KNX Special 2013

EEN UITGAVE VAN INSTALLATIE JOURNAAL, GAWALO EN DE ARCHITECT

KNX Special BRANDWEERKAZERNE

De wielen rollen binnen een minuut

Jaargang 1 - November 2013 www.cobouw.nl/knx

RESTAURANT De hele zaak met één knop bedrijfsklaar

ENERGIE

Alles wordt smart

INDUSTRIE

Automatiseren vereist een hoger kennisniveau

KINDERDAGVERBLIJF Veilig en Duurzaam

KNX 01 cover.indd 1

04-11-2013 11:44:23

inhoud

“De hele zaak met één knop bedrijfsklaar”

Gezond binnenklimaat voor kinderdagverblijf met CO2 -sturing

De steeds wisselende bezetting is een

Deurkrukken, stopcontacten, wandschake-

belangrijk kenmerk van een horecapand.

laars; ze bevinden zich allemaal op veilige

Het ene moment is de zaak voor een kwart

hoogte in kinderdagdagverblijf De Mukkenstal

gevuld, terwijl tijdens een feestavond de

in het Limburgse Leunen. Alles in dit prachtige

mensen lichaam aan lichaam staan. Dit stelt

gebouw staat in dienst van de kinderen die

hoge eisen aan de installaties. Bij de realisatie

er verblijven. Zo ook de installatietechniek.

van Brasserie No.14 is daarom gekozen voor

Met CO2 -gestuurde ventilatie, dimbare TL-

één integraal systeem dat comfort en veilig-

verlichting en automatische vloerverwarming

heid regelt.

zorgt het automatiseringssysteem hier voor veiligheid en comfort.

13 besparen op de energierekening Met gebouwautomatisering

Bij het ompakken of het assembleren van producten is goede verlichting van de juiste intensiteit cruciaal. Maar zeker zo belangrijk is dat het licht niet onnodig brandt op plekken of tijdstippen waarop dit niet nodig is. De assemblagehallen en magazijnen van Océ en Tommy Hillfiger In Venlo zijn daar goed op voorbereid.

Wonen in een waterkelder

In de zomer van 2012 begon Jan Schippers met de bouw van een bijzondere woning in Ruurlo. Met vrouw en kinderen neemt hij begin 2014 zijn intrek in een voormalige, dubbele waterkelder, met een inhoud van meer dan een miljoen liter. Als de ombouwoperatie achter de rug is, leeft hij deels onder de grond, deels boven de grond in een passiefhuis waarin het klimaat zeer stabiel is en het comfort maximaal.

16 de zonwering naar beneden laten Op 2.000 kilometer afstand

Vaak hebben eigenaren van een nog te bouwen woning geen idee hoe ze hun installaties willen schakelen en bedienen. Dimmen of niet? Op afstand of juist met vaste knoppen? Kies je op dat moment voor universele woningautomatisering dan kun je uiteindelijk nog alle kanten op. Juist om die reden besloot de familie voor KNX te kiezen.

KNX November 2013

KNX 02-03 inhoud.indd 2

04-11-2013 11:45:57

inhoud

‘Alles wordt smart, dus waarom woningen en gebouwen dan niet?’

Net iets meer “Wie wil er nu geen toekomstbestendige

Installatietechnisch adviseur Klaas Oostra ziet

boordcomputer in de woning”, zo verzucht

dat in de utiliteit gebouwautomatisering steeds

een adviseur gebouwautomatisering in deze

belangrijker wordt, ingegeven door de noodzaak

special. “Alles wordt smart, dus waarom

van energiebesparing en duurzaamheid. Bij luxe

woningen en gebouwen niet?”

woningen zijn het de groeiende behoefte aan

Hij heeft een punt. Installaties voor

comfort en systeemcontrole die de markt voor

verwarming, koeling, ventilatie, verlichting

woningautomatisering een impuls geven. “Men

en beveiliging worden steeds intelligenter.

wil gewoon een toekomstbestendige boordcom-

Gebouwautomatisering verbindt deze

puter in de woning of het gebouw.”

eilanden, stemt ze op elkaar af en haalt het maximale eruit. Zo is de brandweerkazerne van Bergen op

Zoom bij een brandalarm binnen een

“Automatiseren vereist een hoger kennisniveau dan installeren”

minuut klaar om uit te rukken. Automatisch gaat de frituurpan uit, de verlichting op volle kracht en de slagbomen

Hans Arentsen is voorzitter van KNX Nederland en daarmee het gezicht

omhoog. Voor een kinderdagverblijf is alles

van een netwerk dat in Nederland de internationale standaard voor wo-

in het werk gesteld om de kinderen een

ning- en gebouwautomatisering voor het voetlicht brengt. Maar dat doet

gezonde, veilige en comfortabele omgeving

hij niet als enige. Integendeel. Het enthousiasme voor het protocol wordt

te bieden. Een horecapand beweegt met

bij vele partijen met de dag groter. En dat werpt zijn vruchten af.

een druk op de knop mee met de bedrijfsfunctie: is het als restaurant half gevuld met eters of staan de mensen lichaam aan lichaam te feesten? De energierekeningen

van industriële assemblagehalen schieten

In duurzame steden zijn gebouwen verbonden

omlaag door de verlichting te automatiseren. Een bewoner van een villa heeft er schik

Traditioneel past de energievoorziening zich

in vanaf zijn vakantiebestemming in het

naadloos aan de vraag aan. In de toekomst

buitenland het zonnescherm van zijn huis

zal het ook nodig zijn vraag en afname-

omlaag te laten en gelijk even om het huis te

patroon aan te passen aan de ﬂuctuaties

kijken. Een trotse eigenaar van een oude

van de energieopwekking uit zon en wind.

waterkelder trekt de stoute schoenen aan

Omdat opslagsystemen nog onvoldoende

en transformeert het betonnen bastion in

uitontwikkeld zijn, zullen we het voor de

een comfortabel passiefhuis.

nabije toekomst moeten zoeken in slimme

Wat al deze projecten gemeen hebben?

opwekking en pieklastbewaking.

De eigenaren willen net iets meer.

Frituurpannen en verlichting gaan uit, maar roldeuren en slagbomen zwaaien open Als het uitrukalarm afgaat bij de nieuwe brandweerkazerne in Bergen op Zoom, tre-

Maarten Legius

den er volautomatisch belangrijke functies

Hoofdredacteur

in werking. Licht gaat aan, garage open, verkeersregeling in werking; de gebouwautomatisering zorgt dat de ‘wielen binnen 1 minuut rollen’. Want elke seconde telt.

KNX November 2013

KNX 02-03 inhoud.indd 3

04-11-2013 11:46:05

Restaurant Veiligheid - Comfort - Duurzaamheid

“De hele zaak met één knop bedrijfsklaar” De steeds wisselende bezetting is een belangrijk kenmerk van een horecapand. Het ene moment is de zaak voor een kwart gevuld, terwijl tijdens een feestavond de mensen lichaam aan lichaam staan. Dit stelt hoge eisen aan de installaties. Bij de realisatie van Brasserie No.14 is daarom gekozen voor één integraal systeem dat comfort en veiligheid regelt.

In het centrum van de Friese havenplaats

vervolgens ook aanleggen”, vertelt Hedser

Lemmer kunnen inwoners en toeristen sinds

Heinsius van Heinsius Electrotechniek. Hoewel

de ventilatie hebben we CO2-sensoren

deze zomer eten en drinken bij Brasserie No.

de beide Friese ondernemers elkaar niet

geplaatst, zodat de afzuiging en dus de

14. Dit nieuwe café en restaurant is in een klein

kenden, klikte het meteen. “Ik heb begin dit jaar

verversing van lucht op basis van CO2-gehalte

half jaar uit het niets opgebouwd. In een

een renovatieproject in discotheek De Swetser

plaatsvindt. Ook in de keuken hebben we

voormalige fietsenwinkel, die vroeger als

in Heerenveen uitgevoerd en heb daar de

slimme koppelingen gecreëerd. Zo zitten er

metaalwerkplaats diende, zag de plaatselijke

installaties vergaand geautomatiseerd. De

horecaondernemer Meine-Jolle Gaastra een

eigenaar van Brasserie No.14 wist dat en heeft

kans een nieuwe publiekstrekker te openen. Na

mede op basis daarvan mij geselecteerd.

onderhandelingen met de gemeente mocht hij

Samen met Perry Hempenius, die de werktuig-

op deze locatie aan de binnenhaven van

bouwkundige installaties verzorgt, besloten wij

Lemmer een brasserie en terras vestigen.

om ook in Brasserie No.14 de installaties zo

Vervolgens lag daar de uitdaging om dit pand,

veel als mogelijk te automatiseren om het

automatische gaskleppen op het fornuis die

dat al enige tijd leegstond, te verbouwen. Peter

comfort, maar ook de veiligheid en de

alleen open kunnen wanneer men de ventilatie

Roozeboom, architect bij Heineken, ontwierp

energie-efficiëntie, te maximaliseren”, zegt

in de keuken inschakelt. Bovendien gaan de

het interieur met een uitstraling die teruggrijpt

Heinsius. Dat betekent dat de installateurs een

gaskleppen automatisch dicht als het

op het industriële verleden van het pand.

technisch ontwerp maakten waarbij ze, qua

brandalarm afgaat. Al deze koppelingen zijn

Vervolgens was het aan de interieurbouwer,

besturing en meet- en regeltechniek, volledige

eigenlijk alleen maar mogelijk bij een integrale

maar vooral aan de installateurs, om die sfeer,

integratie nastreefden.

automatisering, in ons geval op basis van KNX.

het comfort en daarmee de totale beleving tot

allemaal onafhankelijk aan te sturen zijn. Voor

“De eerste medewerker die binnenkomt, zet met één druk op de knop de hele brasserie bedrijfsklaar”

Deze standaard biedt verreweg de meeste

realiteit te maken.

