέση που βρίσκεται κοντά στον Παράδεισο και ο προϊστορικός οικισμός των Λιμεναρίων Θάσου. Πολλοί οικισμοί παρουσιάζουν συνεχή κατοίκηση και την εποχή του Χαλκού, με σημαντικότερα ευρήματα, αυτά από το προϊστορικό νεκροταφείο του οικισμού Καστρί Θάσου και της Σκάλας Σωτήρα Θάσου (ο δεύτερος μάλιστα είναι ο μοναδικός οικισμός στα Βαλκάνια που είναι περιτοιχισμένος). Η τελική φάση της Εποχής του Χαλκού σφραγίζεται με τη μυκηναϊκή διείσδυση. Αγγεία μυκηναϊκά ή τοπικές μιμήσεις τους, χάλκινα μαχαίρια μυκηναϊκού τύπου καθώς και άλλα αντικείμενα είναι μάρτυρες των εμπορικών επαφών της Νότιας Θάσου με νοτιοελλαδίτες θαλασσοπόρους. Αν και μη χρονολογημένες, πιο γνωστές είναι οι θαυμάσιες βραχογραφίες κοντά στο σημερινό χωριό Φίλιπποι. Επίσης αξίζει να σημειώσουμε πως η σημερινή πόλη της Καβάλας χτίστηκε επάνω σε δύο προϊστορικές θέσεις, την Αντισσάρα (σημερινή Καλαμίτσα) που η ιστορίας της χάνεται στα ομηρικά έπη καθώς και του οικισμού της εποχής του Σιδήρου που εντοπίστηκε ανατολικά της πόλης (περιοχή Περιγιαλίου). Δυστυχώς, τα μόνα που διασώθηκαν από την ανεξέλεγκτη οικοδόμηση του 20ού αιώνα (κυρίως της δεκαετίας του 50-60) είναι ένα κομμάτι του τοίχους της Αντισσάρας, το οποίο στέκει εγκαταλειμμένο ανάμεσα στις πολυκατοικίες της σύγχρονης πόλης. Αρκετά ευρήματα της προϊστορικής περιόδου θα βρείτε τόσο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας (κυρίως του Ντικιλί Τας) όσο και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου στο Λιμένα.

172

Καβάλα

Αρχαίοι χρόνοι Μετά από μακροχρόνιους πολέμους (που σύμφωνα με την ιστορία έλαβε μέρος και ο ποιητής Αρχίλοχος) με τα θρακικά φύλα που διέμεναν στη περιοχή, οι Θάσιοι για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα τις θρακικές επιδρομές, γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., ιδρύουν την Νεάπολη (=Νέα Πόλη). Εκτός της στρατηγική της θέση, στο δρόμο που συνέδεε την Ανατολή με την Δύση, καθώς και το φυσικό της λιμένα, η Νεάπολη βρισκόταν ανάμεσα Αργυρή δραχμή Νεαπόλεως που κυκλοφόρησε από το 411-350 π.Χ. Έμπροσθεν κεφαλή Γοργόνας. Όπισθεν κεφαλή Αφροδίτης στην εύφορη και πλούσια σε μεταλλεύματα Θάσο, με στεφάνι και η επιγραφή με τα Ελληνικά γράμματα Ν-Ε-Π-Ο κοντά στο χρυσοφόρο Παγγαίον Όρος και ακριβώς δίπλα στις εύφορες πεδιάδες των Φιλίππων και του Νέστου. Υπήρξε μέλος της Α’ και Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας η οποία και μνημονεύεται στους φορολογικούς καταλόγους. Τα τιμητικά ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου, εγκωμιάζουν την Νεάπολη, για την συμπαράστασή της στην Αθήνα, κατά την ταραχώδη περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου. Πρωταρχική λατρεία στην πόλη αυτήν την περίοδο ήταν η πολιούχος Θεά της Παρθένου. Η αυτονομία της Νεάπολης φαίνεται και από τα αργυρά νομίσματα (στατήρες), που αρχίζουν να χρησιμοποιούνται λίγο πριν το 500π.Χ. με την απεικόνιση της γοργούς πάντα στην μια τους όψη (που είχε ως σημασία, να διώχνει την κακοτυχία). Η Νεάπολη έμεινε σύμμαχος της Αθήνας μέχρι το 340π.Χ. όταν την κατέλαβε ο Φίλιππος προσαρτώντας την στη Μακεδονία. Η θέση της Νεάπολης σήμερα τοποθετείται στη χερσόνησο της Παναγίας χωρίς να γίνει σαφές το ακριβές της σημείο (τεκμηριώθηκε μονάχα η θέση του ιερού της παρθένου). Τα ευρήματα της Νεαπόλεως εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας.

Νεότερη ιστορία Οι Καβαλιώτες συμμετείχαν στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων. Γνωστός Καβαλιώτης αγωνιστής ήταν ο Ιλαρίων Καρατζόγλου[4] . Επίσης, ο Κωνσταντίνος Σερδάρογλου, που κρεμάστηκε από τους Οθωμανούς κατά το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821[5] . Σημαντικός Καβαλιώτης αγωνιστής του 1821 ήταν και ο πυροβολητής του Ναυτικού Νικόλαος Καγιάσας[6] . Το 1864, μετά από άδεια που δόθηκε από τον σουλτάνο, η Καβάλα επεκτάθηκε οικοδομικά εκτός των τειχών της παλαιάς πόλης. Το γεγονός αυτό καθώς και το ότι εκείνη την εποχή τα καπνά της Μακεδονίας ήταν γνωστά σε ολόκληρο τον κόσμο μετέτρεψαν την πόλη σε κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Σε αυτό βοήθησε και η θέση της με το φυσικό λιμάνι της. Στην Καβάλα αξίζει να σημειωθεί πως έλαβε χώρα η πρώτη και η μεγαλύτερη εργατική απεργία (5000 εργάτες) σε ολόκληρα τα Βαλκάνια, το έτος 1896, ενώ ακόμη τουρκοκρατούμενη σε αυτήν κυκλοφορούσαν 3 ελληνικές εφημερίδες που την κατατάσσουν δεύτερη πόλη μετά την Θεσσαλονίκη, της Βορείου Ελλάδος, σε ελληνικές εκδόσεις εφημερίδων (ΕΡΜΗΣ, ΣΗΜΑΙΑ και ΚΥΜΑ). Με την ίδρυση του τουρκικού συντάγματος το 1908 στην Καβάλα ιδρύεται και το πρώτο επίσημο καπνεργατικό σωματείο στα Βαλκάνια (ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ), που υπήρχε ήδη από το 1905 με μορφή συλλόγου (ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ). Από την Καβάλα ήταν ο Μακεδονομάχος οπλαρχηγός Πέτρος Ιωαννίδης[7] .

173

Καβάλα

Σημερινή Καβάλα Φυσικές Ομορφιές της Πόλης Η Καβάλα αν και σύγχρονο αστικό κέντρο, διαθέτει πολυάριθμες παραλίες, χώρους για ανάπαυση και πεζοπορικές διαδρομές. Είναι μια από τις λίγες πόλεις της Ελλάδας που μέσα στον πολεοδομικό της ιστό διαθέτει 4 οργανωμένες παραλίες. Ανατολικά θα βρείτε την παραλία του Περιγιαλίου ενώ δυτικά την παραλία της Ραψάνης, την δημοτική πλαζ της Καλαμίτσας και τον πολυχώρο του Μπάτη [8]. Διαθέτει επίσης τρία άλση, με χώρους άθλησης που ενδείκνυνται παράλληλα για μια ημερήσια εκδρομή. Πρόκειται για το άλσος της Παναγούδας στην συνοικία της Αγίας Παρασκευής, το περιαστικό δάσος της Καβάλας στη Χωράφα και το άλσος των Πεντακοσίων στον ομώνυμο συνοικισμό. Επιπλέον, κεντρικά θα βρείτε το Δημοτικό Κήπο και το πάρκο του Φαλήρου στην Παραλία (με γήπεδο μπάσκετ, τένις, παιδική χαρά και ειδικά διαμορφωμένο χώρο για skateboard). Υπάρχουν αρκετές πεζοπορικές διαδρομές οι οποίες ξεκινούν μέσα από την πόλη. Πρόκειται για το τμήμα της αρχαίας Εγνατίας Οδού στα δυτικά, για το μονοπάτι που ξεκινάει από την περιμετρική στο ύψος του Αγ. Παντελεήμονα και καταλήγει στο Σταυρό, το ιστορικό μονοπάτι που ακολουθεί το δρόμο του νερού [9] από το οποίο υδρεύονταν η Καβάλα στο παρελθόν (ξεκινά από την εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου) και τέλος το εκπληκτικό μονοπάτι που ακολουθεί το ρέμα της Παλαιάς Καβάλας [10], το οποίο αναδείχτηκε και διαμορφώθηκε χάρις τον Δήμο Φιλίππων και του προγράμματος Leader (απέχει μόλις 15 λεπτά με αυτοκίνητο από την Καβάλα).

Βιομηχανία - Εμπόριο Η πόλη της Καβάλας άρχισε να μετατρέπεται σε ένα σύγχρονο αστικό κέντρο από την δεκαετία κιόλας του 20, όταν αυξήθηκε ραγδαία ο πληθυσμός της, εξαιτίας του μεγάλου αριθμού μεταναστών που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην πόλη. Σήμερα κατέχει την δεύτερη θέση σε πληθυσμό στη Μακεδονία και Θράκη, μετά από την Θεσσαλονίκη. Η αύξηση του πληθυσμού οδήγησε από πολύ νωρίς και στην ανάπτυξη του βιομηχανικού τομέα. Το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της πόλης απασχολείται στον τριτογενή τομέα παραγωγής. Εδώ λειτουργεί η μοναδική μονάδα της χώρας, που εξορύσσει και αποθειώνει πετρέλαιο (Kavala Oil [11] A.E.). Πέρα από το αβαντάζ που δίνει το κοίτασμα του μαύρου χρυσού, ανοιχτά της Θάσου, στην Καβάλα λειτουργεί και η μόνη Βιομηχανία Φωσφορικών Λιπασμάτων [12] της χώρας. Δεκάδες άλλες μονάδες, στην Βιομηχανική Περιοχή της πόλης, με σημαντικότερες τις μονάδες επεξεργασίας μαρμάρου και γυαλιού, προσφέρουν χιλιάδες θέσεις εργασίας (Πιο γνωστές είναι η ASCO Α.Ε. [13] και η ΚΡΕ.ΚΑ. Α.Ε. [14]). Η ανάπτυξη του εμπορίου κατέστησε αναγκαία την κατασκευή νέου λιμανιού στην Βιομηχανική Περιοχή της πόλης. Οι εργασίες κατασκευής του νέου λιμένα της Καβάλας "ΦΙΛΙΠΠΟΣ Β [15]" ξεκίνησαν το 1990 και έχει ήδη ολοκληρωθεί το Δυτικό κρηπίδωμα. Από τον Οκτώβριο του 2002 έχει μεταφερθεί όλος ο μηχανολογικός εξοπλισμός και η εμπορική κίνηση εξυπηρετείται πλέον από αυτό. Τέλος, η Καβάλα είναι διάσημη για την αλιεία της. Στην πόλη λειτουργεί μια από τις μεγαλύτερες ιχθυόσκαλες της Μεσογείου, απ' όπου διακινούνται εμπορεύματα τόσο στις εσωτερικές όσο και στις διεθνείς αγορές. Η ανάπτυξη της αλιείας, κατέστησε επιτακτική την ανάγκη να δημιουργηθεί στην Καβάλα, ένα από τα τρία Ινστιτούτα Αλιευτικών Ερευνών (ΙΝΑΛΕ) που λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα.

174

Καβάλα

175

Συνοικίες

Άποψη της Καβάλας

Πανοραμική άποψη της πόλης

H παλιά πόλη της Καβάλας Ανατολικές Συνοικίες:

Νοτιοδυτικές Συνοικίες:

• • • • • •

• • •

Άγιος Αθανάσιος Άγιος Τρίφωνας (ή Εργατικές Κατοικίες) Περιγιάλι (ή Καρά Ορμάν) Τίμιος Σταυρός (ή Σούγελο) Νέα Καρβάλη Χαλκερό-Λέυκη

Νοτιοανατολικές Συνοικίες: • • •

Αγία Βαρβάρα Πεντακόσια Παναγία (Παλαιά Πόλη)

Δυτικές Συνοικίες: • • • • • •

Άγιος Λουκάς Αγία Παρασκευή Βύρωνας Νεάπολη (ΔΕΠΟΣ) Δεξαμενή Χίλια

Κηπούπολη Καλαμίτσα Παλιό Τσιφλίκι (Προάστιο)

Βόρειες Συνοικίες: • • • • •

Άγιος Παύλος Ποταμούδια Προφήτης Ηλίας Χωράφα Σταυρός

Νότιες / Κεντρικές Συνοικίες: • • •

Κέντρο Άγιος Γεώργιος Άγιος Ιωάννης

Καβάλα

Μουσεία και Ιδρύματα • • • • • • • • • •

Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο (Δημοτικό Μουσείο Καβάλας) Δημοτικό Μουσείο Καπνού Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Μουσείο Μεχμέτ-Αλή Μουσείο Καπαδοκίας Δημοτική Βιβλιοθήκη Καβάλας Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας Ίδρυμα Αγία Μαρίνα Φιλόπτωχος Αδελφότις Κυριών Καβάλας

Πολιτιστικά Δρώμενα • • • •

Φεστιβάλ Φιλίππων (Ιούλιος - Αύγουστος) που λειτουργεί από την δεκαετία του '50 Ελευθέρια (Ιούνιος) Ήλιος και πέτρα Cosmopolis (Ιούλιος)

• • • •

Λαϊκές γιορτές - πανηγύρια Έκθεση Βιομηχανίας - Βιοτεχνίας - Χειροτεχνίας (Σεπτέμβριος - Οκτώβριος) Διάφορες Εμπορικές εκθέσεις Εκθέσεις φωτογραφίας, ζωγραφικής (σε όλη τη διάρκεια του έτους)

Η Καβάλα έχει το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρό της (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) από το 1993.

Γνωστά Πρόσωπα • Μεχμέτ Αλί (αντιβασιλέας της Αιγύπτου) • Πολύγνωτος Βαγής (γλύπτης) • Ουμβέρτος Αργυρός (ζωγράφος -καθηγητής Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών το 1929, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1959) • Γιάννης Α. Παπαϊωάννου (μουσικοσυνθέτης) • Αλεξία Βουλγαρίδου (υψίφωνος - σοπράνο) • Βασίλης Καρράς (τραγουδιστής) • Δέσποινα Βανδή (τραγουδίστρια) • Νίκος Κουρκούλης (τραγουδιστής) • Άννα Βερούλη (ολυμπιονίκης στο στίβο) • Ανθή Καραγιάννη (αργυρή παραολυμπιονίκης) • Θέμης Κελέκης (ζωγράφος και συγγραφέας) • Στράτος Καλαφάτης(φωτογράφος) • Θοδωρής Ζαγοράκης(ποδοσφαιριστής) • Ζήσης Βρύζας (ποδοσφαιριστής) • Γιώργος Γεωργιάδης (ποδοσφαιριστής) • Σοφοκλής Σχορτσιανίτης (διεθνής παίχτης του μπάσκετ) • Νίκος Καραγεωργίου (προπονητής Γ.Σ. Εργοτέλης Ηρακλείου) • Ανδρέας Θεοδωρίδης (διεθνής βολεϊμπολίστας) • Κορίνα Βουγιούκα (κιθαρίστρια) • Θανάσης Ευθυμιάδης (ηθοποιός) • Τίτος Βανδής (ηθοποιός)

176

Καβάλα

177

• • • • • • • • • • • • • • • • •

Νικόλαος Μάρτης (πολιτικός) Αλέξης Τσίπρας (πρόεδρος ΣΥΡΙΖΑ) Γεώργιος Παναγιωτόπουλος (πολιτικός) Γιώργιος Καλαντζής (πολιτικός) Ηγήμων (πατέρας της παρωδίας) Γιώργος Χειμωνάς (λογοτέχνης) Βασίλης Βασιλικός (συγγραφέας) Χρόνης Μίσσιος (συγγραφέας) Διαμαντής Αξιώτης (ποιητής - πεζογράφος) Δημήτρης Ζουγκός (πεζογράφος) Αλεξάνδρα Δημόγλου (παραολυμπιονίκης αθλήτρια) Τάσος Μάτσος (ποδοσφαιριστής) Κώστας Μήτρογλου (ποδοσφαιριστής) Πάυλος Δερμιτζάκης (προπονητής του Π.Α.Ο.Κ) Θοδωρής Γεωργιάδης (συγγραφέας) Χάρης Παππάς (ποδοσφαιριστής) Παναγιώτης Ραφαηλίδης (τραγουδιστής)

• • • • • • • • • •

Δημήτριος Χατζούλας (μακεδονομάχος) Νικόλαος Μάρτης (δικηγόρος) Κώστας Τσίμας (στέλεχος αντιδικτακτορικού αγώνα) Σταύρος Καραμανιώλας (στιχουργός) Δημήτριος Βασιλειάδης (ινδολόγος συγγραφέας) Κέλλυ Κελεκίδου (τραγουδίστρια) Γιώργος Στρατηλάτης (βετεράνος ποδοδσφαιριστής του Αρη Θεσσαλονίκης) Στέργιος Νένες (ηθοποιός) Γιάννης Κανάκης (τραγουδιστής) Γεώργιος Παγιωτέλης (δημοσιογράφος)

Αθλητικές Εγκαταστάσεις & Αθλητικά Σωματεία Η Καβάλα διαθέτει 2 μεγάλα στάδια άθλησης: Το Δημοτικό Στάδιο «Ανθή Καραγιάννη» στο Περιγιάλι και το Δημοτικό Στάδιο Καβάλας "Άννα Βερούλη" στο Βύρωνα (Το στάδιο αυτό στις 16-07-2009 ξεκίνησε να κατεδαφίζεται για να ανακατασκευαστεί). Επίσης διαθέτει: ανοιχτό κολυμβητήριο στο κέντρο της πόλης και κλειστό κολυμβητήριο στην περιοχή του Περιγιαλιού, το κλειστό Αθλητικό Κέντρο των Ποταμουδίων καθώς και το κλειστό Αθλητικό Κέντρο της Καλαμίτσας. Σε πολλές περιοχές υπάρχουν μικρά γήπεδα μπάσκετ και τένις, γήπεδα 5Χ5 ποδοσφαίρου κ.α. Δημοτικό Στάδιο Ανθή Καραγιάννη

Οι ποδοσφαιρικές ομάδες της πόλης της Καβάλας είναι: Α.Ο.Καβάλας, Α.Ο.ΚΑΒΑΛΑ '86 (γυναικεία ποδοσφαιρική ομάδα), Α.Ε. Καβάλας, Βύρων Καβάλας, Ηρακλής Καβάλας, Γαλαξίας Καβάλας, ΠΑΟ Καβάλας, Πήγασος Καβάλας, Ακαδημία Αστέρας, Ολυμπιακός Καβάλας, Ποσειδών Καβάλας, Καβάλα 2004, Ακαδημία Ελπίδες, ΠΑΟΚ Καβάλας, Πανιώνιος Ξεριά, Βυζάντιο Κοκκινοχώματος,Ατρόμητος Χαλκερού κ.α. Οι καβαλιώτικες ομάδες μπάσκετ έχουν ενωθεί και δημιούργησαν την "Ένωση Καβάλας", η οποία κατά την αγωνιστική περίοδο 2009-2010 θα αγωνίζεται στην Α1 Εθνική κατηγορία.

Καβάλα

178

Στην πόλη της Καβάλας το σκάκι είναι ένα από τα πιο δημοφιλή αθλήματα. Διοργανώνονται σκακιστικοί αγώνες (πρωταθλήματα και OPEN)με συμμετοχή διεθνών maitres (IM) και grandmaitres (GM).

To 2010 έγινε επίσημα, το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Σκάκι στο Αμφιθέατρο της πόλης.

Αδελφοποιημένες πόλεις Ο Δήμος Καβάλας έχει αδελφοποιηθεί με τις παρακάτω πόλεις: • • • • •

Νυρεμβέργη, Γερμανία Σαιντ-Ετιέν, Γαλλία Ραιδεστός, Τουρκία - Γκράντισκα, Βοσνία - Νεβροκόπσκι, Βουλγαρία

Βιβλιογραφία • "Καβάλα: Της αγάπης γειτονιά". Ειδικό αφιέρωμα περιοδικού Γεωτρόπιο τεύχος 82 σ. 20-25 (Νοέμ. 2001) • Κωνσταντίνος Χιόνης, Η Ιστορία της Καβάλας • Παπαθανασόπουλος, Γ.Α. (εκδ.), Nεολιθικός Πολιτισμός στην Ελλάδα, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης-Ίδρυμα Ν.Π. Γουλανδρή, Αθήνα 1996.

• Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Χ. και Weisgerber, G., Προϊστορικά ορυχεία ώχρας στη Θάσο, στο: Το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και Θράκη 6, 1992, Θεσσαλονίκη 1995, 541-558.

• Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Χ. και Weisgerber, G., Παλαιολιθικό ορυχείο ώχρας στη Θάσο, Αρχαιολογία και Τέχνες 60, 1996, 82-89 • Γραμμένος, Δ.Β., Νεολιθική Μακεδονία, Υπουργείο Πολιτισμού, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων, Αθήνα 1997.

• Θεοχάρης, Δ.P., Νεολιθικός πολιτισμός, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1981.

• Το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και Θράκη 1-11, Υπουργείο Πολιτισμού & Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 1987-1997.

• Treuil, R. (εκδ.), Dikili Tash I. Fouillesde Jean Deshayes 1961-1975, BCH Suppl. 24, 1992 • Στρατής Παπαδόπουλος, Ο Προϊστορικός Οικισμός Σκάλας Σωτήρα Θάσου (περαιτέρω βιβλιογραφία όσον αφορά την Προϊστορική Περίοδο παρατίθεται εντός των εργασιών της κα.Κουκούλη)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • • • • • • • • •

Επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου Καβάλας [16] Ιστοσελίδα της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Καβάλας - ΔΗΜΩΦΕΛΕΙΑ [17] Νομαρχία Καβάλας με φωτογραφίες και χρήσιμες πληροφορίες για την περιοχή [18] Αθλητική ιστοσελίδα της γυναικείας ποδοσφαιρικής ομάδας Α.Ο.Καβάλα 86 [19] Ιστοσελίδα Ερασιτεχνικής Μετεωρολογίας για την Καβάλα [20] Webcam Καβάλας [21] Webcam Δήμου Καβάλας - Πλατεία Ελευθερίας [22] Χάρτης της πόλης της Καβάλας [23] 11ο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας: Πληροφορίες για την Καβάλα [24] Ένωση ποδοσφαιρικών Σωματείων Καβάλας [25] Αθλητικός Όμιλος Καβάλας (ΑΟΚ) [26]

• Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας - Καβάλας - Ξάνθης: Πληροφορίες και φωτογραφίες της Καβάλας [27] • Το σκάκι στην Καβάλα [28]

Καβάλα

179

• Περιφερειακή Εφορεία Προσκόπων Καβάλας [29] • Δασαρχείο Καβάλας [30] • Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Καβάλας [31]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9A%CE%B1%CE%B2%CE%AC%CE%BB%CE%B1& params=40. 9333_N_24. 4_E_city(45084) [2] http:/ / www. castle-kavala. gr/ [3] http:/ / www. fhw. gr/ chronos/ 01/ gr/ pl/ economy/ thasosfr. html [4] Βασικά χαρακτηριστικά των αγώνων των Ελλήνων της Μακεδονίας από τη μεγάλη Ελληνική επανάσταση του 1821 έως την απελευθέρωσή της, Εισήγηση Στεφάνου Ι. Παπαδόπουλου, Α' Διεθνές Συνέδριο Μακεδόνικων Σπουδών, Μελβούρνη, 4-12 Φεβρουαρίου 1988, Αυστραλιανό Ινστιτούτο Μακεδονικών Σπουδών (http:/ / new. ems. gr/ Makedonika_27/ Papadopoulos. pdf) [5] Καβάλα: Η γαλάζια πολιτεία, Ιστορία της Καβάλας (http:/ / pkteam. gr/ pkteamgr/ PKteam/ kavala/ index. php?page=history2) [6] Οι εις τα μητρώα των αγωνιστών του '21 αναγραφόμενοι Mακεδόνες (http:/ / media. ems. gr/ ekdoseis/ makedonika/ makedonika_12/ ekd_pemk_12_Chionidis. pdf) [7] "Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι", επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, ΕΜΣ, εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2008 [8] http:/ / www. batis-sa. gr/ [9] http:/ / www. eoskavalas. gr/ 2009-04-17-16-53-33/ 2009-06-01-22-08-19/ 2009-06-01-22-17-45/ 2009-06-01-22-20-40. html [10] http:/ / www. eoskavalas. gr/ 2009-04-17-16-53-33/ 2009-06-01-22-08-19/ 2009-06-01-22-17-45/ 2009-06-01-22-21-20. html [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26] [27] [28] [29] [30] [31]

http:/ / www. kavalaoil. gr/ http:/ / www. pfi. gr/ gr/ pfigr. htm http:/ / www. asco. gr/ 1Greek/ Main. asp http:/ / www. kreka. gr/ http:/ / www. portkavala. gr/ emporiko. php http:/ / www. kavala. gov. gr http:/ / www. danek. gr http:/ / www. pref-kavala. gr http:/ / www. aokavala86. gr http:/ / www. meteokav. gr/ http:/ / www. meteokav. gr/ webcamera. html http:/ / www. kavala. gov. gr/ web/ guest/ webcam http:/ / www. teikav. edu. gr/ euroweek/ map. jpg http:/ / 11dim-kaval. kav. sch. gr/ main/ city/ kavala. htm http:/ / www. epskav. gr http:/ / www. aokavalas. gr http:/ / www. nestos. gr/ index. php?sec=299 http:/ / www. chesskavala. gr/ http:/ / www. pekavalas. sep. org. gr/ http:/ / www. dasarxeiokavalas. gr/ http:/ / www. eoskavalas. gr/

180

Καλαμάτα Καλαμάτα Συντεταγμένες: 37°01′52″N 22°06′19″E37.0311, 22.1053 [1] Καλαμάτα

Καλαμάτα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Πελοπόννησος Περιφέρεια

Πελοποννήσου

Νομός

Μεσσηνίας (πρωτεύουσα)

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 14 Επίσημος πληθυσμός

57.620 κάτοικοι (2001)

Ταχυδρομικός κώδικας

241 00

Τηλεφωνικός κωδικός

2721

Δήμαρχος

Νίκας Παναγιώτης

Δικτυακός τόπος

Δήμος Καλαμάτας

[2]

Η Καλαμάτα, παλαιότερα Καλάμαι, είναι πόλη της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου, πρωτεύουσα του νομού Μεσσηνίας και λιμάνι της νότιας ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο δήμος Καλαμάτας έχει πληθυσμό 57.620 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Η πόλη είναι κτισμένη στους πρόποδες του όρους Καλάθι (παρυφή του Ταϋγέτου), στην καρδιά του Μεσσηνιακού κόλπου. Απέχει 255 χιλιόμετρα από την Αθήνα, 215 από την Πάτρα και 715 από τη Θεσσαλονίκη. Έχει εύκρατο μεσογειακό κλίμα με ζεστό χειμώνα και ήπια καλοκαίρια.

Καλαμάτα

Αρχαία ιστορία Η ιστορία της Καλαμάτας ξεκινάει από τον Όμηρο, ο οποίος αναφέρει τις Φαρές, αρχαία πόλη χτισμένη περίπου εκεί που βρίσκεται σήμερα το φράγκικο κάστρο της πόλης. Παλιότερα θεωρούσαν ότι, κατά την αρχαία εποχή, η θάλασσα κάλυπτε όλη την έκταση της σημερινής πόλης αλλά τα ευρήματα πρωτοελλαδικής και αρχαϊκής (ιερό Ποσειδώνα) περιόδου στα Ακοβίτικα και κλασσικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής γύρω από το κάστρο βεβαίωσαν το αντίθετο. Επίσης, επιγραφικό υλικό που βρέθηκε στη Γιάννιτσα (Ελαιοχώρι) επιβεβαίωσε την ταύτιση της αρχαίας κώμης των Καλαμών (και όχι των Φαρών) με εκείνη τη θέση.[3] Η Καλαμάτα (Φαραί) έχει περιορισμένη σημασία κατά την αρχαία περίοδο καθώς βρίσκεται κάτω από λακωνική κυριαρχία από τα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. μέχρι τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Ακόμη και μετά την απελευθέρωση της Μεσσηνίας από τους Θηβαίους υπό τον Επαμεινώνδα, οι Φαρές επισκιάζονται, αυτή τη φορά από τη νέα πρωτεύουσα των Μεσσηνίων, την Μεσσήνη (στο σημερινό Μαυρομάτι). Ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος μάλιστα υπήγαγε την πόλη των Φαρών στη δικαιοδοσία των Λακώνων, αν και αμέσως μετά ο Τιβέριος την επανέφερε στους Μεσσήνιους. Ο περιηγητής Παυσανίας στα Μεσσηνιακά-Ηλιακά του (160-170 μ.Χ.) αναφέρει τις Φαρές, στο δρόμο του από τη νότια Λακωνία προς τη Μεσσήνη. Αναφέρει μάλιστα οτι πιο πριν συνάντησε πηγή "αλμυρού νερού", πιθανότατα την υφάλμυρη πηγή που ακόμη και σήμερα εκβάλλει στη θάλασσα, στον παλιό υδρόμυλο στο προάστειο Μικρή Μαντίνεια. Στις δε Φαρές, επισκέφθηκε τους ναούς της Τύχης και του Καρνείου Απόλλωνα με το άλσος του.[4] Μέχρι και τα πρωτοχριστιανικά χρόνια πάντως, η σημασία του οικισμού εξακολουθεί να είναι μικρή για την ιστορία της περιοχής, σε σύγκριση π.χ. με τη γειτονική Θουρία όπου τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι πολύ σημαντικότερα. Όμως, στον κατάλογο πόλεων Συνέκδημος του Ιεροκλή (535 μ.Χ.) διατηρούνταν ακόμη το αρχαίο όνομα Φαραί.[5] .

Μεσαιωνική ιστορία Τα διαθέσιμα στοιχεία για την ιστορία της πόλης κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο και μέχρι το 10ο αιώνα μ.Χ. είναι ελάχιστα. Πιθανολογείται ότι, στα πλαίσια της ενιαίας αυτοκρατορικής αμυντικής πολιτικής εναντίον των επιδρομών των Αβαροσλάβων στα Βαλκάνια, μετασχηματίστηκε σε πόλισμα-φρούριο με ενίσχυση του πληθυσμού της από απειλούμενους οικισμούς, όπως και η Κορώνη την ίδια εποχή (6ος-7ος αιώνας).[6] . Το σύγχρονο όνομά της η Καλαμάτα μάλλον το πήρε από ένα παλιό βυζαντινό μοναστήρι (πιθανά στη θέση του κάστρου)[7] , το οποίο ήταν αφιερωμένο στην Παναγία την Καλομάτα, απ' όπου με αφομοίωση του όμικρον σε άλφα, προήλθε η ονομασία Καλαμάτα.[8] Αποκτά αίγλη μετά τη Δ' Σταυροφορία (1204 μ.Χ.), όταν το κάστρο πέφτει, μετά από συνθηκολόγηση, στα χέρια των Φράγκων υπό τον Γουλιέλμο Σαμπλίτη και, στη συνέχεια, τον Γοδεφρείδο Βιλλεαρδουίνο το 1205.[9] Ο τελευταίος ανοικοδομεί το μέχρι τότε μικρό και ερειπωμένο κάστρο και έτσι ξεκινάει η οικονομική ακμή της πόλης.[10] [7] . Το 1293, το κάστρο κατελήφθη από τους επαναστάτες Έλληνες και Σλαβους της Γιάννιτσας (τώρα Ελαιοχώρι), που είχαν αρχηγούς τους Λιανόρτη, Φανάρη και Λαβούλκα, στο όνομα του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου. Ξαναδόθηκε όμως στους Φράγκους με απάτη, από τον Πρωτοαλογάτορα του Μυστρά Γεώργιο Σγουρομάλλη (περιγραφή αυτού του επεισοδίου υπάρχει στο γνωστό μυθιστόρημα του Άγγελου Τερζάκη Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ). Στα 1341, το κάστρο βρίσκεται στα χέρια του Νικολό Ατσαγιόλι και το 1381 υπό τους Ναβαρέζους ιππότες του Πέτρου ντε Σαν Σουπεράν. Το 1396 καταλαμβάνεται για λίγο από τους Τούρκους του στρατηγού Εβρενός. Από το 1410 ως το 1459 ανήκει στους Παλαιολόγους του Μυστρά.[11]

181

Καλαμάτα

182

Νεότερη ιστορία Το 1459 την Καλαμάτα την καταλαμβάνουν οι Οθωμανοί Τούρκοι του Μωάμεθ Β' Πορθητή. Το 1464, το κάστρο κατέλαβε ο Βενετός Φραγκίσκο Τάνο αλλά το 1540 εγκαταλείπεται από τους Βενετούς που το έκαψαν. Το 1685 καταστρέφεται οριστικά από τον Βενετό στρατηγό Μοροζίνι όταν το κατέλαβε κατά τη νικηφόρα εκστρατεία του στην Πελοπόννησο. Επιστράφηκε οριστικά στους Οθωμανούς το 1715.[11] Το σημαντικότερο γεγονός της μακρόχρονης ιστορίας της πόλης είναι η απελευθέρωσή της από τους Τούρκους στις 23 Μαρτίου του 1821. Την ημέρα Η απελευθέρωση της Καλαμάτας. εκείνη ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Παπαφλέσσας και άλλοι μπήκαν μέσα στην πόλη ως απελευθερωτές. Συμμετείχαν στην πανηγυρική δοξολογία που τελέστηκε στον ιερό ναό των Αγίων Αποστόλων (μικρή βυζαντινή εκκλησία του 10ου αιώνα που σώζεται μέχρι σήμερα και αποτελεί σύμβολο της πόλης). Στους Αγίους Αποστόλους ευλογείται η επαναστατική σημαία και από εδώ ξεκινάει η Επανάσταση του 1821. Από την Καλαμάτα η Μεσσηνιακή Γερουσία συντάσσει δύο σπουδαία κείμενα την "Προειδοποίηση προς τας ευρωπαικάς αυλάς" και την "Προκήρυξη" με αποδέκτες τους Αμερικανούς. Στα τέλη του 19ου αιώνα χτίζεται το λιμάνι της Καλαμάτας, το οποίο λειτουργεί μέχρι και σήμερα, και η πόλη παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη και ακμή. Μασσαλία του Μωριά τη χαρακτήριζαν. Η πόλη έρχεται σε επαφή με τη δύση και την κουλτούρα της, δημιουργείται μια αστική τάξη που διαμορφώνει μια σημαντική πολιτιστική βάση και κληρονομιά. Από το 1920 και μετά όμως αρχίζει μια μακρά περίοδος οικονομικής ύφεσης που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το Σεπτέμβριο του 1986 η Καλαμάτα χτυπήθηκε από δύο ισχυρούς σεισμούς που προκάλεσαν εκτεταμένες ζημιές και δυστυχώς και θύματα. Παρ' όλα αυτά η πόλη ανασυγκροτήθηκε γρήγορα από τη μεγάλη αυτή καταστροφή.

H πόλη σήμερα Η Καλαμάτα, μια πόλη 57.620 κατοίκων, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη της Πελοποννήσου μετά την Πάτρα. Είναι σημαντικό αστικό, οικονομικό και εμπορικό κέντρο της περιοχής, καθώς και διοικητικό κέντρο του νομού Μεσσηνίας. Έχει έντονη νυχτερινή ζωή χειμώνα και καλοκαίρι, το χειμώνα σε διάφορα κουτούκια και bars στο ιστορικό κέντρο, ενώ το καλοκαίρι σε clubs και beach bars δίπλα στη θάλασσα. Στην Καλαμάτα εδρεύει ΤΕΙ και σχολές του πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Η πόλη διαθέτει πλήρεις και σύγχρονες αθλητικές εγκαταστάσεις όπου μπορεί καθένας να αθληθεί. Τέλος διαθέτει νέο, σύγχρονο νοσοκομείο.

Αξιοθέατα Η Καλαμάτα είναι πόλη με αρκετά και σημαντικά αξιοθέατα. Η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, το σύμβολο της πόλης, είναι μια μικρή βυζαντινή εκκλησία (μέσα 11ου-12ος αι.) με μερικές τοιχογραφίες του 14ου αι.[12] Το Φράγκικο κάστρο προσφέρει πανοραμική θέα της πόλης. Το πάρκο σιδηροδρόμων βρίσκεται στα νότια του κέντρου της πόλης και είναι ένα ιδιαίτερα αξιόλογο υπαίθριο σιδηροδρομικό μουσείο, το μεγαλύτερο στην Ελλάδα και βραβευμένο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στο Μπενάκειο Μουσείο Καλαμάτας φυλάσσονται σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα από την ευρύτερη περιοχή της Μεσσηνίας, τα οποία χρονολογικά καλύπτουν την περίοδο από την Εποχή του Χαλκού μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Το Στρατιωτικό Μουσείο της Καλαμάτας φυλάσσει όπλα και στρατιωτικές στολές

Καλαμάτα των Ελλήνων σε διάφορες ιστορικές περιόδους. Το Λαογραφικό Μουσείο Καλαμάτας της πόλης στεγάζει εκθέματα που έχουν να κάνουν με τις παραδοσιακές τέχνες της περιοχής, με παλαιά χρηστικά και μη αντικείμενα, εργαλεία και παραδοσιακές φορεσιές. Στην πόλη λειτουργούν η Δημοτική Πινακοθήκη και η Πινακοθήκη Σύγχρονης Ελληνικής τέχνης με περίπου 500 εκθέματα. Η Λαϊκή Βιβλιοθήκη της πόλης λειτουργεί από το 1962 και σήμερα διαθέτει πάνω από 85.000 τίτλους καθώς και αρχείο 50.000 φύλλων εφημερίδων από το 19ο αιώνα έως σήμερα. Αξίζει επίσης να επισκεφθεί κανείς τον όμορφο και επιβλητικό ναό της Υπαπαντής του Σωτήρος (εγκαινιάστηκε το 1873[12] ) κάτω από το Κάστρο, ο οποίος είναι και ο μητροπολιτικός ναός της πόλης. Στην Ιερά Μονή Καλογραιών μπορεί κανείς να δει διάφορα μεταξωτά υφαντά και τα περίφημα καλαματιανά μαντήλια που εκτίθενται εκεί, καθώς και τους αργαλειούς με τους οποίους υφαίνονται.

Αρχιτεκτονική Στην αρχιτεκτονική φυσιογνωμία των διατηρητέων κτηρίων της Καλαμάτας έχουν επιδράσει τα νεότερα ευρωπαϊκά ρεύματα (γερμανικός κλασικισμός, ιταλική αναγέννηση, art nouveau κ.ά.), η αθηναϊκή κλασική αρχιτεκτονική, αλλά και η ενετική αρχιτεκτονική και τα πρότυπα της Τουρκοκρατίας.[13] Παλαιότερα όλων είναι τα κτίσματα λαϊκού τύπου (πριν από το 1850). Πρόκειται για ισόγεια ή διώροφα κτήρια που δεν ακολουθούν κάποιο συμμετρικό κανόνα και έχουν απλά μορφολογικά στοιχεία. Αρκετά από αυτά βρίσκονται στο ιστορικό κέντρο και ορισμένα έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα. Τα πρώιμα νεοκλασικά (ως το 1880) αποτελούν μεταβατική μορφή μεταξύ παραδοσιακής και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Σε αυτά ο όροφος χρησιμοποιείται ως κατοικία, ενώ το ισόγειο ως κατάστημα, βιοτεχνικό εργαστήριο ή αποθήκη. Τα περισσότερα νεοκλασικά κτήρια χρονολογούνται στην περίοδο 1880-1920, βρίσκονται διάσπαρτα σε όλες τις περιοχές της πόλης που οικοδομήθηκαν αυτή την περίοδο αλλά κυρίως γύρω από την οδό Αριστομένους. Είναι συνήθως κατοικίες και σπανιότερα συνδυασμός κατοικίας (όροφος) και καταστήματος (ισόγειο). Τα κτήρια που ακολουθούν τον εκλεκτικιστικό ρυθμό τοποθετούνται χρονικά στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. και, ενώ βασίζονται στο νεοκλασικισμό, είναι επηρεασμένα και από άλλα ευρωπαϊκά πρότυπα (μπαρόκ, γοτθικός ρυθμός, rustique, art nouveau) και τις νέες τάσεις της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής. Αποτελούνται από ένα ενιαίο διώροφο όγκο. Ένας ακόμη χαρακτηριστικός τύπος είναι τα κτήρια του Μεσοπολέμου, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα στις καινούριες περιοχές. Είναι συνήθως διώροφα με ενιαίο όγκο και χαρακτηρίζονται από τη χρήση του νέου υλικού (μπετόν-αρμέ) το οποίο αρχίζει να κάνει αισθητή την παρουσία του στη μορφολογία των κτηρίων.[14] Πολλά νεοκλασικά κτήρια έχουν αγοραστεί από το Δήμο Καλαμάτας και στεγάζουν υπηρεσίες ή δραστηριότητές τους. Το Δημαρχείο της πόλης είναι επίσης στεγασμένο σε νεοκλασικό κτήριο. Σημαντικότατο ρόλο στη διάσωση των περισσότερων αξιόλογων κτηρίων είχε το πρόγραμμα «πιλότος» για την πόλη της Καλαμάτας, όπου μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1986 ελήφθησαν τα παρακάτω μέτρα: • Έγινε άμεση καταγραφή των παλαιών κτηρίων της πόλης και προχωρεί ο χαρακτηρισμός των αξιολογότερων.

• Δημιουργήθηκε Γραφείο (Κλιμάκιο ΥΠΠΟ) στην πόλη, το οποίο διευκόλυνε τις επαφές των ενδιαφερομένων πολιτών με το ΥΠΠΟ.

• Διατέθηκαν κονδύλια συμβολικής επιδότησης των ιδιοκτητών για την εκπόνηση των μελετών επισκευής και εργασίες αποκατάστασης των όψεων των διατηρητέων κτηρίων. Τα προαναφερθέντα μέτρα είχαν ως αποτέλεσμα την επισκευή των δύο τρίτων από τα 123 (κατ' άλλους 150[15] ) διατηρητέα κτήρια της πόλης.[16]

183

Καλαμάτα

Οικονομία Η Καλαμάτα είναι σημαντικό οικονομικό κέντρο της Πελοποννήσου. Η οικονομία της περιοχής στηρίζεται στην αγροτική παραγωγή με πιο γνωστή μάλιστα την παραγωγή ελαιολάδου και ελιάς. Επίσης η περιοχή παράγει σύκα, σταφίδα και άλλα είδη όπως οπωροκηπευτικά. Στο βιομηχανικό τομέα υπάρχουν αρκετές βιομηχανίες τυποποίησης και μεταποίησης αγροτικών προϊόντων, ποτοποιίες κ.α. Σημαντική βιομηχανική μονάδα της περιοχής είναι η καπνοβιομηχανία Καρέλιας, ενώ παλιότερα λειτουργούσε στην πόλη μεγάλο εργοστάσιο της Levi's.

Συγκοινωνίες Οδικώς η Καλαμάτα συνδέεται με την Τρίπολη, και κατ' επέκταση με την Αθήνα, με οδικό δίκτυο, το οποίο σήμερα δεν βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση. Με την κατασκευή όμως της Ανατολικής Οδού Πελοποννήσου και, πιο συγκεκριμένα, με την ολοκλήρωση του αυτοκινητοδρόμου Κόρινθος - Τρίπολη - Καλαμάτα, αναμένεται να βελτιωθεί σημαντικά η πρόσβαση στην πόλη. Ο αυτοκινητόδρομος αυτός αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2010. Δυτικά η Καλαμάτα συνδέεται με τον Πύργο Ηλείας και με την Πάτρα με οδικό δίκτυο. Μελετάται όμως η κατασκευή της Ιονίας Οδού, ή οποία θα συνδέει την Καλαμάτα με όλη τη δυτική Ελλάδα μέχρι την Κακαβιά, στα ελληνοαλβανικά σύνορα και θα είναι ένας νέος οδικός άξονας με συνολικό μήκος 460 χιλιόμετρα. Σύμφωνα με τις μελέτες, μετά την ολοκλήρωση του έργου, η απόσταση Καλαμάτα - Πάτρα θα μπορεί να καλυφθεί σε λιγότερο από 2 ώρες. Η Καλαμάτα συνδέεται επίσης με την Αθήνα και την Πάτρα με σιδηροδρομικό δίκτυο. Στο τμήμα Καλαμάτας Αθήνας εκτελούνται έργα για τη βελτίωση της υπάρχουσας γραμμής, τα οποία έχουν καθυστερήσει σημαντικά, και είναι πλέον άγνωστη η ημερομηνία παράδοσής τους. Η Καλαμάτα διαθέτει πολιτικό αεροδρόμιο (IATA: KLX) απο το οποίο πραγματοποιούνται πτήσεις προς Aθήνα και Θεσσαλονίκη, καθώς και πτήσεις τσάρτερ προς διάφορες πόλεις της Ευρώπης. Η απόσταση από την πόλη της Καλαμάτας είναι 7 km στη Ν.Α. πλευρά της 120 Π.Ε.Α. Επίσης στο λιμάνι της Καλαμάτας υπάρχει μικρή επιβατική κίνηση, συγκεκριμένα με δρομολόγιο προς Κύθηρα και Κρήτη τους καλοκαιρινούς μήνες. Τέλος, η Καλαμάτα διαθέτει αστικό σύστημα λεωφορείων με 5 γραμμές.

Πολιτισμός Η επαφή της πόλης με το δυτικό πολιτισμό δημιούργησε μια σημαντική πολιτιστική κληρονομιά στην Καλαμάτα. Μια παράδοση που ξεκινάει με τις μαντολινάτες παλαιότερων εποχών και φτάνει μέχρι σήμερα, όπου η πόλη έχει μια έντονη πολιτιστική ζωή με φορέα της τη ΔΕΠΑΚ (Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαμάτας) το ΔΗΠΕΘΕΚ (Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καλαμάτας) τη Δημοτική Φιλαρμονική και άλλους ιδιωτικούς φορείς. Το Δημοτικό Ωδείο, η Σχολή Χορού και το Εικαστικό Σχολείο είναι οι τρεις σχολές της ΔΕΠΑΚ. Επίσης το ΔΗΠΕΘΕΚ καθώς και άλλα ιδιωτικά θεατρικά σχήματα, κάνουν έντονη την παρουσία τους στην πόλη. Άλλοι σημαντικοί φορείς είναι η Δημοτική Φιλαρμονική. Η πολιτιστική ζωή συμπληρώνεται με διάφορες εκθέσεις ζωγραφικής που γίνονται στη δημοτική πινακοθήκη, με σεμινάρια ιστορίας, φιλοσοφίας και άλλα που διοργανώνουν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου καθώς και με διάφορες άλλες εκδηλώσεις που οργανώνονται από φορείς της πόλης. Επίσης συχνή είναι η παρουσία στην πόλη σημαντικών καλλιτεχνών σε διάφορες εκδηλώσεις. Επίσης σημαντική παρουσία στην πόλη έχει το Λύκειο των Ελληνίδων το οποίο είναι το δεύτερο πλουσιότερο της Ελλάδας μετά από αυτό της Αθήνας. Τέλος το σπουδαιότερο πολιτιστικό γεγονός της πόλης είναι το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού στο οποίο συμμετέχουν μεγάλα ονόματα από το διεθνή χώρο του χορού και διοργανώνεται ετησίως από το 1995.

184

Καλαμάτα

Αθλητισμός Η Καλαμάτα είναι έδρα σημαντικών αθλητικών συλλόγων, όπως ο ποδοσφαιρικός σύλλογος Καλαμάτα που έχει αγωνιστεί και στην Α΄ Εθνική και ο ιστορικός Μεσσηνιακός Γ.Σ. που έχει τμήματα ποδοσφαίρου (έχει αγωνιστεί στη B΄ Εθνική), στίβου, βόλεϊ (έχει αγωνιστεί στην Α΄ Εθνική) και άρσης βαρών. Στην πόλη λειτουργούν ακόμα οι εξής ποδοσφαιρικές ομάδες που το 2007-08 αγωνίζονταν στις τοπικές κατηγορίες της Ε.Π.Σ.Μεσσηνίας: • Α΄ κατηγορία: Απόλλων, Πανιώνιος Κ., Αίας, ΑΟ Φαραί, Ακαδημία Πατίστα 2006.

• Β΄ κατηγορία: Πράσινα Πουλιά, Δόξα, Παναθηναϊκός, Αχιλλέας Αβραμιού, Ομόνοια, Ηρακλής, Ερμής.

• Γ΄ κατηγορία: Ολυμπιακός, ΑΕΚ Καλαμάτας, ΠΑΟΚ, Αναγέννηση Παραλίας, Θύελλα Παραλίας, Ίκαρος, ΑΠΟ Ποσειδών και Λέοντες. Στα υπόλοιπα αθλήματα δραστηριοποιούνται τα σωματεία: • • • • •

Ν.Ο. Καλαμάτας Ποσειδών: κολύμβηση, υδατοσφαίριση, τεχνική κολύμβηση, ιστιοπλοΐα, βόλεϊ, σκάκι. ΝΑΣ Αίολος: ιστιοπλοϊα, τεχν. κολύμβηση. Γυμναστική Εταιρεία Μεσσηνίας: βόλεϊ (Α2 Εθνική ανδρών), στίβος. ΑΟ Καλαμάτα 1980: μπάσκετ, βόλεϊ (Β΄ εθνική ανδρών). Πολιτιστική Αθλητική Ένωση "Άργης": βόλεϊ, κολύμβηση, τεχνική κολύμβηση, τρίαθλο.

• • • • • • • • • • • • • • • •

Συλ. Πεζοπόρων Ορειβατών "Ευκλής": μπάσκετ, ποδηλασία, στίβος. Σύλ. Αθλοπαιδιών "Άτλας": μπάσκετ. Σύλ. Αθλοπαιδιών "Δαϊκλής": μπάσκετ. Ο.Φ. Παραλίας "Θύελλα": μπάσκετ. ΑΠΣ Αναγέννηση Παραλίας: μπάσκετ, βόλεϊ. ΑΟ Ομόνοια: μπάσκετ. ΑΟ Ακρίτας: βόλεϊ. ΑΟ Ερμής: άρση βαρών. Όμιλος Αντισφαίρισης: τένις, πινγκ πονγκ. Σκακιστικός Όμιλος "Νέστορας": σκάκι. Γυμναστικός Όμιλος "Άθλος": μπάντμιντον, τραμπολίνο. ΑΣ Τζούντο: τζούντο. ΑΣ Karate Do Ling Sung: καράτε. Όμιλος Αγωνιστικού Μπριτζ: μπριτζ. Α.Σ.Μ.: μπιλιάρδο. Σ.Ε.Μ.: μπιλιάρδο.

Η πόλη διαθέτει το Εθνικό Στάδιο Καλαμάτας και το Γήπεδο Μεσσηνιακού, το καθένα με χωρητικότητα περίπου 5.000 θεατών. Επίσης, το κλειστό γυμναστήριο "Τέντα".

Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα Καλαμάτας Το Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας αποτελείται από 2 βασικούς κλάδους, τη Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας (ΣΔΟ) και τη Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας (Σ.ΤΕ.Γ). Κάθε κλάδος αποτελείται από 3 τμήματα: η ΣΔΟ περιλαμβάνει το Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας (Δ.Μ.Υ.Π.), το Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δ.Μ.Τ.Α.) και το Τμήμα Χρηματοοικονομικής & Ελεγκτικής (ΧΡΗΜ.E), ενώ η Σ.ΤΕ.Γ τα τμήματα Φυτικής Παραγωγής (Φ.Π.), Θερμοκηπιακών Καλλιεργειών και Ανθοκομίας (ΘΕ.ΚΑ.) και Τεχνολογίας Γεωργικών Προϊόντων. Στην πόλη λειτουργούν και τμήματα του πανεπιστημίου Πελοποννήσου τα οποία είναι τα τμήματα: Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών και το τμήμα Φιλολογίας.

185

Καλαμάτα

Προσωπικότητες της Καλαμάτας • • • • • • •

Πάνος Μιχαλόπουλος, ηθοποιός Προκόπης Παυλόπουλος, πολιτικός Νικόλαος Πολίτης, λαογράφος Μαρία Πολυδούρη, ποιήτρια Γιούλικα Σκαφιδά, ηθοποιός Yanni, μουσικοσυνθέτης Στέφη Πουλοπούλου, ηθοποιός

Αδελφοποιημένες πόλεις Η Καλαμάτα έχει αδελφοποιηθεί με τις παρακάτω : • Αγλαντζιά (Κύπρος) • Μπιζέρτα (Τυνησία) • Σιάν (Κίνα)

Υποσημειώσεις [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9A%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%AC%CF%84%CE%B1& params=37. 0311_N_22. 1053_E_type:city [2] http:/ / www. kalamata. gr

Ν. Παπαχατζής 2002, σελ.92-96 Ν. Παπαχατζής 2002, σελ.90,98,99 Ν. Παπαχατζής 2002, σελ.96 J. H. W. G. Liebeschuetz. The Decline and Fall of the Roman City, Oxford University Press, 2001, p.289. ISBN 978-0-19-926109-3 Ν. Παπαχατζής 2002, σελ.97 Γ. Μπαμπινιώτης Ετυμολογία: Περιπλάνηση στην ιστορία των λέξεων (http://www.lexicon.gr/keimena/et_history_lex.htm), To BHMA 7/12/1997. Ανακτήθηκε 22/11/2007 [9] Ι. Σφηκόπουλος 1987, σελ.344-345 [10] Αλ. Παραδείσης. Φρούρια και κάστρα της Ελλάδος, τόμος 2, Efstathiadis Group, 1972, 1983 (ελλ. μετάφραση), σελ. 243. ISBN 960-226-120-X [11] Ι. Σφηκόπουλος 1987, σελ.346 [12] Ταξιδιωτικός Οδηγός Καλαμάτας, Περιήγηση στην πόλη (http:/ / www. guidekal. gr/ show_sub. php?id=17). Ανακτήθηκε 6/1/2009 [13] Ταξιδιωτικός Οδηγός Καλαμάτας, Πολεοδομία-Αρχιτεκτονική (http:/ / www. guidekal. gr/ show_sub. php?id=13). Ανακτήθηκε 31/12/2008 [14] Π. Παπαδοπούλου, Γ. Σταυράκου, Α. Παπαδόπουλος, Π. Ζεντέλης, 2001, σελ. 8 [15] Π. Παπαδοπούλου, Γ. Σταυράκου, Α. Παπαδόπουλος, Π. Ζεντέλης, 2001, σελ. 2 [16] Μαρία Κουμανταροπούλου, Μάριος Μιχαηλίδης. Διατηρητέα νεοκλασικά κτήρια της Αθήνας (http:/ / www. eie. gr/ archaeologia/ gr/ chapter_more_12. aspx) Ανακτήθηκε 31/12/2008 [3] [4] [5] [6] [7] [8]

Βιβλιογραφία • Νίκος Παπαχατζής. Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Μεσσηνιακά - Ηλιακά, Εκδοτική Αθηνών, 2002. ISBN 960-213-092-X • Ιωάννης Σφηκόπουλος. Τα μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήναι, 1968, 1987 (β' έκδοση) • Παρασκευή Παπαδοπούλου, Γεωργία Σταυράκου, Αναστάσιος Παπαδόπουλος, Παναγιώτης Ζεντέλης. Ανάπτυξη LIS για την καταγραφή και διαχείριση των διατηρητέων κτιρίων του Ιστορικού Κέντρου της Καλαμάτας (http://www.survey.ntua.gr/main/labs/cadast/research/Publications/ MARATHON_2001-Kalamata.pdf) (εργασία που ανακοινώθηκε στην 11η Συνάντηση Χρηστών G.I.S., 2001). Ανακτήθηκε 31/12/2008

186

Καλαμάτα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Καλαμάτας (http://www.kalamata.gr) • Ταξιδιωτικός Οδηγός Καλαμάτας (από το Δήμο Καλαμάτας) (http://www.guidekal.gr) • ΤΕΙ Καλαμάτας (http://www.teikal.gr)

187

188

Καρδίτσα Καρδίτσα Συντεταγμένες: 39°22′00″N 21°55′00″E39.3667, 21.9167 [1] Καρδίτσα

Καρδίτσα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας Περιφέρεια

Θεσσαλίας

Νομός

Καρδίτσας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 6 Επίσημος πληθυσμός

32.252 (2001)

Ταχυδρομικός κώδικας

43100

Τηλεφωνικός κωδικός

24410

Δήμαρχος

Δομήνικος Βερίλλης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. karditsa-city. gr

[2]

Η Καρδίτσα είναι πόλη της Ελλάδας, πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού Καρδίτσας, του άλλοτε νομού Θεσσαλιώτιδας, της Θεσσαλίας. Κατά την απογραφή του 2001 το δημοτικό διαμέρισμα Καρδίτσας είχε πληθυσμό 32.252 κατοίκους. Το 1950 αριθμούσε περίπου 14.000. Βρίσκεται στο μέσον σχεδόν της Θεσσαλικής πεδιάδας και παραρρέεται από παραπόταμο του Πηνειού λεγόμενος και "ποταμός της Καρδίτσας". Η πόλη συνοικίσθηκε επί Τουρκοκρατίας, το δε όνομά της αν και πολλοί θεωρούν σλαβικό εντούτοις είναι ελληνικό από το "καρυδίτσα" κατά την ιδιάζουσα μορφή του νεοθεσσαλικού ιδιώματος. Η πόλη φημίζεται για την καλή ρυμοτομία της, μια και είναι πεδινή, τους πολλούς πεζόδρομους και το πρώτο δίκτυο ποδηλατοδρόμων. Σε κεντρικό σημείο της πόλης βρίσκεται το υπέροχο άλσος του Παυσιλύπου, με τα ελεύθερα παγώνια, στην άκρη του οποίου δεσπόζει ο ιστορικός μητροπολιτικός ναός των Αγίων Αυτοκρατόρων Κωνσταντίνου και Ελένης. Στη δυτική άκρη του άλσους έχει ανεγερθεί ο έφιππος ανδριάντας του Νικολάου Πλαστήρα. Κοντά στην πόλη υπάρχει επίσης το δάσος της Παπαράντζας (Χίλια Δέντρα), όπου βρίσκεται το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία.

Καρδίτσα

189

Διοικητική διαίρεση Δείτε επίσης: Διοικητική διαίρεση νομού Καρδίτσας Η Καρδίτσα είναι το μεγαλύτερο δημοτικό διαμέρισμα και έδρα του δήμου Καρδίτσας, ο οποίος είχε πληθυσμό 37.768 κατοίκους κατά την απογραφή του 2001. Στον δήμο περιλαμβάνονται τα δημοτικά διαμερίσματα Αγιοπηγής, Αρτεσιανού, Καρδίτσας, Καρδιτσομαγούλας, Παλαιοκκλησίου και Ρούσσου.

Πληθυσμός Το κυρίαρχο πληθυσμιακό στοιχείο του θεσσαλικού κάμπου και κυρίως του πεδινού τμήματος του νομού (που αποτελεί το 49% της συνολικής του έκτασης) είναι οι Καραγκούνηδες. Θεωρούνται άμεσοι απόγονοι των πρώτων κατοίκων της περιοχής εδώ και 3000 χρόνια περίπου. Η ετυμολογία της λέξης Καραγκούνης αποτελεί δύσκολη υπόθεση. Μια πρώτη εξήγηση αναφέρει ότι το πρώτο συνθετικό (καρά-) τουρκικής προέλευσης παραπέμπει στο μαύρο χρώμα, ενώ όσο αφορά το δεύτερο (-γκουν) ίσως στο γκούνα (κατεργασμένο δέρμα ζώου), ή στο τούρκικο γιουνάν (Ελληνες), ή κατά άλλους μαύρη γούνα ή μαύρο γένος με την έννοια του φοβερού. Άλλη ερμηνευτική προσπάθεια, λιγότερο ή περισσότερο βάσιμη σχετίζεται με το ελληνικό κάρα (κεφαλή) + το ρήμα κουνώ (καθόσον οι καραγκούνηδες συνήθιζαν αντί για την καταφατική απάντηση ναι να κουνούν το κεφάλι τους). Θεωρούνται άνθρωποι ολιγαρκείς, καλοί πεζοπόροι και ιππείς και ιδιαίτερα ανθεκτικοί στις αντίξοες συνθήκες λόγω του ηπειρωτικού κλίματος της περιοχής. Επίσης είναι γνωστή η ευθύτητα στη συμπεριφορά τους και η φιλοξενία. Τέλος σπουδαία είναι η λαϊκή παράδοση τους και εξίσου χαρακτηριστικά τα έθιμα τους.

Ιστορία Η Καρδίτσα είναι η νεότερη από τις υπόλοιπες τρεις θεσσαλικές πρωτεύουσες παρόλο που ο νομός κατοικήθηκε από την αρχή της παλαιολιθικής εποχής. Το όνομα της προήλθε πιθανότητα από το γεγονός ότι βρίσκεται στην καρδία-μέσο της Ελλάδος και του Θεσσαλικού κάμπου. Η πρώτη αναφορά για τον οικισμό γίνεται από τον Άγγλο περιηγητή Leake το 1810, ενώ θα γίνει επίσημα δήμος το 1882 ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση της από τους Τούρκους. Στις 12 Μαρτίου 1943 η Καρδίτσα γίνεται η πρώτη ελεύθερη πόλη της Ευρώπης με την βοήθεια των αγωνιστών του Ε.Λ.Α.Σ, ενώ κατά την διάρκεια της αντίστασης στο οροπέδιο της σημερινής λίμνης Πλαστήρα λειτούργησε συμμαχικό αεροδρόμιο.

Η μάχη της Καρδίτσας Τον Δεκέμβριο του 1948 στη Καρδίτσα συνέβη μια από τις φονικές μάχες του εμφυλίου πολέμου, όταν ισχυρές δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού (ΔΣΕ) επιτέθηκαν στην πόλη. Συγκεκριμένα, συγκεντρώθηκαν τη νύχτα της 11ης προς 12η Δεκεμβρίου σε ορεινή περιοχή δυτικά της Καρδίτσας η 1η και 2η μεραρχία του ΔΣΕ καθώς και μια ταξιαρχία ιππικού υπό τον Κώστα Καραγιώργη και κινήθηκαν προς την Καρδίτσα. Από το απόγευμα της 11ης Δεκεμβρίου αρκετοί αντάρτες του ΔΣΕ είχαν μπει στην πόλη σαν φιλήσυχοι πολίτες. Για την ασφάλεια της Καρδίτσας είχε διατεθεί δύναμη 600 ανδρών με πυροβολικό καθώς και περίπου 90 οπλίτες χωροφύλακες που ήταν κατανεμημένοι σε εξωτερικά φυλάκια και σε ορισμένα κέντρα αντίστασης μέσα στην πόλη. Η δύναμη του ΔΣΕ, αφού απέκοψε προηγουμένως με διάφορα αποσπάσματα την συγκοινωνία προς την Καρδίτσα ανατινάζοντας γέφυρες και απομονώνοντας τα φυλάκια του Ελληνικού Στρατού, προκειμένου έτσι να δυσχεράνουν οποιαδήποτε ενίσχυση, επιτέθηκε κατά των εξωτερικών φυλακίων όπου και πέτυχε λόγω της υπεροχής της να τα καταλάβουν. Σε ένα από τα φυλάκια μάλιστα φονεύθηκε όλη η δύναμη οπλιτών αυτού μαζί με τον αξιωματικό τους. Στη συνέχεια οι αντάρτες, αφού εισήλθαν στη πόλη, άρχισαν τις "χωρίς προηγούμενο λεηλασίες, φόνους και τους εμπρησμούς οικιών και απαγωγές ομήρων (¹)", ενώ συνέχιζαν την επίθεση κατά των αμυνομένων στα διάφορα κέντρα αντίστασης.

Καρδίτσα Όταν μέσω ασυρμάτου ειδοποιήθηκε το Β' Σώμα Στρατού στάλθηκε ισχυρή δύναμη με άρματα μάχης, τα οποία και έφθασαν το απόγευμα της ίδιας ημέρας, δηλαδή της 12ης Δεκεμβρίου. Επακολούθησαν οδομαχίες μέσα στη πόλη που κράτησαν μέχρι το απόγευμα της 13ης Δεκεμβρίου οπότε και οι αντάρτες καταδιωκόμενοι εγκατέλειψαν την πόλη. Κατά την μάχη μεγάλη υπήρξε η υπηρεσία που πρόσφεραν οι πρόσκοποι της Καρδίτσας καθώς και άλλοι νεολαίοι. Στη μάχη της Καρδίτσας καταμετρήθηκαν περίπου 50 νεκροί από τον άμαχο πληθυσμό, ενώ απήχθηκαν ως όμηροι περίπου 500. Από τις δυνάμεις του Εθνικού Στρατού υπήρξαν 19 νεκροί και 85 τραυματίες.[3]

Αξιοθέατα Δυτικά στο τέλος του κεντρικού πεζόδρομου της πόλης συναντάμε το νεοκλασικό ξενοδοχείο Άρνη που έκτισε Γάλλος αρχιτέκτονας το 1920 και διέθετε θολωτό τρούλο. Νότια της κεντρικής πλατείας σε μικρή απόσταση βρίσκεται το εντυπωσιακό κτίριο της Δημοτικής Αγοράς ίσως το μοναδικό εναπομένον κτίριο αρχιτεκτονικού στυλ γνωστού ως "Μοντέρνο Κίνημα" βασισμένου στην Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο. Λειτουργεί ως χώρος πολιτισμού (όπου γίνονται εκθέσεις και παρουσιάσεις), ψυχαγωγίας, αλλά και ως εμπορικό κέντρο. Η οδός Βάλβη που οδηγεί στην αγορά είναι δρόμος που διατηρεί το χρώμα της παλαιάς Καρδίτσας. Σε κεντρικό σημείο της πόλης δίπλα στην πλατεία Πλαστήρα βρίσκεται το άλσος του Παυσιλύπου το όνομα του οποίου προέρχεται από το γεγονός ότι ο περίπατος σ' αυτό οδηγεί σε "παύση της λύπης". Δίπλα στο πάρκο συναντάμε τον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου του 19ου αιώνα (από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα). Κοσμείται με τοιχογραφίες του γνωστού Καρδιτσιώτη ζωγράφου Δημητρίου Γιολδάση. Μπαίνοντας στο Ναό κρέμεται η «άστοχη γερμανική βόμβα», που δεν έσκασε ποτέ προστατεύοντας σαν απο θαύμα το υπέροχο τρούλο του Ναού. Πολύ κοντά βρίσκεται το Λαογραφικό μουσείο Λάμπρου και Ναυσικάς Σακελαρίου που φιλοξενεί προσωπικά αντικείμενα του Νικολάου Πλαστήρα, καραγκούνικες φορεσιές, κοσμήματα και εξαρτήματα παραδοσιακών στολών. Βόρεια της Μητρόπολης σε μικρή απόσταση, ενδιαφέρον παρουσιάζει ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής (περιοχή Καμινάδων) του 19ου αιώνα με το ξυλόγλυπτο τέμπλο. Στο τέλος του κεντρικού πεζόδρομου, φεύγοντας από το Παυσίλυπο βρίσκεται η κεντρική πλατεία, χαρακτηριστικό της οποίας είναι το κτίριο της Τραπέζης Πίστεως, το παλιό "Πάλλας", εξαιρετικό νεοκλασικό, που χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και λειτούργησε ως ξενοδοχείο κι έπειτα ως κινηματογράφος. Σημείο αναφοράς είναι το Σιντριβάνι, που είναι πρόσφατο στολίδι για την πλατεία και απεικονίζει στις άκρες του τους αστερισμούς σε κάθε σημείο του ορίζοντα. Άλλα σημαντικά κτίρια είναι το Δικαστικό μέγαρο, το ανακαινισμένο κτίριο της Επισκοπής και το πέτρινο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας.

190

Καρδίτσα

191

Αθλητισμός Ποδόσφαιρο Η Καρδίτσα είναι έδρα αρκετών αθλητικών σωματείων. Από αυτά ξεχωρίζουν: • Αθλητικός Σύλλογος η Αναγέννηση (ΑΣΑ) • Αθλητικός Όμιλος Καρδίτσας (ΑΟΚ) • Αστέρας Καρδίτσας Ταυρωπός[4]

Α.Σ. Ταυρωπός Καρδίτσας Σύντομο όνομα

Ταυρωπός

Έτος ίδρυσης

1971

Έδρα

Γήπεδο Αγ. Νικολάου Καρδίτσας

Κατηγορία

Δ' Εθνική 4ος Όμιλος

2009/10

1η - Πρωταθλητής Α' Ερασιτεχνικής ΕΠΣ Καρδίτσας

Εντός έδρας

Εκτός έδρας

Ιστορία Ο Ταυρωπός είναι μια ποδοσφαιρική ομάδα της Καρδίτσας και ιδρύθηκε σύμφωνα με το καταστατικό της ομάδας στις 12 Φεβρουαρίου 1971. Έδρα του συλλόγου είναι το γήπεδο στη συνοικία του Αγ. Νικολάου Καρδίτσας, που παραμένει ως έδρα της ομάδας, αντιπροσωπεύοντας την ευρύτερη περιοχή. Την ονομασία πήρε απο τη Λίμνη Πλαστήρα ή αλλιώς Λίμνη Ταυρωπού. Σύμβολο της ομάδος ο Ταύρος. Ως χρώματα της φανέλας καθιερώθηκαν το πορτοκαλί-μαύρο, αν και στις φωτογραφίες αρχείου που φυλάσσει ο σύλλογος συναντάται επίσης με κόκκινο ή κίτρινο.

Καρδίτσα

Επιτυχίες Από ιδρύσεώς του ο Ταυρωπός συμμετείχε στα τοπικά πρωταθλήματα της ΕΠΣ Καρδίτσας έως τη χρονιά 2004 όπου ανέβηκε στη Δ' Εθνική και παρέμεινε για δύο χρόνια. Έχει κατακτήσει δύο πρωταθλήματα Καρδίτσας τις αγωνιστικές περιόδους 2003-04, και 2009-10. Την περίοδο 2010-11 θα αγωνίζεται ξανά στο Περιφερειακό πρωτάθλημα.

Μπάσκετ Στο άθλημα αυτό,η Καρδίτσα δεν έχει να παρουσιάσει κάτι το αξιόλογο. Σημαντικότερη ομάδα είναι ο Α.Σ. Καρδίτσας που αγωνίζεται στην Α1 κατηγορία ΕΣΚΑΘ.

Βόλεϋ Η Καρδίτσα στο άθλημα της πετοσφαίρισης, έχει να επειδείξει μια ομάδα με αξιόλογη πορεία. Πρόκειται για τον Σύλλογο Πετοσφαίρισης Αθλητών Καρδίτσας (Σ.Π.Α.Κ.), που αγωνίζεται στην Α2 Κατηγορία των ανδρών.

Σημειώσεις [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%B4%CE%AF%CF%84%CF%83%CE%B1& params=39. 3667_N_21.

9167_E_type:city(8648) [2] http:/ / www. verillis. gr [3] Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου τ. 10ος, σ.324 [4] Περιοδικό Καρδιτσιώτικες Επιλογές (τεύχος 20ο)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • •

Νομός Καρδίτσας (http://www.mykarditsa.gr/), Πληροφορίες για την Καρδίτσα Δήμος Καρδίτσας (http://www.karditsa-city.gr/), Η σελίδα του Δήμου Καρδίτσας Ασύρματο Μητροπολιτικό Δίκτυο Καρδίτσας (http://www.kwmn.gr/) , Ασύρματο δίκτυο Καρδίτσας Αεροφωτογραφίες Καρδίτσας (http://www.photopassport.gr/index_250.html)

192

193

Καστοριά Καστοριά Συντεταγμένες: 40°31′00″N 21°16′00″E40.5167, 21.2667 [1] Καστοριά

Η πόλη της Καστοριάς

Καστοριά Γεωγραφικό Διαμέρισμα Μακεδονία Περιφέρεια

Δυτική Μακεδονία

Νομός

Καστοριάς (πρωτεύουσα)

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 1 Επίσημος πληθυσμός

17.038 (2001)

Έκταση

57 km²

Υψόμετρο

700 m

Ταχυδρομικός κώδικας

521 00

Τηλεφωνικός κωδικός

24670

Δήμαρχος

Ιωάννης Τσαμίσης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. kastoriacity. gr/

Η Καστοριά είναι πόλη της Ελλάδας που βρίσκεται στο δυτικό άκρο της Δυτικής Μακεδονίας. Ο ομώνυμος νομός που υπάγεται η πόλη της Καστοριάς συνορεύει βόρεια με το νομό Φλώρινας, νότια ανατολικά και νοτιοανατολικά με τους νομούς Γρεβενών και Κοζάνης, νοτιοδυτικά με το νομό Ιωαννίνων και δυτικά με την Αλβανία. Ο πληθυσμός της πόλης ανέρχεται περίπου στους 20.000 κατοίκους. Είναι χτισμένη πάνω σε μία χερσόνησο στα δυτικά της λίμνης λίμνης Ορεστιάδας, σε υψόμετρο 600 μέτρα από την επιφάνεια της

Καστοριά θάλασσας, ανάμεσα στα βουνά Βίτσι και Γράμμο.

Όνομα Σε γειτονική περιοχή, κατά τον βυζαντινό ιστορικό Προκόπιο, βρισκόταν η πόλη Διοκλητιανούπολη. Τρείς αιώνες αργότερα, κατά τον ίδιο ιστορικό, η πόλη μεταφέρθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό (527-565 μ.Χ.) σε οχυρή θέση στη λίμνη, την οποία λίμνη ονομάζει, για πρώτη φορά, Καστορία.[2] Για το όνομα της πόλης, αναφέρει πως ο Ιουστινιανός «το όνομα, ως το εικός, αφήκε τη πόλει». Η Βυζαντινή ιστορικός Άννα Κομνηνή αναφέρει ότι η λίμνη ονομάζεται η της Καστορίας αλλά, εντυπωσιασμένη από τον μεγαλοπρεπή όγκο των πύργων της πόλης, αναφέρει πως το όνομα προέρχεται από τη λέξη κάστρον (παραφθορά της λατινικής λέξης castrum) [3] Ως προς την ονομασία της λίμνης ως Καστοριάς, επικρατέστερη[4] θεωρείται η άποψη ότι προήλθε από τους κάστορες[5] που ενδημούσαν για αιώνες σ΄αυτήν. Στο 18ον αιώνα φαίνεται πως υπήρχαν κάστορες στη λίμνη της Καστοριάς, καθώς στο έγγραφο αρ. 1314 του Κρατικού Αρχείου της Βενετίας αναφέρει πως οι Καστοριανοί στέλνουν «ολίγα γουναρικά από κάστορα». Από την υπεράγρευση, αλλά κυρίως στις μεταβολές των κλιματολογικών συνθηκών και προ πάντων τη σταδιακή μείωση των ορμητικών υδάτων από το Βίτσι, επήλθε η εξαφάνιση του κάστορα από τη λίμνη. Η τουρκική ονομασία της πόλης είναι Kesriye ενώ η σέρβικη, βουλγάρικη και σλαβομακεδονική γραφή της πόλης είναι Κοστούρ (Κυριλλικά: Костур). Η πόλη αναφέρεται με το Σλαβικό όνομα στο Σερβικό επικό ποίημα του 18ου αιώνα "Marko Kraljević i Mina od Kostura" . Κατά μια θεωρία, η σλαβική ονομασία "Костур - Κοστούρ" προέρχεται από την βουλγάρικη λέξη "кост - κοστ" που σημαίνει κόκκαλο ή και την ελληνική λέξη σκελετός (στα Βουλγαρικά, η λέξη "костур" αναφέρεται σε ένα είδος ψαριού με πολλά κόκαλα).[6] Πάντως η θεωρία ότι η λέξη Καστοριά προέρχεται από αυτή τη βουλγαρική λέξη εκτιμάται ως εσφαλμένη, καθώς η σύντομη κατοχή της πόλης από τους Βουλγάρους (αρχές 10ου αι.) είναι πολύ μεταγενέστερη από την πρώτη αναφορά του ονόματος Καστοριά.[4]

Ιστορία Προϊστορικοί χρόνοι Στο χωριό Νόστιμο, υπάρχει απολιθωμένο δάσος ηλικίας τουλάχιστον 20 εκατομμυρίων ετών. Ειδικοί επιστήμονες καταλήγουν σ΄αυτό το συμπέρασμα βασιζόμενοι στα ευρήματα πριν την Προανθρώπινη εποχή[7] , όπως μύδια, δόντια καρχαρία, αστερίες, κοχύλια, σαλιγκάρια, τροπικά και υποτροπικά είδη βλάστησης σε τέλεια απολίθωση. Στη νότια πλευρά της λίμνης, εκεί που σήμερα βρίσκεται το χωριό Δισπηλιό, το 1932 ο καθηγητής Αντώνης Κεραμόπουλος Άποψη της πόλης της Καστοριάς και της λίμνης της. επωφελούμενος από τη χαμηλή στάθμη του νερού της λίμνης έκανε τις πρώτες έρευνες. Μετά από ανασκαφές που πραγματοποίησε ο καθηγητής της προϊστορικής αρχαιολογίας του ΑΠΘ Γιώργος Χουρμουζιάδης επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη λειψάνων εκτεταμένου νεολιθικού λιμναίου οικισμού στο Δισπηλιό, που χρονολογείται περί το 6000-5500 π.Χ.[8] . Ακόμη,

194

Καστοριά νεολιθική εγκατάσταση ανακαλύφθηκε πρόσφατα στην περιοχή της Αυγής, 12χλμ. ΝΔ της πόλης. Τέλος, οχυρώσεις που ανάγονται στην εποχή της Χαλκοκρατίας έχουν βρεθεί στις θέσεις Ψαλίδα και Αγ. Αθανάσιος γύρω από την πόλη.

Κλασικοί χρόνοι Ο ευρύτερος γεωγραφικός χώρος ταυτίζεται με την περιοχή της αρχαίας Ορεστίδας όπου κατοικούσαν οι Ορέστες, Μακεδνοί όπως τους αποκαλεί ο Ηρόδοτος. Από εδώ άρχισαν οι Μακεδόνες βασιλείς να συνενώνουν τα υπόλοιπα κρατίδια για να δημιουργήσουν το μεγάλο Μακεδονικό κράτος. Κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, η περιοχή υποτάχθηκε στους Ρωμαίους το 197 π.Χ., οι οποίοι επέτρεψαν τη διαμόρφωση μιας ιδιότυπης τοπικής αυτονομίας. Ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος αναφέρει την ύπαρξη της πόλης Celetrum «in paeninsula situm» (ευρισκόμενης σε χερσόνησο)[9] , της οποίας το όνομα προέρχεται από το ρήμα "κηλώ" το οποίο σημαίνει "θέλγω" γιατί ίσως από τότε η ομορφιά της περιοχής θεωρούνταν εντυπωσιακή. Ο Παναγιώτης Παπαπαναούμ στην αυτοβιογραφία του (στη Λειψία το 1856) δεν έχει αμφιβολίες για την ταύτιση της Καστορίας - Celetrum: «Εγεννήθην εν Καστορία πάλαι Κέλετρον καλουμένην»[10] .

Βυζαντινή περίοδος Το 395, όταν διαιρέθηκε οριστικά η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, η περιοχή της Καστοριάς αποτέλεσε τμήμα του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους που μετέπειτα εξελίχθηκε σε ελληνικό, τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η φυσική ομορφιά της περιοχής προσέλκυσε το ενδιαφέρον των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου, ο δε ιστορικός Προκόπιος ο Καισαρεύς, στο έργο του Περί κτισμάτων που συνέγραψε το 558, αναφέρει λίμνη Καστοριάς η οποία ήταν γειτονική με πόλη της Θεσσαλίας, ονομαζόμενη Διοκλητιανούπολη[11] , ευάλωτη στις επιδρομές (η Διοκλητιανούπολη έχει ταυτιστεί από τους αρχαιολόγους με αρχαία πόλη στην περιοχή Αρμενοχώρι, 4 χιλιόμετρα νότια της Καστοριάς[12] ). Κατά τον Προκόπιο, ο Ιουστινιανός Α' μετέφερε εκείνη την πόλη σε «νησί» στο κέντρο της λίμνης και την περιτείχισε με διπλό τείχος, από το οποίο σήμερα μόνον σπαράγματα σώζονται. Το κάστρο αποτελούσαν δύο γραμμές τειχών που άρχιζαν από ένα μέρος της όχθης του λαιμού στα νότια, προχωρούσαν προς τη βόρεια όχθη της λίμνης και κατέληγαν στο ανατολικό μέρος της λίμνης. Εκεί το κάστρο γινόταν πιο φαρδύ και σχημάτιζε το ογκωδέστερο μέρος του νησιού, καταμεσίς της λίμνης. Πολλές είναι οι περιπέτειες που πέρασε η πόλη κατά τη μεσαιωνική ιστορία της. Από το 927 μέχρι το 969 ήταν υπό την κατοχή των Βουλγάρων, που εκδιώχθηκαν από τους Πετσενέγγους με προτροπή των Βυζαντινών. Το 990, ο Τσάρος των Βουλγάρων Σαμουήλ κατά την επιδρομή του στον ελλαδικό χώρο κατέλαβε και την Καστοριά, ξεπερνώντας τη φυσική αλλά και την τεχνητή της οχύρωση. Το 1017, ο αυτοκράτορας Βασίλειο Β' Βουλγαροκτόνος την πολιόρκησε αλλά απέτυχε να την καταλάβει[13] . Με την τελική κατάρρευση της βουλγαρικής αντίστασης, το 1018, η πόλη επανήλθε στους Βυζαντινούς. Από το 1082 μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1024, άλλοτε βρίσκεται υπό τους Νορμανδούς και άλλοτε στα χέρια των Βυζαντινών. Στη συνέχεια, Βούλγαροι, Αλβανοί, Έλληνες Δεσπότες της Ηπείρου, Βυζαντινοί, Σέρβοι και τέλος Τούρκοι γίνονται κυρίαρχοί της.

Οθωμανική περίοδος Στην κατοχή των τελευταίων, όπως και τόσες άλλες ελληνικές πόλεις, έμεινε επί περίπου πέντε αιώνες. Η κατάληψη της Καστοριάς από τους Τούρκους τοποθετείται περίπου το 1385. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η περιοχή της Καστοριάς αναδείχτηκε σε κέντρο ελληνισμού[i], διατηρώντας αλώβητη την εθνική συνείδηση, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα. Την εποχή αυτή η περιοχή ανέπτυξε έντονη οικονομική και εμπορική δραστηριότητα και γνώρισε άνθηση στις τέχνες και τα γράμματα.Ο Γεώργιος Καστριώτης[14] επιφανής καστοριανός που έφτασε ως το αξίωμα του μεγάλου κομίσου, ιδρύει το 1705 στη συνοικία Μουζεβίκη την εκκλησιαστική του σχολή και το 1708 μετακαλεί από τη Βενετία τον ανεγνωρισμένο

195

Καστοριά λόγιο, θεολόγο και συγγραφέα Μεθόδιο Ανθρακίτη[15] . Το 1710 ιδρύθηκε το Ανώτερον Σχολείον Κυρίτζη, τη διεύθυνση του οποίου ανέλαβε ο Μεθόδιος Ανθρακίτης[16] . Η ανάπτυξη κατέστησε την περιοχή κέντρο υλικής και ηθικής στήριξης των προεπαναστατικών κινημάτων που οδήγησαν στην Επανάσταση του 1821 καθώς) και των απελευθερωτικών κινημάτων του 19ου αιώνα. Κατά την επανάσταση του 1821 σημειώθηκαν αρκετές επιχειρήσεις στην περιοχή και ιδιαίτερα στο Βογατσικό. Καστοριανός ήταν ο οπλαρχηγός Ιωάννης Παπαρέσκας, ο οποίος πήρε μέρος στη σύνοδο της Μονής Δοβρά μαζί με άλλους οπλαρχηγούς της Μακεδονίας[17] . Σπουδαιότεροι αγωνιστές του 1821 από την Καστοριά ήταν επίσης οι Δήμος Παναγιώτου (μπουλουκτσής), Αναστάσιος Καρίτσης (Ζ΄ τάξη αξιωματικών)[18] , Καραγιάννης, Ζήσης Δημητρίου και ο Ναούμ Νικολάου (γενν. 1799) που συμμετείχε στην Έξοδο του Μεσολογγίου.

Μακεδονικός αγώνας Ηδη από 1867 ιδρύθηκε με πρωτεργάτη τον Αναστάσιο Πηχεών η Εθνική Επιτροπή, με πρώτα μέλη τους γιατρούς Ιωάννη Σιώμο και Αργύριο Βούζα και τους Νικόλαο Τουτουντζή, Βασ. και Νικ. Ωρολογόπουλο και Απόστολο Σαχίνη. Γρήγορα διευρύνθηκε ιδιαίτερα προς την Κλεισούρα, όπου ο Πηχεών είχε διατελέσει δάσκαλος από το 1862 και είχε συνδεθεί τότε στενά με τον γνωστό γιατρό Ιωάννη Αργυρόπουλο. Η νέα «Φιλική Εταιρεία», όπως ονομάσθηκε μετά τη διεύρυνσή της, απέβλεπε στο ξεσήκωμα της Μακεδονίας εναντίον των Τούρκων. Αρχές του 1888 συνελήφθησαν από τους Τούρκους 15 Κλεισιουριώτες και περισσότεροι από 40 Καστοριανοί μαζί με Μπογκατσιώτες κυρίως και Κορυτσιώτες που οδηγήθηκαν τελικά στις φυλακές του Μοναστηρίου για να δικαστούν.[19] Η περιοχή της Καστοριάς αποτέλεσε τον πυρήνα προετοιμασίας και δράσης του ένοπλου απελευθερωτικού Μακεδονικού Αγώνα. Αν και στην πόλη της Καστοριάς ήταν αναμφισβήτητη η κυριαρχία του ελληνικού στοιχείου, σε αρκετά χωριά της υπαίθρου υπήρχε σημαντική βουλγαρική παρουσία, πράγμα που ευνοούσε την παρουσία κομιτατζήδων. Έτσι στην περιοχή οργανώνεται η αντίσταση κατά των Βουλγάρων και δρουν σημαντικές ιστορικές μορφές όπως ο Παύλος Μελάς, ο Γερμανός Καραβαγγέλης και ο Ίων Δραγούμης, που με τη σθεναρή τους στάση καθοδηγούν τον Αγώνα μέχρι την απελευθέρωση της περιοχής στις 11 Νοεμβρίου του 1912. Σημαντικοί Καστοριανοί οπλαρχηγοί έδρασαν την περίοδο αυτή, όπως ο Αριστείδης Μαργαρίτης, ο Κωνσταντίνος Γκολογκίνας και ο Ιωάννης Πακίτσας (ή Νακίτσας). Στην οργάνωση της Ελληνικής άμυνας ξεχωρίζει ο Ναούμ Τσακάλης, οι Μακεδονομάχοι Αριστείδης Χαρισιάδης, Σωτήριος Τουτουντζής και ο δάσκαλος Βασίλειος Μελεγκάνος.[20]

Σύγχρονη ιστορία Η Καστοριά απελευθερώθηκε κατά τον Α' Βαλκανικό πόλεμο τον Νοέμβριο του 1912. Ο Άγιος Μηνάς τιμάται ως ελευθερωτής της πόλης. Κατά τις περιόδους των Βαλκανικών πολέμων (1912-13), του Α' Παγκοσμίου πολέμου (1914-18), και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (1940 - 45) ήταν σημαντική η συμβολή των κατοίκων της περιοχής στον αγώνα κατά των Ιταλών, Σλάβων και Γερμανών κατακτητών. Στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου, η περιοχή της Καστοριάς αποτέλεσε το θέατρο εξέλιξης της ένοπλης αιματοχυσίας και των θλιβερών κοινωνικών συνεπειών που ακολούθησαν.

196

Καστοριά

Οικονομία Η οικονομία της περιοχής βασίζεται στο εμπόριο της γούνας και τον τουρισμό.

Αξιοθέατα Η Καστοριά με τις 72 εκκλησίες είναι η μόνη πόλη στην Ελλάδα που σώζει αδιάλειπτα τη βυζαντινή[21] και μεταβυζαντινή μνήμη. Οι εκκλησίες, οι τοιχογραφίες,[22] οι φορητές εικόνες και τα αρχοντικά, είναι μάρτυρες οικονομικής ακμής και πολιτισμού εδώ και 10 αιώνες. H ανέγερση των εκκλησιών της Καστοριάς, όπως και οι περίφημες τοιχογραφίες ή αγιογραφίες που τις κοσμούν, χρηματοδοτήθηκαν από κληρικούς, μοναχούς, καθώς και μέλη της τοπικής αριστοκρατίας, μεταξύ των οποίων και ξένοι ηγεμόνες όπως o τσάρος της Βουλγαρίας Μιχαήλ Ασέν Α΄. Μια ακμάζουσα σχολή τοιχογραφίας και αγιογραφίας αναπτύχθηκε στην Καστοριά κατά το 12ο αιώνα, κυρίως αντικλασικής τεχνοτροπίας, ενώ σπουδαία δείγματα έργων που βρίσκονται σε εκκλησίες της πόλης μαρτυρούν την παρουσία εργαστηρίων προερχόμενα από σημαντικά καλλιτεχνικά κέντρα της εποχής. Το πρώτο μισό του 14ου αιώνα, διαδοχικές στρατιωτικές εκστρατείες συντέλεσαν στην παρακμή της καλλιτεχνικής ζωής της πόλης. Κατά το δεύτερο μισό του αιώνα σημειώθηκε ωστόσο μια νέα περίοδος ακμής, κατά την οποία ένα εκτενές πρόγραμμα τοιχογραφιών περατώθηκε, πιθανώς από τοπικά εργαστήρια ή καλλιτέχνες με καταγωγή από την Καστοριά. Η πνευματική και καλλιτεχνική ζωή της πόλης συνέχισε να γνωρίζει ακμή κατά το 15ο αιώνα, με τις ευλογίες των οθωμανικών αρχών. Το ύφος που διαπνέει τα έργα αυτής της περιόδου διακρίνεται για τα αντικλασικά στοιχεία του και ταυτόχρονα από τη διάθεση ανανέωσης της βυζαντινής τέχνης εισάγοντας καινοτομίες από καλλιτεχνικά ρεύματα της Δύσης. [23] Μαζί με τη λίμνη της, ευρύτατα γνωστό χαρακτηριστικό της πόλης είναι η δραστηριοποίηση των κατοίκων της για περισσότερα από πεντακόσια χρόνια στην τέχνη της γουναρικής (η πρώτη έγγραφη μαρτυρία βρίσκεται σε Πατριαρχικό σιγίλιον του έτους 1574, με το οποίο ο Πατριάρχης Ιερεμίας Β΄ ανέθεσε τον έλεγχο της περιουσίας των Ιερών Μονών του Αγίου Όρους στην περίφημη συντεχνία των Καστοριανών γουναράδων της Κωνσταντινοπολίτικης παροικίας[24] ). Η τέχνη των γουνοποιών αυτών συνιστάται στη χρήση κυρίως αποκομμάτων δερμάτων που επεξεργάζονται με μοναδικό τρόπο και με ιδιαίτερη τεχνική, επινόηση των Καστοριανιών. Πρόκειται για συρραφή μικρών τεμαχίων που κόβονται σε μικρότερες λωρίδες για να επιτευχθεί ο ομοιόμορφος, ελκυστικός και εντυπωσιακός φυσικός χρωματισμός, η σωστή φορά του τριχώματος (διαλογέας, κόφτης, χρωματιστής, καμπαντοσύνη, συρραφή σε ειδικές μηχανές, σταματωτής κ.α. μέχρι το τελικό προϊόν- κάποια από τα μυστικά του επαγγέλματος) κατέστησαν τις γούνες της περιζήτητες στην παγκόσμια αγορά και προσέδωσαν στην πόλη τη γνωστή της φήμη και την οικονομική, κατά καιρούς, ευεξία της. Το μοναστήρι της Μαυριώτισσας του 12ου αιώνα είναι τοιχογραφημένο και στην εξωτερική όψη, όπως συνηθίζεται στη Βόρεια Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Στις τοιχογραφίες του ναού, επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας, είχαν αφαιρεθεί τα μάτια από όλα τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Μερικές από τις βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες που σώζονται σήμερα στη Καστοριά είναι οι: • Κουμπελίδικη εκκλησία (αρχές του 11ου αι, κατά την επικρατέστερη άποψη (Krautheiemer, Wharto-Epstein[25] ) που βασίζεται στο ιστορικό γεγονός της λήξης των επιχειρήσεων (1019) για την εκδίωξη των Βουλγάρων από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Βασίλειο Β΄Βουλγαροκτόνο που κατείχαν την Καστοριά προσωρινά[26] . Είναι η μοναδική εκκλησία της Καστοριάς με τρούλο. Το όνομά της το οφείλει στον χαρακτηριστικό ψηλό και κυλινδρικό τρούλο, τον κουμπέ (από το τουρκικό kubbe = τρούλος).

• Ιερά Μονή της Παναγίας της Μαυριώτισσας (11ου αι.)

• Ιερός Ναός Ταξιάρχη Μητροπόλεως (13ου αι.)

• Ιερός Ναός Αγίων Τριών (14ου αι.)

• Ιερό Ναός Αγ. Νικολάου Μαγαλειού (16ου αι.)

197

Καστοριά Στον παραλίμνιο δρόμο υπάρχει το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου του Κρεμαστού, στους Αμπελόκηπους, ο οποίος είναι χτισμένος μέσα σε μια φυσική σπηλιά. Η μόνη πρόσβασή του είναι μια σκάλα 150 σκαλοπατιών. Το συγκεκριμένο εξωκλήσι έχει ιδιαίτερη πολιτιστική και θρησκευτική αξία.

Αξιόλογοι Καστοριανοί • • • • • • • • • • •

Μανωλάκης Καστοριανός, ευεργέτης του 17ου αιώνα σε[27] Άρτα, Χίο, Πάτμο κ.α. [28] [29] Κωνσταντίνος Μιχαήλ 18ος αιώνας, ιατροφιλόσοφος Σεβαστός Λεοντιάδης (1690 - 1765), λόγιος Θωμάς Μανδακάσης (1709 - 1796), γιατρός και λόγιος Γεώργιος Καστριώτης ή Καστοριώτης[30] Μέγας κομίσος στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ιδρυτής στα 1705 Εκκλησιαστικής Σχολής.[31] Αθανάσιος Χριστόπουλος (1772 - 1847), ποιητής Γεώργιος Θεοχάρης (1758-1843), στενός συνεργάτης του Ρήγα Φερραίου.[32] [33] Ιωάννης και Παναγιώτης Εμμανουήλ, συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου Δαμιανός Γεωργίου (1809-1899), καθηγητής της ιατρικής στη Αθήνα[34] [35] Γεώργιος Δράσκας Γουνέμπορας στην Πέστη στο πρώτο ήμισυ του 19ου αι.και ευεργέτης.[36] Αδελφοί Βελδάροι Γουνέμποροι στη Πράγα στο πρώτο ήμισυ του 19ου αι.και δωρητές.[37]

• Παναγιώτης Παπαναούμ (1810-1885), μηχανικός[38] , συγγραφέας[39] , περιηγητής, πρόξενος</ref>[40] [41] [42] [43]

• Δημήτριος Μπετλής, Γουνέμπορας στη Βιέννη κατά το πρώτο ήμισυ του 19ου αι. και δωρητής του Ελληνικού Σχολείου που λειτουργούσε κανονικά, μέχρι το 1888, στη συνοικία Νικολάου Πετρίτη.[44] • Δημήτριος Σακελλάριος, Πρόξενος στο Βουκουρέστι,επιμελείται, με δική του δαπάνη, την έκδοση του Μεγάλου Αλφαβηταρίου [45] • Ιωάννης Παπαρέσκας, οπλαρχηγός της επανάστασης του 1821 • Αριστοτέλης Ζάχος (1871 - 1939), αρχιτέκτονας[46] • Βασίλειος Χατζής (1870-1915), Διακεκριμένος Ζωγράφος γνωστός κυρίως για τις θαλασσογραφίες του[47] • Λεωνίδας Παπάζογλου (1872 - 1918), φωτογράφος

Σημειώσεις i. ^ Μάλιστα ο Γερμανός γεωγράφος Schultze Jena την αποκαλούσε Ελληνούπολη του Βορρά

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9A%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%AC& params=40. 5167_N_21.

2667_E_type:city(20000) [2] Προκόπιος, Περί κτισμάτων, Δ', 3.273 : «Λίμνη δε τις αυτή εν γειτόνων τυγχάνει ούσα ή (η οποία) Καστορία ωνόμασται».

[3] Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, 6.1.1.12 (1137-1148 μ.Χ.) : «Λίμνη τίς εστι η της Καστορίας εν η τράχηλος από της χέρσου εισέρχεται

και περί το άκρον ευρύνεται εις πετρώδεις βούνους αποτελευτών. Περί δε το τράχηλον και πύργοι και μεσόπυργοι ωκοδόμηνται κάστρου δίκην, όπερ και Καστορία ονομάζεται».

[4] Ονομασία (http:/ / www. fhw. gr/ choros/ kastoria/ gr/ choros/ index. html), Η βυζαντινή πόλη της Καστοριάς, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε 09/10/2010.

[5] Κ. Άμαντος, Μακεδονικά Σημειώματα, Νέα Εστία, έκτακτο τεύχος, Χριστούγεννα 1932 σ.72.

[6] Поповски, Търпо. Македонски дневник. Спомени на отец Търпо Поповски, Издателство Фама, София, 2006, стр. 5.

[7] Η Ιστορία της ανθρωπότητας της UNESCO, τόμος 1ος, σσ. καινοζωϊκή περίοδος.

[8] Οι φάσεις της νεολιθικής εποχής ( μεσολιθική, προ-κεραμική,νεότερη και τελική νεολιθική) δεν είναι ενιαίες σ΄όλες τις περιοχές του κόσμου. Κατά τον καθηγητή αρχαιολόγο Χρήστο Τσούντα η νεολιθική εποχή στο ελλαδικό χώρο αρχίζει το 6.800 π.Χ.

[9] Τίτος Λίβιος, Ab urbe condita, Βιβλίο 5, 40 [10] Περ.ΕΠΟΧΕΣ: Πνευματικού Προβληματισμού και Γενικἠς Παιδείας, Τεύχος 15, 1964. σ.89.

[11] Προκόπιος. Περί κτισμάτων, 4.2.3.

198

Καστοριά [12] Η περίοδος του Ιουστινιανού (http:/ / www. fhw. gr/ choros/ kastoria/ gr/ choros/ index. html), Η βυζαντινή πόλη της Καστοριάς,

Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε 09/10/2010.

The New Cambridge Medieval History: c. 900 - c. 1024, τ.ΙΙΙ, σ. 600, Cambridge University Press, 2000, ISBN 0-521-36447-7. ΕΠΟΧΕΣ,Μηνιαία έκδοση Πνευματικού προβληματισμού και Γενικής Παιδείας Αγγέλου Τερζάκη, Τεύχος 15 σ.86 Η Επανάσταση του 21, Δημητρίου Φωτιάδη. Μ.Κ.Παρανίκας, Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από αλώσεως μέχρι των αρχών της ενεστώσης (ΙΘ) εκατονταετηρίδος σσ 53-54, εν Κωνσταντινοπόλει 1867 [17] History of Macedonia 1354-1833, A. Vacalopoulos (http:/ / www. promacedonia. org/ en/ av/ av_17_1. htm) [18] Διαδικτυακές Πύλες, Δήμος Καστοριάς, Η Πόλη της Καστοριάς, Ιστορία - Πολιτισμός, Τουρκοκρατία, Αντίσταση κατά των Τούρκων (http://www.kastoriacity.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=251&Itemid=477) [19] Νικόλαος Δημ. Σιώκης. Ο Μακεδονομάχος ιατρός Ιωάννης Αργυρόπουλος (1852-1920). Πρακτικά συνεδρίου για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του Παύλου Μελά (http://media.ems.gr/ekdoseis/makedoniki_bibliothiki/ekd_makb_makedonikos_agon_100. pdf), Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, σσ.197-198.

[20] Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, ΕΜΣ, εκδόσεις University Studio Press. Θεσσαλονίκη 2008 [21] Αναστ.Ορλάνδος, Τα Βυζαντινά μνημεία της Καστοριάς, Τόμ.Δ΄σ.186.

[22] Στυλ.Πελεκανίδης (1953), Καστοριά, Βυζαντιναί τοιχογραφίαι.

[23] Jenny Albani. "Kastoria." Grove Art Online. Oxford Art Online. 2010 [24] H.Byron, Athos σελ.56 [25] Middle Byzantine Churches of Kastoria (1980) σ. 195 κ.ε..

[26] Early Crhristian and Byzantine Architecture, 1975, σ. 354-355 [27] Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από αλώσεως μέχρι των αρχών της ενεστώσης (ΙΘ) εκατονταετηρίδος σσ 53-54, εν Κωνσταντινοπόλει 1867 [28] Απόστολος Βακαλόπουλος. Ιστορία της Μακεδονίας (1354-1833), σελ.446, Εκδόσεις Βάνιας, 1988.

[29] Πατριαρχικό σιγίλιο έτους 1663 [30] Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από αλώσεως μέχρι των αρχών της ενεστώσης (ΙΘ) εκατονταετηρίδος σσ 53-54, εν Κωνσταντινοπόλει 1867 [31] ΕΠΟΧΕΣ, Τεύχος 15 σ.86, Παναγιώτης Μουλάς [32] Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή(1932), Κων.Άμαντος.

[33] Μακεδονικά σημειώματα....άχρι της σήμερον,Κ.Άμαντος.

[34] Καθημερινή, ένθετο ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ,3-12-1995, σ. 28.

[35] Περιοδ. Επτά Εποχές, τεύχος Ιουνίου 15 (1964) [36] Περ. ΕΠΟΧΕΣ σ.94 [37] Αυτοβιογραφία Π.Π.Ναούμ (1871) [38] Στρατιωτική Επιθεώρηση –Δελτίον ΝΟΕ-ΔΕΚ 2005 [39] Διάλογος δύω(sic) φίλων-Εν Λειψίαι εκ της τυπογραφίας Καρόλου Τάουνχνιτζ (1851 [40] Από δακτυλογραφημένο απόγραφο χειρογράφων των απογόνων του στο Mainz am Rhein της Γερμανίας [41] Το Είκοσι Ένα,(1906) Γεράσιμος Βώκος.

[42] ) [43] Επιστολαί Γ.Π.Κρέμου και ηθική Στιχουργία Α.Κ.Βυζαντίου, σ.ΙΙΙ (1870) [44] Γεώργιος Κουρνούτος. Σχολεία της τουρκοκρατουμένης Καστοριάς, Αθήναι 1953, σ.428 [45] ΕΝ ΒΟΥΔΑ, Εν τω τυπογραφείω του Πανδιδακτηρίου,νυν το τέταρτον (1818).

[46] 12 Έλληνες Αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης σ.376.

[47] Η καταγωγή και το έργο του Ζωγράφου Β.Χατζή, Κ.Χασιώτης [13] [14] [15] [16]

199

Καστοριά

Πηγές • Καστοριά, η βυζαντινή και μεταβυζαντινή πόλη. Αφιέρωμα στο ένθετο ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, Καθημερινή, 3-12-1995 (http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/12/03121995.pdf).(pdf) • Η βυζαντινή Καστοριά μέσα από τα μνημεία της (10ος-14ος αιώνας) (http://www.fhw.gr/choros/kastoria/ ), Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.

Αναφορές • Δημήτριος Γκολίτσης, Μορφές της Προεπαναστατικής περιόδου και του Πρώϊμου Διαφωτισμού.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς (http://www.kastoria.gr/) • Δήμος Καστοριάς (http://www.kastoriacity.gr) • Άρθρα για την Καστοριά (http://www.westernmacedonia.gr/index.php?option=com_content& view=category&id=45:2010-03-01-22-40-30&Itemid=30&layout=default) στην ιστοσελίδα της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας.

• Αεροφωτογραφίες Καστοριάς (http://www.photopassport.gr/index_187.html) • • • •

(http://golitsis.blogspot.com/), Κάποτε στην Καστοριά, Δημ.Γκολίτσης Ραδιολέσχη Καστοριάς (http://www.sz2rck.gr/) ΟΔΟΣ εφημερίδα της Καστοριάς (http://odos-kastoria.blogspot.com/) (http://trans.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_taxgreece_1_30/12/2008_261788), Ταξίδια, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το άρθρο Kastoria (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Kastoria) της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0 (http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/ ). ( ιστορικό/συντάκτες (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Kastoria)).

200

201

Κατάλογος πόλεων και πολιούχων αγίων Κατάλογος πόλεων και πολιούχων αγίων Παρατίθενται, σε αλφαβητική σειρά, οι Άγιοι και οι Όσιοι και οι πόλεις στις οποίες είναι πολιούχοι, αντίστοιχα, όπου οι ημερομηνίες εορτών είναι επίσημες τοπικές αργίες.

• • • • • • • •

Αγ. Αικατερίνη (25 Νοεμβρίου): Κατερίνη Αγ. Αθανάσιος (18 Ιανουαρίου): Διδυμότειχο, Αμφιλοχία, Ιστιαία Αγ. Αναστάσιος (1 Φεβρουαρίου): Ναύπλιο Απόστολος Ανδρέας (30 Νοεμβρίου): Πάτρα Αγ. Αντώνιος (17 Ιανουαρίου): Βέροια, Περιστέρι Αττικής Αγ. Αρσένιος (8 Μαΐου): Πάρος Αγ. Αχίλλιος (15 Μαΐου): Λάρισα Αγ. Βαρβάρα (4 Δεκεμβρίου): Δράμα, Αργυρούπολη

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Αγ. Βησσαρίων: Καλαμπάκα, Τρίκαλα, Πύλη Τρικάλων Αγ. Νεομάρτυρας Γεδεών (30 Δεκεμβρίου): Τύρναβος Αγ. Γεράσιμος (4 Μαρτίου): Κεφαλονιά Αγ. Γεώργιος (23 Απριλίου ή Δευτέρα του Πάσχα): Εράτυρα, Βεύη Φλώρινας, Σουφλί, Γουμένισσα, Νεμέα Νεομάρτυρας Γεώργιος ο εξ Ιωαννίνων (17 Ιανουαρίου): Ιωάννινα Αγ. Δημήτριος (26 Οκτωβρίου): Θεσσαλονίκη, Ελασσόνα, Λαγκαδάς, Ναύπακτος, Σιάτιστα Αγ. Διονύσιος (17 Δεκεμβρίου): Ζάκυνθος Αγ. Διονύσιος Αρεοπαγίτης: (3 Οκτωβρίου) Αθήνα Όσιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω¨: (23 Ιανουαρίου) Λιτόχωρο Αγ. Δονάτος (30 Απριλίου): Παραμυθιά Θεσπρωτίας Αγ. Θεοδώρα (11 Μαΐου): Άρτα Αγ. Θεόδωρος ο Βυζαντινός (17 Φεβρουαρίου): Μυτιλήνη Αγίων Θεοδώρων Τήρωνος και Στρατηλάτου (Α' Σάββατο Νηστειών): Ορεστιάδα Όσιος Θεοφάνης: Νάουσα Ημαθίας Αγ. Ιωάννης (29 Αυγούστου): Πτολεμαΐδα Aγ. Iωάννης ο Kαλοκτένης: Θήβα Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη (21 Μαΐου): Καστελόριζο Αγ. Κυριακή (7 Ιουλίου): Σέρβια Αγ. Κωνσταντίνος ο Υδραίος (14 Νοεμβρίου): Ρόδος Άγ. Λουκάς (18 Οκτωβρίου): Λαμία Αγ. Μαρίνα (17 Ιουλίου): Λέρος Αγ. Μαρκέλλα (22 Ιουλίου): Χίος Αγ. Μηνάς (11 Νοεμβρίου): Ηράκλειο, Καστοριά Αγ. Μύρωνας (17 Αυγούστου): Αντικύθηρα Αγ. Νικήτας (21 Ιουνίου): Σέρρες, Νίσυρος Αγ. Νικόλαος (6 Δεκεμβρίου): Αλεξανδρούπολη, Βόλος, Γαλαξείδι, Δελφοί, Κοζάνη, Οινούσσες, Πολύγυρος, Πάργα, Νέα Αλικαρνασσός, Σητεία, Σύρος, Ακρολίμνη Νομού Πέλλης

• Αγ. Νικόλαος ο Καρπενησιώτης (23 Σεπτεμβρίου): Καρπενήσι • Όσιος Νίκων ο μετανοείτε (26 Νοεμβρίου): Σπάρτη • Παναγία Κουνίστρα: Σκιάθος

Κατάλογος πόλεων και πολιούχων αγίων • • • • • • • • • • • • • • • • •

Παναγία η Μυρτιδιώτισσα: Πύλος Παναγία Τρυπητή: Αίγιο Αγ. Παντελεήμονας (27 Ιουλίου): Φλώρινα, Τήλος Αγ. Παρασκευή (26 Ιουλίου): Κομοτηνή, Χαλκίδα Απόστολος Παύλος (29 Ιουνίου): Κόρινθος, Καβάλα Άγιοι πεντεκαίδεκα Μάρτυρες: Κιλκίς Τίμιος Πρόδρομος (24 Ιουνίου): Ξάνθη Άγιος Ρηγίνος (25 Φεβρουαρίου): Σκόπελος Αγ. Σεραφείμ (6 Μαΐου ή την Κυριακή των Μυροφόρων): Καρδίτσα, Λιβαδειά Αγ. Στέφανος (27 Δεκεμβρίου): Σκύδρα Άγιος Σώζων: (7 Σεπτεμβρίου): Λήμνος Αγ. Σπυρίδων (12 Δεκεμβρίου): Κέρκυρα, Μεσολόγγι, Πειραιάς, Κίσαμος Αγίων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ (8 Νοεμβρίου): Αιτωλικό Αγ. Χαραλάμπης (10 Φεβρουαρίου): Πρέβεζα Αγ. Χαράλαμπος: Πύργος Ηλείας, Κέα Αγ. Χριστόφορος (9 Μαΐου): Αγρίνιο, Πικέρμι Υπαπαντή του Χριστού (2 Φεβρουαρίου): Καλαμάτα

• Αγ. Φανούριος (27 Αυγούστου): Ρόδος • Γέννηση της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου): Γερακαρού Θεσσαλονίκης • Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (25 Μαρτίου): Βράσταμα Χαλκιδικής

202

203

Κατερίνη Κατερίνη Συντεταγμένες: 40°16′N 22°30′E40.27, 22.50 [1] Κατερίνη

Κατερίνη Γεωγραφικό Διαμέρισμα Μακεδονία Περιφέρεια

Κεντρικής Μακεδονίας

Νομός

Πιερίας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 5 [2]

Επίσημος πληθυσμός

53.418

Έκταση

112,9 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

60100

Τηλεφωνικός κωδικός

23510

Δήμαρχος

Χιονίδης Σάββας

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. katerini. gr

(2001)

Η Κατερίνη είναι πόλη της Ελλάδας, βρίσκεται στην Μακεδονία και είναι πρωτεύουσα του νομού Πιερίας. Το ομώνυμο δημοτικό διαμέρισμα έχει, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, 53.418 κατοίκους. Βρίσκεται στο πιερικό ύψωμα, ανάμεσα στα Πιέρια Όρη και στον Θερμαϊκό κόλπο, σε υψόμετρο 14-45 μ. Απέχει 68 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη, κάτι το οποίο έχει αποδειχθεί ευεργετικό για την ανάπτυξη της Κατερίνης τα τελευταία χρόνια. Αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβο και τη διατρέχει σύγχρονος αυτοκινητόδρομος (Εθνική Οδός 1).

Κατερίνη

204

Ιστορία Το όνομα της πόλης έχει τις ρίζες του στην Αικατερίνη της Αλεξανδρείας, μια χριστιανή μάρτυρα, που έζησε τον 4ο αιώνα. Παρά τη συμμετοχή της σε όλους τους εθνοαπελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων, από την επανάσταση του 1821, το κίνημα του 1854, την επανάσταση του 1878 και το Μακεδονικό Αγώνα, απελευθερώθηκε τελικά από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στις 16 Οκτωβρίου του 1912. Σημαντικοί Μακεδονομάχοι, εκείνη την περίοδο ήταν οι οπλαρχηγοί Νικόλαος Στρεμπίνας και Νικόλαος Μπαμπανίκας, καθώς και ο Αλκιβιάδης Παπαδημητρίου[3] . Κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατελήφθη από τον γερμανικό στρατό στις 14 Απριλίου 1941 και απελευθερώθηκε τρία χρόνια αργότερα. Το 1944 ιδρύθηκε και το Γενικό Νοσοκομείο της πόλης. Σήμερα η πόλη αποτελεί μια από τις πιο δυναμικές αστικές περιοχές της Μακεδονίας και όλης της Ελλάδας. Στις μέρες μας η ανάπτυξη της Κατερίνης ανακόπτεται αισθητά από την παρουσία της γειτονικής Θεσσαλονίκης, που απορροφά σε συντριπτικό βαθμό όλες τις δραστηριότητες της ευρύτερης περιοχής.

Προτομή του Μ. Αλεξάνδρου στην Κατερίνη.

