PAH – Lekcje dla świata

Lekcje dla świata scenariusze zajęć z edukacji globalnej

Lekcje dla świata scenariusze zajęć z edukacji globalnej

Polska Akcja Humanitarna Dział Edukacji Humanitarnej 00-031 Warszawa Ul. Szpitalna 5/3 Tel. (022) 828 88 82 Fax. (022) 831 99 38 e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl Autorzy scenariuszy: Katarzyna Polewczak-Beznosik, Beata Guzowska, Hanna Habera, Natalia Klorek, Kordian Kochanowicz, Anna Kurowicka, Natalia Mileszyk, Anna Paluszek, Małgorzata Rogowska, Małgorzata Rokicińska, Magdalena Syrek, Tadeusz Szczepaniak, Katarzyna Szeniawska, Kamila Tyniec, Joanna Żepielska Redakcja: Joanna Żepielska Korekta: Katarzyna Szumniak Konsultacje metodyczne: Zdzisława Barankiewicz Opracowanie graficzne: rzeczyobrazkowe.pl Druk: Drukpol, www.drukujemy.pl Wydrukowano na papierze pochodzącym z odzysku.

Publikacja wydana dzięki wsparciu udzielonym przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budżetu Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

ISBN 978-83-912967-9-0 Copyright © by Polska Akcja Humanitarna, Warszawa 2008 Wydanie pierwsze

Szanowni Państwo W 2000 roku na szczycie ONZ Polska podpisała Deklarację Milenijną, przyjmując na siebie zobowiązanie realizacji Milenijnych Celów Rozwoju. Do czego się zobowiązaliśmy? Do zmniejszenie głodu i ubóstwa, do umożliwienia edukacji dzieciom do lepszego dostępu do służby zdrowia, do walki z chorobą AIDS, do ochrony środowiska i wreszcie – do budowania partnerstwa na rzecz rozwoju między narodami.

Kiedy popatrzymy na świat od strony liczb, pokazuje on nam swoje straszne oblicze, którego na co dzień sobie nie uświadamiamy. Co 4 sekundy ktoś na naszej Ziemi umiera z głodu (czyli ponad 20 000 osób dziennie), co minutę, z powodu braku odpowiedniej opieki, umiera jedna kobieta w ciąży (czyli 1440 kobiet dziennie), codziennie umiera 6 tysięcy dzieci z powodu braku dostępu do wody pitnej, co piąte dziecko na świecie nie chodzi do szkoły, a 11 milionów dzieci umiera rocznie na uleczalne choroby. Takich strasznych liczb można by podać więcej. Wiele krajów jest dewastowanych przez wojny i czystki etniczne, w innych krajach ludzie cierpią ucisk z powodu systemów totalitarnych.

Czy taka sytuacja nie uwłacza ludzkiej godności? Czy z tą świadomością możemy spokojnie żyć? Co z naszymi sumieniami? Popatrzmy, jaki świat stworzyliśmy i jaką przyszłość przygotowujemy kolejnym pokoleniom. Życie w takich warunkach, w takim świecie, będzie dla naszych dzieci bardzo trudnym zadaniem.

My, Polacy – muszę to powiedzieć z ogromnym smutkiem – często nie prawdziwego obrazu świata i nie mamy świadomości zobowiązań wobec najbiedniejszych. A przecież każdy z nas, KAŻDY, ponosi odpowiedzialność za to, co dzieje się na świecie.

Mówiąc o winie i odpowiedzialności mam na myśli moje przekonanie, które wypływa z doświadczenia, że każda indywidualna opinia o sytuacji danego kraju lub grupy ludzi wpływa pozytywnie lub negatywnie na ich los. Tak dzieje się w wielu przypadkach, kiedy stereotypy niszczą współczucie i zrozumienie, a co za tym idzie, chęć pomocy i przeświadczenie, że ta pomoc jest możliwa. Dlatego nie bójmy się tej trudnej wiedzy o tym, co się dzieje na świecie.

Wierzę, że każdy z nas może zrobić bardzo wiele i że to od nas zależy, jaki będzie świat. Dysponujemy ogromną siłą i używając jej umiejętnie, możemy uczynić nasz świat lepszym. Do tego chcę Was wszystkich namówić. Postarajmy się, aby polskie dzieci wiedziały jak najwięcej o rzeczywistości krajów Południa. Pomoc i współpraca to nie tylko pieniądze, to również wiedza i wolontariat.

Uważam, że kontakt z młodzieżą oparty na współpracy i przekazywaniu doświadczeń, jest najlepszą formą kształcenia pokolenia wrażliwego na potrzeby innych, otwartego na różnice między ludźmi, przekonanego o celowości pomagania innym ludziom, zdolnego do samodzielnego organizowania pomocy, zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej.

Bądźmy solidarni! Pamiętajmy, że nie jesteśmy sami na świecie. Dla większości Polaków kraje Południa są ziemią nieznaną. Ludzie w krajach Południa potrzebują naszego zainteresowania i naszej pomocy. Pozwólmy polskim dzieciom poznać życie codzienne i wczuć się w sytuację ich rówieśników z krajów Południa. Niech się zastanowią, co każdy z nich może zrobić, żeby zniwelować ogromne różnice pomiędzy dziećmi z bogatej Europy, a dziećmi z krajów Południa w dostępie do dóbr takich jak jedzenie, woda pitna, opieka zdrowotna i edukacja.

Powinno nam zależeć na tym, aby młodzi ludzie byli solidarni. Być solidarnym, to znaczy czuć się odpowiedzialnym za losy i rozwój świata. A myślę, że wszyscy chcielibyśmy żyć w lepszym, sprawiedliwszym świecie.

Rola szkoły i nauczycieli w kształtowaniu takiej postawy jest nieoceniona. Dlatego zapraszam Was do wspólnego budowania świadomości młodych ludzi jak zmieniać świat na lepszy, jak wyrażać swoją solidarność i współczucie.

Dziękuję Janina Ochojska

9

Globalne współzależności

10

Wstęp

13

Nauczanie zintegrowane Globalne współzależności

16

Klasy 4 – 6 Odpowiedzialne podejście do konsumpcji

20

Gimnazjum Zrównoważony rozwój – warunek przetrwania cywilizacji

25

Szkoła ponadgimnazjalna Odpowiedzialna konsumpcja w przemyśle odzieżowym

31 32

Wstęp

35

Nauczanie zintegrowane Woda w życiu codziennym

38

Klasy 4 – 6 Woda – bezcenne dobro naszej planety

42

Gimnazjum Woda – dwie skrajności

52

Szkoła ponadgimnazjalna Dostęp do wody pitnej

63

Dostęp do edukacji

64

Wstęp

66

Nauczanie zintegrowane Dostęp do edukacji prawem każdego dziecka

70

Klasy 4 – 6 Jeden dzień

78

Gimnazjum Dostęp do edukacji w Krajach Południa

83

Szkoła ponadgimnazjalna Dostęp do edukacji podstawowym prawem człowieka

89

Uchodźcy

90

Wstęp

92

Nauczanie zintegrowane Dlaczego Miriam jest Uchodźcą?

97

Klasy 4 – 6 Kim są uchodźcy?

104

Gimnazjum Wybory Uchodźców

110

Szkoła ponadgimnazjalna Uchodźcy

121

Woda

PAH pomaga

122

Wstęp

125

Nauczanie zintegrowane Afganistan

131

Klasy 4 – 6 Sudan czeka na pomoc

135

Gimnazjum Sytuacja wodno-sanitarna w Autonomii Palestyńskiej

141

Szkoła ponadgimnazjalna Darfur

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Spis treści

Wprowadzenie Publikacja, którą oddajemy w Państwa ręce jest efektem pracy i doświadczeń pracowników, wolontariuszy oraz nauczycieli współpracujących z Polską Akcją Humanitarną. Celem, który przyświecał nam w trakcie jej powstawania, było wsparcie wszystkich osób pracujących z młodzieżą w zakresie: – rozumienia różnorodności świata i współzależności globalnych, – rozpoznawania uniwersalnych wartości i wzorów postępowania w życiu człowieka, – kształtowania społeczeństwa otwartego i pomagającego w skali lokalnej i globalnej.

Scenariusze zajęć oraz towarzyszące im materiały dotyczą zagadnień i współzależności globalnych, których wyjaśnianiem zajmuje się globalna edukacja rozwojowa. Jesteśmy przekonani, że świadomość globalnych powiązań oraz naszego wpływu na życie ludzi na całym świecie sprzyja przyjmowaniu aktywnej postawy wobec otaczającej nas rzeczywistości.

Zadaniem szkoły jest zarówno wyjaśnianie tej rzeczywistości, jak i kształtowanie wśród młodych ludzi odpowiedzialnej postawy skutkującej pozytywnym wpływem na otoczenie – w skali lokalnej i globalnej.

Takie wyzwanie postawi wkrótce przed polskimi szkołami nowa podstawa programowa, która w znacznie większym stopniu niż dotychczas uwzględniać będzie perspektywę globalną.

Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja oraz scenariusze w niej zawarte ułatwią Państwu wprowadzanie nowych treści i zagadnień, stanowić będą inspirację do poszukiwania nowych tematów z zakresu globalnej edukacji rozwojowej oraz zachętę do nawiązania stałej współpracy z nami.

Edukacja Globalna Nie istnieje jedna powszechnie stosowana i obowiązująca definicja definicja edukacji globalnej. Poniżej przytaczamy trzy najczęściej stosowane definicje.

Edukacja otwiera ludziom oczy i umysły na rzeczywistość światową oraz uświadamia konieczność podejmowania działań na rzecz większej sprawiedliwości, równości i przestrzegania praw człowieka. Edukacja globalna jest globalnym wymiarem edukacji obywatelskiej i obejmuje edukację rozwojową, edukację o prawach człowieka, edukację o zrównoważonym rozwoju, edukację na rzecz pokoju i zapobiegania konfliktom oraz edukację interkulturalną.

Definicja wypracowana przez Centrum Północ-Południe przy Radzie Europy Edukacja rozwojowa to taka, która ma na celu podniesienie świadomości i poszerzenie wiedzy polskiego społeczeństwa na temat międzynarodowego rozwoju. Ułatwia zrozumienie globalnych współzależności pomiędzy społeczeństwami krajów rozwiniętych a społeczeństwami krajów rozwijających się i przechodzących transformację ustrojową, skłania do krytycznej refleksji nad odpowiedzialnością za rozwój międzynarodowy oraz prowadzi do osobistego zaangażowania i świadomego działania na rzecz walki z ubóstwem na świecie i realizacji Milenijnych Celów Rozwoju.

Definicja stosowana przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP Edukacja rozwojowa jest procesem aktywnego uczenia się, opartego na wartościach solidarności, równości, włączania i współpracy. Sprawia ona, że ludzie przechodzą od podstawowej wiedzy o najważniejszych sprawach dotyczących rozwoju międzynarodowego i zrównoważonego rozwoju, poprzez zrozumienie przyczyn i skutków spraw światowych do osobistego zaangażowania i świadomego działania.

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Edukacja rozwojowa sprzyja pełnemu uczestnictwu wszystkich obywateli w usuwaniu ubóstwa na świecie i walce z wykluczeniem. Jej zadaniem jest też wpływanie na to, aby polityka międzynarodowa i polityki w poszczególnych krajach były bardziej sprawiedliwe i bardziej oparte na równowadze ekonomicznej, społecznej i ekologicznej oraz na prawach człowieka.

Definicja wypracowana przez Forum Edukacji Rozwojowej Po zakończeniu okresu zimnej wojny, podczas której główna oś podziału przebiegała na linii Wschód-Zachód, pod wpływem procesów globalizacyjnych zaczął dominować podział na Globalną Północ i Globalne Południe.

Północ utożsamiana jest najczęściej z obszarem stabilności, demokracji, dobrobytu, przestrzegania praw człowieka, natomiast Południe – ze słabym rozwojem ekonomicznym, biedą i konfliktami. Podział ten jest umowny, jednak stosowanie tych określeń zamiast określenia „trzeci świat” jest wyrazem poszanowania ludzi zamieszkujących Południe bez podkreślania swej wyższości „cywilizacyjnej”.

Globalna Północ i Globalne Południe

Termin Globalne Południe jest umowny, ponieważ nie pokrywa się idealnie z geograficznym podziałem na półkulę północną i południową, choć większość krajów ubogich leży na półkuli południowej.

Jak nauczać o Krajach Południa?

Kraje Południa, dawniej nazywane Trzecim Światem, często przedstawiane są w mediach w sposób jednostronny: jako miejsca nieustających konfliktów i katastrof naturalnych. Podobny obraz tych krajów funkcjonuje w potocznym myśleniu i świadomości polskich uczniów i nauczycieli. Europejskie organizacje pozarządowe zaangażowanie w rozwój i edukację globalną opracowały Kodeks, dotyczący sposobu przedstawiania krajów Południa w mediach i materiałach edukacyjnych. Kodeks jest skierowany do organizacji pozarządowych, ale może być również bardzo przydatny dla nauczycieli. Sposób, w jaki nauczamy i mówimy o krajach Południa jest bardzo istotny, szczególnie w polskich realiach, ponieważ niewielu polskich uczniów ma okazję budować bezpośrednie relacje z mieszkańcami Południa. Poniżej przedstawiamy wybrane wskazówki z Kodeksu.

Kiedy mówimy o Krajach Południa….

– Należy skupić się na źródłach problemów i potrzeb, a unikać obrazów katastroficznych lub idyllicznych.

– Powinniśmy traktować podmiotowo ludzi, o których mówimy, dostarczając dostatecznej ilości informacji na temat społeczności, kultury oraz środowiska ekonomicznego, szanując tożsamość i godność osobistą.

– W miarę możliwości należy przedstawiać relacje z pierwszej ręki czyli bezpośrednie relacje ludzi, których sprawa dotyczy, a nie interpretacje osób trzecich.

– Należy unikać generalizacji. Szczególnie należy uważać, żeby nie tworzyć stereotypów.

– Zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne przeszkody w rozwoju krajów Południa powinny zostać zidentyfikowane i przeanalizowane.

– Powinny być akcentowane wzajemne zależności miedzy państwami, regionami oraz odpowiedzialność za wstrzymywanie rozwoju.

– Należy unikać wszelkich form dyskryminacji.

– Jeżeli to możliwe, powinno się konsultować z południowymi partnerami wiadomości i informacje formułowane na ich temat i mające być opublikowane, zarówno w materiałach szkoleniowych, informacjach prasowych, raportach szczegółowych, jak również w prośbach o wsparcie finansowe. (na podstawie: Code of Conduct: Images and Messages In an Interdependent World)

Życzymy powodzenia w realizacji zajęć.

Zespół Edukacji Humanitarnej

Wprowadzenie

Globalne współzależności

Globalne współzależności Wszystko sprowadza się naprawdę do tego: całe życie jest ze sobą powiązane. Jesteśmy złapani w sieć wzajemności, z której nie można uciec, włożeni w jeden worek przeznaczenia. Cokolwiek dotyka kogoś bezpośrednio, wpływa na nas pośrednio. Zostliśmy stworzeni do życia razem z powodu współzależnej konstrukcji rzeczywistości. Czy pomyślałeś kiedyś, że nie możesz wyjść rano do pracy bez bycia zależnym od większości świata? No właśnie, czy zastanawiałeś się kiedyś nad tym? Skąd pochodzi kawa w twoim kubku? Skąd się wzięła gąbka?

Jakim cudem trafił na twój stół bananowy jogurt? I zanim skończysz śniadanie, już zależałeś od ponad połowy świata.

Te słowa wypowiedzial Martin Luther King podczas wigilijnego kazania w 1967 roku. Jeśli już wtedy tak wyraźnie widać było globalne zależnosci w naszym codziennym życiu, to co dopiero teraz – w dobie Internetu, podróży i zglobalizowanej produkcji przenoszącej się z kraju do kraju.

Jeden świat Żyjemy w świecie, który jest skończonym układem – jedna planeta, którą współdzielimy z prawie 7 miliardami innych ludzi. Czy tego chcemy czy nie, wszyscy od siebie w jakis sposób zależymy – od jednych bardziej, od innych mniej. Wszystko, co robimy ma wpływ na świat; który nas otacza, a ten sam świat otacza wszystkich innych ludzi.

O procesie globalizacji słyszymy od dawna – wiemy i zaczynamy rozumieć, że pomiędzy nawet najodleglejszymi od siebie krajami zachodzi nieustanna wymiana ludzi, idei, towarów. Korzystamy z pomysłów, patentów i produktów, które powstały w innych krajach, często na innych kontynentach. Dotyczy to zarówno kultury (Czy jest ktoś nie widzi ogromnego wpływu Stanów Zjednoczonych na kultury całego świata?), jak i ekonomii (Ile z używanych przez nas codziennie przedmiotów i produktów żywnościowych faktycznie powstało w Polsce?), nie wspominając już o polityce (Dlaczego tak wielu ludzi w Polsce demonstruje w obronie represjonowanych Tybetańczyków?).

Pora żebyśmy zauważyli, jak ogromny wpływ ma ta wymiana na to, jak żyją ludzie na całym świecie. Ten wpływ nie dotyczy tylko faktu, czy Wietnamczycy będą częściej sięgać po Colę, ale gdzie i w jakich warunkach będą pracować. To nie tylko muzyka, której słuchają młode Kenijki, ale też stan środowiska naturalnego w regionie, który zamieszkują. To nie tylko zawartość afgańskich książek, ale też międzynarodowe porozumienia decydujące o pokoju lub jego braku w tym kraju. Wszystko to zależy od globalnych procesów: ekonomicznych, politycznych, społecznych i ekologicznych. We wszystkich mamy swój udział, a wiec mamy też wpływ, który wywieramy na świat naszym codziennym życiem jako obywatele, konsumenci i zwykli ludzie.

Obszary globalnych zależności Bardzo ogólnie można zarysować cztery obszary globalnych zależności. To zależności polityczne, ekonomiczne, społeczne i ekologiczne. Jedne z nich łatwiej dostrzec, inne trudniej. Zależności polityczne stają się dla nas coraz bardziej widoczne i oczywiste. Coraz więcej decyzji jest podejmowanych na poziomie

10

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

ponadnarodowym. Unia Europejska i organizacje międzynarodowe takie jak ONZ czy Bank Światowy mają coraz więcej do powiedzenia. Krajom jest coraz trudniej izolować się od reszty świata. Zimbabwe, od lat rządzone przez dyktatora i ignorujące naciski opinii światowej, teraz stara się przynajmniej stwarzać pozory demokracji. Nawet potężne Chiny coraz dotkliwiej odczuwają krytykę płynącą od liderów państw i zwykłych ludzi z całego świata. Jako obywatele Polski, która wchodzi w skład wielu międzynarodowych organizacji, również mamy wpływ na kształt światowej polityki.

Czy zdarzyło Ci się oglądać metki na twoich ubraniach? Skąd one pochodzą? Najczęściej znajdziesz pewnie napisy „Made in China”, “Made in Thailand” etc. Podobnie będzie, jeśli śledzić będziesz pochodzenie twojego komputera czy zabawek twoich dzieci. Coraz więcej używanych przez nas produktów pochodzi spoza Polski. Produkcja została prawie całkiem zglobalizowana i często przenosi się ją z miejsca na miejsce. Również w handlu powoli znikają bariery. Możemy znaleźć na naszych stołach produkty z całego świata. Kupując te czy inne produkty decydujemy, gdzie trafią nasze pieniądze. Możemy wykorzystać zależności ekonomiczne tak, żeby wspierać firmy i producentów, którzy stwarzają ludziom dobre warunki pracy i możliwość zrównoważonego rozwoju społeczności.

Zależności ekologiczne przestały nas już dziwić. Coraz więcej słyszymy o zmianach klimatycznych czy potrzebie oszczędzania wody przez każdego z nas. Zaczynamy też zauważać, jak ogromny wpływ na jakość życia ludzi ma stan środowiska naturalnego, za który jesteśmy odpowiedzialni wszyscy.

Wzajemne zależności Oczywiście, wymienione obszary współzależności są bardzo ogólne. Wszystko jest ze sobą wewnętrznie powiązane. W tak współzależnym świecie potrzebne są globalne rozwiązania. Nie możemy podchodzić do żadnego problemu tylko z jednej strony, bo możemy wyrządzić więcej szkody niż dobrego. Dobrym przykładem są biopaliwa. Z punktu widzenia ochrony środowiska są świetnym rozwiązaniem, bo ograniczają produkcję spalin. Politycznie też są wygodne, bo zmniejszają zapotrzebowanie krajów wysoko rozwiniętych na ropę, a tym samym zmniejszają ich zależność od krajów, będących w jej posiadaniu. Ale z punktu widzenia lokalnych społeczności są katastrofą – sprawiają, że bardziej opłaca się produkować rośliny używane do produkcji biopaliw. Winduje to gwałtownie w górę ceny żywności i sprawia, że niektórych ludzi nie stać już nawet na podstawowy posiłek. Nie możemy urzeczywistniać przyjętych rozwiązań bez rozważenia ich potencjalnych, daleko idących skutków we wszystkich dziedzinach życia.

Dlaczego to takie ważne?

Nie będzie pokoju na świecie, jeśli nie zaakceptujemy współzależnej struktury wszechświata. To kolejne słowa Martina Luthera Kinga. Świadomość globalnych zależności jest niezwykle istotna przede wszystkim dlatego, że dotyczą one każdego z nas – czy tego chcemy czy nie, jesteśmy obywatelami świata i nawet zamknięci w pustelni wywieralibyśmy wpływ na to, co się dzieje wokół nas. Ważne więc, żebyśmy byli świadomi tego, jak nasze działania wpływają na życie innych ludzi. Dzięki tej wiedzy będziemy mogli sprawić, że będzie to oddziaływanie pozytywne. Nie będziemy, choćby niechcący przyczyniać do pogłębiania nierówności społecznych i ekonomicznych.

Globalne zależności

11

Co więcej – w interakcje ze światem wchodzimy codziennie, cały czas. Jak powiedział Martin Luther King, nie możemy wyjść rano z domu bez bycia zależnym od ponad połowy świata. Nie tylko nakłada to na nas stałą odpowiedzialność, ale daje nam możliwość kształtowania świata. Jeśli na przykład obchodzi nas bardzo los rolników z krajów Globalnego Południa, nie musimy wymyślać setek projektów, które będą ich wspierać poprzez edukację czy mikrokredyty. Możemy po prostu zdecydować się, że od dziś będziemy sięgać po produkty sprawiedliwego handlu zamiast po zwykłą kawę czy herbatę. W ten sposób, niewielkim dla nas wysiłkiem sprawimy, że życie wielu ludzi w Afryce czy Ameryce Południowej będzie odrobinę łatwiejsze.

Zmienianie świata na lepsze staje się dostępne dla wszystkich – nie musimy pracować w Afryce, żeby przyczynić się do lepszego życia jej mieszkańców. Nie musimy być politykami, żeby wspierać bardziej sprawiedliwe reguły światowego handlu. Globalne zależności mogą być potężnym narzędziem do zmiany świata na lepsze, jeśli tylko będziemy wiedzieli, jak go użyć.

Kształtowanie globalnej odpowiedzialności Jak więc kształtować wśród uczniów poczucie globalnej odpowiedzialności? To trudne zadanie, ale na szczęście świat sam nam w tym pomaga. Młodzi ludzie sami często widzą, że świat nie kończy się na ich podwórku. Dzięki dostępowi do Internetu i podróżom poznają życie ludzi na innych kontynentach.

To, co możemy im zaoferować jako nauczyciele, to zauważenie naszej roli w świecie i zrozumienie kierujących nim mechanizmów. Młodzi ludzie często nie zdają sobie sprawy z tego, że oni też się liczą i że ich działania też mają znaczenie. Dlatego ważne jest, żeby pokazywać im, że globalne zależności obecne są także w ich życiu i nawet najmniejsze ich gesty w kierunku globalnej odpowiedzialności mają sens i znaczenie.

Ważne jest, aby przybliżać uczniom temat globalnych zależności. Samo wyrażenie potrafi już onieśmielić.

Ale jeśli odniesiemy je do życia młodych ludzi i pokażemy na przykładach, nagle okazuje się nie takie straszne. Nie zapominajmy też, że globalne zależności dotyczą ludzi i to o ludzi najbardziej nam chodzi. Nie ma większego sensu mówienie o mechanizmach światowego handlu, jeśli nie potrafimy odnieść tego do życia jednostek.

Globalni obywatele, jakich chcemy kształtować, są świadomi swojej roli w świecie. Nie są obarczeni poczuciem winy za stan świata, ale czują się odpowiedzialni i ważni. Działają z odruchu solidarności i uczciwości, a nie z powodu litości. Widzą, jak złożony jest świat i chcą go odkrywać, uczyć się i poznawać praktyczne rozwiązania, które pozwolą im działać skuteczniej.

Ciekawe linki

www.sprawiedliwyhandel.pl – sprawiedliwy handel www.ekonsument.pl – świadoma konsumpcja www.efte.org – świadoma konsumpcja i sprawiedliwy handel www.modnieietycznie.pl – problemy z przemysłem odzieżowym www.maketradefair.org – więcej sprawiedliwości w handlu światowym www.ubostwo.pl

12

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Katarzyna Szeniawska

Globalne współzależności Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla nauczania zintegrowanego

Informacja o scenariuszu Niezależnie od tego, czy mieszkamy w krajach Północy czy Południa, wszyscy od siebie zależymy na wiele sposobów: jako obywatele, konsumeci i zwykli ludzie. To jak żyjemy, co kupujemy etc. ma ogromny wpływ na pracę i życie ludzi na całym świecie. Ważne, żeby zdawać sobie sprawę z tych współzależności.

Polska Akcja Humanitarna e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

– globalne współzależności

Cele zajęć Po zakończeniu zajęć uczeń powinien

– tłumaczyć, dlaczego ludzie na świecie zależą od siebie nawzajem

– wskazywać, że przedmioty, których używamy produkowane są w różnych częściach świata Metody i techniki pracy

– burza mózgów – praca z mapą

Kluczowe pojęcia

– globalne współzależności – globalizacja

Środki dydaktyczne kolorowe markery, papierowa taśma malarska do przyklejenia plakatu, małe samoprzylepne karteczki (tzw. Post-it), duże arkusze szarego papieru, mapa świata (polityczna lub fizyczna) Literatura:

– modnieietycznie.pl – makeitfair.org – thestoryofstuff.org

Uwaga!

Nauczycielu! Ten scenariusz zajęć jest przewidziany na 50 minut.

Globalne zależności

13

Przebieg zajęć CZAS

CO TRZEBA ZROBIĆ ?

5 min

1. Podaj uczniom temat zajęć.

10 min

2. Czego używam? a. Poproś uczniów, aby wymienili wszystkie rzeczy, których codziennie używają (np. zabawki, ubrania, herbata, komputer etc.). b. Zapisuj wszystkie rzeczy, które wymieniają uczniowie.

15 min

3. Rysujemy Poproś uczniów, żeby na małych samoprzylepnych karteczkach narysowali wyliczone przez Was przedmioty.

MATERIAŁY

UWAGI

Kolorowe markery, papierowa taśma malarska do przyklejenia plakatu, duży arkusz szarego papieru Małe samoprzylepne karteczki (tzw. Post-it), kolorowe markery

.

15 min

4. Palcem po mapie a. Poproś uczniów, żeby przykleili karteczki na dużej, ściennej mapie świata w miejscu, skąd pochodzi dana rzecz.

Polityczna lub fizyczna mapa świata

b. Uczniowie mogą zastanawiać się razem. c. Możesz podpowiadać uczniom.

5. Podsumowanie

5 min

a. Wyjaśnij uczniom starając się, żeby sami do tego doszli, że przedmioty, których używamy są wytwarzane przez ludzi na całym świecie. To, że my ich używamy sprawia, że oni mają pracę, ale też, że bez nich my nie mielibyśmy w co się ubrać. b. Przypomnij uczniom, że produkty nie pojawiają się same z siebie na półkach, ale że np. trzeba gdzieś wyhodować bawełnę, wydobyć metale z kopalni. W tym wszystkim uczestniczą ludzie. c. Na świecie wszyscy od siebie zależymy.

Materiał pomocniczy nr 1 – Czym jest podział Północ-Południe?

Nasz świat jest przedmiotem niezliczonych podziałów. Rzymianie dzielili go na Cesarstwo Rzymskie i świat barbarzyński. Po wyprawach Kolumba ludzie mówili o Nowym i Starym Świecie. „Żelazną kurtynę” zbudowano po II wojnie światowej dla oddzielenia Europy Zachodniej i Wschodniej. Ostatnio zaczęliśmy mówić o podziałach świata na Północ i Południe.

Zróżnicowanie miedzy Północą i Południem nie zależy od położenia geograficznego krajów w stosunku do równika. Odnosi się ono do bardziej złożonej sytuacji gospodarczej i politycznej. Australia z ekonomicznego punktu widzenia należy do Północy.

14

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Terminy Północ i Południe są uogólnieniem, ale jest mnóstwo różnic między krajami z obu tych grup. Niezaprzeczalne jest jednak, że prawdziwą barierą oddzieląjącą Północ od Południa jest bieda. Chociaż występuje ona również w krajach Północy, to sytuacja ich biedoty jest nieporównywalna z biedą na Południu.

Największym problemem nie jest niski poziom życia ludności krajów Południa, lecz brak szans na szybką zmianę tego stanu. Rozwój krajów Południa jest bardzo utrudniony przez reguły gospodarki wolnorynkowej, narzucone biednym przez bogatych. Państwa Północy w wysokim stopniu zautomatyzowały procesy produkcyjne. W ten sposób praktycznie uniezależniły się od taniej siły roboczej z Południa. Równocześnie wytwarzane przy niewielkim udziale ludzi, a więc bardzo tanie, towary Północy (także dotowana żywność) zalewają rynki Południa. Przyczyniają się w ten sposób do stagnacji tamtejszych gospodarek.

Południe, w odróżnieniu od względnie jednolitej i zgodnej Północy, jest bardzo rozbite i niejednorodne i żywi często głęboko zakorzenioną nieufność do byłych ciemiężycieli. http://bazy.opi.org.pl/raporty/opisy/synaba/104000/sn104175.htm http://www.ceo.org.pl/globalizacja/pliki/kapuscinski_n-p.htm

Strony internetowe

http://www.zb.eco.pl/zb/30/kamienie.htm http://maitri.diecezja.gda.pl/gazetka/my_09/html/podzial.htm http://www.pracuj.pl/doc2.cm?id=1626&idc=3454519 http://encyklopedia.pwn.pl/38081_1.html http://www.greendevils.pl/polityka/uzycie_sil_n-s/uzycie_sil_zbrojnych_N-S.html http://www.un.org.pl/rozwoj

Globalne zależności

15

Joanna Żepielska

Odpowiedzialne podejście do konsumpcji Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla klas 4-6 szkoły podstawowej

Informacja o scenariuszu Wzrost konsumpcji to jedna z najważniejszych przyczyn narastających na świecie problemów ekologicznych.

Propagowanie modelu konsumpcji w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo i ciągłe kreowanie popytu na produkty i usługi materialne powoduje coraz większą dewastację środowiska i konflikty społeczne.

Podczas zajęć pragniemy przygotować uczniów do świadomej konsumpcji. Jak konsumować dobra i usługi w sposób zrównoważony?

Polska Akcja Humanitarna Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– odpowiedzialna konsumpcja – właściwa postawa konsumencka – produkcja odpadów – kodeks Zielonego Konsumenta

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – tłumaczyć czym jest odpowiedzialna konsumpcja – wymieniać sposoby ograniczania niepotrzebnych odpadów – rozpoznawać produkty przyjazne środowisku – ocenić siebie, na ile jest lub mógłby być Zielonym Konsumentem

Metody i techniki pracy

– dyskusja – burza mózgów – praca w parach

Kluczowe pojęcia

– odpowiedzialna konsumpcja – kodeks – Zielony Konsument

Środki dydaktyczne: Kolorowe markery, papierowa taśma malarska, kartki formatu A4, duże arkusze szarego papieru, różne opakowania (np. torebka papierowa, plastikowa „reklamówka”, torba płócienna, butelka szklana, butelka PET) i produkty w opakowaniach (np. owoce w plastikowym opakowaniu i owoce luzem)

16

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Czas:

90 minut

Literatura: E. Osuch, W. Osuch, A. Kassenberg, Geografia z ochroną i kształtowaniem środowiska, podręcznik dla zasadniczych szkół zawodowych, WSiP, Warszawa 2003 M. Huma, M. Krzystkiewicz, Kupuj odpowiedzialnie! Twoje pieniądze kształtują świat. Poradnik dla uczniów szkół ponadpodstawowych, Polska Zielona Sieć, Kraków 2007 M. Huma, Jak kupować by nie dać się upolować. Poradnik odpowiedzialnego konsumenta, Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć, Kraków 2006 Małgorzata Rutkowska – Paszta „Prawa człowieka w edukacji obywatelskiej” Warszawa, 1998, WSiP, wydanie pierwsze Ulrich Baer „Gry dyskusyjne – materiały pomocnicze do pracy z grupą”, Lublin 1997, Wydawnictwo „KLANZA”, wyd. I

Przebieg zajęć CZAS

CO TRZEBA ZROBIĆ ?

10 min

1. Podaj uczniom temat zajęć.

15 min

2. Czym jest odpowiedzialna konsumpcja? a. Stosując metodę burza mózgów poproś uczniów, aby zapisali na małych kartkach skojarzenia związane z pojęciem odpowiedzialna konsumpcja. b. Wyjaśnij uczniom, że codzienne wybory ludzi mają wpływ na stan środowiska przyrodniczego i na stan zdrowia ludzi, którzy w przyszłości będą zamieszkiwać Ziemię. c. Wyjaśnij uczniom, że poczucie odpowiedzialności za nasze codzienne wybory nazywa się odpowiedzialną konsumpcją. d. Wspólnie z uczniami sformułuj prawidłowe znaczenie tego pojęcia i zawieś je w widocznym miejscu klasy.

20 min

3. Produkcja odpadów a. Poproś uczniów, aby w parach postarali się zdefiniować pojęcia śmieć, odpad. Odczytajcie utworzone definicje na forum klasy. b. Połóż na stole kilka różnych opakowań lub produktów w różnych opakowaniach. c. Poproś uczniów, aby zastanowili się, które opakowania są przyjazne dla środowiska, a które nie. d. Zapytaj uczniów z czego wykonane są poszczególne opakowania? Które z produktów można kupić w innym opakowaniu lub bez opakowania? e. U zupełnij wypowiedzi uczniów. Powiedz, że idąc na zakupy warto mieć ze sobą własną torbę wielokrotnego użytku.

W ten sposób ograniczamy ilość niepotrzebnych odpadów (plastikowych „reklamówek”). .

Globalne zależności

MATERIAŁY

UWAGI

Materiał pomocniczy nr 1 – Definicja zrównoważonego rozwoju

Materiały pomocnicze znajdują się na końcu scenariusza.

Kartki papieru formatu A4 do robienia notatek, kolorowe markery, arkusz szarego papieru, papierowa taśma malarska do wieszania plakatów (materiał dodatkowy dla nauczyciela) Materiał pomocniczy nr 2 – Opis metody burza mózgów Różne opakowania (np. torebka papierowa, plastikowa „reklamówka”, torba płócienna, butelka szklana, butelka PET) i produkty w opakowaniach (np. owoce luzem i owoce w plastikowym opakowaniu)

17

Uwaga!

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

30 min

4. W jaki sposób mogę być Zielonym Konsumentem? a. Poproś uczniów, aby każdy indywidualnie zapisał na kartce papieru swoją propozycję i zawiesił w widocznym miejscu (wyjaśnij uczniom co kryje się pod nazwą Zielony Konsument). b. Poproś uczniów o odczytanie swoich propozycji. c. Na podstawie propozycji uczniów stwórzcie wspólny klasowy kodeks Zielonego Konsumenta

15 min

Kolorowe markery, arkusze szarego papieru, kartki formatu A4 do notatek, papierowa taśma malarska do zawieszenia plakatu

5. Podsumowanie Zapytaj uczniów, co oni sami mogą zrobić, aby ograniczyć produkcję odpadów.

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Definicje zrównoważonego rozwoju Definicja pojęcia zrównoważony rozwój, opracowana przez Światową Komisję ds. Środowiska i Rozwoju w 1986 r.

Zrównoważony rozwój to taki, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia bez pozbawiania przyszłych pokoleń możliwości zaspokajania ich potrzeb.

Definicja pojęcia zrównoważony rozwój, opracowana na Konferencji ONZ Środowisko i Rozwój w Rio de Janeiro w 1992 r.: Rozwój zrównoważony jest to strategia przekształceń ekologicznych, społecznych, techniczno-technologicznych i organizacyjnych, których celem jest osiągnięcie racjonalnego i trwałego poziomu dobrobytu społecznego, umożliwiającego przekazanie go następnym pokoleniom, bez obawy zagrożenia destrukcją zasobów przyrody i ekosystemów.

Materiał pomocniczy nr 2 – Opis metody Burza mózgów Jest to metoda, która powstała w latach sześćdziesiątych w USA. Za jej twórcę uważany jest Alex F. Osborn.

Burzę mózgów zalicza się do strategii zbiorowego rozwiązywania problemów. Stosując ją można, poprzez uaktywnienie indywidualnych możliwości umysłowych uczniów, zespołowo tworzyć pomysły i szukać nowych rozwiązań.

Sposób przeprowadzenia 1. N auczyciel określa problem, nad którym będą pracować uczniowie i dba o przygotowanie środków pomocniczych.

2. N auczyciel uzasadnia potrzebę zajęcia się problemem. Im problem będzie bardziej otwarty i mający wiele różnych, możliwych rozwiązań, tym większe szanse pobudzenia kreatywności i aktywności uczniów.

3. N auczyciel wyjaśnia grupie znaczenie metody burza mózgów, podkreślając szczególnie obowiązujące w niej zasady: a. jeszcze przed rozpoczęciem sesji należy ustalić czas na zgłaszanie pomysłów; b. nie wolno krytykować pomysłów podczas ich zgłaszania;

18

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

c. należy zgromadzić jak najwięcej pomysłów, ocenę ich jakości odkładając na później; d. im bardziej oryginalne rozwiązanie, tym lepiej.

4. Wszystkie zgłaszane pomysły są zapisywane, nauczyciel dba o to, aby każdy uczeń miał szansę zgłoszenia swego pomysłu.

5. Jeżeli tego wymaga postawiony problem, pomysły są porządkowane i analizowane. Te, które mogą doprowadzić do rozwiązania problemu dopracowywane w szczegółach.

Zalety metody – przy aktywności pracującej grupy duża liczba pomysłów i rozwiązań, – metoda łatwa, nie wymagająca specjalnego przygotowania ani wyposażenia (wystarczy kreda i tablica).

Wady metody – trudność w zaangażowaniu całej grupy w aktywne uczestnictwo w pracy zespołu.

Pisemna ocena burzy mózgów Pisemna ocena burzy mózgów wykorzystuje założenia intelektualne metody, wywodzącej się z USA. Zakłada się więc, że najwięcej pożytecznych pomysłów rodzi się wtedy, gdy wszystkie są zapisane bez ich uprzedniego wartościowania, wstępnych osądów czy eliminowania.

Funkcjonowanie metody Każdy z uczestników gry otrzymuje kilka karteczek formatu pocztówkowego i grubo piszący flamaster.

Prowadzący jest zaopatrzony w rolkę taśmy klejącej oraz 5 kropek z papieru samoprzylepnego. Uczestnicy w ciągu 10 - 20 minut maja zapisać na otrzymanych karteczkach swoje pomysły (pytania, hasła, tezy, idee itd.). W tym czasie nie powinni ze sobą rozmawiać. Każda karteczka może zawierać tylko jeden pomysł.

Prowadzący grę na bieżąco zbiera karteczki z pomysłami i przykleja je taśmą do ściany, bez uprzedniego sortowania. W ten sposób pobudzi uczestników gry do kolejnych pomysłów. Następnie prowadzący likwiduje karteczki z takimi samymi pomysłami, a pozostałe sortuje tematycznie, stosując kryteria zaproponowane przez uczestników gry stojących w półkolach. Dopiero teraz przystępuje się do oceny pomysłów na podstawie wspólnie uzgodnionych kryteriów (np. Które pomysły uważam za najłatwiejsze do zrealizowania?).

Uczestnicy przyznają pomysłom odpowiednią liczbę kropek, przyklejając je na wybranych karteczkach.

Istnieje możliwość przydzielenia wszystkich kropek jednemu pomysłowi lub rozdzielenia ich pomiędzy kilka.

Grę można zakończyć dyskusją w małych grupach lub w grupie zasadniczej, a jej tematem będzie ocena pomysłów. Największa korzyść stosowania tej metody polega na bogactwie pomysłów, które uzyskujemy podczas jej stosowania.

Globalne zależności

19

Kordian Kochanowicz

Zrównoważony rozwój – warunek przetrwania cywilizacji Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla gimnazjum

Informacja o scenariuszu W Polsce od kilku lat można zauważyć ogólnoświatową tendencję życia nastawionego na konsumpcję i pomnażanie bogactwa. Mieszkańcy zarówno naszego kraju jak i całego globu nie zwracają uwagi na coraz większe zagrożenia niszczące społeczności lokalne czy środowisko naturalne. Zreformowanie naszego funkcjonowania może jednak poprawić stan środowiska oraz wesprzeć rozwój społeczności zagrożonych.

Zrównoważony rozwój, opierający się na trzech filarach: ekonomicznym, społecznym i ekologicznym, jest gwarancją przetrwania naszej cywilizacji. Nawet Konstytucja RP z 1997 roku, w artykule 5 mówi: “Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. Niestety idea zrównoważonego rozwoju jest w Polsce nadal nieznana i niezrozumiana.

Dlatego ważne jest, aby roszerzać wiedzę społeczeństwa o problemach współczesnego świata i promować ideę zrównoważonego rozwoju.

Polska Akcja Humanitarna Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

20

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– zrównoważony rozwój i jego aspekty: ekonomiczny, społeczny, ekologiczny – największe zagrożenia ekologiczne w obecnym świecie – najważniejsze problemy społeczne krajów Globalnego Południa – zasoby odnawialne i nieodnawialne

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – wymieniać i wyjaśniać trzy filary zrównoważonego rozwoju, – nazywać największe zagrożenia ekologiczne we współczesnym świecie, – wyliczać i wyjaśniać najważniejsze problemy społeczne krajów rozwijających się.

Metody i techniki pracy

– dyskusja – mapa skojarzeń – praca w grupach

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Kluczowe pojęcia

równoważony rozwój – to taki rozwój państwa, regionów, świata, który Z prowadzi do harmonijnego istnienia społeczeństw, w którym jednostki żyją w poszanowaniu praw i godności człowieka, na zadowalającym poziomie ekonomicznym, w zrównoważonym środowisku naturalnym/ekologicznym.

równoważony rozwój – to rozwój społeczeństw w globalnym świecie, który Z uwzględnia potrzeby wszystkich krajów, społeczeństw czy grup społecznych oraz dąży do równowagi pomiędzy czynnikami ekonomicznymi, społecznymi i ekologicznymi.

Jest to także sposób odpowiedzialnego myślenia, jeżeli chodzi o gospodarowaniu zasobami, polityce państw wobec krajów biedniejszych. Są to także metody i strategie państwa w społecznościach lokalnych. Środki dydaktyczne

arkusze szarego papieru kolorowe markery fasolki lub inne rekwizyty służące do gry Zasoby odnawialne

Literatura Scenariusz opracowany na podstawie warsztatów „Teoria i praktyka zrównoważonego rozwoju”, prowadzonych przez Fundację Sendzimira: Tomasza Bergiera, Karolinę Maliszewską. Warsztaty odbyły się w dniach 9-11 stycznia 2004 r. w ramach kursu ‘Challenges of Sustainable Development in Poland’.

Uwaga!

N auczycielu! Ponieważ zajęcia polegają na odegraniu gry postaraj się zarezerwować na nie dwie godziny dydaktyczne, bez żadnej przerwy.

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

5 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

5 min.

2. Zapoznaj uczniów z definicją zrównoważonego rozwoju.

25 min.

3. Zadanie dla uczniów: a. Podziel uczestników na grupy (około 5-6 osobowe). b. Rozdaj arkusze papieru – po jednym na jedną grupę. c. Poproś uczniów o napisanie w rogu arkusza ile lat/wieków przetrwa jeszcze nasza cywilizacja. d. Poproś uczniów o stworzenie plakatu, prezentującego jak wg nich powinien wyglądać świat zorganizowany w sposób zrównoważony?