Automatische CO2-meting

mogelijkheden wanneer je de aansturing van al

“Er was geen bestek, er waren geen tekenin-

Een hr-ketel zorgt via deels vloerverwarming en

deze onderdelen, zoals gas- en ventilatieklep-

gen, alleen maar het architectonisch ontwerp.

deels radiatoren voor de verwarming van het

pen, ventilatoren, servomotoren en andere

De opdrachtgever was vooral pragmatisch en

pand. Ventilatie gebeurt op basis van natuur-

sensoren binnen één systeem wilt integreren.”

bracht Perry Hempenius, eigenaar van PH

lijke toevoer en mechanische afzuiging.

“Vanzelfsprekend zijn ook de verlichting, de

installaties, en mijzelf bij elkaar en zei ons dat

“Samen met Perry Hempenius hebben we de

zonwering, maar ook de muziekinstallatie via

wij de installaties moesten engineeren en

verwarming in zeven zones opgedeeld die

de automatisering gekoppeld. Daarmee bieden

KNX November 2013

KNX 04-05 restaurant.indd 4

04-11-2013 11:47:06

Restaurant

wij de eigenaar enorm veel comfort”, zegt Heinsius. Zijn opdrachtgever, Meine-Jolle Gaastra beaamt dit graag: “De eerste medewerker die binnenkomt, haalt het alarm eraf en zet met één druk op de knop de hele brasserie bedrijfsklaar. De verlichting gaat aan zonder dat iemand een lamp vergeet. De muziekinstallatie schakelt in. De ventilatie en verwarming worden geactiveerd. Zonneschermen gaan omlaag, maar alleen als de zon schijnt, enzovoorts. Hedser heeft voor ons vier basisscènes geprogrammeerd die eigenlijk altijd volstaan. Wij kunnen kiezen uit een dagstand, avondstand, alles-uit-stand of schoonmaakstand. Die laatste is handig voor de schoonmakers, omdat zij met maximale verlichting kunnen werken en niet hoeven te zoeken naar de lichtknopjes. Maar als we eens van een scene willen afwijken, dan is dat ook mogelijk. Elk onderdeel van de installatie kan ik bedienen op de iPad visualisatie die achter de bar hangt of via mijn telefoon”, vertelt Gaastra. “Ik kan als ik wil elke lamp apart aan of uit zetten, maar ook de zonwering handmatig bedienen. De vrijheid is, ondanks die integrale benadering, enorm.”

Inzicht door monitoring “Een belangrijk verschil tussen een gewoon bedrijfspand en een horecapand is de steeds wisselende bezetting. Het ene moment is de zaak voor een kwart gevuld terwijl op een feestavond de mensen lichaam aan lichaam staan. Dit stelt hoge eisen aan de installaties, als je tenminste het comfort en de beleving op een hoog niveau wilt houden. En dat is wel onze insteek geweest. Daarvoor hebben we ook die automatisering ingezet”, vertelt Heinsius. “Een belangrijk hulpmiddel is de visualisatie. Behalve dat de eigenaar of het personeel

Meer comfort, extra mogelijkheden

daarmee altijd handmatig kan ingrijpen, biedt

Brasserie No.14 is van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat geopend. Steeds meer mensen

dit visualisatiesysteem van xxter ook uitge-

gebruiken deze locatie ook om er te werken. Speciaal voor hen liet de eigenaar gratis wifi

breide mogelijkheden voor monitoring. Voor de

installeren en extra wandcontactdozen onder de stamtafel, zodat iedereen zijn laptop kan

eigenaar, maar ook voor mij, omdat ook ik de

inpluggen. Op diverse andere plekken vindt men wandcontactdozen met usb-aansluiting, zodat het

data uit het automatiseringssysteem van

opladen van mobiele apparaten extra gemakkelijk is.

Brasserie No.14 op mijn telefoon of computer

Andere handige en besparende opties zijn de sensoren op de deur van koel- en vriesruimte. Zodra

kan aflezen. Zo kan ik ‘s avonds op de grafieken

een personeelslid de koel- of vriesruimte niet goed afsluit, gaat na een korte periode achter de bar

van het CO2-gehalte al zien of het druk is

en op de telefoon van de eigenaar een alarm af. Dit is goed voor het energiebeheer maar ook voor

geweest. Bij elke piek in het CO2-gehalte zal de

de hygiëne van alle bederfelijke waar. Daarnaast wordt de temperatuur in de meterkast constant

ventilator harder gaan draaien om het klimaat

bewaakt en gaan alarmbellen af zodra deze boven de 50 ºC komt. De buitenverlichting gaat bij

in orde te krijgen. Al die informatie heeft de

zonsondergang in een half uur automatisch geleidelijk aan waarna het pand er ook aan de

eigenaar ook en levert hem bijzonder veel

buitenkant altijd sfeervol uitziet.

inzicht in het reilen en zeilen van zijn brasserie.” n

KNX November 2013

KNX 04-05 restaurant.indd 5

04-11-2013 11:47:17

Opdrachtgever Passiefhuis - Waterkelder - Houtstook

Wonen in een waterkelder In de zomer van 2012 begon Jan Schippers met de bouw van een wel heel bijzondere woning in Ruurlo. Samen met zijn vrouw en kinderen neemt hij in het voorjaar van 2014 zijn intrek in een voormalige, dubbele waterkelder, met een inhoud van meer dan een miljoen liter. Als de ombouwoperatie achter de rug is, leeft hij deels onder de grond, deels boven de grond in een passiefhuis waarin het klimaat zeer stabiel is en het comfort maximaal.

Bij het bezoek aan deze woning in wording is

contact met Eelco Schuijl, architect bij Studio

omgeving hebben. In het oude pomphuis, dat

het dragen van laarzen geen overbodige luxe.

Groen & Schild. Samen met hem ontwikkelden

we in zijn originele staat willen restaureren,

Door enkele, recente hoosbuien is de omgeving

we het plan om niet op of naast, maar in de

plaatsen we de hout gestookte verwarmingsin-

modderig en het milieu in de kelder bijzonder

reinwaterkelder een woning te bouwen.”

stallatie. Bovendien verbinden we het pomphuis via een onderaardse gang van enkele

vochtig. Desondanks vertelt een opgewekte Jan Schippers enthousiast over zijn plan om in

Op basis van passiefhuis

deze voormalige waterkelder van Vitens, waar

Schippers geeft onmiddellijk toe dat de

het waterleidingbedrijf tot enkele jaren terug

uitvoering een stuk ingewikkelder is dan het

Kiezen voor system integrator

idee. “In welk jaargetijde je ook in de kelder

Dat Jan Schippers een meer dan gemiddelde

klimt, de temperatuur ligt altijd rond de 8 á

belangstelling heeft voor techniek, komt in

10ºC. Dit maakt de kelder een ideaal omhulsel

belangrijke mate door zijn functie als adviseur

voor een passiefhuis. Maar omdat niemand in

op het gebied van spoorwegmaterieel. Toen hij

een donkere, ondergrondse kelder wil wonen,

besloot om zelf de regie bij de bouw van dit huis

hebben we aan twee zijden de aarde groten-

te gaan voeren, verdiepte hij zich extra in de

een enorme hoeveelheid drinkwater opsloeg,

deels weg gegraven. In die zijkanten - op het

installaties die hij wilde toepassen. “Vanzelf-

een luxe woning te realiseren. “In 2008 kocht

zuiden en op het westen - hebben we in het

sprekend denk je dan meteen aan duurzame

ik, samen met mijn broer, deze kelder met nabij

beton ramen en deuren laten zagen. Bovendien

technieken, en in ons geval wilden we ver gaan

gelegen pomphuis en omliggend natuurgebied.

hebben we ook in het dak van een van de

om uiteindelijk bij een praktisch energieneu-

Bij een openbare inschrijving bleek er zo weinig

kelders, over een brede strook, het beton

trale woning uit te komen. Ook was het voor mij

animo te zijn dat wij, tot onze grote verrassing,

weggezaagd, zodat we daar een glazen dak

al snel duidelijk dat een huis als dit gewoon om

het hele spul voor een schappelijke prijs

kunnen creëren. Het vloeroppervlak van de

slimme automatisering vraagt. In mijn

konden opkopen.”

twee geschakelde kelders bedraagt 340

oriëntatie kwam ik terecht bij system integrator

“De eerste jaren wisten we niet goed wat we

vierkante meter.”

Martin van Ling. Zelf wist ik wel dat domotica

ermee aan moesten. Uiteindelijk hebben mij

“Daarnaast hebben we op het dak, bereikbaar

ons veel gemak en voordeel kon opleveren,

vrouw en ik het aandeel van mijn broer gekocht

met een trap vanuit de woning, een tuinkamer

maar hij maakte echt concreet wat die

en zijn toen de mogelijkheden van een woning

van 80 vierkante meter gebouwd, zodat we

voordelen zijn en hoe we die in ons huis konden

gaan onderzoeken. Uiteindelijk kwamen we in

daar maximaal contact met de natuurlijke

toepassen. Daar begint de meerwaarde van

“Voor mij was het snel duidelijk dat een huis als dit om slimme automatisering vraagt”

tientallen meters met de kelderwoning.”

KNX November 2013

KNX 06-09 waterkelder.indd 6

04-11-2013 11:49:30

Opdrachtgever

Techniek direct in het zicht

Als de woning in het voorjaar van 2014 is opgeleverd en de bewoner of zijn gasten door de voordeur binnenkomen, zien zij meteen een grote glazen wand met daarachter een indrukwekkende technische ruimte. Alle componenten voor de energiedistributie en de woningautomatisering zitten dan vol in het zicht. Aan system integrator Van Ling Domotica de uitdaging om de schakelkast van circa 2 meter hoog en 1,5 meter breed zodanig perfect uit te voeren dat de techniek als een kunstwerk kan staan pronken. De vele schakelaars, knopjes en lichtjes zullen het hart van menig technicus ongetwijfeld sneller doen slaan.