Παρ' όλα αυτά, εξαιτίας της πολύ μεγάλης τουριστικής κίνησης που υπάρχει στον νομό Πιερίας, η πόλη βρίσκεται αισθητά στο προσκήνιο. Η πόλη διαθέτει ένα από τα ωραιότερα πάρκα της Ελλάδας, το οποίο διαθέτει και πολύ εντυπωσιακά συντριβάνια και ειδικά το καλοκαίρι αποτελεί όαση δροσιάς και χαλάρωσης, ιδιαίτερα τις πολύ θερμές ώρες της ημέρας. Τα τελευταία χρόνια η Κατερίνη γνωρίζει αξιόλογη τουριστική κίνηση με την ανάπτυξη οργανωμένων παραθεριστικών κέντρων στις ακτές της. Παράλληλα, με δεδομένη την ύπαρξη τεράστιων επίπεδων εκτάσεων γύρω της, η πόλη γνωρίζει, πάλι τα τελευταία χρόνια, φρενήρη οικιστική ανάπτυξη, με συνεχή ένταξη νέων εκτάσεων, στην υπάρχουσα έκτασή της. Σημαντική ώθηση στην περαιτέρω ανάπτυξη της πόλεως, θα δώσει και η έναρξη λειτουργίας του καινούργιου νοσοκομείου. Το 2008 ανακατασκευάστηκε και ο σιδηροδρομικός σταθμός της πόλης.

Ονομασία Είναι άγνωστο από πότε υπήρχε ως κωμόπολη. Πολλοί περιηγητές , όπως ο Leake, αλλά και σε χάρτες ήδη από το 13ο αιώνα (1264), αναφέρουν την πόλη με το όνομα Άτηρα (σταθμός ή πόλισμα Hatera) και αρκετοί είδαν και επίδραση στο όνομα της πόλης (Κατερίνη – Κάτηρα- Χάτηρα- Άτηρα). Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και ο Πουκεβίλ, ο οποίος σε χάρτη σημειώνει τον τόπο ως Kateri Hatera. Ο Heuzey υπολόγισε τη θέση της αρχαίας Άτηρας κοντά στην Κονταριώτισσα, ενώ ο Kurz τοποθετεί το πόλισμα κάπου ανάμεσα στους σημερινούς οικισμούς του Κορινού και της Καλλιθέας. Άλλη υπόθεση κάνει λόγο για το εκκλησάκι της Αγίας Αικατερίνης, το οποίο βρίσκεται ανατολικά της πόλης και όπου βρίσκεται σήμερα το παλαιό νεκροταφείο. Οι εικόνες στο ναό χρονολογούνται από το 1831 και δεν αποκλείεται να υπήρχε από πριν στην ίδια θέση κάποιος άλλος ναός. Η πόλη εμφανίζεται με τη λόγια ονομασία Αικατερίνη ή Αγία Αικατερίνη στη γλώσσα της γραφειοκρατίας και μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Τελικά επικράτησε η ονομασία Κατερίνη.

Κατερίνη

Πληθυσμός Μετά την απελευθέρωση (1912) η Κατερίνη έγινε Δήμος (μέχρι τις 28 Ιουνίου 1918) . Το 1920-1930 η Κατερίνη αποτέλεσε Κοινότητα. Το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο έλαβε χώρα στις 4 Σεπτεμβρίου 1929. Το 1931 ανεγέρθηκε η Δημοτική Αγορά της Κατερίνης. Τη δεκαετία αυτή , με την έλευση των προσφύγων, διπλασιάστηκε ο πληθυσμός της πόλης. Πολλοί κάτοικοι κατάγονται από τη Θράκη, και συγκεκριμένα από τον Αρτεσκό. Το 1961, το πολεοδομικό συγκρότημα της Κατερίνης ήταν το τέταρτο αστικό κέντρο της Μακεδονίας, μετά τη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα και τις Σέρρες και το δωδέκατο της Ελλάδας. Η πληθυσμιακή αυτή ανάπτυξη, την οποία φυσικά ακολούθησε αντίστοιχη εξέλιξη της μορφής της πόλης, οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας και στην αύξηση της παραγωγής καπνών ποικιλίας Κατερίνης, τα οποία μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν περιζήτητα στη διεθνή αγορά για σημαντικό χρονικό διάστημα. Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι η συμβολή του καπνού στη διαμόρφωση του υψηλού σχετικά εισοδήματος της περιοχής της Κατερίνης, και γενικότερα του νομού Πιερίας, είναι μεγαλύτερη από ό,τι σε κάθε άλλη περιοχή της Ελλάδας. Το 1806 ο William Leake αναφέρει 100 οικίες και το 1810 ο Daniel κάνει λόγο για 140. Το 1812, το 1880 και το 1890 ο αριθμός των οικιών είναι σταθερός (300) σύμφωνα με τις αντίστοιχες αναφορές του Henry Holland και του Επισκόπου Κίτρους, Νικολάου. Ειδικότερα, το 1890 αναφέρονται (Στατιστικοί Πίνακες του Ελληνικού Προξενείου Θεσσαλονίκης), 300 οικίες και 700 διαχειμαζόντες Βλαχολιβαδιώτες. Το 1900 υπήρχαν 2.070 Χριστιανοί και 600 Μουσουλμάνοι. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘ 20 αποχώρησαν από την πόλη οι Μουσουλμάνοι, οι οποίοι αριθμούσαν περί τους 8.000 ανθρώπους. Στην Κατερίνη κατέληξε μεγάλο κομμάτι των Ελλήνων Ευαγγελικών της Μικράς Ασίας μετά την Μικρασιατική καταστροφή. Κατά την απογραφή του 1928 η Κατερίνη κατείχε την 45η θέση μεταξύ των μεγαλύτερων ελληνικών πόλεων. Σήμερα, με βάση την απογραφή του 2001 κατέχει τη 10η θέση. Επίσημες απογραφές για πληθυσμό Κατερίνης • • • • • • • • •

1920: 6.540 κάτοικοι 1928: 10.138 κάτοικοι 1940: 16.938 κάτοικοι 1951: 24.605 κάτοικοι 1961: 28.046 κάτοικοι 1971: 29.046 κάτοικοι 1981: 38.404 κάτοικοι 1991: 42.381 κάτοικοι 2001: 53.418 κάτοικοι

205

Κατερίνη

206

Δήμος Κατερίνης Ο δήμος Κατερίνης έχει (πραγματικό) πληθυσμό 56.434 κατοίκους. Στον δήμο περιλαμβάνονται: Δ.δ. Κατερίνης [ 53.418 ] [4] • η Κατερίνη [ 51.332 ] [4] • η Ανδρομάχη [ 962 ] • η Νέα Χράνη [ 420 ] • το Νέο Κεραμίδι [ 426 ] • η Ολυμπιακή Ακτή [ 391 ]. Πρόκειται για την παραλία της πόλης της Κατερίνης, γνωστή και ως Κατερινόσκαλα. Δ.δ. Άνω Αγίου Ιωάννου [ 504 ] • ο Άνω Άγιος Ιωάννης [ 469 ] • ο Νέος Άνω Άγιος Ιωάννης [ 35 ] Δ.δ. Γανοχώρας -- η Γανόχωρα [ 667 ] Δ.δ. Νεοκαισαρείας -- η Νεοκαισάρεια [ 379 ] Δ.δ. Σβορώνου [ 2.175 ]

Η θέση του Δήμου Κατερίνης στο νομό Πιερίας.

• ο Σβορώνος [ 1.931 ] • η Αγία Βαρβάρα [ 68 ] • το Προσήλιον [ 176 ] • Για τους διατελέσαντες Δημάρχους, βλέπε Κατάλογος Δημάρχων Κατερίνης.

Το Δημαρχείο της Κατερίνης

Αξιοθέατα Ένας δημοφιλής τουριστικός προορισμός, η Κατερίνη είναι πολύ κοντά στη θάλασσα (6 χλμ.), στον Όλυμπο και σε αρκετές αρχαιολογικές τοποθεσίες που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, όπως η αρχαία πόλη του Δίου (5ος αιώνας π.Χ., 17 χλμ. μακριά) και στο βενετικό κάστρο του Πλαταμώνα. Οι παραλίες του Κορινού, της Παραλίας, και της Ολυμπιακής Ακτής (ή Κατερινόσκαλας) είναι πολύ δημοφιλείς κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Το 1992 ιδρύθηκε Ποντιακό Μουσείο , όπου εκτίθενται κειμήλια από τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου.

Το πάρκο της Κατερίνης.

Κατερίνη

Ναοί της Κατερίνης Στην Κατερίνη βρίσκονται οι εξής Ορθόδοξοι ενοριακοί ναοί.

• • • • • • • • • • • • • •

Η Θεία Ανάληψη. Η Αγία Άννα. Η Αγία Παρασκευή. Η Αγία Τριάδα. Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από την πόλη, στην Ανδρομάχη. Ο Άγιος Σάββας. Ο Άγιος Χαράλαμπος. Γενέσιον της Θεοτόκου. Άγιος Χριστόφορος. Άγιος Προκόπιος (στην Ολυμπιακή Ακτή). Αγία Αικατερίνη (Α΄ Κοιμητήριο). Άγιος Λάζαρος (Β΄ Κοιμητήριο). Άγιος Θεράπων (στο Νομαρχιακό Νοσοκομείο της Κατερίνης). Τίμιος Σταυρός.

Εκτός αυτών υπάρχει στην πόλη και Ευαγγελική Εκκλησία.

Αθλητισμός Στην Κατερίνη υπάρχουν τα εξής αθλητικά σωματεία:

Αθλητικές Ενώσεις • Μορφωτική Αθλητική Ένωση Ποντίων Κατερίνης, που αγωνίζεται στην στην Γ' Εθνική.

Αθλητικοί Γυμναστικοί Σύλλογοι • Αθλητικός Γυμναστικός Σύλλογος Σιδηροδρομικού Σταθμού Κατερίνης • Γυμναστικός Αγωνιστικός Σύλλογος "Αρχέλαος Κατερίνης", που συμπεριλαμβάνει ομάδα χειροσφαίρισης, με διακρίσεις στην Α1 ανδρών και στο Κύπελλο Ελλάδας τα τελευταία χρόνια.

• Γυμναστικός Αγωνιστικός Σύλλογος Κατερίνης "Ολυμπιάδα" • Γυμναστικός Αθλητικός Σύλλογος "Αλέξανδρος Κατερίνης" • Γυμναστικός Σύλλογος Μυλαυλάκου Παραδείσου Κατερίνης "Ο Ατρόμητος", που αγωνίζεται στην Α΄ ερασιτεχνική κατηγορία του τοπικού ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος της Ε.Π.Σ. Πιερίας.

Αθλητικοί Μορφωτικοί Σύλλογοι • Αθλητικός Μορφωτικός Σύλλογος "Βατανιακός" Κατερίνης, που αγωνίζεται στην Α΄ κατηγορία του τοπικού ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος της Ε.Π.Σ. Πιερίας.

• Γυμναστικός Αθλητικός Μορφωτικός Σύλλογος "Εθνικός Κατερίνης" (στο ποδόσφαιρο αγωνίζεται στην Γ΄ εθνική) • Μορφωτικός Αθλητικός Σύλλογος Κατερίνης "Ο Μέγας Αλέξανδρος" • Αθλητικός Μορφωτικός Σύλλογος "25η Μαρτίου"-Σάρισσα

207

Κατερίνη

Αθλητικοί Όμιλοι • • • • • • • • • • •

Αθλητικός Όμιλος Κατερίνης "Ο Όλυμπος" Αθλητικός Όμιλος Κατερίνης "Ο Πήγασος" Αθλητικός Όμιλος Ποντίων Κατερίνης Αθλητικός Όμιλος Σακουρά Κατερίνης Ναυτικός Όμιλος Κατερίνης Όμιλος Αντισφαίρισης Κατερίνης Όμιλος Καράτε Κατερίνης Σκακιστικός Όμιλος Κατερίνης [5] Σκακιστικός Όμιλος Πνευματικού Κέντρου Δήμου Κατερίνης Χιονοδρομικός Όμιλος Κατερίνης Άρης Κοκκινοπλιτών

Αθλητικοί Σύλλογοι Αντισφαίριση • Σύλλογος Αντισφαίρισης Κατερίνης Ορειβατικοί Σύλλογοι • Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Κατερίνης • Σύλλογος Ελλήνων Ορειβατών Κατερίνης Πολεμικές τέχνες • • • •

Αθλητικός Σύλλογος Κατερίνης "Σάρισσα" Αθλητικός σύλλογος τάε κβο ντο Κατερίνης Αθλητικός σύλλογος Κατερίνης SΕIDOKAN KARATE KOBUDO ΕΙΣ OKINAWA "Ο Πιερικός" Λέσχη Παραδοσιακών Πολεμικών Τεχνών Κατερίνης

Αθλητικοί Σύνδεσμοι • Σύνδεσμος Φιλάθλων Πιερικός Κατερίνης, σύλλογος ποδοσφαίρου.

• Σύνδεσμος Φιλάθλων Κατερίνης Πιερικός Αρχέλαος, σύλλογος καλαθοσφαίρισης.

Ακαδημίες Υγρός Στίβος • Αθλητική Ακαδημία Κατερίνης "Νηρέας".

• Αθλητικός Κολυμβητικός Σύλλογος "ΔΙΑΣ".

• Αθλητική Ακαδημία Κατερίνης 92'

Αδελφοποιημένες Πόλεις Ο Δήμος Κατερίνης έχει αδελφοποιηθεί με τις παρακάτω πόλεις:

208

Κατερίνη

209

Τσάτσακ, Σερβία Μάινταλ, Γερμανία Μόοσμπουργ, Αυστρία Σουργκούτ, Ρωσία

Υποσημειώσεις [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%BD%CE%B7& params=40. 27_N_22.

50_E_type:adm2nd_region:GR [2] Απογραφή 2001, μόνιμος πληθυσμός τοπικού διαμερίσματος Κατερίνης.

[3] Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, ΕΜΣ, εκδόσεις University Studio Press. Θεσσαλονίκη 2008 [4] Απογραφή πληθυσμού 2001: Μόνιμος πληθυσμός. Νομοί, δήμοι, κοινότητες, δημοτικά και κοινοτικά διαμερίσματα και οικισμοί (http:/ / web. archive. org/ web/ 20070929131923/ http:/ / www. statistics. gr/ gr_tables/ S1101_SAP_1_TB_DC_01_01_Y. pdf), Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος [5] http:/ / www. sokaterinis. gr/

Βιβλιογραφία • • • • • •

Heuzey L. , Le Mont Olympe et l’ Akarnanie, Παρίσι 1860.

Leake W. M., Travels in Northern Greece, τ. 3, σ. 415, Λονδίνο 1835. Αναγνωστόπουλος Π. Ν., Η Αρχαία Ολυμπιακή Πιερία, εκδ. Εστίας Πιερίδων Μουσών, Θεσσαλονίκη 1971. Καζταρίδης Ιωάννης, Κατερίνη: από τη μικρή κώμη στην πολύτροπη πόλη, εκδ. ΜΑΤΙ. Πουκεβίλ, Ταξίδι στην Ελλάδα, Μακεδονία- Θεσσαλία (μετάφραση Νίκη Μολφέτα), Αθήνα 1995. Ράπτης Γ. Α., Όλυμπος- Πιέρια, Βέρμιο και Άθως στη ζωή των Μακεδόνων, έκδοση Όλυμπος, Κατερίνη, 1996.

Φωτογραφίες

Η Ευαγγελική Εκκλησία.

Η Μητρόπολη.

Δείτε επίσης • Ιερά Μητρόπολη Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος

Εικόνα από το πάρκο.

210

Κέρκυρα (πόλη) Κέρκυρα (πόλη) Συντεταγμένες: 39°36′14″N 20°00′30″E39.6039, 20.0083 [1]

Κέρκυρα (πόλη)

Η πόλη της Κέρκυρας. Χάρτης Η θέση της στην Ελλάδα

Κέρκυρα Πληροφορίες Χώρα:

Ελλάς

Γεωγρ. διαμέρισμα:

Ιόνιο

Περιφέρεια:

Ιονίου

Νομός:

Κέρκυρας

Δήμος :

Κερκυραίων

Πληθυσμός:

28.185 (2001)

Υψόμετρο (Μέσο):

5 μ.

Ταχυδρομικός κώδικας:

491 0Χ

Tηλεφωνικός κώδικας:

(0030) 26610 και (0030) 2249

Πινακίδες αυτοκινήτων : ΚΥ

Κέρκυρα (πόλη)

211 Δικτυακός τόπος:

http:/ / www. kerkyra. gr/

Η πόλη της Κέρκυρας είναι πρωτεύουσα του νομού Κέρκυρας και της περίφέρειας Ιόνιων νησιών. Βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα του νησιού της Κέρκυρας στην ανατολική ακτή. Ο πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι 28.185 κάτοικοι. Η πόλη της Κέρκυρας χαρακτηρίζεται από το έντονο Βενετσιάνικο στοιχείο, αλλά και από πολλές Αγγλικές και Γαλλικές επιρροές. Είναι κοσμοπολίτικη πόλη που αποπνέει μια αίσθηση αρχοντιάς, με κύρια αξιοθέατα τη μεγάλη πλατεία Σπιανάδα, που είναι η μεγαλύτερη πλατεία των Βαλκανίων, το Παλιό και το Νέο Φρούριο, το Δημαρχείο (Θέατρο Σαν Τζιάκομο), το Κανόνι, το Μον Ρεπό αλλά και τα Μουσεία Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Ιστορίας.

Οι συνοικίες της πόλης

Πανοραμική εικόνα παλιάς πόλης.

Η Κέρκυρα χωρίζεται στην παλιά πόλη και στην νέα πόλη. Η παλιά πόλη είναι αυτή που συγκεντρώνει το κύριο τουριστικό ενδιαφέρον. Πρόκειται για έναν εντυπωσιακό συνδυασμό από ογκώδη φρούρια, ανάκτορα, στενά σοκάκια, καμάρες και ψηλά κτίρια δυτικού τύπου. Η παλαιότερη συνοικία της πόλης ονομάζεται Καμπίελλο και χαρακτηρίζεται από τα πολύ στενά σοκάκια και τα ψηλά κτίρια. Κομβικό σημείο της παλιάς πόλης είναι η πλατεία Σπιανάδα που θεωρείται η μεγαλύτερη πλατεία στον ελλαδικό χώρο και βρίσκεται απέναντι από το παλαιό φρούριο.

Χάρτης της πόλης

Η νέα πόλη δεν διακρίνεται για την τοπική αρχιτεκτονική της αν και διαθέτει αρκετά κτίρια με τις χαρακτηριστικές καμάρες. Έχει ως κέντρο την πλατεία Γέωργιου θεοτόκη (παλαιότερα πλατεία Σαρόκο). Σε αυτή συγκεντρώνονται όλες οι σύγχρονες υπηρεσίες της πόλης.

Κέρκυρα (πόλη)

Η Σπιανάδα Η πλατεία Σπιανάδα θεωρείται η μεγαλύτερη πλατεία στον ελλαδικό χώρο. Βρίσκεται απέναντι από το παλαίο φρούριο και περιβάλλεται από εντυπωσιακά κτήρια, όπως το αγγλικό ανάκτορο και το κτίριο Λιστόν. Μεγάλο μέρος της πλατείας καλύπτεται από γκαζόν και χρησιμοποιείται ως γήπεδο κρίκετ.

Το παλαιό φρούριο Το παλαιό φρούριο είναι το πρώτο κομμάτι της κέρκυρας που αντικρίζει ο επισκέπτης προσεγγίζοντας την Κέρκυρα από τον ελλαδικό χώρο. Βρίσκεται απέναντι από την πλατεία Σπιανάδα και χωρίζεται από την πόλη με μία τεχνητή τάφρο. Χτίστηκε από τους Βενετούς τον 13ο αιώνα και ενισχύθηκε κατά την διάρκεια του Τουρκο-Βενετικού πολέμου το 1570.

Το νέο Φρούριο Το νέο φρούριο κτίστηκε από τους Βενετούς το 1570 Τμήμα της παλιάς πόλης με σκοπό να ενισχυθεί περισσότερο η άμυνα της πόλης κατά την περίοδο του Τουρκο-Βενετικου πολέμου. Διαθέτει εντυπωσιακές πύλες και αποτέλεί το δυτικό όριο της πόλης.

Ιστορία της πόλης Η πόλη της Κέρκυρας ήταν αποικία που ίδρυσαν οι Κορίνθιοι τον 8ο αιώνα π.Χ. Η αρχαία πόλη βρισκόταν στην περιοχή της χερσονήσου Κανόνι, λίγο νότια από την σημερινή. Η σημερινή πόλη είναι αποτέλεσμα της εγκατάστασης των Βενετών στο νησί της Κέρκυρας που οχύρωσαν την πόλη στην θέση που βρίσκεται και σήμερα. Η πόλη παρέμεινε H πόλη της Κέρκυρας από την θάλασσα στην κατοχή των Βενετών μέχρι το 1797 οπότε και ο Μέγας Ναπολέων κατέλυσε την δημοκρατία της Βενετίας. Η Κέρκυρα στην συνέχεια αποτέλεσε την πρωτεύουσα της επτανήσου πολιτείας για επτά χρόνια. Την περίοδο 1807-1814 περιήλθε στους Γαλλους για να ακολουθήσει μέχρι το 1864 η περίοδος της Αγγλοκρατίας. Το 1864 ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος και ακολούθησε μία περίοδος παρακμής μέχρι την δεκαετία του 1950 που γνώρισε εντυπωσιακή τουριστική ανάπτυξη.

212

Κέρκυρα (πόλη)

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι • Δήμος Κερκυραίων [2]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9A%CE%AD%CF%81%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B1_%28%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B7%29& params=39. 6039_N_20. 0083_E_ [2] http:/ / www. corfu. gr/ web/ guest/ home

213

214

Κιλκίς Κιλκίς Συντεταγμένες: 40°58′60″N 22°52′00″E40.9833, 22.8667 [1] Κιλκίς

Κιλκίς Γεωγραφικό Διαμέρισμα Μακεδονία Περιφέρεια

Κεντρική Μακεδονία

Νομός

Κιλκίς

Επίσημος πληθυσμός

17.430 (2001)

Έκταση

306,5 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

61100

Τηλεφωνικός κωδικός

23410

Δήμαρχος

Δημήτριος Τερζίδης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. e-kilkis. gr/

Το Κιλκίς είναι όνομα πόλης και νομού της Κεντρικής Μακεδονίας. Το Κιλκίς, πρωτεύουσα του ομώνυμου Νομού, είναι μία αναπτυσσόμενη επαρχιακή πόλη με αξιοσημείωτη βιομηχανική πρόοδο, μέσω των μονάδων που εδρεύουν στη Βι.Πε. Σταυροχωρίου. Το 2001 η πόλη είχε πληθυσμό 17.430 και ο Δήμος 24.812 κατοίκους. Οι κάτοικοι του Κιλκίς ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες η ίδρυση της Βι.Πε. Σταυροχωρίου προσήλκυσε αρκετούς νέους επιστήμονες και εργάτες στις βιομηχανικές της μονάδες.

Ιστορική αναδρομή Αρχαιότητα Η πόλη πήρε το όνομά της από τη Ρωμαϊκή αποικία, του 1ου αιώνα π.Χ. Κάλλικουμ (Callicum). Callicum ή Καλλικώς ήταν το δερμάτινο κόσκινο με το οποίο συλλέγονταν ο χρυσός από τον ποταμό Εχέδωρο. Άλλωστε ο ποταμός πήρε την ονομασία "Γαλλικός" από τον οικισμό Καλλικό. Σήμερα ο οικισμός Καλλίκουμ έχει ταυτιστεί με την Κολχίδα Κιλκίς, όπου υπάρχουν ρωμαϊκά και παλαιοχριστιανικά ερείπια οικισμού[2] . Το Καλλίκουμ αποτελούσε επίσης σημαντικό σταθμό στη δημόσια Ρωμαϊκή όδο που διέρχονταν την περιοχή.

Κιλκίς

Βυζάντιο Με την προσχώρηση των κατοίκων της περιοχής στο Χριστιανισμό ιδρύεται η Επισκοπή Καλλίκου (episcopi Callicu). Κατά τον 10ο αιώνα με την ίδρυση του Βουλγαρικού κράτους, η πόλη Καλλικόν λεηλατείται από τους Βούλγαρους και πολλοί κάτοικοί της μεταναστεύουν στην Καλαβρία της Νοτίου Ιταλίας, που τότε ανήκε στο Βυζάντιο. Ίδρυσαν εκεί την πόλη Γαλλικιάνο Gallicianò, όπου μέχρι σήμερα οι κάτοικοι γνωρίζουν την καταγωγή τους από το Καλλικόν της Μακεδονίας και διατηρούν την Ελληνική τους συνείδηση και παράδοση. Λόγω της εκτεταμένης καταστροφής του 10ου αιώνα παύει και η Επισκοπή Καλλίκου. Η πόλη ξανακτίστηκε στη σημερινή τοποθεσία διατηρώντας το παλαιό όνομα. Η σύγχρονη πόλη δημιουργήθηκε από τους κατοίκους του κατεστραμμένου Καλλίκου, μετά το 1014, όταν ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ κατέστρεψε το Βουλγαρικό στρατό και επανήλθε η ηρεμία στην περιοχή.

Τουρκοκρατία Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το Κιλκίς αναφέρεται πάλι τον 17ο αιώνα ως σημαντικό αγροτοεμπορικό Κέντρο. Το Κιλκίς αναφέρεται με το όνομα Κιλκίσι σε εκκλησιαστικό κώδικα του 1732[3] . Στα μέσα του 18ου αιώνα η πρωτεύουσα του καζά Αβρέτ Χισάρ (Γυναικοκάστρου) μεταφέρεται από το Γυναικόκαστρο στο Κιλκίς[4] . Στα τέλη του 18ου αιώνα, το Κιλκίς αποτελούσε τσιφλίκι του Γιουσούφ Μουχλίς πασά, γιου του Ισμαήλ μπέη από τις Σέρρες. Οι Κιλκισιώτες συμμετείχαν στην Επανάσταση του 1821 με αποτέλεσμα να δεχτούν τα Οθωμανικά αντίποινα μετά την καταστολή των εξεγέρσεων στη Μακεδονία. Έτσι το Κιλκίς καταστράφηκε σχεδόν ολοσχαιρώς και πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν. Από τότε ο Ελληνισμός της πόλης συρρικνώθηκε ανεπανόρθωτα, καθώς άρχισαν να Ο Μακεδονομάχος Ι. Δοϊρανλής εγκαθίστανται Βούλγαροι αγροτοεργάτες προκειμένου να καλύψουν το [5] κενό στα τσιφλίκια . Η πλειοψηφία των χριστιανών κατοίκων της πόλης ήταν Έλληνες, όπως μας πληροφορεί ο Βρετανός πρόξενος Θεσσαλονίκης Τσαρλς Μπλαντ (Charles Blunt) σε απόρρητη έκθεσή του προς την Βρετανική πρεσβεία Κωνσταντινουπόλεως, στις 15 Μαρτίου του 1885[6] . Στο Κιλκίς αναφέρονται μετά το 1850 δύο Ελληνικές εκκλησίες, της Παναγίας του Κιλκίς, στους πρόποδες του λόφου του Αγίου Γεωργίου και ο Άγιος Γεώργιος (που αργότερα καταλήφθηκε προσωρινά από τους Βούλγαρους), καθώς και ένα Ελληνικό σχολείο. Η εκκλησία της Παναγίας (χρονολογείται ήδη από τον 5ο αιώνα[7] ) καταστράφηκε από ουνίτες και εξαρχικούς το 1886, κατά τη διάρκεια των εθνικών ανταγωνισμών[8] [9] . Ο ναός του Αγίου Γεωργίου χτίστηκε το 1830 και αγιογραφήθηκε από το Γεώργιο από τη Χαλάστρα και τον Εμμανουήλ από τα Γιαννιτσά.

215

Κιλκίς

216

Ο Μακεδονομάχος Γ. Σαμαράς

Στην διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, η πόλη του Κιλκίς υπήρξε άντρο Βουλγάρων κομιτατζήδων και ο Ελληνισμός της πόλης βρέθηκε σε δεινή θέση. Παρόλα αυτά, οι Κιλκισιώτες οργανώθηκαν κατά του βουλγαρικού κινδύνου. Αυτοί που ηγήθηκαν της Ελληνικής Άμυνας κατά της βουλγαρικής τρομοκρατίας και της οθωμανικής αυθαιρεσίας ήταν οι Κιλκισιώτες Γεώργιος Σαμαράς, Ιωάννης Δοϊρανλής και Πέτρος Κουκίδης με τα ένοπλα σώματά τους, καθώς και οι Κιλκισιώτισσες Ευαγγελία Τραϊανού Τζούκου και Αικατερίνη Σταμπουλή με τις οργανωτικές τους προσπάθειες στον τομέα της Ελληνικής εκπαίδευσης και της περίθαλψης τραυματιών Μακεδονομάχων [10] . Επίσης, σημαντική ήταν η προσφορά της οικογένειας Χατζηαποστόλου. Η οικογένεια Χατζηαποστόλου διατηρούσε μεγάλο κτήμα στο Μεταλλικό, του οποίου τη σοδειά διέθετε για τη χρηματοδότηση του αγώνα. Το κτήμα αποτέλεσε και καταφύγιο των Μακεδονομάχων στην περιοχή[11] .

Κατελήφθη από τους Βούλγαρους κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο του 1912.

Απελευθέρωση Στον Β' Βαλκανικό Πόλεμο του 1913, ο Ελληνικός στρατός κατέλαβε την πόλη, μετά από την τριήμερη Μάχη Κιλκίς-Λαχανά, μεταξύ της 19ης Ιουνίου και 21ης Ιουνίου. Αν και προκάλεσε σοβαρές απώλειες, περισσότερα από 5.000 θύματα στην Ελληνική πλευρά και 7.000 στην Βουλγαρική, η Ελληνική νίκη απεδείχθη ένα αποφασιστικό βήμα για την τελική έκβαση του πολέμου. Το Κιλκίς καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά κατά τη μάχη, ενώ όσοι από τους κατοίκους του, ήταν Βούλγαροι, 7000 συνολικά, έφυγαν ή εξορίστηκαν στη Βουλγαρία, και εγκαταστάθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος τους στη Σόφια. Η πόλη επεκτάθηκε εγγύτερα στη σιδηροδρομική γραμμή της Θεσσαλονίκης ώστε να μπορέσει να δεχτεί και τους Έλληνες πρόσφυγες από τη Βουλγαρία, την Π.Γ.Δ.Μ. και τη Μικρά Ασία. Οι πρόσφυγες από την Π.Γ.Δ.Μ. (Περιοχές Στρώμνιτσας και Γευγελής), ήταν τόσοι πολλοί, που αρχικά η πόλη είχε μετονομαστεί σε "Νέα Στρώμνιτσα", το 1913. Η σημασία της Μάχη του Κιλκίς-Λαχανά μπορεί να εκτιμηθεί από το γεγονός πως η Ελλάδα ονόμασε ένα πολεμικό πλοίο -θωρηκτό- με το όνομα της πόλης. Το θωρηκτό Κιλκίς – πρωτύτερα γνωστό ως USS Mississippi – βυθίστηκε από ένα Γερμανικό βομβαρδιστικό Junkers Ju 87 (Στούκα) στις 23 Απριλίου του 1941, μαζί με το αδελφό πλοίο του, κατά την τρίτη εβδομάδα της εισβολής της Ναζιστικής Γερμανίας στην Ελλάδα. Η πόλη του Κιλκίς περιήλθε υπό Βουλγαρική κατοχή το 1943, όταν η Βουλγαρική ζώνη κατοχής επεκτάθηκε, ώστε να συμπεριλάβει τις περιφέρειες του Κιλκίς και της Χαλκιδικής. Οι Βούλγαροι ακολούθησαν πολιτική βίαιου εκβουλγαρισμού με απώτερο σκοπό την προσάρτηση της περιοχής στη Βουλγαρία, αλλά εμποδίστηκαν σ’ αυτό από τους Γερμανούς συμμάχους τους, που φοβήθηκαν μια αποσταθεροποίηση της Ελλάδας, αν οι Βούλγαροι συνέχιζαν την πολιτική τους. Η περιοχή έγινε μείζον κέντρο αντάρτικης αντιστασιακής δράσης προτού να απελευθερωθεί το 1944.

Κιλκίς

217

Αξιοθέατα και ιστορικά μνημεία • • • • • • • • •

Σπήλαιο Κιλκίς Εκκλησία Αγίου Γεωργίου Αρχαιολογικό Μουσείο Πολεμικό Μουσείο Λαογραφικό Μουσείο Γυναικόκαστρο Λίμνη Πικρολίμνη Λίμνη Δοϊράνη Βοτανικός κήπος, Ποντοκερασιά

Πολιτιστικοί Φορείς • • • •

Ο.ΠΟ.Ν.Γ.Α. Κιλκίς, Κιλκίς Τέχνη, Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία - Παράρτημα Κιλκίς Αρμονία, Πολιτιστικός-Φιλανθρωπικός Σύλλογος Πολυάνειο Ωδείο Ιεράς Μητροπόλεως Κιλκίς

• Οι Αργοναύτες, Σύλλογος Ποντίων Κιλκίς • Θρακική Εστία, Σύλλογος Θρακιωτών νομού Κιλκίς*

Πολιτιστικές εκδηλώσεις • • • • • • •

Θερινός Κινηματογράφος Φεστιβάλ Κινηματογράφου Β. Ελλάδος (Συμμετοχή) Γυναικοκάστρεια (βλ. Π. Γυναικόκαστρο) Καρναβάλι στις Καστανιές Φεστιβάλ Κουκλοθέατρου (υπό την αιγίδα του Δήμου Κιλκίς) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Πανηγύρεις Οικισμών, Νομού Κιλκίς

Εκπαίδευση Η πόλη του Κιλκίς έχει 10 Δημοτικά σχολεία , 3 Ημερήσια Γυμνάσια και 1 Εσπερινό , 2 Γενικά Λύκεια, 1 Εσπερινό, 2 ΕΠΑΛ και 1 Εκκλησιαστικό λύκειο, ενώ ο δήμος συνολικά έχει 28 δημοτικά, 16 γυμνάσια, 11 γενικά λύκεια, και 3 ΕΠΑΛ. Επίσης υπάρχει 1 ΤΕΕ Νοσηλευτικής - Σχολή Νοσηλευτικής ΓΝΝΚ και Εργαστήρια ΕΕΕΚ. Στην πόλη του Κιλκίς λειτουργεί επίσης Παράρτημα του ΤΕΙ Θεσσαλονίκης το οποίο έχει ένα τμήμα (Σχεδιασμού και Παραγωγής Ενδυμάτων [12]).

Κιλκίς

218

Διάσημοι κάτοικοι του Κιλκίς • • • • • • • • • • • • • • •

Καρέλης Δημήτρης, ηθοποιός και σκηνοθέτης Καριπίδης Θεόκλητος, ποιητής (1926-1975) Δημήτριος Μάρκος, διεθνής ποδοσφαιριστής Λαχάς (Λαχανίδης) Κώστας, ζωγράφος Γκότσε Ντέλτσεφ, Βούλγαρος ηγέτης της IMRO ή Ε(Β)ΜΕΟ δηλ. Εσωτερική Βουλγάρικη) Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (1872-1903) Σταύρος Ορφανίδης, εκδότης - δημοσιογράφος Παυλίδης Λάζαρος, συγγραφέας Αλεξάντερ Στάνισεφ, Βούλγαρος γιατρός και πολιτικός (1886-1945) Φαίη Σκορδά, θεατρολόγος, τηλεπαρουσιάστρια Βίκυ Χατζηβασιλείου, δημοσιογράφος, τηλεπαρουσιάστρια, πολιτικός Χρίστο Σμύρνενσκι, Βούλγαρος ποιητής (1898-1923) Στέφανος Τηλικίδης, θεατρικός συγγραφέας και πεζογράφος (1923- ) Σάββας Τσιτουρίδης, πολιτικός, πρώην υπουργός Γιώργος Φλωρίδης, πολιτικός, πρώην υπουργός Λέανδρος Συμεωνίδης,παλαίμαχος ποδοσφαιριστής του ΠΑΟΚ

• • • • •

Αλέξανδρος Αβραμίδης, πολιτικός, πρώην υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Κώστας Γαβριηλίδης, πολιτικός, αρχηγός Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος Έλενα Ναβροζίδου, ζωγράφος Κωνσταντίνος Κιλτίδης, πολιτικός, πρώην υφυπουργός Ερμής Μουρατίδης, θεατρικός συγγραφέας

Διατελέσαντες Δήμαρχοι του Κιλκίς • • • • • • •

Δημήτριος Τσιτσίμης Νίκος Αγγελίδης Σπύρος Αυγητίδης Δημήτριος Τερζίδης Αναστάσιος Αμανατίδης Στυλιανός Χαριτίδης Άγγελος Παρθένης

Αθλητικοί σύλλογοι του Δήμου Κιλκίς • • • • • • •

Κιλκισιακός, Κιλκίς Δόξα Βαπτιστού, Βαπτιστής Νίκη Ευκαρπίας, Ευκαρπία Α.Μ.Σ.Πόντιοι Κιλκίς, Κιλκίς Κεραυνός Χωρυγίου, Χωρύγι Πολιτιστικός Αθλητικός Σύλλογος(ΠΑΣ) "ΑΕΤΟΣ" ΚΙΛΚΙΣ, Κιλκίς Ηρακλής Αργυρούπολης, Αργυρούπολη

Κιλκίς

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9A%CE%B9%CE%BB%CE%BA%CE%AF%CF%82& params=40. 9833_N_22. 8667_E_type:city [2] Άρθρο της εφημερίδας "Μακεδονία", 9 Μαΐου 2008 (http:/ / www. makthes. gr/ index. php?name=News& file=article& sid=17101) [3] Ιστορικό τεκμήριο από κώδικα του 1732 (http:/ / 1. bp. blogspot. com/ _ZWY7a7NUeHo/ TBkgmZlAh1I/ AAAAAAAADVc/ lfRP1pGwoZs/ s1600/ AA7T1492. jpg) [4] Άρθρο Ιστορίας του Δήμου Κιλκίς (http:/ / 209. 85. 129. 132/ search?q=cache:9uR9SjAqXpIJ:www. pesarosviluppo. it/ artcemo/ docFinale/ Kilkis_GR. doc+ ÎºÎ¹Î»ÎºÎ¯Ï + 18Î¿Ï + Î±Î¹Ï Î½Î±& cd=4& hl=el& ct=clnk& gl=gr) [5] Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833, Βακαλόπουλος E. Απόστολος, Εκδόσεις Βάνιας, 1992. Σελίδα; [6] Ο Βόρειος Ελληνισμός κατά την πρώιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα (1878-1894) - Απομνημονεύματα Αναστάσιου Πηχεώνα, Κωνσταντίνος Απ. Βακαλόπουλος, Εκδοτικός οίκος Αντώνιου Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 159 [7] Προφανώς μεταφέρθηκε από το Κάλλικον στη νέα θέση της πόλης [8] [Στη Βουλγαρική "Τ. Βλάχωφ: Ιστορία του Κιλκίς", Φιλιππούπολη 1885] [9] Οικουμενικόν Πατριαρχείον, Ιερά Μητρόπολις Πολυανής και Κιλκισίου (http:/ / www. ec-patr. org/ dioceses. php?lang=gr& id=60) [10] ["Αφανείς Γηγενείς Μακεδονομάχοι" της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (ΕΜΣ),Eκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 95] [11] ["Χρήστου Ίντου: Κέντρα Οργάνωσης, Δράσης και Αντίστασης των Ελλήνων του Νομού Κιλκίς κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα" Πρακτικά Συνεδρίου "100 Χρόνια από το θάνατο του Παύλου Μελά", Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών (ΕΜΣ), Θεσσαλονίκη 2004] [12] http:/ / moda. teithe. gr

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Κιλκίς (http://www.e-kilkis.gr/) • "Το παλιό Κιλκίς". Φωτογραφικό αρχείο (http://www.agathopoulos.com)

219

220

Κοζάνη Κοζάνη Συντεταγμένες: 40°18′00″N 21°46′60″E40.3, 21.7833 [1] Κοζάνη

Κοζάνη Γεωγραφικό Διαμέρισμα Μακεδονία Περιφέρεια

Δυτική Μακεδονία

Νομός

Κοζάνης (πρωτεύουσα)

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 21 Επίσημος πληθυσμός

38.591 (2001)

Έκταση

366,018 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

501 00

Τηλεφωνικός κωδικός

24610

Δήμαρχος

Λάζαρος Μαλούτας

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. kozanh. gr/

Η Κοζάνη είναι η πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, καθώς και του ομώνυμου νομού. Είναι χτισμένη ανάμεσα στις οροσειρές του Βερμίου, του Μπούρινου και των Πιερίων, 15 χλμ βορειοδυτικά της λίμνης του Πολυφύτου, σε υψόμετρο 720 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Απέχει 120 χλμ από τη Θεσσαλονίκη και 470 χλμ από την Αθήνα. Έχει 38.591 κατοίκους, ενώ ο Καποδιστριακός Δήμος έχει 49.812 κατοίκους (απογραφή 2001). Στην Κοζάνη βρίσκεται η βάση του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας[2] και του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΤΕΙ)[3] της ίδιας περιφέρειας. Επίσης είναι η έδρα της Αστυνομικής Διεύθυνσης, της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και του Εφετείου της Δυτικής Μακεδονίας, του 1ου Σώματος Στρατου της Ελλάδας και της Ιεράς Μητρόπολης Σερβίων και Κοζάνης.

Κοζάνη

221

Ιστορική αναδρομή Νεολιθική εποχή - Αρχαία περίοδος - Βυζαντινή περίοδος Αρχαιότητες από την προϊστορική μέχρι τη Βυζαντινή περίοδο έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά σημεία της πόλης. Στα ανατολικά της Κοζάνης, έχει ανασκαφεί νεκρόπολη, η οποία χρονολογείται από την εποχή του Σιδήρου Κατά τη βασιλεία του Φιλίπππου Β' η περιοχή ονομαζόταν Ελίμεια και ήταν τμήμα της Άνω Μακεδονίας. Στα νοτιοδυτικά της σύγχρονης πόλης, στο λόφο Σιόποτο, υπήρχε οικισμός ο οποίος ονομαζόταν Καλύβια, μεταξύ 1100 και 1300, ίχνη του οποίου υπάρχουν ακόμα.

Οθωμανική περίοδος - Βαλκανικοί πόλεμοι Σύγχρονοι καιροί Η πλατεία Νικης με το Δημαρχείο και το ρολόι του Αγ. Νικολάου.

Το 1392 άποικοι προερχόμενοι από την Πρεμετή, το Βυθικούκι και την Κόζδιανη της Ηπείρου, κατάφυγαν κυνηγημένοι από τους Τουρκαλβανούς στην περιοχή βόρεια της Σέλιτσας (που μέχρι σήμερα ονομάζεται Παλιοκόζδιανη) και στη συνέχεια μεταναστεύοντας ανατολικά συνάντησαν τον χριστιανικό οικισμό στα Καλύβια. Οι κάτοικοι των Καλυβιών δεν τους αποξένωσαν, αλλά τους υποχρέωσαν να χτίσουν τις κατοικίες τους ανατολικότερα. Οι νέοι κάτοικοι ονόμασαν την περιοχή Τζαμουριά διασώζοντας το πατρωνύμιο της παλιάς τους περιοχής. Σήμερα η περιοχή ονομάζεται Τζάμπρα. Επίσης το βραχώδη λόφο επάνω από την Τζάμπρα τον ονόμασαν Σκρίκα ή Σκίρκα (Σκ’ρκα), που σημαίνει βραχώδες ύψωμα. Αν και υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το όνομα της πόλεως η επικρατέστερη είναι πως οι άποικοι αυτοί της Ηπείρου ονόμασαν το νέο οικισμό Κόσδιανη που στη συνέχεια μετατράπηκε σε Κόζιανη και οι μετέπειτα λόγιοι το μετασχημάτισαν σε Κοζάνη. Οι κάτοικοι παλιών και νέων οικισμών ενώνονται σε μια νέα ενιαία κοινότητα, χτίζουν εκκλησία, κατασκευάζουν υδραγωγεία και κρήνες. Πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά στην Κοζάνη γίνεται σε σουλτανικό φιρμάνι του 1528, σαν οικισμός με 91 σπίτια, 23 εργένηδες και 15 χήρες.[4] Το 1649 εκατόν είκοσι οικογένειες από το χωριό Κτένι, υπό την αρχηγία του προεστού τους Ιωάννη Τράντα, εγκαταστάθηκαν στη θέση Κρεβατάκια. Ο γιος του Ιωάννη Τράντα, Χαρίσιος, κατόρθωσε να λάβει Σουλτανικό διάταγμα με προνόμια για τους κατοίκους της πόλης, με το οποίο η πόλη περιέρχονταν υπό την προστασία της Σουλτανομήτορος. Οι κάτοικοι ήταν ελεύθεροι από κάποιους φόρους και απαγορευόταν να μένουν ως μόνιμοι κάτοικοι οι Μουσουλμάνοι στην πόλη. Ο Χαρίσιος Τράντας, που θεωρείται ο πρώτος άρχοντας της πόλης, έκτισε μεγαλοπρεπή οικήματα και στόλισε την πόλη με πλατάνια και κρήνες. Το 1664 θεμελίωσε το ναό του Αγίου Νικολάου, που αποτελεί και τον πολιούχο της πόλης. Ο ναός ανακαινίστηκε το 1721. Το 1668 ιδρύεται η βιβλιοθήκη και η σχολή της Κοζάνης. Τον 17ο και 18ο αιώνα οι εμπορικές συναλλαγές με τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης δίνουν την ευκαιρία στην πόλη να αναπτυχθει οικονομικα και πνευματικά. Από τα οικοδομήματα ξεχωρίζει το δημαρχείο, το λαογραφικό μουσείο, ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου και τα αρχοντικά των Γ. Λασσάνη (στην ομώνυμη πλατεία) και Γ. Βούρκα. Κατά το 18ο αιώνα, όπως ξένοι περιηγητές αναφέρουν, ο πληθυσμός της Κοζάνης ήταν ελληνικός και με αυξητικές τάσεις.[5] [6] Η λεηλασία της πόλης το 1803 από τον Ασλάν Μπέη διέκοψε παροδικά την ανάπτυξή της. Οι κάτοικοι της Κοζάνης συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821. Σπουδαίος αγωνιστής της επανάστασης του 1821 ήταν ο Ιωάννης Τσόντζας, που μετείχε της υπεράσπισης των Ψαρών[7] . Σύμφωνα με την απογραφή του 1904, στην πόλη κατοικούσαν 12.350 Έλληνες, από τους οποίους οι

Κοζάνη

222

350 ήταν βλαχόφωνοι.[8] Κατά το Μακεδονικό Αγώνα οι Κοζανίτες αγωνίστηκαν για την ελευθερία με σημαντικότερους Μακεδονομάχους, τους οπλαρχηγούς Κωνσταντίνο Σιδέρη (καπετάν Τσίτσο) και Κωνσταντίνο Τσεκούρα και τους προύχοντες Παναγιώτη Λιούφη, Κωνσταντίνο Καπιτσόγλου, Αθανάσιο Μάνο και Νικόλαο Μουμούζια.[9] Απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό στις 11 Οκτωβρίου 1912 όταν ο ελληνικός στρατός εισήλθε στην πόλη ύστερα από τη μάχη του Σαραντάπορου. Το 1923 κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, περίπου 1.400 οικογένειες εγκαταστάθηκαν κυρίως στα νοτιοανατολικά της Κοζάνης.

Η Νομαρχία Κοζάνης

Κατά τον 20ο αιώνα η πόλη αναπτύχθηκε ραγδαία, κυρίως λόγω της εκμετάλλευσης των αποθεμάτων λιγνίτη της περιοχής από τη ΔΕΗ. Ο σεισμός των 6,6 ρίχτερ που έγινε στην περιοχή στις 13 Μαΐου 1995 προξένησε μόνο υλικές ζήμιες. Σήμερα η Κοζάνη είναι το εμπορικό, συγκοινωνιακό και διοικητικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας. Η ζωή της πόλης είναι πολύ έντονη, γεγονός στο οποίο συμβάλλουν και οι χιλιάδες φοιτητές των τεχνολογικών ιδρυμάτων (ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας) και του πανεπιστημίου της πόλης (Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας). Την εβδομάδα της Απόκρεω η πόλη ζει στους ρυθμούς του καρναβαλιού. Το ξεφάντωμα γίνεται στους φανούς, σε όλες τις γειτονιές της πόλης.

Αξιοθέατα Η Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης είναι η δεύτερη μεγαλύτερη στην Ελλάδα μετά από αυτή της Αθήνας, και διαθέτει 153.000 τόμους, περισσότερα από 380 χειρόγραφα, 315 κώδικες και πολλές σπάνιες εκδόσεις, μεταξύ των οποίων και ένα από τα 17 σωζόμενα πρωτότυπα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου. Για το λόγο αυτό η Κοζάνη έχει ενταχθεί στο Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων με αντικείμενο προώθησης το Βιβλίο και την Ανάγνωση. Έτσι συστήθηκε το Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης και καθιερώθηκε η Κοζάνη ως πόλη του Βιβλίου. Το Λαογραφικό, Ιστορικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και στεγάζεται σε κτήριο μακεδονικής αρχιτεκτονικής. Το Λαογραφικό μουσείο της Κοζάνης.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κοζάνης στεγάζεται σε αρχοντικό της πόλης. Το Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας.

Τα αρχοντικά του Γρ.Βούρκα και Γ.Λασσάνη από τα λίγα εναπομείναντα στην πόλη. Στο τελευταίο λειτουργεί η Δημοτική Χαρτοθήκη όπου μεταξύ των άλλων εκτίθεται και ένα από τα ελάχιστα πρωτότυπα της χάρτας του Ρήγα Φερραίου

Κοζάνη

223

Ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου (17ος αι.) με τις σημαντικές τοιχογραφίες, το ξυλόγλυπτο τέμπλο και το καμπαναριό σύμβολο της Κοζάνης. Άλλα αξιόλογα διατηρητέα κτήρια της πόλης είναι, το κτήριο της Εθνικής Τράπεζας, το "Δρίζειο" κληροδότημα, το "Βαλταδώρειο" γυμνάσιο, το ξενοδοχείο "Ερμιόνειον" κ.α. Το πάρκο Κουρί και το πάρκο του Αγ.Δημητρίου, όπου βρίσκονται το πνευματικό κέντρο και το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο της πόλης. Ο Δημοτικός Κήπος Κοζάνης που δημιουργήθηκε στη θέση του παλαιου στρατοπέδου Ψυχογιου κερδίζει τις εντυπώσεις προσφέροντας οξυγόνο στην πόλη

Ο νέος δημοτικός κήπος της πόλης

Αποκριά στην Κοζάνη και αλλές εκδηλώσεις Οι αποκριές στην Κοζάνη έχουν μια ιδιαιτερότητα που τις κάνει να ξεχωρίζουν[10]. Οι εκδηλώσεις ξεκινούν με χορούς και τραγούδια την "Τσικνοπέμπτη", 12 μέρες πριν από τη Μεγάλη Αποκριά. Την τελευταία εβδομάδα γίνεται ένα πραγματικό ξεφάντωμα από μεταμφιεσμένους και μη, που χορεύουν, "ρίχνονται", στο ρυθμό του τοπικού χορού "έντεκα". Τη Μεγάλη Αποκριά γίνεται παρέλαση αρμάτων. Εκεί φαίνεται το Κοζανίτικο χιούμορ, η καυστική σατυρική διάθεση και η πνευματώδης κριτική για κάθε επίκαιρο θέμα.

Φανός - Κοζανίτικη Αποκριά.

Το βράδυ της Αποκριάς, μετά την απογευματινή παρέλαση αρμάτων, ανάβουν σε κάθε γειτονιά οι "φανοί". Γύρω από τη φωτιά συνεχίζεται ολονύχτιο γλέντι με Κοζανίτικα σκωπτικά και παραδοσιακά τραγούδια της Αποκριάς. Μαζί με τους μεζέδες και τα παραδοσιακά Κοζανίτικα "κιχιά" προσφέρεται και άφθονο κρασί "κοκκινέλι", τοπικής παραγωγής. Εκτός από την αποκριά, άλλες εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στην πόλη, είναι τα Λασσάνεια (προς τιμή του αγωνιστή της Επανάστασης του 1821 Γ.Λασσάνη), στο τέλος του καλοκαιριού. Αποτελούνται από θεατρικές παραστάσεις, συναυλείες, αθλητικούς αγώνες κ.α. Η ετήσια εμποροπανήγυρη Νιάημερος γίνεται την πρώτη Τρίτη του Οκτώβρη στην ομώνυμη περιοχή της πόλης. Η Φιλαρμονική του Δήμου, η Πανδώρα, είναι η παλιότερη στην Ελλάδα και συμμετέχει σε όλες τις εκδηλώσεις και εορτές της πόλης.

Οικονομία Η πόλη είναι γνωστή για την συνεισφορά της στην ηλεκτρική ενέργεια της χώρας, και ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού δουλεύει στα ατμοηλεκτρικά εργοστάσια της Δ.Ε.Η., που παράγουν ηλεκτρισμό με πρώτη ύλη το λιγνίτη. Άλλα προϊόντα της περιοχής είναι τα μάρμαρα, ο κρόκος, φρούτα, κρασιά και διάφορα εξειδικευμένα βιοτεχνικά είδη. Η περιοχή της Κοζάνης είναι η μοναδική κροκοκαλλιεργούμενη περιοχή της χώρας μας σε μερικά χωριά της οποίας (Κρόκος, Καρυδίτσα, Αγία Παρασκευή, Ανω Χάρτης του κέντρου της πόλης της Κοζάνης.

Κοζάνη

224

Κώμη, Κάτω Κώμη, Λευκοπηγή, Πετρανά κ.λπ.) γίνεται από πάρα πολλά χρόνια συστηματική καλλιέργεια του φυτού. Πολλές Τράπεζες έχουν υποκαταστήματα στην πόλη, ενώ σημαντικός για την τοπική οικονομία είναι και ο ρόλος της Συνεταιριστικής Τράπεζας Νομού Κοζάνης. Κάθε Σεπτέμβριο στην περιοχή Κοίλα, Κοζάνης, στο Εκθεσιακό Κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας, γίνεται η εμπορική έκθεση, όπου συμμετέχουν με τοπικά προϊόντα έμποροι από την Ελλάδα αλλά και από άλλα κράτη των Βαλκανίων.

Αθλητικές ενώσεις • Εθνικός Κοζάνης • Φ.Σ. Κοζάνης • Λασσάνης Κοζάνης

Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας Εφημερίδες

Περιοδικά

Τηλεοπτικοί σταθμοί

Ραδιοφωνικοί σταθμοί

Web Sites

•

Χρονος

•

Omikron Magazine •

Flash TV

•

TOP FM 95,1

•

kozani.tv

•

Γραμμή

•

Secret

•

TOP Channel

•

West Radio 98

•

kozani-magazine.gr

•

Κοζάνη

•

West Channel

•

Klik FM 98,5

•

Sourdos.gr

•

Kosmos

•

Radiocity 91

•

giapraki.com

•

Πρωινή Κοζάνης

•

Άλφα Ράδιο Κοζάνης 89 •

kozan.gr

•

Πρωινός Λόγος

•

ΕΡΑ Κοζάνης 96,6

•

Giapraki.gr

•

Θάρρος

•

Diva Radio 91,6

•

xromio.gr

•

Erotikos FM 99,5

•

cityclick.gr

•

NRG radio 89,5

•

Kardasi.gr

•

Λάμψη FM 106,3

•

Kozani.net

•

Ράδιο Γκιώνης 102,3

•

Ράδιο Κοζάνη 93

•

Ράδιο Mέλι 106

•

Μουσικές Ιδέες

•

Ράδιο Ακρόαμα

•

Χριστιανισμός 107,8

[11]

Συγκοινωνία Η Κοζάνη συνδέεται αεροπορικώς με την Αθήνα. Το αεροδρόμιο "Φίλιππος" βρίσκεται 4 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πόλης. Λειτουργεί από τη δεκαετία του 1950. Στην Κοζάνη είναι ο τελευταίος σταθμός της σιδηροδρομικής γραμμής Αμυνταίου - Κοζάνης. Σήμερα πραγματοποιούνται τρία δρομολόγια ημερισίως για τη Θεσσαλονίκη, μέσω Πτολεμαίδας, Έδεσσας, Βέροιας. Από τον νέο και υπερσύγχρονο σταθμό των ΚΤΕΛ ξεκινούν λεωφορεία για τις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις, όπως Θεσσαλονίκη (κάθε μία ώρα), Αθήνα (5 φορές την ημέρα), Λάρισα, Ιωάννινα, Βόλο, καθώς και για τις περισσότερες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας. Βόρεια της πόλης περνάει ο αυτοκινητόδρομος "Εγνατία Οδός", ο οποίος ξενινάει από την Ηγουμενίτσα και καταλήγει στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η συγκοινωνία μεσα στην πόλη γίνεται με δημοτικά minibus, ενώ μεταξύ του κέντρου και των Δημοτικών Διαμερισμάτων με αστικά των ΚΤΕΛ. Το κυκλοφοριακό πρόβλημα είναι ένα από τα βασικότερα που αντιμετωπίζει ο δήμος σήμερα.

Κοζάνη

225

Δήμος Κοζάνης και δημοτικά διαμερίσματα Ο Δήμος Κοζάνης αποτελείται από την πόλη της Κοζάνης και άλλα 20 δημοτικά διαμερίσματα. Καταλαμβάνει συνολικά έκταση 343Km2. Γνωστές συνοικίες της πόλης είναι η Σκ'ρκα, τα Ηπειρώτικα, η Γιτιά, ο Άγιος Αθανάσιος, τα Πλατάνια κ.α. Τα δημοτικά διαμερίσματα είναι: • Νέα Χαραυγή, 1.643 κατ.

• Οινόη, 398 κατ.

• Πτελέα, 319 κατ.

• Πετρανά, 1.012 κατ.

Ο Δήμος Κοζάνης (με σκούρο κόκκινο), εντός του ομώνυμου νομού.

• Κοίλα-Νέα Καρδιά-Εξοχή-Μελίσσια, 1.437 κατ.

• Καρυδίτσα, 874 κατ.

• Άργιλος, 406 κατ.

• Πρωτοχώρι, 1.383 κατ.

• Νέο Κλείτος,1.723 κατ. (Υπό μετεγκατάσταση στη νοτιοδυτική περιοχή του δήμου, από το δήμο Ελλησπόντου λόγω εργασιών της ΔΕΗ.)

• Λευκόβρυση, 1.076 κατ.

• Λευκοπηγή,1.476 κατ.

• Βατερό, 1.108 κατ.

• Νέα Νικόπολη, 321 κατ.

• Λυγερή, 398 κατ.

• Καλαμιά, 407 κατ.

• Ανθότοπος, 398 κατ.

• Κηπάριο, 67 κατ.

• • • •

Αλωνάκια, 583 κατ. Σκήτη, 549 κατ. Ξηρολίμνη, 602 κατ. Μεταμόρφωση, 510 κατ.

Ο χάρτης του Δήμου Κοζάνης με τα Δημοτικά Διαμερίσματα.

Κοζάνη

226

Ιστορική εξέλιξη πληθυσμού

Η νότια άποψη της Κοζάνης.

Έτος

πληθυσμός

Μεταβολή

Πληθυσμός Δήμου

Μεταβολή

1971

23.240

-

-

-

-

1981

31.120

+7.880 / +33,9% -

-

-

1991

31.553

+433 / +1,39%

-

119/km²

2001

38.591

+7,038 / +22,3% 49,812

43.395

Πυκνότητα

+6.417/+14,8% 136/km²

Κλίμα Το κλίμα της περιοχής είναι ηπειρωτικό, με ψυχρούς και ξηρούς χειμώνες και θερμά καλοκαίρια. Μήνας

Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαι Ιον Ιολ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Έτος

Μέση Υψηλή Θερμοκρασία °C

6

8

11

17

20

25

29

27

25

18

13

6

17

Υψηλότερη καταγεγραμμένη θερμοκρασία °C

18

18

21

27

30

36

37

35

31

27

25

16

37

Μέση Χαμηλή Θερμοκρασία °C

-1

0

1

6

10

13

16

16

13

8

4

0

7

Χαμηλότερη καταγεγραμμένη θερμοκρασία °C

-16

-8

-11

-5

2

7

11

7

7

-2

-5

-12

-16

Source: Weatherbase

[12]

Κοζάνη

227

Εκπαίδευση Η πόλη έχει 27 Δημοτικά Σχολεία (άλλα 15 υπαρχούν στα διάφορα Δημοτικά Διαμερίσματα), 13 γυμνάσια (άλλα 3 υπάρχουν στα Δ.Δ.), 11 Λύκεια, 4 ΤΕΕ, σχολές ΟΑΕΔ, ΙΕΚ κ.τ.λ. και ένα δημοτικό Ωδείο. Το Τ.Ε.Ι. Δυτικής Μακεδονίας είναι ένα απο τα μεγαλύτερα της χώρας και ιδρύθηκε το 1976. Στην Κοζάνη είναι η έδρα της Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας, της Σχολής Τεχνολογικών Εφαρμογών και της Σχολής Υγείας. Επίσης στην πόλη βρίσκεται και η βάση του πανεπιστημίου της περιφέρειας και της Πολυτεχνικής του Σχολής, το οποίο ιδρύθηκε το 2002. Σήμερα στην Κοζάνη σπουδάζουν περίπου 15.000 φοιτητές από την Έλλάδα και από άλλες περιοχές.

Το Βαλταδώρειο Γυμνάσιο στο κέντρο της Κοζάνης.

Υγεία Το Γενικό Νομαρχειακό Νοσοκομείο Κοζάνης "Μαμάτσειο" [13] λειτουργεί από το 1953, φέρει το όνομα του Κοζανίτη δωρητή του Κωνσταντίνο Μαμάτσιο και εξυπηρετεί τις ανάγκες όλης της περιοχής. Στην πόλη επίσης υπάρχουν 5 Ιδιωτικες Γενικες Κλινικες, Μαιευτική Κλινική και 2 Ψυχιατρικά θεραπευτήρια.

Διάσημοι Κοζανίτες • Γεώργιος Παρακείμενος, φιλόσοσος και εκπαιδευτικός.

• Μιχαήλ Περδικάρης (Κοζάνη 1766 - Μοναστήρι 1828) ιατρός και λόγιος.

• Χαρίσιος Μεγδάνης (1768-1823), ιατρός και λόγιος • Γεώργιος Ρουσιάδης (1783-1852), λόγιος, Φιλικός, συμμετείχε στην επανάσταση του 1821 • Γεώργιος Σακελλάριος, φιλόσοσος και εκπαιδευτικός.

• Γεώργιος Ιωάννης Καραγιάννης, προ-προ-παππούς του Χέρμπερτ φον Κάραγιαν.

• Γεώργιος Λασσάνης, λόγιος και πολιτικός.

• Ηλίας Ατματζίδης, τερματοφύλακας.

• Γιάννης Αμανατίδης, ποδοσφαιριστής.

• Ιεροκλής Στολτίδης, ποδοσφαιριστής.

• Νικόλαος Άσιμος, συνθέτης και τραγουδιστής.

• Καλλιόπη Βέττα, τραγουδίστρια.

• Άννα Διαμαντοπούλου, πολιτικός.

• Γιώργος Παπακωνσταντίνου, πολιτικός.

• • • •

Ευριπίδης Μπακιρτζής, πολιτικός. Πάσχος Μανδραβέλης, δημοσιογράφος. Ελευθέριος Ελευθεριάδης, ηθοποιός. Γεώργιος Σιαπανίδης, ηθοποιός, στιχουργός, λαογράφος.

• Μίλτος Μακρίδης, Παρουσιαστής, ηθοποιός.

• Ιωάννης Τοπαλίδης, Ποδοσφαιριστής, βοηθός προπονητή.

• Γιώργος Κορδέλλας, Σκηνοθέτης, Στιχουργός.

Το σπίτι του αγωνιστή Ιερολοχίτη, Γ. Λασσάνη, στην ομώνυμη πλατεία της Κοζάνη.

Κοζάνη

Αδελφοποιημένες πόλεις • Μπρίστολ, Κοννέκτικατ, Η.Π.Α.

• Ιάσιο, Ρουμανία • Ταργκόβιστε, Βουλγαρία

Δείτε επίσης • Κατάλογος δημάρχων Κοζάνης • Γέφυρα λίμνης Πολυφύτου • Πλατεία Νίκης

Αναφορές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9A%CE%BF%CE%B6%CE%AC%CE%BD%CE%B7& params=40. 3_N_21. 7833_E_type:city [2] http:/ / www. uowm. gr [3] http:/ / www. teikoz. gr [4] Χατζηιωάννου Μ.-Χ. 2000:32. Η ιστορική εξέλιξη των οικισμών στην περιοχή του Αλιάκμωνα κατά την Τουρκοκρατία. Ο κώδικας αρ.

201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας. Αθήνα: Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών/Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

[5] Leake, W.M. 1835:305. Travels in Northern Greece. London.

[6] Bouè, A. 1854:87. Recueil d' itineraires dans la Turquie d' Europe. Details topographiques et statistiques sur cet empire. Vienna.

[7] Η Μακεδονική Λεγεών κατά το 1821, Ιωάννης Κ. Βασδραβέλλης, Θεσσαλονίκη 1940 (http:/ / www. ems. gr/ ems/ client/ userfiles/ file/ EKDOSEIS/ MAKEDONIKA/ Makedonika_1/ Vasdravellis. pdf) [8] Κωνσταντίνος Σπανός. "Η απογραφή του Σαντζακίου των Σερβίων", in: "Ελιμειακά", 48-49, 2001.

[9] Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, ΕΜΣ, εκδόσεις University Studio Press. Θεσσαλονίκη 2008 [10] http:/ / apokries-kozanis. gr/ [11] http:/ / www. radiomeli. gr [12] http:/ / www. weatherbase. com/ weather/ weatherall. php3?s=23661& refer=& units=metric [13] http:/ / www. mamatsio. gr/

Βασίλειος Β. Πασχαλίδης: Ο Ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Κ. Σακελλάριος , Ο Κοζανίτης, Αθήνα 1993 Βασίλειος Β. Πασχαλίδης: Το Αρχοντικό των Σακελλαρίων στην Κοζάνη (1670-1977), Κοζάνη 1999

Εξωτερικές συνδέσεις • • • •

Ιστοσελίδα του δήμου Κοζάνης (http://www.kozanh.gr) Το Λαογραφικό, Ιστορικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο Κοζάνης (http://www.mouseio-kozanis.gr) Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης (http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3292) Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας Κοζάνης (http://www.kozanh.gr/portal/index. php?option=com_content&task=view&id=272&Itemid=61) • Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών (http://www.enman.uowm.gr/) και Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών (http://www.icte.uowm.gr/) του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας στην Κοζάνη.

• Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Δυτικής Μακεδονίας (http://www.teikoz.gr) (ΑΤΕΙ Κοζάνης).

• Επιχειρήσεις Κοζάνης (http://www.giapraki.com/odigos/)

228

229

Κομοτηνή Κομοτηνή Συντεταγμένες: 41°07′02″N 25°24′04″E41.1172, 25.4011 [1] Κομοτηνή

Το κέντρο της Κομοτηνής

Κομοτηνή Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Θράκη

Περιφέρεια

Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Νομός

Νομός Ροδόπης

Αρ. δημ. διαμερισμάτων

7

Επίσημος πληθυσμός

40.141 (2001)

Έκταση

385.386 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

69100

Τηλεφωνικός κωδικός

25310

Δήμαρχος

Δημήτρης Κοτσάκης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. komotini. gr

Κομοτηνή Η Κομοτηνή (παλαιότερα και Γκιουμουλτζίνα, τουρκικά: Gümülcine) πρωτεύουσα της Δυτικής Θράκης, βρίσκεται στο βόρειο-ανατολικό τμήμα της Ελλάδας, στο νομό Ροδόπης. Είναι έδρα της διοικητικής περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, έδρα της διευρυμένης νομαρχιακής αυτοδιοίκησης Ροδόπης - Έβρου και πρωτεύουσα του νομού Ροδόπης. Στην Κομοτηνή, επίσης, έχει την έδρα του το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Γενικά Η πόλη είναι επίπεδη, χτισμένη μέσα στον Θρακικό κάμπο και στους πρόποδες της οροσειράς της Ροδόπης, σε υψόμετρο 31-55 μ., 30 περίπου χλμ. οδικώς από τη θάλασσα. Η ρυμοτομία της είναι ακανόνιστη και δαιδαλώδης, κυρίως στην παλιά πόλη, με εξαίρεση τις νέες συνοικίες που δημιουργούνται. Αποτελεί σπουδαίο εμπορικό, οικονομικό και συγκοινωνιακό κέντρο της Θράκης και βρίσκεται επι της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης-Αλεξανδρούπολης. Ο πληθυσμός της, κατά την απογραφή του 2001, είναι 52.659 κάτοικοι. Αριθμός όμως που αυξάνεται σημαντικά αν προστεθούν οι περίπου 16.000 φοιτητές πλέον που διαμένουν στην πόλη. Τον πληθυσμό της αποτελούν τόσο Χριστιανοί όσο και μουσουλμάνοι, που ζουν ειρηνικά μαζί. Στην περιοχή παλιότερα εγκαταστάθηκαν και πρόσφυγες από την Αρμενία, Έλληνες πρόσφυγες από την Μικρά Ασία και πρόσφατα από την τέως Σοβιετική Ένωση.

Ιστορία Αρχαιότητα και Ρωμαίοι Η Κομοτηνή υπήρξε ως επιβεβαιωμένος οικισμός, ήδη από το 2ο αιώνα μ.Χ. Αυτό το μαρτυρούν αρχαιολογικά ευρύματα της εποχής εκείνης, αλλά και στην συνέχεια, έως τον 4ο μ.Χ. αιώνα[2] . Επιβεβαιώνεται επίσης, και από επιγραφή στο σωζόμενο και διακριτό σε διάφορα σημεία της πόλης, παλαιό τείχος του 4ου αιώνα μ.Χ. που αναγράφει "Θεοδοσίου κτίσμα". Η επιγραφή ανακαλύφθηκε από τον Κομοτηναίο καθηγητή Στίλπωνα Κυριακίδη και τον τότε δήμαρχο Σοφοκλή Κομνηνό. Εικάζεται ότι το πόλισμα Κομοτηνή ανάγεται στον 5ο αιώνα π.Χ. και συνδέεται με την ομώνυμη κόρη του Μαρωνίτη ζωγράφου Παρρασίου[3] .Στη Ρωμαϊκή εποχή ήταν ένα από τα πολλά διάσπαρτα φρούρια κατά μήκος της Εγνατίας οδού που υπήρχαν στην περιοχή της Θράκης. Σημαντικότερη πόλη την περίοδο εκείνη ήταν η γειτονική Μαξιμιανούπολη, η παλαιότερη Θρακική Πορσούλις ή Παισούλαι (μετονομάστηκε σε Μοσυνούπολη τον 9ο αιώνα). Η Κομοτηνή αποτελούσε κόμβο της Εγνατίας οδού προς τη βόρεια κατεύθυνση που μέσα από το πέρασμα της Νυμφαίας οδηγεί στην κοιλάδα του Άρδα, τη Φιλιππούπολη και τη βυζαντνή Βερόη (σημερινή Στάρα Ζαγόρα). [4] .

230

Κομοτηνή

231

Βυζάντιο Κατα την περίοδο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζάντιο), ανήκε στο Θέμα Μακεδονίας, ενώ από τον 9ο αιώνα υπάγεται στο νεοϊδυθέν Θέμα Βολερού. Υπήρξε έως τότε, ασήμαντο φρούριο, που το 1207 ύστερα από την επιδρομή του τσάρου της Βουλγαρίας Ιβάν Α΄, αποτέλεσε καταφύγιο προσφύγων από τα γύρω φρούρια που καταστράφηκαν. Την περίοδο εκείνη πολλοί κάτοικοι της Μοσυνόπολης (πρώην Μαξιμιανούπολη) κατέφυγαν στην Κομοτηνή[5] [6] . Ο πληθυσμός από τότε αυξανόταν συνεχώς ώστε Η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας. τελικά εξελίχθηκε σε σημαντική πόλη της περιοχής. Το 1331 ο Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός την αναφέρει ως Κουμουτζηνά. Το 1332 ο Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος στρατοπέδευσε στην Κομοτηνή προκειμένου να αντιμετωπίσει τον ηγεμόνα της Σμύρνης Ομούρ στο χωριό Παναγία κοντά στη Μονή Παναγίας Βαθυρρύακος (σημερινά Φατύρρυακα), αλλά τελικά ο Ομούρ αποχώρησε χωρίς μάχη. Το 1341 ο ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς την αναφέρει με το σημερινό της όνομα, ως Κομοτηνή. Το 1343, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου μεταξύ Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνού και Ιωάννη Ε' Παλαιολόγου, η Κομοτηνή μαζί με τα γειτονικά φρούρια Ασωμάτου, Παραδημής, Κρανοβουνίου και Στυλαρίου, προσχωρούν στην παράταξη Καντακουζηνού. Στην Κομοτηνή κατέφυγε ο Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός το 1344 για να διασωθεί μετά από μάχη με τα στρατεύματα του Ομούρ και του Βούλγαρου συμμάχου του, Μομιτζίλου κοντά στην κατεστραμμένη ήδη Μοσυνόπολη[7] .

Τουρκοκρατία Το 1361 την κατακτά ο Γαζή Εβρενός πασάς και ξεκινάει μια μακραίωνη περίοδος τουρκοκρατίας. Με την Οθωμανική κατάκτηση πολλές οικογένειες Κομοτηναίων διέφυγαν στην Ήπειρο και ίδρυσαν το χωριό Κουμουτζάδες (σημερινός Αμμότοπος Άρτας). Καταδιωκώμενοι κι εκεί, αρκετοί προσέφυγαν στα Τρόπαια Γορτυνίας. Έως και σήμερα διατηρούνται οι δεσμοί μεταξύ των κατοίκων της Κομοτηνής, του Αμμοτόπου και των Τροπαίων[8] . Η Κομοτηνή υπάγεται πλέον στο βιλαέτι Αδριανουπόλεως και είναι έδρα του ομώνυμου καζά. Μετά την τουρκική κατοχή, η πόλη επεκτείνεται και έξω από τα τείχη. Η Κομοτηνή διατηρεί την Ελληνική φυσιογνωμία της έως το τέλος του 16ου αιώνα. Ο Γάλλος περιηγητής Πιέρ Μπελόν αναφέρει το 1548, ότι η πόλη κατοικείται από Έλληνες και λίγους Τούρκους[9] . Θα απαιτηθούν μαζικές μετακινήσεις Γιουρούκων από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας και ο εξισλαμισμός των Πομάκων, ώστε να ενισχυθεί ο μουσουλμανικός πληθυσμός της πόλης. Στην πόλη αναφέρεται και Εβραϊκή κοινότητα. Κατά τη

Ο πύργος με το ρολόι της Κομοτηνής.

διάρκεια

Κομοτηνή

232

της τουρκοκρατίας, στην περιοχή δρουν πολλές ένοπλες ομάδες Ελλήνων αρματολών, οι οποίες υποχρεώνουν τον Αχμέτ Γ΄ να διατάξει τη διάλυσή τους, χωρίς ικανοποιητικά αποτελέσματα[10] . Κατά την Επανάσταση του 1821, σπουδαία ήταν η προσφορά των Κομοτηναίων με κυριότερους αγωνιστές, τον Ιωαννίκιο (μετέπειτα μητροπολίτη), τον Αγγελή Κίρζαλη και το λοχαγό Σταύρο Κομπένο, μέλη της Φιλικής Εταιρείας[11] . Τις επόμενες δεκαετίες η Κομοτηνή αναπτύσσεται οικονομικά λόγω της επεξεργασίας και του εμπορίου Η παλιά πόλη, το Μουσουλμανικό τέμενος "Γενί Τζαμί" και καπνού και οι Έλληνες ευνοούμενοι από τα μέτρα υπέρ ο πύργος με το ρολόι στο βάθος. της ανεξιθρησκείας ελέγχουν πλήρως την οικονομική δραστηριότητα της πόλης. Εκείνη την περίοδο χτίστηκαν πολλά από τα αρχοντικά που κοσμούν σήμερα τους δρόμους της Κομοτηνής, όπως αυτά του Στάλιου, του Μαλλιόπουλου και του Πεΐδη[12] . Μετά το Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1877-1878, νέο κύμα Τούρκων προσφύγων συρρέουν στην Κομοτηνή. Την περίοδο εκείνη λόγω της έξαρσης του Βουλγαρικού εθνικισμού, η περιοχή δέχεται έντονες πιέσεις από τη Βουλγαρική πλευρά[13] . Το 1880 λειτουργούσαν στην πόλη Παρθεναγωγείο και Αστική Σχολή Αρρένων, το Η αγορά στην παλιά πόλη της Κομοτηνής. Η λεγόμενο "Σχολαρχείο"[14] . Το 1885 ιδρύεται στην συγκεκριμένη φωτογραφία είναι τραβηγμένη δίπλα Κομοτηνή ο πολιτιστικός σύλλογος "Ομόνοια" με έντονη στο Yeni Τζαμί / Μουφτεία Κομοτηνής. δραστηριότητα στην πνευματική ζωή της πόλης, διοργανώνοντας θεατρικές παραστάσεις και συναυλίες[15] . Η πόλη την εποχή εκείνη ανέδειξε μεγάλους ευεργέτες, όπως ο Νέστωρ Τσανακλής, που με δωρεά του ανεγέρθηκε η Τσανάκλειος Σχολή, ο Δημήτριος Σίντος κ.α.[16] . Σημαντικές μορφές των γραμμάτων που γεννήθηκαν στην Κομοτηνή, ήταν ο ιατρός και καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αλέξανδρος Συμεωνίδης[17] και η δασκάλα και ιατρός Βικτωρία Μαργαριτοπούλου (μία από τις πρώτες γυναίκες Ελληνίδες ιατρούς)[18] .

Απελευθέρωση

Γραμματόσημο 1913 Κομοτηνή-Γκιουμουλτζίνα.

Μετά την πολύχρονη τουρκική κατοχή (551 χρόνια) περνάει και στην κατοχή των Βουλγάρων κατά το Ά Βαλκανικό Πόλεμο τον Οκτώβριο του 1912. Στο Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, στις 14 Ιουλίου του 1913 απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στρατό αλλά στις 10 Αυγούστου του ίδιου έτους με τη συνθήκη Βουκουρεστίου (1913) παραχωρείται στη Βουλγαρία. Οι Βούλγαροι σχεδόν αμέσως εξαπολύουν διωγμούς κατά Ελλήνων, Πομάκων και Τούρκων. Στις 31 Αυγούστου του ίδιου χρόνου το κίνημα των Πομάκων με τη συνδρομή των ντόπιων Τούρκων και την υποστήριξη των Ελλήνων, εγκαθιδρύει τη βραχύβια Δημοκρατία Δυτικής Θράκης με έδρα την πόλη της Κομοτηνής. Το ανεξάρτητο αυτό κρατίδιο καταλύεται μετά από δύο μήνες στις 25 Οκτωβρίου του 1913 και η πόλη περνά πάλι στη Βουλγαρία. Μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Αύγουστο του 1919, η Κομοτηνή καταλαμβάνεται από τα Γαλλικά

Κομοτηνή στρατεύματα και επιβάλλεται το περίεργο καθεστώς της Διασυμμαχικής Θράκης, με έδρα του ανεξάρτητου κρατιδίου την Κομοτηνή και διοικητή τον Γάλλο στρατηγό Σαρπύ. Την 14η Μαΐου 1920 επετεύχθη η διπλωματική νίκη του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας Ελευθερίου Βενιζέλου και του στενού συνεργάτη του Χαρίσιου Βαμβακά και η Κομοτηνή απελευθερώθηκε επισήμως, και ενώθηκε με την Ελλάδα.

Εβραίοι Στην περιοχή της αρχαίας πόλης της Μαρώνειας έχουν βρεθεί επιγραφές που επιβεβαιώνουν την παρουσία Εβραίων στη περιοχή. Το 16ο αιώνα υπήρχε η Ισραηλινή Κοινότητα της Κομοτηνής η οποία αποτελούνταν από Σεφαραδίτες Εβραίους οι οποίοι ασχολούνταν με το εμπόριο υφασμάτων μεταξιού και μαλλιού. Πολλοί Εβραίοι στην Κομοτηνή είχαν έρθει ως μετανάστες από την Αδριανούπολη και την Θεσσαλονίκη. Η κοινότητα των Εβραίων βρισκόταν στο σημερινό Φρούριο, ανάμεσα στα τείχη. Ανάμεσα στα τείχη στο φρούριο υπήρχε η Εβραϊκή Συναγωγή η οποία χτίστηκε τον 18ο αιώνα και Πάρκο Αγίας Παρασκευής:Μνημείο καταστράφηκε κατά την Κατοχή. Το 1900 η Εβραϊκή Ολοκαυτώματος Εβραίων Κομοτηνής. Κοινότητα απαριθμούσε τα 1.200 μέλη και το 1910 λειτούργησε η σχολή Alliance Israelite Universelle όπου διδασκόταν η ελληνική, η γαλλική και η εβραϊκή γλώσσα. Το 1912-13 πολλοί Εβραίοι μετακομίζουν σε μεγάλες πόλεις όπως στη Θεσσαλονίκη και στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την απελευθέρωση της Κομοτηνής τον Μάιο 1920 η Ισραηλινή Κοινότητα Κομοτηνής διατηρούσε πολιτιστική λέσχη και φιλανθρωπικούς συλλόγους. Κατά την διάρκεια της Κατοχής των Βουλγάρων - συνεργατών των Ναζί, οι Βούλγαροι συνέλαβαν 819 Εβραίους και τους έστειλαν στο στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα όπου εξοντώθηκαν (28 επέζησαν του Ολοκαυτώματος). Το 1958 η Ισραηλινή Κοινότητα της Κομοτηνής διαλύθηκε λόγω έλλειψης μελών. Το 2004 Ο Δήμος Κομοτηνής τοποθέτησε στο Πάρκο Αγίας Παρασκευής Μνημείο αφιερωμένο στα θύματα του Ολοκαυτώματος - Γερμανοβούλγαρων κατακτητών. [19] [20] [21] [22]

Αρχαιολογικό μουσείο Μια επίσκεψη στο αρχαιολογικό μουσείο ανοίγει ένα παράθυρο στο ιστορικό παρελθόν της. Μπορεί κανείς να θαυμάσει σ'αυτό πολυάριθμα εκθέματα από την ευρύτερη περιοχή της Θράκης.Από το πρόσφατο παρελθόν εκθέματα, μπορεί να βρει κανείς στο Βυζαντινό και στο λαογραφικό μουσείο και ψάθινα αντικείμενα αγροτικής και οικιακής χρήσης στο μουσείο καλαθοπλεκτικής των Ρωμά.

Σήμερα

233

Κομοτηνή

Η Κομοτηνή έχει διατηρήσει αναλλοίωτη την πολιτισμική φυσιογνωμία των τελευταίων 300 ετών, καθώς μετά τη συνθήκη της Λωζάνης, οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί της εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία. Μετά το 1922 προσέφυγαν στην πόλη αρκετοί πρόσφυγες από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία. Την ίδια περίοδο επίσης, βρήκαν καταφύγιο και αρκετοί μουσουλμάνοι αντικεμαλιστές, ως πολιτικοί πρόσφυγες. Η Κομοτηνή σήμερα είναι ένα ακμαίο Η γραφική οδός "Παναγή Τσαλδάρη" που οδηγεί εμπορικό και διοικητικό κέντρο. Είναι σαφώς κεντροβαρής στον σταθμό τραίνων. πόλη με την πλειοψηφία της εμπορικής δραστηριότητας και τις υπηρεσίες να είναι συγκεντρωμένες γύρω από το ιστορικό κέντρο. Γι'αυτο και είναι πολύ πρακτικό να πηγαίνει κανείς παντού περπατώντας. Ωστόσο η κυκλοφορία μπορεί να γίνει ανυπόφορη τις ώρες αιχμής. Στο παρελθόν, ο ποταμός Μπουκλουτζάς[23] χώριζε τη πόλη σε δύο μέρη. Τη δεκαετία του 1970, ύστερα από επανειλημμένες πλημμύρες, άλλαξε η κοίτη του ποταμού και αντικαταστάθηκε από τις κύριες οδικές αρτηρίες της πόλης. Η Κομοτηνή φημίζεται για τις διάφορες ποικιλίες στραγαλιών (λεμπλιεμπλιά), τα ιδιαίτερα χαρμάνια ελληνικού καφέ, και τα παραδοσιακά γλυκά της, όπως μαλεμπί και το σουτζούκ λουκούμ (είδος λουκουμιού που επινόησε το 1950 ο μουσουλμάνος ζαχαροπλάστης Νεντίμ Μεμέτ).

Η Καρδιά της Πόλης Στη καρδιά της πόλης βρίσκεται το καταπράσινο πάρκο της Αγίας Παρασκευής που πρόσφατα ανακαινίστηκε και το περίπου 15 μ. μνημείο για τους ήρωες του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι κάτοικοι το αποκαλούν 'Ηρώον' ή 'Σπαθί'. Η ανανεωμένη Πλατεία Ειρήνης είναι το σημείο συγκέντρωσης της, υπέρ του δέοντος, ζωντανής νυχτερινής ζωής της πόλης. Η νύχτα της πόλης τονώνεται απο τον σχετικά τεράστιο Η κεντρική πλατεία / κέντρο της Κομοτηνής. πληθυσμό φοιτητών που ζουν και σπουδάζουν στην πόλη. Το Ιστορικό Εμπορικό Κέντρο είναι δημοφιλές για τους επισκέπτες λόγω των παραδοσιακών καταστημάτων που έχουν εκλείψει από άλλες ελληνικές πόλεις. Επιπρόσθετα, στα βορειοδυτικά προάστια (Νέα Μοσυνούπολη) ντόπιοι και επισκέπτες συγκεντρώνονται σε ένα μοντέρνο εμπορικό και ψυχαγωγικό χώρο, το Kosmopolis Park. Αυτό περιλαμβάνει καταστήματα, σούπερμαρκετ, σύμπλεγμα σινεμά, καφετέριες κι εστιατόρια. Η περιοχή από το Kosmopolis μέχρι τον οικισμό του Ηφαίστου έχει εξελιχθεί σε ανεξάρτητο προορισμό για ψώνια.

234

Κομοτηνή

235

Πολιτισμός και Ψυχαγωγία Η Κομοτηνή ξεκίνησε ως Βυζαντινό Φρούριο χτισμένο επί Αυτοκράτορα Θεοδοσίου τον 4ο αιώνα μ.Χ. Τα ερείπια της τετράεδρης αυτής κατασκευής μπορεί ακόμα και σήμερα να τα βρεί κανείς βορειοδυτικά της κεντρικής πλατείας. Υπάρχουν αρκετά μουσεία που είναι ανοιχτά στο κοινό (Αρχαιολογικό, Βυζαντινό, Λαογραφικό και Εκκλησιαστικό). Νοτιοδυτικά της πλατείας βρίσκεται το Ανοιχτό Δημοτικό Θέατρο στο οποίο Η οροσειρά της Ροδόπης όπως φαίνεται από τον φιλοξενούνται πολλές παραστάσεις, συναυλίες και πολιτιστικά σταθμό των τραίνων της Κομοτηνής. δρώμενα. Σύντομα θα δοθεί σε χρήση το νέο υπερσύγχρονο Συνεδριακό-Πολιτιστικό Κέντρο 'Μελίνα Μερκούρη' που ουσιαστικά θα αποτελεί το Μέγαρο Μουσικής της Θράκης(Β/ΒΑ του κέντρου). Το Περιφερειακό Θέατρο (ΔΗΠΕΘΕ) Κομοτηνής έχει επιτυχώς εκτελέσει πολλές εγχώριες και διεθνείς παραγωγές. 6 χλμ ΒΑ της Κομοτηνής απλώνεται το άλσος της Νυμφαίας. Είναι ο πνεύμονας πρασίνου της πόλης και προσφέρεται για περπάτημα, ποδηλασία, ορειβασία και παιχνίδι. Το άλσος διαιρείται από ασφαλτοστρωμένο δρομο που οδηγεί στο Βυζαντινό Φρούριο και στο ιστορικό Οχυρό της Νυμφαίας της Νυμφαίας. Το τουριστικό περίπτερο που βρίσκεται εκεί προσφέρει καταπληκτική πανοραμική θέα 200 μοιρών του κάμπου της Ροδόπης, της Κομοτηνής και των προαστίων της και του Θρακικού Πελάγους (Διακρίνονται η Θάσος και η Σαμοθράκη, ενίοτε και το Άγιο Όρος).

Δημογραφικά Η Κομοτηνή είναι μια πόλη πολυπολιτισμική. [24] [25] [26] [27] [28] Ο πληθυσμός είναι εξαιρετικά πολύγλωσσος για πόλη τέτοιου μεγέθους. Αποτελείται από ντόπιους Έλληνες, πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη, Έλληνες Μειονοτικούς (Τουρκογενείς, Πομάκους και Αθίγγανους, κυρίως Μουσουλμάνους στο θρήσκευμα), λιγοστούς απογόνους Αρμενίων προσφύγων και πολλούς Κωνσταντινουπολίτες, Ιμβρίους και Τενεδίους μετά τους διωγμούς που υπέστησαν κατά τα Σεπτεμβριανά του 1955. Πρόσφατα προσέφυγαν στην πόλη και παλιννοστούντες ομογενείς από χώρες της πρώην ΕΣΣΔ (κυρίως Γεωργία, Αρμενία, Ρωσία, Ουκρανία και Καζακστάν).

Συνοικίες ΚΕΝΤΡΟ Ιστορικό Εμπορικό Κέντρο, Πλατεία Ειρήνης και πέριξ, Αρμενιό ΔΥΤΙΚΑ Νεα Μοσυνούπολη, Ρέμβη ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΑ Καβακλιώτικα, Σταθμός, Εργατικά Σταθμού, Εργατικά ΔΕΗ ΝΟΤΙΑ Ζυμβρακάκη ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΑ Άγιος Στυλιανός ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ Νεόκτιστα ΒΟΡΕΙΑ Αγία Βαρβάρα/Στρατώνες

Κομοτηνή

Προάστια • • • • • • • • • •

Βιομηχανική Ζώνη (ΝΑ,9χλμ), με δεκάδες εργοστάσια και σταθμό ηλεκτροπαραγωγής φυσικού αερίου. Πανεπιστημιούπολη (ΒΔ,3χλμ) Ήφαιστος (ΒΔ,δίπλα στη Νέα Μοσυνούπολη), Ροδίτης (ΝΑ,5χλμ), Καρυδιά (ΒΑ,4χλμ), Κόσμιο (Ν,3χλμ) Θρυλόριο (ΝΑ,8χλμ) Αμπελόκηποι (ΝΑ,2χλμ) Κηκίδιο (ΝΑ,2χλμ) Υφαντές (Δ,2χλμ)

Παιδεία Υπάρχουν πολύ καλές υποδομές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Συμπεριλαμβάνουν 20 Δημοτικά, 7 Γυμνάσια and 4 Λύκεια και το ΙΕΚ (IEK Komotini [29]). Επισης υπάρχουν 2 ΤΕΕ. Η Κομοτηνή είναι μία γνωστή πλέον πανεπιστημιούπολη στη Βόρεια Ελλάδα. Έχει γίνει ξακουστή για τις μοναδικές και αξέχαστες εμπειρίες που αποκτούν οι φοιτητές. Είναι έδρα του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, της διοίκησής του και πολλών τμημάτων του.

• • • • • • • • •

Νομική Σχολή ΤΕΦΑΑ Ιστορίας και Εθνολογίας Ελληνικής Φιλολογίας Κοινωνικής Διοίκησης Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Ανάπτυξης Διοίκηση Επιχειρήσεων (2009) Πολιτικής(2009) Γλώσσες, Φιλολογία και Πολιτισμός των Χωρών του Ευξείνου Πόντου.

Το πανεπιστήμιο φιλοξενεί ένα δυναμικό πληθυσμό 10.000 φοιτητών. Η ίδρυσή του έχει επιφέρει πολλές θετικές συνέπειες στην αστική περιοχή και βοήθησε την ανάπτυξη και εξάπλωσή της. Η Σχολή Αστυνομίας βρίσκεται στο 7ο χλμ Εθνικής Οδού Κομοτηνής/Ξάνθης και εδρεύει σε μοντέρνες εγκαταστάσεις.

Μέσα Ενημέρωσης Τηλεόραση Ο κύριος τηλεοπτικός σταθμός που εδρεύει στην Κομοτηνή είναι το R Channel αν και άλλοι σταθμοί εκπέμπουν από αυτήν (ΔΕΛΤΑ από Αλεξανδρούπολη και ET3 από Θεσσαλονίκη).

Ραδιόφωνο Διατίθενται πολλοί σταθμοί. Κάποιοι προέρχονται από γειτονικές πόλεις ενώ κάποιοι από Αθήνα. Οι πιο σημαντικοί σταθμοί που εκπέμπουν απ'την πόλη είναι: • ΕΡΑ Κομοτηνής (Δίκτυο ΕΡΑ, Ευρύτερη γεωγραφική κάλυψη στη Βόρεια Ελλάδα) 98.1 • Δίαυλος Ροδόπης 92.4 • Hit FM 92.9 • DeeJay 89.5

236

Κομοτηνή • • • • •

Ράδιο Χρόνος 87.5 Ράδιο Παρατηρητής 94 Ράδιο Κομοτηνή 103.1 Isik FM 91.8 Ράδιο City 107.6

Τύπος Εφημερίδες • • • • • • • •

O Χρόνος Η Πατρίδα Παρατηρητής της Θράκης: Πολύγλωσση Το Ελεύθερο Βήμα Θρακική Αγορά Η Φωνή της Ροδόπης Αντιφωνητής Θρακική Γη

Εφημερίδες που εκδίδονται στην Τουρκική.

• • • • • •

Γκιουντέμ (Gündem) Μπιρλίκ (Birlik) Τζουμχουριέτ (Cumhuriyet) Ολάι (Olay) Μπουλτέν (Bülten) Μιλλέτ (Millet)

Οι παραπάνω είναι διαθέσιμες για ανάγνωση στο διαδίκτυο μέσω του τομέα ειδήσεων της εμπορικής διαδικτυακής πύλης της Κομοτηνής. Εφημερίδες που εκδίδονται στην Πομακική.

• Νατ Πρες • Ζαγάλισα

Συγκοινωνίες Η Κομοτηνή είναι μεσόγειος πόλη και δεν διαθέτει λιμάνι. Επίνειό της είναι ο Άγιος Χαράλαμπος στη θέση της αρχαίας Μαρώνειας. Εξυπηρετείται από δύο αεροδρόμια. Το πλησιέστερο είναι αυτο της Αλεξανδρούπολης (65χλμ) και το άλλο βρίσκεται στη Χρυσούπολη Καβάλας (80χλμ).

Οδικό Δικτυο Ο δρομος E90 διατρέχει την πόλη και τη συνδέει με τις άλλες Ο σταθμός τραίνων της Κομοτηνής. πόλεις. Ο αυτοκινητόδρομος της Εγνατίας (A2) περνά νότια της πόλης. Μπορεί κανείς να εισέλθει από δύο κόμβους, τη Δυτική και την Ανατολική Κομοτηνής.

237

Κομοτηνή

Αστικές/Υπεραστικές Συγκοινωνίες Υπάρχει αστική συγκοινωνία με 5 κύριες γραμμές εντός της πόλης. Το ΚΤΕΛ συνδέει την Κομοτηνή με τους γύρω οικισμούς, τις παράλιες περιοχές και άλλες πόλεις.

Σιδηρόδρομος Ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ) προσφέρει τακτικά δρομολόγια πέντε φορές την ημέρα προς Θεσσαλονίκη και Αθήνα (Δυτικά) Δρομολόγια ΟΣΕ [30] και προς Έβρο και Κωνσταντινούπολη στα Ανατολικά.

Άθληση Υπάρχει αξιοσημείωτη ποικιλία χώρων άθλησης. Συμπεριλαμβάνονται το ΔΑΚ (Δημοτικό Αθλητικό Κέντρο Κομοτηνής - έδρα του Πανθρακικού), Πανθρακικό Στάδιο (προπονητικό), Υπαίθριο Αθλητικό Δημοτικό Κέντρο (ΒΑ του κέντρου), το Δημοτικό Κλειστό Γυμναστήριο και Κολυμβητήριο και το Σύμπλεγμα αθλητικών εγκαταστάσεων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου (Κλειστό Γυμναστήριο και κολυμβητήριο). Η ορεινή περιοχή στα βόρεια της πόλης προσφέρεται για mountain-biking, trekking και εκτος δρόμου οδήγηση. Οι Ομάδες που δραστηριοποιούνται στην πόλη είναι: • Α.Π.Σ. Πανθρακικός Κομοτηνής - Ποδοσφαιρική ομάδα, ανέβηκε στη Superleague τη σεζόν 2007-2008.

• Γ.Α.Σ. Κομοτηνή - Ομάδες Μπάσκετ, Βόλλευ και Κολύμβησης • A.E.Κομοτηνή - Ομάδες Μπάσκετ, Βόλλευ και Ποδοσφαίρου • Ολυμπιάδα - Στίβος

Γνωστοί Κομοτηναίοι • Αθανάσιος Βατοπεδινός εκ Κομοτηνής, λόγιος[31] .

• Νέστωρ Τσανακλής (1841-1932), ευεργέτης και οφφικίαλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως[32] [33] .

• Σαδίκ Αχμέτ, (7 Ιανουαρίου 1947 - 24 Ιουλίου 1995), ιατρός και πολιτικός.

• Πωλ Σουλικιάς, ζωγράφος.

• Γιάννης Κατέβας, τραγουδιστής[34] [35] • Αλή Φεβζή, ζωγράφος (καθηγητής ζωγραφικής και υδατογραφικής εμπρού), δάσκαλος, γεννημένος το 1945[36] .

• Ευριπίδης Στυλιανίδης, (γεν. 8 Απριλίου 1966), βουλευτής, διατέλεσε υπουργός Παιδείας και Μεταφορών.

• Νικόλαος Αρβανιτίδης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, o "μέντορας του Σίλικον Βάλευ"[37] • Ομέρ Χαμδή, πρόεδρος και ιδρυτής του Κέντρου Πομακικών Ερευνών.

• Φράγκος Φραγκούλης, νυν αρχηγός ΓΕΣ.

• Θανάσης Γκαϊφύλλιας, μουσικοσυνθέτης, στιχουργός, τραγουδιστής [38] [39] • Μισέλ Φάις, συγγραφέας γεννημένος το 1957 [40] .

• Γεώργιος Πεταλωτής, βουλευτής, νυν υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ, εκπρόσωπος τύπου.

• Χαλήλ Μουσταφά, δικηγόρος και μουσικός, μουσικό συγκρότημα Balkanatolia.

• Σίλας Σεραφείμ, ηθοποιός[41] • Κώστας Μπανιώτης, αθλητής στίβου (άλτης), πρωταθλητής άλματος εις ύψος • Αλέξανδρος Ταξιλδάρης, αθλητής του υγρού στίβου (Κολύμβηση), αργυρός παραολυμπιονίκης[42] .

238

Κομοτηνή

239

Πληθυσμιακή Ιστορία και Ανάπτυξη Έτος

Πληθυσμός Πόλης

Αλλαγή

Πληθυσμός Δήμου

1981

37.487

-

1991

37.036

-461/-1,2% 45.934

5.793/14%

2001

40.141

3.105/+9% 52.659

6.725/16%

40.141

Αλλαγή -

Υποσημειώσεις [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9A%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%84%CE%B7%CE%BD%CE%AE& params=41. 1172_N_25.

4011_E_type:city(45934) [2] ιστότοπος Θράκη Οn Line, Ιστορία Κομοτηνής (http:/ / www. tol. gr/ istkom. htm) [3] σύνδεσμος 4ου Γυμνασίου Κομοτηνής, "Αρχαία Σύγχρονη Κομοτηνή, Ροδόπη", Δρ. Μαρίνα Π. Ζωγράφου, Εκδόσεις Γκοβόστη 2002 (http://4gym-komot.rod.sch.gr/linked/3history.htm) [4] Στίλπων Κυριακίδης, ΙΜΧΑ, Ιστορία της Κομοτηνής, 1959 (http:/ / alex. eled. duth. gr/ Eldoseis/ IMXA/ stilpon1/ Texts/ chapter3. htm) [5] Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, ΤΕΦΑΑ, Κομοτηνή (http:/ / www-new. phyed. duth. gr/ department/ info/ area/ ) [6] Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός, Μαξιμιανούπολη (http:/ / www. xanthi. ilsp. gr/ thraki/ history/ his. asp?perioxhid=B0246) [7] Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός, Κομοτηνή (http:/ / www. xanthi. ilsp. gr/ thraki/ history/ afm. asp?afm=BK5879) [8] σύνδεσμος 4ου Γυμνασίου Κομοτηνής, "Αρχαία Σύγχρονη Κομοτηνή, Ροδόπη", Δρ. Μαρίνα Π. Ζωγράφου, Εκδόσεις Γκοβόστη 2002 (http://4gym-komot.rod.sch.gr/linked/3history.htm) [9] εργασία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, "Η πόλη της Κομοτηνής", 1ο Λύκειο Κομοτηνής (http:/ / 1lyk-komot. rod. sch. gr/ projects/ ALykeiou/ komotini. pdf) [10] Οι πολεμικοί άνδρες της Μακεδονίας κατα την προεπαναστατική περίοδο (αρματολοί, κλέφτες και πειραταί), Ι. Κ. Βασδραβέλης, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Σελ.35, 1966-67 (http://www.ems.gr/ems/client/userfiles/file/EKDOSEIS/ MAKEDONIKA/ Makedonika_7/ Vasdravellis. pdf) [11] Άρθρο Γεώργιου Νεστωράκη, "Άγνωστοι επιφανείς Κομοτηναίοι Φιλικοί",εφημερίδα Χρόνος, Κομοτηνή, 9-9-2005 (http:/ / www. xronos. gr/ detail. php?ID=25488) [12] Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, ΤΕΦΑΑ, Κομοτηνή (http:/ / www-new. phyed. duth. gr/ department/ info/ area/ ) [13] ιστότοπος Θράκη Οn Line, Ιστορία Κομοτηνής (http:/ / www. tol. gr/ istkom. htm) [14] Μαρία Μαρκίδου, Η Παιδεία στην Κομοτηνή και στην περιφέρεια πριν από το 1920 (http:/ / alex. eled. duth. gr/ mok/ htm/ mariamarkidou. htm) [15] Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Η Ιστορία της Κομοτηνής μέσα από φωτογραφίες (http:/ / alex. eled. duth. gr/ kekkeris/ Komotini01/ history/ history. htm) [16] Η πολιτισμική και πνευματική προσφορά της τοπικής Εκκλησίας στην Κομοτηνή και το Νομό Ροδόπης από το 1860 έως σήμερα, Ιωάννης Ελ. Σιδηράς (http://alex.eled.duth.gr/epek/komotini/pdf/31.pdf) [17] Εκδήλωση προς τιμή Αλέξανδρου Συμεωνίδη, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ροδόπης - Έβρου, Γραφείο Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων (http://www.nare.gr/index.php/test-1/2009-09-23-17-00-59/139-2009-10-09-09-21-48.pdf) [18] Αδελφότητα Κομοτηναίων Θεσσαλονίκης "Η Ροδόπη", Κομοτηνή (http:/ / alex. eled. duth. gr/ Komotinaioi/ kmain. html) [19] Βιβλίο: "Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων - Μνημεία και Μνήμες", Κεντρικό Ισραηλίτικο Συμβούλιο Ελλάδος, 1η

Έκδοση: Ιανουάριος 2007, ISBN: 978-960-86029-4-6, σελ. 51-56.

[20] 15-Μαρ-2010 άρθρο στην εφημερίδα Παρατηρητής της Θράκης: "Το ζήτημα της ιστορίας των εβραίων της Κομοτηνής ξανά

στην επικαιρότητα- Με το βιβλίο του Θρασύβουλου Ορ. Παπαστρατή «Από τη Γκιουμουλτζίνα στην Τρεμπλίνκα. Ιστορία των Εβραίων της Κομοτηνής»" (http://www.paratiritis-news.gr/detailed_article.php?id=134100&categoryid=20).

[21] 3-Απρ-2002 αφιέρωμα στην εφημερίδα ο Χρόνος: "Οι Εβραίοι της Κομοτηνής: Σημειώματα Θρασύβουλου Ορ. Παπαστρατή". (http:/ / www. xronos. gr/ detail. php?ID=28984) [22] 09-Απρ-2010 άρθρο στην εφημερίδα Παρατηρητής της Θράκης: "Η ιστορία του Σαμπετάι και της Νταίζη από την Κομοτηνή" του Βασίλη Ριτζαλέου (http://www.paratiritis-news.gr/detailed_article.php?id=134599&categoryid=11).

[23] O Μπουκλουτζάς είναι παραπόταμος του ποταμού Βοσβόζη που πηγάζει από το Παπίκιο και χύνεται στην Ισμαρίτιδα λίμνη.

[24] Φόρουμ Ανταλλαγής Απόψεων «Πολυπολιτισμική Κοινωνία & Τοπική Αυτοδιοίκηση, Κομοτηνή 22 Οκτωβρίου 2005.

Εισήγηση του πρώην Δημάρχου Κομοτηνής Αναστάσιου Βαβατσικλή Πολυπολιτισμική Κοινωνία και Τοπική Αυτοδιοίκηση (http:/ / www. inioxos. gr/ abc/ downloads/ komotini. pdf). (pdf) [25] Πρακτικά συνέδριου Εταιρείας Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής Παρασκευή 8 Απριλίου 2005: Εισήγηση του Αντιπρόεδρου ΤΕΕ Θράκης Κωνσταντίνου Κατσιμίγα Η πολεοδομική εξέλιξη της Κομοτηνής. (http://alex.eled.duth.gr/epek/ komotini/ pdf/ 43. pdf) σελ. 219 αναφέρεται στην Κομοτηνή ως τυπική πολυπολιτισμική πόλη. (pdf)

Κομοτηνή [26] 24-Ιαν-2010 Άρθρο της Ελένης Αργυρίου στην εφημερίδας Ο Ριζοσπάστης: Καθ'οδόν: Στην Κομοτηνή. (http:/ / www2. rizospastis. gr/ story. do?id=5455959& publDate=24/ 1/ 2010) [27] Ιστοσελίδα Δήμου Κομοτηνής: Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Πολιτιστικές Ανάπτυξης "Ορφέας" Κομοτηνής. (http:/ / www. komotini. gr/ content. php?cid=12) [28] Ιστοσελίδα 1ου Λύκειου Κομοτηνής - εργασία μαθητών τον Μάρτιο 2005 με θέμα: Η συμβίωση σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία. (http://1lyk-komot.rod.sch.gr/report.pdf) [29] http:/ / iek-komot. rod. sch. gr/ [30] http:/ / 195. 167. 18. 41:7777/ phpora/ ora1. php?retur=1& AC_apo=%CA%CF%CC%CF%D4%C7%CD%C7& AC_pros=%C1%C8%C7%CD%C1& dob=& apoora=00& eosora=24& anamonipros=300& tren=& anamoniapo=2& ituser=internet& itterm=xxxx& apo=145& pros=28 [31] Κάτοπτρον, κατάλογος λογίων (http:/ / www. lib. uoa. gr/ katoptron/ loadPersonList. do?type=plain) [32] Άρθρο στην Εφημερίδα "Χρόνος", Γη Θρακική, γη Πατριαρχική, Ιωάννης Ελ. Σιδηράς, Κομοτηνή, 6 Δεκεμβρίου 2007 (http:/ / www. xronos. gr/ detail. php?ID=38029) [33] Κωνσταντίνος Ουράνης, Νέστωρ Τσανακλής, Ένας πρόγονος και ένας πρωτοπόρος, Λέυκωμα Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης (http://alex.eled.duth.gr/leukoma/htm/l55.htm)[ [34] Mygreek fm, Κατέβας Γιάννης (http:/ / www. mygreek. fm/ el/ artists/ Katevas-Giannis) [35] Άρωμα Βινυλίου, Τάσος Κριτσιώλης, Τα Μεταγλωτισμένα, Γιάννης Κατέβας (http:/ / vinylmaniac. madblog. gr/ note/ 23387/ ΠΠΠΠΠΠΣ-ΠΠΤΠΠΠΣ-ta-) [36] Επίσημη Ιστοσελίδα Φεζί Αλή: Βιογραφία. (http:/ / www. fevziali. com/ About. aspx) [37] Άννα Γριμάνη, Ένας Κομοτηναίος στη Σίλικον Βάλευ", Κομοτηνή 7 Απριλίου 2010, εφημερίδα Χρόνος, αναδημοσίευση άρθρου Καθημερινής (http://www.xronos.gr/detail.php?ID=54327) [38] MIC Music Portal, Θανάσης Γκαϊφύλιας (http:/ / www. mic. gr/ artist. asp?id=10108) [39] Enallax News, Γιώργος Καλτσίδης Ρούσος, Θανάσης Γκαϊφύλλιας (http:/ / www. enallaxnews. gr/ news/ 7/ ΠΠΠΠΤΠΣΠΠΣ/ 13688/ ΠΠΠΠΣΠΣ_ΠΠΠΥΦΠΠΠΠΣ_-_Î¤Ï Î±Î³Î¿Ï Î´Î¿Ï Î¿Î¹Ï Ï -_Î Ï Î¼Î·Î½ÎµÏ Ï Î®Ï -_Î Î½Î±Ï Ï Ï Î·Ï Î®Ï / ) [40] Επίσημη Ιστοσελίδα Μισέλ Φάις: Βιογραφία. (http:/ / www. fais. gr/ ?Âßïò) [41] Άρθρο στην εφημερίδα Χρόνος, Ο συντοπίτης μας ηθοποιός αυτοπροσδιορίζεται, Σίλας Σεραφείμ "Η Κομοτηνή: Ο εξάντας μου στη ζωή", Μαρία Φανφάνη, Κομοτηνή, 27 Μαρτίου 2007 (http://www.xronos.gr/detail.php?ID=39429) [42] Ελληνική Παραολυμπιακή Επιτροπή, Αλέξανδρος Ταξιλδάρης (http:/ / www. paralympic. gr/ index. php?lang=gr& sec=1â ©=en& ctg=18& cid=42)

Σχετικοί Σύνδεσμοι • • • • • •

Δήμος Κομοτηνής (http://www.komotini.gr) Πύλη Komotini On-Line (http://www.kom.gr) I.E.K. Κομοτηνής (http://iek-komot.rod.sch.gr) Πανθρακικός Κομοτηνής (http://www.panthrakikos.com) Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής (http://www.culture.gr/2/21/211/21119m/e211sm01.html) Βυζαντινό Μουσείο Κομοτηνής (http://www.culture.gr/4/42/421/42108/42108a/e42108a1.html)

240

241

Κόρινθος Κόρινθος Συντεταγμένες: 37°55′60″N 22°55′60″E37.9333, 22.9333 [1] Κόρινθος

Κόρινθος Γεωγραφικό Διαμέρισμα Πελοποννήσου Περιφέρεια

Πελοποννήσου

Νομός

Κορινθίας

Δήμος

Κορινθίων

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 5 Επίσημος πληθυσμός

29.787 (2001)

Ταχυδρομικός κώδικας

201 00

Τηλεφωνικός κωδικός

2741

Δήμαρχος

Αλέξανδρος Πνευματικός

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. korinthos. gr/

Η Κόρινθος είναι πόλη και ο τρίτος σημαντικός λιμένας της Πελοποννήσου. Είναι η έδρα του ομώνυμου Δήμου, η πρωτεύουσα του νομού Κορινθίας και η μεγαλύτερη πόλη του νομού με 29.787 κατοίκους κατά την απογραφή του 2001 (36.555 ολόκληρος ο Δήμος).

Κόρινθος

Διοικητική διαίρεση του δήμου Ο δήμος περιλαμβάνει 5 δημοτικά διαμερίσματα: • • • • •

Κορίνθου (29.787 κάτοικοι) Αρχαίας Κορίνθου (2.578 κάτοικοι) Εξαμιλίων (2.224 κάτοικοι) Ξυλοκέριζας (1.215 κάτοικοι) Σολωμού (751 κάτοικοι)

Περιγραφή Η πόλη περιστοιχίζεται από τις παραθαλάσσιες περιοχές του Λεχαίου, Ισθμίων, Κεχραιών και τις περιοχές Εξαμιλίων και Αρχαίας Κορίνθου. Η γεωφυσική της θέση είναι στην παραθαλάσσια περιοχή ανατολικά του Κορινθιακού κόλπου κοντά στην ζεύξη με τον Σαρωνικό. Περιβάλλεται από το βουνό Όνεια και Ακροκόρινθο, όπου κατά την αρχαιότητα βρισκόταν η αρχαία πόλη της Κορίνθου. Η Κόρινθος βρίσκεται στον οδικό άξονα Αθήνα-Πάτρα, με την πρόσβαση στην πρωτεύουσα να είναι εύκολη για τους κατοίκους της είτε μέσω της σύγχρονης εθνικής οδού είτε μέσο του προαστιακού σιδηροδρόμου που άρχισε να λειτουργεί το 2005. Η σύγχρονη πόλη, όπως ανοικοδομήθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, διαθέτει άριστη ρυμοτομία με κάθετες οδούς, που όλες οδηγούν προς τη θάλασσα. Το βορειότερο τμήμα της πόλης, ο λεγόμενος Συνοικισμός, έχει σχετικά άναρχη δόμηση, καθώς διαμορφώθηκε σταδιακά και χωρίς οργανωμένο σχέδιο με την αθρόα έλευση προσφύγων που ακολούθησε τη Μικρασιατική Καταστροφή. Πολιούχος Άγιος είναι ο Απόστολος Παύλος. Ο ομώνυμος μητροπολιτικός ναός δεσπόζει μέσα σ' έναν πανέμορφο κατάφυτο προαύλιο χώρο, στο κέντρο της πόλης. Στο Συνοικισμό, κεντρική εκκλησία είναι αυτή της Παναγίας. Το κέντρο είναι σε μεγάλο βαθμό πεζοδρομημένο και σε αυτό συγκεντρώνεται ο μεγαλυτερος αριθμός των εμπορικών καταστημάτων. Αξιοπρόσεχτα κτίρια είναι το Δικαστικό Μέγαρο και το Κτίριο της Εθνικής Τράπεζας. Η κεντρική λεωφόρος - Εθνικής Αντιστάσεως - οδηγεί στην Πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου (γνωστή στους ντόπιους ως Φλοίσβος) με το άγαλμα του φτερωτού Πηγάσου, συμβόλου της πόλης, Σημείο αναφοράς αποτελεί η παραλία "Καλάμια", που τα τελευταία χρόνια βραβεύεται συνεχώς με γαλάζια σημαία, με πλήθος χώρων εστίασης και διασκέδασης και μια άριστα οργανωμένη παραλία. Στην πόλη λειτουργεί Εκκλησιαστικό και Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο. Από το ακαδημαϊκό έτος 2003-2004 λειτουργεί στην Κόρινθο το Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • • • • •

Νέα, Εκδηλώσεις, Photo Gallery & Επιχειρηματικός Οδηγός [2] Ο απόλυτος οδηγός για την Κορινθία [3] http://www.korinthos.gr http://www.e-korinthiakos.gr http://www.uop.gr/departments/depart8/index.shtml Φωτογραφίες Κορίνθου [4] Ζωντανή εικόνα (live webcam)από τον ναό του Απολλωνα [5]

242

Κόρινθος

243

Φωτογραφικό υλικό

O Ισθμός της Κορίνθου.

