Installatie XL met katern Beveiliging XL 2012

Over grote en grootse projecten

Jaargang 3 - December 2012

N째01

Een uitgave van Installatie Journaal & Gawalo

Het duurzaamste gemeentehuis van Nederland

Netwerk van Warmtepompen p. 10

p. 6

Hagelnieuw Hofbad p. 44

Compacte wko p. 29

ief Inclus katern

ging eveili

vanaf ! a 77 n i g a p

Passiefschool zuinig en fris p. 22

DUCO at HOME

De totaaloplossing voor een gezond en comfortabel binnenklimaat

DUCO at HOME Duco CO2 System

Duco Comfort System

DucoTronic System

Eenvoudige ‘natuurlijke’ ventilatie

‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie

De ultieme vorm van ‘Natuurlijke’ Ventilatie

De DucoBox wordt gestuurd op basis van

Eenvoudig te installeren Vraaggestuurd

Vraaggestuurd

Natuurlijk

Ventilatiesysteem

CO2 metingen in de leefruimte. Dit maakt het

Natuurlijk Ventilatiesysteem ‘VNV’. Ideaal voor

‘VNV’. Stuurt de luchttoevoer en -afvoer

eenvoudig, efficiënt en budgetvriendelijk.

renovatieprojecten. Ventileert op basis van

volledig automatisch op basis van °C, CO2

Voor de toevoer is een uitgebreid gamma

CO2 en RH (vochtmeting). Meting aan de bron.

en RH (vochtmeting). Meting aan de bron.

zelfregelende roosters beschikbaar.

Communiceert draadloos via Z-wave protocol.

0,14

Cwinst

NEN 7120

0,14 Cwinst NEN 7120

0,11 Cwinst NEN 7120

0,11

Cwinst

NEN 7120

eC4b C

0,11

winst NEN 8088-1 NEN 7120

eC4a C

0,11

C4b

Keuze uit compleet gamma ZR roosters. e

Tronic

Cwinst

NEN 8088-1

Tronic C4a

Comfort

winst NEN 8088-1 NEN 7120

NEN 8088-1

C4a

CO2

NEN 7120

0,14 Cwinst NEN 7120

NEN 8088-1

C4a

0,14

0,11 Cwinst

CO2

NEN 7120

0,11

Cwinst

NEN 8088-1

NEN 7120

eC4b C

0,11

winst NEN 8088-1 NEN 7120

eC4a C

0,11

Tronic

toevoerroosters.

Tronic C4a Comfort

C4a

CO2

Comfort

NEN 8088-1

Keuze uit compleet gamma elektronische

NEN 8088-1

winst NEN 8088-1 NEN 7120

DUCO OP ‘BOUWBEURS UTRECHT’ 2013 Bezoek ons op stand 01.B010 en 01.C010 4 tot 9 februari 2013

C4b

e CO2

0,14 Cwinst NEN 7120

0,11 Cwinst

0,14 Cwinst

C4b

NEN 7120

NEN 8088-1

eC4b C

0,11

winst NEN 8088-1 NEN 7120

eC4a C

0,11

Tronic C4a NEN 8088-1

Comfort

C4a

winst NEN 8088-1 NEN 7120

NEN 8088-1

0,11 Cwinst

C4a

CO2

NEN 7120

NEN 8088-1

NEN 7120

www.duco-installateur.nl

info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44

Tronic

HOME OF OXYGEN

Comfort

CO2

Colofon

INHOUD

Installatie XL 2012 Met katern Beveiliging XL 2012 Verschijnt 1x per jaar www.cobouw.nl/installatiejournaal Sdu Uitgevers Postbus 16262 2500 BG Den Haag Redactie Richard Mooi, Tijdo van der Zee, Harmen Weijer, Marion de Graaff, Tieneke Wilms, Marjolein Eilander, Maarten Legius

Het duurzaamste gemeentehuis van Nederland

Het imposante gebouw in de binnenstad van Hardenberg valt direct op door zijn omvang, maar ook door het grasgroene uiterlijk. Van binnen is er nog veel meer aan de hand. Het nieuwe gemeentehuis kent betonkernactivering, warmtepompen, zongestuurde lamellen en ledverlichting met detectie. Maar de eerste winst is geboekt met de ronde vorm.

Algemeen hoofdredacteur Maarten Legius T: 070 – 3780366 m.legius@sdu.nl

Uitgever Sdu Uitgevers Johan Schot j.schot@sdu.nl www.sdu.nl

Slim netwerk stuurt bijna 300 warmtepompen aan

De warmtepompen van bijna driehonderd woningen worden op afstand uitgelezen en bediend, met als doel energie en kosten te besparen. In een complex in Den Haag wordt voor het eerst op dergelijke schaal met een slim netwerk proefgedraaid. De bewoner stelt zijn thermostaat zelf in en behoudt het comfort zoals die dat gewend is. Later wordt bekeken of ook de witgoedapparatuur energie-efficiënt kan worden geschakeld.

Advertenties Jetvertising Rob Koppenol 070 - 399 00 00 of 06- 46 051 881 rob@jetvertising.nl Vormgeving De Opmaakredactie, Doetinchem Basis ontwerp Motif Concept & Design, Naarden Abonnementen en administratie Installatie XL (met daarin opgenomen het katern Beveiliging XL) wordt gratis toegezonden aan abonnees van Installatie Journaal, Gawalo, Cobouw en Vastgoedmarkt. Installatie XL gaat over grote en grootse projecten. Beveiliging XL gaat over de beveiliging van woningen, bedrijfsgebouwen en bouwplaatsen, alsmede de veiligheid van de mensen in die gebouwen en op die bouwplaatsen. Alle prijzen exclusief 6% btw. Prijswijzigingen voorbehouden. Abonnementen kunnen worden opgegeven bij Sdu Klantenservice, postbus 20014, 2500 EA Den Haag o.v.v. “Tijdschrift Installatie Journaal” of “Gawalo”. Telefoon 070-3789880, www.sdu.nl/service Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en geldt tot wederopzegging, tenzij anders overeengekomen. De minimumlooptijd van een abonnement is één jaar. Partijen kunnen ieder schriftelijk opzeggen tegen het einde van de abonnementsperiode, met inachtneming van een opzegtermijn van twee maanden. Wij verwerken uw gegevens voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst en om u van informatie te voorzien over Sdu Uitgevers bv en zorgvuldig geselecteerde andere bedrijven. Als u geen prijs stelt op deze informatie, kunt u dit schriftelijk melden bij Sdu Uitgevers, postbus 20014, 2500 EA Den Haag. Voor informatie over onze leveringsvoorwaarden kunt u terecht op www.sdu.nl.

2013 jaar van de doorbraak voor PV

Subsidies in PV zijn gevoelig voor politieke invloeden. Maar de branche is veerkrachtig en slaat telkens nieuwe wegen in, zoals de vorming van coöperaties en andere manieren van samenwerking. Die zonnepanelen komen er wel, zo lijkt het. “Dit jaar stroomden de orders binnen. Volgend jaar is het jaar van de doorbraak.”

Passief Veldhuizerschool zeer zuinig en fris

Duurzame en frisse scholen vergen inzet van goede ventilatiesystemen en meer gebruik van duurzame materialen en energie. Maar het kan nog een stapje verder: in Ede is de Veldhuizerschool gebouwd op basis het passiefhuisconcept. Zonder een gasleiding en met optimaal gebruik van interne warmte. Fris en zuinig.

Druk Senefelder Misset, Doetinchem

© 2012 Sdu Uitgevers, Den Haag Alle rechten voorbehouden. Behoudens de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 10. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet dient men zich te wenden tot de Stichting PRO, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, telefoon (023) 799 78 09. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden.

Compacte wko met groot vermogen

De tijd dat warmteen koudeopslaginstallaties hele ruimtes in beslag namen lijkt voorgoed verleden tijd. Tegenwoordig worden ze bijna kant-en-klaar aangeleverd op stalen frames van niet veel meer dan tien vierkante meter. Zoals de wko in het nieuwe onderzoekscentrum van Danone in Utrecht.

Hoofdkantoor bank kent zes energielabels

De NIBC-bank in Den Haag onderging de afgelopen jaren een ingrijpende renovatie die tot een labelsprong leidde van G naar ‘gemiddeld’ B. Dat woordje ‘gemiddeld’ maakt de case interessant. Gedurende het project werd namelijk besloten het uit zes onderdelen bestaande pand ook zes energielabels toe te bedelen.

Installatie XL December 2012

Van afgeschreven pand tot duurzaam kantoorgebouw

Aan de Rotterdamse Maas keken de scheepsmagnaten uit over de Rotterdamse haven. De Westerlaantoren was echter toe aan een revitalisering. Er is gekozen voor duurzame renovatie met een compleet nieuwe technische installatie. Van label G naar A en een energiereductie van 80 procent.

Hagelnieuw Hofbad loost geen warm water

Den Haag heeft nog steeds een tekort aan overdekt zwemwater. Het nieuwe Hofbad in Ypenburg vult die leemte op een slimme en duurzame wijze. Zo vangen buffervaten de door een zonnecollector opgewekte warmte op en zorgen de luchtbehandelingskasten voor minder vervuiling. Warmte uit het water wordt teruggewonnen en chloor wordt ter plekke gemaakt uit zouten. Want dat is duurzamer.

Hoe bouwen we energieneutraal in 2020?

In 2020, dus al over krap zeven jaar, moeten alle nieuwe gebouwen energieneutraal zijn. Ook woningen. Installeren we dan nog HR-ketels? Of wordt de warmtepomp de standaard? Is er sprake van grootschalige inzet van zonnepanelen? Hierover laten we vier deskundigen aan het woord.

De weg naar Duurzaamheid In economisch opzicht kan de bouwsector zich betere tijden voorstellen. Gelukkig zijn er ook positieve ontwikkelingen, vooral in het streven naar duurzaamheid. Duurzaamheid wordt in deze Installatie XL concreet in de vorm van onder meer zonnestroom, warmteterugwinning, ledverlichting en wko. Nog veel concreter is de regelgeving voor de nabije bouwpraktijk: in 2020 moeten nieuwe gebouwen zo goed als energieneutraal zijn en huurwoningen van corporaties een energielabel B of hoger hebben. Dat is over krap zeven jaar! Welke oplossingen installeren we dan in woningen en andere gebouwen? Zijn we het daar al over eens? Dat wordt wel tijd, maar toch is dat niet het geval. Lees deze Installatie XL en bepaal uw eigen positie op de weg naar duurzaamheid die steeds concretere vormen aanneemt. Maarten Legius Hoofdredacteur

PS: En vergeet ook het katern Beveiliging XL niet! Dat start op pagina 77.

Een groen gebouw met een groene uitstraling

In Twello wordt hard gewerkt aan een nieuw schoolgebouw voor het Agrarisch Opleidingscentrum, in de regio beter bekend als de â&#x20AC;&#x2DC;groen-schoolâ&#x20AC;&#x2122;. Uitgangspunt bij de bouw was duurzaamheid, een veilig en gezond binnenklimaat, een laag energieverbruik en een groene uitstraling. De nieuwe school oogt ruim, licht en modern.

PV levert elektriciteit, maar ook warm water

Met een besparing van 70 tot 80 % op het energieverbruik van koeling en verwarming en een verminderde uitstoot aan CO2 van 65 % ten opzichte van vergelijkbare gebouwen behoort het onlangs officieel opgeleverde NIOO-KNAW gebouw in Wageningen tot een van de meest duurzame utiliteitsgebouwen van ons land. Een impressie van de verschillende toegepaste technieken.

EN VERDER 21 Nieuwe ledlamp straalt rondom 63 Led bestaat 50 jaar 47 Led in straatverlichting wordt de standaard 72 Prijswinnaar Stabiplan 3D ontwerpwedstrijd 59 Aanschaf zonnepanelen werkt aanstekelijk 73 Drijvend zonne-eiland met 4.200 panelen Installatie XL December 2012

Gemeentehuis WKO - Betonkernactivering - Zonwering

Het duurzaamste gemeentehuis van Nederland Het imposante gebouw in de binnenstad van Hardenberg valt direct op door zijn omvang, maar ook door het grasgroene uiterlijk. Van binnen is er nog veel meer aan de hand. Het nieuwe gemeentehuis kent betonkernactivering, warmtepompen, zongestuurde lamellen en ledverlichting met detectie. Maar de eerste winst is geboekt met de ronde vorm. Tekst Harmen Weijer

Na de gemeentelijke herindeling waarbij Avereest, Gramsbergen en Hardenberg werden samengevoegd, groeide men in het oude gemeentehuis in Hardenberg al snel uit hun jasje. “We hebben gekeken of het oude gebouw gerenoveerd kon worden”, weet projectleider Peter Wiertz van Wiertz=Bouw-projectmanagement nog. “De exploitatiekosten, mede als gevolg van een steeds hogere energierekening en de hoge onderhoudskosten zouden de komende jaren te veel oplopen.” Een nieuw gemeentehuis was de enige optie. “Maar niet zonder dat we dit op een duurzame wijze zouden realiseren, want duurzaamheid staat in Hardenberg hoog in het vaandel”, zegt wethouder Douwe Prinsse van Hardenberg. “Wij doen namelijk alles om een klimaatneutrale gemeente te worden en daar past een duurzaam gemeentehuis bij. Dus is de sloop duurzaam gerealiseerd en wilden we een zo duurzaam mogelijk nieuw gemeentehuis.”

Design, Build en Maintain Voor de aanbesteding van het nieuwe gemeentehuis stak Hardenberg zijn nek uit en vroeg het van bouwpartners een uiterste inspanning. Het projectmanagement is verricht door bureau draaijer + partners; wiertz=bouwprojectmanagement vervulde de rol van procesmanager en was daarmee gedelegeerd opdrachtgever. De werkgroep duurzaamheid is aangevuld met, BPA Project & Advies (ambitie van de gemeenten op het gebied van duurzaamheid vertaald naar beleid) en DWA (sturend op een passende technische invulling). “We begonnen met een zogeheten

Installatie XL December 2012

360 graden scan”, zegt Wiertz. “Daarmee verkennen we referentieprojecten. We hebben niet gekozen voor het uitschrijven van een uitputtend bestek, maar voor Design, Build en Maintain (DBM).” Dat is in de utiliteitsbouw niet ongewoon de laatste jaren, maar voor gemeenten is dit toch wel nieuw, weet Prinsse. “Een bestek is ook een schijnzekerheid, want het haalt de creativiteit volledig uit het proces.” In dit geval gaven de voordelen voor zowel opdrachtgever als opdrachtnemer van DBM de doorslag.

“Om oververhitting tegen te gaan, zijn zongestuurde lamellen ingezet” Prinsse: “De opdrachtnemer, in dit geval is dat Volker Wessels geworden, moest voldoen aan gestelde prestatie-eisen, maar mocht uiteraard zelf de keuze maken voor betere kwaliteit. Want duurzame materialen die wellicht duurder zijn in aanschaf, kunnen goedkoper zijn in het onderhoud.” En dat telt bij DBM, aangezien de aannemer een vast bedrag per jaar krijgt voor het onderhoud voor de komende twintig jaar. Als simpel voorbeeld noemt Prinsse de keuze voor een betere kwaliteit deurscharnieren. “Dat betekent voor de aannemer een kleine meerinvestering, maar bij DBM betekent dat ook dat de aannemer hiervoor minder vaak terug hoeft te komen voor het bijstellen van de deurscharnieren.”

Niettemin is wel van tevoren neergelegd dat het nieuwe gemeentehuis zeer duurzaam moest worden. “Duurzaamheid kun je echter niet bewerkstelligen met een eenmalige actie”, zegt Wiertz. “Het draait om integraliteit en continuïteit. In alle fases blijven we toetsen op de punten ambitie, beleid, techniek en proces. Zonder continue toetsing per fase van het bouwproces en over het bouwproces heen kunnen we geen optimaal duurzaam gebouw realiseren.”

Geen gasleiding De eerste winst is geboekt met de ronde vorm van het gebouw. Wethouder Prinsse: “Dat scheelt al gauw 20 procent materialen en 20 procent energieverbruik. Dat is wat wij noemen boerenslimheid!” Daarnaast zijn de buitenwanden van het pand met een Rc-waarde van 3,5 m2K/W goed geïsoleerd. Ook de relatief kleine ramen zijn drielaags, dus zeer geïsoleerd. Projectleider Wiertz: “Maar om oververhitting tegen te gaan, maken we voor de zonwering gebruik van Genius-lamellen, een noviteit die dankzij onze 360 graden-scan naar voren kwam. Deze lamellen zijn zon-gestuurd (houden de warmte buiten) en rollen automatisch uit als de zon schijnt. Daarnaast worden de lamellen gebruikt om buitenlicht naar binnen te reflecteren, zodat minder kunstlicht nodig is boven de bureaus en we de daglichttoetreding optimaal benutten.” Dat is ook het geval bij de installatietechnische componenten. Om zo duurzaam mogelijk in GPR Gebouw (uit te komen, is ervoor gekozen geen gasleiding aan te leggen. Het warmtekoude-opslagsysteem zorgt

Gemeentehuis

Installatie XL December 2012

Europese expertise in ventilatie & comfort Verbetering van luchtkwaliteit in gebouwen en hiermee wereldwijd de algehele leefkwaliteit van mensen positief beïnvloeden. Daarom is onze slogan “Air & People”. ALDES is producent van ventilatiesystemen, lucht verdeelcomponenten, brandbeveiligingsproducten en centrale stofzuiginstallaties. Hiermee zijn wij toonaangevend en marktleider in een aantal Europese landen.

Ventilatie onze zorg !

www.aldes.nl

2012073 • Adv Aldes_NL 245 x 347 1

13-11-12 14:51

Gemeentehuis voor voldoende warmte en koude dankzij twee warmtepompen, legt projectleider Wilco Zintel van installateur Homij uit Nieuwegein uit. “Voor de verwarming en koeling van de kantoorruimten (verdieping 2 tot en met 5) is gekozen voor betonkernactivering. Met betonkernactivering wordt de gebouwmassa met een relatief hoge temperatuur gekoeld en met een lage temperatuur verwarmd. Dit is energetisch verantwoord en geeft daarnaast een behaaglijk binnenklimaat. Voorts hebben we in het gemeentehuis het DLSconcept van Homij toegepast. Dit installatieconcept stuurt op duurzaamheid en flexibiliteit en heeft een behoorlijke bijdrage geleverd aan de hoogte van de GPR-score.” De betonkernactivering resulteerde ook in een andere vorm van geluidsabsorptie.“Normaal gesproken zorgen systeemplafonds daar onder meer voor, maar hier zijn akoestische panelen voorzien van geïntegreerde

“De eerste winst is geboekt met de ronde vorm van het gebouw” verlichtingsarmaturen toegepast. Er is ook gekozen voor een zogeheten hagelslagpatroon bij de ophanging van deze geïntegreerde panelen. Dat houdt in dat ze niet in een vast patroon zijn opgehangen, maar in een meer speels patroon. Dat gaf ook een aanvullende verbetering aan de akoestische werking. Er moest uiteraard worden voldaan aan een aantal technische uitgangspunten: goede werkverlichting en passend binnen de aangebrachte sprinklerinstallatie Het was voor het eerst dat wij een dergelijke oplossing hebben toegepast, en het heeft uiteindelijk tot het gewenste resultaat geleid”, aldus Zintel. Er wordt aanvullende koude gewonnen voor de gebouwkoeling door middel van de hellingbaanverwarming die doorgaans alleen wordt uitgelegd op het vorstvrij houden hiervan. Ook de aanwezige douches maken gebruik van de wko-installatie door middel van warmtepompboilers. En de MER-ruimte (Main Equipment Room) is, voor verdere verduurzaming van het gemeentehuis, aangesloten op de wko-installatie. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van het koude water met een relatief kleine ventilator om de MER-ruimte op conditie te houden.

Flexibele indeling In het ontwerp is rekening gehouden met een zo flexibel mogelijk gebruik van de ruimten. Projectleider Peter Wiertz: “Op de kamers van de burgemeester en wethouders na zijn er eigenlijk alleen open ruimten. Door de warmteen koudestraling vanuit het betonplafond is een systeemplafond niet mogelijk. De leidingen en kanalen liggen in de computervloer. Aanpassingen, zoals andere indelingen, zijn hierdoor gemakkelijk mogelijk. Mochten er meer tussenwanden geplaatst moeten worden in de toekomst, of moeten ze verplaatst worden, dan is dit eenvoudig te realiseren.”

Een ander detail is de manier waarop de diverse verdiepingen met elkaar worden verbonden, vertelt Wiertz. “Het gebouw heeft vijf verdiepingen (zes bouwlagen). De oranjerieën lopen daar als een wokkel doorheen. Ze worden vaak gebruikt om in een natuurlijke omgeving, maar toch nog binnen, informeel te overleggen, want er zijn tafels en banken aanwezig. Ook op een aantal verdiepingen zijn kleine, groene binnentuinen gerealiseerd, waarin men zich even kort kan terugtrekken. Deze dragen bij aan het welbevinden van de medewerkers, ook dat is duurzaamheid.”

Score GPR Gebouw Het geheel levert een goede score in GPR Gebouw op. GPR-gebouw is een digitaal instrument om de duurzaamheid van een woongebouw, een kantoorgebouw of een onderwijsgebouw in kaart te brengen door mid-

del van rapportcijfers voor de thema’s energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. Wiertz: “Ten opzichte van referentiegebouwen die een score van 7,2 behaalden, wilden wij zeker hoger eindigen. Dat is flink hoger uitgepakt, want uiteindelijk is een score van 8,7 behaald. Daarmee is het statistisch bewezen dat dit gemeentehuis het duurzaamste gemeentehuis van Nederland is, gemeten volgens GPR Gebouw.” Het pand is eind deze zomer opgeleverd, sinds augustus werken ambtenaren en gemeentelijke politici vanuit het nieuwe gemeentehuis. Hoewel het voor velen even wennen is dat men niet meer vanuit eigen kamers werkt, zien de meeste gebruikers vooral de voordelen van de flexwerkplekken in combinatie met de oranjerie en binnentuinen. n

Installatie XL December 2012

Appartementencomplex Smart Grid - Warmtepompen - Witgoedapparatuur

Slim net stuurt bijna 300 warmtepompen aan De warmtepompen van bijna driehonderd woningen worden op afstand uitgelezen en bediend, met als doel energie en kosten te beparen. In een complex in Den Haag wordt voor het eerst op dergelijke schaal met een slim netwerk proefgedraaid. De bewoner stelt zijn thermostaat zelf in en behoudt het comfort zoals die dat gewend is. Later wordt bekeken of ook de witgoedapparatuur op deze wijze kan worden geschakeld. Tekst Harmen Weijer Beeld: Erik van ‘t Hof

In het Haagse Ypenburg wordt voor het eerst op grotere schaal met een slim net proefgedraaid. Daar worden de warmtepompen van bijna 300 woningen op afstand uitgelezen en bediend. Uiteindelijk doel voor alle partijen is deze warmtepompen zo slim mogelijk in- en uit te schakelen om daarmee een energie- en kostenvoordeel te behalen. In de Haagse nieuwbouwwijk Ypenburg staat het grote appartementen- en kantorencomplex Coupe-

XL Feiten - Warmtepompen in 291 appartementen in Couperus-complex via slim net aangestuurd - PowerMatcher stemt apparaten af op gebruik - Keuze voor normale stand, goedkoopste energie of maximaal duurzaam - Twee transformatoren van elke 1.000 kVA kunnen bijspringen indien nodig - Fasen 1 en 2 zijn gericht op leren door deelnemende marktpartijen, bewoners merken nog niks - In fasen 3 en 4 kunnen witgoedapparaten van bewoners meedoen en kan meer gestuurd worden op prijs en duurzaamheid door bewoners - Ook de kantoren in het complex haken in deze fasen aan - Proeftuin Couperus is belangrijk voorbeeld voor smart grids in de toekomst - Totale investering (inclusief bouw) bedraagt 50 miljoen euro

rus op het punt van opleveren. Het gebouw met 291 huur- en koopwoningen is voorzien van individuele warmtepompen, waarvoor de warmte en koeling middels warmte-koudeopslag in de bodem onder het complex wordt opgeslagen. In de woningen is een lage temperatuur vloerverwarmingssysteem aangelegd, waardoor er geen radiatoren noodzakelijk zijn. Tot zover niets opmerkelijks. Maar anders dan bij andere moderne complexen is hier ook een smart grid aangelegd waarmee eerst warmtepompen en later eventueel ook andere apparaten worden aangestuurd.

Warmtepomp in slim net Het project kent zijn voorgeschiedenis bij het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) in Petten, vertelt Jos van der Valk, product engineer control systems bij Itho Daalderop, de leverancier van de warmtepompen. “In 2007 leverde het toenmalige Itho één warmtepomp voor een proef met de PowerMatcher op laboratoriumschaal, waarbij gesimuleerd werd alsof het om 1000 warmtepompen ging. De onderzoeksgroep wilde kijken hoe de warmtepomp in een slim net zou passen. Daar hebben ze berekeningen op losgelaten en andere energiebesparende en duurzame opties aan toegevoegd, zoals een windturbine en een koelcel als buffer.” Dit waren de eerste succesvolle proefnemingen met de PowerMatcher. De onderzoeksgroep die PowerMatcher heeft ontwikkeld is vorig jaar april overgenomen door TNO, waar de ontwikkeling wordt voortgezet. De PowerMatcher bestaat uit software die acties van elektrische apparaten op elkaar afstemt. Zo wordt intelligentie toegevoegd aan bijvoorbeeld een warmtepomp. De PowerMatcher bepaalt automatisch wanneer de

Installatie XL December 2012

warmtepomp het beste duurzame stroom van het net kan halen en kan aanslaan, bijvoorbeeld op momenten dat er veel windenergie beschikbaar is. Duurzame energie heeft immers als nadeel dat de opwekking ervan minder constant is en niet echt kan worden gestuurd. De vraag moet daarom worden afgestemd op het aanbod van elektriciteit. De smart grid vormt

“Deze pilot laat zien of het mogelijk is de onbalans in het net op te vangen door boilervaten” daarmee de noodzakelijke koppeling tussen duurzame opwekking van energie en het verantwoord gebruik ervan. “Men wilde de PowerMatcher in de praktijk brengen”, vertelt Thieu Avontuur, projectleider bij Itho Daalderop. “Zij vroegen naast ons, de Stichting Woonformatie Ypenburg, het samenwerkingverband van de Haagse woningbouwcorporaties, of we wilden meedoen aan een praktijkproject met enkele honderden woningen en warmtepompen.” Het Couperusproject werd hiervoor geschikt bevonden: het heeft een grotere schaal dan een al bestaand project in het Groningse Hoogkerk. Dura Vermeer is in april 2010 gestart met de bouw van 291 appartementen, met circa 3.800 m2 oppervlak aan voorzieningen en een gebouwde parkeervoorziening met 300 plaatsen. Het gaat om een investering van ruim 50 miljoen

Appartementencomplex

euro en wordt door Vestia-dochter Ceres Projecten ontwikkeld in opdracht van Stichting Woonformatie Ypenburg. Voor het smart grid zijn verder de nodige andere partijen aangehaakt, zoals Stedin (netbeheer), Eneco (energieleverancier), IBM (informatietechnologie) en zeker in het begin als procesbegeleider de provincie Zuid-Holland. In het eerste kwartaal van 2013 worden de eerste woningen opgeleverd

Inlezen Itho Daalderop heeft de mogelijkheid de gegevens van de warmtepompen op te halen en in te lezen. Thieu Avontuur: “We maken hiervoor gebruik van een monitoringsysteem, dat we ook in andere projecten gebruiken om warmtepompen in de gaten te houden. In dit project hebben we een aantal aanpassingen

“Voor ons als netbeheerder is het van belang te weten wat onze regelruimte is.” in dit systeem gedaan om de smart grid mogelijk te maken.” Zo worden enkele gegevens iedere vijf minuten doorgestuurd naar Itho Daalderop. Van der Valk: “Met die gegevens kunnen we zien wanneer er veel vraag naar warmte is. Ook kunnen we zodoende veel sneller en efficiënter updates van het systeem uitvoeren.” Het slimme van de warmtepomp is dat de vraag gestuurd kan worden op basis van de energietarieven. Van der Valk: “In de eerste fase van het project slaat hij standaard om 22.30 uur aan, omdat op dat moment het laagtarief van Eneco start. Dan laten we het boilervat van 150 liter opwarmen en kan men in principe hier de gehele dag mee voort. Maar het kan ook zo zijn dat er overdag door veel wind of zon veel goedkope duurzame energie is. Deze pilot moet laten zien of het mogelijk is om de onbalans in het net op te vangen door boilervaten op dat moment te laten opwarmen.” In deze eerste fase merkt de bewoner daarvan overigens niets, vertelt John Hodemaekers, hoofd Innovatie van Stedin Netbeheer. “De bewoner stelt zijn thermostaat net als altijd in en hij behoudt het comfort zoals men gewend is. Dat is ook een voorwaarde geweest voor Stichting Woonformatie Ypenburg in dit project. Bewoners willen zekerheid en niet in de kou zitten. Daarom hebben we transformatoren van 2 x 1.000 kVA neergezet, zodat alles gewoon kan draaien alsof er geen smart grid is, in het geval er iets mis gaat met de slimme sturing en het elektriciteitsnet dus een ‘normale’ ongestuurde warmtevoorziening moet voeden. We gaan in de proef echter de warmtepompen zo instellen dat de vraag naar elektriciteit onder bijvoorbeeld 500 kWh blijft. Het is dan aan de PowerMatcher om te zorgen dat hij de verschillende warmtepompen zo aanstuurt dat ze onder die grens blijven. Voor ons als netbeheerder is het van belang te weten wat onze regelruimte is.”

Installatie XL December 2012

Energiebesparing in de zorg Legrand heeft een draadloos netwerk voor het monitoren en schakelen van verlichting en apparatuur ontwikkeld: het Legrand Energy Management Network (LEMN). Het systeem is uitermate geschikt voor onder andere patiëntenbalies in de zorg. Kenmerkend voor dit nieuwe netwerk zijn de mogelijkheid tot klantspecifiek inmeten en de flexibiliteit voor wat betreft het uitbreiden van het systeem met een aantal extra modules.

Juist op de patiëntenbalies in zorginstellingen gaat onnodig veel energie verloren. In het weekend bijvoorbeeld is de poli gesloten, maar toch blijven de patiëntenbalies operationeel. Verlichting, computers en printers; alles blijft aan. Berekeningen tonen aan dat buiten de spreekuren dit onnodige energieverbruik kan oplopen tot meer dan de helft van het totale energieverbruik, circa 3.800 kWh op jaarbasis per balie.

De verschillende componenten van het LEMN systeem, zoals USB-dongel, energiemodules, IP concentrator, temperatuur- en bezettingsgraadsensors.

veroorzaakt door bijvoorbeeld de slaapstand van computers en beeldschermen. Het netwerk is flexibel en daardoor altijd simpel en draadloos uit te breiden met meer modules en sensoren. De installatie van LEMN vereist geen extra leidingen en geen aanpassingen aan de bestaande installatie. Het kan dus eenvoudig worden meegenomen naar een nieuwe locatie. Dankzij de forse besparing op de energiekosten heeft de gebruiker het LEMN binnen circa drie jaar terugverdiend. Onderdelen LEMN Het LEMN systeem bestaat uit verschillende onderdelen. De Energiemodule WCD meet als basismodule het energieverbruik en kan aangesloten apparaten automatisch in- en uitschakelen. De Energymodule Master bepaalt welke modules tot het netwerk behoren en bevat een klok die de synchronisatie van de tijdsregistratie regelt. De USB-dongel zorgt voor de communicatie tussen de computer en het netwerk en de sensoren meten de temperatuur en luchtvochtigheid en geven de beweging en bezettingsgraad in de verschillende ruimtes aan. LEMN werkt op basis van het draadloze communicatieprotocol ‘ZigBee’, dat geoptimaliseerd is voor gebruik met een laag energieverbruik. Het zendbereik van één module is beperkt, maar omdat de modules gegevens aan elkaar doorgeven, kan het netwerk grote afstanden overbruggen. Het netwerk is bovendien eenvoudig op te bouwen: de meest efficiënte routes om informatie te versturen van de ene naar de andere module worden automatisch gegenereerd. Extra functies Naast de basis is het mogelijk om met het Legrand Energy Management Network een aantal functies aan de configuratie toe te voegen zonder bekabeling en zonder inbreuk op de werkzaamheden aan de balie. Zo is het mogelijk om een bezettingsgraad-sensor voor het draadloos meten van de bezettingsgraad van de balie te integreren.

Heel eenvoudig monitoren en schakelen van verlichting en apparatuur met de LEMN Kit Ofﬁce.

Met een handmatige schakelaar die de ingestelde schakelschema’s kan overrulen is het mogelijk om bij calamiteiten de balie direct in gebruik te nemen. Verder kan een extra temperatuurmeting, zorg dragen voor controle van de temperatuur bij de balie en wachtruimte. Installeren Na het aansluiten van de modules, het installeren van de software en het groeperen van de modules is het LEMN direct klaar voor gebruik. De Energy Manager software is zeer toegankelijk en eenvoudig indeelbaar. In vier stappen kunnen installateurs het volledig inschakelen naar de wensen van de klant. Het systeem geeft allereerst een overzicht van alle aangesloten apparatuur en verlichting. Vervolgens kan de installateur groepen aanmaken van meerdere apparaten en werkplekken en/of de ruimtes benoemen. In een derde stap kunnen in- en uitschakelschema’s snel ingesteld en gewijzigd worden. Vervolgens stelt een laatste stap de gebruikers in staat om het verbruik te meten en te monitoren. LEMN plaatst installateurs hiermee in een centrale rol van gebouwbeheerder. Kijk op www.legrandenergymanager.nl voor meer informatie en de werking van het systeem of bekijk de mogelijkheden in het filmpje op het Legrand Nederland You Tube-kanaal via: www.youtube.com/legrandnederland.

Gebruikers kunnen nu met behulp van twee LEMN introductie kits (voorzien van onder andere energiemodules, USB-dongel en software) alle elektrische apparaten en de verlichting per werkplek schakelen, groeperen en tegelijkertijd het energieverbruik monitoren en beheren. Organisaties kunnen op deze wijze een substantiële besparing op de energiekosten realiseren van 20 tot 30 procent. Klantspecifiek Legrand Nederland lanceert met LEMN een eenvoudige oplossing voor energiemanagement met een hoog comfortniveau. Het netwerk is volledig in te stellen naar de wensen en het gedrag van de gebruiker. Met behulp van opbouwen inbouwmodules kunnen zij zelf bepalen welke apparaten in het netwerk worden opgenomen. LEMN biedt gebruikers een eenvoudig beheer van en inzicht in het verbruik van energie, temperatuur en luchtvochtigheid. Dit inzicht kan onnodig energieverbruik voorkomen,

In het weekend is de poli gesloten. Toch blijven de patiëntenbalies operationeel en blijven verlichting, computers en printers gewoon aan staan.

Appartementencomplex

“Eneco op zijn beurt als energieleverancier wil weten hoeveel men in de inkoop van energie kan corrigeren met behulp van het smart grid. En ook willen we weten in hoeverre de PowerMatcher kan bijsturen als er veel duurzame energie op het net wordt gebracht. Maar de klant blijft de baas; hij kan kiezen voor de normale stand, de laagste prijs of maximaal duurzaam.” Dat is ook de kracht van het Couperus smart grid-project: de klant mag kiezen waar hij voor gaat, vindt ook Thieu Avontuur van Itho Daalderop. “De bewoner kan net als in ieder ander huis voor een andere energieleverancier kiezen. Het is aan ons om te kijken of we de bewoner kunnen overtuigen voor een dynamisch tarief waarbij men kiest tussen een eco-stand of een meer zekerheidsstand. Dat is ook een van de doelen van het project: meer interactie met gebruikers en kijken hoe de warmtepompen en PowerMatcher voor hen gaan werken.”