KNX November 2013

KNX 06-09 waterkelder.indd 7

04-11-2013 11:49:39

Nooit misgrijpen, altijd kunnen doorwerken 12 miljoen bestellingen per jaar geleverd op 145.219 bouwen onderhoudsplaatsen aan 18.038 installatiebedrijven. Daarvan wordt 97,26% in ĂŠĂŠn keer op de gewenste tijd en op de juiste plek bezorgd. Dit resultaat hebben we dankzij 130 jaar kennis en ervaring weten te bereiken voor onze klanten. Hierdoor kunnen zij ongestoord doorwerken en zich volledig richten op hun primaire proces. Dat is waar we bij Technische Unie voor staan. Technische Unie. Daar heb je meer aan.

www.technischeunie.com

advTuCorpE01.indd 1 KNX 06-09 waterkelder.indd 8

25-08-11 11:02 04-11-2013 11:49:40

8-11 11:02

Opdrachtgever

een goede system integrator. Zijn kennis gaat

schakelmateriaal en verlichting onzichtbaar

ming aan de ruimte afgeeft. “Het zal even

verder dan de sturing van een paar lampen of

aan te sluiten en te bevestigen. Bovendien

duren voordat we de enorme massa van onze

een intercomsysteem.”

mogen de ledstrips niet zichtbaar zijn, alleen al

kelderwoning, met muren van ruim 20

Van Ling adviseerde meteen om de volledige

omdat deze altijd indirecte verlichting moeten

centimeter beton en zo’n 30 centimeter vloer-

woningautomatisering op basis van KNX aan te

geven. Vrijwel alle verlichting in de woning

wanden dakisolatie, droog hebben gestookt.

leggen. Daarmee heeft Schippers de garantie

wordt door middel van scenario’s gestuurd. In

Maar als de massa eenmaal op temperatuur is,

dat alle gebouwgebonden installaties via één

de dagelijkse praktijk is het niet prettig om

dan zullen we naar verwachting weinig energie

platform met elkaar te integreren zijn. Of dat

alles, met name de RGB-strips, individueel te

nodig hebben om de ruimte op temperatuur te

nu verlichting, zonwering, ventilatie, verwar-

bedienen. In de visualisatie is dat natuurlijk wel

houden”, zegt Schippers. Een belangrijke

ming of beveiliging is.

mogelijk en daar zit ook de flexibiliteit als het

installatie in deze kelderwoning is de gebalan-

gaat om het bedienen en instellen. Om het

ceerde ventilatie met warmteterugwinning.

Intelligente ledverlichting

comfort voor de bewoners zo groot mogelijk te

Ook de besturing van dit systeem zal in de

“In ons streven om het energiegebruik te

maken, creëer ik een aantal vaste scenario’s

scenario’s van de automatisering worden

minimaliseren, besloten we om bijna uitslui-

zoals Welkom, Tot ziens en Schoonmaken.

opgenomen. Zo zal de ventilatie, als er

tend ledverlichting toe te passen. Dit vereist

Bovendien zijn er vrij in te stellen scenario’s,

niemand thuis is, automatisch in een lagere

wel wat meer intelligentie, qua besturing, maar

waarbij men de installaties kan aanpassen aan

stand gaan draaien maar meteen weer

met Martin hebben we alle vertrouwen dat dit

de activiteit van dat moment, zoals Koken, Eten

optoeren als de bewoners thuiskomen. “Tevens

op een goede manier wordt geregeld”, vertelt

of TV-kijken. Natuurlijk behoudt de bewoner

heeft Jan voor een beveiligingsinstallatie van

Schippers. Bij de rondleiding door de ruwbouw

altijd de vrijheid om via sliders verlichting extra

Ksenia gekozen, die één op één met de

laten Schippers en Van Ling zien hoe en waar

te dimmen of sterker te zetten en indien

KNX-installatie te koppelen is. Hierdoor kun je

zij de ledverlichting, veelal in de vorm van

gewenst het scenario met één druk op de knop

verschillende sensoren voor dubbele functies

RGB-strips, gaan aanbrengen. Zo komen er

aan te passen naar de nieuwe instellingen. In

gebruiken en je kunt de bediening van de

rondom het verlaagde plafond in de woonka-

de praktijk zullen zij de scenario’s het meest

beveiliging met die van de andere installaties

mer tientallen meters ledstrips, maar ook in de

gaan gebruiken en waarderen.”

integreren. En voor de toekomst liggen nog meer mogelijkheden in het verschiet”, zegt Van

keuken en in de slaapkamers. “Inbouwspots is in deze betonnen kelder

Stabiel binnenklimaat

Ling. “Omdat de buskabel tot in elke ruimte

natuurlijk ondoenlijk. Bovendien wil Jan

Naast verlichting koppelt Van Ling ook de

reikt, kunnen we later ook de AV-installaties of

Schippers het beton zoveel mogelijk in

bediening van de klimaatinstallaties aan de

witgoed in de automatisering integreren. Met

onaangetaste vorm in het zicht laten. Daarom

automatisering. In het pomphuis komt een

KNX zijn de mogelijkheden vrijwel onbeperkt.” n

moeten we steeds”, zo vertelt Van Ling, “op

duurzame houtsnipperketel te staan die met

zoek naar slimme en ingenieuze manieren om

biomassa warmte opwekt en via vloerverwar-

KNX November 2013

KNX 06-09 waterkelder.indd 9

04-11-2013 11:49:42

Kinderdagverblijf Ventilatie - Verlichting - Vloerverwarming

CO2-sturing geeft kinderdagverblijf gezond binnenklimaat Deurkrukken, stopcontacten, wandschakelaars; ze bevinden zich allemaal op veilige hoogte in kinderdagdagverblijf De Mukkenstal in het Limburgse Leunen. Alles in dit prachtige gebouw staat in dienst van de kinderen die er verblijven. Zo ook de installatietechniek. Met CO2-gestuurde ventilatie, dimbare TL-verlichting en automatische vloerverwarming zorgt het automatiseringssysteem hier voor veiligheid en comfort.

De Mukkenstal is in vele opzichten een

ring op basis van KNX. Deze installatie stuurt

sturen aan de hand van de gegevens automa-

bijzonder kinderdagverblijf. Eigenaren Paul

de schakelingen van de verlichting, de regeling

tisch het Comfovent WTW ventilatiesysteem

Litjens en zijn vrouw Monique bouwden het

van de temperatuur en het ventilatiesysteem.

aan. Tussen dat systeem en de gebouwautoma-

verblijf in de vorm van een stal, vlak naast hun

Daarmee is het een mooi voorbeeld van de

tisering hebben we een speciale koppeling

veehouderij. Op de agrarische kinderopvang

integratie tussen E- en W-functionaliteiten.

gemaakt,” legt Paul Klein uit. Hoe meer kinderen zich in een ruimte

bieden ze maximaal 78 kinderen van 0 tot 13 jaar de ruimte om zich in hun eigen tempo te

Volledige W-integratie

bevinden, hoe hoger de CO2-waarde zal worden

ontwikkelen. Daarbij wordt hen respect

Het meeste aandacht kreeg toch wel de

en hoe harder de ventilatie gaat draaien. Door

bijgebracht voor andere mensen, maar ook

klimaatinstallatie. Bij kinderdagverblijven zijn

koppeling met de ontruimingsinstallatie gaat

voor dieren en de natuur. In een oase van groen

een goede temperatuurregeling en voldoende

het systeem bij brand vanzelf 100% ventileren.

en ruimte leren kinderen van dichtbij hoe

toevoer van frisse lucht van groot belang. In de

Naast de zekerheid dat er altijd ruim voldoende

kalfjes geboren worden, waar eieren vandaan

praktijk is het doorgaans met de ventilatie

frisse lucht circuleert, geeft dit systeem ook

komen en hoe maïs groeit.

slecht gesteld bij instellingen voor kinderop-

een energiebesparing. Het systeem ventileert

Het gebouw De Mukkenstal won in 2013 de

vang. Daardoor krijgen infectieziekten een

alleen als het nodig is; als er mensen zijn.

grotere verspreidingskans en kunnen kinderen

“Via iPads is in de ruimte het licht en de verwarming te bedienen”

zich slechter concentreren. Dat wilde het

Gebruiksvriendelijke bediening

echtpaar Litjens koste wat kost voorkomen. Op

De verwarming – middels de vloer, zodat

advies van KNX Professional Paul de Klein van

kinderen daar altijd comfortabel kunnen

P-Projects Installations uit Venray kozen zij

kruipen en spelen – wordt eveneens door het

architectuurprijs van Venray. Maar ook wat

voor CO2-gestuurde ventilatie.

automatiseringssysteem aangestuurd. De

betreft de installatietechniek verdient deze

“De richtlijn van de GGD is dat de CO2-concen-

sensoren die de CO2 meten, meten tegelijkertijd

instelling een pluim. Alles is er in het werk

tratie in kinderdagverblijven niet hoger mag

de temperatuur in de ruimtes en geven via het

gesteld om de kinderen een gezonde, veilige en

liggen dan 1000 ppm. Met sensoren van Gira

opdrachten aan het verwarmingssysteem om

comfortabele omgeving te bieden. Dat is in dit

meten wij hier in alle groeps- en slaapruimtes

zich automatisch aan te passen aan de

geval gefaciliteerd door de gebouwautomatise-

constant het CO2-gehalte in de binnenlucht en

ingestelde waarden. Er is per ruimte een

KNX November 2013

KNX 10-12 kinderdagverblijf.indd 10

04-11-2013 11:50:27

Kinderdagverblijf

regeling geprogrammeerd. Zo kan de

seerde klimaatinstallatie altijd gerust zijn dat

beoordeling is ook gekeken naar duurzaamheid

verwarming in de slaapkamers uitschakelen als

de luchtkwaliteit in orde is. Er zijn niet veel

en naar de beleving van het gebouw wat betreft

het daar te warm is en in de groepsruimte juist

kinderdagverblijven die met CO2-geregelde

het klimaat en de inval van licht. We zijn zeer

een graadje hoger zetten. De ruimtecontrollers

ventilatiesystemen werken. We zijn daarin

trots op wat we hier hebben gerealiseerd.