Globalne zależności

Materiały

Uwagi

Wyjaśnienie definicji znajduje się w kluczowych pojęciach na początku scenariusza.

Materiał pomocniczy nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy Arkusz papieru, flamastry

21

e. Poproś przedstawicieli grup, aby na forum klasy zaprezentowali swoje plakaty. f. Zapytaj uczniów, w jakich dziedzinach rzeczywisty obraz świata różni się od stanu idealnego przestawionego przez nich.

30 min.

5. Gra Zasoby odnawialne a. Podziel uczestników na małe grupy. b. Zapoznaj uczniów z zasadami gry. c. Rozdaj uczestnikom zasady gry i przeprowadź ją. d. Podsumowanie gry – zapytaj uczniów o potrzebę odpowiedzialnego korzystania z zasobów. Jaki wpływ na korzystanie z zasobów ma dialog społeczny?

Materiał pomocniczy Przeczytaj opis gry Zasoby odnawialne nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy (opis dla prowadzącego) przed prowadzeniem Materiał pomocniczy nr 2 – Opis gry Zasoby gry. odnawialne (opis dla prowadzącego) Materiał pomocniczy nr 3 – Opis gry Zasoby odnawialne (wersja dla uczestników)

25 min.

6. Podsumowanie - Jakie największe zagrożenia dla ludzkości można obecnie zaobserwować na świecie? a. Poproś uczniów o podanie najważniejszych wg nich zagrożeń. b. Pogrupujcie wspólnie zagrożenia. c. Zapytaj uczniów jakie zagrożenia dostrzegają w swoim otoczeniu. d. Co można zrobić, aby nasze otoczenie było bardziej zrównoważone?

10 min.

7. Podsumowanie – dyskusja: Poproś uczniów o odpowiedź na następujące pytania (najważniejsze odpowiedzi zapisz na tablicy): a. Jakie zagrożenie dostrzegasz w swoim otoczeniu? b. Co można zrobić aby nasze otoczenie było bardziej zrównoważone?

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna rozdajemy uczestnikom zajęć karteczki w kilku kolorach. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– ... A tutaj, jest miejsce na twoje pomysły!

22

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Materiał pomocniczy nr 2 – Opis gry Zasoby odnawialne – wersja dla prowadzącego Gra polega na nauce wykorzystywania nieznanych zasobów pewnego dobra odnawialnego np. fasolek. Grupy mają zebrać jak największą ilość danego dobra.

Cel gry Gra ma uświadomić uczestnikom, że jedynie współdziałanie i dobra komunikacja oparta na zaufaniu może doprowadzić do najlepszych rezultatów w grze, w której każda drużyna jest zwycięska.

Przebieg gry Konkurujące ze sobą grupy składają zamówienie na pewną ilość dobra, przy czym grupom nie wolno na początku konsultować ze sobą ilości tego dobra. Zapisana na kartce wielkość jest podstawą dla prowadzącego do wydania ilości tego dobra, nie może jednak być mniejsza niż jeden. Ponieważ grupy nie wiedzą, jaka jest wielkość dobra, pierwsza drużyna składająca zamówienie może wykorzystać cały zasób. Wtedy gra rozpoczyna się jeszcze raz. Jeżeli grupy nie wykorzystają całego zasobu to pozostała ilość dobra (np. fasolek) się odnawia. Wtedy w kolejnej rundzie grupy mogą ponownie czerpać zasoby.

Gra kończy się, gdy uczestnicy całkowicie wykorzystają zasoby.

Grę najlepiej prowadzić w dwie osoby – jedna prowadzi grę, druga zajmuje się dystrybucją dobra (np. fasolek) i gospodarowaniem tym dobrem (liczy procenty).

Przygotowanie gry 1. Przygotuj materiały, które będą służyły jako zasób odnawialny (200 sztuk fasolek) (NIE podawaj uczestnikom liczby zasobów, jeżeli podasz gra traci sens; ewentualnie zmień liczbę) a. Poproś uczestników, aby każdy z nich przyniósł 5 zapałek/fasolek jako ich wkład do wspólnego dobra, lub b. Przygotuj 200 sztuk materiałów pomocniczych (np. fasolek) i pudełko, w którym będziesz je trzymać. c. Przygotuj karty, na których grupy będą pokazywały liczbę zamawianych zasobów.

2. Wprowadź uczniów w zasady gry: a. Podziel uczniów na 6 lub 7 grup. b. Rozdaj opis gry „Zasoby odnawialne” (wersja dla ucznia) po jednym egzemplarzu dla grupy. Poproś uczniów o przeczytanie instrukcji” c. Przedstaw zasady gry: – Decyzje są podejmowane grupowo.

– Nie wolno się kontaktować między grupami (tylko w pierwszej rundzie).

– W każdej rundzie liczba zamawianych zasobów jest podawana przez grupy jednocześnie, przez podniesienie kartki.

3. Rozpocznij grę, przeprowadź pierwszą rundę. a. Poproś uczniów o podanie na kartkach ilości zasobów, jakich potrzebują dla swojej grupy. Pozostaw około 3 minut do zastanowienia. b. Rozdaj uczniom zamawiane ilości zasobu.

– Jeżeli ilość zamawianych zasobów przekroczy 200, poinformuj pozostałe grupy, że nie otrzymają zasobów, ponieważ się skończyły. Gra się kończy. Rozpocznij grę jeszcze raz.

– Jeżeli ilość zasobów nie uległa wyczerpaniu przelicz zasoby (NIE podawaj ilości uczestnikom).

Ponieważ są to zasoby odnawialne ich ilość wzrasta. Obierz stopę wzrostu np.:10%. Pomnóż ilość zasobów, które pozostały, przez stopę wzrostu i dodaj tę wartość do pozostałej ilości zasobów. c. Przeprowadź kolejną rundę.

– Patrz punkt a.

– Patrz punkt b.

Globalne zależności

23

Przykład Zasób fasolek 200. Stopa wzrostu 10 % Gr. 1

Gr. 2 Gr.3

Gr.4

Gr.5

Gr.6

Gr.7 Suma

Pozostaje

Uwagi

1. Runda

20 fasolek 15

10

3

50

20

20

138

62+62*10%=68 Większość zasobów jest wykorzystana.

2. Runda

1

1

1

1

1

1

1

7

61+61*10%=67

3. Runda

1

1

1

13

1

1

15

33

34+34*10%=37 Brak zaufania.

4. Runda

1

1000

x

x

x

x

x

x

Koniec zasobów, koniec gry.

Rozsądna decyzja. Zasoby nie zmniejszają się.

5. Runda

Materiał pomocniczy nr 3 Opis gry Zasoby odnawialne – wersja dla ucznia Celem Waszej grupy jest zdobycie jak największej ilości zasobów odnawialnych. Zdobycie jak największej ilości zasobów może odbywać się stopniowo w kolejnych rundach.

Zasady gry W każdej rundzie podajecie ustaloną w grupie dowolną ilość zasobów, jakie chcecie otrzymać.

Decyzje są podejmowane grupowo.

W każdej rundzie liczba zamawianych zasobów jest podawana przez grupy jednocześnie, przez podniesienie kartki.

Powodzenia !

24

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Anna Paluszek

Odpowiedzialna konsumpcja w przemyśle odzieżowym Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla szkoły ponadgimnazjalnej

Informacja o scenariuszu Przemysł odzieżowy jest zdominowany przez grupę wielkich firm, których zyski rosną, przy spadku cen ubrań.

Możliwe jest to dzięki przenoszeniu produkcji do krajów Globalnego Południa, gdzie dostępna jest tania siła robocza i można łatwiej omijać regulacje dotyczące prawa pracy i standardów ekologicznych. Pracownicy fabryk cierpią z powodu złych warunków pracy, wydłużonego dnia pracy, czego nie rekompensują bardzo niskie płace, ledwo starczające na przeżycie. Odpowiedzialny za tę sytuację jest ciągły wzrost konsumpcji w krajach wysoko rozwiniętych. Model konsumpcji, rozpowszechniany obecnie przez media, zakłada stały wzrost popytu, co ma negatywne skutki dla warunków pracy i życia osób zatrudnionych w przemyśle odzieżowym oraz dla środowiska naturalnego.

Zajęcia mają zwrócić uwagę na to, że my, jako konsumenci, mamy wpływ na życie milionów pracowników fabryk i politykę wielkich firm.

Polska Akcja Humanitarna e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

Główne zagadnienia zajęć

– przemysł odzieżowy we współczesnym świecie – odpowiedzialna konsumpcja – właściwa postawa konsumencka

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – znać zasady na jakich działa przemysł odzieżowy, – rozumieć własną rolę jako konsumenta w łańcuchu zależności, – znać sposoby na realizowanie odpowiedzialnej konsumpcji na co dzień.

Metody i techniki pracy

dyskusja, gra dydaktyczna, rybi szkielet, ranking diamentowy, burza mózgów

Środki dydaktyczne mapa świata, symbole kawałków dżinsów, kawałki dżinsów, szary papier, flamastry, samoprzylepne karteczki

Globalne zależności

25

Kluczowe pojęcia

– odpowiedzialna konsumpcja – globalny łańcuch dostaw – audyt – kodeks zasad odpowiedzialnego konsumenta

Czas

95 minut

Literatura

modnieietycznie.pl – strona projektu Modnie i Etycznie, PAH

www.fashioninganethicalindustry.org – brytyjska strona projektu edukacyjnego dotyczącego praw pracowniczych w przemyśle odzieżowym

www.ekonsument.pl

Maria Huma, „Jak kupować by nie dać się upolować. Poradnik odpowiedzialnego konsumenta.”, Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć, Kraków 2006 Maria Huma, Małgorzata Krzystkiewicz, „Kupuj odpowiedzialnie. Twoje pieniądze kształtują świat.” Poradnik dla uczniów szkól ponadpodstawowych Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć Kraków 2007

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

5 min

Podaj uczniom temat zajęć.

15 min

15 min

26

Materiały

Uwagi

Geografia dżinsów (na przykładzie dżinsów szwajcarskich): – Poproś uczniów, aby słuchając przyklejali odpowiednie symbole dżinsów do właściwej części mapy.

– Przeczytaj opis kolejnych etapów produkcji dżinsów.

– Sprawdźcie wspólnie, czy wszystko się zgadza. Zapytaj, co sądzą o takim rodzaju produkcji, jakie są przyczyny takiego stanu.

Mapa świata Symbole poszczególnych części dżinsów narysowane na kartonikach

Można użyć pociętych dżinsów, Materiał pomocniczy nr 1 – Miejsca produkcji poszczególnych elementów dżinsów

Cięcie dżinsów – podział dochodu: – Podziel klasę na trzy grupy.

– Każda grupa dostaje pocięte dżinsy i karteczki z napisanymi elementami łańcucha dostaw.

– Poproś uczniów, żeby dopasowali poszczególne części dżinsów, które symbolizują procent udziału z ich sprzedaży, do poszczególnych elementów łańcucha dostaw (na karteczkach).

– Każda grupa przedstawia swoje wyniki.

– Pokazujesz im faktyczny rozdział dochodu z dżinsów.

– Pytasz, czy to sprawiedliwe i co o tym sadzą.

Pocięte dżinsy

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Materiał pomocniczy nr 2 Karteczki z elementami łańcucha dostaw

20 min

– Rozdaj uczniom materiał 3a i poproś o przedyskutowanie go w parach.

– Narysuj na tablicy rybi szkielet. W głowie zapisz „Robotnicy szyjący zarabiają najmniej na dżinsach”.

– Poproś uczniów o podanie czterech przyczyn takiego stanu rzeczy i zapisz je na głównych ościach.

– Podziel uczniów na cztery grupy i poproś o zastanowienie się każdej grupy nad jedną z przyczyn.

– Każda grupa prezentuje wyniki swojej pracy.

Szary papier Markery; Materiał pomocniczy 3a – Warunki pracy pracownic w fabrykach

Opis metody Rybi szkielet znajduje się w materiałach dodatkowych dla nauczyciela, na końcu scenariusza.

UWAGA!

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

15 min

– Zainicjuj dyskusję na temat co możemy zrobić my, co mogą zrobić inni żeby ludzie pracowali w godnych warunkach za godziwe wynagrodzenie

małe samoprzylepne karteczki, długopisy

25 min

– Zapisz na tablicy hasło: odpowiedzialna konsumpcja.

– Poproś każdego ucznia o zapisanie na karteczce o jednym kolorze skojarzenia związanego z tym hasłem.

– Odczytaj skojarzenia, uzupełnij w razie potrzeby.

– Poproś uczniów, aby o zapisali pomysły na wprowadzenie w życie odpowiedzialnej konsumpcji i przykleili je na arkuszu szarego papieru. Odczytaj propozycje.

– Poproś o wybranie najważniejszych zasad ze skojarzeń i utworzenie kodeksu zachowania odpowiedzialnego konsumenta Do pomocy daj uczniom materiał pomocniczy 3a. Zastanówcie się nad możliwością realizacji audytu społecznego i innych form działań świadomego konsumenta w zakładach znajdujących się w pobliżu szkoły.

Szary papier Kolorowe przylepne kartki Materiał pomocniczy 3a – Warunki pracy pracownic w fabrykach

Można wypracowaną listę uszeregować w rankingu diamentowym – opis metody znajduje się w materiałach dodatkowych dla nauczyciela, na końcu scenariusza.

Materiały pomocnicze dla nauczyciela Materiał pomocniczy nr 1 Miejsca produkcji poszczególnych elementów dżinsów a. Projekt graficzny jest przygotowywany w Szwajcarii i wysyłany przez Internet do fabryki odzieżowej na Filipinach. b. Bawełna jest zbierana w Burkina Faso, Kazachstanie albo Indiach i wysyłana do Chin. c. W Chinach przędzie się nici, przy użyciu szwajcarskich maszyn. d. Na Filipinach bawełna jest farbowana kolorami indygo, pochodzącymi z Niemiec albo Szwajcarii. e. W Polsce tkany jest materiał, przy użyciu szwajcarskich maszyn. f. Materiał jest wysyłany do Marsylii we Francji. g. Metka dżinsów pochodzi z Francji, a guziki z Włoch. h. Wszystkie elementy (guziki, metki, materiał) są transportowane samolotem na Filipiny i zszywane razem.

Globalne zależności

27

i. W Grecji, dżinsy są wykańczane przy użyciu pumeksu. j. Dżinsy są sprzedawane w Szwajcarii. k. Po tym, jak są noszone, oddaje się je do Czerwonego Krzyża/Armii Zbawienia, albo innej organizacji zbierającej odzież używaną. l. Dżinsy wysyłane są do Afryki, gdzie nosi się je jeszcze raz.

Materiał pomocniczy nr 2 Poniżej podział dochodu pomiędzy poszczególnymi elementami łańcucha dostaw: – sprzedaż: 50% – reklama: 25% – materiał i fabryka: 13% – transport i podatki: 11% – szwaczki/szwacze (robotnicy szyjący dżinsy) 1% Materiał pomocniczy nr 3 A. Warunki pracy pracowników w fabrykach brak prawnych podstaw zatrudnienia i regulaminu pracy

W fabrykach brakuje często regulaminu pracy, a wszelkie próby zorganizowania się (np. w związki zawodowe) są blokowane przez właścicieli, więc zatrudnieni są bezsilni.

zmienna ilość pracy

Fabryki, a więc i robotnicy muszą się dostosować do krótkich terminów zamówień i być gotowi w każdej chwili na nowe zamówienia. Są też momenty, kiedy pracy nie ma wcale.

długi czas pracy

W wielu fabrykach obowiązuje bardzo długi czas pracy, obowiązkowe nadgodziny i nie udziela się urlopów.

Przykład: Pewna kobieta w Bangladeszu pracuje 8 godzin dziennie plus 3 godziny obowiązkowych nadgodzin. Ma wolną jedną niedzielę w miesiącu i 3 dni urlopu w roku.

nieprzestrzeganie wymogu płacy minimalnej

Pracownicy zarabiają bardzo mało, często poniżej płacy minimalnej (nawet jeśli jest wymagana prawem danego kraju).

Przykład: Szwacze w Bułgarii muszą pracować 50 min. żeby móc kupić 1 kg chleba, 140 min. – żeby kupić 1 kg ryżu.

niebezpieczne warunki pracy

Często nie przestrzega się zasad bezpieczeństwa w fabryce, a robotnicy muszą pracować z niebezpiecznymi maszynami i produktami chemicznymi.

brak umowy o pracę

Często robotnicy nie podpisują oficjalnej umowy o pracę z fabryką, przez co trudniej im potem dochodzić swoich praw w razie nie wypłacania przez fabrykę pensji. Mogą też zostać zwolnieni z dnia na dzień.

B. Co możemy zrobić?

PRODUCENCI

28

audyty społeczne

Wzmocnić kontrolę fabryk poprzez audyty społeczne, sprawdzające przede wszystkim przestrzeganie praw człowieka, bezpieczeństwa pracy i płacy minimalnej.

przejrzystość praktyk

Zachować przejrzystość procesu produkcji dla klientów.

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

KONSUMENCI wiedzieć więcej

Dowiedzieć się, które marki gwarantują etyczną produkcję odzieży, a które nie.

wywierać nacisk

Uczestniczyć w lokalnych i globalnych kampaniach (jak Clean Clothes Campaign), wysyłać listy do producentów i firm, lobbować na rzecz etycznej produkcji odzieży.

Materiały dodatkowe dla nauczyciela Szereg diamentowy – metoda uszeregowania pojęć, zasad, cech według zasady: – zasada najważniejsza – zasady ważne – zasady neutralne – zasady mniej ważne – zasady najmniej ważne Według tej metody uczniowie, po przedyskutowaniu swego stanowiska, mają za zadanie uszeregowanie swych pomysłów.

Rybi szkielet – nazwa powyższej techniki pochodzi od kształtu przypominającego rybi szkielet. Znana jest także jako schemat przyczyn i skutków lub schemat Ishikawy (od nazwiska twórcy, Kaoru lshikawy).

1. Na plakacie lub tablicy przygotuj model przypominający „rybi szkielet”, w głowie którego wpisz problem „Robotnicy szyjący zarabiają najmniej na dżinsach”

Czynnik

Czynnik

Przyczyny wpływające na czynnik główny

Główny problem

Czynnik główny

Czynnik główny

Globalne zależności

Przyczyny wpływające na czynnik główny

29

2. Uczniowie za pomocą burzy mózgów ustalają główne czynniki, które mogą stanowić przyczynę takiego problemu i wpisują je w tzw. „ości duże”.

3. Podziel klasę na tyle grup, ile jest dużych ości 4. Każda z grup otrzymuje jedną „ość” (czynnik główny) i próbuje odnaleźć przyczyny, które mają wpływ na dany czynnik główny.

5. Z zebranej listy uczniowie wybierają (za pomocą głosowania) te, które ich zdaniem są najistotniejsze, a więc mają największy wpływ na problem.

– Pamiętaj, że duże „ości” powinny być sformułowane bardzo ogólnie (ma być ich najwyżej 4 do 6).

– Liczba małych ości zależy od inwencji uczniów – im więcej tym lepiej.

– Ustal limit czasu na wykonanie zadań grupowych.

30

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Woda

Woda Wspólny świat, wspólny problem Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) około 1,1 miliarda ludzi nie ma dostępu do wody spełniającej podstawowe normy czystości – oznacza to, że jedna szósta mieszkańców Ziemi cierpi z powodu pragnienia i chorób wywołanych spożywaniem zanieczyszczonej wody. Jedynie 2% z nich żyje w Europie, 65% pochodzi z Azji, 27% z Afryki.

Omawiany problem ma różne oblicza. Dla wielu społeczności oznacza wysiłek codziennego pokonywania wielkich odległości, aby zdobyć wystarczającą ilość wody – nie zawsze czystej i bezpiecznej. Dla innych oznacza cierpienie z powodu pragnienia, niedożywienia i chorób wywołanych brudną wodą, np. z powodu biegunki.

Ile wody zużywasz podczas wybranych czynności w ciągu dnia?

spuszczenie wody w toalecie – 10 l prysznic – 40-60 l kąpiel w wannie – 120 l zmywanie – 20 l mycie zębów – 10 l podlewanie kwiatków – 5 l pranie w pralce – 130 l

Brak dostępu do wody pitnej nie uśmierca w sposób spektakularny i czytelny dla opinii publicznej, tak jak powodzie, trzęsienia ziemi i wojny. Jego ofiary odchodzą w ciszy – są to przede wszystkim noworodki i dzieci zamieszkujące zarówno obszary rolnicze, jak i slumsy wielkich miast. Według szacunków WHO każdego dnia około 6 tysięcy dzieci umiera z powodu chorób związanych z niedostatkiem czystej wody. Oznacza to, że co 15 sekund umiera jedno dziecko. Organizacja Narodów Zjednoczonych szacuje, że dziecko urodzone w krajach Globalnej Północy konsumuje 30-50 razy więcej wody niż dziecko, które przyszło na świat w krajach Globalnego Południa.

Globalne przyczyny, lokalne działanie Współczesny świat zaczął być nazywany globalną wioską. Gospodarki wszystkich państw są coraz bardziej współzależne. Zanikają kolejne bariery komunikacyjne. Problemy społeczne i ekologiczne potęgują ogólnoświatowy charakter tych współzależności. Kryzys wodny jest wymownym świadectwem tego faktu. Zmiany klimatyczne, katastrofy naturalne, ubóstwo, konflikty zbrojne, wzrost populacji i urbanizacja – wszystkie te czynniki wpływają bezpośrednio na dostęp do wody. Brak dostępu do wody może dotknąć każdego mieszkańca Ziemi. Świadomie lub nie, wszyscy przyczyniamy się do zmniejszania zasobów wody pitnej. Tylko połączone wysiłki społeczeństw, rządów i instytucji mogą zapobiec pogłębianiu tego kryzysu.

Dla większości z nas swobodny dostęp do wody pitnej jest czymś oczywistym. Każdego dnia zużywamy olbrzymie jej ilości – gotując, myjąc się, piorąc, zmywając. Świadomość, że życiodajny płyn pokrywa 71% powierzchni globu powoduje, iż traktujemy go jako dobro nieograniczone i ogólnodostępne. Tymczasem jedynie 2,5% światowych zasobów wody to woda słodka, a mniej niż jedna setna procenta to woda pitna. Według prognoz *WWF zasoby te będą się kurczyły wraz ze zwiększaniem się liczebności mieszkańców Ziemi.

32

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

W 2050 roku nawet 7 miliardów ludzi w 60 krajach może cierpieć z powodu niedostatku wody pitnej. Przyczyną tego zjawiska jest między innymi globalne ocieplenie, a szerzej zmiany klimatu.

Każdego dnia do światowych zasobów wody trafiają 2 miliony ton zanieczyszczeń. Niemal połowa największych rzek na świecie jest poważnie zanieczyszczona lub zagrożona wyschnięciem. Aż 70% światowego zużycia wody pitnej przypada na rolnictwo. Ze względu na niską jakość systemów irygacyjnych wykorzystywanych w Krajach Globalnego Południa, znaczna część upraw jest marnotrawiona. Na przemysł przypada 22% światowego zużycia wody. Prognozy wskazują, że o ile w 1995 r. zużycie to wynosiło 735 km3, to w 2025 wyniesie już 1 170 km3. Jednocześnie, na skutek rabunkowej gospodarki, zmniejsza się powierzchnia lasów, które są naturalnym czynnikiem sprzyjającym utrzymaniu odpowiedniej jakości i ilości światowych zasobów wody.

Autorzy raportu WWF przewidują, że wzrost średnich temperatur o jedynie 4 stopnie Celsjusza może doprowadzić do zniknięcia wszystkich lodowców (stanowiących 70% zasobów wody pitnej). Od 1960 roku powierzchnia lodowców zmniejszyła się już o 4 tys. kilometrów, a tempo ich topnienia rośnie coraz szybciej.

Konsekwencją zmian klimatycznych będą coraz częstsze susze i powodzie, w konsekwencji których kolejne społeczności będą odcinane od źródeł wody pitnej.

wwf

*WWF (Światowy Fundusz Na Rzecz Przyrody) zajmuje się całym spektrum działań, które mają na celu ochronę naszej planety i utrzymanie naturalnych procesów przyrodniczych na Ziemi.

Od połowy XX wieku, na skutek eksplozji demograficznej potroiła się liczba ludzi na Ziemi. Obecnie jest nas sześć miliardów, za 25 lat liczba ta wzrośnie prawdopodobnie do ośmiu miliardów. Zmiany demograficzne wpływają znacząco na jakość i ilość wody zdatnej do spożycia. Podczas gdy populacja bardziej rozwiniętych krajów stabilizuje się, gorzej rozwinięte regiony odnotowują znaczny przyrost ilości mieszkańców, szczególnie w dużych miastach. Na ulegających przyśpieszonej urbanizacji obszarach rozbudowa infrastruktury koniecznej, aby dostarczać ludności wodę pitną i techniczną, nie nadąża za potrzebami. W państwach dotkniętych niedostatkiem wody jest ona często przedmiotem spekulacji. W niektórych miastach ceny wody są ponad sto razy wyższe od oficjalnych. W Delhi (Indie) cena ta jest zawyżona nawet 489 razy.

Co możemy zrobić?

Przy coraz mniejszej dostępności do wody dużego znaczenia nabiera jej oszczędzanie i bardziej efektywne wykorzystanie. Ponadto dostarczanie wody do miejsc, w których jest ona potrzebna pochłania dużo energii Oznacza to, że zmniejszenie zużycia wody spowoduje spadek emisji gazów cieplarnianych, powstających w związku z wytwarzaniem energii potrzebnej do pompowania wody. Poziom zużycia wody w Polsce wpływa zatem na zasoby wodne nie tylko w naszym regionie, ale także na globalne zasoby wody na świecie. Stąd też szczególne zwrócenie uwagi krajów Unii Europejskiej na codzienne praktyki swoich obywateli.

Istnieją możliwości znacznego zmniejszenia zużycia wody w Unii Europejskiej. „Można zaoszczędzić znaczne ilości wody”, mówi Stavros Dimas, komisarz UE ds. ochrony środowiska. „Należy aktywnie wspierać i promować świadome oszczędzanie wody przez obywateli europejskich i przemysł”. Specjaliści uważają, że szersze wykorzystanie technologii umożliwiających oszczędzanie wody oraz wprowadzenie odpowiednich bodźców ekonomicznych może zmniejszyć zużycie wody w przemyśle, rolnictwie i gospodarstwach domowych nawet o 40%. To jak wpływamy na środowisko zależy m.in. od naszego gospodarowania zasobami wody na co dzień.

Woda

33

Dostęp do wody a walka z ubóstwem Dostęp do wody pitnej jest niezbędnym warunkiem rozwoju społeczeństw i walki z ubóstwem – bez zaspokojenia tej potrzeby rozwój edukacji i opieki zdrowotnej są niemożliwe. Właśnie dlatego ograniczenie dostępu do wody można uznać za czynnik powiększający przepaść pomiędzy krajami bogatej Północy i biednego Południa.

Rosnące zagrożenia związane z pogarszającym się stanem wody pitnej spowodowały, że rozwiązań tego problemu poszukuje się obecnie w skali globalnej, na forum najważniejszych organizacji międzynarodowych. Zgromadzenie Ogólne ONZ ogłosiło lata 2005-2015 Międzynarodową Dekadą Działania „Woda dla życia”, natomiast rok 2008 Międzynarodowym Rokiem Higieny. Organizowanych jest coraz więcej kampanii mających na celu uświadomienie społeczeństwom krajów członkowskich ONZ problemów związanych z wpływem dostępu do wody na prawidłowy rozwój społeczny i gospodarczy. Regularne dostawy wody pitnej są jedną z najbardziej podstawowych potrzeb człowieka, a podczas kryzysów humanitarnych stają się warunkiem przeżycia.

Woda jest bezcennym surowcem bez którego niemożliwe jest życie na Ziemi. Szanujmy ją, bo bez naszej troski i świadomego jej konsumowania, może tej czystej i bezpiecznej dla naszego zdrowia zabraknąć. Tylko dzięki znajomości świata i jego problemów możemy świadomie i odpowiedzialnie przyczyniać się do jego zrównoważonego rozwoju.

Czy wiesz, że…..

– kobiety i dziewczynki z krajów Globalnego Południa przebywają dziennie średnio 6 km niosąc 20 litrów wody, by zaspokoić najbardziej podstawowe potrzeby swoich rodzin – 3000 litrów wody zużywa się podczas przygotowania dziennej racji żywnościowej dla jednej osoby w Europie lub USA – Europejczyk zużywa średnio 576 litrów wody dziennie – 32% wody zużywa się na higienę osobistą (prysznic, mycie zębów etc.)

– co minutę umiera 7 osób z powodu niedoboru czystej wody lub z powodu jej złej jakości – 8000 litrów wody zużywa się podczas produkcji jednej pary butów – do wyprodukowania 1 tony mięsa zużywa się 5 razy więcej wody niż do produkcji 1 tony zboża – 90 % wód kanalizacyjnych w krajach rozwijających się trafia do wód powierzchniowych bez oczyszczenia – 2400 litrów wody jest potrzebne do wyprodukowania jednego hamburgera (150 g) – przy zanieczyszczeniu 1 m2 wód podziemnych niezdatne do użycia staje się 5 m2 – w ostatnich dziesięcioleciach powierzchnia pokrywy lodowej na Arktyce na Biegunie Północnym skurczyła się o 10%, a grubość lodu nad powierzchnią wody zmniejszyła się o 40% – prawdopodobnie 75% lodowców w Alpach Szwajcarskich zniknie do 2050 roku – 22 marca został uznany za Światowym Dniem Wody – masz wpływ na zasoby wody pitnej poprzez swoje codzienne zachowania

34

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Kamila Tyniec

Woda w życiu codziennym Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla nauczania zintegrowanego

Informacja o scenariuszu Trudno wyobrazić sobie dzień spędzony bez wody. Każda czynność, którą wykonujemy jest bezpośrednio lub pośrednio związana z użyciem wody. Mimo, że 71% powierzchni ziemi pokrywają wody, to aż 97,5% z nich jest wodą słoną. Tylko 1% globalnych zasobów wody jest zdatny do picia. Dlatego warto już od najmłodszych lat wyrabiać w dzieciach nawyk oszczędzania tego drogocennego płynu.

Polska Akcja Humanitarna e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– obecność wody w życiu codziennym człowieka – zużycie wody – oszczędzanie wody

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – objaśniać, dlaczego woda jest niezbędna do życia człowieka – wymieniać sposoby oszczędzania wody

Metody i techniki pracy

– dyskusja – burza mózgów

Kluczowe pojęcia

– woda pitna – dostęp do wody pitnej – zasoby wody na świecie

Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

Środki dydaktyczne Papier, kredki, flamastry, miska, menzurka (lub butelki) Czas

90 minut

Literatura

National Geographic Nr 9 (36) 2002 Słodka woda; str.42-70

Piotr Kowalczak, „Konflikty o wodę”, Warszawa, 2007

Jean Matricon „Woda. Cenniejsza niż złoto”, 2002

Amy Bauman, „Skąd się bierze woda na Ziemi?”, 2008 „Kupuj odpowiedzialnie! Twoje pieniądze kształtują świat” Polska Zielona Sieć, 2007

www.wodapitna.pl Woda

www.wateraid.com

35

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

Materiały

Uwagi

5 min.

Podaj uczniom temat zajęć.

10min.

Poproś uczniów żeby opowiedzieli, jakie czynności z zastosowaniem wody wykonywali od obudzenia się do przyjścia do szkoły.

20min

Poproś uczniów, aby narysowali swój ulubiony sposób spędzania czasu związany z wodą.

20min

Omówcie prace dzieci i zastanówcie się ile wody zużywa się przy poszczególnych czynnościach.

Uwaga!

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

15 min

Pójdź z uczniami do łazienki. Poproś, żeby jedna osoba umyła ręce tak, jak to robi zazwyczaj, z tym że zużytą wodę zbierzcie do miski. Następnie zmierzcie ile wody zostało zużyte.

Materiał pomocniczy nr 1 – Zużycie wody w codziennych czynnościach Miska, menzurka

5 min

Powiedz uczniom, ze ¾ kuli ziemskiej pokrywa woda, a tylko 2,5 % z tego to woda słodka, a jeszcze mniej – 1% to woda zdatna do picia.

Materiał pomocniczy Starszych uczniów nr 2 – Zasoby wodne na poproś, żeby sami naryświecie sowali diagram kołowy wg posiadanych danych

15 min

Zastanówcie się wspólnie, co każdy z uczniów może zrobić w celu oszczędzania wody. Ustalcie kodeks dobrych praktyk.

Zwróć uwagę na ilość wykorzystanej wody.

Mierzenie wody przy pomocy menzurki. Jeżeli nie masz menzurki, to odmierz wodę np. w butelkach (będzie to bardziej obrazowe dla uczniów)

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Zużycie wody w codziennych czynnościach Spuszczenie wody w toalecie –10 litrów Prysznic – około 40- 60 litrów Kąpiel w wannie – 120 litrów Zmywanie – 20 litrów Mycie zębów – 10 litrów

36

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Materiał pomocniczy nr 2 – Zasoby wodne na świecie 71% powierzchni kuli ziemskiej to woda 29% powierzchni kuli ziemskiej to ląd 97,5% całych zasobów wodnych to woda słona 2,5% całych zasobów wodnych to woda słodka 1% całych zasobów wodnych to woda zdatna do picia!

Woda słona 97,5% Woda słodka (2,5% całych zasobów wodnych)

Ląd 29%

Woda 71%

Woda niezdatna do picia 99%

Woda pitna (1% całych zasobów wodnych)

źródło: „Kupuj odpowiedzialnie! Twoje pieniądze kształtują świat” Polska Zielona Sieć, Kraków 2007

Dodatkowe materiały dla nauczyciela http://www.blogi.szkolazklasa.pl/?blog=3618

Woda

37

Hanna Habera

Woda – bezcenne dobro naszej planety Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla klas 4-6 szkoły podstawowej

Informacja o scenariuszu Woda w przyrodzie jest niezwykle ważnym składnikiem. To ona sprawiła, że Ziemia stała się miejscem zamieszkałym przez rośliny, zwierzęta i ludzi. Gasi pragnienie milionów istot. Od niej zależy życie. Dlatego musimy ją szanować. Niestety, nie wszystkie rejony naszej planety są zasobne w wodę nadającą się do picia.

Co można zrobić by to zmienić?

Polska Akcja Humanitarna Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– znaczenie wody w przyrodzie – zasoby wody na świecie – oszczędzanie wody

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – oceniać znaczenie wody w życiu człowieka – objaśniać konieczność ochrony czystości wody – tłumaczyć potrzebę oszczędzania wody – planować własne działania zmierzające do oszczędzania wody

Metody i techniki pracy

– praca w małych grupach – mini wykład – mapa skojarzeń

Kluczowe pojęcia

– woda pitna – dostęp do wody pitnej – ochrona wody pitnej

Środki dydaktyczne

duże arkusze szarego papieru kolorowe markery

Literatura Edyta Brudnik, Anna Moszyńska, Beata Owczarska „Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących.” Zakład wydawniczy SFS, Kielce 2000.

38

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

National Geographic Nr 9 (36) 2002 Słodka woda; str.42-70

Piotr Kowalczak, „Konflikty o wodę”, Warszawa, 2007

Jean Matricon, „Woda. Cenniejsza niż złoto”, 2002

Amy Bauman, „Skąd się bierze woda na Ziemi?”, 2008 Uwaga!

Nauczycielu! Ten scenariusz zajęć jest przewidziany na 45 minut.

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

5 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

15 min.

2. Co by było, gdyby…. a. Podziel uczniów na trzy małe grupy. b. Wyjaśnij, że każda grupa otrzymuje pytanie, na który ma udzielić odpowiedzi. c. Poproś przedstawicieli grup, aby zaprezentowali przed klasą wyniki pracy zespołu.

Materiały

Uwagi

Kartki z pytaniami dla każdej grupy: Grupa 1 – Co by było gdyby nie było chmur?

Grupa 2 – Co by było, gdyby nie było deszczu?

Grupa 3 – Co by było, gdyby nie było oczyszczalni ścieków?

Efektem pracy w małych grupach powinno być stwierdzenie, że bez wody nie ma życia.

Materiały pomocnicze dla nauczyciela znajdują się na końcu scenariusza.

Materiał pomocniczy nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy 20 min.

3. Znaczenie wody w przyrodzie a. Przedstaw uczniom podstawowe fakty dotyczące wody. b. Przedstaw uczniom zasady mapy skojarzeń i podziel ich na 4 grupy. c. Poproś uczniów, aby utworzyli mapę skojarzeń na temat znaczenia wody w przyrodzie. d. Uzupełnij pracę dzieci i przedstaw uczniom w formie mini wykładu podstawowe fakty dotyczące wody.

Materiał pomocniczy nr 2 – Podstawowe fakty dotyczące wody Materiał pomocniczy nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy Materiał pomocniczy nr 3 – Opis metody Mapa skojarzeń Arkusze szarego papieru, kolorowe markery, papierowa taśma malarska do zawieszenia plakatów

5 min.

4. Podsumowanie a. Zapytaj uczniów, jak mogą oszczędzać wodę w życiu codziennym. b. Zapiszcie najważniejsze pomysły.

Woda

Arkusze szarego papieru, kolorowe markery

39

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna rozdajmy uczestnikom zajęć karteczki w kilku kolorach. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– …… A tutaj, jest miejsce na twoje pomysły!

Materiał pomocniczy nr 2 – Podstawowe fakty dotyczące wody – Według raportu Światowego Funduszu na rzecz Przyrody /WWF/ jedynie 2,5% światowych zasobów wody o woda słodka. Mniej niż jedna setna procenta to woda pitna, odnawialna dzięki opadom.

– Według danych Światowej Organizacji Zdrowia /WHO/obecnie około 1,1 miliarda ludzi nie ma dostępu do wody pitnej. Jedynie 2% z nich żyje w Europie, 65% pochodzi z Azji, 27% z Afryki.

– Według danych Światowej Organizacji Zdrowia /WHO/ 2,4 miliarda osób nie ma dostępu do urządzeń sanitarnych. Jedynie 2% z nich żyje w Europie, 80% pochodzi z Azji, 13% z Afryki.

– Przyczyną 80% zachorowań w krajach rozwijających się jest brak dostępu do czystej wody i urządzeń sanitarnych.

Materiał pomocniczy nr 3 – Opis metody Mapa skojarzeń Mapa skojarzeń służy wizualnemu opracowaniu pojęcia, problemu, zjawiska, sytuacji, zdarzenia, z wykorzystaniem rysunków, symboli, zwrotów, haseł. Za pomocą tej metody można zdefiniować pojęcie, rozwiązywać problemy, planować działania. Wspomaga ona uczenie się.

Przebieg 1. Zapisz na tablicy pojecie, które chcesz zdefiniować.

2. Podziel uczniów na 4-5 zespołów. Każdy z nich otrzymuje arkusz szarego papieru kolorowe markery.

3. Poproś uczniów, aby zapisali pojęcie w środku plakatu, mogą zrobić do niego rysunek.

4. Wyjaśnij na czym polega kreślenie mapy skojarzeń.

5. Określ czas na wykonanie zadania i zaproś uczniów do pracy.

6. Na forum klasy poszczególne grupy prezentują wykreślone mapy skojarzeń.

Ważne Konstruując mapy skojarzeń ze swoimi uczniami skorzystaj z następujących reguł.

– Rysunki stosuj na całej przestrzeni mapy – Używaj trzech lub więcej kolorów w centralnym rysunku – Wykorzystuj efekt przestrzenności w rysunkach i wokół słów – Stosuj litery, linie i obrazki różnej wielkości – Porządkuj odstępy między elementami mapy

40

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

– Używaj skojarzeń – Łącz strzałkami obszary mapy, które chcesz ze sobą powiązać – Używaj systemu znaków umownych – Pisz przejrzyście, używaj dużych liter – Wzdłuż każdej linii pisz tylko jedno słowo – Linie musza być tej samej długości co słowa – Linie muszą się sobą łączyć – Główne ramiona muszą dochodzić do centralnego rysunku – Główne ramiona rysuj grubą kreską – Każdą gałąź wraz z jej wszystkimi rozwidleniami i połączeniami zakreśl dodatkową linią – Postaraj się, by rysunki były wyraźne – Wypracuj własny styl

Woda

41

Natalia Mileszyk, Małgorzata Rogowska

Woda – dwie skrajności Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla gimnazjum

Informacja o scenariuszu Nie każdy człowiek rozumie jak bardzo woda jest potrzebna w jego życiu. Nie wszyscy wiedzą, że są miejsca, gdzie ludziom jej brakuje. Zajęcia pokazują jak ważne jest zachowanie zdrowej równowagi w gospodarce wodnej na świecie oraz do czego prowadzi zarówno nadmiar, jak i brak wody. Mamy nadzieje, że po zajęciach uczniowie znajdą nowe rozwiązania problemów wodnych.

Polska Akcja Humanitarna Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– powodzie – brak wody pitnej na świecie

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – wymieniać przyczyny powodzi spowodowanych przez człowieka i spowodowane przez naturę – tłumaczyć powody braku dostępu do wody na kontynencie afrykańskim – wymieniać sposoby dostarczania wody najbardziej potrzebującym

Metody i techniki pracy

– praca w małych grupach – burza mózgów – metaplan – prezentacje

Kluczowe pojęcia

– powódź – woda pitna

Środki dydaktyczne markery

samoprzylepne kolorowe karteczki (tzw. Post-it)

duże arkusze szarego papieru

papierowa taśma malarska

kolorowe kartki do metaplanu

kartki formatu A4 do notatek

zdjęcia z powodzi w kraju i na świecie dołączone do scenariusza zajęć teksty o powodzi z propozycjami rozwiązań problemów, zaczerpnięte ze strony http://wwf.pl/powodz, dołączone do scenariusza zajęć mapa świata prezentująca stan niedoboru wody oraz klęsk powodziowych

42

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Czas

90 minut

Literatura Piotr Kowalczak, „Konflikty o wodę”, Warszawa, 2007

Jean Matricon, „Woda. Cenniejsza niż złoto”, 2002

Amy Bauman, „Skąd się bierze woda na Ziemi?”, 2008

http://wwf.pl/powodz

www.pah.org.pl

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

5 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

10 min.

2. Bez czego człowiek nie może żyć? a. Poproś uczniów, aby podali wszystkie odpowiedzi na pytanie „Bez czego człowiek nie może żyć?”. Możesz do tego wykorzystać metodę burzy mózgów. b. Przedstaw uczniom mapę dotyczącą niedoboru wody na świecie i klęsk żywiołowych. Omów je wspólnie z uczniami.

Materiały

Uwagi

Materiał pomocniczy nr 1 – Opis metody burza mózgów

Materiały pomocnicze dla nauczyciela znajdują się na końcu scenariusza

Materiał pomocniczy nr 2 – Mapa pokazująca tereny dotknięte niedoborem wody na świecie Materiał pomocniczy nr 3 – Mapa pokazująca ilość rocznych opadów w poszczególnych rejonach świata

20 min.

10 min.

3. Praca ze zdjęciami a. Podziel uczniów na 6 małych grup. b. Każda grupa dostaje jedno zdjęcie i odpowiada na pytania umieszczone pod zdjęciami. c. Poproś uczniów, aby odpowiedzi zapisali na arkuszach szarego papieru. d. Poproś reprezentantów grup, aby przedstawili to czego się dopracowali.

Materiał pomocniczy nr 4 – Propozycje podziału na małe grupy

4. Przyczyny powodzi a. Rozdaj uczniom po dwie samoprzylepne kolorowe karteczki. b. Poproś, aby na karteczkach napisali przyczyny powodzi. c. Każdy uczeń przykleja swoje karteczki na arkuszu szarego papieru. d. Przeczytajcie pomysły uczniów i postarajcie się wspólnie je uporządkować.

Kolorowe markery, jeden arkusz szarego papieru, samoprzylepne, kolorowe karteczki (tzw. Post-it), papierowa taśma malarska

Woda

Materiał pomocniczy nr 5 – Zdjęcia z pytaniami Kolorowe markery, arkusze szarego papieru, papierowa taśma malarska

Pkt. 2a – powinna m.in. paść odpowiedź, że człowiek przede wszystkim nie może żyć bez wody

Jeżeli klasa liczy mało uczniów, możesz ich podzielić na trzy grupy.

Każda grupa będzie pracować nad dwoma zdjęciami. Zdjęcia dotyczą powodzi w Polsce i na świecie.