O ναός του Απόλλωνα στην Αρχαία Κόρινθο.

Ο τύραννος της Κορίνθου, Περίανδρος (περίπου 627-585 π.Χ.).

Άποψη της Κορίνθου από το σιδηροδρομικό σταθμό σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αι.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9A%CF%8C%CF%81%CE%B9%CE%BD%CE%B8%CE%BF%CF%82& params=37. 9333_N_22.

9333_E_type:city(129000) [2] http:/ / www. korinthorama. gr [3] http:/ / www. korinthia. net [4] http:/ / www. holidaysgreece. info/ index. php?catid=108& subcatid=265 [5] http:/ / www. ancientcorinth. net/ cam

244

Λάρισα Λάρισα Συντεταγμένες: 39°22′55″N 22°14′45″E39.3818, 22.2457 [1] Λάρισα

Πλατεία Σάπκα

Λάρισα Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Θεσσαλία

Περιφέρεια

Θεσσαλίας

Νομός

Λάρισας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων

5

Επίσημος πληθυσμός

139.403 (2001)

Έκταση

122,586 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

41x xx

Τηλεφωνικός κωδικός

2410

Δήμαρχος

Κωνσταντίνoς Τζανακούλης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. larissa-dimos. gr/

Η Λάρισα είναι πόλη της Θεσσαλίας και πρωτεύουσα του Νομού Λαρίσης. Αποτελεί σημαντικό εμπορικό κέντρο και κόμβο επικοινωνιών και συγκοινωνιών. Ο πραγματικός πληθυσμός της, σύμφωνα με την απογραφή

Λάρισα

245

του 2001, ανέρχεται σε 124.786 κατοίκους, καθιστώντας την μία από τις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας.Από τις 7 Νοεμβριου 2010 συμφωνα με τα νεα σχεδια για τις περιφερειακες διοικήσεις και το σχέδιο Καλλικράτης, ο πληθυσμός του νέου διευρημένου Δήμου Λάρισας ανέρχεται σε 139.403 κατοίκους.Η πόλη καταλαμβάνει έκταση 19.000 στρεμμάτων και διαρρέεται από τον Πηνειό ποταμό.

Προέλευση ονόματος Το όνομα Λάρισα είναι προελληνικό πελασγικής προέλευσης και ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο στον ελλαδικό χώρο και σημαίνει ισχυρά οχυρωμένος λόφος ή ακρόπολη, το όνομα αυτό είχε και η ακρόπολη του Άργους. Επίσης σύμφωνα με τη μυθολογία η πόλη της Λάρισας χτίστηκε στην πελασγική περίοδο από τον Λάρισο, γιο του Πελασγού.

Γεωγραφία

Η Λάρισα απο το διάστημα, Νοέμβριος 2004

Η πόλη της Λάρισας είναι χτισμένη στις δύο όχθες του Πηνειού ποταμού και βρίσκεται στο κέντρο του ανατολικού τμήματος της θεσσαλικής πεδιάδας το οποίο και καταλαμβάνει σχεδόν εξ ολοκλήρου ο νομός της Λάρισας με ένα μικρό τμήμα της να βρίσκεται στον νομό Μαγνησίας ενώ το υψόμετρο της από το επίπεδο της Θάλασσας είναι στα 72 μέτρα.Τα βουνά που περικλείουν την πόλη είναι τα εξής, από τα ανατολικά τα όρη Όσσα (1972 μ.) και Μαυροβούνι (1.054 μ.), από βόρεια ανατολικά τα όρη Κάτω Όλυμπος (1.587 μ.), και Όλυμπος (2918 μ.),από βόρεια δυτικά το όρος Μελούνα και βόρεια ανατολικά το όρος Τίτανος (693 μ.). Σήμερα στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας δεν υπάρχει κάποια φυσική λίμνη,παρά μόνο τεχνητοί ταμιευτήρες για την εξυπηρέτηση των αρδευτικών αναγκών του θεσσαλικού κάμπου, αφού η λίμνη Κάρλα ή Βοιβηίς όπως ήταν το όνομα της κατά την αρχαιότητα αποξηράνθηκε το 1962 με σκοπό την καταπολέμηση επιδημιών όπως η ελονοσία και την δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων, γεγονός που όμως αποδείχθηκε μοιραίο για την περιοχή και επηρέασε δραστικά το κλίμα της. Έτσι, σήμερα γίνεται προσπάθεια για μερική ανασύσταση της λίμνης.

Ιστορία Η Λάρισα είναι πανάρχαια πόλη και κατοικείται σχεδόν 4.000 χρόνια.Οι αρχαιολογικές έρευνες μαρτυρούν ότι η περιοχή της Λάρισας κατοικείτο κατά την Παλαιολιθική περίοδο. Την εξουσία της πόλης μέχρι το τέλος της κυριαρχίας των Μακεδόνων κατείχαν οι Θεσσαλοί Αλευάδες. Κατά τους χρόνους των Περσικών πολέμων οι κάτοικοί της εμήδισαν και πολέμησαν εναντίον των άλλων Ελλήνων στο πλευρό των ξένων επιδρομέων. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου μάχονταν στο πλευρό των Αθηναίων. Την πόλη κατέλαβαν οι Μακεδόνες υπό τον Φίλιππο Β΄ (344-196 π.Χ.) και στη συνέχεια οι Ρωμαίοι (197 π.Χ.). Μετέπειτα η πόλη περιήλθε στο Βυζάντιο και σε όλους αυτούς τους αιώνες δέχτηκε αλλεπάλληλες επιδρομές. Έπειτα περιήλθε στην εξουσία των Τούρκων μέχρι το 1881, οπότε ελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό. Μέχρι τη προσάρτηση της Θεσσαλίας η πόλη έφερε το όνομα Γενί Σεχίρ Φενερί, σε αντιδιαστολή με την Γενί Σεχίρ Εγιαλετή που αποτελούσε το όνομα της ευρύτερης περιοχής, περίπου του σημερινού νομού. Το 1941 η

Λάρισα

246

πόλη υπέστη μεγάλες καταστροφές από τους βομβαρδισμούς των ιταλικών αεροπλάνων. Στη Λάρισα έζησε και πέθανε, περίπου στην ηλικία των ενενήντα χρόνων, ο Πατέρας της Ιατρικής, ο Ιπποκράτης, ο οποίος τάφηκε κάπου μεταξύ Γυρτώνης, Τυρνάβου και Λαρίσης.

Σύγχρονη εποχή Σήμερα η Λάρισα είναι μία από τις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις. Έχει τρία νοσοκομεία (το Γενικό Νοσοκομείο της πόλης, το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο και το Στρατιωτικό Νοσοκομείο) και πολλές δημόσιες υπηρεσίες. Είναι η έδρα της Περιφέρειας Θεσσαλίας, της Τακτικής Αεροπορίας, της 1ης Στρατιάς, του Στρατηγείου του ΝΑΤΟ, του Θεσσαλικού Θεάτρου, της Ιατρικής Σχολής και της Σχολής Βιοχημείας Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, καθώς του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Λάρισας, του τρίτου μεγαλύτερου ΤΕΙ της χώρας. Σήμερα είναι η πρώτη πόλη στην Ελλάδα σε ποσοστό πρασίνου. Η ποδοσφαιρική της ομάδα η Αθλητική Ένωση Λάρισας είναι η μόνη επαρχιακή ομάδα που έχει πάρει πρωτάθλημα και δύο κύπελλα Ελλάδας.

Μελλοντική πόλη Έργα Δύο θα είναι τα συγκοινωνιακά έργα που θα γίνουν στη Λάρισα. Σύμφωνα με τον δήμαρχο θα τοποθετηθεί γραμμή τραμ που θα συνδέει το κέντρο με τα προάστια ενώ θα τοποθετηθεί και προαστιακός σιδηρόδρομος που θα συνδέει τη Λάρισα με το Βόλο σε 20 λεπτά αλλά και τη Λάρισα με την Θεσσαλονίκη σε 68 λεπτά. Η ανάληψη των Μεσογειακών αγώνων αναγκάζει την πόλη να φτιάξει και αθλητικά έργα τα οποία θα είναι: • • • •

νέο γήπεδο ΑΕΛ νέο κολυμβητήριο 2 γήπεδα γκολφ νέο κλειστό γυμναστήριο

Το αρχαίο νόμισμα της Λάρισας Η Λάρισα είχε κόψει νόμισμα, και αρκετά αρχαία κέρματα έχουν διασωθεί.[2] • Μια αργυρή Αιγινίτικη δραχμή του δεύτερου ήμισυ του 5ου αι. π.Χ. απεικονίζει την αριστερή πλευρά ενός έφηβου. Φοράει χλαμύδα στους όμους και πέτασο (καπέλο) στον αυχένα. Δαμάζει έναν ταύρο που τον έχει πιάσει και του έχει δέσει ένα σκοινί στα κέρατα. Στο έδαφος διακρίνεται να φυτρώνει χορτάρι. Φέρει την επιγραφή [Τ.Ο]. Η πίσω όψη φέρει βουστροφηδόν την επιγραφή ΛΑ ΡΙΣΑ σε δύο τμήματα, επάνω και κάτω αντίστοιχα και απεικονίζει ένα καλπάζον άλογο με χαλινάρι. Το κέρμα έχει διάμετρο 20 χιλ. και ζυγίζει 5,96 γραμ..[2]

Δραχμή της Λάρισας. 5ος αι. π.Χ.

• Μια άλλη αργυρή Αιγινίτικη δραχμή της ίδιας εποχής παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά με το προηγούμενο νόμισμα. Λείπει το χορτάρι στο έδαφος, αφού ο ταύρος αναπηδάει και έχει σηκώσει τον έφηβο Δραχμή της Λάρισας. 5ος αι. π.Χ. στον αέρα, κάνοντας την χλαμύδα του να κυματίζει. Η πίσω όψη φέρει την επιγραφή ΛΑΡ[Ι] ΣΑΙ Α σε δύο τμήματα, επάνω και κάτω αντίστοιχα και απεικονίζει ένα άλογο που καλπάζει περισσότερο, έχοντας σπάσει το χαλινάρι. Το κέρμα αυτό έχει διάμετρο 19 χιλ. και ζυγίζει 5,85 γραμ..[2]

Λάρισα • Μια αργυρή Αιγινίτικη δραχμή του πρώτου ήμισυ του 4ου αι. π.Χ. απεικονίζει την προτομή της νύμφης Λάρισα. Φοράει σκουλαρίκι, ενώ τα μαλλιά της είναι περιποιημένα (οπισθοσφενδόνη). Μπροστά από την προτομή, το κέρμα φέρει την επιγραφή ΚΛΕΙ. Η πίσω όψη φέρει την επιγραφή ΛΑΡ[Ι] ΣΑΙ Α σε δύο τμήματα, επάνω και κάτω αντίστοιχα και απεικονίζει το γνωστό καλπάζον άλογο με σπασμένο χαλινάρι. Το κέρμα έχει διάμετρο 20 χιλ. και ζυγίζει 5,96 γραμ..[2] • Δύο άλλες αργυρές Αιγινίτικες δραχμή της ίδιας εποχής απεικονίζει την νύμφη Λάρισα με το πρόσωπο ελαφρώς στραμμένο στα αριστερά ή από εμπρός με ελαφριά κλίση στα αριστερά. Φοράει σκουλαρίκια, περιδέραιο και κοκαλάκι στα μαλλιά (άμπυξ). Η πίσω όψη φέρει την επιγραφή ΛΑΡΙΣ ΑΙΩΝ σε δύο τμήματα, επάνω και κάτω αντίστοιχα και απεικονίζει ένα άλογο που βόσκει. Το ένα κέρμα έχει διάμετρο 21 χιλ. και ζυγίζει 5,97 γραμ., ενώ το άλλο έχει διάμετρο 20 χιλ. και ζυγίζει 5,95 γραμ..[2]

247

Δραχμή της Λάρισας. 4ος αι. π.Χ.

Δραχμή της Λάρισας. 4ος αι. π.Χ.

Αξιοθέατα - Πολιτιστικοί χώροι

Δραχμή της Λάρισας. 4ος αι. π.Χ.

Αρχαία μνημεία[3] • Α΄ Αρχαίο θέατρο Λάρισας. Χτισμένο στη νότια πλευρά του λόφου φρούριο τον 3ου αιώνα π.Χ., όπου κατά την αρχαιότητα δέσποζε η οχυρωμένη ακρόπολη της πόλης, είναι ένα από τα σημαντικότερα και μεγαλύτερα To Α' Αρχαίο θέατρο της Λάρισας θέατρα της περιόδου.Εκτός από την χρήση του για ανέβασμα θεατρικών παραστάσεων χρησιμοποιήθηκε και για τις συνελεύσεις του κοινού των Θεσσαλών.Κατά την ρωμαϊκή περίοδο μετατράπηκε σε αρένα, και έγινε μεταφορά των θεατρικών δρώμενων της πόλης στο Β΄ Αρχαίο θέατρο.

• Β΄ Αρχαίο θέατρο Λάρισας. Πρόκειται για το θέατρο που αντικατέστησε το Α΄ Αρχαίο θέατρο στη ρωμαϊκή περίοδο.Είναι κτισμένο στη νοτιοδυτική πλευρά του λόφου Πευκάκια, που όμως δεν υπάρχει σήμερα λόγω ισοπέδωσης του το 1950 για πολεοδομικούς λόγους.Η ανακάλυψη του έγινε το 1978 κατά τη διάρκεια ανέγερσης οικοδομής, ενώ η αρχαιολόγοι το ανάσκαψαν οριστικά το 1985-1986 και έφεραν στο φως την σκηνή,την ορχήστρα, το κοίλο καθώς και την δεξιά πάροδο και τμήμα της αριστερής.

• Φρούριο. Πρόκειται για τον χώρο στον οποίο έχουν βρεθεί οι πρώτες ενδείξεις κατοίκησης της πόλης από τη νεολιθική ακόμα περίοδο, αργότερα αποτέλεσε την αρχαία ακρόπολη της πόλης και στην νότια πλευρά του βρίσκεται το πρώτο αρχαίο θέατρο.Κατά την βυζαντινή περίοδο ήταν το θρησκευτικό κέντρο, και κατά την οθωμανική εμπορικό και αμυντικό κέντρο. Σήμερα στον λόφο σώζεται το Μπεζεστένι ή γνωστό σήμερα ως Φρούριο, που κτίστηκε από τους Οθωμανούς στα τέλη του 15ου αιώνα και χρησιμοποιήθηκε σαν σκεπαστή αγορά.

Λάρισα

Μετέπειτα, αφού υπέστη αλλαγές στην εξωτερική μορφή του, χρησιμοποιήθηκε σαν πυριτιδαποθήκη και οχυρό (Σ' αυτή του την χρήση εντοπίζεται και η ονομασία Φρούριο που έχει σήμερα το κτίσμα), ως την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 όπου ο Ελληνικός στρατός ύψωσε την Ελληνική σημαία στο Φρούριο. Επίσης έχει εντοπιστεί παλαιοχριστιανική βασιλική, που πιθανολογείται πως είναι ο πρώτος ναός της πόλης αφιερωμένος στον πολιούχο Άγιο Αχίλλιο, ο οποίος κτίσθηκε τον 6ο μ.Χ. αιώνα, ενώ στον χώρο του βρέθηκε τάφος ο οποίος πιθανολογείται ότι είναι του Αγίου Αχιλλίου, του Φρούριο πρώτου μητροπολίτη της πόλης. Ακόμα στα ανατολικά του Μπεζεστενίου-Φρουρίου και της παλαιοχριστιανικής βασιλικής έχουν βρεθεί παλαιοχριστιανικό λουτρό και μεσοβυζαντινός ναός ενώ ευρήματα από την αρχαία ακρόπολη της Λάρισας έχουν βρεθεί σε ανασκαφές στον λόφο.

• Μνημείο(τάφος)Ιπποκράτη. Στην πόλη της Λάρισας έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης όπου και πέθανε. Ο τάφος του ήρθε στο φως μετά από πλημμύρα κατά τον 19ο αι., και τοποθετείται στην έξοδο της αρχαίας πόλης προς την Γυρτώνη. Κοντά στο σημείο αυτό έχει στηθεί σύγχρονο μνημείο, με τον ανδριάντα τού Ιπποκράτη στην κορυφή του, επίσης φιλοξενείται και ιατρικό μουσείο.

Νεότερα μνημεία • Ιστορικό κέντρο Λάρισας - Λόφος Φρουρίου - Άγιος Αχίλλιος.Στο κομμάτι του κέντρου που περιλαμβάνει την ευρύτερη περιοχή από τον λόφο του Φρουρίου εως και την κεντρική πλατεία και από την πλατεία Λαού μέχρι το ποτάμι, βρίσκεται ένα τμήμα της παλιάς Λάρισας, κυρίως τμήμα της παλιάς αγοράς, όπου σώζονται πολλά κτήρια του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου, πολλά από αυτά νεοκλασσικού ρυθμού. Σήμερα στεγάζουν ως επί το πλείστον εμπορικά καταστήματα, ταβέρνες και καφέ-μπαρ. Σε αυτό το κομμάτι της πόλης βρίσκονται σημαντικά μνημεία, αναλυτικότερα: • Στην πλατεία Λαού συναντούμε τμήμα του τείχους, καθώς και λουτρό της περιόδου της αυτοκρατορίας Ιουστινιανού, τον 6ο αιώνα. Κοντά στην ίδια πλατεία, συναντάμε την εκκλησία του Αγίου Βησσαρίωνα που είναι διακοσμημένη με τοιχογραφίες του Αγήνορα Αστεριάδη και το Γενί τζαμί.

• Συνεχίζοντας στην οδό Βενιζέλου συναντούμε το Α' Αρχαίο Θέατρο και το Μεγάλο Χαμάμ.

• Στον λόφο Φρουρίου δεσπόζει η μητροπολιτική εκκλησία του Αγίου Αχιλλίου σε σημείο με θέα και ανοιχτό ορίζοντα προς την βόρεια πλευρά της πόλης. Κοντά βρίσκεται και η πλακόστρωτη πλατεία Λαμπρούλη στην οποία συναντάμε το Φρούριο και από πολλά από τα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν αναφερθεί παραπάνω. Κατηφορίζοντας προς την οδό Βενιζέλου βρίσκουμε τμήμα από το Μπαϊρακλί τζαμί. Έτσι, στο κέντρο της πόλης συναντάμε ένα ενιαίο γραφικό σύνολο, με μνημεία και κτίσματα από όλη την ιστορική πορεία της πόλης, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

• Μύλος του Παππά. Πρόκειται για βιομηχανικό κτήριο αλευροποιίας(μύλος), που κατασκευάστηκε το 1883, και λειτούργησε το 1893.Το 1920 το κτήριο καταστράφηκε από πυρκαγιά και ανακατασκευάστηκε το 1921.Στις αποθήκες του στεγάζονται θερινός κινηματογράφος, εργαστήρι εικαστικών τεχνών, σχολή χορού, αίθουσα παραστάσεων, η φιλαρμονική ορχήστρα του δήμου, καθώς επίσης και το πλέον κλασσικό κουκλοθέατρο "Τιριτόμπα".

• Αβερώφειος Γεωργική Σχολή. Νεοκλασικό συγκρότημα κτηρίων, χτισμένα το 1908 στην δυτική είσοδο της πόλης δίπλα στο κτηριακό συγκρότημα των ΤΕΙ, περιβάλλεται από πευκόφυτο άλσος. Χαρακτηριστικό το επιβλητικό κεντρικό νεοκλασσικό κτήριο με το ρολόι. Η ανέγερση των κτηριακών εγκαταστάσεων της

248

Λάρισα

249

Σχολής έγινε με δαπάνη του κληροδοτήματος του δωρητή Γεωργίου Αβέρωφ στις αρχές του 19ου αιώνα και λειτούργησε ως Μέση Γεωπονική Σχολή μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. Το συγκρότημα των κτηρίων της Αβερώφειου Σχολής μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο του χαρακτηρίστηκε ως έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο διότι πρόκειται για ένα πολύ αξιόλογο και αντιπροσωπευτικό δείγμα συγκροτήματος κτηρίων με εκπαιδευτικό χαρακτήρα, με ιδιαίτερα μορφολογικά, αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και εκλεκτικιστικά στοιχεία που εκφράζουν την αρχιτεκτονική της εποχής του. Θεωρείται μοναδικό για την περιοχή και αναπόσπαστα συνδεδεμένο με τις μνήμες των κατοίκων της.

• Μουσουλμανικό τέμενος Γενί Τζαμί. Πρόκειται για κτήριο του 19ου αιώνα, στο οποίο στεγάζεται προσωρινά το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας. Πληροφορίες αναφέρουν ότι ήταν δωρεά της βασίλισσας Όλγας στους εναπομείναντες μουσουλμάνους στην πόλη. Βρίσκεται στην πλατεία Λαού απέναντι από τον Ιερό Ναό του Αγίου Βησσαρίωνα και το ωδείο.

• Μεγάλο Χαμάμ και Μπαϊρακλί Τζαμί. Το Μεγάλο Χαμάμ (Μπουγιούκ Χαμάμ), του 16ου αιώνα, σώζεται αν και στις μέρες μας χρησιμοποιείται από διάφορα καταστήματα. Ο επιβλητικός τρούλος του είναι ευδιάκριτος από την οδό Βενιζέλου. Βρίσκεται στην συμβολή των οδών Βενιζέλου και Φιλελλήνων, πάρα πολύ κοντά στο Α' αρχαίο θέατρο. Επίσης από την εποχή της τουρκοκρατίας σώζεται και τμήμα από το Μπαϊρακλί Τζαμί του 15ου αιώνα στη συμβολή των οδών Παπαφλέσσα και Όσσας στην περιοχή του Φρουρίου.

• Πυριτιδαποθήκη - Παλαιές Φυλακές. Η Πυριτιδαποθήκη του 18ου αιώνα, γνωστή και ως Παλιές Φυλακές, βρίσκεται επί της οδού Ιουστινιανού και συγκεκριμένα στον αύλειο χώρο του σχολικού συγκροτήματος του 5ου Γυμνασίου – Λυκείου της πόλης. Πρόκειται για λιθόκτιστο επίμηκες κτίσμα αποτελούμενο από τρεις καμαροσκέπαστες αίθουσες. Το κτίσμα αποτελεί ίσως το μοναδικό δείγμα πυριτιδαποθήκης με δίδυμη αίθουσα.

• Κτήριο Κέντρου Πληροφόρησης Νέων. Στο κτιριακό συγκρότημα της οδού Αεροδρομίου στο οποίο στεγάζεται το Κέντρο Πληροφόρησης Νέων, το οποίο ξεχωρίζει όχι μόνο για τη λειτουργικότητά του αλλά για την όμορφη και λιτή του αρχιτεκτονική, ήταν εγκατεστημένα τα Παλαιά Σφαγεία. Το 1990 το συγκρότημα κτηρίων μαζί με τα βοηθητικά παραρτήματα και τον περιβάλλοντα χώρο του υπόστεγου, ανακηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο διότι αποτελεί αξιόλογο δείγμα σιδηράς κατασκευής των αρχών του αιώνα μας, κατάλληλο για τη μελέτη της εξέλιξης της αρχιτεκτονικής στον τομέα αυτό .

Πηνειός Ο Πηνειός ποταμός είναι το πασίγνωστο ποτάμι το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την πόλη της Λάρισας για αιώνες και διασχίζει το κέντρο της πόλης.Το συναντάμε στην βόρεια πλευρά του λόφου Φρουρίου,κάτω από τον Άγιο Αχίλλειο και μαζί με το πάρκο του αλκαζάρ το οποίο είναι δίπλα στο ποτάμι,δημιουργούν μία όαση πρασίνου και ηρεμίας στο κέντρο της πόλης μόλις λίγα βήματα από την κεντρική πλατεία.

Ο ποταμός Πηνειός στο κέντρο της πόλης ντυμένος στα λευκά

Λάρισα

Μουσεία Στη Λάρισα βρίσκονται τα εξής μουσεία:[3] • Αρχαιολογικό Μουσείο Λάρισας. Το μουσείο στεγάζεται προσωρινά σε τέμενος του 19ου αιώνα, ενώ σύντομα θα μεταστεγαστεί στο νέο κτήριο στο μεζούρλο αφού κρίνεται ακατάλληλο για την ικανοποιητική έκθεση των αρχαιολογικών ευρημάτων της περιοχής.Η έκθεση που στεγάζεται στην μοναδική αίθουσα του τεμένους περιέχει εκθέματα από τις εξής περιόδους:παλαιολιθική, νεολιθική, αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή.

• Νέο Αρχαιολογικό-Βυζαντινό μουσείο. Είναι το νέο κτήριο στο οποίο θα μεταφερθεί το υπάρχον αρχαιολογικό μουσείο, φυσικά με αναδιοργάνωση και αύξηση των εκθέσεων του, και θα δημιουργηθούν νέες εκθέσεις από την βυζαντινή περίοδο.

• Λαογραφικό - Ιστορικό Μουσείο Λάρισας. Το μουσείο φιλοξενεί έκθεση που παρουσιάζει τον νεότερο ελληνικό πολιτισμό, και ιδιαίτερα τον πολιτισμό στον Θεσσαλικό χώρο, από τον 16ο αιώνα έως και τα μέσα του 20ου.Το μουσείο παρουσιάζει τον προβιομηχανικό πολιτισμό στην Θεσσαλική ύπαιθρο, καθώς και σκηνές αστικής ζωής από την πόλη της Λάρισας.Σκοπός του είναι η προβολή και διάσωση του προβιομηχανικού πολιτισμού της Θεσσαλίας.

Πολιτιστικοί χώροι-Οργανισμοί Δημοτική Πινακοθήκη - Μουσείο Γ.Ι. Κατσiγρα Η δημοτική πινακοθήκη της πόλης φέρει το όνομα του εμπνευστή της και μεγάλου ευεργέτη της πόλης Ιωάννη Κατσίγρα, του οποίου και την ιδιωτική συλλογή στεγάζει μετά την δωρεά της το 1981 στον δήμο Λάρισας.Πυρήνας της έκθεσης αποτελεί η δωρηθείσα συλλογή Κατσίγρα που αριθμεί 780 έργα αντιπροσωπευτικά δείγματα της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου και κυρίως του πρώτου μισού του 20ου αιώνα.θεωρείται η τρίτη σπουδαιότερη στην Ελλάδα έπειτα από αυτήν της Εθνικής Πινακοθήκης και του Κουτλίδη.Οι δραστηριότητες της πινακοθήκης είναι οι εξής: • Η δημιουργία Ελεύθερου Εργαστηρίου καλλιτεχνικής εκπαίδευσης για μικρούς και μεγάλους. Διδάσκονται ζωγραφική, αγιογραφία, ψηφιδωτό και κεραμική. Λειτούργησε επίσης τμήμα Εικαστικού Κουκλοθέατρου.

• Η οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για μαθητές γυμνασίου και λυκείου.

• Η έκδοση καταλόγων των εκθέσεων, αφισών και φωτογραφικού λευκώματος.

• Η διοργάνωση περιοδικών εκθέσεων σε συνεργασία με σχετικούς φορείς τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού. Δημοτικό ωδείο Το ωδείο της Λάρισας ιδρύθηκε στις 17 Νοέμβριου 1930 με πρωτοβουλία της Ιουλίας Σάπκα, αρχικά στεγάστηκε σε παλαιό κτήριο επί της πλατείας ανακτόρων,σήμερα πλατεία λαού, και αργότερα φιλοξενήθηκε και από το τέμενος που στεγάζει σήμερα το αρχαιολογικό μουσείο και το 1953 μεταστεγάστηκε σε νέο κτήριο, ενώ το 1993 στεγάστηκε στο σημερινό κτήριο. Θεσσαλικό Θέατρο Το "ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ" ιδρύθηκε το 1975 από τους Λαρισαίους καλλιτέχνες Άννα Βαγενά, Κώστα Τσιάνο και Γιώργο Ζιάκα. Ήταν το πρώτο επαγγελματικό θέατρο στην Ελλάδα που έκανε έδρα του μια επαρχιακή πόλη και έκανε πράξη την ιδέα της πολιτιστικής αποκέντρωσης. Χωρίς κρατική επιχορήγηση, για οκτώ χρόνια περιόδευσε τον Θεσσαλικό κάμπο και στα πιο απομακρυσμένα ορεινά χωριά. Από το 1983 μετατρέπεται σε Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο και επιχορηγείται από τον Δήμο Λάρισας και το Υπουργείο Πολιτισμού. Σε αυτά τα 33 χρόνια ζωής έχει ανεβάσει 68 παραστάσεις και έχει συμμετάσχει σε πολλά ελληνικά και διεθνή φεστιβάλ και πολιτιστικές εκδηλώσεις, τα οποία είναι:

250

Λάρισα • • • • •

• • • •

1989. Φεστιβάλ Αθηνών "Επίδαυρος", με το έργο "Ηλέκτρα", σε σκηνοθεσία Κώστα Τσιάνου.

1990. Φεστιβάλ Αθηνών "Επίδαυρος", με το έργο "Ιφιγένεια εν Ταύροις", σε σκηνοθεσία Κώστα Τσιάνου.

1991. Φεστιβάλ Μερίδας Ισπανίας, με το έργο "Ιφιγένεια εν Ταύροις", σε σκηνοθεσία Κώστας Τσιάνου.

1992. Φεστιβάλ Αθηνών "Επίδαυρος", με το έργο "Χοηφόρες", σε σκηνοθεσία Κώστα Τσιάνου. Φεστιβάλ Κύπρου, με το έργο "Χοηφόρες", σε σκηνοθεσία Κώστας Τσιάνου.

1993. Φεστιβάλ Αθηνών "Επίδαυρος", με το έργο "Ηλέκτρα", σε σκηνοθεσία Κώστα Τσιάνου. Αμβέρσα,στο πλαίσιο εκδηλώσεων για την πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, με το έργο "Ηλέκτρα", σε σκηνοθεσία Κώστα Τσιάνου.

1997. Λάρνακα Κύπρου, με το έργο "Φιλάργυρος", σε σκηνοθεσία Κώστα Τσιάνου.

1998. Φιλιππούπολη, Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου, με το έργο "Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας", σε σκηνοθεσία Κυριάκου Αργυρόπουλου.

2004. Φεστιβάλ Αθηνών "Επίδαυρος". Με το έργο "Φιλοκτήτης".

2005. Φεστιβάλ Αθηνών "Επίδαυρος", με το έργο "Προμηθέας Δεσμώτης".

Εικαστικό κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Το εικαστικό κέντρο στεγάζεται στο μύλο του Παππά, και διενεργεί κάθε χρόνο τουλάχιστον τέσσερις μεγάλες εκδηλώσεις, οι οποίες είναι: • • • •

Μεγάλη εκδήλωση το μήνα Μάιο. Μία διεθνή διοργάνωση στα πλαίσια ανταλλαγής με άλλα διεθνή Κέντρα Τέχνης. Έκθεση Θεσσαλών καλλιτεχνών. Μια ιστορική αναδρομική ή θεματική έκθεση που θα ανατίθεται σε σημαντικό θεωρητικό της τέχνης.

Χώροι αναψυχής • Πάρκο Αλκαζάρ και όχθες Πηνειού ποταμού • Αισθητικό άλσος • Λόφος Φρουρίου

Συγκοινωνίες Αστικές Συγκοινωνίες • Αστικό ΚΤΕΛ. Η πόλη της Λάρισας για την εξυπηρέτηση των εσωτερικών συγκοινωνιών διαθέτει αστικό ΚΤΕΛ[4] εφοδιασμένο με νέα σύγχρονα λεωφορεία.

• Τραμ. Επίσης στα πλαίσια της αντιμετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήματος της Λάρισας ο δήμος έχει εξετάσει την κατασκευή δικτύου τραμ και σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έχει ήδη διενεργήσει την μελέτη σκοπιμότητας[5] .

251

Λάρισα

Υπεραστικές συγκοινωνίες Υπεραστικό ΚΤΕΛ Από και προς την πόλη της Λάρισας ξεκινούν καθημερινά λεωφορεία του υπεραστικού ΚΤΕΛ, στην πόλη υπάρχει ο σταθμός υπεραστικών ΚΤΕΛ Νομού Λάρισας στην οδό Ολύμπου, ενώ υπάρχουν ξεχωριστοί σταθμοί για την εξυπηρέτηση των ΚΤΕΛ νομού Τρικάλων και των ΚΤΕΛ νομού Κοζάνης. ΟΣΕ Από την Λάρισα περνάει επίσης και σιδηρόδρομος, και μάλιστα προβλέπεται να υπάρχει σύνδεση, σε προαστιακό επίπεδο, με τη Θεσσαλονίκη, με χρήση αμαξοστοιχιών προαστιακού σιδηροδρόμου. Σύνδεση με υπεραστικά δρομολόγια υπάρχει απευθείας με την πόλη του Βόλου, ξανά σε επίπεδο προαστιακής σύνδεσης, την Πόλη της Αθήνας και φυσικά με όλους τους ενδιάμεσους σταθμούς των διαδρομών. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι, στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του δικτύου των Ελληνικών σιδηροδρόμων, η γραμμή Λάρισας-Βόλου αναμένεται να εκσυγχρονιστεί και συγκεκριμένα να ηλεκτροδοτηθεί και να γίνει διπλής κατεύθυνσης. Αεροπορική σύνδεση Το στρατιωτικό αεροδρόμιο της πόλης χρησιμοποιείται επίσης για εθνική διασύνδεση με έκτακτες πτήσεις, αν και στο παρελθόν υπήρχε λειτουργία πολιτικού αεροδρομίου και σύνδεση με πτήσεις της Ολυμπιακής Αεροπορίας, οι οποίες όμως διακόπηκαν το 1994, λόγω μειωμένης κίνησης. Το 2005, το Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών[6] αποφάσισε την επαναλειτουργία του πολιτικού αεροδρομίου της Λάρισας, και ανέθεσε μελέτη σκοπιμότητας για την υλοποίηση του έργου. Ο κωδικός του αεροδρομίου της Λάρισας απο την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας είναι LGLR.

Εκπαίδευση • ΤΕΙ Λάρισας. Στην πόλη έχει την έδρα το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα της Λάρισας[7] , που αποτελείται από τέσσερις σχολές και δεκαέξι τμήματα.

• Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Στην πόλη εδρεύουν τα τμήματα Ιατρικής και Βιοχημείας - Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας[8]

Κλίμα Το κλίμα της Λάρισας έχει τα στοιχεία του ηπειρωτικού κλίματος της πεδινής Θεσσαλίας με ετήσιες διαφορές μεταξύ μέγιστης και ελάχιστης θερμοκρασίας άνω των 22 °C. Η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 15,7°C βαθμοί κελσίου. Το καλοκαίρι στην πόλη είναι εξαιρετικά θερμό με καταγεγραμμένες θερμοκρασίες άνω των 45 °C, ενώ τα τελευταία πέντε έτη παρατηρείται αύξηση της διάρκειας των ημερών με πολύ υψηλές θερμοκρασίες, γεγονός που αποδίδεται στην παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Τα απόλυτα ρεκόρ σημειώθηκαν τον Ιανουάριο του 1968(-21.6 οC) και τον Ιούλιο του 2000(45.4 οC). Η μέση ετήσια βροχόπτωση στην πόλη κυμαίνεται στα 425 χιλιοστά. Πίνακας κλιματικών στοιχείων Λάρισας [9]

252

Λάρισα

253

Μήνας

Ιαν

Φεβ

Μαρ

Απρ

Μάι

Ιουν

Ιουλ

Αυγ

Σεπ

Οκτ

Νοε

Δεκ

Μέγιστη Μηνιαία θερμοκρασία (°C)

9.8

12.0

14.7

19.6

25.7

31.0

33.1

32.6

28.4

22.2

15.8

11.1

Ελάχιστη Μηνιαία θερμοκρασία (°C)

0.7

1.3

3.3

6.2

10.9

15.0

17.7

17.3

14.0

10.0

5.8

2.0

-

-21.6 -

-

-

-

-

45.4

-

-

-

-

31.7

36.7

33.0

38.2

25.6

19.0

16.4

30.2

52.2

56.9

50.8

75.1

73.4

68.7

61.6

49.2

46.6

50.0

58.9

70.0

79.5

82.2

Απόλυτα ρεκόρ θερμοκρασίας (°C)

Μέση μηνιαία Βροχόπτωση (mm) 32.5

Μέση Μηνιαία Υγρασία (%) 79.6

Τοπικά μέσα ενημέρωσης Εφημερίδες • ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ[10] , πρόκειται για την πρώτη εφημερίδα που δημιουργήθηκε στην Λάρισα, είναι καθημερινή πρωινή εφημερίδα και ιδρύθηκε το 1922 από τον Γεώργιο Δημητρακόπουλο.

• Ημερήσιος Κήρυκας[11] , η εφημερίδα πρωτοεκδόθηκε ως "Κήρυξ" τον Απρίλιο του 1906, λίγα χρόνια μετά την ήττα στον πόλεμο του 1897, από τον δικηγόρο της Θεσσαλονίκης Γ.Σερεμέτη και τον Α. Φαρμάκη.

• Κόσμος[12] , ο «Κόσμος» είναι η νεώτερη ημερήσια εφημερίδα της Λάρισας η οποία κυκλοφορεί από τις 4 Απριλίου 2006.

Τηλεοπτικοί σταθμοί • TRT-Θεσσαλική Ραδιοφωνία Τηλεόραση[13] • Θεσσαλία τηλεόραση[14] • Astra TV[15]

Δήμος Λαρισαίων Ο Δήμος Λαρισαίων έχει πραγματικό πληθυσμό 139.403 κατοίκους και είναι ο έβδομος σε πληθυσμό Δήμος όλης της Ελλάδας, μετά από το Δήμο Αθηναίων (754.514 κ.), το Δήμο Θεσσαλονίκης (375.276 κ.), το Δήμο Πατρέων (202.757 κ.) το Δήμο Πειραιώς (175.697 κ.), το Δήμο Ηρακλείου Κρήτης (159.046 κ.)και τον Δήμο Βόλου(141.675 κ.) . Σύμφωνα με το Υπουργείο Εσωτερικών, ο δήμος αποτελείται από δύο τοπικά διαμερίσματα: • Τοπικό Διαμέρισμα Λαρίσης με πραγματικό πληθυσμό 124.786 κατοίκους • Τοπικό Διαμέρισμα Τερψιθέας με πραγματικό πληθυσμό 1.290 κατοίκους Με την απόφαση με αριθμό 520[16] του δημοτικού συμβουλίου της Λάρισας, προτάθηκε ο δήμος να χωριστεί σε 4 δημοτικά διαμερίσματα: • • • •

1ο Δημοτικό Διαμέρισμα. Περιλαμβάνει τα εκλογικά διαμερίσματα 1 και 9 με πληθυσμό 21.006.

2ο Δημοτικό Διαμέρισμα. Περιλαμβάνει τα εκλογικά διαμερίσματα 2,4,5 και με πληθυσμό 39 500.

3ο Δημοτικό Διαμέρισμα. Περιλαμβάνει τα εκλογικά διαμερίσματα 6 και 3 με πληθυσμό 30.457.

4ο Δημοτικό Διαμέρισμα. Περιλαμβάνει τα εκλογικά διαμερίσματα 8 εώς 10 και 11 με συνολικό πληθυσμό 33.829.

Λάρισα

Δρόμοι της Λάρισας Οι σημαντικότεροι δρόμοι του δήμου Λάρισας είναι: • Η λεωφόρος Ηρώων Πολυτεχνείου που επεκτείνεται ως λεωφόρος Λαγού και στο μέλλον ως περιφερειακός δρόμος κάνοντας έτσι το γύρο της Λάρισας.

• Η οδός Παπαναστασίου. Συνδέει την Ηρώων Πολυτεχνείου με την κεντρική πλατεία και ως πεζόδρομος την κεντρική πλατεία με το Α΄ αρχαίο θέατρο.

• Η οδός Παναγούλη που συνδέει την Ηρώων Πολυτεχνείου με την πλατεία Λαού.

• Η οδός Α. Γαζή. Είναι ο πλατύτερος μονόδρομος του Δήμου Λαρισαίων και συνδέει την πλατεία Εβραίων με την Ηρώων Πολυτεχνείου.

• Η λεωφόρος Κ. Καραμανλή που αποτελεί κομμάτι της εθνικής οδού Αθηνών - Θεσσαλονίκης.

• Η οδός Σωκράτους. Ξεκινάει από την Κ. Καραμανλή και συνεχίζει ως Αεροδρομίου στη συνοικία του Αγίου Βησσαρίωνος, ως Γεωργιάδου στη συνοικία των Ταμπάκικων και τελειώνει ως Βησσαρίωνος στην γέφυρα Αλκαζάρ. Μετά την γέφυρα Αλκαζάρ συνεχίζει με το όνομα Καλλιθέας και τελιώνει στην Λεωφόρο Λαγού με το όνομα Κράννωνος.

• Η οδός Βενιζέλου. Ξεκινάει από την πλατεία Λαού και καταλήγει στη γέφυρα Αλκαζάρ.Από τους εμπορικότερους δρόμους της πόλης, στον οποίο βρίσκεται ένα μεγάλο κομμάτι της παλιάς αγοράς. Πεζοδρομήθηκε τμήμα της για την ανάδειξη του Α΄ αρχαίου θεάτρου.

• Η οδός Κύπρου. Αρχίζει λίγο πριν την πλατεία Εβραίων και τελειώνει στην πλατεία Λάου.

• Η οδός Βόλου. Αφετηρία της είναι η Ηρώων Πολυτεχνείου και συνδέει την πρωτεύουσα της Θεσσαλίας με την μεγαλύτερη πόλη της Θεσσαλίας,τον Βόλο.

• Η οδός Καρδίτσης. Αφετηρία της είναι η Ηρώων Πολυτεχνείου και συνδέει την Λάρισα με την Καρδίτσα.

• Η οδός Φαρσάλων. Αφετηρία της είναι η Ηρώων Πολυτεχνείου και συνδέει την Λάρισα με τα Φάρσαλα.

• Ο πεζόδρομος Κούμα. Αποτελεί τον εμπορικότερο δρόμο του Δήμου Λαρισαίων. Είναι κάτι σαν την Ερμού στην Αθήνα.

• Η οδός Ιωαννίνων. Ξεκινάει από την Ηρώων Πολυτεχνείου και συνδέει την Λάρισα με τα Ιωάννινα.

• Η οδός 23ης Οκτωβρίου που συνδέει την Ηρώων Πολυτεχνείου και την αρχή της οδού Βόλου με την πλατεία Λαού.

• Η λεωφόρος Κοζάνης. Ξεκινάει απ' τη γέφυρα Αλκαζάρ και συνδέει την Λάρισα με την Κοζάνη αλλά και με τον Δήμο Γιάννουλης.

• Η οδός Γληνού στην συνοικία Ιπποκράτη, συνοικία γνωστή και ως "Πέρα Μαχαλάς".

Πλατείες της Λάρισας Οι σημαντικότερες είναι: • Πλατεία Σάπκα (Κενρική Πλατεία).

• Πλατεία Εθνάρχου Μακαρίου (Πλατεία Ταχυδρομείου).

• Πλατεία Λαού (Αγαμέμνονα Μπλάνα) • Πλατεία Αγίου Βησσαρίωνος.

• Πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου.

• Πλατεία Εβραίων Μαρτύρων.

• Πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου.

• Πλατεία Νεάπολης.

• Πλατεία Καραΐσκάκη.

254

Λάρισα • Πλατεία Νέας Πολιτείας.

• Τρίγωνη Πλατεία.

• Πλατεία & πάρκο ΟΣΕ.

• Πάρκο Σοφία Βέμπο (Πλατεία Ανθούπολης).

• Πλατεία Μακρυγιάννη (Πλατεία Χαραυγής).

• Πλατεία Εργατικής Πρωτομαγιάς (Προφήτης Ηλίας).

• Πλατεία Μικρού Προφήτη Ηλία.

• Πλατεία Λιβαδακίου.

• Πλατεία Αβέρωφ.

• Πλατεία Μεγάλου Προφήτη Ηλία.

• Πλατεία ηρώων Κατοχής

Συνοικίες της Λάρισας • Αγίου Αχίλλειου.

• Αγίου Νικολάου.

• Αγίου Κωνσταντίνου.

• Αγίου Βησσαρίωνος.

• Άγιων Σαράντα.

• Άγιου Θωμά.

• Αλκαζάρ.

• Ιπποκράτη (Πέρα Μαχαλάς) • Αμπελόκηπων (Ταμπάκικα).

• Άγιου Αθανάσιου.

• Σταθμού.

• Παπασταύρου.

• Ηπειρώτικων.

• Πυροβολικών.

• Φιλλιπούπολης.

• Λιβαδακίου.

• Νεάπολης.

• Νέας Πολιτείας.

• Νέας Σμύρνης.

• Καλυβίων.

• Αβέρωφ.

• Αγίου Γεωργίου.

• Χαραυγής.

• Τούμπας.

• Νεράιδας.

• Ανθούπολης.

• Μεζούρλου.

255

Λάρισα • Μυρτίνης • Καμινίων • Αγίου Αντωνίου • Εργατικές κατοικίες • Περιοχή Βερσαλιών • Λαχανόκηπων • Τερψιθέα • Νεας Εκαλης

Αθλητισμός Αθλητικές εγκαταστάσεις • Το Εθνικό Αθλητικό Κέντρο (ΕΑΚ) Λάρισας, το οποίο ανήκει στο Ελληνικό Κράτος και εποπτεύεται από τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού και βρίσκεται δίπλα απο πάρκο αλκαζάρ της πόλης περιλαμβάνει τις παρακάτω εγκαταστάσεις: 1. Στάδιο Αλκαζάρ, που είναι και η έδρα της ΑΕΛ με χωρητικότητα 13.108, εδώ εκτός απο αγώνες ποδοσφαίρου διεξάγονται και όλα τα αθλήματα στίβου.

2. Κλειστό γυμναστήριο Αλκαζάρ 3. Κλειστό κολυμβητήριο Αλκαζάρ 4. Νεο γηπεδο Α.Ε.Λαρισας • Αθλητικό μέλαθρον Λάρισας:. Επίσης στον πυρήνα Β της Νεάπολης βρίσκεται το νεόκτιστο δεύτερο κλειστό γυμναστήριο της πόλης, στο οποίο έχουν φιλοξενηθεί και αγώνες από το παγκόσμιο πρωτάθλημα καλαθοσφαίρισης που διοργάνωσε η Ελλάδα το 1998, και το οποίο είναι επίσης η έδρα των συλλόγων Ολύμπια και ΑΕΛ.

• Νέο ποδοσφαιρικό γήπεδο: Το νέο ποδοσφαιρικό γήπεδο της ομάδας ΑΕΛ 1964 έχει προγραμματιστεί να κατασκευαστεί δίπλα από το αθλητικό μέλαθρον της Νεάπολης, με χωρητικότητα 17.000 καθήμενων και θα περιέχει πλήρες αθλητικό κέντρο. Στην πόλη για την κάλυψη των γενικότερων αναγκών άλλα και χόμπι των κατοίκων υπάρχουν επίσης τα εξής δημοτικά αθλητικά κέντρα: • • • • • • • •

Αθλητικό Κέντρο Μητσιμπόνα Αθλητικό Κέντρο Νεάπολης Αθλητικό Κέντρο Κουκουλίτσιου - Μουσίαρη Αθλητικό Κέντρο Νέας Πολιτείας Αθλητικό Κέντρο Θεσσαλικού Αθλητικό Κέντρο Βιολογικού Αθλητικό Κέντρο Ανθούπολης Αθλητικό κέντρο ΑΓ. Κωνσταντίνου

256

Λάρισα

257

Αθλητικοί σύλλογοι • • • • • • • •

Αθλητική Ένωση Λάρισας Κ.Α.Ε. Ολύμπια Λάρισας Α.Σ. Ολυμπιάδα Λάρισας Γυμναστικός Σύλλογος Λάρισας[17] Απόλλων Λάρισας Ηρακλής Λάρισας Πανιώνιος Λάρισας Ίκαρος Νεάπολης

Αθλητικές διοργανώσεις Η πόλη της Λάρισας μαζί με την πόλη του Βόλου διεκδίκησαν και κέρδισαν την διοργάνωση των Μεσογειακών αγώνων του 2013, και έτσι οι αγώνες θα διοργανωθούν για δεύτερη φορά στην Ελλάδα, μετά τη διοργάνωσή τους απο την πόλης της Αθήνας το 1991.

Αδελφοποιημένες πόλεις • • • • • •

Beltsy/Μπέλτσι, Μολδαβία Banská Bystrica, Σλοβακία Νόξβιλ Τενεσί, ΗΠΑ Rybnik/Ρίμπνικ, Πολωνία Urgup/Ουγρούπ (Προκόπι), Καππαδοκία, Τουρκία Denizli, Ντενιζλί,Τουρκία

Υποσημειώσεις - Παραπομπές - Βιβλιογραφία [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9B%CE%AC%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B1& params=39. 3818_N_22. 2457_E_type:city(126076) [2] John Ward (1832-1912) και Sir George Francis Hill (1867-1948), επιμ. (1902) (στα Αγγλικά). Greek coins and their parent cities (http:/ / www. archive. org/ details/ greekcoinstheirp00warduoft). Λονδίνο: Murray. . Ανακτήθηκε την 12 Οκτωβρίου 2009.

[3] Υπουργείο πολιτισμού (http:/ / odysseus. culture. gr) [4] Σελίδα στο διαδίκτυο του Αστικού ΚΤΕΛ Λάρισας (http:/ / www. ktelast-larisas. gr/ etairia. htm) [5] Η μελέτη(Αρχείο Power Point) (http:/ / www. podilato. gr/ misc/ ΠΠΩΣΠΠΠΠΠΠΠΤΠΠΠΤΠΤΠΤΠΠΠΠΤΠΡΠΣ ΧΡΠΣΤΠΣ.

PPT) [6] Άρθρο στο "Pathfinder news" για το θέμα. (http:/ / news. pathfinder. gr/ news/ finance/ news/ 241671. html) [7] ΤΕΙ Λάρισας (http:/ / www. teilar. gr) [8] Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (http:/ / www. uth. gr/ ) [9] Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (http:/ / www. hnms. gr/ hnms/ greek/ climatology/ climatology_region_diagrams_html?dr_city=Larisa) [10] Διαδικτυακός τόπος Εφημερίδας Ελευθερίας (http:/ / www. eleftheria. gr)/ [11] Διαδικτυακός τόπος Ημερήσιου Κήρυκα (http:/ / www. kirikas. com. gr)/ [12] Διαδικτυακός τόπος εφημερίδας "Κόσμος" (http:/ / www. kosmoslarissa. gr/ ) [13] Διαδικτυακός τόπος TRT (http:/ / www. trttv. com/ ) [14] Διαδικτυακός τόπος Θεσσαλίας TV (http:/ / www. thessaliatv. gr/ ?)

[15] Διαδικτυακός τόπος Astra TV (http:/ / www. astratv. gr/ ) [16] Το κείμενο της απόφασης (http:/ / www. larissa-dimos. gr/ larissa/ city/ 0520. pdf) [17] Ο σύλλογος συγχωνεύτηκε με την ΑΕΛ το 2006

Λάρισα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • • • • • • • • •

Η επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου Λαρισαίων (http://www.larissa-dimos.gr) Η Πολιτιστική Πύλη της πόλης της Λάρισας (http://culture.larissa-dimos.gr/index.php?lang=gr) Η Λάρισα στην αρχαιότητα (http://7gym-laris.lar.sch.gr/topos/lar_arx.htm) Αστεροσκοπείο Λάρισας "ΑΡΙΣΤΕΥΣ" (http://www.larissa-dimos.gr/larobs/homepage.htm) Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Λάρισας ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. (Θεσσαλικό θέατρο) (http://www.thessaliko-theatre. gr) Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Λάρισας (ΤΕΙ Λάρισας) (http://www.teilar.gr) Αθλητική Ένωση Λάρισας(ΑΕΛ) (http://www.ael.gr) 22ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ποιητών (WCP/UPLI) Λάρισα 2011 (http://worldcongressofpoets.blogspot.com/) ΟΔΥΣΣΕΑΣ-Υπουργείο Πολιτισμού (http://odysseus.culture.gr/) Πολιτιστικός Σύλλογος «Χάρτα του Πολιτισμού» (http://www.xarta.gr/) Ερασιτεχνικός Μετεωρολογικός σταθμος Λαρισας- Περιοχη ΑΤΑ -Σουφλαρια (http://users.otenet.gr/ ~panaknik/Current-HistoryVantPro.htm)

258

259

Λιβαδειά Λιβαδειά Λιβαδειά

Λιβαδειά Γεωγραφικό Διαμέρισμα Στερεά Ελλάδα Περιφέρεια

Στερεά Ελλάδα

Νομός

Βοιωτίας

Επίσημος πληθυσμός

20.061 (2001)

Έκταση

212,491 km²

Υψόμετρο

200 m

Ταχυδρομικός κώδικας

32100

Τηλεφωνικός κωδικός

22610

Δήμαρχος

Δημήτρης Τσιφής

Η Λιβαδειά ή Λεβάδεια ή Λειβαδιά, είναι πρωτεύουσα του νομού Βοιωτίας και της επαρχίας Λιβαδειάς, και έδρα του δήμου Λεβαδέων.

Γεωγραφία Η πόλη βρίσκεται σε υψόμετρο 200 μέτρων, στο δυτικό τμήμα του νομού, στο άκρο της πεδιάδας της Κωπαΐδας, 130 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Αθήνας και 30 περίπου χιλιόμετρα από την πλησιέστερη ακτή του νομού (Παραλία Διστόμου ή Άσπρα Σπίτια). Βόρεια της πόλης εκτείvεται o Παρνασσός και vότια o Ελικώνας στoυς πρόπoδες τoυ oπoίoυ είναι κτισμέvη η παλιά πόλη της Λιβαδειάς. Διαρρέεται από τον μικρό ποταμό Έρκυνα.

Λιβαδειά

260

Διοικητική διαίρεση Στον δήμο Λεβαδέων ανήκουν επίσης τα χωριά Ανάληψη (ή Σούρπη), Πέρα Χωριό, Τσουκαλάδες, Ρωμαίικο, Λαφύστιο (ή Γρανίτσα) και ο οικισμός Ελικώνας (ή Ζερίκι). Τα διoικητικά όρια τoυ Δήμoυ περιλαμβάvoυv έκταση 212,491 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ο πληθυσμός της Λιβαδειάς είναι: • Τ.Δ. Λιβαδειάς: 20.769 πραγματικός πληθυσμός (απογραφή 2001), 19.295 (1991) και 18.885 (1981) • Δήμος Λιβαδειάς: 21.492 πραγματικός πληθυσμός (απογραφή 2001)

Προτομή της Έρκυνας στον ομώνυμο ποταμό, έργο που φιλοτέχνησε ο λειβαδίτης καλλιτέχνης Σπύρος Γουργιώτης

Ιστορία Κατά μια παράδοση, η πόλη ονομαζόταν παλαιότερα Μίδεια και ήταν χτισμένη σε λόφο. Με αυτό το όνομα αναφέρεται από τον Όμηρο ανάμεσα στις βοιωτικές πόλεις που συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο[1] Αργότερα μετονομάστηκε σε Λεβάδεια από τον Αθηναίο Λέβαδο, που εγκατέστησε τους κατοίκους στην πεδιάδα[2] . Κατά τους ιστορικούς χρόνους, η Λιβαδειά ήταν περίφημη για το πανάρχαιο Μαντείο του Τροφωνίου, το οποίο είχαν επισκεφθεί και συμβουλευθεί ο Κροίσος, ο Μαρδόνιος, ο Αιμίλιος Παύλος κ.α. Πήρε μέρος στο κοινό των Βοιωτών και ακολούθησε την τύχη των άλλων βοιωτικών πόλεων. Το 395 π.Χ. λεηλατήθηκε από τον Λύσανδρο και το 86 π.Χ. από τον Μιθριδάτη, γνώρισε όμως ιδιαίτερη ακμή κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Η αρχαία πόλη ήταν κτισμένη στη δεξιά όχθη της Έρκυνας, και ερείπιά της ήλθαν στο φως μετά από ανασκαφές. Τα περισσότερα (λουτρό, αγορά, δρόμος, μητρώο) καθώς και μεγάλος αριθμός επιγραφών χρονολογούνται από τον 4ο π.Χ. ως τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Ο σημαντικότερος όμως αρχαιολογικός χώρος είναι το μαντικό ιερό του Τροφωνίου, το οποίο εντοπίστηκε και ανασκάφηκε στην αριστερή όχθη της Έρκυνας, στο όρος του Αϊ - Λια. Το ιερό αυτό άλσος, το οποίο περιγράφει αναλυτικότερα ο Παυσανίας, λειτουργούσε μέχρι την κατάργηση των παγανιστικών τελετουργιών από τον Θεοδόσιο Α΄. Μέσα στο άλσος, εκτός από το ιερό του Τροφωνίου, υπήρχαν χώροι ή κτίσματα αφιερωμένα στη λατρεία της Αγαθής Τύχης, του Αγαθού Δαίμονος, της Αρτέμιδος, του Ερμή, του Διονύσου και θεοτήτων του τοκετού. Υπήρχαν επίσης ο τάφος του Αρκεσίλαου, ιερά του Απόλλωνα και της Δήμητρας, καθώς και ημίεργος ναός του Διός Βασιλέως, προς τιμήν του οποίου τελούνταν κατά τον μήνα Πάναμο τα Βασίλεια, γιορτή με αγώνες και πομπές κανηφόρων που καθιερώθηκε το 371 π.Χ. σε ανάμνηση της νίκης των Βοιωτών στα Λεύκτρα.

Λιβαδειά

Βυζαντινή περίοδος Κατά τους πρώτους αιώνες της βυζαντινής περιόδου η πόλη της Λιβαδειάς δεν παρουσίασε ιδιαίτερη ανάπτυξη. Παρακολούθησε τις τύχες του Ανατολικού Ιλλυρικού, μεταξύ Ανατολής και Δύσης, τόσο στις πολιτικές όσο και στις εκκλησιαστικές μεταβολές, μέχρι την τελική εκκλησιαστική υπαγωγή του στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Η αγροτική οικονομία της πόλης αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα από τις βαρβαρικές επιδρομές του 4ου και των αρχών του 5ου αιώνα, και κατά τη μεταβατική περίοδο του 7ου αιώνα. Κατά τη διοικητική μεταρρύθμιση με την εισαγωγή του θεσμού των θεμάτων εντάχθηκε στο θέμα της Ελλάδος και από τον 9ο αιώνα γνώρισε αξιόλογη οικονομική ανάπτυξη μέσα στα πλαίσια της γενικότερης οικονομικής προόδου των θεμάτων του ελλαδικού χώρου. Η οικονομική ακμή της πόλης των Θηβών ευνόησε την ακμή και της Λιβαδειάς μέχρι τα μέσα του 12ου αιώνα, αλλά οι ληστρικές επιδρομές των Νορμανδών αποδυνάμωσαν την καλλιέργεια και τη βιομηχανία μέταξας στην ευρύτερη περιοχή και περιόρισαν την εμπορική κίνηση.

Φραγκοκρατία Μετά την κατάληψη της νότιας Ελλάδας από τους Φράγκους της Δ' Σταυροφορίας (1204), η Λιβαδειά παραχωρήθηκε στον «κύριο των Αθηνών» Όθωνα ντε λα Ρός και, έναν αιώνα αργότερα, μετά την ήττα των Φράγκων από τους Καταλανούς στη μάχη του Αλμυρού (1311), οι κάτοικοι παρέδωσαν το κάστρο της πόλης στους νικητές με αντάλλαγμα την παραχώρηση προνομίων. Η καταλανική κυριαρχία συνεχίστηκε υπό την επικυριαρχία του βασιλιά της Σικελίας Φρειδερίκου ως τον Μάιο του 1388, οπότε η περιοχή του δουκάτου των Αθηνών περιήλθε στον Νέριο Ατζαγιόλι, μέλος φλωρεντινού τραπεζικού οίκου.

Οθωμανική περίοδος Δύο χρόνια μετά την παράδοση της Αθήνας στον Μωάμεθ Β' τον Πορθητή (1458), η Λιβαδειά περιήλθε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και αποτέλεσε καζά, που υπαγόταν ως το 1470 στο σαντζάκι Τρικάλων και αργότερα στο σαντζάκι Ευρίπου. Τον 16ο αιώνα η Λιβαδειά ήταν χάσι Οθωμανών αξιωματούχων και από την Τρίτη ή τέταρτη δεκαετία του 17ου υπήρξε βακούφι της Μέκκας ή, κατ’ άλλους, της Μεδίνας. Τον 18ο αιώνα η πρόσοδος του καζά της Λιβαδειάς αφιερώθηκε στο Γενί-Τζαμί του Σκούταρι, που το είχε ιδρύσει η σύζυγος του σουλτάνου Μεχμέτ Δ΄. Παρά τις καταστροφές που είχε υποστεί η Λιβαδειά από τις πολεμικές συγκρούσεις στη Βοιωτία κατά τη διάρκεια του Τουρκοβενετικού πολέμου του 1684-1699 και συγκεκριμένα το 1694 και το 1695, από τις αρχές του 18ου αιώνα οι συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί βοήθησαν στην ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας: μετά την αφιέρωση των προσόδων στο Γενί-Τζαμί χορηγήθηκαν στους κατοίκους προνόμια, με συνέπεια την ενίσχυση του κοινοτικού θεσμού και τη δημιουργία μιας τάξης αρχόντων. Ο βοεβόδας δεν μπορούσε να λάβει καμία απόφαση χωρίς τη συγκατάθεση των κοτζαμπάσηδων. Δέκα περίπου οικογένειες αποτελούσαν την αριστοκρατία της γης και της πόλης, που τη σύμπνοιά τους δεν μπόρεσε να διασπάσει ο Αλή πασάς, παρά την πίεση που ασκούσε στον καζά της Λιβαδειάς. Έτσι η πόλη, που στα τέλη του 18ου αιώνα χαρακτηριζόταν ως «η μεγαλύτερη της Βοιωτίας», καθώς βρισκόταν στον εμπορικό δρόμο Πελοποννήσου-Μακεδονίας, είχε «αξιόλογη πραγματεία εις μαλλιά, σιτάρι, ρύζι, τα οποία χορηγεί εις άλλα μέρη της Ελλάδος και ξένων τόπων». Παρά το γεγονός ότι το ρεύμα της μετανάστευσης υπήρξε περιορισμένο, από τη Λιβαδειά προήλθαν άνδρες που διακρίθηκαν στις ελληνικές παροικίες της Ρωσίας και της κεντρικής Ευρώπης. Εκτός από τον Λάμπρο Κατσώνη, από τη Λιβαδειά και την περιοχή της κατάγονταν κληρικοί, λόγιοι και έμποροι της διασποράς.

261

Λιβαδειά

Σύγχρονη περίοδος Στις παραμονές της Επανάστασης, η Γκιαούρ Λιβαδειά, όπως την ονόμαζαν οι Τούρκοι για τον πολυάριθμο ελληνικό πληθυσμό της, είχε 10.000 Έλληνες κατοίκους, που επιδίδονταν στη γεωργία, το εμπόριο και τη βιοτεχνία. Το 1820 η πόλη ήταν το κέντρο των ενεργειών της Φιλικής Εταιρείας, στην οποία είχαν μυηθεί οι πρόκριτοί της. Ο Αθανάσιος Διάκος, που είχε αναλάβει την αρχηγία των όπλων της Λιβαδειάς, σε συνεργασία με τον σύντροφό του Βασίλη Μπούσγο και με τους προκρίτους Ιωάννη Λογοθέτη, Ιωάννη Φίλωνα και Λάμπρο Νάκο, προετοίμασαν την εξέγερση. Τη νύχτα της 28ης προς την 29η Μαρτίου οι επαναστάτες είχαν συγκεντρωθεί στον λόφο του Προφήτη Ηλία. Και όταν ο Τούρκος διοικητής Χασάν αγάς απέρριψε την πρόταση του Διάκου για παράδοση, άρχισε η επίθεση. Στις 31 Μαρτίου, οι Τούρκοι, που είχαν κλειστεί στον πύργο Ώρα, παραδόθηκαν και την 1η Απριλίου, σε πανηγυρική δοξολογία στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, οι επίσκοποι Σαλώνων, Ταλαντίου (Αταλάντης) και Αθηνών ευλόγησαν την επαναστατική σημαία του Διάκου. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης η πόλη δοκιμάστηκε επανειλημμένα από τις τουρκικές στρατιές που κατευθύνονταν στην Πελοπόννησο, και στην περιοχή δόθηκαν οι τελευταίες μάχες του Αγώνα. Κατά τις επιχειρήσεις του 1828 στην Ανατολική Στερεά με επικεφαλής τον Δημήτριο Υψηλάντη, οι Τούρκοι που βρίσκονταν στη Λιβαδειά πολιορκήθηκαν από το σώμα του Βάσου Μαυροβουνιώτη και από άτακτο ιππικό, και στις 5 Νοεμβρίου 1828 παρέδωσαν την πόλη. Νέο τουρκικό σώμα υπό τον Μαχμούτ πασά κατέλαβε και πάλι τη Λιβαδειά, αναγκάστηκε όμως να την εγκαταλείψει τις 8 Φεβρουαρίου 1829, για να αποφύγει την κύκλωση. Αμέσως η Λιβαδειά άρχισε να ανασυγκροτείται. Οι κάτοικοι που είχαν καταφύγει σε άλλες περιοχές επανήλθαν, άρχισε η λειτουργία σχολείου με τη φροντίδα του Καποδίστρια, και το 1841 η πόλη ήταν ένα από τα εύρωστα οικονομικά κέντρα του νεοελληνικού κράτους.

Οικονομία Είναι παλιό αγροτικό κέντρο μιας εύφορης περιοχής, που παράγει βαμβάκι, καπνό, σιτηρά, κτηνοτροφικά κ.α. προϊόντα. Σήμερα έχει αξιόλογη βιομηχανία μεταλλικών κατασκευών, οικοδομικών υλικών, κτηνοτροφικών, καθώς και εκκοκκιστήρια βαμβακιού, νηματουργεία, κλωστήρια, υφαντουργεία, σπορελαιουργεία κ.α. Σημαντική ανάπτυξη παρουσιάζει επίσης η βιοτεχνία υφαντών και ειδών λαϊκής τέχνης. Η Λιβαδειά είναι οδικός κόμβος, ιδιαίτερα για τις συγκοινωνίες με την ορεινή Παρνασσίδα (Δελφούς, Όσιο Λουκά, Δίστομο, Δεσφίνα), με αξιόλογη εκδρομική και τουριστική κίνηση. Στην περιοχή του Κάστρου Κωπαΐδας υπάρχει το αεραθλητικό πεδίο της Κωπαΐδας, το οποίο αποτελεί πόλο έλξης αεραθλητών από όλη την Αττική. Λειτουργεί από το 1988 υπό τη διεύθυνση του Γ. Παπαδόπουλου. Από το 2007 στο πεδίο λειτουργεί σχολή εκπαίδευσης πιλότων υπερελαφρών αεροσκαφών, στην οποία διδάσκει ο Ι. Καργαδούρης.

262

Λιβαδειά

263

Αξιοθέατα • Η τοποθεσία Κρύα με δέντρα και νερά • Το πέτρινο θέατρο της Κρύας • οι αρχαίες πηγές της Λήθης και της Μνημοσύνης, στον ποταμό Έρκυνα, από τις οποίες υδρεύεται και σήμερα η πόλη • Τα ερείπια του μαντείου του Τροφωνίου, • Το βυζαντινό κάστρο, που επεκτάθηκε από τους Φράγκους και τους Καταλανούς • Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, που είναι κτισμένο κοντά στα ερείπια ναού του Διός Βασιλέως • Το εκκλησάκι της Αγίας Ιερουσαλήμ στη σπηλιά της Ζωοδόχου Πηγής, δίπλα στο εκκλησάκι του Αϊ-Μηνά • Η μονή Λυκουρέση, της οποίας η σκεπή (ήταν φτιαγμένη από μόλυβδο) χρησιμοποιήθηκε κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας για τη κατασκευή φυσιγγίων.

• Ο οικισμός του Πέρα Χωριού με τη θέα που παρέχει (οι κάτοικοι της Λιβαδειάς το ονομάζουν και μικρό Παρίσι για την ομορφιά του).

Παλιός νερόμυλος στον ποταμό Έρκυνα

Λεπτομέρεια στον ποταμό Έρκυνα

Εκδηλώσεις Κάθε Σεπτέμβριο διοργανώνονται από το Δήμο Λεβαδείας τα "Τροφώνια", πολιτιστικές εκδηλώσεις με θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις, συναυλίες, εκθέσεις, "happenings" κ.ά. Στα πλαίσια των εκδηλώσεων του εορτασμού του χαρακτηριστικού Ρουμελιώτικου Πάσχα, η πόλη στολίζεται πανηγυρικά. Ψήνονται αρνιά, κοκορέτσια και σπληνάντερα, παλαιότερα στην κεντρική πλατεία και τους δρόμους, ενώ σήμερα στο χώρο της Κρύας, όπου οι ντόπιοι και οι επισκέπτες κερνιούνται φαγητό και κρασί. Το γλέντι ολοκληρώνεται με δημοτική μουσική και χορούς.

Λιβαδειά

Παραπομπές [1] Ομήρου Ιλιάς/Β οἵ τε πολυστάφυλον Ἄρνην ἔχον, οἵ τε Μίδειαν Νῖσάν τε ζαθέην Ἀνθηδόνα τ' ἐσχατόωσαν· [2] Παυσανία Ελλάδος περιήγησις/Βοιωτικά τὰ μὲν δὴ πρὸς τῶν ὀρῶν Φωκεῖς ὑπεροικοῦσιν Ὀρχομενίων, ἐν δὲ τῷ πεδίῳ Λεβάδειά ἐστιν αὐτοῖς ὅμορος. αὕτη τὸ μὲν ἐξ ἀρχῆς ᾠκεῖτο ἐπὶ μετεώρου καὶ ὠνομάζετο Μίδεια ἀπὸ τῆς Ἀσπληδόνος μητρός: Λεβάδου δὲ ἐξ Ἀθηνῶν ἐς αὐτὴν ἀφικομένου κατέβησάν τε ἐς τὸ χθαμαλὸν οἱ ἄνθρωποι καὶ ἐκλήθη Λεβάδεια ἡ πόλις ἀπ' αὐτοῦ

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Λεβαδείας (http://vivl-livad.voi.sch.gr/) Συντεταγμένες: 38°23′21″N 22°50′56″E38.389033, 22.848816

264

265

Λουτράκι Λουτράκι Συντεταγμένες: 37°58′30″N 22°58′36″E37.975, 22.97667 [1] Το Λουτράκι είναι πόλη του νομού Κορινθίας, αναγνωρισμένη λουτρόπολη από το 1925[2] , τουριστικό θέρετρο γνωστό για τα ιαματικά λουτρά, τα μεταλλικά νερά του και το καζίνο του. Βρέχεται από τον Κορινθιακό κόλπο, και είναι έδρα του δήμου Λουτρακίου-Περαχώρας, ενώ πάνω από την πόλη δεσπόζουν τα Γεράνεια όρη. Απέχει 84 χιλιόμετρα από την Αθήνα και 4 από την Κόρινθο, και κατά την απογραφή του 2001 είχε 11.383 κατοίκους.

Ιστορία Στην αρχαιότητα η περιοχή ήταν γνωστή σαν Περαία γη και στη θέση του Λουτρακίου ήταν η αρχαία κώμη Θέρμες ή Θέρμαι, γνωστή από την αρχαιότητα για τις ιαματικές πηγές της. Θεωρούνταν αγαπημένη πόλη των θεών και προστάτιδά της ήταν η Θερμία Αρτέμιδα [3] . Η σημερινή ονομασία του Λουτρακίου οφείλεται στις ιαματικές πηγές του - λουτρά.

Η παραλία του Λουτρακίου

Αξιοθέατα Στο όρος Γεράνεια ακριβώς πάνω από το Λουτράκι βρίσκεται η μονή του Οσίου Παταπίου, κατασκευασμένη τον 11ο αιώνα. Είναι προσβάσιμη με αυτοκίνητο και προσφέρει εντυπωσιακή θέα προς την Βόρεια Πελοπόννησο, τον ισθμό της Κορίνθου και τον Σαρωνικό. Στην περιοχή των ιαματικών πηγών υπάρχει ο ναός του Αγίου Ανδρέα χτισμένος το 1345 από τον Ιωάννη Κατακουζηνό[2] .

Το Λουτράκι όπως φαίνεται από τη μονή του Οσίου Παταπίου

Στο Λουτράκι λειτούργησε το πρώτο καζίνο στην Ελλάδα το 1930. Το σημερινό καζίνο λειτουργεί από το 1995[4] . Σε απόσταση 14 χλμ στα Δυτικά βρίσκεται η Λίμνη της Βουλιαγμένης, ένας κλειστός βαθύς θαλάσσιος κόλπος που επικοινωνεί με τον Κορινθιακό με στενό πορθμό πλάτους 6-8 μέτρων όπου παρατηρείται σε μικρή έκταση το φαινόμενο εισροής και εκροής υδάτων λόγω παλίρροιας. Σε απόσταση 4 χλμ προς τα Νότια, στην κατεύθυνση της Κορίνθου βρίσκεται η Διώρυγα της Κορίνθου. Το Λουτράκι διαθέτει κοσμοπολίτικη παραλία του Λουτρακίου[5] . Πρόκειται για μια παραλία 3,5 χιλιομέτρων που ξεκινά από την διώρυγα της Κορίνθου και τελειώνει στο παραλιακό πάρκο του Λουτρακίου. Αποτελείται από μικρό βότσαλο και βαθαίνει γρήγορα. Πολλές καφετέριες της παραλιακής οδού παρέχουν στους λουόμενους ξαπλώστρες και ομπρέλες, χωρίς επιπλέον χρέωση. Ο δήμος μεριμνά για την ασφαλή κολύμβηση,

Λουτράκι με την παρουσία ναυαγοσωστών. Σε όλο το μήκος της παραλίας προβλέπονται και ντους για τους λουόμενους, ενώ η παραλία είναι και προσβάσιμη για άτομα με κινητικά προβλήματα. Ο προσανατολισμός της είναι δυτικός, έτσι οι λουόμενοι απολαμβάνουν τα ηλιοβασιλέματα πίσω από την ακτογραμμή της Κορινθίας από την μια μεριά και το ακρωτήριο Ηραίον από την άλλη. Το Λουτράκι αποτελεί δήμο του Νομού Κορινθίας, μαζί με την Περαχώρα -της οποίας αρχικά απετέλεσε επίνειο- τους Αγίους Θεοδώρους, τα Ισθμια, την Ποσειδωνία, το Σχίνο, τα Μπίσια και τους παραθεριστικούς οικισμούς γύρω και κοντά στην Λίμνη Βουλιαγμένης. Το Λουτράκι καταστράφηκε τελείως από τον ισχυρό σεισμό της Κορίνθου του 1928. Διασώθηκαν μόνο μερικά κτήρια στο μικρό βραχώδες ακρωτήριο μεταξύ του πάρκου και των ιαματικών πηγών. Συγκροτήθηκε τότε οργανισμός ανοικοδόμησης που κατασκεύασε πολλά αντισεισμικά κτήρια σύμφωνα με τις αντιλήψεις της τότε τεχνολογίας. Πρόκειται για απλά, αυστηρά διώροφα κτήρια κατασκευασμένα εξ ολοκλήρου από μπετόν. Αρκετά υπάρχουν ακόμα στον κεντρικό δρόμο. Με τα μπάζα των κατεδαφισμένων κτηρίων και με γαίες που υποχώρησαν από το ύψωμα Γκράβα, επιχώθηκε μεγάλο μέρος της βόρειας πλευράς της ακτής και δημιουργήθηκε το πλούσιο μεγάλο δημοτικό πάρκο. Κτίστηκε επίσης η ιαματική πηγή με το χαρακτηριστικό κυκλικό σχήμα, διακοσμημένη εσωτερικά με πλούσια μεγάλα ψηφιδωτά που φιλοτέχνησαν καλλιτέχνες και φοιτητές της σχολής Καλών Τεχνών. Στις 24 Φεβρουαρίου του 1981 το Λουτράκι χτυπήθηκε ξανά από τριπλό σεισμό με αποτέλεσμα μερικές καταρρεύσεις κτηρίων και πολλές ζημιές. Πιο εντυπωσιακή ήταν η κατάρρευση του οκταώροφου ξενοδοχείου που βρισκόταν στον χώρο όπου αργότερα κτίστηκε το καζίνο και ενός ακόμα πολυόροφου ξενοδοχείου στην οδό Κορίνθου. Στον ίδιο σεισμό είχαμε σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή της Περαχώρας. Τις ζημιές αυτές ακολούθησαν εκτεταμένες εργασίες ενίσχυσης των φερόντων οργανισμών των περισσοτέρων κτηρίων. Τώρα το Λουτράκι θεωρείται πόλη ιδιαίτερα θωρακισμένη απέναντι στο ενδεχόμενο νέου σεισμού. Το Λουτράκι είναι από τις λίγες πόλεις που ακόμα διαθέτουν θερινό κινηματογράφο, έναν από τους ωραιότερα τοποθετημένους αφού βρίσκεται δίπλα στην θάλασσα και χωρίζει από αυτήν με μερικές συστάδες από πικροδάφνες και υψηλούς ευκαλύπτους. Πρόκειται για τον κινηματογράφο "Ηλέκτρα" που λειτουργεί για πάνω από 60 χρόνια. Τα τελευταία χρόνια κατασκευάσθηκε εντυπωσιακή λεωφόρος-είσοδος στην πόλη και περιφερειακός δρόμος που επιτρέπει στους αυτοκινητιστές να αποφεύγουν το κέντρο της πόλης. Από το 2008 λειτουργεί μεγάλο σύγχρονο δημοτικό υδροθεραπευτήριο στο κέντρο της πόλης.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9B%CE%BF%CF%85%CF%84%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%B9& params=37_58_30_N_22_58_36_E_type:city [2] Νομός Κορινθίας τουριστικές διαδρομές (http:/ / www. korinthia. net/ diadromes-loutraki-limnh-vouliagmenis-peraxora. htm) [3] Ιστορικά για το Λουτράκι (http:/ / www. domusars. gr/ main/ index. php?option=com_content& view=article& id=53& Itemid=77& lang=el) [4] Δήμος Λουτρακίου-Περαχώρας (http:/ / www. loutraki. gr/ portal/ page/ portal/ lp/ sights/ casino) [5] Ταξιδιωτικός οδηγός για το Λουτράκι (http:/ / www. visit-lk. gr/ el/ tourist-guide-. html)

266

267

Μεσολόγγι Μεσολόγγι Συντεταγμένες: 38°22′N 21°25′E38.367, 21.417 [1] Μεσολόγγι

Άποψη του Μεσολογγίου

Μεσολόγγι Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Στερεά Ελλάδα

Περιφέρεια

Δυτική Ελλάδα

Νομός

Αιτωλοακαρνανίας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων

8

Επίσημος πληθυσμός

18.121 (2001)

Έκταση

151.889 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

30200

Τηλεφωνικός κωδικός

26310

Δήμαρχος

Αναγνωστόπουλος Ιωάννης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. messolonghi. gr/

Μεσολόγγι

268

Το Μεσολόγγι (επισήμως, Ιερά πόλη Μεσολογγίου) είναι πρωτεύουσα του Νομού Αιτωλοακαρνανίας. Βρίσκεται στο Νότιο τμήμα του Νομού, σε απόσταση περίπου 35 χιλιομέτρων από το Αγρίνιο και 37 χιλιομέτρων από το Αντίρριο. Αποτελεί ιστορικό Δήμο καθώς στην πόλη έλαβαν χώρα μερικές απ' τις πιο δραματικές στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, οι δύο Πολιορκίες και η Έξοδος του Μεσολογγίου. Το Μεσολόγγι είναι γνωστό επίσης για τα αλιευτικά του προϊόντα, ιδιαίτερα το αυγοτάραχο, μιας και η παρακείμενη λιμνοθάλασσα είναι ιδανικό μέρος για ιχθυοκαλλιέργειες. Η λιμνοθάλασσα με τις γραφικές «πελάδες» της-τα μικρά ξύλινα σπιτάκια πάνω σε πασσάλους, μέσα στο νερό- προστατεύεται από την γνωστή συνθήκη RAMSAR και αποτελεί περιβαλλοντικό πάρκο και οικοσύστημα. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, το Μεσολόγγι έχει 18.121 κατοίκους και μαζί με τις πρώην γειτονικές κοινότητες που ενσωματώθηκαν στον σημερινό καποδιστριακό δήμο αποτελούν ένα δυναμικό και συνεχώς αναπτυσσόμενο οικιστικό σύνολο. Το Μεσολόγγι βρίσκεται μεταξύ των ποταμών Αχελώου και Ευήνου.

Ιστορία Το όνομα Μεσολόγγι πρωτοαναφέρθηκε από έναν Βενετό, ο οποίος περιέγραφε την μάχη του Λεπάντο κοντά στη Ναύπακτο. Αρκετές ιστορικές πηγές αναφέρουν πως το όνομα Μεσολόγγι προέρχεται από την ένωση των δύο ιταλικών λέξεων, ΜΕΖΖΟ/MESSO και LAGHI το οποίο σημαίνει «ένα μέρος εν μέσω λιμνών» ή «ένα μέρος που περιλαμβάνεται από λίμνες». Μέχρι το 1700 η πόλη βρισκόταν υπό Βενετική κατοχή. Οι κάτοικοί του ήταν κυρίως ψαράδες.

Η "Έξοδος του Μεσολογγίου",Θεόδωρος Βρυζάκης (1855)

Στα βορειοδυτικά του Μεσολογγίου υπάρχουν τα ερείπια της Πλευρώνας («Ασφακοβούνι»), μίας πόλης η οποία αναφέρεται στα έργα του Ομήρου. Συμμετείχε στον Τρωϊκό πόλεμο και καταστράφηκε από τον Δημήτριο τον Αιτωλικό. Η νέα πόλη, η οποία χτίστηκε στα ερείπια της παλιάς, ήταν μία από τις πιο σημαντικές της Αιτωλίας και είχε 30 πύργους και 7 πύλες. Τα ερείπια ενός αρχαίου θεάτρου ακόμη υπάρχουν.

Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1770, ο στρατός της πόλης ηττήθηκε από τους Οθωμανούς. Το Μεσολόγγι επαναστάτησε ξανά στις 20 Μαΐου του 1821 και ήταν μία από τις κύριες Ελληνικές δυνάμεις στον απελευθερωτικό αγώνα. Οι κάτοικοι αντιστάθηκαν στις επιθέσεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το 1822. Η δεύτερη επίθεση ξεκίνησε στις 15 Απριλίου του 1825 από τον Κιουταχή, του οποίου ο στρατός αριθμούσε 30.000 άντρες και αργότερα ενισχύθηκε με άλλους 10.000 οι οποίοι καθοδηγούνταν από τον Ιμπραήμ. Μετά από ένα χρόνο συνεχόμενων επιθέσεων και πείνας, οι κάτοικοι του Μεσολογγίου αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν έξοδο από την πόλη, την νύχτα της 10ης Απριλίου του 1826, η οποία έμεινε ονομαστή ως «Έξοδος του Μεσολογγίου». Εκείνη την περίοδο οι κάτοικοι της πόλης ήταν 10.500 από τους οποίους οι 3.500 ήταν οπλισμένοι. Λίγοι ήταν οι Μεσολογγίτες που επιβίωσαν κατά την Έξοδο. Εξαιτίας της ηρωικής στάσης των Μεσολογγιτών, η πόλη δέχθηκε την τιμή να της αποδοθεί ο τίτλος της Ιερής Πόλης, η οποία είναι μοναδική στην Ελλάδα.

Μεσολόγγι

Ο γνωστός φιλέλληνας Άγγλος ποιητής Λόρδος Βύρων, ο οποίος υποστήριζε την ελληνική προσπάθεια για απελευθέρωση, πέθανε στην πόλη το 1824. Αναφορά στο πρόσωπό του υπάρχει σε ένα κενοτάφιο το οποίο περιέχει την καρδιά του.

Εκπαίδευση Στο Μεσολόγγι έχει την έδρα του το ΤΕΙ Μεσολογγίου, που ιδρύθηκε το 1983 και έχει εγγεγραμμένους περίπου 5.000 Άποψη λιμνοθάλασσας-ανατολική περιμετρική της σπουδαστές. Αποτελείται από δυο σχολές πόλης (Διοίκησης-Οικονομίας και Τεχνολογίας-Γεωπονίας) που περιλαμβάνουν από τρία τμήματα, ενώ λειτουργεί και παράρτημα Σχολής Τεχνολογικών Εφαρμογών τμήματος Πληροφορικής στη Ναύπακτο.

Πολιτισμός Στην πόλη βρίσκονται, μεταξύ άλλων, η κατοικία της οικογένειας Τρικούπη, του ποιητή Παλαμά, η Βάλβειος βιβλιοθήκη,η οποία αποτελεί και την δημόσια δημοτική βιβλιοθήκη της πόλης με σπάνια βιβλία και ντοκουμέντα, η γκαλερί σύγχρονης τέχνης των Χρήστου και Σοφίας Μοσχανδρέου με πλήθος έργων σημαντικών Ελλήνων δημιουργών. Επίσης υπάρχουν εκεί, το Κέντρο Λόγου και Τέχνης, η Διέξοδος ένα απο τα σημαντικότερα πολιτιστικά κύτταρα όχι μονο της πόλης ,αλλά ολόκληρης της Δυτικής Ελλάδας ,το οποίο ευθύνεται για την διοργάνωση πλείστων Ο κήπος των Ηρώων εκδηλώσεων όπως εκθέσεων, σεμιναρίων, βιντεοπροβολών, παρουσιάσεων, επιστημονικών συνεδρίων και το Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης στην πλατεία Μάρκου Μπότσαρημε πλούσια ενθυμήματα του Αγώνα του 1821. Τα τείχη και η πύλη της πόλης παραμένουν επιβλητικά και κανείς μπορεί να επισκεφθεί τον Κήπο των Ηρώων όπου έχουν θαφτεί πολλοί γνωστοί και άγνωστοι ήρωες που πολέμησαν στην Ηρωική Έξοδο. Κάθε χρόνο η Κυριακή των Βαΐων γιορτάζεται ως ημέρα μνήμης της Εξόδου. Είναι η πιο σημαντική τοπική εορτή την οποία τιμούν με την παρουσία τους πολλές πολιτικές προσωπικότητες, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και άλλων χωρών.

269

Μεσολόγγι

270

Σημαντικές προσωπικότητες • Χαρίλαος Τρικούπης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1832-1896) • Σπυρίδων Τρικούπης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1788-1873) • Ζηνόβιος-Ζαφείριος Βάλβης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1800-1886) • Δημήτριος Βάλβης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1814-1892) • Επαμεινώνδας Δεληγεώργης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1829-1879) • Κωστής Παλαμάς, ποιητής (1859-1943) • Μιλτιάδης Μαλακάσης, ποιητής (1869-1943) • Γεώργιος Δροσίνης, ποιητής/ πεζογράφος (1859-1951) • Ιωάννης Λυκούδης, δήμαρχος • Λόρδος Βύρων, η καρδιά του οποίου είναι θαμμένη στην πόλη

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δικτυακή Πύλη Δήμου Ιεράς Πόλης Μεσολογγίου [2] • Φορέας Διαχείρησης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου [3] • Τουρλίδα Μεσολογγίου [4]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9C%CE%B5%CF%83%CE%BF%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%B3%CE%B9& params=38_22_N_21_25_E_type:adm2nd_scale:9000_region:GR-23 [2] http:/ / www. messolonghi. gr/ [3] http:/ / www. fdlmes. gr/ [4] http:/ / www. tourlida. gr

Χαρίλαος Τρικούπης

271

Μυτιλήνη Μυτιλήνη Συντεταγμένες: 39°06′13″N 26°31′59″E39.1036, 26.5331 [1]

Μυτιλήνη

Χώρα

Ελλάδα

Γεωγρ. διαμέρισμα

Νησιά Αιγαίου

Περιφέρεια

Βόρειο Αιγαίο

Νομός

Λέσβος

Δήμος

Μυτιλήνης

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 9 Πληθυσμός δήμου

36.196 (2001)

Πληθυσμός πόλης

27.247 (2001)

Υψόμετρο

20 μ

Ταχ. κωδικός

811 00

Τηλ. κωδικός

22510

Δήμαρχος

Αθανάσιος Γιακαλής

Η Μυτιλήνη είναι πόλη κτισμένη στο νοτιοανατολικό άκρο της νήσου Λέσβου. Είναι πρωτεύουσα του νησιού, έδρα του νομού Λέσβου και της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, διοικητικό, εμπορικό και πνευματικό κέντρο με πληθυσμό 27.247 κατοίκους (απογραφή 2001). Η έκταση της πόλης είναι σχετικά μεγάλη, αλλά δυσανάλογη ως προς τον πληθυσμό της. Ο σχετικά μικρός πληθυσμός της (27.247 κ.) ως προς την έκταση της, οφείλεται στο ότι μόνο το νότιο και το νοτιοδυτικό τμήμα της πόλης έχουν υποστεί τον οικοδομικό οργασμό τις δεκαετίες του 80' και του 90' της πυκνής δόμησης - κατασκευής πολυκατοικιών άρα και την συσπείρωση της πλειοψηφίας του πληθυσμού εκεί, δηλαδή στο 35-40% μόνο όλης της έκτασης της πόλης.

Το Άγαλμα της Ελευθερίας στο λιμάνι της Μυτιλήνης και το Κάστρο στο βάθος

Μυτιλήνη

272

Η υπόλοιπη μεγαλύτερη πιο αραιοκατοικημένη έκταση της Μυτιλήνης αντιπροσωπεύεται σχεδόν ακόμη, από χαμηλά παλαιά κυρίως κτήρια μεταξύ των οποίων πολλά διατηρητέα νεοκλασικά και κάποια δυτικής ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής κτήρια από τα οποία ξεχωρίζουν ο Ι.Ν. Αγίου Θεράποντα αναγεννησιακού ρυθμού με τον μεγαλοπρεπή μπαρόκ τρούλο του να δεσπόζει στο λιμάνι της πόλης,με χρήματα του Πατριάρχου πρώην Αλεξανδρείας κ.κ.Καλλινίκου από την Σκοτίνα Πιερίας, το καμπαναριό της μητροπόλεως που είναι νεογοτθικού ρυθμού το οποίο είναι και το μοναδικό στην Η προκυμαία της Μυτιλήνης Ελλάδα αυτού του ρυθμού, το όμορφο νεο-μπαρόκ 4όροφο κτήριο της νυν Εγνατίας Τράπεζας στην Πλατεία Σαπφούς στην προκυμαία, και αρκετά αρχοντικά σε όλη την επικράτεια της πόλης από τα οποία ξεχωρίζουν αυτά της περιοχής Σουράδα στο Ν.Α τμήμα της πόλης στον δρόμο προς αεροδρόμιο, τα οποία χτίστηκαν από Έλληνες στα τέλη του 19ου αιω. και αρχές του 20ου αιω. που ζούσαν στο εξωτερικό. Κι έτσι τα κτήρια αυτά φέρουν πάνω τους πολλά δυτικοευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά στοιχεία όπως μπαρόκ, νεογοτθικά, μπελ επόκ, αναγεννησιακά, νεοκλασικά και πολλές φορές αναμεμιγμένα μεταξύ τους συμπληρώνοντας μια όμορφη παράξενη αρχιτεκτονική εικόνα για την πόλη αλλά και για το νησί. Χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό αριστούργημα της περιοχής είναι ο αρκετά γνωστός Πύργος Μυτιλήνης μπελ επόκ ρυθμού, πολυτελής ξενώνας σήμερα.

Ιστορία Το Αρχαίο Θέατρο α) Γεωγραφικός Προσδιορισμός: Ο αρχαιολογικός χώρος του αρχαίου θεάτρου Μυτιλήνης βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά της πόλης της Μυτιλήνης, σε ύψωμα, μέσα σ' ένα δασύλλιο από πεύκα, σε μικρή απόσταση από το τέλος του ανηφορικού δρόμου που διασχίζει τον προσφυγικό Συνοικισμό της Επάνω Σκάλας και καταλήγει στην εκκλησία της Αγίας Κυριακής. Η θέα από το σημείο αυτό είναι απαράμιλλη. Στα πόδια μας απλώνεται η πανέμορφη πόλη της Μυτιλήνης ενώ στο βάθος διακρίνονται τα παράλια της Τουρκίας. Το κάστρο (βορειο-ανατολική όψη)

Μυτιλήνη

273

β) Γιατί μιλάμε για αρχαιολογικό χώρο και όχι για αρχαίο θέατρο: Σήμερα όλοι μιλούν για αρχαιολογικό χώρο διότι εκτός από μερικές εγκαταλελειμμένες αρχαίες πέτρες – πλίνθους και την διάταξη του αρχαίου θεάτρου (κατηφορικός ημικυκλικό χώρος καθισμάτων θεατών και κυκλικός χώρος της πλατείας – ορχήστρας) τίποτε δεν μας θυμίζει ότι εκεί πριν από 2000 περίπου χρόνια λάμβαναν χώρα θεατρικές παραστάσεις που ήταν γνωστές σε όλη την Ιωνία (τα σημερινά παράλια της Μικράς Ασίας). Τα κάτω, Οθωμανικά τείχη του κάστρου

γ) ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: H πρώτη ανασκαφική έρευνα έγινε το 1928 από τον Δημήτριο Eυαγγελίδη. O ίδιος το 1958 επανέλαβε την έρευνα κυρίως στο χώρο της ορχήστρας και της σκηνής. O τότε έφορος Αρχαιοτήτων B. Πετράκος προέβη σε καθαρισμό και αποτύπωση του χώρου το 1967. ενώ προέβη σε αναστήλωση του περιφερειακού τοίχου της ορχήστρας καθώς και σε αποκατάσταση των δύο δωματίων δυτικά της ορχήστρας. Ακολούθως ο χώρος ανακυρήχθηκε αρχαιολογικός και πραγματοποιήθηκαν εκτενής ανασκαφές τα ευρήματα των οποίων φυλάσσονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης, ενώ τα σημαντικότερα εκτίθενται στο κοινό στους χώρους του ιδίου Μουσείου.

Ο Συνοικισμός Βάρναλη και η Επάνω Σκάλα όπως φαίνεται από το κάστρο

Οι ανασκαφές απέδειξαν ότι σώζεται η τελευταία οικοδομική φάση του μνημείου, που χρονολογείται στα Yστερορωμαϊκά χρόνια. σχήμα της ορχήστρας είναι κυκλικό, με διάμετρο περίπου 24,20 μ. H ορχήστρα ορίζεται από το εντελώς κατεστραμμένο κοίλο με τοίχο που έφερε ορθομαρμάρωση. H σκηνή διαιρείται από τρεις διαδρόμους. Στον μεσαίο βρέθηκε κτιστός οχετός για την απορροή των υδάτων. Στα δυτικά της ορχήστρας υπάρχουν δύο δωμάτια σκαμμένα στο βράχο του κοίλου. H πρώτη οικοδομική φάση του Θεάτρου της Μυτιλήνης χρονολογείται στην πρώιμη ελληνιστική περίοδο, όπως Το άλσος του Αρχαίου Θεάτρου αποδεικνύουν τα εδώλια και τα αρχιτεκτονικά μέλη, που βρέθηκαν επί τόπου ή χρησιμοποιημένα σε δεύτερη χρήση για την οικοδόμηση του Κάστρου της Mυτιλήνης.Kατά την Yστερορωμαϊκή περίοδο το Θέατρο μετασκευάσθηκε.

Tο πεταλόσχημο κοίλο του υπολογίζεται ότι στη φάση αυτή θα είχε χωρητικότητα περίπου 10.000 θεατών. O Πλούταρχος, στο βίο του Πομπηίου (Πομπήιος, 42) διέσωσε την πληροφορία ότι ο Ρωμαίος στρατηγός θαύμασε το Θέατρο της Μυτιλήνης και αντέγραψε το σχέδιό του στο Θέατρο που έκτισε στη Ρώμη το 55 π.X.

Μυτιλήνη

274

Συγκοινωνίες Ακτοπλοϊκές Το λιμάνι της πόλης που είναι από τα μεγαλύτερα του Αιγαίου, έχει καθημερινά ακτοπλοϊκή συγκοινωνία με το λιμάνι του Πειραιά μέσω Χίου, και ακτοπλοϊκή συγκοινωνία με τη Θεσσαλονίκη, τη Λήμνο αλλά και την Καβάλα. Επίσης το συνδέουν και δρομολόγια με μικρά πλοία με τις πόλεις Αϊβαλί και Δεκέλια στα απέναντι Τουρκικά παράλια.

Αεροπορικές Η Μυτιλήνη διαθέτει το σύγχρονο διεθνές αεροδρόμιο "ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ" και συνδέεται καθημερινώς με την Αθήνα και αραιότερα με την Θεσσαλονίκη, μέσω των αερογραμμών της Ολυμπιακής Αεροπορίας και της Aegean Airlines, με τύπους αεροπλάνων Boeing 737-300, Avro RJ100 και ATR 72. Κατά την τουριστική περίοδο εξυπηρετεί τις πτήσεις charters από διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Αρχοντικά της Μυτιλήνης

Ξενοδοχείο "Ολυμπιάς"

Ξενοδοχείο "Πύργος Μυτιλήνης"

Μυτιλήνη

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι • • • • •

Ιστοσελίδα Δήμου Μυτιλήνης [2] Τουριστικός Οδηγός Λέσβου [3] Φωτογραφικός Οδηγός Λέσβου [4] Αεροφωτογραφίες Λέσβου [5] Oδηγός για τις εκδηλώσεις της Μυτιλήνης-Λέσβου [6]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9C%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BB%CE%AE%CE%BD%CE%B7& params=39. 1036_N_26.

5331_E_type:city(32000) [2] http:/ / www. mytilene. gr [3] http:/ / www. visitlesvos. gr [4] http:/ / www. nyfida. com [5] http:/ / www. photopassport. gr/ index_181. html [6] http:/ / www. lesvosevents. com/ index. htm

275

276

Νάουσα Ημαθίας Νάουσα Ημαθίας Συντεταγμένες: 40°37′60″N 22°04′00″E40.6333, 22.0667 [1] Νάουσα

Γεωγραφικό Διαμέρισμα Μακεδονία Περιφέρεια

Κεντρική Μακεδονία

Νομός

Ημαθίας

Επίσημος πληθυσμός

22.288 (2001)

Έκταση

300,89 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

592 00

Τηλεφωνικός κωδικός

23320

Δήμαρχος

Τάσος Καραμπατζός

Δικτυακός τόπος

www.naoussa.gr

[2]

Η Νάουσα είναι πόλη της Κεντρικής Μακεδονίας, χτισμένη στους πρόποδες του όρους Βερμίου. Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του Νομού Ημαθίας, λίγα χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα του νομού Βέροια. Από το 1955 χαρακτηρίζεται και «Ηρωική Πόλη» (πλάι στο Μεσολόγγι, το Σούλι και το Αρκάδι) για τους αγώνες και τις θυσίες κατά την περίοδο των απελευθερωτικών αγώνων του 1822. Η περιοχή της Νάουσας έχει ιστορία αιώνων. Στα πόδια της πόλης υπάρχουν τα ερείπια της περίφημης Σχολής του Αριστοτέλη στην οποία διδάχτηκε στα νιάτα του ο Μέγας Αλέξανδρος ηθική, πολιτική και φιλοσοφία. Αφού θα μείνει ακατοίκητη για μεγάλο διάστημα απο τα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα, αρχές του 15ου αιώνα, η περιοχή της Νάουσας θα επανοικιστεί στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας και θα γνωρίσει μεγάλη ακμή στον τομέα της χειροτεχνίας. Το 1822 η Νάουσα θα εξεγερθεί κατά τών Τούρκων, αλλά η εξέγερση καταστέλεται αιματηρά (το γνωστό "Ολοκαύτωμα της Νάουσας"). Παρόλα αυτά η Νάουσα κατορθώνει να ορθοποδήσει και πάλι και στα τέλη του 19ου αιώνα θα έχει ανθηρή βιομηχανία, ιδίως στον τομέα της κλωστοϋφαντουργείας με προϊόντα γνωστά και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ο τομέας αυτός θα αποτελέσει και τη βάση για μεγάλη οικονομική ακμή που συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωση απο την Οθωμανική κυριαρχία, επέζησε τους δυό Παγκόσμιους Πολέμους για να παρακμάσει στις αρχές της δεκαετίας του '90. Η παρακμή οδήγησε σε κλείσιμο μεγάλων βιομηχανικών μονάδων και σε δραματική αύξηση της ανεργίας.

H ευρύτερη περιοχή της Νάουσας φημίζεται για την οινοπαραγωγή της. Παράγονται σχεδόν στο σύνολό τους κρασιά Ονομασίας Προελεύσεως Ανωτάτης Ποιότητος (Ο.Π.Α.Π.). Το ομώνυμο κόκκινο κρασί είναι παγκοσμίου φήμης, με πολλές διακρίσεις στην χώρα και στο εξωτερικό. Ήταν από τα πρώτα κρασιά στην

Νάουσα Ημαθίας Ελλάδα που κυκλοφόρησαν και εμφιαλωμένα. Η Νάουσα παράγει από τις καλύτερες ποικιλίες ροδάκινων, μήλων και κερασιών που ξεχωρίζουν στις εγχώριες και διεθνείς αγορές. Η Νάουσα φημίζεται επίσης για το καρναβάλι της και το μοναδικό στον ελλαδικό χώρο χορευτικό δρώμενο Μπούλες, που κάθε χρόνο προσελκύει μεγάλο αριθμό επισκεπτών, όπως και για βάση για χειμερινές και οικολογικές διακοπές. Τέλος είναι αγαπητό μέρος προετοιμασίας ποδοσφαιρικών ομάδων κατά την περίοδο του καλοκαιριού.

Γεωγραφία H Νάουσα είναι χτισμένη στους ανατολικούς πρόποδες του Βερμίου σε μια φυσική αγκαλιά που σχηματίζει το βουνό. Δεσπόζει σ' ένα μέσο υψόμετρο 330 m πάνω από τη θάλασσα, έχοντας στα πόδια της τον κάμπο της Ημαθίας. Το κλίμα της είναι ηπειρωτικό-μεσογειακό. Απέχει 90 km δυτικά από την Θεσσαλονίκη, 22 km βόρεια από την Βέροια και 32 km νότια από την Έδεσσα. Η περιοχή της Νάουσας διαθέτει πολλές φυσικές ομορφιές λόγω του ανάγλυφου εδάφους, των καταπράσινων βουνοπλαγιών και των πλούσιων πηγαίων νερών που σχηματίζουν μικρούς και μεγάλους καταρράχτες. Κάθε επισκέπτης μένει ενθουσιασμένος για παράδειγμα απο το Άλσος του Αγίου Νικολάου Νάουσας με τα υπεραιωνόβια πλατάνια του και τις πηγές της Αραπίτσας, του ποταμιού που χωρίζει την πόλη στα δύο. Το μέρος έχει αξιοποιηθεί και τουριστικά, αλλά με σεβασμό προς το περιβάλλον, πράγμα που εγγυάται και η υπαγωγή του στο Πρόγραμμα LIFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Δήμος της Νάουσας ιδρύθηκε στις 17 Οκτωβρίου 1912, αμέσως μετά την απελευθέρωση απο τους Οθωμανούς. Με τις οργανωτικες αλλαγές του Προγράμματος Ανασυγκρότησης της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης «Ιωάννης Καποδίστριας» ο Δήμος θα μεγαλώσει σημαντικά με την ενσωμάτωση των κοινοτήτων Αρκοχωρίου, Γιαννακοχωρίου, Ροδοχωρίου (με τους οικισμούς Ροδοχωρίου, Μεταμόρφωσης και Αγίου Παύλου) και Στενημάχου. Το δημοτικό διαμέρισμα της Νάουσας περιλαμβάνει τους οικισμούς Νάουσα, Νέα Στράντζα, Σταθμός, Άγιος Νικόλαος και Άνω Σέλι. Λόγω της εγγύτητας στα βουνά, έχει αξιοποιηθεί και ο χειμερινός τουρισμός στο χιονοδρομικό κέντρο 3-5 Πηγάδια που απέχει μόλις 18 χιλιόμετρα απο το κέντρο της πόλης, βρίσκεται σε υψόμετρο 1400 - 2050 μέτρα και θεωρείται ένα από τα καλύτερα χιονοδρομικά κέντρα της χώρας.

Ιστορία Η σημερινή Νάουσα έχει σχετικά μικρή ιστορία καθώς θα δημιουργηθεί πριν από 600 περίπου χρόνια, μεταξύ της κατάληψης της Βέροιας και της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Ωστόσο η ευρεία περιοχή της Νάουσας ήταν κατοικημένη από τα αρχαιότατα χρόνια.

Τα αρχαία χρόνια (Μίεζα) Πρώτοι κάτοικοι που αναφέρονται στα γραπτά είναι οι Βρίγες, Θρακική φυλή γνωστότερη στην ιστορία με το όνομα Φρύγες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε όλη την Ημαθία γύρω στο 1200 π.Χ.. Οι Βρίγες θα διωχτούν αργότερα από την περιοχή από Μακεδονικές φυλές. Οι ανασκαφές που έγιναν στην πεδιάδα της Νάουσας και των γειτονικών κοινοτήτων δείχνουν από τα ευρήματα που βρέθηκαν, πως στον χώρο υπήρξε σημαντική πόλη με το όνομα Μίεζα ή Μέζα όπως αναφέρεται σε επιγραφή των Δελφών. Ο αρχαιολογικός χώρος ανήκει στο μεγαλύτερο του μέρος στον Δήμο Ανθεμίων (Κοπανός, Χαρίεσσα, Λευκάδια) και παρόλο που ανακαλύφτηκε ήδη τον 19ο αιώνα, συστηματική έρευνα ξεκίνησε μόλις το 1950. Ανακαλύφτηκαν οικισμοί ήδη από τα τέλη της Εποχής του Χαλκού, αλλά τα περισσότερα μνημεία που διασώθηκαν είναι από την ελληνιστική εποχή. Τα πιο σημαντικά ευρήματα θεωρούνται: • Η Σχολή του Αριστοτέλη στο Νυμφαίο της Μίεζας (Βρίσκεται στη θέση "Ισβόρια" της Νάουσας. Είναι ένα τοπίο πλούσιο σε νερά και βλάστηση όπου βρίσκεται το Νυμφαίο, Ιερό των Νυμφών δηλαδή. Πρώτες

277

Νάουσα Ημαθίας ενδείξεις χρήσης του χώρου ανάγονται στην Εποχή του Σιδήρου, όμως μετά τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. ο χώρος θα διαμορφωθεί σε σχολή και εδώ ο φιλόσοφος Αριστοτέλης δίδαξε στον νεαρό Αλέξανδρο φιλοσοφία, ηθική, τέχνες και μαθηματικά. Ανάμεσα σε δύο φυσικά σπήλαια λαξεύτηκε κάθετα ο βράχος, προστέθηκε μία ιωνική κιονοστοιχία και δημιουργήθηκε μία στεγασμένη στοά σε σχήμα Γ. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βέροιας υπάρχουν κεραμίδες και πήλινες σίμες από τη στέγη της στοάς.

• Το αρχαίο θέατρο της Μίεζας (θέατρο ελληνιστικών χρόνων (2ος αι. π.Χ.). Ανακαλύφτηκε τυχαία το 1992. Είχε χωρητικότητα γύρω στους 1.500-2.000 θεατές. Οι ανασκαφές συνεχίζονται και κοντά στο θέατρο όπου βρίσκεται η αγορά της Μίεζας).

• Ο μεγάλος Μακεδονικός τάφος «Κρίσεως» (Αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Μνημειακός διθάλαμος μακεδονικός τάφος με διώροφη πρόσοψη και τέσσερεις ζωγραφικές παραστάσεις με σκηνές Κρίσεως του νεκρού στον Άδη. Πιθανότατα τάφος του Πευκέστα, στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τη Μίεζα).

• Ο Μακεδονικός τάφος των Λύσωνος και Καλλικλέους (Γύρω στο 200 π.Χ. Μικρός διθάλαμος μακεδονικός τάφος με απλή πρόσοψη και πολύχρωμες ζωγραφικές παραστάσεις. Περιέχει τα οστά και την τέφρα τεσσάρων γενιών μιας οικογένειας υψηλής στρατιωτικής ιεραρχίας και πήρε το όνομα από δυο εκ των νεκρών).

• Ο Μακεδονικός τάφος των Ανθεμίων (3ου αιώνα π.Χ. Διθάλαμος καμαροσκεπής μακεδονικός τάφος).

• Ο Μακεδονικός Τάφος του Kinch (Γύρω στα 310-290 π.Χ. Μικρός διθάλαμος μακεδονικός τάφος με απλή πρόσοψη. Η ζωγραφική διακόσμηση του εσωτερικού δε διασώζεται πλέον. Πήρε το όνομα από τον Δανό αρχαιολόγο Kinch που τον ανέσκαψε στα τέλη του 19ου αιώνα). Το 168 π.Χ. μετά την μάχη της Πύδνας η περιοχή περνά στα χέρια τών Ρωμαίων. Έκτοτε η περιοχή της Νάουσας περνά σε αφάνεια.

Η επανίδρυση H σημερινή Νάουσα δεν είναι γνωστό πότε δημιουργήθηκε ακριβώς. Σύμφωνα με τοπικους μύθους και έμμεσες ιστορικές μαρτυρίες θα δημιουργηθεί τα τέλη του 14ου αιώνα, αρχές του 15ου αιώνα, προφανώς λίγα χρόνια μετά την κατάληψη της Βέροιας από τους Τούρκους (γύρω στα 1383-87). Την εποχή εκείνη επικρατούσε αναρχία στην περιοχή καθώς άτακτες μονάδες γαζήδων έκαναν συχνές επιδρομές και καταλάμβαναν, συχνά για μικρό διάστημα, πόλεις και περιοχές της Μακεδονίας. Tρομαγμένοι κάτοικοι της περιοχής κατέφυγαν μεταξύ άλλων και στα όρια της σημερινής πόλης της Νάουσας, στα δάση και ορεινά άσυλά της και συνέβαλαν στην επανακατοίκηση της περιοχής. Η τοποθεσία όπου είναι χτισμένη η πόλη σήμερα ήταν ιδανική, καθώς όλος ο κάμπος απλωνόταν στα πόδια των κατοίκων που μπορούσαν εύκολα να δουν επερχόμενους κινδύνους. Μετά την ολοκληρωτική κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Οθωμανούς η περιοχή περιήλθε στα χέρια του Γαζή Αχμέτ Εβρενός, ένος από τους πιο δραστήριους στρατηγούς του σουλτάνου Μουράτ Α' στον οποίο η τουρκική παράδοση αποδίδει την κατάληψη σχεδόν κάθε σημαντικής πόλης της Μακεδονίας. Εδώ θα ιδρύσει βακούφι που οι απόγονοί του διατήρησαν στα Γιαννιτσά. Ο ελληνικός πληθυσμός στην περιοχή απολάμβανε εξ αρχής σημαντικά προνόμια, χάρη στην παρέμβαση της Βαλιντέ Χανούμ Σουλτάνας (Μάρα Μπράνκοβιτς, κόρης του Σέρβου ηγεμόνα Γεωργίου Μπράνκοβιτς και σύζυγος του Μουράτ Β'). Η Νάουσα ήταν χριστιανική πόλη εξ’ αρχής (εκτός από τον καδή (δικαστή) και το βοεβόδα (διοικητή) δεν ήταν άλλοι Οθωμανοί στην πόλη), με δικαιώματα αυτοδιοίκησης, δικής της φρουράς και με σημαντικά φορολογικά προνόμια, που επέτρεψαν την γρήγορη συγκέντρωση πληθυσμού και την ανάπτυξη της χειροτεχνίας (οπλουργία, χρυσοχοΐα, υφαντουργία κλπ). Ήδη απ' τον 17ου αιώνα υπάρχει ένα αστικό κέντρο με χίλια περίπου σπίτια και οικονομική επιρροή στην περιοχή της κεντρικής Μακεδονίας και πιο πέρα (λόγω της θέσης στο δρόμο τών καραβανιών που συνέδεε τις νοτιοβαλκανικές αγορές). Ο Εβλιγιά Τσελεμπή αναφέρει ότι κατοικείται κυρίως από Έλληνες κατά την επίσκεψή του το 17ο αιώνα[3] .

