Installatie XL 2011

OVER GROTE EN GROOTSE PROJECTEN

Jaargang 2 - December 2011

N째01

Een uitgave van Installatie Journaal & Gawalo

Mega-gebouw

met mini-energierekening p. 12

Groene energie van 140 meter hoog p. 19

35.000 zonnepanelen op vuilstort p. 26

Grootste kantorenpark Cradle tot cradle p. 35

Het dak als energiecentrale p. 54

InstXL2011 p01-03 cover.indd 1

01-12-2011 13:44:28

www.stabiplan.nl/bim

20350000159-STA-adv revit 265x370.indd 1 InstXL2011 p01-03 cover.indd 2

03-11-11 14:35 01-12-2011 13:44:32

20111109

1-11 14:35

Bezoek ons op

VSK 2012 Hall 2, stand C028

ZUURSTOF VOOR UW WONING

Ventileer gezond Ventileer met Duco’s ventilatiesystemen ! Natuurlijke toevoer Natuurlijke doorvoer Mechanische afvoer

e C

0,28

winst

Duco CO2 System Eenvoudig ‘natuurlijk’ ventileren

e 0,28 C e winst

0,24

Cwinst

Duco Comfort System

‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie

Duco brengt zuurstof in de woning en in uw onderneming. Met een EPC van 0,6 blijft natuurlijke ventilatie de beste oplossing. Duco’s systemen garanderen een gezond en comfortabel binnenklimaat met een maximaal energierendement.

Meer info: www.duco-installateur.nl

0,24

winst

DucoTronic System

De ultieme vorm van ‘Natuurlijke’ Ventilatie

0,28

winst

e C

0,24

winst

20111109_installatie_XL.indd 1 InstXL2011 p01-03 cover.indd 3

9/11/11 10:09 01-12-2011 13:44:33

NIBE™ F1245 PC | WATER/WATER WARMTEPOMP

De NIBE F1245 PC is een combi water/water warmtepomp met geïntegreerde passieve koeling. Dankzij de ingebouwde RVS boiler van 180 liter levert deze warmtepomp niet alleen verwarming en passieve koeling, maar ook warmtapwater voor woningen en gebouwen. Voordelen NIBE™ F1245 PC - Geïntegreerde passieve koeling - Bijzonder hoog rendement: COP van > 5 haalbaar - Kostenbesparend door laag energieverbruik - Verlaging CO2-uitstoot - Uitneembare compressor module - Helder display - Programmeerbaar (3 perioden per dag) - Laag geluidsniveau - Positieve invloed op EPC en energielabel - Goed bereikbare componenten - Afstandsbediening via GSM mogelijk - USB-aansluiting voor overdracht van informatie - Geïntegreerde boiler (RVS) met hoogwaardig isolatiemateriaal voor minimaal warmteverlies

InstXL2011 p04-05 inhoud.indd 4

01-12-2011 14:01:08

INHOUD

Mega-gebouw met mini-energierekening

De Rijksgebouwendienst heeft in Groningen een grote stap gezet naar energieneutraal bouwen. Het 92 meter hoge kantoorpand kent enkele opvallende installatiecomponenten.

Vier miljoen kg minder CO2 door grootschalige verketeling

Het verketelen van flatwoningen blijkt een goede manier om het gasverbruik en CO2-uitstoot fors te verminderen. In het grootste verketelingproject tot nu toe daalt de energierekening met meer dan dertig procent.

Groene energie voor Fujifilm komt van 140 meter hoogte

De Fujifilm-vestiging in Tilburg is aangesloten op een eigen windmolenpark. Vijf windturbines van elk 2MW leveren samen 20% van de jaarlijks benodigde elektrische energie.

35.000 zonnepanelen naar stortplaats

In Azewijn is onlangs de grootste fotovolta誰sche PV-centrale van ons land opgeleverd. Ruim 35.000 zonnepanelen leveren voldoende elektriciteit voor 550 woningen.

Imtech Green Building combineert slimme maatregelen

Bedoeling was een energiezuinig kantoor te bouwen maar al doende is duurzaamheid de focus gaan bepalen.

Grolsch dringt energieverbruik fors terug

Grolsch wist het energieverbruik al flink naar beneden te krijgen. Inmiddels zijn de doelstellingen aangescherpt!

EN VERDER...

25 Planningsdruk leidt tot nieuw installatieconcept 29 Markt vraagt om 3D 35 Eerste pand grootste kantorenpark geopend

53 Meer dan 100.000 LED-pixels op Ziggo Dome 54 Het dak als energiecentrale 57 VSK Awards Projectprijs Installatie XL December 2011

InstXL2011 p04-05 inhoud.indd 5

01-12-2011 14:01:26

Energieneutraal Publiekprivaat - Betonkernactivering - Warmtepompen - Luchtverdeelsysteem

Mega-gebouw met mini-energierekening De Rijksgebouwendienst heeft in Groningen een grote stap gezet naar energieneutraal bouwen. Het 92 meter hoge kantoorpand van de Belastingdienst en Dienst Uitvoering Onderwijs kent enkele opvallende installatiecomponenten, zoals een computervloer als luchtverdeelplenum. Warmteterugwinning uit ventilatielucht ontbreekt echter. “Moderne gebouwen hebben eerder een warmteoverschot.”

Met bijna 100 meter en vierentwintig verdiepingen is het nieuwe kantoorpand van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), de voormalige Informatie Beheergroep die de studiefinanciering regelt, en de Belastingdienst het op één na hoogste gebouw van Groningen. De historische icoon Martinitoren blijft met krap één meter het allerhoogste punt. De Rijksgebouwendienst wilde bij de bouw van dit nieuwe kantoorpand breken met de traditionele bouwwijze, maar het gebouw via een zogenaamde publiek-private samenwerking (PPS) realiseren in combinatie met een twintigjarig DBFMO-contract (Design, Build, Finance, Maintain and Operate). Bij deze contractvorm is de scheidslijn tussen de bouw en ingebruikname verdwenen. De bouwpartijen, meestal verenigd in een consortium, blijven voor een flink aantal jaren verantwoordelijk voor de exploitatie, in dit geval twintig jaar. Een PPS-constructie en DBFMO-contract zijn belangrijke

XL Feiten

samenwerkingsvormen om te komen tot duurzame gebouwen. De bouwpartijen zijn naast het ontwerp en de bouw ook verantwoordelijk voor de financiering en de exploitatie (inclusief energiekosten) en hebben baat bij een zo energiezuinig mogelijke technische installatie.

Ventilatielucht uit computervloer Energiezuinige installatie als opmaat naar energieneutraal bouwen dat vanaf 2018 voor overheidsgebouwen verplichte kost wordt, was het uitgangspunt. Sebastiaan Blok van het consortium DUO2, een samenwerkingsverband van Strukton, Ballast Nedam en John Laing, kreeg tijdens het ontwerp van de werktuigbouwkundige installaties te maken met een beperkte installatieruimte als gevolg van een beperkte verdiepingshoogte. Op deze manier werd ruimte voor de architect gecreëerd voor vormgeving van het gebouw binnen de beschikbare stedenbouwkundige

- Energieneutraal bouwen is vanaf 2018 voor overheidsgebouwen verplicht. - Rijksgebouwendienst realiseert dit kantoorgebouw volgens publiekprivate samenwerking met een twintigjarig exploitatiecontract. - Samenwerkende partijen hebben baat bij energiezuinige technische installaties. - Holle ruimte in de vloer wordt als luchtverdeelsysteem gebruikt. - Maar liefst 3.500 vloerroosters blazen de lucht direct de ruimte in. - De warmteterugwinning op ventilatielucht is komen te vervallen. - Grote warmtepompen van Trane vijzelen temperatuur op tot maximaal 33 graden. - Er is een cv-circuit van maximaal 31 graden voor de betonkernactivering … - … en in combinatie met convectoren een tweede circuit tot zo’n 45 graden voor de naregeling. - Gebruikers kunnen de temperatuur per ruimte met zo’n vier graden variëren. - Het Duo-gebouw heeft een EPC van 0,74 - Het totale verbruik van elektrische energie jaarlijks bedraagt 5,0 miljoen kWh, waarvan 1,5 miljoen kWh voor het datacenter.

envelop, rekening houdend met het gevraagde aantal vierkante meters BVO. “Van bovenkant vloer tot en met bovenkant vloer is normaal 3 meter 60 en in dit gebouw 3 meter 30. Daardoor konden er twee extra verdiepingen worden gerealiseerd,” vertelt Blok. Door deze beperking was er automatisch minder ruimte beschikbaar voor de technische installaties. Betonkernactivering, waarbij de verwarming- en koelleidingen in de constructie worden gegoten, loste het ruimteprobleem voor een deel op. Door het aanbrengen van een computervloer werden nog eens twee vliegen in één klap geslagen. In de vloer lukte het om de sprinklerleidingen en alle data- en elektrabekabeling te monteren, maar ook om de holle ruimte meteen als luchtverdeelsysteem te gebruiken. De computervloer is onderverdeeld in luchtdichte compartimenten. Blok: “Het gehele compartiment komt op overdruk te staan en door vloerroosters blaas je de lucht de ruimte in.” Dat lijkt gemakkelijker gezegd dan gedaan, want vloerroosters blazen direct de ruimte in, terwijl plafondroosters eerst nog een 90 cm beschikbaar hebben om snelheid af te bouwen. “Van onder inblazen is heel riskant. De eisen van onze opdrachtgever Rijksgebouwendienst waren dat met maximaal 0,16 m/s mocht worden ingeblazen. We hebben uitgebreid onderzoek gedaan naar een vloerrooster dat niet induceert, maar horizontaal uitblaast. Er zijn diverse vloerroosters in de klimaatkamer van Peutz getest en uiteindelijk voldeed één vloerrooster aan de specificaties.” In totaal zijn in het gebouw ongeveer 3.500 vloerroosters aangebracht.

WTW Opvallend is dat er geen warmteterugwinning (WTW) op ventilatielucht is toegepast. Blok: “Moderne gebouwen hebben eerder een warmteoverschot dan een tekort, vanwege de goede bouwkundige

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p06-10 overheidsgebouw.indd 6

01-12-2011 14:01:50

Energieneutraal

Drie grote warmtepompen van Trane vijzelen de temperatuur uit de WKO op tot maximaal 33 graden.

schil en relatief hoge interne warmtelast. Als je WTW zou toepassen in combinatie met Lange Termijn Energie Opslag dan vergroot je de onbalans in het bronnensysteem. Deze onbalans moet je vervolgens weer herstellen met bijvoorbeeld droge koelers in de winterperiode.” De Strukton-ontwerper selecteerde warmtepompen met een heel hoog rendement. “Als je daarin investeert en de temperatuurtrajecten extra laag houdt, kunnen de warmtepompen draaien met een COP tussen de 7 en 9, afhankelijk van de deellast. We hebben daarom de nadruk gelegd op besparing van elektrische energie met efficiënte warmtepompen. We konden bovendien heel simpele luchtbehandelingkasten selecteren, waardoor je een laag verbruik van ventilatoren hebt als gevolg van de lage interne weerstand. Als je alles doorberekent blijkt dat het in dit project heel gunstig was om de warmteterugwinning op ventilatielucht te laten vervallen.”

Natuurlijke elementen Om de ventilatorenergie extra te verminderen wordt er gebruik gemaakt van natuurlijke elementen. “We zuigen ventilatielucht aan op de elfde etage en daarbij maken we gebruik van de wind. Op veertig meter hoogte is veel wind beschikbaar. Dat levert gratis energie op voor de luchtbehandeling.” De installatieontwerpers ontwikkelden een ingenieus inblaassysteem met openingen aan de oosten westkant. “Met een kleppenregister kunnen we schakelen om de luchtbehandeling in serie te zetten met de windrichting. Daardoor krijg je een stukje voordruk vanuit de wind waardoor je aanzienlijk minder energie verbruikt. Als het heel hard waait hoef je heel weinig elektra te verbruiken.” Voor de luchtafvoer is eveneens gezocht naar besparing op het elektrisch verbruik van de afzuigventilatoren die helemaal op de bovenste verdieping staan opgesteld. “In de bouwkundige schachten krijg

je zeker in de winter een schoorsteeneffect. Dat zorgt voor een stuk natuurlijke trek. Ook dat is weer gratis energie. De ventilatoren zijn er puur om te garanderen dat er vooral in de zomer voldoende wordt afgezogen.”

WKO De warmte- en koude wordt onttrokken uit een WKOsysteem. Het koude water uit de bodem zorgt voor de koeling van de constructie, het opgewarmde water wordt vervolgens in de warme bron opgeslagen, die vervolgens weer als bron fungeert voor de warmtepompen in de winterperiode. Grote warmtepompen van Trane ( 3 stuks) vijzelen de temperatuur uit de WKO op tot maximaal 33 graden. “Moderne warmtepompen met schroefcompressor, een volbadverdamper en een lage condensortemperatuur hebben hogere rendementen dan de voorgeschreven forfaitaire waarde uit de NEN 2916. Om deze hogere rendementen te mogen gebruiken in de EPC-berekening is een gelijkwaardigheidsver-

klaring noodzakelijk. TNO heeft het gehele systeem voor ons doorberekend en voor de warmtepompen de werkpunten bepaald waarop ze grotendeels zullen werken. Het bijbehorende rendement is vervolgens op de testbank in de fabriek in Frankrijk getest. De behaalde waarden zijn aanzienlijk hoger dan de forfaitaire waardes die je normaliter meeneemt in de EPC.”

Twee cv-circuits Opvallend is dat er door het gehele gebouw twee afzonderlijke cv-circuits lopen. De één werkt met een aanvoertemperatuur van maximaal 31 graden en wordt gebruikt voor de betonkernactivering en verwarming van de ventilatielucht. In het andere cvcircuit kan de aanvoertemperatuur oplopen tot zo’n 45 graden. Daarmee worden de convectoren voor de ramen gevoed. Met de convectoren vindt tevens de naregeling per ruimte plaats. De Rijksgebouwendienst (RGD) wilde dat gebruikers de temperatuur per ruimte met zo’n twee graden kunnen variëren. “De eis was

“Geweldig mooi gebouw” De 2.500 ambtenaren in het Duo-gebouw zijn erg tevreden, vertelde Piet Koehorst, manager service en organisatie, dit najaar tijdens een studiemiddag. “Mensen vinden het gebouw geweldig mooi.” Niet alleen de eigen medewerkers overigens, door de windvinnen langs het gebouw noemen de Groningers het al liefkozend ‘cruiseship’. De wit gekleurde randen tussen elke etage waren aanvankelijk noodzakelijk om te voorkomen dat een naastgelegen bosperceel teveel door valwinden zou worden geteisterd. “Door de vinnen buigt de wind af waardoor de bomen in het bos geen schade oplopen,” vertelde projectmanager Wout van Vilsteren van DUO2, het consortium dat verantwoordelijk is voor onder andere de bouw en installaties. Door reflectie komt er in de winter extra licht in de werkruimtes wat voor extra besparing zorgt op de verlichting. Zowel de RGD als DUO² zijn ervan overtuigd dat PPS hier de motor was om te komen tot een duurzaam gebouw. Wout van Vilsteren: “Nu zijn we als bouwers en installateur voor 20 jaar verantwoordelijk voor de exploitatie. Je gaat proberen om ’t gebouw nog duurzamer te maken. Alleen met zo’n contract kun je in innovaties en duurzame technieken investeren. Dat maakt het gebouw uniek en dat kan alleen in zo’n consortium. Je moet wel de tijd ervoor krijgen. Als je die tijd in het voortraject niet krijgt, wordt het een lastig verhaal.”

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p06-10 overheidsgebouw.indd 7

01-12-2011 14:01:55

Energieneutraal

Rijksgebouwendienst bouwt vanaf 1 januari 2019 energieneutraal De Rijksgebouwendienst (RGD) is eigenaar/ beheerder van zo’n 1.800 objecten voor de Rijksoverheid waaronder een kleine 1000 kantoorgebouwen. Het gaat naast kantoorpanden ook om gevangenissen, gerechtsgebouwen en musea. In totaal gaat het om 7 miljoen vierkante meter waarvan 4 miljoen kantoren. De verhouding eigendom/huur is 70/30. ‘Europa’ heeft bepaald dat overheden vanaf 2018 (in de praktijk: vanaf 1/1/2019) alleen nog maar energieneutraal mogen bouwen. Daarnaast moeten overheden jaarlijks 3 procent van de bestaande gebouwvoorraad vergroenen. De RGD heeft onder het motto ‘gedurfd en gedegen’ ambities vastgelegd. Het energieverbruik moet met 25 procent dalen en de faalkosten (bij nieuwbouw) met maar liefst 50 procent. Om dat te bereiken wordt ontwerpen en simuleren in 3D volgens het Bouw Informatie Model (BIM) vanaf 2012 verplicht. Ook door het beter inregelen van de installaties en Duurzaam Inkopen wil de RGD flink besparen.

plus en min 1 graad en wij hebben er plus en min 2 graden van gemaakt. Een convector op half vermogen is 0 graden variatie. Op vol vermogen is plus twee graden en de convector uit is – 2 graden. Doordat het verwarmingsvermogen voor de naregeling beperkt is, bleek het slimmer om hiervoor een apart circuit aan te leggen. De bulk van het vermogen zit in de buurt van 30 graden en dat wil je met een maximaal rendement met de warmtepompen opwekken. We wilden geen grote machine laten draaien op 45 graden. Daarom hebben we een hydraulische scheiding gemaakt. De 45 graden komt uit een aparte warmtepomp die draait met een lager rendement, maar die is qua vermogen aanzienlijk kleiner.” In de technische ruimte staan als backup gasketels (2 MW) die normaliter niet aanspringen. “Omdat we geen warmteterugwinning hebben, blaas je bij een storing aan de warmtepompen in de winter direct buitenluchtcondities in. Dan heb je een back-upketel nodig om de lucht te kunnen verwarmen. Ten slotte stelde de hoogte van het gebouw extra eisen aan de hydraulische installatie. Door de 92 meter hoogte ontstaat inclusief de systeemdruk een totaaldruk die boven de 10 bar uitkomt op de begane grond. Blok: “Het hele gebouw is hydraulisch gescheiden op de elfde verdieping. Daar staan diverse warmtewisselaars waarmee we een knip hebben aangebracht zodat je eigenlijk twee gebouwen hebt van 40 meter.” Het Duo-gebouw heeft een EPC van 0,74. Het totale elektraverbruik jaarlijks bedraagt, 5,0 miljoen kWh, waarvan 1,5 miljoen voor het datacenter. Het klimaatsysteem blijkt de eerste zes maanden bovenmatig te hebben gepresteerd. “We zitten onder onze prognose,” vertelde Blok tijdens een rondleiding. n

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p06-10 overheidsgebouw.indd 8

01-12-2011 14:02:03

MÉÉR LICHT, MINDER ENERGIE: POLARIS WINNAAR ETOP INNOVATION AWARD 2011 De revolutionaire Polaris LED-armatuur is bijzonder efficiënt in energiegebruik en lichtopbrengst. Dankzij de unieke lenzen wordt het licht met een ongeëvenaarde gelijkheid verdeeld over het oppervlak. Het verschil met gewone verlichting is verbluffend. Meer licht en veiligheid, minder energieverbruik en kosten. Polaris: De nieuwe standaard in LED-armaturen.

OP Juryprijs : Juryrappor t winnaar ET Serie 200 POLARIS NORLED POLARIS / HBI esparing zaamheid, energieb • Vormgeving, duur een natuurlijke tionaliteit gaan in en technische func ‘symbiose’ samen; estatie kan energie- en lichtpr • De behoefte aan voel van op het gewenste ge worden afgestemd en comfort; sociale veiligheid (20% van e LOW level-stand • Energiebesparend Watt); citeit, verbruik 2, 5 de beschikbare capa p van batterijfunctioneel ontwer • Goed doordacht, compartiment; rschillende door gebr uik van ve • Breed toepasbaar lenzen.

InstXL2011 p06-10 overheidsgebouw.indd 9

Bekijk de Polaris op YouTube: zoek op ‘norled hbi polaris’. Ga voor meer informatie en specificaties naar: www.norled.nl en www.hbi-noodverlichting.nl of raadpleeg uw installateur.

01-12-2011 14:02:03

Dijkink Elektra ® heeft een klik met Clixys “In Coevorden hebben wij Clixys toegepast in het nieuwe

om voor Clixys te kiezen. Je wilt ook graag dat je mensen

kantoor van CV ketel-producent Intergas Verwarming. Het

prettig kunnen werken en dat aansluitfouten in het werk

gaat om een pand van 8.000 m2 met drie verdiepingen.

worden voorkomen.

Clixys is ingezet voor verlichting en noodverlichting, voor-

In de elektrotechniek kom je er normaal gesproken pas

namelijk in de gangen. In totaal zijn er ongeveer 500 meter

achter of iets werkt op het moment dat je spanning op een

kabel en een kleine 200 dozen geplaatst.

installatie zet. Omdat Clixys werkt met een universele aan-

Wij zijn er altijd kien op om zaken efficiënter te laten verlopen

sluiting, die maar op één manier te gebruiken is, kun je fou-

in de uitvoering. Daarom hebben we al in vroegtijdig stadium

ten in een vroegtijdig stadium voorkomen.

gekeken wat Clixys voor ons kon betekenen.

Binnenkort gaan we een bedrijfsverzamelgebouw renoveren

Natuurlijk hebben we allereerst de prijs van Clixys tegen

van de Universiteit Twente. Omdat je daarbij over langere

het licht gehouden, want je gaat voor een goed financieel

afstanden praat, zou Clixys een uitermate geschikt systeem

resultaat. Maar de kostprijs is niet de enige reden geweest

zijn om toe te passen.” Raymond Thijert en Paul Eidhof, Dijkink Elektra BV, onderdeel van de Van Losser installatiegroep.

Clixys® is het innovatieve installatiesysteem van ABB en Draka, waarbij installatiedozen op d de groene vlakbandkabel worden geklikt. Clixys® verkort de installatietijd, verkleint het rrisico op aansluitfouten en zorgt voor een lagere Total Cost of Installation.

www.clixys.nl Volg ons op

InstXL2011 p06-10 overheidsgebouw.indd 10

: @clixys

01-12-2011 14:02:06

Verketelproject Woningcorporatie - Combiketels - Rookgasafvoer - Aanbesteding

Vier miljoen kg minder CO2 door grootschalige verketeling Het verketelen van flatwoningen blijkt een goede manier om het gasverbruik en CO2-uitstoot fors te verminderen. In het grootste verketelingproject tot nu toe (2700 huurappartementen) in de Amsterdamse wijk Holendrecht daalt de energierekening met meer dan dertig procent en is er jaarlijkse CO2-reductie van 4 miljoen kilogram.