van Schneider Electric in de ruimtes waar zich

ongetwijfeld voorlopers. Bij het ontwerp en de

Wanneer startende ondernemers in de

geen kinderen bevinden, geven medewerkers

uitvoering hebben we ook onze inbreng

agrarische dagopvang hier komen kijken ter

de mogelijkheid om de instellingen tijdelijk aan

duidelijk naar voren gebracht. Zo hebben we

inspiratie, wijzen we hen ook zeker op de

te passen. In de andere ruimten kunnen ze dat

aangegeven dat we zoveel mogelijk inlaat- en

voordelen van de gebouwautomatisering.

alleen via de Domovea app van Hager op iPads.

afzuigpunten wilden creëren om trek en tocht

Voorop staat dat onze kleine gasten hier in een

Zo vermijdt men het risico dat peuters per

te voorkomen. Ook is er daardoor minder

prettig en gezond klimaat kunnen verblijven, en

ongeluk de temperatuur wijzigen.

geluidsoverlast,” vertelt Litjens.

dat is heel wat waard. De installatie was niet

DALI dimt, KNX stuurt

Duurzaamheid en beleving

had juist meer bekabeling en manuren gekost,

Voor de verlichting koos de installateur voor

Volgens eigenaar Litjens is in de architectuur-

terwijl we beperkt zouden worden in aanpas-

armaturen met TL5-buizen. Die zijn dimbaar

prijs indirect ook de installatie beloond. “Bij de

singen of uitbreidingen.” n

goedkoop, maar een conventioneel systeem

gemaakt via het DALI-protocol die voor de integrale bediening en regeling gekoppeld zijn aan de gebouwautomatisering van KNX. “Dimmen was hier belangrijk, want het komt vaak voor dat kinderen op hun rug op de grond liggen en dan wil je niet dat ze in felle lichtbalken staren,” aldus de installateur. Het licht is in alle ruimtes handmatig te schakelen en te dimmen, alleen in de toiletten gaan de powerleds automatisch aan bij aanwezigheid en de buitenverlichting werkt op een astronomische schakelklok. Bij de entree is een alles-aan/uit knop. Naast het licht, schakelt die ook de verwarming naar de nachtmodus. De ventilatie blijft te allen tijde werkzaam, anders zou die ’s morgens te veel vermogen kunnen vragen om op het juiste niveau te komen.

Multifunctionele iPads De visualisatie van de KNX-installatie gebeurt hoofdzakelijk via de Domovea app die de eigenaren en de leidsters op de iPads hebben geïnstalleerd. Er zijn drie iPads, één voor elke groep. Daarop kunnen ze voor de betreffende ruimtes het licht en de verwarming bedienen, de ventilatie en de CO2-concentratie monitoren. Maar op dezelfde iPad kunnen ze ook de dagverslagen van de kinderen bijhouden, wel zo handig. “Mocht de laatste die het pand verlaat, vergeten om de alles-uit knop in te drukken, dan zie ik vanuit het keukenraam thuis dat het licht nog aan staat en kan ik die vervolgens ook op afstand uitschakelen,” vertelt Paul Litjens. Hij en zijn vrouw zijn uitermate tevreden met het resultaat van de gebouwautomatisering. “Het geeft bedieningsgemak, efficiency in het energiegebruik en eenvoud bij aanpassingen of aanvullingen. Boven alles staat dat we met de geautomati-

KNX November 2013

KNX 10-12 kinderdagverblijf.indd 11

04-11-2013 11:50:38

ABB i-bus® KNX Laat techniek uw leven makkelijker maken

Stel, u komt thuis en het licht gaat automatisch aan. Of u vertrekt vanuit huis en met één druk op de uit/thuis-knop naast uw voordeur zet u uw huis op 'stand-by' voor verlichting, zonwering en verwarming. Gemakkelijk en energiebesparend. In appartementencomplexen worden openbare ruimten en gangverlichting eenvoudig aangestuurd door bewegingsmelders of via centrale bediening bij de receptie. Voor meer informatie over woningen gebouwautomatisering met ABB i-bus® KNX kijkt u op www.abb.nl/knx

ABB b.v. Frankeneng 15, NL-6716 AA Ede Tel. +31 (0)318 66 92 25, Fax +31 (0)318 63 17 18 E-mail: info.lowvoltageproducts@nl.abb.com

Adv 10-12 ABB KNX A4 NL 2013.indd 1 12 KNX kinderdagverblijf.indd

31/10/2013 12:15:11 04-11-2013 11:50:39

Industrie Verlichting - TL - Aanraakschermen

Met gebouwautomatisering besparen op de energierekening Bij het ompakken of het assembleren van producten is goede verlichting van de juiste intensiteit cruciaal. Maar zeker zo belangrijk is dat het licht niet onnodig brandt op plekken of tijdstippen waarop dit niet nodig is. In Venlo staan zowel OcĂŠ als Tommy Hillfiger daar garant voor.

KNX November 2013

KNX 13-15 industrie.indd 13

04-11-2013 11:51:14

Universele bedienunit De Smart Control IP kan in een netwerk ge誰ntegreerd worden en via een IP-adres aangesproken worden. Universeel: beeldweergave en bediening van JUNG Deurcommunicatie, KNX-functies en een weerpagina via verschillende andere Clients. Intu誰tief: een touchscreen voor de bediening. Praktisch: eenvoudige webconfiguratie op computer of laptop.

Vertegenwoordiging voor Nederland: Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming B.V. | Tel.: 071-3419009 | www.hateha.nl | info@hateha.nl

Anz_SmartControl_IP_A4_NL_RZ.indd 1 KNX 13-15 industrie.indd 14 95146_Hateha.indd 1

23.10.13 13:22 04-11-2013 11:51:15 10/24/2013 1:56:09 PM

10.13 13:22 1:56:09 PM

Industrie

Twee verschillende bedrijven, twee verschil-

dat is per assemblagehandeling vaak anders.

lichting aan hoeft. Dat is genoeg voor een

lende uitgangssituaties, maar het resultaat is

Ten opzichte van de oude situatie zien we

inspectierondje door de bewaking en zo

uiteindelijk eender: door gebouwautomatise-

alleen maar voordelen.” In elke hal is een

bespaart het bedrijf veel energie,” legt

ring kunnen twee grote internationale

robuust opbouw touch panel geplaatst. Ze zijn

Verhaegh uit.

bedrijven in Venlo aanzienlijk besparen op hun

aangesloten op het interne wifi-netwerk,

Voorheen schakelden de bewakers de

energierekening. En werken de medewerkers

waardoor er geen extra bekabeling nodig was

verlichting steeds vol aan bij het nalopen van

er altijd bij de gewenste lichtintensiteit.

en ze makkelijk te verplaatsen zijn. Op de

de ruimtes. Verhaegh rekende uit dat het

Energa Elektra uit Venlo laat hier zien dat de

aanraakschermen zijn per hal de armaturen

distributiecentrum met dit slimme systeem

internationale standaard niet alleen een

schematisch weergegeven. Ze zijn apart of per

100 lichturen per week bespaart, per jaar dus

interessante optie is voor woningen en voor

‘veld’ te schakelen en te dimmen. De

5.200 uur. Dat tikt flink aan op de energiereke-

kantoorpanden, maar dat deze ook voor

schermen worden om 7.00 uur vrij gegeven en

ning.

industriële bedrijven aantrekkelijke oplossin-

schakelen om 18.00 uur uit. Bij overwerk geeft

De bediening van zowel het licht als het geluid

gen biedt. Voor modegigant Tommy Hillfiger

de beheerder op aanvraag een deel van de

is hier verwerkt in compacte touch-paneeltjes

en printerreus Océ voerde het bedrijf de

verlichting vrij. Dat kan ook op afstand,

ter grootte van een iPhone. Elk paneel biedt

verlichting slim uit door intelligente besturing

inloggend op het netwerk. Vanuit het

vier tot acht schakelmogelijkheden. De

vanuit de groene buskabel.

gebouwbeheersysteem wordt dan ook meteen

bediening is zeer eenvoudig, evenals het

de verwarming en de ventilatie gestuurd.

aanpassen van de programmering. In totaal

Méér met minder

De projectmanager had na oplevering van het

zijn er hier vier van geïnstalleerd en gepro-

Bij Océ kwam bij de renovatie van drie

systeem nog regelmatig behoefte aan

grammeerd, één per tussenvloer. Een centraal

assemblagehallen de vernieuwing van de

aanpassingen. Er verandert namelijk steeds

aanraakscherm behoorde niet tot de wensen

verlichting aan de orde. “Méér licht met

wel iets in de indeling van de hallen en de

van het bedrijf, maar zou in deze situatie ook

minder geïnstalleerd vermogen was daarbij

werkzaamheden die er plaatsvinden. “Het

weinig toevoegen, want op de begane grond

het uitgangspunt,” legt Leon van der Hulst,

voordeel van dit systeem is dat je bij verande-

werkt alles nog stand alone. Elke hal heeft nu

projectmanager facilities bij Océ uit. De keuze

ringen niet meteen met een hoogwerker de

een eigen KNX-installatie. Ze zijn wel zodanig

viel op Philips TL5 49 W lijnverlichting, ter

schakeling hoeft aan te passen, maar dat de

opgebouwd dat Energa ze op een later tijdstip

vervanging van de 58 W conventionele

installateur op afstand de regelingen kan

altijd kan koppelen.

armaturen. De in totaal 1500 TL5-armaturen

omprogrammeren,” zo geeft hij aan.

