Księga dzikości | David Scarfe by Insignis

Niech pod koniec dnia twoje stopy będą brudne, włosy w nieładzie, a oczy błyszczące. Shanti

KSIĘGA DZIKOŚCI WYJDŹ Z DOMU I ODKRYJ W SOBIE DZIECKO

DAVID SCARFE

przekład MARIA BRZOZOWSKA

Spis treści

WSTĘP .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

LETNI WIENIEC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 BŁOTNA ARCHEOLOGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 OBSERWOWANIE CHMUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 WPATRYWANIE SIĘ W GWIAZDY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 KUBB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 PRAWDZIWE SKARBY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 POLOWY PIEC DO PIZZY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 LATAWCE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 NAWIGOWANIE ZA POMOCĄ GWIAZD . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 KOŁO WODNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 NALEWKA TARNINOWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 PTASIE NAWOŁYWANIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 OBSERWOWANIE PTAKÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 BIWAKOWANIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 GOTOWANIE NA BIWAKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 ULTIMATE FRISBEE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 CHODZENIE PO DRZEWACH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 ZNAJDOWANIE CZYSTEJ WODY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 PIESZE WĘDRÓWKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 SCHRONIENIE NA ŁONIE NATURY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 ŁUK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 ZAMKI Z PIASKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 PÉTANQUE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 PARKOUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 HENRY DAVID THOREAU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 UPRAWA OGRÓDKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 TANIEC LUDOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 HUŚTAWKA NA DRZEWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

SPIS TREŚCI

Spis treści

OBSERWACJE PODCZAS ODPŁYWU . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 SLIP’N’SLIDE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 SUSZENIE KWIATÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 PODCHODY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 PŁUKANIE ZŁOTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 ZBIJAK Z BALONAMI WODNYMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 MEDYTACJA CHODZENIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 BUDOWANIE OGNISKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 ODSTRASZANIE ZWIERZĄT OD OBOZOWISKA . . . . . . . . . 186 JEDYNY WĘZEŁ, KTÓRY TRZEBA ZNAĆ . . . . . . . . . . . . . . . 188 DUCHOWE MOCE DRZEW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 ŁOWIENIE Z POMYSŁEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 RĄBANIE DREWNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 SKŁADOWANIE DREWNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 BUDOWANIE TRATWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 DZIKIE KWIATY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 PUSZCZANIE KACZEK NA WODZIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 PORANNY CHÓR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 WIANEK ZE STOKROTEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 ILE LAT MA ŻYWOPŁOT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 JAK ZROBIĆ KIJ WĘDROWCA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 JODŁOWANIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 RÓŻDŻKARSTWO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 PIĘĆ DRZEW, KTÓRE NALEŻY ZNAĆ . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 ZRÓB WŁASNY UL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 GWIZDANIE NA TRAWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 BAMBUSOWE DZWONKI WIETRZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 BALANSOWANIE NA TAŚMIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 KRĘGI W ZBOŻU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 JAK NAMALOWAĆ PEJZAŻ AKWARELĄ . . . . . . . . . . . . . . . 267 SPIS TREŚCI

Wstęp Dzikość jest koniecznością. John Muir

dnia na dzień coraz trudniej jest być dzikim. Lepiej radzą sobie z tym dzieci. Prawdopodobnie pamiętasz z własnego dzieciństwa wspinanie się na drzewa, zbieranie owadów, skakanie w kałużach i bieganie po polach. Wtedy dzikość miałeś we krwi. W miarę jak się starzejemy, gubimy jednak jej ducha, który sprawiał, że byliśmy kiedyś tak pełni życia. Dziś, kiedy naszą pierwszą i ostatnią czynnością każdego dnia jest sprawdzenie telefonu i tak mało czasu poświęcamy na to, by obserwować świat wokół nas, bardziej niż kiedykolwiek brakuje nam w życiu odrobiny dzikości.

Ta książka powstała jako odpowiedź na tę potrzebę. Urodziłem się w mieście i większość czasu spędzałem zamknięty w biurze. Zacząłem się zastanawiać, w jaki sposób mogę nawiązać więź ze światem przyrody. Jak wielu innych, fantazjowałem, jak by to było zostawić wszystko i wyruszyć na wielką wyprawę. Prawda jest jednak taka, że dzikość leży o wiele bliżej. By ją odkryć, potrzeba tylko odrobiny zachęty.