278

Νάουσα Ημαθίας Μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα λίγα είναι γνωστά για την πόλη. Η πρώτη σημαντική πληροφορία αναφέρεται στη στάση του 1705 όταν Τούρκος αξιωματούχος πήγε στην περιοχή με την εντολή να στρατολογήσει νέους για τα τάγματα των γενίτσαρων. Οι κάτοικοι, αρνήθηκαν να παραδώσουν τα παιδιά τους και σκότωσαν τον αξιωματούχο και δύο συνοδούς του. Με επικεφαλής τον αρματολό Ζήση Καραδήμο και τους δύο γιούς του, κάπου 100 άτομα ύψωσαν την σημαία της ανταρσίας και προκαλούσαν πλήγματα στους κατακτητές. Απόσπασμα όμως από 800 Τούρκους κατόρθωσε να κυκλώσει τους αντάρτες και τελικά να σκοτώσει στην μάχη τον Καραδήμο. Οι δύο γιοί του θα συλληφτούν και θα καταδικαστούν σε θάνατο. Η στάση των Ναουσαίων του 1705, ήταν από τις σημαντικότερες του υπόδουλου Ελληνισμού, ήταν η αιτία να σταματήσει το παιδομάζωμα στον Ελληνικό χώρο. Στις αρχές του 18ου αιώνα μας είναι γνωστό το έργο του Ναουσαίου λογίου και θεολόγου Αναστασίου Μιχαήλ. Παρά την παρένθεση αυτή, η Νάουσα συνεχίζει να αναπτύσεται με γοργούς ρυθμούς. Σε ένα αιώνα ο πληθυσμός θα διπλασιαστεί σχεδόν και θα αποκτήσει φήμη και για τα κρασιά και για τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες της. Προσέλκυσε έτσι το ενδιαφέρον του φιλόδοξου Αλή Πασά των Ιωαννίνων που με πολιορκίες και δόλο προσπάθησε να την προσαρτήσει μεταξύ 1795 και 1804. Το 1804 ο αρματολός Βασίλης Ρομφαίης με τον υπαρχηγό Τάσο Καρατάσο, ύστερα από αγώνα πέντε μηνών αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη, που περιήλθε έτσι στα χέρια του Αλή μέχρι και το 1812 οπότε την εγκατέλειψε κατ’ εντολή του σουλτάνου. Η ηρεμία θα διαρκέσει όμως λίγα μόνο χρόνια. Το Φεβρουάριο του 1822, η Νάουσα παρόλη την ευημερία της θα λάβει μέρος στα πλαίσια της Ελληνικής Επανάστασης. Πολεμικές επιχειρήσεις με αρχηγούς τους Ζαφειράκη Θεοδοσίου και Τάσο Καρατάσιο, με στόχο την δημιουργία ελεύθερου επαναστατικού καθεστώτος στην περιοχή, θα οδηγήσουν στην πολιορκία της πόλης από τα στρατεύματα του Διοικητή της Θεσσαλονίκης Mεχμέτ Eμίν Πασά, γνωστού ως Eμπού Λουμπούτ (ο ροπαλοφόρος). Η πόλη, παρά την ηρωική αντίσταση, θα υποκύψει τελικά στην δύναμη των 12.000 ανδρών του πασά στις 22 Απριλίου 1822, Κυριακή του Θωμά. Ακολούθησαν η καταστροφή της πόλης, λεηλασίες, σφαγές και διωγμοί του πληθυσμού. Αρκετές γυναίκες προτιμούν να σκοτωθούν πέφτοντας με τα παιδιά τους στ' αφρισμένα νερά του καταρράκτη της Αράπιτσας στους "Στουμπάνους" για να μη πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Σύμφωνα με τα επίσημα οθωμανικά ντοκουμέντα 409 Ναουσαίοι θα σκοτωθούν, 33 θα εγκαταλείψουν την πόλη και 198 θα λάβουν χάρη, όλοι ως επί το πλείστον άνδρες. Πάνω από 400 γυναικόπαιδα θα πωληθούν ως σκλάβοι. Οι περιουσίες των νεκρών και φυγάδων (655 σπίτια) και της εκκλησίας (226 σπίτια) θα δημευτούν. Ύστερα από αυτό το γεγονός η πόλη θα χάσει για τα επόμενα χρόνια τα προνόμιά της. Πολλοί Ναουσαίοι θα συνεχίσουν τον αγώνα του 1821 στη Νότιο Ελλάδα. Ναουσαίοι αγωνιστές που διακρίθηκαν είναι ο εκατόνταρχος Λάζαρος (Λάζος) Γεωργίου, οι αξιωματικοί (Ζ΄ τάξης) Δημήτριος Αγγελόπουλος, Κωνσταντίνος Καραμεσίνας και Φίλιππός Καραμεσίνας, οι υπερασπιστές της Ύδρας Κωνσταντίνος Γιάννη και Νικόλαος Τουφεξής, ο συναγωνιστής του Αν. Καρατάσου Γεώργιος Θεοδοσίου, οι υπαξιωματικοί Κωνσταντίνος Αθανασίου και Ιωάννης Μιχαήλ και οι Εμμανουήλ Πίπας (γεν. 1800), Αναστάσιος (Τάσιος) Εμμανουήλ (γεν. 1805), Άγγελος Ιωάννου (γεν. 1797), Δημήτριος Κωνσταντίνου (γεν. 1801) και ο Γεώργιος Κώστα (γεν. 1804)[4] . Μόλις το 1849 θα επιτραπεί πάλι μια μορφή αυτοδιοίκησης με την εκλογή άρχοντα και σχετικής αυτονομίας. Από το1868 οι άρχοντες θα επιτραπεί να γίνουν δήμαρχοι της πόλης, τίτλος που θα είναι για τα επόμενα χρόνια συνεχώς σε χριστιανικά χέρια. Ο δήμαρχος μπορούσε επίσημα να αποφασίσει για τα κοινά και είχε οπλισμένους σωματοφύλακες. Παρόλη την καταστροφή, η Νάουσα θα αναρρώσει γρήγορα. Οι 198 Ναουσαίοι που έλαβαν χάρη, ανήκαν και στις πιο εύπορες οικογένειες. Εκτός από τα χωράφια, διέθεταν και 17 εργαστήρια, 26 βιοτεχνίες και 4 μεγάλες λανάρες. Έτσι υπήρξε η βάση και πάλι για οικονομική ανάπτυξη, ιδίως στην παρασκευή μάλλινων. Χριστιανικές οικογένειες θα μετακομίσουν στην Νάουσα ενώ οι αρχές προέτρεψαν και την εγκατάσταση μουσουλμανικών οικογενειών για την αποφυγή νέων κινημάτων. 70 μουσουλμανικές οικογένειες θα ανταποκριθούν στο κάλεσμα.

279

Νάουσα Ημαθίας Στα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας η Νάουσα θα γνωρίσει εμπορική και βιομηχανική ακμή. Η ανάπτυξη θα ξεκινήσει κυρίως με τις μεταρρυθμίσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κατά την περίοδο του Τανζιμάτ (Tanzimat) μεταξύ άλλων οι θρησκευτικές μειονότητες θα αποκτήσουν ίσα δικαιώματα με τους μουσουλμάνους και η ισότητα θα προσδώσει περισσότερη σιγουριά σε θέματα ιδιοκτησίας. Γύρω στις 20 οικογένειες θα αποτελέσουν την βάση της οικονομικής ακμής για τα επόμενα χρόνια. Μέσω παντρειών πολλές από αυτές θα έχουν μετοχές και στις επιχειρήσεις άλλων οικογενειών. Το 1874-1875 ιδρύεται το εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας «Λόγγου–Κίρτση-Τουρπάλη» στην Νάουσα, η πρώτη ίσως βιομηχανία στα Βαλκάνια με την σύγχρονη έννοια του όρου. Οι βιομήχανοι επωφελήθηκαν της διεθνής πτώσης της τιμής βαμβακιού, του φτηνού νερού ως ενέργεια και των χαμηλών μισθών και έτσι θα μπορέσουν να ανταγωνιστούν πλέον ικανοποιητικά τις εισαγωγές βαμβακερών από το εξωτερικό. Ακολουθούν στα επόμενα χρόνια και μέχρι της αρχές του 20ου αιώνα και άλλες βιομηχανικές μονάδες κλωστοϋφαντουργίας. Παράλληλα οι μέχρι τότε ισχυροί στην αγορά βούλγαροι παραγωγοί μάλλινων δεν ικανοποιούν πλέον ποιοτικώς τις ανάγκες κυρίως του Οθωμανικού στρατού και έτσι χάνουν σταδιακά την αγορά της Αυτοκρατορίας. Τα καινούργια εργοστάσια των Ναουσαίων επωφελούνται της ευκαιρίας και το εργοστάσιο Χατζηλαζάρου ειδικά αδυνατεί να ικανοποιήσει την αυξημένη ζήτηση του στρατού σε μάλλινα. Στην διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα (1904-1908) η Νάουσα αποτέλεσε σημαντικό κέντρο κατά της δράσης τών βούλγαρων κομιτατζήδων. Ελληνικά ανταρτικά σώματα υποστηρίζονταν από την πόλη. Ο Μακεδόνικος Αγώνας αποτέλεσε την αφετηρία των νικηφόρων απελευθερωτικών πολέμων του 1912-1913 (Βαλκανικοί πόλεμοι). Η Νάουσα θα απελευθερωθεί από την Οθωμανική κυριαρχία στις 17 Οκτωβρίου του 1912. Κατά την απελευθέρωση, η Νάουσα θα είναι μια βιομηχανική πόλη και ο πληθυσμός της ήταν 9.000 με 12.000 κάτοικοι, από τους οποίους γύρω στο 20% εργάτες (ως επί το πλείστον ανύπαντρες γυναίκες). Η πόλη έχει το 1912 τρεις κλωστοϋφαντουργίες με 14.200 αργαλειούς. Άλλες 3 κλωστοϋφαντουργίες με 26.500 αργαλειούς στην Έδεσσα και Θεσσαλονίκη ανήκουν εξ’ ολοκλήρου σε Ναουσαίους. Η Νάουσα ελέγχει έτσι εκείνη την εποχή 6 από τις 10 μονάδες της Μακεδονίας που με τη σειρά της είχε τις μισές μονάδες παραγωγής ολόκληρης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 90% Προτομή του Ναουσαίου Αντώνιου Μίγγα, (συντρόφου του καπετάν Άγρα), στο χωριό Άγρας των εργαζομένων στις μηχανοποιημένες μονάδες επεξεργασίας Πέλλας μαλλιού ελέγχονταν από Ναουσαίους. Τη ίδια χρονιά η πόλη διέθετε επίσης 3 μεγάλους και δεκάδες μικρούς μύλους, 3 ξυλουργικές μονάδες, και δεκάδες πιεστήρια, μεταξουργεία και μικρότερες βιοτεχνίες επεξεργασίας μαλλιών. Η οικονομική ανάπτυξη θα συνεχιστεί αμείωτη και με την πόλη σαν τμήμα του Ελληνικού κράτους. Νέες βιομηχανικές μονάδες ιδρύονται, η γεωργία εκσυγχρωνίζεται με την συστηματική δεντροκαλλιέργεια και το εξωτερικό εμπόριο σημειώνει άλματα. Ο πληθυσμός της πόλης θα γνωρίσει σημαντική αύξηση μετά τη Μικρασιατική καταστροφή με τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1922, καθώς μεγάλος αριθμός Ποντίων και Μικρασιατών προσφύγων θα εγκατασταθούν στη Νάουσα. Κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής Ναουσαίοι θα συμμετάσχουν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Ο μεγάλος όγκος των εργατών που υπήρχε στην πόλη είχε γίνει από προπολεμικά πεδίο στρατολόγησης για το ΚΚΕ. Ταυτόχρονα όι ορεινοί όγκοι γύρω από τη Νάουσα εδιναν την δυνατότητα οργάνωσης ανταρτικών ομάδων. Ετσι στα γύρω βουνά ο (κομμουνιστικός) ΕΛΑΣ ο οποίος δεν ανέχεται άλλες οργανώσεις, εγκαθιστά το αρχηγείο και κέντρα υποδοχής στρατολογημένων. Ταυτόχρονα ξεκινάει η εμφύλια διαμάχη για τον έλεγχο

280

Νάουσα Ημαθίας του αντιστασιακού κινήματος. Στα μέσα Σεπτεμβρίου 1944, ο ΕΛΑΣ απελευθερώνει τη Νάουσα. Τον Μάιο του 1945 θα γίνουν μεγάλες απεργίες του εργατικού κινήματος. Στον Εμφύλιο που ακολούθησε την Κατοχή, η πόλη θα δεχτεί συχνά αντάρτικες επιθέσεις. Το Αύγουστο του 1946 η πόλη θα δεχτεί επι τρεις μέρες επίθεση απο μεγάλες ομάδες ανταρτών. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς η πόλη θα χτυπηθεί και πάλι από δύναμη 400 κομμουνιστών. Μεγάλο τμήμα της Νάουσας, που απαριθμούσε περίπου 12.000 κατοίκους θα πέσει θύμα της φωτιάς. Στα τέλη Ιανουαρίου του 1949 η πόλη θα καταληφθεί για δυο-τρεις μέρες, κατά την διάρκεια της κατάληψης της η πόλη θα πυρποληθεί και πολλοί κάτοικοι ιδίως νέες και νέοι θα απαχθούν βίαια. Ταυτόχρονα εκτελούνται οι περισσότεροι από τους επιφανείς πολίτες μεταξύ των οποίων ο Δήμαρχος της πόλης. Αρκετοί από τους βίαια στρατολογηθέντες θα βρουν τον θάνατο λίγες μέρες αργότερα, καθώς θα ριχτούν αγύμναστοι και στην πρώτη γραμμή στην μάχη της Φλώρινας (12.02.49). Τον Ιούνιο 1949 η Νάουσα θα ξαναδεχτεί επίθεση και 300 κάτοικοι θα γίνουν όμηροι. Η Πολεμική Αεροπορία θα πλήξει όμως τους οπισθοχορούντες αντάρτες που θα αφήσουν τελικά τους απαχθέντες ελεύθερους. Μετά το τέλος του Εμφυλίου η Νάουσα ξαναγεννιέται από τη στάχτη της. Τα καταστραμμένα εργοστάσια ξαναχτίζονται, χιλιάδες εργάτες ξαναβρήκαν δουλειά και το πυρπολημένο αρχοντικό κέντρο ανοικοδομήθηκε. Από την δεκαετία του '50 μέχρι και σήμερα παράγονται οι φλοκάτες στη Νάουσα. Συνάμα στον τομέα της γεωργίας καινούργιες δυναμικές καλλιέργειες θα συντελέσουν στην παραπέρα ανάπτυξη της πόλης και ο πλούσιος δασικός πλούτος του Βερμίου θα αξιοποιηθεί κατάλληλα. Η σημερινή Νάουσα είναι πλέον μια πόλη όπου το μοντέρνο συνυπάρχει με το παλιό και κάθε επισκέπτης ντόπιος ή ξένος θα μείνει ευχαριστημένος.

Αδελφοποιημένες πόλεις Η πόλη της Νάουσας έχει αδελφοποιηθεί με: • • • • •

Φας Τουμενίλ (Faches-Thumesnil, Γαλλία) (από το 1992) Νάουσα (Πάρου) (από το 1993) Ζγκο Ζέλετς (Zgorzelec, Πολωνία)1998 Ποντγκόριτσα (Podgorica, Σερβία και Μαυροβούνιο) Ασένοφγκραντ (Αsenovgrad, Βουλγαρία)

Με την Πέργαμο (Bergama, Τουρκία) έχει υπογραφεί πρωτόκολλο φιλίας και συνεργασίας.

281

Νάουσα Ημαθίας

Κουλτούρα και αξιοθέατα Αρχαιολογικοί χώροι Από την ελληνιστική περίοδο πολλά είναι τα αξιοθέατα που μπορεί να δει ο επισκέπτης, όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα στον τομέα της ιστορίας. Ειδικότερα αυτά είναι: • • • •

Η Σχολή του Αριστοτέλη στη θέση "Ισβόρια" της Νάουσας. Το αρχαίο θέατρο της Μίεζας στον Κοπανό. Ο μεγάλος Μακεδονικός τάφος «Κρίσεως» στον Κοπανό. Ο Μακεδονικός τάφος των Λύσωνος και Καλλικλέους στα Λευκάδια.

• Ο Μακεδονικός τάφος των Ανθεμίων στον Κοπανό.

• Ο Μακεδονικός Τάφος του ‘’Kinch’’ στον Κοπανό.

Μουσεία • Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο: Έχει εκθέματα της πολιτιστικής κληρονομιάς της Νάουσας και τών περιχώρων. Στα εκθέματα συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων τοπικές στολές της πόλης και της περιοχής, υφαντά, αργαλειοί, όπλα και κοσμήματα. Βρίσκεται στην οδό Αγ. Δημητρίου 10.

• Μουσείο Οίνου και Αμπέλου: Βρίσκεται στην οδό Χατζημαλούση 17, στο σπίτι του Ιωάννη Μπουτάρη, ιδρυτή της ομώνυμης εταιρίας. Πρόκειται για παραδοσιακό νεοκλασικό κτίριο του 1908, που αποτέλεσε και το πρώτο οινοποιείο της πόλης. Στο μουσείο μπορεί ο επισκέπτης να πληροφορηθεί για την ιστορία και για την διαδικασία παραγωγής κρασιού στην περιοχή και για όλα τα απαραίτητα αντικείμενα γύρω από το κρασί.

• Λαογραφικό Μουσείο Βλάχων: Έχει εκθέματα από την ζωή των Ναουσαίων Βλάχων. Μεταξύ άλλων θα δει κανείς αργαλειούς, φλοκάτες και στολές. Βρίσκεται στην οδό Σοφρωνίου 23.

• Εύξεινος Λέσχη Ποντίων Νάουσας: Εδώ θα βρει ο επισκέπτης μια μεγάλη βιβλιοθήκη που περιέχει και σχεδόν 1.000 βιβλία από την Βιβλιοθήκη της Αργυρούπολης του Πόντου τα οποία έφεραν από τον Πόντο το 1923 οι πρόσφυγες. Αρχικά ήταν γύρω στα 5.000, αλλά πολλά καταστράφηκαν από την κατέρρευση του κτιρίου όπου στεγάζονταν αρχικά, άλλα πάλι μοιράστηκαν και άλλα έγιναν αντικείμενο κλοπής. Τώρα γίνεται προσπάθεια σωτηρίας των εναπομείναντων βιβλίων με αντιγραφή σε σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα, μελέτη και συντήρηση.

• Συλλογή Σιμανίκα: Πρόκειται για ιδιωτική συλλογή κλασσικής μουσικής που δωρήθηκε στον Δήμο. Η συλλογή περιλαμβάνει σωρεία δίσκων, CD, κασετών και βιντεοταινιών.

Αρχιτεκτονικά αξιοθέατα Σήμα κατατεθέν της πόλης είναι ο Πύργος του Ρολογιού, κοινώς «Ρολόι» που βρίσκεται μπροστά από το Δημαρχείο. Είναι δωρεά του βιομήχανου Γεώργιου Αναστασίου Κύρτση, χτίστηκε το 1895 με πορόλιθο και είναι ύψους 25 μέτρων. Ο μηχανισμός του είναι ακόμα ο πρωτότυπος και πρέπει να κουρδιστεί ακόμη. Υπάρχουν σκέψεις να καταστεί προσβάσιμος για επισκέπτες και να επιτρέψει την θέα πάνω από την πόλη. Καινούριο σήμα κατατεθέν τείνει να γίνει ο Οβελίσκος που είναι τοποθετημένος στην κεντρική πλατεία της πόλης, έχει κατασκευαστεί το 2000 και ολοκληρωθεί το 2002. Έχει ύψος 11 μέτρα και θεωρείται από τους δέκα ψηλότερους του κόσμου. Η πόλη δεν διαθέτει παλιές εκκλησίες. Οι παλαιότεροι ναοί (Αγίου Γεωργίου και Παναγίας) χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα και είναι τρίκλιτες βασιλικές. Ακόμα παλαιότεροι ναοί που καταστράφηκαν το 1822 αντικαταστήθηκαν από μεταγενέστερες εκκλησίες.

282

Νάουσα Ημαθίας

283

Τα παραδοσιακά κτίρια μακεδονικού ρυθμού που υπάρχουν στη Νάουσα καταλαμβάνουν συνύθως αρκετά μεγάλο όγκο και είναι δυόροφα με εσωτερική αυλή. Είναι κατασκευασμένα από πωρόλιθους, πλιθιά και ξύλα. Δυστυχώς σήμερα διασώζονται ελάχιστα απ’αυτά. Συγκεντρώνονται σε διάφορες συνοικίες/γειτονιές της πόλης: Ενώ στα «Πουλιάνα» και στα «Μπατάνια» υπάρχουν τα μεγαλύτερα, αστικά κτίρια, στα «Αλώνια» κυριαρχούν οι μικρότερες λαϊκές κατοικίες. Από τα μεμονωμένα κτίρια άξια μνείας είναι τα σχολεία «Γαλάκεια» και «Σεφέρτζειο» και το «Λάππειο» Γυμνάσιο που ονομάστηκαν έτσι από τα ονόματα τών δωρητών.

Φύση και πάρκα Η Νάουσα διαθέτει ένα δημοτικό πάρκο έκτασης 30 περίπου στρεμμάτων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά την θέα στον κάμπο της Ημαθίας, τον ανθόκηπο αλλά και μία λίμνη έκτασης 1,5 περίπου στρεμμάτων που φιλοξενεί ψάρια, πολύχρωμες πάπιες και ένα κύκνο. Τρία χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης βρίσκεται το Άλσος του Αγίου Νικολάου. Μια έκταση 60 στρεμμάτων που φιλοξενεί το μοναδικό στην Ελλάδα υπεραιωνόβιο άλσος πλατάνων αλλά και μια μικρή τεχνητή λίμνη για ψαρέμα.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9D%CE%AC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B1_%CE%97%CE%BC%CE%B1%CE%B8%CE%AF%CE%B1%CF%82& params=40. 6333_N_22. 0667_E_type:city(22288) [2] http:/ / www. naoussa. gr/ [3] Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή, μετάφραση και σχόλια: Βασίλειος Δημητριάδης, Έκδοση ΕΜΣ, 1973 [4] Ιστολόγιο Δουμπιά, Ιστορικά θέματα (http:/ / doumbia-istoria. blogspot. com/ search/ label/ Î Ï Ï Î¿Ï Î¹ÎºÎ¬ Î¸Î­Î¼Î±Ï Î±)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • • •

Δήμος Ηρωικής Πόλης Νάουσας (Επίσημος δικτυακός τόπος) (http://www.naoussa.gr/) Όμιλος Γιανίτσαροι και Μπούλες Νάουσας (http://www.naoussa.org/) Άλσος Αγίου Νικολάου (http://www.pestaola.gr/2006/09/16/naousa-agios-nikolaos-greece/) Δημοτικό Πάρκο Νάουσας (http://www.pestaola.gr/2006/09/16/naousa-greece-park/) Νάουσα (http://www.netrino.gr/reloaded/tourism-destination.php?d_id=14): μια διαφορετική προσέγγιση εκ των έσω προς τα έξω - netrino.gr • Η Νάουσα στο διαδίκτυο! (http://www.e-naousa.gr/)

284

Ναύπακτος Ναύπακτος Συντεταγμένες: 38°24′N 21°50′E38.4, 21.83 [1] Ναύπακτος

Ναύπακτος

Ναύπακτος Γεωγραφικό Διαμέρισμα Στερεά Ελλάδα Περιφέρεια

Δυτικής Ελλάδας

Νομός

Αιτωλοακαρνανίας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 14 Επίσημος πληθυσμός

18.231 (2001)

Έκταση

17.482 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

30300

Τηλεφωνικός κωδικός

26340

Δήμαρχος

Παπαθανάσης Αθανάσιος του Δαμιανού

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. nafpaktos. gr/

Ναύπακτος

285

Η Ναύπακτος είναι παραθαλάσσια πόλη στο νομό Αιτωλοακαρνανίας. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο δήμος Ναυπάκτου έχει πληθυσμό 18.231 κατοίκων.

Ιστορία Αρχαία Χρόνια Η Ναύπακτος είναι πόλη με μεγάλη ιστορία. Λέγεται ότι πήρε το όνομά της απ' τη λέξη ναυς και πήγνυμι, που σημαίνει κατασκευή πλοίων. Για πρώτη φορά εμφανίζεται το 1104 π.Χ. με τους Δωριείς, οι οποίοι στην κάθοδό τους, χρησιμοποίησαν τη Ναύπακτο για να κατασκευάσουν υποτυπώδη πλοιάρια (σχεδίες για την ακρίβεια), οπότε και το «Ναύπακτος» έμεινε κληρονομιά.

Άποψη του λιμανιού από το κάστρο

Η πόλη αρχικά ανήκε στους Εσπέριους Λοκρούς. Το 454 π.Χ. οι Αθηναίοι αφαίρεσαν την Ναύπακτο από την κυριαρχία των Λοκρών. Στην πόλη εγκαταστάθηκαν οικογένειες Μεσσηνίων, που είχαν εκδιωχθεί από τους Σπαρτιάτες [2] . Στον Πελοποννησιακό πολέμο η Αθήνα έστειλε αρχικά (429 π.Χ.) τον Φορμίωνα μαζί με πλοία, ενώ η Σπάρτη τον Κνήμο, που τελικά ηττήθηκε[3] (βλέπε και Ναυμαχία της Ναυπάκτου (429 Άποψη της Ναυπάκτου απ΄το φρούριο π.Χ.)). Το 426 π.Χ., με προτροπή των Μεσσηνίων της πόλης, εκστράτευσε κατά των Αιτωλών ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης [4] . Οι Αιτωλοί τον αντιμετώπισαν στο Αιγίτιο και τον ανάγκασαν να υποχωρήσει. Ο Σπαρτιάτης στρατηγός Ευρύλοχος, με την βοήθεια των Εσπέριων Λοκρών, με επικεφαλής την Άμφισσα, προέλασε στην Ναύπακτο [5] . Το 369 π.Χ. μετά την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς, οι Μεσσήνιοι εγκαταλείπουν την πόλη και αναχωρούν για την Σικελία [6] . Η Ναύπακτος περνά ξανά στον έλεγχο των Λοκρών. Οι Αχαιοί κυριεύουν την πόλη, αλλά τελικά τους διώχνει ο Θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας, το 361 π.Χ.. Το 350 π.Χ. ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας παραχωρεί την πόλη στους Αιτωλούς. Από το 338 π.Χ. η πόλη γίνεται κέντρο της Αιτωλικής Συμπολιτείας, αφού στην πόλη συνήρχονταν τα συμβούλια της Συμπολιτείας. Η δε Ναυπακτία ονομάσθηκε Αιτωλία Επίκτητος. Μετά και τους πολέμους με τους Αχαιούς και την καταστροφή της πόλης του Θέρμου, η Ναύπακτος γίνεται κατ' ουσία πρωτεύουσα της Αιτωλίας [7] . Το 191 π.Χ. οι Ρωμαίοι αφού πολιόρκησαν την πόλη, έλυσαν την πολιορκία υπογράφοντας ανακωχή με τους Αιτωλούς. Κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Ρωμαίων γνώρισε ακμή λόγω της σημαντικής της θέσης ακριβώς απέναντι από τη Πελοπόννησο. Αποικία της Ναυπάκτου ήταν η νήσος Κέα, που έλαβε το ονομά της από έναν ήρωα της πόλης. Από την Ναύπακτο, σύμφωνα με τον Παυσανία, καταγόταν ο ποιητής Καρκίνος, που έγραψε το ποίημα Ναυπάκτια Έπη[8] , καθώς και οι αγαλματοποιοί Μεναίχμος και Σοΐδας [9] . Στην πόλη υπήρχαν πολλοί ναοί, όπως του Ποσειδώνα, της Αρτέμιδος, της Αφροδίτης και του Ασκληπιού.

Ναύπακτος

Βυζάντιο και Μεσαιωνικά χρόνια Υπήρξε σημαντική πόλη του Βυζαντίου, καθώς αποτελούσε λιμάνι των ταξιδιωτών προς την Ιταλία και την Κωνσταντινούπολη. Υπαγόταν στην επαρχεία Ελλάδος ή Αχαΐας. Το φρούριό της επισκευάστηκε ριζικά τα χρόνια του Ιουστινιανού [10] , αλλά το 553, η πόλη καταστράφηκε από σεισμό. Επίσης, καταστροφές υπέστη από επιδρομές διάφορων λαών, όπως οι Σλάβοι (6ος - 10ος αιώνας). Την εποχή του Κωνσταντίνου Ζ' του Πορφυρογέννητου έγινε πρωτεύουσα του Πέμπτου Θέματος της Ευρώπης (Ελλάς) ενώ το 10ο αιώνα συνενώθηκε με το Όγδοο Θέμα της Νικοπόλεως και έγινε έδρα του νέου. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους, η πόλη έγινε μέρος του Δεσποτάτου της Ηπείρου για περίπου έναν αιώνα (1204-1294). Το 1294 [11] ο Δεσπότης της Ηπείρου, Νικηφόρος Α' Κομνηνός Δούκας, πάντρεψε την κόρη του και έδωσε την πόλη προίκα στον γαμπρό του Φίλιππο, πρίγκιπα του Τάραντα. Αυτός οχύρωσε την πόλη και έκοψε νομίσματα. Αργότερα όμως η πόλη ήρθε στην επικράτεια του Δουκάτου των Νέων Πατρών και αργότερα πέρασε στην κυριαρχία του Αρβανίτη Μπούα Σπάτα. Την περίοδο εκείνη η πόλη ονομαζόταν από τους Έλληνες Έπακτος ή Επαχτος, από τους Φράγκους Νεοπάντ-Νεπάντ-Λεπάντ ή Λεπάντο. Πέρασε ένα διάστημα Ενετοκρατίας από το 1407 μέχρι πριν πέσει στα χέρια των Τούρκων το 1499. Τότε έλαβε και την σημερινή του μορφή το κάστρο της πόλης. Το 1458 ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής πολιόρκησε ανεπιτυχώς την πόλη, που παρέμεινε στα χέρια των Βενετών. Τελικά το 1499 ο Βαγιαζήτ ο Β' με τον Τουρκικό στόλο ανάγκασε τους Βενετούς να του παραδόσουν την πόλη [12] . Το 1571 έγινε η Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Το 1687 (24 Ιουλίου) καταλήφθηκε ξανά από τους Ενετούς για 12 χρόνια. Τελικά με την Συνθήκη του Κάρλοβιτς, η Ναύπακτος όπως και η υπόλοιπη Στερεά περιήλθε στους Τούρκους.

Νεότερα Χρόνια Το 1821 οι κάτοικοι της περιοχής πήραν μέρος στην Επανάσταση. Οι επιχειρήσεις στην πόλη άρχισαν τον Μάΐο. Η αντίσταση των Τούρκων ήταν επιτυχημένη και κράτησε αρκετά χρόνια. Στις 18 Απριλίου 1829, απελευθερώθηκε οριστικά από τους Τούρκους, όταν ο Ανδρέας Μιαούλης απέκλεισε το λιμάνι της πόλης και ανάγκασε τους Τούρκους να παραδώσουν το φρούριο. Φεύγοντας οι κατακτητές, άφησαν πίσω τους ελάχιστες οικογένειες Ελλήνων οι οποίες, μάλιστα, ήρθαν σε αντιπαράθεση με τις Σουλιώτικες οικογένειες (Μποτσαραίοι, Τζαβελαίοι κλπ), στις οποίες το νεοσύστατο ελληνικό κράτος είχε παραχωρήσει τα τουρκικά αρχοντικά, ως αντιστάθμισμα για την προσφορά τους στον Αγώνα.

286

Ναύπακτος

287

Αξιοθέατα • Το καλοδιατηρημένο κάστρο που δεσπόζει στο λόφο με το πευκοδάσος πίσω από την πόλη.

• Το ενετικό λιμάνι.

• Τα παραδοσιακά σπίτια στο κέντρο της πόλης και τα πλακόστρωτα καλντερίμια της.

• Το παλιό αρχοντικό της οικογένειας Μπότσαρη που έχει μετατραπεί σε ιδιωτικό μουσείο.

• Οι δύο παραλίες της πόλης Ψανή και Γρίμποβο, καθώς και οι κοντινές παραλίες των χωριών της Φωκίδας.

• Η κοντινή Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου.

Προσωπικότητες Από την πόλη κατάγονται διάφορες σημαντικές προσωπικότητες όπως ο ιστοριοδίφης Γιάννης Βλαχογιάννης, ο ακαδημαϊκός λογοτέχνης και πολιτικός Γεώργιος Αθανασιάδης - Νόβας, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας, και ο αδελφός του Θεμιστοκλής, ο συγγραφέας Σπύρος Μελάς, ο λογοτέχνης Χάρης Σταματίου , ο Αγέλαος,ο Σταμάτης Σταματίου ( Σταμ- Σταμ)και άλλοι εξίσου αξιόλογοι..

Άγαλμα του Μιγκέλ ντε Θερβάντες στο λιμάνι της Ναυπάκτου

Πληθυσμός 'Ετος

Πληθυσμός

Αλλαγή

Πληθυσμός πόλης

1981

9,012

-

-

1991

10,854

+1,842 pr +20.44% 15,045

2001

12,924 (town) +7,377 or +40.46% 18,231 (municipality)

Αδερφοποιημένες πόλεις •

Marino, Ιταλία

Σημειώσεις και Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9D%CE%B1%CF%8D%CF%80%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%BF%CF%82& params=38. 4_N_21.

83_E_type:city(18231)

Θουκυδίδης, Ιστορία, 1.103 Θουκυδίδης 2,80,4 και 2,90 Θουκυδίδης 3,94 Θουκυδιδής 3,100 Παυσανίας Μεσσηνιακά,XXVII και Φωκικά, Λοκρών Οζόλων ΧΧΧVΙΙΙ Πολύβιος Ιστορίες - Βιβλίο 5ο: 103.1, 105.1 107.5-7 (Στο διαδίκτυο από το Perseus Project: (Αγγλικά & Ελληνικά) (http://www. perseus. tufts. edu/ cgi-bin/ ptext?lookup=Plb. + toc)) [8] Φωκικά, Λοκρών Οζόλων ΧΧΧVΙΙΙ [9] Παυσανίας Αχαϊκά ΧVII,10 Αναφορά στο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Λαφρίας Αρτέμιδος της Καλυδώνας [10] Προκόπιος [2] [3] [4] [5] [6] [7]

Ναύπακτος [11] Πηγή:Π. Καλονάρος - Ιερά μονή Βαρνάκοβας [12] Πηγή:Κ. Σάθας - Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα

Δείτε επίσης • Ναυμαχία της Ναυπάκτου

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Επίσημη ιστοσελίδα Δήμου Ναυπάκτου (http://www.nafpaktos.gr) • Παπαχαραλάμπειος Δημόσια Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου (http://www.vivl-nafpakt.westnet.gr) • Τμήμα Τηλεπικοινωνιακών Συστημάτων & Δικτύων | ΤΕΙ Μεσολογγίου - Παράρτημα Ναυπάκτου (http:// www.teimes.gr/nafpaktos/) • Δημοτικά Σχολεία Ναυπάκτου (http://nafpaktosschools.pblogs.gr/)

288

289

Ναύπλιο Ναύπλιο Συντεταγμένες: 37°34′13″N 22°48′21″E37.5702, 22.8057 [1] Ναύπλιο

Ναύπλιο Γεωγραφικό Διαμέρισμα Πελοπόννησος Περιφέρεια

Πελοπόννησος

Νομός

Αργολίδας

Επίσημος πληθυσμός

13.822 (2001)

Έκταση

33,6 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

211 00

Τηλεφωνικός κωδικός

27520

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. nafplio. gr

Το Ναύπλιο ή Ανάπλι είναι πόλη της Πελοποννήσου, πρωτεύουσα του Νομού Αργολίδας και ο κυριότερος λιμένας της ανατολικής Πελοποννήσου. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είχε 13.822 κατοίκους. Είναι μια απ' τις πιο γραφικές πόλεις της χώρας, και υπήρξε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους στα χρόνια 1828-1833. Το Ναύπλιο είναι γνωστό για το Μπούρτζι, μικρό φρούριο χτισμένο σε νησίδα μέσα στο λιμάνι, για το Παλαμήδι, ενετικό φρούριο που δεσπόζει στην πόλη, για την Ακροναυπλία (τουρκ. Ιτς-Καλέ), έτερο φρούριο ενετικό, επί της ομώνυμης χερσονησίδας, καθώς και ως τόπος δολοφονίας του Ιωάννη Καποδίστρια. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία στην τοποθεσία της σημερινής πόλης ίδρυσε ο Ναύπλιος τη Ναυπλία η οποία οχυρώθηκε με κυκλώπεια τείχη. Αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν την ύπαρξη της πόλης από τα μυκηναϊκά κιόλας χρόνια. Το Ναύπλιο αποτελεί δημοφιλή προορισμό των κατοίκων της Αθήνας και της Πελοποννήσου καθώς απέχει λίγο και από τις δυο περιοχές. Στα ομορφότερα κτήρια της πόλης είναι το μέγαρο Άρμανσμπεργκ (κατοικία

Ναύπλιο

290

του αντιβασιλέα της Ελλάδος Άρμανσμπεργκ) καθώς και το αρχαιολογικό μουσείο στην πλατεία Συντάγματος. Στην πόλη λειτουργεί επίσης παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης.

Σημειώσεις Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για το Ναύπλιο παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 2ος τόμος και ιδιαίτερα ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-414/1, που αποτελεί τον λιμενοδείκτη του λιμένα του, καθώς και ο ΧΕΕ-130 που καλύπτει όλες τις ΒΑ. ακτές της Πελοποννήσου και τον Αργολικό Κολπο.

Εικόνες

Το Μπούρτζι από το Παλαμήδι

Το Παλαμήδι

Η πλατεία Συντάγματος

Η σύγχρονη πόλη του Ναυπλίου

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Ναυπλίου [2] • Πλούσια και περιεκτική ψηφιακή περιήγηση στην πόλη και τα αξιοθέατα του Ναυπλίου Ναυπλιο Virtual Tour [3] • Συλλογή φωτογραφιών από Μυκήνες, Ναύπλιο και Κεφαλάρι Άργους, με άδεια Creative Commons Μυκήνες - Ναύπλιο - Κεφαλάρι Άργους [4]

Ναύπλιο

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9D%CE%B1%CF%8D%CF%80%CE%BB%CE%B9%CE%BF& params=37. 5702_N_22. 8057_E_type:city_region:GR [2] http:/ / www. nafplio. gr/ [3] http:/ / www. nafplio-tour. gr/ [4] http:/ / wooz. gr/ node/ 575/

291

292

Νέα Αλικαρνασσός Ηρακλείου Νέα Αλικαρνασσός Ηρακλείου Συντεταγμένες: 35°19′43″N 25°9′52″E35.32861, 25.16444 [1]

Νέα Αλικαρνασσός Χώρα

Ελλάδα

Γεωγρ. διαμέρισμα

Κρήτη

Περιφέρεια

Κρήτη

Νομός

Ηρακλείου

Δήμος

Αλικαρνασσού

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 2 Πληθυσμός δήμου

12.542

Πληθυσμός πόλης

11.551

Υψόμετρο

25 μ

Ταχ. κωδικός

71601

Τηλ. κωδικός

2810-2

H Νέα Αλικαρνασσός είναι πόλη του νομού Ηρακλείου με 11.551 κατοίκους το 2001. Είναι κτισμένη σε υψόμετρο 25 μ. Αποτελεί την έδρα του δήμου Αλικαρνασσού, που είναι και ο δεύτερος σε πληθυσμό δήμος του νομού Ηρακλείου. Δημιουργήθηκε το 1922 ώστε να κατοικηθεί από πρόσφυγες. Το όνομά της προέρχεται από την περιοχή της Νοτιοδυτικής Μ. Ασίας. Στη Νέα Αλικαρνασσό βρίσκεται το Διεθνές αεροδρόμιο Ν. Καζαντζάκης του Ηρακλείου, οι φυλακές του Ηρακλείου, η Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών (Στρατόπεδο του Δασκαλογιάννη), η Βιομηχανική Περιοχή Ηρακλείου καθώς και οι αθλητικές εγκαταστάσεις του Κλειστού Αλικαρνασσού και τού γηπέδου της τοπικής ομάδας του Ηροδότου. Το αστικό Κ.Τ.Ε.Λ. Ηρακλείου εκτελεί δρομολόγια προς τη Ν. Αλικαρνασσό. Η Νέα Αλικαρνασσός έχει ωραία ρυμοτομία και ουσιαστικά αποτελεί προέκταση της πόλης του Ηρακλείου. Στην πόλη βρίσκονται 5 Δημοτικά Σχολεία, 7 νηπιαγωγεία, Γυμνάσιο και Λύκειο, ΚΕΠ και άλλες υπηρεσίες.

Νέα Αλικαρνασσός Ηρακλείου

293

Δ.δ. Νέας Αλικαρνασσού Η Νέα Αλικαρνασσός είναι και έδρα του ομώνυμου Δημοτικού διαμερίσματος, το οποίο συνολικά αριθμεί 11.630 κατοίκους. Στο ίδιο Δημοτικό διαμέρισμα ανήκει ο Άγιος Ιωάννης , με 79 κατοίκους, κτισμένος σε υψόμετρο 40μ.΄Όταν η Αλικαρνασσός ήταν κοινότητα σε αυτήν υπαγόταν και ο οικισμός Μέσα Κατσαμπάς με 135 κατοίκους το 1971, σε υψόμετρο 30 μ.

Ιστορικά στοιχεία Η Νέα Αλικαρνασσός ιδρύθηκε το 1925 ως κρατικός οικισμός για τη στέγαση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Οι τελευταίοι είχαν εγκαταλείψει τις πατρίδες τους το 1914 και το 1922. Η πατρίδα τους ήταν η Αλικαρνασσός της Μικράς Ασίας, η οποία στα τουρκικά ονομάζεται σήμερα «Μποντρούμ» (Bodrum) και οι κάτοικοί της Μπεντρουμιανοί. Οι παλαιότεροι από αυτούς αναγνωρίζονται από τη χαρακτηριστική ιδιάζουσα προφορά τους. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους έχουν ειδικευτεί σε οικοδομικές εργασίες.

Πηγές • Το Ηράκλειον και ο Νομός του, εκδ. Νομαρχία Ηρακλείου.

Παραπομπές

[1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9D%CE%AD%CE%B1_%CE%91%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%83%CF%8C%CF% params=35_19_43_N_25_9_52_E_type:city_scale:500000_region:gr

294

Ξάνθη Ξάνθη Συντεταγμένες: 41°07′59″N 24°52′59″E41.133, 24.883 [1] Ξάνθη

Πανοραμική εικόνα Ξάνθης - ο ποταμός Κόσυνθος.

Ξάνθη Γεωγραφικό Διαμέρισμα Θράκη Περιφέρεια

Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης

Νομός

Ξάνθης

Δήμος

Ξάνθης

Επίσημος πληθυσμός

45.111 (2001)

Έκταση

153,1 km²

Υψόμετρο

100 m

Ταχυδρομικός κώδικας

671 00

Τηλεφωνικός κωδικός

25410

Δήμαρχος

Μιχάλης Στυλιανίδης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. cityofxanthi. gr

Η Ξάνθη (παλαιότερη ονομασία: Εσκιτζέ, τουρκ. Iskece, που σημαίνει Παλαιά πόλη) είναι μια πόλη της Θράκης στη Βόρεια Ελλάδα. Υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Είναι η πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού και του ομώνυμου δήμου με πληθυσμό 45.111 κατοίκων σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της απογραφής του 2001.

Ξάνθη

295

Αναφορές στην Ξάνθη ή Ξάνθεια χρονολογούνται στο 879 μ.Χ. Η άνθηση της πόλης επήλθε 18ο με 19ο αιώνα, οπότε και η πόλη έγινε ξακουστή σε ολόκληρο τον κόσμο για τον καπνό της, και δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Την αποκαλούσαν και σαν μικρό Παρίσι, εξαιτίας του πλούτου που είχε εκείνη την εποχή. Σήμερα, η Ξάνθη είναι μια σύγχρονη πόλη, με πλούσια ιστορία, παραδόσεις και έθιμα, με σύνθημά της: "Ξάνθη, η πόλη με τα χίλια χρώματα". Αξίζει να επισκεφθεί κανείς το Ξανθιώτικο Καρναβάλι (το Φεβρουάριο), ένα από τα πιο γνωστά καρναβάλια της Ελλάδας και της Γιορτές Παλιάς Ξάνθης (το Σεπτέμβριο). Επίσης γνωστό είναι το Παζάρι της Ξάνθης που γίνεται κάθε Σάββατο στην πλατεία Εμπορίου.

Διοικητική Διαίρεση Ο Δήμος Ξάνθης αποτελείται από τα εξής δημοτικά διαμερίσματα: • Εύμοιρο • Κιμμέρια • Ξάνθη Βάσει του νέου προγράμματος "Καλλικράτης", ο Δήμος Ξάνθης και ο Δήμος Σταυρούπολης θα συνενωθούν.

Εκπαίδευση Στην Ξάνθη έχει τη βάση της η Πολυτεχνική σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου της Θράκης, με τα ακόλουθα τμήματα: • • • • •

Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης Μηχανικών Περιβάλλοντος Πολιτικών Μηχανικών

Οι εγκαταστάσεις βρίσκονται έξω από την Ξάνθη στην Πολυτεχνειούπολη Κιμμερίων, ενώ κάποια τμήματα βρίσκονται ακόμη στην πόλη.

Αθλητισμός Η ποδοσφαιρική ομάδα της Ξάνθης είναι η Skoda Ξάνθης

Πρόσωπα • • • • • • • •

Δημόκριτος, γεννήθηκε στα Άβδηρα Πρωταγόρας, γεννήθηκε στα Άβδηρα Κύριλλος Γ΄, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως τον 17ο αιώνα καπετάν Γεώργιος Δημητρίου, οπλαρχηγός της επανάστασης του 1821, με 49 στρατιώτες του ανέλαβε το 1824 τη φρουρά της Ύδρας[2] Μέλπω Μερλιέ, 1889-1979 λαογράφος Γιώργος Στογιαννίδης, 1912 ποιητής Ελένη και Σουζάνα Βουγιουκλή, τραγουδιστικό ντουέτο Χρήστος Παυλίδης, 1913 (Αττάλεια)-1998 ζωγράφος

• Μάνος Χατζιδάκις, 1925-1994 μουσικοσυνθέτης • Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, 1939-2008 • Νίκος Καπηλίδης, 1955 μουσικός

Ξάνθη • • • •

296 Σερίφ Γκιορέν (Şerif Gören) σκηνοθέτης (Χρυσός Φοίνικας, 1982, Φεστιβάλ Καννών, ταινία "Ο Δρόμος"). Σεμπαεδήν Καραχότζα, συγγραφέας και δημοσιογράφος Άκης Πάνου, συνθέτης, στιχουργός. Βασίλης Τοροσίδης, ποδοσφαιριστής του Ολυμπιακού.

Εξωτερικές συνδέσεις • Νομαρχία Ξάνθης - Πληροφορίες για την Ξάνθη και τους πολίτες από τον Δικτυακό τόπο της Νομαρχίας Ξάνθης [3] • Ξανθιώτικο καρναβάλι [4] • [Γιορτές Παλιάς Πόλης Ξάνθης [5]] • Ντοκιμαντέρ: Ξάνθη, η αρχόντισσα του Βορρά [6] (προβολή [7]) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) • Δικτυακός τόπος Δήμου Ξάνθης [8]

Ξάνθη - η παλιά πόλη.

Ξάνθη - η παλιά πόλη.

Ξάνθη - το πάρκο Μεξικάνας με χιονόπτωση.

Ξάνθη - καπναποθήκες.

Ξάνθη - καπναποθήκες.

Ξάνθη - καπναποθήκες.

Ξάνθη καπναποθήκες.

Ξάνθη καπναποθήκες.

Ξάνθη - καπναποθήκες.

Ξάνθη

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9E%CE%AC%CE%BD%CE%B8%CE%B7& params=41.

133_N_24. 883_E_type:adm2nd_region:GR [2] Οι Θράκες στους αγώνες στην άλλη Ελλάδα, Κιρκούδης (http:/ / alex. eled. duth. gr/ kirkoudis1/ 11. html) [3] http:/ / www. xanthi. gr/ [4] http:/ / www. carnivalx. gr/ / [5] http:/ / www. paliapoli. gr/ [6] http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ pop-info. aspx?tid=0000000472& tsz=0& act=mInfo [7] http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ pop-view. aspx?tid=0000000472& tsz=0& act=mMainView [8] http:/ / www. cityofxanthi. gr/

297

298

Ορεστιάδα Ορεστιάδα Συντεταγμένες: 41°30′19″N 26°31′35″E41.5053, 26.5264 [1] Η Ορεστιάδα, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, βρίσκεται στο ΒΑ τμήμα του Ν. Έβρου, απέχει 977 χλμ. από την Αθήνα και 425 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Έχει 21.730 κατοίκους (απογραφή του 2001) και είναι η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη του νομού μετά την πρωτεύουσα του την Αλεξανδρούπολη.

Ίδρυση Η Νέα Ορεστιάδα είναι η νεότερη και η βορειότερη πόλη της Ελλάδας. Ιδρύθηκε το 1923 από Έλληνες πρόσφυγες που κατάγονταν από την περιοχή της Αδριανούπολης και κυρίως από το προάστιό της Κάραγατς, το οποίο παραχωρήθηκε στην Τουρκία με τη Συνθήκη της Λωζάνης (23.07.1923).

Άποψη της Ορεστιάδας

Το Κάραγατς είχε μετονομαστεί σε Ορεστιάς το 1920, μετά την κατάληψη της Δυτικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό και παραχωρήθηκε στην Ελλάδα μαζί με ολόκληρη τη Δυτική Θράκη και το μεγαλύτερο τμήμα της Ανατολικής Θράκης με τη Συνθήκη των Σεβρών (10.08.1920). Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την Ανακωχή των Μουδανιών (Οκτώβριος 1922), η Ανατολική Θράκη εκκενώθηκε από τον ελληνικό πληθυσμό της και αρκετοί κάτοικοι της Αδριανούπολης εγκαταστάθηκαν στο Κάραγατς, το οποίο βρίσκεται δυτικά του ποταμού Έβρου και παρέμενε στην ελληνική επικράτεια. Όμως στη συνδιάσκεψη της Λωζάνης οι Άγγλοι με αντιπρόσωπο τον Κωρζόν, οι Γάλλοι με τον Πουανκαρέ και οι Ιταλοί με τον Μουσουλίνι, υπέκυψαν στην απαίτηση του Τούρκου Ισμέτ πασά (του μετέπειτα Ινονού), βουλευτή Αδριανούπολης, που ζητούσε αποζημίωση από την Ελλάδα 4 δισεκατομμύρια χρυσά φράγκα, το μισό πολεμικό και εμπορικό ελληνικό στόλο, να φύγει το Πατριαρχείο από την Κωνσταντινούπολη και να γίνει δημοψήφισμα στη Δυτική Θράκη. Στη μεγάλη αντίδραση του Ελευθέριου Βενιζέλου, το Μάιο του 1923, ο Γάλλος στρατηγός Μαυρίκιος Πελλέ προτείνει: "Αφού η Ελλάδα δεν μπορεί να πληρώσει, να παραχωρηθεί η παλιά Ορεστιάδα - Καραγάτς στους Τούρκους". Η πρότασή του έγινε αποδεκτή. Το Κάραγατς με τα χωριά Μπόσνα και Ντεμερντές, δόθηκε στους Τούρκους για στρατιωτικούς και οικονομικούς λόγους και για να έχει η Αδριανούπολη σιδηροδρομικό σταθμό. 17 χιλιάδες ήταν οι κάτοικοι της περιοχής. Η εγκατάλειψη της παλιάς Ορεστιάδας άρχισε από τον Ιούλιο του 1923 και στις 15-9-1923 και ώρα 10:20, παραδόθηκε στους Τούρκους. Στις 4 Ιουνίου 1923, επιτροπή που σχηματίστηκε την προηγούμενη μέρα σε κοινή σύσκεψη των κατοίκων της παλιάς Ορεστιάδας-Κάραγατς, πήγε 17 χιλιόμετρα νοτιότερα, στην ακατοίκητη αγροτική τοποθεσία Κουμ-Τσιφλίκ (Αμμώδες Τσιφλίκι), για να δει αν μπορεί να δημιουργηθεί μια καινούρια πόλη. Ο τόπος κρίθηκε κατάλληλος και αρχικά μεταφέρθηκαν 900 οικογένειες. Στις 12 Αυγούστου 1923, έγιναν τα εγκαίνια της νέας πόλης που ονομάστηκε Νέα Ορεστιάς και αργότερα Νέα Ορεστιάδα για να θυμίζει την παλιά Ορεστιάδα, το Καραγάτς.

Ορεστιάδα

Όνομα - Ιστορία Υπάρχουν δύο εκδοχές για το όνομα της Ορεστιάδας. Η πρώτη είναι ότι ο Ορέστης, γιος του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, για να γλυτώσει από τις Ερινύες λούστηκε στη συμβολή των τριών ποταμών, Άρδα, Έβρου και Τούντζα και σε ανάμνηση της θεραπείας του έχτισε εκεί μια πόλη με το όνομα Ορεστιάδα. Η πόλη αυτή, πιθανολογείται ότι ταυτίζεται με την Ουσκουδάμα, που ήταν η πρωτεύουσα της θρακικής φυλής των Οδρυσών. Η δεύτερη εκδοχή είναι ότι ονομάστηκε κατά τις νύμφες που κατά τους αρχαίους Έλληνες ζούσαν στην συμβολή των τριών ποταμών και οι οποίες ονομάζονταν και «Ορεστιάδες».

Σήμερα Η (Νέα) Ορεστιάδα είναι μια σύγχρονη Ελληνική πόλη. Αποτελεί σημαντικό αγροτοεμπορικό κέντρο της βορειοανατολικής Ελλάδας, με σιδηροδρομική και οδική σύνδεση. Στην Ορεστιάδα λειτουργεί το Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης και το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης[2] .

Αναφορές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%9F%CF%81%CE%B5%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CE%B1& params=41. 5053_N_26.

5264_E_type:city [2] Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Ορεστιάδα (http:/ / www. duth. gr/ university/ orestiada/ )

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Δήμος Ορεστιάδας (http://www.orestiada.gr) • Αθλητικός Όμιλος Όρεστιαδας (http://www.aoorestiadas.gr)

299

300

Παροικιά Παροικιά Συντεταγμένες: 37°05′08″N 25°09′01″E37.08556, 25.15028 [1] Με το όνομα Παροικιά, ή Παρκιά, φέρεται η πρωτεύουσα (χώρα) της Πάρου, όπου και ο κύριος λιμένας της. Λέγεται και Πάρος, ή Χώρα Πάρου. Ο Πληθυσμός της το 1971 ήταν 1.955 κάτοικοι, το 1981 αριθμούσαν 2.716. Στη τελευταία απογραφή (2001) έφθασαν τους 4.522 κατοίκους. Σήμερα η Παροικιά αποτελεί έδρα του μοναδικού στη νήσο Δήμου, του Δήμου Πάρου. Ο κάτοικος της Παροικιάς λέγεται Παρκιανός -ή, (Παριανός), ή Χωραΐτης -τισσα. Η Παροικιά

Θέση Είναι κτισμένη στη θέση της αρχαίας πόλης, στον ανατολικό μυχό του δυτικού ομώνυμου όρμου της νήσου όπου και εκτείνεται προς τις παρυφές λόφου σε υψόμετρο μέχρι 10 μ. στη κορυφή του οποίου δεσπόζει η Μονή των Αγίων Αναργύρων. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει μια ραγδαία ανάπτυξη στους γύρω λόφους προσπαθώντας να διατηρήσει τόσο την κυκλαδική αρχιτεκτονική, όσο και τη γραφικότητα και το τοπικό της χρώμα. Από τις διάφορες ανασκαφές που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, αρκετά πλούσιες σε ευρήματα, διαφαίνεται ότι η Παροικιά κατοικείται αδιάλειπτα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, με συνέπεια η ιστορία της να ξεκινά από τα βάθη των αιώνων. Στο κεντρικό δρόμο της αγοράς όπως και σ΄ όλα τα Κυκλαδονήσια τα λουλούδια, οι πεζούλες, τα στενά καμπυλωτά σοκάκια συμπληρώνουν τη Ο Ανεμόμυλος της Παροικιάς, στον λαϊκή κυκλαδική αρχιτεκτονική όπου τα χρώματα λευκό και μπλε είναι προβλήτα του λιμένος της αυτά που κυριαρχούν. Η δε προτομή της περίφημης αγωνίστριας Μαντώς Μαυρογένους στην ομώνυμη πλατεία όπου και το σπίτι της φέρνουν στη μνήμη τον κατά θάλασσα Αγώνα του 1821, αλλά και το πικρό παράπονό της που πέθανε πάμπτωχη, ξεχασμένη και από τους νεόκοπους εκπροσώπους της Πολιτείας.

Παροικιά

301

Κορυφαία εκδήλωση στη διάρκεια του Καλοκαιριού που γίνεται στην Παροικιά είναι το Δεκαπενταύγουστο στην εορτή της Παναγίας. Μια άλλη σπουδαία επίσης γιορτή είναι του Εμπορικού Συλλόγου Πάρου που γίνεται κάθε χρόνο, ανήμερα της Εορτής της Αναλήψεως στο εξωκλήσι του Αγίου Φωκά, του ομώνυμου ΒΔ. ακρωτηρίου του όρμου της Παροικιάς. Τη γιορτή αυτή είχαν ξεκινήσει πρώτοι οι καφετζήδες της Παρκιάς το 1929, που τότε τα καφενεία ήταν και μπακάλικα, κουβαλώντας από την παραμονή τραπεζοκαθίσματα, .καζάνια και διάφορα Πεζόδρομος Παροικιάς τρόφιμα ενώ ανήμερα τη μεγάλη γιορτή οργανοπαίχτες με τσαμπούνες βιολιά και λαούτα συνόδευαν τους χορούς που στήνονταν μετά τη λειτουργία.

Αξιοθέατα Σημαντικότερα αρχαιολογικά αξιοθέατα της Παροικιάς που αξίζει κανείς να επισκεφτεί κατά τον περίπατό του στη πόλη, εκτός βέβαια από το Μουσείο είναι: • Το αρχαίο νεκροταφείο στη θέση Βίντσι, που αποκαλύφθηκε με τις ανασκαφές που άρχισαν το 1983 και συνεχίζονται. Το νεκροταφείο αυτό φέρεται να λειτουργούσε από τον 8ο μέχρι τον 2ο αιώνα π.Χ. Σήμερα έχει διαμορφωθεί σε αρχαιολογικό πάρκο με εκθετήριο αναπαραστάσεων τρόπων αρχαίας ταφής καθώς και φωτογραφικό υλικό των πρώτων εκεί Η Παναγιά η Εκατονταπυλιανή ανασκαφών. Μεταξύ άλλων έχουν αποκαλυφθεί σαρκοφάγοι, διάφορα ταφικά μνημεία, κυβωτιόσχημοι τάφοι, 30 περίπου παριανοί αμφορείς που περιείχαν καμένα ανθρώπινα οστά, καθώς και διάφορα άλλα αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα επιτύμβιες στήλες κ.λπ.

• Το ιερό του Ασκληπιού, του 4ου αιώνα π.Χ. καθώς και το ιερό του Πυθίου Απόλλωνα που βρίσκονται σε ύψωμα στο δρόμο προς την Αλυκή. Και οι δύο αυτές θεότητες της Ελληνικής Μυθολογίας φέρονται να λατρεύτηκαν ιδιαίτερα στη Πάρο ως «θεοί ιατήρες» και τα ιερά τους να αποτελούσαν σπουδαία κέντρα των Κυκλάδων. Ιδιαίτερα το ιερό του Ασκληπιού βρίσκεται κοντά σε πηγή κατά το λατρευτικό τελετουργικό παρά την οποία σώζονται δύο δεξαμενές.

• Η "θέση (γειτονιά) Θολάκια", που βρίσκεται επί του περιφερειακού δρόμου της Παροικιάς στο οποίο έχει αποκαλυφθεί κεραμικό εργαστήριο της ελληνιστικής περιόδου που περιλαμβάνει 6 κλιβάνους, διάφορους βοηθητικούς χώρους καθώς και 2 δεξαμενές Κατά τις ανασκαφές κάτω από το δάπεδο του εργαστηρίου (βάθος 2,5 μ.) βρέθηκαν υπολείμματα οχύρωσης και σε βάθος 4 μ. παιδική κιβωτιόσχημη ταφή. Κοντά στην αρχαιολογική θέση αυτή αποκαλύφθηκε και τμήμα του παλαιού αρχαίου τείχους της Παροικιάς.

• Η "θέση Καστροβούνι", δίπλα στο αρχαίο νεκροταφείο, που περιλαμβάνει οικίες της ελληνιστικής περιόδου με ψηφιδωτά δάπεδα.

Παροικιά

• Η "θέση Άγιος Παντελεήμων", κοντά στο Μουσείο, που βρέθηκε σπουδαίο αρχαίο ιερό με κυκλικό βαθμιδωτό μνημείο, τάφοι, τεφροδόχοι, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, επιτύμβιες στήλες, μαρμάρινα αναθήματα, κορμός κούρου κ.ά. Από τη χρονολόγηση των ευρημάτων αυτών φέρεται το ιερό αυτό να λειτούργησε από τα αρχαϊκά μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια.

• Η "θέση Κριός", στην οποία αποκαλύφθηκε αψιδωτό οικοδόμημα που είναι ενσωματωμένο μέσα σε λαξευμένο βράχο. Προσδιορίζεται ν΄ ανήκει στους ύστερους χρόνους της Το αρχαίο ιερό κυκλικό μνημείο αρχαιότητας. Εντυπωσιακή είναι η εξέδρα του όπου φέρεται να έχουν χρησιμοποιηθεί εννέα μαρμάρινα έδρανα του αρχαίου Βουλευτηρίου της Πάρου. Η χρήση αυτού του κτιρίου δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί.

• Η "θέση Μαραπάς", που βρίσκεται ΝΔ. της Παροικιάς, όπου υφίσταται αρχαίος αίθριος χώρος λατρείας. Εντυπωσιακά εδώ είναι τα χαραγμένα ζεύγη ποδών πάνω στο φυσικό πέτρωμα ως αναθήματα. Σημειώνεται ότι τα αναθήματα ποδιών ήταν αρχικά αιγυπτιακή συνήθεια που φαίνεται πως την εποχή του Βασιλείου των Πτολεμαίων οι Παριανοί να είχαν συνάψει ιδιαίτερες σχέσεις υιοθετώντας και ξένα έθιμα.

• Το Κάστρο της Παροικιάς, • Και βέβαια η Παναγία η Εκατονταπυλιανή.

Παραλίες Παροικιάς Κατά μήκος της ακτογραμμής της Παροικιάς εκτείνονται πολλές όμορφες παραλίες όπως των Λιβαδιών, του Κριού και του Αγίου Φωκά (βόρεια), ή του Παρασπόρου και της Αγ. Ειρήνης (νότια). Οι παραλίες αυτές συνδέονται και με δρομολόγια λέμβων από το λιμάνι.

Εξωτερικές συνδέσεις • Η σελίδα του Δήμου Πάρου [2]

Πηγές • "Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα" τομ.48ος, σελ.220 • "Διαδρομές Πάρου και Αντιπάρου" έκδοση Εμπορικού Συλλόγου Πάρου.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CE%AC& params=37_05_08_N_25_09_01_E_region:GR_type:city [2] http:/ / www. paros. gr/

302

303

Πάτρα Πάτρα Συντεταγμένες: 38°15′N 21°44′E38.25, 21.74 [1] Πάτρα

Πάτρα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Πελοποννήσου Περιφέρεια

Δυτικής Ελλάδας

Νομός

Αχαΐας

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 4 Επίσημος πληθυσμός

202.757 (2001)

Έκταση

125,428 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

26x xx

Τηλεφωνικός κωδικός

2610

Δήμαρχος

Ανδρέας Φούρας

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. patras. gr/

Η Πάτρα (αρχαία ελληνικά: Πάτραι) είναι η τρίτη μεγαλύτερη πληθυσμιακά πόλη της Ελλάδας,[2] πρωτεύουσα του Νομού Αχαΐας, της περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας και το μεγαλύτερο αστικό κέντρο και λιμένας της Πελοποννήσου. Ο ενοποιημένος Δήμος Πατρέων έχει μόνιμο πληθυσμό 202.757 κατοίκους (απογραφή 2001). Η (κεντρική) πόλη της Πάτρας έχει 168.530 κ. κατά την τελευταία απογραφή. Η Πάτρα είναι το μεγαλύτερο οικονομικό,

Πάτρα εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο της Πελοποννήσου και της Δυτικής Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων χιλιετιών της ιστορίας της και ειδικότερα στη Ρωμαϊκή περίοδο, η Πάτρα αποτέλεσε κοσμοπολίτικο κέντρο της Μεσογείου, ενώ σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση είναι ο τόπος του μαρτυρίου του Αγίου Ανδρέα. Αποκαλείται Πύλη της Ελλάδας προς τη Δύση, καθώς είναι διεθνές εμπορικό κέντρο, μεγάλο λιμάνι και κομβικό σημείο για το εμπόριο και την επικοινωνία με την Ιταλία και την Ευρωπαϊκή Δύση. Η πόλη διαθέτει δύο πανεπιστήμια και ένα Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα και συνδεδεμένα με αυτά ερευνητικά ινστιτούτα, που την καθιστούν επιστημονικό κέντρο με εξαιρετικές επιδόσεις στην τεχνική εκπαίδευση. Η υπερσύγχρονη γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου συνδέει το προάστιο της Πάτρας Ρίο με το Αντίρριο, ενώνοντας την Πελοπόννησο με την Στερεά Ελλάδα. Επιπλέον, η πόλη καυχιέται για το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό, μεσογειακού τύπου καρναβάλι της, το περίφημο Πατρινό καρναβάλι, τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα του οποίου είναι τα τεράστια σατιρικά άρματα και οι θεαματικοί χοροί και παρελάσεις. Η τοπική πολιτιστική σκηνή ξεχωρίζει στις θεατρικές και τις πλαστικές τέχνες και τη σύγχρονη αστική λογοτεχνία. Η πόλη της Πάτρας ήταν η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης του 2006. Η Πάτρα βρίσκεται 216 χιλιόμετρα δυτικά της Αθήνας στα βορειοδυτικά παράλια της Πελοποννήσου, στους πρόποδες του Παναχαϊκού όρους και βρέχεται από τον Πατραϊκό κόλπο, ο οποίος στην ουσία είναι μια εγκόλπωση του Ιονίου πελάγους. Η περιοχή έχει ευχάριστο μεσογειακό κλίμα με σχετικά δροσερά, αλλά υγρά καλοκαίρια και πολύ ήπιους χειμώνες.

Ονομασία Η πιο κοινή εξήγηση που δίδεται για το όνομα της πόλης είναι η μυθολογική, ότι προέρχεται δηλαδή από τον Πατρέα, τον μυθικό οικιστή της πόλης.[3]

Γεωγραφία Ένα κεντρικό χαρακτηριστικό της αστικής γεωγραφίας της Πάτρας είναι η διαίρεσή της στην Άνω και Κάτω πόλη, που συνδέονται μεταξύ τους με σκάλες. Αυτό είναι αποτέλεσμα μιας αλληλεπίδρασης ανάμεσα στη φυσική γεωγραφία της περιοχής και του μοντέλου ανθρώπινης κατοίκησης. Η Κάτω πόλη, η οποία περιλαμβάνει τον αστικό πυρήνα του 19ου αιώνα και το λιμάνι, βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα και απλώνεται μεταξύ των εκβολών των ποταμών Γλαύκου και Χάραδρου και είναι Δορυφορική φωτογραφία της Πάτρας από τη NASA χτισμένη πάνω σε ένα αρχικά ποταμογενές και ελώδες έδαφος, ενώ η Άνω πόλη καλύπτει την περιοχή των παλαιότερων οικισμών, γύρω από το φρούριο, πάνω στις δυτικότερες υπώρειες του Παναχαϊκού όρους (1.926 μέτρα) [4] πριν τον Πατραϊκό Κόλπο. Το μεγαλύτερο ποτάμι της περιοχής είναι ο Γλαύκος που ρέει νότια της Πάτρας. Ο Γλαύκος πηγάζει από το Παναχαϊκό και τα νερά του συγκεντρώνονται από το 1925 σε μια μικρή ορεινή υδατοδεξαμενή κοντά στο χωριό Σούλι και στη συνέχεια διοχετεύονται με αγωγούς ώστε να παραγάγουν ενέργεια στον υδροηλεκτρικό σταθμό Γλαύκου, το παλαιότερο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Ελλάδας. [5] Τα νερά χρησιμοποιούνται επίσης

304

Πάτρα

305

για την άρδευση των περιβολιών της Εγλυκάδας και για την ύδρευση της πόλης. Άλλα ποτάμια είναι ο Χάραδρος, ο Μείλιχος και ο ορμητικός χείμαρρος Διακονιάρης. Μεγάλης σημασίας για τη βιοποικολότητα της περιοχής και για τη διαφύλαξη του κλίματός της, έχει το έλος της Αγυιάς, ένα μικρό και παράκτιο υδατικό οικοσύστημα, μόλις 30 εκταρίων που βρίσκεται στα βόρεια του κέντρου της πόλης. Κύρια χαρακτηριστικά του υγροτόπου είναι η προφανής σπανιότητα της διάσωσής του στην καρδιά ενός πυκνοκατοικημένου αστικού κέντρου, με ένα σχετικά ξηρό κλίμα, και το θεωρούμενο ως υψηλό, επίπεδο της βιοποικολότητας με πάνω από 90 είδη πουλιών να έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή ως τις αρχές της δεκαετίας του 1990, σύμφωνα με μια μελέτη του γραφείου Πάτρας της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας[6] .

Σεισμοί Ένα άλλο γεωφυσικό χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η σεισμικότητά, η οποία έχει καταγραφεί από τους ιστορικούς χρόνους και έχει προκαλέσει συχνές καταστροφές μέχρι πρόσφατα και ειδικότερα τον Ιούνιο του 2008 με σεισμό μεγέθους 6,5 στην κλίμακα Ρίχτερ, το 1993 με ένα σεισμό μεγέθους 5.0 κοντά στην Πάτρα και τον σεισμό του Αιγίου του 1995. Έντονη σεισμικότητα επίσης παρουσιάζει το στενό Ρίου-Αντιρρίου, ενώ τα γειτονικά Ιόνια Νησιά έχουν χτυπηθεί συχνά από ισχυρότερους σεισμούς. Κατά τη διάρκεια της αρχαιότητας το πιο γνωστό παράδειγμα σεισμογενούς καταστροφής στην περιοχή ήταν η βύθιση της Αχαϊκής πόλης Ελίκη.

Ιστορία H αρχαία Πάτρα είχε σαν πυρήνα την Αρόη. Ο Πατρεύς, Αχαιός από τη Σπάρτη, επειδή δεν ήθελε να υποστεί τις συνέπειες της κατάκτησης της πόλης του από τους Δωριείς, ήρθε επικεφαλής αποίκων (οικιστής) στην περιοχή της Αρόης και κατάφερε να διώξει τους 'Ιωνες κατοίκους. Μεγάλωσε και οχύρωσε την πόλη, κατάφερε ακόμη να κάνει την πολιτική συνένωση επτά Προϊστορικών αγροτικών συνοικισμών και της έδωσε το όνομά του.[7] Χτισμένη σε στρατηγική θέση, παραθαλάσσια με καλυμμένα τα νώτα της από το Παναχαϊκό όρος, και σε μικρή απόσταση από τις ακτές της Αιτωλοακαρνανίας πολύ κοντά στα Ιόνια νησιά και στο δρόμο προς την Ιταλία, η Πάτρα ήταν προικισμένη με όλες τις προϋποθέσεις για να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην ιστορία. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο τη βρίσκουμε άλλοτε με το μέρος των Αθηναίων και άλλοτε με των Πελοποννησίων. Το τέλος πάντως του πολέμου τη βρίσκει με το μέρος των νικητών. Σημαντική ήταν η συμβολή της Πάτρας στη συγκρότηση της Αχαϊκής Συμπολιτείας (280 π.Χ.). Πρόκειται για την αναβίωση της ομοσπονδίας των Αχαιών, "Το κοινό των Αχαιών". Οι πόλεις Πάτραι, Δύμη, Αίγιο, Βούρα, Φαραί, Τριταία, Πελλήνη, Αιγείρα, Λεόντιο και Κερύνεια ιδρύουν την Συμπολιτεία. Η λειτουργία της βασιζόταν σε θεσμούς ισότητας και δημοκρατίας.

Πάτρα, το Ρωμαϊκό Ωδείο

Μνημείο για την ελληνική επανάσταση(1821-1830).

Η Πάτρα υποτάχθηκε στη Ρώμη το 146 π.Χ.. Ο Αύγουστος είχε διακρίνει (31 π.Χ.) την προνομιακή και επίκαιρη θέση της Πάτρας και φρόντισε να εγκατασταθούν εδώ σαν άποικοι παλαίμαχοι

Πάτρα

306

ρωμαίοι. Από τότε παραχωρήθηκαν μόνο στους Πατρινούς (από όλους τους Αχαιούς), η ελευθερία και η αυτοδιοίκηση που μπορούσαν ν' απολαμβάνουν οι ρωμαίοι σαν άποικοι. Οι ρωμαίοι αυτοκράτορες Τιβέριος, Νέρων και Αδριανός αλλά και άλλοι έδωσαν κατά καιρούς προνόμια στην Πάτρα, η οποία γρήγορα μεταβλήθηκε σε λαμπρή και πασίγνωστη πόλη. Κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ. η Πάτρα βρίσκεται στη μεγαλύτερη ακμή της, τότε την επισκέπτεται ο περιηγητής Παυσανίας. Την εποχή αυτή εκτεινόταν στα νότια και νοτιοδυτικά της ακρόπολης και ήταν στολισμένη με πολλά ιερά και άλλα οικοδομήματα. Μερικά από αυτά περιγράφει ο περιηγητής στα Αχαϊκά του.

Η Οδός Μαιζώνος σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αι.

Η παρουσία και η δραστηριότητα του Αποστόλου Ανδρέα στην πόλη κατά την εποχή του Νέρωνα της δίνει ένα καινούργιο χαρακτήρα. Τη μεταβάλλει σε πεδίο σύγκρουσης ποικίλων θρησκευτικών αποκλίσεων μέχρι την τελική επικράτηση του Χριστιανισμού. Με τη μεταφορά της πρωτεύουσας του Ρωμαϊκού κράτους στην Κωνσταντινούπολη, 330 μ.Χ., η Πάτρα άρχισε να παρακμάζει. Στα 807 μ.Χ., η πόλη πολιορκήθηκε από τους Σλάβους. Αργότερα έπεσε στα χέρια των Φράγκων, Ενετών και τέλος των Τούρκων. Είναι από τις πρώτες πόλεις που επαναστάτησαν εναντίον των Τούρκων το 1821. Κατά την διάρκεια του επαναστατικού αγώνα καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Η σύγχρονη πόλη κτίσθηκε από τον Καποδίστρια στο χώρο της αρχαίας. Η Πάτρα σήμερα είναι μια σύγχρονη μεγαλούπολη με σημαντική βιομηχανική και εμπορική κίνηση ενώ το λιμάνι της είναι ένα από τα σημαντικότερα της Ελλάδας και πύλη προς την Δύση. Σημαντική είναι η προσφορά της και στην Επιστημονική και Πολιτιστική ζωή της χώρας, με το Πανεπιστήμιο Πατρών της, το ΤΕΙ, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο, το Καρναβάλι της, το Διεθνές Φεστιβάλ κ.α.

Οικονομία Το νόμισμα της αρχαίας Πάτρας Ένα αργυρό ημίδραχμο της εποχής του 2ου - 1ου αι. π.Χ. απεικονίζει την κεφαλή της Αφροδίτης σε δεξί προφίλ. Η πίσω όψη φέρει τα γράμματα ΔΑ MACIC που τα περιβάλλει ένα δάφνινο στεφάνι. Έχει διάμετρο 17 χιλ. και ζυγίζει 2,04 γραμ..[8]

Αρχαίο κέρμα της Πάτρας. 2ος - 1ος αι. π.Χ.

Πάτρα

307

Τουρισμός • Ρωμαϊκό Υδραγωγείο: Το πρώτο συστηματικό υδραγωγείο της Πάτρας βρίσκεται στα ριζά του λόφου του Δασυλλίου και είναι έργο ρωμαϊκό.

• Βόρειο Νεκροταφείο: Το ρωμαϊκό αυτό μνημείο χρονολογείται μεταξύ του τέλους του 1ου αι. μ.Χ και τους τέλους του 2ου αι. μ. Χ. Έχοντας σχήμα σταυρού, όπως ο ναός της Ισιδας στην Πομπηία, αποτελεί το μοναδικό μνημείο με αυτή τη μορφή που βρέθηκε στην Πάτρα.

• Μυκηναϊκοί Τάφοι Βούντενης: Ο αρχαιολογικός χώρος της Βούντενης βρίσκεται 4,5 χμ ανατολικά της Πάτρας και πρόκειται για μεγάλο μυκηναϊκό νεκροταφείο(μη επισκέψιμος).

Δρόμος της Πάτρας στολισμένος κατά τη διάρκεια του Πατρινού καρναβαλιού

• Αμφιθέατρο: Κοντά στο Αρχαίο Ωδείο ήρθαν στο φως ερείπια αμφιθεάτρου πιθανόν του 1ου μ.Χ αιώνα. Μαζί με το συνεχόμενο Αρχαίο Ωδείο θα αποτελέσουν ένα ενιαίο σύνολο μεγάλης αρχαιολογικής αξίας.

• Πηγή Δήμητρας: To σημερινό πηγάδι του Αγ. Ανδρέα παραπλεύρως του παλαιού Ι. Ναού το οποίο άλλοτε ήταν πηγή της θεάς Δήμητρας που λειτουργούσε και σαν μαντείο.

• Ρωμαϊκά Νυμφαία: Γερμανού 36-40 Μνημειώδες κτίσμα του 3ου αιώνα, χώρος αναψυχής με πίδακες νερού και κήπους. Ι. Βλάχου 3 & Κανάρη Τμήμα μεγάλου συγκροτήματος, πιθανόν θερμών. Στους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους ο χρόνος χρησιμοποιήθηκε πιθανόν ως εκκλησία και αργότερα ως νεκροταφείο.

Το θέατρο "Απόλλων", έργο του Ερνέστου Τσίλλερ

• Ρωμαϊκή Γέφυρα του Μείλιχου (γέφυρα Παυσανία): Στην διασταύρωση της Ν. Εθνικής οδού με την οδό Αρέθα βρίσκεται καλά διατηρημένη ρωμαϊκή γέφυρα με δύο τούβλινες καμάρες που στηρίζονται πάνω σε περίτεχνες βάσεις από πελεκητές πέτρες.

• Το Κάστρο της Πάτρας: Το Κάστρο της Πάτρας είναι κτισμένο σε χαμηλό λόφο του Παναχαϊκού σε απόσταση 800 μ. περίπου από την ακτή. Οικοδομήθηκε από τον Ιουστινιανό περίπου το 551 μ.Χ. για την άμυνα της περιοχής και των κατοίκων της.

Η Πλατεία Βασιλέως Γεωργίου

• Αρχαίο Ωδείο: Στα δυτικά της Ακρόπολης στην Άνω πόλη βρίσκεται το ρωμαϊκό Ωδείο της Πάτρας, παλαιότερο από το Ωδείο της Αθήνας (Ηρώδειο 160 π.χ.).

• Θέατρο "Απόλλων": Κατασκευάστηκε το 1872 με σχέδια του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ. Είναι το αρχαιότερο από τα σωζόμενα κλειστά θέατρα των νεοτέρων χρόνων και το εντυπωσιακότερο αρχιτεκτονικό στολίδι της Πάτρας.

• Aποθήκες "Μπαρρυ": Συγκρότημα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής συνδεδεμένο με την εποχή ακμής της πόλης . Χρησιμοποιήθηκε ως εργοστάσιο νηματοποιίας, κλωστικής, αλευροποιίας και κατεργασίας σταφίδας. Σήμερα λειτουργεί σαν κέντρο τεχνών και στεγάζει το info center της Πάτρας.

• Παλαιό Δημοτικό Νοσοκομείο: Νεοκλασικό κτίριο του Δανού αρχιτέκτονα CH. E. Hansen το οποίο λειτούργησε σαν νοσοκομείο από το 1872 έως το 1973. Λειτουργεί σήμερα ως Πολιτιστικό Πολυκέντρο της

Πάτρα

308 Πάτρας.

• Δημοτικά Σφαγεία: Ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, τα πέτρινα κτίσματα των Δημοτικών Σφαγείων λειτουργούσαν έως το 1998. Σήμερα έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες αποκατάστασης για την μετατροπή του χώρου σε μεγάλο εκθεσιακό κέντρο τοπικών προϊόντων.

• Αχαΐα Clauss: Ο Πύργος της Αχαΐα Clauss είναι το πρώτο ελληνικό οινοποιείο που χτίστηκε στα 1861 και μέχρι σήμερα παράγει μερικά από τα πιο διάσημα ελληνικά κρασιά. Στους χώρους του ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το καταπράσινο περιβάλλον, τα ιστορικά κτίρια, τα ξυλόγλυπτα βαρέλια παλαίωσης από το 1873 της φημισμένης Μαυροδάφνης, καθώς επίσης, στην Κάβα Δανιηλίδος, να δοκιμάσει μερικά από τα εκλεκτά κρασιά της Αχαΐα Clauss.

• Υ.Η.Σ. Γλαύκου (Υδρο-Ηλεκτρικός Σταθμός) : Το πρώτο Achaia Clauss, Imperial cellar Υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Ελλάδος, λειτουργεί από το 1927 ως δημοτική επιχείρηση. Σήμερα ανήκει στη ΔΕΗ η οποία έχει δημιουργήσει Μουσείο της ιστορίας του σταθμού. Βρίσκεται στην ομώνυμη περιοχή, Γλαύκος, 8 χμ νοτιοανατολικά του κέντρου της Πάτρας.

• Το Σπίτι του Κωστή Παλαμά: Διατηρητέο κτίριο επί της οδού Κορίνθου 241 στο κέντρο της πόλης, όπου γεννήθηκε ο Κωστής Παλαμάς και η Ιταλίδα πεζογράφος Ματθίλδη Σεράο.

• Χαμάμ: "Λουτρά Χαμάμ Πατρών: 'Έτος 1400". Κτίστηκε επί Ενετοκρατίας και διατηρήθηκε αργότερα από τους Τούρκους οι οποίοι είχαν την συνήθεια αυτή. Από τότε μέχρι σήμερα λειτουργούν σ' αυτό τα χαμάμ (τουρκικά θερμόλουτρα).

• Αρχαίο Θέατρο-Στάδιο Σήμερα ανασκάπτεται στο κέντρο της Πάτρας ανάμεσα στις οδούς Πανταννάσης και Γεροκωστόπουλου • Δημοτική Βιβλιοθήκη Στο κέντρο της Πάτρας, δίπλα απ� το Δημαρχείο, βρίσκεται το κτίριο στο οποίο στεγάζεται η Δημοτική Βιβλιοθήκη. Η Βιβλιοθήκη διαθέτει σήμερα 120.000 τόμους βιβλία, καθώς και μεγάλο αριθμό περιοδικών, ιστορικά έγγραφα, φωτογραφικό αρχείο κ.ά. Επίσης, σε ειδικό τμήμα της Βιβλιοθήκης φυλάσσονται πολύτιμα έγγραφα και βιβλία με υπογραφές μεγάλων προσωπικοτήτων (π.χ. Κωστή Παλαμά, Γιάννη Ρίτσου, Μουσολίνι κ.ά.). Η Βιβλιοθήκη διαθέτει δανειστικό τμήμα λογοτεχνικών βιβλίων και δανειστικό τμήμα παιδικών βιβλίων στο ισόγειο.

Μεταφορές Οδικές Η Πάτρα είναι κόμβος τριών μεγάλων οδών. Στα ανατολικά της πόλης βρίσκεται η Εθνική Οδός 8α, η οποία συνδέει την πόλη με την Αθήνα, την Κόρινθο και πόλεις της Βόρειας Πελοποννήσου. Στα βόρεια υπάρχει η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου και η Εθνική Οδός 5, η οποία συνδέει την πόλη με την Στερεά Ελλάδα και την Ήπειρο. Και νότια υπάρχει η Εθνική Οδός 9, η οποία συνδέει την πόλη με την Καλαμάτα και τις πόλεις της Δυτικής Πελοποννήσου. Οι δημόσιες μεταφορές της Πάτρας αποτελούνται από δεκαπέντε δρομολόγια λεωφορείων του Αστικού ΚΤΕΛ Πάτρας και της δημοτικής συγκοινωνίας, και από ένα δρομολόγιο τραίνου του ΟΣΕ. Τα ταξί της πόλης είναι χρώματος βυσσινί.

Πάτρα

309

Θαλάσσιες Το λιμάνι ανέκαθεν έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή της πόλης. Κατά τον προηγούμενο αιώνα γνώρισε μία περίοδο μεγάλης άνθησης σαν κέντρο σταφιδεμπορίου. Τα πλεονεκτήματα γεωγραφικής θέσης του επεφύλαξαν μια εκτεταμένη περίοδο ακμής, που σημάδεψε τη ζωή της Πάτρας και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά της τοπικής οικονομίας. Στη συνέχεια, η κάμψη και παρακμή του σταφιδεμπορίου, συμπαρέσυρε και το λιμάνι σε μία περίοδο στασιμότητας και αργότερα παρακμής, που έγινε ιδιαίτερα έντονη τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Όμως η ανάπτυξη των πορθμειακών μεταφορών, οδήγησε σε μία νέα περίοδο ακμής που άρχισε τη δεκαετία του 1960 και συνεχίζεται και σήμερα με πολύ θετικές προοπτικές. Το χαρακτηριστικά του λιμανιού σε όλη την περίοδο του μεσοπολέμου μέχρι και τις αρχές του Β΄ παγκόσμιου πόλεμου ορίζουν ένα εύρωστο λιμάνι με έντονη εμπορευματική δραστηριότητα. Υπήρχε ναυτική σύνδεση των Πατρών με όλη σχεδόν τη Δυτική Ελλάδα καθώς και με την Ιταλία και Αλβανία.

Άποψη της Πάτρας το καλοκαίρι, κατά τη δύση του ήλιου από το ύψος εισερχόμενου πλοίου

Ειδυλλιακή άποψη της αποβάθρας περί τα τέλη του 190υ αιώνα. Περιοδικό Εστία του 1894.

Ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος δημιουργεί μία τομή που ακολουθείται από μία φάση απραξίας και αναδιοργάνωσης μετά την απελευθέρωση. Από το 1951 -52 αρχίζει πάλι να ανακτά σημαντική εμπορευματική δραστηριότητα στα πλαίσια των αλλαγμένων μεταπολεμικών συνθηκών. Από το τέλος της δεκαετίας του ΄50 δρομολογούνται οι συνθήκες που καθόρισαν το σημερινό χαρακτήρα του λιμανιού. Μέσα στα τελευταία 30 χρόνια, τόσο η Πάτρα όσο και το λιμάνι της άλλαξαν δραστικά. Ιδιαίτερες αλλαγές στον χαρακτήρα του λιμανιού έγιναν και τα τελευταία τρία χρόνια οι οποίες οφείλονται κυρίως στην πρόσφατη κρίση των Βαλκανίων, όπου οι προτιμήσεις τουριστικών και εμπορευματικών ροών άλλαξαν δραστικά. Οι ριζικές διαφοροποιήσεις, που οφείλονται σε τοπικές συνθήκες και σε γενικότερες πανελλήνιες εξελικτικές τάσεις, έκαναν το λιμάνι πράγματι "αγνώριστο". Ως χρονολογία ορόσημο μπορεί να χαρακτηριστεί το 1960 γιατί είναι η χρονιά εκείνη που δρομολογείται το πρώτο οχηματαγωγό πλοίο (ferry-boat) στη γραμμή Ελλάδας Ιταλίας.. Ηταν το οχηματαγωγό "Εγναντία" και το παρθενικό του ταξίδι χαιρετίστηκε με μουσική και πυροτεχνήματα. Η γραμμή αυτή ξεκίνησε με μία συνεργασία της ελληνικής ΕΛΜΕΣ (Ελληνικαί Μεσογειακαί Γραμμαί Α.Ε.) και της ιταλικής Adriatica di Navigazione S.p.A., η οποία το επόμενο χρόνο δρομολόγησε και το νεοναυπηγημένο "Αππία". Η θέση της Πάτρας ως πλησιέστερου σημαντικού ηπειρωτικού λιμένος προς τη Δυτική Ευρώπη, ως αστικού κέντρου υπερτοπικής κλίμακας και συγκοινωνιακού κόμβου, ευνόησε τη χρησιμοποίησή της από τους τουρίστες, είτε ως σημείο εισόδου - εξόδου, είτε ως σημείο διέλευσης. Γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για την πολεοδομική της διαμόρφωση, μιας και το λιμάνι, η σιδηροδρομική γραμμή και ο σταθμός, καταλαμβάνουν σημαντικό, αν όχι ολόκληρο μέρος, από την παραλία της πόλης, και που σε συνδιασμό με την ύπαρξη των βιομηχανιών στα νοτιοδυτικά παράλια (Ακτή Δυμαίων) καθιστούν την Πάτρα μια "παραθαλάσσια πόλη χωρίς θάλασσα".

Πάτρα

310

Σήμερα, το λιμάνι αποτελεί τη σημαντικότερη τερματική εγκατάσταση θαλάσσιων μεταφορών της Δυτικής Ελλάδας και το σημαντικώτερο σημείο πορθμειακής σύνδεσης της χώρας με την Ιταλία, ενώ ο ρόλος του στο δίκτυο των εσωτερικών ακτοπλοϊκών συνδέσεων με τα νησιά του Ιονίου έχει αποδυναμωθεί, μετά την ανάπτυξη του λιμανιού της Κυλλήνης ως κύριου σημείου συνδέσεως της Ζακύνθου και της Κεφαλλονιάς. Οι εξελίξεις της διεθνούς μεταφορικής αγοράς στην ευρύτερη περιοχή της Αδριατικής και των Βαλκανίων, αναδεικνύουν και αναβαθμίζουν το ρόλο του λιμανιού της Πάτρας στο διεθνές δίκτυο των μεταφορών. Η κρίση των Βαλκανίων έχει σαν αποτέλεσμα την εκτροπή πολύ σημαντικού τμήματος του διεθνούς εμπορίου της χώρας στη θαλάσσια οδό εξυπηρέτησης. Ενώ το ποσοστό του διεθνούς εμπορίου της χώρας που εξυπηρετείται οδικά παραμένει σταθερό στην τάξη του 7-8% ετησίως, η κατανομή των φόρτων μεταξύ θαλάσσιου δρόμου της Αδριατικής και των χερσαίων διαδρομών, έχει μεταστραφεί, από 80-20% περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 1980, σε 50-50% για το 1993. Από τον φόρτο αυτό, το 1993 η Πάτρα εξυπηρετεί περίπου το 80%, ενώ η Ηγουμενίτσα το υπόλοιπο 20%. Οι προβλέψεις συγκλίνουν στο ότι ακόμα και μετά την αποκατάσταση της πολιτικής ομαλότητας στα Βαλκάνια, θα παραμείνει εξυπηρετούμενο από τη θαλάσσια οδό το μεγαλύτερο μέρος από την εκτραπείσα κίνηση. Οι προβλεπόμενοι φόρτοι για το 2010 ανέρχονται σε 190.000 - 280.000 φορτηγά, 280.000 - 300.000 ιδιωτικά αυτοκίνητα, 10.000 λεωφορεία, 40.000 δίκυκλα και 1.700.000 επιβάτες το χρόνο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1992 τα αντίστοιχα νούμερα ήσαν: 948.226 επιβάτες, 110.999 φορτηγά, 6.806 λεωφορεία, 153.096 επιβατικά και 17.883 δίκυκλα.

Φωτογραφίες

Ι.Ν. Αγίου Ανδρέα Πατρών

Η οδός Αγίου Νικολάου

Μερική άποψη του λιμανιού

Το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Πάτρας

Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Πάτρας

H Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου

Η οδός Αγίου Ανδρέου σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αι.

Η οδός Όθωνος-Αμαλίας σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αι.

Πάτρα

311

Αναφορές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A0%CE%AC%CF%84%CF%81%CE%B1& params=38.

25_N_21. 74_E_type:city(163446) [2] http:/ / www. thebest. gr/ news/ index/ viewStory/ 14869 [3] "Ἐπὶ τούτου. Πατρεῖ τῷ Πρευγένους κτίζοντι ἐν Ἀχαίᾳ πόλιν, ἥντινα Πάτρας καὶ ἐς ἡμᾶς καλοῦσιν ἀπὸ τοῦ Πατρέως τούτου, συνεπελάβοντο Λακεδαιμόνιοι τοῦ οἰκισμοῦ." Παυσανίας, Λακωνικά, κεφάλαιο Β΄ (http://216.239.59.104/ search?q=cache:MAOOuCXckccJ:remacle. org/ bloodwolf/ erudits/ pausanias/ laconiegr. htm+ Î ÎºÏ Ï Ï Î±Ï Î¿Ï & hl=el& ct=clnk& cd=4& gl=gr) [4] Region of Western Greece: Geography (http:/ / www. ditikiellada-region. com/ en_contents. asp?id=92) - Accessed Feb. 9, 2007 [5] Θωμόπουλου , Στ. Ν, Ιστορία της πόλεως των Πατρών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι το 1821, Πάτραι 1952, (επιμέλεια.

Τριανταφύλλου, K.N.) [6] Hellenic Ornithological Society - Birds, birding and conservation in Greece (http:/ / www. ornithologiki. gr/ en/ enmain. htm) [7] "Ἐπὶ τούτου. Πατρεῖ τῷ Πρευγένους κτίζοντι ἐν Ἀχαίᾳ πόλιν, ἥντινα Πάτρας καὶ ἐς ἡμᾶς καλοῦσιν ἀπὸ τοῦ Πατρέως τούτου,

συνεπελάβοντο Λακεδαιμόνιοι τοῦ οἰκισμοῦ." q=cache:MAOOuCXckccJ:remacle.org/bloodwolf/erudits/pausanias/laconiegr.htm+%CE%91%CE%BA%CF%81%CF%8C%CF%84%CE%B1%CF%8 Παυσανίας, Λακωνικά, κεφάλαιο Β΄ (http://216.239.59.104/search) [8] John Ward (1832-1912) και Sir George Francis Hill (1867-1948), επιμ. (1902) (στα Αγγλικά). Greek coins and their parent cities (http:/ / www. archive. org/ details/ greekcoinstheirp00warduoft). Λονδίνο: Murray. . Ανακτήθηκε την 12 Οκτωβρίου 2009.

Δείτε επίσης • Wikitravel: Πάτρα (ταξιδιωτικός οδηγός) • • • • • • • • • •

Δήμος Πατρέων Ωρίων Αστρονομική Εταιρεία Πάτρας Κατάλογος Δημάρχων Πατρέων Ε.Π.Σ. Αχαΐας Κατάλογος Συνοικιών Πάτρας Κατάλογος Μητροπολιτών Πάτρας Κατάλογος Λατίνων Αρχιεπισκόπων Πάτρας Πανεπιστήμιο Πατρών Πατρινό καρναβάλι Μεταναστευτικό πρόβλημα στην Πάτρα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • • •

Ιστότοπος Δήμου Πατρέων (http://www.patras.gr) ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας (http://www.dipethepatras.gr) Ζωντανή εικόνα από το λιμάνι της Πάτρας (http://www.patraslive.gr) Πάτρα πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης 2006 (http://patras2006.gr/) Ρεπορτάζ για το Πατρινό Καρναβάλι του 2007 από το Reuters (http://www.reuters.com/news/video/ videoStory?videoId=10557) • Βίντεο και πληροφορίες για την Πάτρα Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης από το Travel Channel (http:/ /www.travelchannel.co.uk/ontv/travel2005/patras.htm) • Βίντεο για το Πατρινό Καρναβάλι από το Travel Channel (http://video.google.com/ videoplay?docid=6555706811489761081) • Οδηγός Πάτρας (http://www.patrino.gr) koi:Патррез

312

Πειραιάς Πειραιάς Συντεταγμένες: 37°58′N 23°38′E37.96, 23.64 [1] Πειραιάς

Πόλη του Πειραιά

Πειραιάς Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Στερεά Ελλάδα

Περιφέρεια

Αττικής

Νομός

(Νομαρχία) Πειραιώς

Δήμος

Πειραιώς

Αρ. δημ. διαμερισμάτων

5

Επίσημος πληθυσμός

175.697 (2001)

Έκταση

50.417 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

185xx

Τηλεφωνικός κωδικός

21

Δήμαρχος

Παναγιώτης Φασούλας

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. pireasnet. gr

[2]

Ο Πειραιάς (Αρχαία Ελληνικά: Πειραιεύς) είναι πόλη της Αττικής και ο σημαντικότερος λιμένας της Ελλάδας και της ανατολικής Μεσογείου. Ο Δήμος Πειραιώς αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο δήμο και οικισμό της Ελλάδας, με πληθυσμό 175.697, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ενώ η έκτασή του είναι 10,9 τ.χμ. Η

Πειραιάς

313

ευρύτερη περιοχή του Πειραιά αποτελείται από τον ομώνυμο δήμο και ακόμα έξι δήμους-προάστια, με συνολικό πληθυσμό 466.065 κατοίκους και έκταση 50,4 τ.χμ., και αποτελεί το νοτιοδυτικό τμήμα του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας που συγκροτεί την περιφέρεια πρωτευούσης. Το κέντρο του Πειραιά απέχει περίπου 12 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας της οποίας αποτελεί ιστορικό επίνειο, ενώ ο δήμος αποτελεί την έδρα της Νομαρχίας Πειραιώς, που περιλαμβάνεται στην Υπερνομαρχία Αθηνών-Πειραιώς. Η περιοχή του Πειραιά φαίνεται να κατοικείται ήδη από τη νεολιθική περίοδο και έφτασε στο μεγαλύτερο σημείο ακμής στην κλασική εποχή, όταν ανακηρύχθηκε για πρώτη φορά σε δήμος, αποτελώντας συγκεκριμένα έναν από τους δήμους του άστεως της αρχαίας Αθήνας, και επιλέχθηκε ως το επίνειο της αθηναϊκής πόλης-κράτους. Ακολούθησε μια μακρά περίοδος παρακμής όπου ο Πειραιάς ερημώθηκε κατά καιρούς, φτάνοντας μέχρι τον 19ο αιώνα και την μεταφορά της πρωτεύουσας του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους στην Αθήνα το 1834, οπότε ξεκίνησε μια περίοδος ανάπτυξης της πόλης, με την σταδιακή αύξηση του πληθυσμού της και τον άρτιο πολεοδομικό της σχεδιασμό με βάση το σύστημα που εφάρμοσε ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος στον σχεδιασμό του αρχαίου Πειραιά, που αποτελεί πρότυπο πολεοδομικού σχεδιασμού μέχρι και σήμερα. Μάλιστα ο Πειραιάς είχε προταθεί το 1832 από τον Gutensohn, αρχιτέκτονα του Λουδοβίκου Α' της Βαυαρίας, για πρωτεύουσα της Ελλάδας η οποία θα επεκτεινόταν σταδιακά προς την Αθήνα,[3] αλλά τελικά έγινε το αντίστροφο αφού επιλέχθηκε η Αθήνα για πρωτεύουσα και ο Πειραιάς αργότερα ενσωματώθηκε στην περιφέρεια πρωτευούσης. Ο Πειραιάς στην σύγχρονη εποχή είναι το μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο της χώρας, ενώ διαθέτει τον μεγαλύτερο λιμένα της Ευρώπης και τον τρίτο στον κόσμο σε επιβατική κίνηση, που τον καθιστά ως το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο της ελληνικής οικονομίας, ενώ μέσω αυτού συνδέεται ακτοπλοϊκά με τα νησιά του Αιγαίου. Ως τμήμα του πολεοδομικού συγκροτήματος Αθηνών εξυπηρετείται συγκοινωνιακά από πληθώρα μέσων: λεωφορεία, τρόλεϊ, τον Προαστιακό Σιδηρόδρομο, το Τραμ Αθήνας και το Μετρό Αθήνας, προς το παρόν από την παλαιά γραμμή του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου και μελλοντικά από την επέκταση της γραμμής του μετρό, ενώ συνδέεται και με το σιδηροδρομικό δίκτυο του ΟΣΕ.

Ιστορία Άμεσες πηγές για τη μελέτη της ιστορίας και τοπογραφίας του Πειραιά αποτελούν οι διάφορες επιγραφές, ευρήματα αρχαίων τάφων, θεμέλια ναών, νεωσοίκων, κτιρίων και τειχών και αρχαίων λιμενικών έργων, σε συνδυσμό πάντα με τις περικοπές αρχαίων συγγραφέων που αναφέρονται στον Πειραιά, σπουδαιότεροι των οποίων ήταν οι: Θουκυδίδης, Ξενοφών, Αριστοτέλης, Πλούταρχος, Ισοκράτης, Πλάτων, Λυκούργος, Δημοσθένης, Ηρόδοτος και Πολυδεύκης. Ο αρχαιότερος όμως αυτών ο Διόδωρος ο περιηγητής (4ος αιώνας π.Χ.) ήταν αυτός που πρώτος συνέγραψε για την Αττική, τον οποίον και ακολούθησε ο Ηλιόδωρος που συνέγραψε έργο εκ 15 βιβλίων για τα μνημεία της Αθήνας.

Όνομα Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα τα όνόματα που έλαβε κατά καιρούς τόσο η πόλη του Πειραιά όσο και ο λιμένας της είναι κατά σειρά: 1. Ονομασίες πόλης "Πειραιεύς" (αρχαίοι χρόνοι μέχρι και τελευταία επίσημη ονομασία). "Δράκος" "Πειραιάς" (Στέφανος Βυζάντιος και σύγχρονη δημοτική) "Πειραίας", "Περαίας", ή "Περαιάς", (κατά δημώδεις ονομασίες). Επίσης σε κείμενα του προηγούμενου αιώνα απαντώνται: "Πιραιάς", ή "Πιρεάς", ακόμη και "Πειρεάς", "Πειρέας", "Πιρέας" και "Περέας" ή "Περεάς". Σε όλες τις περιπτώσεις που τονίζονταν στη λήγουσα λάμβανε περισπωμένη.

2. Ονομασίες λιμένα

Πειραιάς

314 "Λιμήν του Πειραιώς" ή απλώς "Λιμήν" (αρχαίοι χρόνοι τελευταία αρχαιολογική άποψη). "Κάνθαρος" ή "Λιμήν Κανθάρου" (ομοίως αρχαίοι χρόνοι). "Κωφός λιμήν" (μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο - τελευταία αρχαιολογική άποψη). "Λιμήν Αθηνών". "Λιμήν Λέοντος" ή γνωστότερα "Πόρτο Λεόνε"(τον 17ο αιώνα ένα λιοντάρι από μάρμαρο, φρόντιζε το λιμάνι και ήταν το πρώτο πράγμα που έβλεπαν οι ταξιδιώτες όταν έφταναν στο λιμάνι, στην σύγχρονη εποχή υπάρχει ανακατασκευή από τον γλύπτη Μέγκουλα Γεώργιο. Το πρωτότυπο κλάπηκε από τον Φραντσέσκο Μοροζίνι(Morozini) και βρίσκεται στην Βενετία). "Πόρτο Δράκο" ή "Πόρτο Δρακόνε".

Ο "Λέων του Πειραιά" (αντίγραφο)

"Πόρτο της Αθήνα" (Μελέτιος). Επίσης κατά την Ρωμαϊκή περίοδο, Μεσαίωνα, Ενετοκρατία, Τουρκοκρατία, έλαβε τα παρακάτω ονόματα: "Athenarum portus".

"Portus de Sithines", ή "Sithines".

"Porto Leone", ή "Porto Draco", ή "Porto Dracone". "Ασλάν Λιμάνι" (πριν και κατά το 1821)

Ετυμολογία Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς προκειμένου να ενισχύσουν το νησιωτικό χαρακτήρα του Πειραιά ετυμολογούν τη λέξη "Πειραιεύς" εκ του "περαιεύς" (με εναλλαγή του ε σε ει). Πειραιεύς σημαίνει ο πορθμεύς (περαιόω = περνώ αντίκρυ), δηλαδή αυτός που αναλαμβάνει διαπόρθμευση από τη Φαληρική ακτή στην απέναντι όχθη της νήσου του Πειραιά. Κατά τους Δραγάτση Ι. και Χατζή Α. το όνομα από προσηγορικό μετεβλήθει αργότερα σε τοπωνυμικό, (συνδυάζοντας το φαρμακώ (φάρμακο - φαρμακεύς) και βάπτω (βαφή - βαφεύς). Έτσι ο Πειραιάς δηλώνει επάγγελμα όπως τα τοπωνύμια Πέραμα, Γαλατάς To Mικρολίμανο και στο βάθος το στάδιο Ειρήνης και Φιλίας κ.λπ. Στην αρχαία ελληνική "πορθμεύς" λεγόταν όχι μόνο πειραιεύς αλλά και πειραιός (Σ. Βυζάντιος). Στη ετυμολογία αυτή συμφωνούν και οι J. Schmidt και K. Wahrman (1929). Τέλος η άποψη αυτή ενισχύεται από την ονομασία Πειραιός που λεγόταν επίσης ο λιμένας της αρχαίας Κορίνθου που σήμαινε επίσης πορθμεύς. Κατ΄ άλλους η ονομασία Πειραιεύς παράγεται από το "πέραν" (εις την αντιπέραν) επειδή στην αρχαιότητα μεσολαβούσε τόπος ελώδης, (το λεγόμενο "αλίπεδον"), όπως επίσης λέγονταν ομοίως οι αντιτακτές όχθες π.χ.:

Πειραιάς

315 Περαία Παλαιστίνης, ποταμού.

πέραν

του

Ιορδάνη

Περαία, έναντι Τενέδου και Μυσίας. Περαία Κορίνθου (σημερινή Περαχώρα) Περαία Συρίας, της οποίας οι κάτοικοι λέγονταν Πειραιείς.

Μαρίνα Ζέας στο Πασαλιμάνι Πειραιώς

Περαία Σμύρνης (προάστιο της Σμύρνης). Κατόπιν των παραπάνω ο Α. Χατζής υποστηρίζει ότι και στη σημερινή διάλεκτο οι ονομασίες Περεάς, ή Περαιάς και Περέας ή Περαίας δεν αποτελούν βαρβαρισμό παραπέμποντας στo λεξικό Pape-Benseler στη λέξη Πειραιεύς.

Σύγχρονος Πειραιάς Δημοτικός Πληθυσμός Έτος

Πληθυσμός

Αλλαγή

1835

300

κατά σχετικό υπολογισμό

-/km²

1836

1,011

πρώτη απογραφή Δήμου Πειραιά

-/km²

1840

2,033

-

-/km²

1845

4,247

-

-/km²

1896

51,020

-

-/km²

1920

133,482

-

-/km²

1928

251,659

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή

-/km²

1940

205,404

Μετά την απόσπαση Κοκκινιάς,Κερατσινίου,Κορυδαλλού και Περάματος - -/km²

1951

186,088

Μετά την απόσπαση της Δραπετσώνας

-/km²

1961

183,957

-

-/km²

1971

187,458

Υπαγωγή Δήμου Νέου Φαλήρου στον Δήμο Πειραιά

-/km²

1981

196,389

-

17,853.55/km²

1991

182,671

-14,168/-7.25%

16,606.45/km²

2001

175,697

-6,974/-3.82%

15,972.45/km²

Πηγές • Για τα έτη 1920-2001: Στατιστικές Επετηρίδες της Ε.Σ.Υ.Ε • Για τα έτη 1840-1845: Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά

Πυκνότητα

Πειραιάς

316

Αξιοθέατα & Μουσεία Σηράγγιο ή Σηραγγείο ή Σπηλιά του Παρασκευά: Υπόγειο κατασκεύασμα μέσα σε βράχους που βρίσκεται πίσω από την πλαζ "Βοτσαλάκια". Το σπήλαιο αυτό λέγεται πως ήταν ιερό, αφιερωμένο στον τοπικό ήρωα Σήραγγο και πιθανολογείται πως αργότερα χρησιμοποιήθηκε επίσης και ως «Ασκληπιείο» και ως «Πορφυρείο» ενώ έχει πολλά υπόγεια διαμερίσματα. Σπηλιά της Αρετούσας, στο λόφο της Καστέλλας Νησίδα Κουμουνδούρου, (Τουρκολίμανου) και λιμένα Καστέλλας.

μεταξύ Μικρολίμανου Ζέας (Πασαλιμάνι) της

Άποψη του Πειραιά από το λόφο του Προφήτη Ηλία σε επιστολικό δελτάριο των αρχών του 20ου αι.

Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. Το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος συνολικής επιφάνειας περίπου 1850 τ.μ. βρίσκεται στην περιοχή της Φρεαττύδας στην Ακτή Θεμιστοκλέους. Αποτελεί το μεγαλύτερο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και παρουσιάζει την ιστορία και την εξέλιξη του Ναυτικού των Ελλήνων από την προϊστορική εποχή ως τις μέρες μας. Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά: Το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά συνολικής επιφάνειας 1394 τ.μ. βρίσκεται στην περιοχή μεταξύ Τερψιθέας και Πασαλιμανίου. Παρουσιάζει πλήρη εικόνα της ιστορίας της πόλης από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας φιλοξενώντας σημαντικότατα ιστορικά εκθέματα.

Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος

Μουσείο Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων: Το Μουσείο Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων βρίσκεται εντός του σιδηροδρομικού σταθμού του Πειραιά στο λιμάνι. Μουσείο Ζωγραφικής και Σκηνογραφίας: Το Μουσείο Ζωγραφικής και Σκηνογραφίας "Πάνου Αραβαντινού" βρίσκεται εντός του Δημοτικού Θεάτρου. Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά: Στην Πινακοθήκη υπάρχουν σημαντικά έργα των Μαλέα, Βολανάκη, Λύτρα, Λαζαρή, Βυζαντίου, Γεραλή, Κοκότση κ.α. καθώς υπάρχει και μεγάλη συλλογή 80 γλυπτών του Καστριώτη.

Πειραιάς

317

Θέατρα Δημοτικό Θέατρο Πειραιά (δήμου Πειραιά) Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και κτίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα και καθηγητή του Ε.Μ. Πολυτεχνείου Ιωάννη Λαζαρίμο ενώ η ανέγερσή του διήρκεσε από το 1884 έως το 1895, διαστάσεων 34 Χ 45 μ. . Στο Δημοτικό Θέατρο εμφανίστηκαν, κατά καιρούς, οι γνωστότεροι ελληνικοί θίασοι, τo "Εθνικό Θέατρο", "Η Εθνική Λυρική Σκηνή" κ.α. Για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα σε διάφορους βοηθητικούς χώρους του φιλοξενήθηκαν η Δημοτική Βιβλιοθήκη του Πειραιά καθώς και η Δημοτική Πινακοθήκη. Το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά

Βεάκειο Θέατρο Πειραιά (δήμου Πειραιά) Το Βεάκειο Δημοτικό Θέατρο, πρώην Σκυλίτσιο, βρίσκεται στον λόφο της Καστέλλας (Προφήτη Ηλία) και είναι μορφής αρχαίου θεάτρου. Το Βεάκειο κατασκευάστηκε και άρχισε να λειτουργεί το 1969 επί δημαρχίας Αριστείδη-Αλέξανδρου Σκυλίτση του οποίου και έφερε το όνομα, μετά τη γενική αναμόρφωση του γύρω χώρου, ενώ το 1976 μετονομάστηκε σε "Βεάκειο" προς τιμήν του μεγάλου ηθοποιού Αιμίλιου Βεάκη ο οποίος ναι μεν είχε γεννηθεί στον Πειραιά, αλλά δεν είχε προσφέρει τίποτα θεατρικά στη πόλη, σε σχέση με τον μεγάλο Κ. Ροντήρη. Η χωρητικότητα του θεάτρου είναι περίπου 2000 θεατών όπου και οργανώνονται πολλές παραστάσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις κατά τους θερινούς μήνες.

Εσωτερική άποψη του Βεάκειου

Μενάνδρειο Θέατρο Πειραιά (δήμου Πειραιά) Το Μενάνδρειο Δημοτικό Θέατρο (πρώην Δελφινάριο) είναι λυόμενου τύπου, θερινό θέατρο, σε μορφή αρχαίου θεάτρου, σε αντιγραφή του αντίστοιχου που υπήρχε στον άλλοτε βασιλικό και σήμερα εθνικό κήπο. Βρίσκεται στη περιοχή του Νέου Φάληρου, κοντά στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Σ΄ αυτό παρουσιάζονται κυρίως «επιθεωρήσεις» από μεγάλους θιάσους τους θερινούς μήνες και είναι χωρητικότητας 1.000 ατόμων. Άλλα θέατρα Μέχρι και τη δεκαετία του 1970 στον Πειραιά λειτουργούσαν επίσης το "Αρχαίο Θέατρο" που έδινε παραστάσεις η Δόρα Στράτου, το "Πειραϊκό θέατρο" του δήμου Πειραιά (θερινό) που είχε ανακατασκευασθεί επίσης από τον Σκυλίτση και που αργότερα κατεδαφίστηκε και στη θέση του δημιουργήθηκε μικρό πάρκο (έναντι του ΥΕΝ), το θέατρο Παλλάς (χειμερινό), το θέατρο Πειραϊκού Συνδέσμου (χειμερινό), το Χριστιανικό θέατρο της Ζωής (επίσης χειμερινό), καθώς και άλλες θεατρικές σκηνές μεγάλων εκπαιδευτηρίων (Πλάτωνα, Γαλλικής Σχολής κ.λπ.) και κάποιων κινηματογράφων (π.χ. Αττικόν, Ολύμπιον κλπ.)