Pragmatische voordelen

werden op advies van Energa aangesloten op DALI-gestuurde voorschakelapparaten en

Verlichting van tussenvloeren

Gebouwautomatisering op basis van de

gekoppeld aan de groene buskabel. Die

Niet ver van Océ heeft het modeconcern

internationale standaard biedt voor deze

KNX-’backbone’ staat weer in verbinding met

Tommy Hillfiger in Venlo zijn Europese

bedrijven vooral pragmatische voordelen.

distributiecentrum staan. In dit gebouw van

Voordelen die rechtstreeks in euro’s zijn te

20.000 m² komen kleding en schoenen van de

vertalen en het werkklimaat ten goede

Amerikaanse multinational binnen, waarna de

komen. Het draait hier niet zozeer om luxe,

producten worden omgepakt voor distributie

gemak en gadgets, maar om pure functionali-

naar afzetpunten in heel Europa. De elf meter

teit en harde besparingen. Het toont in elk

hoge hallen op het industrieterrein in Venlo

geval aan dat het internationale busprotocol

zijn onlangs voorzien van tussenvloeren om de

niet beperkt is tot de wereld van ‘bling bling’,

het Priva gebouwbeheersysteem. Prijstech-

ruimte efficiënter te kunnen benutten. Op die

maar ook in de industrie een stoere hoofdrol

nisch viel deze met KNX geautomatiseerde

verdiepingsvloeren moest uiteraard nieuwe

speelt. n

lichtregeling gunstiger uit dan een eigen

verlichting komen. “De vraag hier was vrij

productsturing van Philips. Ook biedt dit

eenvoudig: TLD 58 verlichting met een

merkonafhankelijke protocol de mogelijkheid

simpele alles aan/uit regeling op basis van

om op termijn eventueel ook andere installa-

KNX”, zegt Jan Verhaegh van Energa. “We

tiebesturingen te koppelen.

hebben de verlichting gekoppeld aan het

Van der Hulst: “We halen uit het zuinige soort

alarm zodat bij het inschakelen van het

verlichting al een aanzienlijk beter rendement,

inbraakalarm alle verlichting automatisch uit

maar de gerichte sturing maakt het systeem

gaat. Ook de ventilatie wordt via diezelfde

nog efficiënter. Als één groep moet overwer-

regeling nu mee aangestuurd. Aan de avond-

ken, hoeft nu niet alle verlichting aan te

en weekendregeling hebben we alleen de

blijven, maar blijft die alleen in het gedeelte

noodverlichting en de vluchtwegaanduidingen

branden waar het nodig is. Bij het afstellen van

gekoppeld. Als iemand om 22:00 uur het

printmachines kunnen de medewerkers nu

alarm uitschakelt, herkent de automatisering

ook de gewenste intensiteit aangeven, want

dat het avond is en dat dus alleen de noodver-

“Als één groep moet overwerken, hoeft niet alle verlichting aan te blijven”

KNX November 2013

KNX 13-15 industrie.indd 15

04-11-2013 11:51:15

Woning Tablet - Smartphone - Alarm

Op 2.000 kilometer afstand de zonwering naar beneden laten Vaak hebben eigenaren van een nog te bouwen woning geen idee hoe ze hun installaties willen schakelen en bedienen. Dimmen of niet? Op afstand of juist met vaste knoppen? Kies je op dat moment voor universele woningautomatisering dan kun je uiteindelijk nog alle kanten op. Juist om die reden besloot de familie Blok voor KNX te kiezen. De fami lie Blok liet in het Gelderse buitenge-

en de ventilatie van de badkamer aan. In twee

iPad ideale tussenoplossing

bied een landhuis bouwen. Midden tussen de

zelf gebouwde verdeelkasten bracht Techtron

De eigenaren kozen bewust geen touchscreen

weilanden, op de plek waar voorheen een

componenten aan van Siemens. In totaal zijn er

voor hun huis. Daardoor zou de woning in hun

klassieke boerderij stond. Met het rieten dak en

53 busdeelnemers aanwezig. Gert van Dijk,

beleving te hightech worden. Bediening via de

de traditionele bouwstijl past het nieuwe

KNX-programmeur bij Techtron: “De bewoners

iPad en iPhone is voor nu een ideale tussenop-

landhuis naadloos in de landelijke omgeving.

wilden in elk geval per ruimte handmatig

lossing. De web-based verbinding met het

De woning van het gezin kwam tot stand vanuit

kunnen schakelen. Daarvoor kozen zij de

intelligente hart van de installatie en de

zorgvuldige overwegingen en duidelijke ideeën

ruimtecontrollers van Jung. Daarmee kunnen

gebruiksvriendelijke bediening op de multi-

over bouwstijl en interieur. Wat betreft de

ze elk lichtarmatuur, vouwgordijn, screen en

functionele devices, zijn voor de eigenaren

werking van de technische installaties hadden

rolluik naar eigen wens en inzicht bedienen.

grote pluspunten. Bovendien is de program-

zij nog geen concreet beeld. “Dat is toch iets

Ook de ventilatie in de badkamer kan men

meertijd door de eenvoud van de xxter

waar je in zo’n vroeg stadium nog niet over

handmatig regelen. Op verschillende plekken is

interface kort.

nadenkt. Onze installateur raadde ons aan om

een alles-aan/uit knop toegevoegd voor de

Met de visualisatie via de app van xxter kunnen

in elk geval voor een KNX-installatie te kiezen.

verlichting. Bij het afgaan van het inbraak-

bewoners op de iPad of iPhone bijvoorbeeld in

Ten eerste omdat het in een modern huis van

alarm, gaan alle lichten op volle sterkte

één keer alle schemerlampen aan of uit zetten,

deze omvang voor de hand ligt om bepaalde

branden. In drie ruimtes, die niet veel worden

verschillende sfeerscènes programmeren

functies te automatiseren. Ten tweede omdat

gebruikt, werkt het licht op bewegingsdetectie.

waarbij de verlichting automatisch naar de

we dus nog geen concreet beeld hadden van

In principe is de installatie daarmee heel basic,

bijpassende intensiteit dimt en alle vouwgordij-

hoe we licht, zonwering en andere zaken

maar mogelijkheden om meer automatische

nen in één keer open of dicht doen. Tot nu toe

uiteindelijk wilden bedienen. Met dit systeem

besturingen aan te brengen zijn er in over-

gebruikt Blok de mobiele bediening vooral als

hoefden we van tevoren eigenlijk nog niets te

vloed.”

de familie buitenshuis is. “Om nu op de bank

beslissen en vergrootten we tegelijkertijd de

Daarvoor installeerde Techtron in de eindfase

via de iPad alle gordijnen dicht te doen, vind ik

mogelijkheden van de installatie,” legt eigenaar

van het project de xxter interface. Hiermee kan

een beetje overdreven. Maar toen we laatst op

Remco Blok uit.

Blok met één mobiele app op de iPad en

vakantie waren, was het heel handig dat we het

iPhone, laagdrempelig maar zeer compleet, het

huis op afstand konden besturen. Toen we op

Eerst de basisvoorzieningen

volledige huis bedienen. De bewoners kunnen

internet zagen dat het in Nederland erg warm

Technisch dienstverlener Techtron uit

er zelf al hun wensen in verwerken. De

was, lieten we de zonwering op 2.000 kilometer

Veenendaal installeerde het domoticasysteem

smartphone en tablet zijn op die manier de

afstand automatisch naar beneden gaan. ’s

op basis van het busprotocol en koppelde daar

centrale bedieningsinstrumenten geworden.

Avonds konden we vanuit de hotelkamer de

in eerste instantie de verlichting, de zonwering

verlichting in de woonruimtes aanzetten om de

KNX November 2013

KNX 16-18 Villa.indd 16

04-11-2013 11:51:45

WONING

indruk te wekken dat het huis toch bewoond was. Dat deden we nu nog steeds zelf op gezette tijdstippen, maar we kunnen ook heel eenvoudig een vast tijdprogramma instellen voor die schakelingen op afstand. Het is een prettig idee dat we ook bij afwezigheid volledige controle hebben over de installaties.” Zo kan Blok bijvoorbeeld ook de lichten op afstand uitdoen als bij een loos inbraakalarm alle verlichting in huis in de alarmstand blijft branden.

Uitbreidingsgemak Blok denkt erover om straks IP-camera’s rond het huis te plaatsen die beelden tonen van de buitenschil en de omgeving. Zo kan hij op

“Niet het meest geavanceerde project, maar wel een

afstand op de camerabeelden zien tot welke

toonbeeld van de flexibiliteit van het busprotocol”

hoogte hij de zonwering heeft laten zakken en of hij hem nog wat hoger of lager wil hebben. “Het voordeel van dit systeem is dat je enorm flexibel bent in toekomstige uitbreidingen en extra koppelingen”, aldus Blok. Zo kan op termijn de bediening van het toegangshek nog worden toegevoegd, of is de geluidsinstallatie te integreren in het systeem. Met het uitbreidingsgemak heeft men al de nodige ervaring opgedaan. Zo merkte men in een laat stadium dat het vele glas in de wanden van de benedenverdieping voor veel warmtetoetreding zorgde. Hoewel ze niet gepland waren, kwamen er dus nog screens voor zonwering aan de buitenkant. Deze kon Techtron moeiteloos aansluiten op de KNX-bediening. “We hebben de bekabeling naar de meterkast creatief moeten wegwerken, maar de uitbreiding op zich vormde geen enkel probleem”, legt Van Dijk van Techtron uit. De woning is voor hem niet het meest geavanceerde domoticaproject, qua slimme regelingen en toepassingen, maar wel een toonbeeld van de flexibiliteit van het busprotocol. “Met een conventionele installatie waren de bewoners zeer beperkt geweest in hun mogelijkheden van schakelen en latere uitbreidingen of aanpassingen. In situaties waar je veel opties moet kunnen open houden, is dit systeem de ideale oplossing. Dimactoren zijn vrij te programmeren, meldingen uit de W-installatie kunnen we in de xxter visualisatie opnemen, we kunnen de video-intercom koppelen; de mogelijkheden zijn oneindig.” n

“Toen we op vakantie zagen dat het in Nederland erg warm was, lieten we de zonwering op 2.000 kilometer afstand automatisch naar

Om privacy-redenen zijn de namen van de

beneden gaan”

bewoners veranderd.