De werkzaamheden in de laatste appartementen zijn in volle gang als woningcorporatie Eigen Haard en installateur Tecnisch Buro Metapart een rondleiding geven door de wijk. Samen hebben een indrukwekkend visitekaartje achtergelaten in deze jaren zeventig

wijk met drie verdiepingen tellende hoogbouw. De uitstoot van CO2 is jaarlijks met zoâ&#x20AC;&#x2122;n 1.500 kg per woning gereduceerd. Dat vermenigvuldigd met het aantal woningen - 1700 van Eigen Haard en 1000 woningen van Stadgenoot - geeft aan dat het om een

indrukwekkende hoeveelheid schadelijke kooldioxidegas gaat. Het plaatsen van HR-ketels in woningen ter vervanging van de collectieve stookinstallatie blijkt daarmee een goede manier om het energieverbruik terug te dringen.

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p11-18 verketeling.indd 11

01-12-2011 14:02:45

InstXL2011 p11-18 verketeling.indd 12

01-12-2011 14:02:46

Verketelproject Geluidsoverlast Bij de verketeling van een deel van de wijk Holendrecht zijn de twee woningcorporaties niet over een nacht ijs gegaan, vertelt projectleider Pedro Gonsalves van Eigen Haard. Zeven jaar geleden startte de voorbereidingen voor het grootste verketelingproject tot nu toe. De ketels in de gezamenlijke stookruimtes - 34 in totaal - waren dringend aan vernieuwing toe. Vervanging door een zuiniger installatie past goed in het streven om de woonlasten voor bewoners te verlagen en om aan milieudoelstelling te voldoen. Duurzame alternatieven zoals warmte uit asfalt en aansluiting op stadsverwarming vielen al snel af. Het plaatsen van individuele verwarmingketels in de woningen bleek de beste oplossing. Niet alleen om de energiekosten terug te dringen, maar ook om de geluidsoverlast door contactgeluiden te verminderen. In de oude situatie waren vanaf het dak de cv-leidingen door de woningen naar beneden gemonteerd. Dit bekende strangensysteem is zeer gangbaar in flatwoningen, maar maakt individuele afrekening een stuk lastiger. Wie een klap geeft op de radiator weet zeker dat dit via de strangen ook hoorbaar is bij de boven- en onderbuurman.

Minder douchewater Een eigen cv-ketel in de woning zou hier een einde aan maken, vertelt Gonsalves. “Je krijgt bij individuele ketels een ringleiding in de woning.´ Een rekensom-

metje leerde dat de energiebesparing aanzienlijk zou zijn. ‘Van gemiddeld 2.450 tot 2.600 m3 naar 1450 tot 1600 m3 per woning,” zegt Gonsalves. Kortom, een aanzienlijke gasbesparing van zo´n 1000 kuub per woningen per jaar. De grootste winst zit ´m volgens Gonsalves in de individuele afrekening. In de oude situatie werd het gasverbruik van de gezamenlijke cv-ketels voor verwarming en warm tapwater gedeeld door het aantal huishoudens. Verbruiksmeters ontbraken in

Duurzame alternatieven vielen al snel af alle complexen, waardoor zuinig stookgedrag niet werd beloond. Ook het warmtapwatergebruik was een aanzienlijke kostenpost. Per minuut stroomde er maar liefst 16 liter warmwater uit de kraan wat een zeer comfortabele douche oplevert. Voor sommige bewoners was dit zelfs reden om een flat in Holendrecht te huren. Dat de nieuwe combiketels in de woningen slechts de helft aan warmwater zou leveren, zorgde zelfs voor veel kritiek bij bewoners. Toch zorgde de verwachte daling van de energienota – met gemiddeld 50 - 60

euro - voor veel enthousiasme bij bewoners. De vereiste 70 procent bewonersdeelname werd al vlot bereikt, herinnert Gonsalves zich. “Mensen zijn nu zelf in staat om hun verbruik te bepalen.”

Proefproject En zo werd zo´n 6,5 jaar geleden het grootste verketelingsproject langzaam opgestart. Technisch Buro Metapart won de aanbesteding voor een klein proefproject waarmee de woningcorporaties ervaring wilden opdoen. Want de aanleg van een geheel nieuwe cv-installatie in de woning grijpt nogal in. Niet alleen de cv-leidingen moesten de monteurs aanbrengen, ook de rookgasafvoer en luchttoevoer voor de HR-ketels zorgde voor hoofdbrekens. De woningen hebben soms een erg verschillende plattegrond. In een woning op de beganegrond is de ene ruimte een berging waar de nieuwe HR-ketel is geplaatst, terwijl de daarboven gelegen woning juist daar het toilet of keuken heeft. “Het was soms creatief omgaan met de rookgasafvoeren”, vertelt directeur Frans van Harlingen van Technisch Buro Metapart, nu onderdeel van Eneco. “Soms loopt dat door de woonkamer, maar dat is natuurlijk netjes afgetimmerd.” In de proefwoningen werd de ketel meestal in de toiletten geplaatst, maar dat bleek niet ideaal, zo bleek uit de grondige renovatie. Bovendien wilde Eigen Haard de bewoners zoveel mogelijk betrekken bij het grootschalige installatie-

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p11-18 verketeling.indd 13

01-12-2011 14:02:53

De EcoSmart technologie van Hansgrohe bewijst dat bij kranen en douches comfort en besparen heel goed samengaan. Doe de EcoCheck en bezoek ons tijdens de VSK in Hal 11,

Bespaarcalculator mobiel gebruiken

stand A-044.

Dankzij de EcoSmart technologie van Hansgrohe kunnen gebruikers genieten van optimaal comfort van kranen en douches, terwijl wordt bespaard op het water- en energieverbruik. In bijvoorbeeld hotels kan dit jaarlijks oplopen tot hoge bedragen! Bereken uw voordeel met de Hansgrohe bespaarcalculator op pro.hansgrohe.nl/ecosmart.

Anz_ECOCeck_NL_245x347_CS4.indd 1

InstXL2011 p11-18 verketeling.indd 14

22.11.11 09:30

01-12-2011 14:02:55

Verketelproject

XL Feiten

- 2.700 huurappartementen in de Amsterdamse wijk Holendrecht krijgen nieuwe ketel - De 34 ketels in de gezamenlijke stookruimtes waren dringend aan vernieuwing toe - Energierekening daalt met meer dan dertig procent - CO2-uitstoot daalt gemiddeld met zo’n 1.500 kilogram per woning per jaar - Jaarlijkse totale CO2-reductie is daarmee 4 miljoen kilogram - Er is zo´n 300 km nieuwe stalen en koperen leidingen gebruikt - 50% van aardgasbesparing (1000 m3/jaar per woning) komt doordat bewoners voortaan individueel worden afgerekend op het energieverbruik -D e andere helft komt voor rekening van het hoogrendement en weggevallen leidingverliezen - I n verreweg de meeste van de 2.700 woningen zijn HR-ketels van Intergas geplaatst - I n totaal heeft de verketeling zo’n 30 miljoen euro gekost

project. “We wilden er geen project van maken waar we naar binnen gaan en het erin rammen.” De goede ervaring met het pilotproject gingen al snel als een lopend vuurtje door de woonblokken wat al snel in 70 procent deelname resulteerde.

Aanbesteding Vervolgens ging de omvangrijke verketeling van Eigen Haard en de AWV (nu Stadgenoot) via vier aanbestedingen de markt op. De twee woningcorporaties wilden alle werkzaamheden in de woningen bij één partij neerleggen, zowel het installatiewerk als de daarvoor

benodigde bouwkundige ingrepen. Technisch Buro Metapart kwam bij de aanbestedingen steeds als laagste uit de bus. Voor directeur Van Harlingen is dat niet verwonderlijk. Metapart kan via dochterbedrijven alle werkzaamheden zelf uitvoeren en hoeft geen onderaannemers in te huren. “Dan kun je ook scherper in prijs gaan want je hoeft niks uit te besteden.” In verreweg de meeste van de 2.700 woningen zijn HR-ketels van Intergas geplaatst, in een beperkt deel van de woningen werden in het begin ook toestellen van Agpo opgehangen. Omdat de bewoners via het collectieve systeem een enorme hoeveelheid warm-

tapwater beschikbaar hadden (16 liter per minuut) hebben, besloot Eigen Haard om ook combiketels met een tamelijk royale warmwatercapaciteit (CW4) te

De verketeling heeft zo’n 30 miljoen euro gekost plaatsen. “Zo maak je de sprong niet te groot,” zegt Gonsalves. Opvallend is dat Metapart in de 1.000 woningen van Stadgenoot ook het onderhoud aan de toestellen verzorgt. Daarbij zijn de combiketels van Intergas online verbonden met de storingsdienst van Metapart. Dat gebeurt door in de ketels een klein zendertje te plaatsen die allerlei parameters doorstuurt naar een ontvangstpost elders in de flat die op zijn beurt weer via internet storingsmeldingen aan Metapart doorgeeft. Bovendien kan via deze onlinebewaking veel gerichter onderhoud plaatsvinden, vertelt Van Harlingen. “Vroeger deden we eens per jaar onderhoud en nu kan dat op basis van het aantal draaiuren of start/stops.” In totaal heeft de verketeling voor 2.700 huurappartementen bij beide woningcorporaties zo’n 30 miljoen euro gekost. n

The ultimate dream. thefirebeam

Vanaf nu is het afgelopen met rustrovende en geldverslindende loze alarmeringen. Thefirebeam™ is het meest geavanceerde detectiesysteem, ongevoelig voor bewegende gebouwen, weersinvloeden, temperatuurinvloeden, zon en vervuiling. Bovendien is Thefirebeam™ supersnel en eenvoudig te installeren in zowel conventionele als analoge brandmeldsystemen. Meer weten? Kijk dan op www.aerocheck.eu of bel Oes Heemstra voor informatie of demonstratie: (0566) 623920.

- Continu zelfcorrigerend door middel van stappenmotoren - Altijd maximaal signaal - Bereik van 5 meter tot 100 meter

thefirebeam

- Vanaf de begane grond te programmeren en te controleren - Constante zelftest en correctie van uitlijning - Vervuilingscompensatie - Extreem laag stroomverbruik (3mA) - IP 65

Importeur voor Nederland en België :

www.aerocheck.eu tel. +31 (0)566 623 920

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p11-18 verketeling.indd 15

01-12-2011 14:02:57

Techniek

10%

TECHNISCHE BEDRIJFSKUNDE

Passie voor techniek én commercieel inzicht Op het snijvlak van commercie en techniek bevindt zich het interessante spectrum van Technische Bedrijfskunde. Een richting waarin ambitieuze professionals hun hart kunnen ophalen, vanwege de strategische onderwerpen met een vaak innovatief karakter. Een uitdaging voor wie verder wil komen, via de kortst denkbare route.

Technische Bedrijfskunde

Met deze opleiding ontwikkelt u zich vanuit uw technische functie tot projectleider, adviseur, manager of ondernemer. Hebt u een passie voor techniek en daarnaast commercieel inzicht? Schrijf dan in voor de hbo-opleiding Technische Bedrijfskunde. Na 4 jaar krijgt u het hbo-diploma Technische Bedrijfskunde van PBNA. U studeert in deeltijd met een realistische planning en door de uitstekende coaching van Elsevier Opleidingen haalt u het beste uit uw prestaties. Duur 4 jaar (deeltijd) Diploma diploma Technische Bedrijfskunde PBNA Zie de informatie per jaar >

Deeltijd HBO Technische Bedrijfskunde in 4 jaar

Jaar 1 Na jaar 1: volg het erkende hbo-propedeuse getuigschrift Technische Bedrijfskunde. Ook hebt u de mogelijkheid om de certificaten IPMA D en VOL-VCA te behalen. Jaar 2 Na jaar 2: PBNA-diploma Bedrijfskunde voor technici Jaar 3 Verdieping vooral op het gebied van strategie en management. Bij vrijstelling voor stage kunt u na jaar 3 direct beginnen met afstuderen. Jaar 4 De integratie met de praktijk staat centraal. U loopt stage en werkt aan een bedrijfsopdracht. Prijs jaar 1 € 3.950 (excl. studiemateriaal) Lestijden 1 x per 2 weken van 14.00 tot 21.30 uur

Studeren in je vrije tijd? Schrijf je nu in voor

2e start in april 2012 MEET-, REGEL-, EN BESTURINGSTECHNIEK Organisaties stellen steeds strengere eisen aan productiegroei, kwaliteit, veiligheid, gezondheid en milieu. Door uitgekiende meet-, regelen besturingstechniek en automatisering is veel winst te behalen. Verbeter uzelf, verbeter de productieprocessen!

Technische automatisering

Dé praktijkgerichte basisopleiding Technische automatisering levert basiskennis om met technische systemen voor het meten, regelen en besturen van machines en productieprocessen om te gaan. Voor verantwoordelijken voor het onderhoud, het installeren, het in bedrijf stellen, het verhelpen van storingen, het bewaken, het automatiseren en/of het ontwerpen van productieprocessen. Slaagt u voor het examen, dan ontvangt u het PBNA-diploma ‘Technische Automatiseerder’. De opleiding bestaat uit drie modulen, die u ook separaat kunt volgen: • Inleiding, communicatie en besturingstechniek • Veldinstrumentatie • Regeltechniek Duur 10 middag/avondbijeenkomsten + 5 praktijkdagen Prijs € 4.895

Technische automatisering

Ook in modules te volgen de basisopleiding Technische automatisering is ook per module te volgen:Technische automatisering: inleiding, communicatie en besturingstechniek (BTAIN) Duur 8 dagdelen Prijs € 1.525

Technische automatisering: veldinstrumentatie Duur 10 dagdelen Prijs € 2.075

Technische automatisering: regeltechniek Duur 12 dagdelen Prijs € 2.075

SDU_installatieXL_WT.indd 1 InstXL2011 p11-18 verketeling.indd 16

Installatietechnicus technische automatisering

U leert alle voorkomende werkzaamheden verrichten bij installatie van complexe multidisciplinaire TA-installaties rekening houdend met normen, proces- en productietechnische randvoorwaarden. U werkt op basis van systeem-, opdrachtgever- en leverancierdocumentatie volgens voorgeschreven procedures en werkinstructies in opdracht van de klant of van service engineers. Uw basis ligt in een opleiding elektrotechniek, niveau 4 en/ of theoretische en praktische ervaring TA op niveau veldinstrumentatie monteur (TAV) of servicemonteur. Een high tech opleiding in een gloednieuwe practicum trailer! Duur 6 dagen Prijs € 2.000*

Servicemonteur technische automatisering

Hebt u de basisopleiding Technische automatisering (BTA) van Elsevier Opleidingen én de opleiding Veldinstrumentatie monteur technische automatisering gevolgd? Of een soortgelijke andere opleiding en wilt u verder in de technische automatisering? Dan is deze opleiding interessant voor u. Het is een high tech opleiding in een gloednieuwe practicum trailer. Deze opleiding bestaat uit drie onderdelen: • Beheer en onderhoud algemeen • Meet- en regeltechniek • Besturingstechniek Duur 4 dagen Prijs € 1.370*

Veldinstrumentatie monteur technische automatisering

Hebt u de basisopleiding Technische automatisering (BTA) van Elsevier Opleidingen gevolgd of een soortgelijke andere opleiding en wilt u verder in de technische automatisering? Volg dan de opleiding Veldinstrumentatie. Een high tech opleiding in een gloednieuwe practicum trailer. De opleiding bestaat uit drie onderdelen: • Meet- en Regeltechniek • Practicum M&R • Besturingstechniek

VERFTECHNOLOGIE Van technologie via pigmenten tot aan de producten die in de winkel liggen: de ontwikkeling van verf is een boeiend proces. Van grondstof tot eindproduct, u leert alle geheimen kennen en kunt daarmee slagvaardig opereren.

korting !

Doorstuderen met 10% korting! Zowel voor uw kennisverdieping als kostentechnisch is het interessant om na deze opleiding de vervolgopleiding ‘elektrotechniek: praktijkopleiding storingzoeken in elektrische installaties’ of ‘elektrische aandrijving en besturingstechniek’ te volgen. U ontvangt namelijk 10% korting op een van de vervolgopleidingen. De opleiding moet echter wel binnen zes maanden na het einde van de eerdere opleiding worden gevolgd.

Kiest u voor kennisverdieping en de korting? Vermeld dan in het opmerkingenveld van het inschrijfformulier van deze opleiding dat u geïnteresseerd bent in de vervolgopleiding. Onze relatiebeheerder Tiny Dam neemt contact met u op. Uiteraard kunt ook bellen. Zij is te bereiken op tel: (078) 62 53 888 of mail naar tiny.dam@elsevieropl.nl

Kennis uit de h ook in g belangr

Basis en sch

Basisken is onmis van app den, ze storinge deze opl (mbo-2 basispri pen van elektrote lezen en lokaliser nisch-te en gereg trische i Ook hee elektrote paraat? aan een

Duur 11 Prijs van

Prakti ringzo sche i

Na een ( wilt u uw lokaliser storinge laties ve

Nie Op

Servicetechnicus technische automatisering

Duur 4 dagen Prijs € 1.370*

On m

ONDE

Duur 6 dagen Prijs € 2.000*

Een high tech opleiding in een gloednieuwe practicum trailer. U leert als service engineer zelfstandig alle voorkomende onderhouds- en beheerwerkzaamheden uitvoeren die nodig zijn voor het adequaat in stand houden van de grootschalige complexe en multidisciplinaire TA-systemen. Na het volgen van de opleiding Servicetechnicus technische automatisering kunt u op systeem- en conceptniveau complexe storingen analyseren en oplossen in gangbare complexe TA-installaties met PLC, SCADA/DCS en MES. U heeft eventueel eerder de opleidingen Installatiemonteur en/of Servicemonteur (TAM) gevolgd of soortgelijke andere opleidingen.

ELEKT

Deze op op de p

Basiskennis

Bent u betrokken bij het ontwikkelen of bereiden van verfproducten in een laboratorium of in de productie? Hebt u een vooropleiding op mbo/hbo-niveau zonder scheikunde? Dan is deze opleiding geschikt voor u! Na afloop van de opleiding hebt u kennis en inzicht in de verftechnologie en de elementaire scheikunde. De nadruk ligt op de in de verfindustrie gebruikte grondstoffen en hun onderlinge samenhang. Als u het examen met goed gevolg aflegt, ontvangt u het VVVF/PBNA diploma.

ontwikkelen van verf of verfproducten of werkzaam is op het laboratorium van een bindmiddelenfabrikant. Ook geschikt voor adviseurs van grondstoffenleveranciers en fabrikanten. U leert zelfstandig een keuze te maken uit beschikbare bindmiddelen, een blanke lak formuleren en uw kennis toepassen in gesprekken met leveranciers en klanten. U hebt een vooropleiding op hbo-niveau (chemie of chemische technologie) of u hebt de opleiding Verftechnologie: basiskennis gevolgd. Mét PBNA-examen.

Spare

Duur 16 avonden Prijs € 2.750

Duur 8 avonden Prijs € 1.650

Duur 1 d Prijs € 9

Bindmiddelen

Pigmenten

Deze opleiding is er voor iedereen die betrokken is bij het

Werkt u in de technische installatiebranche? Dan ontvangt u maar liefst 15% korting op de opleidingsprijs!

Na afloop van deze opleiding hebt u kennis en inzicht opgedaan in de chemie van pigmenten in moderne laksystemen. Deze kennis kunt u toepassen in gesprekken met leveranciers en klanten. De opleiding is voor u bestemd als u als verftechnicus betrokken bent bij het ontwikkelen of toepassen van verf of verfproducten. De opleiding is ook geschikt voor adviseurs van grondstoffenleveranciers en fabrikanten. Na afloop van de opleiding neemt u deel aan het PBNA-examen. Duur 8 avonden Prijs € 1.650

Geduren u inzich ment. U praktisc behalen ganisatie tiek, de ten en d van de d om op k raadbeh Voor alle in maint housing, industrie sche die

Meer weten? Op de website vindt u meer informatie. U kunt ook contact opnemen met onze relatiebeheerder Techniek, Tiny Dam. Zij is te bereiken op tel. (078) 62 53 888 of mail naar tiny.dam@ elsevieropl.nl Schrijf direct in op: www.elsevieropleidingen.nl

17-11-11 15:54 01-12-2011 14:02:59

De work werking nagemen

Root C

Storinge laties br lijke sch bedrijf k door ond de Root hand van den inzic sende m • Pareto • FMEA: Effect A

SDU_inst

ng!

erdiech is deze leiprakeken es’ ing te melijk n De wel a het plei-

nze Dam op. len. l: l naar l.nl

Onmisbare schakel in moderne systemen

Op de juiste temperatuur

Kennis van elektrische schema’s, schakelingen en controllers is niet meer weg te denken uit de hedendaagse techniek. In telecommunicatiesystemen en computernetwerken, maar ook in gereedschap, machines en aandrijfsystemen: bijna overal speelt elektronica een belangrijke rol.

Het binnenklimaat in gebouwen wordt vaak geregeld met klimaattechnische installaties. Met koelen klimaattechniek kunnen we de ruimte aanpassen aan de gewenste omstandigheden. Hiervoor is kennis over regeltechniek, verwarmingstechniek en koeltechniek nodig. We warmen u vast een beetje op.