Witgoedapparaten aansturen Dat wordt in fase 3 en 4 in dit proefproject nog veel sterker. Hodemaekers: “Want vanaf 2014 willen we kijken in hoeverre we ook het gebruik van witgoedapparaten kunnen sturen. Dan gaat het dus om vaatwassers en wasmachines. We weten nog niet precies hoe we dat in die fasen gaan invoeren, want dat heeft consequenties voor de te gebruiken apparaten. Dat zal te zijner tijd worden bekeken, wellicht met tijdelijke witgoedapparatuur.” Fase 3 en 4 worden momenteel door de partners in meer details uitgewerkt. In die fasen komen ook de bedrijfsruimten van het Couperus-complex in beeld. “In de eerste twee fasen doen deze bedrijfsruimten nog niet mee, maar het is voor het complete beeld goed om te zien hoe woningen en bedrijfsruimten samen in een smart grid passen. Voor netbeheerders is die combinatie namelijk erg interessant, want als de kantoren sluiten komen de mensen in de appartementen thuis. Dat heeft gevolgen voor het netgebruik en wij willen weten hoe we dat kunnen combineren met meer duurzaam opgewekte energie.” Spannend wordt het de komende jaren wel voor alle partijen. Want hoe reageren de bewoners op het project? Omdat het een nieuwbouwproject betreft doen de toekomstige bewoners automatisch mee. “Dat is anders dan bij andere proeftuinprojecten op het gebied van smart grids”, zegt Thieu Avontuur. “Bij die projecten doet men op basis van vrijwilligheid mee, maar hier is het al ingebouwd in de woningen. Niet iedereen is hier daardoor een ‘vriendelijke’ gebruiker. Daarom moet het systeem van de PowerMatcher kloppen. Daarbij is het noodzakelijk dat het uiteindelijk financieel voordeel oplevert voor de bewoners.” Stedin is op zijn beurt benieuwd hoe groot de pieken in het energieverbruik en dus voor netgebruik gaan worden. Hodemaekers: “Zeker als er ook andere partijen aan knoppen kunnen draaien. Met deze proeftuin – we noemen het wel eens een speeltuin - gaan we in het klein uittesten hoe de toekomst er gaat uitzien. Zodat als er na 2020 veel meer duurzame energie op het net komt, we goed beslagen ten ijs komen. Want dan is die speeltuin een heus pretpark geworden.” n

Installatie XL December 2012

Revolutionaire High Speed warmtewisselaar

TrendLine, de nieuwe generatie HR-ketels De TrendLine is de nieuwe compacte kwaliteits-

laar met gepatenteerde waterkanalen. De High Speed wisselaar combineert een groot oppervlak met een relatief geringe massa, waardoor de Nefit TrendLine ongekend snel reageert op elke warmtevraag.

ketel van Nefit. Hij is uitgerust met de nieuwste generatie warmtewisselaars. Deze zogenoemde High Speed warmtewisselaar is in het Nefit

Intu誰tieve software

Kenniscentrum ontwikkeld met behulp van geavanceerde simulatietechnieken. Om het ontwerp in de praktijk te brengen was een speciale lastechniek nodig.

Friction Stir Welding Als eerste verwarmingsketel ter wereld heeft de Nefit TrendLine een warmtewisselaar die is gemaakt met Friction Stir Welding, een lastechniek die onder meer wordt gebruikt in de lucht- en ruimtevaart. Friction Stir Welding werkt met wrijvingswarmte en maakt het mogelijk om aluminium spanningsvrij aan elkaar te lassen zonder de samenstelling te veranderen. Dit vergroot de precisie en verhoogt de productkwaliteit en duurzaamheid.

High Speed warmtewisselaar Het resultaat van dit revolutionaire ontwerpen productieproces is een compacte blokvormige warmtewisse-

Low Energy pomp: tot 75% zuiniger dan conventionele pompen

De intu誰tieve software van de TrendLine (patent) registreert het tappatroon van de gebruikers en optimaliseert de instellingen voor de warmwaterbereiding. Dit verlaagt het energiegebruik en verbetert de comfortbeleving. Voor de installateur heeft de TrendLine onder meer een nieuwe, tijdbesparende service-indicator.

Low energy pomp Met zijn nieuwe modulerende Low Energy pomp (42,5 % zuiniger dan de A-labelnorm), zijn Z-Stream platenwisselaar en zijn standby-verbruik van minder dan 1 watt, voldoet de Nefit TrendLine aan de hoogste eisen voor energiebesparing. De TrendLine is bovendien voorbereid op de toekomst: voorzien van een Multi-Gasblok en messing hydrauliek. Ook na installatie is het toestel eenvoudig uit breiden tot een duurzame hybride combinatie met bijvoorbeeld een Nefit split warmtepomp. De TrendLine kent twee uitvoeringen HRC25/CW4 en HRC30/CW5. Vanaf nu verkrijgbaar bij de groothandel. Meer informatie op nefit.nl/professioneel

PV THEMA: Riolering / pompen Corporaties - Coöperatie - Collectief

2013 jaar van de doorbraak voor PV “Subsidie hebben we niet meer nodig in de zonnesector!” Subsidies zijn te gevoelig voor politieke invloeden. Consumenten stellen aankopen uit in afwachting van telkens nieuwe regelingen. Maar de branche is veerkrachtig en slaat telkens nieuwe wegen in, zoals de vorming van coöperaties en andere manieren van samenwerking. Die zonnepanelen komen er wel, zo lijkt het. “Dit jaar stroomden de orders binnen. Volgend jaar is het jaar van de doorbraak.”

Westerzon: samenwerken met corporaties Tot nu toe konden alleen huiseigenaren zonnepanelen op hun dak krijgen. Huurders moeten immers toestemming vragen aan de verhuurder en als ze dat al krijgen, dan wordt de huurbaas juridisch eigenaar van het systeem zodra je het op het dak plaatst. Dat is lastig als je ooit wil verhuizen. Om zonne-energie voor huurders mogelijk te maken gaat het Amsterdamse installatiebedrijf De Zonnefabriek in samenwerking met woningcoöperatie Eigen Haard en Amsterdam stadsdeel West zonnepanelen plaatsen op de huizen van huurders. “De huurders hoeven zelf geen bijdrage te leveren maar betalen alleen voor de opgewekte energie van de zonnepanelen. Op die manier worden de huurhuizen verduurzaamd en besparen de huurders op hun energierekening”, aldus directeur David van der Burg. De Zonnefabriek houdt zelf de systemen in eigendom en verzorgt gedurende de levensduur de monitoring en het onderhoud van de systemen. Panelen zijn van fabrikant ET Solar, het montagemateriaal van de Duitse fabrikant Schletter en de omvormers van het eveneens Duitse bedrijf SMA. De Zonnefabriek timmerde de afgelopen jaren aardig aan de weg door een samenwerking met energiebedrijf Greenchoice. Het bedrijf ontwikkelde het leaseconcept Zonvast, waarbij vorig jaar werd gestart met een pilot van 500 huishoudens. In plaats van zelf panelen aan te schaffen kunnen huiseigenaren zonnepanelen op hun dak laten plaatsen door de Zonnefabriek.

De investering neemt Greenchoice voor zijn rekening. De Zonvast-deelnemers betalen alleen voor de stroom die de zonnepanelen produceren en dat twintig jaar lang voor een vaste prijs die gelijk is aan de huidige energietarieven. Van der Burg: “Omdat energietarieven al jaren gemiddeld stijgen, loopt het prijsvoordeel voor de klant steeds verder op.”

Regeerakkoord In het nieuwe regeerakkoord tussen de PvdA en de VVD is een passage opgenomen over zonneenergie. De financiële details worden de komende tijd uitgewerkt. Het is nog onduidelijk of de miljoenen die in het Voorjaars-akkoord waren opgenomen voor salderingspilots in het nieuwe akkoord gehandhaafd blijven. “Ik ben voorzichtig optimistisch. Het hangt af van hoe groot de belastingverlaging is en wat er met bestaande gevallen gebeurt”, aldus Felix Sommerdijk van Zonnepark Nederland.

Regeerakkoord tussen PvdA en VVD: “Het kleinschalig, duurzaam opwekken van (zonne-)energie waarvoor geen rijkssubsidie wordt ontvangen, wordt fiscaal gestimuleerd door invoering van een verlaagd tarief in de eerste schijf van de energiebelasting op elektriciteit die afkomstig is van coöperaties van particuliere kleinverbruikers, aan deze verbruikers geleverd wordt en in hun nabijheid is opgewekt. “ Saldering in het Voorjaars-akkoord: 25 miljoen euro subsidie in 2013 ‘In de samenleving en bij de fracties van VVD, CDA, D66, GroenLinks en ChristenUnie bestaat een brede wens om te onderzoeken op welke manier saldering van de energierekening ook buiten ‘eigen dak’ (o.a. flats of boerenschuur) via de uitgavenkant mogelijk is, die ook houdbaar is voor overheidsfinanciën. Dit onderzoek zal op korte termijn plaatsvinden. Op basis van dit onderzoek zal in 2013 een pilot worden gestart. Voor deze maatregel is vanaf 2014 10 miljoen euro beschikbaar.’

Installatie XL December 2012

eenvoudig snel & veilig

Rookgasafvoer renoveren anno nu

Ga naar onze geheel vernieuwde website www.coxgeelen.com voor meer informatie.

Emmastraat 92 • 6245 HZ Eijsden • 043-40 99 500 • info@coxgeelen.com • www.coxgeelen.com

12.067_Cox_ad_journaal_XL.indd 1

24-10-12 11:24

Coöperatie op oude sigarettenfabriek Op het dak van de oude Caballero-sigarettenfabriek op een industrieterrein tussen Voorburg en Den Haag installeert het bedrijf Solar Green Point de komende tijd 994 Suntech polykristallijne panelen van elk 250 Wp op montagesystemen van Van der Valk. Omvormers zijn van het merk SMA. De panelen worden gekoppeld in veertien strings van 71 panelen. Interessant aan het project is de coöperatieve insteek. “We werven leden”, zegt Stan Verheijen van Solar Green Point. Het bedrijf mikt op ongeveer tweehonderd leden. Die worden door hun lidmaatschap mede-eigenaar van het zonnepark. De looptijd van de coöperatie is 25 jaar. “Leden mogen wel tussentijds uitstappen. Dan overhandigen zij hun ‘solarcertificaat’ weer aan het bestuur de coöperatie, waardoor er weer iemand anders kan instappen.” Solar Green Point verdient zijn geld met de installatie van de systemen. Partner in het project is Eneco. Het energiebedrijf verrekent de opbrengst van de panelen op de energierekening van de leden. Verheijen: “Onze panelen staan ‘voor’ de meter, in tegenstelling tot veel andere zonneprojecten, die ‘achter’ de meter geplaatst zijn.”

Het financieel rendement zal wel flink hoger zijn wanneer de huidige regelingen worden verruimd.” Naast jaarlijkse administratieve kosten betalen leden ook onderhouds- en beheerkosten. Die bedragen normaal 12,50 euro per paneel. Maar partner Eneco heeft toegezegd hiervan 8 euro voor zijn rekening te nemen, aldus Verheijen. De coöperatie hoeft ook geen BTW over de aankoopsom van de panelen te betalen. Daarnaast springt de gemeente financieel bij; acht procent van de totale kosten komt uit de stadskas. Ook is het een groot voordeel dat de gemeente eigenaar is van het Caballero-pand. “Bij panden met een hypotheek krijg je te maken met opstalrecht en moeten banken hun akkoord geven. Dat is vaak een belemmering”, aldus Verheijen.

van de A20 bij Terbregge bijvoorbeeld, daar bouwen we binnenkort een park van 1,5 MW.” De SDE hoeft Verheijen niet meer terug. “Maar de mogelijkheid van salderen moet wel blijven.”

Doorbraak in 2013 Financieel rendement Hoe zit project het financieel in elkaar? Kan het project ‘uit’ zonder gebruik te maken van een salderingsregeling? Verheijen: “We gaan er van uit dat er ‘gewoon’ energiebelasting moet worden afgedragen. Ook op deze manier is deelname kostendekkend.

Eneco wil nog geen toelichting geven op het project. “Er moeten eerst genoeg panelen verkocht worden”, aldus woordvoerder Cor de Ruijter. Verheijen denkt dat 2013 het jaar van de doorbraak wordt voor zonne-energie in Nederland. “We hebben nu veel in de pijplijn zitten. Ons project bij het talud

Collectief virtueel salderen in Nijmegen Collectief salderen op afstand. In Nijmegen is hiermee een eerste proef gestart. Op het dak van het Nijmeegse voorzieningengebouw De Ster liggen 259 panelen die particulieren hebben aangeschaft. Met hulp van netbeheerder Liander, die de meetgegevens beschikbaar stelt, kunnen zij de opgewekte stroom salderen met hun eigen gebruik. Dat betekent dat zij geen energiebelasting en BTW over de opgewekte stroom betalen. Dit collectief virtueel salderen is op dit moment onderwerp van politiek debat. Of sterker, uit de onderhandelingen die gaande zijn tussen de VVD en de PvdA zal straks blijken of er een wettelijke regeling komt die dit mogelijk maakt. Vooralsnog is er de toezegging uit het Lente-akkoord van 25 miljoen euro voor dit soort experimenten en Nijmegen en ook Amsterdam hebben zich aangemeld als proefgemeenten. “Wij werken nu met twee scenario’s”, zegt Felix Sommerdijk, die met zijn bedrijf 4 New Energy Solar systems aanjager is van het project dat Zonnepark Nederland is genoemd. Die scenario’s gaan uit van wél of geen toestemming vanuit het Rijk. Bij het eerste scenario is er niks aan de hand. Bij het tweede scenario speelt de gemeente Nijmegen achtervang.

“De gemeente zal in dat geval de energiebelasting en BTW voor de eerste twee jaar betalen. Als er na die twee jaar vanuit Den Haag nog geen toestemming is, zal de opgewekte stroom worden gebruikt door het gebouw waarop de panelen liggen.” Daarin zitten onder meer een school en een naschoolse opvang. “Er hoeft dan niet gesaldeerd te worden, want het gebouw gebruikt dan alle stroom die wordt opgewekt, waardoor er dus ook niks op

het net komt”, aldus Sommerdijk. De gemeente Nijmegen zal het geld dat hierdoor uitgespaard wordt betalen aan de paneeleigenaren. Volgens Sommerdijk is de vraag naar panelen nog groot. “We zijn nu bezig met 231 panelen op de Jan Massink-sporthal in Nijmegen, met hetzelfde concept.” Ook instellingen als het Radboudziekenhuis en Afvalverwerking Regio Nijmegen (ARN) hebben hun daken al aangeboden, aldus Sommerdijk.

Installatie XL December 2012

Met onze service en kwaliteit maken we elke dag het verschil Nestor Company is ruim 35 jaar actief in de distributie van totaaloplossingen voor toegangscontrole, elektronische beveiliging, en toegangsautomatisering. Vanuit Deinze is Nestor Company intussen actief over het hele grondgebied van de Benelux en noord - Frankrijk. Alle gangbare producten worden dagelijks uit voorraad geleverd aan de professionele installateur. ‘Naast een magazijnruimte van ruim 2000 m², beschikken we ook over twee thematisch ingedeelde showrooms van 500m².Op de bovenverdieping zijn alle oplossingen inzake elektronische beveiliging ondergebracht’ aldus zaakvoerder Armand Van den Bogaerde. ‘Hier bieden we een ruim overzicht van wat Nestor Company te bieden heeft op het gebied van audio en videodeurtelefoonsystemen, toegangscontrolesystemen, CCTV niet enkel analoog, HDSDI als IP en hybride systemen maar ook servertoepassingen. Vervolgens specialiseert ons aanbod ook naar bekabelde en draadloze alarmsystemen, branddetectie en tijdsregistratie’ vervolgd verkoopdirecteur Thierry De Wachter. Daarnaast beschikken we nog over opleidingsruimten voor de gratis opleidingen die we verzorgen voor onze uitsluitend professionele klanten. ‘Mijn team van ervaren product & service managers staat waar nodig ter beschikking van onze klanten, die bijstand vragen tijdens de realisatie van hun projecten. Daarnaast kunnen wij onze klanten bijstaan om systemen in dienst stellen en of te integreren

in andere netwerken.’ Als ook het ontwikkelen van oplossingen op maat van de klant en het project. Aldus technisch directeur William Blancke. ‘Producten worden uitvoerig getest en blootgesteld aan onze weersomstandigheden, enkel wanneer we echt overtuigd zijn van de kwaliteit introduceren we een nieuw product’. We waken ook over de levenscyclus van een product, de mogelijkheid om na vele jaren dienst deze producten te kunnen onderhouden en herstellen. Thierry De Wachter : ‘Een belangrijke pijler in onze concurrentiepositie is dat wij met ons bijzonder breed productenaanbod, de ideale partner zijn voor onze klanten in het ontwikkelen van totaaloplossingen, intussen hebben wij in de Benelux 9 regionale vertegenwoordigers’ Om tegemoet te komen aan de noden van de Security professionals hebben we ervaren vertegenwoordigers aangetrokken en hen intensief opgeleid en deze mensen werken uitsluitend op de professionele security markt. Onze focus op klantentevredenheid vormt de voedingsbodem voor onze voortdurende groei. Uiteraard worden onze klanten regelmatig benaderd door concurrenten die schermen met op het eerste zicht aantrekkelijke prijzen. Maar de vreugde over de lagere prijs slaat meestal om in een ontgoocheling door een gemis aan service en kwaliteit. Nestor Company is altijd servicegericht geweest en dat willen we graag zo houden klinkt het in Deinze.

Nestor Company N.V.

T. + 32 9 380 40 20

E3-Laan 93

F. + 32 9 380 40 25

9800 DEINZE BELGIUM

N.V.

COMPANY

info@nestorcompany.be S.A.

www.nestorcompany.eu

LED LED - Aaaaaa

XL Nieuws LED

Nieuwe ledlamp Led bestaat 50 jaarstraalt rondom Leds zijn in een cirkel aan de bovenkant van de lampDoor een speciale constructie van de geplaatst. Ze stralen naar boven De Amerikaan Nick Holonyak presenteerde in voet 1962 de eerste werkende ledlangs de bol in lamp, is het 3M gelukt een lamp te een lichtgeleidende constructie. Door deze construcaan het management van General Electric. Hijtiewas toenin al datde leddriis erer binnen de van lamp overtuigd veel ruimte voor produceren die rondom straalt, net ver; Het doorgaans die namelijk in dejaar lampvoet. ledverlichting de gloeilamp eens zou verdringen. is nuzitprecies vijftig later als een traditionele gloeilamp. Met behulp van ventilatiesleuven wordt het geheel en we schakelen massaal over op led: van zaklantaarn tot straatverlichting.

passief gekoeld. De nieuwe ledlamp bevat tien leds als vervanger voor de 40W gloeilamp (450 lumen, 8,5W) of 60W gloeilamp (800 lumen, 13,5W). Helaas is deze lamp momenteel alleen in de Verenigde Staten en nog Het team bij General Electric samen met niet in Europa te koop. Wanneer deze beschikbaar is, uitvinder Nick Holonyak, in 1962, een paar weken nadat zij is op dit moment nog niet bekend. n voor de eerste keer het zichtbaar spectrum van een lichtgevende diode hebben kunnen waarnemen.

De algemene professionele term voor ledverlichting is SSL. SSL staat voor solid state lighting, waarbij de vaste stof verwijst naar het halfgeleidermateriaal waaruit de lichtgevende diode is opgebouwd. Overigens is het fenomeen licht uit vaste stof al in 1920 ontdekt door een Russische wetenschapper. Maar het was Holonyak die op basis van deze ontdekking een echt werkende led ontwikkelde, die de basis vormde voor de ledlamp zoals we die nu kennen.

Leds voor wit licht De kleur van het licht is afhankelijk van de materialen waaruit de led is opgebouwd. Al snel waren er leds beschikbaar in diverse kleuren, maar led in de kleur blauw heeft lang op zich laten wachten. Pas sinds 2006 doet de helderheid van blauwe lichtbronnen niet onder voor die van de overige kleuren. Met de kleur blauw werd het mogelijk elke gewenste kleur in een led te mengen, waaronder wit. Vanaf het moment dat leds wit licht konden produceren met een flinke opbrengst, werden ze al snel interessant als vervanger voor de gloeilampen in zaklantaarns. Fabrikanten schakelden massaal over op led. Nu is het moeilijk een zaklantaarn te vinden zonder led. Verder is men over de hele wereld massaal bezig met grootschalige vervanging â&#x20AC;&#x201C; de zogenoemde retrofits

Bij de viering van 50 jaar led, vergelijkt Nick Holonyak zijn eerste led-uitvinding met een 27W ledlamp van General Electric, zoals die in 2013 beschikbaar zal zijn als vervanger van een 100W gloeilamp.

â&#x20AC;&#x201C; van de straatverlichting. Zo is in Los Angeles het grootste vervangingsproject ter wereld gestart. Daar

worden binnen vijf jaar 140.000 conventionele lampen door led vervangen.

Nieuwe ledlamp straalt rondom Door een speciale constructie van de lamp, is het 3M gelukt een lamp te produceren die rondom straalt, net als een traditionele gloeilamp.

Leds zijn in een cirkel aan de bovenkant van de lampvoet geplaatst. Ze stralen naar boven langs de bol in een lichtgeleidende constructie. Door deze constructie is er binnen in de lamp veel ruimte voor de leddriver; doorgaans zit die namelijk in de lampvoet. Met behulp van ventilatiesleuven wordt het geheel passief gekoeld. De nieuwe ledlamp bevat tien leds als vervanger voor de 40W gloeilamp (450 lumen, 8,5W) of 60W gloeilamp (800 lumen, 13,5W). Helaas is deze lamp momenteel alleen in de Verenigde Staten en nog niet in Europa te koop. Wanneer deze beschikbaar is, is op dit moment nog niet bekend.

Installatie XL December 2012

School Passiefhuis - Ventilatie - Daglicht

Passief Veldhuizerschool zeer zuinig en fris Duurzame en frisse scholen vergen inzet van goede ventilatiesystemen en meer gebruik van duurzame materialen en energie. Maar het kan nog een een stapje verder: in Ede is de Veldhuizerschool gebouwd op basis het passiefhuis-concept. Zonder een gasleiding en met optimaal gebruik van interne warmte. Fris en zuinig.

Het bestuur van de Veldhuizerschool in Ede wilde een nieuw gebouw realiseren, dat vooral duurzaam en fris moest zijn. HartmanBouwVisie werd halverwege 2009 samen met Bouwquest ingeschakeld door het bestuur voor het ontwerpmanagement. Ontwerpmanager Ben Hartman: “Wij hebben drie architecten gevraagd voor te stellen hoe zij de nieuwe school zouden ontwerpen, maar van tevoren nadrukkelijk gesteld dat ze in deze aanbesteding niet met ontwerpen zouden komen. Wij zien ontwerp namelijk als teamwork, dus dat doen we ook samen met andere partijen.”

Installatie XL December 2012

Voor deze school is een team met een aantal disciplines samengesteld: installateur, constructeur en architect. “Bij andere gebouwen, zoals kantoren of bedrijfspanden, werken we ook vaak samen met een marketing- of logistiek manager. Bij deze school liep het bestuur mee bij iedere stap in het bouwproces. We gingen met elkaar aan de slag, en daarbij hanteerden wij een soort ‘gereedschapskist’: het morfologische proces. Daarbij kijken voor alle materialen en producten wat er voor handen is. Dat levert een veelvoud aan mogelijkheden en in dit proces kijken we naar de

dwarsverbanden tussen de verschillende disciplines. Zo trekken we deze disciplines uit hun comfortzone, maar het levert de meeste interessante oplossingen op,” aldus Hartman, die heeft gemerkt dat het schoolbestuur als opdrachtgever dit erg als prettig ervoer. “We lieten meerdere technische en ruimtelijke oplossingen zien, waaruit het bestuur kon kiezen.”

Vabi en PHPP-berekeningen Het schoolbestuur had een duidelijke wens: de nieuwe school moet duurzaam en fris zijn. Hartman: “Maar vooraf was niet gesteld dat het een passiefschool moest worden. In het morfologische proces kwam echter één variant steeds duidelijker naar voren en dat was passief bouwen. Maar daarmee hadden we geen van allen ervaring, dus wij en de andere leden van ontwerpteam moesten de schoolbanken in.” Daar komt bij dat het schoolbestuur de lagere kosten voor energie niet mogen investeren in het gebouw. “Dat zijn twee verschillende geldstromen. Dat was ook op financieel gebied een flinke uitdaging om toch de financiën rond te krijgen, wat onder meer dankzij subsidies is gelukt.” Op dat gebied kon gebouwverduurzamer Innax, die voor de Veldhuizerschool het installatieadvies heeft verzorgd, de helpende toereiken, vertelt Martijn Geurts, directeur van Innax. “Wij komen dit vaak tegen: de bouwer heeft ander potje dan het bedrijf dat het moet exploiteren. In een soort Esco-constructie (energy service company) is dat wel mogelijk. Dit past ook in onze gezamenlijke visie van integraal ontwerpen.” Innax ging als lid van ontwerpteam voor de Veldhui-

School

zerschool aan de slag met het passief-concept. “Dat was voor ons nieuw en dat merkten we bij de berekeningen met Vabi-software om het verwarmingsvermogen te bepalen. Het programma kijkt naar schil en naar het transmissie- en infiltratieverlies. Voor een passiefschool werkt dat niet en daarvoor hebben we de PHPP-berekeningen gehanteerd. Dat programma houdt meer rekening met de interne warmtelast en de omgeving, en wordt bij passiefbouwen gebruikt. Om dat programma onder de knie te krijgen, was voor ons wel even flink zweten. Maar het is wel een integrale berekening, met bouwkundige en installatietechnische elementen. En dat past weer goed bij het integrale ontwerpproces van de Veldhuizerschool.” Uit de berekeningen voor deze passiefschool kwam naar voren dat er een verwarmingsvermogen van slechts 38 kW nodig was. Geurts: “Terwijl we voor dit soort scholen gemiddeld een vermogen aanhouden van 120 kW; dus onze voelsprieten sprongen meteen ophoog. Want klopt dit wel? We hebben het meerdere keren naberekend, maar het was juist. En daar zijn we achter blijven staan, ook als andere partijen sceptisch reageerden, zowel intern als extern.” Het resulteerde in het installeren van een warmtepomp met verticale warmte-/koude-opslag (wko). Bij de installateur werden ook de wenkbrauwen gefronst over zo weinig warmtevermogen. Geurts: “Zij berekenden het warmtevermogen ook nog eens keer in Vabi, en kwamen uit op 110 kW, en dat kwam niet in de buurt van 38 kW. We hebben veel tijd en energie gestoken in het elkaar overtuigen dat dit de juiste berekening was. Dat overtuigen was achteraf het spannendste in het proces.” Hartman beaamt dat. “Bij de aanbesteding van de installatiewerkzaamheden hebben we ook van de gemeente geëist dat we mochten selecteren, want dit soort bouwen vraagt wel om kennis en flexibiliteit van de installateur. En dan nog kwam de installateur met Vabi-berekeningen aan, waarna men de verantwoordelijkheid voor deze keuze voor warmtevermogen weer bij ons neerlegde. Zoveel spanning zat er op. Het beste zou dan ook zijn om deze werkzaamheden te laten uitvoeren door bedrijven binnen een bouwteam, maar dat mag vaak niet met gemeentelijke opdrachten in Nederland; er moet vrijwel altijd meervoudig of zelfs openbaar worden aanbesteed.”

Energiemaatregelen • isolatie gemiddeld een RC=10 m2K/W • triple glas en houten kozijnen met koudebrugonderbreking • extreem luchtdicht bouwen • gebruik zonne-energie in de winter • warmtewisselaars • gebruik bodemenergie voor verwarmen en koelen • geen CV-ketel en ook dus geen gasaansluiting • geen radiatoren of vloerverwarming • duurzaam voorverwarmde of voorgekoelde ventilatie • automatisch dimbare verlichting bij meer daglicht + aanwezigheidsdetectie

Installatie XL December 2012

Bespaar energie en kosten met Hansgrohe CoolStart Koud water bij de greep in de middenpositie

Wastafelmengkranen worden meestal in de middenpositie geopend en geven dan onnodig gemengd water. Hansgrohe biedt hiervoor de oplossing: bij de CoolStart wastafelmengkranen geeft de greep in de middenpositie koud water. Hierdoor slaat de warmwatervoorziening niet onnodig aan en wordt de levensduur hiervan verlengd. Dankzij de CoolStart technologie wordt minder warm water gebruikt en wordt automatisch energie en daarmee kosten bespaard. Belangrijkste voordelen CoolStart kranen: • EcoSmart waterdoorstroom 5 l/min • greep in middenpositie geeft koud water • automatisch besparen van water en energie • verlenging levensduur warmwatervoorziening • prijs gelijk aan standaard wastafelmengkranen • maximale warm water temperatuur vooraf instelbaar

Meer informatie vindt u op pro.hansgrohe.nl/coolstart.

School

Belangrijke vereiste was een hoge luchtdichtheid. Hiernaast is een luchtdichte vloerdoos te zien; linksboven het dichten van kieren in wanden en kozijnen.

Ventilatie met warmteterugwinning Voor de ventilatie is een gebalanceerd systeem gekozen met mechanische afvoer en afzuiging met warmteterugwinning. “In de lokalen hebben we luchtzakken toegepast”, legt Geurts verder uit, “want er wordt behoorlijk veel lucht aangevoerd naar de lokalen. Het is zowel temperatuur- als CO2-gestuurd, waarbij de temperatuur wel leidend is. We verwarmen en koelen vrijwel overal met lucht, all-air noemen wij dat, op drie portalen na. Daar zijn radiatoren geplaatst om piekmomenten als kinderen worden gebracht en gehaald bij te verwarmen. Maar het is achteraf niet nodig geweest.” Dat bewijst dat - als gevolg van de aanwezigheid van zoveel mensen - in het schoolgebouw koeling belangrijker is dan verwarmen. “Dankzij de wko halen we de opgeslagen koude uit de winter in de warmere maanden omhoog. De balans in bodem weten we te

Binnenklimaat • hogere eisen ten aanzien van installatiegeluid binnen • in elk lokaal een te openen raam • temperatuur instelbaar • ventilatie in lokalen via airsocks voor optimale luchtverdeling en voorkoming van tocht • extra aandacht voor goede geluidsisolatie tussen de verschillende verblijfsruimten • extra aandacht thermische behaaglijkheid (weinig temperatuurschommelingen) • extra daglicht via dak

halen omdat in de warmste maanden van het jaar, juli en augustus, de school dicht is. De koeling is wel een serieus aandachtspunt omdat deze passiefschool zo luchtdicht is gebouwd. De interne warmtelast moet bij warme dagen wel worden weggekoeld.” “Voor verlichting wordt onder andere gebruik gemaakt van SolarTubes. Deze spiegels brengen het daglicht via buizen de vertrekken binnen, zodat minder gebruik hoeft te worden gemaakt van kunstlicht. “Het kunstlicht dat we gebruiken is ook op basis van aanwezigheid en de hoeveelheid daglicht.” Opmerkelijk detail is dat de Tubes door de eigen aannemer luchtdicht zijn gemaakt toen ze werden geplaatst, vertelt Ben Hartman. “Bij SolarTubes kenden ze zo’n luchtdichte afdichting niet en dat hebben we dus zelf moeten doen. Met verlichting kwamen we nog wel in een spagaat terecht. Enerzijds wilden we niet te weinig zonlicht binnenbrengen, want dat is fijner voor de kinderen. Anderzijds hebben we om de warmte tegen te houden flinke overstekken gemaakt en is gebruik van gemaakt van bestaande zonwering in de vorm van een rij bomen aan de zuidkant van de school”, zegt Hartman.

Luchtdichtheid Belangrijke vereiste voor de passief Veldhuizerschool was een stevige luchtdichtheid. Hartman: “Voor scholen geldt een norm van 0,15 liter per seconde per m2. Hier hebben een luchtdichtheid van 0,05 liter per seconde per m2 behaald. Dat is mede een compliment voor de aannemer, want daarmee komen de PHPPberekeningen nog gunstiger uit. Het pakt ook beter uit voor het rendement van de wtw-unit. In een luchtopen

gebouw zakt het rendement van de theoretische 90 procent in de praktijk naar 60 procent. In deze luchtdichte school hebben we bijna die 90 procent behaald. Om het gebouw ook gezond te houden wordt die lucht niet gemengd.” Dat heeft Innax ook gemeten in de Veldhuizerschool. Geurts: “Als bovengrens mag de CO2-concentratie in een schoollokaal niet hoger zijn dan ongeveer 1000 ppm; boven de 1200 ppm is de kans op klachten groot. Wij doen de laatste tijd veel metingen bij scholen en kinderopvang en we maken vaak mee dat het boven de 1500 ppm met uitschieters naar 2400 ppm. Ter vergelijking: de Veldhuizerschool heeft een CO2-concentratie van maximaal 600 à 700 ppm.”

Energieverbruik Dankzij al deze maatregelen is de verwachting dat het energieverbruik van de Veldhuizerschool 80 procent minder is dan van traditioneel gebouwde scholen. De school is inmiddels een jaar in gebruik en binnenkort worden de eerste resultaten verwacht, wat betreft energieverbruik. Het belangrijkste, hoe ervaren de gebruikers het gebouw, is na een jaar ook goed te noemen. Directeur van de school Geertje van de Put: “Het ziet er naar uit dat het echt gaat lukken om iets mee te geven aan onze kinderen. We kunnen concreet laten zien van onze verantwoordelijkheid voor deze aarde”. n

Installatie XL December 2012

12TES-47 - SDU Installatie XL

7-11-2012

14:38

Pagina 1

testo 875-1 - Beperk schadekosten en bespaar tĳd door snel en gericht lekkages te detecteren en te verhelpen. De testo 875-1 is de ideale tool voor iedere installateur!

€ 400 in prĳs verlaagd

23 0983 12TES-47

testo 175-T3 - 2-Kanaalsdatalogger. Bepaal het temperatuurverschil over de radiator voor optimale warmteafgifte en het maximale rendement van het systeem.

Testo: Meetoplossingen voor Rookgasanalyse - Koudetechniek - Klimaat

testo 480 - Compleet multifunctioneel klimaatmeetinstrument voor dagel캐kse metingen.

testo 320 - Complete rookgasanalyser voor het meten van CO/CO2/O2/Gasdruk/Drukverschil/temperatuur en nog veel meer! Voor iedere installateur een passende rookgasanalyser met de laagste onderhoudskosten!

NIEUW

Testo Ontzorg Pakket

professionals! - Thermografie - Temperatuur

www.testo.nl

VERTIGA

De nieuwe norm voor super lage watertemperaturen. Vertiga combineert de kracht van de Top Performers, de zuinigheid van de Jaga Energy Savers, en het design van de Eyecatchers. Vertiga is een volledig nieuw type lage watertemperatuur radiator voor warmtepompen en condenserende ketels. Twee dynamische warmtewisselaars met zijdelingse luchtstroom halen een ultrahoog vermogen met superlage watertemperaturen. Door het lichte gewicht en de ultrageleidende materialen is de Low-H2O technologie veel beter regelbaar en veel zuiniger met energie. Hierdoor verwarmt de Vertiga wel 9x sneller. Primo, Kirei, Dunes, Glow: geen enkele radiator geeft zoveel keuze in materialen en design.

www.jaga.nl Jaga Konvektco Nederland B.V. De Meerheuvel 6 5221 EA ‘s-Hertogenbosch Tel. +31 73 631 23 60 - Fax +31 73 631 23 71 info@jaga.nl

5HPRWH 5HPRWH , 2 , 2

*60 352

Op afstand, volledig onder controle: Ontdek intelligente oplossingen! Kenmerken: • 8 digitale(24Vdc) / analoge (0…10V) ingangen • 4 relais uitgangen • Email (SMTP) en SMS berichten • OTA (Over The Air) parameter wijziging en systeemsoftware updaten. • Event log en ingang log • Urenteller • Power-down detectie • Uitgangen ook activeren per telefoon oproep • Centraal monitoren via PC-software • Binnenkort: zowel Iphone als Android APP • Voorzien van een mini USB-aansluiting

&217$ &/,3 Nederland BV Tel. 0495-566046 sales@conta-clip.nl Naamloos-1 1

01-11-12 09:21

THEMA:onderzoekscentrum Riolering / pompen Wko - Compact - Koude - Warmte

Compacte wko met groot vermogen De tijd dat warmteen koudeopslaginstallaties hele ruimtes in beslag namen lijkt voorgoed verleden tijd. Tegenwoordig worden ze bijna kant-en-klaar aangeleverd op stalen frames van niet veel meer dan tien vierkante meter. Zoals de wko in het nieuwe onderzoekscentrum van Danone in Utrecht. Tekst: Tijdo van der Zee

De nieuwe wko in de kelder van het nieuwe onderzoekscentrum van Danone levert een verwarmingsvermogen van 1250 kW en een koelvermogen van 2640. Toch past hij in een klein hoekje van de kelder. Zichtbaar zijn verder de droge koelers op het dak. En ĂŠĂŠn van de zes putten voor de wko.