KNX November 2013

KNX 16-18 Villa.indd 17

04-11-2013 11:51:51

Maximaal Comfort. Minimaal energieverbruik. KNX installatie concepten van Theben KNX verhoogd het wooncomfort. Dat is duidelijk. Maar KNX kan nog meer. Met KNX oplossingen van Theben, reduceert u het energieverbruik tot een minimum. Bijvoorbeeld met een aanwezigheidafhankelijke lichten klimaatsturing. KNX zorgt echter ook voor meer veiligheid in zowel een privĂŠ als zakelijke omgeving: KNX weerstations zorgen ervoor dat bij storm de jaloezieĂŤn en markiezen automatisch omhoog worden gestuurd. Theben KNX installatieconcepten maken het voor u eenvoudiger. Voor zowel woningbouw als kantoorrenovatie.

www.theben.de/nl Anz_VARIA_A4_4C_NL_2.indd 1 KNX 16-18 Villa.indd 18

08.10.13 07:52 04-11-2013 11:51:53

Advies Comfort - Controle - Duurzaamheid

‘Alles wordt smart, dus waarom woningen en gebouwen dan niet?’ Installatietechnisch adviseur Klaas Oostra ziet dat in de utiliteit gebouwautomatisering steeds belangrijker wordt, ingegeven door de noodzaak van energiebesparing en duurzaamheid. Bij luxe woningen zijn het de groeiende behoefte aan comfort en systeemcontrole die de markt voor woningautomatisering een impuls geven. “Men wil gewoon een toekomstbestendige boordcomputer in de woning of het gebouw.”

“Het is nooit een doel om KNX een project in te

toenemende zucht naar comfort en de

ten. Onlangs werd een bijzonder project

kletsen; het is een middel om gewenste

groeiende behoefte aan controle over

opgeleverd, waarbij AKT Techniek één van de

functies slim en toekomstbestendig uit te

systemen die de markt voor woningautomati-

adviseurs was. Het betrof de installaties voor

voeren. Als het verlanglijstje van functionalitei-

sering een impuls geven. Gebouwen, woningen

de nieuwe hoofdlocatie van industrieel

ten lang is, kom je met conventionele toepas-

en installaties worden intelligenter, dus de

dienstverlener Bakker Coevorden Groep.

singen slechts tot een houtje-touwtje systeem

gebruikers willen daar ook steeds meer mee.

Daarbij gold de niet kinderachtige ambitie om

van losse onderdelen waarvan de optelsom

Ze willen meer informatie over wat bijvoor-

het BREEAM-certificaat ‘very good’ te halen.

geen meerwaarde levert. KNX is dan de

beeld pv-panelen hen nu uiteindelijk opleveren,

Om op installatietechnisch gebied aan

oplossing”.

ze willen optimaal voordeel kunnen halen uit

BREEAM te voldoen, is het gebouw met KNX

Aan het woord is Klaas Oostra, directeur van

duurzame klimaatinstallaties en spaarzame

geautomatiseerd, waarbij E- en W-installatie-

AKT Techniek in Assen. Als installatietechnisch

verlichting. Dat kan met gestandaardiseerde

adviseur is hij een belangrijk ambassadeur van

automatisering. Men wil gewoon een toe-

woningen gebouwautomatisering op basis

komstbestendige boordcomputer in de woning

van de wereldwijd gestandaardiseerde norm.

of het gebouw.”

Oostra raadt het systeem regelmatig aan bij

“BREEAM eist dat afwijkende energieprestaties meteen aan het licht komen; integrale automatisering is dan onvermijdelijk”

met name nieuwbouwprojecten in de luxe

Van stand-alone naar bus

woningbouw, kantoren, scholen en zorginstel-

Zelfs in het nuchtere noorden, waar AKT

lingen. “In de ‘gewone’ woningbouw staan de

Techniek uit Assen zich voornamelijk op richt,

techniek volledig zijn geïntegreerd. “Met een

investeringen onder druk. Daar gaan we juist

zijn domotica, gebouwautomatisering en het

traditionele installatie was het certificaat nooit

weer terug naar jaren zestig woningen met een

universele busprotocol daardoor steeds

gehaald. Met het bussysteem konden we

minimum aan techniek en luxe. Maar in de

eenvoudiger te ‘verkopen’ aan de klant.

fluitend aan de eisen voldoen,” stelt Oostra.

utiliteit wordt gebouwautomatisering steeds

Voorheen werd vaker een keuze voor stand-

In het gebouw is het luchtbehandelingsysteem

belangrijker, ingegeven door de noodzaak van

alone oplossingen gemaakt, men vond de ‘bus’

met warmteterugwinning intelligent gepro-

energiebesparing en duurzaamheid, maar ook

gewoonweg te duur. Nu gaat men toch veel

grammeerd via het bussysteem. Sensoren

omdat we het enorme arsenaal aan leegstaan-

eerder voor de geïntegreerde oplossing op

meten CO2-concentraties en zetten de

de gebouwen nieuwe aantrekkingskracht

basis van de internationale standaard. Oostra

VAV-kleppen (variable air volume, red.) open

moeten geven. Bij luxe woningen zijn het de

heeft het dan ook flink druk met KNX-projec-

om meer frisse lucht toe te laten. Ook de

KNX November 2013

KNX 19-22 interview adviseur.indd 19

04-11-2013 11:52:23

Samen KNX beleven Rexel levert een breed scala aan duurzame en innovatieve elektrotechnische producten en diensten. Samen met onze klanten en leveranciers ontwikkelen wij de best mogelijke totaaloplossingen en creĂŤren we nieuwe markten. Zo bouwen we gezamenlijk aan een mooie toekomst. In de Rexel Experience Centers kunt u de mogelijkheden van KNX zelf beleven. U vindt de Experience Centers in Haarlem en Nieuwegein en vanaf 2014 ook in Groningen en Kerkrade. Kijk voor meer informatie en bezoekmogelijkheden op www.rexel.nl

Samen de toekomst bouwen R1310265 REX Advertentie Samen KNX beleven_V2.indd 1 KNX 19-22 interview adviseur.indd 20

31-10-13 13:28 04-11-2013 11:52:25

0-13 13:28

ADVIES

klant op slimme wijze. Je biedt slimme oplossingen voor complexe wensen, zonder in veel detail op de achterliggende techniek in te gaan. En de aanvankelijke investering moet je natuurlijk altijd tegenover de verwachte opbrengsten en besparingen zetten. Die zijn bij conventionele uitvoering veel minder substantieel.” Een belemmering voor de adviseur is dat hij in dergelijke trajecten vanaf het programma van eisen tot aan de realisatie vaak met mensen aan tafel zit die niet de uiteindelijke eindgebruikers vertegenwoordigen. Zoals projectontwikkelaars. “De leuke hebbedingetjes spreken hen veel minder aan, want daar hebben ze zelf geen profijt van. Die worden er dus vaak uit bezuinigd. Bij hen gaat het echt om de centen. Je moet bij dit soort partijen dus vooral de meerwaarde van intelligente systemen kunnen aantonen. Dus heb ik het vooral over de toekomstbestendigheid van bussystemen, over het gemak van latere aanpassingen of aanvullingen, maar ook de merkonafhankelijkheid van de standaard.”

Keuzevrijheid Het feit dat de lange lijst van KNX-fabrikanten TL5-verlichting wordt gestuurd en geregeld

worden gestuurd. In tijden van crisis is bezuini-

almaar uitbreidt, is volgens Oostra een

door de bus. In de toiletten is een koppeling

gen niet onbelangrijk. Maar als ik kan aantonen

belangrijke pré voor veel afnemers. “De

gemaakt tussen de verlichting en de watertoe-

hoeveel energie men bespaart met intelligente

keuzevrijheid is vandaag de dag enorm. Bijna

voer. Zodra het licht via de aanwezigheidsmel-

besturing van licht en zonwering, haal je juist

alles is nu aan elkaar te smeden binnen

ders uitschakelt, sluit met enige vertraging

vandaag de dag de klant over de streep. Dat

hetzelfde bussysteem. Neem nu een fabrikant

ook de toevoer van het spoelwater af. Zo is bij

geldt natuurlijk vooral voor grote gebouwen

als Somfy. Die kent iedereen en ligt hier heel

eventuele lekkage onnodige verspilling

met veel gebruikers, waar niemand zich echt

goed in de markt. Daarmee haal ik dan ook

uitgesloten. “BREEAM schrijft geen minimaal

verantwoordelijk voelt voor het energiegebruik

veel klanten over de streep om voor KNX te

energiegebruik voor in kWh of kJ, maar eist

en verspilling. Zoals ook in het multifunctio-

kiezen als ze weten dat ze in ieder geval Somfy

wel dat het beloofde – en beperkte - energie-

nele gemeenschapsgebouw waar we onlangs

kunnen toepassen en integreren.” Maar ook

gebruik uiteindelijk aantoonbaar is en dat

de adviezen voor uitbrachten. Daar hebben we

het feit dat mensen, door hun omgang met

afwijkingen van de energieprestaties meteen

KNX bij wijze van spreken als beheerder laten

iPhones, Google, boordcomputers en slimme

aan het licht komen. Juist om die reden was

aanstellen.”

energiemeters, tegenwoordig gewend zijn om enorme hoeveelheden informatie tot zich te

een integrale automatisering onvermijdelijk in dit BREEAM-project. Tot in de kleinste details

Opbrengsten en besparingen

nemen, opent de weg voor woningen

is het gebruik van gas, stroom en water

Volgens Oostra is toepassing van het

gebouwautomatisering meent de adviseur.

beheersbaar, meetbaar en navolgbaar,” aldus

busprotocol in vrijwel alle segmenten en

“We willen steeds meer weten, steeds slimmer

de adviseur.

projecten een interessante optie. Het

gebruik kunnen maken van apparaten en

Maar er zijn meer voorbeelden. Zoals de

wensenlijstje van functionaliteiten moet dan

installaties. Presenteer de gebruikers een

monumentale boerderij in Zwolle die door een

wel van een bepaalde lengte zijn om de

open en gebruiksvriendelijke, centrale

zorginstelling is getransformeerd tot een

investering in koppelingen en centrale

boordcomputer voor hun woning of gebouw,

woonvorm voor mensen met niet-aangeboren

besturing meerwaarde te geven. “Als je alleen

en je ziet blije herkenning op het gezicht van

hersenletsel. “Het heeft wel wat overtuigings-

de verlichting wilt besturen, is conventionele

de klant. Wat dat betreft, acht ik de kansen van

kracht gekost, maar uiteindelijk koos men ook

uitvoering nog altijd goedkoper. Maar verder

het bussysteem groot voor de komende jaren.

hier voor een basis domotica-installatie met

vergelijk ik die twee eigenlijk nooit. Het is

Alles wordt ‘smart’, dus waarom zouden

de internationale automatiseringsstandaard,

namelijk als appels en peren vergelijken. Met

woningen en gebouwen dat niet worden?” n

waarmee de verlichting en de zonwering

het busprotocol faciliteer je de wensen van een

KNX November 2013

KNX 19-22 interview adviseur.indd 21

04-11-2013 11:52:29

DECENTRAAL KNX DE NIEUWE STANDAARD

Sneller, eenvoudiger en met minder kosten KNX besturing realiseren? Isolectra maakt het mogelijk met het modulaire Wieland gesis®FLEX concept voor 100% stekerbare, decentrale KNX installaties.