Obowiązuje zasada, że na jednej karteczce zapisujemy jedną przyczynę. Jeżeli klasa liczy mało uczniów, możesz rozdać uczniom więcej karteczek.

43

Uwaga!

15 min.

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę w prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

5. Zmniejszenie ilości powodzi a. Podziel uczniów na pięć małych grup. b. Każda grupa dostaje tekst dotyczący sposobów walki z powodzią i zmniejszania ich skutków. c. Każda grupa ma podać jeden profesjonalny, łatwy w zastosowaniu, a mało znany sposób na zmniejszenie ilości powodzi lub na zapobieganie im. d. Poproś przedstawicieli grup, aby na forum klasy przedstawili to, czego dopracowali się w małych grupach.

Materiał pomocniczy nr 4 – Propozycje podziału na małe grupy Materiał pomocniczy nr 6 – Teksty o sposobach walki z powodziami i zmniejszania ich skutków Kolorowe markery, kartki formatu A4 do robienia notatek

25 min.

5 min.

6. Woda pitna na świecie a. Uczniowie nadal pracują w tych samych małych grupach. b. Wytłumacz uczniom na czym polega metoda metaplanu. c. Podaj uczniom temat nad którym będą pracować: „Sytuacja z wodą na świecie”. d. Poproś reprezentantów grup, aby przedstawili to czego się dopracowali.

Materiał pomocniczy nr 7 – Opis metody metaplan Duże arkusze szarego papieru, kolorowe markery, papierowa taśma malarska, kolorowe karteczki odpowiednio przygotowane do wykonania metaplanu

7. Podsumowanie – zapytaj uczniów co każdy z nich na co dzień może zrobić, aby oszczędzać wodę.

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Zasady burzy mózgów – Każdy pomysł jest dobry, nawet jeśli najbardziej szalony – Ważniejsza jest liczba pomysłów, niż ich jakość – Inspirujemy swoimi pomysłami innych – Każdy pomysł zapisujemy w formie podanej przez autora – Nie komentujemy pomysłów – Nie krytykujemy pomysłów – Nie wtrącamy własnych propozycji do pomysłów innych – Zabieramy głos na znak nauczyciela – Wszyscy na równych prawach bierzemy udział w zgłaszaniu pomysłów – Zgłaszamy pomysły przez ……. minut

44

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Odpowiedzi uczniów mogą być opracowane w formie plakatów.

Wtedy zamiast kartek na notatki należy każdej grupie dać duże arkusze szarego papieru.

Materiał pomocniczy nr 2 – Mapa pokazująca tereny dotknięte niedoborem wody na świecie

Wskaźnik niedoboru wody (Water powerty index) bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski brak danych

Source: UNEP/GRID Arendal Maps and Graphics Library, Water poverty index, by country in 2002

Wskaźnik niedoborów wody według listy krajów w 2002 r. Woda pitna jako jeden z zasobów naturalnych jest podstawą zapewniającą trwałe środki do życia. Dotyczy to zdrowia, ekonomii a także rozwoju. Wskaźnik Niedoborów Wody pokazuje niedostatki wody pitnej. Jest on liczony na podstawie 5 składników: zasobów naturalnych, dostępu do zasobów naturalnych, umiejętności wykorzystania zasobów naturalnych, użytkowania zasobów naturalnych oraz środowiska. kartograf: Hugo Ahlenius, UNEP/GRID-Arendal Patrz UNEP/GRID Arendal Maps and Graphics Library, Water poverty index, by country in 2002, http://maps.grida.no/go/graphic/water-poverty-index-by-country-in-2002

Materiał pomocniczy nr 3 – Mapa pokazująca ilość powodzi według kontynentów i dekad od 1950 r.

Ilość powodzi dane w poszczególnych dekadach 350 300 200 200 100 100 50 0

Source: Millennium Ecosystem Assessment

Ilość powodzi według kontynentów i dekad od 1950 r. Około 17 % miejskiej powierzchni USA jest położone na obszarze, który od 100 lat zagrożony jest powodzią. Podobnie w Japonii około 50 % populacji żyje na nizinach zagrożonych powodzią, co pokrywa jedynie 10% obszaru lądowego tego kraju. W Bangladeszu procent obszarów zagrożonych powodzią jest o wiele wyższy, a zalanie więcej niż połowy kraju nie jest niczym niezwykłym.

Kartograf: Philippe Rekacewicz, Emmanuelle Bournay, UNEP/GRID-Arendal Patrz: UNEP/GRID Arendal Maps and Graphics Library, Number of flood events by continent and decade since 1950 http://maps.grida.no/go/graphic/number-of-flood-events-by-continent-and-decade-since-1950

Woda

45

Materiał pomocniczy nr 4 – Propozycje podziału na małe grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia – Jeśli grupa się nie zna rozdajemy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– …… A tutaj, jest miejsce na Twoje pomysły!

Materiał pomocniczy nr 5 – Materiały do pracy ze zdjęciami Zdjęcie nr 1 1. W jaki sposób ludzie przemieszczają się w czasie powodzi?

2. Czego Ty nie zostawiłbyś na ulicy w trakcie powodzi?

fot. Agnieszka Mikulska, Nepalgunj, Mid-Western Nepal

Zdjęcie nr 2 1. Jak ludzie doraźnie walczą z powodzią?

2. Jaka jest rola służb porządkowych w czasie powodzi?

fot. Agnieszka Mikulska, Nepalgunj, Mid-Western Nepal

46

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Zdjęcie nr 3 1. Co będzie z tym miastem, gdy powódź ustąpi?

2. Czy powódź możliwa jest tylko nad rzeką?

fot. Magda Szeniawska, miasto Kaolack, sierpień 2008

Zdjęcie nr 4 1. Jaki wpływ ma powódź na dostęp do wody pitnej?

fot. Agnieszka Mikulska, Nepalgunj, Mid-Western Nepal

Woda

47

Zdjęcie nr 5 1. Co byś czuł stojąc w tym momencie nad wodą, wiedząc że nadchodzi fala powodziowa?

fot. Agnieszka Mikulska, Nepalgunj, Mid-Western Nepal

Zdjęcie nr 6 1. Jaki wpływa na środowisko naturalne ma powódź?

fot. Kamila Tyniec, Zalew Zegrzyński

48

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Materiał pomocniczy nr 6 – Teksty o sposobach walki w powodziami i zmniejszania ich skutków.

Grupa nr 1 Według Prawa Wodnego (art.81) ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Zapis ten jest bardzo ogólnikowy, nie precyzujący kompetencji poszczególnych organów, a obecnie różne jednostki odpowiadają za różne elementy ochrony przeciwpowodziowej: – odprowadzanie wód i gospodarowanie urządzeniami do retencjonowania wody – Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej (administracja rządowa), – budowa i utrzymanie wałów przeciwpowodziowych oraz odwodnienie terenów doliny za wałami – Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych (administracja samorządowa), – prognozy oraz monitoring hydrologiczny i meteorologiczny – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, – organizacja ochrony przeciwpowodziowej – jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, województwa), – prowadzenie akcji interwencyjnych i ratunkowych – jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz Obrony Cywilnej Kraju.

Brak jest odpowiedzialnego koordynatora działań i prac związanych z ochroną przeciwpowodziową. Wymienione wyżej instytucje działają na własną rękę, w miarę swoich skromnych możliwości finansowych – ciągle zbyt małych w stosunku do potrzeb, a każda kolejna powódź z całą bezwzględnością obnaża ich nieskuteczność. Brak zintegrowanej strategii ochrony przeciwpowodziowej dla poszczególnych zlewni powoduje, że każda z zainteresowanych instytucji prowadzi własną politykę, często niespójną z działalnością pozostałych.

Zdarza się przy tym, że prace zwiększające bezpieczeństwo na jednym odcinku doliny zwiększają zagrożenie poniżej albo powyżej.

Przykładem takich działań jest modernizowanie kanałów ulgi, mających chronić miasta Racibórz, Opole oraz Wrocław. Inwestycjom tym nie towarzyszy do tej pory tworzenie dodatkowych obszarów retencji. Poprzez przepuszczenie nadmiaru wód bez jej retencjonowania problemy powodziowe przesuwa się na tereny położone poniżej, zwiększając na nich zagrożenie wystąpienia powodzi: na przykład w Opolu kończone są prace przy modernizacji kanału ulgi, ale nie przygotowano jeszcze do użytkowania polderu Opole. Wybudowano jedynie śluzę wylotową z polderu, podczas gdy dla zapewnienia jego prawidłowego funkcjonowania niezbędne jest zbudowanie wałów chroniących kilka położonych na brzegach doliny wsi.

Grupa nr 2 Typowym przykładem błędów ochrony przeciwpowodziowej jest bezkrytyczna wiara w skuteczność rozwiązań technicznych, takich jak wały (przykład Bugu) czy zbiorniki retencyjne. Skutek jest taki, że wały zniszczone podczas powodzi w 1997 roku na Odrze oraz w 2001 r. na Wiśle odbudowywane są w tym samym miejscu, utrzymując nadmiernie zawężone koryto wielkich wód. Dzieje się tak nawet w przypadkach, kiedy istnieje możliwość odsunięcia wałów od rzeki, co obniżyłoby wysokość następnej fali powodziowej.

Wielu poszkodowanych podczas powodzi ludzi, którzy mieszkają na terenach szczególnie zagrożonych było zaraz po powodzi skłonnych do przeprowadzenia się w inne, bezpieczne miejsce. Jednak gotowość mieszkańców do opuszczenia nisko położonych terenów maleje wraz z upływem czasu po zalaniu. Gdyby rząd, zamiast dotować odbudowę zniszczonych przez powódź domów, natychmiast po powodzi na Odrze i Wiśle podjął decyzję o wykupie najczęściej zalewanych terenów, wielu ludzi skorzystałoby z takiej możliwości.

Brak takiego programu prowadzi do odbudowy w tych samych, niebezpiecznych miejscach. Tym samym zaprzepaszcza się szansę zapewnienia bezpieczeństwa ludziom i uzyskania dodatkowych obszarów, na których w przyszłości woda mogłaby się bezpiecznie rozlewać. Niestety, propozycja trwałego opuszczenia zagrożonych terenów przez mieszkańców nie została nigdy wyartykułowana przez żadnego z polityków.

W sytuacji, kiedy państwo boryka się z dużymi problemami finansowymi unikanie strat byłoby per saldo tańsze niż usuwanie skutków.

Woda

49

Do dzisiaj nie określono które obszary z jakim prawdopodobieństwem są zagrożone powodzią. Decydenci być może obawiali się, że mapy ryzyka powodziowego wykazałyby, iż duża liczba ludzi zamieszkujących doliny rzek, żyje w warunkach znacznego zagrożenia zalaniem. Wyraźne przedstawienie tego faktu wymagałoby w przyszłości podjęcia kosztownych działań na tych terenach, a ponadto wprowadziłoby prawdopodobnie wielkie, trudne do społecznej akceptacji i wymagające rekompensat zmiany wartości działek i budynków.

Jak dotąd ryzyko wystąpienia powodzi nie przekłada się w żaden sposób na plany zagospodarowania przestrzennego, co powoduje dalsze inwestowanie na terenach zagrożonych zalaniem, zwłaszcza że wały przeciwpowodziowe stwarzają iluzję pełnego bezpieczeństwa. Przerwanie wału lub przelanie się wody przez jego koronę podczas powodzi zawsze powoduje ogromne straty na takich obszarach.

Brak jasno sprecyzowanych przepisów dotyczących rozwoju budownictwa na terenach zalewowych skutkuje budowaniem domów, a nawet całych osiedli mieszkaniowych na terenach zalewowych. Przykładem może być najbardziej dotknięte powodzią 1997 roku osiedle Wrocławia – Kozanów, gdzie dzisiaj buduje się nowe domy.

Grupa nr 3 Zdarza się, że władze gmin, na terenie których, według oficjalnych dokumentacji, planuje się stworzenie dodatkowych powierzchni retencji powodziowej (polderów), nie są w ogóle o tym informowane. W związku z tym często dochodzi do inwestowania na tych terenach. Nikt z planujących ochronę przeciwpowodziową w dolinie Odry nie zauważył na przykład, że na jednym z wykreślonych za biurkiem polderów powstała w międzyczasie.... nowoczesna farma indyków, mieszcząca się w kilku ogromnych halach, usytuowanych dokładnie za wałem przeciwpowodziowym – właśnie na terenie planowanego polderu.

Grupa nr 4 Kolejnym przykładem braku konsekwencji w zapobieganiu powodziom jest niezgodne z pierwotnym przeznaczeniem używanie istniejących już od dziesiątek lat polderów, mających służyć do retencjonowania wody w razie powodzi. Niektóre, jak np. polder Stobrawa – Rybna w województwie opolskim, są wręcz... chronione przed zalewaniem, gdyż większa ich część jest obecnie użytkowana rolniczo. Szanse na przywrócenie pierwotnej funkcji polderów są duże, jako że znaczna część położonych na nich gruntów jest własnością Skarbu Państwa.

Grupa nr 5 Zbiorniki retencyjne mogą odgrywać znaczącą rolę w zapobieganiu powodziom na niektórych terenach.

Jednak ich lokalizacja i pojemność muszą zostać dokładnie zaplanowane, z uwzględnieniem warunków hydrologiczno-meteorologicznych w całej zlewni, a szczególnie możliwości wystąpienia zjawisk ekstremalnych.

Budowa zbiorników w Polsce tych wymogów nie spełnia. Nawet słynny zbiornik Czorsztyn chroni niewielką część zlewni Dunajca, nie mając istotnego znaczenia dla położonego 40 km niżej Nowego Sącza. Warto sobie uzmysłowić, że dla ochrony zlewni górnej Wisły takich zbiorników musiałoby być 50, co oczywiście jest pomysłem nierealnym i nieuzasadnionym ekonomicznie.

Z innych rozwiązań zwiększających retencję dolin rzecznych niestety w Polsce się nie korzysta. Dotychczas ani nad Odrą ani nad Wisłą nie został oddany do użytku ani jeden nowy polder przeciwpowodziowy, w żadnym miejscu nie przeprowadzono znaczącego odsunięcia obwałowań od rzeki, natomiast obserwuje się rosnącą presję na obwałowanie dotychczas nie ograniczonych wałami dolin rzecznych.

50

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Materiał pomocniczy nr 7 – Opis metody Metaplan METAPLAN – metoda dyskusji, która polega na tym, że w czasie debaty uczestnicy wspólnie tworzą plakat, będący graficznym skrótem tej debaty. Dyskusję metodą metaplanu można przeprowadzić w dużej grupie lub w małych zespołach.

Elementy potrzebne do przeprowadzenia dyskusji metodą metaplanu: – miejsce, gdzie można przypiąć arkusz papieru – duże arkusze szarego papieru – kartki w czterech kolorach lub zróżnicowanych kształtach.

Schemat metaplanu Woda pitna na świecie Jak jest?

Jak być powinno?

Dlaczego nie jest tak jak być powinno?

Wnioski?

Zależne od nas

Woda

Niezależne od nas

51

Magdalena Syrek

Dostęp do wody pitnej Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla szkoły ponadgimnazjalnej

Informacja o scenariuszu Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) około 1,1 miliarda ludzi nie ma dostępu do wody spełniającej podstawowe normy czystości – oznacza to, że jedna szósta mieszkańców Ziemi cierpi z powodu pragnienia i chorób wywołanych spożywaniem zanieczyszczonej wody. Jedynie 2% z nich żyje w Europie, 65% pochodzi z Azji, 27% z Afryki. Omawiany kryzys ma wiele twarzy. Dla wielu społeczności oznacza wysiłek codziennego pokonywania wielkich odległości aby zdobyć wystarczającą ilość wody – czystej lub zanieczyszczonej. Dla innych, oznacza cierpienie z pragnienia, niedożywienia i chorób. (Źródło: www.wodapitna.pl) Polska Akcja Humanitarna Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

52

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– zasoby wody pitnej na świecie – konsekwencje braku dostępu do wody pitnej – rejony świata, w których brakuje wody pitnej – dostęp do wody

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – wymieniać rejony świata, w których występuje problem z dostępem do wody pitnej – tłumaczyć konsekwencje braku dostępu do wody pitnej – objaśniać, jak duże znaczenie ma łatwy dostęp do wody – wymieniać sposoby oszczędzania wody

Metody I techniki pracy

– gra symulacyjna – metaplan – dyskusja

Kluczowe pojęcia

– zasoby wody pitnej – dostęp do wody pitnej

Środki dydaktyczne

kostka do gry np. z gry Chińczyk pionki flamastry arkusze papieru

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Literatura

www.wodapitna.pl

http://www.wateraid.org/uk/

National Geographic Nr 9 (36) 2002 Słodka woda; str.42-70

http://www.sprawiedliwyhandel.pl/artykuly/2003/woda_dostep.html

Edyta Gruszczyk-Kolczyńska, Krystyna Dobosz, Ewa Zielińska, „Jak nauczyć dzieci sztuki konstruowania gier?”, Wydanie pierwsze, Warszawa 1996, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Uwaga! Nauczycielu! Ponieważ przebieg zajęć polega m.in. na przeprowadzeniu z uczniami gry planszowej, zarezerwuj sobie na zajęcia 90 minut bez żadnej przerwy.

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

5 min

Podaj uczniom temat zajęć.

45 min.

Powiedz uczniom, że za chwilę zagrają w grę symulacyjną. Krótko wyjaśnij im, na czym polegają jej zasady (zał.1).

Następnie podziel klasę na trzy grupy. Każda grupa będzie jedną rodziną żyjącą w Indiach, Afganistanie lub Sudanie (patrz załącznik 2 – Opisy rodzin).

Materiały

Uwagi

Kostka do gry, pionki, wydrukowane i pocięte opisy rodzin i pól, narysowana na tablicy (ewentualnie wydrukowana) plansza – patrz załącznik 3.

Propozycje podziału na małe grupy znajdują się w materiałach dodatkowych dla nauczyciela.

Materiał dodatkowy nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy 10 min.

Dokładne wyjaśnienie jak wykorzystać załącznik nr 4 znajdziesz w opisie gry symulacyjnej (załącznik nr 1).

Podsumuj z uczniami grę symulacyjną.

Przykładowe pytania do dyskusji: Jaki problem został poruszony przez tę grę? a. Jak się czuliście przez chwilę odgrywając rolę mieszkańców krajów rozwijających się? b. Czy fakt, że podane przykłady są autentyczne miał dla Was jakieś znaczenie? c. Czy Waszym zdaniem dostęp do wody pitnej to przywilej czy podstawowe prawo? Dlaczego? d. Czy problem dostępu do wody pitnej jest Waszym zdaniem istotny ? e. Czy wyobrażacie sobie życie bez dostępu do wody pitnej? f. Jak muszą się czuć ludzie, którzy są stale jej pozbawieni? g. Jak myślicie, czy brak dostępu do wody pitnej przeszkadza krajom Globalnego Południa rozwijać się?

Woda

53

25 min.

5 min.

Podziel klasę na 3 grupy (inne niż te, w których dotychczas pracowali uczniowie). Uprzedź uczestników, że za chwilę rozdasz im materiały na temat wody pitnej i dostępu do niej.

Ich zadaniem będzie opracowanie ich, a następnie zaprezentowanie na forum klasy określonych problemów.

Flamastry, arkusze papieru Załącznik 5 – Więcej informacji oraz materiały dla uczniów

W załączniku nr 5 znajduje się część informacji, ale niektóre rzeczy uczniowie będą musieli wymyślić sami.

Zakończenie.

Poproś uczniów, żeby jednym zdaniem wyrazili swoją opinię na temat tego, czego się dowiedzieli, jak przydatne mogą być to informacje, czy zainteresowała ich tematyka zajęć.

Materiały pomocnicze Załącznik 1 – opis gry symulacyjnej Każda grupa to rodzina mieszkająca w jednym z trzech krajów: Indiach, Sudanie i Afganistanie.

Grupy dostają opisy rodzin (załącznik 2), które określają ich status ekonomiczny, sytuację gospodarczą, sanitarną i społeczną w regonie, w którym żyją.

Uczestnicy rzucają kostką do gry i przesuwają pionki. Grę rozpoczyna ta drużyna, która wyrzuci największą ilość oczek. Wygrywa ta, która jako pierwsza dojdzie do umownego końca – kropli PAH. Po drodze muszą pokonywać różnego rodzaju trudności, przeciwności losu, odpowiadać na pytania. Zadania te znajdują się w załączniku 4 – Opisy pól.

Na każdym z pól grupa może napotkać jedno z 3 rodzajów wyzwań 1. pytania 2. opisy sytuacji z życia wziętych 3. pola do wyboru 4. pola puste W załączniku 3 znajduje się przykładowa plansza.

Jeżeli uczestnicy staną na polu oznaczonym znakiem zapytania oznacza to, że muszą odpowiedzieć na pytanie. Uczestnicy losują pytanie (przed przystąpieniem do gry prowadzący zajęcia musi je pociąć) z listy pytań znajdujących się w załączniku 4B (Opisy pól – Pytania – wersja dla uczestników). Jeśli grupa odpowie poprawnie na pytanie – może przesunąć się dodatkowo o 1 pole do przodu, oprócz liczby oczek, jaką wyrzuciła. Jeśli odpowiedź będzie błędna – musi cofnąć się o 1 pole.

Pola z hasłem „sytuacje z życia wzięte” Drużyna losuje pocięte pole a następnie ma zastosować się do instrukcji w nim zawartej. Opisy sytuacji z życia wziętych znajdują się w załączniku nr 4C. Pola „do wyboru” przedstawiają dylematy, z jakimi na co dzień borykają się mieszkańcy krajów rozwijających się. Uczniowie w grupie naradzają się, co wybrać, jaką decyzję ich zdaniem należy podjąć.

Pola „puste” – uczestnicy nie muszą wykonywać żadnych zadań.

54

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Załącznik 2 – Opisy rodzin Rodzina z Sudanu.

Mieszkacie w niewielkiej miejscowości w hrabstwie Bor. Codziennie musicie borykać się z bardzo dużym problemem: nie macie dostępu do wody – szczególnie pitnej. Ludzie mieszkający z dala od zbiorników wodnych każdego dnia muszą pokonywać wiele kilometrów, aby zdobyć życiodajny płyn. Sytuacja ta jest najbardziej krzywdząca dla dzieci i kobiet – to na nie spada obowiązek dostarczania wody dla domostw. Kobiety nie są w stanie podejmować innych działań, mających na celu zdobycie pożywienia lub polepszenie warunków życia swoich rodzin. Dzieci muszą rezygnować z nauki, a spożywanie wody pochodzącej z niezabezpieczonych zbiorników jest powodem występowania niebezpiecznych dla życia chorób.

Happy end: Jedna z organizacji pozarządowych wybudowała w ramach projektu 8 studni w regionie Bor. Wybudowane studnie każdego dnia zaopatrywać będą w wodę pitną 25 000 osób – w tym Was! Ułatwienia w dostępie do wody odczują przede wszystkim kobiety i dzieci – czas, który poświęcały na donoszenie wody do wioski będą mogły poświęcić na edukację i produkcję żywności. Jakość wody dostarczanej przez studnie z pewnością przyczyni się do zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów w regionie.

Rodzina z Afganistanu.

Waszą wioskę Malaspa w zamieszkuje 389 wielodzietnych rodzin (na każdą z nich przypada średnio sześcioro dzieci), czyli około 3 tysięcy osób. Wieś nie dysponuje systemem zaopatrzenia w wodę pitną, musicie nosić ją z oddalonej o kilometr rzeki. Strumień płynący przez wieś jest zanieczyszczany przez owce pasące się na pobliskich pastwiskach. Woda ulega także zanieczyszczeniu przepływając przez inne wioski – ich mieszkańcy wylewają do strumienia ścieki.

Happy end: Jedna z organizacji pozarządowych działających w Afganistanie dowiedziała się o Waszych problemach i rozpoczęła budowę rurociągu doprowadzającego wodę ze źródła w górach do Waszej wsi oraz systemu jej dystrybucji. Instalacja będzie działała grawitacyjnie – w przeciwieństwie do studni, jej działanie nie będzie uzależnione od działania generatora prądu. Głównymi zaletami tego rozwiązania jest bezawaryjność i łatwość eksploatacji.

Rodzina z Indii.

Mieszkacie w niewielkiej rolniczej wiosce Goratalai w Radżastanie. Susza trwa już od kilku lat, a zasoby wody ledwie wystarczają do picia. Grunty rolne wyschły i mężczyźni przenieśli się do miast w poszukiwaniu pracy.

Ci, którzy pozostali we wsi, żywią się roti – pieczoną kukurydzą i pastą z papryki.

Happy end: Zwróciliście się z prośbą o pomoc do miejscowej rodziny książęcej, która z kolei skontaktowała się z Radźendrą Singhiem, człowiekiem słynnym w zachodnich Indiach ze swej znajomości tradycyjnych metod gromadzenia wody z opadów monsunowych i wykorzystywania jej przez cały rok. Radźa zgodził się pomóc waszej wiosce. Dziewięciometrowa zapora ziemna ze zbiornikiem – dżohad – powinna być ukończona w ciągu trzech miesięcy, przed początkiem letniego monsunu. Zbiornik nie tylko dostarczy wam wód powierzchniowych do picia i nawadniania, ale i napełni studnie, w miarę jak woda będzie wsiąkać w grunt.

Woda

55

Załącznik 3 – przykładowa plansza do gry

2

4

?

START

8

?

9 SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

20

26

23

POLE DO WYBORU

SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

?

30 SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

?

SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

?

34 SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

?

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

24

28

32

56

?

SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

?

SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

18

22

?

31

?

SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

?

SYTUACJA Z ŻYCIA WZIĘTA

12

16 POLE DO WYBORU

?

?

POLE DO WYBORU

10

14

?

6

Załącznik 4A – Opisy pól Pola z pytaniami (wersja dla prowadzącego – z odpowiedziami) 1. Prawda czy fałsz: Według szacunków WHO każdego dnia około 6 tysięcy dzieci umiera z powodu chorób związanych z niedostatkiem czystej wody. (odp: prawda) 2. Prawda czy fałsz: Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) około 1,1 miliarda ludzi nie ma dostępu do wody spełniającej podstawowe normy czystości – oznacza to, że jedna szósta mieszkańców Ziemi cierpi z powodu pragnienia i chorób wywołanych spożywaniem zanieczyszczonej wody. (odp: prawda) 3. Prawda czy fałsz: Organizacja Narodów Zjednoczonych szacuje, że dziecko urodzone w kraju rozwiniętym konsumuje 30-50 razy więcej wody niż dziecko, które przyszło na świat w kraju rozwijającym się. (odp: prawda) 4. Prawda czy fałsz: Każdego dnia do światowych zasobów wody trafiają 2 miliony ton zanieczyszczeń. (odp: prawda) 5. Prawda czy fałsz: Aż 70% światowego zużycia wody przypada na rolnictwo. (odp: prawda) 6. Mieszkaniec Wielkiej Brytanii zużywa każdego dnia około 135 litrów wody. Ile wody zużywa mieszkaniec kraju rozwijającego się? a) 70 litrów b) 10 litrów c) 30 litrów (odp:b) 7. Ciężar wody, którą codziennie przenoszą na głowie kobiety w Afryce i Azji to: a) 10 kg b) 70 kg c) 20 kg (odp:c) 8. Kobiety w Afryce spędzają średnio a) 20 mld b) 40 mld c) 70 mld godzin pracy na noszeniu wody (odp:b) 9. Prawda czy fałsz: 30% zasobów wody na świecie to woda słodka. (odp: fałsz; zasoby wody słodkiej na świecie wynoszą jedynie 2,5%. 70% z nich jest uwięziona w lodowcach i wiecznej zmarzlinie; jeśli by całą wodę na świecie umieścić w jednym wiadrze, zaledwie jedna łyżeczka wody nadawała by się do picia) 10. Prawda czy fałsz: Każde gospodarstwo domowe w Wielkiej Brytanii zużywa dziennie co najmniej 10 litrów wody na osobę na spłukiwanie toalety, to 15% dziennego domowego zużycia wody. (odp: fałsz; każde gospodarstwo domowe w Wielkiej Brytanii zużywa dziennie 50 litrów na osobę na spłukiwanie toalety; to 35% domowego zużycia wody) 11. Średnia ilość wody potrzebnej do wyprodukowania 1 kilograma ziemniaków to: a) 70 litrów wody b) 1000 litrów wody c) 500 litrów wody (odp: b) 12. Zakręcając kran przy myciu zębów (czteroosobowa rodzina, wszyscy myją zęby 3 razy dziennie) miesięcznie można zaoszczędzić: a) 900 litrów b) 300 litrów c) 50 litrów (odp:a) 13. Prawda czy fałsz: W Polsce nie ma problemów z zaopatrzeniem w wodę pitną. (odp: fałsz; w Polsce również występują deficyty wody, największe problemy mają regiony: Górnego Śląska Krakowa i Kielc, a także Szczecin) 14. Prawda czy fałsz: 47% przypadków chorób związanych z wodą spowodowanych jest zanieczyszczonymi zasobami wody, złym dostępem do sanitariatów i nie zachowywaniem zasad higieny; problem ten dotyka przede wszystkim dzieci w krajach rozwijających się. (fałsz: ten odsetek wg. WHO to 90%) 15. Prawda czy fałsz: Jeśli zużycie wody utrzyma się na obecnym poziomie za 20 lat ludzkość będzie używać 25% wody więcej niż obecnie. (odp: fałsz: będzie to 40% więcej)

Woda

57

Załącznik 4B – Opisy pól Pola z pytaniami (wersja dla uczestników, do pocięcia i rozlosowania) 1. Prawda czy fałsz: Według szacunków WHO każdego dnia około 6 tysięcy dzieci umiera z powodu chorób związanych z niedostatkiem czystej wody.

2. Prawda czy fałsz: Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) około 1,1 miliarda ludzi nie ma dostępu do wody spełniającej podstawowe normy czystości – oznacza to, że jedna szósta mieszkańców Ziemi cierpi z powodu pragnienia i chorób wywołanych spożywaniem zanieczyszczonej wody.

3. Prawda czy fałsz: Organizacja Narodów Zjednoczonych szacuje, że dziecko urodzone w kraju rozwiniętym konsumuje 30-50 razy więcej wody niż dziecko, które przyszło na świat w kraju rozwijającym się.

4. Prawda czy fałsz: Każdego dnia do światowych zasobów wody trafiają 2 miliony ton zanieczyszczeń.

5. Prawda czy fałsz: Aż 70% światowego zużycia wody przypada na rolnictwo.

6. Mieszkaniec Wielkiej Brytanii zużywa każdego dnia około 135 litrów wody. Ile wody zużywa mieszkaniec kraju rozwijającego się? a) 70 litrów b) 10 litrów c) 30 litrów 7. Ciężar wody, którą codziennie przenoszą na głowie kobiety w Afryce i Azji to: a) 10 kg b) 70 kg c) 20 kg 8. Kobiety w Afryce spędzają średnio a) 20 mld b) 40 mld c)70 mld godzin pracy na noszeniu wody.

9. Prawda czy fałsz: 30% zasobów wody na świecie to woda słodka.

10. Prawda czy fałsz: Każde gospodarstwo domowe w Wielkiej Brytanii zużywa dziennie co najmniej 10 litrów wody na osobę na spłukiwanie toalety, to 15% dziennego domowego zużycia wody.

11. Średnia ilość wody potrzebnej do wyprodukowania 1 kilograma ziemniaków to: a) 70 litrów b) 1000 litrów c) 500 litrów 12. Zakręcając kran przy myciu zębów (czteroosobowa rodzina, wszyscy myją zęby 3 razy dziennie) miesięcznie można zaoszczędzić: a) 900 litrów b) 300 litrów c) 50 litrów 13. Prawda czy fałsz: W Polsce nie ma problemów z zaopatrzeniem w wodę pitną.

14. Prawda czy fałsz: 47% przypadków chorób związanych z wodą spowodowanych jest zanieczyszczonymi zasobami wody, złym dostępem do sanitariatów i nie zachowywaniem zasad higieny; problem ten dotyka przede wszystkim dzieci w krajach rozwijających się.

15. Prawda czy fałsz: Jeśli zużycie wody utrzyma się na obecnym poziomie za 20 lat ludzkość będzie używać 25% wody więcej niż obecnie.

58

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Załącznik 4C – Pola z hasłem “sytuacje z życia wzięte” 1. Ojciec Waszej rodziny powoli umiera z powodu zatrucia arsenem. Kilkadziesiąt lat temu agencje rozwojowe zachwalały płytkie studnie jako bezpieczną alternatywę dla brudnych wód powierzchniowych, ale naturalnie występujący arsen sprawił, że woda wielu z nich stała się toksyczna. Liczba ofiar sięga milionów. Musicie cofnąć się o 5 pól.

2. Wasza najstarsza córka zachorowała i przez najbliższy tydzień nie może chodzić po wodę. W tym tygodniu będziecie musieli wyjątkowo oszczędzać. Musicie cofnąć się o 5 pól.

3. Od 3 miesięcy nie padał deszcz. Wasza najbliższa studnia wyschła, następna znajduje się 6 godzin drogi od Waszego domu. Dopóki studnia ponownie się nie napełni, musicie chodzić do tej bardziej odległej. Musicie cofnąć się o 2 pola.

4. Woda, którą piliście w ubiegłym tygodniu była skażona bakteriami coli, przez co teraz wszyscy macie biegunkę.

Musicie się wyleczyć, dlatego cofacie się o 2 pola.

5. Sąsiad, na którego podwórku znajdowała się studnia, z której korzystała cała wieś zaczął pobierać za nią opłaty, szantażując, że jeśli nie będziecie chcieli płacić, zniszczy pompę. Nie mając wyboru godzicie się na jego warunki, ale przez to Wasze dochody widocznie maleją. Nie stać Was już, aby opłacić szkołę dla dwójki dzieci. Cofacie się o 1 miejsce.

6. W tym tygodniu strumień (studnia) z którego czerpaliście wodę jest wyjątkowo zamulona. Nie decydujecie się, aby pić z niej wodę. Będziecie musieli ją kupić, niestety jest ona bardzo droga – kosztuje 40% Waszych dochodów. Musicie cofnąć się o 2 pola.

7. Studnia, z której czerpaliście wodę została Wam „skradziona” – Wasi sąsiedzi doszli do wniosku, że jest ona ich własnością i przestali zezwalać kobietom na czerpanie z niej wody. Kilka z nich zostało nawet ciężko pobitych.

Musicie cofnąć się o 2 pola.

8. Jedna z organizacji pozarządowych pomogła Wam wybudować studnię, pod warunkiem, że wszyscy będą o nią dbać i wspólnie z niej skorzystać. Już nie musicie chodzić do odległego o 5 km źródła. Możecie przesunąć się o 3 pola do przodu.

9. Jedna z organizacji pozarządowych poprowadziła w Waszej wiosce szkolenie na temat zachowywania zasad higieny. Już wiecie, jakie błędy popełnialiście i wiecie, jak ich unikać. 2 pola do przodu.

10. Spadł deszcz i poziom wody w Waszej studni się podniósł. Możecie przesunąć się o 3 pola do przodu.

11. Jeden z mieszkańców Waszej wioski wpadł na genialny pomysł jak można oszczędzać wodę – wystarczy wybudować specjalne zbiorniki na deszczówkę. Możecie przesunąć się o 4 pola do przodu.

12. Dzięki nowemu programowi rządowemu w Waszej miejscowości wybudowano bardzo proste sanitariaty. Dzięki nim zmniejszy się ryzyko zachorowań na choroby przewodu pokarmowego. Możecie przesunąć się o 3 pola do przodu.

13. Wreszcie zakończył się konflikt o studnię, z której nie mogliście bardzo długo korzystać. Możecie przesunąć się o 2 pola do przodu.

14. Zwróciliście się z prośbą do lokalnych władz o przeprowadzenie badań geologicznych, gdzie w pobliżu Waszej miejscowości może znajdować się woda. Wynikło z nich, że możecie kopać studnię tuż obok, ale zasobami trzeba będzie gospodarować bardzo racjonalnie. Możecie przesunąć się o 1 pole do przodu.

Woda

59

Załącznik 4D – Pola „do wyboru” 1. Jedna z organizacji pozarządowych otworzyła w Waszej miejscowości szkołę. Zajęcia odbywają się 5 razy w tygodniu po 4 godziny. Musicie jednak wybierać – jeśli poślecie dzieci do szkoły, nie będzie miał kto nosić wody.

Jeśli mimo to, decydujecie się zapewnić dzieciom wykształcenie, musicie cofnąć się 8 pól. Jeśli nie – zostajecie na miejscu.

2. Nareszcie spadł deszcz! Koło Waszej wioski zaczęła płynąć rzeka; woda w niej jest w prawdzie trochę zamulona, ale możecie zaryzykować i spróbować ją pić. Pamiętajcie jednak, że wiąże się to z możliwością zachorowania m.in. na cholerę. Jeśli jednak się decydujecie – rzucacie kostką. Jeśli wypadnie liczba parzysta – 4 pola do przodu, jeśli nieparzysta – 4 pola do tyłu.

3. Matka Waszej rodziny dostaje ofertę pracy jako pomoc w niewielkim zakładzie rękodzielniczym. Jej dochody znacząco Wam pomogą, pozostaje jednak problem, na kogo spadnie obowiązek zaopatrzenia rodziny w wodę.

Jeśli matka pójdzie do pracy, najmłodsza, 5-letnia córka będzie musiała przejąć jej obowiązki. Jeśli mimo to matka decyduje się pójść do pracy – możecie przesunąć się o 3 pola do przodu.

Załącznik 5 – Materiały dla grup do opracowania problemów Grupa 1 Dostęp do wody pitnej na świecie Dostęp do świeżej, pitnej wody jest prawem każdego człowieka. Mimo to, duża cześć populacji ludzkiej (powyżej 1 miliarda, na 6 miliardów ludzi zamieszkujących obecnie ziemię) nie ma do niej dostępu. Problem dotyczy szczególnie większej części kontynentu afrykańskiego oraz Azji. Nawet w stosunkowo rozwiniętych krajach jak np. Indie, zwłaszcza na terenach wiejskich, duża część ludności nie ma dostępu do czystej wody.

Woda pokrywa ok. 70% powierzchni globu, jest to jednak w większości woda słona. Woda słodka zajmuje zaledwie 3% powierzchni. Znaczna jej część, w postaci lodu pokrywa powierzchnię Antarktydy i Grenlandii.

Woda, którą człowiek może wykorzystywać stanowi zaledwie ok. 1% globalnych zasobów. Jest to woda pochodząca z rzek, jezior i podziemnych źródeł.

Tabela 1. Dostępność do wody i urządzeń sanitarnych Kraj

Procent populacji bez dostępu do bezpiecznej wody lata 1990-1996

Procent populacji bez dostępu do urządzeń sanitarnych lata 1990-1996

Haiti

63

75

Czad

76

79

Etiopia

75

81

Papua Nowa Gwinea

72

78

Kambodża

64

86

Sierra Leone

66

89

Źródło: Sprawiedliwy Handel (http://www.sprawiedliwyhandel.pl/artykuly/2003/woda_dostep.html)

60

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Problemy do opracowania – Co jest przyczyną utrudnionego dostępu do wody pitnej?

– Jaki procent ludności nie ma dostępu do urządzeń sanitarnych i wody pitnej?

– Dlaczego niektóre kraje nie mają dostępu do czystej wody? Wskażcie przyczyny tego stanu (uwarunkowania geograficzne, polityczne, społeczne, gospodarcze itd.).

Grupa 2 Sposoby oszczędzania wody Czy problem braku dostępu do czystej wody można w jakiś sposób rozwiązać? Istnieje kilka możliwości: 1. P oszukiwanie nowych źródeł wody, np. odsalanie wody oceanicznej. Pomimo iż techniki te na razie są dość kosztowne, to ostatnio opracowano jednak nowe, energooszczędne metody oparte na zjawisku odwrotnej osmozy. Cienka półprzepuszczalna błona umieszczona jest między dwoma zbiornikami z wodą słoną i słodką. Błona ta nie przepuszcza soli ani zanieczyszczeń, natomiast jej molekuły przechodzą z jednego zbiornika do drugiego. Obecnie około 1% zasobów wody jest pozyskiwany tą metodą.

2. O szczędzanie wody i rozsądna jej dystrybucja – naprawa przeciekających rur i zbiorników do przechowania wody. Np. w 17-milionowym Mexico City naprawienie uszkodzonych miejsc w systemie wodociągowym pozwoliłoby na zaopatrzenie w wodę 3 milionów osób. W wielu krajach do 30% wody marnowanej jest poprzez przecieki w skorodowanych rurach, zaworach, uszkodzenia wodociągów.

3. Zmniejszanie zapotrzebowania na wodę. W krajach rozwiniętych 60% wody zużywanej jest do celów przemysłowych. W krajach rozwijających się 90% wody zużywa się w rolnictwie, gdzie marnowana jest podczas nieefektywnych technologii nawadniania upraw. W obu przypadkach niezwykle istotne jest poszukiwanie nowych technik pozwalających zmniejszyć zapotrzebowanie na wodę w procesach przemysłowych, rolnictwie: np. w przemyśle samochodowym zastąpienie stali przez aluminium i plastik pozwoliło na duże oszczędności. Rozwiązaniem jest także recykling wody – oczyszczanie jej i ponowne używanie.

4. Uzdatnianie wody do picia jest kolejną szansą na polepszenie dostępu do tego surowca. Dwiema głównymi technikami służącymi do uzdatniania wody są: chlorowanie oraz używana indywidualnie w gospodarstwach domowych technika SODIS (solar water disinfection technique). Polega ona na tym, iż pojemniki z wodą wystawione są na światło słoneczne, co pozwala na unieszkodliwienie większości zarazków. Pozytywne przykłady znaleźć można już w kilku krajach. W Kenii istnieje Narodowy Związek Wody Deszczowej. Na Sri Lance wodę deszczową zbiera się przy użyciu liści palmowych, pni drzew i skał. Rynny wykonane z bambusa oraz pni drzew bananowych prowadzą wodę do zbiorników na szczytach dachów, gdzie jest wykorzystywana do celów domowych.

Problemy do opracowania: – Które z tych metod można by zastosować w naszych warunkach?

– Jakie jeszcze znacie sposoby na oszczędzanie wody w gospodarstwie domowym?

– Jak przekonać ludzi – Waszych sąsiadów, rodziców, rodzeństwo do oszczędzania wody? Źródło: Sprawiedliwy Handel (http://www.sprawiedliwyhandel.pl/artykuly/2003/woda_dostep.html)

Grupa 3 Biologiczne skażenia i choroby związane z brakiem dostępu do wody pitnej 75% chorób w krajach rozwijających się to choroby przenoszone przez wodę lub spowodowane brakiem dostępu do czystej wody. Jej brak uniemożliwia utrzymanie prawidłowego poziomu higieny, powodując łatwe rozprzestrzenianie się tychże chorób. Zakażona, brudna woda zabija więcej ludzi niż AIDS, nowotwory czy wojny. Choroby te są przyczyną śmierci powyżej 6 milionów dzieci rocznie (ok. 20.000 dzieci dziennie).

Główną przyczyną tych zgonów jest… biegunka. Każdego roku, na całym świecie dzieci przechodzą 1,5 biliona epizodów biegunki, w 4 mln przypadków kończy się ona śmiercią. Według szacunków, z powodu chorób przenoszonych przez wodę do 2020 roku może umrzeć nawet do 135 mln ludzi.

Woda

61

Tabela 2. Najczęstsze choroby przenoszone przez wodę Choroba

Liczba zgonów w roku

Ogółem

5,29 milionów

Inwazje nicieni przewodu pokarmowego

100.000

Ściśle związana z nieprawidłowym składowaniem fekaliów, złą higiena osobistą i domową.

Choroby biegunkowe

2.200.000 do 5.000.000

Ściśle związana z nieprawidłowym składowaniem fekaliów, złą higiena osobistą i domową.

Drakunkuloza

Związek choroby z dostępem do wody lub urządzeń sanitarnych

Ściśle związana z piciem niepewnej, skażonej wody.

Malaria

1.500.000

Związana z nieprawidłową gospodarką wodną, przechowywaniem wody, źle zabezpieczonymi punktami wodnymi, nieprawidłowym przechowywaniem wody.

Denga

20.000

Związana z nieprawidłowym składowaniem śmieci (zanieczyszczających wodę), nieprawidłowym przechowywaniem wody, zarządzaniem punktami wodnymi.