Installatie XL December 2012

Family Ad IND245x347_NL.indd 1

11/13/12 4:20 PM

onderzoekscentrum

Een ‘kleintje’ is de nieuwe wko in de kelder van het nieuwe onderzoekscentrum van Danone op het Utrecht Science Park niet te noemen. Het apparaat levert namelijk een verwarmingsvermogen van 1250 kW en een koelvermogen van 2640 kW met een maximaal debiet van twee keer 186 kubieke meter per uur. Toch past hij in een klein hoekje van de kelder, die straks verder vooral gereserveerd is als parkeergarage. Bert Wielders van ingenieursbureau Deerns, dat in de voorfase de installaties ontwierp, had er in de conceptfase niet op gerekend dat de installatie zo compact zou zijn. “Nu heeft Danone de extra ruimte om er nog een koelmachine voor de proeffabriek neer te zetten.” Die koelmachine was oorspronkelijk gepland in de ruimte van het gebouw zelf, waar nu dus weer plek komt om te werken. “In mijn oorspronkelijke ontwerp liep de wko tot hier”, zegt Wielders, met zijn armen de veel grotere ruimte aangevend die hij voor de WKO in gedachten had.

gebouw. En dat maakte het weer makkelijker om voor elke functie een aparte luchtbehandelingsinstallatie te bouwen op het dak. Voor de individuele gebruikersbehoefte aan verwarming en koeling, wordt ook de warmte en koude van de wko gebruikt. Op koude dagen kunnen ook de droge koelers op het dak ingezet worden. “Wanneer bijvoorbeeld in de zomer meer koude is gebruikt dan er in de winter via het reguliere systeem bij komt. De wet vereist nu eenmaal dat je grondwater niet netto mag opwarmen of afkoelen”, aldus Wielders. Hij benadrukt verder dat in het gebouw altijd tegelijkertijd warmte en koude nodig zijn. “Dit is voorzien in het ontwerp van de installatie. Zowel de koude als de warme zijde van de warmtepompen worden tegelijk gebruikt.” Op het dak komt verder nog een pieklastketel van 300 kW, maar de verwachting is dat deze maar zelden voor het verwarmingssysteem zal worden gebruikt.

De exploitatie van de wko is straks in handen van Eneco Warmte & Koude. Het energiebedrijf tekende hiervoor afgelopen voorjaar een overeenkomst met ontwikkelaar OVG Real Estate voor de komende twintig jaar. Interessant is dat de outsourcing hier niet alleen de bronnen (buiteninstallatie) betreft, maar ook grote delen van de warmteen koudeinstallaties die in en op het gebouw zelf liggen, zoals de warmtewisselaar, de warmtepompen, cv- ketels en de droge koelers op het dak. Wielders: “Vaak zie je dat het beheer alleen geldt voor de buiten installatie”.

Energiezuinig en optimaal Eén van de voordelen van nieuwbouw ten opzichte van renovatie is uiteraard dat alle installaties energiezuinig en optimaal kunnen worden uitgelegd. Dit geldt zeker ook voor de wko. Bij dit project is veel aandacht besteed aan de route van de leidingen van zowel de

Assemblage van de wko Installatiebedrijf Energie Totaal Projecten (ETP) had de wko in de eigen assemblagehal al grotendeels in elkaar gezet en alles passend op een skid-unit, een soort stalen pallet, de kelder in gereden. Dat betekent dat aan- en afvoerleidingen, regelkast, warmtewisselaar en warmtepompen zo’n beetje tegen elkaar aan staan. Een op het eerste gezicht wirwar van buizen verbindt de verschillende onderdelen met elkaar, maar natuurlijk is er nagedacht over de inzichtelijkheid. Wielders: “Alle afsluiters zitten bereikbaar aan de buitenkant.” Volgens Wielders is ETP het enige installatiebedrijf dat wko’s zo compact kan leveren. De wko wordt gevoed door drie warme bronnen

“In het gebouw zijn altijd tegelijkertijd warmte en koude nodig, dat is voorzien in het ontwerp van de installatie” en drie koude bronnen van 50 meter diep met een diameter van 80 centimeter, die zijn geboord vlak naast het gebouw, maar wel binnen het stuk grond dat in erfpacht is uitgegeven aan ontwikkelaar OVG Real Estate. De energiezuinige installatie kan voor het grootste deel van de tijd het werk alleen af. De warmte en koude wordt getransporteerd naar de verdiepingen voor koeling en verwarming en naar het dak, waar ze de lucht verwarmen of koelen voor de drie luchtbehandelingsinstallaties die daar staan. Elke functie in het gebouw – kantoren, laboratoria en de proeffabriek waarin speciale voeding wordt ontwikkeld zoals babyvoeding en ziekenhuisvoeding – stelt eigen eisen aan de luchtkwaliteit en de temperatuur. In het ontwerp is hier rekening mee gehouden. Elke functie heeft namelijk zijn eigen bouwdeel in het

Installatie XL December 2012

NIEUW

MOOI VAN BUITEN, SLIM VAN BINNEN De nieuwe NIBE F1345 solo water/water warmtepomp heeft een elegant en tijdloos design van buiten en een doordachte modulaire opbouw van binnen. Dat betekent dat elk onderdeel – van een simpel kabeltje tot een compressormodule – in een handomdraai kan worden aangesloten of vervangen. Controle en bediening van de warmtepomp is eenvoudig dankzij een kleurendisplay met een helder intuïtief menu in de taal van uw keuze. De F1345 is ontworpen voor grotere woningen en utiliteitsgebouwen en is krachtiger en flexibeler dan ooit. U heeft keuze uit vier types met vermogens van 24, 30, 40 en 60 kW. Daarnaast biedt de F1345 diverse aansluitmogelijkheden en accessoires, onder meer voor warmtapwaterbereiding, monitoring, afstandsbediening via GSM en (passieve) koeling. Meer weten? Neem dan contact op met NIBE. Of kijk op www.nibenl.nl

NIBE™ F1345 | SOLO WATER/WATER WARMTEPOMP – Leverbaar in de volgende capaciteiten: 24, 30, 40 en 60 kW. – Perfecte kostenefficiënte oplossing voor het verwarmen en koelen van grotere woningen en utiliteitsgebouwen. – Tot negen warmtepompen in cascade op te stellen voor een maximaal vermogen van 720 kW (bijvoorbeeld bij open bron). – Gelijktijdige levering van warmtapwater en ruimteverwarming of passieve koeling mogelijk. – Groot helder meertalig kleurendisplay voor eenvoudige bediening of informatievoorziening.

– Minder dan 3 kg koudemiddel per compressor: geen verplichte jaarlijkse inspecties. – Laag geluidsniveau. – Eenvoudige installatie. – Opstartinstructies via het display. – Ingebouwde energiezuinige bron- en circulatiepompen worden aangestuurd via het display. – Eigen bronpomp per compressormodule bij 24 en 30 kW uitvoeringen.

– Twee scroll compressoren werken individueel of samen en schakelen indien nodig in.

NIBE Energietechniek B.V. Steenpad 11 4797 SG Willemstad (NB) Postbus 2 4797 ZG Willemstad (NB) Telefoon: +31(0)168 477 722 Fax: +31(0)168 476 998 E-mail: info@nibenl.nl Internet: www.nibenl.nl

NL NIBE F1345 beuty 245x347 H12.indd 1

2012-11-09 13.37

onderzoekscentrum

bronnen naar de wko-ruimte als van deze ruimte naar de verschillende gebruikers. Deze leidingen lopen voor het horizontale gedeelte grotendeels door de parkeergarage, maar mochten die garage niet lager maken. Daarom zijn bijvoorbeeld kruisingen vermeden. Samenwerking is het toverwoord bij Wielders. Hij kan het niet genoeg benadrukken. Een succesfactor is de nauwe samenwerking tussen de ontwikkelaar OVG Real Estate , Danone, alle ontwerppartners en BAM Techniek, de aannemer. Zo is Danone zelf, als toekomstige huurder en gebruiker van het gebouw, al in een vroeg stadium bij de bouw betrokken. De ontwikkeling van het casco is aanvankelijk losgekoppeld van de huurdersvoorzieningen. Hierdoor had Danone tijd om met Deerns de specifieke technische inrichting uit te werken. “In een integratiefase zijn de bestekken van het casco en het interieur samengevoegd”, zegt Wielders. “En ook nu nog, nu de bouw zijn laatste fase ingaat, schuift de projectleider van Danone bij elke vergadering aan.” Maar ook de toekomstige eigenaar van het pand, Hannover Leasing, laat zich regelmatig inlichten en komt met ideeën. “Er wordt nu ook al nagedacht over de flexibiliteit van het gebouw mocht Danone over twintig jaar besluiten om wat voor reden dan ook het initiële huurcontract niet te verlengen. In dat geval moet het pand ook geschikt gemaakt kunnen worden voor andere gebruikers of functies.”

BIM De constructeur, installatieadviseur, architect en aannemer gebruikten het Building Information Model (BIM). BIM is een database waarin alle betrokkenen hun gegevens invoeren en waarbij het hele pand, inclusief installaties, virtueel kan worden opgebouwd en waarbij eventuele aanlopers meteen kunnen worden uitgesloten. Dat bleek erg goed te werken. “Het is zeker niet het enige, maar ik geloof dat BIM er zeker aan bij heeft gedragen dat de bouw zeer voorspoedig verloopt.” Wat Wielders wel moet toegeven is dat de echte slimheid, wat in principe met BIM mogelijk is, aan de installatiekant op dat moment nog ontbrak. “De bibliotheken waren gewoon nog niet compleet”, zegt hij. Bepaalde onderdelen bleken er vaak nog niet te zijn. De aannemer (BAM Techniek) heeft het hele ontwerp in een ander software pakket volledig 3D uitgewerkt en in het BIM model geïmporteerd. Hierdoor was wel de 3D-coördinatie met de bouwkundige en constructieve modellen mogelijk, maar hebben de installaties minder intelligentie dan in BIM mogelijk was geweest. Maar dat was twee jaar geleden, toen het project voor Danone van start ging. “De bibliotheek is inmiddels behoorlijk aangevuld. Dat gaat heel hard.” Wielders glundert als hij bedenkt wat er allemaal mogelijk is met BIM. “Het zou toch geweldig zijn als je vanuit BIM ook alle berekeningen kon maken. Dat je bepaalde schuifjes omhoog zet, waardoor je onmiddellijk ziet welke consequenties dat heeft voor de rest van je installatie. Het is mogelijk. Alleen nog even wachten.” n

Installatie XL December 2012

KANTOOR Renovatie - Energielabel - CO2-footprint

Hoofdkantoor bank kent zes energielabels De NIBC-bank in Den Haag onderging de afgelopen jaren een ingrijpende renovatie die tot een labelsprong leidde van G naar ‘gemiddeld’ B. Dat woordje ‘gemiddeld’ maakt de case interessant. Gedurende het project werd namelijk besloten het uit zes onderdelen bestaande pand ook zes energielabels toe te bedelen. Tekst Tijdo van der Zee

Het hoofdkantoor van de NIBC-bank in Den Haag staat in een chique buurt. De bankiers kijken uit over het Vredespaleis en de omringende weelderige tuinen. Althans, een deel van de bankiers heeft dit uitzicht. Anderen zien uit op de Burgemeester van Karnebeeklaan en sommigen genieten van de natuur van de Scheveningse Bosjes. Het kantoor beslaat eigenlijk een driehoekig blok. Het deel van het kantoor dat uitkijkt op het Vredespaleis werd gebouwd in 1960, terwijl andere panden meer dan honderd jaar oud zijn en dus de welverdiende rijksmonumentenstatus genieten. In 2007 zette NIBC het traject in om de panden energiezuiniger te maken. Het complex als geheel kreeg toen het EPA-U-label G opgeplakt van utiliteitsbouwer BAM. Al snel werd, op aanraden van adviesbureau INNAX, besloten om alle onderdelen apart te behandelen. “Nu zitten we gemiddeld op B, tegen A aan”, zegt Ruud Leeuwenburgh, beheerder van het bouwkundig deel van het gebouw. “Liever noem ik de labels van de panden afzonderlijk. Officieel kan je ze ook niet zomaar samenvoegen tot één gemiddeld label.”

Afvoeren koelinstallaties De maatregel die het leeuwendeel van de energiebesparing voor zijn rekening nam was het afvoeren van de vier koelinstallaties en drie van de vijf verwarmingsketels door één warmte-koudeopslaginstallatie (wko) in de kelder van het gebouw. De twee warmteen twee koudebronnen van de wko (in beheer bij installateur A. de Jong uit Schiedam) moeten ervoor

Installatie XL December 2012

zorgen dat de temperatuur in de winter en de zomer comfortabel is. Verder is in de wandelgangen en trappenhuizen ledverlichting aangebracht. “In de verblijfsruimtes is nog gewerkt met hoogfrequent TL5-armaturen”,

Het leeuwendeel van de energiebesparing kwam voor rekening van het afvoeren van de vier koelinstallaties en drie verwarmingsketels aldus NIBC’s beheerder Anton Bukkens. De keuze viel op TL5, omdat ledarmaturen een significant hogere investering met zich mee zouden brengen en het niet zou leiden tot een verbetering van het label. Ook waren de ervaringen met ledarmaturen op de werkplek toen nog niet overtuigend. Daarnaast is een hele trits aan maatregelen genomen: hoog rendement warmteterugwinning in de luchtbehandelingsinstallatie, daglichtregeling, aanwezigheidsdetectie voor de verlichting, nieuwe gevelpuien inclusief nieuw HR++ glas, isolatie, gasgestookte bevochtiging in plaats van elektrische bevochtiging, warmteterugwinning en koelplafonds. Sinds afgelopen zomer is de opknapbeurt achter de rug.

Flinke labelsprong Op de binnenplaats van het gebouwencomplex staat een lager gebouwtje met een sedumdak. Daarop ligt welgeteld één zonnecollector. Bukkens: “Die verwarmt een klein 300-liter boiler in het restaurant. Nee, die collector ligt daar niet om een flinke labelsprong te kunnen maken. Maar wel om het personeel bewust te maken van de bijzondere verandering die het pand heeft ondergaan.” Niet alle panden stelden dezelfde eisen. Zo zou het geen nut hebben gehad om de gevels en glas te vervangen van het meeste recente deel van het gebouw uit 1992. Maar bij het deel uit de jaren zestig leverde dit juist een flinke energiebesparing op. Dat was een van de belangrijkste redenen om met verschillende labels te werken: het geeft preciezer inzicht in de maatregelen en het effect er van. Energiebesparende maatregelen doorvoeren in bestaande bouw: dat is altijd maatwerk en levert vaak ook op het eerste gezicht onlogische oplossingen op. Zo staan de twee warmtepompen voor de WKO op zolder. Bukkens: “Hier stonden eerst de koelmachines, de infrastructuur lag er dus al. Het is zonde om daar geen gebruik van te maken en allemaal nieuwe leidingen aan te leggen.” Een andere beperking ontstond op zolder van het monumentale deel. Omdat daar de ruimte beperkt was kon geen warmtewiel voor warmteterugwinning op de luchtbehandelingskasten worden geplaatst. In plaats daarvan werd gekozen voor een twin coil wtwsysteem, waarbij een batterij in de luchtafvoerkast en een batterij in de luchttoevoerkast wordt geplaatst,

KANTOOR

Een zonnecollector is er vooral voor de bewustwording van het personeel. Op de achtergrond het monumentale deel van het gebouwencomplex.

De NIBC-bank in Den Haag kreeg na verbouwing zes losse energielabels.

waartussen een vloeistof circuleert. Erik van Unen de betrokken adviseur van INNAX: “Een warmtewiel heeft een hoger rendement dan een twin coil. Maar als de luchtbehandelingskasten niet naast of op elkaar kunnen staan vanwege ruimtegebrek, dan moet je voor een ander systeem kiezen. Deze batterijen kunnen in theorie beide aan een andere kant van het gebouw staan en nog hun werk doen. Dat is gunstig bij kleinere ruimtes.”

Plezierig Van Unen heeft het adviseren voor NIBC als plezierig ervaren. “Er was een groot commitment bij het bestuur van de bank”, zegt hij, “Duurzaamheid is onderdeel van hun bedrijfsfilosofie. Dat merk je. Zo werden ook maatregelen mogelijk waarvan de terugverdientijden langer waren dan een paar jaar. Enkele van de maatregelen zullen zich zelf misschien

Energiebesparende maatregelen doorvoeren in bestaande bouw is altijd maatwerk nooit terugverdienen. Maar het gaat NIBC in eerste instantie om duurzaamheid, om de CO2-footprint, en daarna pas om geld besparen.” Groot voordeel van de verschillende labels is volgens

Verduurzamen in bestaande bouw: warmtepompen staan op zolder, wko in de kelder.

Bukkens dat het beter werkt als je bepaalde delen wilt verhuren. Hij wijst op de monumentale panden en delen van het gebouw uit 1992. “Die staan nu leeg en in de verhuur. Huurders vinden het heel belangrijk om te weten welk label hun gebouw heeft.” Is het niet lastig om te werken met meerdere labels, als het belangrijkste deel van de energiebesparing door één en dezelfde WKO geschiedt, en de panden met gangen nog steeds fysiek aan elkaar gekoppeld zijn? Volgens Van Unen van INNAX is er wat betreft de WKO in ieder geval geen enkel probleem: “Bij elk pand kan je simpelweg aanvinken dat het gestookt wordt door een WKO. Het is eigenlijk niet anders dan in de woningbouw, bij een gezamenlijke WKO, zoals bijvoorbeeld bij een appartementencomplex.” “Daarnaast”, zo zegt Bukkens, “De panden hebben allemaal andere adressen. Het is waar dat er nu één postadres is, maar als er andere huurders in het gebouw komen, hebben zij hun adres gewoon op bijvoorbeeld de Burgemeester van Karnebeeklaan.” Alleen de elektriciteits- en gasaansluiting, daarvan is er nog onmiskenbaar één bij Stedin. Dat betekent dat huurders van een gebouwdeel dat bijvoorbeeld energielabel A heeft, gewoon de gemiddelde energiekosten betalen. Leeuwenburgh: “Het kan zijn dat huurders hun label ook willen terugzien op hun energierekening. In dat geval zetten we er gewoon een meter tussen. Dat hoeft niet zo’n groot probleem te zijn.” n

Verduurzamen bestaande bouw De markt voor het verduurzamen van bestaand vastgoed zit nog behoorlijk op slot; er wordt nog relatief weinig in geïnvesteerd. Dat zegt Sander Holm, Manager Kenniscentrum Duurzaamheid bij BAM Utiliteitsbouw. “Dat komt meestal omdat de businesscase niet rond gerekend kan worden omdat de eigenaar het pand voor teveel geld in de boeken heeft staan. Ze denken onterecht dat het leegstaande vastgoed nog een hoge waarde vertegenwoordigt”, aldus Holm. “Veel eigenaren moeten nu dus waarde afboeken, slechts enkelen zijn daar mee begonnen.” Gevolg is dat vaak gekozen wordt voor nieuwbouw. Daarnaast kost renovatie nu eenmaal veel geld. Alles is maatwerk, anders dan bij nieuwbouw. Holm: “Bij nieuwbouw maak je gebruik van standaardafmetingen van tekening en komt alles volgorderlijk na elkaar. Een kozijn in de bestaande bouw kan wel twee maal zoveel geld kosten dan bij nieuwbouw.” Ook vinden veel bedrijven het lastig om verschillende keren te verhuizen door een verbouwing.

Installatie XL December 2012

advertorial

DYKA gaat de lucht in DYKA Kunststof Leidingsystemen is bekend van de kunststof leidingsystemen voor rioleringen, (hemel) water, gastransport en elektrotechnische installaties. DYKA gaat de expertise die het heeft op het gebied van leidingsystemen ook inzetten voor de productie van ventilatiekanalen voor woningbouw en appartementen. Dat DYKA zich op deze nieuwe markt richt is niet zo verwonderlijk. De kennis over kunststof systemen is aanwezig en de huidige ventilatiekanalen zorgen in de praktijk regelmatig voor problemen. Bovendien heeft staatssecretaris Atsma afspraken gemaakt met de sector dat de mechanische ventilatiesystemen van nieuwe woningen vanaf 2015 voor 100 procent moeten voldoen aan de kwaliteitseisen. Marketing medewerker Menno Meerdink Veldboom en productmanager Barry Kooistra vertellen dat DYKA zich al lange tijd bezighoudt met het ontwikkelen van een kunststof ventilatiesysteem. Minder energie Naast de afspraken met Atsma zijn er meer ontwikkelingen die vragen om innovatie in de wereld van de ventilatiesystemen. Kooistra: “In het nieuwe Bouwbesluit zijn onder andere de geluidseisen flink opgeschroefd. Met dit systeem kunnen we de luchtweerstand aanzienlijk verminderen. In de praktijk kan de ventilatorunit dus minder toeren draaien. Een lager toerental betekent minder brongeluid en een lager energieverbruik”,zegt Kooistra die er direct een tweede voordeel aan toevoegt. “Het door ons gebruikte slagvast PVC-U heeft zo’n kleine ecologische footprint dat wij als enige het keurmerk voor duurzaam bouwen ‘Dubokeur’ mogen voeren voor ventilatiekanalen.”

Links CFD simulatie luchtstroomsnelheid bij reguliere haakse bocht, rechts dezelfde luchtstroomsnelheid bij DYKA AIR lepe bocht. Door het optimaliseren van de stroming wordt stilstaande lucht ( blauw), waar stof neerslaat in de hoeken, voorkomen. Tevens blijft de lucht in vrijwel de hele standpijp in beweging (groen/geel)

Gedegen voorbereiding DYKA AIR richt zich niet alleen op de nieuwbouw, maar ook op renovatie. “We sluiten aan op bestaande boxen en ventielen. De installateur maakt zelf de keuze voor welke box hij kiest.” De onderdelen voor het DYKA AIR ventilatiesysteem worden op de productielocatie in Steenwijk vervaardigd. Een handige rekentool helpt een optimaal ontwerp te maken. De installateur kan de materialen op standaardmaten krijgen afgeleverd, maar desgewenst kan hij ook klantspecifieke zaaglengtes of zelfs een compleet prefab geleverd systeem op basis van een werktekening aanvragen.

Faalkosten De huidige metalen ventilatiesystemen vertonen mankementen. Zo treedt in de ruwbouwfase, bijvoorbeeld bij het storten van beton, nogal eens vervorming op. Kooistra: “Dat is inherent aan de vierkante en rechthoekige vormen. Daarom hebben wij gekozen voor uitsluitend ovaal en rond slagvast pvc. Vervorming is nagenoeg uitgesloten. En doordat het verlijmbaar is, kun je het bovendien lucht- en lekdicht afwerken. Hiermee wordt voorkomen dat bij het afstorten betonwater in het kanaal loopt.” “We hebben natuurlijk de expertise met water en gas in huis. Goede water- en luchtafdichting is voor ons geen probleem. Het terugbrengen van de faalkosten in de bouw wordt steeds belangrijker. Bij dit DYKA AIR-systeem kan de installateur een flinke stap zetten”,vult Meerdink Veldboom aan.

De stap van water naar lucht lijkt niet zo groot, maar DYKA heeft grondig en gedegen onderzoek gedaan. Zo zocht het de samenwerking met ingenieursbureau Flow Motion. Dit bureau is specialist in luchtstromen aan de hand van simulatiemodellen. Bovendien heeft DYKA in de innovatiefase een aantal grotere en kleinere installateurs gevraagd om met de systemen te werken. Deze hebben DYKA van meerdere handige tips voorzien, onder Installatiegemak Maar kunststof heeft voor de installateur andere op het gebied van het installeren. nog andere voordelen. Metaal, met Meerdink Veldboom: “We hebben ons zijn scherpe randen, laat zich lastig goed voorbereid en de systemen zijn ter plekke aanpassen. Zeker als men uitgebreid getest. Voor de bouw is het moet inkorten of er delen aan elkaar op dit moment een moeilijke tijd. Het is geschroefd moeten worden. Daarnaast belangrijker dan ooit om te zoeken naar is kunststof ook nog eens lichter en betere en efficiëntere bouwmethoden en dat maakt het voor de installateur -producten. Daarom is dit volgens ons het ARBO-technisch gezien eenvoudiger juiste moment om met DYKA AIR op de en prettiger”,aldus Kooistra.“Uiteraard markt te komen.” probeer je de werkzaamheden op de bouwplaats tot het minimum terug te Op de website brengen. De installateur krijgt het zoals hij het wil. Bij dit systeem is sprake van in elkaar schuiven. Het fixeren kan is meer informatie te vinden over met behulp van lijm of tape, waarbij voor een trekvaste verbinding lijmen noodzakelijk is.”

www.dyka.nl

Het complete assortiment maakt alle gangbare installaties mogelijk

Kantoor Klimaat - Brandveiligheid - Elektrotechniek

Van afgeschreven pand tot duurzaam kantoorgebouw Aan de Rotterdamse Maas keken de scheepsmagnaten uit over de Rotterdamse haven. De Westerlaantoren was echter toe aan een revitalisering. Er is gekozen voor duurzame renovatie met een compleet nieuwe technische installatie. Van label G naar A en een energiereductie van 80 procent.

Tekst Harmen Weijer

In 1960 zette het toenmalige scheepvaartbedrijf Van Ommeren een voor die tijd statig kantoorgebouw neer. Begin deze eeuw kwam de vraag: wat te doen met het volledige gedateerde pand? Maarsen Groep formeerde de Calandstraat CV samen met Brouwers-

Installatie XL December 2012

hoff Beheer en Vopak. Ze gingen met Ector Hoogstad Architecten aan de slag met de eerste fase (laagbouw) waar Vopak nu weer is gehuisvest. Daarbij is gekeken naar verschillende varianten, zoals volledig slopen en opnieuw opbouwen of duurzaam renoveren. Voor dat

laatste is gekozen, omdat de fundering en constructie van het oude pand goed genoeg was om het vernieuwde pand te dragen ĂŠn omdat duurzame herbestemming van bestaand vastgoed hoog in het vaandel staat van de gemeente Rotterdam, vertelt directeur

Kantoor Jaap Dijkgraaf van DWA, het adviesbureau dat voor het complex aan de Westerlaan het installatieadvies heeft verzorgd. “Door het toevoegen van waarde in de vorm van bijvoorbeeld extra vloeroppervlak en of een nieuwe gevel, kan een casco duurzaam hergebruikt worden. Hierdoor wordt enerzijds een aanzienlijke stroom bouwafval en anderzijds kapitaalvernietiging voorkomen. Het ontwerp gaf daarnaast volop gelegenheid om het bestaande vastgoed vooral duurzaam te renoveren.” De schil van de toren is gesloopt tot op maaiveldniveau en weer opnieuw opgebouwd; naar de maatstaven van deze tijd. Dijkgraaf: “Hierbij hebben we geadviseerd opnieuw gebruik te maken van Maaswaterkoeling. In het oude pand werd daarvan al gebruik gemaakt, maar functioneerde niet optimaal in verband met vervuiling. DWA heeft Maarsen Groep geadviseerd dat voor verwarming en koeling van de laagbouw er gekozen moest worden voor betonkernactivering in combinatie met Maaswaterkoeling. Voor de laagbouw is de economische waarde verhoogd door binnen het bestemmingsplan een extra kantoorverdieping te realiseren. Door inpassing van een verhoogde vloer in combinatie met een prefab betonvloer inclusief betonkernactivering is een totaal vloerpakket van 500 mm gerealiseerd, waarin alle disciplines zijn opgenomen. Deze eerste fase is in 2005 opgeleverd. Voor de tweede fase werd gekeken naar het optoppen van het oude, veertien verdiepingen tellende torengebouw. “Er is gekeken naar de staat van het pand: sterk verouderde gevel, 1-laags glas in aluminiumprofielen en hoge energiekosten door onder andere oude installaties. Dat moest allemaal vervangen worden”, vertelt projectleider Hans Berghout van DWA. “Wat overbleef was de fundering en een deel van de constructie. Van

de bestaande constructie is een compleet meetmodel opgesteld, om bouwkundige details op af te stemmen, waarbij ook installaties zijn meegenomen. Die zijn afgestemd op uiteindelijk een kelder, begane grond, tien kantoor- en tien woonlagen.”

Techniek op drie niveaus De uitdaging was om binnen het constructieve skelet opnieuw de distributietracés onder te brengen voor alle installaties. “Er zijn twee techniekverdiepingen gerealiseerd: in de kelder en op de 5e verdieping. Dat is nodig om binnen de bestaande constructie en de

“Het systeem was er al, maar functioneerde niet optimaal. Dat had vooral te maken met het goed reinigen van het Maaswater, want zonder goede reiniging kan het niet door de warmtewisselaars”, zegt Dijkgraaf. De Maaswaterkoeling wordt ondersteund met twee frequentie geregelde koelmachines. “Want het water van de Maas warmt in de zomer sneller op dan menigeen denkt. Dan is ondersteuning noodzakelijk.” Maar, zo zegt projectmanager Wout de Groot van Klimaatservice Holland, die de installatie heeft geïnstalleerd, “de koelmachines hebben wel een hoog rendement. Dat is omdat ze water-watergekoeld zijn en Maaswater

“Voor verwarming en koeling van de laagbouw is gekozen voor betonkernactivering in combinatie met Maaswaterkoeling” optopping van vijf verdiepingen de installatietechnische elementen, zoals warmte, koeling en ventilatie, te realiseren voor twee verschillende doelen: kantoor en wonen. Daarnaast is op het dak een opbouw gerealiseerd, om de installaties op het dak visueel weg te werken.” De koepel heeft naast een esthetische functie ook belangrijke installatietechnische functies. Tijdens het ontwerptraject is de koepel aangepast om zo de ventilatiesystemen van de woningen, de rioolontluchtingen en de overdruk toe- en afvoerventilatoren van de trappenhuizen onzichtbaar op te stellen” zegt Berghout. Naast de nieuwe, veel dichtere schil met veel betere isolatie springt ook de duurzame koeling door middel van het gebruik van het water van de Maas in het oog.

gebruiken om warmte af te voeren,waardoor er minder energie voor koeling nodig is.” In de kantoren wordt verwarmd en gekoeld met plafondinductie-units. Berghout: “Deze units zijn uitvoerig getest voor deze toren bij de fabrikant in Finland. We hadden hier namelijk te maken met enkele specifieke wensen en bestaande constructieve elementen waardoor de luchtcirculatie van de plafondinductie units negatief beïnvloed zou kunnen worden. In Finland is onderzocht welke inductie-units voor de Westerlaantoren geschikt zouden zijn.” Voor de verwarming wordt gebruik gemaakt van het stadsverwarmingsnet van Eneco. De Groot: “Die warmte komt in de kelder binnen en wordt naar boven getransporteerd naar de luchtbehandelingskasten en de woningen op de verdiepingen daarboven. Voor de

Installatie XL December 2012

Kantoor

luchtbehandeling hebben we gebruik gemaakt van de oorspronkelijke uitsparingen op vier buitenhoeken van de gevel. De luchtkanalen lopen vanaf de kelder tot en met verdieping vijf waar tevens de technische ruimten en luchtbehandeling voor verdieping zes tot en met tien staan opgesteld. Vanaf deze verdieping worden de zesde tot en met tiende verdieping bediend.”

Overdrukinstallatie Een noviteit in de Rotterdamse hoogbouw is de uitvoering van de overdrukinstallatie ter beveiliging bij brand of rookontwikkeling. Berghout: “Bij deze gebouwhoogte is overdrukventilatie een gelijkwaardige oplossing voor het toepassen van voorportalen bij de trappenhuizen. Voorportalen nemen nogal wat ruimte in beslag en kunnen een belemmering vormen in de verdere indeling van de verdiepingen. Daarnaast is de Westerlaantoren voor wat betreft de bewoonde lagen net onder de 70 meter en dat is wettelijk de grens waarbij gebouwen van zowel overdrukventilatie als voorportalen voorzien moeten worden. Daarop kon dus gekozen worden voor alleen overdrukventilatie. Al was de gemeente Rotterdam en de brandweer sceptisch vanwege eerdere ervaringen bij andere hoogbouwobjecten in de stad.” Peutz, DWA en Klimaatservice Holland in samenwerking met HCPS kwamen echter met een voor Rotterdam nieuwe oplossing. Om te zorgen dat bij brand de trappenhuizen rookvrij blijven en te bereiken zijn, zijn in de trappenhuizen om de drie verdiepingen inblaasroosters gemaakt. “Twee luchttoevoerventi-

“Voor de verwarming wordt gebruik gemaakt van het stadsverwarmingsnet” latoren op het dak zuigen frisse lucht aan en zetten beide trappenhuizen op overdruk”, vertelt Berghout. “Tot zover niets nieuws, maar het zit hem in de retourvoorziening. De huidige nieuwbouw is dermate luchtdicht gebouwd, dat een separaat afzuigsysteem noodzakelijk is om bij geopende deur van het trappenhuis de voorgeschreven luchtsnelheid te kunnen handhaven. Zonder afzuigvoorziening wordt de complete verdieping op overdruk gezet en kan rook het trappenhuis instromen en dat moet je te allen tijde voorkomen. We hebben hier op elke verdieping een retourvoorziening aangebracht, aangesloten op één centrale retourventilator boven in de dakkoepel. Dat is zo ge-engineerd door Klimaatservice Holland dat alleen die klep opengaat op de verdieping waar brand is. Zo breng je alleen een luchtstroming op gang op de verdieping waar brand is.” Klimaatservice Holland heeft het systeem in de Westerlaantoren getest met de leverancier van het overdrukventilatiesysteem. De Groot: “We hebben daarvoor rookkanonnen op één verdieping gezet, die voor een flinke rookontwikkeling zorgden. De rookmel-

Installatie XL December 2012

Kantoor

ding sprak op die verdieping aan, en de klep stuurde inderdaad open. Het was heel mooi om te zien dat toen de deur van het trappenhuis openging en frisse lucht over de verdieping stroomde, er een soort rookvrije zone ontstaat rondom de toegang tot het trappenhuis. Zo kon je makkelijk vluchten. De brandweer Rotterdam was erg enthousiast over dit systeem en zal het als voorbeeld meenemen bij andere projecten.” Op het dak is ook ruimte gevonden om alle ventilatiestromen goed te laten verlopen. Berghout: “Het gaat niet alleen om dit overdruksysteem, maar ook om de rioolontluchtingen en het normale ventilatiesysteem van de woningen. Het moet natuurlijk niet zo zijn dat dit laatste systeem vieze lucht aanzuigt. Dus we hebben ruimte gevonden om deze systemen gescheiden aan te brengen, zodat de vieze lucht direct naar boven wordt afgeblazen, terwijl we frisse lucht van onder de dakkoepel aanzuigen. Zo scheidt de multifunctionele dakkoepel de verschillende toe en afvoersystemen. En heeft hij naast een esthetische functie dus ook een technische functie.”