Basis elektrotechniek en schema lezen

Klimaattechniek algemeen

Basiskennis van elektrotechniek is onmisbaar om de werking van apparaten te doorgronden, ze veilig te gebruiken en storingen te verhelpen. Na deze opleiding elektrotechniek (mbo-2 niveau) beheerst u de basisprincipes en basisbegrippen van elektrotechniek.U leert elektrotechnische schema’s lezen en elektrische storingen lokaliseren. U heeft een mechanisch-technische achtergrond en geregeld te maken met elektrische installaties en machines. Ook heeft u al enige kennis van elektrotechniek. Kennis niet paraat? Dan kunt u deelnemen aan een bijlesavond. Duur 11 avonden + 1 praktijkdag Prijs vanaf € 1.450

Praktijkopleiding storingzoeken in elektrische installaties

Na een (theoretische) opleiding wilt u uw vaardigheden in het lokaliseren en verhelpen van storingen in elektrische installaties vergroten. Uw vooroplei-

gen.nl

1-11 15:54

ding is Basis elektrotechniek en schema lezen of gelijkwaardig. De Praktijkopleiding storingzoeken in elektrische installaties leert u zelfstandig en systematisch storingen lokaliseren en verhelpen in elektrische installaties. Hiervoor verricht u metingen aan de hand van schema’s. De opleiding vindt plaats in het praktijkcentrum van het Scheepvaart en Transport College te Rotterdam. Duur 10 dagdelen Prijs € 1.965

Elektrische aandrijving en besturingstechniek

Na deze opleiding kent u de werking en eigenschappen van elektrische aandrijving van machines en machinebesturingssystemen. U kunt storingen lokaliseren en verhelpen. U bent een werktuigkundig geschoolde (onderhouds) technicus en/of leidinggevende, die geconfronteerd wordt met onderhoud aan of storingen in complexe machines/installaties. U hebt eerder de opleiding Basis elektrotechniek en

schema lezen (ET-1) gevolgd. Na afloop van de opleiding volgt het PBNA-examen ‘Toegepaste elektrische aandrijving en besturingstechniek’. Duur 11 avonden Prijs € 1.625

Hoogspanningstechniek

De opleiding Hoogspanningstechniek is er voor iedereen die te maken krijgt met hoogspanning en of middenspanning. Bijvoorbeeld engineers, inspecteurs, installatieverantwoordelijken, servicemonteurs onderhoud/maintenance en adviseurs. U leert zorgvuldig omgaan met hoog- en middenspanningsinstallaties en hun componenten. Ook krijgt u een goed inzicht in de samenstelling, opbouw en achtergronden van de hoogspanningsinstallaties en leert u storingen beter analyseren en begrijpen. Na afloop volgt het PBNA-examen ‘Hoogspanningstechniek’. Duur 10 bijeenkomsten incl. 1 praktijkdag Prijs € 4.825

ONDERHOUDSTECHNIEK

Nieuw! Opleidingsportfolio Maintenance Deze opleidingen zijn heel specifiek afgestemd op functies, waardoor ze nog beter aansluiten op de praktijk van een werktuigbouwkundige. Grijp uw kans met dit nieuwe aanbod!

Spare Part Management

Gedurende deze workshop krijgt u inzicht in Spare Part Management. U leert in korte tijd en op praktische wijze snel winst te behalen voor de onderhoudsorganisatie. De heldere systematiek, de vele praktische handvatten en de uitgebreide ervaring van de docent stellen u in staat om op korte termijn het voorraadbeheer te optimaliseren. Voor alle managers werkzaam in maintenance, assets, wharehousing, supply chain, logistiek, industrie services, bouw, technische diensten, etc. Duur 1 dag Prijs € 930 De workshop wordt in samenwerking met Stork Asset Management georganiseerd.

m. p 8 am@

KOEL- EN KLIMAATTECHNIEK

ELEKTRO- EN ENERGIETECHNIEK

Root Cause Analysis

Storingen in machines en installaties brengen vaak aanzienlijke schade met zich mee. Een bedrijf kan veel geld besparen door onderzoek te doen naar de Root Causes. U krijgt aan de hand van praktische voorbeelden inzicht in probleemoplossende methodieken als: • Pareto • FMEA: Failure Mode and Effect Analysis

SDU_installatieXL_WT.indd 2 InstXL2011 p11-18 verketeling.indd 17

• RCFA: Root Cause Failure Analysis • Demming Plan-Do-CheckAct verbeterplannen Duur 6 dagdelen Prijs € 1.395

Maintenance Engineering

In de praktische opleiding Maintenance Engineering leert u volgens 6 basisvragen en een bijbehorend stappenplan een onderhoudsplan opzetten en implementeren. In deze aanpak komen systematieken als Reliability Centred Maintenance (RCM) en Value Driven Maintenance (VDM) aan bod. Voor de gevorderde monteur, werkvoorbereider, operator, technicus of engineer die technisch onderhoud moet waarborgen. Ervaring op het gebied van technisch onderhoud raden we sterk aan. Enkele weken na de laatste les krijgt u coaching on-the-job. U sluit de opleiding af met het PBNA-examen. Duur 10 bijeenkomsten Prijs € 4.460

te verhelpen, een onderdeel te vervangen of een inspectie uit te voeren aan een complexe installatie of machine. Om een opdracht tot een goed einde te brengen is uitgebreide technische kennis nodig. U repareert niet alleen, maar denkt ook na over de gevolgen. U ziet en herkent patronen en trekt conclusies op basis van terugkerende storingen. Duur 1 jaar (34 bijeenkomsten)

1e monteur onderhoudstechniek W

Een onderhoudsmonteur moet van alle markten thuis zijn. Als werktuigbouwkundige word u zelfstandig met een werkbon op pad gestuurd om een storing te verhelpen, een onderdeel te vervangen of een inspectie uit te voeren aan een installatie of machine. Om een opdracht tot een goed einde te brengen is uitgebreide technische kennis nodig. Hierbij kijkt u over de grenzen van uw vakgebied heen en benadert u onderhoud vanuit systeemdenken. Duur 1 jaar (35 bijeenkomsten)

Onderhoudstechnicus W Een onderhoudstechnicus/ technician moet van alle markten thuis zijn. Als werktuigbouwkundige word u zelfstandig met een werkbon op pad gestuurd om een storing

Prijs in-company op aanvraag. Neem contact op met Tiny Dam Zij is te bereiken op tel: (078) 62 53 888 of mail naar tiny.dam@elsevieropl.nl

Moderne klimaattechniek bestaat uit een combinatie van verschillende technieken. Dit vraagt van klimaattechnici een brede kennis en ervaring. Na deze opleiding Klimaattechniek algemeen kunt u een klimaattechnische installatie bedienen en controleren. U kunt eenvoudig onderhoud verrichten en u beheerst de vakterminologie. Na afloop kunt u deelnemen aan het PBNA-examen.U hebt als basis een opleiding op minimaal lbo/ mbo-niveau. Hebt u de gewenste voorkennis niet meer paraat? Dan kunt u deelnemen aan twee bijlesavonden. Duur 17 avonden of 11 middag/ avond bijeenkomsten Prijs vanaf € 2.075

Klimaattechniek in praktijk

U hebt een theoretische klimaattechnische opleiding gevolgd (bijvoorbeeld KLIA)en u wilt een aantal praktische vaardigheden aanleren. Na afloop van deze opleiding kunt u snel en efficiënt metingen verrichten en storingen lokaliseren in klimaattechnische installaties. U kunt goed omgaan met meetapparatuur en klimaattechnische installaties correct inregelen en afstellen. De opleiding Klimaattechniek in praktijk maakt deel uit van de leergang ‘Klimaattechnicus’. Duur 4 dagen Prijs € 1.935

Klimaatbeheersingsinstallaties ontwerpen

Als ontwerper van een klimaatbeheersingsinstallatie houdt u rekening met de oriëntatie, bestemming, bezetting en verlichting van de ruimte. Ook energiebesparing is belangrijk. Dit alles leert u in de opleiding Klimaatbeheersingsinstallaties ontwerpen. Ook leert u om zelf een klimaattechnische installatie te ontwerpen. Na afloop volgt het PBNA-examen. Als basis heeft u bij voorkeur de opleiding Klimaattechniek algemeen gevolgd of u hebt een vooropleiding op mbo-niveau met ruime ervaring in de klimaattechniek. Duur 19 avonden Prijs € 2.890

Meet- en regeltechniek in de klimaatbeheersing U verdiept uw kennis van de grondbeginselen van het meten, regelen en inbedrijfstellen van klimaatregelinstallaties. Bovendien leert u schema’s lezen en storingen lokaliseren. Meldt u aan als u klimaattechnische installaties onderhoudt, inregelt, inbedrijfstelt of hieraan service verleent. Ook geschikt als u toezichthouder bent en behoefte hebt aan meer kennis. Inclusief PBNA-examen. Het niveau van de opleiding is vergelijkbaar met mbo-niveau 3/4. Duur 25 avonden Prijs € 2.725

Praktijk meet- en regeltechniek in de klimaatbeheersing

Na de theorie uit de opleiding MKRA hebt u behoefte om deze te toetsen aan de praktijk. U houdt zich bezig met het onderhouden, inregelen of inbedrijfstellen van klimaattechnische installaties of u houdt hier toezicht op. De opleiding geeft u inzicht in regelkringen, beveiligingen, optimaliseringen, bedieningsmogelijkheden en beheersfuncties van de installatie. Hierdoor krijgt u een goed begrip van de werking van de regeltechnische installatie. Duur 4 dagen Prijs € 2.650

Ontwerpen regel-, besturings- en beveiligingsstrategie

U bent ontwerper, bouwer, installateur of leidinggevende in de klimaatbeheersing en u wilt u verder bekwamen in het ontwerpen, regelen, besturen en beveiligen van klimaatbeheersingsinstallaties. Een opleiding Klimaatbeheersingsinstallaties ontwerpen (MRKA), ‘MIT-Installatietechniek’ of ‘TVVL Luchtbehandeling’ hebt u al afgerond. De opleiding geeft inzicht in de regel-, besturings- en beveiligingsmogelijkheden van klimaatbeheersingssystemen. Mét PBNA-examen. Duur 27 avonden Prijs vanaf € 3.635

F-gassen Categorie I (theorie en praktijk)

De F-gassen verordening stelt eisen aan uw vakbekwaamheid als koelmonteur. Met het F-gassendiploma (categorie I) beschikt u over deze vakbekwaamheid. Deze opleiding bereidt u dus optimaal voor op alles wat u in de dagelijkse praktijk tegen kan komen. U hebt bij voorkeur een algemene koeltechnische opleiding gevolgd en beschikt al over praktijkervaring in de koeltechniek en kunt werken met het log p/h-diagram. Voor het theorie- en praktijkexamen F-gassendiploma (categorie I) kunt u zich rechtstreeks aanmelden bij STEK.

Basis Koeltechniek praktijk

De ‘F-gassen verordening’ stelt eisen aan de vakbekwaamheid van koelmonteurs. Met het F-gassendiploma beschikt u over deze vakbekwaamheid. In de Praktijkopleiding leert u de onderdelen Hardsolderen en Koudemiddelhandelingen voor het F-gassenexamen categorie 1.U oefent met verschillende situaties als een lege, halfgevulde of volledig gevulde installatie. U leert verschillende basistechnieken monteren/solderen en maakt een voor het examen representatief werkstuk. De nadruk ligt op het vervaardigen en/of verbinden van leidingdelen en componenten. Voor het theorie- en praktijk examen F-gassendiploma (categorie I) meldt u zich rechtstreeks aan bij STEK. Duur 6 middag/avondbijeenkomsten Prijs € 1.390

Koeltechnische installaties ontwerpen

Bij het ontwerpen van een koeltechnische installatie spelen verschillende koeltechnische, milieu- en commerciële factoren een rol. Word een specialist en leer de juiste afwegingen maken met deze opleiding. U leert zelfstandig koeltechnische installaties ontwerpen en berekenen. Ook kunt u er advies over geven aan derden. Na afloop volgt het PBNA-examen. Voor iedereen die koeltechnische installaties test, ontwikkelt of koopt. Als basis hebt u een opleiding op minimaal mboniveau en ruime ervaring in de koeltechniek. Duur 24 avonden of 16 middag/ avondbijeenkomsten Prijs vanaf € 2.890

Duur 10 avonden en 5 praktijkmiddag/ avonden Prijs € 2.199

Basisopleiding koeltechniek

Binnen de koeltechniek is veel vraag naar vakmensen voor montage, installatie, onderhoud en serviceverlening. Wilt u een van die vakmensen worden? De Basisopleiding koeltechniek levert u de benodigde kennis. U leert zelfstandig werkzaamheden te verrichten aan koeltechnische installaties en storingen te lokaliseren en verhelpen. Bovendien verwerft u de benodigde kennis voor het theoretisch gedeelte van het F-gassenexamen, categorie 1. Mét PBNA-examen. Duur 17 avonden of 11 middag/ avondbijeenkomsten Prijs vanaf € 2.075

Word expert in de koelen klimaattechniek! Als klimaattechnicus heeft u alle facetten van de koelen klimaat techniek doorlopen en bent u in bezit van het erkende PBNA diploma. Neem contact op met Tiny Dam. Zij is te bereiken op tel. (078) 62 53 888 of mail naar tiny. dam@elsevieropl.nl

15-11-11 11:18 01-12-2011 14:03:00

ONS ASSORTIMENT HOLLEWANDDOZEN IS OPNIEUW UITGEBREID! 1068 HWD50L-BW

1064 HWD50L

Het ontwikkelen van nieuwe producten is bij Attema vaak een kwestie van goed luisteren naar de markt. Zo hebben we vorig jaar, ten behoeve van de nieuwbouw van het Isala ziekenhuis in Zwolle, in samenwerking met de installateur een nieuw type hollewanddoos (de HWD50L) ontwikkeld, geschikt voor inbouw in (half) open hollewanden met een plaatdikte van 25 mm. Vanwege de grote vraag is deze hollewanddoos nu standaard in ons assortiment opgenomen. Met het oog op brandveiligheid in brandwerende hollewanden hebben we ook een brandwerende versie van deze hollewanddoos ontwikkeld: de HWD50L-BW. Eenvoudig te monteren en veilig toe te passen in (half)open systeemwanden tot brandwerendheidsklasse F90.

Schelluinsestraat 1 4203 NJ Gorinchem Postbus 58 4200 AB Gorinchem 1062 - Kabelinvoergrip Hiermee verandert u een inbouwdoos in een handomdraai in een inbouwdoos met kabelinvoer.

1065 â&#x20AC;&#x201C; Afdichtdop. Om een tuit en daarmee de gehele doos luchtdicht af te sluiten.

Telefoon 0183 650 650 Telefax 0183 650 750 elektro@attema.nl

www.attema.nl ATT 11029 p11-18 Adv HWD50L 265x370.indd InstXL2011 verketeling.indd 18 1

11-11-11 11:46 01-12-2011 14:03:02

Windmolenpark Windturbines - Productiebedrijf - Netaansluiting

Groene energie voor Fujifilm komt van 140 meter hoogte De Fujifilm-vestiging in Tilburg is aangesloten op een eigen windmolenpark. Vijf windturbines van elk 2MW leveren samen 20% van de jaarlijks benodigde elektrische energie. Door gezamenlijke inspanning van de energieleverancier, het bedrijfsleven en de gemeente is het mogelijk een economisch verantwoorde groene stap te zetten, die bovendien in korte tijd is gerealiseerd. Tekst Gerard Vos

Kenden we vroeger de Fujifilm-producten voornamelijk van fotorolletjes en fotopapier, door de opkomst van de digitale technieken is het accent in de productie drastisch verschoven. Fotopapier blijft nog redelijk in gebruik, maar steeds meer richt Fuji zich op de productie van offsetplaten die gebruikt worden in drukkerijen. Voor deze platen, die de drukinkt in diverse kleuren overbrengen op het papier, is de fotografische ontwik-

XL Feiten

keltechniek zeer belangrijk. In 2005 werd daarvoor bij de productiefaciliteit in Tilburg al een tweede productielijn gestart, straks in december 2011 komt daar nog een derde bij. De energie voor deze productielijn komt van vijf windmolens die op het terrein van Fuji staan.

Milieuvriendelijk karakter De nieuwste producten van Fujifilm hebben een veel milieuvriendelijker karakter dan de eerste generatie. Het bedrijf investeert in technieken die het mogelijk

- Fujifilm Tilburg bouwde op eigen terrein windmolenpark. - Vijf turbines leveren 20% van de jaarlijks benodigde energie. - Momenteel komt 20% wind, 35% uit eigen wkk, 45% wordt ingekocht. - Windmolenproject moet bijdragen aan verduurzaming van de keten. - Zonne-energie zal tussen 2013 en 2016 interessant worden. - Gekozen is voor Vestas V90 turbines van 2 MW per stuk. - Zonder subsidie zou project financieel niet rendabel zijn. - De masten zijn inclusief wieken ongeveer 140 meter hoog. - Kabelsleuven zijn onder de parkeerplaats doorgeboord. - Een bufferspoel vangt ﬂuctuaties op en voorkomt gevaarlijke situaties.

maken voor drukkerijen om zonder chemicaliën deze platen voor druk geschikt te maken. “En als we ons best doen voor onze producten moeten we zelf ook denken aan onze milieuverantwoordelijkheid. Ook onze footprint moet minimaal zijn,” zegt Jef Verboven van Fujifilm. Collega Francois Joosten: “Het wordt aan ons gevraagd door de afnemers, en wij vragen het ook aan onze toeleveranciers. De hele keten moet groener worden. We willen producten maken die bijdragen aan een verduurzaming van de maatschappij die op duurzame manier geproduceerd worden. En dat vereist van ons bedrijf een inspanning op drie vlakken: groenere grondstoffen, groenere producten en groenere energie om deze te maken.”

Onderzoek Verboven: “Al bijna tien jaar geleden deed het bedrijf onderzoek naar de mogelijkheden voor het gebruik van groene energie. Er werd al gedacht aan het plaatsen van een windturbine op onze site. Dat was toen een beetje te vroeg. Enkele jaren later is binnen de energie werkgroep ‘duurzame energie’ in samenwerking met de gemeente een grootschalige

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p19-24 fuji.indd 19

01-12-2011 14:04:00

Rucon Systemair, a powerful combination Rucon Systemair heeft een voor Europa ongekend breed assortiment van luchtbehandelingskasten, warmteterugwinsystemen, ventilatoren en accessoires. Als zodanig biedt Rucon Systemair perfecte oplossingen voor de Utiliteitsbouw, Industrie, Woningbouw, Infra en Parkeergarages. Veel van onze producten zijn op voorraad en daarmee vanuit ons doordachte distributiesysteem snel leverbaar. Kennis en ervaring delen wij met onze afnemers om vanuit gezamenlijk denken te komen tot de juiste productkeuze en optimale toepassingen. Daarnaast is er de zekerheid van garantie en een hoge servicegraad. Maar onze kracht ontstaat toch vooral door samenwerking. Zo staan wij bijvoorbeeld voor innovaties met name op het gebied van energiebesparing, geluidsreductie en duurzaamheid. Ook daar werken wij voortdurend aan, samen met u.

Rucon Systemair B.V. 路 Postbus 263 路 3840 AG Harderwijk Telefoon 0341 - 439 100 路 Fax 0341 - 439 190 verkoop@ruconsystemair.nl 路 www.ruconsystemair.nl

InstXL2011 p19-24 fuji.indd 20

01-12-2011 14:04:00

Windmolenpark

energiescan uitgevoerd. Hieruit bleek dat windenergie en biobrandstoffen, voor de logistieke bedrijven die hier veel in de buurt zitten, de meest rendabele opties zijn.” Joosten: “Wel hoort hierbij een bepaalde schaalgrootte die ook gevolgen heeft voor de omgeving. Het bedrijventerrein ligt tussen een natuurmonument en een woonwijk. Door goede voorlichting zijn de plannen voor een lokaal windmolenpark zonder bezwaren geaccepteerd.” In de scans is ook gekeken naar alternatieven als zonne-energie en koudeopslag in de bodem. Joosten: “We gebruiken biogas ter vervanging van aardgas en met twintig hectare dakoppervlak is mogelijk de toepassing van zonne-energie aantrekkelijk in de toekomst. De marktprijs laat het nu nog niet toe, maar als een aantrekkelijke partij zich aandient dan hebben we daar wel oren naar. We denken dat het tussen 2013 en 2016 interessant wordt.” De gemeente schreef samen met Fujifilm een tender uit die in 2008 een eerste fase windturbines mogelijk moest maken als onderdeel van een groter plan voor

twintig molens. Verboven: “Het toenmalige E-concern en later Eneco ontwikkelden een plan voor niet de door ons beoogde drie, maar vijf molens. Die inventiviteit zochten we in onze partner, en dus zijn zij het geworden. Met deze turbines halen we twintig procent van onze jaarlijks benodigde elektriciteit uit de wind, 35 procent met eigen warmte kracht centrale en de rest kopen we in.”

Subsidie Vanaf dat moment zijn parallelle processen gaan lopen. De voorbereidingen voor Fujifilm, de voorbereidingen bij Eneco en de vergunning aanvragen bij de gemeente. De investering in de windmolens en bekabeling is geheel gedaan door Eneco. Arjan Hamoen-Kleerekooper, projectmanager bij Eneco Wind: “We hebben gekozen voor een optie met drie hoge masten (inclusief wiek 140 meter hoog, red.) en twee masten die vijftien meter lager zijn omdat ze in de vliegroute van het vliegveld Gilze-Rijen staan. Met het gekozen molentype Vestas V90 turbines met een capaciteit van twee megawatt, leveren we 10 megawatt.” “Doorgaans duren deze processen zeven tot tien jaar,”

vertelt Hamoen-Kleerekooper. “Dit team heeft het in drie jaar voor elkaar gekregen. Deels komt dat omdat onze board of directors zelf de investeringbeslissing kon nemen en niet hoefde te wachten op fiat van de banken. Ook bij Fujifilm waren de beslissingen snel genomen.” Verboven: “Dat heeft ook te maken met de SDE-subsidie (Stimulering Duurzame Energieproductie, red.) die op het project gegeven is. Zonder deze subsidie is het niet rendabel om zo’n project te financieren.” Hamoen-Kleerekooper: “Die subsidie is hoger omdat we meer landinwaarts bouwen. Voor de kust en op zee zijn lagere subsidies voldoende omdat daar meer windenergie gewonnen kan worden.” Juridisch gezien hebben de partijen nog een kunstgreep toegepast. Door afnemer Fujifilm als netwerk te definiëren kon de subsidie worden toegekend. Er is hier daarom een privaat netwerk gelegd met een eigen netbeheerder. “Met de SDE en de vergoeding die Fujifilm wil betalen werd het een rendabele business case.”

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p19-24 fuji.indd 21

01-12-2011 14:04:10

Schakel tussen nu en morgen ThermoElegance Advance Servicevriendelijk hydroblok

Optimale bereikbaarheid componenten

Zeer scherp geprijsd

Groot modulatiebereik

Hybride ready

Hoog rendement

Meer mogelijkheden De ThermoElegance Advance is de waardige opvolger van de ThermoElegance. De sterk verbeterde HR107 ketel met RVS-warmtewisselaar is gebouwd voor nu en morgen, met nog meer service- en onderhoudsgemak. De ThermoElegance Advance is hybride ready en te combineren met het hybride systeem GeniaHybrid en het zonneboilersysteem HelioSet150. Naast CW-klasse 3 en 4 levert AWB deze HR-ketel ook in CW-klasse 5. Kijk op de website voor de aaneenschakeling van voordelen en verbeteringen. www.thermoelegance.nl

InstXL2011 p19-24 fuji.indd 22 80844-AWB-Adv TEA 245x347.indd 1

ThermoElegance Advance

01-12-2011 14:04:11 18-11-2011 16:00:56

16:00:56

Windmolenpark

Zo stabiel mogelijk

Nieuwe groene producten

De bouw van de windmolens en het aanleggen van het netwerk waren voor Fujifilm en Eneco een forse klus. Hamoen-Kleerekooper legt uit: “Normaal bouw je op een locatie en lever je op. Op een boerenbedrijf bijvoorbeeld graaf je een sleuf voor de drie fase kabels van de molen naar schakelkast. Nu moesten we de bouwactiviteiten zodanig afstemmen dat het continuproces in de productiehallen van Fujifilm niet verstoord werd. Zo is er voor het aanleggen van de kabels gekozen voor het boren onder de parkeerplaats in plaats van het graven van sleuven. Van beide kanten vergde het bouwproces meer inspanning, meer projectmanagement om het werk zo goed mogelijk te begeleiden.”