Zacząłem więc ponownie uczyć się rzeczy, które już kiedyś wiedziałem i o których zdążyłem zapomnieć. Zamiast jak zwykle siedzieć w domu, oglądając powtórkę jakiegoś programu w telewizji, stwarzałem sobie okazje do wyjścia na zewnątrz i próbowania czegoś nowego.

WSTĘP

Jak to jest pójść na spacer ze znajomymi zamiast jechać autem do kina? Jak to jest znaleźć coś do jedzenia na łonie natury zamiast kupować produkty spożywcze przez internet? Dzikość czeka na nas tuż za progiem – to od nas zależy, czy zechcemy go przekroczyć. Ta książka nie jest podręcznikiem przetrwania – na ten temat specjaliści napisali już niezliczone pozycje. Ona na swój sposób pokazuje, jak pozostać pełnym życia. Dzikość jest tak naprawdę innym określeniem żywotności w jej głębokim znaczeniu. Najdrobniejsza interakcja ze światem przyrody potrafi uruchomić w nas wrażliwość na otaczającą naturę, a poznając ją, dowiadujemy się czegoś o nas samych. Mam nadzieję, że moja książka przyniesie czytelnikom tyle radości, ile mnie sprawiła praca nad nią. Wpuść do swojego życia trochę dzikości. Nie pożałujesz. David Scarfe

Letni wieniec Kwiat jest uśmiechem rośliny. Peter Hille

tarożytni Grecy nosili wieńce uplecione z liści różnych roślin w zależności do tego, któremu bogowi chcieli się przypodobać. Dąb należał się Zeusowi, laur był dla Apolla, winorośl – dla boga wina Dionizosa, a mirt wiązano z Afrodytą, boginą miłości. Dziś wieńce kojarzą się nam raczej ze świętowaniem niż ze świętością. Szwedzka korona kwiatowa była elementem obchodów starodawnego święta płodności. Dziś nosi się ją podczas Midsummer, najważniejszego święta w kalendarzu Szwecji.

Co będzie potrzebne: • różne świeże kwiaty z łodyżkami przyciętymi do 7–8 cm • 2 kawałki drutu florystycznego pokrytego płótnem • zielona taśma florystyczna • sekator lub solidne nożyce

LETNI WIENIEC

Najpierw zrób bazę wieńca, wykorzystując 2 kawałki drutu. Delikatnie zegnij każdy z nich w łuk i ułóż je tak, by powstał okrąg. Połóż go na głowie, by sprawdzić, czy rozmiar jest właściwy. Okrąg musi być dobrze dopasowany, ponieważ po dołożeniu kwiatów zrobi się dość ciężki. Kiedy uzyskasz odpowiedni rozmiar, ściśle połącz pokrywające się części obu drutów za pomocą taśmy florystycznej.

Teraz ułóż z kwiatów małe bukieciki. Każda wiązanka powinna składać się z 4–5 kwiatków. Gotowe bukieciki owiń przy łodyżkach taśmą florystyczną. Jeśli trzeba, przytnij łodyżki, aby były jednakowej długości.

Kiedy będziesz już mieć jakieś dziesięć wiązanek, zacznij dołączać je do okręgu z drutu. Za pomocą taśmy ciasno przymocuj każdy bukiecik tak, by kwiatki znajdowały się na zewnątrz. Każda kolejna wiązanka powinna częściowo nachodzić na poprzednią. Dołączaj bukieciki, aż wieniec będzie gotowy. LETNI WIENIEC

Jeśli nie chcesz od razu nosić wieńca, możesz spryskać go wodą i przechowywać w chłodnym miejscu, żeby dłużej zachował świeżość.

Błotna archeologia Tamiza jest skarbcem i stróżem nieodkrytych skarbów Londynu. Jane Shilling

awniej ludzie zajmujący się przeszukiwaniem błota wcale nie byli hobbystami. Pochodzili z najbiedniejszych warstw społecznych XVIII-wiecznego Londynu. Ci nieszczęśnicy (a wśród nich wiele dzieci) przegrzebywali błotniste brzegi Tamizy podczas odpływu w poszukiwaniu węgla, kości, drewna i wszelkich innych przedmiotów o jakiejkolwiek wartości. Było to dość podłe zajęcie. W tamtych czasach Tamiza pełniła funkcję wysypiska miejskiego, płynęły nią ścieki, zwłoki psów, kotów i ludzi, dlatego przeszukujący błoto byli nieustannie narażeni na infekcje. Dzisiaj przeszukiwanie błota jest czymś zupełnie innym. Wiele brzegów rzecznych na całym świecie (w tym wybrzeże zrewitalizowanej Tamizy) przyciąga archeologów amatorów i osoby zainteresowane historią.