Poliomyelitis

Związana z zanieczyszczeniem wody fekaliami, niskim poziomem higieny, brakiem świeżej, pitnej wody.

Problemy do opracowania: – Jak duże znaczenie dla zdrowia ma dostęp do czystej wody pitnej?

– Jakie są konsekwencje skażeń chemicznych wody pitnej?

– W jaki sposób brak dostępu do wody pitnej i spowodowane nim choroby wpływają na edukację, gospodarkę, opiekę zdrowotną w krajach rozwijających się? Źródło: Sprawiedliwy Handel (http://www.sprawiedliwyhandel.pl/artykuly/2003/woda_dostep.html)

Materiał dodatkowy nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna rozdajmy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– …… A tutaj, jest miejsce na twoje pomysły!

62

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Dostęp do edukacji

Dostęp do edukacji Dzisiaj, nawet w krajach wysokorozwiniętych bardzo często zdarza się, że – mimo wysokiego bezrobocia – ciężko znaleźć dobrze wykwalifikowanego pracownika. W Krajach Południa brak dobrze wykształconych specjalistów hamuje rozwój. Bez podstawowych umiejętności, takich jak czytanie i pisanie trudno wyrwać się z ubóstwa. Choć edukacja kosztuje, to jest społeczną inwestycją, która zwraca się wielokrotnie.

Jacek Kuroń w swojej książce „Działanie” przytacza przygnębiające dane statystyczne. Na świecie jest aż 26 krajów, w których analfabetyzm przekracza 60%. Na czele tej listy znajdują się kraje afrykańskie. Czytać potrafi zaledwie 13,1% mieszkańców Nigru, 18,7% Burkina Faso, 24,9% Somalii czy 25% Erytrei. W Bhutanie do szkoły uczęszcza tylko 26% dzieci w wieku edukacyjnym, 29% w Nigrze, 31% w Etiopii, 34% w Mali. Lista krajów, w których co najmniej co czwarte dziecko nie uczy się obejmuje 28 pozycji.

Brak umiejętności czytania i pisania, a w konsekwencji niemożność porozumiewania się za pomocą słowa drukowanego i pisanego, uważa się za jeden z rodzajów ubóstwa. Umiejętność czytania i pisania stanowi warunek korzystania z prawa do nauki i do swobodnego uczestnictwa w życiu kulturalnym, zaliczanych w Deklaracji Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 10 grudnia 1948 r. do powszechnych praw człowieka.

Pod koniec 2000 r. na świecie żyło 880 mln analfabetów, co stanowiło 20% populacji powyżej 15-tego roku życia. Do tej ogromnej rzeszy osób nie potrafiących ani czytać ani pisać trzeba doliczyć 113 mln dzieci nieobjętych nauczaniem.

Regionem najbardziej dotkniętym zjawiskiem analfabetyzmu jest Afryka subsaharyjska. Poziom analfabetyzmu sięga tam 40%, podczas gdy np. w Azji Wschodniej wynosi on 5%. Najbardziej alarmująca sytuacja panuje w Nigrze, Burkina Faso, Gwinei Bissau i Beninie. W Liberii liczba dzieci nieobjętych nauczaniem sięga 90%, w Nigrze 75%, w Burkina Faso i Etiopii – 65%. Aż 42 mln dzieci w Afryce subsaharyjskiej nie może uczęszczać do szkoły. Według UNESCO 110 mln dzieci nie jest objętych nauczaniem, prawie 2/3 tej liczby stanowią dziewczęta.

Prawo do edukacji jest uznane za jeden z podstawowych przywilejów każdego człowieka. Według dokumentów ONZ, prawo do edukacji obejmuje wszystkie poziomy i typy kształcenia. Przysługuje ono każdemu człowiekowi, bez względu na płeć, stan zdrowia, narodowość, religię pochodzenie społeczne czy stan majątkowy. Zgodnie z prawem międzynarodowym, każdy człowiek ma prawo do: – bezpłatnego kształcenia na szczeblu podstawowym, – pomocy stypendialnej i materialnej w okresie kształcenia, – wolnego wyboru kierunków edukacyjnych określonym przez państwo warunkom i standardom, – równej szansy i braku dyskryminacji w dostępie do kształcenia.

Według raportu UNDP z 1998 r., podstawową korzyścią płynącą z edukacji jest zwiększenie możliwości dokonywania świadomych wyborów przez jednostkę. Ludzie lepiej wykształceni mają zazwyczaj wyższe dochody i poziom życia. Wyższy poziom wykształcenia ułatwia aktywny udział w życiu publicznym i podejmowanie decyzji, pozwala na pełniejsze rozwijanie zainteresowań i lepszą organizację czasu wolnego. Otwiera dostęp do kultury i cywilizacji innych zakątków świata. W sumie autorzy raportu twierdzą, że w większości przypadków im wyższy poziom wykształcenia obywateli danego kraju, tym: – większa konkurencyjność gospodarki, – szybszy wzrost dochodu narodowego, – lepsze wykorzystanie zasobów naturalnych i ochrona środowiska naturalnego, – sprawniejsze działanie struktur demokratycznych,

64

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

– większy ład i bezpieczeństwo społeczne, – większy spadek bezrobocia, – mniejsze obszary ubóstwa i marginesu społecznego, – większa przeciętna długość życia.

Korzyści z inwestycji w kształcenie czerpie cała gospodarka narodowa, ponieważ edukacja przyczynia się do większej aktywności mieszkańców danego kraju.

Sytuacja w Afganistanie W styczniu 2008 Ministerstwo Edukacji Afganistanu opublikowało raport z badania przeprowadzonego w 2007 roku. Wyniki pokazują skalę problemu dostępu do edukacji w tym kraju i ogromne wyzwanie, przed jakim stoi społeczność międzynarodowa, która stara się ten problem rozwiązać.

Tylko 60% dzieci (6 milionów) w wieku kwalifikującym do szkoły podstawowej było zapisanych na zajęcia.

1/10 z nich nie było na zajęciach gdy przeprowadzano badanie. 15% w ogóle nie chodziło na zajęcia od początku roku szkolnego. W niektórych prowincjach na zajęciach obecnych było mniej niż 65% zapisanych do szkoły uczniów. W efekcie prawie 22% nie kwalifikuje się na końcowe egzaminy z powodu braków w obecnościach.

2/3 zapisanych uczniów to chłopcy. Dziewczynek jest coraz mniej w starszych klasach – w pierwszej prawie 40% to dziewczynki, w ostatnich klasach – już tylko 25%.

Tylko ok. 27% nauczycieli to kobiety. Utrudnia to tworzenie klas tylko dla dziewczynek – a tego potrzebują niektóre, konserwatywne społeczności lokalne.

Na jedną szkolną salę przypada w Afganistanie średnio 135 zapisanych uczniów. W niektórych prowincjach wskaźnik ten sięga 300 dzieci. W całym kraju więcej jest szkół, które nie dysponują budynkiem (prawie pięć tysięcy) niż tych, które budynek szkolny posiadają (ok. 3 700). Około połowy istniejących sal lekcyjnych wymaga remontu.

432 szkoły państwowe dysponują komputerami. W sumie, w skali całego kraju oznacza to 1 600 działających i niecałe 300 niedziałających komputerów. Kolejne 67 działających i 2 niefunkcjonujące komputery są na wyposażeniu szkół islamskich.

Jedna na 345 szkół ma specjalistyczne laboratorium – np. biologiczne lub fizyczne.

Uczniowie mają dostęp do niecałych 23 tysięcy ubikacji; potrzebnych jest ponad drugie tyle. Prawie 4,5 tysiąca szkół nie ma dostępu do studni.

Tylko niewiele ponad 300 szkół dysponuje generatorami prądotwórczymi.

W efekcie szacuje się, że 11 mln Afgańczyków nie potrafi czytać i pisać. Przy prawie 33 milionach mieszkańców oznacza to, że 1/3 jest niepiśmienna.

Każde dziecko ma prawo się uczyć. Tymczasem wiele z nich nie może z tego prawa skorzystać – obecnie na całym świecie 93 milionów dzieci w wieku szkolnym nie ma takiej możliwości. W rezultacie ponad 780 milionów dorosłych nie potrafi czytać i pisać. Polska Akcja Humanitarna (PAH) od kilku lat realizuje projekty, których celem jest dawanie szansy na edukację dzieciom w najbiedniejszych krajach świata. Wynika to z silnego przekonania, że właśnie edukacja jest jednym ze sposobów ograniczania skrajnego ubóstwa. W ramach tych działań PAH odbudowuje szkoły, dystrybuuje wyprawki szkolne, organizuje zajęcia pozwalające zdobyć lub rozwinąć umiejętności zawodowe.

Dostęp do edukacji

65

Joanna Żepielska

Dostęp do edukacji prawem każdego dziecka Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla nauczania zintegrowanego

Informacja o scenariuszu Edukacja jest zarówno prawem człowieka, jak i niezbędnym środkiem do realizacji innych praw. Poprawia sytuację grup i jednostek, jest jednym z najważniejszych narzędzi pozwalających dorosłym i dzieciom wydostać się z ubóstwa i w pełni uczestniczyć w życiu społecznym. Powoduje, że ludzie mają większe szanse życiowe i lepszą pozycję społeczną. Bez edukacji nie ma rozwoju osobistego jak i społecznego oraz ekonomicznego.

Polska Akcja Humanitarna Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– korzyści wynikające z dostępu do edukacji – konsekwencje niechodzenia do szkoły

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – wymieniać korzyści związane z dostępem do edukacji – tłumaczyć konsekwencje niechodzenia do szkoły – wymieniać korzyści wynikające z nauki

Metody i techniki pracy

– praca w małych grupach – kula śnieżna inaczej dyskusja 2-4-8 – piramida priorytetów

Kluczowe pojęcia

– nauka – nauczyciel – dostęp do edukacji

Środki dydaktyczne

markery, flipcharty, małe karteczki samoprzylepne

Czas

90 minut

Literatura „Z dziećmi o prawach człowieka”, Przekład i adaptacja Zbigniew Lasocik, Ośrodek Badań Praw Człowieka Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1995

66

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Zmień Świat w ośmiu krokach. Zestaw plakatów i zajęć dla uczniów w wieku 7-14 lat na temat Milenijnych Celów Rozwoju ONZ, Oxfam GB 2005, Dystrybucja w Polsce Polska Akcja Humanitarna „Kompas. Edukacja o prawach człowieka w pracy z młodzieżą”; Autorzy: Patricia Brander, Rui Gomes, Ellie Ken, Marie-Laure Lemineur, Barbara Oliveira, Jana Ondrackowa, Alessio Surian, Olena Suslowa; Stowarzyszenia dla Dzieci i Młodzieży SZANSA, Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa 2005 Edyta Brudnik, Anna Moszyńska; Beata Owczarska „Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących”, Zakład wydawniczy SFS, Kielce 2000

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

5 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

10 min.

2. Podstawowe umiejętności a. Poproś uczniów, aby opowiedzieli o tym, jak nauczyli się takich podstawowych rzeczy jak skakanie, bieganie, śpiewanie, dobre maniery, zachowanie przy stole, składanie życzeń itp. b. Zapytaj uczniów ilu nauczycieli mieli w swoim życiu.

Zapytaj, kto uczył ich takich umiejętności jak chodzenie, jedzenie za pomocą sztućców, czytanie, jazda na rowerze, zmywanie naczyń itp.

Pkt. B Upewnij się, że dzieci prawidłowo identyfikują nauczycieli szkolnych i innych dorosłych jako nauczycieli.

30 min.

3. Mapa umiejętności Duże arkusze szarego a. Uprzedź uczniów, że za chwilę będą pracować w małych papieru, kolorowe grupach. markery b. Poproś uczniów, aby w małych grupach stworzyli mapę umiejętności, na której zaznaczą miejsca, w których zdobyły wiedzę lub nabyły określonych umiejętności (np. to czego nauczyły się w bibliotece, od przyjaciół, od sąsiadów itp.). c. Poproś przedstawicieli grup o przedstawienie map umiejętności.

W materiałach dodatkowych dla nauczyciela znajdziesz propozycje podziału na małe grupy.

Uwaga!

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

Dostęp do edukacji

Materiały

Uwagi

67

30 min.

15 min.

4. Dlaczego szkoła jest ważna? a. Przeczytaj uczniom historię Pedra i poproś, aby zastanowili się, dlaczego chodzenie do szkoły jest dla niego tak ważne. b. Poproś uczniów, aby w parach nazwali powody, dla których edukacja jest dla nich ważna. Poproś, aby pary dobrały się w grupy 4-osobowe i na forum klasy przedstawiły wyniki dyskusji. c. Na forum klasy wybierzcie 10 najważniejszych powodów dla których nauka (wykształcenie) jest ważna i wypiszcie je na tablicy. d. Poproś uczniów, aby pracując w 4-osobowych grupach uszeregowali 10 wymienionych powodów w zależności od ważności. Użyjcie do tego piramidy priorytetów. e. Porozmawiaj z uczniami dlaczego dokonali takiego wyboru priorytetów.

Materiał pomocniczy nr 1 – Historia Pedra z Gwatemali

5. Podsumowanie a. Poproś uczniów, aby samodzielnie dokończyli zdanie „Szkoła to….” b. Poproś, aby uczniowie swoje zdania zapisali na karteczkach i przykleili je do arkusza szarego papieru.

Markery, arkusze szarego papieru, małe samoprzylepne karteczki

Arkusze szarego papieru, markery, małe samoprzylepne karteczki

Pkt. B Jeżeli klasa jest liczniejsza grupy 4-osobowe można połączyć w grupy ośmioosobowe W materiałach dodatkowych dla nauczyciela znajdziesz opis metod Kula śnieżna (inaczej dyskusja 2-4-8) i Piramida priorytetów

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Historia Pedra z Gwatemali Cześć, to ja, Pedro! Mieszkam w obozie dla uchodźców, który nazywa się El Triunfo, w Gwatemali. Tutaj się urodziłem. Jeszcze kilka lat temu ludzie w moim kraju walczyli ze sobą w długiej i krwawej wojnie. W tamtych czasach życie w miejscu, gdzie mieszkali moi rodzice było bardzo niebezpieczne, więc rodzice musieli opuścić swoją wioskę i przeprowadzić się do tego obozu, gdzie w końcu mogli poczuć się bezpiecznie. Opowiadali, że kiedy opuścili wioskę, ich dom, szkoła i cała wieś zostały zniszczone.

Obóz co prawda nie jest taki sam jak wioska, ale staramy się robić wszystko co w naszej mocy, aby był dobrym miejscem do życia. Każdego ranka pomagam mamie robić tortille, a potem razem z ojcem doglądamy zwierząt. Najbardziej lubię popołudnia, bo wtedy idę do szkoły. Bardzo długo nie było tu szkoły, ale teraz mogę chodzić do niej codziennie. To dla mnie bardzo ważne, ponieważ kiedy dorosnę chcę zostać lekarzem, żeby opiekować się ludźmi, którzy mieszkają w naszym obozie.

Dodatkowe materiały dla nauczyciela Materiał dodatkowy nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

68

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

– Jeśli grupa się nie zna rozdajemy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– …… A tutaj, Nauczycielu, jest miejsce na twoje pomysły!

Materiał dodatkowy nr 2 – Opis metody Kula śnieżna inaczej Dyskusja 2-4-8 Jest to metoda przydatna przy tworzeniu definicji. Polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do grupowej. Daje każdemu uczniowi szansę na sformułowanie swoich myśli na dany temat, nabycia nowych doświadczeń i umiejętności komunikowania się.

Uczniowie w parach rozmawiają na temat przedstawiony im przez nauczyciela. Pary łączą się w grupy 4-osobowe. W grupach 4-osobowych uczniowie przedstawiają to, czego dopracowali się w parach i wypracowują wspólne stanowisko dla czwórek. Grupy 4-osobowe łączą się w grupy 8-osobowe. W grupach ośmioosobowych uczniowie wypracowują wspólne stanowisko i przedstawiają je w formie plakatu.

Materiał dodatkowy nr 3 – Opis metody Piramida priorytetów 1. Uczniowie dzielą się na kilka małych grup. Każda grupa otrzymuje małe kartki samoprzylepne i plakat z narysowana piramidą:

1 2

3

4 7

5 8

6 9

10

2. W każdej z grup uczniowie wybierają spośród haseł zebranych podczas burzy mózgów 10 najważniejszych aspektów danego tematu i zapisują je na kartkach samoprzylepnych (zgodnie z zasadą: jedna kartka – jeden aspekt). Naklejają je teraz w odpowiednich miejscach piramidy priorytetów, kierując się odpowiedzią na pytanie: który z wybranych aspektów jest dla Was najważniejszy?.

3. Z kilku piramid uczniowie tworzą jedną wspólną piramidę priorytetów, reprezentatywną dla całej klasy.

Dostęp do edukacji

69

Anna Kurowicka

Jeden Dzień Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla klas IV-VI szkoły podstawowej

Informacja o scenariuszu Polska jest już zaliczana do grupy najbogatszych krajów świata. Chociaż nie wszyscy żyją w dobrobycie, to polska bieda i sytuacja polskich dzieci jest nieporównywalna z nędzą i położeniem najmłodszych w krajach tzw. Południa. Musimy jako społeczeństwo zdawać sobie z tego sprawę, dążyć do wykształcenia poczucia solidarności z innymi ludźmi i potrzeby niesienia im pomocy.

Polska Akcja Humanitarna Program Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

Cele zajęć

– życie codzienne dzieci w różnych krajach – Polska, Francja, Kenia, Sudan, Chiny, Gwatemala – podział dnia na różne czynności – praca, nauka, zabawa – dostęp do edukacji w różnych krajach Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – tłumaczyć pojęcia Północ i Południe – tłumaczyć Milenijny Cel Rozwoju nr 2 – zapewnienie wszystkim dzieciom dostępu do bezpłatnej edukacji na poziomie podstawowym – wymieniać przyczyny, dla których dzieci w Krajach Południa nie mają dostępu do nauki

Metody i techniki pracy

– prezentacja – praca w grupach – praca z tekstem – dyskusja

Kluczowe pojęcia

– bieda, ubóstwo – Kraje Północy, Kraje Południa – dostęp do edukacji – praca dzieci – Milenijne Cele Rozwoju

Środki dydaktyczne duża mapa świata (polityczna lub fizyczna), papier flipchartowy lub duże arkusze szarego papieru, flamastry lub markery, taśma samoprzylepna, opisy jednego dnia z życia dzieci z Krajów Północy i Południa

70

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Czas

100 minut

Literatura Zmień Świat w ośmiu krokach. Zestaw plakatów i zajęć dla uczniów w wieku 7-14 lat na temat Milenijnych Celów Rozwoju ONZ, Oxfam GB 2005, Dystrybucja w Polsce Polska Akcja Humanitarna

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

10 min.

Podaj uczniom temat zajęć.

15 minut

20 min.

20 min.

Materiały

Uwagi

– Poproś uczniów, aby opowiedzieli jak spędzają swój dzień.

Ile czasu zajmuje im nauka, ile zabawa, jak długo odrabiają lekcje, pomagają w pracach domowych lub opiece nad rodzeństwem.

– Zanotujcie wspólnie uzgodnione propozycje na diagramie (przebieg jednego dnia polskiego ucznia).

Materiał pomocniczy nr 1 – Diagram dnia dzieci (diagram narysowany na dużym arkuszu szarego papieru)

Czas na naukę – kolor niebieski; na zabawę – kolor czerwony; pomoc w domu, inna praca – kolor czarny

– Uprzedź uczniów, że za chwilę będą pracować w małych grupach.

– Każda grupa dostaje opis jednego dnia z życia dziecka z krajów innych niż Polska. Zadaniem uczniów jest zaznaczenie na diagramach czasu, jaki bohater opowiadania spędza na nauce, pracy, zabawie.

– Poproś uczniów, aby zwrócili uwagę, czy bohaterowie historii chodzą do szkoły oraz wynotowali w jakich warunkach się uczą.

– Podziel uczniów na małe grupy, rozdaj im diagramy i historie dzieci i poproś, aby rozpoczęli pracę.

Materiał pomocniczy Propozycje podziału na nr 2 – Diagram dnia dla małe grupy znajdują się każdej grupy w materiałach dodatkowych dla nauczyciela; Materiał pomocniczy

– Poproś przedstawicieli grup, aby zaprezentowali to, czego dopracowali się w grupach.

– Zaznaczcie na mapie (np. kolorową szpilką) kraj pochodzenia dziecka.

– Zaznaczcie na dużym diagramie czynności dzieci (przeniesienie rysunku z małego diagramu każdej grupy).

Mapa świata (polityczna lub fizyczna), kolorowe szpilki, flamastry (do przeniesienia rysunku z małego na duży diagram)

nr 3 – Historie dzieci do pracy w małych grupach

Każda grupa dostaje jeden mały diagram do wypełnienia; Przygotuj jeden duży diagram, wspólny dla całej klasy (wzór znajduje się w materiałach dodatkowych).

UwagA!

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

15 min.

– Wyjaśnij uczniom na czym polega podział Północ-Południe.

– Poproś przedstawicieli grup, aby opowiedzieli pozostałym uczniom o warunkach, w jakich uczy się bohater ich historii.

– Przedyskutuj z uczniami zebrane wyniki.

– Lista pytań pomocniczych do dyskusji: Z jakich krajów Pochodzą dzieci?; Jakie są podobieństwa w życiu dzieci polskich i ich kolegów z innych krajów?; Jak wygląda nauka i szkoła dzieci opisanych w historiach?

Dostęp do edukacji

W dyskusji połóż nacisk na dostęp do wody, żywności i edukacji, konieczność pracy oraz skład rodzin.

71

20 minut

Podsumowanie: – Zapytaj uczniów, co ich zdaniem powinno się zmienić w życiu ich kolegów w Krajach Południa?

– Przedstaw uczniom Milenijny Cel Rozwoju nr 2 – zapewnienie wszystkim dzieciom dostępu do bezpłatnej edukacji na poziomie podstawowym.

Milenijny Cel Rozwoju nr 2 – doprowadzenie do tego, aby w 2015 roku wszystkie dzieci na świecie, zarówno chłopcy, jak i dziewczynki, kończyły co najmniej wszystkie klasy szkoły podstawowej

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Wzór dużego diagramu do rozpisania na dużym arkuszu szarego papieru

Godzina

Ja

Pierre

Linda

Mali

Ling-Liu

Pedro

7-8

x

x

x

x

x

x

8-9

x

x

x

x

x

x

9-10

x

x

x

x

x

x

10-11

x

x

x

x

x

x

11-12

x

x

x

x

x

x

12-13

x

x

x

x

x

x

13-14

x

x

x

x

x

x

14-15

x

x

x

x

x

x

15-16

x

x

x

x

x

x

16-17

x

x

x

x

x

x

17-18

x

x

x

x

x

x

18-19

x

x

x

x

x

x

19-20

x

x

x

x

x

x

20-21

x

x

x

x

x

x

72

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Legenda – Kolor czerwony – zabawa, odpoczynek – Kolor niebieski – nauka – Kolor czarny – praca

Materiał pomocniczy nr 2 – Wzór małego diagramu do pracy w małych grupach Godzina

Imię dziecka:

7-8

x

8-9

x

9-10

x

10-11

x

11-12

x

12-13

x

13-14

x

14-15

x

15-16

x

16-17

x

17-18

x

18-19

x

19-20

xx

20-21

x

Legenda – Kolor czerwony – zabawa, odpoczynek – Kolor niebieski – nauka – Kolor czarny – praca

Materiał pomocniczy nr 3 – Historie dzieci do pracy w małych grupach Historia nr 1 – Dzień Pierra Nazywam się Pierre, jestem Francuzem i mam 11 lat. Chodzę do szkoły podstawowej w Tuluzie. Zajęcia zaczynamy codziennie o 8.30, więc rano muszę się spieszyć, żeby zdążyć zjeść śniadanie i spakować plecak.

Mama szykuje mi płatki, mleko i sok, ale soku przeważnie nie zdążę wypić i zabieram go ze sobą.

Do 12.00 mamy lekcje, a potem jest przerwa na lunch (czytaj lancz), który jemy wszyscy razem w szkolnej kantynie. Przeważnie dają nam mięso, jarzyny, wodę mineralną i deser (jogurt albo bułkę z czekoladą).

Dostęp do edukacji

73

Potem znów są lekcje do 17.00. Często mamy gimnastykę, a w środy po południu chodzimy na basen albo na lodowisko. Jestem w szkole długo, ale za to nie muszę w domu odrabiać lekcji, czasem mamy zadane tylko czytanie.

Po lekcjach odbiera mnie tata i wracamy do domu. Wtedy mam czas na zabawę z rodzeństwem, oglądanie telewizji i grę na komputerze.

O 19.00 wszyscy siadamy do stołu i jemy razem kolację: zupę, mięso lub rybę, sałatkę i deser. Mama robi pyszne ciasto gruszkowe, ale mogę je dostać, jeśli zjem wszystko bez marudzenia.

Po kolacji myję się i mogę się jeszcze pobawić w swoim pokoju. Po 21.00 mama mówi mi dobranoc i gasi światło.

Historia nr 2 – Dzień Pedra Nazywam się Pedro, mam12 lat i mieszkam w Gwatemali. Mieszkam z mamą i tatą w obozie dla uchodźców.

Tutaj się urodziłem. Moi rodzice przybyli do obozu podczas wojny, kiedy ich wieś i wszystko co w niej było: domy, kościół i szkoła zostało spalone.

Rano wstaję o 7.00 i pomagam mamie piec tortille (placki z mąki kukurydzianej). Mogę wtedy zjeść ciepły placek, ale tylko jeden, żeby starczyło dla moich braci i sióstr. Potem od 9.00 do 12.00 pomagam tacie zajmować się zwierzętami.

Najbardziej lubię popołudnia, bo wtedy mogę pójść do szkoły. Dopiero niedawno w naszym obozie powstała szkoła, a ja tak bardzo lubię się uczyć. W południe mama zawija fasolę w tortille i mogę wyjść do szkoły.

Uczymy się codziennie od 13.00 do 19.00.

Po powrocie ze szkoły jemy kolację: fasolę lub ryż z warzywami. Mięso jemy tylko w niedzielę. Po kolacji mogę się pobawić, ale wolę odrobić lekcje, bo rano muszę pomagać w domu. Chciałbym zostać lekarzem i pomagać ludziom w naszym obozie.

Historia nr 3 – Dzień Lindy Nazywam się Linda, mam12 lat i mieszkam w Kenii. Ja i mój młodszy brat mieszkamy z babcią i dziadkiem, bo nasi rodzice zmarli na AIDS. Oboje z bratem musimy pomagać w domu, bo dziadkowie nie mają tak dużo siły. W naszym kraju dziewczyny wykonują więcej prac niż chłopcy.

Ja wstaję o 7.00, a latem nawet o 6.00. Muszę przynieść wody, a do studni jest 2 kilometry i często jest przy niej kolejka. Babcia daje mi na drogę banana albo mango.

Lekcje zaczynają się od 9.00, ale ja czasem się spóźniam, gdy przy studni jest duża kolejka. Bardzo lubię chodzić do szkoły, chciałabym ją skończyć i uczyć się dalej, ale to będzie niemożliwe, bo szkoły średnie w Kenii są płatne. A dziadków już teraz ledwo stać na mundurek i przybory szkolne. Kto nie ma mundurka, nie może chodzić do szkoły, a kto nie skończy szkoły, ten nie dostanie pracy.

W szkole uczymy się do 16.00 z przerwą na posiłek. Jedzenie przynosimy z domu, a jak ktoś zupełnie nic nie ma, to może dostać warzywa z naszego szkolnego ogródka. Ja czasem też dostaję. Albo babcia daje mi kawałek sera i placek z prosa.

Po lekcjach szybko wracam do domu, żeby pomóc babci doić kozy i robić ser. Babcia sprzedaje go potem na targu i może kupić żywność, ubranie i inne potrzebne rzeczy.

O 19.00 jemy kolację, ryż lub maniok z warzywami. Potem odrabiam lekcje, ale nie mogę siedzieć zbyt długo, bo nafta do lampy jest droga. Najwyżej do 21.00.

74

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Historia nr 4 – Dzień Mali Nazywam się Mali, mam 13 lat i żyję w Sudanie. W naszej prowincji Darfur od 3 lat panuje wojna. Wszystko zaczęło się od suszy, brakowało wody dla rolników, którzy uprawiali ziemię i dla pasterzy, którzy hodowali bydło. Wtedy zaczęła się ta wojna.

Do naszej wsi przyszli źli ludzie, wygnali wszystkich z domów, podpalili wieś i zatruli studnię. Zastrzelili wszystkich mężczyzn, także mojego tatę i dziadka. Przez wiele dni uciekałyśmy z innymi kobietami i dziećmi w stronę granicy.

Teraz razem z mamą, ciocią, moimi siostrami i babcią mieszkamy w obozie dla uchodźców. Rano wstajemy wszystkie jak najwcześniej, nawet o 6.00, żeby zdobyć wodę, opał i żywność. Babcia z siostrami idą ustawić się w kolejce do punktu rozdawania żywności. Czasami dostaną mąkę, proso, olej albo cukier. Nieraz czekają na dostawę wiele godzin. Mama idzie do studni po wodę. Tam jest wielka kolejka i trzeba długo czekać, ale teraz jest lepiej niż kiedyś, bo mamy studnię wybudowaną przez organizację z Polski. Woda jest czysta i jest jej dość dla wszystkich.

Ja z ciocią idziemy bardzo daleko poza teren obozu, żeby znaleźć coś na opał. Kiedyś chodziłyśmy bliżej, ale wszyscy z obozu potrzebują rozpalić ognisko i coś ugotować, więc przez wiele kilometrów ciągnie się goła ziemia, na której leżą tylko kamienie. Prawdziwa pustynia. Chodzimy całą grupą, bo boimy się bandytów, którzy napadają na kobiety i porywają je.

Jak wracamy, to jest już 17.00 albo 18.00. Jesteśmy bardzo zmęczone, ale na szczęście babcia z mamą już mają coś dla nas do zjedzenia – placki z prosa, zupę z mąki i oleju, czasem trochę mleka. Ale mleko jest raczej dla moich sióstr, bo one są jeszcze małe.

O 19.00 jestem już bardzo zmęczona, więc leżę w namiocie i przypominam sobie jak kiedyś dobrze żyło się w naszej wiosce, jak żył tata i dziadek, jak mogłam chodzić do szkoły.

Historia nr 5 – Dzień Ling-Liu Nazywam się Ling-Liu, mam 12 lat i mieszkam w Chinach. W ubiegłym roku w naszej okolicy przez pół roku nie padał deszcz. Nie urosło zboże, ani warzywa, więc tata musiał pożyczyć na jedzenie od naszego bogatego sąsiada. W tym roku plony też były słabe, a pożyczkę trzeba było spłacić. Sąsiad ma fabrykę w mieście, więc dopóki nasza rodzina nie spłaci długu ja i mój brat pracujemy w tej fabryce. Nie wiem, jak długo to będzie trwało. Śpimy w drewnianej szopie na matach rozłożonych na ziemi, do przykrycia mamy tylko stare, podarte koce, a noce bywają bardzo zimne. Rano o 6.00 budzi nas nadzorca, musimy się spieszyć, bo kto nie zdąży, nie dostanie herbaty i garści ryżu zawiniętej w liść kapusty.

Od 7.00 pracujemy: szyjemy bawełniane koszulki, spodenki i bluzy. Maszyny są bardzo stare, często się psują, a dzieci nie znają się dobrze na takiej pracy, więc zdarzają się wypadki. Nadzorca stale na nas krzyczy i straszy nas, że jak nie będziemy się starać, to pójdziemy do gorszej pracy.

W hali jest ciemno i bardzo duszno. Nawet jak się komuś chce pić, nie może odejść od maszyny.

Od 13.00 do 14.00 jest przerwa, wtedy możemy napić się wody. Potem pracujemy do 20.00, a jak właściciel ma duże zamówienie to nawet do 22.00. Wieczorem dostajemy miskę ryżu, czasem z kapustą, czasem z warzywami i możemy iść spać. Od kilku miesięcy nie widziałam rodziców. Nie mogę też chodzić do szkoły.

Dostęp do edukacji

75

Dodatkowe materiały dla nauczyciela Materiał dodatkowy nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna rozdajemy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– …… A tutaj, Nauczycielu, jest miejsce na twoje pomysły!

Materiał pomocniczy nr 2 – Czym jest podział Północ-Południe?

Nasz świat jest przedmiotem niezliczonych podziałów. Rzymianie dzielili go na Cesarstwo Rzymskie i świat barbarzyński. Po wyprawach Kolumba ludzie mówili o Nowym i Starym Świecie. „Żelazną kurtynę” zbudowano po II wojnie światowej dla oddzielenia Europy Zachodniej i Wschodniej. Ostatnio zaczęliśmy mówić o podziałach świata na Północ i Południe.

Zróżnicowanie miedzy Północą i Południem nie zależy od położenia geograficznego krajów w stosunku do równika. Odnosi się ono do bardziej złożonej sytuacji gospodarczej i politycznej. Australia z ekonomicznego punktu widzenia należy do Północy.

Terminy Północ i Południe są uogólnieniem, ale jest mnóstwo różnic między krajami z obu tych grup. Niezaprzeczalne jest jednak, że prawdziwą barierą oddzielającą Północ od Południa jest bieda. Chociaż występuje ona również w krajach Północy, to sytuacja ich biedoty jest nieporównywalna z biedą na Południu.

Największym problemem nie jest niski poziom życia ludności krajów Południa, lecz brak szans na szybką zmianę tego stanu. Rozwój krajów Południa jest bardzo utrudniony przez reguły gospodarki wolnorynkowej, narzucone biednym przez bogatych. Państwa Północy w wysokim stopniu zautomatyzowały procesy produkcyjne. W ten sposób praktycznie uniezależniły się od taniej siły roboczej z Południa. Równocześnie wytwarzane przy niewielkim udziale ludzi, a więc bardzo tanie, towary Północy (także dotowana żywność) zalewają rynki Południa. Przyczyniają się w ten sposób do stagnacji tamtejszych gospodarek.

Południe, w odróżnieniu od względnie jednolitej i zgodnej Północy, jest bardzo rozbite i niejednorodne. Żywi często głęboko zakorzenioną nieufność do byłych ciemiężycieli.

Strony internetowe

http://bazy.opi.org.pl/raporty/opisy/synaba/104000/sn104175.htm http://www.ceo.org.pl/globalizacja/pliki/kapuscinski_n-p.htm http://www.zb.eco.pl/zb/30/kamienie.htm http://maitri.diecezja.gda.pl/gazetka/my_09/html/podzial.htm http://www.pracuj.pl/doc2.cm?id=1626&idc=3454519 http://encyklopedia.pwn.pl/38081_1.html http://www.greendevils.pl/polityka/uzycie_sil_n-s/uzycie_sil_zbrojnych_N-S.html http://www.un.org.pl/rozwoj

76

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Materiał pomocniczy nr 3– Czym są Milenijne Cele Rozwoju?

Milenijne Cele Rozwoju zostały przyjęte w Deklaracji Milenijnej przez przywódców 189 państw na szczycie Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2000 roku. Osiem Milenijnych Celów stanowi zobowiązanie społeczności międzynarodowej, w tym Polski, do redukcji ubóstwa i głodu, zapewnienia równego statusu kobiet i mężczyzn, poprawy stanu zdrowia, poprawy stanu edukacji, walki z AIDS, ochrony środowiska naturalnego a także zbudowania globalnego partnerstwa między narodami na rzecz rozwoju. Zobowiązania dotyczą spełnienia wyznaczonych celów do 2015 roku, zarówno przez kraje rozwijające się, kraje w okresie transformacji, jak i państwa wysoko rozwinięte.

Milenijne Cele Rozwoju 1. Wyeliminować skrajne ubóstwo i głód 2. Zapewnić powszechne nauczanie na poziomie podstawowym 3. Promować równość płci i awans społeczny kobiet 4. Ograniczyć umieralność dzieci 5. Poprawić opiekę zdrowotną nad matkami 6. Ograniczyć rozprzestrzenianie się HIV/AIDS, malarii i innych chorób zakaźnych 7. Zapewnić ochronę środowiska naturalnego 8. Stworzyć globalne partnerskie porozumienie na rzecz rozwoju

ŹRÓDŁO Milenijne Cele Rozwoju: czas pomóc innym! Kampania społeczna Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) i Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej http://www.un.org.pl/rozwoj/mdg_co-to-sa-mcr.php Dodatkowe informacje Deklaracja Milenijna: http://www.un.org/millennium/ Jak poszczególne kraje realizują Milenijne Cele Rozwoju: http://www.developmentgoals.org/Data.htm#CT Ośrodek Informacji ONZ (UNIC) http://www.unic.un.org.pl/cele.php

Dostęp do edukacji

77

Katarzyna Polewczak-Beznosik

Dostęp do edukacji w Krajach Południa Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla gimnazjum

Informacja o scenariuszu Prawo do edukacji jest jednym z uznanych praw społecznych i gospodarczych. Chociaż wiele państw oficjalnie akceptuje i popiera pomysł bezpłatnej edukacji na poziomie podstawowym dostępnej dla wszystkich obywateli, w praktyce dostęp do takiej edukacji mają nieliczni, a właściwie mniejszość.

Polska Akcja Humanitarna Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– dostęp do edukacji w Krajach Południa

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – tłumaczyć sytuację rówieśników zamieszkujących Kraje Południa – wymieniać problemy edukacyjne rówieśników w Krajach Południa – tłumaczyć, czym jest dla niego swobodny dostęp do edukacji

Metody i techniki pracy

– praca z tekstem – ZWI – prezentacja – praca w małych grupach – dyskusja

Kluczowe pojęcia

– dostęp do edukacji – Kraje Północy, Kraje Południa – bieda, ubóstwo – praca dzieci

Środki dydaktyczne Markery lub flamastry, duże arkusze szarego papieru, małe karteczki samoprzylepne Czas

90 minut

Literatura „Zmień Świat w ośmiu krokach.” Zestaw plakatów i zajęć dla uczniów w wieku 7-14 lat na temat Milenijnych Celów Rozwoju ONZ, Oxfam GB 2005, Dystrybucja w Polsce Polska Akcja Humanitarna

78

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Kompas. Edukacja o prawach człowieka w pracy z młodzieżą”; Autorzy: Patricia Brander, RuiGomes, Ellie Ken, Marie-Laure Lemineur, Barbara Oliveira, Jana Ondrackowa, Alessio Surian, Olena Suslowa; Stowarzyszenia dla Dzieci i Młodzieży SZANSA, Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa 2005

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

10 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

25 min.

15 min.

Uwaga!

Materiały

Uwagi

2. Czym jest dla mnie szkoła? – metoda ZWI a. Uprzedź uczniów, że za chwilę będą pracować w małych grupach. b. Wyjaśnij uczniom na czym polega metoda ZWI. c. Narysuj tabelę składającą się trzech kolumn: zalety, wady, inne interesujące. d. Podziel uczniów na dwie grupy; jedna grupa wypisuje wszystkie zalety tego, że uczęszczają do szkoły, druga grupa wypisuje wady tego, że uczęszczają do szkoły. e. Poproś przedstawicieli grup o przedstawienie wyników pracy swojego zespołu. f. Obydwie grupy wspólnie uzupełniają wady i zalety, których ewentualnie zabrakło. g. Uczniowie wspólnie uzupełniają trzecią kolumnę, czyli wszystko to, co jest interesujące w przypadku poruszanego tematu.

Materiał pomocniczy nr 1 – opis metody ZWI

Materiał dodatkowy nr 1 – propozycje podziału na małe grupy

3. Analiza tekstów dotyczących edukacji w Krajach Południa a. Wyjaśnij uczniom na czym polega podział na Kraje Południa i Kraje Północy. b. Rozdaj uczniom teksty prezentujące dane statystyczne dotyczące edukacji w Krajach Południa. Poproś przeczytanie i podkreślenie wielkości liczbowych lub procentowych.

Omówcie te dane zapisując je na tablicy (lub przyklejając wypisane na małych kartkach). c. Zapytaj uczniów jakie są według nich powody nie podejmowania nauki lub nie kończenia jej przez dzieci w Krajach Południa, odpowiedzi zapiszcie na arkuszu szarego papieru. d. Przeczytaj głośno tekst źródłowy dotyczący historii Jamesa. e. Zapytaj uczniów co nauka może zmienić w życiu Jamesa; jaka może być jego przyszłość; kim może zostać po ukończeniu szkoły.

Materiał pomocniczy nr 2 – Statystyki dotyczące edukacji w Krajach Południa

markery, taśma malarska, duże arkusze szarego papieru

Materiał dodatkowy nr 2 – Czym jest podział Północ - Południe

Materiał pomocniczy nr 3 – historia Jamesa Markery, taśma malarska, duże arkusze szarego papieru, małe samoprzylepne karteczki

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

Dostęp do edukacji

79

25 min.

15 min.

a. Analiza przyczyn niemożliwości uczęszczania do szkoły dzieci z Krajów Południa b. Rozdaj uczniom kartki z wypowiedziami uczniów z Krajów Południa. Wypowiedzi te dotyczą przyczyn niechodzenia do szkoły. c. Poproś uczniów o przeczytanie tych wypowiedzi. d. Poproś uczniów, aby na małych karteczkach wypisali wszystkie przyczyny trudności edukacyjnych uczniów z Krajów Południa (zasada: jedna karteczka – jedna przyczyna). e. Uporządkujcie i pogrupujcie wspólnie wszystkie propozycje uczniów. f. Poproś uczniów, aby zastanowili się, jakie konsekwencje społeczne mogą mieć tak znaczne utrudnienia w dostępie do edukacji w Krajach Południa.

Materiał pomocniczy nr 4 – Odpowiedzi uczniów z Krajów Południa na pytanie: Czemu nie mogę chodzić do szkoły?

Zrób kserokopie wypowiedzi dla wszystkich uczniów.

Markery, kolorowe, samoprzylepne karteczki

Podsumowanie a. Zapytaj uczniów czy chcą coś zmienić w ZWI. Zapiszcie wszelkie zmiany. b. Poproś uczniów, aby zastanowili się, jakie konsekwencje społeczne mogą mieć tak znaczne utrudnienia w dostępie do edukacji w Krajach Południa. Ewentualnie podyskutujcie o sytuacji dzieci w Polsce w kontekście problemów dzieci z Krajów Południa.

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Metoda ZWI Technika „Zalety, Wady, to co Interesujące”, zwana w skrócie ZWI, polega na kolejno koncentrowaniu się na zaletach, następnie wadach a dalej poszukaniu tego, co jest interesujące w danej koncepcji. Uczniom zostaje postawione pytanie, wyniki swoich rozważań i przemyśleń zapisują, na szarym papierze, który może po skończeniu zadania zostać powieszony w sali lekcyjnej jako prezentacja.

Zalety

Wady

To, co interesujące

x

x

x

x

x

x

Materiał pomocniczy nr 2 – Statystyki dotyczące edukacji w Krajach Południa „Obecnie na świecie 104 miliony dzieci w wieku szkoły podstawowej nie ma możliwości uczęszczania do szkoły. Jedno na pięcioro z nich nie ma dostępu do nawet najbardziej podstawowego minimum edukacji.

Szereg przyczyn, a wśród nich na pewno uwarunkowania kulturowe sprawiają, iż w grupie tej większość stanowią dziewczynki (około 60 proc.).

80

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Najtrudniejsza sytuacja dotyka regiony takie jak: Afryka Sub-Saharyska, Azja Południowa i Oceania. Szczególnie w krajach afrykańskich odsetek dzieci zapisanych do szkół jest rażąco niski. W Dżibuti, Nigrze, Burkina Faso nie sięga nawet 40 proc., w Erytrei, Etiopii waha się w okolicach 50 proc., w Tanzanii, Burundii, Senegalu, Czadzie, Mozambiku dochodzi do maksimum 60 proc. dzieci w wieku szkolnym. Z kolei w regionie Azji Zachodniej postęp w tej dziedzinie jest najpowolniejszy. Region ten notuje najmniejszy wzrost odsetka dzieci zapisanych do szkół podstawowych – z 81,0 proc. w roku 1990 do zaledwie 82,1 proc. w roku 2002.

Powyższe dane dotyczą jednak tylko zapisów do szkół. Dane dotyczące odsetka dzieci kończących pełny cykl szkoły podstawowej są jeszcze mniej optymistyczne. W rzeczywistości, bowiem wiele dzieci opuszcza szkołę jeszcze zanim nauczą się w pełni pisać i czytać. W najmniej rozwiniętych krajach średnio tylko połowa uczniów kończy pełny cykl edukacji podstawowej i jest w wieku, odpowiadającym temu etapowi (tzn. uczniowie ci z różnych przyczyn nie powtarzali klas)”.