Bij Fujifilm liep de productie van fotorolletjes in 2004 ten einde. De productie van fotopapier liep terug en is nu stabiel. Sinds 1990 is de productie van offsetplaten voor drukkerijen een steeds belangrijker product geworden. Voor specialist op het gebied van fotografische technieken Fujifilm, is het zaak om in deze markt te groeien en te specialiseren en nieuwe markten te zoeken.

Francois Joosten: “Een ander probleem was de zorgvuldige aansluiting op het net. Als er een storing optreedt dan is er wel wat aan de hand. Dus moet er een zo stabiel mogelijke verbinding worden gemaakt. Een verbinding met een zo hoog mogelijke kortsluitvastheid. Bureau Joulz deed onderzoek naar de mogelijkheden. Het vervangen van de schakelpanelen voor panelen die kortsluitvaster zijn is een dure oplossing, want we hebben vrij veel panelen die dan vervangen moeten worden. Een andere, ook wat duurdere oplossing, was het toepassen van snelle schakelaars. Deze voorkomen, zodra er een piekbelasting komt, schade.”

Groene producten die uit een in steeds hogere mate groen productieproces voortkomen.

Uiteindelijk is er gekozen voor de optie waarbij er een spoel wordt geplaatst in de kabel die als buffer

Voor de drukkerijen ontwikkelt het bedrijf nieuwe platen die direct op de drums van de drukpers geplaatst kunnen worden. Na litho film en ‘computer to plate’-technieken een veel milieuvriendelijker alternatief omdat er geen chemicaliën meer nodig zijn om de drukgangen te maken.

Er is meer Maar het research lab heeft meer. Het bedrijf ontwikkelt membranen voor de opwekking van ‘blue energy;’ het opwekken van elektriciteit door de verschillen tussen zout en zoetwater. Membranen voor het filteren van (aard en bio-)gassen en water en folies voor het vergroten van het rendement van zonnepanelen.

Fujifilm Tilburg is een van de drie vestigingen van Fujifilm in de wereld. De producten van de fabriek gaan naar Europa, het Midden Oosten Zuid Amerika en een deel van Azië.

optreedt. Joosten: “In een fractie van een seconde vangt deze de fluctuaties op en voorkom je een gevaarlijke situatie. Het is een goede oplossing om met een relatief geringe investering de tien megawatt windenergie veilig aangeboden te krijgen.” De aansluiting van het netwerk op de nieuwe productielijn zal naar verwachting zonder problemen verlopen. De windmolens draaien, de stroom wordt

geleverd. Vertegenwoordigers van bedrijven en gemeenten zijn welkom om het project te bezoeken. Fujifilm en Eneco zijn trots op het behaalde resultaat. Verboven: “Het is voortgekomen uit een samenwerking die meer is dan een zakelijke overeenkomst. Hier dienen we een gemeenschappelijk belang; een duurzamer samenleving.” n

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p19-24 fuji.indd 23

01-12-2011 14:04:18

een innovatie die energiemetering voorgoed verandert. ‘Klik naar perfectie’ was het thema waarmee ELEQ op de Elektrotechniek in Utrecht haar jongste innovatie introduceerde: de TQ. Deze compacte slimme deelbare stroomtrafo is met een hoorbare klik achteraf in ieder electrisch circuit te installeren en maakt zo bestaande installaties makkelijk en snel geschikt voor de meest nauwkeurige metingen.

Het publiek op de Elektrotechniek reageerde enthousiast op deze doorbraak in nauwkeurige retrofit metering. De techniek maakt het tenslotte mogelijk snel en betaalbaar een duurzaamheidsslag te maken binnen bestaande installaties. Het resultaat is zelfs zo nauwkeurig dat interne verrekening mogelijk is. Een van de enthousiaste afnemers is specialist in energycontrol Harmen Sikkema, eigenaar van Fortop. “Wij leveren meteringsystemen die gebruik maken van de TQ van ELEQ. Het grote voordeel van die compacte stroomtrafo is dat de spanning

nooit van de installatie af hoeft, hij is deelbaar en achteraf te installeren. De blijvende beschikbaarheid van stroom is vaak een absolute voorwaarde voor een productieproces. Met de ELEQ TQ is dat gegarandeerd. Daarnaast is de implementatie door het slimme ontwerp eenvoudiger en dus veel minder kostbaar. Er zijn minder manuren nodig voor installatie en het kan in bestaande technische ruimtes. Dit soort innovaties, waar we overigens zelf ook dagelijks aan werken, maakt de ROI op energiemanagement steeds sneller en beter”.

een kleine klik met grote gevolgen voor energy management systems

ELEQ • Deelbaar, dus met één hand één klik, bespaart tijd en geld • Compacte bouw, ook toepasbaar in kleine ruimtes • Achteraf installeren zonder de stroom te onderbreken! • Van ELEQ, dus perfecte hardware • Maakt smart metering uiterst nauwkeurig • Hoorbare klik, zekerheid dat het werkt • Bedrijfszekerheid, reductie down time

+ 31 (0) 521 533 310

info@eleq.com

www.kliknaarperfectie.nl ELE00067_ADV_InstallatieXL_265_F1 1 InstXL2011 p19-24 fuji.indd 24

14-11-2011 16:07:45 01-12-2011 14:04:19

Prefab Inbouwdozen - holle wand - Metalstud

Planningsdruk leidt tot nieuw installatieconcept Enkele marktpartijen ontwikkelden samen een concept om prefab inbouwdozen met schakelmateriaal en stekerverbindingen in de holle wand te bevestigen. Het idee is ontstaan tijdens de beginfase van de bouw van een ziekenhuis in het midden van het land, waar een grote druk op de planning was ontstaan.

Tijdens de beginfase van de bouw van een ziekenhuis in het midden van het land ontstond een planningsachterstand door de aanhoudende winter en sneeuwval. Op zoek naar tijdwinst is toen een snellere installatiemethode ontwikkeld, door bestaande technieken te combineren met nieuwe producten en een aanpassing van de werkwijze. Door op een industriële wijze te prefabriceren is bovendien de kwaliteit hoger geworden. Dit omdat alle elektrische en mechanische verbindingen onder werkplaatscondities worden getest. Met de oplossing van de zogenoemde Mepac Indokarail van Maskate in combinatie met de door Attema speciaal ontwikkelde hollewanddozen (HWD50L, red.) kunnen inbouwdozen, compleet voorzien van schakelmateriaal en aansluitsnoer, in een vroeg bouwstadium in de wand geplaatst worden. Hierdoor ontstaan duidelijke planningsvoordelen. Voor de installatiefase start wordt vooraf al het schakelmateriaal in de inbouwdozen gebouwd en voorzien van een aansluitsnoer op de gewenste lengte met een stekerverbinding. En indien nodig van een codering voorzien. Zodra de holle wanden op basis van Metalstudprofielen worden geplaatst, wordt één zijde van de wand gesloten met gipsplaat. In de nog open zijde van de wand worden de hollewanddoos voorzien van het schakelmateriaal aangebracht. Het sluiten van de tweede wandzijde gebeurd over de prefab oplossing met het schakelmateriaal heen. In het afbouwstadium, waar oorspronkelijk de meeste installatiearbeid verricht zou moeten worden, worden nu alleen nog maar de afdekramen gemonteerd te worden.

Werkwijze In de prefab-fase worden alle hollewanddozen voorzien van het geplande schakelmateriaal en een ingecalculeerde lengte aan aansluitsnoer met steker. De metalen ramen van het schakelmateriaal zijn al aangepast zodat deze binnen de ronding van de hollewanddoos valt. De doos kan ook luchtdicht worden

gemaakt. Dit om in ruimtes met over- en onderdruk, die in ziekenhuizen vaak voorkomen, te kunnen installeren. In de eerste fase na de ruwbouw worden de Metalstudprofielen voor de wanden geplaatst. Hierbij wordt één zijde in het geheel van gipsplaten voorzien. In de dichte zijde van de wand worden sparingen aangebracht voor het schakelmateriaal. Het aftekenen van de sparingen is kinderlijk eenvoudig met een speciale aftekenmal. In de tweede bouwfase wordt de gehele kabelverdeling boven het plafond aangebracht in kabelgoten en buis tot aan centraal dozen of verdeelblokken die voorzien zijn van stekeraansluitingen. In de geopende wand met sparingen, worden de hollewanddozen met het schakelmateriaal van binnenuit aangebracht en vastgeschroefd. Hierna worden de geplande hollewanddozen met schakelmateriaal op de Indokarail gedrukt waarna de snoeren met steker naar boven in de wand gevoerd door een sparing boven het toekomstig verlaagde plafond. In de derde bouwfase gaat de wandenbouwer de wand sluiten. Om de gaten voor de hollewanddozen op exact de juiste plek aan te brengen in de gipsplaten wordt gebruikt gemaakt van een handig gereedschap. Deze wordt op de dozen geklikt en door de gipsplaat licht tegen de dozen aan te drukken ontstaat een markeringspunt in de wand. Hierop kan eenvoudig met de centreerboor, aangezet worden voor een sparing op exact de juiste plaats. Vervolgens wordt de wand over het schakelmateriaal heen gesloten, zodat die kan worden afgewerkt met gips en later ook met schilderwerk of behang. In de normaal zeer drukke vierde of afbouwfase hoeft nu alleen nog het afdekraamwerk van het schakelmateriaal te worden aangebracht. Op deze wijze kan tijd en geld worden bespaard. De fabrikanten die

voor dit concept een samenwerking zijn aangegaan zijn Attema, Maskate, Isolectra (Wieland), Wago, Gira, Peha en Jung. De logistieke schakel binnen dit concept wordt verzorgd door de elektrotechnische groothandel (info: www.maskate.nl of www.attema.nl). n

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p25-25 maskate.indd 25

01-12-2011 14:04:54

Zonnecentrale Dunne film - CO2-reductie - Provincie

35.000 zonnepanelen leveren 1,6 GWh per jaar Voormalige stortplaatsen lijken uitstekend te gebruiken als locatie voor zonnecentrales. In Azewijn, deels gelegen in de gemeente Montferland, deels in de gemeente Oude IJsselstreek, is onlangs de grootste fotovoltaïsche PV-centrale van ons land opgeleverd. Ruim 35.000 zonnepanelen leveren voldoende elektriciteit voor 550 woningen. Tekst Rijkert Knoppers

Sinds kort is op de voormalige vuilstortlocatie “De Reeven” aan de Reefweg te Azewijn, in het oosten van de provincie Gelderland, de grootste PV-installatie (photovoltaics, red.) van ons land in werking gegaan. Bij dit zogeheten Solarpark, de eerste van dit model van ons land, staan ruim 35.000 zonnepanelen van amorf silicium geïnstalleerd. Volgens opgave van de betrokken projectontwikkelaar, het in ’s-Heerenberg gevestigde Pfixx Solar, leveren dit soort dunne film zonnepanelen in ons land gemiddeld 890 kWh per kWp, terwijl kristallijn silicium panelen slechts 855 kWh per kWp zouden leveren. Bovendien liggen de

Het grootste zonnedak ter wereld, ooit! We schrijven 2002. Op de Floriade in de gemeente Haarlemmermeer vindt de oplevering plaats van het grootste zonnedak ter wereld. Er liggen 19.380 monokristallijne zonnepanelen van 1.572 x 830 mm onder een hoek van 18,5 graden op het dak, de installatie, met een oppervlak van ruim 26 duizend vierkante meter, heeft een vermogen van 2,3 MW, de opbrengst ligt op 1,23 GWh per jaar, goed voor de elektriciteitsvoorziening van circa 450 huishoudens. De totale investeringskosten lagen op 17,5 miljoen euro, met ministerie van Sociale Zaken leverde 5,2 miljoen euro subsidie. De verwachte levensduur van het zonnedak is 20 jaar.

investeringskosten van amorf silicium zonnepanelen per kWh tot 20% lager ten opzichte van concurrerende systemen. De bouw van het zonnepark is in september 2010 begonnen, afgelopen februari produceerde het project voor het eerst elektriciteit. ‘Bij een vuilnisstortplaats denk ik aan vervuilde grond,’ vertelde Fons van Pul, directielid van Pfixx Solar aan de vooravond van het project tegen Omroep Gelderland, ‘Nu komt er aan de bovenkant een energiecentrale die CO2-vrije groene stroom produceert. Ik vind het een geweldig idee, dat vervuilde ten opzichte van zo’n opgewaardeerde milieulocatie!’ De zonne-installatie, met een piekvermogen van 1,8 MW, zal naar verwachting 1,6 miljoen kWh per jaar opwekken, voldoende elektriciteit voor ongeveer 550 woningen. Maar in dit geval gaat de opgewekte elektriciteit niet naar woningen maar naar Daas Baksteen te Zedda, die de stroom gaat gebruiken voor de productie van duurzame gevelstenen. De stroom dekt ongeveer de helft van het jaarlijkse verbruik van de fabriek, de CO2-reductie ligt op circa 500.000 kg per jaar. ‘De afname van de elektriciteit is dagen weersafhankelijk,’ vertelt Arie van Zadelhoff, directeur van Daas Baksteen, ‘als we te weinig zonnestroom krijgen dan betrekken we weer meer elektriciteit van het net. Want we hebben voor onze productie natuurlijk wel een constante spanning nodig!’ Met de bouw van de zonnecentrale in Azewijn was een investering van 6 miljoen euro gemoeid, de provincie Gelderland leverde een financiële bijdrage van 2,5 miljoen euro, onder voorwaarde dat regionale bedrij-

ven, verenigd in een projectgroep, de voornaamste werkzaamheden zouden doen.

Bodemroeringen Het lijkt op het eerste gezicht een eenvoudige opdracht, het ombouwen van een voormalige stortplaats tot zonnecentrale, in de praktijk kwam er toch veel voorbereidend werk aan te pas. Bijvoorbeeld een bestemmingsplan. Zo kreeg stedenbouwkundig bureau BügelHajema van de gemeenten Montferland en Oude IJsselstreek de opdracht om een dergelijk plan voor het 12,5 hectare grote terrein op te stellen, waarbij veel aandacht ging naar milieukundige aspecten.

Energie dekt de helft van het jaarlijkse verbruik van de fabriek Het bureau keek onder meer naar de mogelijke archeologische waarden, die in de bodem aanwezig konden zijn. Maar veel verwachtte BügelHajema Adviseurs niet aan te treffen: ‘Bij de plaatsing van de zonnecollectoren zullen geen bodemroeringen plaatsvinden. Daarnaast betreft de planlocatie een voormalige regionale vuilstortplaats. Hierdoor bestaat de bodem in het plangebied grotendeels uit opgehoogd materiaal dat van elders in de regio is aangevoerd. (…) De kans op waardevolle archeologische resten is dan ook nihil.’

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p26-28 pv project.indd 26

01-12-2011 14:05:17

Zonnecentrale

Het feit dat de bodem van de voormalige vuilstort verontreinigd was, leek een vanzelfsprekendheid, maar gezien de toekomstige bestemming als zonnecentrale was dit niet bezwaarlijk. Daarnaast verrichte het adviesbureau een ecologische inventarisatie naar de aanwezige natuurwaarden in het projectgebied, maar omdat beschermde gebieden in de naaste omgeving op voldoende afstand van de stortplaats lagen, viel er geen verstoring van de ecologische hoofdstructuur te verwachten. Verder vond er onderzoek plaats naar onder meer mogelijke geluidshinder, de externe veiligheid, verkeershinder, water en mogelijke verstoringen door de aanwezigheid van kabels en GSM masten. ‘Aangetoond is dat de hiervoor genoemde uitvoeringsaspecten geen belemmering vormen voor de uitvoering van het plan,’ aldus het Bestemmingsplan Solarpark Azewijn, ‘Er is aangetoond dat voorgenomen plan geen problemen zal opleveren op het gebied van water, verkeer, geluid, bodemkwaliteit, externe veiligheid, luchtkwaliteit en kabels en leidingen.’

De aanleg Het aanleggen van de zonnepanelen leverde in de praktijk geen bijzondere problemen op, vertelt Jeroen Coppens, adviseur duurzame technieken van Installatietechniek Kremer. Dit in ’s Heerenberg gevestigde bedrijf is een van de lokale bedrijven die betrokken was bij de totstandkoming van het Solarpark. ‘De bodem was nogal zompig, er was sprake van een hoop modder,’ vertelt Coppens, ‘in verband met dit project hebben we in onze eigen garage een tractor omgebouwd zodat we er haspels met leidingen in kwijt

konden. Op zo’n manier konden we de kabels in de in de bodem aangebrachte sleuven eenvoudig uitleggen.’ Voor het installatiebedrijf was de aanleg van zonneinstallaties niet nieuw, want er was eerder ervaring opgedaan met dergelijke projecten, onder meer in Duitsland. ‘In dit geval was onze taak het aanbrengen van de aarding en het verzorgen van de bekabeling naar de inverter van Siemens, die zich op een centrale plek in een zeecontainer bevond,’ aldus Coppens, ‘Maar het organiseren en het maken van de planning is ook bij een dergelijk groot project niet wezenlijk anders dan bij kleinere projecten.

Opvolger? Het grote Solarpark in Azewijn zal een opvolger van ongeveer gelijke afmetingen krijgen als de plannen van Vereniging Dorpsbelangen Wagenborgen door gaan. De dorpsvereniging van Wagendorp, een dorp van ruim 1.800 inwoners in de gemeente Delfzijl, Groningen, pleit voor een zonne-installatie met 36.000 zonnepanelen op het voormalige terrein van psychiatrisch centrum Groot Bronswijk. Een energiepark van deze omvang kan volgens dorpsbelangen zo’n 600 huishoudens in Wagenborgen van stroom voorzien, en dat is bijna het hele dorp! ‘Momenteel is het terrein van Groot Bronswijk in gebruik voor tijdelijke huisvesting voor werknemers van Nuon, die aan de Magnumcentrale werken,’ vertelt Siep Bos, lid van de ondersteuningsgroep van Vereniging Dorpsbelangen Wagenborgen, ‘De centrale is eind 2012 gereed, de bouw van een kolencentrale als vervolgproject is tot het jaar 2020 afgeblazen,

en waarschijnlijk gaat de bouw helemaal niet door. Dat riep bij ons de vraag op of we niet net zo’n zonnecentrale als bij Azewijn zouden kunnen bouwen.’ De vereniging heeft onlangs een notitie naar de gemeenteraad van Delfzijl gestuurd met de details van de voorgestelde zonnecentrale. ‘De vraag is of de gemeente Delfzijl een haalbaarheidsonderzoek naar het plan wil gaan doen,’ aldus Bos, ‘Het project gaat zo’n zeven miljoen euro kosten, en net als bij Azewijn kan de betekenis voor de plaatselijke werkgelegenheid groot zijn. We zijn benieuwd wat Delfzijl gaat zeggen, maar enigszins optimistische zijn we wel, want Delfzijl wil zich nadrukkelijk profileren als duurzame gemeente!” n

XL Feiten

XL - Ruim 35.000 zonnepanelen van van amorf silicium zijn geïnstalleerd. - De zonne-installatie heeft een piekvermogen van 1,8 MW … - ... en zal naar verwachting 1,6 miljoen kWh per jaar opwekken. - CO2-reductie ligt op circa 500.000 kg per jaar. - Bouw kost 6 miljoen euro. - Provincie Gelderland levert een bijdrage van 2,5 miljoen euro.

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p26-28 pv project.indd 27

01-12-2011 14:05:29

InstXL2011 p26-28 pv project.indd 28

01-12-2011 14:05:29

Woonwijk Tekenen - Werkvoorbereiding - 3D - BIM

Markt vraagt om 3D In Zoetermeer verrijst het centrumplan voor de woonwijk Oosterheem, een combinatie van twee in elkaar grijpende werken. Loodgieter op beide werken is installatiebedrijf Trijselaar Vermeer uit Numansdorp, een sanitair installatieen loodgietersbedrijf met ruim tweehonderd medewerkers, waarvan 120 loodgieters in de buitendienst. Tekenaar en werkvoorbereider Erik Wolters deed het tekenwerk – in StabiCAD. Tekst André Weigand

Wolters begint met een indrukwekkende opsomming om de enorme omvang van het project te schetsen: “Het project bestaat uit twee werken. De CentrumCampus is in handen van aannemer Ballast Nedam, terwijl het winkelcentrum door aannemer Van Omme & De Groot wordt neergezet. Van beide deed ik het tekenwerk voor gas, water, hwa, riolering en de nutsvoorzieningen. Ballast Nedam realiseert in de CentrumCampus 124 appartementen voor senioren, 55 appartementen voor mensen met een zorgvraag, 30 stadswoningen, en dan nog 53 vrije sector appartementen. In de onderbouw , de plint, komen een gezondheidscentrum, een bibliotheek, een zwembad, en dergelijke. Van Omme & de Groot realiseert in de Vinex wijk een winkelcentrum en een woonzorgcentrum met 340 woningen. De winkels, in totaal 12000 m2, zijn ondergebracht in de plint, de woningen daarboven, galerijwoningen en drie torens, waarvan twee van achttien en één van dertien verdiepingen. Eronder is een parkeergarage met 620 parkeervakken.”