Compleet nieuwe installatie Om deze systemen in dit bestaande pand kwijt te kunnen en goed te laten functioneren is goede samenwerking met meerdere disciplines nodig, heeft Berghout gemerkt tijdens het bouwen installatieproces. “Dit was niet gelukt als alle partijen, ontwerpers en uitvoerders, niet verder kijken dan alleen hun eigen discipline. Dit is wel een schoolvoorbeeld hoe het dus wel kan.” De

Groot beaamt dat: “We hadden een mooi plan en het is dan zaak om dit consequent te kunnen uitvoeren. Dat vraagt om vanaf de allereerste pennenstreek samen te werken.” Dijkgraaf: “Het gaat er om dat je alle specialistische kennis die je in huis hebt of haalt, met elkaar verbindt. Het constructieve vraagstuk bij dit pand in combinatie met een compleet nieuwe technische

In 2012 opgeleverd De Westerlaantoren is afgelopen februari, opgeleverd. Het pand heeft dankzij een vernieuwde schil en het opnieuw gebruiken van Maaswaterkoeling een flinke labelsprong gemaakt, gemeten in Greencalc: van label G naar label A. Daarmee is een energiereductie van 80 procent gerealiseerd. “Het is volgens ons een school-

“De koepel heeft naast een esthetische functie ook belangrijke installatietechnische functies” installatie en een dergelijk overdrukventilatiesysteem vraagt om mensen die interesse hebben in elkaars vakgebied.” Voor de elektriciteitsvoorziening heeft DWA nog wel enkele wijzigingen ten opzichte van het originele pand. Berghout: “We hebben op het binnenterrein twee trafo’s gerealiseerd, van elk 1000 kVA. De ene trafo is voor Vopak (laagbouw) de andere voor de hoogbouw. De appartementen zijn separaat door Eneco aangesloten. Daarnaast hebben we twee noodstroomaggregaten van elke 430 kVA geplaatst. De aansluitcapaciteit van de stadsverwarming bedroeg vroeger 3000 kW. Nu volstaan 2 aansluitingen van circa 500 kW. Door allerlei duurzame maatregelen hebben we de aansluitcapaciteit ten opzichte van voorheen dus flink kunnen reduceren.”

voorbeeld hoe je bestaande vastgoed duurzaam kunt herbestemmen. En als het mogelijk is wat betreft de constructie is het qua duurzaamheid altijd beter om te renoveren dan te slopen en opnieuw bouwen”, aldus Jaap Dijkgraaf. Bij de verkoop van de woningen is gekozen voor volledige flexibel in te delen woningen. Daarmee kunnen kopers hun eigen wensen ver doorvoeren. De Groot van Klimaatservice Holland: “Dat heeft ook installatietechnische gevolgen, want het gaat hier wel om appartementen van het bovenste segment met bijbehorende voorzieningen” Inmiddels is circa de helft van de woningen verkocht. Wat betreft de kantoorlagen zijn er reeds een aantal in gebruik, waaronder Vopak, de rest is ook klaar om betrokken te worden. n

Zeer geliefd dankzij hoge kwaliteit, energiebesparing tot 70 % en terugverdientijd van 2 – 3 jaar!

Serie A-KW voor koud water Serie A voor heet water

Al in 1999 zette Biral de trend met de innovatie van de 1e energielabel A pomp. In 2013 wettelijk verplicht in geheel Europa, kijk op www.biral.nl

Biral Pompen B.V. Tel.: (033) 455 94 44 info@biral.nl www.biral.nl

Zwembad Water - Ventilatie - Warmte

Hagelnieuw Hofbad loost geen warm water Den Haag kent al vijf zwembaden, maar heeft nog steeds een tekort aan overdekt zwemwater. Het nieuwe Hofbad in Ypenburg vult die leemte op een slimme en duurzame wijze. Zo vangen buffervaten de door een zonnecollector opgewekte warmte op en zorgen de luchtbehandelingskasten voor minder vervuiling. Warmte uit het water wordt teruggewonnen en chloor wordt ter plekke gemaakt uit zouten. Want dat is duurzamer. Tekst Harmen Weijer

Menig zwembadbezoeker beseft niet dat achter de coulissen van een zwembad een echte waterfabriek schuilt. Zijn bezoek en dat van honderdduizenden anderen per jaar moet zo schoon en prettig mogelijk verlopen. Dat vraagt onder andere om een uitstekende waterbehandeling en luchtverversing. In het hagelnieuwe Hofbad, dat begin oktober in gebruik is genomen in Den Haag-Ypenburg, wordt dat zo slim en duurzaam mogelijk uitgevoerd, zowel in de bouw als in exploitatie, vertelt Jan Bon, projectleider Vastgoed van de gemeente Den Haag. “We hebben de adviseurs (zie kader Projectteam) in één keer aanbesteed om zo integraal mogelijk te kunnen ontwerpen en bouwen. Partijen moeten goed kunnen samenwerken en dan werkt het beter ze elkaar vooraf te laten opzoeken.”

Restwarmte Voor de warmteopwekking wordt gebruik gemaakt van restwarmte van de STEG-centrale van Eneco via het stadswarmtenet. “Dat is gedeeltelijk duurzaam te noemen”, zegt Theo Klok, projectleider bij DWA. “Warmteopwekking in een zwembad is belangrijk,

Projectteam Hofbad VenhoevenCS (architect) Hevo (bouwmanagement) DWA (installatietechniek) Pieters Bouwtechniek Haarlem (constructie) LBP-Sight (brandveiligheid en akoestiek) Breet Consultancy (waterbehandeling).

Installatie XL December 2012

zowel voor het warme water van als ook voor de lucht, die in de zwemzaal tegen de 30 graden aan ligt. De aangevoerde restwarmte besteden we nuttig door het gebruik van lagetemperatuurverwarming voor alle groepen. Die hebben we uitgelegd op maximaal 55 graden en op 40 graden retour. Die lagetemperatuurverwarming maakt het mogelijk om in de toekomst nog meer duurzame energie toe te passen, zoals nog meer warmtepompen en warmtekoudeopslag.” Er wordt al gebruik gemaakt van een zonnecollector op het dak. Deze wekt laagwaardige warmte op van maximaal 50 graden voor warm tapwater. Door middel van een warmtepomp in de kelder wordt dit naar een hoogwaardig warmteniveau gebracht voor douchewater. Voor de opslag van dit door de zon opgewarmde water worden grote buffervaten in de kelder gebruikt van 1000 liter voor tapwater en 3000 liter voor douchewater. Naast warmte is ook ventilatie van groot belang in het zwembad. Voor de bezoeker is het belangrijk dat de lucht comfortabel aanvoelt en niet te vochtig is, maar ook gezond blijft. Ook is het voor de constructie noodzakelijk dat het vocht goed wordt afgevoerd. Dat heeft in Hofbad geresulteerd in forse ventilatiekanalen. Klok: “Het gaat om kanalen van 2 bij 1,5 meter groot. Dat is nodig om de wedstrijdzaal te kunnen ventileren met ruim 50.000 m3 lucht per uur en het recreatiedeel met 43.000 m3 per uur.”

Architectonische vondst De afvoer en nog veel meer installatiesystemen zijn opgesteld in – wat het ontwerpteam noemt – de

ruggengraat. Klok: “De ruggengraat is een acht meter brede ruimte in de nok van het zwembad over de gehele lengte van het zwembad. Het belichaamt eigenlijk de integrale duurzaamheid van dit zwembad. Wij staan er namelijk voor dat de installaties zo dicht mogelijk bij de afnemers te houden om zo min mogelijk energie- en materiaalverlies te krijgen. Voor het wedstrijdbad en voor het recreatiebad zijn vier lucht-

“Een installatie in de kelder maakt ter plekke chloor; dat is veiliger en duurzamer.” behandelingskasten dicht naast de baden geplaatst, waardoor er onder andere minder ventilatieverlies en minder vervuiling optreedt. Dat is ook kosteneffectief in de exploitatie.” Die ruggengraat is in combinatie met de dakspanten een architectonische vondst. De architect heeft het gebouw ontworpen in de vorm van een zeehond, waarbij de spanten de ribben voorstellen en de brede middenconsole in het dak, de ruggengraat vormt. De vorm van de zeehond is vooral goed te zien van bovenaf, maar het is van binnenuit ook te zien aan de speelse, glooiende vormen van het gebouw. Om in de kantoren en in het horecadeel zo min mogelijk last te hebben van de warmte en het vocht in het zwembad is een bouwfysische afscheiding

ZWEMBAD

gerealiseerd tussen de baden en de andere ruimten. “Dat is een muur die qua dampdichtheid en isolatie te vergelijken is met een buitenschil, wat zorgt voor meer comfort en minder geluid in de andere ruimten. Dat zien we ook in de drukverschillen. In het zwembad is er onderdruk, waardoor luchtstromen van de entree naar het zwembad gaan en niet andersom. Zo ruikt men bij de entree geen zwembadlucht en wordt het daar niet te warm.” Bij een duurzaam gebouwd zwembad past een maximale warmteterugwinning van de warmte in de afgevoerde lucht. Klok: “Die lucht komt in een hoge temperatuur retour, circa 30 graden. Om die warmte terug te winnen gebruiken we een kruisstroomwisselaar en daarna nog een warmtepomp, die de lucht verder ontvochtigt en de laatste warmte er uit haalt. Dan is er nog maar weinig warmte nodig uit het stadsverwarmingsnet om voldoende warmte te genereren. Het zwembad bedruipt zich op dit gebied vrijwel zelf.”

wordt met dit systeem van de teruggewonnen warmte voorzien,” aldus Klok. Het gespoelde water gaat wel terug op het riool en wordt niet hergebruikt. Klok: “Het is wel mogelijk om dit water te zuiveren met reverse osmose. De ene gemeente kiest hier wel voor en de andere niet.” Jan Bon van de gemeente Den Haag: “Wij hebben er voor gekozen deze variant niet te uit te voeren, vanwege de hoge exploitatiekosten. Bovendien zijn hier de waterkosten ook niet zo hoog, waardoor een reverse osmosecentrale niet rendabel is.” Voor deze filters zijn bouwkundige zandfilters

“Een zandfilter is langzaam stromend en leidt tot een betere waterkwaliteit”

Waterbehandelingsfabriek In het bad is schoon water minstens net zo belangrijk als warm water. Daarvoor is in de kelder van het zwembad een heuse ‘waterbehandelingsfabriek’ opgesteld. Het water wordt gefilterd in een filterinstallatie die periodiek wordt gespoeld. “Daarbij wordt gefilterd water behandeld en gebruikt; spoelwater wordt geloosd op het riool. Het gaat toch om 30.000 liter warm water van 28 graden dat geloosd wordt. Wij willen die warmte niet weggooien, dus winnen we ook die terug via eerst een warmtewisselaar en daarna nog een warmtepomp. Vers water na de spoeling

gemaakt, in tegenstelling tot de stalen of kunststoffilters die meestal worden toegepast in de zwembadwereld. “Men was voor de baden toch een flinke betonnen bak aan het storten; het was een kleine moeite om ook voor het zandfilter een bak te realiseren. Dat wordt niet veel gedaan bij andere zwembaden, maar het heeft als voordeel dat deze filters langzaam stromend zijn. Dat heeft een betere waterkwaliteit als resultaat, want het water verblijft langer in het filter. En zeker niet onbelangrijk: het scheelt circa 30 procent pompenergie.”

Om chloor toe te voegen aan het water heeft het Hofbad een installatie voor zoutelektrolyse aangelegd. In nieuwe zwembaden is dat steeds vaker het geval, om chemicaliëntransport en –opslag te voorkomen. “Nu wordt zout aangevoerd en de installatie in de kelder maakt ter plekke chloor in kleine voorraden. Dat is veiliger en duurzamer”, aldus Klok.

Gebruiker vroeg aan tafel Terugkijkend op het ontwerpproces vinden zowel Bon als Klok het vooral waardevol dat al in de allervroegste ontwerpfase ook de gebruiker aan tafel zat. Theo Klok: “En dan doel ik op de zwembadmanager. Neem bijvoorbeeld de ventilatie: daar is goed gekeken naar de afzuiging van chloordampen, want dat heeft arbotechnische consequenties. Ik ken genoeg voorbeelden van zwembaden, waar in bepaalde hoeken de ventilatie niet voldoet, waarna extra maatregelen alsnog nodig zijn. Van die kennis van de zwembadmanager moet je profiteren. Je kunt het maar één keer goed doen.” De vele duurzame maatregelen kostten qua voorinvesteringen meer, erkent projectleider Jan Bon. “Dat is ook te billijken, omdat de gemeente Den Haag duurzame ambities heeft, maar we hebben tegelijkertijd gezegd dat de meerkosten zich in een redelijke termijn moeten terugverdienen. Het gaat om een meerinvestering van circa 700.000 euro, op een totaal van 19 miljoen euro. Die meerkosten verdienen zich in de exploitatiefase terug in circa tien jaar. Wij vinden dat acceptabel”, aldus Bon. n

Installatie XL December 2012

WARMING UP WEKEN BIJ WILDKAMP!

En vele andere acties zoals:

% NU INTRODUCTIEKORTING

Gratis thermostaten bij cv-ketels 50% korting op Dura® radiatoren Gratis ringsleutel bij € 250,- aan Bonfix® koppelingen Extra korting op o.a. vloerverwarming, boilers, ketels, isolatie en lokale verwarming! 50% korting op alle DINAK rookgasafvoer

OP ALLE THERMRAD RADIATOREN! per set

192,-

NIEUW

IN ONS ASSORTIMENT

Magnum® Mat infrarood vloerverwarmingsmat 6gi#cgh# -,%*-+ " -,%+%, Dcil^``ZaY db dkZg WZhiVVcYZ iZ\ZakadZg d[ de gZZYh VVc\ZWgVX]iZ V[lZg`kadZg idX] cd\ kadZgkZglVgb^c\ iZ `jccZc ^chiVaaZgZc

50.000 Technische artikelen uit voorraad leverbaar Vakkundig advies en optimale service 24 uurs bestelgemak via wildkamp.nl Meer dan 40 filialen in heel Nederland

BIG FOOT SYSTEMS Vrijstaande draagstructuren voor units, kanalen & technische installaties tot 20 ton op platte daken

KIJK OP WILDKAMP.NL/ WARMINGUP VOOR ALLE ACTIES! Eg^_oZc o^_c ZmXa# 7IL! \ZaY^\ i$b (& YZXZbWZg Zc VaaZZc kddg WZYg^_kZc#

Bestellen tot 20.00 uur, dagelijkse levering van alle producten door heel Nederland!

vraag de catalogus

via 0180 -4635

Met Big Foot Systems plaatst u in 1 verplaatsing een duurzame, niet-penetrerende ondersteuning

én uw centrale, luchtbehandelingskast, VRV/VRF, ventilatiekanalen, piping en/of kabelgoten.

Tijds- en kostenbesparend, eﬃciënt en slim bekeken !

Linum Europe bv Glasblazerstraat 4 • 2984 BL Ridderkerk T: 0180-46 35 88 • F: 0180-46 35 69 M: info-nl@linum.eu • E-SHOP 24/7

www.linum.eu Installatie XL pub245x170.indd 1

8/27/2012 9:37:19 AM

Straatverlichting LED - Dimbaar - Reflectie

Led in straatverlichting wordt de standaard In een aantal woonwijken in Wijk bij Duurstede hebben de oude bolarmaturen in de straatverlichting afgelopen maanden plaats gemaakt voor ongeveer 1000 nieuwe statisch dimbare led-lampen van Philips met bijpassende armaturen. “Led in straatverlichting wordt de standaard.” Tekst Tijdo van der Zee

De nieuwe lampen zijn – net als de oude lampen trouwens – eigendom van CityTec, een dochteronderneming van energiebedrijf Eneco. CityTec verzorgt de straatverlichting in een groot deel van de provincie Utrecht. “Wij verhuren de straatverlichting aan gemeenten, waaronder Wijk bij Duurstede”, zegt Frank Baas, lichtexpert bij CityTec. Baas schat dat de kosten van het project liggen op ongeveer 0,5 miljoen euro. Voor dat geld werden oude tl-lampen vervangen door led, kwamen er nieuwe armaturen en werd een groot deel van de lichtmasten vervangen. CityTec heeft samen met elektronicabedrijf Philips de UrbanStar, of BDS100, ontwikkeld. Die lampen zijn voorzien van 16 leds, die samen 1200 lumen opleveren.

Verstrooiing van het licht De leds geven zogenaamd direct light. Dat wil zeggen dat het licht niet wordt weerkaatst door een spiegel. In de oude armaturen werd het tl-licht wél gereflecteerd. “Maar door die reflectie verlies je lichtsterkte”, aldus Baas. Een potentieel probleem bij led-licht dat niet wordt weerkaatst, is dat het te hard in je ogen kan schijnen. Daar werden in Wijk bij Duurstede twee oplossingen op bedacht. Ten eerste wijzen alle 16 leds in de armaturen net even een andere kant op. Daardoor wordt de suggestie gewekt van verstrooiing van het licht, zoals we gewend zijn van ‘oude’ straatverlichting. Daarnaast is gekozen voor een lampenkamp die niet helder transparant is, maar mat. Ook dat vergroot de verstrooiing van het licht. Maakt het diffuser.

de vroege avond en in de ochtend staat hij op 100 procent. In de nacht gaat hij in vijf minuten tijd naar 66 procent. ’s Nachts is het nou eenmaal minder druk en kan je dus met minder licht toe. En de ogen wennen er aan, je kan dan nog meer dan genoeg zien.” Deze drivers zijn niet op afstand te bedienen en zijn ook niet afzonderlijk te dimmen. “Je kunt je voorstellen dat er momenten zijn waarop je bepaalde plekken extra wil verlichten, of juist minder. Dat gaat hierbij niet”, zegt Baas. “Al gaat het er in de toekomst wel naar toe dat verlichting steeds dynamischer te dimmen is.” Baas geeft een voorbeeld van de brandweer of de politie, die verlichting op afstand op maximaal kunnen zetten op plekken waar ze moeten zijn. “Maar ik vind dat te ver doorslaan. Deze situaties komen nauwelijks voor en het kost veel geld. En zo’n systeem wordt ook erg complex. Na een paar jaar komt geheid de vraag op van ‘hoe zat het ook alweer?’ Als het stuk is, moet je het wel kunnen repareren.”

Testen De lampen in Wijk bij Duurstede zijn niet individueel bemeterd, maar zijn gewoon ingeplugd op het net van Stedin. “Wij maken een berekening van het energieverbruik en geen meting”, aldus Baas. De monteurs van onderhoudsbedrijf Joulz zetten bij een storing ’s middags de verlichting nog wel eens aan, om te testen. “Van burgers krijgen we dan vaak te horen dat zij dat indirect terug zullen zien op hun rekening. Maar dat is dus niet het geval. De gemeente betaalt een vooraf afgesproken prijs.” n

Dimmen op bepaalde tijden De lampen in Wijk bij Duurstede zijn statisch dimbaar. Dat betekent dat de driver is voorgeprogrammeerd om op bepaalde tijden het licht te dimmen. Baas: “In

Installatie XL December 2012

INNOVATIEVE ELEKTROTECHNIEK

Bakker Sliedrecht realiseert turn-key elektrotechnische projecten voor industrie, infra en offshore. Als system integrator adviseren wij over doordachte elektrische aandrijftechniek, hoog- en laagspannings-energietechniek en besturingen voor zowel nieuwbouw installaties als renovatieprojecten. Renewable energy is voor ons geen loze kreet: Bakker Sliedrecht speelt een belangrijke rol bij nationale en internationale (offshore)wind projecten en energiezuinige hybride aandrijvingen met de nieuwste technologieĂŤn. Zo stellen wij kennis en innovatie aan de basis van een succesvolle relatie met onze klanten. Bakker Sliedrecht staat voor topkwaliteit en uitstekende after-sales, wereldwijd, 24 uur per dag, 7 dagen per week.

Bakker Sliedrecht Electro Industrie B.V. Postbus 25 3360 AA Sliedrecht Tel.: (0184) 436666 Bakker Repair B.V. Postbus 212 3360 AE Sliedrecht Tel.: (0184) 410555

www.bakkersliedrecht.com

Energieneutraal PV - Warmtepomp - Balansventilatie - HR-ketel

Hoe bouwen we energieneutraal in 2020? In 2020, dus al over krap zeven jaar, moeten alle nieuwe gebouwen energieneutraal zijn. Ook woningen. Installeren we dan nog HR-ketels? Wordt de warmtepomp de standaard? Is er sprake van grootschalige inzet van zonnepanelen? De visies van vier deskundigen lopen aardig uiteen.

“De meeste woningen hebben nog een traditionele verwarminginstallatie” Harm Valk, senior adviseur bij Nieman Raadgevende Ingenieurs en voorzitter van de normsubcommissie Energieprestatie van Gebouwen (EPG)

“Heel kort door de bocht denk ik dat er niet zo veel verandert aan een woning. Je zult zien dat de meeste woningen nog een traditionele verwarminginstallatie hebben en een goede ventilatie-installatie.” De bouwwijze van een woning ziet Valk niet wezenlijk veranderen. Passiefhuizen met een hoge isolatiewaarde (Rc-waardes tot 10) zullen populairder worden, maar er zullen nog veel woningen met minder hoge Rcwaardes verrijzen, omdat een gecertificeerd passiefhuis toch wel zware eisen stelt aan het bouwproces.”

Van Bergen, niet grootschalig oprukken, hoewel het aandeel niet-gasverwarming wel zal stijgen. “In de

praktijk kan de warmtepomp met moeite concurreren met goede gasketels. Er komt pas een doorbraak als

“Eén ding zal wel opvallen aan de woning. De grootste verandering is dat ze standaard voorzien zijn van pv-panelen. Het zijn geen panelen die los op het dak worden geschroefd, maar ze worden geïntegreerd in het dak, of gevel of ergens apart. Dat is de eenvoudigste stap om te komen tot gebouwgebonden energieneutraliteit.” Minder zichtbaar, maar wel een feit is drielaagsbeglazing. “Triple glas gaan we veel eerder algemeen zien dan Rc-waardes van ver boven de 5. De doorbraak staat echt voor de deur.” De warmtebehoefte in de woning van 2020 is wel een stukje lager. Maar dat betekent niet dat er een revolutie komt, verwacht Valk. “Het is nog een beetje koffiedik kijken maar ik denk dat er een markt blijft voor gasopwekking. Je krijgt wel slimmere ad-ons om extra energie uit rookgassen of ventilatielucht te halen.” De warmtepomp ziet Valk, in tegenstelling tot Isso-man

Harm Valk

Installatie XL December 2012

De snelste legionella spoeling Heeft u legionella onder controle? Wij hebben de oplossing!

start

Wist u dat de Ceraplus mini-thermostaat:

klaar

Introductie actie

• standaard voorzien is van zeer gebruiksvriendelijke legionella spoeling! • het legionella spoelen zeer snel gaat met behulp van de bijgeleverde rode multi tool! • na de legionella spoeling direct gebruiksklaar is. Opnieuw instellen is dus niet nodig! • eenvoudig te monteren is op hoekstopkranen! • gemonteerd wordt met de beschikbare aansluitset!

Win nu 1 van de 10 mini-thermostaten

De mini-thermostaten zijn leverbaar via de groothandel, echter u kunt de bestelling ook direct bij ons plaatsen en wij zorgen voor de afhandeling via de groothandel.

Ja, ik bestel: stuks van de actie set a BE € 178,40 bestaande uit: Ceraplus mini-thermostaat A5776AA (BE € 149,80) en verbindingsstuk A5777AA (BE € 28,60) en maak kans op een van de 10 gratis actie sets. Levering via groothandel:

plaats:

Actie is gelding t/m december 2012. Prijzen zijn bruto exclusief BTW. Niet bindend prijsadvies.

Ja, ik wil graag een bezoek van de accountmanager in mijn regio. Bedrijf : t.a.v. mevrouw/meneer : Adres : Postcode + plaats : Tel :

Mobiel :

Handtekening:

Fax : E-mail : IXL

Website :

Faxnummer: 077 - 354 21 86 Ideal Standard Nederland bv. - L.J. Costerstraat 30 - 5916PS Venlo - www. Idealstandard.nl

ENERGIENEUTRAAL

het rendement verdubbelt. Op laboratoriumschaal zijn er wat proeven die leiden tot andere principes. De warmtepomp zal echt een slag moeten maken naar een hogere COP. Ik kan best een warmtepomp met een COP van 6 kopen, maar dan doet hij in de praktijk 3,5. De bodemlussen en afgifte moet je op elkaar afstemmen en inregelen en monitoren. Daar is nog een wereld te winnen en als je die wint neemt ook het marktaandeel toe.” Ook de ventilatie van woningen ondergaat geen ingrijpende verandering. Gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning wordt geen verplichting. Er blijft een markt voor natuurlijke toevoer via roosters. “Er zal een behoorlijke markt blijven voor mensen die zeggen dat er maar één manier is waarop ze verse lucht willen zien binnenkomen en dat is als die rechtstreeks van buiten komt.” Wel worden roosters slimmer door sensorsturing. “Een systeem met alleen een rooster in de gevel en tijdschakelaar, dat nu veel

verkocht wordt, zal het niet redden.” Probleem is wel dat in een zwaarder geïsoleerde woning met triple glas de koude buitenlucht al snel comfortproblemen

“Nadeel van waterbuffers zijn warmteverliezen naar de omgeving” oplevert. “Ik weet zeker dat leveranciers van toevoersystemen daar oplossingen voor gaan bedenken.” Daarnaast voorziet Valk de komst van een aanvullende bouwkundige voorziening: zomernachtventilatie. “We kunnen met natuurlijke spuitoevoer heel goed woningen koelen met avondlucht waardoor we voorkomen dat we moeten gaan koelen met airco’s.” Luiken in gevels en een grote opening in het dak zorgen in zomernachten voor goede spuiventilatie. Dat

dak moet bij regen vanzelf sluiten. “De installateur zal daar wat van merken want het zal elektrisch aangestuurd moeten worden.” Tot slot het punt van meer kennis bij installateurs. Dat is hard nodig. “Ik ga ervan uit dat ze deze tijd, ze hebben allemaal iets minder te doen, gaan benutten om het kennisniveau op te schalen.” Blijft de installateur haperende duurzame systemen aanleggen, zoals nu veelvuldig gebeurt, dan krijgt hij wellicht te maken met schadeclaims. “Een trend is dat er veel meer afgerekend gaat worden op de performance die je levert. De overheid trekt zich terug, je krijgt een grotere mate van vrijheid, maar het levert ook op dat je je als marktpartij beter moet realiseren wat je aan de eindgebruiker gaat aanbieden. Partijen zullen hun proces beter bewaken om te voorkomen dat ze op het einde op de koffie komen. Consumenten zullen het niet meer accepteren dat ze een woning kopen die energiezuinig zou zijn, maar waar ze toch een hoge energierekening krijgen gepresenteerd.”

“Warmtepomp kan zich ontwikkelen tot de standaard” Directeur Rob van Bergen van installatiekennisinstituut Isso

De woning van 2020. “Ik kom tot de conclusie dat we al heel veel techniek in huis hebben. In de praktijk zie je al dat er huizen gebouwd worden met een warmteweerstand van 10 of hoger.” Volgens Van Bergen wordt het zogenoemde passiefhuis in 2020 de norm. “Het passiefhuis is opgezet volgens de regels van de trias energetica met goede schil en beglazing om de warmtevraag zoveel mogelijk te beperken. Een ander punt waar je veel energievraag hebt is de ventilatie. En daar hebben we balansventilatiesystemen voor waarbij je nog maar tien procent energieverliezen door ventilatie hebt.” De kleine warmtebehoefte wordt in de visie van de Isso-man ingevuld met een warmtepomp met bodemwisselaar. “Dat kan zich ontwikkelen tot de standaard voor een dergelijke woning. Je blijft met één probleem zitten en dat is de warmtapwatervoorziening. Daar heb je 60 graden voor nodig en daar zal nog een slimme oplossing voor gemaakt moeten worden. Met een zonneboiler kun je dat al deels invullen en je ziet dat er warmtepompen ontwikkeld worden die een hogere afgiftetemperatuur hebben.” Andere visionaire technieken zoals de cv-ketel met brandstofcel die ook elektra opwekt, ziet Van Bergen in 2020 nog niet marktrijp. “Een waterstofinfrastructuur komt er aan, autofabrikanten zijn daar al mee bezig, maar dat is zeker nog wel de langere termijn.” In 2020 moet een gebouw op jaarbasis energieneutraal zijn. “Door de vraagbeperking vanuit de trias energetica wordt het steeds gemakkelijker om in je eigen opwekking te voorzien door een aantal zon-

nepanelen te plaatsen. Dat is een strategie die veel gebruikt wordt.” Ook warmwateropslag in buffers zal oprukken. “Ik las laatst een verhaal over iemand die een slim vat heeft gemaakt dat je in de kruipruimte kwijt kunt.” Meer slimmere installaties die toch samen moeten werken vereist wel een hoger denkniveau van w-installateurs. En dat is wel een punt van zorg van Isso. “Het blijkt telkens weer dat het succesvol toepassen van technieken valt of staat met de kennis. Een warmtepomp ophangen en weglopen, daar ga je niet succesvol mee worden. Hij moet ze kunnen engineeren en dat is een stuk complexer. Jarenlang konden bedrijven conservatief denken, eigenlijk is het

“ Het succesvol toepassen van technieken valt of staat met kennis” verwarmingsysteem niet zo erg veranderd. En nu gaat het ineens erg hard en merk je dat er een kennisachterstand is. “Met een door Europa ondersteund studieprogramma (Build Up Skills NL) zijn wij nu, samen met Otib en alle relevante organisaties, bezig de voor energieneutraal bouwen noodzakelijke trainingen en opleidingen in kaart te brengen. Isso gaat de roadmap ontwikkelen om in deze opleidingsbehoefte te voorzien.

Rob van Bergen

Installatie XL December 2012

Ne f it houdt Nederland war m

Nefit TrendLine

De nieuwe trend in compacte kwaliteitsketels

Ontdek de voordelen Compacte High Speed warmtewisselaar: verrassend veel vermogen Low Energy pomp met A-label: bespaart tot wel â&#x201A;Ź 800,- aan energie Handige service-indicator: bespaart u tijd Kijk voor andere voordelen op nefit.nl/professioneel. Of vraag uw groothandel.

ENERGIENEUTRAAL

“We verbranden een hoogwaardige grondstof naar een laagtemperatuur” Peter Luscuere, hoogleraar ‘installaties’ TU Delft

Een energieneutraal huis, dat op jaarbasis net zoveel energie opwekt als het verbruikt, is dat haalbaar? “Op zich is dat zonder meer haalbaar en er zijn mogelijkheden om dat nog wat te verruimen. Ik ben zelf voorstander van een overschot aan energie op jaarbasis. Ook de energie in de stenen en beton moet

“De warmtepomp kan met moeite concurreren met goede gasketels” je terugverdienen. En dan heeft het gebouw in feite een positieve footprint. De milieubelasting van de totale woning compenseren met een overschot aan energie. Dan krijg je in wezen een heel andere kijk op de situatie.” Of dat al in 2020 lukt, waagt Luscuere te betwijfelen. “2020 is arbitrair maar het is niet onmogelijk.” Om die energieneutraliteit verder vorm te geven pleit Luscuere voor een verbod voor het gebruik van aardgas in HR-ketels. “Als we energieneutraal zijn met een

HR-ketel dan bedank ik daarvoor want dat is absolute waanzin.” Als voorbeeld noemt hij Denemarken, waar met ingang van 2013 het installeren van verbrandingsketels – op olie of aardgas- voor uitsluitend laagtemperatuurverwarming verboden is. “We zijn in Nederland apetrots op ons aardgas en de HR-ketel maar het is te gek voor woorden wat we doen. We verbranden een hoogwaardige grondstof naar een laagtemperatuur, dat is het degenereren van aardgas op een verschrikkelijke manier.” Het hoogwaardige aardgas kan in de visie van Luscuere beter dienen als grondstof voor bijvoorbeeld kunstmest. “Of andere interessante dingen.” Denemarken zet voor de komende jaren grootschalig in op warmtekrachtkoppeling met grote aardgasgeneratoren waarbij elektra en warmte vrijkomt. Niet met de individuele HRe-ketel, maar op wijkniveau, weet Luscuere. Daarnaast ziet hij een rol weggelegd voor warmtepompen. “Noch met warmtepompen, noch met grootschalige WKK, bereik je energieneutraliteit. Dat moet je compenseren met pv. En waarom niet grootschalige pv-installaties, bijvoorbeeld op wijkniveau?”

Peter Luscuere

“Ik denk aan thermochemische opslag in zouten” Lucienne Krosse, TNO businessline manager ‘energie gebouwde omgeving’

“Energieneutraal is nu ook bereikbaar maar in 2020 - dat is al over 8 jaar - moeten problemen waar je nu tegen aanloopt zijn opgelost. Voor warmte-koudeopslag moet de bodem geschikt zijn. En het moet ook mogen en dat is lang niet altijd het geval. In 2020 moeten we daarom een compacte manier van warmteopslag bovengronds hebben.” Met de warmteopslag is het mogelijk om zonnewarmte ’s zomers in te zetten voor ruimteverwarming. Niet met water maar met

“Als we energieneutraal zijn met een HR-ketel dan bedank ik daarvoor” andere techniek. “Het nadeel van waterbuffers is dat je warmteverliezen naar de omgeving hebt. Ik denk

daarom aan thermochemische opslag in zouten, of andere technieken waarin je zonder verliezen warmte oneindig lang kunt opslaan. Het is een vrij simpel chemisch proces. Waterdamp laat je reageren met zout en daarbij ontstaat warmte. In de zomer voer je warmte toe en dan gaat de waterdamp van het zout af.” Het restproduct van dit chemisch proces is zout, dat nu kan worden opgeslagen voor de winter. Hoe groot zo’n zoutbuffer moet zijn, hangt af van de warmtevraag van woningen in de winter. Krosse verwacht dat in 2020 de eerste toestellen op de markt zullen komen. “Het is nog steeds behoorlijk ambitieus, maar ik zie wel dat er internationaal steeds meer aandacht voor is en dat helpt.” Warmtepompen zullen eveneens een opmars maken maar ook de gasketel blijft nog wel in beeld. “Als er een gasnet ligt is het vaak de goedkoopste oplossing, maar energieneutraal wordt wel een stukje lastiger.”

Daarnaast wordt ventilatie een steeds belangrijker hoofdstuk in nieuwbouw. “Als je goed isoleert, wordt luchtverversing ontzettend belangrijk. Dat moet efficiënt, goed gestuurd en vrijwel geruisloos. In een goedgeïsoleerd huis hoor je een klein geluid van de ventilatie beter.” Volgens Krosse is de ventilatieindustrie hard bezig om producten te vernieuwen. Ze verwacht niet één stroming, zoals alleen maar gebalanceerde ventilatiesystemen. “WTW is belangrijk en blijft belangrijk.” Het kennisniveau van de installateur moet omhoog, vindt ook Krosse, maar de installatiefouten zijn niet alleen de installateur toe te rekenen. “Er gaat veel mis in het hele proces. Ik denk dat het een opgave is om zodanige systemen te ontwerpen die vrijwel foutloos geïnstalleerd kunnen worden. Ook het kennisniveau moet naar een hoger plan. Apparaten worden ingewikkelder, bevatten meer ict en er zijn meerdere varianten. Continu opleiden blijft gewoon nodig. Nu en in 2020 ook nog.” n

Installatie XL December 2012

Schoolgebouw THEMA: Riolering / pompen Reukslot --Aansluiting Ventilatie Verlichting - Capaciteitsverhoging Klimaat - Norm

Hoog iPod gehalte Een groen gebouw bij beurs Smart Homes voor de groen-school Grote televisieschermen, luxe bedieningsmateriaal, prachtige audiosystemen, ipods, ipads… Wie de beurs Domotica en slim wonen van Smart Homes bezoekt met het idee dat domotica alleen nuttig is voor de zorg, In Twello wordt hard gewerkt aan een nieuw schoolgebouw voor het Agrarisch Opleidingscentrum, zal z’n beeld direct bijstellen. in de regio beter bekend als de ‘groen-school’. Uitgangspunt bij de bouw was duurzaamheid, een Tekst Ferdinand Pronk Beeld Ruud Slootbeek

veilig en gezond binnenklimaat, een laag energieverbruik en een groene uitstraling. De nieuwe school oogt ruim, licht en modern. “Het wordt heel prettig leren hier.” Tekst Marion de Graaff

Installatie XL December 2012

Schoolgebouw De nieuwe school heeft een totale oppervlakte van bijna 10.000 m², inclusief fietskelder, kas en twee atria. Het gebouw is ontworpen door SP Architecten uit Waddinxveen, en het installatieontwerp is van Huygen Installatie Adviseurs, vestiging Zwolle. Vanuit het AOC is een stuurgroep betrokken bij de bouw. Cofely Zuid Nederland regio Oost plaatst alle gebouwgebonden werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties, zoals hemelwaterafvoer, sanitair, verwarming, luchtbehandeling, meet- & regelinstallatie, warmteen koudeopslag (WKO), verlichting, (kracht) wandcontactdozen, toegangscontrole, lestijdensignalering, brandbestrijding en beveiliging.