DECENTRAAL

toekomst kunt u eenvoudig extra modules toevoegen als de gebouw-

gesis®FLEX modules worden decentraal geplaatst, bijvoorbeeld

gebruiker meer functies vraagt.

boven een verlaagd plafond of onder een verhoogde vloer. Dit geeft grote voordelen ten opzichte van een traditionele centrale

STEKERBAAR

KNX installatie, in het bijzonder bij renovatie of transformatie van

Het gesis®FLEX systeem wordt 100% stekerbaar geïnstalleerd met

bestaande gebouwen. Met gesis®FLEX kunt u tot 75% besparen op

Wieland GST18 connectoren, dé standaard in de markt voor steker-

bekabeling en hoeft u geen ruimte te reserveren voor grote bestu-

bare installaties. U kunt de gesis®FLEX componenten hierdoor zeer

ringskasten. De KNX installatie kan hierdoor sneller en met minder

snel met aansluiten, met een minimale kans op fouten.

kosten gerealiseerd worden. Ook uitbreidingen op een bestaande (KNX) installatie zijn met gesis®FLEX gemakkelijk te verwezenlijken.

INFORMATIE Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Isolectra of

MODULAIR

mailen naar verkoop@isolectra.nl

gesis®FLEX modules worden “Plug&Play” geleverd in stekerbare behuizingen. Alle modules zijn volledig voorbedraad en getest. Als installateur stelt u eenvoudig de roomcontrolboxen samen die u voor uw project nodig heeft. Snel, efficiënt en flexibel. Want in de

Isolectra • Rivium Boulevard 101 • 2909 LK Capelle ad IJssel • T 010 - 285 52 85 • E info@isolectra.nl • www.isolectra.nl

KNX 19-22 interview1adviseur.indd 22 96634_Isolectra.indd

04-11-2013 11:52:30 10/31/2013 2:55:10 PM

Voorzitter Automatiseren - Netwerk - Onafhankelijk

“Automatiseren vereist een hoger kennisniveau dan installeren” Hans Arentsen is voorzitter van KNX Nederland en daarmee het gezicht van een netwerk dat in Nederland de internationale standaard voor woningen gebouwautomatisering voor het voetlicht brengt. Maar dat doet hij niet als enige. Integendeel. Het enthousiasme voor het protocol wordt bij vele partijen met de dag groter. En dat werpt zijn vruchten af. KNX Nederland is al lang niet meer uitsluitend

Waarom zou een marktpartij zich bij het KNX

een vereniging van fabrikanten die gecertifi-

netwerk in Nederland aansluiten?

Welke rol speelt KNX inmiddels op de Nederlandse markt?

ceerde producten levert. Deze vormen nog wel

Het automatiseren van woningen en gebouwen

Onafhankelijk onderzoek heeft aangetoond dat

de kern van de vereniging, maar de groep is de

vereist een hoger kennisniveau dan het

het marktaandeel van de standaard KNX als

laatste jaren uitgegroeid tot een netwerkorgani-

installeren van een elektrotechnische installatie

basistechnologie voor de automatisering van

satie van uiteenlopende leveranciers, groothan-

of klimaatsysteem. Bij woningen gebouwauto-

woningen de afgelopen jaren is gegroeid van

delaren, scholingsinstellingen, maar vooral ook

matisering kun je ook niet uit de voeten met de

63% in 2009 naar 74% in 2012. En die groei zet

honderden installateurs en system integrators.

kennis of informatie van één fabrikant. Het gaat

door, vooral door het groeiend aantal fabrikan-

Gezamenlijk slagen zij er steeds beter in om het

echt om de integratie van verschillende

ten dat zijn producten compatibel maakt. Juist

internationale busprotocol in de markt te profileren.

systemen. Ons netwerk biedt de installateur en

ook van leveranciers in de klimaathoek. Verder

system integrator, maar ook leveranciers, een

blijkt uit onafhankelijk marktonderzoek dat KNX

Waarom is KNX Nederland opgericht en wat

platform voor kennisuitwisseling. Daarnaast

voor gebouwgebonden installaties in woningen

willen jullie bereiken?

vervullen de leden ook een rol bij het uitdragen

en kleine en middelgrote utiliteitsgebouwen de

Belangrijkste doel is het informeren van de

van KNX, zodat meer marktpartijen geïnfor-

snelst groeiende en meest toegepaste

installatie- en bouwwereld dat er een univer-

meerd worden. Met z’n allen vormen we één

automatiseringsstandaard is.

sele, genormaliseerde standaard bestaat om

grote ambassadeur waarmee we erkennen dat

woningen en gebouwen te automatiseren. Het is

kennis in onze huidige samenleving van

Wat zijn de vooruitzichten van de technologie

jammer dat er nog steeds opdrachtgevers en

levensbelang is.

voor de toekomst?

adviseurs zijn die voor een fabrikantspecifiek

De integratie van systemen gaat steeds verder.

systeem kiezen en zich daarmee afhankelijk

Kunt u wat voorbeelden geven van de activitei-

Maatschappelijke ontwikkelingen, maar ook

maken. Met de keuze voor een infrastructuur op

ten in het netwerk?

weten regelgeving, zijn daarvoor de ‘driver’. Zo

basis van KNX creëer je een platform waarop je

Drie keer per jaar organiseren we een netwerk-

bevordert de Europese norm EN 15232 een

componenten en systemen van meer dan 300

bijeenkomst waar deskundige sprekers een

integrale besturing van verlichting, klimaat en

fabrikanten kunt aansluiten. Dit biedt maximale

actueel thema uitdiepen. Denk aan ledverlich-

zonwering. De verwachting is dat deze norm

keuzevrijheid en de garantie dat men een

ting, smart grids, koppeling met klimaatinstal-

binnen afzienbare tijd een verplichting wordt.

toekomstbestendig pand realiseert.

laties, visualisering van slimme gebouwen,

Wil je eraan voldoen, dan kan dat alleen als die

enzovoorts. Ook zijn er op die bijeenkomsten

drie installaties met elkaar kunnen communice-

workshops en ontmoetingen met leveranciers

ren via hetzelfde protocol. Een andere ontwikke-

die daar hun nieuwste producten tonen. Leden

ling is die van smart grids. Deze kunnen alleen

kunnen via een Forum op onze website

slim functioneren als de woning en het gebouw

technische vragen aan elkaar stellen. Daarnaast

ook slim zijn. Met onze wereldwijde standaard

worden de leden op de hoogte gehouden via

kunnen wij voor een feilloze aansluiting van de

nieuwsbrieven. En via een eigen magazine

gebouwgebonden installaties op het smart grid

geven we leden een bruikbaar marketinginstru-

zorgen. n

ment dat zij aan klanten kunnen uitdelen.

KNX November 2013

KNX 23 VOORZITTER.indd 23

04-11-2013 11:53:00

Energie Transitie - Fluctuatie - Pieklast

In duurzame steden zijn gebouwen verbonden Traditioneel past de energievoorziening zich naadloos aan de vraag aan. In de toekomst zal het ook nodig zijn vraag en afnamepatroon aan te passen aan de fluctuerende aard van de energieopwekking uit zon en wind. Omdat opslagsystemen nog onvoldoende uitontwikkeld zijn, zullen we het voor de nabije toekomst moeten zoeken in slimme opwekking en pieklastbewaking.

KNX November 2013

KNX 24-27 smart city.indd 24

04-11-2013 11:53:25

Energie

In Europa staan we voor een omvangrijke

draagbare apparatuur kunnen gebruikers ook

Dat betekent dat we het voor de nabije

energietransitie. De oorzaak hiervoor ligt bij de

huishoudelijke apparaten handmatig sturen of

toekomst moeten zoeken in slimme opwek-

ingrijpende veranderingen in de energiesector,

zodanig programmeren dat zij hun elektrici-

kingssystemen en systemen voor pieklastbe-

namelijk de overgang van fossiele brandstoffen

teitsvoorziening slim kunnen aansturen. Dit is

waking. Het KNX-systeem biedt oplossingen

naar energie-opwekking uit hernieuwbare

een belangrijk voordeel ten opzichte van

voor pieklastbewaking die het mogelijk maken

bronnen. De uitdaging bij deze transitie in de

andere systemen omdat een huishoudelijk

op een eenvoudige manier gemeenschappe-

energiesector is het zorgen voor een constante

apparaat meestal niet aan- en afgezet kan

lijke elektrische verbruikers en elektrische lasten aan te passen. Denk dan aan onder meer

levering van energie, ondanks de fluctuerende aard van de hernieuwbare energiebronnen. Steeds meer energieleveranciers zullen daarvoor tijdvariabele stroomtarieven

“Infrastructurele voorzieningen maken van de losse gebouwen in de stad een eenheid”

HVAC-systemen, huishoudelijke apparaten en elektrische voertuigen die regelbaar zijn op basis van de beschikbaarheid van hernieuwbare energie die in of op de eigen gebouwen

aanbieden om klanten ertoe te verleiden om

wordt opgewekt of aan tijdvariabele elektrici-

elektriciteit te gebruiken wanneer deze goedkoop is, en niet te gebruiken in geval van

worden door enkel de elektriciteit aan of uit te

teitstarieven, afhankelijk van de opwekking van

pieken in de vraag. Daarmee kunnen zij de

schakelen. Ook biedt het KNX-systeem

hernieuwbare energie in dat specifieke deel van

belasting van de netten verkleinen.

veelzijdige interfaces voor warmtepompen die

het netwerk.