Prefab Al het tekenwerk deed Wolters samen met collega Nada Subasic. “Omdat het zo’n groot werk is, begin je bovenin met engineeren – je ontwerpt van boven naar beneden”, vertelt hij. “Zo werk je naar steeds grotere leidingdiameters. Uiteraard wordt begonnen met alle berekeningen, voor de gasleiding en de waterleiding hebben wij gebruik gemaakt van StabiCAD. In onderliggende AutoCAD-tekeningen, die ons als dwg-bestanden beschikbaar worden gesteld door de architect, tekenen we de complete installatie, riolering, waterleiding, inclusief alle hulpstukken. Dat maakt het voor ons mogelijk alle leidingen al zo veel mogelijk te prefabriceren. De prefab-delen gaan in zo

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p29-34 woonwijk.indd 29

01-12-2011 14:06:04

INNOVATIEVE ELEKTROTECHNIEK

Bakker Sliedrecht adviseert, ontwerpt en produceert doordachte elektrische aandrijvingen en besturingssystemen voor nieuwbouw installaties en renovatieprojecten. De uiterst compacte systemen zijn lucht- of watergekoeld en worden gekenmerkt door optimaal UHQGHPHQW HHQYRXGLJH EHGLHQLQJ KRJH EHVFKLNEDDUKHLG HQ Ă&#x20AC; H[LEHOH WRHSDVVLQJVPRJHOLMNKHGHQ :LM NXQQHQ GH]H NODQW VSHFLÂż HNH V\VWHPHQ OHYHUHQ DOV SDNNHW RI RS WXUQ NH\ EDVLV LQFOXVLHI verdeelinrichtingen, besturingspanelen, bedieningsconsoles, transformatoren, bekabeling en een maatwerk trainingsprogramma. Bakker Sliedrecht staat voor topkwaliteit en uitstekende after-sales service, wereldwijd, 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Bezoek ons op d e beurs

Bakker Sliedrecht Electro Industrie B.V. Postbus 25 3360 AA Sliedrecht Tel.: (0184) 436666 Bakker Repair B.V. Postbus 212 3360 AE Sliedrecht Tel.: (0184) 410555

InstXL2011 p29-34 woonwijk.indd 30

Elektro Vakbeu rs Hardenberg 6 - 8 de cember, stand 13 0

www.bakkersliedrecht.com

01-12-2011 14:06:08

Woonwijk groot mogelijke stukken naar de bouw. Daar hoef je dan alleen nog een paar koppelingen te maken. In StabiCAD heb je de mogelijkheid je eigen leverancier te kiezen. Wij gebruiken in dit geval PE-rioleringen. In het menu kan ik meteen de leverancier kiezen die we op dit werk toepassen, inclusief de juiste hulpstukken.” Bijvoorbeeld alle zaagmaten voor het maken van de prefab worden automatisch uitgerekend. Om dat alles aan te sturen, draai ik van de tekening een materiaallijst uit. Die gaat naar de werkplaats inclusief artikelnummers van de leverancier. Aan de hand daarvan worden de benodigde materialen besteld. Als die zijn geleverd, wordt alles in de werkplaats zo veel mogelijk samengebouwd.

Beheer Ook het beheer van alle tekenwerk verloopt via StabiCAD, vertelt Wolters. “Je tekeningen moeten natuurlijk op orde zijn en het spreekt vanzelf dat overal ook echt dezelfde tekeningen beschikbaar zijn, in de werkplaats, op de bouw, bij de opdrachtgever, bij de aannemer… Bij grotere wijzigingen moeten ook de tekeningen worden aangepast. Voor dat doel kan ik met een druk op de knop een complete tekeningenlijst uitdraaien met daarbij alle wijzigingsdata. Zo werk je altijd met de laatste versies. Vervolgens sturen wij de aangepaste tekeningen opnieuw in.”

Het Zoetermeerse project werd deels uitgevoerd in 3D, maar niet alles, omdat het nog is getekend met StabiCAD V. “Wij zijn overgestapt naar StabiCAD 8 omdat we steeds meer vraag kregen naar 3D. Dat is de toekomst. De markt vraagt of we kunnen ‘bimmen’ – zo noemen ze dat (BIM staat voor Building Information Model. Red.) Het gaat erom dat je in het voortraject goede afspraken wilt maken hoe je een en ander zult realiseren. Je komt tevoren bij elkaar om daarover na te denken en onderling goede afspraken te maken. Als iedereen zomaar begint te tekenen, is het eind zoek. Daarom zorg je ervoor dat alle betrokken meedenken. Vervolgens maak je afspraken. Zo weten alle installateurs van tevoren waar zij hun leidingen moeten plannen. En pas dan wordt er getekend, in 3D. Het is een uitstekende manier om problemen in de uitvoering van tevoren te kunnen kortsluiten, wat uiteindelijk vertragingen in het bouwproces voorkomt.”

Clashes “Als alle disciplines in 3D zijn getekend, geeft dat nog een extra voordeel”, benadrukt Wolters. “Want met Autodesk Revit kun je in het voortraject alle 3D-tekeningen van elke betrokken installateur inladen. Daarmee ontstaat een complex 3D-model, waarin onmogelijke kruisingen van leidingen en problematische obstakels automatisch worden gesignaleerd. Met

Revit haal je er dus alle clashes uit: die worden meteen gesignaleerd. Al die problemen zijn er nu al uit voordat je aan het werk gaat. Daardoor verloopt de bouw zelf soepeler en sneller. Vroeger, toen er onderling tussen

“Je ontwerpt van boven naar beneden, naar steeds grotere leidingdiameters” de installateurs nog niet zo goed werd gecoördineerd, kon het voorkomen dat je bijvoorbeeld je riolering al had opgehangen, en dat een ander daar de kruising met een kabelgoot had gepland, toevallig op dezelfde hoogte. Dan zaagden ze gewoon een stuk riool weg en monteerden ze daar de kabelgoot. Kwam je een dag later op het werk, was je er een stuk riool weg. Nu, door alle overleg, leer je elkaar beter kennen en heb je ook wat meer voor elkaar over… In feite heb je het bij ‘bimmen’ dus niet alleen over een trede hoger in de techniek – 3D bijvoorbeeld – maar ook in de samenwerking. Dat is natuurlijk winst, en daarmee wordt het intensievere voortraject goedgemaakt.” n

Breijer. Partner in elk installatieproject

Breijer Techniek is al meer dan zestig jaar partner in elk installatieproject. Onze bedrijven verrichten alle mogelijke elektrotechnische en werktuigbouwkundige installatiewerkzaamheden. Daarnaast zijn wij ook specialist op het gebied van ventilatietechniek, loodgieterswerk en legionellapreventie. Voor alle specialismen die we in huis hebben doen wij ook het onderhoud, het beheer en de reparaties. Kijk voor meer informatie op www.breijer.nl of bel ons op (010) 297 65 00. Wij zijn u graag van dienst.

De juiste mensen op de juiste plek

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p29-34 woonwijk.indd 31

01-12-2011 14:06:09

Installatielogistiek van Technische Unie Klantspecifieke oplossingen voor een efficiënter installatieproces

Naast de bestaande dienstverlening, zoals levering binnen 24 uur, spoedleveringen en het servicecentrum, biedt Technische Unie maatwerk in de vorm van Installatielogistiek. Met deze logistieke diensten maakt de groothandel in technisch installatiemateriaal het u gemakkelijk om de efficiëntie van uw installatieproces te verbeteren en uw resultaat te maximaliseren. Installatielogistiek staat voor logistieke diensten die het installatieproces zelfs tot op de werkplek ondersteunen. Producten worden compleet, op het juiste tijdstip én op de juiste plaats geleverd. Dit logistiek maatwerk levert al snel aanzienlijke besparingen op, zowel bij reguliere processen als bij specifieke projecten. Het succes van Installatielogistiek schuilt steeds in de juiste combinatie van diensten en middelen, deskundig afgestemd op het proces van de klant.

In het holst van de nacht Een mooi voorbeeld van Installatielogistiek is nachtlevering op de zaak of in serviceauto’s. Medewerkers kunnen hierdoor de volgende ochtend direct aan de slag, zonder dat zij eerst nog materialen moeten laden of afhalen. Steeds meer klanten ontdekken de voordelen van deze vorm van logistiek maatwerk. “Als onze 35 monteurs ’s ochtends om een uur of half zeven aan de slag gaan, staan de spullen

klaar”, vertelt Wim Anholts, directeur Randstad Elektrotechniek B.V. uit Leiderdorp. “De chauffeur van Technische Unie komt vrijwel elke nacht op hetzelfde tijdstip bij ons langs. Hij heeft een sleutel van ons hek en van de container die we voor de nachtleveringen hebben neergezet. De nachtleveringen betreffen voorraadmaterialen voor kleinere klussen. Grote projecten laten we rechtstreeks op locatie beleveren.” Voor Anholts dragen de nachtleveringen bij aan een efficiënt installatieproces. “Het is voor ons heel belangrijk dat we de juiste spullen op tijd in huis hebben, zodat we direct bij onze klanten aan het werk kunnen. Doordat Technische Unie ons op het gebied van logistiek een stuk uit handen neemt, kunnen we scherper inschrijven op projecten – dat geeft ons een voordeel, zeker ook in deze tijd!”

Ook in serviceauto’s Installateur HVL B.V. uit Eindhoven heeft goede ervaringen met nachtleveringen in serviceauto’s. Coördinator Logistiek Maarten van der Vorst: “Momenteel gaat het om 57 auto’s en in de toekomst worden dat er nog meer. De leveringen betreffen voornamelijk projectmaterialen en een klein gedeelte voorraadmaterialen. Nachtlevering in serviceauto’s scheelt onze monteurs veel tijd, want ze hoeven ’s ochtends niet eerst hun materialen op te halen bij een servicecentrum van Technische Unie. Bovendien

maken we minder kilometers, waardoor we onze CO2-uitstoot beperken. Minder tijdverlies en minder kilometers betekenen bovendien een flinke besparing in de kosten!”

Flexibel en efficiënt Voor grote projecten, zoals bijvoorbeeld de nieuwbouw van een ziekenhuis, kiest een groeiend aantal opdrachtgevers voor projectmatige inzet, waarbij Technische Unie van A tot Z de planning en begeleiding van de logistieke stromen verzorgt. Ook biedt Installatielogistiek voordelen ten aanzien van flexibiliteit. Op de bouwplaats kan de volledige materiaalstroom gecoördineerd worden. Zo kan Technische Unie materialen precies afleveren op de plek waar uw monteurs op dat moment bezig zijn, bijvoorbeeld per etage of per kavel. In de praktijk gaat er door het zoeken of ophalen van installatiematerialen en onderdelen veel kostbare tijd verloren. Met de inzet van Installatielogistiek neemt het aantal loopuren sterk af en kunnen er meer productieve montage-uren worden gemaakt – een toename van meer dan tien procent is bepaald geen uitzondering! Een ander belangrijk voordeel is het minimaliseren van faalkosten: door een goede communicatie is uw voorraad altijd up-to-date. Dat voorkomt vergissingen, ad hoc bestellingen en reduceert het aantal handelingen en retouren. Met Installatielogistiek biedt Technische Unie logistieke diensten die resulteren in meer efficiëntie, minder onnodige transacties en dus ook minder CO2-uitstoot. De CO2-prestatieladder wordt in de installatiebranche steeds vaker gebruikt als hulpmiddel bij aanbestedingsprocedures en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Technische Unie heeft zich gecertificeerd voor niveau 3.

Vier modules Installatielogistiek omvat een heel scala nieuwe diensten, onderverdeeld in vier logistieke modules: leveren op maat, logistiek medewerker, hulpmiddelen, magazijninrichting en beheer.

Mobiele Service Unit (MSU) – verrijdbare kast voor installatiematerialen.

InstXL2011 p29-34 woonwijk.indd 32

Bij leveren op maat kunt u bijvoorbeeld denken aan kitting: het klantspecifiek verpakken van verschillende artikelen in één set. Vaak betreft dit artikelen die als één onderdeel in het installatieproces worden gebruikt, zoals een expansievat, benodigde knelkoppelingen en vulslang. Een dergelijke

01-12-2011 14:06:12

co se re w en va de w na an

Bi m ha he op de m ve

H M vo ha he U w (v

D m al va bi va

El en w he de fa ke

In – pr U al he be be en de ne zo m m ve afl

ze er ng

de nd et, en

en ge an op ig de an jd mt er en en

en ie mt et

ie ie, er de el jk ie

we es: n,

en an dit es de ke

combinatie krijgt dan één artikelnummer en kan als set worden besteld. Kitting wordt vaak ingezet bij renovatieprojecten. Technische Unie levert dan per woning de benodigde materialen in één pakket en kan elk pakket aan de buitenkant voorzien van klantspecifieke informatie. Op die manier kan de monteur snel zien welk pakket hij voor welk woningtype moet gebruiken. De eerder genoemde nachtlevering op de zaak of in serviceauto’s is een ander voorbeeld van leveren op maat. Bij grotere, complexe projecten kan een logistiek medewerker van Technische Unie veel werk uit handen nemen. De werkzaamheden variëren van het ontvangen en controleren van materialen op de bouwplaats tot het aanvullen van de decentrale voorraden op de plaatsen waar de monteurs aan het werk zijn en het afvoeren van verpakkingsmaterialen. Hulpmiddelen zijn er in soorten en maten, van Mobiele Service Units (MSU - verrijdbare kasten voor installatiematerialen) tot containers en handscanners voor snel en foutloos bestellen. Voor het vervoer op de bouwplaats zelf levert Technische Unie verschillende logistieke hulpmiddelen, waaronder dolly’s (onderzetwagens) en lengtekarren (voor het transport van lengtematerialen). Logistiek medewerker – neemt alle materialen in ontvangst en controleert de zending.

De module Magazijninrichting en beheer helpt om misgrijpen te voorkomen. Technische Unie kan op allerlei manieren ondersteunen bij de optimalisatie van het magazijn en voorraden, variërend van hulp bij het maken van schappenplannen tot het beheer van de voorraad in het magazijn. Elke module kenmerkt zich door werkzaamheden en producten die ervoor zorgen dat de installateur wordt ontzien waar het gaat om bijzaken, zoals het aanvoeren van producten en onderdelen. Op deze manier houdt u meer tijd over, zijn er minder faalkosten en kunt u zich concentreren op uw kernproces. U de techniek, wij de logistiek!

Voor grote projecten Installatielogistiek kan naar rato worden ingezet – bij grote én bij kleinere projecten. Bij een groot project kan een logistiek medewerker vanTechnische Unie de materiaalstroom coördineren. Dat is niet alleen een zorg minder, maar scheelt bovendien heel wat tijd! De logistiek medewerker is in het bezit van het diploma basisveiligheid VCA en is bevoegd tot het bedienen van heftruck, bouwliften en andere transport- en hulpmiddelen. Hij beheert de voorraden, bewaakt de afroepschema’s en neemt de goederen in ontvangst. Vervolgens zorgt hij ervoor dat alle materialen op het juiste moment op de juiste positie zijn. Uw monteurs moeten immers monteren, niet transporteren! In veel gevallen laten we goederen in eerste instantie afleveren in een of meer speciale containers op het

InstXL2011 p29-34 woonwijk.indd 33

bouwterrein. Op de plekken waar uw monteurs aan het werk zijn, plaatsen we MSU-kasten. De logistiek medewerker zorgt ervoor dat de voorraad van die kasten continu op peil wordt gehouden. Zo hebben uw monteurs steeds alle benodigde materialen binnen handbereik.

Voor kleinere projecten Ook voor kleinere projecten kan Installatielogistiek veel voordeel opleveren. “Voor de nieuwbouw van het Bastion Hotel in Vlaardingen hebben wij de sanitaire installatie voor 135 kamers verzorgd”, vertelt directeur Dave Dickhoff van CDI Installatieen Daktechniek B.V. uit Rotterdam. “Het sanitair werd per verdieping op afgesproken data afgeleverd. Omdat het per kamer was verpakt konden onze monteurs het heel gemakkelijk uitlopen. Alles was compleet, ze hoefden niet op zoek naar materialen en konden er direct mee aan de slag.” Dickhoff vindt aandacht voor logistiek heel belangrijk. “Alle tijd die je tijdens het installatieproces kwijt bent aan halen en zoeken, is tijd die je niet kunt rekenen.”

Quick scan Zeker in de huidige markt betaalt extra aandacht voor productiviteit en efficiëntie zich snel uit. Dat geldt niet alleen tijdens het installatieproces, maar ook bij de verwerving van nieuwe opdrachten: u kunt bijvoorbeeld scherper inschrijven op

projecten. Een juiste inschatting van montage-uren is het meest kritische onderdeel van uw calculatie en de beheersing van deze uren tijdens het installatieproces bepaalt voor een groot deel uw winst. De praktijk leert dat u de hoogste efficiëntie bereikt wanneer de productbehoeften voor uw project in een vroeg stadium in kaart worden gebracht. De specialisten van Technische Unie helpen u graag bij de inventarisatie van de benodigde producten, inspanningen en kosten, en vertalen deze naar een installatielogistieke dienstverlening die naadloos aansluit op de voortgang van uw project. De uitkomst van zo’n quick scan maakt het u gemakkelijk om een goed onderbouwde beslissing te nemen.

Klantspecifieke oplossingen Kitting, nachtleveringen, MSU-kasten, logistiek medewerkers op de bouwplaats - Installatielogistiek omvat een veelheid aan diensten en hulpmiddelen, die precies kunnen worden afgestemd op úw specifieke eisen en wensen. Meer informatie over dit logistieke maatwerk vindt u op de website www.installatielogistiek.nl. Wilt u meer weten over ons assortiment en onze dienstverlening, neem dan vooral ook eens een kijkje op www.technischeunie.com!

01-12-2011 14:06:12

De nieuwe standaard in woonhuisventilatie!

Waar gaat ú op besparen? • Inregel- en installatiekosten? • Faalkosten? • Energierekening?

0180 - 69 7500 | www.buva.nl

De SmartStream op de VSK 2012 zien?

Registreer u op www.smartstream.nu en ontvang t.z.t. uw gratis toegangsbewijs InstXL2011 p29-34 woonwijk.indd 34

01-12-2011 14:06:14

Kantorenpark Cradle to cradle - betonkernactivering - zonnepanelen - grijswatercircuit

Eerste pand grootste kantorenpark geopend Op dit moment wordt het grootste kantorenpark van Nederland gerealiseerd, met 92.000 m2 kantoorruimte, 2.100 parkeerplaatsen en 3.700 m2 facilitaire voorzieningen. Op de elfde van de elfde om 11:11 opende BSH Huishoudapparaten de deuren van het eerste gebouw in het nieuwe Businesspark Park 20|20 in Hoofddorp. De komende maanden volgen nog twee panden van de twintig die er in 2020 moeten staan. Park 20|20 is het eerste â&#x20AC;&#x2DC;full service cradle to cradle kantorenparkâ&#x20AC;&#x2122; van Nederland.

Tekst Ferdinand Pronk

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p35-39 hoofddorp kantorenpark.indd 35

01-12-2011 14:06:44

Kinderen bij de les dankzij comfortabele luchtverversing met ventilatieplafond ComfoSchool Samen met TNO en vooraanstaande leveranciers van systeemplafonds is door J.E. StorkAir een ventilatieoplossing ontwikkeld voor toepassing in scholenbouw. Dit innovatieve ventilatieplafond, ComfoSchool, bestaat uit een systeemplafond met een hoge geluidsabsorptie, een speciaal ontwikkelde toevoerunit en een regeling die specifiek voor dit schoolconcept is ontwikkeld.

De toevoerunit zorgt dat er ruim voldoende verse lucht van buiten, aangezogen via gevel of dak, wordt geﬁlterd en ingeblazen boven het verlaagd plafond. De luchttoevoer is verwerkt in het plafond. Via gelijkmatig over het plafondoppervlak verdeelde openingen stroomt de lucht middels inductie (hoogefﬁciënte bijmenging van omringende lucht) tochtvrij het lokaal in. ComfoSchool ventilatieplafond is geschikt voor toepassing in bestaande bouw en in nieuwbouwprojecten.

Stil, zeer stil doet het systeem zijn werk ComfoSchool is een van de weinige oplossingen die binnen de wettelijke geluidsnorm van 35 dB(A) blijft, ook bij grote luchthoeveelheden die geventileerd moeten worden. De leerlingen kunnen zich daardoor goed concentreren in een gezonde en rustige ruimte.

Steeds meer scholen worden goed geïsoleerd waardoor het in een klaslokaal snel erg warm kan worden. Zeker als het lokaal wordt gebruikt stijgt naast de temperatuur ook het CO2-gehalte. Het CO2-gehalte is een belangrijk meetgegeven voor de luchtkwaliteit in het lokaal. Het ventilatieplafond ComfoSchool is een vraaggestuurd systeem. Het werkt geheel automatisch.

Een betaalbare en praktische oplossing Een gezonde en inspirerende leeromgeving voor kinderen is belangrijk. J.E. StorkAir en de plafondfabrikanten vinden dan ook dat deze ventilatieoplossing betaalbaar moet zijn voor iedere school. ComfoSchool heeft daarom een zeer gunstige prijsstelling. En heeft de school niet alleen een innovatief en energiezuinig

ventilatiesysteem maar ook een nieuw plafond! Het ventilatieplafond is een decentrale oplossing per lokaal waardoor de toepassing gefaseerd kan plaatsvinden. De benodigde ruimten voor techniek zijn minimaal, 100 mm vrije ruimte boven het systeemplafond is voor een juiste werking al voldoende.

De regeling is ontwikkeld op basis van simulaties en reageert automatisch op CO2- en temperatuursveranderingen in het klaslokaal. Het Comfoschool concept is onderdeel van het gebouwontwerp.

J.E. StorkAir is licentiehouder van het patent op het ventilatieplafond. Samen met bovenstaande fabrikanten wordt het ComfoSchool ventilatieplafond aangeboden.

Lingenstraat 2, 8028 PM Zwolle - Postbus 621, 8000 AP Zwolle - Tel.: (038) 429 69 11 - info@jestorkair.nl - www.jestorkair.nl

113208-01 Advertorial ComfoSchool.indd 1 InstXL2011 p35-39 hoofddorp kantorenpark.indd 36

15-11-2011 10:31:59 01-12-2011 14:06:45

11 10:31:59

Kantorenpark Het masterplan is van de hand van de vermaarde architect William McDonough + Partners. Het project is zeer duurzaam opgezet. Zowel in materiaalgebruik, de beperking van het energiegebruik en de inzet van duurzame energie, als in het combineren van functies door de toekomstige gebruikers. Er zijn veel groene plekken die uitnodigen om voldoende te bewegen en elkaar te ontmoeten. Park 20|20 is prima bereikbaar per openbaar vervoer, heeft een oprit naar de snelweg en ligt op een steenworp van Schiphol. Bovendien komen er voor de bedrijven interessante faciliteiten gepland, zoals een hotel met conferentiefaciliteiten, winkels en voorzieningen voor ontspannen. Al met al een locatie die zeer in de belangstelling staat van internationaal opererende bedrijven.