Πειραιάς

318

Συνοικίες & Περιοχές Πειραιά Αγιά Σοφιά (Μανιάτικα), Άγ. Βασίλειος, Άγιος Νείλος, Βούρλα, Βρυώνη, Γούβα του βάβουλα, Δημοτική αγορά, Ευαγγελίστρια, Ζέα (Πασαλιμάνι), Ηλεκτρικός (συνοικία) ή Λεμονάδικα, Καμίνια, Καλλίπολη,(Πειραιάς), Καρβουνιάρικα, Κοπή, Καστέλλα, Μικρολίμανο, Νέο Φάληρο, Ξαβέρη, Παλιατζήδικα, Παπαστράτος, Πειραϊκή, Πηγάδα, Προφήτης Ηλίας (Πειραιά), Ρετσίνα, Τερψιθέα, Τρούμπα, Υδραίικα, Φρεαττύδα, Χατζηκυριάκειο, Ψυττάλεια(νησίδα)

Άποψη της πόλης

Εκκλησίες Στον Πειραιά υπάρχει σημαντικός αριθμός ιερών ναών[4] , οι μεγαλύτεροι από τους οποίους είναι: • Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Τριάδος • Ο Ι.Ν. του Αγίου Σπυρίδωνος (πολιούχος), ιστορικός ναός • • • • •

Ο Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Ο Ι.Ν. Αγίου Βασιλείου Ο Ι.Ν. Ευαγγελίστριας Ο Ι.Ν. Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Ο Ι.Ν. Αγίου Διονυσίου

Δείτε σχετικά Ιεροί Ναοί Μητρόπολης Πειραιώς Ο Καθεδρικός Ι.Ν. Αγίας Τριάδας Πειραιά.

ΜΜΕ Ο Πειραιάς είναι έδρα των τηλεοπτικών σταθμών ΣΚΑΪ, Channel Nine (πρώην Polis), Magic TV, Smart-TV, των ραδιοφωνικών σταθμών ΣΚΑΪ, Red FM, Village FM, Atlantis FM, Μελωδία, Angel Fm, Λάμψη, Πειραϊκή Εκκλησία και ο Δημοτικός Σταθμός Κανάλι 1 καθώς και των τοπικών εφημερίδων "Εν Πειραιει", "Δημοτικό Μέλλον", "Τα Νέα του Σαρωνικού", "Νέος Λόγος", "Κοινωνική" κ.α..

Ο Ι.Ν. Αγίου Σπυρίδωνα, Πολιούχου του Πειραιά.

Αξίζει να επισημανθεί πως το πρώτο ελληνικό μη κρατικό κανάλι στην Ελλάδα αλλά και το πρώτο συνδρομητικό κανάλι ήταν το κανάλι του Δήμου Πειραιά μεταδίδοντας από το λόφο του Προφήτη Ηλία με τον διακριτικό τίτλο TV Plus Πειραιάς.

Εκπαιδευτικά Ιδρύματα Στο Δήμο Πειραιά λειτουργούν

Πειραιάς • 27 γυμνάσια από τα οποία 3 εσπερινά και 2 πειραματικά (Η Ράλλειος που είναι από τα ελάχιστα σχολεία θηλέων της Ελλάδας και η Ιωνίδειος που είναι το πρώτο σχολικό κτήριο που χτίστηκε στο νεότερο Πειραιά το 1845-47 με δωρεά του Κωνσταντίνου Ιωνίδη και βρισκόταν στο χώρο που στεγάζεται το σημερινό σχολείο «Ιωνίδειος σχολή») • 1 μουσικό • 17 λύκεια από τα οποία 1 εσπερινό • 2 ΕΕΕΕΚ • 7 ΕΠΑ.Λ από τα οποία 1 εσπερινό • 2 ΕΠΑ.Σ • 2 Πανεπιστήμια, το Πανεπιστήμιο Πειραιώς και η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων

Αθλητισμός Μεγάλα αθλητικά σωματεία Πειραιά: • • • •

Ολυμπιακός Σ.Φ.Π Εθνικός Ο.Φ.Π.Φ. Π.Α.Ο. Ατρόμητος Πειραιώς Α.Ο. Προοδευτική Νεολαία

• Α.Ο. Ιωνικός Νικαίας • Όμιλος Ερετών Πειραιώς

Αδελφοποιημένες Πόλεις Η πόλη του Πειραιά έχει αδελφοποιηθεί με τις παρακάτω πόλεις: • • • • • • • • •

Αγία Πετρούπολη, Ρωσία -1965 Μασσαλία, Γαλλία -1984 Worcester, ΗΠΑ Οστράβα, Τσεχία Βαλτιμόρη, ΗΠΑ Galati, Ρουμανία-1985 Varna, Βουλγαρία Σανγκάη, Κίνα -1985 Ροζάριο (Αργεντινή), Αργεντινή

Πρόσωπα • • • • • • • • • • •

Πέτρος Ομηρίδης Σκυλίτσης (1784-1872), μέλος της Φιλικής Εταιρείας και δήμαρχος Πειραιά Ιωάννης Α. Μιαούλης (1850-1913), στρατιωτικός Αλέξανδρος Πάλλης (1851-1935), λογοτέχνης και μεταφραστής Θεόδωρος Βελλιανίτης (1863-1935), δημοσιογράφος, φιλόλογος και πολιτικός Αθανάσιος Ν. Μιαούλης (1868-1936), στρατιωτικός και πολιτικός Ευάγγελος Δαμάσκος (1874-1929), ηθοποιός Μιχαήλ Ρινόπουλος (1881-1959), πολιτικός, δήμαρχος Πειραιά Αλέξανδρος Χριστόφης (1882), ζωγράφος Αιμίλιος Βεάκης (1884-1951), ηθοποιός Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968), αρχιτέκτονας Μιχάλης Οικονόμου (1888-1933), ζωγράφος

• Ευάγγελος Παπανούτσος (1900-1982), παιδαγωγός, ακαδημαϊκός και πολιτικός • Γιάννης Ανδριανόπουλος (1900-1952), αθλητής

319

Πειραιάς • • • • • • • • • • • • • • • • •

Γεώργιος Ανδριανόπουλος (1903), αθλητής και πολιτικός, δήμαρχος Πειραιά Ματθαίος Παπαθεοδούλου (1903-1943), ζωγράφος Φίλιππος Κουράντης (1904-1952), ποδοσφαιριστής Ντίνος Ανδριανόπουλος (1905-1962), αθλητής Μιχάλης Λεκκός (1905-1970), ποδοσφαιριστής Εμμανουήλ Γ. Κριαράς (1906), φιλόλογος Αριστείδης Σκυλίτσης (1908-2006), δήμαρχος Πειραιά κατά την περίοδο της Χούντας Βασίλης Ανδριανόπουλος (1908-1989), αθλητής Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989), ζωγράφος Βαγγέλης Χέλμης (1910-1980), ποδοσφαιριστής Λεωνίδας Ανδριανόπουλος (1911), αθλητής Γιάννης Χέλμης (1912-1981), ποδοσφαιριστής Σπύρος Κοντούλης (1915-1944), ποδοσφαιριστής Δέσπω Διαμαντίδου (1916-2004), ηθοποιός Μάριος Πλωρίτης (1919-2006), κριτικός, μεταφραστής και συγγραφέας Διονύσης Μινάρδος (1922-1992), ποδοσφαιριστής Νίκος Ζαχαρίου, 1923-2007 βαθύφωνος

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Νίκος Βασταρδής (1924), ηθοποιός Αλέξης Πάρνης (1924), λογοτέχνης Θανάσης Βέγγος (1926), ηθοποιός και σκηνοθέτης Ανδρέας Μουράτης (1926), ποδοσφαιριστής Νίκος Λεκατσάς (1926), ποδοσφαιριστής Ιωάννης Ρωμανίδης (1927-2001), θεολόγος Στάθης Μανταλόζης (1929), ποδοσφαιριστής Αρχιεπίσκοπος Τιράνων Αναστάσιος (1929) Μέλπω Ζαρόκωστα (1933), ηθοποιός Δημήτρης Παπαμιχαήλ (1934-2004), ηθοποιός Κωστούλα Μητροπούλου (1935), συγγραφέας Μίμης Κουγιουμτζής (1936-2003), σκηνοθέτης Ανδρέας Μπάρκουλης (1936), ηθοποιός Κώστας Σημίτης (1936), οικονομολόγος και πολιτικός, πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας Γιάννης Καλαμίτσης (1939), συγγραφέας, στιχουργός και παραγωγός ραδιοφώνου Έλλη Φωτίου (1940), ηθοποιός Τόλης Βοσκόπουλος (1940), τραγουδιστής και ηθοποιός Σωτήρης Παπαπολίτης (1941), πολιτικός Τώνια Μαρκετάκη (1942-1994), σκηνοθέτις Κώστας Καστανάς (1943), ηθοποιός Γιώργης Μασσαβέτας (1944), δημοσιογράφος Ανδρέας Ανδριανόπουλος (1946), πολιτικός επιστήμονας και πολιτικός Στέλιος Βαμβακάρης (1947), μουσικός, συνθέτης και τραγουδιστής Γιώργος Χρονάς (1948), συγγραφέας Γιώργος Νταλάρας (1949), τραγουδιστής Κώστας Μουρσελάς (1951), συγγραφέας Γιάννης Κυράστας (1952-2004), ποδοσφαιριστής και τεχνικός Τάκης Σπετσιώτης (1954), σκηνοθέτης

• Μαλβίνα Κάραλη (1952-2002), δημοσιογράφος και συγγραφέας • Γιώργος Κιμούλης (1956), ηθοποιός, σκηνοθέτης και μεταφραστής

320

Πειραιάς • • • • • • • • • • • • • • • • •

Ελευθερία Αρβανιτάκη (1956), τραγουδίστρια Παντελής Θαλασσινός (1958), μουσικοσυνθέτης και τραγουδιστής Πέτρος Μαντούβαλος (1959), πολιτικός Λουκία Ρικάκη (1961), σκηνοθέτις Λένα Αλκαίου (1965), τραγουδίστρια Μαντώ (1966), τραγουδίστρια Γρηγόρης Γεωργάτος (1973), ποδοσφαιριστής Ιωάννης Παπασπύρου Δήμαρχος Πειραιά, Υπουργός, Πρόεδρος Ομίλου Ερετών Παναγιώτης Φασούλας (1963), Δήμαρχος Πειραιά, Βουλευτής Α' Πειραιά κ Νήσων, Αθλητής Μάκης Δελαπόρτας 1962, ηθοποιός και συγγραφέας Σάσα Μανέτα 19??, τηλεκφωνήτρια, στιχουργός Βίκυ Μιχαλονάκου 19??, δημοσιογράφος Γεωργία Δρόσου 197?, πρώτη αναπληρωματική σταρ Ελλάς και δεύτερη μις Ιντερνάσιοναλ 1992 Σπύρος Παπαδόπουλος 1955, ηθοποιός Μάρθα Καραγιάννη 1939, ηθοποιός Δούκισσα 1941, τραγουδίστρια Υρώ Λούπη 1971, ηθοποιός

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A0%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%B1%CE%B9%CE%AC%CF%82& params=37. 96_N_23.

64_E_type:city(175697) [2] http:/ / www. pireasnet. gr [3] Επτά Ημέρες, ένθετο περιοδικό της εφημερίδας Η Καθημερινή, Κυριακή 30 Απριλίου 1995.

[4] http:/ / www. imp. gr/ naoi. htm Ιεροί Ναοί Πειραιά

Προτεινόμενη βιβλιογραφία • Αγγελόπουλος, Γ., Στατιστική Πειραιώς, Εν Αθήναις 1852.

• Αγγελόπουλος, Ηλίας Ιω., Περί Πειραιώς και των λιμένων αυτού κατά τους αρχαίους χρόνους, Εν Αθήναις 1898.

• Αγριαντώνη, Χριστίνα, Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, Ιστορικό Αρχείο, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1986.

• Αξαρλής, Νίκος, Δημοτικό Θέατρο, Πειραιάς, θέατρο και πόλη, Οδός Πανός, Αθήνα 2001.

• Δημακόπουλος, Ιορδάνης, "Ο Ιω. Λαζαρίμος και το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά" Πανελλήνιο Συνέδριο, Νεοκλασική πόλη και αρχιτεκτονική. Πρακτικά Α.Π.Θ., Σπουδαστήριο Ιστορίας Αρχιτεκτονικής, Θεσσαλονίκη 2-4 Δεκεμβρίου 1983, σελ. 110-127.

• Ζουμπουλίδης, Κ., Ιστορία και εξέλιξις του λιμένος Πειραιώς, Αθήναι 1932.

• Hirschon Renee, Κληρονόμοι της Μικρασιατικής καταστροφής. Η κοινωνική ζωή των μικρασιατών προσφύγων στον Πειραιά, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2004.

• Καμπούρογλου Παντολέων, Ιστορία του Πειραιώς, από του 1833-1882 έτους. Γενική κατάστασις - κίνησις εμπορίου - ναυτιλία - βιομηχανία. Εν Αθήναις, 1883, εκ του τυπογραφείου "Ο Ασμοδαίος" Γ. Σταυριανού.

• Κοτέα, Μ., Η βιομηχανική ζώνη του Πειραιά 1860-1890, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα 1997.

• Κουτελάκης, Χ., Φώσκολου Αμ., Πειραιάς και συνοικισμοί, (μαρτυρίες και γεγονότα), Εστία, Αθήνα 1991.

• Λεοντίδου, Λίλα, Πόλεις της σιωπής, εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά, 1909-1940, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα 1989.

• Μαίστρου, Ελ. Μαυροκορδάτου, Δημ., Μαχαίρας, Γ., Μπελαβίλας, Ν., Παπαστεφανάκη, Λ. Πολύζος, Γ., Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων (1909-1993), Λιπάσματα Δραπετσώνας,

321

Πειραιάς

322

Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Αθήνα 2007.

• Μαλικούτη, Σταματίνα, Πειραιάς 1834-1912, Λειτουργική συγκρότηση και πολεοδομική εξέλιξη, ΠΙΟΠ, Αθήνα 2004.

• Μαλικούτη Σταματίνα, Σταϊνχάουερ Γεώργιος, Τσοκόπουλος Βάσιας, Πειραιάς , Κέντρο ναυτιλίας και πολιτισμού, Έφεσος, Αθήνα 2000.

• • • •

Μελετόπουλος, Ι., Πειραϊκά, Αθήναι 1946. Μέλιος Νίκος, Μπαφούνη Ευαγγελία, Νέο Φάληρο, φωτογραφικό οδοιπορικό, Νέο Φάληρο 1998. Ντόριζας Νικόλας, Τα κτίρια του Πειραιά κατά τον 19ο αιώνα, Αθήνα 1997. Συναρέλλη Μαρία, Δρόμοι και λιμάνια στην Ελλάδα, 1830-1880, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα Ε.Τ.Β.Α., Αθήνα 1989.

• Sorocos Eustache, P., La morphologie sociale du Piree a travers son evolution, Centre National des Researches Sociales, Athenes 1985.

• Τσοκόπουλος Βάσιας, Πειραιάς, 1835-1870, Εισαγωγή στην Ιστορία του Ελληνικού Μάντσεστερ, Εταιρεία της Οικονομικής και Κοινωνικής Εταιρείας της Ελλάδας, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1984.

• Χατζημανωλάκης Γιάννης Ε., Το λιμάνι του Πειραιά στη διαδρομή των αιώνων, Δ' έκδοση, Πειραιάς 1996.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι •

Ντοκιμαντέρ: Ο Πειραιάς του Τσαρούχη (http://www.ert-archives.gr/V3/public/pop-info. aspx?tid=0000004745&tsz=0&act=mInfo) ( προβολή (http://www.ert-archives.gr/V3/public/pop-view. aspx?tid=0000004745&tsz=0&act=mMainView)) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Φωτογραφικό Υλικό

Σταθμός του Πειραιά

Προαύλιος Χώρος

Λιμένας Πειραιώς

323

Περαία Περαία Συντεταγμένες: 40°30′12″N 22°55′58″E40.50333, 22.93278 [1] για άλλα ελληνικά τοπωνύμια με το ίδιο όνομα δείτε: Περαία (αποσαφήνιση) Η Περαία είναι πόλη του δήμου Θερμαϊκού, ο οποίος βρίσκεται στα ανατολικά προάστια της Θεσσαλονίκης. Ειδικά τα τελευταία δέκα χρόνια ο πληθυσμός της Περαίας πολλαπλασιάστηκε και, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, είναι 13.306 άτομα.

Δ.δ. Περαίας Στα όρια του Δημοτικού διαμερίσματος Περαίας περιλαμβάνεται και ο προϋφιστάμενος του 1923 οικισμός Λειβαδίκι, ο οποίος βρίσκεται μεταξύ της Περαίας και του αεροδρομίου Μακεδονία. Ο πραγματικός πληθυσμός του οικισμού κατά την απογραφή του 2001 ήταν 48 κάτοικοι —κι έτσι, ο συνολικός πληθυσμός του Δ.δ. Περαίας ανέρχεται στους 13.354 κατοίκους.

Ιστορία Η Περαία ήταν στην ιδιοκτησία ενός Τούρκου Μπέη, όπου μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκαν 204 οικογένειες (132 από τη Δυτική Μικρά Ασία και 72 από την Ανατολική Θράκη), συνολικά 740 άτομα. Από τους πρώτους κατοίκους της Περαίας αναφέρονται Κωνσταντίνος Μάρτης, Κυριακή (Κική) Μάρτη-Νοσοκόμα, Χοχλάκας Φώτιος, Καζάνας κ.α. Η καταγωγή των προσφύγων από δύο διαφορετικές περιοχές είχε σαν αποτέλεσμα να υπάρξουν διαφωνίες για το όνομα που θα δινόταν στον προσφυγικό συνοικισμό. Ο τότε Διευθυντής Εποικισμού Μακεδονίας πρότεινε τη σημερινή ονομασία και, μετά από μια κλήρωση των 3 προτεινόμενων ονομάτων, από την κληρωτίδα βγήκε το όνομα Περαία.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%B1& params=40_30_12_N_22_55_58_E_type:city_scale:300000_region:gr

324

Πτολεμαΐδα Πτολεμαΐδα Συντεταγμένες: 40°30′43″N 21°40′44″E40.5119, 21.6789 [1] Πτολεμαΐδα

Η Πτολεμαϊδα πανοραμικά

Πτολεμαΐδα Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Μακεδονία

Περιφέρεια

Δυτική Μακεδονία

Νομός

Κοζάνης

Αρ. δημ. διαμερισμάτων

12

Επίσημος πληθυσμός

35.539 (2001)

Έκταση

217,901[2] km²

Ταχυδρομικός κώδικας

50200

Τηλεφωνικός κωδικός

24630

Δήμαρχος

Γρηγόριος Τσιούμαρης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. ptolemaida. gr

Η Πτολεμαΐδα (καθ. Πτολεμαΐς), πρώην Καϊλάρια (τα), είναι πόλη στη βόρεια Ελλάδα, στο Διοικητικό Διαμέρισμα της Δυτικής Μακεδονίας, ανήκει στο νομό Κοζάνης, και είναι πρωτεύουσα της επαρχίας Εορδαίας. Απέχει περίπου 28 χιλιόμετρα από την Κοζάνη, πρωτεύουσα του νομού, και είναι η δεύτερη σε

Πτολεμαΐδα

325

πληθυσμό πόλη του. Από τη δεκαετία του 1960, η εθνική οδός GR- 3/E65 παρακάμπτει την πόλη στην ανατολή. Χαρακτηρίζεται ως ενεργειακό κέντρο της Ελλάδος λόγω των θερμοηλεκτρικών σταθμών που εκμεταλλεύονται το λιγνίτη της περιοχής για παραγωγή ενέργειας. Η περιοχή της Εορδαίας μαζί με την υπόλοιπη Άνω Μακεδονία της αρχαιότητας ή τη σημερινή Δυτ. Μακεδονία, η οποία καταλαμβάνει τη Β.Δ γωνία του Ελληνικού κράτους, αποτελεί την πανάρχαια κοιτίδα των Μακεδόνων.

Ονομασία - Ετυμολογία Η ονομασία της πόλης προέκυψε από τον Πτολεμαίο, στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπου αργότερα αναγορεύτηκε Βασιλιάς της Αιγύπτου με το όνομα Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρ (Λάγος). Άγαλμά του υπάρχει στην κεντρική πλατεία της πόλης.

O Πτολεμαίος ο Λάγου, υπήρξε στρατηγός, σωματοφύλακας και συμμαθητής του Μεγάλου Αλεξάνδρου καθώς και αγαπημένος μαθητής του Αριστοτέλη. Καταγόταν από την Εορδαία και προς τιμήν αυτού και της κόρης του Πτολεμαΐδας ονομάστηκε η πόλη. Το προηγούμενο όνομα της πόλεως ήταν Καϊλάρια (τα), και αποτελούνταν από μερικά χωριά. Η ονομασία Καϊλάρ σημαίνει στα τούρκικα, Λάσπες. Η αλλαγή της ονομασίας έγινε στα πλαίσια της αποκατάστασης της Αρχαίας Μακεδονικής ιστορικής κληρονομιάς της περιοχής, μετά την ενσωμάτωση της περιοχής στο Ελληνικό Κράτος. Έτσι και καθώς ήταν ευρέως διαδεδομένο στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, πολλά χωριά και πόλεις πήραν τα ονόματα τους από στρατηγούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Γεωγραφική Θέση - Κλίμα και Περιβάλλον Η πόλη της Πτολεμαΐδας είναι απλωμένη στην κοιλάδα της Εορδαίας και περιβάλλεται από τις βουνοπλαγιές του όρους Άσκιο - Σινιάτσικο, στο νοτιοδυτικό σημείο και του όρους Βέρμιου στα βορειοανατολικά. Βρίσκεται στο ίδιο περίπου γεωγραφικό πλάτος και Δυτικά από την Μητρόπολη της Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη με την οποία και συνδέεται οδικά μέσω Καστανιάς - Βέρμιο 150 χλμ ( παλαιός δρόμος) μέσω της Εγνατίας οδού (νέο οδικό δίκτυο), και επίσης μέσω Έδεσσας, 140 χλμ . Πιο συγκεκριμένα είναι βόρεια της Κοζάνης σε απόσταση 28 χιλιομέτρων, ανατολικά της Καστοριάς σε απόσταση 55 χιλιομέτρων, νότια, νοτιονατολικά της Φλώρινας σε απόσταση 54 χιλιομέτρων και νοτιοδυτικά της Έδεσσας σε απόσταση πάλι 54 χιλιομέτρων περίπου. Στους νέους στρατηγικούς σχεδιασμούς υπάρχουν σκέψεις να συντομευθεί ο δρόμος Καστοριας -Πτολεμαΐδας, μέσω διάνοιξης οδών από την Κλεισούρα.

Άσκιο - Άποψη από την κοινότητα Βλάστης

Το έδαφός της είναι εύφορο καθώς είναι χτισμένη σε οροπέδιο σε υψόμετρο 600 μ. και έχει πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα. Το κλίμα της χαρακτηρίζεται ως εύκρατο, εύκρατο - ηπειρωτικό. Το χειμώνα η θερμοκρασία φτάνει ακόμα και κάτω από το μηδέν, με έντονο το φαινόμενο των βροχοπτώσεων αλλά και των χιονοπτώσεων κυρίως τους μήνες του Δεκεμβρίου αλλά και του Ιανουαρίου. Το φθινόπωρο η θερμοκρασία είναι χαμηλή με συχνές βροχοπτώσεις και έντονη συννεφιά. Την άνοιξη παρατηρείται μια αύξηση της θερμοκρασίας κυρίως προς τα τέλη του Μαϊου με μικρή συχνότητα βροχοπτώσεων. Το καλοκαίρι η θερμοκρασία μπορεί να φτάσει τους 38-39 βαθμούς Κελσίου.

Πτολεμαΐδα

326

Ιστορία Προϊστορική Εποχή Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η περιοχή της Πτολεμαϊδας έχει κατοικηθεί από το 6000 π.Χ. Κάποιες έρευνες υποστηρίζουν ότι στη Δυτική Μακεδονία κατοικούσαν πριν το 2200 π.Χ. Αιολείς και Αρκάδες και η Εορδαία ανήκε στο κράτος των αρχαίων Ορεστών –Ελμιωτών. Σημερινές έρευνες δέχονται ότι ένα ευρύτερο σύνολο απ' τους Πρωτοέλληνες, δηλαδή Αιολείς και Αρκάδες που χαρακτηρίζονται ως αχαϊκό υπόστρωμα, κατοικούσε στη Δυτ. Μακεδονία. Έτσι ερμηνεύεται και η γλωσσική συγγένεια της αρχαίας Μακεδονικής διαλέκτου όχι μόνο με τη Μυκηναϊκή Γλώσσα, αλλά και με την Αρκαδοκυπριακή και γενικότερα με τις διαλέκτους που χαρακτηρίζονται γενικότερα ως αχαϊκές πρωτοελληνικές. Περί το 1900 π.Χ. οι πρωτοέλληνες αυτοί άρχισαν να κατεβαίνουν στη νότια Ελλάδα. Ένα τμήμα όμως αυτών έμεινε στη Μακεδονία. Ήταν αυτοί που στα ιστορικά χρόνια ονομάζονται Μακεδόνες. Εκτός από τις νεολιθικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις, ένα χρυσό περιδέραιο που χρονολογείται κατά προσέγγιση στα 4500 π.Χ, ανακαλύφθηκε τυχαία από έναν κάτοικο στις 16 Φεβρουαρίου του 2006 στην περιοχή της Πτολεμαΐδας, στα περίχωρα της πόλης. Ο δημοσιογράφος Κώστας Καντούρης περιγράφει το στοιχείο ως ένα "επίπεδο, και κατά προσέγγιση δακτυλοειδές προϊστορικό κρεμαστό κόσμημα που πιθανώς να είχε θρησκευτική σημασία και να είχε φορεθεί σε περιδέραιο από ένα προεξέχον μέλος της τότε κοινωνίας".

Αρχαιότητα Το όνομα Εορδαία σημαίνει αγαπημένη και πάρθηκε από την αρχαία θεά Έορδα (Μητέρα Γη). Στο πέρασμα των χρόνων το κρατίδιο των Εορδών ανέπτυξε ισχυρή δύναμη, δικό του τρόπο στις τέχνες και τον πολιτισμό, αλλά επειδή δέχόταν συχνές και πολλές επιθέσεις από διάφορους επιδρομείς και εξαιτίας του ότι διατηρούσε φιλικές σχέσεις με το κράτος των Αιγών, τελικά το προσεταιρίσθηκε. Μακεδονική Περίοδος

Αρχαίος Μακεδονικός Τάφος

Με τη γρήγορη εξέλιξη του κράτους των Αιγών, στο οποίο βασιλείς μεταξύ των άλλων διετέλεσαν ο Φίλιππος ο Β΄ και ο Μέγας Αλέξανδρος, το κρατίδιο των Εορδών ενσωματώθηκε πλήρως στο κράτος των Αιγών, ενώ ο βασιλιάς Φίλιππος Β' και ο Μέγας Αλέξανδρος φρόντισαν να αφομοιωθεί και ολόκληρη η περιοχή Εορδαία στο κράτος των αρχαίων Μακεδόνων. Αυτό με τη σειρά του είχε ως αποτέλεσμα και την πλήρη ενσωμάτωση και αφομοίωση των κατοίκων της αρχαίας Εορδαίας - Εορδών - στο Μακεδονικό βασίλειο. Από τους έξι στρατηγούς, σωματοφύλακές του Μεγάλου Αλεξάνδρου , ο Πτολεμαίος ο Λάγου καθώς και ο Αριστόνους καταγοταν από την Εορδαία. Ρωμαϊκή Περίοδος Για την περίοδο των Ρωμαϊκών χρόνων έχουμε πολλές πληροφορίες από ιστορικούς που αναφέρονται στην περιοχή της Πτολεμαϊδας και της Εορδαίας. Σε αυτήν έγιναν πολλές συγκρούσεις στη διάρκεια της μακρόχρονης πάλης Μακεδόνων με τους Ρωμαίους που προσπαθούσαν να εισέλθουν στη λεκάνη της Εορδαίας και να προωθηθούν απ’ αυτή στην Ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά και γιατί η περιοχή αποτελούσε κομβικό σημείο καθώς η Εγνατία οδός και πιο συγκεκριμένα η Αρχαία Εγνατία Οδός, που συνέδεε τη Ρώμη με τις χώρες της κυριαρχίας των Ρωμαίων στην Ανατολή, περνούσε μέσα από την πόλη.

Πτολεμαΐδα

Νεότερη Εποχή Τουρκοκρατία Μετά τη Μάχη του Κοσσυφοπεδίου το 1389, και πριν την εισβολή των Τούρκων στον Ελλαδικό χώρο, υπήρξαν μεγάλες καταστροφές από τους Τούρκους με μαζικό κάψιμο σπιτιών και λεηλατήσεις περιουσιών. Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας η περιοχή ονομαζόταν "Επαρχία Καϊλαρίων" και η Πτολεμαΐδα, "Καϊλάρ". Η περιοχή έγινε γνωστή για τη συμβολή της στο Μακεδονικό Αγώνα και για τις ιστορικές μάχες στα χωριά Κόμανος και Περδίκκας κατά τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13. Σημαντικές μορφές της πόλης κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα ήταν ο Ιωάννης Κατεκανόπουλος, ο Γεώργιος Ρόμπολης και η Βενετία Μπαμπαγιάννη[3] . Απελευθέρωση Η πόλη απελευθερώθηκε από την τουρκική κατοχή στις 15 Οκτωβρίου 1912, γεγονός που γιορτάζεται κάθε χρόνο με μαθητική παρέλαση. Κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, στην Πτολεμαΐδα, κατά την προέλαση του Ελληνικού στρατού στις 15 Οκτώβρη του 1912, οι Τούρκοι κάτοικοι της περιοχής αντιστάθηκαν μόνοι τους για λίγο, μα αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και στο τέλος να παραδώσουν την πόλη. Στις 24 του ίδιου μήνα, Τούρκοι κάτοικοι, με την βοήθεια ατάκτων Τούρκων στρατιωτών, αιφνιδιάζουν την 5η Ελληνική μεραρχία που υποχωρούσε από το Αμύνταιο - (Σόροβιτς) και της προκάλεσαν σοβαρές απώλειες. Η 5η μεραρχία ουσιαστικά έχασε τη συνοχή της και ανασυντάχθηκε στην Κοζάνη. Μετά την απελευθέρωση, η πόλη αναπτύχθηκε. Το 1916 η επαρχία Καϊλαρίων μετονομάστηκε σε επαρχία Εορδαίας. Πριν και μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης, μεγάλες μάζες προσφύγων κατέφευγαν στα προσφάτως απελευθερωμένα εδάφη, από το 1919 και ίσως και λίγο πιο πριν, και καθώς έγινε και η ανταλλαγή των πληθυσμών με την προαναφερθείσα συνθήκη. Στην περιοχή εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Θράκη, τον Πόντο και τη Μικρά Ασία γενικότερα, αντικαθιστώντας έτσι τον κυρίως τουρκογενή πληθυσμό που ζούσε πριν, τους λεγόμενους Κονιάρους, υπερδιπλασιάζοντας τον πληθυσμό της πόλης και συμβιώνοντας αρμονικά με τους βλάχικους πληθυσμούς και τους υπόλοιπους γηγενείς κατοίκους της Εορδαίας.

327

Πτολεμαΐδα

328

Λιγνίτης και Ατμοηλεκτρικά Εργοστάσια Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η πόλη της Πτολεμαΐδας έδειξε νέα σημάδια ανάκαμψης. Η ανακάλυψη του λιγνίτη, αποτέλεσε σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της πόλης και μετέτρεψε όλη τη γύρω περιοχή από γεωργο-κτηνοτροφική σε βιομηχανική. Στη δεκαετία του 1950, ανακαλύφθηκαν τεράστιες ποσότητες λιγνίτη στο υπέδαφος και έκτοτε η ευρύτερη περιοχή έχει γίνει το μεγαλύτερο κέντρο εξόρυξης λιγνίτη στη χώρα. Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή δημιούργησε το πρώτο ατμοηλεκτρικό εργοστάσιο το οποίο έδωσε ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Στην συνέχεια δημιουργήθηκαν άλλα δύο εργοστάσια και άλλες παρόμοιες μεγάλες μονάδες της ΔΕΗ στις περιοχές του νομού Φλωρίνης (περιοχή Αμυνταίου) το 1987 και εντός του νομού Κοζάνης (αλλά εκτός των διοικητικών ορίων της Πτολεμαΐδας) στην περιοχή Αγίου Δημητρίου. Σήμερα (2006) λειτουργούν 5 ατμοηλεκτρικοί σταθμοί ΑΗΣ στην περιοχή. Κάθε χρόνο εξορύσσονται 55 εκατομμύρια τόνοι Λιγνιτωρυχείο λιγνίτη και από τις 15 θερμοηλεκτρικές μονάδες, που αποδίδουν ισχύ πάνω από 4,000 MW, παράγεται περίπου το 70% της ηλεκτρικής ισχύος της χώρας. Κατασκευαστικές εταιρίες, τεχνικές εταιρίες, εργατικό, τεχνικό και επιστημονικό προσωπικό από όλη την Ελλάδα έχει εγκατασταθεί στην Πτολεμαΐδα, λόγω του εργοστασίου. Τα λιγνιτωρυχεία της Πτολεμαΐδας θεωρούνται τα μεγαλύτερα στα Βαλκάνια.

Δήμος Στις 8 Σεπτεμβρίου 1942 η Πτολεμαΐδα από κοινότητα έγινε δήμος με 8.000 κατοίκους, των οποίων κύρια ασχολία ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Αξίζει να αναφερθεί ότι η επαρχία Εορδαίας ήταν μεγάλο εμπορικό και επιχειρηματικό κέντρο πριν την Τουρκοκρατία αλλά κατά την μετέπειτα περίοδο επήλθε η παρακμή και η συρρίκνωση. Ο σημερινός Δήμος Πτολεμαϊδας αποτελείται από την πόλη της Πτολεμαϊδας και 12 μικρές κοινότητες, καλύπτοντας έκταση 217,9 τ.χλμ. Κατά την απογραφή του 2001, ο πραγματικός πληθυσμός του τοπικού διαμερίσματος Πτολεμαϊδας ήταν 28.942 κάτοικοι. Ο συνολικός πληθυσμός του δήμου ήταν 35.539 κάτοικοι. Έτος

Πληθυσμός Πτολεμαϊδας

1940

7.719

1951

8.816

1961

12.747

1971

16.588

1981

22.109

1991

25.125

2001

28.942

Πτολεμαΐδα

Τοπικά διαμερίσματα Πτολεμαΐδας • • • • • • • • • • •

Περδίκας, πληθυσμός 1.858 κάτοικοι , υψόμετρο 595μ Ασβεστόπετρα, πληθυσμός 740 κάτοικοι , υψόμετρο 745μ Ολυμπιάδα, πληθυσμός 693 κάτοικοι , υψόμετρο 670μ Πεντάβρυσος, πληθυσμός 305 κάτοικοι , υψόμετρο 598μ Μαυροπηγή, πληθυσμός 649 κάτοικοι , υψόμετρο 641μ Γαλάτεια, πληθυσμός 530 κάτοικοι , υψόμετρο 650μ Δροσερό, πληθυσμός 327 κάτοικοι , υψόμετρο 670μ Καρδιά, πληθυσμός 701 κάτοικοι , υψόμετρο 597μ Κόμανος, πληθυσμός 523 κάτοικοι , υψόμετρο 660μ Προάστιο, πληθυσμός 863 κάτοικοι , υψόμετρο 605μ Πτελεώνας, πληθυσμός 113 κάτοικοι , υψόμετρο 780μ

Αδελφοποιημένοι Δήμοι • Έγκωμη, Κύπρου • Αλεξάνδρεια, Αιγύπτου • Νόβισαντ, Σερβίας • Μόστ, Τσεχίας

Πολιτιστικές Υποδομές Παλαιοντολογικό, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Το παλαιοντολογικό, ιστορικό και λαογραφικό μουσείο της πόλης βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της πόλης λειτουργεί από το 1997 και εκτίθενται σε αυτό τοπικές ενδυμασίες, παλιά γεωργικά εργαλεία, οικιακά σκεύη αλλά και προϊστορικά εργαλεία, οστά μαμούθ, χαυλιόδοντες από ελεφαντοειδή, απολιθώματα εντόμων, φυτών και κοχυλιών που αποδεικνύουν ότι η περιοχή ήταν κάποτε καλυμμένη από θάλασσα. Οι ηλικίες των απολιθωμάτων είναι από ένα έως τρία εκατομμύρια χρόνια. Η κατασκευή του έγινε μέσα στα πλαίσια της προσπάθειας διατηρήσεως κτιρίων και μνημείων με ιδιαίτερο κάλλος και ιστορική κληρονομιά καθώς επίσης και της γενικότερης δόμησης μουσείων στην Ελλάδα. Η προσπάθεια αυτή έγινε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και ξεκίνησε από την Μελίνα Μερκούρη, όταν η ίδια υπηρετούσε στο συγκεκριμένο Υπουργείο.

Πνευματικό Κέντρο Στο Πνευματικό Κέντρο παρουσιάζονται όλες οι θεατρικές και μουσικές εκδηλώσεις και μέσα σ’ αυτό γίνονται διάφορα σεμινάρια και ομιλίες. Στο χώρο του πνευματικού κέντρου λειτουργεί και το Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο που διοργανώνει ο δήμος Πτολεμαΐδας με επισκέψεις ανθρώπων τεραστιας επιστημονικής μόρφωσης αλλά και καταξιωμένων καθηγητών από τον Ελληνικό αλλά και διεθνή χώρο. Ο πίσω χώρος του κτιρίου φιλοξενεί εκθέσεις ζωγραφικής, αγιογραφίας ή γλυπτών. H κατασκευή του ξεκινησε την δεκαετια του 1980. Βρίσκεται στη άνω πλευρά της πόλης, στη λεγόμενη Άνω Πτολεμαΐδα, μέσα σε αθλητικές εγκαταστάσεις με χώρους πρασίνου και αναψυχής, οπου βρίσκεται και μια μεγάλη παιδική χαρά. Απέναντι από το πνευματικό κέντρο βρίσκεται ο Μικρασιατικός Σύλλογος.

329

Πτολεμαΐδα

330

Δημοτική Βιβλιοθήκη Η Δημοτική Βιβλιοθήκη στεγάζεται στο κτίριο του παλιού Δημαρχείου. Στο ισόγειο υπάρχουν τα παιδικά βιβλία ενώ στον όροφο σε μια αίθουσα λειτουργεί βιβλιοθήκη των επιστημονικών βιβλίων και οι υπόλοιπες τρεις φιλοξενούν κατά καιρούς διάφορες εκθέσεις. Τη βιβλιοθήκη περιστοιχίζουν διάφορα δέντρα και θάμνοι καθώς και ένα μικρό συντριβάνι. Μπροστά από τη βιβλιοθήκη δε, και σε μικρότερη αποσταση των εκατό μέτρων, υπάρχει το επονομαζόμενο Παλαιό Πάρκο που είναι κατάφυτο απο πεύκα και αποτελεί σήμα κατατεθέν και σύμβολο της πόλης.

Βιβλιοθήκη

Πολιτιστικές Ομάδες στην Πτολεμαΐδα • • • • •

Μικρασιατικός Σύλλογος Πτολεμαΐδας."Μικρά Ασία" [4] Θρακική Εστία "Αρχιγένης" Σύλλογος Κλεισουριέων Πτολεμαϊδας «Ο Άγιος Μάρκος». Ποντιακός Σύλλογος Πτολεμαϊδας Διάφοροι Συλλόγοι που δραστηριοποιούνται με το θέατρο και τα εικαστικά.

Εκδηλώσεις • • • • •

Οι εκδηλώσεις της Θρακικής Εστίας "ΚΛΗΔΟΝΑΣ". Τα «Ιώνεια» του Συλλόγου Μικρασιατών "ΙΩΝΕΙΑ" . Το τριήμερο καρναβάλι όλων των συλλόγων. Τα Περδίκκεια . Το πανηγύρι του Αη Γιάννη.

Αθλητικά Σωματεία • Αρίων Πτολεμαΐδος, ιστορικό σωματείο της πόλης.

• Απόλλων Πτολεμαΐδας, σύλλογος γυναικείας καλαθοσφαίρισης που αγωνίζεται για μια δεκαετία στην Α1 Εθνική κατηγορία.

• Εορδαϊκός • Ηρακλής Πτολεμαΐδας • Δελφίνια Πτολεμαΐδας, κολυμβητικός σύλλογος • Διγενής Ακρίτας Εορδαίας, Σύλλογος Χειροσφαίρισης (Χάντμπολ)

Πτολεμαΐδα

331

Αξιοθέατα Υδραγωγείο Πτολεμαΐδας

Υδραγωγείο

Το κτίριο του υδραγωγείου Πτολεμαΐδας είναι σήμερα ένα από τα δυο διατηρητέα κτίρια της πόλης (το δεύτερο βρίσκεται στην είσοδο της πόλης από Κοζάνη απέναντι από το ΚΕ.ΠΕ.

-Κέντρο Περιβάλλοντος . Οι εργασίες κατασκευής του ολοκληρώθηκαν το 1928 από την τότε υπηρεσία Τεχνικός Εποικισμός Δυτικής Μακεδονίας. Το υδραγωγείο εξυπηρετούσε τις ανάγκες της τότε κωμόπολης των Καλαϊρίων με μια μόνο γεώτρηση και μέχρι το 1992 χρησιμοποιείτο ως ενδιάμεσο αντλιοστάσιο. Μία δεύτερη γεώτρηση έγινε το 1943-44 στην Αγία Σκέπη και χρησιμοποιείτο μέχρι το 1984.

Το τμήμα του υδραγωγείου που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι το σχήμα του στο τοίχο προς τον δρόμο. Το 1927 πυρπολήθηκαν, άγνωστο πως, τα γραφεία Διευθύνσεως Δυτ. Μακεδονίας και καταστράφηκαν όλα τα αρχεία μεταξύ των οποίων και τα στοιχεία διαχειρήσεως των έργων γεώτρησης Πτολεμαΐδας. Μετά από πολυήμερη σκέψη ο κ. Βαμβακάς (Δ/ντής της Δ.Δ.Μ.) σχεδίασε στο χαρτί την ακτινωτή εικόνα που αναφέρεται στους διάφορους τομείς έργων γενικότερα.

Oι τομείς ήταν: • • • • • •

Μ για τις μεταφορές, Π για τις προμήθειες, Ε για τις εργολαβίες και Η για τα ημερομίσθια. Υ στο κέντρο για την λέξη Υδραγωγείο και γύρω της οι λέξεις Τεχνικός Εποικισμός Δυτικής Μακεδονίας .

Παλαιοντολογικό και Ιστορικό Μουσείο Πτολεμαΐδας Το Παλαιοντολογικό και Ιστορικό Μουσείο Πτολεμαΐδας διαθέτει μεγάλους εσωτερικούς χώρους και πλούσια εκθέματα πολιτισμού, λαογραφίας, τέχνης και ιστορίας και πλήθος άλλων εκπλήξεων παρουσιάζονται στο Μουσείο της πόλης. Ως εκθεσιακός χώρος, λειτούργησε για πρώτη φορά το 1997. Αρχικά οι συλλογές του στεγάστηκαν σε ενοικιαζόμενους χώρους. Από την 16η Οκτωβρίου του 2006, στεγάζεται στο νεόδμητο και σχεδιαζόμενο εξ αρχής ως μουσειακό κτίριο, επί της οδού 28ης Οκτωβρίου 1. Διαθέτει 2 ορόφους και συνολικά, 2.202 τ.μ. σε οικόπεδο εμβαδού 2390,85 τ.μ. Στους χώρους του και πέραν των βασικών πτερύγων του, έχει προβλεφθεί η δημιουργία και λειτουργία πωλητηρίου, εργαστηρίου συντηρήσεως, αίθουσας συσκέψεων και προβολών, αίθουσας περιοδικών εκθέσεων, αναψυκτηρίου και εσωτερικού στεγασμένου αιθρίου. Στην οργάνωση του Μουσείου της Πτολεμαΐδας, ο βασικός προγραμματισμός εξ αρχής περιέλαβε τη συγκρότηση Παλαιοντολογικής, Αρχαιολογικής και Λαογραφικής / Βιομηχανικής Συλλογής, ενώ από το 1998 ενέταξε και την Πτέρυγα Εικαστικών καθώς και το Ιστορικό Τμήμα. Σήμερα σε πρώτη φάση, λειτουργεί μια πρώτη μορφή παρουσιάσεως των Παλαιοντολογικών και Αρχαιολογικών ευρημάτων, της Δημοτικής Πινακοθήκης καθώς και το Τμήμα του Ιστορικού Αρχείου.

Πτολεμαΐδα

332

Υποδομές Η Πτολεμαΐδα διαθέτει 12 Δημοτικά σχολεία, 5 Γυμνάσια, 3 Ενιαία Λύκεια, 3 Τεχνικά Λύκεια, 1 Δημοτικό Ωδείο και ένα άλλο καινούριο που ήδη ανεγέρθηκε, 1 Μουσικό Γυμνάσιο καθώς και αρκετές πλατείες, πάρκα και παιδικές χαρές. Η πόλη έχει ακόμα πολλές καφετέριες-bar, εστιατόρια, κινηματογράφο, πολύκεντρο, δημοτική βιβλιοθήκη, εμπορικά κέντρα, μουσείο, κλειστό γυμναστήριο 1.500 θέσεων και νεόκτιστο κλειστό κολυμβητήριο 2.000 θέσεων, γήπεδο ρίψεων, αίθουσα πάλης καθώς επίσης και ένα ολοκαίνουριο γήπεδο στίβου-ποδοσφαίρου 2.100 θέσεων ,καθώς επίσης και το Δημοτικό στάδιο της Πτολεμαΐδας, περίπου 4.000 θέσεων. Επίσης η πόλη της Πτολεμαΐδας φημίζεται διαθέτει σύγχρονη ρυμοτομία και άνετους δρόμους.

Σιδηροδρομικός Σταθμός Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός, χτισμένος το 1953, έχει μείνει αναλλοίωτος.

Δημαρχείο Το κτίριο του Δημαρχείου κατασκευάστηκε από το στρατό και προοριζόταν για Λέσχη Αξιωματικών. Όταν όμως η ιδέα εγκαταλείφθηκε, μετατράπηκε σε Δημαρχείο. Βρίσκεται στην είσοδο της πόλης πάνω στην εθνική οδό και ακριβώς απέναντι από το Δημοτικό Στάδιο Πτολεμαΐδας. Στεγάζει διάφορες υπηρεσίες του Δήμου, η Τεχνική Υπηρεσία στεγάζεται στο χώρο του πρώην Στρατοπέδου Μηχανικού στον δρόμο προς το Δ.Δ Ασβεστόπετρας. Κατά καιρούς έχει χρησιμοποιηθεί ως χώρος διεξαγωγής εξετάσεων για ερασιτεχνική άδεια οδηγήσεως.

Το Δημαρχείο της πόλης

Διοικητήριο Εντός του 2010 ανεμένεται και η ολοκλήρωση του Διοικητηρίου της Πτολεμαΐδας, στο χώρο του αγροκηπίου δίπλα στο πάρκο έκτακτων αναγκών, το οποίο προορίζεται να στεγάσει τις υπηρεσίες της Νομαρχίας στην Πτολεμαΐδα. Το ήδη ανεγερθέν διοικήτηριο της Πτολεμαΐδας είναι ένα τριώροφο κτίσμα του οποίου το εμβαδόν φτάνει τα 1.825.84 τ.μ με υπόγειο (817 τ.μ) στον οποίο θα εξασφαλιστούν φεγγίτες για τον τέλειο φωτισμό γιατί εκεί θα βρίσκεται και αίθουσα εκδηλώσεων. Θα υπάρχει χώρος για στάθμευση οχημάτων 145 θέσεων. Το Διοικητήριο έχει 2 εισόδους, την κύρια είσοδο που βρίσκεται νότια του λαογραφικού μουσείου Πτολεμαΐδας και την είσοδο που βρίσκεται στην αρχή της οδού Δημοκρατίας, δίπλα στο αντλιοστάσιο της Τηλεθέρμανσης.

Τηλεθέρμανση Η Τηλεθέρμανση Πτολεμαΐδας προσφέρει θέρμανση στην πόλη με ζεστό νερό από την καύση του λιγνίτη.

Κέντρο Περιβάλλοντος - ΚΕ.ΠΕ Σκοπός του Κέντρου Περιβάλλοντος είναι η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος στο Νομό Κοζάνης, μέσα από την παρακολούθηση των παραμέτρων ποιότητας του περιβάλλοντος, τη διενέργεια ελέγχων, την εκπόνηση μελετών και ερευνητικών προγραμμάτων, τη διεξαγωγή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και τη διάδοση πληροφοριών.

Πτολεμαΐδα

333

Βιολογικός Καθαρισμός Ο βιολογικός καθαρισμός Πτολεμαΐδας λειτουργεί από τον Αύγουστο του 1994 με αποτελέσματα εντυπωσιακά αφού από την άνοιξη του 1995 ο ποταμός Σουλού από νεκρό ποτάμι μεταβλήθηκε σε ένα ποτάμι όπου υπάρχουν πλέον υδρόβιοι οργανισμοί και προοπτικές για την ανάπτυξη χλωρίδας και πανίδας.

Σχολή Δημοτικής Αστυνομίας Από τις 30 Οκτωβρίου 2006 άρχισε να λειτουργεί για πρώτη φορά σχολή Δημοτικής Αστυνομίας στην πόλη της Πτολεμαΐδας. Οι εκπαιδευόμενοι είναι 212 και οι εκπαιδευτές μαζί με το υποστηρικτικό προσωπικό 54. Η διάρκεια θητείας που είναι 8 μήνες περιλαμβάνει θεωρητική αλλά και πρακτική άσκηση.

Εκκλησίες • • • • •

Ιερός ναός Αγίας Σκέπης Ιερός ναός Αγίου Ιωάννη Ιερός ναός Αγίας Τριάδας Ιερός ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρας Ιερός ναός Αγίου Στεφάνου

• Ιερός ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου • Ιερός ναός Αγίου Ραφαήλ • Ιερός ναός Νεομαρτύρων

Τ.Ε.Ι ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ Από το Ακαδημαϊκό έτος 2009-2010 θα λειτουργήσει στην πόλη της Πτολεμαΐδας το τμήμα της Μαιευτικής. Οι φοιτητές του Τ.Ε.Ι της μαιευτικής θα μπορούν να συνεργάζονται με το νοσοκομείο Μποδοσάκειο Πτολεμαΐδας, μέσω πρακτικής εξάσκησης. Το τμήμα της Μαιευτικής θα στεγασθεί στο σύγχρονο και νεόκτιστο κτίριο του 2ο ΕΠΑΛ της Πτολεμαΐδας. Είναι τριώροφο με προαύλιο, μέσα στην πόλη. Οι φοιτητές του Τ.Ε.Ι Μαιευτικής στην Πτολεμαΐδα θα είναι 61 στον αριθμό στο πρώτο εξάμηνο και 120 στο δεύτερο εξάμηνο και σε μια τετραετία ο αριθμός υπολογίζεται φτάσει ακόμα και στους 1.000 φοιτητές.

Φλώρινα

Φιλώτας - Αμύνταιο

Καστοριά

Νεάπολη - Σιάτιστα & Γρεβενά

Έδεσσα Βέροια - Νάουσα

Κοζάνη

Βελβεντός - Σέρβια

Πτολεμαΐδα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Επίσημη ιστοσελίδα του δήμου Πτολεμαΐδας [5]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A0%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%B1%CE%90%CE%B4%CE%B1& params=40. 5119_N_21.

6789_E_type:city [2] http:/ / www. ypes. gr/ topiki. htm [3] Αφανείς γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, ΕΜΣ, εκδόσεις University Studio Press. Θεσσαλονίκη 2008 [4] http:/ / www. mikraasia. gr [5] http:/ / www. ptolemaida. gr/

334

335

Πύργος Ηλείας Πύργος Ηλείας Συντεταγμένες: 37°40′18″N 21°28′05″E37.671560, 21.467990 [1] Πύργος Ηλείας

Πύργος Ηλείας Γεωγραφικό Διαμέρισμα Πελοπόννησος Περιφέρεια

Δυτική Ελλάδα

Νομός

Ηλεία

Επίσημος πληθυσμός

23.791 (2001)

Έκταση

170.9 km²

Υψόμετρο

3m

Ταχυδρομικός κώδικας

271 00

Τηλεφωνικός κωδικός

2621

Δήμαρχος

Παρασκευόπουλος Γεράσιμος

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. dimospyrgou. gr

Ο Πύργος είναι πόλη της Δυτικής Πελοποννήσου και πρωτεύουσα του Νομού Ηλείας. Κατά την απογραφή του 2001 είχε 23.791 κατοίκους, ενώ ο συνολικός πληθυσμός του Δήμου ήταν 50.681 κάτοικοι. Η πόλη του Πύργου απέχει 4 χλμ από τη θάλασσα, 19 χλμ. από την Αρχαία Ολυμπία και 315 χλμ από την Αθήνα. Τα τελευταία χρόνια γνωρίζει μια πληθυσμιακή ανάπτυξη ενώ είναι και το εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Το επίνειο του είναι το Κατάκολο. Από ιστορικής πλευράς ο Πύργος πρωτοεμφανίστηκε τον 17ο αιώνα και ιδρυτής του θεωρείται ο Γεώργιος Τσερνωτάς. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 ο Πύργος διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο χάρη στη συμβολή των κατοίκων του στον εθνικό αγώνα. Ήταν μάλιστα η πρώτη ελληνική πόλη που καταστράφηκε από τους Τούρκους. Γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη την εποχή της σταφίδας (19ος αιώνας - 1930) εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσεως.

Πύργος Ηλείας

336

Ιστορία του Πύργου Ίδρυση και Ονομασία Στον ίδιο χώρο που βρίσκεται ο Πύργος σήμερα, τοποθετείται η Αρχαία πόλη Δυσπόντιο.[2] Στα περίχωρα του Πύργου ήταν η αρχαία πόλη Λέτρινα, απ' όπου είχε πάρει και την ονομασία του σαν Δήμος Λετρίνων μέχρι την Δεκαετία του 1980. Η ονομασία της πόλης προέρχεται απο τον πύργο που είχε κατασκευάσει, το 1512, στην θέση του Επαρχείου ο Μπέης της ευρύτερης περιοχής Γεώργιος [3] Τσερνωτάς.

Χάρτης της Ηλείας του 1786. Διακρίνεται το Dyspontium και τα Letrina.

Κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας ο Πύργος ήταν ένας ενδιάμεσος σταθμός των διερχόμενων εμπόρων που πήγαιναν προς τη Ζάκυνθο. Διάφορες πηγές κάνουν λόγο για πόλη 5000 κατοίκων. Με την κάθοδο των Λαλαίων επικράτησε οριστικά το τοπωνύμιο "Πύργος". Ποτέ πριν το 1778, όποτε και υπάρχουν επίσημα έγγραφα και συμφωνητικά του Γεώργιου Αυγερινού, η ιστορία δεν αναφέρει το

όνομα "Πύργος".

Τουρκοκρατία Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Πύργος είχε ειδική μεταχείριση λόγω των φορολογικών προνομίων των οποίων είχε καταφέρει να κερδίσει ο προεστός Γεώργιος Αυγερινός. Η πόλη του Πύργου είχε εξαιρετική σημασία για τους Τούρκους γιατί χρησιμοποιούσαν διαφόρους Έλληνες διερμηνείς για να αναπτύξουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες. Στον Πύργο δεν κατοικούσαν Τούρκοι εκτός από τον Ζαπίτη και μερικές τούρκικες οικογένειες που τον πλαισίωναν.[2] Οι πρώτοι οικιστές ήταν οι Βιλαεταίοι και οι Άχολοι. Αργότερα ήρθαν νεότεροι οικιστές, απ’ τα Κρέστενα οι Κρεστενίτες, απ΄ τη Δίβρη οι Στεφανόπουλοι, οι Βεργαίοι, οι Θεοδωρίδηδες, Ψημεναίοι, Σωτηρόπουλοι, Πιεραίοι και απ’ τα Καλάβρυτα οι Δημακόπουλοι και Θεοχαρόπουλοι.[4] Κατα τη διάρκεια των Ορλωφικών υπήρξαν μεμονωμένες εξεγέρσεις με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να αρχίσουν να εμπιστεύονται ακόμα περισσότερο τους προεστούς. Την παραμονή όμως της Επανάστασης του 1821 ήταν φανερό ότι υπήρχε ανησυχία μεταξύ των Ελλήνων. Παρόλα αυτά το πλαίσιο εμπιστοσύνης το οποίο είχαν δημιουργήσει οι Έλληνες προεστοί με τους Αγάδες δεν επέτρεψε στους Τούρκους να πληροφορηθούν σχετικά με τις προθέσεις των Ελλήνων. Αξίζει να αναφερθούν οι σπουδαιότεροι προεστοί που έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην οργάνωση της τοπικής κοινωνίας κατά την Προεπαναστατική περίοδο όπως οι: Α. Γκίκας, Μ. Γιαννόπουλος, Στ. Μανωλόπουλος, Ι. Μιχαηλ, Α. Αυγερινός, Δ. Διάκος, Γ. Μήτζου, Λ. Κρεστενίτης, Άχολος, Χ. Βιλαέτης, Α. Σταϊκόπουλος και Α. Φωτόπουλος.

Πύργος Ηλείας

Επανάσταση του 1821 Οι κάτοικοι του Πύργου ήταν από τους πρώτους που κήρυξαν τον πόλεμο εναντίον των Τούρκων. Στις 29 Μαρτίου ο οπλαρχηγός του Πύργου, Χαράλαμπος Βιλαέτης, ύψωσε την Ελληνική σημαία και ξεσήκωσε τους κατοίκους σε εξέγερση κατά των Τούρκων.[5] Ο Πύργος την κρίσιμη στιγμή δεν βρέθηκε απροετοίμαστος αφού πολλοί γόνοι σπουδαίων οικογενειών του Πύργου είχαν μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία με σκοπό την προετοιμασία της Επανάστασης.[6] Η πόλη γνώρισε μια μεγάλη καταστροφή τον Νοέμβριο του 1825 όταν ο Ιμπραήμ με τον στρατό του βάδισε εναντίον του ανοχύρωτου Πύργου. Ο στρατηγός Κολιόπουλος, ο οποίος είχε επιφορτιστεί για την προστασία της Πόλης δεν κατάφερε να φτάσει εγκαίρως με τον στρατό του με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή του Πύργου.[7] Στις 11 Φεβρουαρίου του 1826 οι εχθροί με αρχηγό τον Ντελή Αχμέτ εισέβαλαν στον Πύργο και κατάσχεσαν όλα τα εφόδια και τα ζώα που βρήκαν. Σπουδαίες μορφές του Πύργου είχαν αναλάβει την εκπροσώπηση του στις Εθνοσυνελεύσεις όπως οι: Παναγιώτης Άχολος, Αγαμέμνων Αυγερινός, Νικόλαος Βιλαέτης και Λυκούργος Κρεστενίτης. Επίσης η περιοχή του Πύργου είχε αναδείξει ηγετικές μορφές της Επανάστασης όπως: τον Πέτρο και Γεώργιο Μήτζου, τον Χαράλαμπο Βιλαέτη και τον Διονύσιο Διάκο. Ειδική μνεία πρέπει να γίνει και για τον Μητροπολίτη Ώλενας Φιλάρετο, ο οποίος στις παραμονές της έκρηξης της Επαναστάσεως συνελήφθη απο τους Τούρκους και οδηγήθηκε στην Τρίπολη όπου και πέθανε με μαρτυρικό θάνατο.

Επί Καποδίστρια Μετά την Επανάσταση ο Πύργος ορίστηκε πρωτεύουσα της Επαρχίας Ήλιδας. Ο διακανονισμός έγινε μεταξύ Λυκούργου Κρεστενίτη και Χρύσανθου Σισίνη.[8] Πρώτος δήμαρχος του Πύργου διορίστηκε ο Συλλαϊδόπουλος. Ο πληθυσμός είχε αισθητά μειωθεί ενώ ένα μεγάλο κομμάτι του το αποτελούσαν νησιώτες. Η γενική κατάσταση της πόλης ήταν φριχτή αφού υπήρχαν παντού γκρεμισμένα σπίτια. Γι' αυτό το λόγο οι δημογέροντες του Πύργου στις 26 Ιουλίου του 1830 ζήτησαν την αποστολή αρχιτέκτονα για να συντάξει το σχέδιο της πόλης. Επίσης με συνοπτικές διαδικασίες κατασκευάστηκε ο Δημόσιος Οίκος με έξοδα της κυβέρνησης.[9] Κατά την περίοδο της εξουσίας του Καποδίστρια πραγματοποιήθηκαν πολλές εξεγέρσεις με πρωταγωνιστές την οικογένεια Κρεστενίτη. Το αποκορύφωμα των επαναστατικών κινήσεων έφτασε όταν ο έκτακτος επίτροπος της Ηλείας, Αναγνωστόπουλος, συνέλαβε τον Λυκούργο Κρεστενίτη ως στασιαστή.

Βαυαροκρατία Ο Βασιλιάς Όθων επισκέφθηκε τον Πύργο 2 φορές κατά την βασιλεία του. Η πρώτη επίσκεψη πραγματοποιήθηκε στις 27 Οκτωβρίου 1833 και η δεύτερη, η οποία έγινε μαζί με την Αμαλία, στις 8 Μαϊου 1840. Οι αναταραχές και οι εξεγέρσεις δεν έλειψαν ούτε σε αυτή τη χρονική περίοδο. Το 1840 οι αγρότες εξεγέρθηκαν εναντίον του Βασιλιά με κύριο αίτημα την κατάργηση της φορολογίας των προϊόντων τους. Αν και το αίτημα φαίνεται ουτοπιστικό πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι μέχρι τότε οι κάτοικοι της Ηλείας δεν πλήρωναν φόρους γιατί είχαν ευνοϊκή μεταχείριση από τους Τούρκους Αγάδες. Παρόλα αυτά η κυβέρνηση κατέστειλε την εξέγερση με την αποστολή στρατιωτικού τάγματος στον Πύργο και την σύσταση έκτακτου στρατοδικείου με πρόεδρο τον Κ. Πίσσα. Η δεύτερη χρονολογικά, και σημαντικότερη, εξέγερση συνέβη τον Μάιο του 1848 όταν ο Λύσανδρος Βιλαέτης κατέλαβε τον Πύργο με περίπου 80 οπαδούς του και κατέλυσε τις τοπικές αρχές.[10] Η συμμετοχή του κόσμου ήταν περιορισμένη λόγω των αποτυχημένων εκβάσεων των προηγουμένων επαναστάσεων. Αυτό είχε ως

337

Πύργος Ηλείας

338

αποτέλεσμα τη γρήγορη προέλαση του κυβερνητικού στρατού ο οποίος και κατέπνιξε το κίνημα. Ο ηγέτης της εξέγερσης στον Πύργο, Λύσανδρος Βιλαέτης, κατέφυγε με 11 οπαδούς του στη Αγγλοκρατούμενη Ζάκυνθο όπου ζήτησε ασυλία. Το 1849 δόθηκε αμνηστία στους αποστάτες. Την περίοδο 1851-1855 η ανάπτυξη της σταφίδας ήταν τόσο μεγάλη που η κυβέρνηση σύστησε Εφοριακό Γραφείο στον Πύργο έτσι ώστε οι φόροι από τα εισοδήματα των εμπόρων και των γεωργών να συλλέγονται ευκολότερα.

Τα σταφιδικά Η περιοχή του Πύργου αλλά και γενικότερα η Ηλεία είναι γνωστή για τις καλλιέργειες της στην σταφίδα. Μετά από την απελευθέρωση του Ελληνικού κράτους η καλλιέργεια της σταφίδας συγκεντρώθηκε σε μερικούς πλούσιους κτηματίες οι οποίοι νοίκιαζαν τα κτήματα τους στους γεωργούς με εξαθλιωτικούς όρους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη της τοκογλυφίας καθώς και την αύξηση των τιμών σε πολλά βασικά προϊόντα στον Πύργο. Οι κατασχέσεις και οι φυλακίσεις λόγω χρεοκοπίας ήταν καθημερινό φαινόμενο στην πόλη του Πύργου. Την εποχή της μεγάλης ανάπτυξης της σταφίδας, ο Πύργος είχε γίνει το σταυροδρόμι του εμπορίου. Γι' αυτό το λόγο η κυβέρνηση διόρισε τον έγκριτο γεωπόνο Π. Γεννάδιο στο γυμνάσιο του Πύργου.[11] Η σωστή οργάνωση και οι καλές κλιματικές συνθήκες έφεραν άνθηση στην καλλιέργεια της σταφίδας με αποτέλεσμα την υπερβολική σπατάλη στην κοινωνία του Πύργου. Από εκείνη την εποχή χρονολογείται και η εγκατάσταση του πρώτου προξενείου. Αργότερα εγκαταστάθηκαν στον Πύργο τα προξενεία της Ιταλίας, Νορβηγίας, Κάτω Χωρών, Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας, Η.Π.Α. και Γαλλίας. Καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμπορίου της σταφίδας αποτέλεσε η πρωτοβουλία του Πύργιου βουλευτή Ανδρέα Αυγερινού σχετικά με την σιδηροδρομική ένωση του Πύργου με το επίνειο του Κατάκολο (Σιδηρόδρομος Πύργου - Κατακόλου, Σ.Π.Κ.). Η σιδηροδρομική γραμμή που συνέδεε την πόλη με το λιμάνι του Κατακόλου, μήκους 13 χιλιομέτρων, ήταν η δεύτερη σιδηροδρομική γραμμή που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα (εξαιρουμένων αυτών σε περιοχές τότε υπό οθωμανική κυριαρχία). Τα Χριστούγεννα του 1888 πραγματοποιήθηκε η πρώτη οργανωμένη συγκέντρωση διαμαρτυρίας των αγροτών. Πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στην πλατεία Δημαρχείου και διαμαρτυρήθηκε για την εγκατάλειψη του από το κράτος. Κύριοι ομιλητές ήταν οι Θαλλής Θεοδωρίδης και Α. Αθανασακέας. Παρ'όλα αυτά η κυβέρνηση δεν εισήγαγε ικανοποιητικά μέτρα για την βοήθεια τον αγροτών με κύρια συνέπεια την φυγοδικία. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1893 πραγματοποιήθηκε Πανηλειακό συλλαλητήριο στον Πύργο και εκδόθηκε ψήφισμα στον Αντιβασιλέα από τον οποίου ζητούσε: • • • •

Να ρυθμιστεί νομοθετικά το σταφιδικό ζήτημα Να αναβάλουν την είσπραξη των φόρων Να συμβάλει και η Εθνική Τράπεζα στην ανάπτυξη του τόπου Να εκλεγεί επιτροπή με σκοπό την διαβίβαση των ψηφισμάτων

Ο Ανδρέας Αυγερινός συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη του Πύργου

Η επιτροπή η οποία ορίστηκε ήταν η εξής: Θαλλής Θεοδωρίδης, Αριστείδης Παναγιωτόπουλος, Νικόλαος Βέργος, Χαράλαμπος Γκάβας, Χρήστος Διάκος και Χρήστος Μαρκόπουλος.[12] Στις 15 Φεβρουαρίου 1894 πραγματοποιήθηκε πάλι ειρηνικό συλλαλητήριο όπου συντάχθηκε επιστολή προς τον Βασιλιά για την τακτοποίηση των φόρων. Η επιστολή υπογράφτηκε απο τους: Ζώη Πολυζογόπουλο, Ιωάννη Λιούρδη, Δ. Καστόρχη, Χρήστο Παπαδόπουλο, Φ. Αρμυριώτη, Α. Αθανασιάδη και Σ. Μπαντούνα.[13]

Πύργος Ηλείας Παρ'όλα αυτα η αδιαφορία της κυβέρνησης συνεχίστηκε. Ακολούθησαν και άλλες συγκεντρώσεις μικρότερης σημασίας. Το αποκορύφωμα του Σταφιδικού αγώνα ήταν η εξέγερση του 1903. Στις 14 Φεβρουαρίου ξέσπασε εξέγερση στο χωριό Βαρβάσαινα. Οι αγρότες είχαν συγκεντρωθεί στον Πύργο και διαμαρτύρονταν έντονα. Το Υπουργείο Στρατιωτικών στη θέα νέων επεισοδίων διέταξε τον Γενικό Επόπτη της Χωροφυλακής στον Πύργο να είναι σε ετοιμότητα όλη η δύναμη των αντρών του με κύριο έργο την διάλυση των νυχτερινών συλλαλητηρίων.[14] Στις 26 Μαρτίου συγκεντρώθηκε πλήθος αγροτών στον Πύργο όπου και συνέταξαν τηλεγράφημα προς τον Βασιλιά σχετικά με το μονοπώλιο της σταφίδας. Η επιτροπή αποτελείτο από τους: Γ. Χρονόπουλο, Α. Λεονταρίτη, Γεώργιο Παπαστασινό και Α. Μπερτζελέτο. Στις 16 Ιουνίου αγρότες από όλα τα χωριά με αρχηγό τον Παπαστασινό κατέβηκαν ένοπλοι στην πόλη του Πύργου. Ο υπουργός γεωργίας Λεβίδης υπέβαλλε την παραίτηση του ύστερα από τα επεισόδια. Στις 28 Ιουνίου 1903, η κυβέρνηση Θεοτόκη παραιτήθηκε. Οι αγρότες αποχώρησαν από τον Πύργο ύστερα από παρέμβαση των βουλευτών Ηλείας. Παρόλα αυτά η νέα κυβέρνηση διέταξε την αποστολή (1904) στρατιωτικού αποσπάσματος στον Πύργο για παν ενδεχόμενο.

Η περίοδος της κατοχής Στις 5 Μαΐου 1941 έφθασαν 700 Ιταλοί στρατιώτες στον Πύργο και εγκαταστάθηκαν στο 2ο δημοτικό σχολείο Πύργου ενώ μετέτρεψαν σε σταύλο το θέατρο «Απόλλων».[15] Δήμαρχος, επί κατοχής, διορίστηκε ο Τάκης Βακαλόπουλος ενώ στη θέση του νομάρχη διορίστηκε ο Κονιωτάκης. Η χρονιά 1943 ήταν καθοριστική για την ανάπτυξη της αντίστασης. Ο Μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος αποχώρησε απο τον Πύργο και συντάχθηκε με τους αντάρτες. Σημαντική βοήθεια στην αντίσταση πρόσφερε και ο Τάσης Καζάζης (ο μετέπειτα επίτιμος δήμαρχος Πύργου) ο οποίος το 1943 διορίστηκε αναπληρωτής δήμαρχος αφού ο Τάκης Βακαλόπουλους για άγνωστους λόγους διέμενε στην Αθήνα. Η προσωπικότητα του απέτρεψε πολλές φορές τους Γερμανούς να προβούν σε εκτελέσεις. Την 4η Σεπτεμβρίου 1944 το τελευταίο τμήμα του Γερμανικού στρατού αποχώρησε από τον Πύργο.[i] Σημαντική Πυργιώτικη μορφή του αγώνα είναι ο Μιλτιάδης Ιατρίδης, κυβερνήτης του θρυλικού υποβρυχίου «Παπανικολής». Ο δήμος Πύργου για να τον τιμήσει έστησε τον ανδριάντα του στην πλατεία Ιατρίδη.[16]

Πνευματική ανάπτυξη Η πόλη του Πύργου χαρακτηρίζεται για την εντυπωσιακά αλματώδη πρόοδο που είχε στις τέχνες και στα γράμματα.

Μουσική Επί δημαρχίας του Πέτρου Αυγερινού ιδρύθηκε η "Φιλαρμονική σχολή Πύργου" (1874) η οποία προσκλήθηκε από την επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας να παιανίσει στο στάδιο και στις πλατείες των Αθηνών.[17] Οι ιδρυτές της σχολής ήταν ο γυμνασιάρχης Ρέντζος, ο ιερέας Προβελέγγιος και ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης. Τα έξοδα του μουσικοδασκάλου και της στέγασης του κτιρίου τα πλήρωσε από τον μισθό του ο Πέτρος Αυγερινός.[18] Μέχρι τότε την μουσική διδασκαλία του λαού αναλάμβαναν οι εκκλησίες οι οποίες ωθούσαν το ποίμνιο στην μάθηση της Βυζαντινής μουσικής. Το 1881 ιδρύθηκε το «Σωματείον της Φιλαρμονικής Εταιρείας Πύργου ο Απόλλων». Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1932, έχουμε την ίδρυση του ωδείου Πύργου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ανδρέας Αυγερινός, αδερφός του δημάρχου Πέτρου Αυγερινού, ήταν από τα ιδρυτικά μέλη του Ωδείου Αθηνών(1871). Άλλες σημαντικές μορφές που επηρέασαν τα μουσικά πράγματα στον Πύργο ήταν οι μουσικοδιδάσκαλοι Ιωάννης Παρίδης και Σπύρος Μπελικ που είχαν ιδρύσει και λειτουργούσαν επιτυχώς την «Φιλοκαλλιτεχνική Ένωση» και τη «Σχολή Μπελικ» αντίστοιχα. Επίσης

339

Πύργος Ηλείας σπουδαίες λυρικές τραγουδίστριες οι οποίες είχαν γεννηθεί στον Πύργο, ήταν η Πόπη Τζαβάρα και η Καλλιόπη Καφετζή ενώ στον Πύργο γεννήθηκε και ένας απο τους κορυφαίους σήμερα δασκάλους της βυζαντινής μουσικής ο Λυκούργος Αγγελόπουλος.Πυργιώτισσα ήταν και η ρεμπέτισσα Ιωάννα Γεωργακοπούλου καθώς και η Μαίρη Λίντα που για χρόνια μαζί με το Μανώλη Χιώτη ερμήνευσε αξέχαστες επιτυχίες.

Κινηματογράφος Ο πρώτος κινηματογράφος του Πύργου στεγάστηκε στο ιστορικό καφενείο «Κρόνιον». Το «Κρόνιον» ήταν το καφενείο της ελίτ για πάνω από 30 χρόνια. Στεγαζόταν σε κτίριο το οποίο είχε κατασκευαστεί από τον Τσίλλερ.[19] Σε εκείνον λοιπόν το χώρο το 1913 προβλήθηκαν για πρώτη φορά κινούμενες εικόνες από έναν Ιταλό ονόματει Giovanni.[19] Αργότερα συνέχισε τις προβολές του στο Θέατρο Απόλλων. Το 1943 στο κτίριο που στεγαζόταν το «Κρόνιον» και μετέπειτα το «Ερμείον» ξεκίνησε να λειτουργεί ο κινηματογράφος «Rex» ενώ την ίδια εποχή λειτουργούσε και το «Πάνθεον». Επίσης λειτουργούσε στην πόλη του Πύργου ο θερινός κινηματογράφος «Άλσος». Απο το 1998 φιλοξενείται στο δημοτικό θέατρο «Απόλλων» το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου «Ολυμπία» για παιδιά και νέους.

Θέατρο Το πρώτο θέατρο της πόλης ήταν ένα ξύλινο πολυτελέστατο κατασκεύασμα το οποίο είχε δημιουργήσει ένας Ελληνοαιγύπτιος επιχειρηματίας. Για πολλά χρόνια εξυπηρετούσε τις καλλιτεχνικές ανάγκες του λαού μέχρι που το 1878, ύστερα απο δωρεά του κτηματία Σωκράτη Συλλαϊδόπουλου, κατασκευάστηκε το λιθόχτιστο θέατρο "Απόλλων". Το νέο θέατρο ήταν ευρύχωρο και σε κεντρικό σημείο της πόλεως έτσι ώστε να εξυπηρετεί στην μετακίνηση τους πολίτες. Παρόλα αυτά, λόγω έλλειψης εσόδων του δήμου το θέατρο εγκαταλείφθηκε με αποτέλεσμα, το 1927, η επιτροπή του θεάτρου να ζητήσει από το δημοτικό συμβούλιο την μεταφορά του θεάτρου στο κληροδότημα Καστόρχη. Η μεταφορά έγινε αλλά μερικούς μήνες αργότερα ακυρώθηκε λόγω διαφωνίας του δημάρχου με την διαχειριστική επιτροπή του κληροδοτήματος.

Γράμματα-Τέχνες Σημαντική πρωτοβουλία για την πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου ήταν η ίδρυση, το 1884, της «Σχολής του Λαού» που απέβλεπε στη διαφώτιση του λαού με διάφορες ομιλίες. Την ίδια περίοδο λειτουργούσε ο «Σύλλογος των Ηλείων» στον οποίο γίνονταν διαλέξεις, εθνικού και θρησκευτικού περιεχομένου. Επίσης σημαντική παρουσία είχε να επιδείξει η «Λέσχη», η οποία είχε ως κύριο σκοπό την συλλογή βιβλίων. Οι πρώτες ενέργειες για σύσταση δημόσιας βιβλιοθήκης έγιναν το 1927 ύστερα από πρωτοβουλία μερικών εύπορων πολιτών.[ii] Στο τέλος του 19ου αιώνα ιδρύθηκε ο αναρχικός χριστιανικός όμιλος Πύργου.[iii] Σημαντική μορφή των γραμμάτων στην Ηλεία, ήταν ο γυμνασιάρχης Πύργου Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος ήταν ο πρώτος που επιχείρησε επιτυχημένα να γράψει την ιστορία των νεοτέρων χρόνων της Ηλείας. Στην περίοδο της κατοχής, μαθητές του Γυμνασίου ίδρυσαν τον σύλλογο «Πυργιώτικος Παρνασσός» ο οποίος σκοπό είχε την διοργάνωση διαγωνισμών ποίησης κ.α.[20] Την Άνοιξη του 1942 εξέδωσε το περιοδικό «Οδυσσέας» ενώ τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους κυκλοφόρησε το δεύτερο τεύχος. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο Τάκης Δόξας ο οποίος έφερε σε επαφή τα μέλη του συλλόγου με τον Μητροπολίτη Αντώνιο για την παραχώρηση του τυπογραφείου (σχετικά με την έκδοση του περιοδικού).[20] Στις 29 Δεκεμβρίου του 1943 δόθηκε στο θέατρο "Απόλλων" η παράσταση "Οι Παλιοφοιτηταί". Ακολούθησαν και άλλες παραστάσεις ("Φοιτηταί", "Η δικαστική πλάνη", "Αρραβωνιάσματα", "Παπαγλέσσας", "Ο άντρας της" και η "Μπουμπουλίνα"). Εκτός απο τον «Πυργιώτικο Παρνασσό» υπήρχε ένας ακόμα σύλλογος μαθητών με τίτλο τα «Φιλοπρόοδα Νιάτα», ο οποίος και κυκλοφόρησε χειρόγραφα μερικά τεύχη περιοδικού με τίτλο «Λύρα». Κορυφαία πνευματική μορφή του Πύργου είναι ο συγγραφέας Τάκης Δόξας. Επίσης σημαντικές προσωπικότητες που γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν στον Πύργο είναι: ο ακαδημαικός,ιστορικός και λογοτέχνης

340

Πύργος Ηλείας Διονύσιος Κόκκινος, ο ποιητής Τάκης Σινόπουλος, ο καθηγητής Σάκης Καράγιωργας, ο συγγραφέας Παύλος Μάτεσις, ο συγγραφέας Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, ο ποιητής Γιώργης Παυλόπουλος, ο ηθοποιός Κώστας Καζάκος, ο λογοτέχνης Θεόδωρος Ξύδης, ο συγγραφέας Μπάμπης Τσικληρόπουλος, ο γελοιογράφος Στάθης (Σταυρόπουλος), ο ζωγράφος Δανιήλ Παναγόπουλος κ.α.

Φιλανθρωπικές δραστηριότητες Πολλά εκλεκτά μέλη της κοινωνίας του Πύργου επέδειξαν αξιόλογη φιλανθρωπική δραστηριότητα. Οι κυριότερες δωρεές είναι οι εξης: • Μανωλοπούλειο Νοσοκομείο Ο Αθανάσιος Μανωλόπουλος στις 28 Φεβρουαρίου 1888 αποφάσισε την ανέγερση του Δημοτικού Μανωλοπούλειου νοσοκομείου με δικές του δαπάνες. Εκτός απο τον Αθανάσιο Μανωλόπουλο, χρήματα έδωσε μέσω του κληροδοτήματος του και ο πεθερός του Μανωλόπουλου, ο Ιωάννης Κανδηλιεράς.[21] Το κτήριο σχεδιάστηκε από τον Τσίλλερ. Επίσης το κληροδότημα Λυρή, το 1890 πρόσφερε 20 χιλιάδες δραχμές ενώ ο πλούσιος σταφιδέμπορος Αγγελής Παπαδόπουλος ανέλαβε την δαπάνη για τα πρώτα 20 κρεβάτια.

• Λάτσειο Δημοτικό Μέγαρο Το κτήριο βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του Πύργου και στεγάζει υπηρεσίες του Δήμου. Έχει γίνει με δαπάνες του εφοπλιστή Γιάννη Λάτση.[22] • Λιούρδειος παιδικός σταθμός Πύργου Δωρήθηκε το 1899 από τον Ιωάννη Λιούρδη με τον σκοπό να γίνει ορφανοτροφείο. Το 1910 σύμφωνα με τα δημοσιεύματα των εφημερίδων φιλοξενήθηκε στο οίκημα Λιούρδη σώμα στρατού.[23] Σήμερα στεγάζεται ο Α' κρατικός Λιούρδειος παιδικός σταθμός. Επίσης σημαντικά ποσά διέθεσαν και οι κληρονόμοι του Ζώη Πολυζογόπουλου.

• Θέατρο Απόλλων Είναι δωρεά (1879) του κτηματία Σωκράτη Συλλαϊδόπουλου και ανακαινίστηκε τα τελευταία χρόνια με δαπάνες του Γιάννη Λάτση.

• Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Πύργου Είναι δωρεά του Κωνσταντίνου Χριστόπουλου, παππού του τ.πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, ο οποίος το 1926 ίδρυσε την "Ηλειακή βιβλιοθήκη Πύργου". Το 1953, ύστερα απο δική του πρωτοβουλία, η βιβλιοθήκη έγινε κρατική. Εκτός από τους χιλιάδες τόμους που δώρισε, παραχώρησε και το πατρικό του σπίτι στην οδό Γερμανού όπου σήμερα στεγάζονται οι σύγχρονες εγκαταστάσεις της βιβλιοθήκης. Επίσης έχουν συνεισφέρει σημαντικά οι Στέφανος Στεφανόπουλος και Τάκης Δόξας. Ο πρώτος δώρισε 7.140 τόμους στην Βιβλιοθήκη ενώ ο δεύτερος, ο οποίος είχε διατελέσει και διευθυντής της βιβλιοθήκης, δώρισε 6.466 τόμους από την προσωπική του βιβλιοθήκη.[24] Άλλοι ευεργέτες της πόλης του Πύργου είναι: ο πολιτικός Ιωάννης Γιαννόπουλος, η χήρα του Βασίλη Διάκου και η χήρα Λυρή.[25]

Έντυπος λόγος Οι πρώτες ενδείξεις για έκδοση εφημερίδας στον Πύργο τοποθετούνται στη χρονιά 1867 όταν εκδίδεται, για πρώτη φορά, η εβδομαδιαία εφημερίδα Η Φωνή της Ηλείας με εκδότη Γ.Ε. Δημητριάδη.[26] Το παράδειγμα της νεοφώτιστης εφημερίδας ακολούθησαν και άλλοι ανήσυχοι πολίτες με αποτέλεσμα τον επόμενο χρόνο να κυκλοφορούν άλλες δύο καινούριες εβδομαδιαίες εφημερίδες. Ακολουθεί μια περίοδος στασιμότητας(1868-1884) η οποία διακόπτεται από την έκδοση των εφημερίδων: Ηλεία, Φίλος του λαού, Σκαπανεύς, Πατρομυνέτα κ.ά. Επίσης σημαντικό ρόλο στην ιστορική έρευνα διαδραμάτισε το ιστορικό πόνημα Ηλειακά (1888) του καθηγητή Γεωργίου Παπανδρέου. Στην παρακάτω λίστα αναφέρονται οι εφημερίδες που

341

Πύργος Ηλείας εκδόθηκαν στο διάστημα 1867-1984 στον Πύργο σύμφωνα με τον ιστορικό Βύρονα Δάβο.[27] Σημειώνονται το όνομα, η ημερομηνία έκδοσης και ο εκδότης.

• • • • • • • • • • • • • • •

Η Φωνή της Ηλείας, 1867, Γ.Ε. Δημητριάδης Βρυκόλαξ, 1868, Γεώργιος Παπαγιαννόπουλος Έλεγχος, 1868, Α.Σ. Αθανασιάδης Αλφειός, 1868, Γιώργος Φωτόπουλος Επαρχιακόν πνεύμα, 1875 Επαρχιακή επιθεώρησις, 1877, Ευστάθιος Παπαποστολόπουλος Βεζούβιος, 1878, Θ. Παπαηλίου Ηλεία, 1884, Γ.Ε. Δημητριάδης Φίλος του λαού, 1885 Σκαπανεύς, 1889, Γιώργος Άχολος Πύργος, 1889, Π. Αγαντιάρης Πατρομυνέτα, Αριστείδης Γκριμούτης Δήμος, 1891 Σύνδεσμος Γορτυνιακός, 1891 Αυγή, 1892, Κ.Δ. Βαρουξής

• • • • • • • • • • • • • • • • •

Κήρυξ, 1895 Νέον φώς, 1898, Βασίλειος Θεοδωρίδης Πατρίς, 1902, Λεωνίδας Βαρουξής Αστραπή, 1903 Αναγέννησις, 1909 Ηλεία, 1910, Κ.Δ. Βαρουξής Καταιγίς, 1919, Αριστείδης Γκριμούτης Γκριμούτης, 1920, Αριστείδης Γκριμούτης Ηλειακή Ανεξάρτητος, 1922 Ημερήσια Νέα, 1922 Κήρυξ, 1923, Μένη Δημακόπουλος & Δημήτριος Μακρής Κράτος, 1923, Λεωνίδας Βαρουξής Αναγέννησις, 1923, Αριστείδης Γκριμούτης Αυγή, 1945, Αύγουστος Καπογιάννης Παρατηρητής (1974), Γιάννης Νικολόπουλος Πρωινή, 1984 Θέση της Ηλείας, 2006, Γιώργος Σαλακάς

Σήμερα στον Πύργο κυκλοφορούν τρεις καθημερινές εφημερίδες, η «Πατρίς», η οποία είναι η δεύτερη αρχαιότερη καθημερινή εφημερίδα στην Ελλάδα καθώς κυκλοφορεί αδιάκοπα απο το 1902, η «Πρώτη» και η «Πρωινή». Επίσης εκδίδεται σε εβδομαδιαίο επίπεδο η εφημερίδα «Αυγή» της οικογένειας Καπογιάννη, η «Δημοκρατική» ο «Παρατηρητής» και η «Θέση της Ηλείας». Σε επίπεδο τηλεόρασης εκπέμπουν δυο τοπικά τηλεοπτικά κανάλια, η Ο.Ρ.Τ. (Ολυμπιακή Ραδιοφωνία Τηλεόραση) του ομίλου Βαρουξή και το COSMOS TV. Η εμβέλειά τους καλύπτει όλο το νομό Ηλείας καθώς και το νησί της Ζακύνθου.

342

Πύργος Ηλείας

Αθλητική ζωή Ποδόσφαιρο Οι μεγάλες ποδοσφαιρικές ομάδες του Πύργου στην περίοδο του Μεσοπολέμου ήταν δύο, ο Ηρακλής με έδρα την περιοχή του Νοσοκομείου και ο Εθνικός με έδρα την περιοχή που έχει κατασκευαστεί σήμερα το εθνικό στάδιο Πύργου. Στον Ηρακλή πρόεδρος ήταν ο εργοστασιάρχης Καραβασίλης ενώ στον Εθνικό η θέση του προέδρου δεν είχε μεγάλη σημασία αφού κατά βάση ήταν ομάδα του λαού. Το 1944 δημιουργήθηκε η τρίτη μεγαλύτερη ομάδα του Πύργου, η ΑΕΚ. Η ΑΕΚ είχε το γήπεδο της στα Χαλικιάτικα και είχε δημιουργηθεί κυρίως απο πρόσφυγες. Το 1949 ιδρύθηκε ακόμα ένα σωματείο με το όνομα Απόλλωνας. Η έδρα του ήταν στο Γυμνάσιο Αρρένων. Η κόντρα μεταξύ των τεσσάρων μεγάλων ομάδων εμπόδιζε την πρόοδο του ποιοτικού ποδοσφαίρου. Έτσι στις 27 Ιανουαρίου 1958 δημιουργήθηκε ο Πανηλειακός με την συνένωση του Εθνικού, του Ηρακλή και της ΑΕΚ. Το πρώτο διοικητικό συμβούλιο αποτελείτο απο τους παράγοντες των προηγούμενων ομάδων. Την περίοδο 1969-1970 πρωταθλητής Ηλείας αναδείχτηκε ο Πανηλειακός. Το 1970 ο Πανηλειακός για πρώτη φορά έπαιξε στην Β' Εθνική ενώ στην δεκαετία του 90' συμμετείχε πολλές φορές στην Α' Εθνική. Σήμερα παίζει στην Γ΄ Εθνική(2010-2011]). Η έδρα του Πανηλειακού είναι στο δημοτικό στάδιο, το οποίο χτίστηκε το 1978 και ανακατασκευάστηκε το 2000. Η χωρητικότητα του ξεπερνάει τους 8.500 θεατές.[28] Πρέπει να σημειωθεί οτι μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη του ποδοσφαίρου έδωσε η ανεξαρτητοποίηση της ΕΠΣ Ηλείας που μέχρι τότε υπαγόταν στην ΕΠΣ Πατρών.

Καλαθοσφαίριση Στον Πύργο λειτουργεί ένα σύγχρονο κλειστό στάδιο μπάσκετ. Κατασκευάστηκε το 1995 και έχει φιλοξενήσει το Final-4 του Κυπέλλου Ελλάδας στο βόλεϊ το 1998. Επίσης στο συγκεκριμένο γήπεδο η Εθνική ομάδα Καλαθοσφαίρισης έχει παίξει αρκετούς αγώνες. Το γήπεδο ανήκει στον Δήμο Πύργου και σε αυτό δεν παίζει καμία επαγγελματική ομάδα.

Ορθόδοξη Μητρόπολη Ηλείας Τα προεπαναστατικά χρόνια η έδρα της Επισκοπής Ωλένης βρισκόταν στον Πύργο. Με Βασιλικό Διάταγμα η Επισκοπή Ωλένης συγχωνεύθηκε με την Μητρόπολη Πατρών και Ηλείας. Το έτος 1899 η Επισκοπή Ηλείας διαχωρίζεται, ενώ το 1922 παίρνει την τελική της μορφή ως Μητρόπολη Ηλείας με έδρα τον Πύργο.[29] Στα πρώτα χρόνια της ίδρυσης της Επισκοπής Ηλείας το Μητροπολιτικό μέγαρο βρισκόταν επί της οδού Γερμανού, στο σπίτι του γιατρού Ιωάννου Σταθόπουλου. Αργότερα μετακόμισε δύο φορές μέχρι να βρεί το οριστικό μέρος να εγκατασταθεί στο οποίο είναι ακόμα και σήμερα. Το σημερινό κτίριο αγοράστηκε το 1939 απο την Εθνική Τράπεζα.[30] Ο Πύργος έχει δεχτεί θαυμαστό κοινωνικό έργο από την τοπική Μητρόπολη. Επί Μητροπολίτη Αντωνίου θεμελιώθηκε και λειτούργησε η αίθουσα ομιλιών της Ιεράς Μητροπόλεως Ηλείας, η οποία βοήθησε στην πνευματική ανάπτυξη του τόπου. Επίσης σημαντικό έργο θεωρείται ότι έχει προσφέρει το Μαθητικό οικοτροφείο-ορφανοτροφείο "Η Αγία Φιλοθέη", το οποίο στεγάζεται σε τετραόροφο κτήριο στον Πύργο. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ύστερα από πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Αθανασίου τοποθετήθηκε μπροστά από τον Μητροπολιτικό Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου η προτομή του εθνομάρτυρα Μητροπολίτη Ωλένης Φιλάρετου, ο οποίος πέθανε στις 13 Σεπτεμβρίου 1821 στις φυλακές της Τρίπολης.

343

Πύργος Ηλείας

344

Αξιοθέατα Δημόσια κτίρια • Λάτσειο Δημοτικό Μέγαρο Κατασκευάστηκε με δαπάνες του Γιάννη Λάτση. Στο συγκεκριμένο κτήριο στεγάζονται πολλές υπηρεσίες του Δήμου καθώς και η "αίθουσα Λαογραφικών στοιχείων".

• Δημοτική Αγορά Στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της, η αγορά ήταν ξύλινη. Το 1889 με πρωτοβουλία του δημάρχου Πέτρου Αυγερινού αποφασίστηκε η διάθεση 200 χιλιάδων δραχμών για την ανέγερση λιθόκτιστης αγοράς στο ίδιο σημείο. Στις 13 Ιανουαρίου 1890 ξεκίνησαν επίσημα οι εργασίες για την κατασκευή της νεας δημοτικής αγοράς. Την μελέτη του έργου επιμελήθηκε ο διάσημος αρχιτέκτονας της εποχής Τσίλλερ. Σήμερα η Δημοτική Αγορά, ύστερα απο την ανακαίνιση της, λειτουργεί σαν αρχαιολογικό μουσείο της πόλης του Πύργου. Έχει παραχωρηθεί απο τον δήμο Πύργου στο υπουργείο πολιτισμού. Το Λάτσειο Δημοτικό Μέγαρο.

• Θέατρο «Απόλλων» Είναι δωρεά του κτηματία Σωκράτη Συλλαϊδόπουλου. Χρησιμοποιήθηκε για θεατρικές παραστάσεις αλλα και για κινηματογραφικές προβολές. Το θέατρο "Απόλλων" είναι στενά συνδεδεμένο με την ιστορία του Πύργου. Τα τελευταία χρόνια έχει ανακαινιστεί ύστερα απο δαπάνες του Γιάννη Λάτση.

Ναοί • Άγιος Χαράλαμπος Η εκκλησία του Άγιου Χαράλαμπου χτίστηκε στην εποχή της Τουρκοκρατίας απο την οικογένεια Βιλαέτη.[31] Ο Άγιος Χαράλαμπος είναι πολιούχος του Πύργου αφού σύμφωνα με την παράδοση έσωσε την πόλη απο την πανούκλα. Στο σημείο στο οποίο σταμάτησε η επιδημία χτίστηκε το εκκλησάκι του Αγίου Χαράλαμπου. Μέσα στο ναό φυλάσσεται η εικόνα του Αγίου η οποία δωρήθηκε, το 1687, απο την οικογένεια Βιλαέτη την οποία είχαν φέρει μαζί τους απο τα Βελά Ηπείρου. Άπο το 1946 ο Άγιος Χαράλαμπος γιορτάζεται επίσημα ως πολιούχος της πόλης.

• Αγία Κυριακή Η Αγία Κυριακή είναι η παλαιότερη εκκλησία του Πύργου.Είναι γοτθικού ρυθμού και διατηρεί ακόμα και στις μέρες μας τα χαρακτηριστικά της. Στο εσωτερικό της υπάρχουν αγιογραφίες του σπουδαίου Ζακυνθινού Ταμβάκη.

• Άγιος Αθανάσιος Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου έχει χτιστεί σε σχέδια Τσίλλερ. Είναι χτισμένη σε έναν απο τους επτά λόφους της περιοχής. Σημαντικό ρόλο στην κατασκευή της, αφού ήταν ο κύριος ευεργέτης, διαδραμάτισε ο Ιωάννης Λιούρδης.[21] Μέσα στο ναό φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Η παράδοση για την εικόνα αναφέρει οτι πουλήθηκε απο μοναχούς του Αγίου Όρους. Οι μοναχοί στην αρχή είχαν αρνηθεί να την πουλήσουν και κατευθύνθηκαν στη Ζάκυνθο πιστεύοντας οτι θα εύρισκαν καλύτερη τιμή πώλησης. Όμως η τρικυμία δεν τους άφησε να περάσουν στο νησί με αποτέλεσμα να γυρίσουν και να πουλήσουν την εικόνα στον εφημέριο της εκκλησίας.[32]

Πύργος Ηλείας

345

• Άγιος Νικόλαος Βρίσκεται στην πλατεία Επαρχείου και είναι η Μητρόπολη του Πύργου. Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου έχει γνωρίσει πολλές καταστροφές. Το 1885 καταστράφηκε απο τους σεισμούς ενώ τα πρώτα έργα για την ανακατασκευή της πραγματοποιήθηκαν τον Μάϊο του 1889.[33] Το 1904 ο δήμος Πύργου αποφάσισε την δωρεά 4 χιλιάδων δραχμών για την αποπεράτωση του ναού. Τελικά ο ναός εγκαινιάστηκε το 1906, παρουσία Μητροπολίτη Ηλείας.

Σημειώσεις i. ^ Ο Γερμανός συνταγματάρχης Οσσάν είπε στον δήμαρχο Τάση Καζάζη: «Ίσως να μην ιδωθούμε ποτέ πλέον. Φεύγοντας [34]

σας ευχαριστώ πολύ, γιατί με τη στάση σας με αποτρέψατε να κάμω κακό στον τόπο σας». ii.

^

Η επιτροπή που είχε σκοπό την ίδρυση δημόσιας βιβλιοθήκης αποτελείτο από τους: Γ. Παπαβραμόπουλο, Π.

Οικονόμου, Γ. Μανωλόπουλο, Τρύφωνα Κανελλόπουλο, Δ. Παπαδημητρίου και Κ. Πρεβεδούρο. iii. ^ Οι ιδρυτές του ομίλου ήταν οι: Δ. Μπαντούνας, Δ. Καραμπίλιας, Βασίλειος Θεοδωρίδης, Α. Χριστογιαννόπουλος, Β. Δουδούμας, Π. Τσεκούρας, Π. Κοτζιάς και Δ. Αρνέλλος.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A0%CF%8D%CF%81%CE%B3%CE%BF%CF%82_%CE%97%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82& params=37. 671560_N_21. 467990_E_type:adm2nd_scale:9000_region:GR-23

Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Σελ.166, λήμμα "Πύργος" Γεώργιος Παπανδρέου, Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων, σελ.358, ανατύπωση της Α' εκδοσης, Λεχαινά 1991 Βάσος Μικελόπουλος, Όσα η ιστορία αφήνει στο περιθώριο, σελ.523, Πύργος 2006 Η Ελλάδας & ο κόσμος (1800-2005), τόμος Α΄, σελ.37, εκδόσεις Ντέτσικα Γεώργιος Παπανδρέου, Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων, σελ.360, ανατύπωση της Α' εκδοσης, Λεχαινά 1991 Βύρων Δάβος, Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821-1930, σελ.11, Αθήνα 1996 Βύρων Δάβος, Ιστορία του Πύργου Ηλείας και 17 περιχώρων, σελ.30, Αθήνα 1995 Εφημερίδα «Πατρίς», Ηλεία, Πρόσωπα και γεγονότα στον 20ο αιώνα, άρθρο του Κ. Κυριακόπουλου, σελ.31, εκδ. εφημερίδα «Πατρίς», Πύργος 2003 [10] Εφημερίδα «Πατρίς», Ηλεία, Πρόσωπα και γεγονότα στον 20ο αιώνα, άρθρο της Περσεφόνης Γιαννέλου, σελ.39, εκδ. εφημερίδα «Πατρίς», Πύργος 2003 [11] Βύρων Δάβος, Τα σταφιδικά της Ηλείας (1827-1997), σελ. 14, Αθήνα 1997 [12] Βύρων Δάβος, Τα σταφιδικά της Ηλείας (1827-1997), σελ. 18, Αθήνα 1997 [13] Βύρων Δάβος, Τα σταφιδικά της Ηλείας (1827-1997), σελ. 19, Αθήνα 1997 [14] Βύρων Δάβος, Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821-1930, σελ.210, Αθήνα 1996 [15] Εφημερίδα Πατρίς, φύλλο: 17598/1.8.1942, εκδότης: Λεωνίδας Βαρουξής [16] Ημέρα πολιτιστικών εκδηλώσεων η 20η Αυγούστου (http:/ / www. protinews. gr/ index. php?option=com_content& task=view& id=2398& Itemid=36), άρθρο της εφημερίδας "Πρώτη" [17] Βύρων Δάβος, Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821-1930, Αθήνα 1996, σελ.99 [18] Βύρων Δάβος, Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821-1930, Αθήνα 1996, σελ.100 [19] Βάσος Μικελόπουλος, Όσα η ιστορία αφήνει στο περιθώριο, σελ.173, Πύργος 2006 [20] Εφημερίδα «Πατρίς», Πρόσωπα και γεγονότα στον 20ο αιώνα, άρθρο του Παύλου Γ. Σινόπουλου, σελ.59, εκδ. εφημερίδα «Πατρίς», Πύργος 2003 [21] Βύρων Δάβος, Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821-1930, Αθήνα 1996, σελ.144-145 [22] Κοινωφελές Έργο (http:/ / www. latsis-foundation. org/ pbf/ el/ jsl/ public-benefit. html), πληροφορίες απο τον ιστότοπο του ιδρύματος Λάτση [23] Βύρων Δάβος, Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821-1930, Αθήνα 1996, σελ.277 [24] Δωρητές - Στεφανόπουλος, Δόξας (http:/ / vivl-pyrgou. ilei. sch. gr/ ), πληροφορίες απο τον ιστότοπο της δημοτικής βιβλιοθήκης Πύργου [25] Βύρων Δάβος, Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821-1930, Αθήνα 1996, σελ.145 [26] Βύρων Δάβος, Οι εφημερίδες της Ηλείας, σελ.6, εκδ. εφημερίδα «Πατρίς», Πύργος 2003 [27] Βύρων Δάβος, Οι εφημερίδες της Ηλείας, σελ.6-23, εκδ. εφημερίδα «Πατρίς», Πύργος 2003 [28] Στάδιο Πύργου (http:/ / www. stadia. gr/ pyrgos-f/ pyrgos-f-gr. html), αφιέρωμα της ιστοσελίδας stadia.gr [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9]

Πύργος Ηλείας [29] Εφημερίδα «Πατρίς», Ηλεία, Πρόσωπα και γεγονότα στον 20ο αιώνα, άρθρο του Μητροπολίτου Ηλείας Γερμανού Β΄,

σελ.5, εκδ. εφημερίδα «Πατρίς», Πύργος 2003 [30] Εφημερίδα «Πατρίς», Ηλεία, Πρόσωπα και γεγονότα στον 20ο αιώνα, άρθρο του Μητροπολίτου Ηλείας Γερμανού Β΄,

σελ.9, εκδ. εφημερίδα «Πατρίς», Πύργος 2003 Γεώργιος Παπανδρέου, Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων, σελ.359, ανατύπωση της Α' εκδοσης, Λεχαινά 1991 Εφημερίδα "Αυγή", άρθρο του Ιωάννη Βορβίλα, φύλλο 9ης Μαΐου 2005 Βύρων Δάβος, Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821-1930, Αθήνα 1996, σελ.158-159 Τάσης Καζάζης, Οι Γερμανοί στην Ηλεία, σελ.368, Πύργος 1977

[31] [32] [33] [34]

Δείτε επίσης • Νομός Ηλείας • Ιερά Μητρόπολις Ηλείας και Ωλένης • Α.Ο. Πανηλειακός

Πηγές Βιβλιογραφία • Εγκυκλοπαίδεια Δομή • Βύρων Δάβος, Τα σταφιδικά της Ηλείας (1827-1997), Αθήνα 1997 • Βύρων Δάβος, Η ζωή των κατοίκων της Ηλείας κατα την Τουρκοκρατία, Αθήνα 1993 • Βύρων Δάβος, Στον Πύργο και στην Ηλεία του 1821-1930, Αθήνα 1996 • Εφημερίδα «Πατρίς», Ηλεία. Πρόσωπα και γεγονότα στον 20ο αιώνα, εκδ. εφημερίδα «Πατρίς», Πύργος 2003 • Ντίνος Ψυχογιός, Ηλειακά, τεύχος ΛΖ' 2η περίοδος • Βάσος Μικελόπουλος, Όσα η ιστορία αφήνει στο περιθώριο, Πύργος 2006 • Βύρων Δάβος, Ιστορία του Πύργου Ηλείας και 17 περιχώρων, Αθήνα 1995 • Γεώργιος Παπανδρέου, Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων, ανατύπωση της Α' εκδοσης, Λεχαινά 1991 • Κώστας Τριανταφύλλου, Ιστορικό Λεξικό των Πατρών, 3η έκδοση, Πάτρα 1995 • Βύρων Δάβος, Οι εφημερίδες της Ηλείας, εκδ. εφημερίδα «Πατρίς», Πύργος 2003 Εξωτερικές συνδέσεις • • • • • •

http://5dim-pyrgou.ilei.sch.gr/index.html http://11dim-pyrgou.ilei.sch.gr/pirgos.htm http://stadia.gr http://www.dimospyrgou.gr http://theatropyrgou.tk/ http://vivl-pyrgou.ilei.sch.gr/

346

347

Ρέθυμνο Ρέθυμνο Συντεταγμένες: 35°22′18″N 24°28′21″E35.3716, 24.4726 [1] Το Ρέθυμνο είναι η πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού της Κρήτης. Εμφανίζει μεγάλη τουριστική κίνηση κατά την διάρκεια του καλοκαιριού ενώ οι 2.500 και πλέον ενεργοί φοιτητές καθιστούν την πόλη ιδιαίτερα ζωντανή κατά την υπόλοιπη περίοδο του χρόνου. Ο πληθυσμός της πόλης ανέρχεται στους 32.694 κατοίκους (απογραφή 2001). Είναι η τρίτη σε πληθυσμό πόλη της Κρήτης μετά το Ηράκλειο και τα Χανιά.

Ιστορία

Η Κρήνη Ριμόντι στο Ρέθυμνο

Η σημερινή πόλη είναι κτισμένη στην ίδια θέση με την αρχαία Ρίθυμνα ή Ρήθυμνα ή Ριθυμνία. Μαρτυρίες για την ύπαρξη της πόλης αρχίζουν από τον 5ο-4ο αι. π.Χ. και είναι κυρίως τα αργυρά και χάλκινα νομίσματα.νομίσματα, τα οποία έφεραν από τη μια όψη την κεφαλή του Απόλλωνα ή της Αθηνάς και από την άλλη τρίαινα ή δύο δελφίνια ή αίγα[2] . Άλλες αξιόλογες μαρτυρίες δεν υπάρχουν μέχρι το 1204, οπότε οι Ενετοί αγοράζουν από τους Φράγκους κατακτητές του Βυζαντίου ολόκληρη την Κρήτη έναντι 10.000 αργυρών μάρκων. Οι Ενετοί εκδιώκουν τους Γενουάτες του Ενρίκο Πεσκατόρε και εγκαθίστανται στο νησί, το οποίο, όμως, παραμελούν, δίνοντας μεγαλύτερη σημασία στις κτήσεις τους της ηπειρωτικής Ελλάδας και των Επτανήσων. Το 1538 ο Χαΐρ αντ Ντιν (Khair ad Din), ναύαρχος του Οθωμανικού στόλου και κουρσάρος των ακτών της Αλγερίας (Μπαρμπαριάς), γνωστότερος ως Μπαρμπαρόσα (Κοκκινογένης), επιτίθεται στο νησί. Οι Ενετοί αποφασίζουν να οχυρώσουν κάπως την κτήση τους. Κτίζουν γύρω από την πόλη τείχος μήκους 1400 μ. (σήμερα ολοσχερώς κατεστραμμένο), αφήνοντας όμως την από θαλάσσης πλευρά εκτεθειμένη. Ο πειρατής Ολουτζ Αλή (1562) κατακτά έτσι εύκολα την πόλη και οι Ενετοί διαπιστώνοντας το σφάλμα τους, αφού τον εκδιώκουν, κτίζουν ένα φρούριο, την περίφημη Φορτέτζα, σήμερα διασωζόμενο και σήμα κατατεθέν της πόλης. Ο 16ος αιώνας βρίσκει την πόλη σε μεγάλη πνευματική ανάπτυξη. Πολλοί Ρεθυμνιώτες καλλιτέχνες και λόγιοι εργάζονται όχι μόνο στην Κρήτη αλλά και στην Βενετία. Σημαντικές προσωπικότητες είναι ο Μάρκος Μουσούρος (1470–1517), ο Εμμανουήλ Τζάνες Μπουνιαλής και ο αδελφός του Μαρίνος Τζάνες Μπουνιαλής, δημιουργός του έπους "Κρητικός Πόλεμος", ο Νικόλαος Βλαστός, ο Ζαχαρίας Καλλέργης (συνέταξε και τύπωσε ο ίδιος "Μέγα Ετυμολογικόν Λεξικόν"), ο ζωγράφος Εμμανουήλ Λαμβάρδος, ο Γεώργιος Χορτάτσης (Ερωφίλη, Γύπαρις, Πανώρια) κ. ά.

Ρέθυμνο

Η διακοπή της ανάπτυξης αυτής είναι απότομη. Το 1669 η Κρήτη κατακτάται από τους Τούρκους, οι οποίοι οδηγούν την πόλη και την ζωή της σε μαρασμό. Οι κάτοικοί της σταδιακά την εγκαταλείπουν, αλλά οι μικροεξεγέρσεις και οι μικροεπαναστάσεις δεν λείπουν. Με την Επανάσταση του 1821 στην ηπειρωτική Ελλάδα η Κρήτη ξεσηκώνεται. Οι Τούρκοι δεν δυσκολεύονται να καταπνίξουν την επανάσταση στο νησί, καθώς οι Κρητικοί πολεμούν μόνοι και αβοήθητοι. Ρέθυμνο: Το Ενετικό λιμάνι Χαρακτηριστικό είναι το επεισόδιο του σπηλαίου του Μελιδονίου, στο οποίο είχαν καταφύγει περίπου 370 άτομα (άνδρες και γυναικόπαιδα) που δεν ήθελαν να παραδοθούν: Οι Τούρκοι πέταξαν αναμμένα υλικά στην είσοδο του σπηλαίου, σκοτώνοντας με ασφυξία όσους είχαν κλειστεί σε αυτό (2 - 3 Οκτωβρίου 1823). Το 1866 ξεσπά νέα επανάσταση. Αυτή τη φορά οι Κρήτες πολεμούν σχετικά αβοήθητοι και η επανάσταση καταπνίγεται. Χαρακτηριστικότερο επεισόδιο αυτής της επανάστασης είναι το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου (8 Νοεμβρίου 1866), ενός μοναστηριού 22 χλμ. ανατολικά του Ρεθύμνου. Με την ανεξαρτητοποίηση της Κρήτης (1897) η πόλη αρχίζει και πάλι να αναπτύσσεται και κατασκευάζονται σε αυτήν έργα υποδομής (δρόμοι, γέφυρες, διδακτήρια). Η ανάπτυξη συνεχίζεται, όχι όμως με σημαντικό ρυθμό, για να διακοπεί με την Μάχη της Κρήτης στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά την οποία η πόλη υφίσταται αρκετές καταστροφές. Διασώθηκε, παρόλ' αυτά, σημαντικό μέρος της (ενετικής) παλιάς πόλης, η οποία είναι, μέχρι σήμερα, μια από τις καλύτερα διασωζόμενες ενετικές πόλεις στην Ελλάδα.

Κλίμα Ο νομός Ρεθύμνου ως τμήμα της Κρήτης ανήκει στη Μεσογειακή κλιματολογική ζώνη το κλιμα της οποίας χαρακτηρίζεται ως εύκρατο. Ο χειμώνας είναι ήπιος και υγρός με αρκετές βροχοπτώσεις και χιόνια στα Ορεινά. Η χιονόπτωση είναι σπάνια στις πεδινές εκτάσεις, αλλά αρκετά συχνή στις ορεινές. Γενικά η ατμόσφαιρα μπορεί να παρουσιαστεί ως αρκετά υγρή, ανάλογα με την εγγύτητα στη θάλασσα. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 25-30 βαθμών (Κελσίου). Στα νότια του Νομού Ρεθύμνου, η θερμοκρασία είναι υψηλότερη και με περισσότερες ηλιόλουστες ημέρες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Σήμερα Μετά την απελευθέρωση η πόλη άρχισε να αναπτύσσεται εκ νέου τόσο οικιστικά όσο και πνευματικά. Σημαντική ώθηση της προσέδωσε η εγκατάσταση της Φιλοσοφικής Σχολής και της Σχολής Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης (περίπου 2.500 φοιτητές) και η δημιουργία της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης. Σήμερα το Ρέθυμνο είναι η 3η σε μέγεθος πόλη της Κρήτης με πληθυσμό περίπου 33.000 κατοίκων (απογραφή 2001) και βασίζει την οικονομία της στον τουρισμό, διαθέτοντας πολλά αξιοθέατα, μεγάλη αμμώδη παραλία και ισχυρή ξενοδοχειακή υποδομή. Συγκοινωνιακά η πόλη εξυπηρετείται οδικά με σύνδεση με το Ηράκλειο και τα Χανιά μέσω του Εθνικού δρόμου Ε 75 και επαρχιακό σχετικά καλό οδικό δίκτυο, με το οποίο συνδέεται με όλες τις περιοχές του Νομού. Διαθέτει, επίσης, νέο, σύγχρονο λιμένα. Δεν διαθέτει αεροδρόμιο.

348

Ρέθυμνο

349

Δημοτικός κήπος Ο δημοτικός κήπος βρίσκεται κοντά στο κέντρο της πόλης, αρκετά κοντά στην εκκλησία των Τεσσάρων Μαρτύρων. Στον κήπο υπάρχει παιδική χαρά, βρύσες με τρεχούμενο νερό, συντριβάνι, καφενείο ενώ παλαιότερα φιλοξενούσε και ποικιλία ζώων. Χρησιμοποιείται και ως τόπος άθλησης, αλλά και πολιτικών και πολιτισμικών συγκεντρώσεων όπως η γιορτή του κρασιού και το φεστιβάλ της ΚΝΕ.