I.Korchut” Edukacja dla wszystkich na świecie”, POMAGAMY, nr 23/2006. s.12.

Materiał pomocniczy nr 3 – Tekst źródłowy – historia Jamesa To wydarzyło się po raz pierwszy w 1991 roku – mówi James. – Wtedy rebelianci przyszli do naszej wioski w regionie Lofa w Liberii. Pobili mojego ojca i wsadzili go do więzienia. Potem namawiali mnie, abym do nich dołączył. Zgodziłem się, bo chciałem ochronić tatę. Byłem pewny, że jeśli odmówię, to go zabiją. Miałem wtedy sześć lat. Wysłali nas wszystkich na linię frontu. Walczyłem następne 5 lat. Nie ma nic gorszego niż wojna.

James przestał być żołnierzem po 5 latach spędzonych na walkach w buszu. Ma teraz 18 lat. Od kiedy powrócił z frontu, chodzi do szkoły. – Prosili mnie, żebym znowu zaczął walczyć, ale odmówiłem. Moje wykształcenie jest dla mnie zbyt ważne, a ja wciąż mam mnóstwo rzeczy, których mogę nauczyć się w życiu.

Jeśli będę wykształcony, będę miał przed sobą przyszłość – lepszą niż moja przeszłość. (wywiad przeprowadzony 20 maja 2003 Monrowia Liberia).

Materiał pomocniczy nr 4 – Odpowiedzi uczniów z krajów Południa na pytanie Czemu nie mogę chodzić do szkoły?

– Nie jestem pewien czy będę chodzić do szkoły w następnym semestrze. Nie było deszczu, więc uprawiane przez tatę zboże zmarnowało się. Może będę musiał pójść do pracy, żeby zarobić pieniądze dla rodziny.

– W mojej wiosce nie ma szkoły. Znajduje się w innej wiosce, ale to jest siedem kilometrów stąd. To za długi dystans, by go pokonywać codziennie.

– Mój ojciec zmarł, kiedy miałem 7 lat. Ojciec miał mała farmę, która dostarczała nam pieniędzy. Kiedy umarł, musiałam porzucić szkołę, aby zająć się domem oraz bratem i siostrami. Dzięki temu mama może teraz pracować na farmie.

– Mam czworo braci i sióstr. Moich rodziców stać tylko na to, aby posłać dwoje z nas do szkoły. Moi bracia chodzą do szkoły. My z siostrami zostajemy w domu.

– W klasie, w której się uczę, jest 60 dzieci. Po prostu brakuje nauczycieli.

– Moi rodzice nie chodzili do szkoły. Nie umieją czytać i pisać. Chcą, żebym poszła do szkoły, bo dzięki temu będę mogła dostać lepszą pracę. Lecz nas nie stać na zapłacenie czesnego.

– Muszę chodzić dwa razy dziennie do pompy, żeby przynieść wodę dla mojej rodziny. Pompa znajduje się w odległości 2 kilometrów i często trzeba czekać w kolejce. Zawsze chodzę po wodę rano, przed pójściem do szkoły, więc często spóźniam się i opuszczam wiele lekcji. Muszę przynieść wodę także po lekcjach, a jeszcze powinnam znaleźć czas, aby się pouczyć.

– Potrzebujemy pieniędzy na mundurki szkolne, buty. Książki długopisy i teczki. Mój tata chyba nie będzie mógł za to wszystko zapłacić

Dostęp do edukacji

81

Dodatkowe materiały dla nauczyciela Materiał pomocniczy nr 1 – Propozycje podziału na małe grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna rozdajemy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– …… A tutaj, Nauczycielu, jest miejsce na twoje pomysły!

Materiał pomocniczy nr 2 – Czym jest podział Północ-Południe?

Nasz świat jest przedmiotem niezliczonych podziałów. Rzymianie dzielili go na Cesarstwo Rzymskie i świat barbarzyński. Po wyprawach Kolumba ludzie mówili o Nowym i Starym Świecie. “Żelazną kurtynę” zbudowano po II wojnie światowej dla oddzielenia Europy Zachodniej i Wschodniej. Ostatnio zaczęliśmy mówić o podziałach świata na Północ i Południe.

Zróżnicowanie miedzy Północą i Południem nie zależy od położenia geograficznego krajów w stosunku do równika. Odnosi się ono do bardziej złożonej sytuacji gospodarczej i politycznej. Australia z ekonomicznego punktu widzenia należy do Północy.

Terminy Północ i Południe są uogólnieniem, ale jest mnóstwo różnic między krajami z obu tych grup. Niezaprzeczalne jest jednak, że prawdziwą barierą oddzielającą Północ od Południa jest bieda. Chociaż występuje ona również w krajach Północy, to sytuacja ich biedoty jest nieporównywalna z biedą na Południu.

Największym problemem nie jest niski poziom życia ludności krajów Południa, lecz brak szans na szybką zmianę tego stanu. Rozwój krajów Południa jest bardzo utrudniony przez reguły gospodarki wolnorynkowej, narzucone biednym przez bogatych. Państwa Północy w wysokim stopniu zautomatyzowały procesy produkcyjne. W ten sposób praktycznie uniezależniły się od taniej siły roboczej z Południa. Równocześnie wytwarzane przy niewielkim udziale ludzi, a więc bardzo tanie, towary Północy (także dotowana żywność) zalewają rynki Południa. Przyczyniają się w ten sposób do stagnacji tamtejszych gospodarek.

Południe, w odróżnieniu od względnie jednolitej i zgodnej Północy, jest bardzo rozbite i niejednorodne. Żywi często głęboko zakorzenioną nieufność do byłych ciemiężycieli.

Strony internetowe

http://bazy.opi.org.pl/raporty/opisy/synaba/104000/sn104175.htm http://www.ceo.org.pl/globalizacja/pliki/kapuscinski_n-p.htm http://www.zb.eco.pl/zb/30/kamienie.htm http://maitri.diecezja.gda.pl/gazetka/my_09/html/podzial.htm http://www.pracuj.pl/doc2.cm?id=1626&idc=3454519 http://encyklopedia.pwn.pl/38081_1.html http://www.greendevils.pl/polityka/uzycie_sil_n-s/uzycie_sil_zbrojnych_N-S.html http://www.un.org.pl/rozwoj

82

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Joanna Żepielska

Dostęp do edukacji podstawowym prawem człowieka Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla szkoły ponadgimnazjalnej

Informacja o scenariuszu Edukacja jest zarówno prawem człowieka, jak i niezbędnym środkiem do realizacji innych praw. Poprawia sytuację grup i jednostek, jest jednym z najważniejszych narzędzi pozwalających dorosłym i dzieciom wydostać się z ubóstwa i w pełni uczestniczyć w życiu społecznym. Powoduje, że ludzie mają większe szanse życiowe i lepszą pozycję społeczną. Bez edukacji nie ma rozwoju osobistego jak i społecznego oraz ekonomicznego.

Polska Akcja Humanitarna e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– wartość prawa do edukacji – dostęp do edukacji jako podstawowe prawo człowieka – Globalna Północ i Południe

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – analizować wartość prawa do edukacji – tłumaczyć czym jest dla niego swobodny dostęp do edukacji – wyjaśniać problemy krajów Globalnego Południa

Metody i techniki pracy

– metoda 66 – dyskusja – praca w grupach – analiza SOFT

Kluczowe pojęcia

– dostęp do edukacji – prawo do edukacji – prawa człowieka

Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

Środki dydaktyczne duże arkusze szarego papieru, markery, standardowe pytania do analizy SOFT, schemat metody do analizy SOFT

Dostęp do edukacji

83

Czas

90 minut

Literatura „Kompas. Edukacja o prawach człowieka w pracy z młodzieżą”; Autorzy: Patricia Brander, Rui Gomes, Ellie Ken, Marie-Laure Lemineur, Barbara Oliveira, Jana Ondrackowa, Alessio Surian, Olena Suslowa; Stowarzyszenia dla Dzieci i Młodzieży SZANSA, Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa 2005 Edyta Brudnik, Anna Moszyńska; Beata Owczarska „Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących”, Zakład wydawniczy SFS, Kielce 2000

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

5 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

10 min.

2. Jakiej edukacji chcemy? a. Zapytaj uczniów jak rozumieją pojęcie „edukacja”. b. Poproś uczniów, aby dobrali się w pary i ocenili prawo do edukacji biorąc pod uwagę, że mogą zdecydować o tym, czego powinni się uczyć (jak jest, a jak byłoby gdyby sami decydowali o tym, czego mogą się uczyć). c. Poproś uczniów, aby zreferowali ustalenia.

30 min.

Uwaga!

84

3. Wartość prawa do edukacji (Metoda 66) a. Podziel uczniów na 6-osobowe zespoły. b. Poproś uczniów, aby w czasie 6 minut wymienili i zapisali na papierze sposoby w jaki ludzie mogą wykorzystać to, że potrafią czytać oraz na jakie ograniczenia natrafiają Ci, którzy nie potrafią czytać. c. Po 6 minutach poproś przedstawicieli grup, aby zaprezentowali efekty pracy na forum grupy. d. Zapiszcie najważniejsze wnioski. e. Zapytaj uczniów jaka jest według nich wartość prawa do edukacji biorąc pod uwagę to, czego dopracowali się w grupach. f. Omów podział na Kraje Północy i Globalnego Południa, przedstawiając podstawowe problemy tych ostatnich.

Materiały

Uwagi

Pkt. a – powinno paść stwierdzenie, że otrzymanie edukacji jest jednym z podstawowych praw człowieka Pkt. c – niektóre z ustaleń uczniów możecie zapisać. Wtedy potrzebny będzie arkusz szarego papieru i markery.

Materiał pomocniczy nr 4 – Czym jest podział Północ-Południe?

Duże arkusze szarego papieru, markery

Opis metody 66 znajduje się w materiałach dodatkowych dla nauczyciela.

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

30 min.

15 min.

4. Prawo do edukacji (Analiza SOFT) a. Podziel uczniów na małe grupy. b. Wyjaśnij uczniom na czym polega analiza SOFT. c. Poproś uczniów, aby w grupach przeanalizowali temat: Dostęp do edukacji jest podstawowym prawem człowieka. d. Rozdaj uczniom standardowe pytania do analizy SOFT i schemat metody. e. Po pewnym czasie poproś przedstawicieli grup aby przedstawili na forum klasy to czego się dopracowali.

Materiał pomocniczy Propozycje podziału na nr 1 – Standardowe py- małe grupy znajdziesz tania do analizy SOFT w materiałach dodatkowych dla nauczyciela.

Materiał pomocniczy nr 2 – Schemat metody Opis metody Analiza SOFT znajdziesz w mado analizy SOFT Arkusze szarego papie- teriałach dodatkowych dla nauczyciela. ru, markery

5. Podsumowanie a. Zapytaj uczniów czy osiągnięcie stanu „edukacji dla wszystkich” stawia nas przed zbyt wieloma wyzwaniami?

Czy w ogóle jest to możliwe? b. Co wy sami możecie zrobić, żeby świat osiągnął stan edukacji dla wszystkich w Polsce i Krajach Południa?

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Standardowe pytania do analizy SOFT Satysfakcje (S) – Satysfacions A) Aspekt rzeczowy – Co przebiega w sposób zadowalający?

– Co daje zadowalające rezultaty?

– Dlaczego to jest zadowalające? (kryteria, powody) B) Aspekt osobisty – Co mnie osobiście zadowala?

– Dlaczego mnie to zadowala? (motywacje, cele) Szanse (O) Opportunities A) Aspekt rzeczowy – Jakie są szanse, możliwości powodzenia i w jakich zakresach?

– Jakie są znane, a niewykorzystane szanse?

– Gdzie należy poszukać szans i możliwości?

B) Aspekt osobisty – Jakie szanse i możliwości widzę dla siebie?

– Co mógłbym zrobić, aby zdobyć większe szanse i możliwości?

Błędy (F) Faults A) Aspekt rzeczowy – Gdzie są błędy, niedociągnięcia, trudności, słabe punkty?

– Co jest przyczyną częstych napięć, zawodów, konfliktów?

B) Aspekt osobisty – Jakie są moje słabości, niedociągnięcia, trudności, luki, granice możliwości?

– W jakich sytuacjach dochodzi często do napięć, rozczarowań, utraty motywacji?

– Co mi przeszkadza w panowaniu nad sytuacją (przyczyny, ukryte powody)?

Dostęp do edukacji

85

Zagrożenia (T) Threats A) Aspekt rzeczowy – Jakie niekorzystne zmiany mają miejsce, dlaczego tak się dzieje?

– Co się stanie jeżeli nic się nie wydarzy?

– Skąd wiadomo, że to, co na razie nie stanowi problemu, może być jego źródłem?

B) Aspekt osobisty – Jakie zagrożenia lub trudności widzę u siebie?

– Co się stanie ze mną, jeżeli nic się nie wydarzy?

– Jakie znaczenie mają dla mnie pojawiające się trudności?

– Jakie konsekwencje wynikają dla mojego życia osobistego i zawodowego?

Materiał pomocniczy nr 2 – Schemat metody

Ocena pozytywna

Ocena negatywna

+

-

STAN – jak jest? (w danym momencie)

S

F

POTENCJAŁ – w odniesieniu do przyszłości

O

T

Dodatkowe materiały dla nauczyciela Materiał dodatkowy dla nauczyciela nr 1 – opis Metody 66 Jest to atrakcyjna formą zebrania opinii i poglądów. Uczy dyscypliny czasowej i organizacyjnej, angażuje wszystkich uczniów, jest sposobem na formułowanie ważnych wniosków w krótkim czasie.

Przebieg Prosisz uczniów, aby szybko podzielili się na 6-osobowe zespoły (np. odliczając do 6) i w czasie 6 minut odpowiedzieli na zadane pytanie, znaleźli rozwiązanie określonego problemu lub sformułowali pytania do wysłuchanego referatu czy też zebrali kontrargumenty do postawionej tezy. Po upływie 6 minut przedstawiciele grup prezentują efekty pracy w klasie.

Ramy organizacyjne Czas to około 30 minut. Ta metoda nazywana jest także Rojem pszczół z powodu gwaru, który powstaje w sali podczas pracy w grupach.

Ważne! Nie uciszaj uczniów, choćby ich dyskusje były bardzo emocjonalne i głośne!

Materiał dodatkowy nr 2 – Propozycje podziału na małe grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna rozdajemy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– …… A tutaj, Nauczycielu, jest miejsce na twoje pomysły!

86

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Materiał pomocniczy nr 3 – Opis metody Analiza SOFT Metoda służy ocenie, badaniu sytuacji problemowej i opracowaniu dla niej możliwych rozwiązań. Może być wykorzystana do dokonania oceny, ewaluacji własnego uczenia się. SOFT to skrót od słów: SATSFACIONS – satysfakcje, OPPORTUNITIES – szanse, FAULTS – błędy, THREATS – zagrożenia.

Przebieg Zapoznaj uczniów z przebiegiem metody. Pomoże ci w tym schemat analizy SOFT (materiał pomocniczy nr 2). Posługując się nim wyjaśnij sposób postępowania. Pracę rozpoczyna się od opisu stanu aktualnego, np. co zadowala, satysfakcjonuje, jakie błędy są popełniane, gdzie pojawiają się niedociągnięcia.

Następnie należy spojrzeć w przyszłość i zastanowić się, co powinno ulec zmianie, w jakich zakresach, jakie mogą pojawić się zagrożenia w związku z proponowanymi zmianami.

1. Pracę z uczniami rozpoczynasz od zdefiniowania problemu, sytuacji, zadania, które trzeba zbadać, rozwiązać.

2. Zapoznaj uczniów z pytaniami dotyczącymi aspektów analizy SOFT (materiał pomocniczy nr 1). Wyjaśnij, że ułatwiają one analizowanie poszczególnych pól. Każdy uczeń powinien otrzymać zestaw pytań. Pytania w analizie SOFT dotyczą: – aspektu rzeczowego – dotyczy on problemu – aspektu osobistego – dotyczy on własnego doświadczenia, własnych odczuć.

Przed przystąpieniem do pracy zdecyduj, czy obydwa, czy tylko jeden aspekt będzie brany pod uwagę.

3. Zaproś uczniów do pracy. Poinformuj, że odbywa się ona w dwóch etapach: pierwszy to indywidualne przemyślenia i refleksje, drugi to praca w grupach – formułowanie odpowiedzi na postawione pytania.

– Praca samodzielna – refleksja własna nad otrzymanymi pytaniami, formułowanie odpowiedzi. Poproś uczniów, aby w tej fazie sporządzali notatki. Będą im potrzebne podczas pracy w grupach.

– Podziel klasę na 4 zespoły. Każdy zespół otrzymuje plakat z narysowanym schematem analizy SOFT. Uczniowie przygotowują aktualną analizę sytuacji (jak jest?) i opisują w polach S i F, następnie przygotowują jej opis na przyszłość i zapisują go w polach O i T. – Następnie na forum klasy grupy prezentują swoje prace.

– Zakończeniem jest wymiana spostrzeżeń, uwag, myśli i Twoje podsumowanie.

4. Uczniowie powracają do grup, które na podstawie zaprezentowanych analiz: – określają priorytety – proponują określone rozwiązania.

5. Zespoły na forum klasy przedstawiają propozycje rozwiązań.

Ważne! Istotny jest dobór grup. W każdej powinni znaleźć się uczniowie aktywni, kreatywni oraz tacy, którzy są słabszymi uczniami. Zapewni to mniej więcej równe tempo pracy nad zadaniem.

Dokładnie omów z uczniami pytania stawiane w analizie SOFT. Dobrze rozumiana rola i znaczenie pytań ułatwi znacznie wykonanie zadania.

Materiał pomocniczy nr 4 – Czym jest podział Północ-Południe?

Nasz świat jest przedmiotem niezliczonych podziałów. Rzymianie dzielili go na Cesarstwo Rzymskie i świat barbarzyński. Po wyprawach Kolumba ludzie mówili o Nowym i Starym Świecie. “Żelazną kurtynę” zbudowano po II wojnie światowej dla oddzielenia Europy Zachodniej i Wschodniej. Ostatnio zaczęliśmy mówić o podziałach świata na Północ i Południe.

Zróżnicowanie miedzy Północą i Południem nie zależy od położenia geograficznego krajów w stosunku do równika. Odnosi się ono do bardziej złożonej sytuacji gospodarczej i politycznej. Australia z ekonomicznego punktu widzenia należy do Północy.

Dostęp do edukacji

87

Terminy Północ i Południe są uogólnieniem, ale jest mnóstwo różnic między krajami z obu tych grup. Niezaprzeczalne jest jednak, że prawdziwą barierą oddzielającą Północ od Południa jest bieda. Chociaż występuje ona również w krajach Północy, to sytuacja ich biedoty jest nieporównywalna z biedą na Południu.

Największym problemem nie jest niski poziom życia ludności krajów Południa, lecz brak szans na szybką zmianę tego stanu. Rozwój krajów Południa jest bardzo utrudniony przez reguły gospodarki wolnorynkowej, narzucone biednym przez bogatych. Państwa Północy w wysokim stopniu zautomatyzowały procesy produkcyjne. W ten sposób praktycznie uniezależniły się od taniej siły roboczej z Południa. Równocześnie wytwarzane przy niewielkim udziale ludzi, a więc bardzo tanie, towary Północy (także dotowana żywność) zalewają rynki Południa. Przyczyniają się w ten sposób do stagnacji tamtejszych gospodarek.

Południe, w odróżnieniu od względnie jednolitej i zgodnej Północy, jest bardzo rozbite i niejednorodne. Żywi często głęboko zakorzenioną nieufność do byłych ciemiężycieli.

Strony internetowe

http://bazy.opi.org.pl/raporty/opisy/synaba/104000/sn104175.htm http://www.ceo.org.pl/globalizacja/pliki/kapuscinski_n-p.htm http://www.zb.eco.pl/zb/30/kamienie.htm http://maitri.diecezja.gda.pl/gazetka/my_09/html/podzial.htm http://www.pracuj.pl/doc2.cm?id=1626&idc=3454519 http://encyklopedia.pwn.pl/38081_1.html http://www.greendevils.pl/polityka/uzycie_sil_n-s/uzycie_sil_zbrojnych_N-S.html http://www.un.org.pl/rozwoj

88

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Uchodźcy

Uchodźcy Podczas gdy historia każdego uchodźcy jest inna, a ich cierpienie indywidualne i osobiste, wszystkich uchodźców łączy wspólny element: niebywała odwaga – odwaga nie tylko by przeżyć, ale także by wytrwać i odbudować swoje rozbite życie.

Antonio Guterres Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców1 Uchodźca to osoba, która żywiąc uzasadnioną obawę prześladowania z powodu rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub poglądów politycznych znajduje się poza terytorium kraju, którego jest obywatelem, i nie jest w stanie albo – żywiąc taką obawę – nie chce korzystać z ochrony tego kraju, albo która nie posiadając żadnego obywatelstwa i znajdując się poza terytorium kraju swojego poprzedniego zamieszkania nie jest w stanie lub – żywiąc taką obawę – nie chce do tego kraju powrócić.

Konwencja Genewska 1951 r. Żyjemy w czasach swobody przemieszczania się – podróże dla zarobku i przyjemności wydają nam się naturalnym elementem naszego życia, choć dopiero od niespełna dwudziestu lat Polacy mogą bez większych przeszkód odwiedzać zachodnich sąsiadów. Szacuje się, że około dwóch milionów Polaków skorzystało z możliwości legalnej pracy (m.in. w Wielkiej Brytanii czy Irlandii), która pojawiła się po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Także do naszego kraju przybywa „za chlebem” co raz więcej osób zza wschodniej granicy – z Białorusi, Ukrainy czy dalej – z Wietnamu. Wielu z nich to migranci ekonomiczni, których wyjazd spowodowany był niewątpliwie poważnymi powodami. Jednak osoby migrujące ze względów ekonomicznych zazwyczaj opuszczają swój kraj dobrowolnie, w poszukiwaniu lepszego życia. Jeśli zdecydowałyby się na powrót do ojczyzny, nadal podlegałyby ochronie zapewnianej przez rząd własnego kraju. Takiej możliwości nie ma specyficzna kategoria migrantów – uchodźcy.

Definicje pojęcia uchodźca różnią się w zależności od tego, czy odwołujemy się do dokumentów prawnych, czy do obiegowej opinii. Inna jest praktyka przyjęta przez afrykańską organizację OJA, która uznaje za uchodźców osoby uciekające ze swojego kraju z powodu głodu, a inna stosowana w Unii Europejskiej.

Uchodźca zawsze jednak oznacza osobę, która wyjechała ze swojego kraju w obliczu zagrożenia bądź prześladowań. Uchodźcą się jest – prawo jedynie może ten fakt uznać, nadając status uchodźcy, który wiąże się z określonymi przywilejami. Uchodźstwo jest ogromnym problemem społecznym współczesnych czasów.

Według raportu UNHCR – Biura Wysokiego Komisarza NZ do Spraw Uchodźców pod koniec 2006 roku na świecie znajdowało się 9.9 miliona uchodźców, 2 co oznacza 9.9 miliona osobistych historii ludzi, którzy musieli porzucić swoje miejsce zamieszkania, bo inaczej mogli utracić swoje zdrowie lub życie. Tysiące ludzi – mężczyzn, kobiet i dzieci codziennie decyduje się na porzucenie domu, przyjaciół, środowiska, które znają, ale które stało się niebezpieczne. Często zostawiają dobytek swojego życia, bo każdy kolejny kilogram to utrudnienie w podróży. Zdecydowana większość szuka schronienia w krajach sąsiednich. Do Europy trafia jedynie 18% światowej liczby uchodźców, część z nich przedostaje się do Europy przez jej wschodnią granicę, czyli Polskę.

Narodowością, która stanowi największą grupę osób szukających w naszym kraju ochrony są Czeczeni.

Licząc na ostateczny powrót do swojego domu, uchodźcy spędzają niekiedy w obozach czy ośrodkach dla uchodźców długie miesiące, a nawet lata, próbując radzić sobie codziennie z problemem przeludnienia, tęsknotą za domem, niepewnością jutra i zwykłą nudą, kiedy nie mają prawa do pracy… www.betterworldheroes.com (znaleziono dn. 02.09.2007) 2006 Global Trends: Refugees, Asylum-seekers, Returnees, Internally Displaced and Stateless Persons UNHCR, 2007

1

2

90

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Prawo do szukania ochrony i azylu jest prawem człowieka zapisanym w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Zostało zapisane też w międzynarodowych dokumentach przyjętych przez Unię Europejską, między innymi w Konwencji Genewskiej z 1951 r. Jednak to tylko deklaracje. Z punktu widzenia krajów przyjmujących, uchodźcy są „ludzkimi odpadami”. Jak ujmuje to Zygmunt Bauman: „nie istnieje żadna użyteczna funkcja, którą mogliby pełnić w kraju, do którego przybywają i w którym tymczasowo przebywają, pozbawieni perspektyw asymilacji i wcielenia w nowy społeczny organizm. Najważniejszym kryterium lokalizacji dla permanentnie tymczasowych obozów jest na tyle duży dystans dzielący je od miejsc zamieszkiwanych przez autochtonów, żeby nie dotarły do nich trujące opary społecznego rozkładu. Poza obozami uchodźcy postrzegani by byli jako problem i przeszkoda; wewnątrz nich mogą zostać zapomniani.”3 Wydaje się, że ta rozbieżność między deklaracjami solidarności międzyludzkiej i chęci przyjmowania osób znajdujących się w zagrożeniu, a rzeczywistymi warunkami, jakie oferują uchodźcom państwa przyjmujące, jest widoczna nie tylko w krajach rozwijających się, których rządy spychają problem na organizacje humanitarne. Także w krajach europejskich można zaryzykować stwierdzenie, że „instytucja statusu uchodźcy umożliwia państwom utrzymanie delikatnej równowagi pomiędzy prowadzeniem polityki kontrolowanej imigracji, a moralnym zobowiązaniem społeczności międzynarodowej do udzielania pomocy osobom zmuszonym do opuszczenia kraju.”4 Państwo jest sygnatariuszem umów międzynarodowych, przyjmuje cudzoziemców starających się o nadanie statusu uchodźcy, rozpatruje ich wnioski, zapewniając im w tym czasie opiekę na określonym poziomie, jednak często brak w tych krajach przemyślanej i długofalowej polityki azylowej i integracyjnej, obejmującej uchodźców.

Nawet najbardziej prężnie działający trzeci sektor nie rozwiąże problemów związanych z uchodźstwem bez rozsądnej strategii państwowej. Nie znaczy to jednak, że nie mamy żadnego wpływu na to, jak uchodźcy będą czuć się w Polsce. Możemy przyczynić się do powstania otwartego i tolerancyjnego społeczeństwa.

Społeczeństwa, w którym uchodźcy będą mogli zacząć nowe, spokojne życie.

WWW.unhcr.pl WWW.unhcr.ch na stronach UNHCR (Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców) znajdziesz pomysły na ćwiczenia na temat uchodźców http://www.refugee.pl Gazeta Uchodźców

Ciekawe strony

Cyt. za: Agnieszka Florczak Uchodźcy w Polsce. Między humanitaryzmem a pragmatyzmem, Wydawnictwo Adam Marszałek,Toruń 2003 s. 27

Zygmunt Bauman, Płynne czasy. Życie w epoce niepewności, Wydawnictwo SIC!, Warszawa 2007, s. 60-61 Cyt. za: Agnieszka Florczak Uchodźcy w Polsce. Między humanitaryzmem a pragmatyzmem, Wydawnictwo Adam Marszałek,Toruń 2003 s. 27

3

4

uchodźcy

91

Joanna Żepielska

Dlaczego Miriam jest uchodźcą?

Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla nauczania zintegrowanego

Informacja o scenariuszu 26 listopada 1991 r. Rzeczpospolita Polska przystąpiła do Genewskiej Konwencji dotyczącej statusu uchodźców i od tego czasu zobowiązana jest do przyjmowania ich i udzielania im stosownej pomocy. Coraz częściej więc na ulicach polskich miast i miasteczek spotykamy ludzi z innych krajów, mówiących innym językiem, wyznających inną religię, mających inny kolor skory. Dla niektórych z nich Polska jest krajem docelowym.

Dlatego też oprócz działań państwa ważna dla uchodźców jest życzliwość, codzienna pomoc ze strony zwykłych ludzi w zaadaptowaniu się w nowym środowisku.

Polska Akcja Humanitarna Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– problemy uchodźców – empatia dla uchodźców – stereotypy, uprzedzenia i ksenofobia w stosunku do obcych

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – tłumaczyć rzeczywistość z jaką stykają się uchodźcy – objaśniać ludziom problemy uchodźców w krajach, w których goszczą

Metody i techniki pracy

– praca w małych grupach – dyskusja

Kluczowe pojęcia

– uchodźca

Środki dydaktyczne

duże arkusze szarego papieru, markery, papierowa taśma malarska

Czas

90 minut

Literatura „Każdy inny, wszyscy równi…” europejski Ruch Młodzieży przeciwko Rasizmowi, Ksenofobii, Przejawom Antysemityzmu i Nietolerancji, Wydawca Harcerskie Biuro Wydawcze „Horyzonty”, Warszawa 2003

92

www.refugee.pl

www.unhcr.pl – zakładka Fakty i liczby

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Uwaga! Nauczycielu! Ten scenariusz zajęć jest przewidziany na 90 minut.

Postaraj się zarezerwować dwie godziny dydaktyczne na realizację tych zajęć.

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

5 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

10 min.

2. Kim jest uchodźca?

Wyjaśnij uczniom kim jest uchodźca.

10 min.

3.Przyczyny uchodźstwa Zapytaj uczniów o współczesne wydarzenia na świecie, które przyczyniły się do tego, że ludzie na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości lub z powodu przekonań politycznych – masowo opuszczają granice swego państwa i nie mogą lub nie chcą korzystać z jego ochrony.

40 min.

4. Historia Miriam a. Podziel uczniów na małe grupy. b. Przeczytaj uczniom historię Miriam. c. Rozdaj każdej grupie duży arkusz szarego papieru i kolorowe markery. d. Poproś, aby w każdej grupie jeden z uczniów położył się na arkuszu papieru (można skleić dwa duże arkusze), a inna osoba obrysowała jego kontur. e. Zadaniem każdej grupy jest wpisanie w kontur ważnych informacji o Miriam. f. Poproś przedstawicieli grup o przedstawienie tego, czego dopracowali się w grupach.

15 min.

5. Co nas łączy z Miriam? a. Usiądźcie w kręgu. Zapytaj uczniów jak się czuli rysując Miriam i jej historię. b. Poproś uczniów, aby przymocowali na ścianach arkusze papieru z konturami ludzkimi. c. Zachęć uczniów do obejrzenia jeszcze raz tej galerii. d. Przypomnij uczniom, że Miriam jest uchodźcą i wyjaśnij jeszcze raz kto to jest. e. Porozmawiaj z uczniami co Was łączy z Miriam, a co różni f. Wspólnie z uczniami zapiszcie na arkuszu szarego papieru wszystkie rzeczy, które łączą was z Miriam.

uchodźcy

Materiały

Uwagi

Materiał pomocniczy nr 1 – Definicja słowa uchodźca

Materiały pomocnicze znajdują się na końcu scenariusza

Materiał pomocniczy nr 2 – propozycje podziału na małe grupy

Uwaga: W razie potrzeby przeczytaj historię Miriam kilka razy.

Materiał pomocniczy nr 3 – Historia Miriam Duże arkusze szarego papieru, kolorowe markery, papierowa taśma malarska Materiał pomocniczy nr 4 – Pytania pomocnicze do zebrania informacji o Miriam Materiał pomocniczy nr 1 – Definicja słowa uchodźca Duży arkusz szarego papieru, kolorowe markery

93

10 min.

6. Podsumowanie Zadaj uczniom pytania: Czy uważacie, że to co przydarzyło się Miriam jest w porządku?

Czy znacie kogoś, kto doświadcza lub doświadczał czegoś podobnego?

Czy kiedykolwiek wyobrażaliście sobie, że to może Was spotkać?

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 Definicja słowa uchodźca – materiał dla nauczyciela Podana definicja pochodzi z Konwencji Genewskiej z 1951 roku. Uznana została przez rządy 140 państw, także Polski. Konwencja przyjęta też została w Unii Europejskiej.

Zgodnie z art. 1 Konwencji uchodźca to osoba, która „na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo która nie ma żadnego obywatelstwa i znajdując sie na skutek podobnych zdarzeń poza państwem swojego dawnego stałego zamieszkania nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa.”

Proponowane przedstawienie pojęcia uchodźca: Uchodźca jest to osoba z określonych powodów przebywająca poza granicami państwa, którego jest obywatelem. Wyjechała ponieważ była prześladowana albo miała podstawy, by obawiać się prześladowania z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z racji przekonań politycznych. Z powodu tych obaw dana osoba nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego państwa.

Prześladowanie, zgodnie z art. 33 Konwencji, oznacza zagrożenie życia lub wolności, w rozumieniu szerszym niż zamknięcie w więzieniu. Może przybierać różne formy np. tłumienie opozycji politycznej, jak na Białorusi czy Kubie, krzywdzenie osób wyznających inną religię, jak w Tybecie. Za uzasadnioną obawę przed prześladowaniem mogą być uznane doświadczenia rodziny czy przedstawicieli danej grupy mniejszościowej.

Koniecznie odróżnić trzeba pojęcie uchodźcy od migranta ekonomicznego. Migrant ekonomiczny jest osobą, która opuściła swój kraj z powodów finansowych. Może ona jednak w każdym momencie wrócić do swojego kraju, gdzie nikt jej nie prześladuje.

Materiał pomocniczy nr 2 – Propozycje podziału klasy na grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna rozdajemy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– …… A tutaj, Nauczycielu, jest miejsce na twoje pomysły!

Materiał pomocniczy nr 3 – Historia Miriam Miriam mieszka w naszym mieście i jest uchodźcą. Przyjechała ze swojego kraju, gdzie bała się o swoje życie z powodu wojny i wyznawanej religii.

94

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Materiał pomocniczy nr 4 – Pytania pomocnicze do zebrania informacji o Miriam – O czym marzę?

– Co lubię oglądać?

– Czym najchętniej rozmawiam?

– W jaki sposób uczę się języka?

– Jak wygląda moje życie tutaj?

– Co sądzę o nowym kraju?

– Jakie słowa sprawiają mi przyjemność?

– Jakie książki najchętniej czytam?

– Co lubię robić przed południem?

– Kogo kocham?

– Co lubię robić wieczorem?

– Jaka jest moja ulubiona piosenka?

– Co lubię jeść?

– Który film podoba mi się najbardziej?

– W jaki sposób podróżowałam?

– Co pozostawiłam za sobą?

Dodatkowe materiały dla nauczyciela Materiał dodatkowy nr 1 – Omówienie elementów definicji uchodźcy grupa społeczna – w najprostszym ujęciu jest to zbiór osób, który odróżnia się od innych normami, wartościami i innymi cechami; przykłady prześladowania grup społecznych to represje względem inteligencji w b.

ZSRR i w PRL; za grupę społeczną można też uznać kobiety dyskryminowane i prześladowane w niektórych muzułmańskich krajach; rasa – według słownika języka polskiego rasa oznacza grupę ludzi, wyróżniających się określonym zespołem cech przekazywanych dziedzicznie; jest to pojęcie, które budzi duże kontrowersje, nie tylko w kontekście nadawania statusu uchodźcy; w praktyce przyznawania ochrony okazało się niewystarczające i uznano, że najważniejsze jest, czy prześladujący traktują daną grupę jak przedstawicieli tej samej rasy np. prześladowania Żydów w czasie II Wojny Światowej; termin „rasa” powinien być interpretowany w swym możliwie najszerszym znaczeniu tak, aby objąć wszystkie rodzaje grup etnicznych, które w potocznym znaczeniu uważa się za „rasy”; pojęcie to może dotyczyć także przynależności do określonych grupy społecznych o wspólnym pochodzeniu, które tworzą mniejszości w większych społecznościach; innym przykładem prześladowania ze względu na rasę był polityczny system apartheidu w Republice Południowej Afryki, panujący w tym kraju do połowy lat 90; opierał się on na dyskryminacji i prześladowaniach czarnych obywateli (m.in. zakaz „mieszanych” małżeństw); religia – prześladowania ze względu na religię przyjmują formy m.in. zakazu przynależności do określonej wspólnoty religijnej, udziału w obrzędach religijnych i zakazu nauczania religii; przykłady to choćby prześladowania członków Kościoła katolickiego w czasie komunizmu w Polsce, wojny religijne na Bliskim Wschodzie. przekonania polityczne – np. zwalczanie opozycji na Kubie. narodowość – np. prześladowania Czeczenów w Federacji Rosyjskiej.

uchodźcy

95

Materiał dodatkowy nr 2 – Informacje na temat sytuacji uchodźców na świecie Największa na świecie międzynarodowa organizacja UNHCR (czyt. polskimi literami) szacuje, że na świecie jest blisko 10 milionów uchodźców, którzy opuścili swoje kraje. Nie wliczają się w to uchodźcy z Palestyny, którymi opiekuje się inna agenda ONZ. Do tego doliczyć trzeba jeszcze kilkanaście milionów osób, które nadal przebywają w swoim kraju, ale musiały porzucić swój dom, bo w tym regionie było niebezpiecznie.

Są to tzw. uchodźcy wewnętrzni. W sumie więc na świecie znajduje się kilkadziesiąt milionów osób, które musiały opuścić swój dom.

Uchodźcy opuszczają swoje strony z powodu prześladowań. Wiążą się one często z wojną, konfliktem etnicznym czy niedemokratycznym systemem władzy. Około 70% uchodźców szuka schronienia w sąsiednich krajach, co oznacza, że do Europy trafia tylko niewielka ich część. Dzieje się tak dlatego, że uchodźcy nie opuścili swojego domu z własnej woli. Wyjechali, bo groziło im niebezpieczeństwo. Większość z nich chce tylko przeczekać złą sytuację i wrócić, kiedy tylko będzie to możliwe. Niestety, często wydarzenia powodujące wyjazd ludzi ciągną się całymi latami. Wówczas uchodźcy żyją w zawieszeniu, często w bardzo złej sytuacji materialnej.

Materiał dodatkowy nr 3 – Uchodźcy w Polsce Przez wiele lat to z Polski wyjeżdżali uchodźcy, uciekając m.in. przed politycznymi prześladowaniami. Odkąd jednak Polska stała się demokratycznym krajem, to tutaj schronienia szukają cudzoziemcy, obawiający się o swoje zdrowie lub życie. O tym, czy przyznać cudzoziemcowi ochronę decyduje państwo. Często uchodźcy przedostają się do Polski nielegalnie. Płacą dużo pieniędzy tzw. przemytnikom. Nie oznacza to, że nie mogą oni wówczas ubiegać się o nadanie statusu uchodźcy. Niestety, czasami taka przeprawa kończy się tragicznie.

Wielu uchodźców przyjeżdża na granicę, by tutaj poprosić państwo polskie o ochronę.

Cudzoziemiec, który złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy, trafia zazwyczaj do tzw. ośrodka dla uchodźców. Tam czeka aż państwo podejmie decyzję, czy przyznać ochronę. Cudzoziemiec nie musi płacić za pobyt w ośrodku. Obecnie w Polsce jest 20 ośrodków dla uchodźców. Położone są zarówno w niewielkich miejscowościach (np. Smoszewo) jak i w dużych miastach (np. Warszawa). Mieszka w nich średnio 200 osób.

Trzy razy dziennie wydawany jest posiłek. Ponieważ warunki w ośrodkach nie są zbyt komfortowe, a cudzoziemcy na tym etapie nie mogą pracować, często wyjeżdżają dalej. Może być to spowodowane faktem, że na Zachodzie mają rodzinę, lub sądzą, że tam będzie im lepiej.

Od 2000 roku największą grupą narodowościową ubiegającą się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce, są Czeczeni. [pokazać na mapie] Czeczenia oficjalnie stanowi część Federacji Rosyjskiej, dąży jednak do niepodległości. Rodziny czeczeńskie są zazwyczaj bardzo liczne i podróżują razem. Oznacza to, że dzieci, które mają 4-5 lat podróżują kilka tysięcy kilometrów, często w bardzo ciężkich warunkach. Dzieci-uchodźcy, które mieszkają w Polsce mają prawo, a nawet obowiązek chodzić do szkoły. Oznacza to, że mogą one trafić do każdej szkoły, także naszej. Niestety, bardzo często dzieci te mają problemy z nauką. Spowodowane jest to przede wszystkim nieznajomością języka polskiego, Zdarza się też, że nie miały możliwości chodzić wcześniej regularnie do szkoły. Poza tym, w wieku kilku lat przeżyły często więcej niż niejeden dorosły człowiek. Do tego dołożyć trzeba zupełną zmianę środowiska i to, że są nowe w klasie, a nie wszyscy chcą się z nimi zaprzyjaźnić.

96

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Natalia Klorek

Kim są uchodźcy?

Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla klas 4-6 Szkoły Podstawowej

Informacja o scenariuszu 26 listopada 1991 r. Rzeczpospolita Polska przystąpiła do Genewskiej Konwencji dotyczącej statusu uchodźców i od tego czasu zobowiązana jest do przyjmowania ich i udzielania im stosownej pomocy. Coraz częściej więc na ulicach polskich miast i miasteczek spotykamy ludzi z innych krajów, mówiących innym językiem, wyznających inną religię, mających inny kolor skory. Dla niektórych z nich Polska jest krajem docelowym.

Dlatego też oprócz działań państwa ważna dla uchodźców jest życzliwość, codzienna pomoc ze strony zwykłych ludzi w zaadaptowaniu się w nowym środowisku.

Polska Akcja Humanitarna e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

– pojęcia związane z uchodźstwem – prześladowanie, uchodźca, status uchodźcy – przyczyny opuszczania własnego kraju przez uchodźców – procedura związana z przyznawaniem statusu uchodźcy w Polsce – sytuacja uchodźców w Polsce i na świecie

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – wymieniać powody wyjazdu uchodźcy ze swojego kraju – tłumaczyć sytuację uchodźców

Metody i techniki pracy

– burza mózgów – praca w grupach

Kluczowe pojęcia

– uchodźca – status uchodźcy – prześladowanie

Środki dydaktyczne

tablica lub duże arkusze szarego papieru kreda lub kolorowe markery kartki papieru formatu A5 taśma do zawieszania plakatów polityczna mapa świata

Czas

85 minut

uchodźcy

97

Literatura Hryniewicz Justyna, Uchodźcy w Polsce – teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo Adam Marszałek. Toruń 2005 Cutts Mark, Uchodźcy świata 2000: 50 lat pomocy humanitarnej, UNHCR, Warszawa 2000 Kwartalnik „Z obcej ziemi”, nr 8–24 dostępne na stronie http://www.unhcr-budapest.org/poland/index.php?option=com_ content&Itemid=76&task=view&id=138

www.refugee.pl

www.unhcr.pl – zakładka Fakty i liczby

Malczewska Małgorzata, Czerniejewski Miłosz, Kubiak Izabela, Szczepanik Wojciech, Materiał pomocniczy dla prowadzących zajęcia na temat uchodźców, Stowarzyszenie „Jeden Świat”, Poznań 2001

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

5 min.

Podaj uczniom temat zajęć.

10 min.

10 min.

98

Materiały

Uwagi

1. Powody podróżowania a. Podziel uczniów na małe grupy (4-5 osób). b. Rozdaj każdej grupie kartki papieru i flamaster. c. Poproś uczniów, aby w małych grupach wypisali, z jakich powodów ludzie podróżują. Poproś, aby uczniowie odwoływali się m.in. do własnych doświadczeń oraz doświadczeń rodzinnych. Poproś, aby każdy powód zapisywali na osobnej kartce. d. Poproś przedstawicieli grup, aby na forum klasy przedstawili to, czego się dopracowali.

Materiał pomocniczy nr 1 – Propozycje podziału klasy na małe grupy,

Materiały pomocnicze znajdują się na końcu scenariusza.