Inspireren en kennis delen Het park is veel meer dan een serie losstaande kantoorgebouwen en facilitaire voorzieningen. De kracht van het concept zit zeker ook in het gezamenlijk benutten van voorzieningen. Dat begint bij de twee centrale paviljoens. De eerste is het cradle-to-cradle paviljoen; de werkplek van de beheerders die continu beschikbaar zijn. Onder de noemer “share” gaat dit c2c paviljoen ook fungeren als informatiecentrum op het gebied van duurzaamheid en het nieuwe werken. Toekomstige gebruikers en andere belangstellenden kunnen ervaren hoe werken op Park 20|20 vorm gaat krijgen. In het paviljoen zijn de centrale installaties geplaatst. Onder meer die voor de centrale bluswatervoorziening. Het bassin daarvoor wordt ook gebruikt voor de warmte/koudeopslag van de warmte-krachtinstallatie. Ook het helofytenfilter (zuivert water tot een kwaliteit die onschadelijk is voor het milieu, red.) wordt van hieruit gecontroleerd. Het dak van het paviljoen bestaat uit zonnepanelen. De tweede collectieve ruimte is het biologisch paviljoen. Op het terrein komen kassen, waar de groente wordt verbouwd die in het paviljoen wordt bereid. Er is een grijswatercircuit, waarbij spoelwater en regenwater wordt gebruikt voor de toiletspoeling. Fecaliën en groenafval worden in een vergister verwerkt. Het vrijkomende biogas wordt gebruikt voor verwarming en het resterende compost kan voor bemesting worden gebruikt. Het gezamenlijk benutten van voorzieningen gaat verder. Het is de bedoeling dat bijzondere ruimten in de kantoren niet alleen voor de eigen organisatie worden ingezet, maar ook voor andere bewoners van Park 20|20. Zo heeft BSH Huishoudapparaten een groot atrium dat kan worden gebruikt voor presentaties. Het vrijwel afgebouwde kantoor van ANWB-dochter Fox-vakanties heeft een theater dat breed kan worden ingezet, bijvoorbeeld voor productpresentaties. En het gebouw van de internationale spelersvakbond FIFPro waarvan de bouw binnenkort start, heeft een auditorium voor ruim 200 personen dat ook door derden kan worden gebruikt.

Betonkernactivering Installatietechniek Raalte adviseert over de technische installaties en zorgt voor de realisatie daarvan. Directeur Roy Schulten: “In veel gevallen hebben we bestaande technieken in een nieuwe vorm toegepast.

XL Feiten

- Grootste kantorenpark is opgezet volgens cradle tot cradle. - Bassin bluswatervoorziening wordt ook gebruikt voor de warmte/koude-opslag. - Spoelwater en regenwater wordt gebruikt voor toiletspoeling. - Betonkernactivering is toegepast in een Slimline vloer. - Verwarming is in blokken opgedeeld en onafhankelijk regelbaar. - De leidingen in de Slimline vloer koelen via het plafond. - Gebouwbeheersysteem bestuurt alle denkbare installaties, van verlichting en klimaatregeling tot liften, keukenapparatuur en inbraakbeveiliging. - Opnemers registreren of iemand in een ruimte aanwezig is. - Alle leveranciers moeten aan strenge duurzaamheideisen voldoen. - In de voorbereiding zit al snel twee keer zoveel tijd als bij een doorsnee project … - … maar de uitvoering gaat vier of vijf keer sneller dan normaal.

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p35-39 hoofddorp kantorenpark.indd 37

01-12-2011 14:06:52

Krachtig en Vroegtijdig TD Systems levert krachtige en vroegtijdige veiligheids- en beveiligingsoplossingen welke bedreigingen kunnen identiﬁceren voordat leven, infrastructuur of bedrijfscontinuïteit in gevaar worden gebracht

TD Systems BV Rosbayerweg 43 1521 RW Wormerveer (Industrieterrein Noorderveld 2) T +31-(0)75 628 48 58 E info@tdsystems.nl

VESDA - ‘s Werelds nummer 1 op het gebied van ASD en HSSD rookdetectiesystemen

ETBU - Automatisch onderhoudssysteem voor aspiratiesystemen

VESDA ECO - Vesda gecombineerd met gasdetectie

OSID - Standaard gevoeligheid beamdetectie voor grote ruimten

ADPRO - Binnen- en buitenbewaking met beheer op afstand

VOEDINGEN - EN54-4 voedingen tot 7A maximaal

FIRECOLLAR - Brandwerende doorvoeringen voor ABS buis

InstXL2011 p35-39 hoofddorp kantorenpark.indd 38

01-12-2011 14:06:53

Kantorenpark Betonkernactivering is bijvoorbeeld bekend, maar wij passen het nu toe in een Slimline vloer. Waar je normaal een dik pakket moet verwarmen, gebeurt dat nu alleen met de dunne toplaag. Het systeem is daardoor sneller op temperatuur en veel beter regelbaar. Het verwarmingssysteem is in blokken van 5,4 bij 2,7 meter opgedeeld. Deze zijn onafhankelijk regelbaar. Daardoor kun je bijvoorbeeld de ruimte

“We zijn met alle betrokken partijen steeds op zoek naar de beste oplossingen, met vaak bijzondere resultaten” van een callcenter waar de apparatuur veel warmte genereert koelen, terwijl de naastliggende kantoorruimte wordt verwarmd. Deze opzet zorgt tegelijk dat zonder problemen wanden kunnen worden verplaatst. Het systeem is zo opgezet dat we vanaf zowel de noord- als de zuidgevel warmte kunnen benutten. Het is denkbaar dat je met de warmte van de zuidgevel de ruimten aan de noordgevel verwarmt en andersom de relatief koude lucht van de noordgevel gebruikt om de zuidelijke gebouwdelen te koelen.” Een andere belangrijke eigenschap van de Slimline

vloeren is de ruimte voor installaties en elektravoorzieningen, evenwijdig aan de overspanning tussen het onderliggende plafond en de topvloer. De staalprofielen zijn standaard al voorzien van gaten waar kabelgoten en leidingen doorheen lopen. In de afwerkvloeren wordt de lage temperatuurvloerverwarming opgenomen. De leidingen in de Slimline vloer koelen het plafond. Via een luik in de topvloer is de regeltechniek toegankelijk. Dat is bij het installeren een groot voordeel, want de monteurs hoeven niet boven hun hoofd te werken.

Daglichtafhankelijke verlichting Op het gebied van elektriciteit zijn voorzieningen getroffen voor een minimaal energiegebruik. “We gebruiken energiezuinige verlichting. De luxwaarden voor basiskantoren laten we los en passen werkplekverlichting toe. De regeling is daglichtafhankelijk. Opnemers registreren of iemand in een ruimte aanwezig is, zodat de ventilatie en de verlichting niet onnodig in gebruik is. Op het gebouwbeheersysteem zijn alle denkbare installaties aangesloten, van verlichting en klimaatregeling tot liften, keukenapparatuur en inbraakbeveiliging. Op een groot touchscreen bij de balie is alles zichtbaar en te bedienen. PV-cellen zorgen voor de opwekking van schone elektriciteit. Uiteraard gebruiken we halogeenvrije bekabeling en geen pvc, maar duurzame materialen. Alle leveranciers moeten aan strenge duurzaamheideisen

technical solutions Hét unieke kabelmanagement systeem voor op uw dak

voldoen. We zijn ook zelf uitgebreid gescreend en moesten lezingen volgen om goed bekend te raken met het cradle-to-cradle concept.” Schulten is zeer enthousiast over de samenwerking in het project: “We zijn met alle betrokken partijen steeds op zoek naar de beste oplossingen, met vaak bijzondere resultaten. We hadden bij het pand van Fox bijvoorbeeld te maken met weinig ruimte, terwijl er wel meer lucht in moest worden geblazen. De firma Verhulst heeft daarvoor een oplossing op maat gemaakt, waarbij het warmtewiel onder een hoek van 45 graden in de kast ligt. In het experience center van BSH moesten luchtbehandelingkasten worden geplaatst. Daar stelden we speciale geluidseisen aan, vanwege de beperkte dikte van de vloer. We konden geen standaardsysteem vinden dat aan onze eisen voldeed, en daarom hebben we er een laten maken bij de firma Robair in Heino. We gaven ze een uitdaging mee: je krijgt de opdracht om een kast te maken en die gaan we ophangen en testen. Werkt het, dan mag je ze alle 27 maken. Dat is gelukt en we gaan ze nu ook toepassen in het theater van Fox.” Om een echt duurzaam concept te realiseren, is een goede voorbereiding nodig: “Daar gaat relatief veel tijd in zitten, zeker twee keer zo veel als bij een doorsnee project. Maar die goede voorbereiding betaalt zich terug bij de uitvoering: die gaat zeker vier of vijf keer sneller dan normaal. Je verdient de voorbereidingstijd dus ruimschoots terug.” n

RoofSupport

Op basis van Thermisch verzinken conform ISO1461: Draadgoot systeem voorzien van deksel in combinatie met unieke daksteunen.

Leverbaar in verschillende uitvoeringen: RS6060: RS60100: RS60150: RS60200: RS60300:

draadgoot lengte 3 meter 60x60 draadgoot lengte 3 meter 60x100 draadgoot lengte 3 meter 60x150 draadgoot lengte 3 meter 60x200 draadgoot lengte 3 meter 60x300

RoofSupport wordt razendsnel geplaatst door toepassing van unieke daksteunen: 20 stuks in één keer het dak op en plaatsing door gewicht óf verlijming op het bitumineuze dak. Door het uniek Click systeem worden de draadgoot lengtes snel en eenvoudig zónder speciaal gereedschap gekoppeld.

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p35-39 hoofddorp kantorenpark.indd 39

01-12-2011 14:06:54

Green Building Duurzaamheid - BREEAM-NL - WKO - TL5 eco

Imtech Green Building combineert slimme maatregelen Bedoeling was in eerste instantie een energiezuinig kantoor te bouwen maar al doende is duurzaamheid de focus gaan bepalen. De innovatie bij het Imtech Green Building in Eindhoven zit hem niet in de afzonderlijke maatregelen, maar in de slimme combinatie ervan. De in oktober geopende nieuwbouw pakt 45% energiezuiniger uit dan wanneer volgens het Bouwbesluit zou zijn gewerkt. En dat zonder subsidie en met alleen maatregelen waarvan de terugverdientijd hoogstens vijf jaar bedraagt. Tekst Rob Weijs

“Onze doelstelling was een duurzaam gebouw dat niet duurder is dan conventioneel,” verklaart Louis Besters, hoofd Consultancy en Innovatie bij Imtech. “Je kunt geen uiterst duurzaam gebouw neerzetten voor dezelfde initiële kosten, maar wel voor lagere exploitatiekosten. Als het aan ons ligt, bouwen we alleen nog maar duurzaam.” Niet alleen energiebesparing en duurzaamheid waren

doelstellingen van Imtech, maar ook het vastleggen van het resultaat in een BREEAM-NL-certificering, een label dat de standaard lijkt te worden voor duurzame gebouwen. Voor dat label tellen bijvoorbeeld ook comfort, transparantie van het gebouw en flexibiliteit in het gebruik mee. Een ingelijst certificaat hangt in de hal van het Green Building in Eindhoven. “Very good” staat erop, de middelste van vijf categorieën. Niet

de hoogste dus, maar Imtech wilde marktconform bouwen. De inschatting was dat ze dan moesten mikken op het label “Good”. Maar het resultaat leverde 67 punten op, en dat is zelfs “Very Good”.

Flexibiliteit “BREEAM certificeren gaat vele malen dieper dan energiezuinig bouwen,” weet Besters inmiddels.

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p40-46 imtech.indd 40

01-12-2011 14:13:54

Waarom Vaillant?

Gasten moeten erop kunnen rekenen Henk Zwemer | Installatiebedrijf Zuid BV in Kamperland

hrS tijd OL e I we lijk v DEp l€ oo lu rde s

el t ot

4,-

Bij recreatiepark Roompot Beach Resort hangen zo’n honderdvijfenzestig cv-ketels. De helft van de thermoCOMPACT’s zijn inmiddels vervangen door de hrSOLIDEplus. Voor de ombouw naar hr heeft Vaillant een pasklare geveldoorvoer die er nog mooi uitziet ook. Je moet er toch niet aan denken dat een vakantiegast met een kapotte ketel zit? Daarom gaan wij voor maximale gastvrijheid: de betrouwbare Vaillant hrSOLIDEplus.

Meer weten over het comfort van Vaillant? Ga dan naar www.waaromvaillant.nl

InstXL2011 p40-46 imtech.indd 41

01-12-2011 14:13:56

Green Building Hij haalt een pak begeleidend papier te voorschijn dat doet denken aan een ouderwetse telefoongids. “Tijdens de bouwfase moet je een heleboel richtlijnen volgen. De meeste zijn niet zo spannend. Dat is gewoon boerenverstand. Zoals afval scheiden, locatie bepalen, hoe ga je met je omgeving om. Flexibiliteit in het gebruik en transparantie van het gebouw, dat zijn belangrijke punten. En mensen bewust maken van het werken in een groenere omgeving.” Voor elk van de negen onderdelen van de duurzaamheidsclassificatie van BREEAM heeft Imtech de afweging gemaakt tussen een duurzame oplossing en de extra kosten. Duurdere oplossingen gingen alleen door als ze in minder dan vijf jaar terugverdiend zouden worden. Het kantoorgebouw is flexibel te gebruiken doordat kolommen ontbreken. Besters: “Alles wat je ziet is demontabel. We hebben één overspanning per verdieping. Je kunt het pand zó ombouwen tot een andere bestemming.”

Vrije koeling Het Imtech Green Building is voorzien van een klimaatplafond dat zorgt voor klimaatklasse A. De temperatuur wordt geregeld met lagetemperatuur-

XL Feiten

warmteopwekking. Allereerst wordt de warmte uit de serverruimte nuttig gebruikt. Vervolgens zorgt een warmtepomp ervoor dat water uit de warme WKObron verder wordt opgewarmd voor lagetemperatuurverwarming. Voor de koudste perioden is er nog een HR-ketel voor bijverwarming.

“We hebben geen zonnecellen op het dak, de terugverdientijd was 15 jaar toen we die keuze maakten.” verwarming en hogetemperatuurkoeling. Naast energiereductie door optimale isolatie, warmtewerende materialen, optimale ventilatie en hoogrendementwarmteterugwinning is ingezet op duurzame

- Duurzaam niet duurder dan conventioneel, was de doelstelling. - Duurdere oplossingen alleen bij terugverdientijd van maximaal vijf jaar. - Resultaat is als “very good” vastgelegd in een BREEAM-NL-certificering. - Warmte uit de computerruimte wordt nuttig gebruikt. - Warmtepomp zorgt voor lagetemperatuurverwarming. - Voor de koudste perioden is er een HR-ketel voor bijverwarming. - Koelen gebeurt eerst met vrije koeling…. - … pas daarna met water uit de WKO-bron. - In grotere ruimtes wordt de ventilatie geregeld op basis van het CO2 -gehalte. - Prefab gevelelementen moeten decentrale ventilatie betaalbaar maken. - De binnenverlichting reageert op aanwezigheid en op daglicht. - Er is grijs water voor de toiletten… - … en toepassing van regenwaterinfiltratie om het riool minder te belasten.

Koelen gebeurt allereerst met vrije koeling. Pas als dat onvoldoende resultaat oplevert, wordt gekoeld met water uit de WKO-bron. De werkkamers worden centraal geventileerd, ook als

er niemand werkt. In grotere ruimtes met wisselende bezetting, zoals de kantine en de conferentiekamers wordt de ventilatie geregeld op basis van het CO2gehalte in de lucht.

Prefab gevel Imtech is bezig om met gevelbouwer Oskomera prefab gevelelementen te ontwikkelen waar al zo veel mogelijk installatieonderdelen zijn ingebouwd. Die ontwikkeling moet decentrale ventilatie wèl betaalbaar maken. Volgens Besters vallen met de prefabgevel nog meer voordelen te behalen. Er komen voorzieningen in voor data, voedingen, sensoren en ook een ventilatieunit met energieterugwinning. In de toekomst kan dan elke kantoorruimte afzonderlijk worden geoptimaliseerd. Voordeel is dat dan geen ventilatiekanalen meer aangelegd hoeven te worden in het gebouw

Toegepaste componenten WKO monobron Warmtepomp HR ketel GBS systeem Warmteterugwinning Verlichting Liftinstallatie Vermindering CO2-uitstoot

Geocomfort GeoMini type GM15 Climaveneto W3000 Remeha Quinta Priva Compri HX GEA Happel met Ecorot 2 TL5 eco met daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie Schindler 3300 40 %

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p40-46 imtech.indd 42

01-12-2011 14:14:12

Waarom Vaillant?

Meer controleren dan poetsen Eric Janssens | Verwarming Service Leende in Leende

hrS tijd OL e I we lijk v DEp lâ&#x201A;Ź oo lu rde s

el t ot

4,-

In sommige warmtewisselaars kun je niet kijken. Je wilt toch zien dat het schoon is. Het grote voordeel van de Vaillant hrSOLIDEplus is dat je alles kunt zien en overal bij kan. Ook de display vertelt gewoon wat er aan de hand is, niks geen codes. Ja er zijn compactere ketels, maar ik wil graag een beetje opschieten en vooral mâ&#x20AC;&#x2122;n handjes heel houden. Deze ketel zit zo logisch in elkaar.

Meer weten over het comfort van Vaillant? Ga dan naar www.waaromvaillant.nl

InstXL2011 p40-46 imtech.indd 43

01-12-2011 14:14:18

Green Building en er wordt bespaard op installatiewerk ter plekke. Besters ziet voor de prefabgevel ook grote mogelijkheden voor de renovatiemarkt die hij ziet groeien ten koste van nieuwbouw.

TL-vervangers Voor de functionele verlichting is TL5 eco gekozen. Dat was anderhalf jaar geleden nog de zuinigste oplossing volgens Besters: “Inmiddels is LED ook voor functionele verlichting rendabel met een terugverdientijd van 6 – 7 jaar voor de TL-vervangers, en voor downlighters zelfs 3 jaar. De ontwikkeling gaat heel snel. Philips powerleds leveren nu 120 lumen per watt. Daarmee zijn ze qua sterkte vergelijkbaar met TL. Je moet dan wel de armaturen vervangen maar niet het plafond. Bij een natuurlijk vervangingsmoment kun je dat overwegen. Wij adviseren onze klanten nu LED voor functionele verlichting. Dat binnenverlichting reageert op aanwezigheid en op daglicht zorgt voor extra energiebesparing. Besters benadrukt dat de innovatie niet zit in de individuele systemen, maar in de manier waarop je ze aan elkaar knoopt. Het gaat erom technologieën die zich in de praktijk hebben bewezen, steeds beter op elkaar af te stemmen. Zo is het innovatief dat een installateur en een gevelbouwer samen gaan ontwerpen. Samen optimaliseren ze over hun grenzen heen.

Geen zonnecellen Niet alle technieken met een duurzaam imago zijn toegepast, maar de backbone van het Green Building is wel geschikt gemaakt om aan te sluiten op systemen van de toekomst. Besters: “We hebben bijvoorbeeld geen zonnecellen op het dak. De terugverdientijd was vijftien jaar toen we de keuze maakten. Op het ogenblik is dat een jaar of zeven.” Evenmin is er een windmolen in het project opgenomen, maar warmte wordt wel duurzaam opgewekt via

WKO in een open monobron met twee aquifers onder elkaar. De koudere op dertig meter en de warmere op tachtig meter. Voor kleinere gebouwen is zo'n monobron interessant omdat je dan maar één gat hoeft te boren. Dat scheelt bijna de helft van de kosten. In het streven naar het BREEAM-label voor het Imtech

op zuinig. Als je niet bewust anders kiest, is je afdruk dubbelzijdig zwartwit. Lokale printers ontbreken. Elke verdieping heeft een kleuren- en een zwartwitprinter. Bewust gebruik van videoconferencing om reiskilometers terug te brengen is niet nieuw. De combinatie ervan met al die andere maatregelen wel.

“Prefab gevelelementen met ingebouwde installatieonderdelen moeten decentrale ventilatie betaalbaar maken.”

Green Building is een hele serie duurzame maatregelen meegenomen die voor een energiezuinig gebouw niet of veel minder zouden zijn bekeken. Zo moet er een goede omkleedruimte en douchegelegenheid zijn om mensen de kans geven met de fiets naar hun werk te komen. En wie met een elektrische auto komt, vindt er parkeerplaatsen met laadpalen waar gratis elektriciteit kan worden getankt.

Tweedehands meubels Een logische maatregel is het gebruik van grijs water voor toiletten, en toepassing van regenwaterinfiltratie om het riool minder te belasten. Minder voor de hand ligt de toepassing van hergebruikt materiaal voor de inrichting. Besters: “De meubels zijn allemaal tweedehands. Het Goed biedt vaak partijen aan. Dat is hartstikke mooi materiaal. We hebben gekeken wat paste bij onze inrichting. Het kost ongeveer eenderde van nieuw.” En dan is er ook nog een hele serie maatregelen om medewerkers te stimuleren zich zo groen mogelijk te gedragen. Zowel actief, door minder water te gebruiken op het toilet of de trap te nemen in plaats van de lift, als passief. Printers staan bijvoorbeeld standaard

Om de motivatie bij iedereen levend te houden valt op een monitor bij de ingang continu te zien hoeveel energie er op dat moment wordt gebruikt in vergelijking met het Bouwbesluit.

Duurzame markt Imtech ziet zijn Green Building ook als een showroom. Eenzelfde aanpak zal het bedrijf voortaan zijn klanten adviseren, ook als ze hier niet per om vragen. Besters: “We zijn ons veel meer bewust geworden dat duurzaam niet duur hoeft te zijn. Wij bouwen geen standaard, alleen hoogwaardig innovatief in de markt voor groen en duurzaam.” Lopende door het gebouw waarop de Imtechmedewerker zichtbaar trots is, blijken er nog genoeg ontwikkelingsmogelijkheden te zijn om een volgend gebouw weer een stapje beter te maken. Zo is er nog meer integratie mogelijk in de gebruikte systemen. Nu is er in één ruimte zowel een CO2-detector voor ventilatie als een aanwezigheidsdetector. Dat soort systemen kan nog geïntegreerd worden, vindt Besters. En hij verwacht nog heel veel van de prefabgevel waarvoor Imtech en Oskomera het bedrijf IMOS hebben opgericht. n

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p40-46 imtech.indd 44

01-12-2011 14:14:41

Waarom Vaillant?

Echt samenwerken, daar zijn ze goed in Freddy Thijssen | Installatiebureau Wellen Nijmegen

hrS tijd OL e I we lijk v DEp lâ&#x201A;Ź oo lu rde s

el t ot

4,-

Ze staan altijd klaar om te helpen bij Vaillant. Dan kom je samen ergens. Daarvoor komen ze zelfs bij ons langs. Voor een cursus bijvoorbeeld. Dat scheelt ons zeeĂŤn van tijd en met een paar uurtjes zijn we weer helemaal bij. Zo houd je je voorsprong op peil.