Καλλιθέα Η Καλλιθέα είναι μία περιοχή του Ρεθύμνου. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της πόλης κοντά στην παραλία και συνορεύει με τα Περιβόλια. Τα τελευταία χρόνια η περιοχή έχει ανοικοδομηθεί. Σημεία αναφοράς είναι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Πεταλιώτη και η περιοχή της ΒΙΟ, παλαιού εργοστασίου επεξεργασίας της πυρήνας. Παλαιότερα εκεί υπήρχε το γήπεδο του Κεραυνού ενώ κάποτε έδρα στην περιοχή είχε και η ΑΕΚ Καλλιθέας. Σήμερα στην περιοχή μένουν πολλοί φοιτητές, όμως έχουν παραμείνει και αρκετές οικογένειες.

Εικόνες του Ρεθύμνου

Η πόλη από αεροπλάνο. Διακρίνεται η Φορτέτζα

Παραλία του Ρεθύμνου

Το παλαιό λιμάνι του Ρεθύμνου

Μνημείο της ενετικής εποχής

Παλαιές οικίες στο κέντρο της πόλης

Ο κεντρικός δρόμος στον Αδελιανό Κάμπο

O φάρος του λιμανιού

Πηγές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A1%CE%AD%CE%B8%CF%85%CE%BC%CE%BD%CE%BF& params=35. 3716_N_24. 4726_E_type:city(26000) [2] Π. Δρανδάκη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • • • •

Ρέθυμνο Κρήτης (http://www.rethymno.gr) Ιστοσελίδα τουριστικής προβολής της Νομαρχίας Ρεθύμνου (http://www.rethymnon.gr) Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ρεθύμνου (http://www.nar.gr) Δημοτικός Αθλητικός Οργανισμός Ρεθύμνου (http://www.daor.gr) Ηλεκτρονική Ενημερωτική πύλη Ρεθύμνου (http://www.goodnet.gr) Ρέθυμνο Πληροφορίες (http://www.rethimno.gr)

Ρέθυμνο • Χάρτες Ρεθύμνου (http://www.ploigos.gr/?sessionid=36f0362339f09074bbba3fa6e92ab0cd) • Παραδοσιακή Κρητική Διατροφή (http://www.cretan-nutrition.gr/)

350

351

Ρόδος (πόλη) Ρόδος (πόλη) Συντεταγμένες: 36°25′00″N 28°13′00″E36.433333, 28.216667 [1]

Ρόδος

Η πόλη της Ρόδου. Χάρτης Η θέση της στην Ελλάδα

Ρόδος Πληροφορίες Χώρα:

Ελλάς

Γεωγρ. διαμέρισμα:

Αιγαίο

Περιφέρεια:

Νοτίου Αιγαίου

Νομός:

Δωδεκανήσου

Δήμος :

Ροδίων

Πληθυσμός:

53.709 (2001)

Υψόμετρο (Μέσο):

20 μ.

Ταχυδρομικός κώδικας:

851 0Χ

Tηλεφωνικός κώδικας:

(0030) 2241 και (0030) 2249

Πινακίδες αυτοκινήτων : ΡΟ, ΡΚ, ΡΥ, ΡΧ Δικτυακός τόπος:

http:/ / www. rhodes. gr/

Ρόδος (πόλη)

352 Δήμαρχος:

Χατζής Χατζηευθυμίου

Το άρθρο αναφέρεται στην πόλη της Ρόδου. Για το νησί βλέπε Ρόδος Η Ρόδος είναι η πρωτεύουσα του ομώνυμου νησιού και του νομού Δωδεκανήσου. Είναι η μεγαλύτερη πόλη του γεωγραφικού διαμερίσματος και η 2η μεγαλύτερη πόλη του Αιγαίου πελάγους μετά το Ηράκλειο της Κρήτης. Η Ρόδος έχει πλούσια ιστορία από τα αρχαία ακόμα χρόνια και είναι παγκόσμια γνωστή για τα αξιοθέατά της με σημαντικότερο τη μεσαιωνική πόλη.

Γεωγραφία Η πόλη της Ρόδου βρίσκεται στο βόρειο άκρο του νησιού. Ο δήμος είναι ο μεγαλύτερος σε πληθυσμό στο νησί αλλά ο μικρότερος σε έκταση. Η έκταση του ανέρχεται σε 19,481 τ.χλμ, ενώ η πυκνότητα του πληθυσμού είναι περίπου 3.000 κάτοικοι ανά τ.χλμ. Νοτιοανατολικά συνορεύει με το δήμο Καλλιθέας και νοτιοδυτικά με το δήμο Ιαλυσού. Απέναντι σε κοντινή απόσταση βρίσκονται τα παράλια της Τουρκίας.

Πληθυσμός Ρυθμός ανάπτυξης πληθυσμού Year

Population

Change +/-

1951

24,280

-

1961

28,119

+15,8%

1971

33,100

+17,7%

1981

41,425

+25,2%

1991

43,558

+5,2%

2001

53,709

+23,3%

Χρήσιμο είναι να αναφερθεί ότι ο υψηλός ρυθμός αύξησης (που σημειώθηκε και κατά την τελευταία απογραφή) είναι αναμενόμενος και αναμένεται να εμφανιστεί και στην επόμενη. Αυτό συμβαίνει λόγω του φαινομένου της εσωτερικής μετανάστευσης, κατά το οποίο εγκαθίστανται στην πόλη πολίτες από άλλες περιοχές λόγω καλύτερων ευκαιριών εργασίας.

Πληθυσμός δήμου και περιαστικής περιοχής Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή ο δήμος της Ρόδου έχει πληθυσμό 53.709 κατοίκους. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια και δεδομένου της ιδιαίτερα μικρής έκτασης του δήμου Ροδίων, αξιόλογος αριθμός κατοίκων κατοικεί στους δήμους γύρω από τον κεντρικό δήμο (δήμοι Καλλιθέας , Ιαλυσού, και Πεταλούδων), οι οποίοι απέκτησαν έντονη ζωή, θεωρούνται πλέον προάστια της πόλης και αποτελούν την περιαστική περιοχή της πόλης. Οι δήμοι αυτοί έχουν στην έκταση τους κυρίως οικιστικές περιοχές και οι κάτοικοι τους χρησιμοποιούν πολύ συχνά το εμπορικό κέντρο του δήμου Ροδίων. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, ο συνολικός αριθμός των κατοίκων της μητροπολιτικής περιοχής ανέρχεται σε 86.199 κατοίκους. Ωστόσο εμπειρικές παρατηρήσεις κάνουν λόγο για πληθυσμό πόλης που προσεγγίζει τις 120.000. Αυτό συμβαίνει γιατί αρκετοί κάτοικοι της Ρόδου, κατά την απογραφή, εμφανίζονται να κατοικούν στις περιοχές που έχουν γεννηθεί και απασχολεί τις αρχές της πόλης, καθώς οι κάτοικοι της, επιβαρύνουν τις υποδομές και την κίνηση, χωρίς αυτό να μπορεί να αποτυπωθεί στις απογραφές, ώστε να αντιμετωπιστεί με το βέλτιστο τρόπο[2] .

Ρόδος (πόλη)

353

Ιστορία Πόλης Το νησί της Ρόδου βρίσκεται στο σταυροδρόμι δυο μεγάλων θαλάσσιων διαδρομών της Μεσογείου, ανάμεσα στο Αιγαίο πέλαγος και των ακτών της Μέσης Ανατολής όπως είναι η Κύπρος και η Αίγυπτος. Ως σημείο συνάντησης τριών πολιτισμών, η Ρόδος έχει γνωρίσει πολλούς πολιτισμούς. Μέσω της μακραίωνης της ιστορίας, όλοι οι διαφορετικοί λαοί που κατοίκησαν στη Ρόδο έχουν αφήσει το σημάδι τους σε όλες τις πλευρές του πολιτισμού του νησιού: στην τέχνη, τη γλώσσα, την αρχιτεκτονική. Η στρατηγική του θέση απέφερε στο νησί μεγάλο πλούτο και κατέστησε την πόλη της Ρόδου μια από τις εξέχουσες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας.

Το αρχαίο λιμάνι της πόλης της Ρόδου

Η Ρόδος είναι το μεγαλύτερο νησί της Δωδεκανήσου. Η πρωτεύουσα του νησιού βρίσκεται στο βόρειο άκρο του και αποτελεί την πρωτεύουσα του νομού έχοντας στο κέντρο της την Μεσαιωνική Πόλη. Το 1988, η Μεσαιωνική Πόλη αναγνωρίστηκε ως Πόλη Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η Μεσαιωνική Πόλη είναι μείγμα διαφορετικών αρχιτεκτονικών από διάφορες ιστορικές περιόδους με δεσπόζουσα την περίοδο της παραμονής στο νησί του τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη καθώς και αυτής των Οθωμανών. Σήμερα, αποτελεί ένα ζωντανό κομμάτι της σύγχρονης πόλης όπου αναπτύσσονται εμπορικές, τουριστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες ενώ περιλαμβάνει και κατοικήσιμες περιοχές.

Κλασσική Περίοδος Το νησί κατοικήθηκε στα τέλη της Νεολιθικής περιόδου (4000 π.Χ.). Το 408 π.Χ. οι τρεις μεγάλες πόλεις του νησιού, Ιαλυσός, Κάμιρος και Λίνδος ίδρυσαν την πόλη της Ρόδου. Οι τρεις αιώνες που ακολούθησαν αποτέλεσαν την «χρυσή περίοδο» της Ρόδου. Το θαλάσσιο εμπόριο, η ναυσιπλοΐα καθώς και οι συνετές και προοδευτικές πολιτικές και διπλωματικές κινήσεις διατήρησαν την πόλη δυνατή και ακμάζουσα μέχρι τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Την ίδια περίοδο, η Ρόδος παράγει εξαιρετική τέχνη. Το πιο ονομαστό δημιούργημα ήταν ο Κολοσσός, ένα από τα εφτά θαύματα του κόσμου, ο οποίος φτιάχτηκε ανάμεσα στο 304 π.Χ. με 293 π.Χ. από τον Λίνδιο γλύπτη Χάρη. Η κατασκευή του Κολοσσού διήρκεσε 12 χρόνια και ολοκληρώθηκε το 282 π.Χ. Για πολλά έτη, το άγαλμα ήταν τοποθετημένο, πιθανότατα, στην είσοδο του λιμανιού και προσωποποιούσε τον θεό Ήλιο μέχρι την στιγμή που ένας δυνατός σεισμός χτύπησε την Ρόδο το 226 π.Χ. Η πόλη υπέστη σοβαρότατες ζημιές και το άγαλμα του Κολοσσού κατέρρευσε. Το πολεοδομικό σχέδιο της αρχαίας πόλης της Ρόδου βασίστηκε στις πολεοδομικές και φιλοσοφικές ιδέες του διάσημου αρχαίου Έλληνα πολεοδόμου Ιππόδαμου. Το σχέδιο των δρόμων της αρχαίας πόλης είναι γνωστό χάρη σε αρχαιολογικές ανασκαφές δεκαετιών. Τα οικοδομικά τετράγωνα (insulae) είχαν διαστάσεις 47,70x26,50 m και είχαν όλα το ίδιο μέγεθος. Καθένα από αυτά περιελάμβανε τρία σπίτια και περιτριγυριζόταν από δρόμους πλάτους 5-6 μέτρων. Μεγαλύτερες οικοδομικές ενότητες σχημάτιζαν περιοχές οι οποίες περικλείονταν από μεγαλύτερους δρόμους πλάτους 8-11 μέτρων. Κάθε τέτοια περιοχή αποτελούταν από 36 insulae ή 108 σπίτια. Η αρχαία πόλη είχε ένα εκτεταμένο και καλά δομημένο αποχετευτικό δίκτυο καθώς και δίκτυο υδροδότησης.

Ρόδος (πόλη)

354

Ρωμαϊκή Περίοδος Η ανεξαρτησία της πόλης τερματίστηκε το 164 π.Χ. όταν η Ρόδος έγινε επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο μέχρι τον 1ο αιώνα μ.Χ., η Ρόδος διατήρησε σε μεγάλο βαθμό το μεγαλείο της και εξελίχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα γνώσης, επιστήμης και τέχνης. Πέρα από τις γραπτές πήγες που διασώζονται έως τις μέρες μας, οι αρχαιολογικές ανασκαφές που συνεχίζονται ακόμη δίνουν μια ξεκάθαρη εικόνα του πολιτισμού που άκμασε την περίοδο αυτή.

Βυζαντινή Περίοδος

Φανταστική αναπαράσταση της αρχαίας πόλης με τον Κολοσσό στην είσοδο του λιμανιού

Κατά την πρώιμη Χριστιανική περίοδο (330-650 μ.Χ), η Ρόδος αποτελούσε κομμάτι της εκχριστιανισμένης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που είναι ευρύτερα γνωστή ως Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Μολονότι λιγότερο σημαντική και ακμάζουσα απ' ότι στο παρελθόν, η πόλη της Ρόδου ήταν επισκοπική έδρα και είχε σημαντικό αριθμό εκκλησιών ανάμεσα στις οποίες υπήρχαν κάποιες βασιλικές εντυπωσιακών διαστάσεων. Παράλληλα ήταν σημαντική στρατιωτική βάση. Οι Άραβες που πρωτοέκαναν την εμφάνιση τους στην Μεσόγειο τον 7ο αιώνα επιτέθηκαν στη Ρόδο και την κατέλαβαν για μερικές δεκαετίες. Στους αιώνες που ακολούθησαν, η πόλη συρρικνώθηκε σε μέγεθος και οχυρώθηκε με νέα τείχη. Ταυτόχρονα, χωρίστηκε σε δύο ζώνες, μια για την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία και μια για τους «λαϊκούς». Η ζώνη αυτή αντανακλά την κοινωνική πραγματικότητα των μεσαιωνικών χρόνων. Λόγω έλλειψης γραπτών πηγών υπάρχει απουσία συσσωρευμένης πληροφόρησης σχετικά με την περίοδο αυτή. Οι αναστηλώσεις που έγιναν από τους Ιταλούς αργότερα αγνόησαν ή και ακόμη προκάλεσαν ζημιές σε κτίρια της εποχής αυτής που διασωθεί προς όφελος αυτών της περιόδου των Ιπποτών.

Ιπποτική Περίοδος Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδουa ΟΥΝΕΣΚΟ Μνημείο ΠΠΚ

Το Παλάτι του Μέγα Μαγίστρου Χώρα μέλος

Ελλάδα

Τύπος

Πολιτισμικό

Κριτήρια

ii, iv, v

Ρόδος (πόλη)

355 [3]

Ταυτότητα

# 493

Περιοχήb

Ευρώπη και Βόρειος Αμερική Ιστορικό εγγραφής

Περιγραφή:

1988 12η Συνεδρίαση

a Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων της ΠΠΚ [81] b Επίσημη καταχώρηση από την UNESCO

[80]

Το 1309 το νησί πουλήθηκε στο τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ. Το τάγμα ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα στην Ιερουσαλήμ με στόχο την νοσηλεία και περίθαλψη των προσκυνητών και σταυροφόρων αλλά πολύ σύντομα μετεξελίχθηκε σε μάχιμη στρατιωτική μονάδα η οποία απέκτησε μεγάλες εκτάσεις γης. Έχοντας οπισθοχωρήσει από την Ιερουσαλήμ και αργότερα από την Κύπρο, το τάγμα ίδρυσε την έδρα του στη Ρόδο και απέκτησε κατά την χρονική περίοδο αυτή ηγετικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατά την διάρκεια της παραμονής των Ιπποτών στη Ρόδο, οι οχυρώσεις επεκτάθηκαν, εκσυγχρονίσθηκαν και συνεχώς ενισχύονταν. Ένα νοσοκομείο, ένα παλάτι, αρκετές εκκλησίες ήταν ορισμένα από τα πολλά δημόσια κτίρια τα οποία αναγέρθηκαν την εποχή αυτή. Τα κτίρια αυτά αποτελούν αξιοσημείωτα παραδείγματα της Γοτθικής και Αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Παρόλες τις προστριβές που υπήρχαν με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, το θαλάσσιο εμπόριο αποτελούσε πηγή πλούτου και οι αγορές της πόλης ήταν ακμάζουσες. Την περίοδο της κατοχής των Ιπποτών το νησί της Ρόδου διήγε περίοδο ακμής και οι σχέσεις μεταξύ των Ιπποτών και των ντόπιων χαρακτηρίζονταν από ανοχή και συχνά από στενή συνεργασία. Οι περισσότεροι από τους δρόμους της Μεσαιωνικής πόλης συμπίπτουν με τους δρόμους της αρχαίας πόλης ενώ διατηρήθηκε η διαίρεση της πόλης σε δύο ζώνες. Το τάγμα στη Ρόδο διατηρούσε ένα πολύ καλά οργανωμένο αρχείο το οποίο περιλάμβανε έγγραφα που είχαν εκδοθεί από τις διοικητές αρχές, αλληλογραφία, νομικά έγγραφα κ.α. Το αρχείο αυτό διατηρείται έως τις μέρες μας και σώζεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Μάλτας. Το αρχείο αυτό αποτελεί μια αξιόλογη πηγή πληροφόρησης για την περίοδο αυτή. Η πόλη είχε διαιρεθεί σε δύο ζώνες με ένα εσωτερικό τείχος. Το βόρειο τμήμα το οποίο ήταν γνωστό ως Chastel, Chateau, Castrum, Castellum ή Conventus, όπου βρισκόταν το παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, ο καθολικός καθεδρικός ναός και η κατοικία του καθολικού επισκόπου, τα καλύμματα των «γλωσσών», οι κατοικίες των Ιπποτών, ένα νοσοκομείο κ.α. Το νότιο τμήμα γνωστό ως ville, burgus ή burgum ήταν η περιοχή όπου ζούσαν οι λαϊκοί και περιλάμβανε την αγορά, συναγωγές, εκκλησίες καθώς και δημόσια και εμπορικά κτίρια.

Ρόδος (πόλη)

356

Οθωμανική Περίοδος Το 1522 οι Οθωμανοί Τούρκοι κατέκτησαν την πόλη μετά από μια δεύτερη μακρά πολιορκία. Νέα κτίρια κατασκευάστηκαν: Τζαμιά, δημόσια λουτρά και κατοικίες για τους νέους κατακτητές. Οι Έλληνες υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την οχυρωμένη πόλη και να μετοικήσουν σε περιοχές εκτός των τειχών. Κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, η Ρόδος έχασε τον διεθνή της χαρακτήρα. Η πόλη διατήρησε την κύρια οικονομική της λειτουργία ως αγορά αγροτικών προϊόντων για το εσωτερικό τμήμα του νησιού καθώς και των τριγύρω μικρών νησιών. Μετά την εγκαθίδρυση της κυριαρχίας τους στο νησί, οι Οθωμανοί Τούρκοι επιδιόρθωσαν τα τείχη που είχαν υποστεί ζημιές, μετέτρεψαν τις περισσότερες εκκλησίες σε τζαμιά και μεταρρύθμισαν τις μεγάλες κατοικίες σε ιδιωτικά ή δημόσια κτίρια. Οι παραπάνω μετατροπές αποτέλεσαν μια μακροχρόνια διαδικασία που είχε σαν στόχο να αναμορφώσουν και να προσομοιάσουν τα κτίρια έτσι ώστε να ταιριάζουν με τον Οθωμανικό τρόπο ζωής.

Ο "δρόμος των ιπποτών" στη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου

Οι προσόψεις των κτιρίων της περιόδου των Ιπποτών με τους σκαλιστούς τους διακόσμους, τις τοξωτές πύλες και τους πέτρινους πελεκητούς τοίχους, εμπλουτίστηκαν με τα τυχαία χαρακτηριστικά της Οθωμανικής Αρχιτεκτονικής προσαρμοσμένης όμως στο τοπικό κλίμα και πολιτισμό. Στα πλαίσια της διαδικασίας αυτής, τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των υπαρχόντων κτιρίων διατηρήθηκαν. Οι πιο χαρακτηριστικές προσθήκες ήταν τα λουτρά (συνήθως στο πίσω μέρος των σπιτιών) κα τα ξύλινα κλειστά μπαλκόνια στις προσόψεις των σπιτιών πάνω από στενούς δρόμους. Έτσι, τα περισσότερα κτίρια της εποχής των Ιπποτών στη Μεσαιωνική πόλη ήταν καλά διατηρημένα. Το αποτέλεσμα ήταν ένα μείγμα ανατολικής αρχιτεκτονικής με έντονα δυτικά στοιχεία που είχαν παραμείνει και νέα κτίρια που κτίσθηκαν με το ύφος της τότε τοπικής αρχιτεκτονικής. Τον 19ο αιώνα η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε σαν αποτέλεσμα την παραμέληση της πόλης και των κτιρίων της τα οποία υπέστησαν περαιτέρω φθορά λόγω των δυνατών σεισμών που συχνά πλήττουν την περιοχή.

Ιταλική Περίοδος Τα ιταλικά στρατεύματα κατέλαβαν το νησί και την υπόλοιπη Δωδεκάνησο το 1912. Το 1923 η Ιταλία ίδρυσε μια αποικία, τα ιταλικά νησιά του Αιγαίου (Isole Italiane del Egeo). Οι Ιταλοί κατεδάφισαν τα σπίτια που είχαν κτιστεί πάνω και παραπλεύρως των τειχών κατά την Οθωμανική περίοδο και μετέτρεψαν το Εβραϊκό και το Οθωμανικό νεκροταφείο σε μια «πράσινη ζώνη» που περιελάμβανε την Μεσαιωνική πόλη. Διατήρησαν τα εναπομείναντα στοιχεία της περιόδου των Ιπποτών ενώ αφαίρεσαν όλες τις Οθωμανικές προσθήκες. Ταυτόχρονα, επανοικοδόμησαν το παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου. Τέλος, ίδρυσαν ένα ινστιτούτο για την μελέτη της Ιστορίας και του Πολιτισμού της περιοχής.

Ρόδος (πόλη) Οι Ιταλοί υλοποίησαν σημαντικά έργα υποδομής (δρόμους, παροχή ηλεκτρισμού, λιμάνι κ.α.) και μεταμόρφωσαν σε σημαντικό βαθμό την πόλη της Ρόδου, η οποία διέθετε πλέον ένα νέο πολεοδομικό σχέδιο, κανονισμούς δόμησης και πολλά νέα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια.

Μεταπολεμική περίοδος Οι βόμβες των Βρετανών που έπεσαν στην Μεσαιωνική πόλη το 1944 είχαν σαν αποτέλεσμα πολλά θύματα και την καταστροφή πολλών κτιρίων γεγονός που δημιούργησε πολλά κενά στον πολεοδομικό ιστό. Ένα από τα πρώτα διατάγματα της Ελληνικής κυβέρνησης-διοίκησης όρισαν τις περιοχές αυτές ως «περιοχές για μελλοντικές ανασκαφές» και ένα μεγάλο αριθμό κτιρίων ως «διατηρητέα κτίρια». Το 1957 ένα νέο πολεοδομικό σχέδιο εγκρίθηκε με διάταγμα και το 1960 το σύνολο της Μεσαιωνικής Πόλης αναγνωρίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού ως «προστατευόμενο μνημείο». Το 1961 και το 1963 εξεδόθησαν νέα διατάγματα σχετικά με το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης. Τα διατάγματα αυτά προέβλεπαν την διαπλάτυνση των υπαρχόντων δρόμων και την διάνοιξη νέων. Αυτές οι αποφάσεις δεν υλοποιήθηκαν στην Μεσαιωνική Πόλη λόγω της σθεναρής αντίστασης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Το 1988, η παλιά πόλη της Ρόδου ανακηρύχθηκε από την UNESCO Πόλη Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

21ος αιώνας Η πόλη της Ρόδου αναπτύχθηκε ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του '90 και τα πρώτα χρόνια του νέου αιώνα. Ο Δήμος ξεπέρασε τα στενά όρια του 1990 και αναπτύχθηκαν νότιο ανατολικά νέες περιοχές όπως το Καρακόνερο και το κάτω Ροδίνι. Επίσης, σημαντική ανάπτυξη γνώρισε η ευρύτερη περιοχή περιοχή της Ανάληψης, ενώ αρκετές περιμετρικά της πόλης ενώθηκαν ή προσαρτήθηκαν στο δήμο Ροδίων (Κοσκινού, Ιξιά, Άγιοι Απόστολοι). Η ανάγκη για νέες οικιστικές περιοχές, η βελτίωση των υπαρχόντων οδικών αξόνων της πόλης, καθώς και η πλήρη ανοικοδόμηση κατά μήκος αυτών των αξόνων, δημιούργησε το ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα της πόλης της Ρόδου αποτελούμενο από τον ομώνυμο δήμο και τους δήμους Καλλιθέας , Ιαλυσού, και Πεταλούδων, στους οποίους έχει εγκατασταθεί σημαντικό τμήμα του παλαιού πληθυσμού της πόλης και έχουν αναπτυχθεί ανεξάρτητα κέντρα συνοικιών, τα οποία προσφέρουν μεγάλη γκάμα καταστημάτων, βοηθώντας τους κατοίκους να αποφύγουν το κέντρο της πόλης για τις καθημερινές τους ανάγκες.

Συγκοινωνίες Υπεραστικές συγκοινωνίες Αεροπορική σύνδεση Για το πλήρες άρθρο βλ. εδώ. Σε απόσταση 16 χλμ από το κέντρο της πόλης (και συγκεκριμένα στο δήμο Πεταλούδων) βρίσκεται ο διεθνής αερολιμένας της πόλης, "Διαγόρας"[4] (IATA:RHO,ICAO:LGRP,ΥΠΑ:ΚΑΡΔ). Το αεροδρόμιο κατασκευάστηκε τα έτη 1972-1977, ενώ υπήρξαν δύο φάσεις επεκτάσεων. Η πρώτη ολοκληρώθηκε το 1998 και η δεύτερη το 2007. Εξυπηρετεί ολόκληρο το νησί αλλά και πολλά μικρότερα κοντινά νησιά των Δωδεκανήσων. Το αεροδρόμιο, μετά τα αεροδρόμιο της Αθήνας, του Ηρακλείου και της Θεσσαλονίκης, αποτελεί το 4ο αεροδρόμιο που δέχεται τη μεγαλύτερη επιβατική κίνηση, πλησιάζοντας τα 4.000.000 επιβάτες, ετησίως[5] . Εκτελούνται όλο το χρόνο 10 καθημερινές πτήσεις για Αθήνα, ενώ συνδέεται συχνά με την Θεσσαλονίκη, το Ηράκλειο και τακτικά με όλα τα Δωδεκάνησα και αρκετά νησιά του Αιγαίου. Κατά τη χειμερινή περίοδο εκτελούνται ελάχιστες διεθνείς πτήσεις (κυρίως προς Ιταλία, Αίγυπτο και Ισραήλ), ενώ τη θερινή περίοδο πολλές πτήσεις charter (σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης). Το αεροδρόμιο λειτουργεί όλες τις ημέρες και ώρες του χρόνου και προσφέρει υπηρεσίες ενοικίασης και ελεγχόμενης στάθμευσης αυτοκινήτων. Ακτοπλοϊκή σύνδεση

357

Ρόδος (πόλη) Η πόλη της Ρόδου διαθέτει τρία λιμάνια και μια μαρίνα. Στο α' λιμάνι, το οποίο βρίσκεται κατά μήκος της οδού 7ης Μαρτίου, στο κέντρο της πόλης, ελλιμενίζονται τα μικρά πλοιάρια που συνδέουν την πόλη με άλλα μέρη του νησιού και τα μικρά νησιά. Το β' λιμάνι, αποτελεί το παλιό λιμάνι της πόλης όπου ελλιμενίζονται τα μεγαλύτερα Ε/Γ, Ο/Γ και το καλοκαίρι τα κρουαζιερόπλοια. Από το καλοκαίρι του 2009, δόθηκε λύση σε ένα χρόνιο πρόβλημα του λιμανιού της Ρόδου, καθώς δημιουργήθηκε το γ' λιμάνι της πόλης (Ακαντιάς), στο οποίο μεταφέρθηκαν τα επιβατικά πλοία προερχόμενα από τον Πειραιά, την Κρήτη και την Θεσσαλονίκη, ενώ το παλιό λιμάνι χρησιμοποιείται πλέον μόνο για τα κρουαζιερόπλοια. Το νησί έχει καθημερινή ακτοπλοϊκή σύνδεση με τον Πειραιά και την Κω, ενώ συνδέεται συχνά με την Κρήτη, τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, πολλά νησιά των Κυκλάδων, τη Θεσσαλονίκη, τη Λέσβο, τη Χιο και τη Σάμο. Στη μαρίνα της Ρόδου βρίσκονται συχνά πολλές θαλαμηγοί υπό ξένη σημαία αλλά και ψαροκάικα. ΚΤΕΛ Ρόδου Το ΚΤΕΛ Ρόδου χρησιμοποιείται για τις μακρινές διαδρομές πάνω στο νησί της Ρόδου, και αυστηρά εκτός των δήμων που αποτελούν την μητροπολιτική περιοχή της πόλης της Ρόδου, οι οποίοι θεωρούνται προάστια της πόλης και εξυπηρετούνται αποκλειστικά από την αστική συγκοινωνία. Το ΚΤΕΛ Ρόδου, εξαιτίας της παλαιότητας των οχημάτων του, χρησιμοποιείται κυρίως από επισκέπτες του νησιού. Πραγματοποιεί τον κύριο όγκο των δρομολογίων του κατά την θερινή περίοδο, αλλά χαρακτηρίζεται από μεγάλες καθυστερήσεις και ακυρώσεις δρομολογίων, αν και η κατάσταση έχει βελτιωθεί ελαφρώς τα τελευταία χρόνια. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το ΚΤΕΛ Ρόδου, δεν πραγματοποιεί δρομολόγια που συνδέουν την πόλη με την Αθήνα (όπως συμβαίνει σε άλλα νησιά), εξαιτίας του υψηλού κόστους των ακτοπλοϊκών εισιτηρίων και της μη βιωσιμότητας των δρομολογίων.

Αστικές Συγκοινωνίες ΡΟΔΑ - Αστικά Λεωφορεία Η Δημοτική Επιχείρηση Συγκοινωνιών ΡΟΔΑ εξυπηρετεί συγκοινωνιακά [6] την πόλη και τα προάστια αυτής. Η επιχείρηση αναδιοργανώθηκε το 2007, οπότε απέκτησε νέα λεωφορεία, ανασυγκρότησε τις γραμμές, αφαίρεσε μη αποδοτικές γραμμές και διαχώρισε τις γραμμές σε "εντός δήμου Ροδίων" και "προαστίων". Επίσης απέκτησε τον έλεγχο της Υπεραστικής Περιοχής της Δυτικής Πλευράς της νήσου Ρόδου (Δαματριά, Θεολόγος, Σορωνή, Διμυλιά, Ελεούσα, Αρχίπολη, Πλατάνια, Απόλλωνα, Φάνες, Καλαβάρδα, Μαντρικό, Κρητηνία, Σάλακος, Έμπωνα, 'Αγιος-Ισίδωρος, Σιάννα και Μονόλιθος) στα οποία δρομολογήθηκαν τα παλαιότερα λεωφορεία της αστικής και περιαστικής συγκοινωνίας. Ταξί Η πόλη διαθέτει ένα στόλο περίπου 400 ταξί τα οποία καλύπτουν αστικές και περιαστικές διαδρομές ενώ κατόπιν συμφωνίας κάνουν δρομολόγια στα χωριά του νησιού. Τραμ Η Ρόδος, μαζί με άλλες επαρχιακές πόλεις, έχουν εκφράσει την επιθυμία τους για την δημιουργία δικτύου Τραμ στην πόλη. Η ιδέα συζητάτε ως ενδεχόμενη λύση του κυκλοφοριακού της πόλης, σχεδόν 10 χρόνια, όμως το εγχείρημα έχει παγώσει. Οι τελευταίες μελέτες έκαναν λόγο για δίκτυο συνολικού μήκους 13 χλμ. και 16 σταθμών, σε πρώτη φάση. Δύο γραμμές προβλέπεται να δημιουργηθούν. Η α' θα διασχίζει τη Λεωφόρο Λίνδου (και την προέκταση της Στεφ. Καζούλη) και μέσω της Λ. Δημοκρατίας και του πάρκου θα καταλήγει στο κέντρο της πόλεως, ενώ η πρόβλεψη για τη β' αναφέρει αφετηρία το κέντρο της συνοικίας του Αγίου Νικολάου και μέσω της οδού Καναδά και περιμετρικά του σταδίου Διαγόρας, θα συναντά στο Σαν Φραντζίσκο την γραμμή 1 και θα ακολουθούν κοινή πορεία μέχρι το κέντρο.

358

Ρόδος (πόλη)

Οδικό δίκτυο Το οδικό δίκτυο της πόλης είναι μικρό και αναποτελεσματικό, όσον αφορά την κίνηση και τη στάθμευση καθώς κάθε χρόνο μπαίνουν σε κυκλοφορία περίπου 6.000 οχήματα. Λόγω παλαιότητας και φόρτου των κεντρικών δρόμων, ειδικά κατά την καλοκαιρινή περίοδο, (υπολογίζεται ότι εισέρχονται στο κέντρο 70.000 οχήματα ημερησίως), πολλοί βρίσκονται σε οριακή κατάσταση και χρήζουν άμεσης επισκευής, κάτι που επιτυγχάνεται τα τελευταία χρόνια. Λύσεις στο κυκλοφοριακό προσπαθούν να δώσουν οι τοπικές αρχές μονοδρομώντας δρόμους, απαγορεύοντας τη στάθμευση πάνω σε όλες τις κεντρικές αρτηρίες και εισάγοντας συστήματα αποτροπής της κυκλοφορίας στο κέντρο. Παράλληλα, ο περιφερειακός της πόλης (που αναμένεται να λειτουργήσει μέσα στο 2010) πρόκειται να δώσει κυκλοφοριακή ανάσα στην ανατολική πλευρά και στο χάος του εμπορικού λιμανιού, σε συνδυασμό με το δρόμο Τσαΐρι-Αεροδρομίου που ανακούφισε κυκλοφοριακά τις νοτιοδυτικές περιοχές του δήμου και των προαστίων. Από τη Ρόδο ξεκινούν δύο βασικοί οδικοί άξονες, ανατολικά η Εθνική οδός Ρόδου- Λίνδου, η οποία αποτελεί τμήμα της Ευρωπαϊκής Οδού 95 , δρόμος με 2 λωρίδες ανά κατεύθυνση στο μεγαλύτερο τμήμα του με διαχωριστική διάζωμα, τύπου new jersey στη μέση και δυτικά η επαρχιακή οδός Ρόδου-Αεροδρομίου-Μονολίθου, η οποία για τα πρώτα 20χλμ, μέχρι το αεροδρόμιο, διασχίζει αστικές περιοχές και έχει ιδιαίτερο κυκλοφοριακό φόρτο καθώς εξυπηρετεί πολλούς από τους κατοίκους των δυτικών περιαστικών περιοχών. Είναι δρόμος διπλής κατεύθυνσης με μια λωρίδα ανά κατεύθυνση. Μέσα στο κέντρο της Ρόδου, ισχύει σύστημα ελεγχόμενης στάθμευσης που ελέγχεται από το δήμο και έχει ως στόχο να μειώσει την κυκλοφορία των οχημάτων. Επίσης, η μεσαιωνική πόλη παραμένει κλειστή σε όλα τα οχήματα, εκτός των ανεφοδιαστικών, από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο και η κίνηση και στάθμευση απαγορεύεται μέσα σε αυτήν. Στη σύγχρονη πόλη λειτουργούν αρκετοί ιδιωτικοί χώροι στάθμευσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Ρόδο, εκτός από την Τροχαία, ρόλο τροχαίας έχει και η δημοτική αστυνομία, κάτι που έχει προκαλέσει αντιδράσεις κατά το παρελθόν.

Εκπαίδευση Τριτοβάθμια εκπαίδευση Στην πόλη λειτουργεί η Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών του πανεπιστημίου Αιγαίου με 3 τμήματα ([Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης], Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού], Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών) και αρκετές σχολές τουρισμού με εξέχουσα την Ανώτατη Σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων Ρόδου. Επίσης, προσφέρονται ποικίλα τμήματα από δημόσια και ιδιωτικά Ι.Ε.Κ..

Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Στην πόλη της Ρόδου λειτουργούν 7 λύκεια και 10 γυμνάσια. Επίσης, υπάρχουν 3 ΕΠΑ.Λ. Λειτουργεί μουσικό και αθλητικό γυμνάσιο και λύκειο.

Πρωτοβάθμια εκπαίδευση Στο δήμο Ροδίων λειτουργούν 21 δημοτικά σχολεία, ενώ περιαστικά επιπλέον 7 δημοτικά σχολεία. Η πλειοψηφία των σχολείων, όλων των βαθμίδων, είναι σχετικά νέα κτήρια ή συντηρημένα σωστά. Το 2004 δημιουργήθηκαν, ακόμα, 2 ιδιωτικά σχολεία που προσφέρουν εκπαίδευση επιπέδου δημοτικού ως λυκείου.

359

Ρόδος (πόλη)

Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας Τηλεόραση Στην πόλη εκπέμπουν όλοι οι σταθμοί πανελλήνιας εμβέλειας, ενώ λειτουργούν και 8 ντόπιοι τηλεοπτικοί σταθμοί, οι 6 εκ των οποίων προσφέρουν ολοήμερο πρόγραμμα ( TV Ίριδα, TV 4, Red TV, Cosmos, Ωμέγα, TV Rhodes Channel, Master TV, Ρόδος TV 12 και η εκκλησιαστική τηλεόραση Θάρρι. Επίσης, στη Ρόδο εκπέμπει και ο τηλεοπτικός σταθμός TV Αιγαίο Κάλυμνος.

Ραδιόφωνο Υπάρχουν 31 ραδιοφωνικοί σταθμοί που εκπέμπουν στη Ρόδο, οι περισσότεροι εκ των οποίων αναμεταδίδουν κάποιες ώρες της ημέρας ραδιοφωνικούς σταθμούς της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης.

Εφημερίδες Οι κύριες εφημερίδες της πόλης: • η Ροδιακή • η Δημοκρατική • • • •

η Πρόοδος η Δράση η Γνώμη η Βήμα Δωδεκανήσου

οι πρώτες είναι ημερήσιες, ενώ οι 2 τελευταίες εκδίδονται κάθε Δευτέρα. Επίσης, στα περίπτερα της πόλης βρίσκονται εφημερίδες εθνικής εμβέλειας, μικρότερης κυκλοφορίας τοπικές εφημερίδες και τοπικές εφημερίδες συγκεκριμένου αντικειμένου (πχ αγγελιών). Σε κεντρικά σημεία πώλησης προσφέρεται ξένος τύπος.

Δήμος Ροδίων Η πόλη της Ρόδου, είναι η πρωτεύουσα του νησιού και του νομού Δωδεκανήσου. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή (2001) η πόλη της Ρόδου έχει 53.709 κατοίκους και είναι η μεγαλύτερη πόλη στο Αιγαίο πελάγος. Η πόλη της Ρόδου έχει μια πλούσια ιστορία από τα αρχαία ακόμα χρόνια και είναι παγκόσμια γνωστή για τα αξιοθέατά της με σημαντικότερο τη μεσαιωνική πόλη και την Ακρόπολη της. Βάσει απόφασης του δημοτικού συμβουλίου της Ρόδου, ο δήμος χωρίζεται σε πέντε (5) δημοτικά διαμερίσματα[7] τα οποία και είναι:

360

Ρόδος (πόλη)

361

1ο Δημοτικό διαμέρισμα :Ρόδος 2ο Δημοτικό διαμέρισμα :Κρητικά 3ο Δημοτικό διαμέρισμα :Μακρύ 4ο Δημοτικό διαμέρισμα :Σγουρού 5ο Δημοτικό διαμέρισμα :Χήνα

Επίσης, η πόλη της Ρόδου χωρίζεται σε 6 εκλογικά διαμερίσματα με 76 εκλογικά τμήματα. [8]

Συνοικίες Δήμου Ρόδου

•

Κέντρο

•

Ζέφυρος

•

Νιοχώρι (ιστορικό κέντρο)

•

Ανάληψη

•

Άγιος Στέφανος

•

Αγία Αναστασία (η Άνω)

•

Μεσαιωνική πόλη

•

Ροδίνι (Άνω)

•

Ακρόπολη

•

Αραπάκι

•

Άγιος Ιωάννης

•

Μακρύ στενό

•

Άγιοι Ανάργυροι

•

Κρητικά

•

Μητρόπολη

•

Ιξιά

•

Αγία Αναστασία

•

Άγιοι Απόστολοι

•

Άγιος Γεώργιος (Άνω)

•

Ροδοπούλα

•

Άγιος Νικόλαος

•

Άνω Ηλιούπολη

•

Άγιος Γεώργιος (Κάτω)

•

Σγουρού

•

Άγιος Δημήτριος (Παλαιό Νεκροταφείο) •

Αγία Βαρβάρα

•

Νέο Νοσοκομείο

Τσαϊρι

•

Ροδίνι (Κάτω)

•

Νεκροταφεία

•

Καρακόνερο

•

Ρόδος (πόλη)

Μελλοντικά έργα Υπό κατασκευή είναι τα παρακάτω: • • • • • • • •

Δημιουργία νέας μαρίνας στην περιοχή "Ζέφυρος" (μέχρι τα τέλη 2010) Κατασκευή ανατολικής περιφερειακής οδού Ρόδου: Νέο Λιμάνι-Περιοχή ΕΡΤ (μέχρι μέσα 2010) Ολοκήρωση έργων στο νέο λιμάνι Ρόδου Βελτίωση κεντρικού δρόμου περιοχής Κρητικών. Βελτίωση εθνικής οδού Ρόδου-Λίνδου Ολοκλήρωση εγκατάστασης κεντρικού αγωγού νερού προερχόμενο από το φράγμα Γαδουρά. Παλαί ντε σπορ Ρόδου Αντικατάσταση των πεζόδρομων της πόλης

Υπό μελέτη: • Τραμ Ρόδου • 3 υπόγεια πάρκινγκ στο κέντρο της πόλης (στο "Ήχος και Φως", στην πλατεία του δημαρχείου και στην πλατεία της νομαρχίας) • Νέο γήπεδο ποδοσφαίρου για μια εκ των ομάδων της πόλης, σε προάστιο της πόλης και συγκεκριμένα σε χώρο του δήμου Καλλιθέας

Αξιοθέατα • Η μεσαιωνική πόλη, από τις πιο καλοδιατηρημένες του κόσμου, και το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου εντός των τειχών της.

• Το παλιό λιμάνι Μανδράκι με τα εντυπωσιακά ιταλικά κτίσματα, χτισμένα όλα στις αρχές του 20ου αιώνα.

• Τα ερείπια της αρχαίας πόλης, στον λόφο Μόντε Σμιθ.

• Το ενυδρείο.

Δείτε επίσης • Ρόδος • Κολοσσός της Ρόδου • Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A1%CF%8C%CE%B4%CE%BF%CF%82_%28%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B7%29& params=36.

433333_N_28. 216667_E_type:city(53709)_region:GR_source:enwiki [2] Demographics of Rhodes (http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/ Rhodes_(city)) [3] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 493 [4] Πληροφορίες Αεροδρομίου "Διαγόρας" (http:/ / www. airliners. gr/ el/ airports/ step. php?id=58)/ [5] Στατιστικά στοιχεία (http:/ / www. hcaa. gr/ content/ index. asp?tid=335), ΥΠΑ 2007 [6] http:/ / rhodes-transport. gr/ [7] Δημοτικά Διαμερίσματα Νήσου Ρόδου (http:/ / www. rodosislandinfo. gr/ rodosisland/ rodosdimoidimotikadiamerismata/ index. html)/ [8] Απόφαση ΥΠ.ΕΣ.- Εκλογές 2009 (http:/ / www. ypes. gr/ UserFiles/ f0ff9297-f516-40ff-a70e-eca84e2ec9b9/ 14_2009. doc)/

362

Ρόδος (πόλη)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Σύντομη ιστορία της πόλης της Ρόδου (http://www.rhodes.gr/el/ipolimas/istoriatispolistisrodou/)

363

364

Σάμος (πόλη) Σάμος (πόλη) Συντεταγμένες: 37°27′02″N 26°35′01″E37.450662, 26.583607 [1]

Σάμος

Η πόλη της Σάμου από το Βαθύ. Χάρτης Η θέση της στην Ελλάδα

Σάμος Πληροφορίες Χώρα:

Ελλάς

Γεωγρ. διαμέρισμα:

Βορείου Αιγαίου

Περιφέρεια:

Βορείου Αιγαίου

Νομός:

Σάμου

Δήμος :

Βαθέος

Πληθυσμός:

6.236 (2001

Υψόμετρο (Μέσο):

15 μ.

Ταχυδρομικός κώδικας:

831 00

Tηλεφωνικός κώδικας:

(0030) 22730

[2]

)

Πινακίδες αυτοκινήτων : ΜΟ Δικτυακός τόπος:

http:/ / www. samos. gr/

Σάμος (πόλη)

365

Η Σάμος (ή Κάτω Βαθύ, παλαιότερα Λιμένας Βαθέος)[3] είναι παράλια πόλη και κύριος λιμένας του ομώνυμου νησιού και πρωτεύουσα σήμερα του νομού Σάμου, και της άλλοτε Ηγεμονίας Σάμου. Είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στο ΒΑ. και Α. μυχό του κόλπου Βαθέος Σάμου, στην Β.ΒΑ. πλευρά του νησιού. Αποτελεί έδρα του δήμου Βαθέος. Ο πληθυσμός της πόλης της Σάμου, σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι 6.236 κάτοικοι ενώ ο πληθυσμός του πολεοδομικού συγκροτήματος Σάμου - Βαθέος ξεπερνά τις 8.000.

Ιστορία Χτίστηκε γύρω στις αρχές του 19ου αιώνα ως λιμάνι του Βαθέος. Η πόλη αρχικά έφερε την ονομασία Κάτω Βαθύ και Λιμένας Βαθέος για να ξεχωρίζει από τον παλαιότερο οικισμό Βαθύ (σημερινό Άνω Βαθύ), το οποίο ήταν χτισμένο στην πλαγιά του λόφου πίσω ακριβώς από το λιμάνι. Ο Λιμένας Βαθέος σταδιακά ξεπέρασε σε πληθυσμό το Βαθύ και έγινε η νέα πρωτεύουσα του νησιού. Το 1958, από Λιμένας Βαθέος μετονομάστηκε σε Σάμος. Η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τις αρχές του 20ου αιώνα, όπως και οι περισσότερες περιοχές του ανατολικού Αιγαίου. Μετά την ενσωμάτωση της Σάμου στο ελληνικό κράτος τον Νοέμβριο του 1912, ο πληθυσμός της παρουσίασε ελαφριά κάμψη όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα. Πορεία του πληθυσμού:[4] Έτος

1928

1940

1951

1961

1971

1981

1991

2001

Πληθ. 8.636 7.115 5.950 5.469 5.146 5.572 5.792 6.236

Συγκοινωνίες Η πόλη της Σάμου συνδέεται ακτοπλοϊκώς με τον Πειραιά. Το πλοίο της γραμμής συνήθως πιάνει και στο δεύτερο λιμάνι του νησιού, το Καρλόβασι που βρίσκεται στην δυτική πλευρά της Σάμου. Επίσης υπάρχει αραιή ακτοπλοϊκή σύνδεση και με τα υπόλοιπα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Εξυπηρετείται επίσης από το αεροδρόμιο του νησιού που βρίσκεται περίπου 15 χιλιόμετρα νότια της πόλης. Υπάρχει επίσης σύνδεση με τουριστικά πλοιάρια με το λιμάνι Κουσάντασι της Τουρκίας, το οποίο βρίσκεται σε μικρή απόσταση ανατολικά

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A3%CE%AC%CE%BC%CE%BF%CF%82_%28%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B7%29& params=37.

450662_N_26. 583607_E_ [2] Απογραφή 2001. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), ( PDF GR-581411 01:Σάμος, κάτοικοι (Πίνακας 1, σελ. 179/326) (http:/ / www. statistics. gr/ gr_tables/ S1101_SAP_1_TB_DC_01_03_Y. pdf) 875 KB) [3] Πανδέκτης, μετονομασίες οικισμών της Ελλάδας (http:/ / pandektis. ekt. gr/ dspace/ handle/ 10442/ 169334) [4] Επίτομο γεωγραφικό Λεξικό, Σταματελάτου, Εκδ. Ερμής

Σάμος (πόλη)

366

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι • Δήμος Βαθέος (http://www.vathi.org/index.php?option=com_content&task=view&id=97&Itemid=45)

Η πόλη της Σάμου από το Βαθύ

367

Σέρρες Σέρρες Συντεταγμένες: 41°05′N 23°33′E41.09, 23.55 [1] Σέρρες

Σέρρες Γεωγραφικό Διαμέρισμα Μακεδονία Περιφέρεια

Κεντρική Μακεδονία

Νομός

Σερρών

Επίσημος πληθυσμός

54.666 (2001)

Έκταση

252.973 km²

Υψόμετρο

50 m

Ταχυδρομικός κώδικας

621xx

Τηλεφωνικός κωδικός

23210x

Σέρρες

368

Οι Σέρρες είναι πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού και γεωγραφικά βρίσκεται στην Βόρεια Ελλάδα. Ανήκει στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και έχει πληθυσμό 54.666 κατοίκους (απογραφή 2001). Απέχει 587 χιλιόμετρα από την Αθήνα και 80 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη.

Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων, παλιά μητρόπολη των Σερρών

H εκκλησία του Αγίου Νικολάου

Ιστορική Εξέλιξη Η πόλη των Σερρών εμφανίζεται πρώτη φορά στην ιστορία στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα. Την αναφέρει ο Ηρόδοτος με το όνομα "Σίρις" και τον προσδιορισμό "Παιονική", ενώ τους κατοίκους τους ονομάζει Σιροπαίονες. Το αρχαιότερο επιγραφικό μνημείο που διασώζει τη γραφή "Σιρραίων πόλις" είναι ρωμαϊκής εποχής και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών. Η πόλη δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή κατά τους αρχαίους χρόνους και τη ρωμαϊκή κυριαρχία αλλά στους βυζαντινούς χρόνους αναφέρετε ως "μέγα και θαυμαστόν Σώμα Σερραίων Μακεδονομάχων υπό τoν Δούκα άστυ", μεγάλη, ισχυρή και πλούσια, ενώ αποτέλεσε Γαϊτατζή Πρωτεύουσα του θέματος του Στρυμώνα. Το 1204 μ.Χ. πέρασε στα χέρια των Φράγκων, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1230 οπότε την κατέλαβαν οι Βούλγαροι. Το 1245 ανακατέλαβε την πόλη το Βυζάντιο υπό την εξουσία των Παλαιολόγων. Ενώ από το 1383 έως το 1913 η πόλη ήταν κάτω από τον ζυγό των Τούρκων. Στις 28 Ιουνίου 1913 η πόλη πυρπολήθηκε άγρια από τους Βουλγάρους καθώς αυτοί οπισθοχωρούσαν προβλέποντας την ήττα τους από τον Ελληνικό Στρατό που προήλαυνε και στις 29 Ιουνίου του 1913 απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό. Στον Β' παγκόσμιο πόλεμο η πόλη κατακτήθηκε από τους Γερμανούς οι οποίοι δεν κατόρθωσαν να "σπάσουν" τα οχυρά του Ρούπελ στην πορεία τους μέσω της Βουλγαρίας από την κοιλάδα του Στρυμόνα αλλά παρακάμπτοντας τα οχυρά μπήκαν στη Θεσσαλονίκη κι εκ των υστέρων η διοίκηση των οχυρών αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει και να παραδώσει

Σέρρες

369

την πόλη στους κατακτητές. Οι Γερμανοί θαυμάζοντας τον ηρωισμό των φυλάκων των οχυρών, στην τελετή παράδοσης τους απέδωσαν τιμές ηρώων και τους επέτρεψαν να πάνε στις Σέρρες με κανονική φάλαγγα και με τον οπλισμό τους για να τον παραδώσουν εκεί στη στρατιωτική διοίκηση κατοχής. Οι Γερμανοί δεν έμειναν στην πόλη ως στρατός κατοχής αλλά την παρέδωσαν στους Βουλγάρους συμμάχους τους. Οι τελευταίοι, έχοντας και τα προηγούμενα των παλαιοτέρων κατοχών της πόλης, ήταν πολύ σκληροί, προσπάθησαν άλλη μια φορά να εξαλείψουν τα εθνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, επιβάλλοντας μέχρι και εκβουλγαρισμό των ελληνικών ονομάτων στους πολίτες και σε όσους δέχτηκαν αυτή την αλλαγή έδωσαν ειδικά προνόμια, κυρίως διπλή μερίδα τροφίμων. Σε όσους Έλληνες το φάσμα της πείνας και η ανάγκη οικογενειακής επιβίωσης ανάγκασε να Βουλγαρογραφούν (ατόφιος όρος της εποχής, που δείχνει ότι οι περισσότεροι απλώς "εγγράφησαν" ως δήθεν "Βούλγαροι"), οι υπόλοιποι Σερραίοι τους έδωσαν τον σαρκαστικό προσδιορισμό "Λαδοβούλγαροι" (αφού λάμβαναν διπλό κουπόνι τροφίμων έχοντας Βουλγαρογραφτεί). Το πόσο σκληρότερη ήταν η βουλγαρική κατοχή φαίνεται κι από το γεγονός ότι πολλοί Σερραίοι δραπέτευαν (με κίνδυνο της ζωής τους) στην περιφέρεια Θεσσαλονίκης που την κατείχαν οι Γερμανοί, με πολύ πιο ήπια συμπεριφορά προς τον Ελληνικό πληθυσμό, αλλά κυρίως θα ζούσαν στην γερμανοκρατούμενη μεν, αλλά τουλάχιστον Ελλάδα. Από τον Στρυμώνα μέχρι σχεδόν τις όχθες του Έβρου ήταν πλέον "Βουλγαρία", και παρέμεινε έτσι μέχρι τον Οκτώβριο του 1944. Μετά την ήττα του άξονα και την επερχόμενη απελευθέρωση, οι Βούλγαροι εγκαταλείποντας την πόλη, την πυρπόλησαν σε ένα τμήμα της για δεύτερη φορά. Στις πυρκαγιές οφείλεται το ότι η σημερινή πόλη είναι νεόκτιστη με ελάχιστα παλαιά κτίρια να σώζονται. Αλλά και κτίρια που διασώθηκαν από τους εμπρησμούς κατεδαφίστηκαν αργότερα, στη δεκαετία του '60 κι έπειτα και στη θέση τους χτίστηκαν πάνω στο παλίό σχέδιο Δοξιάδη μέσω του συστήματος της αντιπαροχής. Μερικά ιστορικά κτίρια που είχαν απομείνει, επειδή δεν υπήρξαν ποτέ σχέδιο και βούληση διατήρησης του χρώματος της πόλης, επιτράπηκε να κατεδαφιστούν, είτε από τους ιδιοκτήτες τους, αφού η πολιτεία δεν είχε φροντίσει να τα διασώσει χαρακτηρίζοντάς τα ως διατηρητέα, είτε από τις δημοτικές αρχές της πόλης, παρά την κατακραυγή μεγάλης μερίδας των κατοίκων. Μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, παρόλο που της κυβέρνησης ηγείτο Σερραίος πρωθυπουργός, ο Νομός και η πόλη δεν αναπτύχθηκαν όπως χρειαζόταν. Οι χαμηλές τιμές των αγροτικών προϊόντων οδήγησαν τον κάμπο σε μαρασμό και τους κατοίκους σε μετανάστευση, εσωτερική και εξωτερική, με πολλούς μετανάστες στη Δ. Γερμανία. Ο πραγματικός πληθυσμός της πόλης σήμερα ανέρχεται σε 100.000 κατοίκους περίπου συμπεριλαμβανόμενων των φοιτητών της πόλης. Το Τ.Ε.Ι Σερρών έχει αριθμό φοιτητών που ξεπερνά τους 10.000 με τάσεις αύξησης. Είναι η δεύτερη πόλη σε πληθυσμό της Κεντρικής Μακεδονίας μετά την Θεσσαλονίκη, ενώ ο Νομός έχει πληθυσμό περίπου 200.000.Στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές (2007) το σύνολο των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων ήταν 250.903.

Το όνομα των Σερρών Οι Σέρρες αναφέρονται πάντα στον πληθυντικό. Όταν αναφέρονται στο τρίτο πρόσωπο, αρκετοί από τους ντόπιους χρησιμοποιούν τον τύπο: "τας Σέρρας" (της Καθαρευούσης), αντίθετα με τη χρήση στη Δημοτική (τις Σέρρες). Παράδειγμα χρήσης: "Είμαι από τας Σέρρας". Υπάρχουν μερικοί που υποστηρίζουν ότι το όνομα της πόλης δεν είναι "ΟΙ ΣΕΡΡΕΣ" αλλά "ΤΑ ΣΕΡΡΑΣ" (χωρίς το "Σ" του άρθρου στην αιτιατική). Τούτο φαίνεται να πηγάζει από το ότι στην τοπική ντοπιολαλιά το "Σ" "τρώγεται" κι όταν ρωτήσεις κάποιον :"από πού είσαι;" θα σου

Το κτίριο της νομαρχίας Σερρών

Σέρρες

370

απαντήσει: ΑΠ'ΤΑ ΣΕΡΡΑΣ. Υποστηρικτής αυτής της άποψης είναι ο εκδότης του τοπικού περιοδικού "ΓΙΑΤΙ" και συγγραφέας της "Εικονογραφημένης ιστορίας των Σερρών" Βασίλης Τζανακάρης. Επίσης, το ίδιο υποστηρίζει ο Γεώργιος Καφταντζής, συγγραφέας του βιβλίου "Η ιστορία των Σερρών".

Δείτε επίσης • • • •

Νομός Σερρών Κεντρική Μακεδονία Αλιστράτη Σερρών Σπήλαια Αλιστράτης

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών [2] • Δήμος Σερρών [3]

Άγαλμα του Εμμανουήλ Παππά στις Σέρρες

• ΤΕΙ Σερρών [4] • Τουριστικός Οδηγός Νομού Σερρών [5] • Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών [6] • Γενικό Νοσοκομείο Σερρών [7] • Πανσερραϊκός [8] • Αυτοκινητοδρόμιο Σερρών [9]

Άλλα • • • • •

Ντοκιμαντέρ: Σέρρες, πορεία μέσα στο χρόνο [10] (προβολή [11]) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Ψηφιακός χάρτης της πόλης [12] Αεροφωτογραφίες από την πόλη των Σερρών [13] Τουριστικός Οδηγός [14] Μετεωρολογική πρόγνωση καιρού (από το meteo.gr) [15]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A3%CE%AD%CF%81%CF%81%CE%B5%CF%82& params=41. 09_N_23. 55_E_type:city(56291) [2] http:/ / www. naserron. gr/ [3] http:/ / www. serres. gr/ [4] http:/ / www. teiser. gr/ [5] http:/ / www. serrestourism. gr/ [6] http:/ / www. serrelib. gr/ [7] http:/ / www. hospser. gr/ [8] http:/ / www. panserraikos. gr/ [9] http:/ / www. serrescircuit. gr/ [10] http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ pop-info. aspx?tid=0000006952& tsz=0& act=mInfo [11] http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ pop-view. aspx?tid=0000006952& tsz=0& act=mMainView [12] http:/ / www. myserres. gr/ swf/ FlashSerresMap. swf [13] http:/ / www. airphotos. gr/ serres. htm [14] http:/ / www. serrestown. com/ [15] http:/ / www. meteo. gr/ cf. asp?city_id=43

371

Σπάρτη Σπάρτη Συντεταγμένες: 37°04′24″N 22°25′47″E37.0733, 22.4297 [1] Η Σπάρτη είναι πόλη της Πελοποννήσου και πρωτεύουσα του νομού Λακωνίας της Ελλάδας. Η σημερινή Σπάρτη είναι χτισμένη νότια από το κέντρο της αρχαίας ομώνυμης πόλης, κοντά στη δεξιά όχθη του ποταμού Ευρώτα. Η πεδιάδα που απλώνεται γύρω της είναι καταπράσινη από ελιές, πορτοκαλιές, λεμονιές, μουριές και άλλα δέντρα. Στα νοτιοδυτικά υψώνεται το όρος Ταΰγετος, με τις πανύψηλες κορυφές και την άγρια ομορφιά του. Στα ανατολικά της πόλης βρίσκεται η οροσειρά του Πάρνωνα που είναι κατάφυτη από έλατα και άλλα δέντρα. Η πόλη επανιδρύθηκε μετά την απελευθέρωση της χώρας, το 1834, ύστερα από απόφαση του βασιλιά Η γεωγραφική θέση της Σπάρτης Όθωνα και σε επίσημη τελετή την 1 Ιανουαρίου 1857, έγινε η εγκαθίδρυση των αρχών από και το Μινοικο ειναι σκάτο το Μυστρά στη νέα πόλη, που ήταν και η πρώτη στην Ελλάδα που χαράχθηκε με πολεοδομικό σχέδιο, (δεύτερη ήταν το Γύθειο). Έχει πλατείς και δεντροφυτεμένους δρόμους, μεγάλες πλατείες, ωραίες νεοκλασικές οικοδομές και πλούσια ύδρευση. Το ένδοξο παρελθόν της και η κοντινή απόσταση από τον πολυθρύλητο Μυστρά τραβούν την προσοχή πολλών επισκεπτών - τουριστών με προσεγγίσεις κρουαζιεροπλοίων στο Γύθειο. Από την αρχαία Σπάρτη σώζονται λείψανα από τους ναούς της Ορθίας Άρτεμης, της Χαλκιοίκου Αθηνάς, του Καρνείου Απόλλωνα καθώς και θέατρο της ρωμαϊκής εποχής. Αποτελεί το οικονομικό και εμπορικό κέντρο του νομού. Έχει αξιόλογο αρχαιολογικό μουσείο και μουσείο της ελιάς. Είναι η μόνη πόλη πρωτεύουσα νομού της Πελοποννήσου που δεν συνδέεται με σιδηροδρομικό δίκτυο (αν και είχε προβλεφθεί τέτοια σύνδεση τον 19ο αιώνα). Επικοινωνεί όμως οδικά με την Καλαμάτα και την Τρίπολη, ενώ διαθέτει και μικρό αεροδρόμιο.

Σπάρτη

372

Αρχαία Ιστορία Η περιοχή έχει μακραίωνη ιστορία τόσο στην Αρχαιότητα,όσο και στο Μεσαίωνα και τη Νεώτερη Εποχή. Η Σπάρτη και η Λακωνία αναφέρονται από την ελληνική μυθολογία. Αναφέρεται και από τον Όμηρο στα έπη του,την Ιλιάδα και την Οδύσσεια ως ένα από τα ισχυρότερα μυκηναϊκά βασίλεια και έδρα του Μενελάου, αδερφού του βασιλιά Αγαμέμνονα των Μυκηνών την περίοδο πριν τον Τρωικό Πόλεμο. Περίπου το 1100 π.Χ. και μετά την κατάρευση του μηκυναϊκού πολιτισμού στην περιοχή εγκαθίστανται Δωριείς,ένα διαφορετικό ελληνικό φύλο. Σταδιακά οι Σπαρτιάτες ενώνονται κάτω από δύο βασιλικές οικογένειες, τους Αγιάδες και τους Ευρυπωντίδες, και αρχίζουν να επεκτείνονται στις γύρω περιοχές δημιουργώντας κοινωνικές τάξεις, τους ομοίους, τους είλωτες και τους περιοίκους και κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. συγκροτούν τη γνωστή σύμφωνα με τους νόμους του Λυκούργου κοινωνία τους. Αφού υποτάξουν το μεγαλύτερο μέρος της Λακωνίας θα επεκταθούν στην Μεσσηνία και την Αρκαδία και θα νικήσουν το Άργος. Θα καταφέρουν να υποτάξουν την Μεσσηνία και μέρος της Αρκαδίας και θα συνάψουν αρκετές συμμαχίες, με πρώτη σύμμαχό τους την Τεγέα. Όλα αυτά μέχρι τον 5ο αιώνα π.Χ..

Το αρχαίο θέατρο της Σπάρτης

Η Σπάρτη και ο Ταΰγετος

Στους Περσικούς πολέμους, οι Σπαρτιάτες δε θα πάρουν μέρος στην μάχη του Μαραθώνα, αλλά η θυσία των 300 του Λεωνίδα και των 700 Θεσπιέων στο στενό των Θερμοπυλών το 480 π.Χ. θα γινόταν το συγκλονιστικότερο γεγονός αυτής της περιόδου καθώς οι Σπαρτιάτες έπεσαν υπακούωντας στον άγραφο νόμο που όριζε ότι δεν έπρεπε να εγκαταλείψουν το πεδίο της μάχης. Μετά τη νικηφόρα για τους Έλληνες μάχη των Πλαταιών, ζητήθηκε από τη Σπάρτη να αναλάβει επιθετικό πόλεμο στην Μικρά Ασία κατά των Περσών αλλά αρνήθηκε. Αυτή την ευκαιρία άρπαξε η Αθήνα που δημιούργησε την Α' Αθηναϊκή Συμμαχία και συνέχισε των πόλεμο κατά των Περσών στην Μικρά Ασία και στην Κύπρο ως το 451 π.Χ.. Η Αθήνα ισχυροποιήθηκε τόσο πολύ κάτω από την ηγεσία του Περικλή που η Σπάρτη φοβήθηκε και αποφάσισε με την Πελοποννησιακή Συμμαχία να της κηρύξει τον πόλεμο. Αυτός ονομάστηκε Πελοποννησιακός Πόλεμος από τον ιστορικό Θουκυδίδη και ήταν ιδιαίτερα σκληρός. Διήρκεσε από το 431 ως το 404 π.Χ. και τελείωσε με συντριπτική νίκη των Πελοποννησίων. Μετά από αυτό τον πόλεμο υπήρχε η ελπίδα ότι η Σπάρτη θα κυβερνούσε δίκαια την Ελλάδα,αλλά εγκατέστησε ηγεμονία που δυσαρέστησε όλους και οδήγησε σε δύο πολέμους, τον Βοιωτικό

Σπάρτη πόλεμο ή Κορινθιακό το 396-387 π.Χ., και τον πόλεμο με τη Θήβα. Στην μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. ο σπαρτιάτικος στρατός ηττήθηκε κατά κράτος από τους Θηβαίους που είχαν επικεφαλής τους Επαμεινώνδα και Πελοπίδα. Το 362 π.Χ. στην μάχη της Μαντινείας ο ενωμένος στρατός της Σπάρτης, της Αθήνας και των συμμάχων τους κατάφερε ένα μεγάλο πλήγμα στη Θήβα και τους δικούς της συμμάχους χωρίς όμως να προκύψει οριστικός νικητής και η Ελλάδα να βυθιστεί στην αβεβαιότητα για πολλά χρόνια. Μέσα σε εκείνη την ταραγμένη περίοδο κανείς δεν έδωσε σημασία σε ένα μικρό ελληνικό βασίλειο του βορρά, τη Μακεδονία η οποία υπό την ηγεσία του Φιλίππου Β' συνέτριψε τους Ιλλυριούς το 358 π.Χ.. Τα επόμενα χρόνια η Μακεδονία θα κυριαρχήσει στην Ελλάδα και όχι μόνο, ενώ η Σπάρτη θα συνεχίσει να βυθίζεται στην εσωτερική της κρίση και μετά την μάχη της Μεγαλόπολης και της Σελλασίας η Σπάρτη θα καταρρεύσει τελείως μέχρι και τη ρωμαϊκή κατάκτηση (146 π.Χ.).

Οπλισμός, τακτική Οι Λακεδαιμόνιοι έφεραν βαρύ οπλισμό, στον οποίο εκπαιδεύονταν από 7 ετών και αριθμούσε 37 κιλά πανοπλίας και γυλιού, 17 κιλά ασπίδας (από δρυ, ορείχαλκο και σίδηρο) και 6 κιλά οπλισμού από δόρατα κρανιάς, κοντό ξίφος και ξυήλη (ή ξυάλη στα δωρικά, -πριονωτό εγχειρίδιο). Σύνολο λοιπόν περίπου 60 κιλά, όσο το βάρος ενός εφήβου. Η πυκνή πολεμική τους διάταξη έγινε γνωστή ως Σπαρτιατική φάλαγγα. Οι Λακεδαιμόνιοι όμοιοι που αποτελούσαν το καθαυτό τμήμα του στρατού, είχαν αναπτύξει την τεχνική του ωθισμού, όπου οι μπροστινές γραμμές, ειδικευμένες σε αυτό, ωθούσαν τις γραμμές του εχθρού, ενώ οι συμπολεμιστές πίσω τους χτυπούσαν τους αντιπάλους με τα δόρατα. Μια άλλη τεχνική ήταν αυτή της ψεύτικης υποχώρησης όπου οι άντρες σκορπίζονταν προσποιούμενοι άτακτη υποχώρηση και στη συνέχεια επέστρεφαν δρυμίτεροι για να αποδεκατίσουν τους «καταδιώκτες» τους. Ακόμη, ένα άγημα ιππέων υποβοηθούσε στα αριστερά όπου παρατάσονταν οι σύμαχοι Σκιρίτες που ακολουθούσαν παντού το στρατό. Στο δεξίο άκρο παρατασόταν οι καλύτεροι στρατιώτες, οι ολυμπιονίκες και οι βασιλείς, ενώ το κέντρο αποτελούταν από περίοικους και ομοίους. Όλοι ακολουθούνταν από αρκετούς βοηθητικούς είλωτες.

Μεσαίωνας Αυτή την περίοδο η Λακωνία είναι απλώς μία μικρή, αγροτική περιοχή χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Το 396 μ.Χ. ο Αλάριχος, ο ηγέτης των Βησιγότθων, καταστρέφει τη Σπάρτη. Το 586 μ.Χ. κατά τη διάρκεια μίας σλαβικής επιδρομής οι τελευταίοι κάτοικοι της Σπάρτης θα την εγκαταλείψουν για μία πιο ασφαλή τοποθεσία, την Μονεμβασία. Εκείνη την περίοδο αρκετοί Σλάβοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Η κεντρική εξουσία της Κωνσταντινούπολης δεν έδινε μεγάλη σημασία σε μία μικρή περιοχή του θέματος Πελοποννήσου και κάποιες σλαβικές φυλές στα ορεινά, όπως οι Μηλιγγοί, κατάφεραν να παραμείνουν ανεξέλεγκτες μέχρι την έλευση των Φράγκων. Περίπου στα 970, και μέχρι το θανατό του, έδρασε στην περιοχή ο όσιος Νίκων ο Μετανοείτε. Το 1205 με την άφιξη στην περιοχή των σταυροφόρων της Δ' Σταυροφορίας πολλοί τοπικοί άρχοντες, που είχαν ανεξαρτητοποιηθεί από την Κωνσταντινούπολη καιρό πριν, συντάχθηκαν με τους Φράγκους ενώ άλλοι τους αντιστάθηκαν. Αυτή την εποχή στην τοποθεσία της αρχαίας Σπάρτης υπάρχει η κωμόπολη Λακεδαιμονία και στην περιοχή δεν υπάρχει ουσιαστικός έλεγχος από την Κωνσταντινούπολη, αλλά τις τύχες του τόπου καθορίζει μία τοπική αρχοντική οικογένεια, οι Χαμάρετοι. Η Λακεδαιμονία έπεσε στα χέρια των Φράγκων μετά από πενθήμερη πολιορκία to 1210. Το 1249 ο Γουλιέλμος Β' Βιλλαρδουίνος έκτισε ένα κάστρο πάνω σε μία βουνοκορφή του Ταϋγέτου, τον Μυστρά ή Μυζηθρά. Ο Βιλλαρδουίνος αιχμαλωτίστηκε το 1259 στην μάχη της Πελαγονίας από τους Βυζαντινούς και για να αφεθεί ελεύθερος αναγκάστηκε να τους παραδόσει 3 κάστρα, μέσα σ'αυτά και τον Μυστρά. Μέχρι το 1265 οι κάτοικοι της Λακεδαιμονίας την είχαν εγκαταλείψει και είχαν εγκατασταθεί ομαδικά στον Μυστρά για περισσότερη ασφάλεια. Οι Βυζαντινοί ίδρυσαν το Δεσποτάτο του Μορέως, με έδρα τον Μυστρά, και χρησιμοποίησαν τη Λακωνία ως βάση για την ανακατάληψη της Πελοποννήσου. Η Πελοπόννησος τελικά περιήλθε στην εξουσία τους (εκτός από λίγα κάστρα) το 1430, αλλά το 1460 υποτάχθηκε

373

Σπάρτη

374

στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Νεώτερη Εποχή Στη νεότερη εποχή η Λακωνία θα εξεγερθεί αρκετές φορές μαζί με άλλες περιοχές εναντίον των Τούρκων αλλά χωρίς αποτέλεσμα, καθώς οι Τούρκοι θα καταφέρνουν ως το 1800 να νικούν και τους Έλληνες και τους Βενετούς. Το 1821 η περιοχή θα εξεγερθεί με τη βοήθεια των πάντα ανυπότακτων Μανιατών. Ως το 1828 θα καταφέρουν να καταλάβουν τα κάστρα της περιοχής και να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ. Το 1834 αποφασίζεται από την αντιβασιλεία του Όθωνα η οικοδόμηση της πόλης της Σπάρτης στην αρχαία της θέση. Η Σπάρτη και γενικότερα η Λακωνία από εκείνο το σημείο ακολουθούν τις τύχες της υπόλοιπης Ελλάδας μέσα από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας.

Το κέντρο της Σπάρτης

• Πληθυσμός: • • • •

1961: 10.412 1981: 11.911 1991: 13.011 (πόλη), 16.322 (δήμος) 2001: 14.817 (πόλη), 18.184 (δήμος)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • •

Δήμος Σπαρτιατών [2] Μουσείο της ελιάς και του ελληνικού λαδιού, στη Σπάρτη [3] Ιερά Μητρόπολη Μονεμβασίας και Σπάρτης [4] Θεραπνιακή Κίνησ Πολιτών [5]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A3%CF%80%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B7& params=37. 0733_N_22. 4297_E_type:city(18184) [2] http:/ / www. sparti. gov. gr/ [3] http:/ / www. piop. gr/ (7C661F3F13321077B9E72DE282D9E7EA13A52B1A3D4BA19D)/ PiopMuseum. asp?ID=283& NT=18& Lang=1& MuseumID=277 [4] http:/ / www. immspartis. gr/ [5] http:/ / therapnes. blogspot. com/

375

Τρίκαλα Τρίκαλα Συντεταγμένες: 39°33′00″N 21°46′00″E39.55, 21.7667 [1] Τρίκαλα

Τρίκαλα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας Περιφέρεια

Κεντρικής Ελλάδας

Νομός

Τρικάλων

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 1 Επίσημος πληθυσμός

51.862 (2001)

Έκταση

73.02 km²

Υψόμετρο

115 m

Ταχυδρομικός κώδικας

42100

Τηλεφωνικός κωδικός

24310 - XXXXX

Δήμαρχος

Μιχάλης Ταμήλος

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. trikalacity. gr/

Τα Τρίκαλα είναι πόλη της Δυτικής Θεσσαλίας, πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού Τρικάλων. Η πόλη διασχίζεται από τον ποταμό Ληθαίο, ο οποίος αποτελεί παραπόταμο του Πηνειού. Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, στην απογραφή του 2001 το Δ.δ. Τρικκαίων είχε 51.862 κατοίκους, ενώ η πόλη των Τρικάλων 48.686 κατοίκους. Έτσι το Διαμέρισμα Τρικκαίων εμφανίζει πυκνότητα πληθυσμού 710,2 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.

Τρίκαλα

376

Ιστορία Η περιοχή των Τρικάλων κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους, και οι πρώτες ενδείξεις ζωής, στο σπήλαιο της Θεόπετρας, φτάνουν ως το 49.000 π.Χ. περίπου. Έχουν επίσης ανακαλυφθεί νεολιθικοί οικισμοί από το 6.000 π.Χ. στο Μεγάλο Κεφαλόβρυσο και άλλες τοποθεσίες. Η πόλη των Τρικάλων είναι χτισμένη πάνω στην αρχαία πόλη Τρίκκα ή Τρίκκη, που ιδρύθηκε γύρω στην 3η χιλιετία π.Χ. και ονομάστηκε έτσι από τη νύμφη Τρίκκη, κόρη του Πηνειού ή κατ' άλλους του Ασωπού ποταμού. Η πόλη ήταν σημαντικό κέντρο της αρχαιότητας, καθώς εδώ έζησε και έδρασε ο Ασκληπιός, που σήμερα αποτελεί έμβλημα του Δήμου Τρικκαίων, ο οποίος ήταν και βασιλιάς της πόλης. Στην περιοχή υπήρχε μάλιστα ένα από τα σημαντικότερα και αρχαιότερα Ασκληπιεία της εποχής. Η πόλη φέρεται επίσης στην Ιλιάδα του Ομήρου να συμμετέχει στον Τρωϊκό πόλεμο στην πλευρά των Ελλήνων, με τριάντα πλοία και αρχηγούς τους γιατρούς γιούς του Ασκληπιού Μαχάωνα και Ποδαλείριο. Η πόλη υπήρξε πρωτεύουσα βασιλείου κατά τη μυκηναϊκή εποχή και αργότερα αποτέλεσε κέντρο του κράτους της Εσταιώτιδας που καταλάμβανε περίπου τη σημερινή έκταση του νομού Τρικάλων και περιγράφεται από το γεωγράφο Στράβωνα.

Αρχαιολογικός χώρος όπου πιθανολογείται η ύπαρξη Ασκληπιείου

Το Κουρσούμ Τζαμί στη νότια είσοδο της

Κατά τους ιστορικούς χρόνους η πόλη της Τρίκκης και η γύρω πόλης περιοχή του ποταμού γνώρισε ανάπτυξη. Έπεσε στα χέρια των Περσών το 480 π.Χ. ενώ περίπου δέκα χρόνια αργότερα προσχώρησε στη νομισματική ένωση Θεσσαλέων. Το 352 π.Χ. ενώθηκε με τη Μακεδονία του Φιλίππου Β'. Έγινε θέατρο σκληρών μαχών ανάμεσα σε Μακεδόνες και Ρωμαίους, κατά την εισβολή των τελευταίων στην Ελλάδα, καθώς ο Φίλιππος Ε' και ο γιος του Περσέας προσπαθούσαν να την κρατήσουν ελεύθερη, χωρίς τελική επιτυχία αφού το 168 π.Χ. κατακτήθηκε. Τους πρώτους μετά Χριστό αιώνες η πόλη και η περιοχή γνώρισε όλους τους τότε εισβολείς στο Βαλκανικό χώρο: Γότθους (396), Ούννους (447), Σλάβους (577), Βούλγαρους (976-1025), Νορμανδούς (1081), Καταλανούς (1309-1311) και από το 1204 τους Φράγκους, ενώ για ένα σύντομο διάστημα ξαναγύρισε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Στις αρχές της χιλιετίας η πόλη παρουσιάζεται για πρώτη φορά με το σημερινό της όνομα, Τρίκαλα, στην Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής. Η πόλη κατακτάται τελικά από τους Οθωμανούς το 1393, και μετά από μια παρατεταμένη περίοδο παρακμής γίνεται σημαντικό κέντρο οικοτεχνίας, με ονομαστά μάλλινα υφαντά και προϊόντα δέρματος. Επίσης αποτέλεσε σημαντικό πνευματικό κέντρο, καθώς για ένα μεγάλο μέρος της Τουρκοκρατίας (1543-1854) λειτούργησε εδώ η Σχολή Τρίκκης (και αργότερα Ελληνική Σχολή) στην οποία δίδαξαν γνωστοί δάσκαλοι της εποχής, όπως ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος. Στις 23 Αυγούστου του 1881 με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, η πόλη περνάει σε ελληνική κυριαρχία όπως και η υπόλοιπη Θεσσαλία και η Ήπειρος. Θα ξαναβρεθεί υπό Τουρκική κυριαρχία με τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 για ένα περίπου χρόνο, μέχρι την τελική της ενσωμάτωση στην Ελλάδα (1898). Στη συνέχεια τα Τρίκαλα έπαιξαν βασικό ρόλο στις αγροτικές κινητοποιήσεις των αρχών του 20ου αιώνα εναντίον των τσιφλικάδων, και υπήρξαν ο τόπος ίδρυσης του πρώτου Γεωργικού Συνεταιρισμού στην Ελλάδα, το 1906. Υπήρξαν επίσης τόπος δράσης της Εθνικής Αντίστασης κατά τη διάρκεια της κατοχής. Από τα Τρίκαλα καταγόταν ο στρατηγός του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης. Στα Τρίκαλα επίσης εκτέθηκε σε δημόσια θέα το κεφάλι του Άρη Βελουχιώτη μετά το θάνατό του. Η πόλη απελευθερώθηκε από τη ναζιστική κατοχή

Τρίκαλα στις 18 Οκτώβρη του 1944.

Ο Δήμος Τρικκαίων Δήμαρχος Τρικκαίων εκλέχτηκε για δεύτερη φορά τον Οκτώβριο του 2006 ο Μιχάλης Ταμήλος. Το παρόν δημοτικό συμβούλιο απαρτίζεται από μέλη των συνδυασμών "Τρίκαλα: Πόλη αναφοράς" (Νέα Δημοκρατία) που είναι και η πλειοψηφία, "Τρίκαλα: Πόλις όλων" (ΠΑΣΟΚ), "Τρικκαίων πολιτεία" (ανεξάρτητοι), "Δημοτική Αγωνιστική Συνεργασία" (ΚΚΕ).

Εκπαίδευση Α' βάθμια & Β' βάθμια Εκπαίδευση Στην πόλη των Τρικάλων το 2006 υπήρχαν σε λειτουργία 32 νηπιαγωγεία, 35 δημοτικά, 9 γυμνάσια και 8 γενικά λύκεια, καθώς και δημόσιο σχολείο για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Επίσης, λειτουργούν 4 τεχνικά λύκεια (μεταξύ των οποίων ένα εσπερινό), ένα εσπερινό λύκειο, ένα μουσικό γυμνάσιο και λύκειο και ένα αθλητικό γυμνάσιο και λύκειο. Τέλος, υπάρχουν πολλά ιδιωτικά εκπαιδευτήρια που καλύπτουν όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Στα σχολεία της πόλης των Τρικάλων το 2006 φοιτούσαν 7670 μαθητές, εκ των οποίων οι 368 ήταν αλλοδαποί, οι 40 παλιννοστούντες και οι 133 τσιγγάνοι.

Ανώτατη Εκπαίδευση Στην πόλη λειτουργούν δυο ανώτατες σχολές: το Τμήμα Επιστημών Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (ΤΕΦΑΑ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και το Τμήμα Συντήρησης και Αποκατάστασης Κτηρίων του ΤΕΙ Λάρισας. Από το 2009 ιδρύεται σχολή Πολιτικών Δομικών Έργων, επίσης του ΤΕΙ Λάρισας.

Πολιτισμός Από τα Τρίκαλα κατάγονται πολλοί γνωστοί μουσικοί και ερμηνευτές, όπως οι Βασίλης Τσιτσάνης, Κώστας Βίρβος, Απόστολος Καλδάρας, Χρήστος Κολοκοτρώνης, Δημήτρης Μητροπάνος, Μπάμπης Μπακάλης, Γιώργος Σαμολαδάς, η σολίστ Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, ο σολίστ του πιάνου Δημήτρης Σγούρος και ο βαρύτονος Δημήτρης Καβράκος. Στην πόλη λειτουργεί Φιλαρμονική Ορχήστρα με ευθύνη του Δήμου καθώς και πολλοί χορευτικοί σύλλογοι με 3.000 περίπου μέλη. Στο Πνευματικό Κέντρο λειτουργούν επίσης με ευθύνη του Δήμου τμήματα θεάτρου, κουκλοθεάτρου, χωρωδίας, ζωγραφικής κλπ. Εκδηλώσεις γίνονται συνήθως στο Πνευματικό Κέντρο, το Κουρσούμ Τζαμί, τις πλατείες της πόλης αλλά και αίθουσες πολλαπλών χρήσεων που υπάρχουν σε αρκετά μουσεία της.

377

Τρίκαλα

378

Μουσεία • Αρχαιολογική Συλλογή Τρίκκης. Συγκεντρώθηκε το 1902 από τον Παναγιώτη Καστριώτη και στις δυο αίθουσές της εκτίθενται ευρήματα από το Νομό Τρικάλων από τη νεολιθική εποχή μέχρι και τα υστεροβυζαντινά χρόνια.

• Δημοτικό Λαογραφικό Μουσείο. Ιδρύθηκε το 1991 και λειτουργεί στην οδό Γαριβάλδη 6. Εκτίθενται αντικείμενα καθημερινής χρήσης, λαϊκής τέχνης, ενδυμασίες, εργαλεία παραδοσιακών επαγγελμάτων αππό τα τέλη του 18ου αιώνα έως τα μέσα του 20ου. Στη συλλογή επίσης περιλαμβάνονται φωτογραφίες και έντυπα της ίδιας περίοδου, ενώ το μουσείο, σε συνεργασία με το Σύλλο Φίλων Λαογραφικού Μουσείου, διοργανώνει εκδηλώσεις και αναβιώσεις παραδοσιακών εθίμων.

Το Φρούριο

• Δημοτικό Ιστορικό Αθλητικό Μουσείο. Ιδρύθηκε το 1998 με βάση το συλλεκτικό υλικό του Βασίλη Πελίγκου, το αρχείο του Σπύρου Μπονώτη και δωρεές αθλητών και ανωνύμων. Στεγάζεται σε διώροφο νεοκλασικό κτίριο και η παρουσιάση των εκθεμάτων διαρθρώνεται σε τρεις αίθουσες, όπου παρουσιάζεται η αθλητική ιστορία των Τρικάλων από το 1896 μέχρι σήμερα. Λειτουργεί επίσης Αίθουσα Τροπαίων του τοπικού αθλητισμού καθώς και αναγνωστήριο με βιβλιοθήκη και πολυμέσα.

• Κέντρο Ελληνικής Μουσικής Τρικαλινών Δημιουργών, που λειτουργεί και ως Μουσείο Μουσικής Ιστορίας, με οπτικοακουστικό και έντυπο υλικό σχετικό με τους μουσικούς που κατάγονται από τα Τρίκαλα και τη μουσική κληρονομιά της πόλης.

• Κέντρο Ιστορίας και Πολιτισμού εταιρείας "Κλιάφα". Στεγάζεται στα παλαιά Ψυγεία- Παγοποιεία Κλιάφα, και λειτουργεί ως μουσείο της εταιρίας αλλά και ως μουσείο της πόλης των Τρικάλων. Πέρα από τις ενότητες τις σχετικές με την ιστορία της πόλης και της εταιρίας, στεγάζει επίσης παραδοσιακό τυπογραφείο, παλιό φαρμακείο, καθώς και παιδική και εφηβική βιβλιοθήκη με 6.000 τίτλους, πολυμέσα και χώρο ειδικά διαμορφωμένο για την αφήγηση παραμυθιών.

• Μουσείο Δημήτρη και Λέγκως Κατσικογιάννη. Ιδρύθηκε το 1994 και στεγάζεται στα πρώην ψυγεία της ΑΓΡΕΞ στην Αγία Μονή. Στο μουσείο εκτίθενται 1.236 πίνακες και 114 γλυπτά και σχέδια.

• Μουσείο Ιεράς Μητρόπολης. Στεγάζεται στο Μητροπολιτικό Μέγαρο της πόλης και αποτελείται από τις αίθουσες: Εκκλησιαστικό Μουσείο, με εκκλησιαστικά είδη, εικόνες και άμφια, Λαϊκό Μουσείο με λαογραφικά και είδη καθημερινής χρήσης παρελθόντων ετών, και Βιβλιοθήκη που λειτουργεί και ως αναγνωστήριο ανοιχτό στο κοινό και περιλαμβάνει 19.000 τίτλους.

• Μύλος Ματσόπουλου. Κατασκευάστηκε το 1884 και σήμερα είναι ιστορικό-βιομηχανικό πάρκο και πολιτιστικό κέντρο. Στεγάζει επίσης το Δημοτικό Κινηματογράφο και Θέατρο αλλά και συνεδριακό κέντρο.

Τρίκαλα

Αξιοθέατα • Το Ασκληπιείο της αρχαίας Τρίκκης, το αρχαιότερο και σημαντικότερο της Ελλάδας κατά τον Στράβωνα. Έχει ανασκαφεί μέρος του, ενώ το υπόλοιπο πιθανολογείται ότι βρίσκεται κάτω από την συνοικία Βαρούσι. Κοντά στο Ασκληπιείο έχουν επίσης ανασκαφεί ρωμαϊκά λουτρά και ψηφιδωτά, καθώς και δημόσιο κτίριο των ελληνιστικών χρόνων με ψηφιδωτό όπου απεικονίζεται ο βασιλιάς των Ηδωνών της Θράκης Λυκούργος.

• Το Φρούριο της πόλης, που κατασκευάστηκε από τον Ιουστινιανό πάνω στην αρχαία ακρόπολη της Τρίκκης κατά Ο ποταμός Ληθαίος που διασχίζει την πόλη τον 6ο μ.Χ. αιώνα, με τριπλό τείχος. Ανακατασκευάστηκε αργότερα από τους Οθωμανούς, οι οποίοι το 17ο αιώνα τοποθέτησαν και ένα τεράστιο ρολόι πάνω σε πύργο, που συνοδευόταν από μια καμπάνα βάρους 650 κιλών. Το 1936 τοποθετήθηκε άλλο ρολόι από το Δήμαρχο Θεοδοσόπουλο, το οποίο όμως είχε άδοξο τέλος καθώς βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς το 1941. Στο τρίτο διάζωμα του φρουρίου, από τον πάτο ενός πηγαδιού, ξεκινάει τούνελ που διέσχιζε το λόφο του Προφήτη Ηλία και κατέληγε στο δρόμο προς Καλαμπάκα. Σήμερα το Φρούριο φιλοξενεί το υπαίθριο θέατρο του Δήμου ενώ είναι επισκέψιμο το ρολόι με θέα όλη την πόλη.

• Το Κουρσούμ Τζαμί, κτίσμα του 16ου αιώνα σχεδιασμένο από τον Σινάν Πασά. Το τζαμί ονομάζεται έτσι από την τουρκική λέξη κουρσούμ, που σημαίνει μόλυβδος, καθώς ο θόλος του είναι μολυβοσκέπαστος. Πίσω από το τζαμί σώζεται το μαυσωλείο του γιου του σουλτάνου Σουλεϊμάν Οσμάν Σαχ, που κατά την παράδοση έκτισε το τζαμί επειδή στα Τρίκαλα θεραπεύτηκε από αρρώστια που τον ταλαιπωρούσε. Το τζαμί σήμερα είναι μνημείο προστατευόμενο από την UNESCO και χρησιμεύει σαν χώρος ήπιων εκδηλώσεων.

• Η παλιά πόλη η οποία αποτελείται από τις συνοικίες Βαρούσι και Μανάβικα. Η συνοικία Βαρούσι ήταν η χριστιανική συνοικία των Τρικάλων επί τουρκοκρατίας και βρίσκεται στις παρυφές του Φρουρίου. Έως το 1930 θεωρούνταν η αρχοντική συνοικία των Τρικάλων και σήμερα είναι στο σύνολό της διατηρητέα,με ένα μεγάλο αριθμό παλιών κτηρίων από την εποχή της τουρκοκρατίας να σώζεται μέχρι σήμερα. Στην συγκεκριμένη συνοικία βρίσκονται οι περισσότερες και παλαιότερες εκκλησίες της πόλης (βυζαντινές και μεταβυζαντινές), οι οποίες βρίσκονται χτισμένες πολύ κοντά η μία στην άλλη. Οι παλαιές εκκλησίες της πόλης συναντώνται σε κάθε γωνιά του Βαρουσίου δίπλα-δίπλα με τα πανέμορφα αρχοντικά του 19ου αιώνα. Παλιές εκκλησίες της πόλης στο Βαρούσι είναι ο Άγιος Στέφανος του 1896 στη θέση παλαιότερης βυζαντινής εκκλησίας που καταστράφηκε από πυρκαγιά, Αγιοι Ανάργυροι, Παναγία Φανερωμένη του 1853, Αγία Μαρίνα του 1766, Αγία Παρασκευή του 19ου αι., Αγία Επίσκεψη του 1543, Άγιος Δημήτριος του 1580, Άγιος Ιωάννης Ελεήμονας του 14ου αι., Προφήτης Ηλίας στον ομώνυμο λόφο, σε πανέμορφο καταπράσινο τοπίο με θέα όλη την πόλη, κ.α. Επικρατεί η εντύπωση ότι το τραγούδι του Βασίλη Τσιτσάνη με το γνωστό δίστιχο Στα Τρίκαλα στα δυο στενά, σκοτώσανε το Σακαφλιά αναφέρεται σε κάποιο σοκάκι του Βαρουσίου και όντως τον σκοτώσανε εκεί, ωστόσο η αλήθεια είναι ότι ο Σακαφλιάς, φυσιογνωμία της πόλης των Τρικάλων και κλέφτης γυναικών, που το πάθος του για τις γυναίκες (Σακαφλιάς σημαίνει φίλος της σάρκας) το πλήρωσε με τη ζωή του, εκτελέστηκε στην πλατεία της πόλης που αποτελούσε τον καθιερώμενο τόπο εκτελέσεων, καθώς ήταν ποινικός κατάδικος. Ο Τσιτσάνης περιέργως ενώ ήξερε την ιστορία (απο μαρτυρίες φίλων του που κατέχω λόγω προσωπικής γνώσης) τον έβαλε να τον σκοτώνουν στα δυο στενά, συγκεκριμένο τόπο των Τρικάλων, και όντως στα όρια της ιστορικής συνοικίας "Βαρούσι". Ήταν μια μορφή ο Σακαφλιάς πάντως που ουδέποτε πείραξε τους κατοίκους της πόλης - αστούς και χειροδουλευτές - και ως εκ τούτου ο λαός τον αγαπούσε για την λεβεντιά του. Πιάστηκε με κάρφωμα και χωσιά - παγάνα, πληρωμένη όπως λέγεται από πλούσιους που είχε στο μάτι και χτυπήσει, και τον πιάσανε στα όρια του Βαρουσίου. Ίσως γι αυτό ο Τσιτσάνης, παραλλάσοντας κι όλας παλαιότερο μουρμούρικο

379

Τρίκαλα

380

τραγούδι για τον Σακαφλιά να έβαλε εκεί το θάνατο του. Συνέχεια της συνοικίας Βαρούσι μέχρι και την κεντρική πλατεία είναι τα Μανάβικα, γειτονιά της παλιάς πόλης με χαρακτηριστική, ομοιόμορφη αρχιτεκτονική. Εκεί βρίσκονται μερικές από τις καλύτερες ταβέρνες και μπαράκια της πόλης[2] , ενώ σήμερα φιλοξενεί πολλά εστιατόρια και μπαρ.

• Ο Λόφος του Προφήτη Ηλία , ένας πανέμορφος, αξιόλογος πνεύμονας πρασίνου με θέα την πόλη, σε κοντινή απόσταση από το κέντρο της πόλης. Στον συγκεκριμένο λόφο βρίσκεται ο Ζωολογικός Κήπος της πόλης που ανάμεσα σε άλλα φιλοξενεί τίγρεις, τσιντσιλά και ιγκουάνα, έμου, στρουθοκαμήλους, άλογα, ελάφια και αρκετά είδη πουλιών. Τελευταία μετατρέπεται το τουριστικό περίπτερο που βρίσκεται στη περιοχή Ντάπια του λόφου σε Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Δήμου Τρικκαίων. [3] • Ο Ληθαίος ποταμός και η Κεντρική Γέφυρα , η οποία ενώνει την κεντρική πλατεία με τον πεζόδρομο της Ασκληπιού, κατασκευασμένη το 1886 από Γάλλους μηχανικούς. Χαρακτηριστικό και το άγαλμα του Ασκληπιού πάνω στην ομώνυμη γέφυρα του Ληθαίου καθώς και τα εντυπωσιακά συντριβάνια στον Ληθαίο ανάμεσα από την κεντρική γέφυρα και την γέφυρα του Ασκληπιού. Ο Ληθαίος ποταμός επιτείνει την γραφικότητα της πόλης με τις καταπράσινες όχθες του, καθώς διασχίζει το κέντρο αυτής.

• Ο Μύλος Ματσόπουλου. Κατασκευάστηκε το 1884 και σήμερα είναι ιστορικό -βιομηχανικό πάρκο και πολιτιστικό κέντρο.

• Το κτίριο του Σιδηροδρομικού Σταθμού. Βρίσκεται στο τέρμα της οδού Ασκληπιού. Την κατασκευή του κτιρίου την ανέλαβε το 1886 η γαλλική κατασκευαστική εταιρεία του δικτύου των σιδηροδρόμων την εποχή της κυβέρνησης του Χαρίλαου Τρικούπη.

• Το Κτίριο της Σ.Μ.Υ. (Στρατώνες). Αρχιτεκτονικό και ιστορικό μνημείο νεοκλασικού ρυθμού. Έγιναν επί πρωθυπουργίας Ελευθερίου Βενιζέλου, το 1910, όταν η πόλη ήταν ακόμη ακριτική και προετοιμαζόταν ο Ελληνοτουρκικός και οι Βαλκανικοί πόλεμοι του 1912 – 1913. Στους Στρατώνες στεγάστηκαν διαδοχικά το 5ο Σ.Π., το Α’ Σ.Σ., το 86ο Σ. Π. Από το 1975 φιλοξενεί τη Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών του Πεζικού (Σ.Μ.Υ.).

• Το δικαστικό μέγαρο. Πέτρινο κτίσμα της τουρκοκρατίας στο οποίο στεγαζόταν το τούρκικο διοικητήριο. Από το 1915 στεγάζονται τα Δικαστήρια της πόλεως.

Ο σιδηροδρομικός σταθμός

• Τα Παλαιά Ψυγεία- Παγοποιεία Κλιάφα, ένα χαρακτηριστικό βιομηχανικό κτίσμα του 1926, το οποίο ανακαινίστηκε με δαπάνη της εταιρείας, διατηρώντας την αρχιτεκτονική του γραμμή και ένα μεγάλο μέρος του μηχανολογικού του εξοπλισμού. Λειτουργεί σήμερα ως πολιτιστικό κέντρο.

Αθλητισμός Τα Τρίκαλα είναι πόλη με μεγάλη παράδοση στον αθλητισμό. Αθλητές που κατάγονται από την πόλη είναι οι πρώην κάτοχοι παγκοσμίων ρεκόρ του άλματος επί κοντώ Χρήστος Παπανικολάου και του ακοντισμού Σοφία Σακοράφα, ο ολυμπιονίκης της ποδηλασίας Δημήτρης Γεωργαλής, ο δρομέας Περικλής Ιακωβάκης και άλλοι. Οι αθλητικές εγκαταστάσεις της πόλης είναι: • Δημοτικό Στάδιο Τρικάλων. Έχει φιλοξενήσει μεγάλα αθλητικά γεγονότα, όπως το super grand prix Τσικλητήρεια το 2003, πανελλήνια πρωταθλήματα στίβου, αγώνες Α' εθνικής ποδοσφαίρου κλπ. Είναι έδρα της ομώνυμης τοπικής ομάδας ποδοσφαίρου, αλλά και πολλών αθλητικών οργανώσεων (Γυμναστικός Σύλλογος Τρικάλων κλπ).

• Κλειστό δημοτικό γυμναστήριο. Φιλοξενεί αγώνες όλων των αθλημάτων, καθώς και πληθώρα πολιτιστικών εκδηλώσεων

Τρίκαλα • Ο.Α.Κ.Α. Περιλαμβάνει κλειστό και ανοικτό κολυμβητήριο καθώς και κλειστό στάδιο καλαθοσφαίρισης, όπως επίσης και προπονητικά κέντρα. Έχει φιλοξενήσει στο παρελθόν μεγάλα αθλητικά γεγονότα.

• Αθλητικό Κέντρο Πάρκου Αγ. Γεωργίου. Κατάλληλα διαμορφωμένοι χώροι αντισφαίρισης, κολύμβησης και ανωμάλου δρόμου προσελκύουν καθημερινά πλήθος πολιτών.

• Ποδηλατοδρόμιο ολυμπιακών διαστάσεων. Λειτουργεί στο χώρο του Τ.Ε.Φ.Α.Α. και σύντομα, με την προσθήκη θέσεων για θεατές, θα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο ποδηλατοδρόμιο της χώρας, μετά από αυτό της Αθήνας. Πολλά γήπεδα ποδοσφαίρου λειτουργούν επίσης σε διάφορα σημεία της πόλης, όπως και ιδιωτικά κέντρα αθλητισμού, ακαδημίες ποδοσφαίρου, βόλλεϋ κλπ. Στο αθλητικό πάρκο του Αι Γιώργη υπάρχουν και πολλά γήπεδα όπως μπάσκετ ,ποδοσφαίρου κλπ.

Φωτογραφίες

Αθλητικά Σωματεία • • • • • • • • • •

Ποδόσφαιρο: ΑΟ Τρίκαλα, Αχιλλέας Μπάρας,Αρης Αγίας Μονής Μπάσκετ: ΑΣ Τρίκαλα, Αίολος Τρικάλων, Κρόνος Τρικάλων Βόλεϋ: ΑΣ Ασκληπιός Κολύμβηση:ΑΚΟ Τρικάλων, Νηρέας, ΑΣΕ Τρικάλων, ΑΕ Τρικάλων, Κ.Σ. Ποσειδώνας Τρικάλων Χάντμπολ: ΑΕ Τρικάλων Ποδηλασία: ΠΑΣ Τρίκκη, ΠΑΣΤΡ Ασκληπιός, Ιπποκλής, ΠΟ Τρικάλων Στίβος: Γυμναστικός Σύλλογος Τρικάλων, ΓΑΣ Ζευς Τρικάλων, ΓΕΑ Τρικάλων Πάλη: ΣΒΑ Τρικάλων, Τρίκκη Μπάσκετ με καρότσι: Αστέρας Τρικάλων Ταεκβοντό: Α.Σ Ταεκβοντό "ΖΕΥΣ" Τρικάλων

Μέσα Ενημέρωσης Εφημερίδες: 1.

2.

3.

4.

5.

Ενημέρωση (καθημερινή πολιτική εφημερίδα) Πρωινός Λόγος (καθημερινή πολιτική εφημερίδα) Τρικαλινά Νέα (καθημερινή πολιτική εφημερίδα) Έρευνα (καθημερινή πολιτική εφημερίδα) Ενεργός Πολίτης (εβδομαδιαία πολιτική εφημερίδα)

Περιοδικά: 1. "Εν δήμω" (περιοδικό Δήμου Τρικκαίων) 2. In life (γενικού περιεχομένου) 3. First View (life style περιεχομένου)

381

Τρίκαλα

382

4. Elite Stores (γενικού περιεχομένου) 5. Ιδέες(γενικού περιεχομένου) Τηλεόραση: 1.

2.

3.

4.

TV10 με έδρα τα Τρίκαλα. Εκπέμπει σε όλη την κεντρική Ελλάδα.

TRT TV (διαθέτει στούντιο στα Τρίκαλα) ASTRA TV (διαθέτει στούντιο στα Τρίκαλα) ΘΕΣΣΑΛΙΑ TV (διαθέτει στούντιο στα Τρίκαλα)

Επίσης, αρκετά εθνικής εμβέλειας δίκτυα έχουν μόνιμο ανταποκριτή τους στα Τρίκαλα. Ραδιόφωνο: Λειτουργούν και εκπέμπουν πολλοί ραδιοφωνικοί σταθμοί. Οι σημαντικότεροι: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Hot Mix fm 88.0 Άνεμος fm 92.0 Ραδιοφωνική Λέσχη fm 97.6 Ράδιο Ζυγός fm 100.0 Proto fm 99.0 Loud fm 88.8 Ράδιο Life fm 106.8

8. Top fm 103.5 9. Πρωινός fm 105.3 10. Ιερά Μητρόπολη Τρίκκης & Σταγών fm 102 Ηλεκτρονικές Εφημερίδες: Η αύξηση της χρήσης του Διαδικτύου στην πόλη των Τρικάλων και η επίσημη ανακοίνωση της πόλης ώς πρώτη ψηφιακής της Ελλάδας με τον τίτλο e-trikala δημιούργησε νέα δεδομένα στα τοπικά μέσα ενημέρωσης. Από το 2004 και μετά έχουν ιδρυθεί δεκάδες τοπικά ενημερωτικά sites, portals καθώς και blogs από τις αρχές του 2008. Τα κυριότερα είναι τα παρακάτω: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Διάλογος (εβδομαδιαία πολιτική εφημερίδα) [4] Goaltrikala.gr για αθλητική ενημέρωση [5] Trikaland [6] Ερευνα [7] Ενημέρωση [8] Trikki [9] Trikalanews [10] 3kala [11]

Μεταφορές Στα Τρίκαλα φτάνει κανείς με αυτοκίνητο, λεωφορείο ή τρένο. Αεροδρομικώς η πόλη εξυπηρετείται από τον Κρατικό Αερολιμένα Νέας Αγχιάλου στη Μαγνησία. Απέχουν τέσσερεις περίπου ώρες από την Αθήνα, τρεις περίπου από τη Θεσσαλονίκη και τεσσερεις και μισή περίπου από την Πάτρα.

-- Αθήνα-Τρίκαλα: Αθήνα-Λαμία-Δομοκός-Καρδίτσα-Τρίκαλα -- Θεσσαλονίκη-Τρίκαλα: Θεσσαλονίκη-Κατερίνη-Τέμπη-Λάρισα-Τρίκαλα -- Πάτρα-Τρίκαλα: Πάτρα-Γέφυρα Ρίου-Αντιρίου-Ναύπακτος-Ιτέα-Άμφισσα-Μπράλος-Λαμία-Καρδίτσα-Τρίκαλα

Τρίκαλα

383

Αδελφοποιημένες πόλεις Η πόλη των Τρικάλων διατηρεί άριστες σχέσεις με πολλές πόλεις του εξωτερικού. Ο δήμος Τρικκαίων συμμετέχει σε πολλούς διεθνείς οργανισμούς, όπως για παράδειγμα το Δίκτυο Ευρωπαικών Πόλεων με Ποτάμι. Η πόλη των Τρικάλων έχει αδελφοποιηθεί με τις πόλεις: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Γερμανία, Άμπεργκ Ρωσία , Πιάτιγκορσκ ΗΠΑ , Τούσον Ρουμανία, Μπρασόβ Γαλλία , Ταλάνς Κίνα , Τσόνγκινγκ Ιταλία , Πατσε ντελ Μελα

Η πόλη επίσης συμμετέχει στο Δίκτυο Ευρωπαϊκών Πόλεων με Ποτάμι.

Σημειώσεις [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A4%CF%81%CE%AF%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%B1& params=39. 55_N_21. 7667_E_type:city(51862) [2] Τα Παλιά Μανάβικα (http:/ / www. trikalacity. gr/ node/ 13754) www.trikalacity.gr [3] http:/ / trikalakpe. blogspot. com [4] http:/ / www. issuu. com/ dialogosnews [5] http:/ / goaltrikala. gr [6] http:/ / www. trikaland. gr [7] http:/ / www. e-erevna. gr [8] http:/ / www. e-enimerosi. gr [9] http:/ / www. trikki. gr [10] http:/ / www. trikalanews. gr [11] http:/ / www. 3kala. gr

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • • • • • • • •

Δικτυότοπος Δήμου Τρικκαίων (http://www.trikalacity.gr/) Ζωντανή μετάδοση Δημοτικού Συμβουλίου (http://www.trikalacity.gr/html/60) Αποφάσεις Δημοτικού Συμβουλίου (http://www.trikalacity.gr/apofaseis/) Οδηγός για τα Τρίκαλα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (http://www.uth.gr/main/research/synedria/ anakoinvseis/tefaa_synedrio_dec2001/Trikala_info/trikala.htm) Ο Νομός Τρικάλων απο το δικτυότοπο του δημοτικού σχολείου Πλατάνου (http://dim-platan.tri.sch.gr/ ntrikalon01.htm) Ο ιστότοπος της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Τρικάλων (http://web.trikala.gr/index.php) Φρούριο Τρικάλων και Βαρούσι (http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=2005) στον κόμβο του Υπουργείου Πολιτισμού Μετεωρολογικός Σταθμός Τρικάλων: δεδομένα (http://www.meteo.gr/stations/trikala/) Ο καιρός των Τρικάλων στο meteo.gr (http://www.meteo.gr/cf.asp?city_id=54) Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δήμου Τρικκαίων (http://sites.google.com/site/trikalakpe/)

384

Τρίπολη Αρκαδίας Τρίπολη Αρκαδίας Συντεταγμένες: 37°30′30″N 22°22′30″E37.5083, 22.375 [1] Τρίπολη

Τρίπολη Γεωγραφικό Διαμέρισμα Πελοπόννησος Περιφέρεια

Πελοπόννησος

Νομός

Αρκαδίας

Επίσημος πληθυσμός

25.520

Δήμαρχος

Αλέξ. Κοτσιάνης

Η Τρίπολη (γνωστή παλιότερα και ως Τριπολιτσά και Τρομπολιτσά) είναι πόλη στην κεντρική Πελοπόννησο, μεγαλύτερη πόλη και πρωτεύουσα του νομού Αρκαδίας και της επαρχίας Μαντινείας. Βρίσκεται σε υψόμετρο 660 μέτρων. Είναι επίσης έδρα της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Ο πληθυσμός της είναι 25.520 κάτοικοι.

Ιστορία Η πόλη είναι δημιούργημα των νεότερων χρόνων. Η πρώτη αναφορά στο όνομα της Τρίπολης γίνεται το έτος 1467, ενώ ήταν γνωστή ως Τριπολιτσά ή Ντροπολιτσά (παλιότερα Υδροπολιτσά ή Δρομπογλίτσα). Το τοπωνύμιο αυτό μεταπλάστηκε σταδιακά με το πέρασμα των χρόνων και από Ντρομπολιτσά έγινε Ντροπολιτσά, Τριπολιτσά και τελικά Τρίπολη. Πιθανό ακόμα είναι το όνομα να προέρχεται απο το Dabroliza που είναι σλαβική λέξη για την Δρύ. Υποστηρίζεται επίσης ότι το όνομα Τρίπολη δόθηκε στην πόλη, επειδή συγκεντρώθηκαν σ’ αυτήν οι κάτοικοι των γειτονικών πόλεων Τεγέας, Μαντινείας και Παλλαντίου. Κατά τα τελευταία χρόνια του 17ου αιώνα η Τρίπολη είναι μια μεγάλη πόλη με πληθυσμό πάνω από 20.000 κατοίκους, μόνο που αυτή τη φορά οι Τούρκοι και οι Αρβανίτες ήταν πλειοψηφία. Κατά την περίοδο αυτή, η Τρίπολη έγινε Πασαλίκι. Το 1770, και μετά την Ορλωφική Επανάσταση, οι Οθωμανοί τιμώρησαν τους χριστιανούς κατοίκους της πόλης, εξοντώνοντας περίπου δύο χιλιάδες άτομα. Από τότε οι Οθωμανοί περιτείχισαν την πόλη, στήνοντας

Τρίπολη Αρκαδίας ψηλό τείχος, αποτελούμενο από 7 Πύλες και 13 πύργους. Κατά την διάρκεια των Ορλωφικών ακολούθησε και η εμφύλια σφαγή των δύο κοινοτήτων Αρβανιτών την πόλης με χιλιάδες νεκρούς. Το 1807 ήρθε και εγκαταστάθηκε στην Τριπολιτσά ο Βελής Πασάς, γιος του θρυλικού Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Μαζί του έφερε και 12.000 στρατό και έκανε την Τριπολιτσά την ισχυρότερη στρατιωτική βάση των Τούρκων στη νότια Ελλάδα. Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821 η πόλη πέρασε σε Ελληνικά χέρια μετά από πολύμηνη πολιορκία που είχε ως αποτέλεσμα την άλωση της πόλης. Το 1825 πέρασε στην κυριαρχία του Ιμπραήμ Πασά της Αιγύπτου, ο οποίος την έκανε περιφερειακή του Πρωτεύουσα. Μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, ο Ιμπραήμ έφτασε στην πόλη, στις 9 Φεβρουαρίου 1827, επικεφαλής στρατού 12.000 ανδρών του, ερχόμενος από τη Μεσσηνία.[2] Με σκοπό να μη αφήσει τους αντιπάλους του να χρησιμοποιήσουν την Τριπολιτσά ως ορμητήριο εναντίον των θέσεών του, αλλά και ως πράξη εκδίκησης, ανατίναξε τα τείχη της και έβαλε φωτιά σε όλα τα σπίτια και τα δημόσια κτίρια, τζαμιά, τεκέδες, εκκλησίες, χάνια και βρύσες. Λέγεται μάλιστα πως την καταστροφή άρχισε μαινόμενος ο ίδιος ο Ιμπραήμ, ενώ χαρακτηριστική ενέργειά του ήταν πως διέταξε να κατεβάσουν την τουρκική κτητορική επιγραφή που υπήρχε πάνω από την Πύλη του Ναυπλίου, την οποία και κατάστρεψε με τα χέρια του. Το χρονικό της καταστροφής της πόλης καταγράφηκε από τον Τριπολιτσιώτη αυτόπτη μάρτυρα και αγωνιστή Ρήγα Παλαμήδη.[2] Το 1830, ο πληθυσμός της Τρίπολης ήταν μόλις 3.380 ψυχές και τα σπίτια, μαζί με τα εργαστήρια, περί τα 750, τα περισσότερα μονόροφα. Μεταξύ 1842-57 εγκαταστάθηκαν αρκετοί Κρήτες στην Τρίπολη. Το πρώτο σχολείο εγκαινιάστηκε το 1831 ενώ το πρώτο Γυμνάσιο το 1850. Πρώτος Δήμαρχος της Τρίπολης διετέλεσε ο Γιαννάκος Πετρινός το 1835.