JAK WYBRAĆ MIEJSCE

Zanim wyruszysz na poszukiwania, zapoznaj się z godzinami przypływów i odpływów oraz innymi informacjami dotyczącymi bezpieczeństwa. Koniecznie odwiedź stronę internetową lokalnych władz, by dowiedzieć się, co trzeba załatwić przed przystąpieniem do łowów. Możliwe, że będziesz musiał uzyskać zezwolenie. BŁOTNA ARCHEOLOGIA

CZEGO SZUKAĆ

Może się okazać, że na brzegach szybko płynącej rzeki prąd wymył wszelkie znaleziska. Trudno przeszukuje się też powierzchnię pokrytą otoczakami. Staraj się raczej skupić na odsłoniętych fragmentach dna rzecznego pokrytych gliną. Ruch wody w naturalny sposób zgromadzi podobne przedmioty obok siebie, dlatego jeśli znajdziesz gdzieś kawałki metalu, dalej szukaj w tym obszarze.

JAK SZUKAĆ

Aby przeszukiwać brzegi rzeki, nie musisz mieć detektora metalu. Jeżeli jednak chciałbyś się w taki wyposażyć, pamiętaj, że niektóre władze wymagają specjalnego zezwolenia albo w ogóle nie wydają zgody na takie poszukiwania. Najważniejszym elementem wyposażenia błotnego archeologa jest kielnia – taka sama, jakiej murarz używa do nakładania zaprawy. Delikatnie przeczesuj nią pokrywające powierzchnię kamyczki, żwir i grudki gliny. Zwróć uwagę, że w niektórych miejscach mogą obowiązywać reguły mówiące, że nie wolno ci kopać, i możesz jedynie skrobać powierzchnię brzegu rzeki.

BŁOTNA ARCHEOLOGIA

JAK ZNALEŹĆ PRAWDZIWY SKARB

Większość osób poszukuje przede wszystkim cennych kruszców, choć znacznie łatwiej znaleźć można piękne naturalne obiekty, takie jak otoczaki i muszle. Skromne otoczaki znajdowane na brzegach Tamizy z dużym prawdopodobieństwem zostały pozostawione przez lodowce podczas ostatniej epoki lodowej dwadzieścia jeden tysięcy lat temu. Przyjmij podejście sroki – wypatruj błyskotek, bo wszystko, co zostało zakonserwowane w błocie, będzie błyszczące, ponieważ było chronione przed rdzą. Jeśli przeszukujesz brzegi Tamizy, są spore szanse, że znajdziesz gliniane fajki z XVII i XVIII wieku, które wytwarzano wzdłuż przybrzeża. Czasem zdarzają się średniowiecze szpilki, a jeśli dopisze ci szczęście, natrafisz na starą monetę. DALSZY CIĄG POSZUKIWAŃ

Poszukiwania nie kończą się na brzegu rzeki. Po owocnym dniu zgromadzisz nieduże wiaderko pełne ciekawych okazów. Twoim zadaniem będzie wtedy dowiedzieć się o nich wszystkiego, co możliwe. W internecie możesz złapać właściwy trop, ale pomoc specjalistów uzyskasz raczej w miejscowych muzeach. Jeśli twoje znalezisko będzie naprawdę znaczące, ich pracownicy mogą cię nawet zachęcić do zarejestrowania go. BŁOTNA ARCHEOLOGIA