Honderd ruimtes “Het is een schoolgebouw met zo’n honderd ruimtes; kantoren, lokalen en praktijkruimtes” vertelt Rienk de Langen, projectmanager bij Cofely Zuid Nederland regio Oost. “Op een AOC (Agrarisch Opleidings Centrum) wordt gewerkt met planten en dieren. De leerlingen koken, hebben techniek, drama, gym. Al die vakken stellen speciale eisen aan de ruimte. Zo is er een dierenverblijf, er zijn kassen, een professionele keuken en noem maar op. De opdracht die Huygen Installatie Adviseurs van SP Architecten meekreeg, was om verschillende doelstellingen te verenigen: duurzaamheid, een laag energieverbruik en-, een veilig en gezond leer- en werk klimaat.” Een wens van de architect was om de plafonds in de kantoren en lokalen zo hoog mogelijk aan te brengen, om een ruimtelijk gevoel te creëren. “Het was

“Het wordt nog een uitdaging om het omkeersysteem straks ingeregeld te krijgen” een hele uitdaging om alle technische voorzieningen weg te werken”, zegt Johan Bleumink, uitvoerder werktuigbouwkunde bij Cofely. “Op veel plekken is de beschikbare ruimte boven het plafond minder dan 34 centimeter. Een conventionele installatie met toevoeren afzuigkanalen had hier niet gepast. We hebben ervoor gekozen om vanuit de lokalen/kantoren over te stromen via de gangen naar de atria en af te zuigen in de atria. Ook een uitdaging was dat er voor de ventilatie een omschakelingssysteem moest worden aangebracht, en deze in zijn geheel boven het verlaagde plafond van de eerste verdieping weg te werken. In het ontwerp was het omkeersysteem op het dak gepositioneerd, maar we hebben deze naar wens van de opdrachtgever in het verlaagde plafond aangebracht om ervoor te zorgen dat er niet te veel kanalen over het dak zou worden geïnstalleerd, ook vanwege vergunningen. Op een aantal punten hebben we de systeemplafonds een fractie laten zakken, waardoor de benodigde ruimte ontstond.”

Energiezuinig Om de school op duurzame wijze van energie te

voorzien, is een WKO-systeem geïnstalleerd met een vloerverwarmingssysteem met lage temperaturen. Rienk de Langen: “Om een eventuele storing in het WKO-systeem op te vangen, zijn vier wandketels aangebracht als back up. Vloerverwarming is een traag

werkend systeem waarbij er weinig temperatuurverschil is tussen de dagen de nacht- & temperatuur.” Ralf van Wessel, chef monteur elektrotechniek bij Cofely: “De verlichting in de lokalen zijn pendelarmaturen Ze hangen iets onder het plafond om voldoende

Installatie XL December 2012

WARMING UP WEKEN BIJ WILDKAMP!

En vele andere acties zoals:

% NU INTRODUCTIEKORTING

OP ALLE THERMRAD RADIATOREN! per set

192,-

NIEUW

IN ONS ASSORTIMENT

Magnum® Mat infrarood vloerverwarmingsmat 6gi#cgh# -,%*-+ " -,%+%, Dcil^``ZaY db dkZg WZhiVVcYZ iZ\ZakadZg d[ de gZZYh VVc\ZWgVX]iZ V[lZg`kadZg idX] cd\ kadZgkZglVgb^c\ iZ `jccZc ^chiVaaZgZc

50.000 Technische artikelen uit voorraad leverbaar Vakkundig advies en optimale service 24 uurs bestelgemak via wildkamp.nl Meer dan 40 filialen in heel Nederland

BIG FOOT SYSTEMS Vrijstaande draagstructuren voor units, kanalen & technische installaties tot 20 ton op platte daken

KIJK OP WILDKAMP.NL/ WARMINGUP VOOR ALLE ACTIES! Eg^_oZc o^_c ZmXa# 7IL! \ZaY^\ i$b (& YZXZbWZg Zc VaaZZc kddg WZYg^_kZc#

Bestellen tot 20.00 uur, dagelijkse levering van alle producten door heel Nederland!

vraag de catalogus

via 0180 -4635

Met Big Foot Systems plaatst u in 1 verplaatsing een duurzame, niet-penetrerende ondersteuning

én uw centrale, luchtbehandelingskast, VRV/VRF, ventilatiekanalen, piping en/of kabelgoten.

Tijds- en kostenbesparend, eﬃciënt en slim bekeken !

Linum Europe bv Glasblazerstraat 4 • 2984 BL Ridderkerk T: 0180-46 35 88 • F: 0180-46 35 69 M: info-nl@linum.eu • E-SHOP 24/7

www.linum.eu Installatie XL pub245x170.indd 1

8/27/2012 9:37:19 AM

Schoolgebouw ruimte boven het verlaagde plafond te creëren voor de luchtkanalen. Alle leslokalen zijn voorzien van aanwezigheidsmelders en op de eerste verdieping van daglichtregelingen. De aanwezigheidsmelders maken het mogelijk dat de hoogfrequente verlichting wordt uitgeschakeld als er niemand meer aanwezig is. Bij het geven van een uitleg of een presentatie op het smart-bord kan de docent de verlichting handmatig tijdelijk uitschakelen. De daglichtregeling zorgt, bij voldoende natuurlijk daglicht, dat een deel van de verlichting automatisch wordt teruggedimd. In elk lokaal is hiervoor de benodigde bekabeling aangelegd, de hardware (pc of laptop) hoeft dan alleen nog maar te worden aangesloten. Het schakelen van de gangverlichting en het melden van storingen gebeurt centraal bij de conciërgeruimte op een bedienpaneel middels KNX. Voor de meet- en regeltechnische onderdelen in het schoolgebouw is een gebouwbeheersysteem van Priva toegepast.”

Frisse Scholen, klasse B Geert Klarenbeek, projectleider werktuigbouw bij Cofely: “In het kader van het Frisse Scholen-project wordt het CO2-gehalte in de lokalen voortdurend gemeten. De sensoren staan in directe verbinding met kleppen in de luchtkanalen boven het plafond. Komt het CO2-gehalte boven een bepaald niveau, dan wordt er meer frisse lucht in het lokaal ingeblazen. De ambitie was om het gebouw te laten voldoen aan het programma van eisen klasse B van Frisse Scholen. Die

norm wordt gehaald. Bijzonder aan de klimaatinstallatie is dat er een omschakelingssysteem in zit. Het gebouw bestaat uit een reeks van zes blokken. De blokken 1, 2, 3 zijn met elkaar verbonden door twee atria. In zo’n atrium hoopt zich met name in het vooren naseizoen en de zomer warme lucht op. De opgewarmde lucht in vooren naseizoen wordt opnieuw benut om de school te verwarmen. Adviesbureau Huygen heeft hiervoor een uniek omkeersysteem ontwikkeld met kleppen in de luchtkanalen. Om verse lucht in de lokalen en kantoren te brengen wordt met behulp van luchtbehandelingskasten en toevoerkanalen de lucht het gebouw in getransporteerd. De lucht wordt met overstroomroosters in de wanden via de gangen en atria afgevoerd. Op het moment (met name in het vooren naseizoen) dat er in de atria warme lucht ontstaat, schakelt de installatie om door kleppen openen dicht te zetten, dus de opgewarmde lucht wordt vanuit de atria via de gangen in de lokalen en kantoren verplaatst. Dit omschakelprincipe is behoorlijk baanbrekend. Het wordt nog wel een uitdaging om dat systeem straks ingeregeld te krijgen, maar dat doen we in samenspraak met de adviseur van Huygen die daar een klimaatmodel voor heeft ontwikkeld.”

Eb en vloed De kassen komen tegen het nieuwe gebouw aan te liggen. Voor het aanleggen van de verwarming en beregening is een gespecialiseerde installateur in

de arm genomen. “Er wordt gebruik gemaakt van stralingspanelen,” legt Johan Bleumink uit, “en er is een eb en vloed-systeem in verband met de begieting. Regenwater wordt vanaf het gebouw opgevangen, gebufferd en op aanvraag naar de kassen gepompt. We hebben daarvoor een opvangtank van 10.000 liter in de grond aangebracht.”

Planten en grassprietjes Er is veel aandacht voor de sfeer en aankleding van de school. Een deel van de binnenwanden worden voorzien van verticale beplanting, dit versterkt de imago ‘groen-school’, letterlijk en figuurlijk. Er komen ook muren met prints van grassprietjes. In de atria worden binnen- en buitenvijvers aangebracht. Er wordt glas gebruikt voor binnentreding van daglicht. In de aula zorgen groen-getinte ramen voor een warm zacht licht. Zowel bij de buiten- als binnenwanden is FSC verduurzaamd Fraké-hout toegepast. “Dit schept een aangename sfeer waarin het straks prettig leren is”, besluit Rienk de Langen. De nieuwe school komt op exact dezelfde plaats als het oude gebouw. Het onderwijs vindt op dit moment plaats in noodlokalen op een steenworp van de bouwlocatie. Voor praktijk- en gymlessen fietsen de leerlingen naar andere locaties in Twello. Zij zullen heel blij zijn als straks alles in één gebouw geconcentreerd is. Begin december wordt het gebouw opgeleverd, zodat de school na de kerstvakantie in gebruik kan worden genomen. n

Breijer. Partner in elk installatieproject

Breijer Techniek is al meer dan zestig jaar partner in elk installatieproject. Onze bedrijven verrichten alle mogelijke elektrotechnische en werktuigbouwkundige installatiewerkzaamheden. Daarnaast zijn wij ook specialist op het gebied van ventilatietechniek, loodgieterswerk en legionellapreventie. Voor alle specialismen die we in huis hebben doen wij ook het onderhoud, het beheer en de reparaties. Kijk voor meer informatie op www.breijer.nl of bel ons op (010) 297 65 00. Wij zijn u graag van dienst.

De juiste mensen op de juiste plek

Econext Chimney cover: eenvoudig, snel en veilig Een totaaloplossing met een dubbele trekvaste verbinding bestaande uit een grespotkap, een flexibele rookgasafvoerpijp, een muuraansluitplaat en dat alles in één systeem: dat zijn de innovatieve en tot nu toe in Nederland unieke aspecten van de Econext Chimney Cover-oplossing van Cox Geelen uit Eijsden. Een systeem dat in nauwe samenwerking met de installateur is ontwikkeld. Hesi Installatietechniek heeft de oplossing inmiddels meerdere malen beproefd. De samenwerking tussen Hesi Installatietechniek en Cox Geelen is niet nieuw. “Als wij in het veld problemen tegenkomen met een product of als we behoefte hebben aan een bepaald product, heb ik één vertrouwd adres”, zegt Ben Simons, directeur Hesi. Cox Geelen op zijn beurt profiteert van de terugkoppeling uit de praktijk. “Als we iets ontwikkelen, doen we dat graag samen met de installateurs”, verklaart commercieel directeur Guido van Oijen. “Onze engineers werken momenteel aan enkele producten die binnen nu en een jaar op de markt geïntroduceerd worden. Zo komen we tot concepten waar monteurs in hun dagelijks werk behoefte aan hebben.” Het gemeenschappelijke doel bij de samenwerking is te komen tot een duurzaam, veilig, snel en eenvoudig te monteren systeem. “Innovatie is mooi, maar het begint bij veiligheid. Rookgassen die uit de verwarmingsketel komen, wil je niet in je huis hebben”, zegt Van Oijen. Simons vult aan: “Als installateur moet je ervan uit kunnen gaan dat het rookgasafvoersysteem ook echt dicht is. Dus zoek je een partner die dat nastreeft.”

Ideale renovatieoplossing Ook bij de Econext werd vanuit het gezichtspunt van de installateur gekeken naar het product: wat is efficiënt, wat is veilig en makkelijk? Dit resulteerde in een unieke totaaloplossing voor het renoveren van de rookgasafvoer: een kap, een flexibele kunststof pijp en muurplaten in één systeem. “Als enige in Nederland bieden we met het Econext-systeem een dubbele trekvaste verbinding. De flexibele kunststof rookgaspijp is de ideale oplossing voor de installateur.” Simons beaamt het gebruiksgemak. “Als je het systeem installeert, is het in elkaar klikken van de producten zo eenvoudig dat je het niet verkeerd kunt doen. Zo vermijd je uitvoeringsfouten.”

concentrisch systeem het rookgas in de concentrisch systeem het rookgas in de buitenpijp terecht en wordt het vervolgens naar de ketel gezogen. Door een te hoge concentratie rookgas in de toegevoerde lucht zal de cv-ketel afslaan. Overigens is dit ook eenvoudig door de installateur te meten in de luchttoevoer”, stelt Van Oijen. Bij een gesloten systeem is de rookgaspijp dus volledig luchtomspoeld en beschermd en de verbrandingslucht wordt door middel van de geventileerde schacht aangevoerd. Dit is de meest veilige aansluiting.

Het monteren van de aansluitplaat is een fluitje van een cent. De Econext maakt het mogelijk om het bestaande rookgaskanaal te hergebruiken.

De Econext is bedoeld voor HR cv-ketels, waarbij de rookgastemperatuur niet hoger is dan 120°C. De installatie is een fluitje van een cent, volgens beide directeuren. Om ervoor te zorgen dat de kunststof pijp niet tegen de schoorsteenwand aankomt, worden om de twee meter afstandhouders op de pijp aangebracht. Vervolgens kan de installateur de flexibele pijp eenvoudig door de schoorsteen naar beneden trekken. “Het enige gereedschap dat je nodig hebt op het dak, is een mesje en een kruiskopschroevendraaier. Heel prettig om geen zwaar gereedschap of bewerkelijk materiaal mee het dak op te hoeven nemen”, aldus Simons.

Dat de Econext Chimney Cover juist nu ontwikkeld is, heeft ook te maken met de enorme renovatiegolf. Van Oijen: “Er worden elk jaar circa 440.000 HR-ketels verkocht in Nederland, waarvan 90 procent voor de vervangingsmarkt. Daar ligt dus markt voor ons. In de jaren ’60 en ’70 hadden huizen vaak schoorstenen met grespotten waar gaskachels op aangesloten werden. Die worden bij renovatie nu vaak van het dak gehaald, maar dat is met de Econext niet nodig. Dit afvoersysteem maakt het mogelijk om het bestaande rookgaskanaal te hergebruiken en de kap is juist eenvoudig trekvast op de grespot aan te sluiten.” De monteurs van Hesi zijn zonder uitzondering lovend over de Econext. “Omdat ze er snel en makkelijk mee uit de voeten kunnen. De metalen pijpen van vroeger waren zwaarder en gevaarlijker om mee te werken omdat je die moest afzagen en je je makkelijk sneed aan de messcherpe randen. En het ziet er goed afgewerkt uit, je kunt de klant een mooi en vooral veilig eindresultaat bieden.”

Afstandhouders zorgen ervoor dat de pijp niet tegen de schoorsteenwand aankomt.

De Econext Chimney Cover, sinds maart 2012 op de markt, is een typisch voorbeeld van zo’n ontworpen systeem. Het ecoaspect zit in onder meer in het gebruik van een kunststof pijp in plaats van een metalen pijp. “Kunststof pijpen kun je fabriceren met een zesde van de temperatuur die nodig is voor de productie van metalen pijpen. Daarbij komt dat de pijpen zijn vervaardigd van polypropyleen en 100 procent recyclebaar zijn”, aldus Van Oijen.

De kap van de Econext is eenvoudig trekvast op de grespot aan te sluiten.

Mooi eindresultaat De muuraansluitplaat met concentrische aansluiting is eveneens een enorme plus vanwege de veiligheid. “Mocht het ooit misgaan, dan komt bij zo´n gesloten

Een kruiskopschroevendraaier en een mesje volstaan als gereedschap.

XL Nieuws

Aanschaf zonnepanelen werkt aanstekelijk Mensen zijn eerder geneigd pv-panelen aan te schaffen als de buren al voor zonnestroom gekozen hebben. Dit concluderen wetenschappers aan de Yale University en de New York University. De wetenschappers onderzochten de toename in de installaties van zonnepanelen in de Amerikaanse staat Californië. “Als een buurman zonnepanelen installeert en duidelijk laat merken dat hij blij is met de gerealiseerde besparingen, zullen meer gezinnen beslissen om pv-panelen te installeren”, zeggen de onderzoekers. Wanneer in een buurt de installatie van zonnepanelen met 10 procent toeneemt, zou volgens het onderzoek de kans dat de buren ook voor zonnecellen gaan met 54 procent stijgen.

Nog meer pv-panelen De onderzoekers merken op dat de resultaten belangrijke implicaties hebben voor marketeers die consumenten proberen te stimuleren om zonnecellen te plaatsen. “De resultaten geven aan dat de marketing voor de installatie van zonnepanelen zich mogelijk extra kan toespitsen op gebieden waar al relatief veel zonnepanelen zijn. Op die manier kan de verspreiding van de pv-techniek met een relatief beperkte inspanning worden gerealiseerd”, aldus een van de onderzoekers.

Smit Installatietechniek op haar website: “Het kon natuurlijk niet uitblijven: voor onze eigen stroomvoorziening hebben we een systeem met 14 panelen in werking gesteld. In onze winkel/showroom hangt de inverter, een SB 2500.”

Installatie XL December 2012

EASY CONTROL MET HET LEGRAND ENERGY MANAGEMENT NETWORK AAN 70 W

AAN 70 W

UIT AAN Stand-by 0 W 3W

AAN 60 W

13 W

ZO EENVOUDIG KAN ENERGIE BESPAREN ZIJN!

Een nieuw draadloos netwerk voor het monitoren en schakelen van alle verlichting en apparatuur. Met de opbouwen inbouwmodules bepaalt u wat in het netwerk wordt opgenomen. Met de dongel en software kunt u vanaf een werkplek alle apparaten naar gelang uw wensen schakelen, groeperen ĂŠn hun energieverbruik monitoren en beheren. En wilt u het netwerk uitbreiden met nog meer modules of sensoren? Ook dat kan heel eenvoudig, draadloos en flexibel. Met het Legrand Energy Management Network bespaart u al gauw 20 tot 30% op de energiekosten. Wilt u weten hoe het werkt? Bekijk de animatie door de QR-code te scannen of ga naar www.legrandenergymanager.nl. Ook dit is Legrand!

THE GLOBAL SPECIALIST IN ELECTRICAL AND DIGITAL BUILDING INFRASTRUCTURES

www.legrandenergymanager.nl

XL Nieuws LED

Led bestaat 50 jaar De Amerikaan Nick Holonyak presenteerde in 1962 de eerste werkende led aan het management van General Electric. Hij was er toen al van overtuigd dat ledverlichting de gloeilamp eens zou verdringen. Het is nu precies vijftig jaar later en we schakelen massaal over op led: van zaklantaarn tot straatverlichting.

Het team bij General Electric samen met uitvinder Nick Holonyak, in 1962, een paar weken nadat zij voor de eerste keer het zichtbaar spectrum van een lichtgevende diode hebben kunnen waarnemen.

opbrengst, werden ze al snel interessant als vervanger voor de gloeilampen in zaklantaarns. Fabrikanten schakelden massaal over op led. Nu is het moeilijk een zaklantaarn te vinden zonder led. Verder is men over de hele wereld massaal bezig met grootschalige vervanging â&#x20AC;&#x201C; de zogenoemde retrofits â&#x20AC;&#x201C; van de straatverlichting. Zo is in Los Angeles het grootste vervangingsproject ter wereld gestart. Daar worden binnen vijf jaar 140.000 conventionele lampen door led vervangen. n

Installatie XL December 2012

v.l.n.r. Ing. N.J. (Nico) Kluwen Ing. J.C. (Johan) Hettinga Ing. J.P. (Pascal) Plaisier Ing. G.A. (Gerdian) Jansen Prof. dr. ir. J.F.G. (Sjef) Cobben Ir. R.J. (Roel) Ritsma

Ooit zes experts ingehuurd voor 895 euro per jaar? Met Kennisbanken van Installatie Journaal weet u alles over Power Quality, NEN 1010, NEN 3140, ATEX, Schakel- en Verdeelinrichtingen en Machineveiligheid. Ze bieden een enorme schat aan praktische en actuele vakkennis. Oorzaken van en oplossingen voor technische problemen. Tijdsbesparende tools. Rekenmodules. Best practices. En lastige vragen kunt u altijd zonder extra kosten voorleggen aan de experts. Een abonnement op Kennisbanken kost u 895 euro per jaar. Dat is weinig geld voor wie de vele voordelen kent. Sneller werken. Lagere kosten. Hogere veiligheid. Duurzamere oplossingen. Meer tevreden klanten. Bel nu (070) 378 03 42 en profiteer van al hun vakkennis.

Kennisbanken. Daarmee haalt u dĂŠ experts in huis.

kennisbanken.nl/e-installatie

Nestor Company N.V.

T. + 32 9 380 40 20

E3-Laan 93

F. + 32 9 380 40 25

9800 DEINZE N.V.

BELGIUM

COMPANY

info@nestorcompany.be S.A.

www.nestorcompany.eu

DIGITALE RECORDERS VOOR ALLE TOEPASSINGEN Gemeenschappelijke technische specificaties DVR ‘s • LINUX besturingssysteem • bediening via muis • remote view via IE of client software • pentaplex: live, opname, playback, backup, externe toegang • dual stream voor remote view via smartphone, tablet of PC Digitale recorders - professional - 2 UNITS • compressie MPEG4 H.264 • max. 8x HDD van 3TB of 7x HDD + 1x DVD-RW • dual stream (CIF) • loop through voor elke camera • 4, 8 of 16 kanalen • 25 frames per seconde / kanaal bij resolutie D1 Digitale recorders - professional - HD-SDI • compressie H.264 / G.711 • max. 8x HDD van 4TB • 4 of 8 kanalen • dual stream (D1) • 25 frames per seconde / kanaal bij resolutie 1080P

Netwerk & hybride recorders • compressie MPEG4 H.264 • max. 2x HDD van 3TB • 4,8 of 16 kanalen analoog • IP: 16 kanalen @D1 / 8 kanalen @720P / 4 kanalen @1080P • 25 frames per seconde / kanaal bij resolutie D1 of 720P

NETWERK SERVERS • • • • •

Linux server 32 kanalen resolutie 1080P, 720P, D1, HD1, CIF, QCIF max. 16x HDD van 3TB bediening via muis remote view via IE of client software

VACATURE - TECHNISCH-COMMERCIELE ACCOUNTMANAGERS (NEDERLAND)

Nestor Company verzorgt met oog voor service en kwaliteit de distributie van deuren poortaandrijvingen, toegangscontrole -, audio- en video intercomsystemen , Security en CCTV. Onze doelgroepen zijn uitsluitend professionelen waaronder hekkenbouwers, schrijnwerkers, installateurs, fabrikanten en beveiligingsfirma’s. In jouw regio neem jij de verantwoordelijkheid over de reeds bestaande klanten en je breidt jouw klantenbestand ijverig uit doormiddel van doelgerichte acquisitie. Door je technische inzicht zorg je voor pasklare oplossingen op maat van de klant. Uiteraard kan je hiervoor rekenen op de ondersteuning door een uiterst gemotiveerd team van binnendienstmedewerkers. Rapporteren doe je aan de verkoopleider. Voor meer informatie verwijzen wij jou alvast naar onze website : www.nestorcompany.be Jouw profiel: Technische opleiding en/of ervaring in ofwel elektromechanica , elektriciteit en/of elektronica. Ervaring in deze sectoren is vanzelfsprekend een belangrijk pluspunt. De ideale kwaliteiten zijn service- en oplossingsgericht denken en een kei in het opbouwen van een duurzame klantenrelaties. Je werkt vooral op het terrein en vanuit je thuiskantoor. CRM-toepassingen zijn jou niet vreemd en je zal Nestor Company ook vertegenwoordigen tijdens onze deelnames aan vakbeurzen in Nederland . Je bent in het bezit van een geldig rijbewijs voor het besturen van een personenwagen. Vereiste opleiding en ervaring: ASO, TSO Mechanica, Electromechanica en/of Elektriciteit , Elektronica met minimumaal 5 jaar werkervaring Wij bieden je: Voltijds contract van onbepaalde duur volgens Nederlands arbeidsrecht in een groeiend en dynamisch bedrijf. Naast een basissalaris kan je rekenen op een motiverende provisie, extralegale voordelen, onkostenvergoeding, telecommunicatie- en informaticamiddelen en een neutrale bedrijfswagen. Bezorg ons vandaag nog jouw C.V.! Per e-mail aan dewachter@nestorcompany.be of per brief NESTOR COMPANY, t.a.v. Dhr. Thierry De Wachter, E3-Laan 93, 9800 DEINZE, België. Je kan ook rechtstreeks contact opnemen met Dhr Thierry De Wachter op het telefoonnummer: +32 9 380 40 20.

Laboratorium PV - Hoog Temperatuur Opslag - Warmtepomp

PV levert elektriciteit, maar ook warm water Met een besparing van 70 tot 80 % op het energieverbruik van koeling en verwarming en een verminderde uitstoot aan CO2 van 65 % ten opzichte van vergelijkbare gebouwen behoort het onlangs officieel opgeleverde NIOO-KNAW gebouw in Wageningen tot een van de meest duurzame utiliteitsgebouwen van ons land. Een impressie van de verschillende toegepaste technieken. Tekst Rijkert Knoppers

Binnenkort komt er tweehonderd vierkante meter aan fotovoltaïsche zonnepanelen (PV) op het dak van het nieuwe gebouw van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) op de campus van de Wageningen Universiteit te liggen. Ogenschijnlijk een niet heel erg bijzondere aangelegenheid, er liggen onder meer al PV-folies op het dak, goed voor een jaarlijkse opbrengst van 2.000 kWh aan elektriciteit, terwijl ook het oppervlak aan zonnepanelen niet erg indrukwekkend is, op het Amsterdamse Muziektheater is immers begin dit jaar een installatie van 1.000 vierkante meter PV-panelen in gebruik genomen, en het nieuwe NS Centraal Station van Rotterdam krijgt op afzienbare termijn maar liefst 10.000 vierkante meter aan zonnepanelen. Niet de omvang van het aantal zonnepanelen is dus opmerkelijk, maar wel het feit dat het om een volkomen nieuw concept van Nederlandse makelij gaat. Het zogeheten SunCycle systeem is een PV-paneel, dat bestaat uit een serie van twee ronddraaiende

schijven. De bovenste schijf bevat fresnellenzen, lenzen die ook bij vuurtorens zijn toegepast, die het zonlicht constant onder een bepaalde hoek op de onderste schijf richten. De onderste schijf heeft twee

“Voor het eerst in Nederland is er een Hoge Temperatuur Opslag gerealiseerd” parabolisch gevormde spiegelende oppervlakken van elk 1.000 vierkante centimeter, die het zonlicht met een factor 750 op twee brandpunten concentreren. In elk brandpunt van de onderste schijf bevindt zich een kleine zonnecel van slechts 1 vierkante centimeter, gemaakt van drie laagjes halfgeleidermateriaal van galliumarsenide (GaAs). Dankzij een koelsysteem blijft de temperatuur van de zonnecel beneden 60 tot

80 graden Celsius. Voor de aandrijving van de twee schijven zorgen kleine elektrische stappenmotoren. De dikte van de totale module bedraagt ongeveer 15 centimeter, daarmee is deze installatie heel goed in te passen in een dakconstructie. ‘De oplevering van de installatie voor het NIOO dak is uitgesteld, we beginnen nu per 1 november met de voorbereiding,’ vertelt Peter Penning, die in samen met Roy Bijl in 2005 Suncycle oprichtte, ‘we hebben enige vertraging gehad bij het produceerbaar maken van de onderdelen.’ Onderhoud hoeft volgens gegevens van SunCycle geen probleem te vormen, net zomin trouwens als bij traditionele zonnepanelen. De verwachting is dat eventuele vervuiling na enkele regenbuien vanzelf van het oppervlak afstroomt vanwege de draaiing van de schijven. Het rendement van de zonnepanelen ligt ongeveer op 20 procent, en dat is hoger dan wat traditionele zonnepanelen te bieden hebben. De opbrengst van de installatie bij NIOO, die een piekvermogen heeft van 40 MW, ligt ongeveer 60 procent

Het SunCycle pvsysteem bestaat uit ronddraaiende schijven. De bovenste schijf bevat fresnellenzen, die het zonlicht constant onder een bepaalde hoek op de onderste schijf richten. De onderste schijf heeft twee parabolisch gevormde spiegelende oppervlakken.

Installatie XL December 2012

Laboratorium

hoger dan bij een PV-systeem van kristallijn silicium zonnepanelen. Bijzonder is ook, dat de installatie niet alleen elektriciteit gaat leveren maar ook warm water. Penning: ‘Het systeem heeft koeling nodig, wat we bereiken door een gesloten koelsysteem. Het opgewarmde koelwater laten we door een boiler stromen, die vervolgens warm water voor bijvoorbeeld de tapwatervoorziening kan leveren.’

dat opgeslagen warmte zonder tussenkomst van een warmtepomp in de winterperiode te gebruiken is.’ Het benodigde warme water komt vanuit restwarmte van het gebouw en vanuit 116 zonnecollectoren met een totaal oppervlak van 478 m2, die bij de meest optimale zonneschijn water van ongeveer 70 graden Celsius produceren. Een mengregeling brengt de temperatuur terug tot maximaal 50 graden waarna het water in de HTO-bron terecht komt.

Voordat het licht op groen stond voor dit project vond er eerst uitvoerig overleg plaats met de provincie Gelderland over de relatief hoge temperatuur van het opgeslagen warme water. ‘Het huidige beleid is dat opslag in de bodem alleen is toegestaan met water van maximaal 25 graden,’ aldus Huisman, ‘Hogere opslagtemperaturen vallen niet onder het beleid van de provincie. Door IF is onderzocht wat de (thermische) effecten zijn bij hogere opslagtemperaturen. Dit

Stroom uit planten Op de bijgebouwen van het NIOO-gebouw is er ook een andere grensverleggende techniek met zonneenergie toegepast, die wat minder in het oog zal springen. Het gaat hierbij om een proefopstelling van een zogenaamde microbiële brandstofcel. Deze techniek maakt gebruik van het feit dat tijdens het groeien van planten bij de wortels organische verbindingen vrijkomen. In de buurt van de wortels groeien bacteriën die deze organische verbindingen afbreken.

“Een normaal toilet verbruikt per keer 6 tot 9 liter water, deze vacuümtoiletten volstaan met 0,5 tot 1 liter”

Voor het eerst in Nederland is er een Hoge Temperatuur Opslag (HTO) gerealiseerd. Het systeem lijkt op een gangbare wko-installatie ((warmte/koude opslag), maar bij deze HTO vindt de opslag van heet water op ongeveer 300-350 meter diepte plaats met een hogere opslagtemperatuur.

Hierbij ontstaan elektronen. Een microbiële brandstofcel kan deze elektronen gebruiken om elektriciteit te produceren, zonder daarbij de plant in de groei hinder ondervindt. Volgens een van de initiatiefnemers, ir. Marjolein Hemel van Plant-e B.V., is de installatie nu een jaar in werking, het is nog niet bekend wanneer de eerste productiecijfers beschikbaar komen. Plant-e B.V. is in 2009 ontstaat als spin-off van Wageningen Universiteit, afgelopen maart kreeg het bedrijf een Pre-Seed Grant van een kwart miljoen euro om de techniek verder te ontwikkelen.

Koude en warmte Ook de aanpak van de levering van warmte bij het NIOO is bijzonder te noemen. Voor het eerst in Nederland is er een Hoge Temperatuur Opslag (HTO) gerealiseerd. Het systeem lijkt op een gangbare wko (warmte/koude opslag) installatie, maar bij deze HTO vindt de opslag van heet water op ongeveer 300 -350 meter diepte plaats met een hogere opslagtemperatuur. De wijze van energieopslag, ontwikkeld door ingenieursbureau DWA en ingenieursbureau IF-Technology, zou tot een energiebesparing op het gebied van warmte van 70 tot 80 procent leiden. ‘Een traditionele wko-installatie slaat water van maximaal 20 tot 25 graden in de bodem op,’ vertelt Arie Huisman, manager installatie-advies van DWA, ‘als je dit water in de wintersituatie wilt inzetten voor de ruimteverwarming is er een warmtepomp benodigd om het water naar een bruikbaar niveau (35-45°C) op te krikken. Het is veel efficiënter om ervoor te zorgen

Vacuümtoiletten worden vaker toegepast, maar NIOO wil een stap verder gaan door uit de fecaliën grondstoffen en voedingsstoffen te halen. Tijdens het vergisten komt biogas vrij, dat te gebruiken is als brandstof. Het resterende afvalwater kan voor verdere zuivering naar een helofytenveld. Op deze manier is aansluiting op de riolering in principe niet noodzakelijk.

Installatie XL December 2012

LABORATORIUM

is door middel van simulatieberekeningen inzichtelijk gemaakt. De resultaten van het onderzoek zijn hebben ertoe geleid dat de provincie toestemming gaf voor de pilot. Er is in dit project bewust gekozen voor een opslagtemperatuur van 50°C. Bij deze temperatuur behoeft er nog geen waterbehandeling plaats te vinden van het grondwater, terwijl bij deze temperatuur ook de zonnecollectoren maximaal te gebruiken zijn.’ Na de aanleg van de HTO-installatie kwam er een tegenvaller aan het licht toen bleek dat het geleverde debiet maar de helft was van het ontwerpdebiet, dat gesteld was op 45 kubieke meter per uur. De waarschijnlijke oorzaak van dit teleurstellende resultaat is dat de bodem op 300 meter diepte minder poreus was dan uit de tijdens het boren genomen monsters verwacht was. Toch komt hierdoor de opbrengsten aan warm water niet onmiddellijk in gevaar, doordat bij de boring van de put een zekere overcapaciteit in acht was genomen, zal het debiet naar verwachting toch voldoende blijken om te voldoen aan de warmtevraag. Naast deze HTO is het gebouw ook uitgerust met een gewone wko die voornamelijk voorziet in de koudelevering, beide installaties zullen waarschijnlijk op termijn, zodra de bronnen optimaal werken, voldoende warmte en koude leveren voor de totale behoefte van het gebouw. ‘De gewone wko in combinatie met een warmtepomp dient als aanvulling op de HTO, en zal ongeveer de helft van de warmtevraag gaan leveren.’ vertelt Jeroen van Schaijk, projectleider van Burgers Ergon, het bedrijf dat verantwoordelijk was voor de uitvoering van alle werktuigkundige installaties, ‘bij deze installatie is overigens wel een warmtepomp toegepast, om de volledige winterperiode te kunnen voorzien in de warmtelevering. In de eerste jaren moet het laden van de HTO ook nog plaats vinden, tijdens deze periode zal de warmtepomp ook meer draaiuren hebben. Daarnaast functioneert de warmtepomp ook voor het injecteren van koude in de bodem ten behoeve van de koeling in de zomerperiode.’