H Άλωση της Τριπολιτσάς βλ. κύριο λήμμα Άλωση της Τριπολιτσάς Η πολιορκία της Τριπολιτσάς ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1821 και τελείωσε στις 23 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, όταν οι Έλληνες έκαναν γενική επίθεση και απελευθέρωσαν την πόλη. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναφέρει στο ημερολόγιό του σχετικά με την απελευθέρωση της Τρίπολης "Το ασκέρι όπου ήτον μέσα, το ελληνικό, έκοβε και εσκότωνε, από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, τριάντα δύο χιλιάδες. Το άλογό μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη. Έλληνες εσκοτώθηκαν εκατό."'

H κατάληψη του διοικητικού και στρατιωτικού κέντρου των Οθωμανών ήταν κάτι περισσότερο από απαραίτητη για την εμπέδωση της επανάστασης στην Πελοπόννησο. H πολιορκία της Tριπολιτσάς, εντός της οποίας είχαν συγκεντρωθεί περισσότεροι από είκοσι χιλιάδες άμαχοι μουσουλμάνοι και αρκετές χιλιάδες ενόπλων, κράτησε αρκετούς μήνες, έως τις τελευταίες μέρες του Σεπτέμβρη.

Eιδικά τον τελευταίο μήνα, οπότε ο κλοιός είχε γίνει πλέον ασφυκτικός και τα εφόδια της πόλης είχαν εξαντληθεί, πλήθος χριστιανών είχαν συγκεντρωθεί στο ελληνικό στρατόπεδο προσδοκώντας στα λάφυρα που θα αποκόμιζαν από την κυρίευση της πόλης. Tην πτώση της Tριπολιτσάς ακολούθησαν σκηνές τυφλής βίας.

Xιλιάδες Οθωμανών, άμαχοι στην πλειονότητά τους, αλλά και οι Eβραίοι της πόλης έγιναν θύματα μιας απερίγραπτης σφαγής που διήρκεσε τρεις μέρες. Οι πηγές δεν συμφωνούν για τον αριθμό των θυμάτων. το πιο πιθανό είναι ότι τις τρεις μέρες της άλωσης σφαγιάστηκαν περίπου 16.000 Τούρκοι, Εβραίοι και Αρβανίτες καθώς και περίπου εκατό Έλληνες από τον στρατό των επαναστατών.

385

Τρίπολη Αρκαδίας

Αξιοθέατα • Μητρόπολη. Αφιερωμένη στον Άγιο Βασίλειο, οικοδομήθηκε στην θέση όπου ήταν το τζαμί του Μπεκίρ-Πασά.

• Πλατεία Άρεως. Διαμορφώθηκε στη θέση όπου βρισκόταν το σεράι.

• Κεντρική Πλατεία Τρίπολης ή Πλατεία Αγίου Βασιλείου • Αρχαιολογικό Μουσείο Τρίπολης. Στεγάζεται σε διώροφο νεοκλασικό κτίριο,έργο του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ. Εκτίθενται ευρήματα από τις ανασκαφές αρχαίων θέσεων στην Αρκαδία. Περιλαμβάνει νεολιθικά και πρωτοελλαδικά αντικείμενα και σκεύη από πρόσφατες ανασκαφές στο Σακοβούνι Καμενίτσας Αρκαδίας, καθώς και πλούσια συλλογή Υστερομυκηναϊκών και Υπομυκηναϊκών Χρόνων από το Παλαιόκαστρο της Γόρτυνας. Εκτίθενται ακόμα ευρήματα Γεωμετρικών χρόνων από νεκροταφεία της Μαντινείας και κεραμική, γλυπτική και ανάγλυφα Αρχαϊκών μέχρι Ρωμαϊκών χρόνων από περιοχές της Αρκαδίας. Ξεχωρίζει η μοναδική στην Ελλάδα συλλογή των λατρευτικών ειδωλίων των Πρωτοελλαδικών χρόνων από το Σακοβούνι όπως και το ομόγλυφο καθήμενο άγαλμα θεάς (ίσως Αθηνά) από την Ασέα και τα ευρήματα της 15ετούς ανασκαφής στην Έπαυλη του Ηρώδου του Αττικού στην Λουκού Κυνουρίας. Υπάρχουν επίσης ευρήματα Παλαιοχριστιανικών και Πρώιμων Βυζαντινών χρόνων (Ευαγγελίστρας 6 τηλ.2710242227).

• Πολεμικό Μουσείο. Ιδρύθηκε το Φεβρουάριο του 2000 και στεγάζεται στο ισόγειου του σπιτιού του Μαλλιαρόπουλου στην κεντρική πλατεία του Αγίου Βασιλείου. Περιλαμβάνει κύρια εκθέματα από τον αγώνα του 1821, όπως και του πολέμου του 1940. Ξεχωρίζουν το εκμαγείο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, η προτομή του και συλλογές όπλων και σπαθιών από την επανάσταση(Εθνομαρύρων 1 τηλ.2710234410).

Πολιτιστική ζωή Πολλά καλλιτεχνικά σωματεία και φορείς συμβάλλουν στην πολιτιστική ζωή της Τρίπολης. Τα πλέον σημαντικά είναι: • Φιλαρμονική Τριπόλεως. Από τα αρχαιότερα σωματεία της πόλης (1893) με λαμπρή δράση στο παρελθόν (Ατείλο Ροτζέρο Καμπανίλε) • Φιλοτεχνικός Όμιλος Τρίπολης. 40ετής παρουσία στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης • Χορωδία Τρίπολης και Χορωδία "Ορφέας" • Θεατρική Ομάδα Τρίπολης με συνεχή παρουσία από το 1984: Το Μάρτιο 1995 έλαβε τιμητική διάκριση από την Εταιρία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων για την προσφορά της στο θέατρο. Επίσης, το 1998, στα πλαίσια του εορτασμού των 100 χρόνων της Ελληνικής Εταιρείας Θεατρικών Συγγραφέων, η Θ.Ο.Τ. προσκλήθηκε ως η μόνη ερασιτεχνική ομάδα στην Ελλάδα να παρουσιάσει το έργο Μήδεια.

• Ομάδα "Έλευσις"', με παρουσία από το 1998. Στην Τρίπολη υπάρχουν πολλοί όμιλοι παραδοσιακού χορού (Λύκειο Ελληνίδων, Αρκαδιανή, Χορευτικός, Εστία κ.α.). Γνωστός πεζογράφος υπήρξε ο Βασίλης Μπενόπουλος. Γνωστοί εικαστικοί της πόλης είναι: • Δημήτρης Κούρος. Ζωγράφος - γλύπτης με δεκάδες εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

• Δημήτρης Ταλαγάνης. Αρχιτέκτονας και ζωγράφος με παρουσία στο εξωτερικό και στην Ελλάδα • Χρήστος Αναγνωστόπουλος. Καλλιτέχνης στη γλυπτική-διακόσμηση με γυαλί και μέταλο. Η πόλη διαθέτει τρεις βιβλιοθήκες - Δημόσια, Δημοτική και Πανεπιστημιακή.

386

Τρίπολη Αρκαδίας

387

Υποσημειώσεις

[1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A4%CF%81%CE%AF%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7_%CE%91%CF%81%CE%BA%CE%B1%CE%B4%CE%AF%CE%B1%CF% params=37. 5083_N_22. 375_E_type:city(25500) [2] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, 1976, τ. ΙΒ', σ.494.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία • Τάσος Γριτσόπουλος, Τρίτομη ιστορία της Τριπολιτσάς

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • • • • •

Δήμος Τρίπολης (http://www.tripolis.gr) Η Τρίπολη στο δικτυακό τόπο Arcadia (http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/places/trip/tripoli.htm) Πρόσκοποι της Τρίπολης, το 3ο Σύστημα Προσκόπων Τρίπολης (http://www.3tripolis.sep.org.gr/) Ασύρματο Δίκτυο Τρίπολης, Tripolis Wireless Network (http://www.trwn.gr/) Αρκάδες εσμέν (http://www.arcadians.gr) Δημοτικό Σχολείο Σταδίου - Αρκαδίας (http://users.sch.gr/giourouk) Η ηλεκτρονική πύλη της Αρκαδίας (http://www.myarcadia.gr)

388

Τύρναβος Τύρναβος Συντεταγμένες: 39°44′7″N 22°17′13″E39.73528, 22.28694 [1]

Τύρναβος Χάρτης με την θέση του Τυρνάβου Τύρναβος Γεωγραφικό Διαμέρισμα Θεσσαλία Περιφέρεια

Θεσσαλίας

Νομός

Λάρισας

Επίσημος πληθυσμός

12.451 (2001)

Δήμαρχος

Κιτσίδης Χρήστος

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. tirnavos. gr

Ο Τύρναβος, ή παλαιότερα Τούρναβος, είναι η πέμπτη σε πληθυσμό πόλη της Θεσσαλίας και βρίσκεται στο Νομό Λάρισας. Είναι πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, γνωστή για το τοπικό τσίπουρο και ούζο, καθώς και για το καρναβάλι και το μοναδικό έθιμο στον κόσμο, το Μπουρανί.

Τύρναβος

389

Γεωγραφική θέση Γεωμορφολογία Ο Δήμος Τυρνάβου υπάγεται διοικητικά στο Νομό Λάρισας και είναι πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας. Αποτελείται από τα δημοτικά διαμερίσματα του Τυρνάβου (έδρα του δήμου), του Αργυροπουλίου, παλαιότερα Καρατσόλι, του Δαμασίου και των Δένδρων, καλύπτοντας μια έκταση 370.600 στρεμμάτων, ενώ ο συνολικός πληθυσμός του ανέρχεται στους 16.923 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 1991. Ο δήμος βρίσκεται χωροθετημένος στο δυτικό τμήμα του Νομού Λάρισας. Ειδικότερα, συνορεύει: • Βόρεια με την Κοινότητα Καρυάς

Συνθετική εικόνα με βάση δορυφορικές φωτογραφίες, όπου φαίνεται η θέση του Τυρνάβου και το γύρω ανάγλυφο

• Βορειοδυτικά με το Δήμο Ελασσόνας • Δυτικά με το Δήμο Ποταμιάς • Νοτιοδυτικά με το Νομό Τρικάλων • Νότια με τους Δήμους Κοιλάδας και Λάρισας και • Ανατολικά με τους Δήμους Αμπελώνα, παλαιότερα Καζακλάρ και Γιάννουλης. Η έδρα του δήμου βρίσκεται σε υψόμετρο 90 μ. στους πρόποδες του όρους της Μελούνας και σε απόσταση 16 χλμ. ΒΔ από την πόλη της Λάρισας, στο σταυροδρόμι οδικών αρτηριών, που συνδέουν την πεδιάδα της Λάρισας με την Ελασσόνα. Επίσης, ένας άλλος οδικός άξονας, ακολουθώντας τους πρόποδες του κάτω Ολύμπου, συνδέει το δήμο με την κοιλάδα των Τεμπών. Η σχετική θέση του δήμου στην ευρύτερη περιοχή του νομού και η άμεση γειτνίαση με το μεγάλο αστικό κέντρο της Λάρισας, αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξή του. Η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζεται ως πεδινή ενώ περικλείεται από λόφους ΒΑ και ΒΔ της. Η περιοχή του δήμου διατρέχεται από τον παραπόταμο του Πηνειού, του Ευρώπου ή Τιταρήσιου (Ξηριά), του επονομαζόμενου παλαιότερα "Καρά ντερές". Η πόλη του Τυρνάβου είναι χτισμένη στην αριστερή όχθη του ποταμού, ο οποίος φθάνει μέσα στην πόλη, αφού διαγράψει έναν πλήρη κύκλο, σχηματίζοντας την κοιλάδα της Ποταμιάς, καθώς κατεβαίνει από τις πηγές του στον Τίταρο. Από εκεί συνεχίζει προς τα στενά της Ροδιάς, παλαιότερα Μουσαλάρ και χύνεται στον Πηνειό. Το 1928 αριθμούσε 7.158 κατοίκους, ήταν κοινότητα, στην οποία υπάγονταν και ο οικισμός οι Μύλοι του Μπέη με 38 κατοίκους. Ειδική αναφορά αξίζει να γίνει στις ειδικές εθνολογικές ομάδες που κατοικούν εντός των ορίων του δήμου.

Οικολογικά δεδομένα Τιταρήσιος Ο Τιταρήσιος (Ξεριάς) είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παραποτάμους του Πηνειού ποταμού στην κύρια ροή του ή πεδινό του τμήμα. Ο ποταμός Τιταρήσιος, όπως

Θέα του Τυρνάβου και της Θεσσαλικής πεδιάδας

Τύρναβος προαναφέρθηκε, πηγάζει από τις δυτικές κλιτύες του Ολύμπου και κατευθυνόμενου δυτικά, νοτιοδυτικά συμβάλλει με τον Πηνειό ποταμό. Βρίσκεται 70 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το συνολικό μήκος του ποταμού είναι 70 χιλιόμετρα και στο μεγαλύτερο μήκος του είναι μόνιμα κατακλυσμένος, θεωρούμενος ως συνεχούς ροής. Οι κύριες φυσιογνωμικές μονάδες βλάστησης που συναντώνται είναι οι κοινωνίες καλαμώνων με κυρίαρχο είδος το αγριοκάλαμο (Phragmitis australis) και η παρυδάτια δενδρώδης βλάστηση, με κυρίαρχα φυτικά είδη τον πλάτανο, τις ιτιές και τις λεύκες. Σύμφωνα με το σύστημα ταξινόμησης τύπων υγροτόπων της Συνθήκης Ραμσάρ, που εγκρίθηκε στην 4η Συνάντηση των Συμβαλλόμενων Μελών στο Μοντρέ το 1999, ο Τιταρήσιος ποταμός υπάγεται στην κατηγορία των εσωτερικών υγροτόπων και χαρακτηρίζεται ως ποταμός συνεχούς ροής, παρά το γεγονός ότι συχνά, μετά την έξοδό του από τη λεκάνη απορροής, δεν εμφανίζει διαρκή ροή. Οι σπουδαιότερες σημερινές αξίες του ποταμού είναι η αρδευτική του σημασία η οποία είναι μεγάλη, με πτωτική όμως αποτελεσματικότητα λόγω της μεγάλης πτώσης των υδάτινων αποθεμάτων του τα τελευταία χρόνια και η αναψυχή, η οποία είναι όμως μέσης αξίας. Στον υγρότοπο έχουν επέλθει δραστικές αλλοιώσεις όσον αφορά τα γνωρίσματά του (αβιοτικά και βιοτικά) με κύρια αίτια την κατασκευή έργων διευθέτησης της ροής των υδάτων καθώς και οι υπεραντλήσεις, τόσο του ποταμού όσο και του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, ο οποίος εμπλουτίζεται σχεδόν αποκλειστικά από τα ύδατα του ποταμού. Ο υγρότοπος του Τιταρήσιου ποταμού υφίσταται μέση επιβάρυνση από τη ρίψη υγρών και στερεών αποβλήτων των παρόχθιων οικισμών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ύπαρξη ανεξέλεγκτων χώρων ρίψης στερεών αποβλήτων των δημοτικών διαμερισμάτων Ροδιάς, Βρυοτόπου, Δελερίων καθώς και μπάζων εντός της κοίτης του ποταμού μέχρι πρόσφατα. Χαμηλή επιβάρυνση δέχεται, επίσης, από τα υγρά απόβλητα βιοτεχνιών μεταποιητικών επιχειρήσεων με κύριο παράδειγμα τη μονάδα παραγωγής τοματοπολτού ακριβώς στην περιοχή του οικισμού της Ροδιάς. Επίσης, 3 χλμ. έξω από το Αργυροπούλι βρίσκεται η λίμνη "Μάτι Τυρνάβου", η οποία, μαζί με τον Πηνειό, αποτελούν τους μοναδικούς υδροβιότοπους του νομού. Το Μάτι αποτελεί σήμερα τη μοναδική φυσική λίμνη της Θεσσαλίας και, παρά την μικρή της έκταση (250 στρέμματα), αποτελεί τον πυρήνα ενός οικοσυστήματος με πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Οι διακριτές μονάδες οικοσυστημάτων που εμφανίζονται στην ευρύτερη περιοχή του έργου είναι οι αγροτικές εκτάσεις με μονοετή φυτά και η κοινότητα των άγριων ζώων και των πτηνών. Οι αροτριαίες γεωργικές καλλιέργειες με μονοετή φυτά σαν οικοσυστήματα υφίστανται αρκετά έντονες επεμβάσεις, αφού εκτός της χρήσης χημικών ουσιών έχουμε και την διατάραξη της δομής του εδάφους με βαθιές αρόσεις που επιτρέπουν αποπλύσεις και παρασύρσεις εδαφών σε επικλινή σημεία. Το ότι οι καλλιέργειες είναι κυρίως ξηρικές (σιτάρι, κριθάρι) μειώνει τις τάσεις υποβάθμισης των εδαφών. Η κατάσταση στις περιοχές με αυτού του είδους τις αγροτικές επεμβάσεις είναι μάλλον σταθερή, όμως απαιτούνται σημαντικές εισροές ενέργειας για να διατηρηθεί η αναπαραγωγική τους ικανότητα. Η ζωική βιοκοινότητα των άγριων θηλαστικών είναι πολύ φτωχή σε είδη, αφού οι εχθροί της είναι πολλοί και οι βιότοποι συνεχώς κατακερματίζονται από δρόμους και μειώνονται από την επέκταση του αστικού χώρου. Εποχιακά παρατηρείται αύξηση κάποιων ειδών ή εξαφάνιση άλλων, γεγονότα που διαταράσσουν την τροφική αλυσίδα. Η πτηνοπανίδα και ιχθυοπανίδα είναι και αυτές σε κατάσταση ασταθή και με πορεία μάλλον φθίνουσα, αφού εμφανίζουν τα ίδια προβλήματα με την ζωοκοινότητα. Η περιοχή μελέτης είναι φτωχή από σημαντικά ή σπάνια στοιχεία της φύσης, γι' αυτό και δεν υπάρχει καμία προστατευόμενη θέση ή στοιχείο.

390

Τύρναβος

Χλωρίδα Στην ευρύτερη περιοχή μελέτης η χλωρίδα που αναπτύσσεται στην παρόχθια περιοχή του Τιταρήσιου ποταμού, παράλληλα με το κράσπεδο του βραδέως ρέοντος ποταμού, μορφοποιείται στις εξής διαφορετικές φυσιογνωμικές μονάδες βλάστησης: • Βλάστηση καλαμώνων: αποτελείται από υπερυδατικά μακρόφυτα που σχηματίζουν τους γνωστούς καλαμώνες με τα είδη καλάμι (Arundo domax) και αγριοκάλαμο (Phragmites communis).

• Αλοφυτική/ημιαλοφυτική βλάστηση: τη συνθέτουν είδη όπως: βούρλο (Jungus maritimus), αρμυρήθρα (Salicornia herbacea) και αγριοσπανάκι (Chenopodium heinricus).

• Βλάστηση αμμοθινών και αμμωδών ακτών: συναντώνται είδη όπως το τριβόλι (Salsola kali), το αγριόβλητο (Amaranthus retroflexuw) και η γλυστρίδα (Portulaca oleracea).

• Παρυδάτια δενδρώδης βλάστηση και θαμνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων με τα είδη καβάκι (Populus nigra), πλάτανος (Platanus orientalis), λεύκη (Populus alba), φτελιά (Ulmus campestris) και ιτιά (Salix alba) • Βλάστηση υγρών λιβαδιών: με κυριότερους αντιπροσώπους τα είδη αγριοδυόσμος (Mentha longifolia) και διάφορα είδη τριφυλλιών (Trifolium spp.).

• Φρυγανική βλάστηση: αντιπροσωπεύεται από τα ποικίλα είδη των γαλατσίδων (Euphorbia spp.). Σε τμήματα της περιμετρικής ζώνης του υγροτόπου υπάρχουν δενδρώδεις καλλιέργειες αμυγδαλιών, ενώ μια σημαντική έκταση της περιοχής καλύπτεται από βιομηχανικές καλλιέργειες ντομάτας, ζαχαρότευτλων (Beta vulgaris var. altissima), σιτηρών, καρπουζιών (Citrulus lanatus), σπαραγγιών (Asparagus officinalis), καθώς επίσης και από βοσκότοπους, χορτολιβαδικές εκτάσεις, κλπ.

Πανίδα Δεν υπάρχουν ιδιαίτερες μελέτες για την πανίδα των θηλαστικών στην ευρύτερη περιοχή. Μετά από επιτόπιες επισκέψεις και συζητήσεις με τους κατοίκους της περιοχής, και σε συνδυασμό με τις γενικές αναφορές και τους υπάρχοντες καταλόγους που αφορούν και την ευρύτερη περιοχή του υγροβιότοπου (η οποία ας σημειωθεί ότι γειτνιάζει με την κοιλάδα των Τεμπών, απέχοντας μόλις 23 χλμ.), υπάρχουν 22 είδη θηλαστικών. Από αυτά έξι προστατεύονται από το Π.Δ.67/80 (ΦΕΚ 23/Α 30-1-1981), 11 από τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης και έξι από την Οδηγία 93/43/ΕΕ (ΕΕL206 της 22-7-1992). Όσον αφορά την πανίδα των θηλαστικών, η σημαντικότητα της περιοχής έγκειται στο ότι η κοιλάδα των Τεμπών, με την οποία η περιοχή μελέτης βρίσκεται σε γειτνίαση, αποτελεί το φυσικό σύνδεσμο του Ολύμπου, της Όσσας και του Δέλτα του Πηνειού, ιδιαίτερα σημαντικών περιοχών για τα θηλαστικά. Όπως παρατηρήθηκε, οι πληθυσμοί κάποιων ειδών υπέστησαν σοβαρή όχληση από τις εργασίες για τον αγωγό φυσικού αερίου στην κοιλάδα των Τεμπών. Ειδική δημοσίευση ή έρευνα για τους πληθυσμούς των ειδών των αμφίβιων και των ερπετών της περιοχής δεν υπάρχει. Από γενικές βιβλιογραφικές αναφορές και αναφορές κατοίκων της περιοχής καθώς και από το πρόγραμμα CORINE-BIOTOPES της Ευρωπαικής Ένωσης, που αναφέρονται όμως στην ευρύτερη περιοχή των Κάτω Ολύμπου, ΄Οσσας, Δέλτα Πηνειού και Κοιλάδας Τεμπών προκύπτουν τα εξής: Αναφέρονται συνολικά 30 είδη αμφίβιων και ερπετών (πιθανόν να υπάρχουν πολύ περισσότερα). Από αυτά 21 είδη προστατεύονται από το Π.Δ. 67/80, 17 από τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης και 6 από την οδηγία 92/73 ΕΟΚ. Από τα 30 είδη που αναφέρονται τα 8 είναι ενδημικά της χώρας μας. Η κοιλάδα των Τεμπών αποτελεί από οικολογική άποψη μέρος ενός ευρύτερου οικοσυστήματος που συμπεριλαμβάνει το αισθητικό δάσος Όσσας, το δασικό συγκρότημα του Κάτω Ολύμπου και το Δέλτα και τον υδροχαρή βιότοπο του Πηνειού ποταμού. Ο συνολικός αριθμός των ειδών των πουλιών που έχουν καταγραφεί στην όλη περιοχή είναι 254. Από αυτά 123 αναπαράγονται στην περιοχή ενώ τα 131 επισκέπτονται την περιοχή για αναζήτηση τροφής ή περνούν από αυτή κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Η Κοιλάδα των Τεμπών, μαζί με το Δέλτα του, τους πρόποδες των βουνών Κάτω Όλυμπος και Όσσα (Κίσσαβος) έχουν

391

Τύρναβος ενταχθεί στο δίκτυο των σημαντικότερων, για τα πτηνά, περιοχών στην Ελλάδα. Στον υγροβιότοπο των Τεμπών έχουν καταγραφεί πολλά είδη πουλιών από τα οποία άλλα φωλιάζουν στην περιοχή και άλλα είδη την επισκέπτονται στο ταξίδι της αναζήτησης της τροφής τους ή περνούν κατά τις περιόδους μετανάστευσης. Από τα παραπάνω είδη τα 118 απαντώνται στον υγροβιότοπο του Τιταρήσιου, λόγω της άμεσης γειτνίασής του με την κοιλάδα των Τεμπών όλη τη διάρκεια του έτους, 24 μόνο το καλοκαίρι και 6 είδη μόνο κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Ιδιαίτερες μελέτες για την ιχθυοπανίδα του Τιταρήσιου ποταμού δεν έχουν γίνει. Παρ' όλα αυτά από δημοσιεύσεις στο ΕΚΒΥ και αναφορές ψαράδων της περιοχής, συμπεραίνεται ότι: Στα γλυκά νερά του Τιταρήσιου έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν 37 είδη ψαριών, ενώ πιθανολογείται η παρουσία άλλων 11 ειδών. Ο Τιταρήσιος, με τις αποθέσεις του και την ιλύ που μεταφέρει μαζί με τον Πηνειό ποταμό στη θάλασσα, δημιουργεί ένα πολύ πλούσιο διατροφικό σύστημα το οποίο συντηρεί πολλά είδη ψαριών. Έτσι, εκτός από τα ποτάμια ψάρια, στη μεγάλη ιχθυοσυλλογή γλυκών νερών της περιοχής αυτής εμφανίστηκαν το αναδρομικό είδος Acipenser sturio (μουρούνα-οξύρρυγχος) το οποίο ωοτοκεί και αναπτύσσεται στα ποτάμια για να κατέβει αργότερα στις παράκτιες περιοχές της θάλασσας όπου και διαβιώνει, και το πελαγικό, μεταναστευτικό είδος Alosa fallax nilotica (σαρδελομάνα), που ανήκει επίσης στην κατηγορία των αναδρομικών, ποταμοτόκων ιχθύων. Έχουν παρατηρηθεί επίσης τα είδη Nemacheilus barbatulus (λαδούσα) και Sabanejewia aurata balcanica (χρυσοβελονίτσα) που χαρακτηρίζεται ως απειλούμενο είδος.

Πληθυσμιακά χαρακτηριστικά Συνολικός πληθυσμός Ο συνολικός πληθυσμός του ΟΤΑ Τυρνάβου είναι 16.900 κάτοικοι, αποτελεί δηλαδή αστική περιοχή, είναι ο δεύτερος σε πληθυσμό νέος δήμος του νομού Λάρισας και έχει το 6.3% των κατοίκων του νομού. Οι περισσότεροι απ' αυτούς (12.451) διαμένουν μόνιμα στον Τύρναβο, που ήταν από πριν δήμος, ενώ τους λιγότερους κατοίκους έχουν τα Δένδρα με μόλις 1.072 κατοίκους. Ο οικισμός Κέδρα της κοινότητας Δαμασίου υπήρχε στην απογραφή του 1981 με 4 μόνο κατοίκους και στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε.

Πληθυσμός ανά τους αιώνες Ο Τύρναβος ήταν από τα πολύ παλιά χρόνια αναπτυγμένη και πολυπληθής περιοχή. Στοιχεία ύπαρξης κατοίκησης στη θέση της σημερινής πόλης υπάρχουν από την ύστερη βυζαντινή περίοδο. Κατά τον 14ο αιώνα πιθανόν ο οικισμός αυτός να συρρικνώθηκε πολύ ή και να εγκαταλείφθηκε για ένα διάστημα, εξαιτίας των αλλεπάλληλων επιδρομών Σέρβων, Αλβανών, Καταλανών και Τούρκων, που σταμάτησαν το 1423 με την οριστική κατάκτηση της Θεσσαλίας από τον Τούρκο στρατηγό Τουραχάν. Ο Τουραχάν επανίδρυσε την πόλη και εγκαταστάθηκε για μεγάλο διάστημα στην περιοχή, που του παραχώρησε ως δώρο ο Σουλτάνος. Ακολούθησε η μεγάλη ακμή του Τυρνάβου που γύρω στον 17ο και 18ο αιώνα έφτασε τα 4.000 σπίτια, δηλαδή 20.000 κατοίκους περίπου. Οι περισσότεροι απ'αυτούς ήταν Έλληνες. Ο E. Brown, που επισκέφθηκε την πόλη στα 1666, σχηματισε την εντύπωση ότι ήταν πολύ σημαντική, καθόσον μάλιστα είχε δει 18 εκκλησίες και 3 τζαμιά. Με τον ερχομό του 19ου αιώνα έφτασε και η τελική παρακμή του Τυρνάβου. Από το ημερολόγιο του Άγγλου περιηγητή W. Leake μαθαίνουμε ότι το 1806 ο Τύρναβος περιελάμβανε 1.500 οικογένειες, από τις οποίες οι 70 ήταν Τουρκικές. Οι αιτίες στις οποίες αποδίδεται η ερήμωση είναι: αρκετά διαδοχικά χρόνια πανώλης, ο 1ος Ρωσικός πόλεμος, που έφερε τους Αλβανούς μαζικά στη Θεσσαλία και τελευταία, η κυριαρχία του Αλή Πασά, που ανάγκασε τους Τούρκους να φύγουν μακριά. Τα έξι (6) τζαμιά που υπήρχαν μέχρι τότε στον Τύρναβο, δείχνουν το μέγεθος που είχε φτάσει ο Τουρκικός πληθυσμός και μετά ελαττώθηκε. Σύμφωνα με το ημερολόγιο του Φ. Πουκεβίλ, το 1815 στην πόλη κατοικούσαν μόνο 3.000 Έλληνες και μερικοί Τούρκοι. Δυο χρόνια αργότερα, το 1817, ο Λαρισαίος Ιωάννης Οικονόμου αναφέρει ότι στον Τύρναβο υπήρχαν μόνο 1.000 σπίτια,

392

Τύρναβος 14-15 εκκλησίες, 2 μοναστήρια και 5-6 τζαμιά. Το 1836 επισκέφθηκε τον Τύρναβο ο Ιωάννης Λεονάρδος, ο οποίος αναφέρει ότι παρά τα όσα υπέφερε η πόλη από τις εκστρατείες κατά των Ελλήνων, μένει πάντα ανθηρή με 3.000 Έλληνες κατοίκους. Οι Τούρκοι που είχαν απομείνει ήταν μόλις 100 και από τα 6 τζαμιά που υπήρχαν πριν 20 χρόνια, σωζόταν μόνο τα 2. Το 1860, σύμφωνα με την περιήγηση του Νικ. Μάγνη, ο Τύρναβος αριθμούσε 4.500-5.000 κατοίκους, από τους οποίους μόνο 100 ήταν Οθωμανοί και οι υπόλοιποι Έλληνες. Είκοσι χρόνια μετά ο Νικ. Γεωργιάδης αναφέρει ότι κατοικούσαν στην πόλη 1.000 Ελληνικές οικογένειες και 100 Οθωμανικές. Την 1η Σεπτεμβρίου 1881 απελευθερώθηκε ο Τύρναβος από τους Τούρκους. Ο δήμος Τυρνάβου σχηματίσθηκε με το Β.Δ. της 31ης Μαρτίου 1883. Κατατάχθηκε στην Β' τάξη με πληθυσμό 8113 κατοίκους και έδρα τον Τύρναβο. Με το Β.Δ. της 27ης Σεπτεμβρίου 1890, ο δήμος Τυρνάβου κατατάχθηκε στην Α' τάξη με πληθυσμό 11485 κατοίκους. Η αύξηση του πληθυσμού συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια.

Ιστορική αναδρομή Ονομασία της πόλης Σχετικά με την προέλευση του ονόματος του Τυρνάβου, επικράτησαν τρείς εκδοχές. Σύμφωνα με την πρώτη, πρόκειται για σλαβική λέξη, που σημαίνει αγκαθότοπος, ενώ σύμφωνα με τη δεύτερη, ο Τύρναβος έλαβε το όνομα του από τις τούρνες, (τουρκικά = ποταμίσια λαβράκια) που διαβίωναν στα νερά του Τιταρήσιου ποταμού. Η τρίτη εκδοχή βασίζεται στο χειρόγραφο του 10ου αιώνα «Βίος του Αγίου Νικολάου του Νέου το εν Βουναίνη», όπου αναφέρεται το τοπωνύμιο «όρος Τέρναβον». Πολλοί ταύτισαν το όρος με τη σημερινή Μελούνα, στα ριζά της οποίας βρίσκεται ο Τύρναβος. Χτισμένος αριστερά του Τιταρήσιου σε 90μ. ύψος (που πηγάζει από το όρος Τίταρος), είναι στο σταυροδρόμι, που συνδέει την πεδιάδα της Λάρισας με την Ελασσόνα.

Η περιοχή πριν την ίδρυση της πόλης Η περιοχή του Τυρνάβου, λόγω των πλεονεκτημάτων της, προσέλκυσε τον άνθρωπο από την αυγή ακόμα του πολιτισμού του. Πρόσφατες έρευνες έφεραν στο φώς μια σπουδαία θέση της πρώιμης παλαιολιθικής εποχής (200-400 χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα) στην δυτική είσοδο των στενών της Ροδιάς, λίγο μετά τη συμβολή του Τιταρήσιου στον Πηνειό ποταμό. Η σημερινή θέση της πόλης και η ευρύτερη της περιοχή επιλέγονται για πρώτη φορά ως τόπος μόνιμης εγκατάστασης στη νεολιθική και την εποχή του χαλκού (7η-4η και 3η-1η χιλιετία π.Χ.). Μια χαμηλή κυκλική "μαγούλα", 300 μ. περίπου νοτιοανατολικά του σύγχρονου νεκροταφείου και ανάμεσα σε νεοκατασκευασμένα σπίτια αποτελούσε οικισμό της νεολιθικής εποχής. Λίγο βορειότερα, η μαγούλα Καραγάτς ή Μπαλαμπάνη, 600 μ. περίπου βορειοανατολικά της πόλης, είναι κάπως μεγαλύτερη και ψηλότερη από την προηγούμενη και χρονολογείται και αυτή στη νεολιθική - εποχή του χαλκού. Στην τοποθεσία Βρύση ή Αγία Άννα, στην οποία υπάρχει πηγή, καλούμενη "Κρύα Βρύση", 2,5χιλ. περίπου βορειοανατολικά του Τυρνάβου, η κατοίκηση υπήρξε συνεχής γύρω από το βραχώδες ύψωμα στο οποίο χτίστηκε το εξωκκλήσι της Αγίας Άννας, από τη νεολιθική εποχή. Πλούσια ευρήματα και κεραμική της νεολιθικής εποχής ήρθαν στο φως με ανασκαφές στη θέση αυτή. Η πηγή Μάτι αποτέλεσε το κυρίαρχο στοιχείο στην επιλογή της τοποθεσίας για μόνιμη εγκατάσταση. Εντοπίστηκαν δυο νεολιθικοί οικισμοί, σε απόσταση 300 μ. ο ένας από τον άλλο. Ο πρώτος βρίσκεται στις χαμηλές πλαγιές λόφου, 300 μ. βόρεια της πηγής και κατοικείται επίσης στην αρχαϊκή και ελληνιστική εποχή, ενώ ο άλλος απέχει 400 μ. περίπου βορειοανατολικά της πηγής. Η γνωστή μαγούλα Τσάλμα, 3,5 χιλ. περίπου νότια της πόλης, αποτελεί σπουδαίο οικισμό με συνεχή κατοίκηση στη νεολιθική, χαλκή και κλασική εποχή. Η μορφή του φαίνεται ότι αντιστοιχεί στο χαρακτηριστικό τύπο οικισμών της χαλκής εποχής.

393

Τύρναβος Η Βακουφική μαγούλα, 800μ. περίπου ανατολικά του Οινοποιείου, είναι ένας οικισμός της νεολιθικής και χαλκής εποχής. Στις ίδιες περιόδους χρονολογείται και ένας άλλος οικισμός, 4χιλ περίπου βορειοανατολικά του Τυρνάβου και δίπλα (νότια) στον Τιταρήσιο. Ο λόφος Καστρί, 3χιλ περίπου νοτιοανατολικά του Τυρνάβου, κατοικήθηκε σ' όλη την διάρκεια της χαλκής εποχής, στους κλασικούς, ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους και αποτέλεσε το κέντρο μιας σπουδαίας αρχαίας πόλης, της Φάλαννας. Ο λόφος Καστρί δεν πέρασε απαρατήρητος από τους περιηγητές. Κατά την άποψη του Leake: Το Καστρί αναμφιβόλως είναι η θέσις κάποιας Ελληνιστικής πόλεως καίτοι δεν μένει τώρα τίποτε, εκτός των θεμελίων ενός τετραγώνου πύργου αρχαίων χρόνων, στην κορυφή του λόφου, πλησίον του οποίου φαίνονται αρκετές εκσκαφές προς εξαγωγή κατεργασμένων λίθων, μεταφερθέντων στον Τύρναβο. Ο λόφος και η γύρω περιφέρεια είναι κατεσπαρμένα με θραύσματα ειδών. Άλλοι προϊστορικοί οικισμοί της ευρύτερης περιοχής του Τυρνάβου βρίσκονται στις θέσεις της Άργισσας, Οτζάκι μαγούλα, Αγίας Σοφιάς και Αράπη μαγούλας, οι οποίες έχουν ανασκαφεί και είναι συνυφασμένες με την μελέτη της Θεσσαλικής προϊστορίας. Περραιβία-Φάλαννα Στη θέση του Τυρνάβου δεν εντοπίστηκε κάποιος αρχαίος οικισμός των ιστορικών χρόνων. Η σημερινή πόλη όμως ανήκε στη «χώρα» της Φάλαννας, που τοποθετείται στο λόφο Καστρί. Το όνομα της οφείλει στην ομώνυμη Νύμφη, κόρη της Τυρούς και του Ενιππέα, η οποία απεικονίζεται στα νομίσματα της πόλης. Αρκετές από τις μαγούλες που αναφέρθηκαν γύρω από τον Τύρναβο, όπως η μαγούλα Τσάλμα ή η Αγία Άννα, αποτελούσαν μικρές κώμες της Φάλαννας. Η Φάλαννα αποτελούσε πόλη της νότιας συνοριακής γραμμής της Περραιβίας, η οποία βρισκόταν ανάμεσα στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, καταλαμβάνοντας χοντρικά την έκταση του Κάτω Ολύμπου. Οι Περραιβοί ήταν «περίοικοι» των Θεσσαλών και βρίσκονταν το μεγαλύτερο διάστημα κάτω από τον πολιτικό και οικονομικό έλεγχο της Πελασγικής Λάρισας. Ο Φίλιππος Β’ το 352 π.Χ. προσάρτησε την Περραιβία στο Μακεδονικό κράτος, αλλά με την πτώση της Μακεδονικής κυριαρχίας το 196 π.Χ. η Περραιβία βρέθηκε ξανά κάτω από τον έλεγχο των Θεσσαλών. Μερικές από τις γνωστές και γειτονικές με τη Φάλαννα περραιβικές πόλεις ήταν η Λειμώνη που είναι η ίδια με την ομηρική Ηλώνη στο Καστρί Αργυροπουλίου, η Κονδαία στη δυτική είσοδο των στενών της Ροδιάς και οι Γόννοι στο δυτικό άκρο της κοιλάδας των Τεμπών. Στενές σχέσεις υπήρχαν και με τις Θεσσαλικές πόλεις, βεβαίως με τις Θεσσαλικές πόλεις Λάρισα, Άργισσα κ.α

Βυζαντινή περίοδος Κατά τη Βυζαντινή περίοδο πραγματοποιήθηκαν ανακατατάξεις στην πόλη του Τυρνάβου και στην ευρύτερη περιοχή. Διαλύθηκαν πολλές αρχαίες πόλεις και από τον 9ο αιώνα εμφανίστηκαν νέοι οικισμοί. Το 14ο αιώνα παρατηρήθηκαν επιδρομές Σέρβων, Αλβανών, Καταλανών και Τούρκων. Το 1423 ο στρατηγός Τουραχάν, που θεωρείται ιδρυτής της πόλης του Τυρνάβου, κατέλαβε τη Θεσσαλία και του παραχωρήθηκε η περιοχή του Τυρνάβου ως δώρο από τον Σουλτάνο, με κληρονομική μεταβίβαση στους εκάστοτε απογόνους. Ο Τουραχάν φρόντισε για τη συγκέντρωση των σκορπισμένων κατοίκων στην πόλη, την ανέγερση τζαμιού, χριστιανικού ναού, ιδρυμάτων και την παραχώρηση προνομίων. Γύρω στα 1480, ο γιος του Τουραχάν παραχώρησε το χωριό, που ανήκε μέχρι τότε στην προσωπική του ιδιοκτησία, στα θρησκευτικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα, με σκοπό τη συντήρησή τους. Τη θρησκευτικότητα των κατοίκων από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας αντικατοπτρίζει η ύπαρξη 16 ναών από τον 17ο αιώνα και εξής. Τότε σημειώνεται μεγάλη ακμή στον Τύρναβο λόγω των προνομίων, που παραχωρήθηκαν από τους Τούρκους, με κορύφωση το 18ο αιώνα, όταν η πόλη είχε πληθυσμό 35.000 κατοίκους.

394

Τύρναβος

Ακμή και παρακμή Πολλά είναι τα στοιχεία που κατατάσσουν τον Τύρναβο ως ένα πνευματικό, θρησκευτικό και οικονομικό κέντρο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ήδη, από το τέλος του 17ου και σ' όλο το διάστημα του 18ου αιώνα η πόλη, που ήταν έδρα Καντονίου, αλλά και η γύρω περιοχή βρισκόταν στην ακμή της. Τότε αναπτύχθηκε μια σημαντική εκπαιδευτική δραστηριότητα. Πρόκειται για την περίφημη Σχολή του Τυρνάβου, τη γνωστή ως "ελληνομουσείο" που ιδρύθηκε το 1702 και στην οποία δίδαξαν διαπρεπείς Τυρναβίτες και άλλοι δάσκαλοι του γένους. Το θρησκευτικό αίσθημα ήταν πολύ υψηλό, αφού το 1770 υπήρχαν στη πόλη 16 εκκλησίες και 6 τζαμιά, κι έτσι ο μητροπολίτης μετέφερε την έδρα του από την Λάρισα στον Τύρναβο. Τον καιρό εκείνο μητρόπολη ήταν η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και κοντά της το μητροπολιτικό κτίριο και η Σχολή του Τυρνάβου. Οικονομική ακμή Στο ίδιο διάστημα ο Τύρναβος είχε αναπτυχθεί οικονομικά. Σ' αυτό συνέβαλε η άνθηση του εμπορίου, της βαφικής τέχνης και η παραγωγή μεταξωτών και βαμβακερών προϊόντων, όπως τα περίφημα κόκκινα "μπουχάσια", οι "αλατζάδες", οι μακριές "πετσέτες", καθώς και τα "σάλια" για το κεφάλι και τη μέση. Υπήρχαν τρία εργοστάσια βαφής που για κόκκινη χρωστική ουσία χρησιμοποιούσαν το γνωστό φυτό ρουβία ή βαφική "ριζάρι" και για γαλάζια το λουλάκι, ενώ τα υφαντήρια λειτουργούσαν σε πολλά σπίτια. Αναφέρεται ότι βαμβακερά νήματα για βαφή εισάγονταν στον Τύρναβο μέχρι και από τη Σμύρνη. Η ετήσια παραγωγή αλατζάδων έφτανε τα 20.000-30.000 τόπια. Τα υφάσματα αυτά (που τα χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή ναυτικών ρούχων) τα προωθούσαν σε μεγάλες ποσότητες στη Μάλτα, στο Λίβορνο, στην Τεργέστη και σε άλλα λιμάνια της Μεσογείου. Από όλες τις παραπάνω δραστηριότητες είχαν πλουτίσει πολλοί Τυρναβίτες και ολόκληρα η περιοχή βρισκόταν σε μεγάλη ακμή μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι φιλοξενήθηκε στον Τύρναβο μερικές φορές ο Σουλτάνος Μωάμεθ ο Δ' (1648-1687). Επίσης η πόλη έγινε τόπος κατοικίας των αντιπροσώπων των ευρωπαϊκών δυνάμεων Ρώσων, Ολλανδών, Σουηδών, Τρανσυλβανών κ.α. Την εποχή εκείνη οι εργάσιμες μέρες ανέρχοταν σε 200 το χρόνο, ενώ οι υπόλοιπες 165 ήταν γιορτές και αργίες. Παρακμή Το 1812 ανέλαβε την διοίκηση της Θεσσαλίας ο φοβερός και περιβόητος Βελής, γιός του Αλή Πασά, που επέβαλε δεινή τυραννία στους κατοίκους της. Ο ίδιος έκτισε ένα σαράι στη σημερινή Τούμπα, που παλαιότερα ήταν γνωστό με το όνομα "Σαράι", και το οποίο κάηκε το 1822 από τους Τούρκους του Σουλτάνου, όταν καταστράφηκε ο Αλή Πασάς και η οικογενειακή δυναστεία του. Εξάλλου, πλήγμα για την ανθηρή οικονομία του Τυρνάβου αποτέλεσε η επιστημονική πρόοδος της Ευρώπης που άρχισε να παράγει καλύτερης ποιότητας υφάσματα, με αποτέλεσμα να μη μπορούν να πωληθούν εκείνα του Τυρνάβου και να μειωθεί η παραγωγή τους. Σοβαρό πλήγμα και ίσως η χαριστική βολή για τον Τύρναβο ήταν και η πανώλη που το 1813 έπληξε την πόλη και την γύρω περιοχή. Η πανώλης του 1813 Βαρύτατη συμφορά για τον Τύρναβο υπήρξε η μεγάλη επιδημία πανώλους (πανούκλας) που έπληξε την Κωνσταντινούπολη (1812-1813), τη Σμύρνη (1812-1814) και από όπου μεταδόθηκε στα νησιά του Αιγαίου και στη Θεσσαλία (1813-1816). Αποτέλεσμα ήταν να ερημωθούν πολλές πόλεις και χωριά. Από μαρτυρία περιηγητή της εποχής εκείνης μαθαίνουμε ότι η μετάδοση της νόσου στην περιοχή έγινε από έναν άρρωστο Τάταρο, που ταξίδεψε από την Κωνσταντινούπολη και πέθανε στον Τύρναβο, όπου έγινε το μεγαλύτερο κακό. Ο αριθμός των νεκρών στην πόλη έφτασε τις 8.600.

395

Τύρναβος Τότε αφανίστηκαν οι υφαντουργοί και οι βυρσοδέψες και ερημώθηκαν οι βιοτεχνίες και τα βαφεία. Αρκετοί κάτοικοι ζήτησαν καταφύγιο σε άλλες περιοχές κι έτσι ο πληθυσμός του Τυρνάβου μειώθηκε στις 4-5 χιλιάδες. Ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ, που βρέθηκε τον καιρό εκείνο στον Τύρναβο, δίνει την παρακάτω περιγραφή: Ο Τύρναβος ήταν ένα απέραντο νεκροταφείο… τα περισσότερα χωριά του κάμπου φαίνονταν ερημωμένα ή θρηνούσαν τους νεκρούς τους, μονάχα μερικοί Τούρκοι μοιρολάτρες είχαν παραμείνει στη Λάρισα μαζί με τους Εβραίους που εμπορεύονταν τα πράγματα των πεθαμένων. Συγγραφείς της εποχής εκείνης επιρρίπτουν ευθύνες στις τουρκικές αρχές για την ίσως σκόπιμη αδιαφορία τους και την ανυπαρξία των ενδεδειγμένων προφυλακτικών ή απολυμαντικών μέσων. Επανάσταση του 1821 Όταν το 1821 κηρύχθηκε η ελληνική επανάσταση ξεχάστηκαν τα προνόμια που η μεγάλη πύλη είχε παραχωρήσει στον Τύρναβο, η δε πόλη αποτέλεσε το κέντρο των διερχομένων από τη Μακεδονία τουρκικών στρατευμάτων προς καταστολή των διαφόρων επαναστατικών κινηματών. Τότε οι Λαρισαίοι και οι Τυρναβίτες υπέστησαν πολλά δεινά. Επήλθε τότε η παρακμή στη σιτοκαλλιέργεια, βιοτεχνία κ.α. Στον Τύρναβο στα τέλη του 19ου αιώνα εκδιδόταν η εβδομαδιαία πολιτική εφημερίδα «Πελέκυς», με εκδότη τον Δυτικομακεδόνα Θεοδ. Μπαφάλη. Ανήκε στις πρώτες θεσσαλικές εφημερίδες και πρωτοεκδόθηκε το Νοέμβριο του 1882 (η πόλη είχε ενωθεί με την υπόλοιπη Ελλάδα ένα χρόνο πριν, το 1881).

Η απελευθέρωση του 1881 Η απελευθέρωση του Τυρνάβου έγινε την 1η Σεπτεμβρίου του 1881, όταν ολόκληρη η Θεσσαλία και η περιοχή της Άρτας προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα με απόφαση του συνεδρίου του Βερολίνου που συνήλθε το Μάρτιο του ίδιου χρόνου από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Την εποχή εκείνη της προσάρτησης, ο Τύρναβος παρουσίαζε όψη χωριού. Οι Τούρκοι κάτοικοί του έμειναν στο ανατολικό μέρος της πόλης, ενώ οι χριστιανοί, που ήταν περισσότεροι, στο δυτικό, όπου ήταν η μητρόπολη. Τότε, αν και οι Τούρκοι είχαν εξαιρετικά προνόμια και απαλλάσσονταν από τη στράτευση, άρχισαν να πωλούν τα ακίνητα τους και να μεταναστεύουν στη γειτονική Ελασσόνα και τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Σ' ολόκληρη την περιοχή επικρατούσε αταξία και η ληστεία βρισκόταν στο αποκορύφωμά της. Για την αποκατάσταση της τάξης ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης διόρισε αρχηγό του στρατού της Θεσσαλίας, τον στρατηγό Δημ. Γρίβα, γιο του Θεόδωρου Γρίβα, της ξακουστής οικογένειας των Γριβαίων, ο οποίος, σε σύντομο χρονικό διάστημα, επέβαλε τον νόμο του κράτους, με αποτέλεσμα να ηρεμήσει ολόκληρη η περιοχή. Έτσι, η κατάσταση στον Τύρναβο άρχισε σιγά-σιγά να βελτιώνεται, ενώ αναπτύχθηκε πολύ ο κομματισμός. Στην αρχή υπήρξαν 5 κομματίδια με επικεφαλής τον Αθανάσιο Ζαφειριάδη, τον γιατρό Μανωλάκη Δημητριάδη, τον υφασματέμπορο Σταμουλάκη Μουλούλη, που στη συνέχεια έγινε δήμαρχος, το Μανώλη Μουζά και το Θεόδωρο Μπαφάλη. Μετά τον θάνατο του Σταμ. Μουλούλη τα 5 αυτά κομματίδια συμπτύχθηκαν σε δύο με αρχηγούς τον Ζαφειριάδη και τον Δημητριάδη. Εξαιτίας των κομματικών ερίδων, ο Τύρναβος δεν είχε τότε καμιά πολιτιστική πρόοδο.

Κατά τον πόλεμο του 1897 Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 άρχισε στις 5 Απριλίου 1897 και ήταν ατυχής για την Ελλάδα. Η περιοχή του Τυρνάβου επηρεάστηκε από την πρώτη κιόλας μέρα, καθώς οι πρώτες συγκρούσεις έλαβαν χώρα στη Μελούνα, στους πρόποδες της οποίας βρίσκεται ο Τύρναβος. Επικεφαλής της ελληνικής ταξιαρχίας, που είχε καταλάβει τη γραμμή Μπουγάζι- Λουσφάκι – Γκρίτζόβαλη - Μελούνα, ήταν ο ταξίαρχος Μαστραπάς και διοικητής των τουρκικών στρατευμάτων ο Εντέμ Πασάς. Η μάχη άρχισε στις 6 το πρωί της Κυριακής των Βαΐων, 5 Απριλίου 1897, στη Μελούνα. Μετά από σθεναρή αντίσταση τα ελληνικά στρατεύματα, που εν τω μεταξύ έχασαν τον ταξίαρχό τους, υποχώρησαν στη γραμμή Λουσφάκι - Δελέρια, όπου έγινε τρομερή μάχη. Ύστερα από ηρωϊκή άμυνα μιας μέρας μπροστά στη μεγάλη αριθμητική υπεροχή του εχθρού, ο ελληνικός

396

Τύρναβος στρατός αναγκάστηκε να υποχωρήσει προς τη Λάρισα κι από εκεί στα Φάρσαλα. Οι κάτοικοι του Τυρνάβου και των γύρω χωριών, βλέποντας τα ελληνικά στρατεύματα να συμπτύσσονται, εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και έφυγαν με κάθε μέσο (σούστες, κάρα κ.λ.π.) προς τη Λάρισα. Η ανάμειξη του άμαχου πληθυσμού με τα υποχωρούντα στρατεύματα επέφερε μεγάλη σύγχυση. Ο τουρκικός στρατός κατέλαβε τον Τύρναβο στις 12 Απριλίου 1897. Οι Τυρναβίτες ακολούθησαν τα υποχωρούντα στρατεύματα και από τη Λάρισα,τα Φάρσαλα, το Δομοκό, τη Λαμία έφθασαν στην Χαλκίδα, στη Λειβαδιά και στην Αθήνα όπου έμειναν για έναν περίπου χρόνο ως πρόσφυγες. Οι Τούρκοι στην προέλασή τους προέβησαν σε εμπρησμούς και λεηλασίες. Τότε κάηκε το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου και ο κώδικας του δήμου όπου φυλάσσονταν τα πρακτικά της παλιάς κοινότητας και πολλά έγγραφα (φιρμάνια) ιστορικής αξίας που αφορούσαν τη λειτουργία της μονής. Αργότερα, χάρη στον Τούρκο διοικητή Κόλαγαν, που ήταν καλός και φιλόθρησκος άνθρωπος, οι Τούρκοι ήταν επιεικέστεροι. Το Μάιο 1897 οι Τούρκοι υποχώρησαν στη παλιά οριοθετική γραμμή της Μελούνας κι έτσι ο Τύρναβος ξαναβρήκε την ελευθερία του. Τότε, και μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, η πόλη άρχισε να συνέρχεται από την κακή όψη που παρουσίαζε κατά τα πρώτα χρόνια της προσάρτησής της.

Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1912-13 Ο νικηφόρος αυτός πόλεμος βρήκε τον Τύρναβο σε ανθηρή κατάσταση. Τα ελληνοτουρκικά σύνορα ήταν τότε στην κορυφογραμμή Μελούνας – Λουσφακίου – Τρυπημένης. Τα ερείπια των μεθοριακών σταθμών υπάρχουν και σήμερα. Με την κήρυξη του πολέμου, η κύρια δύναμη του ελληνικού στρατού από 110.000 άνδρες σε 7 μεραρχίες συγκεντρώθηκε στη Θεσσαλία. Τη διοίκηση ανέλαβε ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος. Αρχηγός του επιτελείου του στρατού ήταν ο υποστράτηγος Π. Δαγκλής και υπαρχηγός ο Βίκτωρ Δούσμανης, με βοηθούς τον Ιωάννη Μεταξά, τον Κωνσταντίνο Πάλλη και τον Ξενοφώντα Στρατηγό. Η δύναμη των Τούρκων με διοικητή τον Ταξίν Πασά ανερχόταν σε 50.000 άνδρες. Ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος πριν από τη γενική επίθεση συσκέφτηκε με τους επιτελείς του και κατέστρωσε τα επιτελικά σχέδια για τις επιχειρήσεις στο σπίτι του Μ. Τσολάκη που στη συνέχεια έγινε κοινοτικό κατάστημα, για λίγο καιρό ταχυδρομείο και το 1949 δημοτικό νοσοκομείο. Τελευταία το κτίριο χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση της μουσικής σχολής του Δήμου Τυρνάβου. Σήμερα καταβάλλονται προσπάθειες για την αναπαλαίωση του. Πριν από την επίθεση είχε προηγηθεί δοξολογία στην εκκλησία της Αγίας Φανερωμένης όπου παρευρέθηκε όλο το επιτελείο και σύσσωμος ο λαός του Τυρνάβου. Το πρωί της 5ης Οκτωβρίου του 1912 ο ελληνικός στρατός πέρασε τα σύνορα χωρίς να συναντήσει σοβαρή αντίσταση. Οι Τούρκοι, που αιφνιδιάστηκαν, προσπαθούσαν να καθυστερήσουν τον προελαύνοντα ελληνικό στρατό που από το Κουτσόχερο, το Μπουγάζι μέχρι την Μελούνα σφυροκοπούσε με τα πυροβόλα του αμείλικτα τις θέσεις του εχθρού. Έτσι, σε μια ημέρα μόνο, τα ελληνικά στρατεύματα κυρίευσαν την Ελασσόνα και προωθήθηκαν στα στενά του Σαραντάπορου όπου δόθηκε η πρώτη μεγάλη νικηφόρα μάχη. Έτσι, ξεκίνησε από τον Τύρναβο η απελευθέρωση της υπόλοιπης Ελλάδας.

397

Τύρναβος

Παραδοσιακές τέχνες του Τυρνάβου Η περίοδος του 18ου αιώνα χαρακτηρίζεται ακόμη από μια ανάπτυξη σε πολλούς τομείς, ένας από τους οποίους είναι η βιοτεχνία και συγκεκριμένα η υφαντική τέχνη. Τα προϊόντα της ντόπιας υφαντικής φημιζόταν σ’όλο τον ελλαδικό χώρο και εκτός αυτού. Ο Τύρναβος ήταν ονομαστός από την εποχή του Ιουστινιανού για τα τυπωτά ματαξωτά τα «σταμπωτά» του.

Υφαντουργία Οι κάτοικοι επεξεργαζόταν το μετάξι και το ύφαιναν. Μαζί με τα μεταξωτά υφάσματα εμπορευόταν και τα γνωστά «μπουχάσια», βαμβακερά υφάσματα βαμμένα με ριζάρι και τα γαλάζια βαμμένα με λουλάκι. Απαιτούνταν χρόνος, επιμονή και επιμονή εργασία για τις στάμπες-καλούπια, που το καθένα ήταν μοναδικό έργο τέχνης. Συνήθως οι σταμπωτές, που ήταν αυτοδίδακτοι, σκάλιζαν τις στάμπες, οι οποίες ήταν κατασκευασμένες από μαλακό ξύλο (φλαμούρι) ή σκληρό (αγριογκορτσιά). Η στάμπα με βασικό μαύρο περίγραμμα ονομαζόταν «μάνα» ή «μήτρα» και παρουσίαζε το πιο λεπτό σκάλισμα. Θέματα αντλούσαν από το ζωικό βασίλειο, από νεοκλασικά, αρχαιοελληνικά και νεότερα μοτίβα. Ξακουστοί σκαλιστές στον Τύρναβο ήταν ο Λεων. Σαΐνης (τέλος 19ου αιώνα) και ο Θεμ. Ιωαννίδης, που φοίτησε σε Σχολείο Τέχνης και τα έργα του βραβεύτηκαν δυο φορές στη Διεθνή Έκθεση Θες/κης (1931,1935). Στην εποχή της ακμής τα εργαστήρια απασχολούσαν πάρα πολλούς τεχνίτες. Από το 19ο αιώνα ως το 1950 περίπου ακμάζει και η δαντελοπλεκτική, που στόλιζε την τοπική ενδυμασία (πουκάμισα, μπόλιες, πετσέτες κ.α.). Είδος δαντέλας με βελόνα ήταν η μπιμπίλα, που κατασκευαζόταν από άσπρη ή χρωματιστή ή χρυσή κλωστή. Η πιο χαρακτηριστική πολύχρωμη μπιμπίλα ήταν τα «κουκάκια», που τα φορούσαν οι γυναίκες στην σκέπη τους (κεφαλομάντηλο). Προμήθεια κουκακίων γινόταν όχι μόνο από χωριά του Νομού Λάρισας αλλά και εκτός αυτού. Η μεταξουργία του Τυρνάβου άρχισε να δοκιμάζεται με την ανακάλυψη των συνθετικών υφαντικών υλών, ενώ η αμπελουργία δέχτηκε ισχυρό πλήγμα με τη φυλλοξήρα, που ενέσκηψε πριν 60 περίπου χρόνια. Η εκτεταμένη αμπελοκαλλιέργεια θεωρείται ο κύριος συντελεστής της οικονομικής ανάπτυξης του Τυρνάβου, στο οποίο θα πρέπει να προστεθούν η βαμβακοκαλλιέργεια και η πρόοδος της γεωργίας γενικότερα. Υπήρξε εποχή κατά την οποία οι Τυρναβίτες καλλιεργούσαν σε μεγάλη έκταση μουριές για τη μεταξουργία, από την οποία παράγονταν κάθε χρόνο κουκούλια σε μεγάλη ποσότητα, τα οποία και προωθούνταν στην Ευρώπη. Η αμπελουργία εκτός από τα περίφημα επιτραπέζια σταφύλια, παρήγαγε και εκλεκτά κρασιά, που είχαν κατακτήσει ολόκληρη την ελληνική αγορά. Κατά την εποχή της δουλείας δεν ξέφυγαν από το χαράτσι και οι Τυρναβίτες αμπελουργοί. Πλήρωναν κι αυτό το φόρο κρασιού, το λεγόμενο κρασομοίρι. Πρόκειται για το μερίδιο του κρασιού (μούστου) που έπαιρνε η τούρκικη διοίκηση από τους αμπελοκαλλιεργητές. Είναι η δεκάτη στα αμπέλια. Η πληρωμή του κρασομοιρίου γίνονταν σε χρήμα πριν από τον τρύγο, δηλαδή πριν ακόμη οι αμπελοκαλλιεργητές συνάξουν την σοδειά. Σύμφωνα με όσα αναφέρουν οι ιστορικοί, στον Τύρναβο αλλά και στη Λάρισα δούλευαν τα κόκκινα νήματα και ότι οι Αμπελακιώτες που απασχολούνταν σ’αυτά τα βαφεία όταν διαπίστωσαν ότι τα κέρδη από την δουλειά αυτή ήταν σημαντικά, έσπευσαν να δημιουργήσουν σχετικά εργαστήρια στην πατρίδα τους. Αναφέρεται μάλιστα και η πληροφορία πως την τέχνη της επεξεργασίας του βαμβακιού και της βαφής των νημάτων την έφεραν στον Τύρναβο από τη Μικρά Ασία Τυρναβίτες τεχνίτες και από εκεί διαδόθηκε στα Αμπελάκια και στη Ραψάνη. Την εποχή εκείνη ο Τύρναβος ήταν μεγάλο εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο, ενώ το εμπόριο και οι τυρναβίτικες βιοτεχνικές επιχειρήσεις πήγαιναν πολύ καλά. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι το 1810 η φιλοτεχνία ήταν λαμπρή και από τα χειροτεχνεία του Τυρνάβου, όπου κατασκευάζονταν μάλλινα και μεταξωτά υφάσματα, εξάγονταν βαμβακερό νήμα, πανιά και μαντήλια, καθώς και χρωματιστά υφάσματα. Σχετικά σημειώνεται ότι ο Γάλλος πρόξενος στην Άρτα έγραψε ότι, ο Τύρναβος έστελνε στη Γαλλία νήματα, πολύ πριν τα Αμπελάκια αρχίσουν να φτιάχνουν νήματα και αποκτήσουν βαφεία. Επίσης, ανέφερε ότι ο Γάλλος έμπορος αγόρασε στον Τύρναβο σημαντική ποσότητα νημάτων σε χρώμα κόκκινο που δεν ξεθώριαζε. Την ίδια τύχη με τον αμπελακιώτικο συνεταιρισμό, που χρεοκόπησε, είχαν και οι χειροτεχνίες του Τυρνάβου,

398

Τύρναβος όπου μάλιστα το 1813 εξολοθρεύτηκαν από την πανώλη περίπου 15.000 κάτοικοι της πόλης.

Τα σταμπωτά του Τυρνάβου Μετά την απελευθέρωση του 1881 έχουμε γραπτές μαρτυρίες για τα σταμπωτά του Τυρνάβου. Όμως η προφορική παράδοση ανάγει την δραστηριότητα αυτή σε πολύ παλιότερα χρόνια, τουλάχιστον στην αρχή του 19ου αιώνα. Κι είναι μάλλον βέβαιο, ότι η έλλειψη γραπτών μαρτυριών για την εποχή αυτή οφείλεται στην ποιότητα του είδους –τα σταμπωτά είναι πανικά καθημερινής χρήσης- και στην τοπική κατανάλωση της παραγωγής-δεν εξάγονται ούτε στην Ευρώπη, ούτε στην Ανατολή. Κάνοντας μια αναφορά στην πορεία και εξέλιξη της στάμπας στον γύρω από την Ελλάδα χώρο, καταλήγουμε ότι οι ρίζες της σταμπωτικής τέχνης φτάνουν μέχρι την αρχαιότητα και λαούς των Ινδιών, της Κίνας, της Αιγύπτου. Αναφέρεται μάλιστα σε βιβλίο της και στις ανασκαφές που έγιναν στον μικρασιατικό χώρο κι έφεραν στο φώς μια σειρά πήλινων σταμπών του 7.000 π.Χ. τις οποίες θεωρεί πιθανές προδρόμους των σημερινών ξύλινων. Από το υποθετικό παρελθόν φτάνουμε στον 16ο αιώνα μ.Χ. εποχή που η λαϊκή τεχνική εξελίσσεται σε τέχνη. Ονομαστά στην περιοχή της Μικράς Ασίας είναι τα εργαστήρια της Πόλης και των ακτών του Βοσπόρου. Ως προς τα σχέδια, την σύνθεση, την χρωματική ποικιλία υπάρχει αισθητή διαφορά, ανάμεσα στα εργαστήρια της Πόλης και του Βοσπόρου. Και στις δυο περιοχές ο τεχνίτης επηρεάζεται από τον φυτικό κόσμο φτιάχνει ξυλότυπα με σχέδια λουλουδιών, φύλλων που επαναλαμβάνονται πάνω στο ύφασμα. Στην Πόλη τα υφάσματα είναι πλουσιότερα κι από τον 17ο αιώνα ο τεχνίτης κινείται πάνω στο ύφασμα με ελευθερία κι έτσι καθιερώνεται ο ρυθμός του «τουρκομπαρόκ». Τον 18ο αιώνα στην πολιτική μαντήλα κάνει την εμφάνιση της η ανθρώπινη φιγούρα. Λαμβάνοντας υπόψη μας ότι η ισλαμική θρησκεία απαγορεύει τη χρήση μαντηλιών με ανθρώπινες φιγούρες καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η χρήση τους περιοριζόταν μόνο στους χριστιανούς. Γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα κι αρχές του 19ου αιώνα η σταμπωτική τέχνη διαμέσου των νησιών, περνά στα χέρια των τεχνιτών της κυρίως Ελλάδας. Από το 1858 στην ελεύθερη Ελλάδα ο βασιλιάς Όθωνας είχε καθιερωσει τα Ολύμπια, γενικούς διαγωνισμούς ανα τετραετία που στόχο τους είχαν να ωθήσουν σε βιομηχανία τα μέχρι τότε οικοτεχνήματα. Στα Ολύμπια του 1858 αμέσως μετά την ένωση της Θεσσαλίας με την Ελλάδα λαβαίνουν μέρος και Τυρναβίτες σταμπωτές και βραβεύονται. Οι στάμπες, τα καλούπια, όπως τις ονόμαζαν οι μάστοροι ήταν η κάθεμια ένα μοναδικό έργο τέχνης και χρειαζόταν χρόνο, επιμονή και επίμονη εργασία για να γίνει. Οι σκαλιστές ήταν συνήθως οι ίδιοι οι σταμπωτές, άλλοτε όμως κι ειδικοί τεχνίτες, που παρέμειναν ανώνυμοι, σκάλιζαν τα θέματα τους ελαφρά ή βαθειά πάνω σε ξύλινο κομμάτι. Από πληροφορίες ξέρουμε ότι στα εργαστήρια της Μικράς Ασίας σκάλιζαν τα μοτίβα σε μαλακά ξύλα, ενώ στον Τύρναβο και σε μαλακό ξύλο (φλαμούρι) και σε σκληρό (αγριογκορτσιά) για να μην καταστρέφονται τα καλούπια γρήγορα από την χρήση. Για να σκαλίσει ο σκαλιστής μια στάμπα ακολουθούσε ολόκληρη διαδικασία. Μετά από μια απλή επεξεργασία της επιφάνειας του ξύλου, σχεδίαζε πάνω σ’αυτή τμήμα της επιθυμητής μπορντούρας ή του θέματος και στη συνέχεια το σκάλιζε με κοπίδι. Κάθε τμήμα του σχεδίου έπρεπε να σκαλιστεί σε δυο, τρία διαφορετικά καλούπια ανάλογα με τα χρώματα που θα χρησιμοποιούσαν . Στις Ελλαδίτικες στάμπες τα θέματα εξακολουθούσαν να’ναι φυτικά, λουλούδια σε μπουκέτα ή σε ελεύθερη σύνθεση. Σ’αυτές όμως η θεματολογία περιλαμβάνει και γεωμετρικά σχήματα απλά ή σύνθετα, ζώα, νεοκλασικά μοτίβα ή και θέματα από την Αρχαία Ιστορία. Η ανθρώπινη μορφή δεσπόζει στις πάντες του Τυρνάβου. Ο Κίτσος κι η Σταρούλα, ο Τάσος κι η Γκόλφω, ο Μέγας Αλέξανδρος, τα αρραβωνιάσματα διακοσμούν το κέντρο της πάντας. Οι παραστάσεις αυτές έχουν σαν πρότυπο λιθογραφίες της εποχής που διακοσμούσαν λαϊκές φυλλάδες και κυκλοφορούσαν σ’όλο το ελληνικό χώρο. Οι σκαλιστές ήταν άνθρωποι αυτοδίδακτοι και με μεράκι. Τα χρώματα που χρησιμοποιούσαν στα σταμπωτά ήταν κατά το πλείστον φυτικά και κάθε εργαστήριο είχε τις δικές του μυστικές συνταγές για να επιτευχθούν οι επιθυμητές αποχρώσεις και η χρωματική λαμπρότητα. Το τύπωμα γίνεται σε πολλές φάσεις. Το ύφασμα αρχικά πλενόταν και σιδερόνοταν

399

Τύρναβος (κάτω από πέτρες) με προσοχή. Στη συνέχεια τυπωνόταν το περίγραμμα του σχεδίου με μαύρο καλούπι. Ακολουθούσε το τύπωμα των άλλων χρωμάτων με το δεύτερο και το τρίτο καλούπι. Η χρήση του πινέλου ήταν απαραίτητη. Μετά το κάθε τύπωμα το σταμπωτό στέγνωνε και ξαναδουλευόταν. Στη συνέχεια πλενόταν, σιδερόνοταν κι ήταν έτοιμο. Η διαδικασία αυτή των φάσεων τυπώματος γινόταν πάνω σε πάγκους με το ύφασμα καλά και τεντωμένο όπου ο μάστορας με γρήγορες κοφτές κινήσεις χτυπούσε πάνω στο ύφασμα την ποτισμένη με χρώμα στάμπα. Αυτός ο τρόπος αποτύπωσης σχεδίου πάνω στο ύφασμα ταιριάζει απόλυτα μ’αυτόν που ίσχυε και στα εργαστήρια της Μικράς Ασίας. Στον Τύρναβο ιδιαίτερα γνωστά σταμπωτά είδη ήταν τα καναπελίκια, οι μπερνέδες, οι μαξιλάρες, τα παπλώματα, τα τραπεζομάντηλα, οι πάντες, οι μαντήλες αλλά και ολόκληρα τοπία τσίτι για φορέματα. Τα εργαστήρια στην εποχή της ακμής τους, δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ως και την δεκαετία του 1930, απασχολούσαν πάρα πολλούς τεχνίτες, κυρίως γυναίκες που η καθεμιά ειδικεύοταν για ορισμένη φάση της εργασίας. Τα σταμπωτά τα εμπορεύοταν οι ίδιοι οι σταμπωτάδες ή τα διέθεταν σε γυρολόγους και μικροπωλητάδες. Μέχρι τη δεκαετία του 1960 τα σταμπωτά είχαν λειτουργική χρήση. Κάθε σπίτι είχε οπωσδήποτε κάποιο σταμπωτό κομμάτι. Στα ’22, μαζί με τους άλλους Έλληνες που έφυγαν από την Κων/πολη, ήταν και η οικογένεια του Γιώργου Ιωαννίδη. Στη βιασύνη της εγκαταλείποντας τόσο τραγικά την Πόλη, δεν πρόφτασε να πάρει άλλο τίποτα, εκτός από τις οικονομίες της σε χρήμα και την τέχνη της: Κατασκεύαζε σταμπωτά. Μη έχοντας που αλλού να καταφύγει, η οικογένεια τράβηξε στον Τύρναβο, όπου ήξερε πως υπήρχε κάποιο εργαστήρι για σταμπωτά. Εκεί αγόρασε, κοντά στο κέντρο ένα σπίτι, με αυλή μεγάλη, εγκατέστησε πρόχειρα ένα εργαστήρι και άρχισε την παραγωγή. Μοναδικό δείγμα οικοτεχνίας με μακρόχρονη παράδοση, τα σταμπωτά Τυρνάβου της οικογένειας Ιωαννίδη, σημείωσαν μεγάλη επιτυχία στην παράλληλη έκθεση με τις φωτογραφίες του Βασίλη Αγγλόπουλου, στο Στραβούργο. Οι ζωηροί, γεμάτοι ένταση χρωματισμοί τους έδωσαν χαρούμενη νότα στις τραγικές αρχαιοελληνικές φιγούρες που απεικονίζονταν στις φωτογραφίες. Η ιστορία του εργαστηρίου σταμπωτών του Θεμιστοκλή Ιωαννίδη, αρχίζει από το 1822, όταν η οικογένεια του πατέρα του Γιώργου Ιωαννίδη, κυνηγημένη από τους Τούρκους μαζί με τόσους Έλληνες, εγκατέλειψε την Προύσα της Μ.Ασίας για να εγκατασταθεί στον Τύρναβο. Ανάμεσα στα λιγοστά υπάρχοντα που η οικογένεια μπόρεσε να φέρει μαζί της στην Ελλάδα, ήταν και μερικές ξυλόγλυπτες σφραγίδες από το εργαστήρι που η οικογένεια Ιωαννίδη διατηρούσε στην Προύσα. Ο Θεμιστοκλής Ιωαννίδης, γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών, όπου μυήθηκε στην τέχνη της ξυλογλυπτικής, και έμελλε να γίνει ο γνωστός δημιουργός των σταμπωτών, τυπώνοντας σχέδια με ξυλόγλυπτες σφραγίδες πάνω σε βαμβακερό κυρίως ύφασμα. Τα τραπεζομάντηλα, οι κουρτίνες, τα μαξηλαράκια, τα τσεμπέρια, οι ποδιές, πραγματικά αριστουργήματα σχεδίων και ανεξίτηλων χρωμάτων, έχουν βραβευτεί πολλές φορές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η διαδικασία της δημιουργίας, απαιτεί έμπνευση, μεράκι και καλλιτεχνικό αισθητήριο. Το κάθε κομμάτι ανάλογα με το σχέδιο του απαιτεί τη χρήση διαφορετικού αριθμού από ξυλόγλυπτες σφραγίδες: η πάντα του Μ. Αλεξάνδρου, αποτελείται π.χ. από 48 ξυλόγλυπτες σφραγίδες. Η εξειδικευμένη εργάτρια έπρεπε να τοποθετήσει τις σφραγίδες πάνω στο βαμβακερό ύφασμα, με προσοχή και σταθερότητα, έτσι ώστε το τελικό σχέδιο, το περίγραμμα δηλαδή τυπωνόταν σε μαύρο χρώμα και τα υπόλοιπα όπως π.χ. το κόκκινο, το γαλάζιο, το κίτρινο ή το πράσινο έμπαιναν με πινέλο. Για να στεγνώνει το κάθε χρώμα, το βαμβακερό τυπωμένο ύφασμα έβγαινε στον ήλιο τόσες φορές, όσες ο αριθμός των χρωμάτων του. Ακολουθούσε το πλύσιμο που επαναλαμβανόταν δυο με τρεις φορές, σε μεγάλες στέρνες ή δεξαμενές, όπου διέλυαν διάφορα υγρά για να σταθεροποιηθούν τα χρώματα. Αφού στέγνωναν στον ήλιο, τα υφάσματα σιδερωνόταν και ήταν έτοιμα να διατεθούν στην αγορά όπου αγοραζόταν κυρίως από ανθρώπους με αγάπη και μεράκι και λαϊκή τέχνη. Αν και κάποτε το εργαστήρι του Θεμιστοκλή Ιωαννίδη απασχολούσε πάνω από 40 εξειδικευμένες εργάτριες, η παραγωγή δεν ήταν ποτέ μεγάλη, για τον απλούστατο λόγο ότι ήταν χειροποίητη. Το εργαστήρι σταμπωτών του Θ. Ιωαννίδη, με 2000 σήμερα ξυλόγλυπτες σφραγίδες σε ξύλο φλαμουριάς, είναι το μοναδικό που σώζεται

400

Τύρναβος ως τις μέρες μας, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε Ευρώπη, Αμερική και Αυστραλία. Στη Μουσούλ της Γαλίας, υπάρχει ένα εργοστάσιο εκτύπωσης σχεδίων με χρώματα πάνω σε βαμβακερό ύφασμα. Υπάρχουν τρεις ξυλόγλυπτες σφραγίδες μόνο, πέντε, έξι σε ομοιώματα κατασκευασμένα από πλαστικό, όπου έχουν περάσει ένα χρώμα καφέ για να δοθεί η αίσθηση του ξύλου, ενώ οι σφραγίδες και ο ρυθμός εκτύπωσης φτάνει τα 60 με 70 μέτρα το λεπτό σε όλα τα χρώματα. Σε μια προσπάθεια που έκαναν οι γάλλοι να εξαγάγουν αυτές τις μεταλλικές σφραγίδες για να τυπώνονται τα υφάσματα στις Ινδίες όπου το κόστος των εργατικών είναι χαμηλό, η γαλλική κυβέρνηση πρόβαλε βέτο, δηλώνοντας ότι αυτή η μορφή τέχνης θεωρείται εθνική κληρονομιά και απαγορεύτηκε η εξαγωγή. Στο Μουσείο Εκτύπωσης σε Ύφασμα, που βρίσκεται στη Μουσούλ και στεγάζεται σ’ένα μεγάλο γραφικό κτίριο, εκτίθενται εκτός από τις τρείς ξυλόγλυπτες σφραγίδες που αναφέραμε προηγουμένως, μεταλλικές σφραγίδες, τελάρα, μηχανές εκτύπωσης καθώς και μεταλλικοί κύλινδροι όπου παλαιότερα για να χαραχτεί το σχέδιο πάνω στον κύλινδρο από τον ειδικό καλλιτέχνη, χρειαζόταν πολλές φορές και ένας ολόκληρος χρόνος δουλειάς, ενώ σήμερα με την μοντέρνα τέχνη της φωτοσύνθεσης (off set), χρειάζονται για την αποτύπωση του σχεδίου πάνω στον κύλινδρο, κλάσματα δευτερολέπτου. Όλα τα παραπάνω είναι μια επιπλέον απόδειξη της μοναδικότητας τους εργαστηρίου σταμπωτών του Θεμιστοκλή Ιωαννίδη. Οι 2.000 ξυλόγλυπτες σφραγίδες ή καλούπια είναι έργα ανεπανάληπτης τέχνης, με σχέδια εμπνευσμένα από τη βυζαντινή και λαϊκή μας παράδοση. Δικαιολογημένα λοιπόν, έγιναν και είναι περιζήτητα όχι μόνο από τους έλληνες αλλά και από τους άγγλους, γάλλους, γερμανούς, ελβετούς, αυστριακούς και αμερικανούς που επισκέφτηκαν το εργοστάσιο σταμπωτών κατ’επανάληψη για να προμηθευτούν σε λογικές τιμές μερικά από τα ομορφότερα κομμάτια της λαϊκής μας τέχνης. Στην Ευρώπη έχουν γίνει δυο εκθέσεις σταμπωτών, η μια στην Γενεύη της Ελβετίας το 1990 και μια στο Στραβούργο της Γαλλίας τον Μάρτιο του 1992 όπου παρευρέθηκαν η δήμαρχος Σρασβούργου κ.Κατερίνα Τραουτμαν, η Άννα Ιωαννίδη, η κόρη του Θεμιστοκλή Ιωαννίδη, ο γενικός γραμματέας του Απόδημου Ελληνισμού κ.Αντρέας Ζαΐμης και η αντιπρόεδρος της ελληνικής κοινότητας του Στρασβούργου κ. Ρίτσα Μανδηλά - Σκριβενέρ. Ήδη σταμπωτά από το εργαστήρι του Θ. Ιωαννίδη, εκτίθενται στο Λαογραφικό Μουσείο Λάρισας, το Μορφωτικό Σύλλογο Τυρνάβου, το Λαογραφικό Μουσείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το Λαογραφικό Μουσείο Ναυπλίου, σε ιδιωτικές συλλογές στην Κύμη της Εύβοιας, στο Μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα και στο Λαογραφικό Μουσείο της Βασιλείας στην Ελβετία. Όμως, στην προσπάθεια αυτής της οικογένειας, είναι καιρός να προστεθεί και το ενδιαφέρον των αρμοδίων. Είναι απαραίτητη κάποια στοργή και ενίσχυση, για να χτιστεί ένα εργαστήρι της προκοπής, με φως, ήλιο και θέρμανση –ακόμη χρησιμοποιείται εκείνο που έγινε «προσωρινά» το 1923 και μοιάζει περισσότερο με αποθήκη. Η οικογένεια του Ιωαννίδη θα συνεχίσει με πίστη την παράδοση της χειροτεχνίας των σταμπωτών. Καλό, όμως, είναι να βρει όλη εκείνη τη συμπαράσταση που είναι απαραίτητη σε τέτοια θέματα, που δεν είναι μόνο θέματα οικογενειακά αλλά και εθνικά. Σήμερα η λειτουργική τους χρήση περιορίστηκε. Ωστόσο επειδή είναι μια τέχνη που χάνεται μέρα με την μέρα, πολλοί είναι οι πνευματικοί άνθρωποι που προσπαθούν να συλλέξουν και να προφυλάξουν και τα καλούπια και τα σταμπωτά υφάσματα σαν έργα τέχνης. Με την συλλογή αυτών των κομματιών θα μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε την πορεία κι εξέλιξη της τεχνικής αυτής από το παρελθόν στο σήμερα και στην εξέλιξη της τεχνικής αυτής από το παρελθόν στο σήμερα και την εξέλιξη της μέσα στα πλαίσια του μεσογειακού χώρου.

401

Τύρναβος

Δαντελοπλεκτική-κουκάκια Ο όρος δαντέλα χαρακτηρίζει ένα συγκεκριμένο είδος διακοσμητικής τέχνης, τις συνθέσεις της κλωστής, ανεξάρτητα από την τεχνική της κατασκευής: βελόνα ραψίματος, σαϊτα, κοπανέλλι, βελονάκι. Το είδος αυτό της τέχνης είχε αναπτυχθεί πολλούς αιώνες νωρίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Ελλάδα και την αρχαία και τη Βυζαντινή. Στο Θεσσαλικό χώρο δεν έχουν σωθεί δαντέλες παλιότερες του 19ου αιώνα και η δαντελοπλεκτική τέχνη εμφανίζεται από τον 18ο αιώνα ακμάζει τον 19ο αιώνα και συνεχίζει ως το 1950 περίπου και είναι γνωστή σ’όλα τα αστικά κέντρα. Ένα σπουδαίο αστικό κέντρο είναι και ο Τύρναβος που γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη –οικονομική και πνευματική-ήδη από την πρώιμη Τουρκοκρατία. Στην παραδοσιακή κοινωνία του Τυρνάβου, τη γεμάτη αρχοντιά, η δαντελοπλεκτική τέχνη ακμάζει από το 19ο αιώνα ως το 1950 περίπου. Οι κοπέλες μαθαίνουν μέσα στην οικογένεια από τις μάνες τους, να πλέκουν απλές και πολύπλοκες δαντέλες, που τις χρησιμοποιούν για τις ανάγκες του σπιτιού και για την προίκα τους. Η Τυρναβίτικη παραδοσιακή δαντέλα στόλισε την ενδυμασία –λεπτά γυναικεία και ανδρικά πουκάμισα-, μπόλιες και κρεβατόγυρους, πετσέτες, σεντουκοπάνια. Για την πλέξη της χρησιμοποιούν λεπτή άσπρη λινή, μεταξωτή ή μπαμπακερή κλωστή και σπανιότερα χρωματιστή. Από την άποψη της τεχνικής, συναντούμε ποικιλία. Και πρώτα-πρώτα εκείνες τις συνθέσεις που ονομάζουμε συνθέσεις κλωστής με κόμπους. Τεχνική η οποία δεν είναι τίποτε άλλο από την πλέξη της δαντέλας με το βελόνι. Ξεκινώντας από μια θηλιά που έφτιαχναν πάνω από τον αντίχειρα του αριστερού χεριού κι αυξάνοντας διαδοχικά τον αριθμό, έπλεκαν ένα δίχτυ με τετράγωνες θηλιές ανάλογο μ’αυτό που γίνεται με την σαϊτα. Ένας άλλος τρόπος, που επίσης ονομάζουν δίχτυ, είναι το πλέξιμο που κάνουν ξεκινώντας από μια γερή κλωστή –συνήθως βάζουν διπλή την κλωστή που κρατούν για να πλέξουν-και πάνω της στηρίζουν-δένουν σε ίσες αποστάσεις τους κόμπους με την βελόνα. Στην επόμενη σειρά κάθε κόμπος πιάνει στην ελεύθερη σειρά, ανάμεσα στους προηγούμενους κόμπους. Με το συνεχή πήγαινε-έλα δημιουργούν το ρομβοειδές δίχτυ, που είναι το συνηθέστερο. Το πανωκέντημα στους κόμπους με τη βελόνα δημιουργεί ποικίλους συνδυασμούς σχεδίων, γεωμετρικών και φυτικών. Ενώ φαίνεται πως στην περιοχή του Τυρνάβου έχει την αρχή του το πανωκέντημα εκείνο που σχηματίζει σταυρό με ρόμβους ανάμεσα σε κάθε κεραία του. Οι Τυρναβίτισσες με ξεχωριστή καλαισθησία πλέκουν και με το βελονάκι, συνθέσεις που αποτελούν αυτοτελείς δαντέλες. Με το βελονάκι επίσης έχουμε δαντέλες που προσαρμόζονται σε ύφασμα και δημιουργούν διαφορετικές ως προς την χρήση και λειτουργία, συνθέσεις μοτίφ σε σχήμα τετράγωνο ή κυκλικό ενώνονται μεταξύ τους και σε ύφασμα βαμβακερό, λινό ή μεταξωτό και δημιουργούν σεντουκοπάνια, πετσετάκια, πετσέτες. Τέλος, δαντέλες τελειώματος που το πλάτος τους είναι συνήθως μικρό, αλλά το μήκος τους ποικίλει ανάλογα με τη χρήση τους, στολίζουν μαξιλαροθήκες, τραπεζομάντηλα, κουρτίνες. Οι Τυρναβίτισσες δημιουργούν κλώστινες συνθέσεις και με το κοπανέλλι, το οποίο τους έδινε τη δυνατότητα να έχουν ελεύθερα και τα δυο τους χέρια κι επομένως να δουλεύουν με περισσότερη άνεση και σταθερότητα. Συνθέσεις με το κοπανέλλι έχουμε σε όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα, όμως από τα πρώτα κιόλας χρόνια του αιώνα μας οι συνθέσεις αυτές γίνονται όλο και σπανιότερες, ώσπου σταματούν, είτε γιατί ήδη από τα χρόνια της ακμής του το κοπανέλλι λίγες Τυρναβίτισσες γνώριζαν να το δουλεύουν κι επομένως δεν ήταν τόσο διαδομένο όσο άλλες τεχνικές γιατί ο παράγοντας της μόδας ευνόησε τις τεχνικές αυτές. Ένα άλλο είδος είναι η μπιμπίλα. Την έπλεκαν σε όλη την Ελλάδα, γι’αυτό θεωρείται η «γνησιότερη ελληνική δαντέλα». Οι μπιμπίλες πλέκονταν με τη βελόνα, με άσπρη ή χρωματιστή κλωστή, αλλά και με χρυσή. Η πιο

402

Τύρναβος χαρακτηριστική όμως πολύχρωμη δαντέλα κυρίως στην Θεσσαλία είναι τα κουκάκια. Οι γυναίκες, στη περιοχή της Λάρισας, στα Αμπελάκια, στο Τύρναβο, στη Τσαριτσάνη, στα Φάρσαλα και στην Αγιά, τα φόρεσαν στη σκέπη τους (κεφαλομάντηλο), τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. Τα κουκάκια γνώρισαν αξιόλογη ανάπτυξη στη περιοχή του Τυρνάβου. Τα κουκάκια τα οποία ήταν ο ανώτατος βαθμός εξέλιξης της μπιμπίλας, γινόταν με το βελόνι και με μεταξωτή κλωστή, το μπρισίμι. Τα κουκάκια ήταν ενσωματωμένα πάντα σε μαύρη μαντήλα, ακόμη και τα νυφιάτικα. Τα νυφιάτικα, τα φορούσαν οι νύφες τη μέρα του γάμου τους, ενώ τα άλλα τα φορούσαν άλλες τις μέρες του χρόνου, όχι όμως καθημερινά. Έτσι βλέπαμε να φορούν «σκέπες» με κουκάκια τις γιορτές, τις Κυριακές κ.λ.π. Τα κουκάκια, όπως αναφέραμε και παραπάνω άρχισαν να τα κατασκευάζουν και να τα φορούν στον Τύρναβο τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα μέχρι το α’μισό περίπου του 20ου αιώνα. Η παρακμή του κουκακιού ολοκληρώνεται μετά τον πόλεμο του ’40. Σπάνια πλέον βλέπουμε Τυρναβίτισα να φορά και πολύ περισσότερο να φτιάχνει κουκάκια. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Τύρναβος προμήθευε κοκάκια σε πολλά χωριά όχι μόνο του νομού Λάρισας, αλλά και έξω απ’αυτόν. Δαντέλες εξακολουθούν και σήμερα να φτιάχνουν σε περιορισμένη κλίμακα φυσικά και κυρίως οι μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες.

Ο πρώτος Κινηματογράφος Το 1928 υπήρχαν 71 αίθουσες κινηματογράφου σε ολόκληρη την Ελλάδα. Από αυτές 13 βρίσκονταν στην Αθήνα, 6 στον Πειραιά, 7 στην Θεσσαλονίκη, 5 στην Καβάλα, 4 στον Βόλο, 3 στα Χανιά, 2 στο Ηράκλειο, 2 στην Κόρινθο, 2 στην Καλαμάτα, 2 στην Λαμία, 2 στην Μυτιλήνη, 2 στην Ξάνθη, 2 στην Πάτρα κι από μια στο Αγρίνιο, στο Αργοστόλι, στην Αμαλιάδα, στο Άργος, στο Αίγιο, στην Αλεξανδρούπολη, στους Γαργαλιάνους, στη Δράμα, στην Έδεσσα, στα Ιωάννινα, στη {{ΣάμοςΣάμο, στα Τρίκαλα, στον Τύρναβο και στην Χίο. Η κινηματογραφική αίθουσα στον Τύρναβο ήταν μια μεγάλη αλάνα, φραγμένη με καλάμια κι έφερνε το όνομα «Μάντρα». Η Μάντρα βρισκόταν στην τωρινή θέση του Πρατηρίου Υγρών Καυσίμων Αφων Σάμπρη –απέναντι από την Τούμπα. Το οικόπεδο που είχε νοικιαστεί ανήκε από τότε στην οικογένεια Σάμπρη. Οι ιδιοκτήτες που πέρασαν από αυτό το χώρο και τον εκμεταλλεύτηκαν ήταν, σύμφωνα με τα στοιχεία που βρέθηκαν: Ένας βλάχος ονόματι Λυγούρας, ο Σταύρος Γκούμας κι κάποιος από την Αγιά, αλλά το όνομά του δεν το θυμόταν κανείς. Οι προβολές γίνονταν από τις γνωστές ογκώδεις μηχανές της εποχής και αντί για πανί χρησιμοποιούσαν τον λευκό τοίχο του απέναντι σπιτιού. Όσο για τις προβολές των ταινιών, οι συντριπτικές πλειοψηφίες των προγραμμάτων στις παραπάνω αίθουσες είναι ξένες ταινίες. Απ’τις ελληνικές που άφησαν εποχή εκείνη την περίοδο ήταν το «Έρως και κύματα», δραματικό ειδυλλιον σε 8 μέρη των Αφών Γιαζιάδη, «Το λιμάνι των δακρύων» και η περίφημη «Αστέρω». Πάντως αποδείχτηκε πως πιο εύκολα οι παλιοί θυμόντουσαν τους τίτλους των ταινιών, παρά τους ιδιοκτήτες. Μετά τον πόλεμο παρουσιάσθηκαν και άλλες αίθουσες κινηματογράφου στον Τύρναβο (Μαξίμ – Rex – Άνεσις κ.λ.π.).

Προσωπικότητες-ευεργέτες της πόλης Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός άγγιξε και του Τυρναβίτες διανοούμενους, οι οποίοι δέχονταν επιρροές από το Γαλλικό Διαφωτισμό (Βολταίρος) και από τους Έλληνες της ίδιας πνευματικής κίνησης (Μοισιόδακας, Καταρτζής κ.α.). Εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού στην περιοχή ήταν οι Δημ. Αλεξανδρίτης (γιατρός στη Βιέννη, μετάφραση από τα αγγλικά της ιστορίας της Ελλάδας-σύγγραμμα του Γκόλντσμιθ και τη Γεωγραφία του Άραβα Αμπουλφέδα), Γ. Ζαχαριάδης, Λαζ. Πάσχος, Στεφ. Δούγκας (μαθηματικός, φιλόσοφος, πρώτος διδάσκαλος της φιλοσοφίας του Σέλινγκ), Κων/νος Κουσκουρούλης κ.α. Επίσης, οι Τυρναβίτες συνέδραμαν οικονομικά για την έκδοση επιστημονικών συγγραμμάτων, κυρίως μεταφράσεων Ευρωπαίων στοχαστών και επιστημόνων. Μεγάλη παράλειψη θα ήταν αν δεν αναφέραμε τα ονόματα των Τυρναβιτών αγωνιστών στα δύσκολα χρόνια του ξεσηκωμού όπως: Αναστασίου Γ., Πάγκαλος

403

Τύρναβος

404

Κυρ. (υπαξιωματικός Β’ τάξης), Τουρναβίτης Δημ. (επικεφαλής στρατιωτών, ανθυπολοχαγός, υπολοχαγός, μοίραρχος ιππικού). Το χρονικό διάστημα 17ο-18ο αιώνα επίσης έζησαν στον Τύρναβο και εργάστηκαν γιατροί, οι οποίοι μελέτησαν τα παραδοσιακά ιατρικά συγγράμματα (Μάρκος Πορφυρόπουλος, Διονύσης και Ματθαίος –ιερομόναχοι της Ολουμπιώτισσας). Από τον Τύρναβο ξεκίνησαν και οι Δάσκαλοι του Γένους Αλέξανδρος Τυρναβίτης και Ιωάννης Δημητριάδης-Πέζαρος. Γνωστοί Τυρναβίτες είναι επίσης ο ζωγράφος Δανιήλ Δανιήλ, καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών της Πανόρμου Τήνου και ο συγγραφέας, εκπαιδευτικός και διδάκτωρ της φιλολογίας Αχιλλέας Τζάρτζανος. Τέλος, ευεργέτις της πόλης είναι και η Ευθυμία Γουνιτσιώτη. Γεννήθηκε στον Τύρναβο το 1847. Με δαπάνες της ανεγέρθηκαν τα κτίρια του τρίτου και πέμπτου δημοτικού σχολείου, καθώς και οι νάρθηκες των εκκλησιών Αγίου Δημητρίου και Αγίου Ιωάννου. Επίσης ενίσχυσε, με μεγάλα χρηματικά ποσά, φτωχές οικογένειες του Τυρνάβου. Πέθανε το 1979. Ο τάφος της βρίσκεται στο νεκροταφείο της πόλης. Μία οδός στην πόλη του Τυρνάβου ονομάστηκε προς τιμήν της "Οδός Ευθυμίας Γουνιτσιώτη".

Δήμαρχοι του Τύρναβου • Πανταζής Πλάκας (18 Νοεμβρίου 1891-26 Νοεμβρίου 1957) 19 Ιανουαρίου 1955-26 Νοεμβρίου 1957 • • • • •

Εμμανουήλ Αρίδας (1892-18 Απριλίου 1982) 1 Δεκεμβρίου 1957-24 Μαιου 1959 Δημήτριος Νασίκας (23 Οκτωβρίου 1920- ) 1959-11 Ιουνίου 1967 Ιάσων Χατζηκρανιώτης (1932-4Ιανουαρίου 1997) 1 Ιουνίου 1975-31 Δεκεμβρίου 1978 Δημήτριος Κουγιώνης (29 Ιουλίου 1952-) 1 Ιανουαρίου 1979-31 Δεκεμβρίου 1994 Νικόλαος Χελιδόνης (1941-17 Αυγούστου 1996) 1 Ιανουαρίου 1995-17 Αυγούστου 1996

Πρόσφατα, την περίοδο 2002 - 2006 ήταν δήμαρχος ο κ. Αθανάσιος Νασίκας ο οποίος στις εκλογές του Οκτωβρίου 2006 έδωσε τη σκυτάλη του στον καινούργιο δήμαρχο κ. Χρήστο Κιτσίδη.

Εξωτερικές συνδέσεις • Ιστοσελίδα Δήμου Τυρνάβου [2] Η αρχική έκδοση του άρθρου χρησιμοποιεί υλικό από την ιστοσελίδα http://www.tirnavos.gr''

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A4%CF%8D%CF%81%CE%BD%CE%B1%CE%B2%CE%BF%CF%82& params=39_44_7_N_22_17_13_E_type:city(13000)_region:GR [2] http:/ / www. tirnavos. gr/

405

Φλώρινα Φλώρινα Συντεταγμένες: 40°46′57″N 21°24′32″E40.7824, 21.4089 [1] Φλώρινα

Φλώρινα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Μακεδονία Περιφέρεια

Δυτικής Μακεδονίας

Νομός

Φλώρινας (πρωτεύουσα)

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 7 Επίσημος πληθυσμός

16.771 (2001)

Έκταση

150,6 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

53100

Τηλεφωνικός κωδικός

23850

Δήμαρχος

Παπαναστασίου Στ.

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. cityoflorina. gr

Η Φλώρινα (τουρκικά Florina, εβραϊκά ‫ הנירולפ‬- Πλούρινα, αλβανικά Follorina - Φολλόρινα, βουλγαρικά/σλαβομακεδονικά: Лерин - Λερίν) είναι πόλη της Δυτικής Μακεδονίας και πρωτεύουσα του νομού Φλωρίνης. Η πόλη της Φλώρινας βρίσκεται σε υψόμετρο 680 μέτρων και έχει πληθυσμό περίπου 20.000 κατοίκων (Ιανουαριος 2010).

Φλώρινα

406

Ιστορία Αρχαιότητα Η αρχαία ονομασία της περιοχής ήταν Λυγκηστίς, που ήταν ένα αυτόνομο αρχικά μακεδονικό κρατίδιο, στο οποίο κατοικούσαν συγγενή ελληνικά-μακεδονικά φύλλα δωρικής καταγωγής, και το οποίο ο Φίλιππος Β' ένωσε με το δικό του μεγάλο μακεδονικό βασίλειο. Η περιοχή οφείλει την ονομασία της στον πρώτο μυθικό βασιλιά της, τον ήρωα και αργοναύτη Λυγκέα. Στην περιοχή των Πρεσπών πριν από την κάθοδο των Δωριέων κατοικούσαν οι Βρύγες, οι οποίοι μετανάστευσαν στη Μικρά Ασία, ονομάστηκαν Φρύγες και συμμετείχαν στον τρωικό πόλεμο ως σύμμαχοι των Τρώων. Οι δύο λίμνες ονομάζονταν αντίστοιχα Μικρή και Μεγάλη Βρυγηίς. Η πόλη της Φλώρινας χτίστηκε κατά την βυζαντινή εποχή. Το όνομα προέρχεται πιθανώς από τη λέξη χλωρό λόγω του κλίματος και της βλάστησης της περιοχής.

Νεότερη εποχή Επί Τουρκοκρατίας η Φλώρινα ήταν τοπικό εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων της Μουσουλμάνοι. Το 16ο αιώνα δρα στην περιοχή ο αρματολός Τσολάκης[2] . Από τη Φλώρινα κατάγονταν ο νεομάρτυρας Αγαθάγγελος που μαρτύρησε το 1727 στο Μοναστήρι[3] . Κατά το 1821 οι Έλληνες ήταν περίπου 80 οικογένειες[i]. Με το ξέσπασμα της Ελληνικής επανάστασης του 1821, οι Οθωμανοί συγκέντρωσαν στην κεντρική πλατεία της πόλης τους πρόκριτους, και τους κρέμασαν[4] . Το 1890 ο Γάλλος περιηγητής Berard επισκέπτεται την πόλη και αναφέρει πως τα 3/4 των κατοίκων ήταν Μουσουλμάνοι (κυρίως Αλβανοί και Σλάβοι προσηλυτισμένοι). Όλοι οι Χριστιανοί,τους αναλογούσαν περίπου 500 οικίες, ήταν Έλληνες εκτός από περίπου 300 Βουλγάρους[ii]. Στο Μακεδονικό Αγώνα, η πόλη ανέδειξε σημαντικούς οπλαρχηγούς, όπως ο Νικόλαος Πύρζας (1880 - 1947)[5] [6] και ο Πέτρος Χατζητάσης[7] [8] , ενώ ηγετική μορφή στην περιοχή ήταν ο Ξενοφών Πούσκας[9] [10] . Η πόλη απελευθερώθηκε τελικά από τον ελληνικό στρατό στις 7 Νοεμβρίου του 1912.

Νικόλαος Πύρζας

Σλαβομακεδόνες Στην πόλη υπάρχουν και κάποιοι Σλαβομακεδόνες οι οποίοι ομιλούν μία ντόπια διάλεκτο της Σλαβομακεδονικής (η διάλεκτος αυτή αποκαλείται και "ντόπικα"), και δεν είναι αναγνωρισμένη από το Ελληνικό κράτος ως επίσημη γλώσσα[11] . Η διάλεκτος αυτή ομιλείται επίσης και από τους γηγενείς σλαβόφωνους ή δίγλωσσους (ελληνικά - σλαβικά)[12] Έλληνες Μακεδόνες[13] . Το 1995, δημιουργήθηκε ένταση σχετικά με τη χρήση ή όχι της κυριλλικής γραφής για την διάλεκτο αυτή αλλά και λόγω της ονομασίας της διαλέκτου (Σλαβομακεδονική) που σχετίζεται με το Μακεδονικό ζήτημα. Το θέμα αυτό έφτασε μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων όπου η Ελλάδα καταδικάστηκε δύο φορές (υπόθεση Σιδηρόπουλου και υπόθεση Ουράνιου Τόξου). [14] [15] Στη Φλώρινα εδρεύει το μειονοτικό κόμμα Ουράνιο Τόξο που εκπροσωπεί την ομάδα των Σλαβομακεδόνων. Το κόμμα δεν έχει ιδιαίτερη δύναμη εντός της πόλης της Φλώρινας, καθώς στις Ευρωεκλογές του 2009 κατάφερε να αποσπάσει μόνο 36 ψήφους[16] .

Φλώρινα

407

Τουρισμός Το ιδιαίτερα πλούσιο φυσικό τοπίο του νομού καθώς και οι προσπάθειες σημαντικών Φλωρινιωτών έδωσαν την ευκαιρία στη Φλώρινα να αναπτυχθεί μέσα απο προγράμματα προώθησης του οικοτουρισμού εκμεταλευόμενοι κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του κοινοτικού πλαισίου στήριξης. Θεωρείται πόλη των καλλιτεχνών, διαθέτοντας δεκάδες ζωγράφους, επαγγελματίες και ερασιτέχνες. Το χιονοδρομικό κέντρο του Πισοδερίου βρίσκεται στη θέση Βίγλα μόλις 18 χιλιόμετρα απο την πόλη της Φλώρινας. Έχει δημιουργηθεί ένα αξιόλογο σαλέ και 10 πίστες εξυπηρετούν τους επισκέπτες. Διαθέτει τη μεγαλύτερη πίστα Ολυμπιακών προδιαγραφών στην Ελλάδα.

Ο καθεδρικός Ναός

Πολιτισμός Στην πόλη λειτουργούν το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, η Πινακοθήκη Φλωρινιωτών Καλλιτεχνών, η Δημόσια Βιβλιοθήκη "Βασιλικής Πιτόσκα" και τα Λαογραφικά Μουσεία της Λέσχης Πολιτισμού Φλώρινας και του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Φλωρίνης "Ο Αριστοτέλης".

Έθιμα

Νεοκλασσικά κατά μήκος του ποταμού Σακουλέβα

Στην πόλη της Φλώρινας αλλά και στα γύρω χωριά τις παραμονές των Χριστουγέννων στις 23 Δεκεμβρίου ανάβουν τις φωτιές με μεγαλύτερη τη φωτιά στην Πλατεία Ηρώων. Οι φωτιές αυτές ανάβονται με κλεμμένα ξύλα και η προετοιμασία ξεκινά πολύ καιρό πριν. Γύρω απο τις φωτιές στήνεται γλέντι και φαγοπότι και συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοι αλλά και πάρα πολλοί τουρίστες. Το έθιμο αυτό λένε μερικοί πως γίνεται με σκοπό να διώξουν τα κακά πνεύματα. Ένα άλλο έθιμο που υπάρχει σε χωριά της Φλώρινας είναι το μασκάρεμα την εποχή των γιορτών των Χριστουγέννων, οι κάτοικοι εφοδιασμένοι με πλαστικά ρόπαλα χτυπάνε τους περαστικούς, το έθιμο αυτό λένε ότι κρατάει απο την εποχή που θέλαν να φυγαδεύσουν τους αντάρτες οπότε και τους μασκάρευαν για να χαθούν στο πλήθος.

Γνωστοί Φλωρινιώτες • • • • • •

Νικόλαος Πύρζας, Μακεδονομάχος Δημήτριος Καλαμάρας, γλύπτης Λεωνίδας Καλαμάρας, καθηγητής γλυπτικής στο πανεπιστήμιο του Περθ Νικόλαος Τσουλιάς, τέως πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Καμπέρας Θεόδωρος Τσαπάνος, καθηγητής σεισμολογίας Α.Π.Θ. Χαράλαμπος Παπαγεωργίου, καθηγητής Μαθηματικών Πανεπιστημίου Αθηνών, κοσμήτορας Σχολής Θετικών Επιστημών • Θεμιστοκλής Χατζηιωάννου, καθηγητής χημείας, ακαδημαϊκός, ιδρυτής του εργαστηρίου Αναλυτικής Χημείας, του Πανεπιστημίου Αθηνών • Πάνος Παπαζάχος ζωγράφος • Αλέξης Αλεξούδης, πρώην διεθνής ποδοσφαιριστής

Φλώρινα

Σημειώσεις i. ^ Κ.Ρωμαίου:«EΛΛΑΣ», τόμος 2ος, σελ 492 , εκδ. Γιοβάνη. ii.^ V.Bérard:«Τουρκία και Ελληνισμός», σελ 357 (Εκδ.Τροχαλία-Παρουσία)

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A6%CE%BB%CF%8E%CF%81%CE%B9%CE%BD%CE%B1& params=40. 7824_N_21. 4089_E_type:city(14318) [2] Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας - Ιστορία (http:/ / www. florina. gr/ index. php?option=com_content& view=article& id=49& Itemid=119) [3] Το συναξάριον της Εκκλησίας, Αγίων Νεομαρτύρων Βιογραφικά, καθηγητής Αντώνιος Μάρκου (http:/ / churchsynaxarion. blogspot. com/ 2009/ 12/ blog-post_27. html) [4] Διαδικτυακές πύλες, Δήμος Φλώρινας, Η ιστορία της πόλης (http:/ / www. cityoflorina. gr/ index. php?option=com_content& task=view& id=50& Itemid=250) [5] ΓΕΣ, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Ο Μακεδονικός Αγών και τα εις Θράκην Γεγονότα, Αθήνα 1979, σσ. 147, 149, 150 [6] Douglas Dakin, The Macedonian Struggle, Αθήνα 1985, σσ. 65, 67 [7] ΓΕΣ, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Ο Μακεδονικός Αγών και τα εις Θράκην Γεγονότα, Αθήνα 1979, σ. 115 [8] Αρχείο Διεύθυνσης Εφέδρων Πολεμιστών, Αγωνιστών, Θυμάτων, Αναπήρων, Αρχείο Μακεδονικού Αγώνα, φ. Χ-137 [9] Επετηρίς Αγωνιστών Μακεδονικού Αγώνος 1903-1909, αύξων αριθμός 3497 [10] Αφανείς, γηγενείς Μακεδονομάχοι, επιστημονική επιμέλεια Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, χορηγός Νικόλαος Μάνος, Εταιρεία

Μακεδονικών Σπουδών, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2008, σ. 179 [11] Βιβλίο Τάσος Κωστόπουλος: Η απαγορευμένη γλώσσα - Κρατική Καταστολή των Σλαβικών Διαλέκτων στην Ελληνική

Μακεδονία.

[12] Χρήστος Μανδατζής, διδάκτωρ ιστορίας, επιστημονικός συνεργάτης του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) Θεσσαλονίκης, Η μετανάστευση από τη Μακεδονία (http://www.imma.edu.gr/imma/history/18.html) [13] Δημήτριος Ε. Ευαγγελίδης, Το γλωσσικό ιδίωμα των γηγενών σε περιοχές της Μακεδονίας (http:/ / www. antibaro. gr/ node/ 247) [14] Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων. Case of Sidiropoulos and others v. Greece (http:/ / www. icnl. org/ knowledge/ pubs/ Sidiropoulos. pdf) (57/1997/841/1047) 10 Ιουλίου 1998. (pdf) (Αγγλικά) [15] Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων-Πρώτο Τμήμα. Υπόθεση Ουράνιου Τόξου και λοιπών κατά Ελλάδας (http:/ / www. nsk. gr/ edad/ ee276. pdf) Προσφυγή αριθ. 74989/01 (μετάφραση στα ελληνικά από το Ελληνικό Νομικό Συμβουλίο του

Κράτους), 9/09/2010. (pdf) [16] Εκλογικά τμήματα πόλεως Φλωρίνης: από το 131 έως το 150 Εκλογικό τμήμα (http:/ / www. ypes. gr/ UserFiles/ f0ff9297-f516-40ff-a70e-eca84e2ec9b9/ 10neweklogik_tmhmata. xls). Αποτελέσματα ανά τμήμα: Ε.Τ. 131 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140131), Ε.Τ. 132 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140132), Ε.Τ. 133 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140133), Ε.Τ. 134 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140134), Ε.Τ. 135 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140135), Ε.Τ. 136 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140136), Ε.Τ. 137 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140137), Ε.Τ. 138 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140138), Ε.Τ. 139 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140139), Ε.Τ. 140 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140140), Ε.Τ. 141 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140141), Ε.Τ. 142 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140142), Ε.Τ. 143 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140143), Ε.Τ. 144 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140144), Ε.Τ. 145 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140145), Ε.Τ. 146 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140146), Ε.Τ. 147 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140147), Ε.Τ. 148 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140148), Ε.Τ. 149 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140149), Ε.Τ. 150 (http:/ / ekloges-prev. singularlogic. eu/ e2009/ pages/ index. html?lang=el& go=periferia_tmima. html?id=14-140150)

408

Φλώρινα

Βιβλιογραφία • Βιβλίο - Τάσος Κωστόπουλος: Η απαγορευμένη γλώσσα - Κρατική Καταστολή των Σλαβικών Διαλέκτων στην Ελληνική Μακεδονία, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Δ' Έκδοση, Αθήνα 2008, ISBN: 978-960-8087-73-6.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • • • • • •

Νομαρχία Φλώρινας (http://www.florina.gr) Δήμος Φλώρινας (http://www.cityoflorina.gr) Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (http://www.spp.gr/default.asp) Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Φλωρίνης "Ο Αριστοτέλης" (http://www.fsfa.gr) Κέντρο ανάπτυξης και Προώθησης Τουρισμού Ν.Φλώρινας (http://www.inflorina.gr) Τ.Ε.Ι. Πειραιά, Παρουσίαση Φλώρινας (http://hellas.teipir.gr/Thesis/Florina/index.htm)

409

410

Χαλκίδα Χαλκίδα Συντεταγμένες: 38°28′00″N 23°36′00″E38.4667, 23.6 [1] Χαλκίδα

Χαλκίδα Γεωγραφικό Διαμέρισμα Στερεά Ελλάδα Περιφέρεια

Στερεά Ελλάδα

Νομός

Εύβοιας

Επίσημος πληθυσμός

55.264 (2001)

Ταχυδρομικός κώδικας

34100

Τηλεφωνικός κωδικός

22210

Δήμαρχος

Θανάσης Ζεμπίλης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. chalkida. gr/

Η Χαλκίδα είναι η πρωτεύουσα και ο κύριος λιμένας του νομού Εύβοιας της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Είναι κτισμένη στις δύο πλευρές του πορθμού του Ευρίπου με το ένα κομμάτι της να βρίσκεται στην νήσο Εύβοια και το άλλο της στην Στερεά Ελλάδα. Στην ηπειρωτική πλευρά της στον λόφο της Κανήθου δεσπόζει το ενετικό κάστρο του Καράμπαμπα που μαζί με την γέφυρα του Ευρίπου και το μοναδικό φαινόμενο αλλαγής της κατεύθυνσης των υδάτων ανά έξι ώρες και ενδιάμεσα μίας ώρας στασιμότητας αποτελούν τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 η Χαλκίδα έχει πληθυσμό 55.264 κατοίκους.