2. Kim jest uchodźca – skojarzenia a. Zapisz na tablicy (arkuszu szarego papieru) słowo uchodźca b. Zapytaj uczniów z czym kojarzy im się to słowo i zapisuj wszystkie propozycje w takiej formie, w jakiej zostały podane. c. Jeżeli skojarzenia utkną w martwym punkcie, możesz zadać uczniom dodatkowe pytania, np. powody wyjazdu uchodźcy z kraju. d. Daj szansę wypowiedzieć się każdemu uczniowi. e. Nie krytykuj żadnego skojarzenia, ewentualnie poproś o doprecyzowanie. f. Na zakończenie odczytaj wszystkie skojarzenia.

Duże arkusze szarego papieru,

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

kartki papieru flamastry

kolorowe markery

Celem skojarzeń jest w tym przypadku sprawdzenie poziomu wiedzy uczniów oraz pobudzenie do udziału wszystkich uczestników zajęć.

15 min.

3. Uchodźca – definicja a. Przedstaw uczniom definicję terminu uchodźca pochodzącą z Konwencji Genewskiej. b. W nawiązaniu do definicji zapytaj uczniów, z czym kojarzy im się termin prześladowanie i czy potrafią podać przykłady. c. Wytłumacz uczniom na podstawie przykładów, co oznaczają pojęcia rasa i grupa społeczna. d. Zastanów się z uczniami nad podanymi przez nich w burzy mózgów propozycjami (dotyczącymi skojarzeń z pojęciem uchodźca), w świetle poznanej definicji. Poproś uczniów, aby z listy stworzonej podczas burzy mózgów wykreślili pojęcia i informacje, które nie pasują. e. W racając do powodów wyjazdu zaproponowanych przez uczniów zaznacz, że wszyscy podróżują, ale zazwyczaj z wyboru, natomiast uchodźca wyjeżdża z bardzo konkretnych przyczyn – nie dla zarobku, nie na wakacje, a dlatego, że obawia się o swoje zdrowie lub życie.

Materiał pomocniczy nr 2 – Definicja słowa uchodźca

5 min.

4. Dane statystyczne a. Podaj uczniom, liczbę uchodźców na świecie. b. Powiedz uczniom, że większość uchodźców szuka schronienia w sąsiednich krajach albo w bezpiecznych regionach swojego kraju, gdzie chcą przeczekać złą sytuację

Materiał pomocniczy nr 4 – Informacje na temat sytuacji uchodźców na świecie

Uwaga!

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

25 min.

4. Co ze sobą zabierasz? a. Poproś uczniów, aby zamknęli oczy i wysłuchali tekstu, który im przeczytasz. b. Przypomnij uczniom, że mają przed sobą długą drogę w nieznane. Poproś, by w wyznaczonych na poprzedniej lekcji grupach wspólnie ustalili i zapisali 3 najważniejsze rzeczy, które wzięliby ze sobą. c. Poproś przedstawicieli grup, aby zaprezentowali to, co przygotowali na forum klasy. d. Powiedz uczniom, że czasami tak właśnie wygląda moment ucieczki uchodźców z domu. Nikt nie spodziewa się, że zostanie uchodźcą. Uchodźcy bardzo często muszą szybko zdecydować, co ze sobą zabrać. Przedmioty te mogą uratować im potem życie. Zazwyczaj jednak sami muszą dźwigać to co zabrali, więc nie mogą wziąć ze sobą wszystkiego. e. Powiedz uczniom, że także do Polski docierają uchodźcy, głównie z Czeczenii. Mówiąc o Czeczenii, pokaż ją na mapie.

Przedstaw krótko sytuację uchodźców w Polsce.

15 min.

Materiał pomocniczy nr 3 – Omówienie elementów definicji uchodźcy

Podczas czytania definicji wystaw planszę, znajdującą się w materiale pomocniczym nr 2.

Materiał pomocniczy nr 5 – Co ze sobą zabierasz? (tekst do przeczytania uczniom) Materiał pomocniczy nr 6 – Uchodźcy w Polsce kartki papieru kolorowe markery

5. Podsumowanie Duże arkusze szarego a. Poproś uczniów, aby w dotychczasowych grupach odpowie- papieru, dzieli na następujące pytania: kolorowe markery *Jeśli miałbyś możliwość zadania uchodźcy jednego pytania, to jakie to by było pytanie? * Wyobraź sobie, że trafiłeś do nowego kraju, którego języka zupełnie nie znasz. Jakie twoim zdaniem powinny być pierwsze słowa, których się nauczysz? uchodźcy

99

* W twojej klasie pojawił się uchodźca. Domyślasz się, że wiele przeszedł. Co robisz, by pomóc mu poczuć się w klasie lepiej? b. Uprzedź uczniów, że mają tylko 10 minut na wykonanie tego zadania i poproś, żeby zapisali odpowiedzi na arkuszu szarego papieru. c. Poproś przedstawiciela grupy, by przeczytał wyniki pracy. d. Przypomnij uczniom, czego dowiedzieli się w czasie lekcji.

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1– Propozycje podziału klasy na grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna rozdajemy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– …… A tutaj, Nauczycielu, jest miejsce na twoje pomysły!

Materiał pomocniczy nr 2 – Definicja Uchodźcy Podana definicja pochodzi z Konwencji Genewskiej z 1951 roku. Uznana została przez rządy 150 państw, także Polski. Konwencja przyjęta też została w Unii Europejskiej.

Zgodnie z art. 1 Konwencji uchodźca to osoba, która „na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo która nie ma żadnego obywatelstwa i znajdując sie na skutek podobnych zdarzeń poza państwem swojego dawnego stałego zamieszkania nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa.”

Proponowane przedstawienie pojęcia uchodźca: Uchodźca jest to osoba z określonych powodów przebywająca poza granicami państwa, którego jest obywatelem. Wyjechała ponieważ była prześladowana albo miała podstawy, by obawiać się prześladowania z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z racji przekonań politycznych. Z powodu tych obaw dana osoba nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego państwa.

Prześladowanie, zgodnie z art. 33 Konwencji, oznacza zagrożenie życia lub wolności, w rozumieniu szerszym niż zamknięcie w więzieniu. Może przybierać różne formy np. tłumienie opozycji politycznej, jak na Białorusi czy Kubie, krzywdzenie osób wyznających inną religię, jak w Tybecie. Za uzasadnioną obawę przed prześladowaniem mogą być uznane doświadczenia rodziny czy przedstawicieli danej grupy mniejszościowej.

Koniecznie odróżnić trzeba pojęcie uchodźcy od migranta ekonomicznego. Migrant ekonomiczny jest osobą, która opuściła swój kraj z powodów finansowych. Może ona jednak w każdym momencie wrócić do swojego kraju, gdzie nikt jej nie prześladuje.

W czasie omawiania pojęcia uchodźca skorzystaj z dołączonej planszy

100

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Uchodźca Gdy ktoś obawia się prześladowania z powodu przynależności do określonej grupy społecznej

poglądów politycznych

narodowości

rasy

religii

Gdy ta osoba jest poza swoim krajem Gdy ten kraj nie może jej ochronić

Materiał pomocniczy nr 3 – Omówienie elementów definicji uchodźcy grupa społeczna – w najprostszym ujęciu jest to zbiór osób, który odróżnia się od innych normami, wartościami i innymi cechami; przykłady prześladowania grup społecznych to represje względem inteligencji w b. ZSRR i w PRL, za grupę społeczną można też uznać kobiety dyskryminowane i prześladowane w niektórych krajach muzułmańskich; rasa – według słownika języka polskiego rasa oznacza grupę ludzi wyróżniających sie określonym zespołem cech przekazywanych dziedzicznie; jest to pojęcie, które budzi duże kontrowersje, nie tylko w kontekście nadawania statusu uchodźcy; w praktyce przyznawania ochrony okazało się niewystarczające i uznano, że najważniejsze jest, czy prześladujący traktują daną grupę jak przedstawicieli tej samej rasy np. prześladowania Żydów w czasie II Wojny Światowej; termin „rasa” powinien być interpretowany w swym możliwie najszerszym znaczeniu tak, aby objąć wszystkie rodzaje grup etnicznych, które w potocznym znaczeniu uważa się za „rasy”, pojęcie to może dotyczyć także przynależności do określonych grupy społecznych o wspólnym pochodzeniu, które tworzą mniejszości w większych społecznościach; innym przykłądem prześladowania ze względu na rasę był polityczny system apartheidu w Republice Południowej Afryki, panujący w tym kraju do połowy lat 90; opierał się on na dyskryminacji i prześladowaniach czarnych obywateli (m.in. zakaz „mieszanych” małżeństw); religia – prześladowania ze względu na religię przyjmują formy m.in. zakazu przynależności do określonej wspólnoty religijnej, udziału w obrzędach religijnych i zakazu nauczania religii; przykłady, to choćby prześladowania członków Kościoła katolickiego w czasie komunizmu w Polsce, wojny religijne na Bliskim Wschodzie; przekonania polityczne – np. zwalczanie opozycji na Kubie; narodowość – np. prześladowania Czeczenów w Federacji Rosyjskiej.

Materiał pomocniczy nr 4 – Informacje na temat sytuacji uchodźców na świecie Największa na świecie międzynarodowa organizacja UNHCR (czyt. polskimi literami) szacuje, że na świecie jest blisko 10 milionów uchodźców, którzy opuścili swoje kraje. Nie wliczają się w to uchodźcy z Palestyny, którymi opiekuje się inna agenda. Do tego doliczyć trzeba jeszcze kilkanaście milionów osób, które nadal przebywają w swoim kraju, ale musiały porzucić swój dom, bo w tym regionie było niebezpiecznie. Są to tzw. uchodźcy wewnętrzni. W sumie więc na świecie znajduje się kilkadziesiąt milionów osób, które musiały opuścić swój dom.

uchodźcy

101

Uchodźcy opuszczają swoje strony z powodu prześladowań. Wiążą się one często z wojną, konfliktem etnicznym czy niedemokratycznym systemem władzy. Około 70% szuka schronienia w sąsiednich krajach, co oznacza, że do Europy trafia tylko niewielka część uchodźców na świecie. Dzieje się tak dlatego, że uchodźcy nie opuścili swojego domu z własnej woli. Wyjechali, bo groziło im niebezpieczeństwo. Większość z nich chce tylko przeczekać złą sytuację i wrócić, kiedy tylko będzie to możliwe. Niestety, często wydarzenia czy wojny powodujące wyjazd ludzi ciągną się całymi latami. Wówczas uchodźcy żyją w zawieszeniu, często w bardzo złej sytuacji materialnej.

Materiał pomocniczy nr 5 – Co ze sobą zabierasz?

Wyobraź sobie, że jest spokojny, zimowy wieczór. Siedzisz przy stole i pijesz herbatę. Oprócz ciebie w domu jest cała twoja rodzina. Za oknem prawdziwa zamieć – jak dobrze, że nie musisz już dzisiaj nigdzie wychodzić... Lekcje odrobione, za chwilę obejrzysz fajny film w telewizji. Telewizor już jest włączony, żeby nie przegapić początku. Nagle reklamy zostają przerwane. Na ekranie pojawia się jakiś mężczyzna w mundurze i mówi, że właśnie wybuchła rewolucja i niektóre regiony kraju są zagrożone. Ze względów bezpieczeństwa ich mieszkańcy natychmiast muszą opuścić swoje domy. Twoja rodzina mieszka w zagrożonym regionie.

Szybko musicie podjąć decyzję, jakie trzy rzeczy zabierzcie ze sobą. Wiecie, że czeka was długa droga w nieznane. * w oparciu o propozycję UNICEF i Stowarzyszenia Jeden Świat.

Materiał pomocniczy nr 6 – Uchodźcy w Polsce Przez wiele lat to z Polski wyjeżdżali uchodźcy, uciekając m.in. przed politycznymi prześladowaniami. Odkąd jednak Polska stała się demokratycznym krajem, to tutaj schronienia szukają cudzoziemcy obawiający się o swoje zdrowie lub życie. O tym, czy przyznać cudzoziemcowi ochronę decyduje państwo. Często jest tak, że do Polski uchodźcy przedostają się nielegalnie. Płacą dużo pieniędzy tzw. przemytnikom. Nie oznacza to, że nie mogą oni wówczas ubiegać się o nadanie statusu uchodźcy. Niestety, czasami taka przeprawa kończy się tragicznie.

Wielu uchodźców przyjeżdża na granicę, by tutaj poprosić państwo polskie o ochronę.

Cudzoziemiec, który złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy, trafia do zazwyczaj do tzw. ośrodka dla uchodźców. Tam czeka aż państwo podejmie decyzję, czy przyznać ochronę. Cudzoziemiec nie musi płacić za pobyt w ośrodku. Obecnie w Polsce jest 20 ośrodków dla uchodźców. Położone są one zarówno w niewielkich miejscowościach (np. Smoszewo) ale także w dużych miastach (np. Warszawa). Mieszka w nich średnio 200 osób. Trzy razy dziennie wydawany jest posiłek. Ponieważ warunki w ośrodkach nie są zbyt komfortowe, a cudzoziemcy na tym etapie nie mogą pracować, często wyjeżdżają dalej. Może być to spowodowane także tym, że na Zachodzie mają rodzinę, lub wydaje im się, że tam będzie im lepiej.

Od 2000 roku największą grupą narodowościową ubiegającą się o nadanie statusu w naszym kraju są osoby pochodzące z Czeczenii. [pokazać na mapie] Czeczenia oficjalnie stanowi część Federacji Rosyjskiej, dąży jednak do niepodległości. Rodziny czeczeńskie są zazwyczaj bardzo liczne i podróżują razem. Oznacza to, że dzieci, które mają 4-5 lat podróżują kilka tysięcy kilometrów, często w bardzo ciężkich warunkach. Dzieciuchodźcy, które mieszkają w Polsce mają prawo, a nawet obowiązek chodzić do szkoły. Oznacza to, że mogą one trafić do każdej szkoły, także naszej. Niestety, bardzo często dzieci te mają problemy z nauką.

Spowodowane jest to przede wszystkim nieznajomością języka polskiego, Zdarza się też, że nie miały możliwości chodzić wcześniej regularnie do szkoły. Poza tym w wieku kilku lat przeżyły często więcej niż niejeden dorosły człowiek. Do tego dołożyć trzeba zupełną zmianę środowiska i to, że są nowe w klasie, a nie wszyscy chcą się z nimi zaprzyjaźnić.

102

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Dodatkowe materiały dla nauczyciela – Materiał pomocniczy dla prowadzących zajęcia na temat uchodźców” autorzy: Malczewska Małgorzata, Czerniejewski Miłosz, Kubiak Izabela, Szczepanik Wojciech, Wydawca: Stowarzyszenie "Jeden Świat", Poznań 2001 – Materiały UNICEFu http://www.unicef.org.nz/school-room/refugees/activities-refugees.html

uchodźcy

103

Natalia Klorek

Wybory uchodźców Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla gimnazjum

Informacja o scenariuszu 26 listopada 1991 r. Rzeczpospolita Polska przystąpiła do Genewskiej Konwencji dotyczącej statusu uchodźców i od tego czasu zobowiązana jest do przyjmowania ich i udzielania im stosownej pomocy. Coraz częściej więc na ulicach polskich miast i miasteczek spotykamy ludzi z innych krajów, mówiących innym językiem, wyznających inną religię, mających inny kolor skory. Dla niektórych z nich Polska jest krajem docelowym.

Dlatego też oprócz działań państwa ważna dla uchodźców jest życzliwość, codzienna pomoc ze strony zwykłych ludzi w zaadaptowaniu się w nowym środowisku.

Polska Akcja Humanitarna Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

104

– pojęcia związane z uchodźstwem, np. prześladowanie, status uchodźcy – najczęściej spotykane przyczyny opuszczania własnego kraju przez uchodźców – procedura związana z przyznawaniem statusu uchodźcy – sytuacja uchodźców w Polsce i na świecie

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – rozróżniać pojęcia migrant ekonomiczny i uchodźca – wymieniać przesłanki do uznania danej osoby za uchodźcę – wyjaśniać i opisywać sytuację uchodźców w Polsce i na świecie

Metody i techniki pracy

– burza mózgów – metaplan – dyskusja

Kluczowe pojęcia

– uchodźca – status uchodźcy – Konwencja Genewska

Środki dydaktyczne

tablica lub duże arkusze szarego papieru kreda lub kolorowe markery duże kartki papieru taśma do zawieszania plakatów polityczna mapa świata

Czas

95 minut

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Literatura Hryniewicz Justyna, Uchodźcy w Polsce – teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo Adam Marszałek. Toruń 2005 Cutts Mark, Uchodźcy świata 2000: 50 lat pomocy humanitarnej, UNHCR, Warszawa 2000

www.refugee.pl

Inny w polskiej szkole, http://wyborcza.pl/1,89397,3961999.html

www.unhcr.pl – zakładka Fakty i liczby

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

Materiały

5 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

10 min.

duże arkusze szarego 2. Kim jest uchodźca – skojarzenia a. Zapisz na tablicy lub szarym papierze słowo uchodźca. papieru, b. Zapytaj uczniów z czym kojarzy im się to słowo i zapisuj kolorowe markery wszystkie propozycje w takiej formie w jakiej zostały podane. c. Jeżeli skojarzenia utkną w martwym punkcie, możesz zadać uczniom dodatkowe pytania, np. powody wyjazdu uchodźcy z kraju. d. Daj szansę wypowiedzieć się każdemu uczniowi. e. Nie krytykuj żadnego skojarzenia, ewentualnie poproś o doprecyzowanie. f. Na zakończenie odczytaj wszystkie skojarzenia.

Celem skojarzeń jest w tym przypadku sprawdzenie poziomu wiedzy uczniów oraz pobudzenie do udziału wszystkich uczestników zajęć.

15 min.

3. Kim jest uchodźca? a. Przedstaw definicję terminu Uchodźca pochodzącą z Konwencji Genewskiej. b. W nawiązaniu do definicji zapytaj uczniów jak rozumieją termin prześladowanie i czy potrafią podać przykłady. c. Przedyskutuj z uczniami podane przez nich w skojarzeniach propozycje biorąc pod uwagę poznaną definicję i własną wiedzę na ten temat.

Podczas czytania definicji wystaw planszę, znajdującą się w materiale pomocniczym nr 1.

Uwaga!

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

5 min.

4. Sytuacja Uchodźców – mini wykład Omów krótko sytuację uchodźców na świecie. Kiedy mówisz o jakimś kraju, postaraj się pokazać go na mapie.

Materiał pomocniczy nr 1 – Definicja terminu uchodźca

Uwagi

Materiał pomocniczy nr 2 – Sytuacja uchodźców na świecie polityczna mapa świata

uchodźcy

105

40 min.

10 min.

5. Sytuacja uchodźców a. Uprzedź uczniów, że za chwilę będą pracować w małych grupach. b. Przedstaw uczniom temat zadania – Sytuacja Uuhodźców. c. Wytłumacz uczniom zasady metaplanu. d. Podziel uczniów na małe grupy i rozdaj materiały potrzebne do wykonania zadania. Powiedz uczniom, że mają 15 minut na wykonanie zadania. e. Poproś przedstawicieli grup, aby na forum klasy przedstawili to co wypracowali w małych grupach.

Materiał pomocniczy nr 3 – Propozycje podziału na małe grupy

6. Uchodźcy w Polsce

Materiał pomocniczy nr 5 – Sytuacja uchodźców w Polsce

a. Omów sytuację Uchodźców w Polsce, odnosząc się do wyników metaplanu.

Materiał pomocniczy nr 4 – Opis metody metaplan Arkusze szarego papieru, kolorowe markery

Poproś uczniów, aby wykonując metaplan uwzględnili wiadomości z telewizji, prasy odnośnie losów uchodźców w Polsce i innych krajach.

b. Zwróć uwagę na ostatni element metaplanu – co ja/my możemy zrobić dla polepszenia sytuacji uchodźców.

10 min.

7. Podsumowanie a. Odpowiedz na ewentualne pytania uczniów. b. Przypomnij krótko, co zrobiliście podczas zajęć.

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Definicja terminu Uchodźca Podana definicja pochodzi z Konwencji Genewskiej z 1951 roku. Uznana została przez rządy 140 państw, także Polski. Konwencja przyjęta też została w Unii Europejskiej.

Zgodnie z art. 1 Konwencji uchodźca to osoba, która „na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo która nie ma żadnego obywatelstwa i znajdując sie na skutek podobnych zdarzeń, poza państwem swojego dawnego stałego zamieszkania nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa.”

Proponowane przedstawienie pojęcia uchodźca Uchodźca jest to osoba z określonych powodów przebywająca poza granicami państwa, którego jest obywatelem. Wyjechała ponieważ była prześladowana albo miała podstawy, by obawiać się prześladowania z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z racji przekonań politycznych. Z powodu tych obaw dana osoba nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego państwa.

Prześladowanie, zgodnie z art. 33 Konwencji, oznacza zagrożenie życia lub wolności, w rozumieniu szerszym niż zamknięcie w więzieniu. Może przybierać różne formy np. tłumienie opozycji politycznej, jak na Białorusi czy Kubie, krzywdzenie osób wyznających inną religię, jak w Tybecie. Za uzasadnioną obawę przed prześladowaniem mogą być uznane doświadczenia rodziny czy przedstawicieli danej grupy mniejszościowej.

Koniecznie odróżnić trzeba pojęcie uchodźcy od migranta ekonomicznego. Migrant ekonomiczny jest osobą, która opuściła swój kraj z powodów finansowych. Może ona jednak w każdym momencie wrócić do swojego kraju, gdzie nikt jej nie prześladuje.

W czasie omawiania pojęcia uchodźca skorzystaj z dołączonej planszy 106

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Uchodźca Gdy ktoś obawia się prześladowania z powodu przynależności do określonej grupy społecznej

poglądów politycznych

narodowości

rasy

religii

Gdy ta osoba jest poza swoim krajem Gdy ten kraj nie może jej ochronić

Materiał pomocniczy nr 2 – Sytuacja uchodźców na świecie Największa na świecie międzynarodowa organizacja UNHCR (czyt. polskimi literami) szacuje, że na świecie jest blisko 10 milionów uchodźców, którzy opuścili swoje kraje. Nie wliczają się w to uchodźcy z Palestyny, którymi opiekuje się inna agenda. Do tego doliczyć trzeba jeszcze kilkanaście milionów osób, które nadal przebywają w swoim kraju, ale musiały porzucić swój dom, bo w tym regionie było niebezpiecznie. Są to tzw. uchodźcy wewnętrzni. W sumie więc na świecie znajduje się kilkadziesiąt milionów osób, które musiały opuścić swój dom.

Uchodźcy opuszczają swoje strony z powodu prześladowań. Wiążą się one często z wojną, konfliktem etnicznym czy niedemokratycznym systemem władzy. Około 70% szuka schronienia w sąsiednich krajach, co oznacza, że do Europy trafia tylko niewielka część uchodźców na świecie. Dzieje się tak dlatego, że uchodźcy nie opuścili swojego domu z własnej woli. Wyjechali, bo groziło im niebezpieczeństwo. Większość z nich chce tylko przeczekać złą sytuację i wrócić, kiedy tylko będzie to możliwe. Niestety, często wydarzenia czy wojny powodujące wyjazd ludzi ciągną się całymi latami. Wówczas uchodźcy żyją w zawieszeniu, często w bardzo złej sytuacji materialnej.

Materiał pomocniczy nr 3 – Propozycje podziału klasy na grupy – Poproś, by uczniowie ustawili się w szeregu według daty urodzenia: od najmłodszego do najstarszego; na koniec należy podzielić szereg na 4 lub 5 grup.

– Poproś, by uczniowie ustawili się w alfabetycznym szeregu; szereg zaczynać ma się od litery A (biorąc pod uwagę imiona); następnie podziel szereg na 4 lub 5 grup.

– Poproś, by uczniowie odliczyli kolejno 1,2,3,4; osoby o tych samych cyfrach tworzą grupę.

– Kiedy grupy zostaną utworzone poproś, by znalazły wygodne miejsce do pracy, w którym będą mogły również pisać.

Materiał pomocniczy nr 4 – Metoda Metaplan Metoda metaplan bazuje na pracy w małych grupach. Każda z grup dyskutuje nad danym zagadnieniem we własnym gronie, a następnie zapisuje wyniki dyskusji bezpośrednio na plakacie lub przy pomocy przyklejanych małych karteczek. W tym przypadku tematem jest sytuacja uchodźców. Daje ona uczniom szansę zastanowienia się nad tym problemem i wczucia się w sytuację uchodźców.

Kiedy podzielisz już klasę na grupy i wszyscy będą siedzieć w swoich grupach, wytłumacz głośno całej klasie, jakie jest zadanie dla grup. Następnie podejdź do każdej grupy osobno, by upewnić się, czy rozumie swoje zadanie. Pomóż im pytaniami pomocniczymi.

uchodźcy

107

Schemat metaplanu

Sytuacja uchodźców

Jak jest?

Jak być powinno?

Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?

Wnioski?

Zależne od nas

Niezależne od nas

Grupa

Temat

Pytania pomocnicze

1

Jaka jest sytuacja uchodźców?

– Uchodźca przyjeżdża na granicę – jak myślisz, jak to wygląda? Czego może spodziewać się cudzoziemiec?

– Co dalej dzieje się z cudzoziemcem?

– Czy uchodźcy mogą łatwo znaleźć pracę?

– Czy szybko uczą się języka?

– Jak nastawieni są do nich ludzie?

2

Jak powinno być?

– Czy państwo powinno pomagać uchodźcom?

– Czy uchodźcy powinni mieć prawo do pracy?

– Gdzie uchodźcy powinni mieszkać?

– Jak powinni być traktowani przez innych?

3

Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?

Uczniowie muszą się krótko zastanowić nad tym, jak jest np. czy Polacy są tolerancyjni, czy uchodźcy są w dobrej sytuacji finansowej a następnie pomyśleć, dlaczego tak się dzieje.

108

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

4

Co mogę zrobić ja?

Niech uczniowie zastanowią się, gdzie mogą spotkać uchodźcę/cudzoziemca (w szkole, w sklepie, na ulicy) i pomyślą, jak powinni się zachować; niech zastanowią się też nad innymi formami zaangażowania (np. przekazywanie innym swojej wiedzy nt uchodźców)

5

Co mogą zrobić inni?

Inni czyli społeczeństwo, organizacje, polityczne itd.

Kiedy upłynie czas wyznaczony na wykonanie zadania (10-15 min.), z każdej grupy 2-3 osoby powinny przeczytać, co wymyśliły a plakaty powinny zostać zawieszone. Odwołaj się do nich, omawiając sytuację uchodźców w Polsce.

Materiał pomocniczy nr 5 – Sytuacja Uchodźców w Polsce Przez wiele lat to z Polski wyjeżdżali uchodźcy, uciekając m.in. przed politycznymi prześladowaniami. Odkąd jednak Polska stała się demokratycznym krajem, to tutaj schronienia szukają cudzoziemcy obawiający się o swoje zdrowie lub życie. O tym, czy przyznać cudzoziemcowi ochronę decyduje państwo. Często jest tak, że do Polski uchodźcy przedostają się nielegalnie. Płacą dużo pieniędzy tzw. przemytnikom. Nie oznacza to, że nie mogą oni wówczas ubiegać się o nadanie statusu uchodźcy. Niestety, czasami taka przeprawa kończy się tragicznie.

Wielu uchodźców przyjeżdża na granicę, by tutaj poprosić państwo polskie o ochronę.

Cudzoziemiec, który złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy, trafia do zazwyczaj do tzw. ośrodka dla uchodźców. Tam czeka aż państwo podejmie decyzję, czy przyznać ochronę. Cudzoziemiec nie musi płacić za pobyt w ośrodku. Obecnie w Polsce jest 20 ośrodków dla uchodźców. Położone są one zarówno w niewielkich miejscowościach (np. Smoszewo) ale także w dużych miastach (np. Warszawa). Mieszka w nich średnio 200 osób. Trzy razy dziennie wydawany jest posiłek. Ponieważ warunki w ośrodkach nie są zbyt komfortowe, a cudzoziemcy na tym etapie nie mogą pracować, często wyjeżdżają dalej. Może być to spowodowane także tym, że na Zachodzie mają rodzinę, lub wydaje im się, że tam będzie im lepiej.

Od 2000 roku największą grupą narodowościową ubiegającą się o nadanie statusu w naszym kraju są osoby pochodzące z Czeczenii. [pokazać na mapie] Czeczenia oficjalnie stanowi część Federacji Rosyjskiej, dąży jednak do niepodległości. Rodziny czeczeńskie są zazwyczaj bardzo liczne i podróżują razem. Oznacza to, że dzieci, które mają 4-5 lat podróżują kilka tysięcy kilometrów, często w bardzo ciężkich warunkach. Dzieciuchodźcy, które mieszkają w Polsce mają prawo, a nawet obowiązek chodzić do szkoły. Oznacza to, że mogą one trafić do każdej szkoły, także naszej. Niestety, bardzo często dzieci te mają problemy z nauką.

Spowodowane jest to przede wszystkim nieznajomością języka polskiego, Zdarza się też, że nie miały możliwości chodzić wcześniej regularnie do szkoły. Poza tym w wieku kilku lat przeżyły często więcej niż niejeden dorosły człowiek. Do tego dołożyć trzeba zupełną zmianę środowiska i to, że są nowe w klasie, a nie wszyscy chcą się z nimi zaprzyjaźnić.

Dodatkowe materiały dla nauczyciela „Materiał pomocniczy dla prowadzących zajęcia na temat uchodźców”, autorzy: Malczewska Małgorzata, Czerniejewski Miłosz, Kubiak Izabela, Szczepanik Wojciech, Wydawca: Stowarzyszenie "Jeden Świat", Poznań 2001 Materiały UNICEFu http://www.unicef.org.nz/school-room/refugees/activities-refugees.html Tadeusz Szczepaniak

uchodźcy

109

Uchodźcy Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla szkoły ponadgimnazjalnej

Informacja o scenariuszu Problem uchodźców to jedno z wielkich wyzwań współczesnego świata. 26 listopada 1991 r. Rzeczpospolita Polska przystąpiła do Konwencji Genewskiej dotyczącej statusu uchodźców i do tego czasu zobowiązana jest do przyjmowania ich i udzielania im stosownej pomocy. Coraz częściej więc na ulicach polskich miast i miasteczek spotykamy ludzi z innych krajów, mówiących innym językiem, wyznających inną religię, mających inny kolor skóry. Dla niektórych z nich Polska jest krajem docelowym. Dlatego też, oprócz działań państwa ważna dla uchodźców jest życzliwość, codzienna pomoc ze strony zwykłych ludzi w zaadoptowaniu się w nowym środowisku.

Polska Akcja Humanitarna Program Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

110

e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– pojęcia związane z uchodźstwem – przyczyny opuszczania ojczystego kraju przez uchodźców – problemy uchodźców we współczesnym świecie i sposoby pomocy

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – tłumaczyć kim jest uchodźca – wymieniać różnice między uchodźcą i migrantem – wymieniać kraje z których przyjeżdżają do Polski uchodźcy – objaśniać problemy uchodźców we współczesnym świecie – objaśniać dlaczego powinniśmy pomagać uchodźcom – wymieniać i tłumaczyć pojęcia związane z uchodźstwem

Metody i techniki pracy

– praca z tekstem – opis przypadku – poker kryterialny

Kluczowe pojęcia

uchodźca wewnętrzny uchodźca migrant repatriacja azyl Konwencja Genewska prawa człowieka

Środki dydaktyczne

– arkusze szarego papieru, flamastry

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Czas

105 minut

Literatura: „Wybór Kamisy”, tekst Violetta Szostak, współpraca Sylwia Sałwacka i Maria Bielicka, © Gazeta Wyborcza – Wysokie Obcasy z 16.11.2007 Dzień uchodźcy – poradnik dla organizatorów, © Centrum Pomocy Uchodźcom, Polskiej Akcji Humanitarnej, Warszawa 2006

Katarzyna Koszewska – “Prawa człowieka a problemy uchodźców”. © Katarzyna Koszewska

„Uchodźcy” – materiał edukacyjny. Scenariusz lekcji dla szkół średnich. © UNHCR

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

Materiały

5 min

Podaj uczniom temat zajęć.

10 min

Podziel uczniów na 4 grupy i wykorzystując technikę kuli śnież- Materiał pomocniczy nej poproś uczniów aby opracowali samodzielnie 4 definicje: nr 1 – Podział na grupy uchodźca, migrant, azyl, repatriant.

Materiał pomocniczy nr 3 a) – Opis metody kula śnieżna

Uwagi

Arkusze szarego papieru, flamastry 10 min

Przedstaw uczniom w/w definicje, wskazując na ewentualne różnice w rozumowaniu. Zapytaj uczniów z czego te różnice mogą wynikać. Rozdaj uczniom kartki z definicjami.

Materiał pomocniczy nr 2 – Podstawowe definicje związane z uchodźcami Kartki z definicjami dla każdego ucznia

25 min

Poproś kilku uczniów o odczytanie po kawałku tekstu Wybór Kamisy.

Wcześniej zawieś w widocznym miejscu lub zapisz na tablicy zagadnienia do dyskusji: a) Geneza stania się uchodźcą b) Problem z dostaniem się do kraju bezpiecznego c) Problemy uchodźców w Polsce Porozmawiajcie o sytuacji uchodźców na podstawie historii Kamisy – być może uczniowie słyszeli o tej historii z mediów.

Uwaga!

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

5 min

Przedstaw uczniom zasady metaplanu.

uchodźcy

Materiał pomocniczy nr 4 – Artykuł Wybór Kamisy

Nauczyciel na podstawie o znajomości klasy, decyduje, które fragmenty artykułu wykorzysta.

Materiał pomocniczy nr 3 b) – Opis metody metaplan

111

15 min

Poproś uczniów o wykonanie metaplanu na podstawie przeczytanych tekstów.

Arkusze szarego papieru, flamastry

10 min

Uczniowie prezentują wyniki swoich prac.

5 min

Podziel uczniów na 2 grupy. Przedstaw uczniom zasady gry dydaktycznej Poker uchodźczy.

10 min

Uczniowie w grupach ustalają wspólne stanowisko i prezentują Arkusze szarego paje na forum klasy. pieru, flamastry, karty do gry

10 min

Końcowe podsumowanie – ustalenie wspólnego stanowiska klasy.

Materiał pomocniczy nr 3 c) – Opis metody Poker uchodźczy

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Podział na grupy: – Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna, rozdajemy uczestnikom zajęć karteczki w kilku kolorach. Prosimy, aby każdy napisał na kartce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

Materiał pomocniczy nr 2 – Podstawowe definicje związane z uchodźcami Uchodźca – człowiek, który na skutek wojny, zagrożenia życia lub wolności oraz uzasadnionych obaw przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony państwa, którego jest obywatelem. Uchodźca to również osoba która nie ma żadnego obywatelstwa i znajdując się poza państwem swojego dawnego zamieszkania nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa.

Wewnętrzny uchodźca – podobnie jak uchodźca został zmuszony w wyniku prześladowań lub konfliktów zbrojnych do opuszczenia swojego domu, ale w przeciwieństwie do uchodźcy pozostaje na terenie własnego kraju.

Migrant – człowiek, który przenosi się do innego kraju, najczęściej w celu poprawy swojej sytuacji ekonomicznej. W przeciwieństwie do uchodźcy może on powrócić do domu, ponieważ jego życiu lub wolności nie zagraża żadne niebezpieczeństwo nawet jeśli jest bardzo biedny.

Azyl – miejsce gdzie osoba jest bezpieczna. Oznacza także udzielenie przez państwo schronienia poszukującemu go, prześladowanemu cudzoziemcowi. Przyznanie azylu oznacza że dane państwo, wywiązując się ze swoich międzynarodowych zobowiązań, lub kierując się własnym interesem, oferuje ochronę i możliwość pozostania osobie, której we własnym kraju groziłoby niebezpieczeństwo.

112

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Repatriacja – powrót uchodźcy do domu, czyli do kraju skąd pochodzi. Jest to najlepsze rozwiązanie dla uchodźcy. Repatriacja musi być dobrowolna, możliwa jest wtedy, gdy uchodźcy po powrocie nie będzie groziło żadne niebezpieczeństwo.

Konwencja Genewska – dokument dotyczący statusu uchodźców, ustanowiony w Genewie dnia 28 lipca 1951. Zawiera zapisy dotyczące określenia terminu uchodźca i obowiązki krajów przystępujących do Konwencji.

Materiał pomocniczy nr 3 – Opis metod a) Technika kuli śnieżnej – polega na uzgadnianiu wspólnego stanowiska w grupie na zasadzie przechodzenia od pracy indywidualnej do grupowej w kilku etapach: 1) uczeń pracuje sam, 2) pary wybierają wspólne elementy odpowiedzi, 3) uczniowie pracują podobnie w grupie czteroosobowej, ośmioosobowej, szesnastoosobowej i przy udziale całej klasy. b) Gra dydaktyczna Poker uchodźczy Składa się z dwóch plansz z zaznaczonymi miejscami na kryteria pierwszorzędne, drugorzędne oraz marginalne: plansza – Pomoc uchodźcom Za i plansza – Pomoc uchodźcom Przeciw, oraz kart z argumentami Za i Przeciw. W każdej grupie argumentów są puste kartki na własne argumenty osoby, która je wylosuje.

Uczniowie podzieleni na grupy analizują pierwszorzędne, drugorzędne oraz marginalne kryteria, optujące za pomocą Polski dla uchodźców oraz pierwszorzędne, drugorzędne i marginalne kryteria przeciwko takiej pomocy. W grupach dyskutują, przekonują się, ustalają wspólne stanowisko. Następnie, jedna osoba z grupy przedstawia je pozostałym. Na koniec cała klasa stara się ustalić wspólne stanowisko odnośnie pomocy uchodźcom w Polsce.

1

2 1

1 3

(nie) Powinniśmy pomagać uchodźcom

2

2

kryteria pierwszorzędne 3 3

uchodźcy

4

kryteria drugorzędne 4

kryteria marginalne

113

Karty – Argumenty „Za” Ideologiczny

Humanitarny

Religijny

Nie chcemy żyć w świecie, w którym los innego człowieka nikogo nie obchodzi. Świat w którym żyjemy, tworzymy sami. Los uchodźców często zależy od dobrej woli ludzi spotykanych na ulicy, w sklepie, urzędzie.

Uchodźcy to ludzie, którzy potrzebują pomocy. Uciekli ze swoich krajów przed prześladowaniami.

Państwo pochodzenia nie chce lub nie może ich chronić. Czasem stracili wszystko co mieli: rodziny, domy, dobytek.

„Byłem przybyszem, a przyjęliście mnie” – chwalił sprawiedliwych Jezus. Większość religii świata zakłada, że osobie potrzebującej, przybyszowi, cudzoziemcowi lub uchodźcy należy pomóc.

Prawny

Solidarnościowy

Kulturalno-naukowy

Międzynarodowe przepisy, głównie Konwencja Genewska (1951) i Protokół Nowojorski (1967), do których Polska przystąpiła, zobowiązują nasz kraj do objęcia ochroną uchodźców.

Może się zdarzyć, że dokona się kolejny zwrot w historii i wśród potrzebujących będziemy my lub nasi bliscy. Zdarzało się tak w przeszłości wiele razy.

Wielu uchodźców to ludzie niezwykli. Uchodźcami byli Albert Einstein, Marlena Dietrich, Wit Stwosz, Adam Mickiewicz , Nadia Comaneci. Może wśród uchodźców potrzebujących naszej pomocy są przyszli nobliści, medaliści lub gwiazdy?

Edukacyjny

Prawny

Ekonomiczny

Uchodźcy przywożą do Polski swoją kulturę i tradycję. Ich obecność prowokuje dyskusję o tolerancji i różnorodności świata. W kontekście czyjejś kultury łatwiej zrozumieć to co składa się na naszą własną kulturę.

Prawa człowieka powinny być przestrzegane niezależnie od tego, czy jest to obywatel danego kraju czy nie.

Uchodźcy przywożą ze sobą nie tylko złe wspomnienia, ale także wykształcenie, talenty i zdolności. Mogą wiele z siebie dać, wiele wnieść w rozwój naszego kraju. Warto im pomóc aby mogli wykorzystać swoje możliwości.

Własny argument:

Własny argument:

Własny argument:

Karty – Argumenty „Przeciw” Nie jesteśmy temu winni, że w jakimś kraju toczy się wojna lub prześladuje się ludzi, dlatego nie możemy ponosić odpowiedzialności za skutki tych wydarzeń.

114

W rzeczywistości wielu z tych którzy Nasz kraj jest za biedny, aby pozwolić starają się o status uchodźcy czyni sobie na przyjmowanie takich ludzi. to z powodów ekonomicznych, a nie prześladowań. To naciągacze, którzy nie zasługują na naszą pomoc.

Mamy własne, bliższe nam problemy Mamy w Polsce bezrobocie na przykład pomoc repatriantom – – uchodźcy będą zabierać nam naszym rodakom ze wschodu i trudno miejsca pracy. żeby zajmować się uchodźcami którzy z Polską nic wspólnego nie mają.

Państwa zachodnie usiłują przerzucić na nas problem uchodźców, bo sami sobie z nim nie radzą. W przeciwieństwie do Zachodu. Polski nie stać na zajmowanie się uchodźcami.

Uchodźcy stanowią zagrożenie dla polskiej kultury i tożsamości narodowej.

Własny argument:

Własny argument:

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Materiał pomocniczy nr 4 – Wybór Kamisy tekst Violetta Szostak, współpraca Sylwia Sałwacka i Maria Bielicka Pasza: Oni mi powiedzieli, żebym nie starał się mścić sam 13 września 2007, granica polsko-ukraińska Funkcjonariusze Bieszczadzkiej Straży Granicznej znaleźli Czeczenkę – 36-letnią Kamisę D., która próbowała przedostać się przez zieloną granicę wraz z czwórką dzieci. Matka z dwuletnim synem została przewieziona do szpitala.

Jej trzy córki – 13-letnia, 10-letnia i 6-letnia – zmarły prawdopodobnie z powodu wychłodzenia i wycieńczenia. Ciała znaleziono w górach na granicy Polski i Ukrainy. Zwłoki przykryte były liśćmi paproci. Rodzina miała na sobie letnią odzież, jedna z dziewczynek była bez butów. W czwartek w nocy temperatura w miejscu, gdzie znaleziono ciała, spadła do 3 st. C. 1994, Szali – Chawa, moja najstarsza córka, urodziła się 12 grudnia 1994 r. Dzień wcześniej rozpoczęła się wojna, Rosjanie zbombardowali Grozny – mówi Kamisa.

Mieszkała z mężem Hampaszą 20 km od Groznego, w mieście Szali.

– Ze szpitala mąż zabrał mnie od razu do domu, bo baliśmy się, że będą bombardować szpital. Kiedy moja dziewczynka miała miesiąc, uciekliśmy do Dagestanu, do mojej starszej siostry. Po czterech miesiącach wróciliśmy do Szali. Nasza ulica była zupełnie pusta, wszystkie rodziny uciekły, wróciliśmy jako pierwsi.

Okna wybite od eksplozji, ściany popękane. Nie było gazu, wody, światła. Pierwszego wieczoru, gdy wróciliśmy, tak strasznie strzelali, czołgi, samoloty, strasznie. To trwało, trwało. Spaliśmy w ubraniach, żeby móc szybko uciec. Zawsze torby czekały przygotowane. Z rodzin, które mieszkały obok nas, zginęło podczas tej pierwszej kampanii 15 młodych ludzi. Mój brat był ranny. Zabito dwóch moich kuzynów. Ich ojciec – mój wujek – pochował synów, a potem sam umarł.

1999, druga wojna – Sieda, moja druga córeczka, miała dwa lata, kiedy jesienią 1999 r. rozpoczęła się druga kampania wojny.

W czasie tej wojny już z domu nie wyjechaliśmy. Żeby uciekać, trzeba było mieć pieniądze, my nie mieliśmy.

Czekaliśmy na swój los.

Ta zima to był najstraszniejszy czas – bez przerwy strzelali, dzieci w nocy przyciskały się do mnie tak mocno, że jak tylko rozluźniałam uścisk, krzyczały. Całą tę zimę spaliśmy w piwnicy, prawie byśmy tam umarli, bo zatruliśmy się gazem od lampy.

W ciągu dnia wychodziliśmy, kiedy były przerwy w nalotach, potem znaliśmy już ich plan. Miałam krowę przed domem, doiłam ją. Widzieliśmy przez okno, jak bombardują sąsiednią miejscowość, zniszczyli ją zupełnie, dużo ludzi tam zginęło. U nas, w Szali też w jednym dniu 200 ludzi zginęło od rakiety – spadła w środku miasta. Następnego dnia wszędzie były pogrzeby.