Obserwowanie chmur Kiedy nie chodzę z głową w chmurach, jestem jak zagubiony. Antonio Porchia

ak na obiekty składające się – z grubsza rzecz biorąc – z ogromnej liczby kropelek wody, chmury są bardzo tajemnicze, mogą wpływać na naszą psychikę i pobudzać wyobraźnię. Każdy z nas spojrzał kiedyś w niebo i poczuł głęboki spokój płynący z przyglądania się puchatym białym obłoczkom powoli dryfującym przez nieskończony błękitny przestwór. Jest mnóstwo rodzajów chmur, a wiedza, czym się charakteryzują, może sprawić, że rozleniwione spojrzenie w niebo przyniesie ci mnóstwo istotnych informacji. Jest dziesięć podstawowych rodzajów chmur, które klasyfikuje się w zależności od ich wysokości na niebie i wyglądu – czy składają się z warstw, smug czy pojedynczych kłębków. Te dziesięć rodzajów dzieli się na wiele gatunków i odmian. Poniżej opisano kilka typów chmur spośród ich szerokiej gamy. Niektóre z nich widzi się bardzo często, inne zdarzają się rzadko. Mało co zmienia się tak często jak pogoda i nigdy nie wiadomo, kiedy pojawi się chmura o ciekawej formie, dlatego zachowaj czujność.

OBSERWOWANIE CHMUR

CUMULUS (CHMURA KŁĘBIASTA)

Cumulusy to przypominające watę obłoczki, ukochane przez Pixara i akwarelistów z całego świata. Mają płaską podstawę i kalafiorowatą górę; w słoneczne dni łagodnie przepływają przez niebo. Zwykle powstają kilka godzin po świcie i rozwiewają się przed zachodem słońca. Cumulusy formują się nad kolumnami powietrza, tak zwanymi prądami termicznymi, które wznoszą się od ziemi, w miarę jak powietrze nagrzewa się od słońca. Większość cumulusów zaczyna się rozpadać w dojrzałym wieku jakichś 15 minut, kiedy ich brzegi zaczynają się strzępić – chmury te stają się wtedy… no właśnie, chmurami kłębiastymi postrzępionymi. Mniejsze cumulusy zwykle nie przynoszą opadów śniegu ani deszczu, natomiast z większych mogą padać lekkie i umiarkowane deszcze. Stare angielskie powiedzenie mówi, że cumulusy piętrzące się od rana wróżą obfite opady: „Rankiem góry, po południu deszcze z chmury”. STRATOCUMULUS (CHMURA KŁĘBIASTA WARSTWOWA)

Jest to najczęściej spotykany typ chmury w Wielkiej Brytanii i wielu innych częściach świata, także w Polsce. Stratocumulus powstaje w niższych częściach atmosfery, ma kłębiastą podstawę i składa się z wielu warstw. Mogą one być połączone lub mieć między sobą prześwity. Na ogół niebo ze stratocumulusami wydaje się zasnute. Te nisko położone chmury mają kolor od białego do ciemnoszarego. Stratocumulusy przynoszą czasem deszcz lub śnieg, zwykle lekki. Ich typowym zajęciem jest jednak kompletne zasłanianie słońca i rujnowanie długich weekendów. Często są najbardziej rozbudowane rano, zasnuwając niebo szeroką siecią. 18

OBSERWOWANIE CHMUR

CUMULONIMBUS (CHMURA KŁĘBIASTA DESZCZOWA)

Dopiero teraz zaczyna się rozmowa! Cumulonimbus to chmura z prawdziwego zdarzenia, a jej wygląd robi wrażenie. Nadmiernie podekscytowani prezenterzy pogody nazywają ją nawet królową chmur. Może ona rozciągać się wzwyż na ponad 15 kilometrów, a jej górna część tworzy ogromny baldachim z kryształków lodu, który z daleka przypomina ogromne kowadło. Widziany od dołu cumulonimbus jest ciemną, postrzępioną chmurą zajmującą dużą część nieba i sprawiającą groźne wrażenie. Cumulonimbusy to chmury burzowe. Przynoszą intensywne deszcze, opady śniegu, a nawet gradu, oraz grzmoty i błyskawice. W przeciwieństwie do ciemnych, nudnych nimbostratusów (chmur warstwowych deszczowych) dających długie, ciągłe opady deszczu (przez co chmury te nie są mile widziane na piknikach), cumulonimbus zrzuca swój „ładunek” w postaci nagłych i dramatycznych opadów. Piloci samolotów unikają cumulonimbusów jak ognia. Związane z nimi mocne pionowe prądy powietrzne są w stanie obrócić samolot do góry brzuchem (nie wspominając już o rozlaniu twojej Krwawej Mary).