Cradle-to-cradle Het nieuwe laboratorium in Wageningen is zoveel mogelijk volgens de cradle-to-cradle filosofie ontworpen. Dat betekent dat niet alleen het minimaliseren van de milieubelasting voorop staat, het uitgangspunt gaat een stap verder door als doelstelling te hanteren dat gebouw een positieve bijdrage moet leveren aan de omgeving. Een voorbeeld hiervan betreft de vacuümtoiletten. ‘Deze toiletten zijn in principe al eerder binnen de gebouwde omgeving toegepast,’ verduidelijkt Van Schaijk, ‘nieuw is dat NIOO ook op dit gebied net een stap verder wil gaan, door uit de fecaliën grondstoffen en voedingsstoffen te halen. Om dit mogelijk te maken moet je ervoor zorgen dat de fecaliën zo min mogelijk verdund raken, wat je bereikt door zo min mogelijk spoelwater toe te passen. Een normaal toilet verbruikt bij het doorspoelen per keer 6 tot 9 liter water, deze vacuümtoiletten volstaan met 0,5 tot 1 liter.’ Het zwarte afvalwater stroomt vervolgens naar een vergister, tijdens het vergisten

Installatie XL December 2012

komt biogas vrij, dat te gebruiken is als brandstof. De overgebleven vloeistof gaat naar een reactor, waar algen de voedingsstoffen uit het afvalwater opnemen. Wanneer dit proces goed blijkt te verlopen, kan het resterende afvalwater voor een verdere zuivering naar een helofytenveld, voordat het in de bodem verdwijnt. Op deze manier is aansluiting op de riolering in principe niet noodzakelijk. NIOO heeft op grond van de wettelijke eisen wel een aansluiting moeten realiseren, maar er is wel een afspraak met het waterschap gemaakt over de mogelijkheid om de rioolaansluiting op termijn af te koppelen, zodra is bewezen dat het zuiveren van het zwarte afvalwater met de algen en het helofytenveld op een veilige en gezonde manier kan plaatsvinden. Dat het cradle-to-cradle principe ook op kleine schaal inspirerend werkt blijkt uit de keuze voor het isolatiemateriaal rond de luchtkanalen van de airconditioning. ‘We hebben hiervoor gedeeltelijk schapenwol gebruikt, echt een unicum, ik ben dat nog nooit ergens tegen gekomen,’ vertelt Van Schaijk, ‘onze leverancier van isolatiematerialen voelde zich aangesproken door de filosofie achter het NIOO-gebouw en kwam met het voorstel om schapenwol als isolatiemateriaal toe te passen. Kwalitatief is dat materiaal goed

bruikbaar, alleen de montage stelde wat bijzondere eisen. In het algemeen zie je alle partijen die bij dit project betrokken waren, erg geïnspireerd zijn door het streven zo duurzaam mogelijk te bouwen.’ n http://www.nioo.knaw.nl/gebouw

NIOO-KNAW gebouw in Wageningen Meest betrokken bouwpartijen Architect: Claus en Kaan Architecten Adviseur E+W: DWA Adviseur bouwfysica: DGMR Adviseur constructies: ARUP Adviseur bodemenergie: If technology B-aannemer: Bouwbedrijf Berghege W-installateur: Burgers Ergon E-installateur: Imtech Duurzame kassenbouw: Lek Habo Groep

DYKA introduceert de revolutie in ventilatietechniek

Ga snel naar

DYKA-AIR.NL en ontdek zelf alle revolutionaire eigenschappen! /DYKABV

Wij introduceren DYKA AIR: het ventilatiekanaalsysteem dat schoon, stil en energiezuinig is dankzij de revolutionaire aerodynamische eigenschappen. Uit onderzoek blijkt dat veel ventilatiekanalen niet voldoen

DYKA AIR ontketent een revolutie in ventilatie. Want DYKA

aan de gestelde eisen. Traditionele ventilatiekanalen raken

AIR is een ventilatiekanaalsysteem dat speciaal is ontworpen

bijvoorbeeld al tijdens de bouw beschadigd, of verontreinigd

voor optimale aerodynamische eigenschappen: zonder

omdat ze niet 100% water- en luchtdicht zijn. Bovendien

randen en mĂŠt vloeiende, ronde vormen. Het resultaat: een

blijft in gangbare kanaalsystemen stof makkelijk hangen

systeem met minder luchtweerstand, en daardoor energie-

achter de naden en vierkante hoeken.

zuinig, schoon en stil.

DYKA AIR. RevolutionAIR

SAUTER EY-modulo: met BACnet/IP.

Wordt over ‘open gebouwautomatisering’ gesproken, dan gaat het over BACnet. Wanneer dit modulair, meegroeiend en energie-efficiënt is, dan gaat het vanzelfsprekend over SAUTER.

Energiezuinig, open en efficiënt. De modulaire BACnet/ IP-stations SAUTER EY-modulo 5 zijn in elk opzicht de meest intelligente oplossing voor alle eisen die aan gebouwmanagement worden gesteld. Met optimale functiemodulen, geïntegreerde Webserver en comfortabele ruimteautomatisering bepaalt SAUTER de nieuwe maatstaf. SAUTER EY-modulo 5 biedt optimale, vrij programmeerbare systeemintegratie (bijv. M-bus, Modbus) en rimpelloos functioneren. Voor meer informatie: www.sauter-controls.com

XL Nieuws

Zeeuwse Verwarmings Unie winnaar International 3D Design Contest CAD Engineer Erwin Fermont stuurde afgelopen zomer een 3D-model in van de technische ruimte van een controlekamer op een chemische fabriek in Terneuzen. Daarmee versloeg hij op 29 november 41 andere projecten in een door software-ontwikkelaar Stabiplan uitgeschreven ontwerpwedstijd. De tweede en derde prijs gingen naar installatiebedrijf Wassink en een project van BAM Techniek (http://www.stabiplan.nl/designcontest).

Installatie XL December 2012

SORTIMO GLOBELYST M De veilige en effici毛nte bedrijfswageninrichting

Sortimo Nederland B.V. Nijverheidstraat 11 路 2861 GX Bergambacht Tel. 0182-356060 路 Fax 0182-356090 Emai: info@sortimo.nl 路 www.sortimo.nl

GlobelystM_120x170.indd 1

Advertentie-index Acto Informatisering ............................................................................ 36 Aldes Benelux.......................................................................................... 8 Bakker Sliedrecht .................................................................................48 Biral Pompen.........................................................................................43 Burgerhout............................................................................................40 Conta Clip Nederland............................................................................ 28 Cox Geelen....................................................................................... 18, 58 Duco Ventilation & Sun Control.............................................................. 3 Dyka................................................................................................. 37, 69 Hansgrohe............................................................................................. 24 Facilicom Services Group .................................................................... 57 Flir Commercial Systems......................................................................30 Hurkmans Plaatwerk............................................................................. 74 Ideal Standard Nederland.....................................................................50 Intergas Verwarming...................................................................... 60, 61 JAGA Konvektco Nederland.................................................................. 28 Kenteq Holding......................................................................................46 Legrand Nederland......................................................................... 12, 62 LiNear . ............................................................................................. 14, 15 Linum Europe........................................................................................ 56 Maskate................................................................................................. 42 Nefit . ................................................................................................16, 52 Nestor Company............................................................................. 10, 65 NIBE....................................................................................................... 32 P&N Trading........................................................................................... 74 Sauter Building Control Nederland...................................................... 70 Sdu Uitgevers........................................................................................64 Stabiplan ............................................................................................... 75 Sortimo Nederland................................................................................ 72 TDE Light-Tech....................................................................................... 72 Testo................................................................................................26, 28 Van Den Berg Afvoerputten.................................................................. 70 Vaillant..................................................................................................... 2 Wildkamp............................................................................................... 56

15.11.12 09:44

XL Nieuws

Drijvend zonne-eiland met 4.200 panelen DNV ontwikkelde SUNdy: een dynamisch concept voor een grootschalig, drijvend platform van zonnepanelen op zee. Flexibele en lichte dunnefilm-zonnecellen van 560 W maken het concept mogelijk.

De basis van het SUNdy-concept is een zeshoekige structuur die op het zeeoppervlak drijft. Een verzameling van dergelijke structuren vormt een zonne-eiland met de omvang van een groot voetbalstadion. Een zonne-eiland heeft 4200 pv-panelen. Er kan 2 MW zonnestroom worden opgewekt. Door meerdere eilanden te koppelen, ontstaat een veld van 50 MW of meer. Zo’n veld kan genoeg elektriciteit opwekken voor 30.000 mensen.

Dunnefilm zonnecellen Bij het SUNdy-concept wordt gebruik gemaakt van dunnefilm zonnecellen van 560 W. De zonnecellen zijn flexibel en lichter dan de traditionele stijve glaspanelen. Ze kunnen meedeinen op het oppervlak van de oceaan. De zonnestructuren zijn op te splitsen in geprefabriceerde delen. Zo kunnen ze op grote schaal worden geproduceerd en op zee worden geassembleerd. In het kabelrooster zitten drijvende gangboorden. Ze bieden toegang bieden voor onderhoudswerkzaamheden. De vorm van het eiland onder het oppervlak wordt gehandhaafd door de trekkrachten van de verankering in de lengterichting.

Verdeling zonne-structuren Kevin Smith, Global Segment Director Renewable Energy Services bij DNV Kema: “De zonnestructuren zijn verdeeld in elektrische zones die de elektriciteit leveren aan twee hoofdschakelaars. Hier wordt de energie verzameld voor transformatie van de spanning in een centrale transformator. Elektrische transmissielijnen van 30kV vanaf het centrale eiland van de zonnefarm op zee verbinden andere eilanden in serie in een gesloten lus. Ze lopen door naar het elektrische onderstation aan wal voor aansluiting op het net.”

Installatie XL December 2012

HPL biedt oplossingen op maat voor bouw gerelateerde installateurs. Wij zijn een plaatwerkbedrijf dat zich heeft gespecialiseerd in elektrotechnische (E) en werktuigbouwkundige (W) producten voor woningen utiliteitsbouw. Wij leveren van stuks- tot serieproducten via onze dealers en groothandel. Wat u ook zoekt wij kunnen u ongetwijfeld verder helpen. •

• • • • • •

Hurkmans Plaatwerk BV

Vloerdozen, met wandcontactdozen, data, tv, stereo, en telefoon aansluitingen, of combinatie van de hier genoemde mogelijkheden, tevens zijn de wandcontactdozen in groepen te verdelen. Radiator-omkastingen in allerlei kleuren en vormen. Eventueel geperforeerd met uw logo of naam. Plaatwerkkast voor verdelers voor vloerverwarming en radiatoren, om weg te werken in bijvoorbeeld de vloer onder de voordeurmat (deksel) of anders. Het wegwerken van waterverdeelpunten middels een plaatstalen kast. Bureau-units, serviceboxen in alle maten en uitvoeringen. Verlichtingsarmaturen in alle vormen en maten. Wand c.q. plintgoten in metaal in elke gewenste kleur of maat.

| Trentstraat 22, 5741 ST Beek en Donk | 0492-329500 | info@datazuil.nl | Volg ons op

Slagvaste, voorbedrade

Flexibele Rechtstreeks vanaf de fabrikant

buis

• Alle variaties uit voorraad leverbaar • U bespaart 4 à 6 uur per woning • 24 uur levering door heel Nederland • Halogeen vrij • Low Friction

Voordelige installatiematerialen

• Slagvast

Postbus 305 • 3840 AH Harderwijk • T 0341 456 176 • F 0341 436 029 • www.PenN-trading.com • info@PenN-trading.com

Stabicad 9 De nieuwe standaard Een goede installatie start bij een ontwerpproces met de juiste tools voor MEP-engineers. Beschik altijd over de juiste informatie: principeschema, 3D design, berekening, werktekening of materiaalrapportage. De bekende Stabicad functies helpen u op het platform van uw keuze: �� de nieuwe standaard. Uw standaard.

Ontdek het op www.stabiplan.nl/destandaard

Ontwerpsoftware voor de installatiebranche

...mĂŠĂŠr dan alleen deuren! Zelfs de meest geavanceerde toegangscontrolesystemen kunnen niet zonder betrouwbare entreeoplossingen. Van het reguleren van mensenstromen op luchthavens tot het beveiligen van serverruimtes in een kantooromgeving, onze intelligente entreeproducten houden wereldwijd de mobiliteit van bezoekers en personeel beheersbaar. Benieuwd hoe wij anderen geholpen hebben en hoe wij u kunnen helpen? Neem dan contact met ons op, 0299 38 08 08 of info@boonedam.nl.

www.boonedam.nl

Your Security. Our Solution.

Safety & Security in gebouwen en op bouwplaatsen

Jaargang 2 - December 2012

N째01

Een uitgave van Installatie Journaal & Gawalo

Hoogbouw en brandbeveiliging gaan hand in hand p. 80

Brandgevaar zorggebouwen p. 98

Alarm via IP p. 89

200 bouwplaatsen gecertificeerd p. 94

Uitrol woningsprinklers p. 96

INHOUD

Hoogbouw en brandbeveiliging gaan hand in hand

Hoogbouw en brandbeveiliging in de vorm van een sprinklerinstallatie gaan hand in hand, dus ook in ‘De Rotterdam’ van Rem Koolhaas. Op maar liefst 54 km sprinklerleiding zijn bijna 15.000 koppen aangesloten.

HDcctv klaar voor grote uitrol

Een nieuwe cameratechniek met grote potenties. HDcctv zou wel eens een belangrijke tegenhanger kunnen worden van IP-beveiligingcamera’s.

Alarmverbindingen straks allemaal via IP

De nieuwe praktijkrichtlijn ‘Alarmtransmissie over IP’ biedt installateurs in heldere taal duidelijkheid over de eisen waaraan de IP-verbinding moet voldoen. e.

Eerste 200 bouwplaatsen gecertificeerd tegen diefstal

Jaarlijks wordt voor bijna 120 miljoen euro aan bouwmaterialen en gereedschappen gestolen. Door het certificeren van bouwplaatsbeveiligers en bouwplaatsen moet dat 25% dalen.

Jaarlijks 7.000 minder branden bij grootschalige uitrol woningsprinklers

Het eerste woningbouwproject met sprinklers waarbij brancheorganisatie NOVB is betrokken, ligt op de tekentafel. “Een sprinklerinstallatie kan voor minder dan 1 procent van de bouwkosten.”

Ernstig brandgevaar in honderden zorggebouwen

Honderden, mogelijk duizenden zorggebouwen, voldoen niet aan de minimale brandveiligheidseisen. De rijksinspectie komt tot die alarmerende conclusie na omvangrijk onderzoek.

102

Kruistocht tegen ondeugdelijke rolsteigers

De inspectie SWZ is bezorgd over de veiligheid op kleinere bouwplaatsen. Daar waar op grote bouwplaatsen met gecertificeerd steigermateriaal wordt gewerkt, zijn op kleinere bouwplaatsen de rolsteigers zeer populair.

104

Ruggengraat Haagse Hofbad maximaal brandbestendig

De eisen ten aanzien van functiebehoud van de staalconstructie in het Haagse Hofbad waren bijzonder hoog. Een mooi project voor een installateur van brandwerende bouwkundige voorzieningen.

107

Het lichaam als handige sleutel

Toegangscontrole op basis van biometrie is geen fictie, maar al een feit. Welke technieken liggen binnen handbereik? De markt aarzelt nog.

Beveiliging XL December 2012

Sprinkler Hoogbouw Hoogbouw - Planning - Prefab - Reinwaterkelder

Sprinkler in hoogbouw geen routineklus Een sprinklerinstallatie in hoogbouw is in Nederland geen alledaagse klus en van routine is geen sprake. Reden voor De Groot Installatiegroep om het bij ‘De Rotterdam’ extra zorgvuldig aan te pakken. Bijvoorbeeld door met een laser de 15.000 sprinklerkoppen uit te lijnen. ‘Geen kop zit verkeerd’.

Ze pakken het groots aan in ’s werelds grootste havenstad, Rotterdam. Op de Kop van Zuid pal naast de Erasmusbrug is in een decennium een imposant hoogbouwgebied ontstaan. En het is nog lang niet klaar. Op dit moment wordt op de zuidoever van de Nieuwe Maas hard gewerkt aan ‘De Rotterdam’ van architect Rem Koolhaas. Niet één of twee wolkenkrabbers, maar liefst drie onderling verbonden torens van 150 meter hoog verrijzen daar om eind 2013 gebruiksklaar te zijn. Het is volgens architect Rem Koolhaas het grootste gebouw dat qua volume in één keer wordt ontwikkeld. Om de veiligheid van bewoners, personeel en bezoekers te kunnen garanderen stelt de brandweer in hoogbouw een sprinklerinstallatie verplicht. Om twee redenen. Bij brand kunnen bewoners en gebruikers niet snel genoeg via trappenhuizen een hoog gebouw verlaten. Ten tweede kan de brandweer bij een vuurhaard op grote hoogte niet snel de vlammen te lijf. Omdat vervolgschade bij een binnenbrand in hoogbouw ernstig kan zijn, biedt een sprinklerinstallatie uitkomst. De woontoren Montevideo, eveneens op de Kop van Zuid, had een paar jaar geleden daarmee de primeur.

Opmerkelijk project En dus ook bij de triotoren ‘De Rotterdam’ van de bekende architect Rem Koolhaas schreef het ontwerpbureau een sprinklerinstallatie voor. Via de hoofdinstallateur Roodenburg is De Groot Installatiegroep hiervoor in beeld gekomen. Een opmerkelijk project, vinden projectleider Rob Bos en montageleider Henri Nijenhuis die nu al zo’n anderhalf jaar de Kop van Zuid als standplaats hebben en daar nog wel zo’n anderhalf zitten. Als Beveiliging XL dit voorjaar ‘De Rotterdam’ bekijkt is de bouw net over de helft. De bekisting

Beveiliging XL December 2012

voor de 25-ste etage is klaar en het gewapend beton wordt gevlochten zodat eerdaags het betonstorten kan beginnen. ‘Een doorlooptijd van 9 tot 11 dagen per toren, daarna begint de volgende verdieping.’ In totaal telt ‘De Rotterdam’ 44 verdiepingen. Het is niet alleen bouwen op hoog niveau, maar ook ontwerpen. Dat geldt des te meer voor de installatietechniek en voor de sprinklerinstallatie in het bijzonder. De bouwtijd lijkt met drie jaar tamelijk lang, maar elke twee weken komt er per toren een verdieping bij. Het halen van de planning is daarom van levensbelang. Als iemand niet op tijd klaar is, kan er geen beton worden gestort en staat het werk stil, vertelt Bos die ook mee hielp het ontwerp van de sprinklerinstal-

latie. Het ontwerpen was voor De Groot beslist geen routineklus, want hoogbouw staat in Nederland nog in de kinderschoenen. Teruggrijpen op vorige ontwerpen was er niet bij. Met Amerikaanse en Europese normen in het achterhoofd ontwierp De Groot de sprinklerinstallatie. Maar hij schreef ook instructies voor bewoners. Want zij krijgen te maken met protocollen, zodat sprinklerkoppen in de woon- en slaapkamers vrij van verlichtingarmaturen blijven. “Geen slingers of lampen dichtbij een sprinklerkop,” legt Bos uit.

Kunststof sprinklerleidingen Bij het ontwerp maakte De Groot enkele opvallende keuzes zoals het gebruik van ingestorte kunststof

XL Feiten Gebouw: De Rotterdam Hoogte: 3 x 149 meter Start engineering: maart 2010 Start bouw: november 2010 Oplevering: november 2013 Aantal etages: 44 Vloeroppervlakte: 160.000 m2 Aantal sprinklers: 13.400 Type sprinklerkop: spray, extended coverage, residential Aantal fittingen: 100.000 Stalen buis: 17.000 meter Instort PP-leiding: 27.000 meter (Aquatherm Firestop) Poedercoat (droge blusleiding): 10.000 meter Alarmkleppen: 27 Maximale worp sprinklerkoppen: 6,1 meter

Gebouw ‘De Rotterdam’ De Rotterdam bestaat uit drie dicht naast elkaar geplaatste torens van bijna 150 meter hoog, waarvan de bovenste helft verschoven is ten opzichte van de onderste. De oppervlakte is circa 160.000 m2 en in volume zal De Rotterdam het grootste gebouw van Nederland worden dat in één keer is ontwikkeld. Eén gebouw krijgt met zo’n 240 appartementen woonfunctie, in de andere toren komt ondermeer een hotel en congrescentrum en de middentoren wordt kantoorruimte. De drie gebouwen krijgen een gezamenlijke onderbouw van zes etages met een entree, commerciële ruimtes en parkeerdekken. De straks beeldbepalende triotoren gaat naar € 340 miljoen kosten.

Sprinkler Hoogbouw sprinklerleiding van Aquatherm. Dat bleek hier noodzakelijk omdat in de woontorens de sprinklerleidingen immers niet boven een systeemplafond zijn weg te werken omdat een verlaagd plafond in woningen simpelweg ontbreekt. In de middenkern van het gebouw zijn de leidingen nog van traditioneel staal om vervolgens in de betonnen verdiepingvloer te ver-

“Het grootste gebouw dat qua volume in één keer wordt ontwikkeld” dwijnen en onzichtbaar in de appartementswoningen uit te komen. “Geen ruimte blijft onbesproeid.” Voor Bos kostte het de nodige hoofdbrekens tijdens het ontwerp. In het betonnen casco mogen leidingen en afvoeren elkaar - vanwege de verminderde vloerdikte - niet snijden, op de dunne elektraleidingen na. Toch is het overal gelukt om tussendoor te komen en om ook precies de openingen in het ijzeren vlechtwerk te passeren. Dat blijkt wel als we in de harde wind het leidingenloop volgen. Tussen de prachtige kleuren wirwar van cv- en sanitairleidingen, rioolwaterafvoeren en luchtkanalen vallen de rode sprinklerleidingen extra op.

Uitlaseren Nog een opvallend aspect is het uitlaseren van alle sprinklerkoppen. Omdat de plaats van een kop nauwkeurig luistert, is hiertoe besloten. Een meetbedrijf bepaalt tijdens de ruwbouw de exacte plaats van de sprinklerkop. Ook hier is De Groot uniek in en dat werpt zijn vruchten af. “Geen kop zit verkeerd.” Opvallend is dat ook de aansluitleidingen naar de sprinklerkoppen in de kantoren in de betonnen verdiepingvloer zijn gestort. Als enige werktuigbouwkundige discipline, want de luchtkanalen, databekabeling, elektraen cv-leidingen zijn tegen het plafond gemonteerd om straks onzichtbaar boven het systeemplafond te verdwijnen. In overleg met het bouwteam is besloten om vanwege ruimtegebrek niet de sprinklerleidingen met de andere leidingen en kanalen laten kruisen. En zo zijn ook de aansluitleidingen naar sprinklerkoppen in de kantoorruimtes ingestort. Alleen de sprinklers in de gang rondom de middenkern met schachten en liften zijn direct op de stalen sprinklerleidingen aangesloten.

Prefab Vanwege de tijdsdruk is de montagetijd voor de kunststof instortleidingen beperkt. Reden om een deel van de kunststof sprinklerleidingen prefab voor te bereiden in Hengelo waar speciaal voor ‘De Rotterdam’ een complete prefabstraat is opgebouwd. In stukken van maximaal zes meter en met een breedte van één meter komen in Rotterdam aan. Allemaal voorzien van een unieke codering om fouten uit te sluiten. De prefabdelen zijn al in de werkplaats afgeperst. Maar ook de gelaste prefabdelen moeten

Het is passen en meten om op de 25-ste etage van de woontoren met rode kunststof sprinklerleiding langs alle andere leidingen en kanalen.

Beveiliging XL December 2012

LPCB, de beveiliging geborgd Certificatie en bedrijfserkenningen voor:

UÊ À> ` i ` ÃÌ> >Ì iÃÊ (CCV BMI 2002 / 2011)

UÊ , " Ê `iÀ Õ`Ê i iÊL ÕÃ ``i i Ê (CCV REOB)

UÊ -«À iÀ ÃÌ> >Ì iÃÊ (LPS 1233 / CCV-VBB)

UÊ ÕÃ}>Ã ÃÌ> >Ì iÃÊ

(LPS 1233 en F-gassen verordening)

UÊ * Ì i iÕÀ iÀ Ê6i }Ê7 i Ê (CCV PKVW)

UÊ ", Ê LÀ>> LiÛi } }Ê (CCV BORG)

UÊ ,i}i }Ê1* Ê «ÃÌi iÀÊ (LPCB regeling voor UPD’s en IPB’s)

LPCB Nederland is een sterk groeiende onderneming, gespecialiseerd in certificatie van branden inbraakbeveiliging. Bovendien is LPCB Nederland op dit gebied een exameninstelling. LPCB Nederland legt de focus op kennis en kwaliteit.

Voor meer informatie:

www.lpcb.nl

LPCB Nederland B.V. | Zaltbommel | 0418 57 38 82 | info@lpcb.nl

Sprinkler Hoogbouw voldoen aan strenge lekdichtheidseisen. Direct na het plaatsen op de bekisting onderwerpt Nijenhuis de leidingen aan voorgeschreven proeven met diverse drukstoten. Blijft de leiding op druk dan is de montage vooralsnog gelukt. Maar ook na de eerste druktest laat Nijenhuis druk op de leidingen staan. Zolang de sprinklerleidingen nog niet beschermd gaan onder een dik laag beton blijft er een risico op lekkage. Tijdens de periode tussen plaatsen van de prefab en stort van beton kan er immers nog iets misgaan. Elke plafondleiding wordt daarom apart op een druk van 12 bar gehouden. Monteurs van De Groot controleren dagelijks vele keren of de wijzer op die 12 blijft staan. Een lekkage moet dan pijlsnel verholpen worden want de betongieter kan ook elk moment beginnen. Tot nu toe is dat niet opgetreden.

Dubbele pompen In de kelder staan de twee grote sprinklerpompen. Een elektrisch aangedreven en de ander met dieselmotor als achtervang. Want uiteraard moet ook bij calamiteiten een goede werking gegarandeerd blijven. De pompcapaciteit moet niet alleen voldoende zijn om de enorme hoogte te kunnen overbruggen, maar ook om voldoende water te kunnen leveren. In het slechtste scenario in de torens kunnen er twaalf sprinklerkoppen openspringen, vertelt Bos. Elke kop spuit dan minimaal 151 liter water per minuut zodat totaal zo’n 1.800 liter water moet worden verpompt. Maar er geldt nog een veiligheidsmarge en pompcur-

vesnijpunt-berekening zodat de pompcapaciteit is berekend op 2,5 m3/h. Ook een belangrijke eis is de tijdsduur: “Ze moeten een uur kunnen sproeien.” Dat levert een waterverplaatsing van meer dan 150 kuub per uur op. De norm stelt een verplichte geïsoleerde waterbuffer voor. En zie daar: een reinwaterkelder van 172 kuub is een feit. Door de hoogte van het gebouw bestaat de totale sprinklerinstallatie uit drie druktrappen. Voor het

bovenste gedeelte moet de pomp een drukverschil van zo’n 26 bar leveren zodat de sprinklerkoppen op de allerhoogste etage toch nog voldoende druk hebben. Het betekent wel bij dat het onderste gedeelte van een druktrap de druk te hoog is en door slim te spelen met de leidingdimensionering wordt de druk gereduceerd. De parkeerdekken zijn vanwege vorstgevaar voorzien van een droogblussysteem. n

HDCCTV Cameratechniek - HD - Videostandaard - SDI

HDcctv klaar voor grote uitrol Een nieuwe cameratechniek met grote potenties. HDcctv zou wel eens een belangrijke tegenhanger kunnen worden van IP-beveiligingcamera’s. Volgens VSS Nederland past de techniek uitstekend bij de werkwijze van traditionele installatiebedrijven waar uitgebreide netwerkkennis ontbreekt. “Het is een feest der herkenning.”

Beveiliging XL December 2012

HDCCTV

HDcctv-beeld. Een goede lichtgevoelige HD-camera geeft in het donker zelfs kleurenweergave. Het kenteken

Achterzijde van HDcctv-camera van Grundig met HDS SDI-coaxaansluiting.

van de auto is nog afleesbaar.

Een jaar of drie geleden zag een nieuwe videostandaard voor beveiligingcamera’s het daglicht: HDcctv. Het gaat om een initiatief van een alliantie met bekende namen als Grundig, als tegenhanger van IP-netwerkcamera’s. De laatste is tot voor kort het belangrijkste alternatief voor de ‘ouderwetse’ analoge bewakingcamera maar vereist wel geheel andersoortige kennis van installateurs. IP-adressen, cat-bekabeling, routers, latency en port forwarding zijn maar enkele begrippen die in een ict-omgeving met netwerkstructuren al snel naar voren komen. Maar goed, tot nu toe was het wel de enige techniek om beelden in high definition (HD) mee te schieten. En dat heeft de toekomst in de beveiliging. Veel installateurs die in het recente verleden veel analoge beveiligingcamera’s installeerden, zagen met de opkomst van IP-camera’s de plaatsing van dergelijke (uitgebreide) oplossingen steeds meer naar de ict- en telecombedrijven verdwijnen.

Omroepnorm Maar nu doet een nieuwe techniek zijn intrede: HDcctv. Het gaat om een afgeleide van de in omroepwereld gebruikte digitale videonorm SDI, nu inmiddels

HDcctv in de praktijk De afgelopen maanden heeft VSS Nederland diverse camerasystemen op basis van HDcctv geleverd. Koplopers zijn onder meer een zwembad in Hoogeveen en een autowasstraat in Deventer. In het zwembad gaf installatiegemak de doorslag doordat het oude analoge systeem één op één door HD SDI te vervangen bleek. De autowasstraat wilde beelden in HD-kwaliteit opnemen om bij lakschade aan auto’s te kunnen controleren of vooraf de beschadiging al aanwezig was. Dit najaar gaat VSS op diverse plaatsen in Nederland seminars over HDcctv organiseren.

ook met HD-variant. Deze transmissietechniek wordt gebruikt om camera’s, beeldbewerkingapparatuur en recorders aan te sluiten op de beeldmixer. Elk apparaat gaat via een eigen coaxkabel naar het schakelpaneel of andere component. Want om in een tv-studio de beelden over een netwerkbekabeling te sturen is not done. Het mag immers niet voorkomen dat bij een netwerkcongestie het beeld bevriest of gewoon wegvalt. En ook de vertraging, latency in ict-termen, van een netwerkverbinding is in een tv-studio onacceptabel, waar wordt geschakeld met de nauwkeurigheid van een beeldframe (1/25 seconde). Deze professionele techniek uit de omroepwereld is nu ook omarmd door de alliantie achter HDcctv, ook wel HD SDI genoemd. Een coaxkabel als digitale verbinding tussen de (HD)camera en de recorder is het uitgangspunt van HDcctv. Op de website van de alliantie staat dan ook prominent ‘HDcctv is the world’s only electrical interface standard for HD surveillance video, providing 100% digital transmission of uncompressed HDTV signals over existing coax.’ Directeur Peter Fredriks van VSS Nederland zag deze nieuwe stroming op een internationale vakbeurs in 2009 aarzelend van start gaan. Er waren nog maar weinig leveranciers, maar toch was hij direct gecharmeerd van de techniek. Er zijn geen ingewikkelde netwerkconfiguraties nodig zoals bij IP-netwerkcamera’s, maar eenvoudige coaxkabel volstaat. In bestaande gebouwen is het mogelijk om zonder ingrijpende bekabeling een digitaal videosysteem in HD-kwaliteit aan te leggen.

IP-hype Fredriks raakte vooral in de greep van HD SDI door de tekortkomingen van de gehypte IP-camera’s - vooral de HD-exemplaren - vanwege de technische beperkingen in netwerken. “We zijn altijd vrij sceptisch geweest over de argumenten voor IP-camera’s. ” De tegenargumenten van Fredriks spitsen zich met name toe op de transmissie van de datastromen via het netwerk. Aanvankelijk was de gedachte dat deze camera’s met het bestaande kantoor- of bedrijfsnetwerk konden

meeliften. Via de router zouden de digitale streams naadloos worden doorgesluisd naar de netwerkrecorder. “Je zou gebruik kunnen maken van bestaande netwerken,” herinnert Fredriks het verkoopargument. Niets bleek minder waar. De IP-camera’s, ook VGAkwaliteit, vormen zo’n hoge netwerkbelasting dat de aanleg van een tweede seperaat netwerk nodig is. “Standaard staat de camera op een hoogpunt en daar heb je standaard geen netwerkaansluiting zodat je die als nog moet maken. De besparing op kosten zijn er dan niet.” Desondanks hebben IP-beveiligingcamera’s een hoge vlucht genomen, ook doordat ict- en telecombedrijven

“Analoge camera’s zijn ’s nachts over het algemeen beter, HD-camera’s hebben het in de avond en nacht vrij moeilijk” zich er met het nodige commerciële talent in roerden. Bovendien is de resolutie van een HD-camera een stuk beter dan analoog. Bij traditionele elektrotechnische installatiebedrijven merkte Fredriks de worsteling met de netwerktechnologie. Het is ingewikkeld om bij uitgebreide configuraties alles probleemloos aan de praat te krijgen. De eerste stap, het maken van een IP-plan, is niet zelden aanwezig. Ook het configureren van de router zodat alle datastromen op de juiste plek arriveren is voor een niet-ict-er soms wel lastig. “In een netwerkconfiguratie spelen zoveel factoren een rol.”

Feest der herkenning Vandaar dat VSS Nederland de nieuwe technologie al snel heeft omarmd. Camera’s worden op dezelfde

Beveiliging XL December 2012

Wat is er mooier dan vakkennis? Vakkennis met korting Een abonnement op Installatiejournaal • Tien keer per jaar hét vakblad over de e-installatietechniek op de mat • Met specials als Light XL, Beveiliging XL en Installatie XL en vier bijlagen over Beveiligingstechniek

Combi-abonnement

Een abonnement op Bouwberichten

• Alles over nieuwbouw- en onderhoudsprojecten die op stapel staan • U bepaalt uit welke provincies u bouwberichten wilt

• Altijd toegang tot het digitale archief

• De contactgegevens van alle betrokken partijen

• 20% korting op de Kennisbanken van E-installatie

• Onmisbaar voor wie aan zijn orderportefeuille wil werken

nu met 28% korting van € 945,– voor € 679,–

Het idee is kinderlijk eenvoudig. Met een combi-abonnement krijgt u voortaan flinke korting. En welke combi-abonnementen zijn er allemaal? Heel veel. U kunt ook een combi-abonnement nemen op, bijvoorbeeld, Cobouw en Bouwkosten.nl of de Architect en Bouwberichten. Alle combi-abonnementen vindt u op onze website. Forse korting op belangrijke informatie, op onmisbare kennis. Ja, als vrijwel iedereen in de branche naar z’n prijzen moet kijken, willen wij niet achterblijven.