Teraz – Rosja mówi, że teraz wszystko jest stabilnie, normalnie. A teraz też, w każdej chwili, mogą do domu wpaść ludzie w maskach, nie wiadomo, kto to jest, Rosjanie, Czeczeni, kadyrowcy [ludzie nowego prorosyjskiego prezydenta Czeczenii Ramzana Kadyrowa] czy kto, zabierają mężczyzn nie wiadomo gdzie, na przesłuchania, ludzie wracają pobici albo nie wracają – opowiada Kamisa.

– Jedną ręką głaszczą, drugą biją. Taka polityka teraz u nas.

uchodźcy

115

Mówi, że Paszę też tak raz zabrali, ale nie było go tylko jedną noc, bo cała rodzina zebrała pieniądze i krewniacy go wydostali. Bali się, że przyjdą znów.

Mówi też, że teraz w Czeczenii dzieje się z ludźmi coś dziwnego, wielu umiera nagle nie wiadomo od czego.

– Człowiek kładzie się wieczorem spać, a rano się nie budzi. Albo siedzimy, rozmawiamy tak jak teraz, ktoś się chwyta za serce i umiera. Lekarze mówią, że nie wiedzą, co się stało. Serce, nerwy. Młodzi, młodzi ludzie tak umierają! Dużo kobiet. Był u nas taki jeden dzień w Szali, że umarło tak pięć młodych kobiet. Ale jak wciąż żyje się w strachu?

I nie ma normalnego szpitala, szkoły, pracy. Do zeszłego roku Pasza jeździł na taksówce, potem stracił pracę.

Dostawałam zasiłek na dzieci, na jedno 70 rubli na miesiąc, można było za to kupić parę rajstop. No, takie życie.

Mówi, że chcieli z Paszą wyjechać z Czeczenii właśnie dla dzieci. Dzieci było już czworo: Chawa – w tym roku skończyłaby 13 lat, Sieda – 10, Elina – 6, i chłopiec, na którego wołają Emi, ma 2 lata i 8 miesięcy.

– Żeby mogły żyć w lepszym świecie. Normalnie jeść, uczyć się. Słyszeliśmy od krewnych, znajomych, którzy przenieśli się na Zachód, że mają tam dobre, normalne życie. Starsze dziewczynki same już mówiły, że chcą wyjechać. Ponadto Sieda chorowała, miała problemy z chodzeniem, kręgosłupem, u nas nikt nie chciał jej pomóc. Dlatego się zdecydowaliśmy.

Legalnie nie było możliwości. Całej rodzinie wizy nie dadzą. Mąż pojechał na Ukrainę poszukać kogoś, kto nas przeprowadzi przez granicę na Słowację – tłumaczy Kamisa.

Stamtąd chcieli dostać się do rodziny w Austrii, a potem do Szwecji. W Szwecji, jak słyszeli, uchodźców przyjmują bardzo dobrze.Pasza znalazł ukraińskiego celnika. Do granicy mieli dojechać samochodem, potem kilka kilometrów pieszo przez las, lekka droga, bezpieczna, a na Słowacji ktoś im pomoże – tak obiecywał celnik.

2200 dolarów miał dostać na początku, a 500 potem, jak już Kamisa przedostanie się z dziećmi przez granicę i zadzwoni do Paszy, że wszystko jest dobrze. Bo tak ustalili, że to ona pójdzie z dziećmi. Pasza ustalił. Pasza miał załatwić dla siebie legalną wizę i czekać w Szwecji. Rodzina pomogła im zebrać pieniądze.

Ucieczka się rozpoczyna Przyszedł po nas celnik. Wziął pieniądze. Wsiedliśmy do ciężarówki, ja i dzieci. Pojechaliśmy. W jakimś miejscu na drodze celnik nas wysadził. Było już ciemno, nie wiedziałam, gdzie jesteśmy. Czekało tam na nas trzech mężczyzn. Z nimi ja, moje dzieci poszliśmy w góry.Bardzo padał deszcz. Po drodze była rzeka. Kazali nam przejść w bród. Emi u mnie na plecach. Jeden z przewodników niósł Elinę. Starsze dziewczynki same.

W lesie było bardzo ciemno, dużo dołów, co chwilę upadaliśmy. Oni obracali się i kazali nam być cicho, żeby nas nikt nie usłyszał, nie złapał. Musiałam zatykać Emiemu buzię, bo płakał.

W końcu doszliśmy do jakiegoś gospodarstwa. Kazali nam wejść do stodoły, gdzie mieliśmy spać. Było zimno, my przemoczeni, prosiłam, żeby dali chociaż coś do okrycia dzieci, nie dali. Zostawili nas tam, sami poszli spać do ciepłego domu. Do rana tam przesiedzieliśmy. Przykryłam dzieci sianem.

Błądzenie Rano mieliśmy iść dalej, ale byliśmy już bardzo zmęczeni, powiedziałam, że chcę wracać. Jeden z przewodników odpowiedział: ‘To już niedaleko’. Myśmy szli, szli, z góry na górę, chwila odpoczynku i dalej, szybko, szybko. Daleko jeszcze? ‘Nie rozmawiajcie, nie hałasujcie, szybko, żeby nas nikt nie zobaczył’. W pewnej chwili powiedzieli, że doszliśmy.

Ale wcześniej umawialiśmy się, że doprowadzą nas do miejsca, skąd zobaczymy słowacką wioskę. A tam nic nie było. Zapytałam: ‘Gdzie wioska?’. Powiedzieli, że nie widać, bo mgła. Jak zejdziemy na dół, będziemy w wiosce.

116

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Widziałam słupy graniczne, powiedzieli, że z prawej strony jest Polska, a z lewej Słowacja i tam mam iść.

Błagałam, żeby nas sprowadzili. Odeszli. Tam nie było żadnej wioski, żadnych śladów, żadnej drogi. Tylko las, góry. Błądziliśmy cały dzień.

Padało bez przerwy. Zimno było, oj, bardzo. My ubrani lekko, tak nam kazali, żeby szybciej iść. Szukałam już czegokolwiek, jakiegoś dachu, żeby dzieci schronić. Jakiegokolwiek człowieka, Ukrainiec, Polak, Słowak, ktokolwiek, żeby pomógł! Ale nikogo nie spotkaliśmy. Kiedy zrozumiałam, że się zgubiliśmy, pomyślałam, żeby wrócić do tych granicznych słupów, przecież oni kazali nam tam iść cicho, jeśli zaczniemy krzyczeć, ktoś nas na pewno usłyszy!

Poszliśmy z powrotem. Niosłam Emiego. Dziewczynki szły przodem, ale coraz wolniej. Starsza córka powiedziała: ‘Mamo, my już minęliśmy siedem gór. Ile jeszcze mamy iść?’. Uspokajałam: ‘Dojdziemy do granicy, tam nas znajdą, dojdziemy, jeszcze trochę’. Ale zaczęło się ściemniać i granicy nie było. Szliśmy i krzyczeliśmy: ‘Pomocy, pomocy, pomocy!’.

Szliśmy przez las, tam było tak ciemno, że jeden drugiego nie widział. I cały czas deszcz. Tak zimno. Dzieci były głodne, skończyło się jedzenie, które wzięliśmy na drogę. Usiedliśmy na pniu i czekaliśmy do rana. Śmierć i ratunek Rano moje dzieci były już bez sił. Jeszcze kawałek, do słupów, tam odpoczniemy. Jeszcze wstały, w południe doszliśmy do słupów.Sieda mówi: „Nogi mnie nie słuchają”. Nogi miała już takie spuchnięte i ręce. Wszystkie dzieci miały takie popuchnięte nogi. Szliśmy jeszcze kawałek wzdłuż granicy. Krzyczeliśmy po ukraińsku, rosyjsku, polsku.

W pewnej chwili odwróciłam się: nie ma Siedy. Najmniejsza Elina, ona miała najwięcej siły, pobiegła zobaczyć. Wraca i mówi: ‘Nie ma Siedy, jakiś mężczyzna tam leży!’. Zaczęłam krzyczeć, zostawiłam Emiego, biegnę, patrzę – to Sieda leży, zemdlała. Elina widziała mężczyznę, miała już takie halucynacje. Wszystkie miały, co chwilę mówiły: ‘Mama, tam dom, tam dom’.Podniosłam Siedę. Nie mogliśmy już dalej iść. Usiedliśmy obok słupka. Słup miał numer 82. Siedę położyłam. Pod głowę dałam jej torbę, przykryłam twarz folią, żeby osłonić od wiatru. Wiało tak, że w lesie łamało gałęzie. Chawa siedziała oparta o słup.Ja z jednej strony przyciskałam Emiego, z drugiej Elinę. Wołałam na pomoc. Spojrzałam na Chawę, a ona tak głową pokręciła, że nie, nie, pomoc nie przyjdzie. Ona nie mogła już mówić, oczami wskazała na Siedę. Przysunęłam się, odkryłam Siedę, była taka sina, zaczęłam szukać pulsu, oddechu, nie było. ‘Pomocy, pomocy!’ – wołałam, na Allaha zła byłam, dlaczego on nie pomaga, kiedy widzi, że moje dzieci umierają! Znowu zaczęło się ściemniać. Widziałam, jak odchodziła Chawa. Opuściła nogi, głowę. Próbowałam ją czymś przykryć, masować.

Siedziałam, ściskając Emiego i Elinę. W nocy Elina zaczęła tracić przytomność, leciała mi z rąk, Emi krzyczał, kiedy kładłam go, żeby rozcierać Elinie ręce, nogi. ‘Obudź się, obudź, Elina’. Ale widziałam, że to nie pomaga.

– Położyłam Chawę i Siedę obok siebie. Na nich położyłam Elinę. Żeby nie było jej zimno od ziemi. Zerwałam paprocie i okryłam je. Wzięłam Emiego na plecy i poszłam po pomoc. Liczyłam numery na słupkach, kiedy doszłam do 72. słupka, znalazłam wodę, napoiłam Emiego. Chciałam zanieść wodę Elinie, tam były takie wielkie liście, napełniłam jeden, pękł mi w rękach.

Nie doniosłam wody, ale zawróciłam do córek. „Elina!” – wołałam. Żyła, odzywała się tak: ‘Ymm, ymm’. „Nie bój się, obok ciebie jest Sieda i Chawa, mama zaraz wróci”. Poszłam w drugą stronę, myślałam, że może będzie prostsza droga – była jeszcze gorsza, górzysta, ale postanowiłam iść do końca, wiedziałam, że jeśli się zatrzymam, stracę Emiego. Emi siniał.

Byłam przy 112.? Albo 120. słupku? Wtedy zobaczyłam mężczyznę. Pogranicznik, Polak. ‘Pomóż, tam moje dzieci umierają’. Za pięć minut biegli już inni, z jednej strony Polak, z drugiej dwaj Ukraińcy z bronią. Ukrainiec krzyczał: ‘Stój, stój!’. Krzyczał na mnie: ‘Jesteś głupia, że szłaś tu z dziećmi!’. Powiedziałam: ‘Naprawdę jestem głupia, straciłam moje dzieci!’. Polacy zabrali mnie do szpitala – mówi Kamisa. Pogranicznicy znaleźli

uchodźcy

117

ciała dziewczynek na granicy w pobliżu miejscowości Wołosate w masywie Wołczego Berda, przy słupie granicznym nr 82. Lekarze stwierdzili, że zmarły z zimna i wycieńczenia. Matka i chłopiec nie przeżyliby następnych dwóch godzin.

Dzisiaj, w domu pod Zbąszyniem Po domu biegał chłopiec. – Emi! Emi! – zawołała Kamisa. Zobaczyłam ją, jak wstaje zza kuchennego stołu.

Jaka młoda, jaka piękna jest ta kobieta. Jak rozmawiać z matką, która straciła trzy córki? Mówiła sama, odtwarzała tamtą drogę, szczegóły, najdrobniejsze. Jakby chciała to wszystko wypowiedzieć. Albo jakby myślała, że musi mówić, że tego od niej wszyscy chcą. Potem słuchałam, jak mówi o tym po raz kolejny w telewizji, radiu, gazetach.Rozmawiałyśmy po rosyjsku. Ma łagodny, śpiewny głos. Mówiła, płakała, nabierała powietrza, mówiła. Rozmawiałyśmy w domu Mirosławy Majerowicz-Klaus pod Zbąszyniem w Wielkopolsce, gdzie Kamisa mieszka teraz z synkiem i mężem.Uśmiecha się nawet, gdy zaczyna mówić o tym domu: – Kiedy leżałam w szpitalu, powiedzieli mi, że zaprasza mnie do swojego domu Polka, Mirosława, Mirka. Że u niej bardzo dobrze, piękne miejsce, ona mi pomoże. Nie chciałam do obozu uchodźców, gdybym tam trafiła, byłoby ze mną zupełnie inaczej. Mirka dopowiada: – Jechałam autem, kiedy usłyszałam w radiu o tragedii. I kiedy usłyszałam jeszcze, że tej kobiecie może grozić deportacja! To mnie postawiło na nogi.

Jeśli ona z czwórką dzieci w taki sposób uciekała z Czeczenii, to chyba z piekła uciekała! I dlaczego ona była sama? Zadzwoniłam zaraz do radia i powiedziałam, że chcę ją przyjąć do siebie.

Pomagać bliźniemu Mirosława mówi głośno, energicznie. Ma trzy córki – dwie dorosłe i 7-letnią Anię. Do domu pod Zbąszyniem przeprowadzili się z mężem przed rokiem z Poznania. Jest psychoterapeutką i prowadzi tu niewielki ośrodek terapeutyczny dla rodzin i małżeństw. ‘Pani naprawdę chce przyjąć do domu tę Czeczenkę?’ – dopytywał się dziennikarz z radia. – Skontaktowali mnie potem z urzędnikiem z departamentu uchodźców. Tam powiedziano mi, że jest już nie tylko Kamisa i Emi, ale dojechał też mąż. ‘Co pani zrobi teraz?’ – zapytał urzędnik.

‘Przecież nie będę rozdzielać rodziny!’. Co na to mój mąż? Był trochę w szoku. Gdy chodziło tylko o Kamisę i Emiego, to przystał od razu, ale jak dowiedział się o Paszy, no to był trochę przestraszony, jak byłaby większość Polaków, prawda? Czeczen – kto to będzie, pewnie po wielu przejściach – opowiada pani Mirosława.

21 września czeczeńska rodzina przyjechała do domu pod Zbąszyniem.

Mirka: – I zobaczyliśmy się, i było dobrze od razu, prawda? Obiad przygotowałam, bardzo wam smakował.

Kamisa: – I placek.

Mirka: – Placek upiekłam, sernik bardzo dobry.

Kamisa: – Stałyśmy się z Mirką jak siostry...

Mirka: – Jak rodzina, naprawdę! My jesteśmy rodziną głęboko katolicką, a oni są muzułmanami. Wie pani, jak my się dobrze rozumiemy? Ile wspólnych wartości mamy? Wielu ludzi mówiło: ‘Ale to muzułmanie!’. A ja: ‘O Jezu! Rzeczywiście’. Ale to właśnie na tym polega katolicyzm. Żeby pomagać bliźniemu, prawda?

Pasza: – Bóg jest jeden.

Pasza siedział obok, kiedy Kamisa opowiadała, patrzył na nią, słuchał znieruchomiały, dopowiedział kilka zdań.

– Czekałem na telefon, czy doszli. Kiedy usłyszałem, co się stało... Od razu pojechałem na posterunek do szefa celników, przyjechała policja, prokurator. Miałem dane tamtego, który miał nas przeprowadzić, wiem, gdzie on mieszka, w Użhorodzie, ma tam rodzinę... Oni mi powiedzieli, żebym nie starał się mścić sam, bo zaszkodzę sobie, że mam stąd uciekać, a oni zajmą się ukaraniem tamtego zgodnie z prawem. A teraz, jak dzwonię i pytam, oni mówią, że nie mogą go znaleźć! A on tam mieszka! On przysłał mi potem przez kogoś innego pieniądze z powrotem, jak już się dowiedział, że to się tak skończyło, że moje dzieci umarły! Kamisa: 118

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

– Ci, którzy mnie prowadzili, zapytali po drodze, czy my jesteśmy z Mołdawii. Tak myśleli. Ten celnik im widać tak powiedział. Odpowiedziałam, że nie, my jesteśmy z Czeczenii. I oni na siebie wtedy tak spojrzeli.

Czy oni specjalnie mnie zostawili? Jeśli tam byłaby wioska, ja bym ją znalazła, tam nie było wioski. Oboje są cały czas na środkach uspokajających.

– Z Paszą nawet gorzej, zamknięty, mało mówi, ma potworne poczucie winy. Kamisa mówi i myślę, że to dla niej dobrze. Gdyby zostawiła to w sobie, serce by jej pękło – tak widzi ich Mirka.

Z dobrem jest różnie Emi podbiega do mamy, opiera się o jej kolana i wypija duszkiem szklankę mleka, biegnie bawić się z córką Mirki. – Emi to po polsku Emil – tłumaczy mała Ania. Siadają i zaczynają oglądać dobranockę. Lekarze mówili, że Emi przeżył, bo był cały czas na rękach matki. Dwa dni temu jechali wszyscy samochodem przez las późnym wieczorem. Wpadł w rozpacz: – Mama, obejmij mnie!

Innego dnia był niegrzeczny, Kamisa powiedziała, że się pogniewa. – I pójdziesz daleko? Do Eliny? On najbardziej z Eliną był związany. Chcieli, żeby dziewczynki zostały pochowane w Czeczenii. Ale bali się powrotu – że już się stamtąd nie wydostaną. – Pochowamy je, nie wracajcie – przekazała im rodzina. Trumny przetransportowano. Z całej Czeczenii zjechali na pogrzeb ludzie. Po takiej śmierci – mówili – dzieci pójdą do raju. Nie płacz już, Kamisa, żeby mogły tam spokojnie pójść – przekazali jej. Kamisa i Pasza nie od razu chcieli zostać w Polsce. O Polsce wiadomo, że niechętnie przyjmuje uchodźców, wielu zawraca się z granicy, o status uchodźcy trudno. Ale oni mają dostać dokumenty. Mówią, że chcą tu zostać, bo spotkało ich dużo dobrego od Polaków. Z dobrem, które ich tu spotyka, jest różnie. Mirka działa energicznie. Pojechała do burmistrza Zbąszynia zapytać, czy pomoże zorganizować dla nich lekcje języka polskiego. Burmistrz się zdenerwował, mówił coś o al Kaidzie, terrorystach. Mirka wspomniała o tym dziennikarzom, zrobił się z tego w mediach wielki szum. Burmistrz się zreflektował, znalazły się pieniądze na lekcje i deklaracje dalszej pomocy. Mirka apeluje w mediach, żeby przyłączyć się do pomocy. Wielu ludzi odpowiada, ktoś chce dać rzeczy, ktoś chce uczyć języka, ktoś oferuje pracę. Ale któregoś dnia w nocy pod oknem domu zaczęli jeździć samochodami jacyś młodzi ludzie, puszczali głośno muzykę i krzyczeli: ‘Czeczenka, Czeczenka!’. Dzień wcześniej jedna ze stacji telewizyjnych zrobiła program na żywo – po jednej stronie ustawiono czeczeńską rodzinę, po drugiej mieszkańców okolicy, burmistrza, urzędników; pytano, czy pomogą. Wyszło jak konfrontacja. Prowadząca program pytała Mirosławę: ‘Czy Kamisa płacze?’. Płacze. Kamisę zapytała: ‘Czy chcesz mieć jeszcze dzieci?’.

Paszę pytają, czy żałuje teraz, że z nimi nie poszedł. Żałuje. Czy mają zdjęcia dziewczynek? Nie mają, wszystko zostało w Czeczenii.

PS: 4 listopada 2007, na autostradzie między Poznaniem a Wrześnią ‘Czeczenka urodziła córeczkę na autostradzie A2 w Nagradowicach. Poród odebrał taksówkarz, który wiózł kobietę i jej 4-letnią córkę. Urodziła na stojąco, oparta o samochód. – Właściwie sama sobie poradziła.

Taksówkarz złapał dziecko i zawinął w kocyk – mówią pracownicy Autostrady Wielkopolska SA. Czeczenka nie miała przy sobie dokumentów. Policja ustala jej tożsamość’.

Andżelika, 26 lat, od połowy października mieszkała w ośrodku dla uchodźców w Smoszewie pod Warszawą.

– Tam ciężkie warunki. Nie dla dzieci warunki – mówi. Chciała wyjechać z Polski do Francji. W dziewiątym miesiącu ciąży razem z 4-letnią córką miała pojechać, urodzić dziecko już tam i starać się o prawo pobytu.

Potem ściągnąć męża, który z drugą, 2-letnią córką został w Smoszewie, bo brakowało pieniędzy na wspólny wyjazd. Tak ustalili. 4 listopada cofnięto ją, kiedy chciała przekroczyć polsko-niemiecką granicę. Źle się poczuła, wsiadła do taksówki, celnicy dali jej pieniądze na powrót do Warszawy, do szpitala. Po drodze odeszły wody płodowe. Wyszła z samochodu na punkcie poboru opłat w Nagradowicach. Dziecko urodziło się w ciągu kilkunastu minut. Zdrowe. Trzecia córka Andżeliki. Dwa dni po porodzie Czeczenka rozmawiała z dziennikarzami w szpitalu w Poznaniu. Prosiła o pomoc. Mówiła zza chusty: ‘Boję się, że ktoś mnie rozpozna. Boję się o rodzinę w Groznym. Ale przeraźliwie boję się też deportacji’. Z noworodkiem miała wrócić do obozu dla uchodźców. W szpitalu odwiedziła ją Kamisa.

uchodźcy

119

PAH pomaga

PAH pomaga Polska Akcja Humanitarna (PAH) działa od 12 grudnia 1992 roku, początkowo jako Fundacja EquiLibre, a od grudnia 1994 roku pod obecną nazwą.

W 1992 roku Janina Ochojska zaczęła organizować konwoje z darami dla mieszkańców Sarajewa.

Była to pierwsza tego typu inicjatywa, która dawała społeczeństwu polskiemu możliwość niesienia pomocy cierpiącym z powodu wojny toczącej się tak blisko. Działania PAH mobilizowały ludzi z bardzo różnych środowisk społecznych, którzy chcieli pomagać i solidaryzować się z potrzebującymi. Dzięki ich zaangażowaniu udało nam się zorganizować szereg spontanicznych akcji pomocowych.

Koncentrowaliśmy się głównie na pomocy natychmiastowej, wysyłając w miejsce tragedii konwoje z darami pierwszej potrzeby – żywnością, lekami, sprzętem rehabilitacyjnym i innymi, najbardziej podstawowymi środkami niezbędnymi do przeżycia w sytuacji wojny czy katastrofy naturalnej.

Pomagaliśmy w wielu miejscach na świecie, zetknęliśmy się z rozmaitymi sytuacjami kryzysowymi, obserwowaliśmy różne formy niesienia pomocy. Dzięki tym doświadczeniom znacznie rozbudowaliśmy i wyspecjalizowaliśmy zakres naszych działań. Dzisiaj skupiamy się przede wszystkim na niesieniu pomocy długofalowej, mając na uwadze długotrwały i stabilny rozwój danego regionu dotkniętego wojną czy kataklizmem. Jednocześnie nadal angażujemy do pomocy całe społeczeństwo, dając możliwość uczestnictwa w naszych działaniach. W ten sposób propagujemy przekonanie, że każdy na miarę swoich środków może pomóc innym. Dzięki temu przyczyniamy się do budowania kultury tolerancji i odpowiedzialności globalnej w naszym kraju.

Misją Fundacji jest uczynić świat lepszym, przez zmniejszenie cierpienia i promowanie wartości humanitarnych.

PAH pomaga ludziom w sytuacjach kryzysowych w jak najszybszym uzyskaniu samodzielności i przyjęciu odpowiedzialności za własną przyszłość. Jednocześnie skupiamy się na polskim społeczeństwie, kształtując postawy humanitarne i budując nowoczesną kulturę pomocy. Naczelną zasadą PAH jest efektywne działanie z poszanowaniem godności człowieka.

O czym trzeba pamiętać udzielając pomocy?

Nikt nie jest w stanie pomóc, nie wiedząc, że taka pomoc jest potrzebna. Pamiętajmy, że każdy z kim rozmawiamy jest potencjalnie osobą, która może pomóc. Należy przekonywać, że pomoc może być drogą do zaangażowania się w istotne sprawy.

Warto pomagać – dlatego, że wszyscy jesteśmy ludźmi – dlatego, że i my możemy pomocy potrzebować – dlatego, że tak naucza nasza religia – dlatego, że Polska jest państwem w pełni europejskim – dlatego, że Polacy mają moralny obowiązek odwdzięczyć się, za pomoc udzieloną nam w czasie komunizmu i klęsk żywiołowych – dlatego, że każdy człowiek bez względu na płeć, wiek, wykształcenie może i powinien pomagać – dlatego, że pomoc to także wsparcie psychiczne – dlatego, że pomaganie daje satysfakcję i wewnętrzną radość – dlatego, że oczekiwanie na pomoc często „trzyma ludzi przy życiu” Udzielając pomocy trzeba jednak pamiętać, że: – pomoc nie może uzależniać – zawsze trzeba dawać wędkę, a nie rybę 122

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

– pomoc nie może odbierać godności – osoby korzystające z pomocy z reguły nie z własnej woli i winy znalazły się w trudnej sytuacji; nie można pogłębiać ich złego samopoczucia – dajemy tylko takie rzeczy jakich sami nie wstydzilibyśmy się używać – nie dajemy rzeczy, które nam zbywają – pomoc należy dobrze zorganizować – pomoc musi dotrzeć „na czas, na miejsce i na pewno” – często od dobrej organizacji pomocy zależy ludzkie życie i zdrowie – pomoc musi trafić tam, gdzie naprawdę jest potrzebna Sytuacja osób, zmuszonych do korzystania z cudzej pomocy.

Zawsze starajmy się mieć możliwie pełną wiedzę o sytuacji osób, którym udzielamy pomocy rzeczowej.

Zastanówmy się, czy obdarowany np. na terenie po trzęsieniu ziemi poradzi sobie jeżeli otrzyma wózek inwalidzki, w którym brakuje tylko jednego kółka? Czy np. uchodźca z przebywający w obozie będzie mógł korzystać z koszuli, do której trzeba tylko przyszyć guziki? Czy powodzianin zdobędzie brakujący kabel do kuchenki elektrycznej? Jaką wartość dla dziecka w szkole na Litwie ma tylko drugi tom powieści lub komputer bez dysku?

Określenie „zmuszony do korzystania z cudzej pomocy” nie zostało użyte przypadkiem. Naturalnym dążeniem każdego człowieka jest żyć tak, aby samemu sobie radzić z problemami. Są jednak sytuacje, kiedy ludzie niezależnie od tego jakby byli zaradni i zapobiegliwi – nie poradzą sobie. Do takich sytuacji należą wojny, klęski żywiołowe, choroba czy niezawiniona bieda. Zdarzają się one wszędzie i każdego mogą dotyczyć.

Wszyscy to wiedzą, a jednak gdy takie doświadczenie ma miejsce powoduje ogromny stres i upokorzenie.

Gdzie PAH pomaga?

Afganistan Afganistan jest jednym z krajów, w których brak dostępu do czystej wody pitnej stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców. Dla większości wiosek jedynym źródłem bezpiecznej dla zdrowia i życia wody pozostają studnie głębinowe. Wysoki koszt wykonania tych studni uniemożliwia władzom prowincji stworzenie nowych miejsc dostępu do wody. Zakładając w 2002 roku w Afganistanie misję Polskiej Akcji Humanitarnej chcieliśmy poprawić warunki życia miejscowej ludności.

W 2006 roku w prowincji Kapisa wybudowaliśmy 9 ujęć wody, wraz z niezbędną do jej dystrybucji infrastrukturą. Lokalizacje studni zostały wybrane po konsultacjach z miejscową społecznością i władzami prowincji. W wyniku tych rozmów zdecydowaliśmy o budowie studni przy akademikach Uniwersytetu Albiruni, przy szkole podstawowej dla dziewczynek Ghafar Kheil, przy szkole dla chłopców Meer Masjidi oraz szkołach w Koko-Kheil, Tai-Pushta Jamal Agha i Qala Sarah. Powstały 3 studnie we wsi Mulach Khalil. Dzięki temu, prawie 10 tysięcy mieszkańców sześciu wiosek w prowincji Kapisa uzyskało dostęp do bezpiecznej, czystej wody.

Z początkiem maja 2008 roku rozpoczęliśmy kolejny program wodny w Afganistanie, realizowany z dotacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach „Pomocy zagranicznej 2008”. Projekt „Zapewnienie dostępu do wody pitnej zagrożonym grupom społecznym w prowincji Kapisa w Afganistanie” zakłada wywiercenie kolejnych 5 studni, z których będzie korzystać ok. 7400 dzieci i 160 nauczycieli z 5 szkól, a także ok. 100 pacjentów ośrodka zdrowia dziennie. Planujemy też budowę 3 systemów dystrybucji wody, w tym jednego zasilanego energią słoneczną. Aby zwiększyć świadomość ludności w zakresie higieny i oszczędnego gospodarowania wodą będziemy prowadzić specjalne szkolenia dla szkół zaangażowanych w projekt.

PAH pomaga

123

Autonomia Palestyńska W ciągu ostatnich lat zaopatrzenie w wodę pitną i techniczną mieszkańców obszarów miejskich i wiejskich południowej części Zachodniego Brzegu Jordanu znacznie się pogorszyło. Na obszarach wiejskich znacząca część ludności ma dostęp do wody jedynie z cystern. Wadą tej metody dystrybucji są rosnące jej koszty oraz nieregularność dostaw, spowodowane izraelską blokadą dróg. Celem misji w Autonomii Palestyńskiej jest między innymi rozbudowa sieci wodociągowej, poszerzenie świadomości i poczucia odpowiedzialności beneficjentów naszych programów oraz poprawa warunków sanitarnych w trzech szkołach średnich: jednej dla chłopców i dwóch dla dziewcząt, zlokalizowanych z dystrykcie Betlejem (Zachodni Brzeg).

W 2006 roku wybudowaliśmy 5300 metrów rurociągu dostarczającego wodę pitną do dzielnic miasta Idhna. Korzysta z niego 3 tysiące osób. Poza tym przeprowadziliśmy szkolenia dla przedstawicieli lokalnej społeczności. Tematyka zajęć obejmowała zagadnienia związane z zaopatrzeniem w wodę, konstrukcją instalacji, konserwacją i renowacją sieci wodociągowych, minimalizowaniem zużycia wody i oszczędnym gospodarowaniem wodą na poziomie gospodarstw domowych. W realizację szkoleń włączyły się miejscowe organizacje pozarządowe i rada miasta.

W objętych naszym programem szkołach wybudowaliśmy zbiorniki służące do zbierania wody deszczowej i stacje oczyszczania „szarej wody”. Pozyskiwane ilości wody deszczowej wystarczają, aby zapewnić uczniom i nauczycielom stały dostęp do wody pitnej. Wybudowanie systemów filtrujących „szarą wodę” umożliwiło nawadnianie terenów zielonych wokół placówek edukacyjnych i kształtowanie zielonej i bezpiecznej przestrzeni rekreacyjnej. Ponadto przeprowadziliśmy szkolenia mające na celu poszerzenie świadomości uczniów klas starszych w kwestii ochrony środowiska i racjonalnego eksploatowania zasobów wodnych. Aktualnie pracujemy nad kolejnym projektem wodnym w dystrykcie Betlejem, w ramach którego szkoły w miejscowościach Farahat, Al-Rashaida i Beit Jala zostaną wyposażone w zbiorniki na wodę i nowe toalety, w tym toaletę dla niepełnosprawnych. Przygotowaliśmy również kampanię edukacyjną poświęconą oszczędnemu korzystaniu z wody. W ostatniej fazie znajdują się przygotowania do projektu budowy punktu dystrybucji wody w miejscowości Yassid w pobliżu Nablusu, dotąd pozbawionej zupełnie dostępu do wody.

Sudan i Południowy Darfur Sudan jest kolejnym krajem, gdzie chcemy przyczynić się do rozwiązania kryzysu, budując trwałe i wydajne ujęcia wody. Powstała w 2006 roku misja Polskiej Akcji Humanitarnej w Sudanie Południowym realizuje projekty, których celem jest zapewnienie lokalnej ludności dostępu do wody i źródeł pożywienia.

W ramach pierwszego projektu wodnego PAH na kontynencie afrykańskim, dzięki pozytywnemu odzewowi tysięcy Polaków, którzy wsparli Kampanię Wodną, udało nam się wywiercić osiem studni. Zaopatrzyły one w wodę ponad 8000 mieszkańców wiosek okalających miasto Bor. W 2007 roku, dzięki środkom przekazanym przez MSZ Polska Pomoc, wybudowaliśmy 20 studni w obozach wokół miasta El-Geneina i dystrykcie Mornii w Darfurze Zachodnim. Studnie dostarczają wodę pitną dla ponad 21 tysięcy ludzi. Podobnie, jak czynimy to w Autonomii Palestyńskiej i w Afganistanie, również tu prowadzimy warsztaty na temat pokojowego zarządzania dobrem wspólnym i rozwiązywania konfliktów oraz propagowania higieny.

124

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Beata Guzowska, Joanna Żepielska

Afganistan Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla nauczania zintegrowanego

Informacja o scenariuszu Dzieci rozpoczynające naukę w szkole podstawowej zazwyczaj znają tylko swoje najbliższe środowisko, słabo rozumieją pojęcie państwa i narodu. Mimo to warto, zaspokajając naturalną ciekawość dzieci, nauczać je o innych krajach. Słowo „Afganistan” na pewno wiele z nich już słyszało, tak dużo przecież mówi się o tym kraju w mediach.

Afganistan, jak każde inne państwo, zamieszkują ludzie mający różne zawody, zdolności i zainteresowania.

Przed wojną kwitła tam sztuka i kultura. Niestety bardzo niewiele o tym wiemy. Warto zapobiegać utrwalaniu się błędnego obrazu i już w początkowych klasach kształtować prawdziwy wizerunek dalekich krajów, takich jak Afganistan.

Polska Akcja Humanitarna e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– skutki wojny dla dzieci i szkolnictwa w Afganistanie – znaczenie nauki – praca dzieci

Cele zajęć:

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – wymieniać podstawowe informacje o Afganistanie – objaśniać znaczenie nauki dla dzieci – tłumaczyć dlaczego dzieci w Afganistanie pracują

Metody i techniki pracy

– praca z tekstem – rysowanie – dyskusja – praca z mapą

Kluczowe pojęcia

– Afganistan – nauka – praca dzieci

Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

Środki dydaktyczne mapa świata, flaga Polski, flaga Afganistanu, kredki, kartki formatu A4 do rysowania Literatura

PAH pomaga

J. Danecki, „Kultura i sztuka islamu”, Elipsa, Warszawa 2003

125

W. Jagielski „Reżim Talibów pada. Czy zwycięzcy będą potrafili się porozumieć? Gazeta Wyborcza, 17-18.11.2001 R. Sikorski „Prochy świętych. Afganistan – czas wojny”, Warszawa 2002

S. Żygulski „Sztuka perska” Wydawnictwo DIG 2002

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

3 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

7 min.

Mapa świata, flaga Pol2. Zaczynamy podróż a. Powiadom uczniów, że za chwilę odbędą podróż ski, flaga Afganistanu do Afganistanu. b. Poproś uczniów, aby wskazali na mapie Polskę, a następnie pokaż gdzie leży Afganistan. c. W odpowiednich miejscach na mapie przyklejcie flagi Polski i Afganistanu. d. Powiedz uczniom, że ludzie w Afganistanie używają ponad dwudziestu języków. Najwięcej ludzi mówi w językach dari i paszto.

20-30 min. 3. Historie dzieci z Afganistanu a. Powiedz uczniom, że jesteście już w Afganistanie i należy przestawić wskazówki zegarka o trzy i pół godziny do przodu. b. Wspomnij uczniom o kilku ciekawych rzeczach związanych z Afganistanem. c. Opowiedz uczniom o wojnach i zniszczeniach, które są nadal odczuwalne. d. W zależności od poziomu klasy przeczytaj uczniom lub daj im do samodzielnego przeczytania relację Mużgan i rozmowę z Samirą. e. Zapytaj uczniów dlaczego Mużgan musi pracować? Czy jest bezpiecznie chodzić samemu po ulicy? Dlaczego Samira musi chodzić tak daleko po drewno? f. Powiedz uczniom, że trudne warunki życia powodują, że bardzo dużo dzieci nie chodzi do szkoły lub przestaje chodzić po krótkim czasie.

Dużo dzieci w Afganistanie nie może się uczyć, ponieważ szkoły zostały zniszczone podczas walk.

Uwaga!

126

Materiały

Materiał pomocniczy nr 1 – Szkoła w prowincji Kapisa Materiał pomocniczy nr 2 – relacja Mużgan Materiał pomocniczy nr 3 – Rozmowa z Samirą

Uwagi

W klasie III można poprosić uczniów o samodzielne odnalezienie Afganistanu i porównanie ukształtowania powierzchni terenu Polski i Afganistanu.

Materiały pomocnicze znajdziesz na końcu scenariusza zajęć Ciekawe rzeczy o Afganistanie: Góry Hindukusz należą do najwyższych gór świata; powierzchnia Afganistanu jest dwa razy większa od Polski.

Jeżeli uczniowie czytają sami, podziel klasy na dwie równe grupy. Jedna grupa dostaje do przeczytania relację Mużgan, a druga rozmowę z Samirą.

Zadaniem uczniów będzie opowiedzenie sobie nawzajem własnymi słowami tego co przeczytali.

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

15-20 min. 4. Dlaczego Ghulam chodzi do szkoły?

Materiał pomocniczy a. Przeczytaj uczniom relację Ghulama. nr 4 – Relacja Ghulama b. Zapytaj uczniów dlaczego dla Ghulama nauka jest tak bardzo ważna. Co Ghulam chce osiągnąć? c. Co będzie oznaczać dla Afganistanu jeśli więcej dzieci będzie chodziło do szkoły? d. Zapytaj uczniów dlaczego oni chodzą do szkoły?

Co jest dla nich ważne?

10-15 min. 5. Co możemy zrobić? a. Zapytaj uczniów, co każdy z nich może zrobić, aby pomóc dzieciom w Afganistanie. b. Młodszym uczniom możesz zaproponować pomalowanie afgańskiego dywanu. c. Starszym uczniom możesz zaproponować, żeby narysowali to, co chcą przekazać dzieciom w Afganistanie.

Materiał pomocniczy nr 5 – Propozycja kolorowanki Afgański dywan

10 min.

Materiał pomocniczy nr 6 – Gry i zabawy

6. Zakończenie a. Opowiedz uczniom jak bawią się Afgańskie dzieci. b. Część zabaw możecie wykorzystać podczas przerwy miedzy lekcjami.

W starszych klasach uczniowie mogą sami przeczytać relację Ghulama.

Tekst należy omówić, zwracając szczególną uwagę na to, że dzieci w Afganistanie często nie chodzą do szkoły, ponieważ nie ma wystarczająco dużo szkół dla wszystkich.

Kartki formatu A4 do rysowania, kredki, flamastry, kolorowe markery

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Szkoła w prowincji Kapisa Sytuacja na obszarach wiejskich Afganistanu jest wyjątkowo trudna, gdyż rzadko dociera tam pomoc zagraniczna. W 2005 r. Polska Akcja Humanitarna (PAH) rozpoczęła budowę szkoły w prowincji Kapisa. Kapisa jest górską prowincją, położoną na północny-wschód od Kabulu. Około 95% jej mieszkańców zasiedla tereny wiejskie leżące na wysokości około 2000 m n.p.m. W wyniku działań wojennych niemal wszystkie szkoły zostały zniszczone. W dystrykcie Mahmud Raqi, gdzie PAH odbudował szkołę Mawlana Muchammad Sediq Shahid działa obecnie pięć gimnazjów, ale jedynie dwie spośród pięciu szkół w dystrykcie posiadają budynki. Pozostałe zaś funkcjonują w namiotach. Niestety, przez większą część roku pogoda nie pozwala na prowadzenie zajęć w namiotach. Powszechne są duże opady, silny wiatr oraz niskie temperatury połączone z dużymi opadami śniegu w porze jesienno-zimowej. Z tego powodu dzieci ze szkoły Mawlana Muchammad Sediq Shahid uczą się w namiotach tylko przez kilka miesięcy w roku. W pozostałych okresach szuka się dla szkół pomieszczeń zastępczych w budynkach murowanych. Każda odbudowana szkoła pozwala kontynuować naukę uczniom niezależnie od warunków pogodowych.

Materiał pomocniczy nr 2 – Relacja Mużgan Mużgan, 9 lat, Kabul Mieszkam w Kabulu, ale urodziłam się w Kapisie. Podczas wojny moi rodzicie zabrali nas do innego kraju – Pakistanu. Byliśmy tam cztery lata. Wróciliśmy po wojnie do Afganistanu, ale nie do swojego domu, tylko do Kabulu. Tu nie mamy swojego domu, tylko wynajmujemy mieszkanie. Mieszkamy w Kabulu już trzy lata.

Mój tata umarł, a mama opiekuje się domem. Mam jeszcze dwie siostry i sześciu braci. Najstarsza siostra wyszła za mąż. Pozostali chodzą do szkoły i pracują, tak jak ja. Mam 9 lat i chodzę do trzeciej klasy. Kiedy dorosnę będę nauczycielką albo lekarką.

PAH pomaga

127

Bardzo lubię lekcje języka dari. Lubię się też bawić skacząc przez linę. Po lekcjach sprzedaję na ulicy, gumy do żucia i czasopisma póki nie zrobi się ciemno. Podczas wakacji pracuję przez cały dzień. Rano przed wyjściem z domu jem śniadanie. Potem wieczorem zjadam kolację. W dzień mam ze sobą kawałek chleba i jak zgłodnieję to go jem. W ciągu dnia mogę zarobić do 50 afgani (3 zł i 70 groszy). Kiedy wracam do domu, daję mamie pieniądze.

Zanotował Bogusław Dulian, PAH

Materiał pomocniczy nr 3 – Rozmowa z Samirą Samira nosi drewno na opał.

Dolina Pandższiru, 4 grudnia 2005 r.

Samira, 11 lat – Skąd nosicie to drewno?

– Wycinamy drzewka rosnące na zboczu wąwozu.

– Robicie to codziennie?

– Nie, raz w tygodniu.

– Po co to nosicie?

– Na opał.

– Jak daleko musicie nosić ten ciężar?

– Trzy godziny w jedną stronę.

– Co robią twoi rodzice?

– Ojciec rąbie kamienie i nosi je na sprzedaż, a matka jest w domu.

– Masz rodzeństwo?

– Tak, trzy siostry i jednego brata.

– Chodzisz do szkoły?

– Do drugiej klasy. Czy możemy już iść? Jesteśmy bardzo zmęczeni.

– Dziękuję. Do widzenia.

Rozmawiał Bogusław Dulian, PAH Materiał pomocniczy nr 4 – Relacja Ghulama Ghulam Hazrat, 10 lat, sierociniec Allahudin, Kabul Mieszkam w Kabulu, ale urodziłem się na południu Afganistanu w Najrob. Mój język nazywa się dari. Po śmierci ojca dziadkowie zaopiekowali się mamą, mną i moim rodzeństwem. Brat i ja byliśmy pastuchami.

Wtedy wujek zabrał nas do stolicy. Wierzył, że tam nam będzie lepiej. W tym czasie ja i mój młodszy brat Mucheb nie chodziliśmy do szkoły, tylko całe dnie spędzaliśmy na ulicy, nic nie robiąc.

Pewnego dnia sąsiad powiedział matce, żeby przyprowadziła nas do sierocińca Allachudin, że będziemy mogli się tu uczyć i mieć opiekę. Widuję mamę co dwa tygodnie. Wtedy z nią w domu rozmawiam, a matka sprawdza mi lekcje.

Jestem w czwartej klasie. Lubię szkołę. Wszystkie przedmioty mi się podobają, najbardziej lubię lekcje dari i matematykę. Chciałbym zostać menadżerem. Żeby zostać menadżerem trzeba pozdawać najlepiej wszystkie egzaminy i zostać uznanym za najlepszego. Jeśli mi się nie uda, to będę lekarzem. Jako lekarz będę mógł pomagać potrzebującym w całym kraju. Teraz coraz więcej dzieci będzie się uczyć i będzie coraz więcej lekarzy.