Meer weten over het comfort van Vaillant? Ga dan naar www.waaromvaillant.nl

InstXL2011 p40-46 imtech.indd 45

01-12-2011 14:14:46

Roestvrijstalen tegelputten Om de eenheid in de badkamervloer te bewaren zijn er roestvrijstalen tegelputten die voor de waterafvoer zorgen. De vloer loopt als een egaal geheel door, zonder het zicht van een putrooster. Het roosterloos afvoeren is een ware trent in de moderne badkamer. Er zijn zeven verschillende afmetingen, die zowel horizontaal als verticaal kunnen afvoeren. De uitneembare reukslotadapter (RSA) zorgt voor een perfecte afvoercapaciteit.

info@vandenbergafvoerputten.nl

www.vandenbergafvoerputten.nl

InstXL2011 p40-46 imtech.indd 46

01-12-2011 14:14:49

Energiebeparing Industrie - Waterverbruik - Warmte - Elektriciteit

Grolsch dringt energieverbruik fors terug Grolsch meet het energieverbruik op niet minder dan 500 punten. Daarmee wist de bierbrouwer in de afgelopen jaren het energieverbruik al flink naar beneden te krijgen. Inmiddels is de energiedoelstelling ten opzichte van 2005 aangescherpt van 20 naar 35 procent in 2015. En dat is een hele kluif, nu het laaghangend fruit is geplukt. Tekst Ronald Bruins

Begin 2004 werd de nieuwe brouwerij van Grolsch in Enschede, pal aan de snelweg, geopend. Gerard Hekelaar, manager sustainability en engineering: “Toen was alles gericht op het zo snel mogelijk op orde krijgen van de bierproductie en het afvullen van bier, zodat we markt konden leveren. Dan staat energiehuishouding als onderwerp minder hoog op de agenda.” En dat terwijl er maar liefst vijfhonderd meetinstrumenten in de nieuwe brouwerij waren ingebouwd. “We dachten van 2004 tot 2008 dat we wel goed bezig waren, maar in een internationale benchmark die we in 2008 hebben uitgevoerd, bleken we minder goed te scoren dan we dachten.” De bierbrouwer introduceerde daarop een energiemonitoringssysteem waarin de data van die vijfhonderd punten werden verzameld. Hekelaar: “Het is een cliché, maar meten is nog altijd weten.” Op het niveau van bijvoorbeeld een afvullijn, een filterkelder of een brouwhuis kan Grolsch zien hoeveel water er wordt

XL Feiten

verbruikt per eenheid van productie. Ook ziet de brouwer het verbruik van energie, warmte, koolzuur en perslucht. “Dat zijn dan verbruiken per afgevulde hectoliter.” In 2008 bleek dat Grolsch het in de benchmarks nog niet zo goed deed als het bedrijf zelf dacht. Reden om eerst aan de slag te gaan met wat Hekelaar ‘de grote vissen’ noemt: “Die zitten vaak in processen die waterverbruik met warmte combineren.”

Minder water Het besparingspotentieel bij de flessenspoelmachine en de krattenwasser bleek groot. Hekelaar: “We hebben het waterverbruik van de spoelmachine geoptimaliseerd. Dat wil zeggen dat machine nu veel minder water nodig heeft dan daarvoor, terwijl het reinigingseffect hetzelfde is gebleven. Bij deze verspilling speelde ook een menselijke factor een rol. Als ik maar iets meer water gebruik, wordt het schoner, denkt men al gauw. Dat is lang niet altijd het geval.

- In een internationale benchmark uit 2008 bleek Grolsch minder goed te scoren gedacht. - De bierbrouwer introduceerde een systeem voor energiemonitoring met data van vijfhonderd meetpunten. - Besparingspotentieel bij de flessenspoelmachine en krattenwasser bleek groot. - Ook de isolatie van appendages in het stoom- en watercircuit bleek lucratief. - Op het koken van wort - de basis van het bier - verwacht men een besparing van 10%. - Verder wordt het zuurstofniveau in de ketels automatisch geregeld voor een betere verbranding. - Ventilatiesystemen vormen samen met de verlichting 20% van het totale elektriciteitsverbruik. - Als een productielijn niet draait, verbruikt die toch 25 kilowatt per uur. - Belangrijke besliscriteria zijn: de terugverdientijd, engineering-capaciteit en impact op proces en organisatie.

InstXL2011 p47-51 Grolsch.indd 47

Er zit altijd een optimaal verbruik aan een dergelijke machine vast.” Het besparingseffect werkt dubbel door. Minder water gaat de spoelmachine in en hoeft dus ook niet tot 85 graden verwarmd te worden. Daarbij komt de besparing van de krattenwasser. Hekelaar: “Dat was een stand alone machine: deze stond apart van de spoelinstallatie. Het water werd daar verwarmd tot 45 graden. We hebben deze twee machines gekoppeld, waardoor we een deel van de warmwaterstroom die de spoelmachine verlaat, hergebruiken voor de reiniging van kratten. Flessen moeten 100 procent steriel zijn als ze de spoelmachine uit gaan, maar dat hoeft bij kratten niet zo te zijn. De kratten moeten wel goed schoon zijn. Voor een heel klein deel van het reinigingsproces van de kratten gebruiken we nog vers water.” Het water- en warmteverbruik van de krattenwasser ging met 75 procent naar beneden.

Doorbraken forceren Natuurlijk speelt een ideële overweging om te investeren in dit soort oplossingen voor Grolsch zeker mee. Hekelaar: “Maar als je er met de berekening niet uit komt, is het lastig om te investeren. De tendens in het SABMiller-concern is dat doelstellingen voor energiebesparing steeds strikter worden. Er wordt flink ingezet op duurzaamheid, ook om de concurrentie voor te blijven.” In 2010 realiseerde de bierbrouwer een besparing op gas en elektriciteit van 7,5 procent. Het jaar ervoor werd een besparing van 8,5 procent neergezet. Dat is al met al reden voor Grolsch om de energiedoelstelling aan te scherpen van 20 naar 35 procent in 2015 (ten opzichte van 2005). De totale energiebesparing in 2010 bedroeg 8,61 MJ per hectoli-

Installatie XL December 2011

01-12-2011 14:27:36

Een klasse apart! Viega Profipress: het origineel.

Viega – Altijd beter! Als uitvinder van de koperperstechniek biedt Viega met Profipress een ongekend groot aantal toepassingsmogelijkheden. Of het nu gaat om drinkwater-, gas-, verwarmings- of speciale toepassingen: met de meer dan 800 onderdelen in koper en brons van 12–108 mm is alles mogelijk. Voor de industrie én de scheepsbouw. En vanzelfsprekend met de vertrouwde zekerheid van het SC-Contur. Viega Nederland B.V. Tel: 035-538 04 42 · Fax: 035-538 07 53 · info@viega.nl · www.viega.nl/Perstechniek

InstXL2011 p47-51 Grolsch.indd 48

01-12-2011 14:27:36

Energiebeparing

ter bier, ongeveer het gemiddelde jaarlijkse verbruik van 275 huishoudens. Hekelaar: “Soms kennen projecten voor energiebesparing een lange aanlooptijd, doordat je eerst moet onderzoeken of het wel kan. Zo hebben we samen met afvalverbrandingsinstallatie Twence, die zeven kilometer bij ons vandaan gevestigd is, gekeken of zij hun restwarmte aan de brouwerij zou kunnen leveren. Dat is een project van tweeënhalf jaar geweest, waarbij uiteindelijk bleek dat het niet haalbaar was. Dat is vervelend, maar dergelijke projecten heb je wel nodig om doorbraken te forceren. Als je niets onderzoekt, kom je nergens. Je moet wellicht tien keer iets onderzoeken, waarbij je twee keer een groot succes boekt. Het geluk daarbij is dat wij aan de hand van het energiemonitoringssysteem precies weten waar onze energie zit. De spoelmachine en de krattenwasser konden we zo als grote energieverbruikers eenvoudig opsporen. Nu zetten we volgende stappen.’

Isolatiematten Die volgende stappen behelzen onder andere de isolatie van appendages in het stoom- en watercircuit. Hekelaar: “Als je daar een euro in investeert, verdien je die in een jaar terug. Dat zijn lucratieve projecten.” Leidingen worden in dergelijke circuits vaak wel goed geïsoleerd, maar de appendages (de meetinstrumenten, de kranen, de afsluiters, etc.) dikwijls niet. Hekelaar: “Bij grote systemen zie je dan al gauw dat een halve meter tot een meter niet is geïsoleerd.” Dat gebeurt omdat een monteur gemakkelijk bij appendages moet kunnen. “We hebben isolatiematten, als het ware dekens, gekocht. Deze hebben we om de appendages heen gevouwen en met een roestvrijstalen draad vastgehaakt. De monteur kan de isolatiemat eenvoudig losmaken en weer vasthaken, nadat hij een reparatie heeft uitgevoerd”, vertelt Hekelaar. Een andere stap behelst het koken van wort: de basis van het bier brouwen. Hekelaar: “Dat kan efficiënter. Wij verwachten dat we daar een besparing van 10 procent energie kunnen halen. We moeten ten minste 40 minuten koken, maar we willen niet meer dan 4 procent van het oorspronkelijke volume aan water verdampen. We verdampen nu 5,2 procent; dat is veel meer dan we willen. Water verdampen is een energie-intensief proces. We gaan daarom met het verwarmings- en kooksysteem in het brouwhuis aan de slag, zodat we op die 4 procent komen. De belangrijkste maatregel is dat we minder warmte het proces inbrengen. Het koken moet minder intensief worden. Dat kan door verlaging van de stoomdruk, maar dan raak je de condens in het kooksysteem niet gemakkelijk kwijt. En als je je condens niet kwijtraakt, stopt het hele koken. In het verlagen van die stoomdruk gaan we investeren.”

Grolsch gaat ook aan de slag met de isolatie van appendages in het stoom-

Ventilatiesystemen en verlichting zorgen voor 20

en watercircuit.

procent van het totale elektriciteitsverbruik.

Optimale gasverbranding Een ander project dat Grolsch oppakt, betreft zuurstofgecontroleerde rookgassen in de stoomketels. “Deze ketels verzorgen alle warmte die je nodig hebt in de processen”, vertelt Hekelaar. “Daar halen we lucht weg, zodat we een optimale verbranding van ons

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p47-51 Grolsch.indd 49

01-12-2011 14:27:39

EPSITRON® COMPACT Power Klein en krachtig

EPSITRON® COMPACT Power • Breedte 54, 72 en 90 mm • Inbouwhoogte 55 mm vanaf de bovenkant rail • Nominale uitgangsspanning 12VDC of 24VDC, instelbaar • Nominale uitgangsstroom 1.3A, 2A, 2.5A of 4A • Ingangsspanningsbereik van 85VAC tot 264VAC • Voor de spanningsvoorziening in decentrale besturingen meettechniek, in vlakke systeemverdelers en consoles • Door de geringe afmeting uitermate geschikt voor toepassing in installatieverdelers • DIN-rail montage en status aanduiding

www.wago.com

InstXL2011 p47-51 Grolsch.indd 50

01-12-2011 14:27:40

Energiebeparing

draait. Dat is geautomatiseerdâ&#x20AC;?, aldus Hekelaar.

De totale energiebesparing in 2010 bedroeg 8,61

Terugverdientijd

MJ per hectoliter

Als laatste noemt Hekelaar de stand-by-verliezen. â&#x20AC;&#x153;Als een productielijn niet draait, verbruikt deze toch 25 kilowatt per uur voor beeldschermpjes, lampjes, drukknoppen, etc. Dat is best veel op jaarbasis. Hoe kunnen we daar wat aan doen?â&#x20AC;? Terugverdientijden liggen volgens Hekelaar bij stoomsystemen op anderhalf tot twee jaar, bij warmtesystemen op twee tot drie jaar. â&#x20AC;&#x153;Voor energiebesparingstrajecten hebben we een horizon van maximaal drie jaar, bij water ligt die periode op maximaal vijf jaar. Maar als de lat hoger komt te liggen, wordt het moeilijker om die periodes aan te houden. Dan komt de terugverdientijd wellicht op vijf tot acht jaar te liggen.â&#x20AC;? Niet alleen de terugverdientijd is voor Grolsch een criterium, ook de engineeringscapaciteit en de impact op het bestaande proces en de organisatie. Hekelaar: â&#x20AC;&#x153;Je kunt een productie-unit niet zo eenvoudig drie weken stilzetten. Dat doen we dan ook niet zo snel. Dan kiezen we voor een optie die zichzelf minder snel terugverdient, maar waar je minder last van hebt. Daar zit natuurlijk een grens aan. Om je doelstellingen te realiseren, zul je ook projecten moeten uitvoeren die toch een flinke impact hebben.â&#x20AC;? Kortom: energie besparen is niet zo gemakkelijk. Zeker niet als een onderneming zoals Grolsch het laaghangend fruit al heeft geplukt. Hekelaar: â&#x20AC;&#x153;Aan het behalen van die 35 procent hebben we nog een hele kluif.â&#x20AC;? n

bier, ongeveer het gemiddelde jaarverbruik van 275 huishoudens.

gas krijgen. Als je een kuub gas verbrandt, heb je daar 8,4 kuub lucht voor nodig. Ketelbouwers willen vaak aan de veilige kant zitten en brengen meer dan genoeg zuurstof in de ketel. Anders krijg je koolmonoxide en stikstofoxides en dat willen we niet. Ze bouwen daarom op basis van bijvoorbeeld 9,5 kuub. Het verschil tussen 8,4 en 9,5 is lucht die je op 150 graden verhit, maar niet gebruikt. Die gaat via de schoorsteen voor een deel weer naar buiten. Je hebt die voor je verbranding niet nodig. We brengen een censor aan die het zuurstofniveau automatisch exact kan regelen. Daarmee verwachten we het gasverbruik met zoâ&#x20AC;&#x2122;n 1,5 tot 2 procent te reduceren.â&#x20AC;? De utiliteitsomgeving waar energie en water worden

behandeld, krijgt de komende periode de speciale aandacht van de bierbrouwer. â&#x20AC;&#x153;In een gaswasser brengen we schoon water in, om vreemde componenten uit het gas te halen. Is het water wat er uitkomt, ergens anders te gebruiken in het utiliteitsgebouw? We hebben een condensor op het dak staan en die heeft ook water nodig. Zouden we het daarvoor kunnen gebruiken, als we het water een klein beetje behandelen? Of wellicht voor de koelinstallatie?â&#x20AC;? Grolsch kijkt ook naar de inzet van de ventilatiesystemen. â&#x20AC;&#x153;Deze vormen inclusief de verlichting 20 procent van het totale elektriciteitsverbruik. We hebben daar al stappen gezet, met name door de ventilatie alleen te laten draaien als een proces of een productielijn ook

A c E , c c Â Â â&#x201A;Ź .

. .

CABLE AND CONNECTIVITY SOLUTIONS

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p47-51 Grolsch.indd 51

01-12-2011 14:27:41

HellermannTyton.nl/q-serie

H e t bun d elb an d s ys teem m et een k n a p pe ko p – m et pre -locking functie! Intelligente oplossingen voor kabelbundeling: de nieuwe Q-serie

-serie

laden en lossen op de vloer

Q-tie: Snel en eenvoudig hanteerbaar door de open sluitkop, inclusief pre-locking functie

Q-tag: Duurzaam en duidelijk identificeren, perfect passend aan de banden

Q-mount: Bevestigingselementen, snel en gemakkelijk fixeren

Snel. Eenvoudig. Efficiënt: Q-serie! De nieuwe Q-serie biedt intelligente, innovatieve bevestigingsoplossingen, met tailor-made componenten, van pre-locking tot duurzaam identificeren.

tegen wand plaatsen tot 120cm boven vloer

transport over vlizotrap

Stairmobil®

brengt CV-ketel op montagehoogte

Tot 140 kg moeiteloos de trap op en af. De Stairmobil is voorzien van een uniek liftsysteem waarmee CV-ketels, radiatoren en andere installatiematerialen op een handige manier aan de wand kunnen worden gemonteerd. Een CV-ketel en/of radiator kan met behulp van de Stairmobil door één monteur worden geinstalleerd. De Stairmobil wordt al meer dan twee jaar naar volle tevredenheid ingezet voor het plaatsen van diverse CV-ketels op de verdiepingsvloer. Ook de zware HRe ketels van o.a. Baxi, Remeha en Vaillant, met een gewicht van 135kg, worden met behulp van Stairmobil over de trap getransporteerd en aan de wand gemonteerd.

Stairmobil maakt tillen overbodig Interesse? sales@stairmobil.nl tel. +31(0)40-2900362 fax +31(0)40-2927541

Slagvaste, voorbedrade

Flexibele Rechtstreeks vanaf de fabrikant

buis

• Alle variaties uit voorraad leverbaar • U bespaart 4 à 6 uur per woning • 24 uur levering door heel Nederland • Halogeen vrij • Low Friction

Voordelige installatiematerialen

• Slagvast

Postbus 305 • 3840 AH Harderwijk • T 0341 456 176 • F 0341 436 029 • www.PenN-trading.com • info@PenN-trading.com

InstXL2011 p52-53 ziggo.indd 52

01-12-2011 14:28:10

ConcerthaL Beveiliging - verwarming - koeling - ventilatie - led-facade

116.163 LED-pixels op 15 km profiel Een nieuwe moderne concertlocatie opent begin 2012 haar deuren. De zogenoemde Ziggo Dome is momenteel in aanbouw in Amsterdam Zuidoost, direct naast de Amsterdam ArenA en het woonwinkelcentrum Villa Arena. In de Ziggo Dome draait alles om livemuziek en entertainment. Tekst Maarten Legius

De hal krijgt een capaciteit van 15.600 plaatsen en is ontworpen door Benthem Crouwel Architecten. De concerthal toont als een zwarte doos van 90 bij 90 meter en heeft een hoogte van 30 meter. Binnen vijf jaar na oplevering verwacht men meer dan een miljoen bezoekers en meer dan 100 evenementen per jaar. Opdrachtgever is Black Box Real Estate. De buitenmuur van de hal wordt bekleed met meer dan honderdduizend ledlampjes, waar videobeelden op getoond kunnen worden. De installatie van 116.163 LED-pixels zal eind november starten en is gepland tot maart 2012. Philips Lighting gaat de LED-pixels installeren en monteren op ruim 15 strekkende kilometer profiel. Beemster Elektrotechniek verzorgt de elektrotechnische installaties in en rondom het gebouw. De werkzaamheden bestaan uit alle elektrotechnische installaties, waaronder: basisinstallatie, duurzame verlichting, noodverlichting, databekabeling voor computers en telefoons, brandmelders, beveiligingcamera’s, ontruimingsapparatuur, aarding, bliksemafleiders, domotica-systeem met aanraakschermen en aansluitkasten voor de gebruikers.

voor aanvullende koude. Het buitenklimaat wordt buiten gehouden. Vanwege de akoestische eisen is de zaal volgens het doos-in-doos principe ontworpen, waardoor het buitenklimaat (zon en koude) in de zaal relatief weinig invloed zal hebben. Dat vergt wel een speciale luchtbehandeling. Gekozen is voor toegangscontrole en inbraakdetectie van Nedap Security Management. Het beveiligingsysteem zal zowel de toegangscontrole voor ruim 75 deuren als de geïntegreerde inbraakbeveiliging voor haar rekening nemen. Om toegang te kunnen verlenen aan medewerkers en huurders worden de deuren uitgerust met Invexs 190 Mifare-lezers met keypad. De ‘graphical alarm handler’ van AEOS wordt gebruikt om het beveiligingssysteem met systemen van derden, zoals temperatuursensoren voor bierkoeling, te mana-

gen (geïmplementeerd door gecertificeerd businesspartner Automatic Signal Rijsenhout). LG Electronics Benelux zal onder meer zorgen voor Silent Booths waar je rustig kunt bellen gevrijwaard van het harde concertgeluid, een Meeting Point met een grote SMS/Twitter Wall waar bezoekers direct hun ervaringen kunnen delen en een Connection Point met Wifi verbinding, met de mogelijkheid telefoons op te laden en foto’s te uploaden. In opdracht van Black Box Real Estate hervat in februari 2011 Strukton Bouw de bouw van de nieuwe muziektempel in Amsterdam Zuidoost, die stil is komen te liggen nadat aannemingsbedrijf Midreth surseance van betaling moest aanvragen. Het streven om eind 2011 op te leveren is om die reden niet gehaald. n

Warmtebouw Utrecht ontwerpt en realiseert de werktuigbouwkundige installaties voor verwarming, koeling en ventilatie. De installaties zijn ontworpen voor zeer sterk wisselende thermische belastingen. Vanwege de veiligheid is het gebruik van aardgas verboden en wordt elektrische energie en bodemwarmte ingezet. Het eigen warmte- en koudeopslagsysteem in de bodem (WKO) heeft een thermisch vermogen van ongeveer 4.200 kW. Met warmtepompen wordt in het stookseizoen de bodemwarmte met behulp van ‘een klein beetje elektrische energie’ gebruikt voor de verwarming van het pand. En in de zomer kan de koude ‘vrijwel gratis’ worden benut voor de basiskoeling. In pieksituaties zorgen de warmtepompen

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p52-53 ziggo.indd 53

01-12-2011 14:28:11

Zonnedak Dakelementen - BIPV - Collectoren - Zonnepanelen

Het dak als energiecentrale Zonnepanelen zijn doorgaans losse componenten. Integratie van die componenten in reguliere bouwproducten zou de toepassing ervan kunnen vergroten. Nederlandse producenten maken hier een begin mee. Het potentieel is immens. Tekst Jan van den Berg Beeld Unidek

Producenten van gevel- en dakelementen verkennen een nieuwe markt. Ze zien in dat hun producten voorzien kunnen worden van geïntegreerde systemen voor zonne-energie. Panelen voor de opwekking van elektriciteit en/of collectoren voor warm water kunnen worden aangebracht op gevelpanelen en als dakbedekking. Daarmee is het achteraf aanbrengen van afzonderlijke panelen niet meer nodig. Verschillende Nederlandse ondernemingen produceren reeds dergelijke producten. Vorig jaar lanceerde Ubbink uit Doesberg een gebouwgeïntegreerde zonne-energietoepassing. Het vormt een energiedak dat zowel zonnestroom (building-integrated photovoltaics, BIPV) als zonnewarmte levert. Ubbink exporteert het product naar België, Duitsland, Engeland, Italië en Zwitserland. Een van de doelen van Ubbink is in een eerder stadium aan tafel te zitten als een nieuwbouwproject wordt gestart, zegt Iwan van Bochove, international product manager bij Ubbink. “Door een betere aansluiting bij de bouwkolom, kan bij het ontwerp van gebouwen al rekening gehouden worden met de toepassing van zonne-energie.” Dat is niet zo eenvoudig als het lijkt. De bouw is een traditionele sector, waar investeren in iets nieuws niet op de voorgrond staat. “Gelukkig zijn er in de bouw wel partijen die een langetermijnvisie hebben.” Van

XL Feiten

Bochove wijst erop dat zonne-energie in Zuid-Europese landen steeds meer gemeengoed wordt, doordat ze steeds beter kan concurreren met elektriciteit en warmte uit andere bronnen. Uiteindelijk wil Ubbink ook in Nederland BIPV-producten gaan verkopen, maar de thuismarkt is hier nog niet aan toe.