Combi-abonnementen. Meer kennis. Meer kansen.

combi-abonnementen.nl

HDCCTV

“Altijd een onderhoudscontract aanbieden” Het lijkt bij een bewakingsysteem op basis van HDcctv erg aantrekkelijk om geen onderhoudscontract af te sluiten. Het is immers een robuust systeem zonder additionele netwerkbeheerskosten. Fredriks merkt dat veel traditionele ET-installatiebedrijven moeite hebben om een onderhoudscontract aan te bieden, in tegenstelling tot ict-bedrijven. “Installateurs laten daar kansen liggen.” Hij vindt het onverstandig om dat achterwege te laten, want elk bewakingsysteem vraagt onderhoud. “Alleen al om de camera’s schoon te maken en de recorder stofvrij te houden.” Maar ook technisch gezien vragen camera’s om periodiek scherpstellen van het beeld. Na drie jaar vindt VSS het verstandig om een harddisk preventief te vervangen. “Wil je de beeldkwaliteit goed houden, dan moet je het systeem aandacht geven. En bij onderhoud kom je nog eens bij de klant over de vloer.” Ook eindgebruikers geeft VSS tips: “Zorg dat je de beelden regelmatig terugkijkt en oefent in het veiligstellen ervan.” Het komt volgens Fredriks geregeld voor dat bij een calamiteit beelden per ongeluk gewist worden. “Oefen, dan weet je hoe het werkt.”

wijze aangesloten als analoge bewakingscamera’s. In een bestaand pand kan de coaxbekabeling gewoon blijven. “HD SDI is een feest der herkenning.” Daarbij tekent Fredriks wel aan dat vooral bij langere afstanden de allergoedkoopste coax wellicht minder goed presteert. De installatie van een systeem op basis van HDcctv is dan ook bij uitstek het terrein voor de ET-installateur en daar merkt VSS weer hernieuwde belangstelling voor beveiligingsystemen. Opvallend is dat ook steeds meer ict-bedrijven orders plaatsen. Vooral voor bestaande situaties waarbij de installatietijd flink kan worden bekort door gebruik te maken van de bestaande coaxbekabeling. Of doordat de configuratie door het ontbreken van routers en netwerkschijven een stuk overzichtelijker is, dus “meer installatiegemak”. De prijs van een op IP of

HDcctv gebaseerd camerasysteem zouden elkaar niet veel ontlopen. Overigens is voor het live bekijken van de camerabeelden soms wel enige netwerkkennis vereist. Vrijwel alle recorders voor HD-cctv hebben een directe aftak voor een live-monitor via de digitale videoverbinding HDMI. Op de recorder zelf kun je steeds switchen tussen de verschillende camera’s. Maar dan moet de recorder wel fysiek bij de bewaker of receptioniste staan. Maar meestal komt die terecht in de geacclimatiseerde serverruimte en dan is het aansluiten van een monitor meestal onmogelijk. Daarom zijn de recorders uitgerust met een netwerkaansluiting om via een pc elders in het gebouw de live-beelden te kunnen bekijken maar ook om de opgenomen beelden eens na te lopen.

En ook met HDcctv zijn de laatste trends mogelijk zoals het bekijken van de recorderbeelden via een smartphone. HDcctv lijkt een belangrijke nieuwe stroming te worden, mede doordat ook de bekende fabrikanten zich hierop richten, doorgaans als aanvulling op IP-camera’s. Ook Samsung introduceerde onlangs de eerste camera op basis van HDcctv, waarvan VSS Nederland officieel distributeur is. “Ze zien ook wel dat het een grote doelgroep betreft.” n Via www.highdefcctv.org/why-hdcctv zijn filmpjes in HD-kwaliteit te bekijken.

“Om de beeldkwaliteit goed te houden, moet je het systeem onderhouden. Dan kom je ook nog eens bij de klant over de vloer”

HD-camera’s minder lichtgevoelig

Voorbeeld van een HDcctv-camera.

HD-beveiligingcamera’s zijn dan wel op papier veel beter dan analoge bewakingcamera’s die qua resolutie vergelijkbaar zijn met VGA-kwaliteit. Megapixelcamera’s met 1,3 miljoen pixels en full-HD (2 miljoen) zijn zo’n vier keer scherper. Dat geldt bij daglicht als op de beeldsensor voldoende licht valt. Een vervelende eigenschap van HD-camera’s is het feit dat er veel meer pixels op de kleine beeldsensor zijn geperst. Die hebben veel meer licht nodig. Dat wordt meestal goed duidelijk in de nacht. Sterker nog dan bij analoge en VGA-camera’s komt nu de goede HD-camera bovendrijven. “Analoge camera’s zijn ’s nachts over het algemeen beter. HD-camera’s hebben het in de avond en nacht vrij moeilijk.” VSS Nederland merkt dat er nog weinig goede HD-beveiligingcamera’s voor nachtelijke uren zijn, zo bleek uit een test (zie afbeelding). Overigens is zo’n gevoelige camera alleen nodig als ook daadwerkelijk ’s nachts de beeldkwaliteit optimaal moet zijn.

Beveiliging XL December 2012

Theuma, vorm en functie voor elk project Met ruim zestig jaar ervaring is Theuma een toonaangevend bedrijf op het gebied van binnendeursystemen. Voor elk project vindt u dat terug in een breed en diep assortiment (schuif)deuren en kozijnen.

Als specialist adviseert Theuma u graag bij uw keuzes. Met doordachte oplossingen voor constructieve eisen, ook in combinatie met brandwerendheid, inbraakwerendheid en geluidwerendheid. Naast constructie en veiligheid, staat duurzaamheid centraal in onze beleidvoering. Theuma maakt bewust gebruik van hout, grondstoffen, energie en productietechnieken. Dit vindt u terug in onze keurmerken en certificaten.

altijd een sluitende oplossing!

doors & frames www.theuma.nl | bouwdesk@theuma.nl

Alarmmeldingen DigiAcess - IP - ISDN - ADSL

Alarmverbindingen straks allemaal via IP De nieuwe praktijkrichtlijn â&#x20AC;&#x2DC;Alarmtransmissie over IPâ&#x20AC;&#x2122; biedt installateurs in heldere taal duidelijkheid over de eisen waaraan de IP-verbinding moet voldoen. Na 2015 zal de analoge telefoonlijn en ISDN - nu nog het meest gebruikt bij alarmdoormelding - verdwijnen.

Beveiliging XL December 2012

ALLES WAT U MOET WETEN OVER DE NEN 1010 vindt u in onze full colour praktijkboeken! HANDLEIDING NEN 1010

NU 25% korting!

THEORIE EN PRAKTIJK VOOR ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES Met deze vernieuwde handleiding wordt de NEN 1010 een stuk begrijpelijker. De vele bepalingen worden naar de praktijk vertaald en ook worden hun achtergronden belicht. Uitgebreid wordt ingegaan op zaken als TT- en TN-stelsels, aardingsconcepten, beveiligingstoestellen en de samenhang van de NEN 1010 met andere normen. Prijs: van € 75 voor € 57 ISBN: 978 90 12 58321 3 Auteurs: Prof. Dr.ir. Sjef Cobben en Ing. Nico Kluwen Ook verkrijgbaar via Technische Unie

WERKBOEK NEN 1010 TOETS UW PRAKTISCHE KENNIS AAN NEN 1010 Met dit werkboek kunt u uw kennis over de NEN 1010 en de praktische vertaling ervan toetsen. Het bevat honderden meerkeuzevragen en tientallen open vragen. Ter controle vindt u achterin de antwoorden. Zo kunt u nagaan of u de norm juist gebruikt. Prijs :van € 59 voor € 45 ISBN: 978 90 12 12820 9 Auteurs: Dr. Ir. Sjef Cobben en Ing. Nico Kluwen Ook verkrijgbaar via Technische Unie

PRAKTIJKBOEK NEN 1010 ELEKTRISCHE INSTALLATIES IN WONINGEN Met dit praktijkboek kunt u veilige en doelmatige woninginstallaties ontwerpen en realiseren. Het geeft een overzicht van de installatie-eisen uit de NEN 1010, het Bouwbesluit, de NTA 8025 en de NEN 2768. Daarnaast legt het vele verbanden met de NPR 5310. Prijs: van € 39,50 voor € 30 ISBN: 978 90 12 12038 8 Auteur: Ing J.C. Hettinga

De e-installatie boeken bieden u een schat aan praktische en actuele vakkennis. U vindt hier de normen en regelgeving vertaald naar de praktijk. De boeken helpen u bij het oplossen van technische problemen. U kunt uw werk sneller en veiliger uitvoeren.

Kijk voor meer informatie of uw bestelling met 25% korting op www.sdu.nl/installatieboekenNEN1010 of bel naar 070 37 89 880

www.sdu.nl/installatieboekenNEN1010

Alarmmeldingen Sinds 2005 wordt mondjesmaat een alarmsysteem via internet met de alarmcentrale verbonden. Dat kan een inbraakalarmsysteem zijn, maar ook het alarmeringsysteem in zorginstellingen. De voordelen voor alarmtransmissie via het internetprotocol (IP) zijn groot. Voor het alarmsysteem is niet meer een aparte lijn nodig, in de praktijk meestal een good-old analoge telefoonlijn (PSTN) of digitale ISDN, al dan niet voorzien van DigiAccess. De maandelijkse vaste abonnementskosten verdwijnen en ook extra telefoontikken bij PSTN en ISDN vervallen, evenals de datakosten bij DigiAccess. Een alarmmelding via IP is immers gratis, want de ADSL- of andere lijn met internet ligt er toch al. Bovendien doekt KPN in 2014 de voor alarmtransmissie veelgebruikt ISDN-dienst DigiAccess op. Voor PSTN en ISDN zonder DigiAcess noemt KPN nog geen einddatum, maar een (snelle) uitfasering in de tweede helft van dit decennium lijkt zeer reëel. Deze niet-IPtechnieken hebben nu nog een marktaandeel van 80 procent (zie kader).

Tijd voor praktijkrichtlijn Naast de voordelen van alarmtransmissie via IP zijn er ook nadelen. De kans is groot dat (een deel) van de verbinding ook voor ander netwerkverkeer wordt gebruikt, zeker als de alarmmelding via het ‘gewone’ internet wordt verstuurd. Is een VPN (virtual private network, red.) dan de oplossing of moet er een dedicated IP-verbinding worden opgebouwd? Vraagstukken waar installateurs de afgelopen jaren mee liepen en waarvoor enkele publicaties van ondermeer brancheorganisatie Vebon beschikbaar kwamen. Die waren of niet technisch uitgewerkt of moeilijk leesbaar. Kortom, de tijd was rijp voor een Nederlandse Praktijkrichtlijn, oftewel NPR. Deze wens spraken Uneto-VNI, Vebon en NEN al vijf jaar geleden uit, maar pas deze zomer zag de NPR8136 het levenslicht. Een van de redenen van deze lange broedtijd zat ‘m in de brede samenstelling van de taakgroep, zodat het lastig werd om een consensus te bereiken. Daarnaast wilde NEN de NRP beslist laten aansluiten bij de vernieuwde Europese norm,

AL1, AL2 en AL3 Voor een geverifieerde alarmmelding moet een alarm worden doorgemeld naar de meldkamer. Die melding kan via verschillende verbindingen tot stand komen, namelijk: AL1 (analoge telefoonlijn), AL2 (DigiAcces lijn) en AL3 (een AL2 lijn met GPRS back-up).

de EN-50136-1, en die was pas in januari klaar met daarin de meest recente eisen over alarmtransmissie. De vorige versie dateerde uit 1998 en toen werd er nog niet over IP gesproken. Begin juli hield NEN, als verantwoordelijke voor de NPR, een informatiebijeenkomst over de nieuwe 8136. De NPR-8136 is met name bedoeld voor installateurs om alarmtransmissiesystemen te kunnen ontwerpen en onderhouden. Het is geen verplichting om de NPR te gebruiken, het zijn eigenlijk tips om te kunnen voldoen aan de Europese eisen. “Het zijn handvaten hoe ik in de praktijk een oplossing bouw. Het hoeft niet per se op deze manier. Er zijn alternatieven,” verduidelijkte taakgroepvoorzitter Iwan Debets. Ook is het niet mogelijk een installatie volgens de NPR-8136 te certificeren, dat kan alleen op basis van de EN-norm. De praktijkrichtlijn sluit voor zo’n 95 procent aan op de Europese norm, vertelt Debets. Het was lastig om de Europese specificaties te vertalen naar de in Nederland gebruikelijke classificaties AL1 tot en met AL3 (zie voor korte uitleg kader “AL1, AL2 en AL3”). Er bleek vooral discussie in de taakgroep, en ook in de zaal tijdens de presentatie bij NEN, over de één na hoogste eis, AL2. Het tabelletje in de NPR vermeldt helder dat voor AL1 en AL2 zowel single-path als dualpath mogen worden gebruikt.

Single of dual path

Foto: Siemens

Verwarring over uitfasering van analoge telefoon en ISDN Veel beveiligingsinstallateurs melden dat KPN de uitfasering van PSTN en ISDN voorbereidt. In de meest recente brief van februari 2012 noemt KPN volgens berichten op diverse websites 1 januari 2015 als einddatum voor zowel ISDN als de analoge telefoonlijn. In een officiële reactie laat perswoordvoerder Stephen Hufton weten dat: “ISDN en POTS (PSTN) worden momenteel nog niet uitgefaseerd en er is nog geen einddatum geprikt.” Alleen DigiAcess via ISDN gaat op 1 juli 2014 uit de lucht. Voor ISDN DigiAccess is sinds deze zomer DigiAlarm, “het IP-alternatief voor Digiacces Alarm” beschikbaar.

Elektronica

voor de omzetting van PSTN naar IP.

Keuzevrijheid dus. Maar bij single-path is er geen backup en mag je dat adviseren bij een AL2-verbinding, waar ook objecten met hoog risico, zoals juweliers en musea, gebruik van maken? Volgens de NPR dus wel, maar taakgroepvoorzitter Debets denkt “zelf sterk aan een oplossing met backup” dus dual-path. Maar ook met een single-path zijn de prestatie-eisen uit de EN-norm te halen, ondermeer met een goede noodstroomvoorziening, maar of het echt verstandig is, waagt de taakgroep te betwijfelen. Toch zijn er situaties denkbaar waarbij dual-path onmogelijk is. Een kasteel buiten het bereik van een draadloos netwerk van een mobiele telecomprovider met alleen een ADSL-uitsluiting bijvoorbeeld. Een glasvezelverbinding als backup hier naartoe brengen wordt dan wel erg duur. Maar een single-path stelt weer hoge eisen aan de noodstroomvoorzieningen. De router moet bijvoorbeeld bij AL2 minimaal 30 uur op noodstroom kunnen werken. “Past zo’n UPS nog wel in de meterkast?” vroeg taakgroeplid Sieb Mulder zich hardop af. Vooral bij AL2 wordt het een afweging tussen commerciële en technische belangen. Bij een dual-path is de meest praktische oplossing een IP-verbinding met als backup GPRS via één van de draadloze telecomproviders KPN, Vodafone of T-Mobile. Alleen een draadloze GPRS is weer niet

Beveiliging

Wij leveren inbraak-

Inbraakpreventie

preventie op maat, voor optimale veiligheid van uw eigendommen.

Een goede beveiligingsinstallatie is tegenwoordig helaas

s Inbraaksignalering

onmisbaar, want inbraak komt maar al te vaak voor.

s Toegangscontrole

Het beveiligen van uw eigendommen is onze specialiteit.

s Camerasystemen

Complex adviseert, ontwerpt en installeert complete

s Technische alarmering

inbraakbeveiligingssystemen voor woningen, winkels, show-

s Aansluiting meldkamer

rooms en bedrijfspanden.

s BORG-certificatie s 24/7-storingsdienst

Uitgebreid pakket Ons pakket aan beveiligingsoplossingen is veelomvattend en bevat inbraaksignalering, toegangscontrole, camerasystemen en technische alarmering. Iedere beveiligingsinstallatie is voor ons maatwerk, omdat ieder pand uniek is en wij rekening houden met uw specifieke wensen. Aansluiting op meldkamer Onze elektronische beveiligingssystemen kunnen worden aangesloten op een landelijke particuliere alarmcentrale. Als er in uw pand iets voorvalt, dan wordt dit doorgegeven aan onze meldkamer, die binnen enkele ogenblikken de juiste sleutelhouders waarschuwt. BORG-gecertificeerd Speciaal voor de gebruikers heeft de beveiligingsbranche een eenduidige certificering van beveiligingssystemen opgezet: BORG Technisch Beveiligingsbedrijf. Complex is een gecertificeerd BORG-installateur, een garantie voor kwaliteit.

Complex E-techniek B.V. Coenecoop 125 2741 PJ Waddinxveen Postbus 519 2800 AM Gouda T 0182 68 23 00 F 0182 68 23 09 E info@complex.nl

Elektrotechniek | Beveiliging | ICT & Telecom | Klimaat

complex.nl

Alarmmeldingen

Grootste deel nog via analoge telefoonlijn Van de 500.000 aansluitingen op een PAC is verreweg het merendeel nog via een analoge telefoonlijn (PSTN) of ISDN verbonden. Dat meldt Vebon. Zo’n 78% van de alarmtransmissielijnen loopt via PSTN of ISDN, eventueel met Digi-Access. IP heeft een marktaandeel van 12 procent, de overige meldingen gebeuren via GSM en GPRS. De zorgsector heeft zo’n 250.000 tot 300.000 transmissielijnen met zorgcentrales. Ook daar is verreweg de meerderheid van de verbindingen analoog. Door het uitfaseren van PSTN en ISDN wordt IP-alarmtransmissie de komende jaren een enorme groeimarkt.

verstanding, want de beschikbaarheid is dan een bottleneck. Daarbij refereerde de taakgroep aan het Vodafone-netwerk dat dit voorjaar door een brand in Rotterdam met een dagenlange storing kampte. Daarnaast is een dergelijke oplossing kwetsbaarder voor opzettelijke sabotage. De hoogste classificaties AL3 komt in Nederland nauwelijks voor.

Besloten alarmverbinding Bij een IP-verbinding wordt vrijwel automatisch de link gelegd met het wereldwijde internet. Maar op zich hoeft een IP-alarmtransmissie niet of nauwelijks over internet te gaan. Liever niet, want de betrouwbaarheid kan een bottleneck zijn. Bij een dual-path moet er altijd een van de twee verbindingen buiten het publieke internet om gaan. En ook is het niet verstandig om naast de ADSL-internetverbinding een vaste telefonielijn als backup te gebruiken, want beiden gaan over hetzelfde koperen draadje onder de stoep.

Bij een kabelbreuk bij graafwerkzaamheden liggen beide paden eruit. Bij een single-path is een IP-verbinding via een besloten alarmverbinding (BAV) de beste oplossing. Die kunnen van KPN zijn of van een andere

Transmissie via IP hoeft niet over internet te gaan

netwerkprovider. KPN bijvoorbeeld kwam deze zomer met een IP-alternatief voor DigiAccess. Een BAV is niet hetzelfde als een VPN, merkt Debets op. Bij grotere bedrijven kan al-met-al een complex netwerk ontstaan. “Alarmtransmissie via IP loopt door meerderen

domeinen,” vertelde Sieb Mulder van de taakgroep. Het alarmtransmissie traject wordt daarmee een door meerdere partijen gedeelde verantwoordelijkheid. Foutzoeken wordt een stuk lastiger. Bij grote bedrijven met meerdere vestigingen gaat een alarmmelding bijvoorbeeld eerst over het eigen lokale netwerk, dan via het bedrijfsnetwerk van een bepaalde provider naar het hoofdkantoor en vervolgens via weer een andere provider naar de PAC (particuliere alarmcentrale, ofwel meldkamer, red.). “Daar maken meerdere applicaties gebruik van, dus je hebt kans op conflicten.” De NPR-8136 is te bestellen bij NEN en kost tijdelijk 85 euro. Informatie via www.nen.nl/alarmsystemen. n

XL Feiten

- In Nederland zijn zo’n 800.000 verbindingen tussen alarmsysteem en meldkamer. - IP-alarmtransmissie groeit de komende jaren fors door verdwijnen van ISDN en analoge telefoonlijnen. - Het marktaandeel van IP-verbindingen naar de meldkamer is met twaalf procent nog bescheiden.

Beveiliging XL December 2012

Bouwplaatsbeveiliging Diefstal - Certificering - Live View

Eerste 200 bouwplaatsen gecertificeerd tegen diefstal Brancheorganisatie Vebon heeft werk gemaakt van de enorme diefstalschade vanaf bouwterreinen. Jaarlijks roven onbevoegden voor bijna 120 miljoen euro aan bouwmaterialen en gereedschappen. Door het certificeren van bouwplaatsbeveiligers en bouwplaatsen moet dat bedrag met zo’n 25 procent dalen.

Vorig jaar berichtte Beveiliging XL al over een groot probleem op (nieuw)bouwterreinen. De diefstal van bouwmaterialen stijgt elk jaar tot recordhoogte, tot zo’n 118 miljoen euro in 2010. Koperen leidingen staan op nummer 1 in de diefstal top-10, maar ook gereedschappen scoren hoog. Daarnaast kosten vernielingen op bouwlocaties handenvol geld. Deze enorme onkostenpost voor bouwaannemers en installateurs was voor een aantal belangenorganisaties, onder wie Bouwend Nederland, Verbond van Verzekeraars, politie en de Vereniging van Beveiligingsondernemingen in Nederland (Vebon) reden om de krachten te bundelen. Dit gezamenlijk optrekken heeft tot een convenant geleid, waarin onder meer staat dat er een certificering komt van beveiligingsbedrijven die zich bezig houden met beveiligen van bouwplaatsen. Met het certificeren moet het “kaf van het koren worden gescheiden,” vertelt directeur Erwin Schoemaker van Vebon. Dit jaar zijn de eerste vier beveiligingsbedrijven door Kiwa volgens de nieuwe eisen gecertificeerd. Hillson was deze winter de koploper, maar het lijstje vermeldt sinds dit voorjaar ook de namen van Spyke Security, Heras en Betaguard.

Vervolgschade nog aanzienlijker Brancheorganisatie Vebon verwacht uiteindelijk zo’n acht gecertificeerde bouwplaatsbeveiligers, zodat er - volgens Schoemaker - “een ruime keuze is voor de aannemer”. Niet elke bouwaannemer zal voor het hoogste niveau 4 gaan. “Het heeft ook te maken met het niveau aan beveiliging dat de aannemer wenst.” Dit alles moet leiden tot een vermindering van minimaal 25 procent van die gigantische onkostenpost van 118 miljoen euro. Schoemaker schat de vervolgschade op minstens het vijfvoudige, hoewel dat qua cijfer veel lastiger te meten valt. “Op het moment dat er een onderdeel van een kraan wordt gestolen, kost het vervangen van dat onderdeel een x bedrag. Maar

Beveiliging XL December 2012

de kraan staat vervolgens wel een week stil omdat hij moet wachten op het onderdeel en dat geeft ook nog eens (dure) vertraging in het bouwproces.” Voordat een beveiligingsbedrijf gecertificeerd wordt, neemt de certificerende instelling (Kiwa) audits af op de beveiligde bouwterreinen. Daarna mag het gecertificeerde bedrijf zelf bouwplaatsen certificeren.

“Even de afrastering loszetten zodat de technische groothandel de cv-ketels kan uitladen, is taboe”

“Het beveiligingsbedrijf geeft zelf op de locatie het Kiwa-certificaat af en Kiwa zal de certificaatuitgifte steekproefsgewijs controleren,” meldt beveiliger Heras in een persbericht waarin zij trots aankondigde inmiddels ook niveau 4 aan te kunnen. Bij het hoogste niveau 4 is niet alleen sprake van controle op onbevoegde derden op de locatie, met name in de avon-

Feiten XL

duren en het weekend, maar vindt ook uitgebreide toegangscontrole van bouwvakkers en andere technici overdag plaats. De bouwplaats voor de triotoren ‘De Rotterdam’ is bijvoorbeeld voorzien van zo’n vorm van uitgebreide toegangscontrole. Wie de bouwplaats betreedt, moet eerst met een toegangspas door een voor anderen afgesloten toegangspoort. De belangstelling voor bouwondernemers voor het nieuwe initiatief lijkt groot. Volgens brancheorganisatie Vebon waren er deze zomer al ruim tweehonderd gecertificeerde bouwplaatsen, terwijl beveiligingsbedrijven nog nauwelijks bekomen zijn van de feestelijke erkenning dit voorjaar. Lang niet iedere bouwopdrachtgever gaat voor het hoogste niveau 4, want dat vergt nogal wat van de organisatie op een bouwplaats. Even de afrastering loszetten zodat een heftruck de stenen op de steiger kan zetten of de technische groothandel de cv-ketels kan uitladen, is taboe, want hierdoor kan iedereen de bouwplaats oplopen. Alles moet via die ene toegang gaan, waar een portier netjes de leveranciers afhandelt. Het hoogste beveiligingniveau biedt uiteraard de meeste waarborg op zo weinig mogelijk schade of vertraging door diefstal. “In de detailhandel is personeel de grootste dief. Of dat in de bouw zo is weet ik niet. Als je als opdrachtgever wilt weten wie op de bouwplaats is, is toegangsbeheer noodzakelijk met pasjes en dat is niveau vier. Wil je dat niet, dan kies je

– Jaarlijks voor 118 miljoen gestolen – Vervolgschade door stilstand minimaal het vijfvoudige – Eerste 200 bouwplaatsen Kiwa-gecertifceerd – Verzekeringspremie tot 75 procent lager bij gecertificeerde bouwplaats – Agenten krijgen voor het eind van 2012 snapshot van daders op bewakingsbeelden

Bouwplaatsbeveiliging

voor een lager niveau.” Een bouwaannemer die zijn bouwplaats door een gecertificeerd beveiligingbedrijf laat beveiligen krijgt een korting op de overkoepelende Car-verzekering. Volgens beveiliger Hillson zijn kortingen tot 75 procent op eigen risico en de premie mogelijk. Vooral bij het hoogste beveiligingsniveau 4 zijn verzekeraars royaal met kortingen. Schoemaker: “Eigen risico zal bij menig Car-verzekering er niet eens meer zijn.”

Live View Een gecertificeerd bouwterrein kan bovendien rekenen op extra politieaandacht. “De politie heeft toegezegd dat een bouwplaats die is voorzien van beveiligingstechniek volgens de Kiwa-norm de hoogste prioriteit krijgt en binnen tien minuten kan rekenen op politie-inzet.” Dan moet het wel gaan om een geverifieerd alarm, bijvoorbeeld met een tweede camera- of ander detectiesysteem. “Zo’n alarm is voldoende aanleiding voor de politie om te zeggen dat er 50 procent kans is op heterdaad zodat ze met alle zwaailichten uitrukken.” Daarnaast is in sommige regio’s al Live View mogelijk, waarbij politieagenten

“Met Live View ontvangen politieagenten op straat via hun smartphone een foto van de bewakingsbeelden” op straat via hun smartphone een foto krijgen van de bewakingsbeelden, zodat ze een precieze omschrijving hebben van de mogelijke dader(s). Live View van bouwplaatsvandalen lift mee op een landelijk initiatief van minister Ivo Opstelten en de politie. Nog voor het einde van het jaar wil de minister middenstanders en ondernemers dit krachtige opsporingsmiddel bieden. Camerabeelden met duidelijk herkenbare daders van een overval in een winkel of diefstal vanaf een bouwplaats kunnen rekenen op directe politie-inzet, vertelde Opstelten deze zomer zelfs in het NOS-journaal. Voorwaarde is dat ze bij een particuliere meldkamer (PAC) binnenkomen die vervolgens de beelden doorzet naar één van de 10 politiemeldkamers. De politiemeldkamer zal dan een duidelijk snapshot met herkenbare daders doorsturen naar de dichtstbijzijnde agenten. “Binnen 60 seconden heeft bromsnor in de straat een foto zodat ze kunnen uitkijken naar een dader in bijvoorbeeld overall en witte schoenen.” Op dit moment zijn er volgens Schoemaker al drie politiemeldkamers en drie particuliere meldkamers ingericht om op deze manier te werken. De minister heeft beloofd dat voor het einde van dit jaar alle tien politiemeldkamers de live-beelden kunnen verwerken. De brancheorganisatie Vebon heeft toegezegd dat alle vijftien PAC’s die lid zijn van de Vebon, dan ook geschikt zijn gemaakt voor Live View. n

Beveiliging XL December 2012

Sprinklers Woningen Normen - Bouwkosten - Certificering

Jaarlijks 7.000 minder branden bij grootschalige uitrol woningsprinklers Langzamerhand wordt de tijd rijp voor woningsprinklers, vindt brancheorganisatie NOVB die hard meewerkt aan een NEN-norm en overleg voert met de overheid, woningcorporaties en brandweer. Het eerste woningbouwproject met sprinklers waarbij de organisaties betrokken is, ligt op de tekentafel. â&#x20AC;&#x153;Een sprinklerinstallatie kan voor minder dan 1 procent van de bouwkosten.â&#x20AC;?

Beveiliging XL Maand 20112012 December

Sprinklers Woningen De Nederlandse Organisatie voor Brandveiligheid (NOVB) is al ruim twee jaar bezig met sprinklers voor woningen. Een extra impuls vormde een reportage in de toenmalige nieuwsrubriek Nova waarin voormalig burgemeester Jan Manschot vertelde dat de brand-

“Een sprinklerinstallatie kan voor minder dan 1 procent van de bouwkosten” weer niet langer de schade bij een woningbrand zo laag mogelijk probeert te houden, maar ervoor moet zorgen dat die niet overslaat naar andere woningen. Van offensief naar defensief blussen, heet dat in vaktermen. Burgers moeten hun eigen verantwoordelijkheid nemen , meldde de burgemeester in de tv-uitzending. Dat was voor het bewijs om hier volop mee verder gaan,” vertelt John van Lierop countrymanager van de belangenorganisatie European Fire Sprinkler Network Nederland ondergebracht bij de NOVB. NOVB werkt zichtbaar en onzichtbaar aan het voor het voetlicht brengen van woningsprinklers. De tijd wordt er steeds rijper voor, betoogt Van Lierop. “Door bezuinigingen bij de brandweer kunnen burgers hun verantwoordelijkheid nemen met een sprinklerinstallatie.”

Aanrijtijd Het zijn niet alleen de bezuiniging bij de brandweer, waardoor de aanrijtijd de afgelopen jaren flink is toegenomen, maar ook de inrichting van de woning. “Mensen hebben heel andere spullen in huis staan dan vroeger. Het interieur bevat veel kunststof. De overlevingskans is in twintig jaar gereduceerd van zeventien naar drie minuten. Er is snel sprake van een levensgevaarlijke situaties; een flash-over (vlamoverslag bij explosieve ontbranding, red.) waarbij alles tegelijkertijd in de brand staat. ”De verplichte rookmelder is wettelijk verplicht maar heeft haar beperkingen. Er is al brand en dan kan de schade nog aanzienlijk zijn. Een sprinkler biedt daarvoor de oplossing want die reageert snel op een brand. “Een sprinkler zorgt

Nieuwe NEN-norm woningsprinklers Het eerste kwartaal van 2013 komt er een aparte NEN- norm voor sprinklerinstallaties voor woonomgeving. Nu moet een installateur die een sprinkler in een woning installeert terugvallen op Amerikaanse normen. Of een recente Scandinavische norm, ontstaan uit drie Amerikaanse normen, die al veel bruikbaarder is. De nieuwe NEN-norm wordt een vertaling van de Scandinavische norm, aangepast aan de Nederlandse situatie. De Nederlandse NEN-norm kan een opmaak worden voor één Europese norm.

ervoor dat een brand wordt geblust of onder controle wordt gehouden.” Het dichtbebouwde Nederland loopt beslist niet vooruit op de troepen, weet Van Lierop. In de Verenigde Staten is een woningsprinkler een vertrouwd begrip. In sommige staten is het zelfs verplicht. En ook in Europa komt er steeds meer aandacht voor. “In Wales zullen vanaf 2013 in nieuwe woningen voorzien moeten worden van sprinklers.”

aan een waterbesparende sprinklerkop. Van Lierop hoopt dat dit onderzoek een nieuw product oplevert, dat niet alleen voor Nederland interessant is maar voor veel meer Europese landen. Daarnaast zouden waterleidingbedrijven mee kunnen denken hoe ze een woningsprinkler van voldoende water kunnen voorzien. Het alternatief zou bijvoorbeeld een waterbuffer in de wijk kunnen zijn, oppert Van Lierop.

Prioriteitsgevallen Certificering Wie wel eens een sprinklerinstallatie in een groot gebouw van dichtbij heeft gezien, merkt dat het een complexe installatie is. Grote pompen, dikke leidingdiameters, beveiligde kleppen en een grote watervoorraad zijn een vereiste. Daarnaast moet elke installatie afzonderlijk worden gecertificeerd. Deze productcertificering maakt een sprinklerinstallatie in een woning onbetaalbaar. NOVB wil daarom naar procescertificering, net zoals die voor gasleidingen geldt. Elke gecertificeerde installateur kan dan zo betrouwbare installaties maken. Bovendien wordt het niet zo’n ingewikkelde installatie als in utiliteitsgebouwen. “De kunst is om het juist zo goedkoop mogelijk te houden.” Daarom wordt een sprinklerkop direct op het waterleidingnet aangesloten en niet op een apart sprinklernet met “zo weinig mogelijk componenten er tussen”.

Het liefst ziet NOVB dat een sprinklerinstallatie in elke nieuwbouwwoning verplicht wordt. Maar men verwacht dat een sprinklerverplichting nog een lange weg zo niet een “utopie” is. Daarom benadrukt de NOVB prioriteitsgevallen. Jaarlijks zijn er 7.000 woningbranden met zo’n veertig dodelijke slachtoffers en zeshonderd gewonden. “Als je daar nauwkeuriger naar gaat kijken, dan ontstaan de branden in het segment waar mensen wat minder nauwkeurig met het risico van brandveiligheid omgaan. Ze roken in bed of op de bank en soms is er drank in het spel. Met name in de sociale woningbouw kom je met woningsprinklers het snelst tot resultaten. Anderzijds zijn er mensen die hun verantwoordelijkheid nemen en nadenken over hun eigen veiligheid. Bij de aanschaf van een huis zeggen ze tegen de makelaar of projectontwikkelaar dat ze een sprinkler in huis

“Mensen hebben heel andere spullen in huis dan vroeger, het interieur bevat nu veel kunststof” Beveiliging die detecteert als de waterdruk bij een sprinklerkop verdwijnt -zoals in grote installaties- kan achterwege blijven door slim te installeren. “Door het einde van een sprinklerleiding op het toilet aan te sluiten. Als er dan iets mis gaat met de waterleiding, heeft de bewoner dat direct in de gaten doordat het toilet niet meer spoelt.” Een sprinklerinstallatie in woningen kan voor minder dan 1 procent van de bouwkosten een feit zijn, verwacht Lierop.

Knelpunten Er zijn ook nog wel wat knelpunten om op te lossen. De veelal uit Amerika geïmporteerde normen vragen een forse plens water, zo’n 90 tot 100 liter per minuut. Dat moet minstens tien minuten over een brand worden uitgestort. “Dat is in totaal ongeveer 1 kuub water.” In de USA is dat geen probleem, het drinkwaternet werkt met royale diameters en ook de druk is meestal hoger dan de 3 tot 5 bar die in Nederland een waterleidingbedrijf garandeert. Maar in Nederland zijn in woonwijken de leidingdiameters in de straten juist verkleind om een snellere doorstroming te krijgen zodat er geen bezinksel in de leidingen blijft liggen. Het doorspoelen van de ondergrondse waterinfrastructuur kan daardoor achterwege blijven. Maar door die kleinere diameters in nieuwbouwwijken zijn de meeste woonhuisaansluitingen standaard gelimiteerd op 2,5 m3/h. “Dat is een probleem.” Een oplossing is wellicht voorhanden. TU Delft werkt

willen hebben. In de meeste gevallen blijkt dat echter onmogelijk. We zien dat graag anders, zodat mensen bij nieuwbouw kunnen kiezen voor sprinkler net zoals ze kunnen kiezen voor een andere radiator.” Tenslotte wil de overheid dat ouderen zo lang mogelijk in eigen huis blijven wonen en zo’n situatie schreeuwt om een sprinklerinstallatie. “Zodat je gegarandeerd veilig kunt vluchten. Als je als overheid zelf terugtreedt moet je zorgen dat er alternatieven zijn.” In de regio Rotterdam komt een pilot met woonhuissprinkler. De projectontwikkelaar verkoopt er woningen met sprinklerinstallatie. n

XL Feiten

- Jaarlijks 7000 woningbranden met zo’n veertig doden - Bij uitbreken huisbrand is overlevingstijd door het vele kunststof drastisch verlaagd - Eenvoudige sprinklerinstallatie bij nieuwbouw kan voor minder dan 1 procent van de bouwsom

Beveiliging XL December 2012

Brandbeveiliging Onderzoek - Brandveiligheid - Zorginstellingen - Handhaving

Ernstig brandgevaar in honderden zorggebouwen Honderden, mogelijk duizenden zorggebouwen, voldoen niet aan de minimale brandveiligheidseisen. De rijksinspectie komt tot die alarmerende conclusie na omvangrijk onderzoek. “Bij 30 procent van de zorginstellingen is sprake van zulke ernstige gebreken, dat ingrijpen noodzakelijk is.” Eerdere vernietigende rapporten hebben niet tot verbetering hebben geleid, maar wettelijk maatregelen acht minister Schippers onnodig. “Aanbieders zijn primair aan zet.”