Χαλκίδα

411

Ιστορικά στοιχεία Η Χαλκίδα με τα δύο λιμάνια στον Εύριπο, υπήρξε μία από τις πιο δραστήριες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Δημιούργησε αποικίες από τη Θράκη ως την Ιταλία και Σικελία. Η επίκαιρη γεωγραφική και στρατηγική της θέση συχνά την ανάγκασε να υπαχθεί στις κατακτητικές βλέψεις διαφόρων δυνάμεων κατά την ιστορική της διαδρομή, αλλά και να αποτελέσει αναπόσπαστο τμήμα των αυτοκρατοριών τόσο της αρχαιότητας, όσο και του Μεσαιώνα.

Άποψη του λιμανιού της πόλης

Προϊστορία και αρχαιότητα

Η σημερινή πόλη της Χαλκίδας απλώνεται στη μικρή χερσόνησο της Κεντρικής Εύβοιας και έχει ως φυσικά της όρια μικρούς λόφους, οι οποίοι απλώνονται στα βόρεια, ανατολικά και νότια της πόλης. Βρίσκεται λοιπόν σε μια θέση στρατηγική από κάθε άποψη και σε αυτό συντείνει το γεγονός του ελέγχου του πορθμού του Ευρίπου. Αυτό το γεγονός το είχαν προσέξει οι πρώτοι κάτοικοι της πόλης και προσπάθησαν να το εκμεταλλευτούν γιατί ήταν σίγουρο σχεδόν ότι θα προσπόριζε στην πόλη δύναμη και πλούτο. Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης της πόλης συναντώνται ήδη από την παλαιολιθική περίοδο, αλλά ο πρώτος σημαντικός οικισμός της που μπορεί να χαρακτηριστεί ως πόλισμα έγινε γύρω στο 3000 π.Χ. κατά την αρχή της Νεολιθικής Περιόδου. Η πρώτη αυτή πόλη της Χαλκίδας βρισκόταν στις βόρειες παρυφές της σημερινής στην περιοχή της Μάνικας. Η πρώτη αυτή πόλη θα ζήσει για μια χιλιετία και όπως προέκυψε από τις αρχαιολογικές ανασκαφές ήταν μια καλά οργανωμένη πόλη με μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα, οδικές αρτηρίες και οικίες που ήταν αψιδωτές ή τετράγωνες ισόγειες ή με όροφο, ενώ διέθεταν και με ιερό, εστία, πηγάδια και βοτσαλωτά δάπεδα. Στην πορεία οι άλλοι οικισμοί που αναπτύσσονται γύρω από αυτήν φαίνεται πως υποδηλώνουν τη γενικότερη ακμή που παρουσιάζεται με τη μόνιμη κατοίκηση και έτσι αποκτά και τους πρώτους της ανταγωνιστές. Η ύπαρξη της Χαλκίδας στα μυκηναϊκά χρόνια διαπιστώνεται έμμεσα μόνο, εκτός από σποραδικά τεκμήρια, κυρίως μέσα από τα Ομηρικά Έπη, αφού οι Χαλκιδείς περιλαμβάνονται μέσα στον ονομαστό "Νηών Κατάλογο", έχοντας προσφέρει 40 πλοία. Στα γεωμετρικά χρόνια η πόλη συνοικίζεται και βιώνει ονομαστή ακμή, ενώ μαζί με την Ερέτρια αποτελούν τις δύο σημαντικότερες πόλεις της Εύβοιας. Οι κάτοικοί της ασχολούνται με το εμπόριο, την κεραμική και τη μεταλλοτεχνία. Η ονομασία της πόλης της Χαλκίδας προήλθε από την παρουσία κοιτασμάτων χαλκού στην ευρύτερη περιοχή, τα οποία αποτέλεσαν και παράγοντα ανάπτυξης.[2] Σύμφωνα με άλλη ετυμολογική εκδοχή, η ονομασία της πόλης υποδηλώνει την παρουσία εργαστηριών επεξεργασίας χαλκού αλλά όχι κοιτασμάτων.[3] Η ανάπτυξη της πόλης οδηγεί συνακόλουθα στην αύξηση του πληθυσμού και τελικά στον αποικισμό με την ίδρυση πολλών σημαντικών πόλεων στη Δύση, αλλά και στον ελλαδικό χώρο. Η ίδια εξέλιξη ακολουθεί και στα αρχαϊκά χρόνια με το έντονο στοιχείο του αποικισμού. Το σημαντικότερο γεγονός, όμως, των χρόνων αυτών δεν είναι ο αποικισμός, αλλά ο πόλεμος του Ληλάντιου πεδίου που διεξήχθη μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας. Πιστεύεται γενικά πως ο πόλεμος αυτός δεν κρίθηκε σε μια μάχη, αλλά ακολούθησαν πολλές και σε αυτές βοήθησαν τους μαχόμενους και σύμμαχοι από άλλες ελλαδικές πόλεις. Τελικοί νικητές στον πόλεμο αυτό φαίνεται πως ήταν οι Χαλκιδείς. Στα κλασσικά χρόνια η Χαλκίδα βοήθησε στον κοινό αγώνα κατά των Περσών με τη συμμετοχή της στις ναυμαχίες του Αρτεμισίου, της Σαλαμίνας και στη μάχη των Πλαταιών, ενώ φαίνεται πως συμμετείχε και στην Α' Αθηναϊκή Συμμαχία. Η προσπάθειά της να αποσπαστεί από τη Συμμαχία είχε ως αποτέλεσμα την καθυπόταξή της από τους Αθηναίους και την εγκατάσταση αθηναίων κληρούχων στα εδάφη της. Στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου υπήρξε σημαντική στρατιωτική και ναυτική βάση. Τα χρόνια που ακολουθούν

Χαλκίδα

412

ως το 342 π.Χ. είναι ιδιαίτερα ταραγμένα, οπότε και δημιουργείται το «Κοινό των Ευβοέων» και έτσι γίνεται προσπάθεια μιας σταθεροποίησης των καταστάσεων. Πρωτεύουσα στο Κοινό είναι η πόλη της Χαλκίδας, αλλά ακολουθούν πολλές περιπέτειες ως την εμφάνισή των Μακεδόνων. Στα μέσα περίπου του 4ου αιώνα π.Χ. και μετά την ενοποίηση όλων των ελληνικών πόλεων κάτω από τη Μακεδονική δύναμη και ως τη Ρωμαϊκή κατάκτηση η περίοδος είναι γεμάτη από συγκρούσεις, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει και ανακοπή της ανάπτυξης της πόλης και της καλλιτεχνικής της προόδου. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το 323 π.Χ. έρχεται στη Χαλκίδα ο Σταγειρίτης φιλόσοφος Αριστοτέλης για να πεθάνει τον επόμενο χρόνο στο σπίτι της μητέρας του. Το 200 π.Χ. η πόλη καταστρέφεται από τον Ρωμαίο στρατηγό Γάιο Σουλπίκιο Γάλβα και έτσι εγκαινιάζεται η ρωμαϊκή κατοχή της Εύβοιας, ενώ το 146 π.Χ. με την ολοκληρωτική κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Ρωμαίους η Χαλκίδα επανιδρύεται, Προτομή του Αριστοτέλη στη Χαλκίδα όπως έγινε και με άλλες πόλεις. Τα χρόνια της ρωμαιοκρατίας για την πόλη είναι και αυτά στο σύνολό τους χρόνια ακμής και προόδου τόσο για την πόλη της Χαλκίδας, όσο και γενικά για την Εύβοια, όπου έχει την μόνιμη και αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία.

Μεσαίωνας και νεότερα χρόνια Με το τέλος των Ρωμαϊκών χρόνων και την είσοδο στα πρώιμα βυζαντινά χρόνια η πόλη γίνεται η πρώτη επισκοπή που ανήκει στη δικαιοδοσία του μητροπολίτη της Αχαΐας, όπως και διοικητικά ανήκει στην επαρχία της Αχαΐας. Η περίοδος των βυζαντινών χρόνων χαρακτηρίζεται από τη μεταφορά της πόλης πιο κοντά προς τη θάλασσα, στη θέση που βρίσκεται σήμερα, με σημαντικό λιμάνι της εκείνο του Αγίου Στεφάνου. Η πόλη οχυρώθηκε εκ νέου στα χρόνια του Ιουστινιανού, πιθανώς για να αντιμετωπίσει τις διάφορες εχθρικές επιδρομές. Έτσι η πόλη επέζησε των αραβικών επιδρομών του 7ου αιώνα. Η Χαλκίδα συνέχισε να είναι σημαντικός εμπορικός σταθμός σε όλη τη διάρκεια των βυζαντινών και υστεροβυζαντινών χρόνων, ώσπου καταστράφηκε από τις νορμανδικές επιθέσεις το 1146 που διευθύνονταν από τον Ρογήρο της Σικελίας. Το 1204, με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, η Εύβοια δόθηκε ως τιμάριο στον φλαμανδό ιππότη Jacques d’ Avesnes για λίγο, καθώς αργότερα χωρίστηκε σε τρία μέρη και το καθένα δόθηκε και σε λομβαρδούς ιππότες της οικογένειας των Delle Carceri και Percorari. Αυτοί ήταν οι ονομαστοί τριτημόριοι. Τα χρόνια της Φραγκοκρατίας είναι χρόνια ακμής για τη βαρωνία της Χαλκίδας τόσο λόγω του ανεπτυγμένου εμπορίου, όσο και από την κατεργασία της

Η νέα γέφυρα της Χαλκίδας που συνδέει την πόλη με την ηπειρωτική Ελλάδα

Χαλκίδα πορφύρας και τη λειτουργία των τραπεζικών οργανισμών των Βενετών. Σταδιακά η εξουσία της Εύβοιας πέρασε στη Βενετία και ο βάϊλος διοικούσε το νησί. Μετά την ανακατάληψη μάλιστα της Κωνσταντινούπολης το 1261, ο λατίνος πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα. Στα χρόνια αυτά ως το 1470, που η πόλη πέρασε στους Τούρκους, έμεινε στα χέρια των Βενετών κυρίων της και δεν ήταν λίγες οι φορές που υπέφερε από τους πειρατές. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας λόγω της επίκαιρης θέσης της κατέστη έδρα του Καπουδάν Πασά και το Πασαλίκι του Εγρίπου ήταν διοικητική διαίρεση που συμπεριελάμβανε όλη σχεδόν τη Στερεά Ελλάδα. Στην περίοδο εκείνη ως τον 17ο αιώνα περίπου ο πλούτος της Εύβοιας προσείλκυε την εγκατάσταση σε αυτήν αγάδων, αλλά παράλληλα πολλές φορές υπήρξε και στόχος πειρατικός. Στα τέλη του 17ου αιώνα πολιορκήθηκε η Χαλκίδα από το γνωστό βενετό ναύαρχο Μοροζίνι, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Κατά την έκρηξη της ελληνικής επανάστασης το 1821 και παρά το γεγονός ότι το νησί της Εύβοιας έγινε θέατρο πολλών μαχών, οι ισχυρές τουρκικές δυνάμεις που βρίσκονταν στο νησί δεν επέτρεψαν την οριστική του απελευθέρωση. Από τον τουρκικό ζυγό απαλλάχθηκε οριστικά με την παράδοση της Χαλκίδας στις 7 Απριλίου 1833 και της Καρύστου δύο μέρες αργότερα για να ενταχθεί στα όρια του νεοϊδρυθέντος ελληνικού κράτους.

Το κάστρο της Χαλκίδας Το κάστρο Καράμπαμπα βρίσκεται σε λόφο της βοιωτικής ακτής, που ονομάζεται Φούρκα. Η θέση του είναι στρατηγική, καθώς ελέγχει τα στενά του Ευρίπου και την πόλη της Χαλκίδας. Η θέση του Κάστρου ταυτίζεται από μερικούς μελετητές με την αρχαία πόλη Κάνηθο, καθώς σώζονται σποραδικά ίχνη κτισμάτων και τάφων στην επιφάνεια του εδάφους. Ο λόφος πιθανότατα οχυρώθηκε για πρώτη φορά κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, αλλά είναι βέβαιο ότι δεν είχε οχύρωση στους Βυζαντινούς χρόνους και κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας και τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας. Το φρούριο που σώζεται σήμερα οικοδομήθηκε από τους Τούρκους το 1684, με σκοπό την προστασία της Χαλκίδας από τους Βενετούς. Σχεδιάστηκε από τον Βενετό Gerolimo Galopo και η αρχιτεκτονική του είναι περισσότερο Ευρωπαϊκή και λιγότερο Τουρκική, με στενόμακρο περίβολο, προσανατολισμένο Α-Δ, με προτείχισμα στη βόρεια πλευρά, τρεις προμαχώνες και έναν μεγάλο πύργο. Το νότιο τμήμα του τοίχου διατηρείται σε κακή κατάσταση. Αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη έχουν εντοιχισθεί σε αρκετά σημεία του περιβόλου. Ο πιο σύνθετος, εξαγωνικός προμαχώνας βρίσκεται στην ανατολική πλευρά, προς τη Χαλκίδα. Στις επάλξεις διατηρούνται δύο ρωσικά κανόνια του 19ου αιώνα. Η μοναδική πύλη του φρουρίου βρίσκεται στη ΝΑ πλευρά του τείχους, ενώ γύρω της έχουν οικοδομηθεί κτήρια στρατιωτικού χαρακτήρα. Στον ανατολικό τοίχο του περιβόλου, μεταξύ της πύλης και του ανατολικού πύργου, βρίσκεται κωδωνοστάσιο, κτισμένο στη θέση όπου βρισκόταν η καμπάνα του συναγερμού του φρουρίου. Το μόνο καλά σωζόμενο κτίσμα μέσα στον περίβολο είναι ναός αφιερωμένος στον Προφήτη Ηλία, που χρονολογείται το 1895. Το δυτικό άκρο του τείχους καταλαμβάνει επτάπλευρος πύργος, η μεγαλοπρεπέστερη αμυντική κατασκευή του φρουρίου. Η είσοδος στον πύργο γίνεται από στενό καμαροσκεπή διάδρομο, που θυμίζει λαβύρινθο. Το φρούριο πολιορκήθηκε ανεπιτυχώς από τον Μοροζίνι το 1688 και οι Τούρκοι κατόρθωσαν να διατηρήσουν την κυριότητά του έως την απελευθέρωση της Ελλάδας, οπότε και το παρέδωσαν στο Ελληνικό κράτος. Στο κάστρο του Καράμπαμπα βρίσκεται και ο τάφος του συγγραφέα Γιάννη Σκαρίμπα, ο οποίος έζησε και εργάστηκε στην πόλη της Χαλκίδας.

413

Χαλκίδα

414

Πληθυσμός Κατά την απογραφή του 2001 ο πραγματικός πληθυσμός του Δήμου Χαλκιδέων και του οικισμού της Χαλκίδας ήταν 53.584. Το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Χαλκίδας, το οποίο εκτός από την Χαλκίδα περιλαμβάνει επίσης τη Νέα Αρτάκη και το δημοτικό διαμέρισμα της Δροσιάς, είχε πληθυσμό 67.091. Η ευρύτερη αστική περιοχή της Χαλκίδας, η οποία περιλαμβάνει τους δήμους Χαλκιδέων, Ανθηδώνος, Αυλίδος, Ληλαντίων και Νέας Αρτάκης,[4] είχε πληθυσμό 92.202 κατοίκους. Έτος

Δήμος Χαλκιδέων

Πολεοδομικό Συγκρότημα Χαλκίδας

1971

36.300

42.957

1981

44.867

53.806

1991

51.646

62.837

2001

53.584

67.091

Ευρύτερη αστική περιοχή Χαλκίδας

92.202

Λοιπά στοιχεία Ως κέντρο Νομαρχιακών εξυπηρετήσεων η Χαλκίδα περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες υποδομές και εξυπηρετήσεις που εκτός του Νομού Ευβοίας έλκουν και τμήματα του Νομού Βοιωτίας ( Οινόφυτα / Θήβα κ.α ). Η πρόσβαση στην Χαλκίδα και εν γένει στον Νομό Ευβοίας γίνεται μέσω του κλάδου του Π.Α.Θ.Ε Σχηματάρι / Χαλκίδα που καταλήγει στην υψηλή γέφυρα της Χαλκίδος (κρεμαστή) η οποία με μήκος περί τα 700μ. συνδέει την Εύβοια με την Στερεά Ελλάδα. Η πρόσβαση στην Χαλκίδα γίνεται επίσης και από την παλιά συρταρωτή γέφυρα του Ευρίπου όμως λόγω της αυξημένης κυκλοφορίας της χρησιμοποιείται μόνο για τις μετακινήσεις εντός της Πόλεως. Από την Χαλκίδα ξεκινούν οι δύο κύριοι άξονες της Εύβοιας που είναι 1 ) Ε77 Χαλκίδα - Ιστιαία , 2 ) Ε44 Χαλκίδα - Αλιβέρι - Κύμη.

Δύο Δέντρα Η περιοχή Δύο Δέντρα είναι προάστιο της Χαλκίδας, με περίπου 2.000 κατοίκους. Τα Δύο Δέντρα είναι ένας πεδινός οικισμός αλλά ένα μεγάλο τμήμα του βρίσκεται στο λόφο Βαθροβούνι. Ο οικισμός αυτός πήρε το όνομά του από δύο μεγάλα δέντρα κοντά στη ΔΕΗ τα οποία είναι περίπου 500 χρονών. Στα Δύο Δέντρα βρίσκονται η ΔΟΥ Χαλκίδος, η ΔΕΗ και το 23ο Δημοτικό Σχολείο Χαλκίδας.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A7%CE%B1%CE%BB%CE%BA%CE%AF%CE%B4%CE%B1& params=38. 4667_N_23. 6_E_type:city(53584) [2] Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού (http:/ / www2. egeonet. gr/ aigaio/ Forms/ fLemmaBody. aspx?lemmaid=6920), λήμμα "Αιγαίο" [3] Εστία Γνώσης και Πολιτισμού Χαλκίδας (http:/ / www. estiagnosis. gr/ page. asp?pageID=168) [4] "Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας." - ΦΕΚ 1469 Β/09.10.2003

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Ο επίσημος ιστοτόπος του Δήμου Χαλκιδέων (http://www.chalkida.gr/) • Φωτογραφίες της Χαλκίδας (http://www.evia-guide.gr/el/town/Ï Î±Î»ÎºÎ¯Î´Î±.html)

415

Χανιά Χανιά Συντεταγμένες: 35°31′00″N 24°01′00″E35.5167, 24.0167 [1]

Παραδοσιακός δρόμος στην παλιά πόλη

Χανιά

<div style="position: absolute; z-index: 2; top: expected operator%; left: expected operator%; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;">

Χανιά Γεωγραφικό Διαμέρισμα

Κρήτη

Χανιά

416 Περιφέρεια

Κρήτη

Νομός

Νομός Χανίων

Επίσημος πληθυσμός

55.838 (2001)

Έκταση

2.376 km²

Δήμαρχος

Σκουλάκης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. chania. gr

Εκκλησία της Τριμάρτυρης

Τα Χανιά είναι παραλιακή πόλη της βορειοδυτικής Κρήτης, ένας από τους σημαντικότερους λιμένες της Κρήτης και πρωτεύουσα του νομού Χανίων. Καταλαμβάνει έκταση περίπου 11 τετραγωνικών χιλιομέτρων και σύμφωνα με την απογραφή του 2001 έχει πληθυσμό 55.838 κατοίκων και αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νησιού μετά το Ηράκλειο. Υπήρξε σημαντική μινωική πόλη και έχει ταυτισθεί με την αρχαία Κυδωνία.

Αξιοθέατα • • • • •

Καστέλι

Παλαιά πόλη και ενετικό λιμάνι Τζαμί του Κιουτσούκ Χασάν (Γιαλί Τζαμισί) Ναυτικό Μουσείο Κρήτης (στο ενετικό λιμάνι) Πολεμικό Μουσείο (Χανιά) Αρχαία Απτέρα στον Αποκόρωνα

και πολλά άλλα ενδιαφέροντα αξιοθέατα μέσα και έξω από την πόλη

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Ιστοσελίδα Δήμου Χανίων [2] Ενετικό λιμάνι

• Παραδοσιακή Κρητική Διατροφή [12]

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A7%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%AC& params=35.

5167_N_24. 0167_E_type:city(54855) [2] http:/ / www. chania. gr/

417

Χίος (πόλη) Χίος (πόλη) Συντεταγμένες: 38°22′40″N 26°07′46″E38.37773, 26.129522 [1] Δήμος Χίου

Γεωγραφικό Διαμέρισμα Νησιά Αιγαίου Πελάγους Περιφέρεια

Βορείου Αιγαίου

Νομός

Χίου

Αρ. δημ. διαμερισμάτων 1 Επίσημος πληθυσμός

23.779 (2001)

Έκταση

22.823 km²

Ταχυδρομικός κώδικας

82100

Τηλεφωνικός κωδικός

22710

Δήμαρχος

Παντελής Βρούλης

Δικτυακός τόπος

http:/ / www. chioscity. gr

Η Χίος είναι η πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού. Αποτελεί έδρα και μοναδικό δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Χίου. Είναι μια πόλη 23.779 κατοίκων, η οποία είναι κτισμένη στο μέσο της ανατολικής πλευράς του νησιού, προσανατολισμένη προς τη χερσόνησο της Ερυθραίας στη Μικρά Ασία. Η στρατηγική της θέση είναι σπουδαία, καθώς βρίσκεται στο Πανοραμική άποψη της πόλης της Χίου στενότερο πέρασμα προς το βόρειο Αιγαίο. Για το λόγο αυτό αναπτύχθηκε πολύ νωρίς. Ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ευρήματα που μαρτυρούν την ύπαρξη μεγάλης ακμάζουσας πόλης, όπως αναφέρεται και στον Ηρόδοτο. Ήταν πόλη Ιωνική, με θέατρο, τεράστιο λιμάνι για 80 πλοία, και με μεγάλο ναό αφιερωμένο στη θεά Αθηνά. Για τη ζωή της πόλης κατά τους βυζαντινούς χρόνους πολύ λίγα μας είναι γνωστά. Σταδιακά κέντρο της πόλης, αλλά και του νησιού, γίνεται το Κάστρο. Κατά τα χρόνια της γενουοκρατίας, άρχισε να αναπτύσσεται ένας οικισμός έξω από τα τείχη και στα τέλη του 17ου αιώνα αναφέρεται ως πόλη πλούσια και ευχάριστη, η

Χίος (πόλη) οποία θύμιζε τη Γένοβα. Το 1822 οι Τούρκοι κατάσφαξαν επί δεκαπέντε ημέρες τον πληθυσμό της Χίου ως τιμωρία για τη συμμετοχή τους στην Επανάσταση. Περισσότεροι από 25.000 άνθρωποι έχασαν τότε τη ζωή τους, ενώ χιλιάδες άλλοι πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα. Η σφαγή ήταν τόσο μαζική και απάνθρωπη, ώστε ξεσήκωσε τους λαούς της Ευρώπης. Ο Γάλλος ζωγράφος Ντελακρουά ζωγράφισε τον πίνακα «Η σφαγή της Χίου», που εκτείθεται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου. Αντίγραφο του οποίου βρίσκονταν στο βυζαντινό μουσείο Χίου αλλά αποσύρθηκε τον Νοέμβριο του 2009 ως ένδειξη καλής γειτονίας έναντι του τουρκικού λαού.[2] Η σφαγή αυτή ισοπέδωσε εντελώς την πόλη της Χίου. Από τον οικισμό που εντυπωσίαζε τους ταξιδιώτες του 18ου αιώνα απέμειναν μόνο μερικά ερείπια. Η νεότερη πόλη χτίστηκε με νεοκλασικά κτίρια, έχοντας σαφείς επιρροές από την κοντινή Σμύρνη. Η σημερινή πόλη έχει τα χαρακτηριστικά κάθε σύγχρονης πόλης, διατηρεί όμως κάποια χαρακτηριστικά από το παρελθόν της. Μεταξύ αυτών, το παλιό τζαμί με τον ψηλό μιναρέ, το οποίο στεγάζει σήμερα το Βυζαντινό Μουσείο, το νεοκλασικό γυμνάσιο της Χίου (πρώην Σχολή της Χίου, που λειτούργησε την περίοδο 1792-1822), η επιβλητική νεοκλασική Βιβλιοθήκη Κοραή, κ.ά.

Παραπομπές [1] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=el& pagename=%CE%A7%CE%AF%CE%BF%CF%82_%28%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B7%29& params=38. 37773_N_26.

129522_E_type:city [2] Ναυτεμπορική (http:/ / www. naftemporiki. gr/ news/ cstory. asp?id=1738542), άρθρο από την εφημερίδα Ελεύθερη Ώρα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι • Στοιχεία για τον δήμο Χίου από το Υπουργείο Εσωτερικών (http://web.archive.org/web/20071103134314/ http://www.ypes.gr/tab1.asp?ID=5409) • Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (http://web.archive.org/web/20060828062224/http://www.northaegean.gr/ isite/page/1286,1,0.asp?mu=114&cmu=159)

418

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες Κατάλογος πόλεων της Ελλάδας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2440955 Συνεισφέροντες: Aurilios, Avacalop, Diamond, Dimitrisss, Dimitrissss, FocalPoint, Geomanjo, Ioannic, Kassianos, Kozani2, Lord Makro, MARKELLOS, Medgr, Odysseas.at, Pyraechmes, Templar52, Torah, Tsiatsos, Αιμε, 22 ανώνυμες επεξεργασίες Αγρίνιο Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2422528 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Agrnet, Alaniaris, Badseed, Costas78, Dada, Diu, Egmontaz, FBW, Ferengi, FocalPoint, Fot, Funken, Gabriel2008, Geraki, Jmason888, Kalogeropoulos, Kostisl, Koukoulis, Lemur12, Linosyfantis, Linoula87, Lord Makro, Lucinos, MARKELLOS, Mesologi, Nakos2208, Nicker, Odikuas, Opk, Pumpie, Sasathens1972, Timoyrakos, Tony Esopi, Ttzavaras, Δνόφος, 50 ανώνυμες επεξεργασίες Αθήνα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2426845 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, 96679247, Aexon79, Alaniaris, Alexignatiou, Alexikoua, Alombar42, Amymoni, Anastasia.chatz, Ank, Asterix1, Atlantia, Avacalop, Badseed, Baudolinos, Christos Vittoratos, CommonsDelinker, Costas78, CubicStar, Dada, Dead3y3, Delaxo, Diamond, Diderot, Dim131, Dimboukas, Dimitrisss, Dimitrissss, Dimorsitanos, Dipa1965, Diu, Dtm, Egmontaz, Ewiki, Flashdart2, FocalPoint, Fotismerakos, Fpittui, Georged, Gepsimos, Geraki, Giorgos Kollias, Greco22, Hypnotist, Icarus, Jhendin, Kalogeropoulos, Korydaliotis, Kostisl, Koukoulis, Kragujevac, Kriton, Lemur12, Leonariso, Loveless, MARKELLOS, Makedonas, Mik, Mmsoft, Murtasa, Mwpnl, N!kod!mos, Nakos2208, Nataly8, Neagoras, Noumenorian, Odd, Paneugr, Photopassport, Piperman, Pplatis, Pumpie, Pvasiliadis, Romanm, Skgxt, Sp!ros, Sshadow, StefanosKozanis, Suisui, Teles, Templar52, The daydreamer, Tony Esopi, Ttzavaras, VJSC263IO, Vchorozopoulos, Veron, Yiorgost, Zarkos, Α.,Τ., Αναστάσιος, Ιων, ΚΕΚΡΩΨ, Κυνίσκος, Λατίνος, Μυρμηγκάκι, Περίεργος, Σωτηρης, Τόμμυ, 285 ανώνυμες επεξεργασίες Αίγιο Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2405639 Συνεισφέροντες: Adert, AigioOrg, Alaniaris, ArgGeo, Atlantia, Aurilios, Badseed, Costas78, Dada, Diego Grez, Dimetro, Dimitrisss, Dipa1965, Diu, Karampelas, Klisthenis, Kostisl, Lemur12, Lucinos, MARKELLOS, Pumpie, Selinous, Templar52, Thpanagos, Tony Esopi, Ttzavaras, Ακίνδυνος Γκίκας, Μαριαλένα Κοτσόρου, Μυρμηγκάκι, 137 ανώνυμες επεξεργασίες Αλεξάνδρεια Ημαθίας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2434439 Συνεισφέροντες: Dipa1965, Jorge888, Kappadokis, MARKELLOS, NasosMCD, Pyraechmes, Ttzavaras, Vasnikou, Zoulvas, Мико, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Αλεξανδρούπολη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2428957 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Athanasiadi, Atlantia, Badseed, Chremm, Costas78, Cpap21, Dada, Diu, Dprentzas, Egmontaz, Erud, FocalPoint, Gepsimos, Geraki, Ggia, Jmason888, Kostisl, Ksoulis, Lord Makro, Lucinos, MARKELLOS, Metas, Mik, Neo2000gr, Obelisk, Templar52, VJSC263IO, Αναστάσιος, Мико, 42 ανώνυμες επεξεργασίες Αμαλιάδα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2199828 Συνεισφέροντες: Aurilios, Badseed, Civil, Diu, Fallacia83, KosMal, Kostisl, MARKELLOS, Norma, Μυρμηγκάκι, 14 ανώνυμες επεξεργασίες Άργος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2411661 Συνεισφέροντες: Badseed, Costas78, Egmontaz, Erud, FBW, Geraki, Lord Makro, Loveless, Lucinos, MARKELLOS, Pumpie, Song1for, Templar52, The Phantom, Tony Esopi, Ttzavaras, Xoristzatziki, Μυρμηγκάκι, 25 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχάγγελος Ρόδου Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2302316 Συνεισφέροντες: Templar52, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Ασπρόπυργος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2385359 Συνεισφέροντες: Azimout, Costas78, Dimorsitanos, Egmontaz, Erud, FocalPoint, GEORGE 1980, Koldim, MARKELLOS, Templar52, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Βέροια Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2444234 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Asteraki, Badseed, Cinelab, Costas78, Dead3y3, Dgolitsis, Dimitrissss, Egmontaz, Erud, FocalPoint, Gabriel2008, Geobikas, Geraki, Gkapraras, Irina, Kalogeropoulos, Kostisl, Lemur12, Lord Makro, Lucinos, MARKELLOS, Mitsver, Nataly8, Pyraechmes, Sportswriter, Taspozi, Ttzavaras, Vassilisk, Willy on Wheels, Zarkos, Αντιφονος, Σωτηρης, 79 ανώνυμες επεξεργασίες Βόλος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2432995 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Badseed, CeeKay, Dada, Dimitris.zacharis, Dimitrisss, Dipa1965, Diu, Dtm, Egmontaz, El greco, Erud, Flashdart2, Geraki, Gioslipon, Gr234, Greco22, JH, Joomlabyte, Kalogeropoulos, Kassianos, Kostas123, Lemur12, Lord Makro, MARKELLOS, Magnesianews, Micha, Myrmidonas, Nataly8, Nt75gr, Ntozis, Pavlos1988, Pplatis 1, Pumpie, Romanesco, Sv1xv, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Veron, Volopolo, Webkid, Xoristzatziki, Μυρμηγκάκι, Σκλαβενίτης, 115 ανώνυμες επεξεργασίες Γιαννιτσά Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2434172 Συνεισφέροντες: Asteraki, Atlantia, Badseed, Dada, Dimitrisss, Ekton, Engjlas, Erud, Gleridis, Kalogeropoulos, Kostisl, MARKELLOS, Minovg, Nakos2208, NasosMCD, Natasa, Pyraechmes, Qoan, Ttzavaras, Διόδωρος, Мико, 23 ανώνυμες επεξεργασίες Γρεβενά Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2433807 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Ahonc, Badseed, Diamond, DimosGrevenon, Erud, Geraki, Hkourtsidis, Irenefiliop, Jmason888, Lemur12, Lord Makro, Loveless, MARKELLOS, Pumpie, Pyraechmes, VJSC263IO, Μυρμηγκάκι, 5 ανώνυμες επεξεργασίες Δήμος Αθηναίων Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2413704 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Andrew Dalby, Athanasios Tsiouras, Badseed, Costas78, Dead3y3, Dimitrisss, Dimorsitanos, Diu, Dtm, Ferengi, Gepsimos, Geraki, Jmason888, KimonAndreou, Louigis, Lucinos, MARKELLOS, Odd, Tony Esopi, Ttzavaras, Wikijens, Αναστάσιος, Κυνίσκος, 4 ανώνυμες επεξεργασίες Έδεσσα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2369469 Συνεισφέροντες: Anna matskani, Asteraki, Badseed, Dada, Diamond, Erud, FocalPoint, Geomanjo, Hellenic.wings, Kalogeropoulos, Kostisl, Koukoulis, Lemur12, MARKELLOS, Mik, Murtasa, NTOY4, Nakos2208, Olvamama, Pavlos1988, Pyraechmes, Skieswanderer, Tafi, Ttzavaras, VJSC263IO, Veron, Vitek, Αντιγόνη, Μυρμηγκάκι, 42 ανώνυμες επεξεργασίες Ελασσόνα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2337450 Συνεισφέροντες: Amymoni, Atlantia, Azrael, Badseed, CubicStar, Dai, Geraki, Giannis77, Giorgos Kollias, Leukipoli, Nt75gr, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Ελευσίνα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2338604 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Aliki k, Arxilamogio, Atlantia, Costas78, Dada, Diamond, Dimorsitanos, Egmontaz, Erud, FocalPoint, GEORGE 1980, Geraki, Kalogeropoulos, Kensai, Koldim, Lohengrin vgv, Loveless, Lucinos, MARKELLOS, Matesi1976, Templar52, VanHool A300, ΑΝώΔυΝος, Μυρμηγκάκι, 8 ανώνυμες επεξεργασίες Ερμούπολη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2372143 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Badseed, Costas78, Diamond, Diu, Erud, Fantom, Gizi, Joomlabyte, Kalogeropoulos, Makedonas, Templar52, Themisp, Transistor, Vchristos, Veron, Wutsje, Μυρμηγκάκι, 11 ανώνυμες επεξεργασίες Ζάκυνθος (πόλη) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2370721 Συνεισφέροντες: Aurilios, Costas78, Egmontaz, Erud, Ferengi, Georged, Greco22, Vaggelis liopas Ηράκλειο Κρήτης Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2425843 Συνεισφέροντες: Aetos4, Alaniaris, Alkiviadis, Amymoni, Arismanouras, Badseed, Baudolinos, Costas78, DIEGO RICARDO PEREIRA, Dada, Diamond, Dimitrissss, Dimorsitanos, Diu, Egmontaz, Emm2007, Erud, FBW, Ferengi, FocalPoint, Fotismerakos, Freddy89, Galopoulos, Geovard, Geraki, Ggia, Gr234, Greco22, Kostisl, Koukoulis, Krhtikos4, Lemur12, Lord Makro, Loveless, MARKELLOS, Makedonas, Mastorak, Mik, Nakos2208, Nataly8, Oiwnos, OliviAnna, Pumpie, Sportswriter, Symfono, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, VJSC263IO, Wikiphysicsgr, Zak ango, Μυρμηγκάκι, 108 ανώνυμες επεξεργασίες Θεσσαλονίκη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2438523 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Achanast, Aexon79, Alaniaris, Alekkas, Alexandridis x, Alexikoua, Amalgam, Antonisper, ArielGlenn, Asteraki, Avacalop, Azimout, Badseed, Christos Vittoratos, CommonsDelinker, Conlouk, Consta, Conudrum, Cyverius, Dada, Dai, Delirium, Diagon, Diamond, Diaszeus, Diderot, Dimitrisss, Dimitrissss, Dipa1965, Diu, Egmontaz, Ewiki, Fn1m, FocalPoint, Freakband, GEORGE 1980, Gabriel2008, Gcarter, Georged, Geraki, Ggia, Gian88, Greco22, Hellenic.wings, Hirpex, Kalogeropoulos, Katsek, Katsoyan, Knop92, Kostisl, Koukoulis, Kriton, Lemur12, Lord Makro, Loveless, Lucinos, MARKELLOS, Makedonas, Mentifisto, Mik, Moppf, Nakos2208, Nataly8, Nevermore, NickThessaloniki, Ninoulito, Npm, Philly boy92, Politispress, Pvasiliadis, Pyraechmes, SkarmoutsosV, Skgxt, Snowcrazy, Song1for, Sv1xv, Templar52, Tiyoringo, Tony Esopi, Transistor, Ttzavaras, Twindrop, Twins, V1969p, Vassilisk, Veron, Vskaliotis, Αρχίδαμος, Γερωνυμάκης, Γιαγκούλας, Ελλας, ΚΕΚΡΩΨ, Κερατόκωνος, Μ.Σαπουντζακης, Μυρμηγκάκι, Σέλευκος, Υπνερωτομαχία, Ωριγένης, 211 ανώνυμες επεξεργασίες Θήβα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2407741 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, ArielGlenn, Badseed, Costas78, Dada, Dipa1965, Egmontaz, Elena153, Elias71, Erud, Ewiki, Fallacia83, Funken, Geomanjo, Geraki, Lucinos, MARKELLOS, Odysseus nemo, Patroklis, Romanesco, Stela46, Templar52, Ttzavaras, Μυρμηγκάκι, 33 ανώνυμες επεξεργασίες Ιεράπετρα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2404836 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Amymoni, Anemi, Aurilios, Badseed, BasilioC, Diamond, Ferengi, Girepa, Kalogeropoulos, Kostisl, Kyrvas, Lemur12, Loveless, MARKELLOS, Nikosguard, Pitnios, Staaronis3, Symfono, Themisp, VJSC263IO, Μυρμηγκάκι, 47 ανώνυμες επεξεργασίες

419

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες Ιωάννινα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2442772 Συνεισφέροντες: Agorf, Alexikoua, Asfarer, Aspiotis, Athanasiadi, Badseed, Dada, Diamond, Diu, Egmontaz, Erud, FBW, FocalPoint, Fraxian, Kalogeropoulos, Karim, KasNik, Koukoulis, Lord Makro, Lucinos, Makedonas, Nakos2208, Pumpie, Sandy, Siozosp, Skormpis, Templar52, Μυρμηγκάκι, Παναγιώτης Μπότσης, 76 ανώνυμες επεξεργασίες Καβάλα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2435250 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Amymoni, Anikonomou, ArielGlenn, Atlantia, Badseed, Dimofelia, Dipa1965, Egmontaz, Erud, Fallacia83, Ferengi, FireBOX123, FocalPoint, Funken, Geomanjo, Gerdl, Greco22, JOHNNARAS, JOHNNARAS V2, K1k2k3k4k5, Kalogeropoulos, Kvl47, Lemur12, Lord Makro, MARKELLOS, Mmihalos, Naf, Patroklos32, Potami9999, Pvasiliadis, Pyraechmes, TB5050, Templar52, Thagg, Thanasis eos, The wolf, Thpanagos, VJSC263IO, Yiannis 1, Ανδρομάχη, Δεξαμενιότης, ΚΕΚΡΩΨ, Μυρμηγκάκι, 93 ανώνυμες επεξεργασίες Καλαμάτα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2397988 Συνεισφέροντες: Akanton, Amymoni, ArielGlenn, Badseed, Celestine, Christos Vittoratos, Dada, Dipa1965, Diu, Egmontaz, Erud, F, Ferengi, Flashdart2, FocalPoint, Fot, Geraki, Greco22, Joelkal, Jonny rainbows, Kalogeropoulos, Kassianos, Klimen, Kostakis, Kostisl, Lemur12, Leo23, Leonas08, Lord Makro, MARKELLOS, Panagiotisbredimas, Pirdataman, Pkar, TB5050, Takis1984, Templar52, Tony Esopi, Transistor, Ttzavaras, Veron, 96 ανώνυμες επεξεργασίες Καρδίτσα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2133848 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Aspiotis, Atlantia, Badseed, CubicStar, Deevrod, Dimitrisss, Engjlas, Erud, Ferengi, Flashdart2, FocalPoint, Greco22, Ident, Kassianos, Kazabillis, Kosver91, Koukoulis, Lucinos, MARKELLOS, Mercy, Mkleopas, Papadimitriouv, Templar52, Ttzavaras, Vtec3, Znick, Znickos, Σκλαβενίτης, Τόμμυ, 56 ανώνυμες επεξεργασίες Καστοριά Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2443729 Συνεισφέροντες: Alaniaris, AndreasJS, Archon, Atlantia, Badseed, Billkos, Byte1, Costas78, DIMSFIKAS, Dada, Dgolitsis, Diamond, Dipa1965, Egmontaz, Erud, Flyax, Ggia, Greco22, Innv, Jake V, Kazabillis, Kostisl, Lapost, Loveless, Makedonas, Matia.gr, Nakos2208, Nataly8, Odos-kst, Patentas, Pavlos1988, Photopassport, Pvasiliadis, Pyraechmes, Tony Esopi, Ttzavaras, UDIMOU, Valantis, Veron, Vitek, Zissis, ΚΕΚΡΩΨ, Μυρμηγκάκι, Мико, 37 ανώνυμες επεξεργασίες Κατάλογος πόλεων και πολιούχων αγίων Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2353454 Συνεισφέροντες: FocalPoint, Kostisl, Lemur12, Svlioras, Templar52, Transistor, Vassilisk, Zisbartz, 8 ανώνυμες επεξεργασίες Κατερίνη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2427689 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Asteraki, Atlantia, Badseed, CommonsDelinker, Costas78, Customizer 2010, Dipa1965, Diu, Dtm, Egmontaz, Erud, Fot, Geraki, Greco22, Hypnotist, Kalogeropoulos, Kostisl, Lemur12, Lord Makro, MARKELLOS, Matesi1976, Mdb, Pumpie, Pyraechmes, Refuterisu, Sportswriter, Tony Esopi, Transistor, Ttzavaras, Vatoum, Veron, Wikixristis, ΟυΚουτσούλς, 48 ανώνυμες επεξεργασίες Κέρκυρα (πόλη) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2381230 Συνεισφέροντες: Agras, Amalgam, Costas78, Ggia, Knop92, Ori, Μυρμηγκάκι Κιλκίς Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2445739 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Alexikoua, Asteraki, Atlantia, Badseed, Christos Vittoratos, Dipa1965, Egmontaz, Ermiz, Erud, Geraki, Giorgosva, Kassianos, MARKELLOS, Makedon Akritas, Matia.gr, Parmas4, Pavlos1988, Pgoudamanis, Pyraechmes, S0crates, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Αιμε, Παντελής, Мико, 112 ανώνυμες επεξεργασίες Κοζάνη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2431976 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, APOSTOLOS 26, Acp, Adert, Alaniaris, Arisam, Asteraki, Atlantia, Badseed, Costas78, Egmontaz, Engjlas, Erud, FocalPoint, Gandronikidis, Georged, Geraki, Giapraki, Gnakas, Greco22, Harkoz, Jmason888, Kalogeropoulos, Karadeniz, Koron, Kozan27, Kozani, Kozani2, Lord Makro, Lucinos, MARKELLOS, Makedonas, Mariak86, Matesi1976, Matia.gr, Mmingos, Nakos2208, Nelpan, Parxar, Parxarts, Poseidon11, Pumpie, Pyraechmes, Stogiask, Templar52, Tony Esopi, Transistor, Trapezalis, Ttzavaras, Zisbartz, Αναστάσιος, Μυρμηγκάκι, 152 ανώνυμες επεξεργασίες Κομοτηνή Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2440621 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Asfarer, Aspiotis, Atlantia, Avacalop, Badseed, Balkanlar11, Costas78, Dada, Dipa1965, Diu, Egmontaz, Fefeli, Fgoumas, FocalPoint, Fonirodopis, Ggia, Greco22, GregoryGR, Jorgos, Kos2vs3, Kostisl, Koukoulis, Lord Makro, MARKELLOS, Makedonas, Mik, Nakos2208, Nataly8, Northwinter, Penarc, Pumpie, Pyraechmes, Rubicoon, Sphere, Sv1xv, TELEOS, Tasozz, Templar52, Thrakifm, Ttzavaras, Мико, 64 ανώνυμες επεξεργασίες Κόρινθος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2434656 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Amymoni, Ancientcorinth, Atlantia, Badseed, Christos Vittoratos, Coker7, Costas78, Dada, Egmontaz, Erasitexnis, FocalPoint, Greco22, Greekas, Jake V, Jmason888, Kostisl, Loveless, Lucinos, MARKELLOS, Nakos2208, Nataly8, Nicksotir, Templar52, Theo, Tony Esopi, Wutsje, Zarkos, Μυρμηγκάκι, Φωτεινή Γιαλού, 18 ανώνυμες επεξεργασίες Λάρισα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2445329 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Alice2000, Atlantia, Badseed, Begar, CommonsDelinker, Dada, Dipa1965, Diu, Egmontaz, El greco, Erud, Flashdart2, Fsb2004, Geomanjo, Geraki, Glavkos, Gr234, Greco22, Kalogeropoulos, Konsnos, Lord Makro, Lynx5, MARKELLOS, Makedonas, Murtasa, Nakos2208, Nataly8, Nikosguard, Nt75gr, Phitzi, Pikitsan, Pilotos, Sappho, Soron80, Steliosam, TB5050, Templar52, Ttzavaras, VJSC263IO, Γιαγκούλας, Μυρμηγκάκι, Περραιβος, 114 ανώνυμες επεξεργασίες Λιβαδειά Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2431530 Συνεισφέροντες: Aspiotis, Atlantia, Badseed, Costas78, Diderot, Dipa1965, Evlahos, FocalPoint, Geomanjo, Kostisl, MARKELLOS, Nakos2208, Nataly8, Romanesco, Str4nd, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, VJSC263IO, Wiaik, Wutsje, Zarkos, 28 ανώνυμες επεξεργασίες Λουτράκι Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2383679 Συνεισφέροντες: Antonix, Badseed, Kornilios81, MARKELLOS, Nataly8, Tony Esopi, Ttzavaras, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Μεσολόγγι Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2430636 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Amonos, Badseed, Dada, Diu, Egmontaz, FBW, FocalPoint, Greco22, Info, Jimmy23, Kalogeropoulos, Kostisl, Koukoulis, Lord Makro, Lucinos, MARKELLOS, Mesologi, Mick, Nickipan, Pkarvelis, Pplatis, Sasathens1972, Sportswriter, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, VJSC263IO, Vassogio, Θεοδωρος, Μυρμηγκάκι, 67 ανώνυμες επεξεργασίες Μυτιλήνη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2309770 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, A-Ge0, Alaniaris, Badseed, Dada, Egmontaz, Elinak, Engjlas, Erud, Fallacia83, Fantom, Geraki, Greco22, GregoryGR, Jake V, Jmason888, Kostisl, Lucinos, MARKELLOS, Makedonas, Mchten, Mike.lifeguard, Palabr, Polyeleos, Qoan, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Zacharias, Κερατόκωνος, 18 ανώνυμες επεξεργασίες Νάουσα Ημαθίας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2338489 Συνεισφέροντες: Acp, Asteraki, Atlantia, Badseed, Dada, Dai, Dyrer, Egmontaz, Elisavetch, Fantom, MARKELLOS, Marigulu, NasosMCD, Niki81, Npm, Pyraechmes, Taspozi, Titanas, Ttzavaras, Vdimitris, Μυρμηγκάκι, Мико, 22 ανώνυμες επεξεργασίες Ναύπακτος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2340892 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Alexman, Astavr, Badseed, Customizer 2010, Dada, Dipa1965, Egmontaz, Evlahos, Fallacia83, Greco22, Koproskilo, Kostas1972, Kostisl, Koukoulis, Lord Makro, Loveless, Lucinos, MARKELLOS, Mesologi, Nafpaktiakos, Nas, Olgagia8, Ouraniat, Sasathens1972, SpectacularMisfit, Ttzavaras, VJSC263IO, Varlaam, Vassogio, Ventrix, Veron, Website, Αρετούσα.., Κοκο1, Κοκο2, Μυρμηγκάκι, 64 ανώνυμες επεξεργασίες Ναύπλιο Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2375419 Συνεισφέροντες: Amymoni, Badseed, DMY, Dada, Diamond, Endor4, Erud, FBW, Ferengi, FocalPoint, Geraki, Greco22, Hypnotist, Kostisl, Lord Makro, Loveless, MARKELLOS, StEvEd, Templar52, 11 ανώνυμες επεξεργασίες Νέα Αλικαρνασσός Ηρακλείου Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2199848 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Albtalkourtaki, Aurilios, Badseed, Dada, Diamond, Freddy89, Kostisl, Lemur12, Veron, 8 ανώνυμες επεξεργασίες Ξάνθη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2407406 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Acp, Alexvts, Asfarer, Atlantia, Avionics1980, Badseed, Customizer 2010, Erud, Fot, Ggia, JOHNNARAS, Kostisl, Lgiorgosl, Lord Makro, MARKELLOS, Nicksotir, Pavlos1988, Protnet, Pyraechmes, Skgxt, TELEOS, Ttzavaras, Zarkos, Αναστάσιος, Αρχίδαμος, Μυρμηγκάκι, Мико, 40 ανώνυμες επεξεργασίες Ορεστιάδα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2400720 Συνεισφέροντες: Atlantia, Badseed, Doul, Eyf008, Kostisl, Lobillo, MARKELLOS, MICHAELG18, Nakos2208, Pyraechmes, Мико, 17 ανώνυμες επεξεργασίες Παροικιά Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2280222 Συνεισφέροντες: Dimorsitanos, Templar52 Πάτρα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2432497 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Alexantino, Amymoni, Avacalop, Badseed, Biladen, COoL aLeXgr, CommonsDelinker, Conudrum, Curunvir, Dada, Dead3y3, Demizz27, Dimitrisss, Diu, Dtm, Egmontaz, Ewiki, FBW, Fallacia83, FocalPoint, Georged, Geraki, Giannis76, Gr234, Greco22, Greekeat, Iaberis, Jl-math, Joomlabyte, Kalogeropoulos, Kostisl, Koukoulis, Lemur12, Lord Makro, Loveless, MARKELLOS, Makedonas, Marcos.th, Matia.gr, Mi.KaCreative, Mmsoft, Moreas, Nataly8, Nikosguard, Nt75gr, Pseudollar, Pumpie, T.thanos, Templar52, Thpanagos, Tony Esopi, Ttzavaras, Twindrop, Vassilisk, Αναστάσιος, Αντιγόνη, Θεοδωρος, Κυνίσκος, Μυρμηγκάκι, 150 ανώνυμες επεξεργασίες

420

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες Πειραιάς Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2438610 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alexandrosos, Amymoni, Atlantia, Auvis, Avacalop, Badseed, CommonsDelinker, Costas78, Dada, Diamond, Dimitrisss, Dimorsitanos, Dipa1965, Dtm, Egmontaz, Eleana be, EleftheriosKosmas, Ferengi, FocalPoint, GEORGE 1980, Geraki, Gizi, Greco22, Icarus, Kalogeropoulos, Kelly Kochilas, Kostisl, Kroupis, Lemur12, Loveless, MARKELLOS, Markand, Matesi1976, Nakos2208, Nataly8, Oik S, Patriot8790, Peeperman, Pilsner, Pplatis, Pumpie, Sporting, Sportswriter, Sv1xv, TB5050, Tadas12, Templar52, Tony Esopi, Veron, Αναστάσιος, Αρχίδαμος, Δνόφος, ΚΕΚΡΩΨ, Κυνίσκος, Μυρμηγκάκι, Σκλαβενίτης, 225 ανώνυμες επεξεργασίες Περαία Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2437336 Συνεισφέροντες: Badseed, Lysiask, MARKELLOS, Mik, Nakos2208, Pumpie, Stvalas, Ttzavaras, Veron, 7 ανώνυμες επεξεργασίες Πτολεμαΐδα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2416565 Συνεισφέροντες: Alaniaris, Amalgam, Atlantia, Badseed, CeeKay, Dada, Diamond, Dipa1965, Egmontaz, Erud, FocalPoint, Gandronikidis, Geraki, Ggiannikis, Giannisf, Greco22, Idomeneas, Kalogeropoulos, Koukoulis, Kozani2, Lord Makro, Lucinos, MARKELLOS, Makedonas, Mik, Mmingos, Nakos2208, NasosMCD, Pravi.gr, Pumpie, Pyraechmes, Templar52, Ttzavaras, VJSC263IO, Veron, Zisbartz, Αρχίδαμος, Мико, 538 ανώνυμες επεξεργασίες Πύργος Ηλείας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2431532 Συνεισφέροντες: Akotsoni, Alaniaris, Aurilios, Avacalop, Badseed, Biladen, Dada, Dead3y3, Dimitris78, Dipa1965, Diu, Dplastour, Egmontaz, Erud, FBW, Fallacia83, Fefeli, Fifou, Flashdart2, FocalPoint, Geomanjo, Grafon, Hmikel, J.delanoy, Kalogeropoulos, Kostisl, Koukoulis, Lemur12, Lucinos, MARKELLOS, Magioladitis, Manos21, Matesi1976, Pavlos1988, Pumpie, S.yiannis, Tony Esopi, Ttzavaras, Xtra7, Αναστάσιος, Αρχίδαμος, Ιων, 48 ανώνυμες επεξεργασίες Ρέθυμνο Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2417848 Συνεισφέροντες: Aggeliki agapi mou, Antpep, Aurilios, Badseed, Dada, Dead3y3, Diamond, DorisAntony, Egmontaz, Emilofcrete, Erud, Ev, FocalPoint, Fotismerakos, Geraki, Greco22, Jmason888, Kalogeropoulos, Keravnos-Thundersub, Kostis.gr, Kostisl, Lord Makro, Loveless, Lucinos, MARKELLOS, Mik, Murtasa, Nakos2208, Pavlos1988, Rethemniotis, Symfono, Tony Esopi, Ttzavaras, Veron, Μυρμηγκάκι, 58 ανώνυμες επεξεργασίες Ρόδος (πόλη) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2392570 Συνεισφέροντες: Badseed, Costas78, Dimitrisss, Diu, Erud, Georged, Geraki, Greco22, Knop92, Kouloumbris, Lord Makro, Loveless, MARKELLOS, Nji, Pavlos1988, Pop rho, Tony Esopi, Ttzavaras, 15 ανώνυμες επεξεργασίες Σάμος (πόλη) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2235063 Συνεισφέροντες: Costas78, Gizi, Greco22, Pyraechmes, Templar52, Μυρμηγκάκι Σέρρες Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2438142 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, 7mbit, AndreasJS, Arhontis, Arianet, Athanasiadi, Atlantia, Aurilios, Badseed, CeeKay, Customizer 2010, Dada, Dipa1965, Diu, Eismakedon, Erud, Evlahos, Fmas, FocalPoint, Geraki, Greco22, Ilario, Kalogeropoulos, Kassianos, Logictheo, Lord Makro, Loveless, MARKELLOS, Nakos2208, Nickop, Oikonomou.g, Philippos, Pumpie, Pyraechmes, Sermac, Song1for, Taspozi, Ttzavaras, Αναστάσιος, Αρχίδαμος, Γιάννης Κόλλιας, Μυρμηγκάκι, Мико, 37 ανώνυμες επεξεργασίες Σπάρτη Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2398045 Συνεισφέροντες: Alekkas, Badseed, Balantis7, Benekos, Costas78, Dada, Dkat, Egmontaz, FocalPoint, Geraki, Greco22, Kalogeropoulos, Kostianis1, Kroupis, Laconas, Lefcant, MARKELLOS, Matesi1976, Matia.gr, Miltos75, Murtasa, Nickthegreek82, Pavlik, Pumpie, Sardur, Seagull.Stefanos, Somkhishvili, SurferX, Templar52, Ttzavaras, Δνόφος, 29 ανώνυμες επεξεργασίες Τρίκαλα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2424896 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Alexignatiou, Aspiotis, Badseed, Biladen, Billkas, Dada, Dipa1965, Diu, Egmontaz, Erud, Evlahos, Fsb2004, Greco22, Jmason888, Kalogeropoulos, Kassianos, Koukoulis, Kxatzis, Lemur12, Lord Makro, Loveless, Lucinos, MARKELLOS, Mavrovas, Maxaon, Mpyrli, Odd, Pumpie, Pyraechmes, Sbatrikalon, Templar52, Thiseas, Trikalandgr, Trikalinos, Ttzavaras, Τόμμυ, 234 ανώνυμες επεξεργασίες Τρίπολη Αρκαδίας Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2401409 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, A2d, Arkas, Artosdia, Badseed, Costas78, Diamond, Dipa1965, Easyvoc, Egmontaz, Erud, Flyax, FocalPoint, Geographe, Irmo, Kalogeropoulos, MARKELLOS, Makedonas, Mikamike, Mmihalos, Nbinos666, Papyrus, Pavlos1988, Ttzavaras, V1969p, Αρχίδαμος, Σκλαβενίτης, 43 ανώνυμες επεξεργασίες Τύρναβος Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2055239 Συνεισφέροντες: Atlantia, Badseed, Costas78, Dada, Diu, Egmontaz, FocalPoint, Geraki, MARKELLOS, Odysseas.at, Pawelbrozek, Templar52, Ttzavaras, Veron, 39 ανώνυμες επεξεργασίες Φλώρινα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2417924 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Acp, Badseed, Costas78, Dada, Dimitrisss, Dipa1965, Erud, Fefeli, Fossa, Geraki, Ggia, Greco22, Kalogeropoulos, Kiolalis, Kostisl, Lucinos, MARKELLOS, Makedonas, Marioslianos, Mb2000, Nakos2208, Paulosfedon, Pavlos1988, Pumpie, Pyraechmes, Song1for, Tony Esopi, Ttzavaras, VJSC263IO, Veron, Vitek, Μυρμηγκάκι, Мико, 41 ανώνυμες επεξεργασίες Χαλκίδα Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2400228 Συνεισφέροντες: Agorf, Alaniaris, Amalgam, ArielGlenn, Aspiotis, Avantas, Badseed, Costas78, CubicStar, Diu, Egmontaz, Erud, Ferengi, Fot, Ggia, Gotchagr, Greco22, Hypnotist, Iolagoud, Jevagelin, Jmason888, Lord Makro, Lucinos, MARKELLOS, Nakos2208, Romanesco, Stelea150, Sterblam, Templar52, VJSC263IO, Veron, Αχρήστης, Κυνίσκος, Алиса Селезньова, 31 ανώνυμες επεξεργασίες Χανιά Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2436369 Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Akotsoni, Antonio Brsjacki, Apteraplayer, Badseed, Christos Vittoratos, Dada, Dead3y3, Diu, DorisAntony, Egmontaz, Erud, Geomanjo, Ggeant, Greco22, Kadros, Kalogeropoulos, Klilik, Lord Makro, Loveless, Lucinos, Nakos2208, Nikimarina, Parakentisi, Pvasiliadis, Sgeor, Sportswriter, Symfono, TB5050, Templar52, Ttzavaras, Μυρμηγκάκι, 31 ανώνυμες επεξεργασίες Χίος (πόλη) Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2381576 Συνεισφέροντες: Alexikoua, Ammonius, Costas78, Egmontaz, Erud, FocalPoint, Greco22, Kostisl, MARKELLOS, Waldviertler, Wikijens

421

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Εικόνα:Agriniologo.gif Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Agriniologo.gif Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Lord Makro image:Greece_prefectures_map_dark.PNG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Greece_prefectures_map_dark.PNG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: ChrisO/El_Greco Image:Red pog.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Red_pog.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Andux Αρχείο:Agrinio, Etolio-Acarnania Prefecture, Greece - city by evening.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Agrinio,_Etolio-Acarnania_Prefecture,_Greece_-_city_by_evening.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Christaras A Αρχείο:Agr_papastratos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Agr_papastratos.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: Szoltys, Μυρμηγκάκι, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Agrinio, Etolioakarnania, Greece - View from Agia Paraskevi.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Agrinio,_Etolioakarnania,_Greece_-_View_from_Agia_Paraskevi.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: User:Christaras A Εικόνα:Athens seal.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athens_seal.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Geraki, KimonAndreou Εικόνα:Acropolis from south-west.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Acropolis_from_south-west.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Original uploader was ISeneca at en.wikipedia Αρχείο:Flag of Athens.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Athens.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: (talk) Αρχείο:Athens_Landsat.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athens_Landsat.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Ank, Badseed, Ferengi, MARKELLOS Αρχείο:Athena type Velletri.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athena_type_Velletri.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Jastrow Αρχείο:AkropolisAthens.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:AkropolisAthens.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Immanuel Giel Αρχείο:Porch of Maidens.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Porch_of_Maidens.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Eusebius, G.dallorto, Jastrow, Olivier2, Talmoryair, Thermos Αρχείο:Kerameikos 7.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kerameikos_7.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:DerHexer Αρχείο:Athens Roman Agora 4-2004 1.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athens_Roman_Agora_4-2004_1.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Eusebius, Flamarande, Frguerre, Helentr, Madmedea, Sekundenschlaf Αρχείο:Plateia syntagmatos Athina.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Plateia_syntagmatos_Athina.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni Αρχείο:Panoramic views of Athens (Greece).jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Panoramic_views_of_Athens_(Greece).jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.0 Συνεισφέροντες: Jay Galvin Αρχείο:Hellenic Parliament from high above.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Hellenic_Parliament_from_high_above.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.0 Συνεισφέροντες: Gerard McGovern Αρχείο:Athens - Mount Lycabettus - 20080729a.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athens_-_Mount_Lycabettus_-_20080729a.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: (Αγγλικά) Αρχείο:Χάρτης Πυκνότητας Πληθυσμού.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Χάρτης_Πυκνότητας_Πληθυσμού.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Dimorsitanos Αρχείο:DimarxeioA0inaras.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:DimarxeioA0inaras.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Gepsimos Αρχείο:Athens dimotiko diamerisma.PNG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athens_dimotiko_diamerisma.PNG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: El_Spartan & El_Greco Αρχείο:Ζώνες Αθηνών b.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ζώνες_Αθηνών_b.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Dimorsitanos Αρχείο:Athens Municipalities g2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athens_Municipalities_g2.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Dimorsitanos Αρχείο:Omoniahotels.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Omoniahotels.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Christos Vittoratos Αρχείο:Maroussi Center 2 b.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Maroussi_Center_2_b.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Dimorsitanos Εικόνα:Οδικός Χάρτης Αττικής ε.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Οδικός_Χάρτης_Αττικής_ε.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Χρήστης:Dimorsitanos Αρχείο:Glyfada-Tram.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Glyfada-Tram.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Original uploader was Rappo11 at en.wikipedia Αρχείο:Athens_metro_sept2010_el.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athens_metro_sept2010_el.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Skgxt Αρχείο:Keramikos metro st.2.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Keramikos_metro_st.2.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Χρήστης Templar52 Original uploader was Templar52 at el.wikipedia Αρχείο:OSE Baureihe 460.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:OSE_Baureihe_460.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Sv1xv, User:Wiki05 File:Foto2096.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Foto2096.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Giorgoos Αρχείο:Ermou Street at Athens.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ermou_Street_at_Athens.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Dimorsitanos Αρχείο:Areopagus from the Acropolis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Areopagus_from_the_Acropolis.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: ajbear AKA KiltBear http://www.flickr.com/photos/ajbear/ Αρχείο:National park of Athens1.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:National_park_of_Athens1.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Χρήστης Templar52 Original uploader was Templar52 at el.wikipedia Αρχείο:Universitetet2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Universitetet2.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Olavfin Αρχείο:Old Greek Parliament Athens.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Old_Greek_Parliament_Athens.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Badseed Αρχείο:New Acropolis Museum 1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:New_Acropolis_Museum_1.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: Tilemahos Efthimiadis Αρχείο:Flag of Serbia.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Serbia.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: ABF, Avala, B1mbo, Denelson83, EDUCA33E, Herbythyme, Imbris, Mormegil, Nightstallion, Nikola Smolenski, Nuno Gabriel Cabral, R-41, Rainman, Rokerismoravee, Sasa Stefanovic, Siebrand, ThomasPusch, Túrelio, Zscout370, 7 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Flag of Chile.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Chile.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:SKopp Αρχείο:Flag of Spain.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Spain.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Pedro A. Gracia Fajardo, escudo de Manual de Imagen Institucional de la Administración General del Estado Αρχείο:Flag of the United States.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_the_United_States.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Dbenbenn, User:Indolences, User:Jacobolus, User:Technion, User:Zscout370 Αρχείο:Flag of Palestine.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Palestine.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Orionist, user:Makaristos Αρχείο:Flag of Cyprus.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Cyprus.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: AnonMoos, Bukk, Consta, Dbenbenn, Denelson83, Duduziq, Er Komandante, Homo lupus, Klemen Kocjancic, Krinkle, Mattes, NeoCy, Neq00, Nightstallion, Oleh Kernytskyi, Pumbaa80, Reisio, Telim tor, ThomasPusch, Vzb83, 15 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Flag of Morocco.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Morocco.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Denelson83, User:Zscout370 Αρχείο:Flag of Peru (state).svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Peru_(state).svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Huhsunqu

422

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Αρχείο:Flag of Greece.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Greece.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: (of code) (talk) Αρχείο:Flag of Italy.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Italy.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: see below Εικόνα:Aigion.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Aigion.png Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Thpanagos Αρχείο:Αίγιο, άποψη από τον Κορινθιακό κόλπο.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Αίγιο,_άποψη_από_τον_Κορινθιακό_κόλπο.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: MARKELLOS, Selinous, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Vostizza, Αίγιον.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Vostizza,_Αίγιον.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Selinous, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Άποψη Αιγίου.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Άποψη_Αιγίου.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Selinous, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Ηρώον Αιγίου.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ηρώον_Αιγίου.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Selinous Αρχείο:Ι.Ν. Φανερωμένης Αιγίου.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ι.Ν._Φανερωμένης_Αιγίου.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Selinous, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Παναγιωτοπουλέικο.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Παναγιωτοπουλέικο.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Selinous Αρχείο:Μεσσηνεζέϊκο.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Μεσσηνεζέϊκο.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Selinous Image:Dimos egiou.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimos_egiou.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Badseed Εικόνα:Lighthouse at Alexandroupolis, Greece.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lighthouse_at_Alexandroupolis,_Greece.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Gepsimos Αρχείο:Military_train_station_of_Dedeagats_1893.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Military_train_station_of_Dedeagats_1893.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown, possibly Paul Zepdji Εικόνα:Nuvola apps kaboodle.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Nuvola_apps_kaboodle.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Alphax, CyberSkull, Gmaxwell, Kanonkas, Rocket000, The Evil IP address, Waldir, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Εικόνα:argos_seal.PNG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Argos_seal.PNG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Badseed, FBW Αρχείο:ARGOS Circa B.C. 468-400.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:ARGOS_Circa_B.C._468-400.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ward, John, 1832-1912; Hill, George Francis, Sir, 1867-1948 Αρχείο:ARGOS Circa B.C. 400-322a.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:ARGOS_Circa_B.C._400-322a.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ward, John, 1832-1912; Hill, George Francis, Sir, 1867-1948 Αρχείο:ARGOS Circa B.C. 400-322b.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:ARGOS_Circa_B.C._400-322b.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ward, John, 1832-1912; Hill, George Francis, Sir, 1867-1948 Αρχείο:Argos90BC.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Argos90BC.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Megistias Αρχείο:demarxeioargou.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Demarxeioargou.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Christaras A, Gildemax, Jpbrenna, Tonyesopi Αρχείο:Flag of France.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_France.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: (Αγγλικά) Image:Flag of Cyprus.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Cyprus.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: AnonMoos, Bukk, Consta, Dbenbenn, Denelson83, Duduziq, Er Komandante, Homo lupus, Klemen Kocjancic, Krinkle, Mattes, NeoCy, Neq00, Nightstallion, Oleh Kernytskyi, Pumbaa80, Reisio, Telim tor, ThomasPusch, Vzb83, 15 ανώνυμες επεξεργασίες Εικόνα:2010 Dimos Aspropyrgou.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:2010_Dimos_Aspropyrgou.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Badseed, User:Pitichinaccio Εικόνα:Municipality symbol.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Municipality_symbol.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Alaniaris, Taspozi Εικόνα:Veria Nightview3.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Veria_Nightview3.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: w:User:SergiogrUser:Sergiogr Αρχείο:Mosaic of Saint Paul Preaching, Veria, Greece.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Mosaic_of_Saint_Paul_Preaching,_Veria,_Greece.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: AJ Alfieri-Crispin from San Francisco, CA, USA Αρχείο:Olganos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Olganos.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Macedonian Heritage Organisation Αρχείο:Loukoumades.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Loukoumades.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: Flickr.com user "avlxyz" Αρχείο:Dimos Veroias.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimos_Veroias.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Badseed Εικόνα:Volos-seal.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volos-seal.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Flashdart2 Εικόνα:Volos-bynight.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volos-bynight.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Nikolaos Vergos (myself) File:Volanakis Constantine epistrofi argonauton.jpeg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volanakis_Constantine_epistrofi_argonauton.jpeg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Badseed Αρχείο:Volos-castle-1688.jpeg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volos-castle-1688.jpeg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Flashdart2, MARKELLOS File:Volanakis Constantine Port of Volos.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volanakis_Constantine_Port_of_Volos.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Badseed Αρχείο:Volos-dimitriados-street-1905.jpeg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volos-dimitriados-street-1905.jpeg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Flashdart2, MARKELLOS Αρχείο:Volos_trapeza_athinon_1925.jpeg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volos_trapeza_athinon_1925.jpeg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Flashdart2, MARKELLOS Αρχείο:Volos-quake-1955.jpeg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volos-quake-1955.jpeg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Flashdart2, MARKELLOS Αρχείο:Volos-population-1881-2001.jpeg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volos-population-1881-2001.jpeg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Original uploader was Flashdart2 at el.wikipedia Αρχείο:07Volos Basilika01.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:07Volos_Basilika01.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: User:Fingalo Αρχείο:Volos rail station.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volos_rail_station.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: w:en:ThfasisThfasis File:Flag of Denmark.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Denmark.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Madden Εικόνα:Flag of Germany.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Germany.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Madden, User:Pumbaa80, User:SKopp Αρχείο:Flag of the Netherlands.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_the_Netherlands.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Zscout370 Αρχείο:Volos_papastratou.jpeg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volos_papastratou.jpeg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Flashdart2, MARKELLOS Αρχείο:Volos1.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Volos1.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Einer flog zu Weit, Herbert Ortner, Jkelly Αρχείο:Giorgio de Chirico (portrait).jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Giorgio_de_Chirico_(portrait).jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Calliopejen, Dada, G.dallorto, Infrogmation, Patricia.fidi, Sparkit, Tomia, Wst, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Flag of Russia.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Russia.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Zscout370 Αρχείο:Flag of Bulgaria.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Bulgaria.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Avala, Denelson83, Fry1989, Homo lupus, Ikonact, Kallerna, Klemen Kocjancic, Martyr, Mattes, Neq00, Pumbaa80, SKopp, Scroch, Serjio-pt, Spacebirdy, Srtxg, Ultratomio, Vonvon, Zscout370, 9 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Enidje-prolet.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Enidje-prolet.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: myself Αρχείο:Yianitsa-lithograph-19century.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Yianitsa-lithograph-19century.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Spiritia, Мико Αρχείο:Enidje-pametnik.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Enidje-pametnik.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: myself Αρχείο:Enidje-kula.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Enidje-kula.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: myself

423

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Εικόνα:Dimos Grevenon.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimos_Grevenon.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Badseed Εικόνα:Athens_seal.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athens_seal.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Geraki, KimonAndreou Εικόνα:2010 Dimos Athineon.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:2010_Dimos_Athineon.svg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Pitichinaccio Εικόνα:Dimos Elassonas.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimos_Elassonas.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Badseed Image:View on Olymbos Mountain with Elassona and Tsaritsani, Greece.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:View_on_Olymbos_Mountain_with_Elassona_and_Tsaritsani,_Greece.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.0 Συνεισφέροντες: stg_gr1 from Abelonas, Greece Image:Ελασσονα.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ελασσονα.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni Εικόνα:Eleusis.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Eleusis.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:BishkekRocks Αρχείο:Dimos Elefsinas.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimos_Elefsinas.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Badseed Εικόνα:Dimos Ermoupoleos.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimos_Ermoupoleos.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Pitichinaccio Αρχείο:Syros Ano Syros u Ermoupolis140707.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Syros_Ano_Syros_u_Ermoupolis140707.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: Hans Peter Schaefer, http://www.reserv-a-rt.de Αρχείο:Syros emoupolis rathaus 240707.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Syros_emoupolis_rathaus_240707.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: Hans Peter Schaefer, http://www.reserv-a-rt.de Αρχείο:Syros emoupolis agios nikolaos 240707.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Syros_emoupolis_agios_nikolaos_240707.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: Hans Peter Schaefer, http://www.reserv-a-rt.de Αρχείο:Agios Dionysos Church, Belltower, Zakynthos City, Greece 01.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Agios_Dionysos_Church,_Belltower,_Zakynthos_City,_Greece_01.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Christaras A Εικόνα:HeraklionGrypas.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:HeraklionGrypas.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Dimitrissss, MARKELLOS Αρχείο:Gran muralla a Herakleion2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Gran_muralla_a_Herakleion2.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: AnRo0002, Jolle Αρχείο:20090415_Hrakleio_Krhth_Limani_Koules_1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20090415_Hrakleio_Krhth_Limani_Koules_1.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: Γεώργιος Γιαννόπουλος. Original uploader was Ggia at el.wikipedia Αρχείο:Heraklion Crete.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Heraklion_Crete.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: AnRo0002, Bansp, Ggia, Warburg Αρχείο:El Greco 051.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:El_Greco_051.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Balbo, EDUCA33E, Mattes, Shakko, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Εικόνα:Seal of Thessaloniki.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Seal_of_Thessaloniki.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Geraki, MARKELLOS Εικόνα:Thessaloniki-landmarks.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki-landmarks.png Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Philly boy92 Αρχείο:Thessaloniki Municipal Flag.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki_Municipal_Flag.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης Αρχείο:Thessaloniki Satellite View.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki_Satellite_View.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: NASA Αρχείο:Thessaloniki Filippou.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki_Filippou.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: G.dallorto, Ωριγένης Image:Ellinistikos Kosmos 300pX el.PNG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ellinistikos_Kosmos_300pX_el.PNG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Alexikoua Αρχείο:Arch-of-Galerius-1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Arch-of-Galerius-1.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: Original uploader was Nefasdicere at en.wikipedia Αρχείο:Thessaloniki-Arch of Galerius (eastern face).jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki-Arch_of_Galerius_(eastern_face).jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: Delirium, Jkelly, Kilom691, Marsyas, Pvasiliadis, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:THES-Agora odeum scena.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:THES-Agora_odeum_scena.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: User:Marsyas Αρχείο:Thesaloniki-Tomb of Galerius (right side).jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thesaloniki-Tomb_of_Galerius_(right_side).jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Snowdog Αρχείο:Saint Demetrius Salonica 3.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Saint_Demetrius_Salonica_3.jpg Άδεια: Free Art License Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης Αρχείο:Dimamosaic.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimamosaic.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: G.dallorto, Maduixa, Man vyi, Testus Αρχείο:Holy Wisdom Salonica 1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Holy_Wisdom_Salonica_1.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης Αρχείο:Anthonis van Dyck 005.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Anthonis_van_Dyck_005.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: G.dallorto, Natl1, Pvasiliadis, Skipjack, Zolo, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Thesaloniki - Wiev of the city and the sea.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thesaloniki_-_Wiev_of_the_city_and_the_sea.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: User:Daniel Tellman Αρχείο:Gregor Palamas.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Gregor_Palamas.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Aphaia, Lendu, Shakko, Wst Αρχείο:07Thessaloniki Metropolitan01.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:07Thessaloniki_Metropolitan01.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: User:Fingalo Αρχείο:White Tower 19th century.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:White_Tower_19th_century.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: G.dallorto, Ωριγένης Αρχείο:White Tower Thessaloniki 2009.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:White_Tower_Thessaloniki_2009.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:AlexanderKlink Αρχείο:CimetièreJuifSaloniquefin19e.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:CimetièreJuifSaloniquefin19e.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Aeleftherios, Ωριγένης Αρχείο:Dioikitirio Salonica 4.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dioikitirio_Salonica_4.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης Αρχείο:Museum of the Greek Struggle for Macedonia 1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Museum_of_the_Greek_Struggle_for_Macedonia_1.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης Αρχείο:Abdul-Hamid villa Allatini.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Abdul-Hamid_villa_Allatini.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: ChristosV, Gryffindor, Te5, Ωριγένης Αρχείο:Sultan Mehmed V Agia Sophia Salonica 1911.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Sultan_Mehmed_V_Agia_Sophia_Salonica_1911.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: ChristosV, Gryffindor, Ωριγένης Αρχείο:A1912.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:A1912.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Dimitrisss Αρχείο:Looking down at Aristotelous Sq Thessaloniki 2005.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Looking_down_at_Aristotelous_Sq_Thessaloniki_2005.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Jkelly, Ωριγένης Εικόνα:Saloniki Christos Vlachos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Saloniki_Christos_Vlachos.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: MARKELLOS, Ωριγένης Αρχείο:Thessaloniki music Hall4.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki_music_Hall4.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: AndreasPraefcke, Jkelly, 2 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:NOESIS.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:NOESIS.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: NOESIS

424

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες File:Thessaloniki_Metropolitan_Area_(from_1990ies),_Greece_-_political_map_-_blank.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki_Metropolitan_Area_(from_1990ies),_Greece_-_political_map_-_blank.png Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: User:Christaras A File:Las Incantadas Louvre Ma1393 side B.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Las_Incantadas_Louvre_Ma1393_side_B.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Jastrow File:Thessaloniki-Ancient Agora.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki-Ancient_Agora.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Snowdog Αρχείο:THES Panaghia Chalkeon 5944.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:THES_Panaghia_Chalkeon_5944.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Konstantinos Stampoulis () Εικόνα:Flag of Greece.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Greece.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: (of code) (talk) Αρχείο:Thessaloniki_historical_center.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki_historical_center.svg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: User:Marsyas File:Peel Queen Olga's Street.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Peel_Queen_Olga's_Street.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης File:Thessaloniki building at Valaoritou Street.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki_building_at_Valaoritou_Street.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Pvasiliadis File:Edifice Old Market Salonica 2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Edifice_Old_Market_Salonica_2.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης File:Modiano2-Salonika.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Modiano2-Salonika.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Fransvannes, Jkelly File:Bank of Greece Thessaloniki 4.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Bank_of_Greece_Thessaloniki_4.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης File:Alpha Bank Residence Thessaloniki.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alpha_Bank_Residence_Thessaloniki.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης File:Olympion Cinema Thessaloniki.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Olympion_Cinema_Thessaloniki.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Original uploader was Zorba at en.wikinews File:Street in Ladidaka neighbourhood of Thessaloniki July 2006.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Street_in_Ladidaka_neighbourhood_of_Thessaloniki_July_2006.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ian Kehoe File:Thessaloniki Old Philosophical School.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki_Old_Philosophical_School.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Ωριγένης File:Fountain Square Salonica 1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Fountain_Square_Salonica_1.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: user:Ωριγένης Αρχείο:Flag of the United States (3-2 aspect ratio).svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_the_United_States_(3-2_aspect_ratio).svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:CMBJ, User:Dbenbenn, User:Indolences, User:Jacobolus, User:Technion, User:Zscout370 Αρχείο:Flag of Australia 2-3.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Australia_2-3.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Dimitrisss Αρχείο:Flag of Germany.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Germany.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Madden, User:Pumbaa80, User:SKopp Αρχείο:Flag of Slovakia.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Slovakia.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:SKopp Αρχείο:Flag of Romania.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Romania.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:AdiJapan Αρχείο:Flag of Egypt.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Egypt.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Open Clip Art Αρχείο:Flag of Israel.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Israel.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: AnonMoos, Bastique, Bobika, Brown spite, Captain Zizi, Cerveaugenie, Drork, Etams, Fred J, Fry1989, Himasaram, Homo lupus, Humus sapiens, Klemen Kocjancic, Kookaburra, Luispihormiguero, Madden, Neq00, NielsF, Nightstallion, Oren neu dag, Patstuart, PeeJay2K3, Pumbaa80, Ramiy, Reisio, SKopp, Technion, Typhix, Valentinian, Yellow up, Zscout370, 31 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Flag of the People's Republic of China.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Denelson83, User:SKopp, User:Shizhao, User:Zscout370 Αρχείο:Flag of India.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_India.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:SKopp Αρχείο:Flag of Albania.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Albania.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Dbenbenn Εικόνα:Flag of South Korea.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_South_Korea.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Various Αρχείο:Flag of Canada 2-3.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Canada_2-3.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Dimitrisss Αρχείο:Flag of Hungary (civil).svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Hungary_(civil).svg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Αρχείο:Flag of Armenia (1918).png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Armenia_(1918).png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Aivazovsky, Nightstallion, Railwayfan2005, Togaed Αρχείο:Flag of Ukraine.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Ukraine.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Jon Harald Søby, User:Zscout370 File:Citaro_O530G.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Citaro_O530G.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Giorgos Kollias Original uploader was Giorgos Kollias at el.wikipedia File:Thessaloniki_train_station.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thessaloniki_train_station.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Christaras A, ChristosV, Iconoclast, Sv1xv Image:Flag of Albania.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Albania.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Dbenbenn File:Flag of the United Kingdom (3-2 aspect ratio).svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_the_United_Kingdom_(3-2_aspect_ratio).svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:CMBJ, User:Zscout370 File:Flag of Mexico.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Mexico.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:AlexCovarrubias, User:Zscout370 Image:Flag of Russia.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Russia.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Zscout370 Αρχείο:Flag of Austria.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Austria.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:SKopp Image:Flag of Norway.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Norway.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Dbenbenn Image:Flag_of_Serbia.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Serbia.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: ABF, Avala, B1mbo, Denelson83, EDUCA33E, Herbythyme, Imbris, Mormegil, Nightstallion, Nikola Smolenski, Nuno Gabriel Cabral, R-41, Rainman, Rokerismoravee, Sasa Stefanovic, Siebrand, ThomasPusch, Túrelio, Zscout370, 7 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Flag of Belgium (civil).svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Belgium_(civil).svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Bean49, David Descamps, Dbenbenn, Denelson83, Fry1989, Howcome, Ms2ger, Nightstallion, Oreo Priest, Rocket000, Sir Iain, ThomasPusch, Warddr, Zscout370, 3 ανώνυμες επεξεργασίες Image:Flag of South Africa.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_South_Africa.svg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Adriaan, Anime Addict AA, AnonMoos, BRUTE, Daemonic Kangaroo, Dnik, Duduziq, Dzordzm, Fry1989, Homo lupus, Jappalang, Juliancolton, Kam Solusar, Klemen Kocjancic, Klymene, Lexxyy, Mahahahaneapneap, Manuelt15, Moviedefender, Ninane, Poznaniak, SKopp, ThePCKid, ThomasPusch, Tvdm, Ultratomio, Vzb83, Zscout370, 33 ανώνυμες επεξεργασίες Image:Flag of Sweden.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Sweden.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Jon Harald Søby File:Flag of Bulgaria (WFB 2004).gif Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Bulgaria_(WFB_2004).gif Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: US CIA Αρχείο:Flag of Turkey.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Turkey.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Dbenbenn Image:Flag of the Czech Republic.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_the_Czech_Republic.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: special commission (of code): SVG version by cs:-xfi-. Colors according to Appendix No. 3 of czech legal Act 3/1993. cs:Zirland. Αρχείο:Flag of Latvia 2-3.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Latvia_2-3.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Dimitrisss Image:Flag of Ukraine.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Ukraine.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Jon Harald Søby, User:Zscout370

425

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Image:Flag of the Philippines.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_the_Philippines.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Aira Cutamora Αρχείο:Flag of Lithuania.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Lithuania.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:SKopp File:Flag of Peru.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Peru.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Dbenbenn Image:Flag of Finland.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Finland.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:SKopp File:Civil Ensign of Switzerland.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Civil_Ensign_of_Switzerland.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Reisio, User:Sandstein, User:Wiki-vr, User:Zscout370 Αρχείο:Flag of Luxembourg.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Luxembourg.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:SKopp Αρχείο:Flag of Portugal.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Portugal.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Nightstallion Image:Flag of Chile.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Chile.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:SKopp File:Flag of the United States (3-2 aspect ratio).svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_the_United_States_(3-2_aspect_ratio).svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:CMBJ, User:Dbenbenn, User:Indolences, User:Jacobolus, User:Technion, User:Zscout370 Εικόνα:Flag of Romania.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Romania.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:AdiJapan Image:The Oath Of The Seven Chiefs - Project Gutenberg eText 14994.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:The_Oath_Of_The_Seven_Chiefs_-_Project_Gutenberg_eText_14994.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Bibi Saint-Pol, Butko, Dodo, Goldfritha, Steschke, Wolfmann Image:Kadmos dragon Louvre E707.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kadmos_dragon_Louvre_E707.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Bibi Saint-Pol Image:Thebes-1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thebes-1.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Bibi Saint-Pol, Filipo, Pere prlpz Image:Thebes.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thebes.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Edward Daniel Clarke Εικόνα:Ierapetra logo.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ierapetra_logo.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni Αρχείο:Casa di Napoleone a Ierapetra.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Casa_di_Napoleone_a_Ierapetra.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Luca83 Αρχείο:HIERAPYTNA Circa B.C. 200—67.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:HIERAPYTNA_Circa_B.C._200—67.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ward, John, 1832-1912; Hill, George Francis, Sir, 1867-1948 Image:Ierapetra port.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ierapetra_port.jpg Άδεια: Free Art License Συνεισφέροντες: User:Lemur12 Image:Ierapetra view1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ierapetra_view1.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Lemur12 Image:Ιerapetra.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ιerapetra.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni File:Ierapetra1.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ierapetra1.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:BasilioC File:Ierapetra2.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ierapetra2.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:BasilioC File:Ierapetra30.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ierapetra30.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:BasilioC File:Ierapetra4.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ierapetra4.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:BasilioC Εικόνα:Ioannina Greece.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ioannina_Greece.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ori~ File:Limni Pamvotida Ioannina 20061220.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Limni_Pamvotida_Ioannina_20061220.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Pvasiliadis Αρχείο:Ioannina orismos 1430.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ioannina_orismos_1430.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Άγνωστος/Unknown File:Ioannina Kaplaneios.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ioannina_Kaplaneios.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Skamnelis Αρχείο:Zosimaia.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Zosimaia.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: άγνωστος Εικόνα:Kavala logo.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kavala_logo.JPG Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni, Hpapas, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Εικόνα:Kavala Castle.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kavala_Castle.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Thanatos UNIQ-nowiki-0-d6302726ce26bf8c-QINU talk Original uploader was Thanatos666 at en.wikipedia Αρχείο:neapolis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Neapolis.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: MARKELLOS, Patroklos32 Αρχείο:Kavala 200708.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kavala_200708.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Pvasiliadis Αρχείο:KavalaCityscape.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:KavalaCityscape.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Edal Αρχείο:Kavala old town.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kavala_old_town.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Marsyas Αρχείο:Stadio-Anthi-Karagianni.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Stadio-Anthi-Karagianni.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Citizen. Αρχείο:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Bosnia_and_Herzegovina.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Kseferovic Εικόνα:Kalamata, Peloponnese, Greece.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kalamata,_Peloponnese,_Greece.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: Original uploader was Pfloros at en.wikipedia Αρχείο:kalamata1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kalamata1.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni Αρχείο:Flag_of_Cyprus.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Cyprus.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: AnonMoos, Bukk, Consta, Dbenbenn, Denelson83, Duduziq, Er Komandante, Homo lupus, Klemen Kocjancic, Krinkle, Mattes, NeoCy, Neq00, Nightstallion, Oleh Kernytskyi, Pumbaa80, Reisio, Telim tor, ThomasPusch, Vzb83, 15 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Flag_of_Tunisia.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Tunisia.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: AnonMoos, Avala, Bender235, Duduziq, Elina2308, Emmanuel.boutet, Flad, Fry1989, Gabbe, Juiced lemon, Klemen Kocjancic, Mattes, Meno25, Myself488, Neq00, Nightstallion, Reisio, Str4nd, Фёдор Гусляров, 8 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Denelson83, User:SKopp, User:Shizhao, User:Zscout370 Εικόνα:Kit left arm.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kit_left_arm.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:ed_g2s Εικόνα:Kit body.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kit_body.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:ed_g2s Εικόνα:Kit right arm.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kit_right_arm.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:ed_g2s Εικόνα:Kit shorts2.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kit_shorts2.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:ed_g2s Εικόνα:Kit socks2.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kit_socks2.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Users Lp, Kanchelskis on it.wikipedia Εικόνα:Kit left arm_black_stripes.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kit_left_arm_black_stripes.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Ch1902, Conscious, It Is Me Here, Sebcaen, Ö Εικόνα:Kit body_blackstripes.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kit_body_blackstripes.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Original uploader was Ed g2s at en.wikipedia Εικόνα:Kit right arm_black_stripes.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kit_right_arm_black_stripes.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Ch1902, Conscious, It Is Me Here, Sebcaen, TFCforever Εικόνα:Kostur.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kostur.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: myself Αρχείο:Kastoria1 200704.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kastoria1_200704.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Pvasiliadis Αρχείο:Wikipedia-logo.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Wikipedia-logo.png Άδεια: logo Συνεισφέροντες: Abigor, Bastique, Cary Bass, Guillom, Krinkle, Kwj2772, Mike.lifeguard, Mormegil, Richie, Rocket000, Schaengel89 Εικόνα:Katerini logo.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Katerini_logo.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Lemur12 Εικόνα:Μέγας_Αλέξανδρος.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Μέγας_Αλέξανδρος.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Χρήστης:Lemur12

426

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Εικόνα:Dimos Katerinis.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimos_Katerinis.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Badseed Εικόνα:Dimarxio katerini.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimarxio_katerini.jpg Άδεια: Free Art License Συνεισφέροντες: User:Lemur12 Image:Katerini 1 park.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Katerini_1_park.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Harfo32, Lemur12, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Εικόνα:Flag of Serbia.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Serbia.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: ABF, Avala, B1mbo, Denelson83, EDUCA33E, Herbythyme, Imbris, Mormegil, Nightstallion, Nikola Smolenski, Nuno Gabriel Cabral, R-41, Rainman, Rokerismoravee, Sasa Stefanovic, Siebrand, ThomasPusch, Túrelio, Zscout370, 7 ανώνυμες επεξεργασίες Εικόνα:Flag of Austria.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Austria.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:SKopp Εικόνα:Flag of Russia.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Russia.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Zscout370 File:Evangelical church in Katerini.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Evangelical_church_in_Katerini.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Lemur12. Original uploader was Lemur12 at el.wikipedia Αρχείο:Mitropoli.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Mitropoli.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Lemur12 Αρχείο:Park Katerini.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Park_Katerini.jpg Άδεια: Free Art License Συνεισφέροντες: User:Lemur12 Αρχείο:Flag of Corfu.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Corfu.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Olivier Touzeau Αρχείο:CorfuVistas.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:CorfuVistas.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Domènec Leal Αρχείο:Coat_of_arms_of_Greece.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Coat_of_arms_of_Greece.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Tonyjeff Αρχείο:20100728 Corfu island old town panoramic Greece.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20100728_Corfu_island_old_town_panoramic_Greece.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Αρχείο:Corfú2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Corfú2.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Qoan Αρχείο:CorfuCastillo.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:CorfuCastillo.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Domènec Leal Αρχείο:CorfuCityFromSea.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:CorfuCityFromSea.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: w:en:StefanosKozanisStefanosKozanis Εικόνα:Ιωάννης Δοϊρανλής.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ιωάννης_Δοϊρανλής.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: unknown Εικόνα:Γεώργιος Σαμαράς (Kilkisiotis).jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Γεώργιος_Σαμαράς_(Kilkisiotis).jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: unknown Εικόνα:kozaniseal.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kozaniseal.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Makedonas Αρχείο:mamatsios.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Mamatsios.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Original uploader was Makedonas at es.wikipedia Αρχείο:Prefecture of Kozani.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Prefecture_of_Kozani.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Makedonas Αρχείο:Mouseiokoz.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Mouseiokoz.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Makedonas Αρχείο:New park.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:New_park.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Makedonas Αρχείο:Fanos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Fanos.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Makedonas Αρχείο:kozanistreetmapgr.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kozanistreetmapgr.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: χρήστη:makedonas. Original uploader was Makedonas at el.wikipedia Αρχείο:Dimos Kozanis.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimos_Kozanis.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Badseed Αρχείο:Municipalitykozanigr.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Municipalitykozanigr.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: χρήτη:makedonas. Original uploader was Makedonas at el.wikipedia Αρχείο:kozan.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kozan.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Makedonas Αρχείο:Valtadoreio.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Valtadoreio.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Makedonas Αρχείο:Villa Lassani in Kozani, Greece.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Villa_Lassani_in_Kozani,_Greece.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: OMakedonas Εικόνα:Thrakas_Ippeas.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Thrakas_Ippeas.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Alaniaris, GregoryGR, MARKELLOS Εικόνα:Komotini_Center.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Komotini_Center.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: GregoryGR (Γρηγόρης Σεμπελίδης) Image:Komotini_map.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Komotini_map.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Penarc Image:20090423 Komotini Greece church mhtropolh koimhsews ths theotokou.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20090423_Komotini_Greece_church_mhtropolh_koimhsews_ths_theotokou.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia File:Dsc00944.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dsc00944.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Original uploader was Vsilverson at en.wikipedia Image:20090423_Komotini_Greece_Yeni_mosque_clocktower.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20090423_Komotini_Greece_Yeni_mosque_clocktower.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20090423_Komotini_Greece_old_market.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20090423_Komotini_Greece_old_market.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Εικόνα:Giumultzine-1913-25L.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Giumultzine-1913-25L.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Basic stamp: UnknownOverprint: Unknown. Original uploader was Sv1xv at en.wikipedia Εικόνα:Komotini_holocaust_memorial_c.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Komotini_holocaust_memorial_c.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: ‫יזרד הירא‬, ARIE DARZI Image:20090423_Komotini_Greece_panagh_tsaldarh_street.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20090423_Komotini_Greece_panagh_tsaldarh_street.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20090423_Komotini_Greece_central_square.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20090423_Komotini_Greece_central_square.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20090423_Komotini_Greece_Train_Station_View_of_Rodopi_Mountains.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20090423_Komotini_Greece_Train_Station_View_of_Rodopi_Mountains.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20090423_Komotini_Greece_train_station.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20090423_Komotini_Greece_train_station.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Εικόνα:Korinthos-logo.gif Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Korinthos-logo.gif Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni File:CanaleCorinto.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:CanaleCorinto.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:MM Image:CorintoScaviTempioApollo.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:CorintoScaviTempioApollo.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:MM File:Periander Pio-Clementino Inv276.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Periander_Pio-Clementino_Inv276.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Jastrow Image:Κορινθος1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Κορινθος1.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni Εικόνα:Municipality of Larissa Logo.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Municipality_of_Larissa_Logo.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Pilotos Εικόνα:Larisa, Greece - City with snow in winter.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Larisa,_Greece_-_City_with_snow_in_winter.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.0 Συνεισφέροντες: stg_gr1 from Abelonas, Greece Αρχείο:Larissa (Greece).jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Larissa_(Greece).jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Conscious, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:LARISA_Circa B.C. 450—400a.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:LARISA_Circa_B.C._450—400a.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ward, John, 1832-1912; Hill, George Francis, Sir, 1867-1948

427

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Αρχείο:LARISA_Circa B.C. 450—400b.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:LARISA_Circa_B.C._450—400b.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ward, John, 1832-1912; Hill, George Francis, Sir, 1867-1948 Αρχείο:LARISA_Circa B.C. 400—344a.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:LARISA_Circa_B.C._400—344a.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ward, John, 1832-1912; Hill, George Francis, Sir, 1867-1948 Αρχείο:LARISA_Circa B.C. 400—344b.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:LARISA_Circa_B.C._400—344b.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ward, John, 1832-1912; Hill, George Francis, Sir, 1867-1948 Αρχείο:LARISA_Circa B.C. 400—344c.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:LARISA_Circa_B.C._400—344c.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ward, John, 1832-1912; Hill, George Francis, Sir, 1867-1948 Αρχείο:Ancient Theatre Larissa.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ancient_Theatre_Larissa.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.0 Συνεισφέροντες: stg_gr1 from Abelonas, Greece Αρχείο:Frourio Larissas.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Frourio_Larissas.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Fsb2004. Original uploader was Fsb2004 at el.wikipedia Αρχείο:Pinios_hionismenos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Pinios_hionismenos.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: larissacity Αρχείο:Flag of Moldova.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Moldova.svg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: User:Nameneko Αρχείο:Flag of Poland.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Poland.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Mareklug, User:Wanted Εικόνα:Livadia evlahos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Livadia_evlahos.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Βλαχος Βαγγέλης Εικόνα:Lvadia2 evlahos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lvadia2_evlahos.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: vlahos vaggelis Εικόνα:Livadia1 evlahos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Livadia1_evlahos.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: vlahos vaggelis File:Loutraki.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Loutraki.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Kornos File:Loutraki05.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Loutraki05.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Charski A.V. Εικόνα:emvlima.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Emvlima.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Geraki, MARKELLOS, Nickipan, Parmas4 Εικόνα:West part of Mesologi.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:West_part_of_Mesologi.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: η παρούσα φώτο είναι δική μου. Original uploader was Mesologi at el.wikipedia Αρχείο:Missolonghi.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Missolonghi.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Thedore Vryzakis Αρχείο:View of Messolonghi lagoon.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:View_of_Messolonghi_lagoon.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Mesologi. Original uploader was Mesologi at el.wikipedia Αρχείο:Garden of Messolonghi.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Garden_of_Messolonghi.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Mesologi. Original uploader was Mesologi at el.wikipedia Αρχείο:Charilaos Trikoupis.gif Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Charilaos_Trikoupis.gif Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Cedric B., Cplakidas, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Image:Flag of Greece.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Greece.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: (of code) (talk) Εικόνα:mytiliniemblem.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Mytiliniemblem.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Badseed, Fallacia83 Εικόνα:mytilinionmap.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Mytilinionmap.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Fallacia83 Αρχείο:Liberty Statue.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Liberty_Statue.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Αρχείο:Prokumaia Mutilinis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Prokumaia_Mutilinis.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ego Αρχείο:Fortress.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Fortress.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Εγώ [Fallacia83]. Original uploader was Fallacia83 at el.wikipedia Αρχείο:Fortress2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Fortress2.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Εγώ [Fallacia83]. Original uploader was Fallacia83 at el.wikipedia Αρχείο:Synoikismos.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Synoikismos.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Αρχείο:Άλσος.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Άλσος.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Fallacia83 Image:Hotel Olympias.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Hotel_Olympias.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:Hotel Pyrgos Mytilinis.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Hotel_Pyrgos_Mytilinis.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:Archontiko.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Archontiko.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:Attic house.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Attic_house.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:Big old house.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Big_old_house.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:English house.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:English_house.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:European house.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:European_house.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:Neoclasical.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Neoclasical.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:Neoclasical2.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Neoclasical2.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:Old house.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Old_house.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:Pink house.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Pink_house.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Image:Small neoclasical.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Small_neoclasical.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Αρχείο:Mytilini panoramic.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Mytilini_panoramic.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Εικόνα:Dimos Naousas.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimos_Naousas.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Badseed Image:Antonion Mingas Vladovo.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Antonion_Mingas_Vladovo.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: Panagiotis Giannakopoulos Εικόνα:War Memorial in Naoussa, Imathia, Greece.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:War_Memorial_in_Naoussa,_Imathia,_Greece.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: Stefanos Titanas from Athens, Greece Εικόνα:Panoramic Nafpaktos port.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Panoramic_Nafpaktos_port.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Αρχείο:naupaktos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Naupaktos.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Κουκούλης Κώστας. Original uploader was Koukoulis at el.wikipedia Αρχείο:Naupactusport.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Naupactusport.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Original uploader was Conudrum at en.wikipedia Αρχείο:Nafpaktos evlahos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Nafpaktos_evlahos.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: vlahos vaggelis Εικόνα:Nafplion view from Palamidi castle.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Nafplion_view_from_Palamidi_castle.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Luu File:Bourtzi view from Palamidi castle.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Bourtzi_view_from_Palamidi_castle.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Luu

428

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες File:GR Nauplia Festung.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:GR_Nauplia_Festung.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: Angela Monika Arnold, Berlin File:NafplioSquare.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:NafplioSquare.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Dickpenn Image:Вид на Напфлио.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Вид_на_Напфлио.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Luu Εικόνα:20091128_Xanthi_Greece_1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20091128_Xanthi_Greece_1.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20091128_Xanthi_Greece_2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20091128_Xanthi_Greece_2.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20091128_Xanthi_Greece_3.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20091128_Xanthi_Greece_3.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:Xanthi 06022010 1335.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Xanthi_06022010_1335.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Pyraechmes Image:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_1.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_2.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_3.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_3.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_4.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_4.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_5.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_5.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Image:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_6.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:20100220_Xanthi_Kapnapothhkes_Greece_6.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Ggia Αρχείο:Oresteada.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Oresteada.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:SAymAn File:Paroikia.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Paroikia.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Dimorsitanos Εικόνα:CycladesWindmill06749.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:CycladesWindmill06749.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Leonard G. File:Pezodromos-paroikias.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Pezodromos-paroikias.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Dimorsitanos File:Ekatontapyliani.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ekatontapyliani.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Dimorsitanos Εικόνα:Heroon, Paros.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Heroon,_Paros.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Cédric Boissière Εικόνα:Patras_emblem.gif Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patras_emblem.gif Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Badseed, T.thanos Εικόνα:Patras from the fortress.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patras_from_the_fortress.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Eusebius Αρχείο:Patras NASA WorldWind.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patras_NASA_WorldWind.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Alaniaris, Chris 73, Jkelly, Tonyesopi Αρχείο:Patrasodeum.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patrasodeum.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Conudrum Αρχείο:PATRAS2006 012.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:PATRAS2006_012.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Conudrum, G.dallorto, Gerardus, Skeezix1000, Tonyesopi Αρχείο:Patra-odos mezonos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patra-odos_mezonos.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni Αρχείο:PATRAI Circa B.C. 250—146.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:PATRAI_Circa_B.C._250—146.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Ward, John, 1832-1912; Hill, George Francis, Sir, 1867-1948 Αρχείο:Patra by night.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patra_by_night.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Αρχείο:Apollon theatre.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Apollon_theatre.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Αρχείο:King George square in Patra.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:King_George_square_in_Patra.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Fallacia83 Αρχείο:Achaia vat.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Achaia_vat.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: Conudrum, EagLau, Jelte, Ranveig, Tonyesopi, Vdegroot Αρχείο:Patrasport.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patrasport.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Conudrum, MGA73, Tonyesopi Αρχείο:Apovathra Patron.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Apovathra_Patron.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Diomedes, Paulos Αρχείο:Patra synthesis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patra_synthesis.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Fallacia83 Αρχείο:Patras Cathedral.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patras_Cathedral.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Eusebius Αρχείο:Agiou Nikolaou stairs.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Agiou_Nikolaou_stairs.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Original uploader was Curunvir at el.wikipedia Αρχείο:Port of Patra.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Port_of_Patra.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Fallacia83 Αρχείο:New Archaeological Museum of Patras.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:New_Archaeological_Museum_of_Patras.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Iaberis Αρχείο:Railway Station of Patras.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Railway_Station_of_Patras.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Reinhard Dietrich Αρχείο:BrugPatras.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:BrugPatras.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Original uploader was Ylvo at nl.wikipedia Αρχείο:Patra-odos Agiou Andreou.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patra-odos_Agiou_Andreou.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni Αρχείο:Patra-odos Othonos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Patra-odos_Othonos.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni Εικόνα:pir.gif Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Pir.gif Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Dtm, MARKELLOS Εικόνα:Πόλη του Πειραιά β.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Πόλη_του_Πειραιά_β.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: User:Dimorsitanos Αρχείο:Lion of Piraeus.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lion_of_Piraeus.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Χρήστης Templar52 Original uploader was Templar52 at el.wikipedia Αρχείο:Piraeus Mikrolimano2.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Piraeus_Mikrolimano2.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Χρήστης Templar52 Original uploader was Templar52 at el.wikipedia Αρχείο:Piraeus harbor 3-2004.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Piraeus_harbor_3-2004.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Helentr, Jkelly, Peter-five, Sekundenschlaf, ThomasPusch Αρχείο:Pireas.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Pireas.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Amymoni Αρχείο:Hellenic Maritime Museum frontyard.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Hellenic_Maritime_Museum_frontyard.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Οικονόμου Original uploader was Oik S at el.wikipedia Αρχείο:Municipal Theatre of Piraeus.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Municipal_Theatre_of_Piraeus.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Χρήστης Templar52 Original uploader was Templar52 at el.wikipedia Αρχείο:Veakio-2 Piraeus.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Veakio-2_Piraeus.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Templar52 Original uploader was Templar52 at el.wikipedia

429

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Αρχείο:Πόλη του Πειραιά.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Πόλη_του_Πειραιά.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: User:Dimorsitanos Αρχείο:Piraeus_cathedral.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Piraeus_cathedral.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: User Templar52 Original uploader was Templar52 at el.wikipedia Αρχείο:Agios_Spyridonas_Piraeus.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Agios_Spyridonas_Piraeus.JPG Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Χρήστης Templar52 Original uploader was Templar52 at el.wikipedia Image:Flag of the People's Republic of China.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Denelson83, User:SKopp, User:Shizhao, User:Zscout370 Αρχείο:Flag of Argentina.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Argentina.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Dbenbenn Image:Athens Metro Piraeus station.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Athens_Metro_Piraeus_station.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Badseed Image:Σταθμός Πειραιά α.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Σταθμός_Πειραιά_α.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: User:Dimorsitanos Image:Λιμένας Πειραιώς.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Λιμένας_Πειραιώς.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: User:Dimorsitanos Εικόνα:Πτολεμαϊδα Σύμβολο.gif Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Πτολεμαϊδα_Σύμβολο.gif Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Egmontaz, Idomeneas, MARKELLOS Εικόνα:Ptolemaida, Kozani prefecture, Greece - aerial view.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ptolemaida,_Kozani_prefecture,_Greece_-_aerial_view.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Christaras A Αρχείο:Askio (Siniatsiko) mountain - Ptolemaida, Kozani prefecture, Greece.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Askio_(Siniatsiko)_mountain_-_Ptolemaida,_Kozani_prefecture,_Greece.png Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Christaras A Αρχείο:Ancient macedonian grave ptolemaida greece 1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ancient_macedonian_grave_ptolemaida_greece_1.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Christaras A Αρχείο:Lignite mine in Ptolemaida.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lignite_mine_in_Ptolemaida.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Idomeneas.

Original uploader was Idomeneas at el.wikipedia Αρχείο:Ptolemaida library.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ptolemaida_library.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Idomeneas Αρχείο:Aqueduct in Ptolemaida.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Aqueduct_in_Ptolemaida.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Idomeneas Αρχείο:Ptolemaida Town hall.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ptolemaida_Town_hall.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Idomeneas Αρχείο:Brosen_windrose_el.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Brosen_windrose_el.svg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Badseed Αρχείο:Hleia.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Hleia.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Χρήστης:Diu Αρχείο:augerinos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Augerinos.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Unknown Αρχείο:Pyrgos rathaus.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Pyrgos_rathaus.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: User:Pitichinaccio Αρχείο:Arimondi-Brunnen.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Arimondi-Brunnen.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: CommonismNow, Xenophon, 1 ανώνυμες επεξεργασίες Αρχείο:Rethymnon-harbour-at-night.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rethymnon-harbour-at-night.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Mattes, Schimmelreiter, Xenophon Εικόνα:Rethymno venetian port and fort.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rethymno_venetian_port_and_fort.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: El., Mattes, Schimmelreiter Εικόνα:Beach of Rethimno.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Beach_of_Rethimno.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Pufacz Εικόνα:Rethymno Harbour.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rethymno_Harbour.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:ViseMoD Image:Lighthouse Rethimno Crete Greece.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lighthouse_Rethimno_Crete_Greece.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Pufacz Image:RethymnonFontaineRimondi.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:RethymnonFontaineRimondi.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Gérard Janot, Oltau, Xenophon Image:Erker Rethymno.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Erker_Rethymno.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: CommonismNow, Flominator, Oltau, Túrelio, UrLunkwill, Xenophon, 1 ανώνυμες επεξεργασίες File:Adelianos_Kampos_street.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Adelianos_Kampos_street.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:DorisAntony File:Flag of Rhodes.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Flag_of_Rhodes.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Lirion File:Rodos4953.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rodos4953.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: Lord Makro Εικόνα:Coat_of_arms_of_Greece.svg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Coat_of_arms_of_Greece.svg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Tonyjeff File:159.Port Mandraki.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:159.Port_Mandraki.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Freta Αρχείο:Colossus of Rhodes.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Colossus_of_Rhodes.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Marten van Heemskerck (1498-1574) Αρχείο:RhodesIntérieurDuPalais.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:RhodesIntérieurDuPalais.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: Dorieo, Gryffindor, Gérard Janot, Hamelin de Guettelet, Karelj, Notafly File:AltstadtRhodos2.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:AltstadtRhodos2.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Böhringer Αρχείο:Fortress of Rhodes Old Town.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Fortress_of_Rhodes_Old_Town.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.0 Συνεισφέροντες: Clarence Αρχείο:Rhodos pláž1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Rhodos_pláž1.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Karelj Αρχείο:Samosflag.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Samosflag.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: unknown artist Αρχείο:Samos 049 2009.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Samos_049_2009.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Pe-sa Αρχείο:Samos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Samos.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Dybdal Εικόνα:Δήμος Σερρών.gif Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Δήμος_Σερρών.gif Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Badseed, T.thanos Εικόνα:Serres overview.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Serres_overview.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Marsyas Αρχείο:Serres Old Metropolis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Serres_Old_Metropolis.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Marsyas Αρχείο:Saint nikolas serres.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Saint_nikolas_serres.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.5 Συνεισφέροντες: Βλάχος Βαγγέλης Αρχείο:Doukas band.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Doukas_band.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Мико Αρχείο:Serrès Préfecture 0036.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Serrès_Préfecture_0036.JPG Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Daniel*D Αρχείο:Emmanouil Papas-Serres, Greece.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Emmanouil_Papas-Serres,_Greece.JPG Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:CeeKay

430

Πηγές Εικόνων, Άδειες και Συνεισφέροντες Εικόνα:Sparta location.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Sparta_location.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: User:Marsyas Εικόνα:Ancient_sparta theater.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ancient_sparta_theater.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: Original uploader was Nickthegreek82 (Κούμαρης Νικόλαος) at el.wikipedia Εικόνα:Sparti in-river-Eurotas-valley flanked-by-Taygetos-mountains.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Sparti_in-river-Eurotas-valley_flanked-by-Taygetos-mountains.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: ulrichstill File:ModernSparta.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:ModernSparta.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: KLS Αρχείο:Asclepieio, Trikala.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Asclepieio,_Trikala.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Τόμμυ Αρχείο:Koursoum Mosque, Trikala.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Koursoum_Mosque,_Trikala.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Original uploader was Τόμμυ at el.wikipedia Αρχείο:Fort of Trikala.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Fort_of_Trikala.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Original uploader was Τόμμυ at el.wikipedia Αρχείο:Litheos river, Trikala (city), Greece 01.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Litheos_river,_Trikala_(city),_Greece_01.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: George Terezakis Αρχείο:The old train station of Trikala.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:The_old_train_station_of_Trikala.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: George Terezakis Εικόνα:Evlahos litheos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Evlahos_litheos.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: vaggelis vlahos Εικόνα:Evlahos Koursoum Mosque.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Evlahos_Koursoum_Mosque.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: vaggelis vlahos Εικόνα:Evlahos clock tower.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Evlahos_clock_tower.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 3.0 Συνεισφέροντες: vaggelis vlahos Εικόνα:header.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Header.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: A2d, Badseed, Egmontaz Εικόνα:Tyrnavos side.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Tyrnavos_side.png Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Geraki, MARKELLOS Image:Tirnavos.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Tirnavos.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.0 Συνεισφέροντες: stg_gr1 from Abelonas, Greece Εικόνα:Tyrnavos demis.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Tyrnavos_demis.png Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: Geraki, MARKELLOS Εικόνα:Florina (city), Florina prefecture, Greece - From the Northwest (National Road 2 to Vigla) - 02.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Florina_(city),_Florina_prefecture,_Greece_-_From_the_Northwest_(National_Road_2_to_Vigla)_-_02.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:Christaras A Αρχείο:Lakis-Pirzas-Florina.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lakis-Pirzas-Florina.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: User:Miko Stavrev Αρχείο:Lerin cathedral.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lerin_cathedral.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: Αλέξανδρος Αρχείο:Florina-houses.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Florina-houses.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Συνεισφέροντες: Αλέξανδρος Εικόνα:Quay Chalkida2.JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Quay_Chalkida2.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Luu File:Chalcis.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chalcis.jpg Άδεια: Attribution Συνεισφέροντες: User:Joanna Voulgaraki Εικόνα:Aristoteles_Statue.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Aristoteles_Statue.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Συνεισφέροντες: Daphni File:Chalkida .JPG Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chalkida_.JPG Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Luu File:Chalkida Bridge (1).jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chalkida_Bridge_(1).jpg Άδεια: Creative Commons Attribution 2.0 Συνεισφέροντες: stg_gr1 from Abelonas, Greece Αρχείο:Chania old town.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chania_old_town.jpg Άδεια: GNU Free Documentation License Συνεισφέροντες: LeonardoG Εικόνα:Chania - Venetian harbor 1.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chania_-_Venetian_harbor_1.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Germany Συνεισφέροντες: User:Lapplaender Αρχείο:030101-N-0780F-001.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:030101-N-0780F-001.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: U.S. Navy photo by Paul Farley.

(RELEASED) Αρχείο:Chania Kastelli.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chania_Kastelli.jpg Άδεια: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Συνεισφέροντες: User:DorisAntony Αρχείο:Enetiko limani xanion.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Enetiko_limani_xanion.jpg Άδεια: άγνωστος Συνεισφέροντες: Sgeor Εικόνα:Dimos Chiou.png Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dimos_Chiou.png Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Pitichinaccio Εικόνα:Chiostown.jpg Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Chiostown.jpg Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Kostisl

431

Άδεια

Άδεια Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/

432