OBSERWOWANIE CHMUR

ALTOCUMULUS (CHMURA ŚREDNIA KŁĘBIASTA)

Tę powstającą na średnich wysokościach chmurę wybierze prawdziwy koneser. Tworzy ona warstwy pojedynczych kłębków, które widziane od dołu wyglądają jak urocze fałdki z białej waty i cudownie się prezentują podświetlone przez umbrę zachodu słońca. Altocumulusa nie należy mylić z podobnie wyglądającym cirrocumulusem (chmurą kłębiasto-pierzastą), który składa się z mniejszych kłębków. Aby rozróżnić te dwa typy chmur, wyciągnij przed siebie palec na odległość ramienia w kierunku nieba: jeśli kłębki są mniejsze od jego szerokości, widzisz cirrocumulus, jeśli nie, masz przed sobą altocumulus. Deszcz i śnieg pochodzące z altocumulusa zwykle nie docierają do powierzchni Ziemi. Jednak dla obeznanej z chmurami osoby o bystrym oku może on być wczesną zapowiedzią burzy. Jego pofałdowana górna część jest wynikiem niestabilności atmosfery, dlatego często altocumulus przekształca się w cumulonimbusa. CIRRUS (CHMURA PIERZASTA)

Być może to najpiękniejszy typ chmury – wygląda jak delikatne białe piórka na lazurowym niebie. Jego łacińska nazwa oznacza „pukiel włosów”. Cirrus zwykle jest przejrzysty, a składa się z kryształków lodu opadających przez wysokie warstwy atmosfery. 20

OBSERWOWANIE CHMUR

Te kryształki, spadając, przemieszczają się przez różne obszary atmosfery: mniej lub bardziej wilgotne, wolniejsze lub szybsze. Właśnie to nadaje cirrusowi charakterystyczny pierzasty wygląd. Spadając, kryształki odparowują, dlatego nigdy nie docierają do powierzchni Ziemi. Jeśli wiele cirrusów łączy się, tworząc grubą warstwę cirrostratusa (chmury warstwowo-pierzastej), może to być zapowiedzią deszczu. ALTOCUMULUS LENTICULARIS

Nazwa tej chmury pochodzi od łacińskiego słowa „lens” oznaczającego soczewicę (choć gdyby starożytni Rzymianie znali soczewki kontaktowe, mogliby pójść raczej w tym kierunku) – to chmura w kształcie dysku z gładkimi brzegami. Powstaje ona w stabilnych warunkach, kiedy wilgotne wiatry wypychane są w górę przez wznoszące się podłoże takie jak góry. Z tego powodu lenticularis tworzy się zwykle w rejonach górskich, choć może też powstawać po stronie zawietrznej łagodniejszych wzniesień. Mimo że z dala chmury te sprawiają wrażenie spokojnych i nieruchomych, składają się z pędzących kropelek niesionych przez wiatr z jednej strony chmury na drugą.

OBSERWOWANIE CHMUR

MAMMATUS

Mammatus to wypukłości w dolnej części chmury. Widać je najlepiej, kiedy słońce znajduje się nisko i podświetla chmurę. Ich nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „mamma” oznaczającego wymiona i od razu widać, że została właściwie wybrana. Ze względu na rzadkość występowania mammatus jest gratką dla badacza chmur, a prezentuje się najbardziej dramatycznie, kiedy wypukłości powstają pod ogromnymi kowadłami chmur burzowych cumulonimbus. Zwykle mammatus powstaje za przemieszczającym się frontem burzowym. Dlatego jeśli obserwujesz takie wypukłości, są spore szanse, że znalazłeś się po jasnej stronie mocy – przynajmniej jeśli chodzi o pogodę.

OBSERWOWANIE CHMUR

OBŁOKI SREBRZYSTE

Obłoki srebrzyste powstają znacznie wyżej nad ziemią niż „normalne” chmury; można by je wręcz uznać za inny gatunek. Tworzą się powyżej 75 kilometrów nad gruntem, tymczasem typowe chmury powstają 15–25 kilometrów nad powierzchnią Ziemi. Niebieskobiałe, niemal widmowe zabarwienie obłoków srebrzystych i kształt delikatnych zmarszczek rozciągających się na dużych obszarach nieba sprawiają, że te przedziwne chmury mają w sobie coś niepokojącego. Połysk, któremu zawdzięczają swoją nazwę, bierze się stąd, że leżąc tak wysoko, odbijają ostatnie promienie zachodzącego słońca, kiedy wszystko inne jest ciemne, co nadaje im tajemniczości. Obłoki srebrzyste powstają zbyt wysoko na niebie, by wpływać na pogodę na Ziemi (choć, co ciekawe, coraz częściej uważa się je za zwiastuny zmian klimatu). Obłoki te występują rzadko i tworzą się jedynie w miesiącach letnich, zwykle od końca maja do połowy sierpnia. Najlepiej widać je w ciągu kilku godzin po wschodzie i przed zachodem słońca, kiedy światło się zmienia, a na niebie nie ma niżej położonych chmur.