Energiecentrale Er zijn meer bedrijven actief met BIPV, waaronder Unidek uit Gemert. Dit bedrijf is vooral bekend als producent van bouwen isolatiematerialen, waaronder geëxpandeerd polystyreen (EPS). “Wij hebben de overtuiging dat het dak een energiecentrale wordt”, zegt Olaf van Vonno, manager new business development. “Anderhalf jaar geleden hebben wij daarom al samen met Nefit de SolarTherm ontwikkeld.” Dit is een sandwich dakelement met een geïntegreerde zonnecollector. De lancering van dit product trok veel aandacht, omdat Unidek samenwerkt met een installatiebedrijf. Dit is een redelijk uniek gegeven. Het versterkt het vermoeden dat een andere wijze van werken nodig is om zonne-energie vaste voet aan de grond te laten krijgen. Unidek hoopt dat gebouwgeïntegreerde zonnestroomtoepassingen daaraan een bijdrage kunnen leveren. Dit vereist niet alleen een andere opstelling van bouwers en installateurs, maar ook van producen-

- Leveranciers introduceren de eerste gebouwgeïntegreerde zonne-energietoepassingen. - Zij hebben de overtuiging dat het dak een energiecentrale wordt. - Ubbink ontwikkelde een product dat zowel zonnestroom als zonnewarmte levert. - Unidek ontwikkelde al een sandwich dakelement met een geïntegreerde zonnecollector … - … en onderzoekt nu samen met Ballast Nedam en Oskomera Solar Power Solutions de haalbaarheid van een modulair zonnedak. - Dimark Solar ontwikkelt een multifunctionele kunststofmodule, die functioneert als dakbedekking, warmtecollector en drager voor PV-panelen. - Het project Smart Chain koppelt bedrijven binnen BIPV aan onderzoeksinstanties. - De strijd om de BIPV-markt wordt binnen nu en vijf jaar gestreden.

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p54-56 zonnepaneel.indd 54

ten van zonnepanelen en -collectoren. Als het aan Unidek ligt, gaat dit gebeuren. Het bedrijf werkt samen met Ballast Nedam en Oskomera Solar Power Solutions aan een haalbaarheidsonderzoek naar een modulair zonnedak. Het laatstgenoemde bedrijf voert zonne-energieprojecten in de gebouwde omgeving uit. De bedrijven ontvangen subsidie van het Innovatieprogramma Zonnestroom (IPZ) voor hun samenwerkingsproject. Dit moet over twee à drie jaar een marktrijp geïntegreerd PV-systeem opleveren. In de tussentijd wil Unidek ook een aanzienlijk aantal SolarTherms verkopen in Nederland.

“We moeten naar geïntegreerde modules, in het dak, aan gevels en in het glas” Ballast Nedam wil zich met het modulaire zonnedak ook richten op de bestaande bouw. Deze markt is immers nog veel groter dan de nieuwbouw. Als een woning moet worden aangepast, kan het dak worden verwijderd. Een nieuw dak kan prefab, met isolatie en zonnepanelen en al, worden voorgereden en op zijn plaats gehesen. Zo kan in korte tijd een goed geïsoleerd dak worden geplaatst dat duurzame energie produceert. Een combinatie met een zonneboiler is mogelijk. Woningcorporaties kunnen met dit concept in een korte periode een hele wijk op een hoger niveau brengen.

Kansen pakken Ook Dimark Solar ontvangt subsidie van het Innovatieprogramma Zonnestroom. Het bedrijf ontwikkelt een multifunctionele kunststofmodule, die functioneert als dakbedekking en tevens dienst doet als warmtecollector en drager voor PV-panelen van variabel formaat. Het doel van Dimark is dat de dakbedekking in de markt kan worden gezet voor een prijs die gelijk is aan een traditioneel pannendak.

01-12-2011 14:28:40

Zonnedak moduleconcept voor grootschalige toepassing in de gebouwschil. Dit willen we realiseren door een of twee PV-moduleconcepten te demonstreren. Daarnaast willen we een innovatief en geïntegreerd productieproces voor deze PV-modules ontwikkelen.” Smetsers benadrukt dat de Nederlandse industrie niet de kans voorbij moet laten gaan om een belangrijke speler te worden op de markt voor BIPV. “Vooralsnog lopen we niet voor en niet achter. BIPV is daarmee voor Nederland bij uitstek een kans om innovatieve producten te maken. Het is immers geen commodity. Maar we moeten snel handelen, want de strijd om de BIPV-markt wordt binnen nu en vijf jaar gestreden.”

Nieuwe sector

Unidek en Nefit ontwikkelden de SolarTherm: een sandwich dakelement met een geïntegreerde zonnecollector.

In het zuiden van ons land is het project Solar Module Value Chain for International BIPV Concepts, kortweg Smart Chain, van start gegaan. Interessant is dat dit bedrijven koppelt aan onderzoeksinstanties. Het gaat om bedrijven die betrokken zijn bij de productie van zonnepanelen, zoals Rimas Solar Production Systems, Solar Modules Nederland en Solconnex. Ook Oskomera Solar Power Solutions is van de partij, samen met

Eurotech Aluminium Castings. Dit bedrijf ontwikkelt en produceert onder andere aluminium bouwproducten. Producent van gevelmaterialen Trespa mag niet onvermeld blijven. De projectleiding berust bij adviesbureau Chematronics. “Smart Chain kent twee pijlers”, vertelt eigenaardirecteur Twan Smetsers. “In de eerste plaats is dit de opzet van een esthetisch geaccepteerd PV-

Deze periode sluit aan bij de termijn waarop volgens Zeger Vroon de kosten van zonne-energie even hoog zijn als die uit fossiele brandstoffen. “Dat zal tussen 2016 en 2018 het geval zijn.” Vroon is als bijzonder lector zonne-energie bij Hogeschool Zuyd betrokken bij weer een ander onderzoeksproject. Een consortium onder leiding van de Hogeschool krijgt 0,75 miljoen euro subsidie om demonstratieprojecten te realiseren voor BIPV. “We moeten naar geïntegreerde modules toe, bijvoorbeeld in het dak, maar denk ook aan gevels en het glas van ramen. Een andere trend waar we op inspelen, is bouwmaterialen duurzamer maken. Als we een zonnepaneel in het dak integreren, moet dat wel een duurzaam product zijn. Bovendien moet de levensduur net zo lang zijn als die van een huidig dak. En daarna moet het gerecycled kunnen worden.” n

De hoogste beschermingsfactor Siba PV-zekeringen EEN COMPLETE OPLOSSING VOOR NOODSTROOM!

• • • •

Zutphensestraat 319, 7325 WT Apeldoorn T +31 (0) 55 301 85 01 E info@bredenoord.com www.bredenoord.com

Argus, Always Alert

Noodstroomaggregaten van 20 - 2.000 kVA Projectbegeleiding van ontwerp tot inbedrijfstelling 24/7 servicedienst Uitstekende prijs-kwaliteitverhouding

Zoekt u als installateur of eindgebruiker betrouwbare noodstroom? Wij ontzorgen u graag! Maak kennis met de Argus-lijn. Volg ons op twitter

InstXL2011 p54-56 zonnepaneel.indd 55

Bredenoord_NL

Tel. 040 - 246 70 71, www.sibafuses.nl

01-12-2011 14:28:44

nze wereld Hokamo garandeert u altijd een kabel van topkwaliteit. Voor elk gebruiksdoel, in elke lengte, eventueel voorzien van uw naam en gemaakt volgens uw specificaties. Hokamo levert u kwaliteit toegespitst op het doel waarvoor u de elektrakabel wilt gebruiken. En kwaliteit in combinatie met de scherpste prijs. U profiteert daarbij van onze onafhankelijke status. Actief zoeken we voortdurend naar de beste producten voor u. Dus of u nu laag- en middenspanningskabel, kabelverbinders en -beschermers zoekt, neem contact op met Hokamo in Cuijk, midden in de wereld van kabels.

laag- en middenspanningskabel kabelverbinders en -beschermers Hapsebaan 2 5431 NG Cuijk t +31 (0)485 330 333 e info@hokamo.nl www.hokamo.nl Hokamo levert o.a.: XMvK YMvK-mb YMvKas-mb NYY N(A)2XSY NYCWY H07RN-F HQ-flex-mb LiYCY-mb Wandkabel JY(st)Y Laskabel Agripower A2XCY Kabelmoffen Kabelschoenen CEE-contactmateriaal

InstXL2011 p54-56 zonnepaneel.indd 56

01-12-2011 14:28:45

VSK Project

VSK Awards Projectenprijs Winnen met renoveren Op de vakbeurs VSK in Utrecht, begin 2012, worden traditiegetrouw de VSK Awards uitgereikt. De VSK Awards kent prijzen toe aan producten en projecten. Om in aanmerking te kunnen komen voor de projectenprijs moet de installateur deel uitmaken van de keten en samenwerken in een projectteam. Bovendien moet de energetische waarde van het betreffende project met minimaal twee energielabels stijgen. Op maandag 6 februari 2012 zal in de Jaarbeurs in Utrecht de VSK-Award Projectenprijs worden bekendgemaakt. Brink Climate Systems, Nefit en Inteco zijn de drie genomineerden in deze categorie. BRiNK cLiMAte SYSteMS Jaren ’70 woningen renoveren naar Passiefhuisniveau Brink Climate Systems is genomineerd een renovatieproject waarbij jaren ’70 woningen zijn gerenoveerd naar een Passiefhuisniveau. In nauwe samenwerking met installateur Kempair Klimaatbeheersing en nog vier betrokken partijen is dit project inmiddels afgesloten. Brink ziet het project aan de Dolomietenlaan in Tilburg als één van haar meest voor aanstaande en innovatieve renovatieprojecten. De doelstelling van het renovatieproject aan de Dolomietenlaan in Tilburg luidde: ‘Het creëren van energiezuinige, duurzame en leefbare woningen die voldoen aan alle huidige en toekomstige bouweisen’, met als belangrijkste pijlers EPC-verlaging, energiebesparing, CO2-reductie, energielabeling voor woningen en een leefbare woonomgeving. Er is uitgegaan van de PHPP-berekening (PassiefHuisProject¬Pakket-

regeling) omdat die strengere eisen heeft dan het Nederlandse Bouwbesluit. Hierdoor voldoen de woningen ruimschoots aan de toekomstige eisen van het Bouwbesluit per 2012. Als bouwoplossing werd voor een goede isolatie gekozen, dit is de basis voor minder energieverlies in deze oudere woningen. De buitenkant is van een nieuwe isolatielaag voorzien om het energieverlies tot nul te reduceren. De prefab geproduceerde houtskeletbouwelementen vervangen het bestaande dakbeschot en buitenspouwblad zodat de bewoners werden ontzien van langdurige renovatiewerkzaamheden. Vanwege de zeer hoge dichtheid van de isolatie is voor een ventilatiesysteem met warmteterugwinning gekozen om vervuilde binnenlucht af te voeren en de woning van frisse buitenlucht te voorzien. Het aanzuigkanaal voor verse buitenlucht is in het dakelement opgenomen. Door het plaatsen van twee zonnecollectoren – in totaal 4 m2 – op de daken van

de woningen, in combinatie met het Brink Passiefhuistoestel met een geïntegreerde 200 liter voorraadboiler, worden de woningen zo energiezuinig mogelijk van zowel ruimte- als tapwaterverwarming voorzien. Het project is door verschillende partijen tot stand gekomen: opdrachtgever TBV Wonen, Remmers Bouwgroep, Kuin & Kuin Architecten, adviseur Trecodome, Kempair Klimaatbeheersing en adviserend fabrikant Brink Climate Systems.

Juryoordeel De jury vindt dat het Renovatieproject Dolomietenlaan bevestigt dat deze vorm van renoveren op kleine en naar verwachting ook op grotere schaal succesvol is. Er is een enorme prestatie geleverd, zowel op esthetisch als op energetisch gebied. Ook de bewonerswaardige projectaanpak speelt in het oordeel van de jury een belangrijke rol.

BRiNK cLiMAte SYSteMS

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p57-64 VSK project.indd 57

01-12-2011 14:29:44

Er niets zo vervelend als een koude vloer. Vloerverwarming is de meest ideale manier van verwarmen; snel, efficiĂŤnt en comfortabel. MAGNUM levert uitsluitend hoogwaardige, duurzame en energiezuinige vloerverwarmingsystemen

met

vaak

een

levenslange

warmtegarantie. Kijk voor meer informatie op magnumheating.nl of bel 0166-609 300.

MAGNUM Installatie XL 2011.indd 1

InstXL2011 p57-64 VSK project.indd 58

14-11-11 15:27

01-12-2011 14:29:45

VSK Project

Nefit Renovatie van galerijflat De renovatie in Weert betreft een galerijflat met 90 woningen. Er zijn zes woonlagen met vijftien woningen per verdieping. De flats uit 1972 hebben voor tweederde deel energielabel E en voor eenderde deel energielabel F. De renovatie brengt alle woningen naar energielabel C en B. Om deze optimalisatie te realiseren is in dit project gekozen voor energiezuinige producten van onder meer Nefit en Buderus. De verzorgingsflat is van woningcorporatie Wonen Weert. In elke fase van de realisatie is rekening gehouden met de bewoners en een gedegen communicatiestrategie uitgedacht. Zo is adviseur Atriensis begonnen met een enquête om erachter te komen wat er

onder de bewoners leeft. Wie wil actief meedenken en wie wil lid worden van de energiecommissie? Verder is er een modelwoning gemaakt om oplossingen op ware grootte te kunnen tonen en zijn gesprekken gevoerd met alle bewoners. Andere elementen in de communicatie betreffen: bouwvergaderingen, informatieborden, inloopspreekuren, logboeken en een ontbijt voor alle betrokkenen. Het plan is in enkele maanden voorbereid en aanbesteed (april-juni 2011). In samenwerking met adviesburo Atriensis, aannemer Haegens en installatiebedrijf Kemkens is de nieuwe installatie voor verwarming en warm water gerealiseerd. De nieuwe installatie bestaat uit een cascade-opstelling van vijf gasabsorptie warmtepompen van Buderus, zestien thermische

zonnepanelen van Nefit en een cascade-opstelling van vier TopLine HR-ketels van Nefit.

rekening is gehouden met toekomstige generaties. In beginsel is men uitgegaan van ‘logische duurzaamheid’: de oude gebouwdelen die nog voldeden niet afbreken, materialen hergebruiken en alles wat het nog doet benutten. In een later stadium werden duurzame technieken zoals een laag temperatuursysteem met WKO, een klimaatplafond, zonnepanelen en LED-verlichting aangebracht. Het energielabel van het gemeentehuis kwam vóór de verbouwing nog op een G-label uit. Wanneer de nieuwbouw gereed is komt het gemeentehuis op een A+ label. De GPR (Gemeentelijke Praktijk Richtlijn) rekenmethode is ontwikkeld door en voor gemeenten om de duur-

zaamheid van gebouwen in kaart te brengen met een rapportcijfer. De rekenmethode beoordeelt de thema’s energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteiten en toekomstwaarde. Dit samen geeft een totaalscore. Voor de vernieuwbouw van het gemeentehuis werd een GPR-score van tenminste 6 vereist; de gemeentelijke ambitie ging uit van 7. Het gemeentehuis heeft na de bouwwerkzaamheden een GPR-score van 8,4. Bouwpartners waren onder meer: Gemeente Oss, WHR Installatie-adviseurs, Kemkens Installatiebureau en architectenbureau De Twee Snoeken. De jury vindt dit een schoolvoorbeeld van ketenintegratie en van een gemeente die haar duurzaamheidsambities weet te realiseren en te etaleren.

Juryoordeel De jury waardeert de sterke focus op het contact met bewoners. Er is in het gehele traject veel aandacht besteed aan de communicatie met alle betrokken partijen, die veel ruimte voor eigen inbreng hebben gekregen. Het betrekken van bewoners en de goede relatie tussen de bewoners en uitvoerders is volgens de jury erg belangrijk en heeft geleid tot veel draagvlak.

foto Zorro Producties - Jan de Groot

Nefit

2Inteco Het meest duurzaam verbouwde gemeentehuis van Nederland Inteco heeft zich ingeschreven voor de VSK Projectprijs met het project Gemeentehuis Oss. Het gemeentehuis moest gemoderniseerd en uitgebreid worden omdat de huisvesting op meerdere aspecten niet meer voldeed. In het programma van eisen uit 2004 zijn de maatregelen uit het convenant Duurzaam Bouwen opgenomen. Er is gezocht naar duurzame en energieefficiënte installaties, met een zo beperkt mogelijke energievraag. Het duurzame karakter van het gebouw is versterkt met een flexibel gebouwontwerp, waarbij

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p57-64 VSK project.indd 59

01-12-2011 14:29:53

gsm-pro Op afstand, volledig onder controle: Ontdek intelligente oplossingen! conta-clip Nederland bv Tel. 0495 . 56 60 46 | www.conta-clip.nl | sales@conta-clip.nl

InstXL2011 p57-64 VSK project.indd 60

01-12-2011 14:29:55

VSK Project 2Inteco Juryoordeel De jury vindt dit een schoolvoorbeeld van ketenintegratie en van een gemeente die haar duurzaamheidsambities weet te realiseren en te etaleren. De jury waardeert de intensieve samenwerking tussen betrokken partijen, de belangrijke rol van de installateur in het geheel en de ruimte in het aanbestedingsproces voor duurzame technieken. Daarnaast is de jury onder de indruk van de stappen die gemaakt zijn in het energielabel.

Colofon Installatie XL 2011 Verschijnt 1x per jaar

Abonnementen Installatie XL gaat over grote en grootse projecten waar installatietechniek het verschil maakt.

www.cobouw.nl/installatiejournaal www.cobouw.nl/gawalo

Installatie XL wordt gratis toegezonden aan abonnees van Installatie Journaal, Gawalo en Cobouw.

Sdu Uitgevers Postbus 16262 2500 BG Den Haag

Abonnementen voor Gawalo en Installatie Journaal kunnen worden opgegeven bij Sdu Klantenservice, postbus 20014, 2500 EA Den Haag. Telefoon 070-3789880, www.sdu.nl/service

Redactie Tieneke Wilms, Marjolein Eilander, Piet Voorter, Maarten Legius Algemeen hoofdredacteur Maarten Legius T: 070 â&#x20AC;&#x201C; 3780366 m.legius@sdu.nl Uitgever Johan Schot j.schot@sdu.nl Advertenties Jetvertising, Rob Koppenol T: 070 - 399 00 00 of 06- 46 051 881 rob@jetvertising.nl Vormgeving De Opmaakredactie, Doetinchem Basis ontwerp Motif Concept & Design, Naarden

Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.sdu.nl. Druk Senefelder Misset, Doetinchem

ÂŠ 2011 Sdu Uitgevers, Den Haag

Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Adverteerdersindex ABB Aerocheck Alklima AWB GeniaHybrid Bakker Sliedrecht Bredenoord Aggregaten Breijer Bouw & Installatie Buva Rationele Conduct Nederland Conta Clip Nederland Draka Kabel Duco Ventilation & Sun Control Electro-Draad Eleq Elsevier Opleidingen Grayle Hansgrohe HBI Bisscheroux Hellermann Tyton Hokamo Intergas Verwarming J.E. StorkAir Kenteq Magnum Maskate Nibe Energietechniek P.A. Hogerwerf Handelsonderneming P&N Trading Rucon Systemair Siba Nederland Stabiplan Stairmobil Nederland Technische Unie TD Systems Thermo-Air Vaillant Van Den Berg Afvoerputten Viega Nederland VNU Exhibitions Europe WAGO Nederland

63 15 64 22 30 55 31 34 39 60 10 3 51 24 16, 17 60 14 9 52 56 12 36 56 58 18, 28 4 60 52 20 55 2 52 32, 33 38 58 41, 43, 45 46 48 62 50

Installatie XL December 2011

InstXL2011 p57-64 VSK project.indd 61

01-12-2011 14:30:06

6 T/M 10 FEBRUARI 2012 JAARBEURS UTRECHT

W U U N G A A R V T R A A K S G N A TO E G AAN OP L N . K S V . W W W M E T CO D E 10000645

AB Lo Te Fa E-

WWW.VSK.NL InstXL2011 p57-64 VSK project.indd 62

01-12-2011 14:30:11

ABB adv

Houd brand eenvoudig in de hand!

Elk kiertje kan zorgen voor brandoverslag naar andere ruimtes. Elektradozen in holle wanden en plafonds verdienen dus alle aandacht. Vaak is het een hele klus om deze kiergevoelige plaatsen te dichten. Daarom presenteert ABB de brandwerende hollewanden centraaldozen. DĂŠ eenvoudigste manier om brandoverslag te voorkomen en om aan de veiligheidseisen te voldoen. Want dankzij het geĂŻntegreerde brandwerende materiaal voldoet u zonder extra werk aan de eisen volgens NEN 1010. Zo houdt u brand eenvoudig in de hand. De brandwerende dozen zijn getest door Efectis en zijn onderdeel van het FlameBlockerSystem van ABB, Gerco en Knauf. Meer informatie vindt u op www.flameblockersystem.nl.

ABB b.v. Low Voltage Products Tel: +31 (0)318 66 92 26 Fax: +31 (0)318 69 01 44 E-mail: info.lowvoltageproducts@nl.abb.com

InstXL2011 p57-64brandwerende VSK project.indd ABB adv 265x370 doos63 2011 sdu InstallatieXL.indd 1

01-12-2011 14:30:11 08-11-11 07:15

Lossnay WTW-unit

Een schoolvoorbeeld van luchtverversing Lossnay WTW schoolventilatie

Gratis Mitsubishi Electric beamer voor de school!

InstXL2011 p57-64 VSK project.indd 64

Kijk voor de Lossnay scholen actie op www.alklima.nl

01-12-2011 14:30:22