Beveiliging XL December 2012

Brandbeveiliging Vlak voor het begin van 2012 kwamen de Vrominspectie, Arbeidsinspectie, Inspectie Jeugdzorg en de Inspectie voor de Gezondheidszorg met een gezamenlijk rapport over de brandveiligheid in zorginstelling. Ze deden het onderzoek in opdracht van twee ministeries, en de toon van het rapport ‘Brandveiligheid van zorginstellingen’ was niet mals, zeg maar beslist vernietigend. Het rapport werd door minister Edith Schippers naar de Tweede Kamer en de buitenwereld gestuurd. Het gaat om een grootschalig en steekproefsgewijs onderzoek waarvoor 96 zorginstellingen, met bijna elfduizend bedden. De meeste aandacht ging uit naar de ouderenzorg (67 instellingen). Ook tien ziekenhuizen en gebouwen voor jeugd-, handicapten- en geestelijke gezondheidszorg, nam de rijksinspectie onder de loep. Opvallend is dat het recente rapport niet zomaar uit de lucht komt vallen maar het gevolg is van twee eerdere onderzoeken. In 2003 deed de Vrom-inspectie een onderzoek naar de brandveiligheid bij zorginstellingen. Vier jaar later ging het toenmalige ministerie van VWS eveneens op proefneming. Beide onderzoeken toonden forse hiaten in de brandveiligheid van zorginstellingen aan en dat was reden voor de Rijksoverheid om opnieuw en grootschalig een vervolgonderzoek op te starten. In 2010 waren er 1133 binnenbranden in zorginstellingen.

ge brandveiligheidsproblemen te zijn, waardoor direct ingrijpen door gemeenten nodig was. Ook de Arbeidsinspectie klom in de pen en zond naar 46 instellingen brieven met een waslijst aan overtredingen.

Haagse la Verdwijnt dit rapport ook weer zonder gevolgen in de bekende Haagse la? Feit is dat de betrokken ministeries, wellicht onder druk van bezuinigingen, nog geen echte concrete wettelijke maatregelen heeft genomen. In een zogenoemde aanbevelingsbrief schrijft minister Schippers (VWS) aan de Tweede Kamer dat de afgelopen jaren al het nodige ingang is gezet. “Dit traject zullen wij voortzetten.” Daarnaast zal het ministerie van VWS vooral goede voorbeelden van verspreiden, onder het motto: “Aanbieders zijn evenwel primair aan zet.” Ook worden koepelorganisaties en raden van toezicht en bestuur in de zorg aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor een brandveilige omgeving.

Echt concreet zijn de maatregelen niet, maar Schippers laat in de brief weten dat de Tweede Kamer voor het eind van 2012 wordt geïnformeerd over mogelijke vervolgacties op het rapport. Opvallend is dat ook partijen in de Tweede Kamer nauwelijks kritische vragen aan de minister hebben gelegd. Alleen de Socialistische Partij (SP) maakt zich via Kamerlid Renske Leijten ernstig zorgen en vuurde vragen af op de minister. Ze is niet erg tevreden met de antwoorden van de minister. “Ze maakt het zich er te gemakkelijk mee af, het is wel degelijk een taak van haar en van de overheid.” Door de val van het kabinet is ze nog nauwelijks toegekomen om haar kritiek op de minster in de diverse Kamercommissies te ventileren. Maar zodra er een nieuw kabinet is geformeerd wil ze bij de net aangetreden minister opnieuw de zaak onder de aandacht brengen. De afgelopen maanden is ze veel in het land geweest om zich in de problemen te verdiepen. “Als

Kabelgoten en luchtkanalen Het blijkt dat er sinds 2003 “weinig of geen verbeteringen zijn geconstateerd”. Opnieuw zijn de feiten schokkend, want wat zijn de conclusies? De bouwkundige brandveiligheid van veel zorginstellingen schiet tekort. “Het onderzoek laat zien dat bij dertig procent van de zorginstellingen sprake is van zulke ernstige gebreken, dat ingrijpen noodzakelijk is. Bij veel instellingen is de branden rookcompartimentering onvoldoende, wat bij een brand kan leiden tot een

“Zorgwoordvoerders weten veel van zorg, maar weinig van brandveilige gebouwen” snelle verspreiding van rook en vuur.” De minimale brandwerendheid tussen compartimenten van twintig tot dertig minuten wordt daardoor in de praktijk niet gehaald. Vooral kabelgoten en ventilatiekanalen zijn boosdoeners. Ook brandwerende deuren zijn niet of onvoldoende aanwezig. In dertig procent van de zorginstellingen is eigenlijk onmiddellijk optreden nodig omdat de veiligheid van bewoners en personeel niet gegarandeerd is. Het gaat al-met-al om zowat één op de drie zorginstellingen. Op een bestand van enkele duizenden zorggebouwen gaat het om grote aantallen. In ons land staan duizenden grote en kleine zorginstellingen, variërend van kleinschalig begeleid wonen tot megaziekenhuizen. In dertig gevallen bleken er ernstige bouwkundi-

Beveiliging XL December 2012

THE BEAUTY OF A KEYLESS WORLD.

Digitale SmartHandle 3062. Onze digitale SmartHandle 3062 werd bekroond met de red dot design award. Ook de technologie maakt grote indruk: lange levensduur van de batterij, directe integratie in een netwerk en als bijzondere clou de eenvoudige SnapIn-montage â&#x20AC;&#x201C; beslag op het deurblad plaatsen, schroef aandraaien, klaar! Typisch SimonsVoss. Telefoon: +31 (0)20-6 54 18 82 | www.simons-voss.nl www.facebook.com/SimonsVoss.Global

Brandbeveiliging zorgwoordvoerders weten wij veel van zorg, maar weinig van brandveilige gebouwen.” En dat geldt ook voor de zorginstellingen zelf, is haar indruk. “Ze hebben het heel erg druk met zorg en het eten maar worden ook geacht om te concurreren en ze zijn verantwoordelijk voor het vastgoed.” Het SP-kamerlid pleit voor de vorming van een onderzoeksgroep die de problemen in kaart brengen. “Welke zorglocaties zijn brandonveilig? Houden brandweerkorpsen voldoende brandtrainingen en waar niet? Hoe kunnen we dat verbeteren? En er moet een investeringsfonds komen om zorginstellingen brandveilig te maken.” Uit dat investeringsfonds kunnen bijvoorbeeld sprinklerinstallaties worden betaald of “een goed systeem dat de deuren laat dichtvallen als er brand ontstaat. Er zijn een hoop dingen waarvan ik niet wist dat je ze kunt toepassen.”

Deventer politiek Belangrijker dan Haagse wettelijke maatregelen zijn wellicht de vervolgstappen van lagere overheden. Onder meer gemeenten falen in het handhavend optreden bij zorginstellingen, concludeert het rapport. De plaatselijke brandweer is daar vaak degene die de kar trekt. Niet verwonderlijk is daarom de actie die de afdeling Deventer van GroenLinks neemt. Die wilde van het gemeentebestuur weten hoe de vlag er bij hangt voor Deventer zorginstellingen. In de gemeente is onder meer de psychiatrische instelling Brinkgreven gevestigd. Fractielid Tjeerd van der Meulen: “GroenLinks pro-

beert vaker aandacht te vragen voor handhaving. We schrokken nogal van de uitkomsten van het rapport. Hebben we daar in Deventer een goed beeld van? Van der Meulen kreeg van het college van B&W geruststellende antwoorden. “Voor 2012 zijn alle zorginstellingen opgenomen in een handhavingprogramma waarbij alle facetten van brandveiligheid worden gecontroleerd.” GroenLinks Deventer wil eind dit jaar van de gemeente een overzicht van de resultaten van de controles hebben. “Ook als er onregelmatigheden zijn en wat er aan gedaan wordt.” Van der Meulen vindt het niet verwonderlijk dat gemeenten tekort schieten in handhaving. Hoewel dat in Deventer lijkt mee te vallen. “Er moet veel gehandhaafd worden en er moeten keuzes in worden gemaakt. Waar leg je je prioriteiten? Er is een tekort aan personeel en geld om alles te doen. En wellicht is er ook vrij veel deskundigheid nodig om goed te handhaven.” Vebon, de brancheorganisatie van veiligheidsdeskundigen heeft vanwege de gebrekkige handhaving weinig vertrouwen in een spectaculaire verbetering. Volgens Vebon is in het nieuwe Bouwbesluit de wetgeving op het gebied van brandveiligheid verder geminimaliseerd. “Dat de regelgeving afneemt, hoeft in principe geen problemen op te leveren, maar de praktijk is dat bestuurders regelmatig moeten worden geholpen bij het nemen van hun verantwoordelijkheid,” zo stelt de brancheorganisatie in een reactie op de website. Volgens haar directeur Erwin Schoemaker zijn het vooral werkgeversorganisaties die aandringen op nog verder

Seminar Zorgen voor een brandveilige zorg De Verenigde Brandveiligheid Experts (VBE) dragen in oktober het jaarlijkse landelijk congres geheel op aan de uitkomsten van het onderzoek van de rijksinspecties. Op de bijeenkomst op 3 oktober in de Evenementenhal in Gorinchem zullen ’s middags en ’s avonds diverse experts hun mening over het rapport geven en met verbeteringen komen. “In een debat zullen deze samen met de zaal worden verdiept en praktisch gemaakt.” Het seminar is volgens de organisatie bedoeld voor “iedereen die betrokken zijn bij het ontwerp, de realisatie, het gebruik van een bouwwerk met de brandveiligheidsvoorzieningen of de instandhouding ervan.” Meer informatie en aanmelding op novb.nl.

verminderen van wettelijke minimumeisen. “Het feit dat de hotelsector geen verplichting meer heeft tot een automatische branddoormelding naar de brandweer, is door de hotelbranche gevierd als een succes.” Ook pleit Vebon voor het aansprakelijk stellen van bestuurders in de zorg . “Als blijkt dat zij niet bereid zijn geweest om afdoende maatregelen te nemen en alleen op het minimum koersen.” n

WBD brandbeveiliging

               

        





WBD Brandbeveiliging b.v. is een bedrijf dat, gebaseerd op een bewust gekozen missie, in de brandbeveiligingsbranche actief is. Ons specialisme is onder andere het brandwerend afdichten van installatie doorvoeringen en bouwkundige aansluitingen. Een belangrijk onderdeel van onze missie is, er op blijven focussen dat WBD haar bestaansrecht ontleent aan het leveren van een optimaal brandbeveiligingsproduct binnen haar eigen verantwoordelijkheden. “Dat hebben we vaker gehoord” zou men kunnen denken. Daar gaat het ons nu net om. Geen loze kreten of mooie oneliners maar zorgen dat de afspraken worden nagekomen en dat het afgeleverde product voor zichzelf spreekt. Wij horen de klant graag zeggen : “Alle partijen tevreden “, “het ziet er goed uit”, “geruisloos verlopen en nauwelijks gemerkt dat ze er waren”. Na het uitvoeren van onze taak informeren wij daar dan ook naar. Zijn wij dan het enige goede applicatiebedrijf? Dat is niet te hopen, maar we zijn wel een van de weinigen die niet alleen weten waar het over gaat maar ook het waarom kennen. Daarom durven wij het werk, wat per slot van rekening om “Veiligheid” gaat, ook aan. Wij kunnen bouwen op mede-werkers die met recht mogen worden gezien als specialisten met jarenlange ervaring op het gebied van brandveiligheid en die meer dan hun steentje hebben bijgedragen tot het verbeteren van het vak brandveiligheid. De zorg en handhaving voor Brandveiligheid is een wettelijke verplichting voor de gebruiker van een bouwwerk en is gebonden aan voorschriften. WBD wil de klant ontzorgen van deze complexe materie. Wij kunnen oprecht zeggen al het benodigde specialisme in huis te hebben en van alle voor dit vak noodzakelijke regelgeving en voorschriften op de hoogte zijn. Zoals: - Het Bouwbesluit inclusief de gebruiksvoorschriften - Van toepassing zijnde NEN-Normen - Protocollen van overheden Bel gerust voor Tel. 079-3437438.

meer informatie of maak een afspraak. Website: WWW.wbd-brandbveiliging.nl Beveiliging XL December 2012

101

Veiligheid Rolsteigers - Bouwplaatsen - Inspectie

Kruistocht tegen ondeugdelijke rolsteigers De inspectie SWZ is bezorgd over de veiligheid op kleinere, veelal historische bouwplaatsen in binnensteden. Dit voorjaar werd er op grote schaal gecontroleerd. Daar waar op grote bouwplaatsen meestal met gecertificeerd steigermateriaal wordt gewerkt, zijn op kleinere bouwplaatsen de rolsteigers zeer populair.

Klein in omvang, maar groot in probleem. Niet alleen logistiek stellen relatief kleine bouwlocaties bij renovatieprojecten de bouwpartijen voor grote uitdagingen. Ook de veiligheid van medewerkers is vaak een groot probleem, vindt de voormalige arbeidsinspectie, nu bekend onder de naam inspectie SWZ. Dat zit ´m vaak niet in onwil van opdrachtgevers, weet inspectie SWZ, maar meer in de bereikbaarheid. De gebouwen

Periodiek inspectie en onderhoud Rolsteigers moeten ten minste een keer per jaar door een deskundige worden geïnspecteerd, zo schrijft het A-blad over rolsteigers. Bij intensief gebruik of overmatige slijtage, moet dit vaker gebeuren. De inspectie mag door het eigen bedrijf gebeuren, maar dat moet wel iemand zijn die daartoe is opgeleid. Beter is het om de leverancier of onafhankelijk bureau in te schakelen. Een positieve inspectie moet aantoonbaar worden gemaakt, bijvoorbeeld door het merken van steigeronderdelen of door het aanleggen van een document, geeft het A-blad als tip.

102

Beveiliging XL December 2012

dateren vaak uit een periode dat veilig werken en een goede bereikbaarheid geen prioriteit hadden. De gebouwen staan dicht op elkaar en dat maakt het vrijwel onmogelijk om kranen en tilwerktuigen in te zetten voor zowel horizontaal als verticaal transport. Toch weerhoudt het de bouwpartijen er niet van om de veiligheid van bouwvakkers te garanderen. Inspectie SWZ vermoedt dat er veel misgaat en daarom is vanaf april intensief gecontroleerd op kleinere bouwlocaties door heel Nederland. Eens steekproef vorig jaar op 367 kleine bouwplaatsen sprak boekdelen. Op ruim 300 bouwplaatsen constateerden inspecteurs overtredingen. Uit eerdere cijfers bleek al dat er

“Wielen zijn niet geremd of bij hoge steigers ontbreekt verankering” jaarlijks zo’n 35 ernstige ongevallen met rolsteigers bij de Inspectie SZW binnenkomen. Daarbij zijn per jaar zo’n 1 tot 2 doden te betreuren en vier bouwvakkers houden er blijvend letsel aan over. Alle reden om dit

voorjaar een grootschaliger onderzoek uit te voeren naar rolsteigers op kleinere bouwplaatsen, want daar is juist het meeste mis.

Ondervertegenwoordigd Woordvoerder Magda de Vetten: “Onze inspecteurs zijn dagelijks op pad en we komen het hele jaar op grote en kleinere bouwplaatsen, maar de kleine zijn ondervertegenwoordigd. Dat komt doordat we beter zicht hebben vanwege en meldplicht op grotere bouwplaatsen. Dat maken we goed door specifiek twee weken grootschaliger op kleinere bouwplaatsen te komen.” De controle richtte zich op zowel nieuwbouw als renovatie en reparatie van bestaande gebouwen, vooral in binnensteden. Bij een onveilig situatie hebben inspecteurs passende maatregelen afgedwongen, laat de inspectie weten. Dat kan een waarschuwing of boete zijn, maar ook het stilleggen van het werk. Welke maatregelen precies zijn genomen, maakt de inspectie SWZ dit najaar bekend. De Vetten weet nog niet of dit najaar opnieuw een kruistocht tegen de rolsteigers wordt ondernomen.

Wielen ongeremd Daar waar op grote bouwplaatsen meestal met gecertificeerd steigermateriaal wordt gewerkt, zijn op

Veiligheid

Beeld: Strukton Civiel

kleinere bouwplaatsen de rolsteigers zeer populair. Ze zijn een alternatief voor ladders, die vanwege de Arbo-eisen lastig zijn te gebruiken. Bouwvakkers en monteurs mogen zelf aluminium rolsteigers opbouwen. Wel moeten ze een instructie van de verhuurder of leverancier hebben gekregen. De overtredingen met rolsteigers lijken vooral veroorzaakt door ondeugdelijke opbouw waardoor de stabiliteit in gevaar komt. Wielen zijn niet geremd of bij hoge steigers ontbreekt verankering. Een tekort aan voldoende steigermateriaal om een degelijk rolsteiger te bouwen, komt ook nogal eens voor. Om de kennislacune op te vullen hebben de bouwpart-

ners (brancheorganisaties en vakbonden) besloten om een specifiek instructieblad over rolsteigers te laten ontwikkelen. Dit zogenaamde A-blad is sinds juni beschikbaar. Inspectie SWZ juicht te komst van dit A-blad toe, maar dat betekent dat bedrijven niet nu

“Een tekort aan voldoende steigermateriaal komt ook eens voor”

ZZP’ers gelijkgesteld aan installatiepersoneel ZZP’ers en personeel van bouwen installatiebedrijven vallen voortaan op bouwplaatsen onder dezelfde wetgeving. Voorheen golden belangrijke veiligheidsregels voor zelfstandigen zonder personeel niet. Ze mochten gewoon op ladders klimmen en zonder valbescherming daken betreden. Het ministerie van Sociale Zaken heeft deze oneerlijke concurrentie aangepakt door nieuwe regels over arbeidsomstandigheden te schrijven. Voor ZZP´ers gelden sinds deze zomer dezelfde Arboregels. Niet alleen lopen zelfstandigen nu dezelfde risico´s als personeel van bouwen installatiebedrijven, voor de inspectie SWZ wordt de handhaving een stuk eenvoudiger, laat het ministerie van Sociale Zaken nog weten.

pas achter de oren mogen krabbelen, vindt woordvoerder De Vetten van de inspectie SWZ. Ook daarvoor hadden ze de plicht om werknemers met deugdelijk materiaal op pad te sturen. “Het belang van de bescherming van de werknemer is duidelijk. Het zijn geen nieuwe regels.” Al eerder bracht de Vereniging van steiger-, hoogwerk- en betonbekistingbedrijven een checklist voor het veilig werken met rolsteigers uit. De zogenoemde A-bladen zijn gratis te bestellen bij samensteller Arbouw, of te downloaden via de website www.arbouw.nl. n

XL Feiten

- Jaarlijks 35 ernstige ongevallen met rolsteigers - Veiligheid op grote bouwplaatsen veel beter gewaarborgd - Ondeugdelijk opbouw zorgt voor veel ongelukken

Beveiliging XL December 2012

103

Brandbeveiliging Draagconstructie - Functiebehoud - Brandwerend

Ruggengraat Haagse Hofbad maximaal brandbestendig Een mooi project was het voor BB West, installateur in brandwerende bouwkundige voorzieningen: het grote overdekte wedstrijdzwembad in de Haagse wijk Ypenberg. De eisen ten aanzien van functiebehoud van de staalconstructie in het Hofbad waren bijzonder hoog, blikt eigenaar Danny de Haas terug.

Deze zomer is in Den Haag het nieuwe overdekte Hofbad geopend. Een vijftigmeterbad, dat voldoet aan de eisen van de NOC-NSF, en daardoor ook als wedstrijdbad met tribune voor 500 bezoekers mag fungeren. Ook meteen

het wedstrijdbad en diverse recreatieve baden gaan schuil onder een ‘organisch’ vormgegeven draagconstructie als een soort ruggengraat met ribben. De ruggengraat is deels in beton en deels in staal uitgevoerd.

“Bij het prestigieuze Hofbad wilde de aannemer het hoogste niveau van functiebehoud” een duurzaam gebouwd zwembad met een laag energiegebruik. En een architectonisch hoogstaand ontwerp van Venhoeven CS Architecten. De vijf zwembaden met

104

Beveiliging XL December 2012

Dankzij de staalconstructie was een open inrichting mogelijk waardoor de baden onderling goed zichtbaar zijn voor het publiek.

Hoogste niveau Staal met een bouwkundige dragende functie, zoals kolommen en liggers, moet brandwerend behandeld worden, volgens het bouwbesluit en diverse normen. Bij het prestigieuze Hofbad wilde de bouwkundige aannemer het hoogste niveau van functiebehoud zegt directeur Danny de Haas van BB West, “Namelijk een brandwerendheid van zestig minuten.” Dit heeft te maken met de publieksfunctie van het zwembad. Bij een brand moeten bezoekers - in de diverse zwembaden, horeca en soms op de tribune - ruim de tijd krijgen om het zwembadgebouw te kunnen verlaten. Daarna moet er natuurlijk ook nog voldoende tijd over zijn voor de hulpdiensten om de vuurzee veilig te kunnen benaderen voordat er instortingsgevaar dreigt.

Brandbeveiliging BB West werd ingeschakeld voor de deskundigheid op dit vlak. Niet alleen overigens het brandwerend maken van de stalen ruggengraat, maar ook voor het brandwerend afdichten van doorvoeringen door brandcompartimenten zoals bouwkundige sparingen voor de doorvoeringen van water, elektra, riool en luchtbehandeling. “Kortom alle openingen tussen de brandcompartimenten zijn door ons brandwerend gemaakt volgens de hoogste normen.” Het bestek ging voor de stalen draagconstructie uit van het brandwerende plaatmateriaal Promatect-H.

Bevestiging in ruwbouwfase Ook bij de bevestiging lag de lat hoog, vertelt De Haas. “Heel vaak wordt het plaatmateriaal op het staal geschoten. Maar hier in het zwembad heb je te maken met chloordampen. Als je in het staal gaat schieten kunnen er beschadigingen komen en dan krijg je roestvorming.” In het Hofbad is het brandwerendplaatmateriaal bevestigd door tegen het betonnen plafond een bevestigingstrook te maken. “Vandaar uit is naar beneden gebouwd om het staal heen zodat het staal niet wordt beschadigd.” Een bijzondere klus, blikt De Haas terug. Niet zozeer vanwege de grootte van het gebouw, maar vanwege de hoge eisen aan het functiebehoud. Monteurs van BB West hebben de brandwerende platen in de ruwbouwfase aangebracht. Het Hofbad wordt dit najaar voor het publiek geopend. Jaarlijks verwacht de gemeente Den Haag zo’n 320.000 bezoekers. n

Van het grote overdekte wedstrijdzwembad in de Haagse wijk Ypenberg werd niet alleen de stalen ruggengraat brandwerend gemaakt, maar ook werden doorvoeringen brandwerend afgedicht, zoals bouwkundige sparingen voor de doorvoeringen van water, elektra, riool en luchtbehandeling. “Alle openingen tussen de brandcompartimenten zijn brandwerend gemaakt volgens de hoogste normen.” Het bestek ging voor de stalen draagconstructie uit van het brandwerende plaatmateriaal Promatect-H.

“Ik wil me graag veilig voelen en het overzicht bewaren...”

professioneel • kwaliteit • servicegericht www.dwbc.nl • info@dwbc.nl

Wij zijn ook de juiste partij voor HD-camera’s Beveiliging XL December 2012 D&W_advertentie_120x170.indd 2

14-08-12 18:08

105

...méér dan alleen deuren! Alleen al in de zorg zo’n breekt per jaar zo’n 1.000 keer (!) brand uit. In geval van brand bieden onze gecertificeerde automatische schuifdeuren minstens 60 minuten weerstand tegen vuur en hitte. Snelle toegang en veilige bereikbaarheid voor blusapparatuur, rookevacuatie en reddingspogingen zijn hierdoor verzekerd. Tijdens het normale dagelijkse gebruik functioneren de automatische schuifdeuren uiteraard als een veilige, hygiënische en comfortabele doorgang voor iedereen binnen een gebouw. Benieuwd hoe wij anderen geholpen hebben en hoe wij u kunnen helpen? Neem dan contact met ons op, 0299 38 08 08 of info@boonedam.nl.

www.boonedam.nl

Your Entrance. Our Technology.

BIOMETRIE Vingerherkenning - Handaderlezer - Irisscan - Gezichtsherkenning

Het lichaam als handige sleutel Toegangscontrole op basis van biometrie is geen fictie, maar al een feit. Welke technieken liggen binnen handbereik? Een handelsbedrijf ging op zoek en koos vier praktisch toepasbare oplossingen. De markt aarzelt nog.

Het lijkt een beetje op James Bond. Een deur die opent door in een camera te kijken of door de handpalm voor een mysterieus glazen plaatje te leggen, waarvan ook nog eens kleurrijke verlichting het gevoel van science fiction vergroot. Wie denkt dat dit alleen in films of in zwaar beveiligde bankkluizen of datacentra mogelijk is, komt bedrogen uit. De apparatuur om dit ook laagdrempelig toe te passen is er al en het werkt ook allemaal zeer betrouwbaar, verduidelijkt accountmanager Maarten Broek van Hacousto, een handelsbedrijf in beveiliging en communicatie. In de ogen van Broek heeft biometrie alleen maar voordelen: “Het is veiliger en comfortabeler. Geen gezeur met pasjes die mensen kunnen vergeten en die fraudegevoelig zijn, want je kunt ‘m uitlenen.”

“Biometrie is iets van nu, het is comfortabel, efficiënt en veilig” Volgens Broek is een pasjessysteem allerminst waterdicht. Zo zijn er gevallen bekend van fabriekspersoneel dat massaal eerder naar huis gaat en steeds één iemand bij toerbeurt tegen het einde van de werktijd aanwijzen om alle pasjes door de

scan te halen. Met biometrie is dat niet mogelijk en ook kan niemand zijn vinger vergeten mee te nemen van huis of kwijt raken. Toch heeft biometrie naast een hoog toekomstgehalte nog een imagoprobleem: niet betrouwbaar. De eerste vingerreaders of irisscans gaven inderdaad een te hoog foutgehalte, waardoor soms poortjes opengingen op momenten dat iemand geweigerd moest worden, of – veel vaker– de reader niet in staat was om de vinger goed te lezen. De afgelopen paar jaar is de kwaliteit van een aantal biometrietechnieken fors verbeterd en is de technische betrouwbaarheid vergelijkbaar met een pasjessysteem, vertelt Broek. Hacousto heeft besloten om zich op vier betrouwbare technieken te richten.

1. (Contactloze) vingerherkenning De vingerafdruk is voor de meeste mensen de herkenbaarste vorm van biometrie, veelal vanwege politieonderzoek en het paspoort. Ook als toegangscontrole is het een goede techniek. Hacousto is voorstander van contactloze vingerherkenning. “Het grote voordeel is de hygiëne.” Daarnaast kan bij contactloze scanning nooit te hard of te zacht op de sensorlens gedrukt worden. Bij een contactloze reader wordt een veel groter vlak van de vingertop gescand, “van nagel tot nagel”, wat de betrouwbaarheid ten goede komt. Omdat het natuurlijk kan gebeuren dat iemand een wondje aan zijn vinger heeft, is het raadzaam om zoveel mogelijk vingers

in te scannen zodat iemand ook een andere vinger kan aanbieden.

2. Handaderlezer Een minder bekende vorm van biometrie is het scannen van het bloedvatenpatroon in de handpalm. Dit is ook een unieke menseigen wirwar van bloedadertjes. “De lezer maakt een infraroodfoto van zuurstofrijk bloed.” Hacousto heeft besloten om hiervoor twee soorten readers te importeren. Een unit die buiten hangt, en waaronder iemand zijn handpalm aanbiedt en een heel compacte binnenunit die in een inbouwdoos past en waar je je hand voorhoudt. Met een kleursignalering geeft de reader aan of de handpalm op een goede manier wordt aangeboden. Ook deze techniek is contactloos. 3. Irisscan In situaties met smerige handen waarbij bovenstaande technieken niet ideaal zijn, is de irisscan een uitkomst. Tot voor kort was het niet zo comfortabel en moest je stilstaan om je oog dicht bij een reader te houden. Nu is de techniek zover ontwikkeld dat al lopend de iris gescand kan worden op zo’n 80 centimeter afstand. “On the move, steeds sneller en steeds verder weg, Hiermee ga je nog een stukje verder qua comfort.” vat Broek de verbeteringen samen. De snelheid is zover opgevoerd dat één irisscan tot zo’n 50 personen per minuut kan verwerken. Een irissan is daarom ook ideaal

Beveiliging XL December 2012

107

NEN 3140 - VAKBEKWAAM PERSOON BEDRIJFSVOERING VAN ELEKTRISCHE INSTALLATIES

Bij ons vindt u in ons assortiment ook alle grote merken! Groothandel in beveiligingssystemen

Dit boek beschrijft de praktische betekenis van de NEN 3140 afgestemd op de Vakbekwaam Persoon. In deze full colour uitgave vindt u onder andere informatie over regelgeving, de gevaren van elektriciteit, beschermingsmiddelen NU en inspectiewerkzaamheden. Vakbekwaam Persoon geeft 25% korting! inzicht in de wijze waarop veilig kan worden gewerkt aan, met of nabij elektrische installaties en elektrische arbeidsmiddelen.

Prijs: van € 49 voor € 37 ISBN: 978 90 12 58388 6 Auteur: Anton Kerkhofs

Kijk voor meer informatie of uw bestelling met 25% korting op www.sdu.nl/installatieboeken of bel naar 070 37 89 880 www.sdu.nl/installatieboeken

PG Security Systems PG Security Systems b.v. gevestigd te Ridderkerk is reeds jarenlang importeur/exporteur van Jablotron elektronische beveiligingsproducten voor de Benelux. Naast een enorme vak- en productkennis bieden wij met regelmaat producttrainingen aan zowel beginnende als ervaren installateurs. Voor Nederland zijn nagenoeg alle Jablotron producten gecertificeerd met het NCP KEUR merk. Voor België zijn de 868Mhz gerelateerde OASIS producten INSERT gecertificeerd. Ons leveringsprogramma bestaat uit: Beveiligingssystemen bedraad en draadloos, Home Automation producten, Autoalarmsystemen GPS/GPRGS/ SMS/MMS, Track&Tracing systemen, Camera systemen en Intercomsystemen. PG Security Systems levert direct aan installateurs, elektrotechnische groothandel, meldkamers en IT branche. Daarnaast leveren wij volledige support en training aan installateurs en verkooporganisaties.

Adverteerdersindex Beveiliging XL Aerocheck.................................................................................101 Boon Edam Nederland . ....................................................76, 106 Comelit Nederland....................................................................93 Complex E-Techniek..................................................................92 D&W Beveiligingscamera’s..................................................... 105 G+M audio Technologie.............................................................82 LPCB..........................................................................................82 NVD Beveiligingen ...................................................................112 Opening Controls......................................................................83 PG Security Systems...............................................................106 PrivaPark Nederland........................................................... insert SimonsVoss Nederland...........................................................100 Theuma Doorsystems.............................................................. 88 Tremco illbruck ....................................................................... 110 Visser Assen..............................................................................78 Voltec....................................................................................... 105 WBD Brandbeveiliging..............................................................101

PG Security Systems is distributeur voor de gehele Benelux

PG Security Systems B.V. Tinstraat 5, 2984 AN Ridderkerk T 0180 - 434 706 E info@pg-securitysystems.nl

www.pg-securitysystems.nl

11211_PG Security adv 120x347mm.indd 1

14-08-12 16:38

BIOMETRIE

in combinatie met tourniquet oftewel de metalen billentikkers.

4. Gezichtsherkenning Nu nog de minst betrouwbare vorm van biometrie en dient daarom in combinatie met een cijfercode of pasje te worden gebruikt ter verificatie. Daarnaast wordt gezichtsherkenning ook gebruikt als forensische opsporingstechniek. De techniek is zo geavanceerd dat in een menigte – bijvoorbeeld voetbalsupporters – degene met een stationverbod eruit kan worden gehaald. Een techniek als spraakherkenning staat nog in der kinderschoenen, ontdekte men bij Hacousto ontdekt. De menselijk stem varieert en bovendien zorgt achtergrondgeluid voor veel ‘ruis’. “In een geconditioneerde omgeving werkt het misschien wel, maar in de praktijk is het nog niet honderd procent betrouwbaar zodat je ook een verificatie nodig hebt.”

Toepassingen In feite is biometrie een directe vervanger van de bekende pas of druppelsleutel. Maar er zijn situaties waarbij het nog meer comfort oplevert. Zo sprak Broek onlangs op een symposium over het zwembad van de toekomst. Steeds meer zwembaden gaan over op een vorm van toegangscontrole. En wat is dan beter dan biometrie? “Je hebt je identificatie altijd bij je. Ook als je in zwemkleding bent.” Ook opvallend

vond Broek een proef met biometrie als betalingsysteem in een bedrijfskantine. Ten eerste bleek betaling met de vinger een stuk sneller. Met name doordat het tijdrovende pasje uit de portemonnee halen verviel. Uit onderzoek bleken de deelnemers aan de pilot het

“Struikelblok bij biometrie is de nog relatief hoge prijs van de readers” “zeer comfortabel” te vinden. En als bijkomstig effect bleek de omzet van de kantine te stijgen. Dat werd vooral veroorzaakt doordat medewerkers tussentijds sneller iets uit de automaat haalden. Waarschijnlijk ligt de drempel tot koop van een blikje frisdrank of versnapering een stukje lager als het betaalmiddel altijd bij de hand is. “Je hoeft niet terug te lopen om je betaalpas te halen.”

Aarzelende markt Op dit moment heeft biometrie niet echt het tij mee. Nieuwbouw van kantoorpanden staat op een laag pitje, merkt Hacousto aan den lijve. Ook vervanging van een bestaand systeem is voor veel bedrijven niet een automatisme. Struikelblok is de nog relatief hoge

Hacousto Hacousto is onderdeel van het Engelse Protec Fire detection en heeft klanten in de infrastructuur zoals Prorail, NS en Rijkswaterstaat, maar deed nog weinig in toegangscontrole. Ruim twee jaar geleden besloot het bedrijf zich te verbreden met die activiteit. Maar niet door de concurrentie aan te gaan met leveranciers van zogenoemde pasjessystemen, nu nog het meest gebruikt bij toegangscontrole. “We wilden de bakens verzetten en niet met iets komen dat op elke straathoek te koop is. Ze besloten zich helemaal te richten op toegang op basis van lichaamseigen kenmerken oftewel biometrie.

prijs van de readers. Kost een uitontwikkelde paslezer zo’n 500 euro, voor biometrie ligt dat bedrag op ongeveer het viervoudige. De minder hoge beheerskosten doordat het pasjesbeheer komt te vervallen, weegt voor veel bedrijven nog niet op tegen de meerinvestering. Toch is het slechts een kwestie van tijd, verwacht Broek. Een prijsdaling van biometrie ligt in het verschiet. “Tussen nu en vijf jaar”, voorspelt hij een doorbraak. Signalen zijn er des te meer. Banken in Turkije en Japan zijn al overgegaan om biometrie toe te passen bij het pinnen van geld. “Het is iets van nu, het is comfortabel, efficiënt en veilig.” n

Beveiliging XL December 2012

109