OBSERWOWANIE CHMUR

Wpatrywanie się w gwiazdy Nic nie wiem na pewno, ale widok gwiazd zawsze mnie rozmarza. Vincent van Gogh

dy szukasz nowych zainteresowań, obserwowanie gwiazd może wydać się zbyt trudne – w końcu w grę wchodzi cały nieskończony wszechświat. Są jednak pewne proste sposoby poznawania nocnego nieba, a kiedy już opanujesz podstawy, staniesz się świadkiem najcudowniejszego spektaklu, jaki mogą ujrzeć ludzkie oczy. Najpierw trzeba zadrzeć głowę. Może to oczywiste, ale obserwowanie gwiazd wymaga wypracowania nawyku zauważania nocnego nieba i zapoznawania się z widocznymi na nim jasnymi obiektami i wzorami. Warto zacząć od Księżyca. Tego towarzysza Ziemi łatwo dostrzec zewsząd – z zatłoczonych ulic miasta, na otwartym terenie, przez okna autobusu numer 73 – a jego orbita wokół Ziemi jest regularna i przewidywalna. Spróbuj obserwować Księżyc o tej samej porze każdej nocy. Co widzisz? Czy Księżyc jest coraz bliżej czy dalej? Jaką jego część widać? Podobnie jak nasza planeta, Księżyc jest w połowie oświetlony przez Słońce – ma jasną i ciemną stronę. Z naszej korzystnej pozycji na Ziemi widzimy je w zmiennych proporcjach – to tak zwane fazy Księżyca. Fazy te zależą od tego, gdzie Księżyc znajduje się względem Słońca (możliwe, że właśnie przypomniały ci się lekcje przyrody w szkole). 24

WPATRYWANIE SIĘ W GWIAZDY

W czasie pełni Słońce, Ziemia i Księżyc leżą na jednej linii, przy czym Ziemia znajduje się pośrodku. Oświetlona w całości jasna strona Księżyca zwrócona jest ku ciemnej stronie Ziemi, stąd tak spektakularny widok. Patrząc na Księżyc, za każdym razem zastanów się, gdzie znajduje się Słońce, a to pomoże ci zrozumieć, dlaczego Księżyc jest akurat w takiej fazie.

FAZY KSIĘŻYCA

NÓW

PRZYBYWAJĄCY KSIĘŻYC (SIERP)

PIERWSZA KWADRA

PRZYBYWAJĄCY (GARBATY) KSIĘŻYC

PEŁNIA

ZANIKAJĄCY (GARBATY) KSIĘŻYC

TRZECIA KWADRA

ZANIKAJĄCY KSIĘŻYC (SIERP)

Kolejną ważną rzeczą dotyczącą obserwacji Księżyca jest to, że podobnie jak Słońce każdej doby wschodzi on na wschodzie i zachodzi na zachodzie. Dzieje się tak ze wszystkimi ciałami niebieskimi, bo Ziemia obraca się wokół swojej osi (z prędkością wynoszącą ponad 1600 km/h w okolicy równika). Jednak sytuacja jest bardziej skomplikowana, bo Księżyc przemieszcza się po kopule nieba również ze względu na to, że krąży wokół Ziemi. Jest to wolniejszy, mniej zauważalny ruch, który można dostrzec na tle gwiazd stałych po paru godzinach. WPATRYWANIE SIĘ W GWIAZDY

Księżyc okrąża Ziemię mniej więcej w miesiąc, co oznacza, że każdej doby przemieszcza się względem gwiazd stałych o kąt wynoszący 12–13 stopni. To, co widzisz na nocnym niebie, zależy od pory roku, dlatego warto zbierać mapy nieba. Można je łatwo znaleźć w internecie i bezpłatnie pobrać. Poniższy przykład pochodzi z okresu pisania tej książki, z zimy. NAJCIEKAWSZE OBIEKTY ASTRONOMICZNE W ZIMIE