Zanotowali: Anna Boniewicz i Piotr Szczepaniak, PAH

128

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Materiał pomocniczy nr 5 – Propozycja kolorowanki Afgański dywan

PAH pomaga

129

Materiał pomocniczy nr 6 – Gry i zabawy Latawce – puszczanie latawców jest jedną z popularniejszych zabaw dzieci w Kabulu, szczególnie kilku– kilunastoletnich. Nie ma żadnych reguł tej zabawy, chociaż czasami, bardziej złośliwi chłopcy plączą sznurki latawców przeciwnikom i potem przecinają je gwałtownym pociągnięciem.

Hata Kon En Gina Kon (zapis fonetyczny) – dzieci dzielą się na dwie drużyny, drużyny tworzą kółka. Jak przedstawiciele jednej drużyny złapią kogoś z drugiej drużyny, to wciągają go do kółka. Istnieje jednak możliwość uratowania osoby wciągniętej do kółka.

Sang Puta Kon (zapis fonetyczny) – polega na tym, że jedna osoba chowa jakiś przedmiot, a pozostałe muszą zgadnąć, gdzie to jest.

Dah Sza Kon (zapis fonetyczny) – grupa dzieci odlicza do 100. To dziecko, na które wypadnie 100, ściga wszystkie pozostałe. Kiedy uda mu się złapać wszystkie dzieci, odliczanie zaczyna się od nowa i następne dziecko zostaje berkiem.

130

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Małgorzata Rokicińska, Joanna Żepielska

Sudan czeka na pomoc Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla klas 4-6 szkoły podstawowej

Informacja o scenariuszu Polska Akcja Humanitarna prowadzi misję w Sudanie Południowym od sierpnia 2006 roku. Na co dzień obserwujemy dramatyczne sytuacje związane z brakiem wody, pożywienia czy sporami o ziemię. Statystyki prowadzone przez międzynarodowe instytucje jednoznacznie wskazują, że w wielu kategoriach region klasyfikuje się na szczycie niechlubnych rankingów. Jedynie 25-30% dzieci ma dostęp do edukacji, niecałe 40% ma dostęp do wody pitnej, a śmiertelność kobiet przy porodach jest najwyższa na świecie (2037 na 100 000 porodów). Nie ulega wątpliwości, że Sudan Południowy to dzisiaj jeden z najmniej rozwiniętych regionów świata.

Ogromne nadzieje miejscowej ludności na rozwój regionu, związane z umową pokojową pozostają w dalszym ciągu niezrealizowane. Rosnąca frustracja wśród mieszkańców Sudanu powoduje narastanie wewnętrznych konfliktów pomiędzy różnymi grupami etnicznymi. Coraz częściej sięgają po przemoc w celu ich rozwiązania.

Mimo ogromnego postępu i wielu zmian, które dokonały się w Sudanie od czasu podpisania umowy pokojowej, Sudańczycy ciągle potrzebują pomocy w odbudowie swojego nowego państwa.

Polska Akcja Humanitarna e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

Główne zagadnienia zajęć

– lokalizacja Sudanu na mapie świata – konwencja o prawach dziecka – jak pomagać – otwartość i solidarność

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – wskazywać na mapie kontynent afrykański i państwo Sudan – tłumaczyć w jaki sposób jego postawa może wzmocnić działania osób niosących pomoc humanitarną – podejmować działania na rzecz Sudanu w środowisku lokalnym

Metody i techniki pracy

– praca z mapą – praca w małych grupach – rozmowa nauczająca

Kluczowe pojęcia

– prawa dziecka – pomoc humanitarna

Środki dydaktyczne Mapa świata, polityczna mapa Afryki, flaga i godło Sudanu, arkusze szarego papieru, kolorowe markery, małe samoprzylepne karteczki (tzw. Post-it), papierowa taśma malarska PAH pomaga

131

Czas

90 minut

Literatura

http://ec.europa.eu/echo/information/library/darfur_fr.htm (galeria zdjęć)

http://www.unic.un.org.pl/sudan/

http://www.darfur.pl/

http://darfur.blox.pl/html

http://www.pah.org.pl/53238.html

http://www.pomagamy.pl/

http://www.sppah.org.pl/

http://www.wodapitna.pl/pomoc/kropla

http://pl.wikipedia.org/wiki/Darfur

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

10 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

15 min.

2. Symbole narodowe Sudanu a. Pokaż uczniom flagę i godło Sudanu i zapytaj czy wiedzą jaki kraj ma takie symbole narodowe. b. Umieść flagę i godło Sudanu w widocznym miejscu. Obok symboli umieść napis Sudan. c. Odnajdź na mapie wspólnie z uczniami Sudan. d. Porozmawiaj z uczniami o symbolach narodowych Sudanu, wyjaśnij kiedy został przyjęty wzór flagi, opowiedz co symbolizuje godło.

20 min.

Uwaga!

132

3. Życie codzienne w Sudanie a. Przedstaw uczniom realia codziennego życia w Sudanie. b. Podziel uczniów na małe grupy. c. Poproś uczniów, aby na arkuszach szarego papieru napisali, jakie prawa dziecka nie są przestrzegane w Sudanie; rozdaj każdej grupie Katalog Praw Dziecka. d. Poproś uczniów o przedstawienie na forum klasy tego, czego dopracowali się w małych grupach.

Materiały

Uwagi

Flaga Sudanu, Godło Sudanu, mapa świata,

Flagę i Godło Sudanu znajdziesz w internecie.

Materiał pomocniczy nr 1 – Flaga Sudanu (informacje) Materiał pomocniczy nr 2 – Godło Sudanu (informacje) Mapa świata, polityczna mapa Afryki Materiał pomocniczy nr 3 – Propozycje podziału na małe grupy Materiał pomocniczy nr 4 – Katalog Praw Dziecka Kolorowe markery, papierowa taśma malarska do zawieszenia plakatów, arkusze szarego papieru

Realia życia w Sudanie możesz przedstawić uczniom na podstawie materiału dodatkowego dla nauczyciela, który znajduje się na końcu scenariusza oraz informacji z Internetu.

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

30 min.

15 min.

4. Jak mogę pomóc? a. Zapytaj uczniów czy młodzi ludzie w ich wieku mogą pomóc swoim rówieśnikom w Sudanie. b. Rozdaj uczniom małe samoprzylepne karteczki i poproś, aby zapisali na nich wszystkie pomysły dotyczące pomagania ich rówieśnikom w Sudanie. c. Poproś uczniów, aby swoje karteczki przykleili na arkuszu szarego papieru. d. Uporządkujcie dywanik pomysłów. e. Porozmawiaj z uczniami o ich pomysłach: które z nich są możliwe do zrealizowania, a które uczniowie uznają za niepoważne.

5. My dla Sudanu w środowisku lokalnym a. Podsumuj zajęcia wskazaniem uczniom możliwości podjęcia działania w środowisku lokalnym na rzecz pomocy Sudanowi. b. Poproś uczniów o podzielenie się z rodzicami uzyskanymi podczas lekcji informacjami, zachęć do wspólnego odwiedzenia stron internetowych. c. Pokaż co można kupić w Sklepiku Przyjaciół PAH, omów krótko cel, na jaki Polska Akcja Humanitarna przeznaczy pieniądze za zakupione produkty : koszulki, opaski wodne, krople PAH.

papierowa taśma malarska, arkusz szarego papieru, małe samoprzylepne karteczki (tzw. Post-it)

W przypadku małych samoprzylepnych karteczek poproś uczniów, aby jeden pomysł zapisywali na jednej karteczce.

Po przyklejeniu karteczek na arkusz szarego papieru powstanie dywanik pomysłów.

Jeżeli masz dostęp do Internetu wykorzystaj to, aby pokazać uczniom jak szukać informacji o pomocy dla Sudanu w Internecie, wejdź na stronę PAH, zaprezentuj Kampanię Wodną, pokaż produkty dostępne w sklepiku. http://www.sppah.org.pl/ http://www.wodapitna. pl/pomoc/kropla

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Flaga Sudanu (informacje) Flaga Sudanu – prostokąt podzielony na trzy poziome pasy: czerwony, biały i czarny, z zielonym trójkątem z lewej strony. Wzór flagi Sudanu został przyjęty 20 maja 1970 roku.

Materiał pomocniczy nr 2 – Godło Sudanu (informacje) Godło Sudanu powstało w 1969 r. Przedstawia ptaka gatunku sekretarz niosącego tarczę z czasów Mahdiego z Sudanu. Na godle widnieją dwie wstęgi – na górnej napisane jest motto Sudanu: Al-nasr lana (Zwycięstwo jest nasze), na drugiej widnieje oficjalna nazwa Sudanu: Jumhuriyat as-Sudan (Republika Sudanu).

Sekretarz został wybrany jako symbol, aby odróżnić godło Sudanu od innych arabskich godeł zawierających ptaki (np. godło Egiptu). Godło sprzed 1969 przedstawiało nosorożca i dwie palmy.

Materiał pomocniczy nr 3 – Propozycje podziału na małe grupy – Odlicz 1, 2, 3; 1, 2, 3... Osoby z numerem 1 idą w jeden kąt sali, osoby z numerem 2 idą w drugi kąt sali itd.

– Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna, rozdajemy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki. Prosimy, aby każdy napisał na karteczce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

– …… A tutaj, Nauczycielu, jest miejsce na twoje pomysły!

PAH pomaga

133

Materiał Pomocniczy nr 4 – Katalog Praw Dziecka

KATALOG PRAW DZIECKA Prawa dziecka można sklasyfikować jako prawa i wolności osobiste, socjalne, kulturalne i polityczne: Prawa i wolności osobiste – prawo do życia i rozwoju, – prawo do tożsamości i identyfikacji (nazwisko, imię, obywatelstwo, wiedza o własnym pochodzeniu), – prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania, – prawo do wyrażania własnych poglądów i występowania w sprawach dotyczących dziecka, w postępowaniu administracyjnym i sądowym, – prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi, – prawo do wolności od przemocy fizycznej lub psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych i wszelkiego okrucieństwa, – prawo nierekrutowania do wojska poniżej 15 roku życia.

Prawa socjalne – prawo do odpowiedniego standardu życia, – prawo do ochrony zdrowia, – prawo do zabezpieczenia socjalnego, – prawo do wypoczynku i czasu wolnego.

Prawa kulturalne – prawo do nauki, – prawo do korzystania z dóbr kultury, – prawo do informacji, – prawo do znajomości swoich praw.

Prawa polityczne – prawo stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych.

134

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Paulina Szczygieł, Joanna Żepielska

Sytuacja wodno-sanitarna w Autonomii Palestyńskiej Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla gimnazjum

Informacja o scenariuszu W ciągu ostatnich lat zaopatrzenie w wodę pitną i techniczną mieszkańców obszarów miejskich i wiejskich południowej części Zachodniego Brzegu Jordanu znacznie się pogorszyło. Na obszarach wiejskich znacząca część ludności ma dostęp do wody jedynie za pośrednictwem cystern. Wadą tej metody dystrybucji są rosnące jej koszty oraz nieregularność dostaw, spowodowane izraelską blokadą dróg. W czasie zajęć uczniowie poznają problemy mieszkańców Autonomii Palestyńskiej związane z brakiem dostępu do wody pitnej i brakiem urządzeń wodno-kanalizacyjnych. Na podstawie opisu działań prowadzonych w tym regionie przez Polską Akcję Humanitarną dowiedzą się, jakie rozwiązania problemu mogą być zastosowane.

Polska Akcja Humanitarna e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

Główne zagadnienia zajęć

– sytuacja wodno-sanitarna w Autonomii Palestyńskiej – brak dostępu do wody pitnej

Cele zajęć:

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – wskazywać na mapie region Autonomii Palestyńskiej – wymieniać zagrożenia związane z brakiem dostępu do wody pitnej – tłumaczyć, jakie rozwiązania można zastosować, aby usprawnić sieć wodno-kanalizacyjną – wymieniać zalety związane z wykorzystaniem wody deszczowej

Metody i techniki pracy

– praca w małych grupach – praca z tekstem – praca z mapą

Kluczowe pojęcia

– sieć wodno-kanalizacyjna – zbiornik na wodę deszczową – Autonomia Palestyńska

Środki dydaktyczne Mapa polityczna świata, kolorowe markery, papierowa taśma malarska, duże arkusze szarego papieru PAH pomaga

135

Czas

90 minut

Literatura Uroczyste przekazanie trzech zbiorników szkołom http://www.pah.org. pl/uroczyste_przekazanie_trzech_zbiornikow_szkolom,aktualnosci_palestyna. html Kampania „Zbieram Wodę”. Materiały do globalnej edukacji rozwojowej, Polska Akcja Humanitarna, Toruń 2008 http://www.pah.org.pl/pomoc_humanitarna,misja_w_palestynie.html Praca domowa Przed zajęciami poproś uczniów, aby odnaleźli w internecie lub w bibliotece podstawowe informacje na temat Autonomii Palestyńskiej (położenie, sytuacja polityczna, gospodarcza, społeczna, itp.).

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

5 min.

1. Podaj uczniom temat zajęć.

15 min.

2. Podstawowe informacje a. Poproś uczniów o wskazanie na mapie świata obszaru Autonomii Palestyńskiej. b. Poproś uczniów, aby zaprezentowali, czego się dowiedzieli o Autonomii Palestyńskiej.

Mapa polityczna świata Wypowiedzi uczniów możesz uzupełnić. Patrz materiał pomocniczy nr 1.

30 min

3. Sytuacja wodno-sanitarna w Autonomii Palestyńskiej a. Podziel uczniów na trzy grupy. b. Poproś, by każda grupa wyznaczyła sekretarza, którego zadaniem będzie zrelacjonowanie pracy grupy. c. Uczniowie otrzymują tekst dotyczący sytuacji wodno – sanitarnej na terenie Autonomii Palestyńskiej. d. Poproś o przeczytanie tekstu i udzielenie odpowiedzi na pytania w postaci plakatu. e. U czniowie prezentują swoje prace – każda grupa omawia jedno zagadnienie. f. Uczniowie z pozostałych grup mogą uzupełniać odpowiedzi kolegów z innych grup.

Kolorowe markery, duże arkusze szarego papieru, papierowa taśma malarska

Uwaga!

136

Materiały

Materiał pomocniczy nr 2 – propozycje podziału na małe grupy Materiał pomocniczy nr 3 – Sytuacja wodno – sanitarna w Autonomii Palestyńskiej

Uwagi

Grupy pracują z tym samym tekstem.

Pytania do opracowania: 1) Z jakimi problemami borykają się mieszkańcy Autonomii Palestyńskiej?

2) Jakie zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi wiążą się z brakiem dostępu do wody pitnej oraz brakiem urządzeń sanitarnych? 3) Jakie sposoby rozwiązania problemu wodno-sanitarnego w Autonomii Palestyńskiej zostały zastosowane?

Teraz możesz zrobić przerwę w zajęciach. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

30 min.

4. Jak poprawić warunki wodno-sanitarne? a. Podziel klasę na trzy grupy. b. Grupy losują zadania do wykonania. c. Uczniowie przedstawiają rezultaty pracy w grupach.

Kolorowe markery, duże arkusze szarego papieru, papierowa taśma malarska

Postaraj się, aby uczniowie pracowali w innych grupach niż podczas pierwszego ćwiczenia.

Materiał pomocniczy nr 4 – Polecenia do losowania dla małych grup 10 min.

Na zakończenie poproś uczniów by powiedzieli, jakiej najważniejszej ich zdaniem rzeczy dowiedzieli się podczas zajęć.

Materiały pomocnicze: Materiał pomocniczy nr 1 – Informacje o Autonomii Palestyńskiej Autonomia Palestyńska jest tymczasową strukturą administracyjną, zarządzającą obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu, znanych łącznie pod nazwą Palestyny.

Powszechnie stosowana w Polsce nazwa Autonomia Palestyńska nie odpowiada dokładnie nazwie oficjalnej, której tłumaczenie to Palestyńskie Władze Narodowe. Dodatkowo, termin Autonomia Palestyńska jest powszechnie w Polsce utożsamiany z państwem palestyńskim jako terytorium składającym się ze Strefy Gazy i części Zachodniego Brzegu. Jest to błąd – Państwo Palestyna i Autonomia Palestyńska to dwie różne rzeczy. Państwo Palestyna zostało proklamowane w listopadzie 1988 roku w Algierze przez Palestyńską Radę Narodową. Nie posiada jednak suwerenności nad żadnym obszarem i nie jest państwem w myśl prawa międzynarodowego. Istniejące organy Autonomii Palestyńskiej nie są organami państwa palestyńskiego, choć zasady procesu pokojowego przewidują, że tak docelowo ma się stać.

Autonomia Palestyńska została ustanowiona w 1994 roku w wyniku porozumień z Oslo, na okres 5 lat – do czasu ostatecznego porozumienia pokojowego. Porozumienie nie zostało jednak zawarte, a tymczasowe władze rządzą do tej pory. W gestii władz palestyńskich znajdują się obszary A i B Palestyny.

Na skutek nacisków społeczności międzynarodowej, w szczególności krajów arabskich, terytoria te podzielono na obszary o różnym statusie: – status A – tereny pod kontrolą palestyńską: Strefa Gazy, kilka większych miast na Zachodnim Brzegu, – status B – tereny pod kontrolą mieszaną: Palestyńczycy sprawują tam władzę, ale kontrolę wojskową sprawuje armia izraelska, – status C – tereny pod kontrolą izraelską: obejmują kolonie żydowskie, drogi dojazdowe do nich oraz punkty strategiczne (np. wzgórza, źródła wody).

Ludność żydowska zamieszkała na terenach administrowanych przez Palestyńską Władzę Narodową jest w głównej mierze skupiona w osiedlach żydowskich zakładanych przez osadników żydowskich, a chronionych przez armię Izraela. W 2005 r. rząd Izraela podjął decyzję o wycofaniu się ze Strefy Gazy i przeprowadzono ewakuację osiedli żydowskich. Osiedla nadal znajdują się na terenach Zachodniego Brzegu. Są one połączone z terytorium Izraela drogami, chronionymi przez Izraelskich żołnierzy. Palestyńczycy mają ograniczony dostęp do dróg, co ogranicza możliwości poruszania się po ich własnym terytorium.

Terytoria Autonomii Palestyńskiej zostały oddzielone od Izraela murem, wybudowanym na zlecenie rządu Izraela. Mur został wybudowany z zamiarem ochrony ludności Izraela przed potencjalnymi zamachowcami,

PAH pomaga

137

wywodzącymi się spośród organizacji terrorystycznych. Mur oddzielił wielu Palestyńczyków od ich rodzin, źródeł dochodu, szkół. Wybudowanie muru spowodowało pogorszenie sytuacji gospodarczej Palestyny i ogromny wzrost poziomu bezrobocia. Ruch Palestyńczyków na kontrolowanych przez izraelskich żołnierzy przejściach granicznych jest utrudniony, ponieważ nie daje Palestyńczykom możliwości swobodnego przemieszczania się na terytoria oddzielone przez mur. Do strefy Gazy z Izraela prowadzi tylko 1 przejście graniczne, ruch przez nie jest bardzo ograniczony. Na przykład Palestyński biznesmen chcąc dostać się z Gazy do Ramallah, miasta będącego siedzibą Władz Palestyny, musi pokonać drogę ze Strefy Gazy przejściem granicznym do Egiptu, następnie dostać się do Jordanii i z Jordanii przejściem granicznym do Zachodniego Brzegu.

Według raportu Banku Światowego 60% społeczności zamieszkującej Zachodni Brzeg żyje poniżej granicy ubóstwa. W regionie dominują małe gospodarstwa rolne. Budowa muru oddzielającego zwaśnione społeczeństwa powoduje dodatkowe rozdrobnienie własności, a także wzrost bezrobocia, ponieważ Palestyńczycy często znajdowali zatrudnienie na terenach Izraela. Stan gospodarki przekłada się bezpośrednio na stopę życia ludności. PKB spadł o 9%, a dochody ludności – o 30% w stosunku do poziomu z roku 1999.

Stan infrastruktury jest bardzo zły, a w wielu miejscach całkowicie jej brak, pogarsza się kondycja rolnictwa, brakuje środków finansowych na działania dostosowawcze i stymulujące rozwój. Na przeciętnego mieszkańca Autonomii przypadają zaledwie 24 m3 wody w skali roku – ponad 30% mniej niż norma ustalona przez Światową Organizację Zdrowia. Jedynie jedna piąta populacji Zachodniego Brzegu ma dostęp do systemu kanalizacyjnego. Zaledwie kilka największych miast posiada systemy gospodarowania ściekami i oczyszczalnie ścieków. Nierzadko są one przestarzałe, przeciążone. Częste nieszczelności są źródłem zanieczyszczeń lokalnych zasobów wody. Odbija się to znacząco na stanie zdrowia ludności. Obrazuje go między innymi wysoki wskaźnik śmiertelności dzieci poniżej piątego roku życia.

Niski poziom rozwoju infrastruktury wodno-sanitarnej i pogarszający się stan techniczny są szczególnie odczuwalne w zaprojektowanych i wybudowanych ponad 56 lat temu obozach dla uchodźców. Ich nieracjonalna rozbudowa doprowadziła do sytuacji, w której infrastruktura nie jest dostosowana do liczby mieszkańców.

Materiał pomocniczy nr 2 – Propozycje podziału na małe grupy a. D ata urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia. b. J eśli grupa się nie zna, rozdajemy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki (np. w trzech kolorach). Prosimy, aby każdy napisał na kartce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

Materiał pomocniczy nr 3 – Sytuacja wodno-sanitarna w Autonomii Palestyńskiej Przeczytajcie poniższy tekst i odpowiedzcie na pytania: 1) Z jakimi problemami borykają się mieszkańcy Autonomii Palestyńskiej?

2) Jakie zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi wiążą się z brakiem dostępu do wody pitnej oraz brakiem urządzeń sanitarnych?

3) Jakie sposoby rozwiązania problemu zostały zastosowane?

138

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Misja Polskiej Akcji Humanitarnej w Autonomii Palestyńskiej PAH prowadzi stałą misję w Autonomii Palestyńskiej od lipca 2006 roku. Naszym celem jest udzielenie pomocy ludziom, pozbawionym dostępu do wody pitnej i podstawowej infrastruktury sanitarnej oraz dostarczenie narzędzi i wiedzy, dzięki której mogą wyjść z biedy.

Obecnie blisko 60 proc. mieszkańców Zachodniego Brzegu Jordanu żyje poniżej poziomu ubóstwa. Rośnie bezrobocie wśród Palestyńczyków, którzy przed budową muru, znajdowali zatrudnienie na terenie Izraela. Źródłem utrzymania dla lokalnej ludności, nie może być rolnictwo, z powodu dużego rozdrobnienia gospodarstw.

Brakuje również wody pitnej. Na przeciętnego mieszkańca Autonomii przypadają zaledwie 24 m3 sześcienne wody rocznie – to ponad 30 % mniej niż wynosi norma ustalona przez Światową Organizację Zdrowia.

Sytuacje pogarsza zły stan infrastruktury lub jej całkowity brak. Zaledwie jedna piąta populacji ma dostęp do systemu kanalizacyjnego, a kilka największych miast posiada systemy gospodarowania i oczyszczania ścieków. Często są one nieszczelne i zanieczyszczają zasoby wody pitnej, co odbija się na stanie zdrowia miejscowej ludności.

PAH tworzy infrastrukturę Jednym z pierwszych projektów PAH była rozbudowa sieci wodociągowej w miejscowości Idhna w pobliżu Hebronu. Wybudowaliśmy 5300 metrów rurociągu dostarczającego wodę dla 3 tys. osób. Przeprowadziliśmy również szkolenie dla przedstawicieli lokalnej społeczności. Tematyka szkoleń objęła następujące zagadnienia: zaopatrzenie w wodę konstrukcja instalacji konserwacja i renowacja sieci wodociągowych minimalizowanie zużycia wody oszczędne gospodarowanie wodą na poziomie gospodarstw domowych.

Wśród uczestników szkolenia rozdaliśmy materiały informacyjne. Przedsięwzięcie zostało zrealizowane przy udziale miejscowych organizacji pozarządowych i rady miasta.

Z kolei, w położonej 14 km od Hebronu wiosce Nuba wybudowaliśmy główną rurę kanalizacyjną, do której mogły zostać podpięte lokalne domy. Nuba ma teraz dostęp do kanalizacji, a ponad tysiąc mieszkańców, nie musi się obawiać chorób związanych z korzystaniem z wody zanieczyszczonej ściekami. Dodatkowo przeprowadziliśmy szkolenia uczące mieszkańców tego, jak racjonalnie gospodarować wodą.

Nasz największy projekt został zrealizowany w obozach dla uchodźców w miejscowościach Jenin oraz Askar w Nablusie. Obóz Askar nie posiadał systemu odprowadzającego deszczówkę, dlatego był zimą zalewany przez wodę deszczową zmieszaną ze ściekami. PAH zdecydowała się na zbudowanie takiego systemu oraz renowację istniejącej sieci kanalizacyjnej. Część wody deszczowej trafia zbiornika o pojemności 300 m3, z którego następnie nawadniany jest park oraz pobliskie pola. Dodatkowo udało się wybudować ponad 500 metrów rury wodnej, dzięki której mieszkańcy górnej części obozu zyskali dostęp do wody latem (wcześniej z powodu niskiego ciśnienia w sieci często występowały niedobory wody).

W obozie w Jeninie PAH wymieniła i rozbudowała sieć dostarczającą wodę, dzięki czemu ponad 300 domów (ok. 2 tys. osób) otrzymało regularny do niej dostęp. Zmniejszyły się też o 30 % straty wody pitnej, co przyczyniło się do poprawy jej dostępności.

Dodatkowo dla mieszkańców obu obozów przeprowadzono cykl szkoleń na temat higienicznego i racjonalnego korzystania z wody. Projekt przysłużył się ponad 10 tys. mieszkańcom obozu.

Woda dla Betlejem Polska Akcja Humanitarna realizuje również projekty poprawy zaopatrzenia w wodę szkół w dystrykcie Betlejem. W 2006 roku, zostały zbudowane zbiorniki wraz z systemem zbierania wody deszczowej w szkołach średnich dla chłopców w Beit Sahour, Nahalen oraz Al Ubediya. Dodatkowo wybudowano systemy oczyszczania tzw. szarej wody (zużyta woda, nadająca się jeszcze do powtórnego użycia), który zapewnia uczniom

PAH pomaga

139

i nauczycielom stały dostęp do wody pitnej. Wybudowanie systemu umożliwiło także nawadnianie terenów zielonych wokół placówek edukacyjnych. W 2007 roku wybudowano zbiornik na wodę w nowoutworzonym sierocińcu w Betlejem.

Projektom tym towarzyszyły szkolenia, które miały na celu podniesienie świadomości uczniów starszych klas na temat ochrony środowiska i racjonalnego eksploatowania zasobów wodnych.

Materiał pomocniczy nr 4 – Polecenia do losowania dla małych grup Grupa 1. Jesteście redaktorami lokalnej gazety wychodzącej w Autonomii Palestyńskiej. Dostaliście zlecenie od redaktora naczelnego na przygotowanie artykułu lub wywiadu z mieszkańcami, opisującego problemy związane z siecią wodno-kanalizacyjną w miejscowości Al Ubeidyah.

Grupa 2. Jesteście dwiema rodzinami mieszkającymi w sąsiadujących domach z ogródkami. Jedna z rodzin zakończyła właśnie budowę zbiornika na deszczówkę. Przekonajcie swoich sąsiadów o zaletach takiego zbiornika. Przygotujcie scenkę.

Grupa 3. Jesteście pracownikami agencji reklamowej, która dostała zlecenie na opracowanie kampanii zachęcającej do oszczędzania wody. Waszym zadaniem jest wymyślenie hasła kampanii oraz opracowanie plakatu lub pomysłu na spot telewizyjny.

140

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Tadeusz Szczepaniak

Darfur Scenariusz zajęć z edukacji globalnej dla szkoły ponadgimnazjalnej

Informacja o scenariuszu Darfur jest wyrzutem sumienia Zachodu i całego cywilizowanego świata. Od 2003 roku sudańska armia i otwarcie wspierane przez nią bojówki zamordowały tam co najmniej 200 tys. osób – tylko dlatego, że wyznają inną religię niż islam lub pochodzą z innych grup etnicznych. Dwa miliony ludzi zostało wypędzonych z domu, zniszczone zostały setki wiosek.

Podczas tych zajęć staramy się pokazać przyczyny powstania kryzysu w Darfurze, jak również wypracować sposoby rozwiązania zaistniałej sytuacji.

Polska Akcja Humanitarna e-mail: edukacja@pah.org.pl Internet: www.pah.org.pl tel.: (022) 828 88 82, 828 90 98 fax: (022) 831 99 38

Główne zagadnienia zajęć

– Przyczyny powstawania konfliktów i kryzysów humanitarnych – Łamanie praw człowieka podczas kryzysów humanitarnych – Metody rozwiązań kryzysów humanitarnych

Cele zajęć

Po zakończeniu zajęć uczeń powinien – wskazywać na mapie Darfur – objaśniać przyczyny powstania konfliktu w Darfurze – wymieniać podstawowe skutki konfliktu w Darfurze – tłumaczyć sytuację osób prześladowanych

Metody i techniki pracy:

– praca z tekstem – opis przypadku – metaplan – mapa skojarzeń

Kluczowe pojęcia

– kryzys humanitarny – uchodźca, wewnętrzny uchodźca – prawa człowieka

Dział Edukacji Humanitarnej ul. Szpitalna 5/3 00-031 Warszawa

Środki dydaktyczne arkusze szarego papieru, flamastry, kolorowe karteczki, taśma samoprzylepna, klej, polityczna mapa świata Literatura Piotr Trzaskowski, Gwałt narzędziem walki w Darfurze, Gazeta Wyborcza (http://www.gazetawyborcza.pl/1,82310,4250011.html) Piotr Trzaskowski, Żyjemy obok morderców naszych rodzin, Gazeta Wyborcza (http://www.gazetawyborcza.pl/1,82310,4250034.html)

PAH pomaga

141

Przebieg zajęć Czas

Co trzeba zrobić?

Materiały

5 min.

Zapoznaj uczniów z tematem zajęć.

Mapa polityczna świata

5 min.

Poproś uczniów aby spróbowali pokazać Darfur na mapie politycznej Afryki.

Materiał pomocniczy nr 1 – Geneza konfliktu w Sudanie

Przedstaw pokrótce genezę konfliktów w Sudanie.

30 min

Kryzys humanitarny a. Podziel uczniów na 4 grupy. Przedstaw uczniom hasło kryzys humanitarny. b. Poproś uczniów o narysowanie mapy skojarzeń na temat hasła kryzys humanitarny. c. Poproś przedstawicieli grup o przedstawianie wyników pracy na forum klasy.

Uwagi

Materiał pomocniczy nr 2 – Podział na grupy Materiał pomocniczy nr 5 a – Opis metody mapa skojarzeń Arkusze szarego papieru, flamastry Taśma klejąca

Uwaga!

Nauczycielu! W tym miejscu możesz zrobić przerwę prowadzeniu zajęć. Drugą część zajęć możesz poprowadzić na następnej lekcji.

30 min

Jakie prawa człowieka są łamane w Darfurze? a. Uczniowie nadal pracują w tych samych, czterech grupach. b. Rozdaj grupom opis przypadków (teksty Piotra Trzaskowskiego) i poproś o przeczytanie tekstów. c. Przedstaw uczniom zasady metaplanu. d. Poproś uczniów o wykonanie metaplanu na podstawie przeczytanych tekstów.

Materiał pomocniczy nr 3 – Piotr Trzaskowski, Gwałt narzędziem walki w Darfurze, Gazeta Wyborcza

arkusze szarego papieru, flamastry, kolorowe kartki, klej

142

Zainicjuj dyskusję – co można zrobić aby zlikwidować kryzys humanitarny w Darfurze.

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Jakie prawa człowieka są łamane w Darfurze?

Są dwa opisy przypadków. Dwie grupy będą Materiał pomocniczy pracować nad jednym nr 4 – Piotr Trzaskow- tekstem, dwie następski, Żyjemy obok mor- ne grupy pracują nad derców naszych rodzin, następnym tekstem.

Gazeta Wyborcza Materiał pomocniczy nr 5 b – Opis metody metaplan

20 min

Temat metaplanu:

Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 – Geneza konfliktu w Sudanie Wojna domowa w Sudanie wybuchła już pod koniec 1955 roku, przed ogłoszeniem niepodległości spod panowania brytyjsko-egipskiego. Powodem buntu murzyńskiej ludności z południa kraju było niezadowolenie z politycznej i gospodarczej dominacji muzułmańskich Arabów z północy. Rebelianci domagali się większej niezależności polityczno-ekonomicznej Południa (łącznie z secesją), innego podziału zasobów naturalnych i władzy oraz zmiany statusu religii islamskiej w państwie.

W latach 1955 – 1972 trwały regularne walki pomiędzy siłami rządowymi z północy a siłami rebeliantów z południa. Podpisane w 1972 roku porozumienie, przyznające Południu większą autonomię zapewniło Sudanowi pokój na 11 lat. Konflikt rozgorzał na nowo w 1983 roku, po decyzji prezydenta ograniczającej autonomię południowych władz. Decyzja ta była poprzedzona odkryciem złóż ropy naftowej na południu Sudanu.

Krok w kierunku zakończenia konfliktu między północą i południem Sudanu nie oznaczał postępu w kierunku zakończenia konfliktów w tym kraju. Na początku 2003 roku wybuchł konflikt w położonym na zachodzie kraju Darfurze. Stanowiące większość w tym regionie ludy murzyńskie zażądały dla siebie podobnych praw, jak te przyznane południu kraju. Dwie główne siły rebelianckie oskarżyły rząd w Chartumie o faworyzowanie arabskich nomadów kosztem murzyńskich rolników. Do walk z rebeliantami rząd w Chartumie zrekrutował składającą się głównie z Arabów armię dżandżawidów , która jest obecnie oskarżana o liczne zbrodnie na ludności Darfuru.

Obecnie w Darfurze 2,5 miliona ofiar konfliktu potrzebuje wody, opieki zdrowotnej, schronienia. Szacuje się, że ponad 400 tysięcy osób zginęło w wyniku trwającego konfliktu, a około 2 milionów osób zostało wysiedlonych.

Materiał pomocniczy nr 2 – Podział na grupy: – Data urodzenia: Uczniowie ustawiają się w szeregu, według daty urodzenia. Na początku stoją uczniowie urodzeni w styczniu, na końcu uczniowie urodzeni w grudniu. Dzielimy uczniów na grupy według miesiąca urodzenia.

– Jeśli grupa się nie zna, rozdajemy uczestnikom zajęć kolorowe karteczki. Prosimy, aby każdy napisał na kartce swoje imię i przykleił ją do ubrania. Uczestników zajęć dzielimy na grupy według kolorów karteczek.

Materiał pomocniczy nr 3 – Piotr Trzaskowski, Gwałt narzędziem walki w Darfurze, Gazeta Wyborcza – Cały czas myślałam: mordują moje dziecko, mordują moje dziecko – opowiada Aisha, którą zgwałcono, kiedy była w siódmym miesiącu ciąży. W Darfurze gwałty stały się narzędziem zastraszania ludności.

Kobiety zostały zgwałcone, kiedy wyszły do buszu po drewno na opał. Zdarzenie miało miejsce niedaleko obozu dla uchodźców Kalma w Darfurze. Ofiary nie miały wątpliwości, kto je zaatakował.

Wielbłądy, na których przyjechali oraz mundury zdradziły, że napastnicy należeli do dżandżawidów – bojówek wspieranych przez sudański rząd. Agencja prasowa Associated Press zebrała relacje siedmiu zgwałconych kobiet. Ich słowa potwierdziło kilku mieszkańców obozu oraz pracownicy organizacji humanitarnych.

Obóz w którym żyje 100 tys. osób stale potrzebuje wiele drewna na opał. Za jego zebranie odpowiadają kobiety. Drewna ubywa i z miesiąca na miesiąc trzeba szukać go coraz dalej od obozu.

PAH pomaga

143

W lipcu zeszłego roku siedem mieszkanek Kalmy wypożyczyło wózek zaprzężony w osiołka i wyruszyło do buszu. Nawet nie zaczęły zbierać drewna, kiedy usłyszały okrzyki i strzały w powietrze. Dziesięciu mężczyzn na wielbłądach zaczęło je osaczać. Próbowały uciekać. – Ja nawet nie próbowałam. Nie mogłam biec – wyznała 18-letnia Aisha, która w czasie zdarzenia była w siódmym miesiącu ciąży.

Czterech napastników zaczęło okładać ją kijami. Reszta ścigała uciekające kobiety. – Nie dotarłyśmy zbyt daleko – powiedziała Maryam, pokazując bliznę po kuli. Kiedy je dogonili rozpoczęło się bicie. 30-letnia Zahya i jej 18-letnia córka były gwałcone równocześnie. Małe dziecko młodszej z nich napastnicy cisnęli na ziemię. Obie widziały, jak ciężarną Aishę na zmianę gwałciło czterech mężczyzn. Taki sam los spotkał inne kobiety.

Osiołka zastrzelili, a upokorzonym ofiarom odebrali ubrania. Później pognali je w stronę obozu. Mieszkańcy przywitali je śmiechem i obelgami.

W 2006 r. pracownicy ONZ zarejestrowali w Darfurze 2,5 tys. gwałtów. Są jednak przekonani, że prawdziwa liczba sięga kilku tysięcy miesięcznie. W tutejszej tradycji gwałt to znak ciężkiej hańby. Po takim zdarzeniu powrót do normalnego życia zajmuje lata, dlatego też wiele kobiet ukrywa swoją tragedię.

Pracownicy ONZ, z którymi rozmawiała agencja AP, prosili o niepodawanie ich nazwisk. Nawet tak wpływowa organizacja, jak ONZ nie zapobiegnie ich wydaleniu, kiedy rząd sudański dowie się o wywiadzie. Odpowiedzialny za działania dżandżawidów rząd w Chartumie jest szczególnie uczulony na zarzut, że gwałty to powszechna praktyka wojenna ich podwładnych. – Na informacje o masowych gwałtach sudańska opinia publiczna zareagowałaby sporo ostrzej niż na oskarżenia o inne przestępstwa popełniane w Darfurze – mówi anonimowo jeden z wysoko postawionych urzędników sudańskich. W związku z tym rządzący w Sudanie generał Omar el Baszir pod żadnym pozorem nie przyzna, że przestępstwa seksualne występują w jego kraju masowo.

Dzięki działającym w obozie organizacjom humanitarnym kobiety otrzymały pomoc. Pigułki zapobiegające zajściu w ciążę i inne, zmniejszające ryzyko zachorowania na AIDS, sprawiły, że trauma być może będzie mniej dotkliwa w przyszłości. Żadna z kobiet nie ma nadziei, że sudański lub międzynarodowy sąd wymierzy kiedyś sprawiedliwość. Jak powiedziała jedna z nich – Zahya, wszystko czego pragnie to możliwość powrotu do rodzinnej wioski, kiedy walki w końcu ustaną.

Materiał pomocniczy nr 4 – Piotr Trzaskowski, Żyjemy obok morderców naszych rodzin, Gazeta Wyborcza Ojciec, siostra, trzech braci i pięciu kuzynów Ibrahima zginęło w pacyfikacji jego rodzinnej wioski. Kolejne nieszczęścia nadeszły wkrótce.

Szare czaszki i kości wystają z piasku. Dookoła widać na wpół zakopane fragmenty ubrań. Silny wiatr odsłania kolejne szczątki. Ibrahim – niski, brodaty mężczyzna, rozgrzebuje piasek. Jest bliski płaczu. Wierzy, że kości, na które patrzy, należały do 25 osób z jego wioski. Z niektórymi z nich siedział w jednej celi.

Strażnicy zamordowali ich siekierami. Historię 42-letniego Ibrahima opisał w maju kanadyjski dziennik „The Chronicle Journal”. Ibrahim jest jedną z ofiar trwającego od czterech lat konfliktu w Darfurze – zachodniej prowincji Sudanu.

Pracownicy ONZ i organizacji humanitarnych mówią, że ten masowy grób jest tylko jednym z około 40 podobnych miejsc wokół miasta Mukjar, leżącego blisko granicy z Czadem. Weryfikacja takich relacji jest bardzo trudna. Jednak fakt, że świadkowie wskazują miejsca pochówków, podają nazwiska ofiar i daty mordów, wzmacnia ich wiarygodność. Zarówno Ibrahim jak inni bohaterowie tej historii naciskali, by nie podawać ich nazwisk. Boją się represji ze strony sił rządowych, które negują jakiekolwiek naruszenia praw człowieka w Darfurze.

144

Lekcje dla świata. Scenariusze zajęć z edukacji globalnej.

Gehenna Ibrahima zaczęła się w lutym 2004 roku, kiedy zbrojna milicja nazywana dżandżawidami razem z sudańską armią rządowa napadły na jego wioskę Trindi. Mieszkańcy należeli do plemienia, z którego wywodzi się jedna z antyrządowych grup rebelianckich. Duża część rodziny Ibrahima zginęła w ataku. Po ich pochowaniu uciekł do odległego o trzy godziny marszu Mukjar.

Tydzień później, podobnie jak inni mieszkańcy zrównanej z ziemią wioski, został aresztowany. Dla wielu oznaczało to wyrok śmierci. Każdego dnia rano rządowi żołnierze wybierali z więzienia kilku mężczyzn, później rozlegały się ich krzyki. Żaden z zabranych nie wrócił już do celi. Cześć z nich dżandżawidzi mordowali na miejscu, inni po prostu znikali – opowiadają byli więźniowie.

– Nauczyłem się jak tam przeżyć. Kiedy strażnicy przychodzili, chowałem się z tyłu celi – opowiada Ibrahim.

W jednej celi siedział z nim Abdallah, który przekonuje, że nigdy nie należał do rebeliantów. Dżandżawidzi wielokrotnie bili go żelaznym prętem. Inni zatrzymani oprócz bicia przypalali, wyrywali im też paznokcie.

Dwóch mężczyzn strażnicy ukrzyżowali na ścianie budynku. –Potem wbili jednemu z nich gwóźdź w czoło – opowiada Abdallah.

W więzieniu nie przebywali wyłącznie mężczyźni – Słyszałem kobietę płaczącą przez całą noc – mówi Abdallah. Wszyscy wiedzą, że strażnicy przywlekali je tam i gwałcili.

Ibrahim siedział w więzieniu do kwietnia 2004 r., kiedy do Mukjar przybyła grupa Lekarzy bez Granic. Oni jako pierwsi donieśli o masakrach w tej części Darfuru.

Dla uchodźców miasto jest dziś względnie bezpieczne, jednak oddalenie się na więcej niż kilometr to duże ryzyko.

Po rynku Mukjar spokojnie spacerują dżandżawidzi. Karabiny automatyczne kołyszą się na ich ramionach.

– W 2003 r. wykonali swoją robotę tak dobrze, że teraz nie pozostało już zbyt wielu, których mogliby zwalczać – mówi jeden z pracowników organizacji niosących pomoc uchodźcom.

– Żyjemy obok morderców naszych rodzin i nic nie możemy na to poradzić – wyznaje Ibrahim. Obawia się, że trwający od czterech lat konflikt przyniesie kolejne masakry w regionie. Bezpieczeństwo mogą według niego zagwarantować tylko wojska ONZ. – Muszą przybyć tak szybko, jak to tylko możliwe, ponieważ wszyscy jesteśmy tu w niebezpieczeństwie – mówi.

Materiał pomocniczy nr 5 – Opis metod a) Mapa skojarzeń Uczestnicy opracowują wizualnie problem, pojęcie, zjawisko, sytuację za pomocą symboli, rysunków, haseł, zwrotów b) Metaplan: Uczestnicy danej grupy dyskutują na określony temat. Metaplan jest próbą zapisania tej dyskusji. Celem tej metody nie jest pokazanie kto miał rację, a kto nie. Chodzi raczej o przemyślenie problemu i próbę znalezienia rozwiązania. Uczniowie odpowiadają na pytania, które pomagają w rozwiązaniu problemu. Zaletą metaplanu jest skupienie się na szukaniu rozwiązania. Metoda rozwija umiejętność analizy, skłania ucznia do myślenia.

Jakie prawa człowieka w Darfurze są łamane?

PAH pomaga

Jak powinno być?

Dlaczego nie jest tak jak powinno być?

Co zrobić, aby nie łamać praw ludzi w Darfurze? (pomysły)

145

www.pah.org.pl