N WIELKA NIEDŹWIEDZICA

KASJOPEJA BLIŹNIĘTA

E BYK

DROGA SŁOŃCA

ORION

S Tego typu mapy przeznaczone są dla początkujących, ale kiedy nabierzesz doświadczenia w obserwowaniu nieba, może zechcesz zainwestować w drukowaną mapę oraz planisferę, czyli mapę nieba zrobioną z dwóch regulowanych dysków, które można obracać, ukazując gwiazdy widoczne o dowolnym czasie i porze roku. 26

WPATRYWANIE SIĘ W GWIAZDY

Nie musisz natychmiast biec do sklepu po teleskop; wielu obserwacji można dokonać, dysponując przyzwoitą lornetką. Nakieruj ją na dowolny jasny obiekt widoczny na niebie (ale nie bezpośrednio na Słońce). Jeśli jesteś wystarczająco daleko od miasta i zanieczyszczenia światłem, może nawet uda ci się zobaczyć mgliste obszary: to gromady gwiazd składające się z gazu i pyłu, w których rodzą się nowe gwiazdy. Latem przy wystarczająco ciemnym niebie możesz spróbować dojrzeć świetlistą wstęgę – to Droga Mleczna. Jeśli chcesz być prawdziwym obserwatorem nieba, powinieneś nauczyć się konstelacji. Najłatwiej to zrobić, dostrzegając wzory tworzone przez gwiazdy. Tak samo jak uczysz się ulic na mapie, tak łącząc dany wzór z sąsiednim, możesz stopniowo opanować coraz szerszy obszar nieba. To ekscytujące zdać sobie sprawę, że ludzie robili to samo, odkąd tylko ludzkość zaczęła istnieć. Patrząc w gwiazdy, nasi przodkowie próbowali zrozumieć wszechświat tak samo jak ty teraz. Nie poznasz od razu całego nocnego nieba – to proces, który wymaga czasu, ale za to dostarcza wciąż kolejnych emocji i odkryć. Można obserwować gwiazdy przez całe życie i wciąż dostrzegać coś nowego.

Kubb Nie przestajemy się bawić, bo się starzejemy. Starzejemy się, bo przestajemy się bawić. George Bernard Show

iedy Wikingowie nie żeglowali akurat wokół Europy, szukając okazji do grabieży i mordów, potrzebowali trochę czasu na luzie, zupełnie jak my. Uważa się, że jedną z ich ulubionych rozrywek była gra w kubba. Kubb przypomina kręgle, bo obie te gry mają wspólnego przodka. Celem gry jest przewrócenie kubbów, czyli ciężkich, prostopadłościennych bloczków drewna, ustawionych po przeciwnej stronie boiska, za pomocą drewnianych pałek. Można w nią grać na niemal każdej powierzchni – na trawie, lodzie, piasku, betonie – a drewniane elementy jest względnie łatwo wykonać samodzielnie. Taka gra sprawia jeszcze więcej przyjemności i bywa uzależniająca. ZASADY GRY

Będziesz potrzebować: 5 żółtych kubbów, 5 białych kubbów, 1 kubba króla, 6 pałek i 6 palików. W kubba może grać od 2 do 12 graczy, a drużyny o różnej liczbie graczy nie dają przewagi żadnej ze stron (nie musisz składać propozycji nie do odrzucenia znajomym, którzy woleliby poleżeć z lampką wina). Rozgrywka może zająć od 20 minut do wielu godzin. Celem gry jest przewrócić wszystkie zwykłe kubby przeciwnika, a następnie króla. Przewrócenie króla wcześniej jest jak wbicie czarnej kuli w bilardzie – od razu się przegrywa. 28

KUBB

Najpierw trzeba wyznaczyć pole o wymiarach 5 na 8 metrów, kładąc w rogach kamienie lub wbijając paliki (albo ustawiając butelki po piwie). Króla należy umieścić na środku, a 5 kubbów rozstawić w równych odstępach wzdłuż dwóch krótszych boków boiska – tak zwanych linii bazowych.

1. Pierwsza (biała) drużyna ustawia się przy swojej linii bazowej i rzuca

swoje pałki w kubby przeciwnika ustawione po drugiej stronie boiska.

Ciąg dalszy w pełnej książce.

Zamówisz ją tu: bit.ly/ksiegadzikosci