Met het oog op een duurzame, stedelijke

voor een intelligente sturing kunnen zorgen.

ontwikkeling en het omgaan met genoemde

Tevens kan men thuislaadsystemen voor

Koppeling naar eMobility

uitdagingen, zullen woningen en gebouwen in

elektrische vervoersmiddelen via actuatoren

Elektrische mobiliteit, oftewel eMobility, brengt

steden hun infrastructuur moeten aanpassen

aan het systeem koppelen. Zo kan het

een toename van het stroomverbruik in een stad

en verbeteren. Alleen zo kunnen zij bijdragen

laadproces van elektrische auto‘s via viasuali-

met zich mee. Bovendien liggen de verwachte

aan energiebesparing, het verbeteren van de

satiesystemen worden opgestart en afgebro-

piekuren van eMobility tijdens de avond en nacht,

leefkwaliteit en het verlagen van de energie-

ken. En als een gebouw over duurzame

wanneer mensen terugkomen van hun werk en

kosten.

energieopwekking beschikt, zoals fotovoltaï-

hun auto’s willen opladen. Deze pieklast komt bij

Energie-efficiënte gebouwen vormen de basis

sche systemen, kan men de laadbox voor

de reeds bestaande pieken van huishoudelijke,

voor een duurzame stad. Maar wat deze gebou-

eMobility via het KNX-systeem daarmee

video- en audioapparatuur in privéhuishoudens.

wen vaak kenmerkt, is dat het gebouw zelf wel

verbinden en gebruiken om een voertuig te

Daarmee kunnen de nieuwe pieken dus een risico

energiezuinig is, maar dat het op het gebied

herladen met het eigen energieopwekkingssys-

vormen voor de veilige levering van energie. De

van energie geen interactie heeft met de

teem.

gevaren bestaan uit overbelasting van de

buitenwereld. Een integrale systeembenadering

transformatoren in de wijken enerzijds en

en interdisciplinaire oplossingen zijn nodig om

Inspelen op energieopwekking

onvoldoende productiecapaciteit op nieuwe

gebouwen, mobiliteit, energie-opwekking,

Naast de traditionele energievoorziening gaat

piekmomenten anderzijds. Echter, de verwachte

infrastructuur en communicatie te beheren.

de duurzame energieopwekking en -voorzie-

stand-by-tijd van een geparkeerd elektrisch

Het automatiseringsprotocol KNX biedt een

ning een steeds belangrijkere rol spelen.

voertuig ’s nachts is normaal gesproken langer

aantal van deze oplossingen. Of het nu gaat om

Echter, hernieuwbare energiebronnen

dan het vereiste laadproces. Daarom is het

residentiële gebouwen of grote commerciële

fluctueren en produceren bijvoorbeeld alleen

mogelijk om het laadproces te verschuiven van

gebouwen, er zijn diverse mogelijkheden om

energie wanneer de zon schijnt of als er wind is.

de avondperiode naar de nacht en/of de vroege

grotere energie-efficiëntie te realiseren, met

Dit resulteert in uitdagingen voor het elektrici-

ochtend. Met zo‘n verschuiving kan men de

inbegrip van pieklastbewaking.

teitsnet. Tijdens zonnige dagen bijvoorbeeld

netbelasting sterk verlichten. Ook is het mogelijk

zal er een piek zijn in de energiewinning uit

om het laadproces aan- en uit te schakelen op

Kansen in gebouwen

pv-systemen, wat kan leiden tot problemen in

basis van de variabele elektriciteitstarieven. Dit

Met gebouwautomatisering kunnen duurzame

het elektriciteitsnet wanneer de afname

betekent dat de gebruiker het laadproces

gebouwen energie-efficiëntie realiseren door

beperkt is, dus onvoldoende vraag naar

volautomatisch kan verplaatsen naar momenten

bijvoorbeeld pieklastbewaking. Echter, elk

energie. Het omgekeerde gebeurt wanneer er

waarop elektriciteit goedkoper is of wanneer het

systeem voor pieklastbewaking heeft sensoren

een grote energievraag is en een plotselinge

eigen fotovoltaïsch systeem volop energie

en slimme actoren nodig. Sensoren bepalen

vermindering in hernieuwbare energie

opwekt.

variabelen, zoals verbruik of status, en de

beschikbaar is (de wind valt weg). Dit resulteert

actoren activeren bepaalde verbruikers of

in een energietekort dat netbeheerders moeten

Infrastructuur

uitrustingen, zoals warmtepompen, huishou-

compenseren door een snelle overschakeling

Om al die slimme oplossingen mogelijk te

delijke apparaten of andere conventionele

naar conventionele energieopwekking. Een

maken, zijn infrastructurele voorzieningen

lasten, door ze aan of uit te zetten. Een effectief

vaak besproken oplossing is de opslag van

nodig die zorgen dat meerdere gebouwen in

product hiervoor is de energie-actuator die

elektrische energie. Toch is opslag momenteel

een stad tot een eenheid worden gekoppeld. In

zowel stroomkringen kan meten als schakelen.

nog vrijwel onmogelijk, door de omvang van de

de duurzame stad van morgen is deze

Via visualisatie op aanraakschermen of

systemen die daarvoor nodig zijn.

oplossing allereerst belangrijk voor gebouwbe-

KNX November 2013

KNX 24-27 smart city.indd 25

04-11-2013 11:53:26

advertorial

Ontdek InSideControl, mobiele bediening van de KNX installatie via Smartphone of Tablet Elke dag, in elke omgeving, overal en op elk moment

Smartphones en tablets maken in toenemende mate deel uit van het dagelijks leven. Het is inmiddels een vanzelfsprekendheid dat we op onze mobiele apparaten onze e-mail kunnen checken en toegang hebben tot internet waar we ook zijn. Schneider Electric InSideControl borduurt op deze trend voort en zet smartphones en tablets in voor het op afstand bedienen van alle KNX functies.Verhoog het comfortniveau van KNX!

Volledige controle

Biedt uw klanten de mogelijkheid van mobiele bediening van KNX functies; met InSideControl kunnen smartphones en tablets thuis of op kantoor worden gebruikt als handige afstandsbediening voor alle KNX functies. De InSideControl app biedt alle gemakken van het KNX-systeem. Licht- en temperatuurregeling, scĂ¨nes inschakelen en aflezing van het energieverbruik zijn maar een paar voorbeelden van de mogelijkheden die deze app biedt. stap

Installeer de KNX InSideControl IP-gateway op de KNX bus en koppel met WiFi

stap

Installeer eenmalig de InSideControl Builder en configureer uw KNX installatie

Download de InSideControl-app voor smartphones ...

... of de InSideControl HD-app voor tablets

Maximaal 20 kamers met elk 20 functies en maximaal 5 gelijktijdige verbindingen.

In 3 stappen klaar - InSideControl!

Inklikken, verbinden, configureren en uw app is klaar voor gebruik! Met Schneider Electric InSideControl beheert u KNX functies in een handomdraai. U hoeft alleen maar de KNX InSideControl IP-gateway op de KNX-bus aan te sluiten, vervolgens installeert u de gratis InSideControl- app en ten slotte voert u de configuratie uit via de Schneider Electric InSideControl Builder-software. Nu kunt u alle KNX functies op uw gemak regelen vanaf uw smartphone of tablet â&#x20AC;&#x201C; zonder servers, licentiekosten of inspanningen

HomeLYnk, de meest complete oplossing

Zoekt u naar een uitgebreidere oplossing dan InsideControl? Neem dan de HomeLynk. Deze DIN-rail webserver is geschikt voor vele toepassingen en beschikt over een zeer uitgebreide logica module, web based touch-pc/tablet/smartphone visualisatie, tijdklokken, scenes, e-mail, trends, datapunt logging, RS232, RS485 en modbus (IP & RTU). Bovendien kan homeLynk ook als lijnkoppelaar inclusief filtertabellen worden gebruikt.

Meer informatie over InSideControl? Download nu de brochure voor de installateur en/of consument. Ga naar www.SEreply.com en voer actiecode 41325P in of bezoek onze website om de software te downloaden. Schneider Electric, make the most of your energy www.schneider-electric.com/nl

KNX 24-27 smart city.indd 26 95309_Schneider.indd 1

04-11-2013 11:53:26 11/1/2013 3:49:34 PM

3:49:34 PM

Energie

heerders of eigenaren van meerdere gebouwen

centen de komende jaren diverse KNX-oplos-

op de behoefte of overschotten aan elektrische

of woningen, zoals woningcorporaties.

singen beschikbaar komen. Die zorgen niet

energie binnen het elektriciteitsnet. De slimme infrastructuur en regeling zal op gebouwniveau

Wanneer dergelijke gebouwbeheerders of eigenaren op één bepaalde locatie bijvoorbeeld over een pv-systeem of een windmolen beschikken en op andere plekken parkeerplaatsen hebben waar men oplaadpunten voor

“Zaken als tariefbeheer, opwekking, pieklastbewaking en opslagbeheer worden voor de eindgebruikers overzichtelijke materie”

vooral betrekking hebben op huishoudelijke apparaten, aircosystemen, conventionele lasten en elektrische voertuigen. De totale regeling creëert in elk geval in toenemende mate een duurzame stad zonder verlies aan

elektrische voertuigen wil plaatsen, kan het

comfort.

KNX-systeem zorgen dat de voertuigen worden opgeladen met eigen stroom, wanneer die in

alleen dat men in staat is de energieopwekking

voldoende mate wordt opgewekt.

aan te passen aan het verbruik in eigen

Onmisbare communicatie

Zo zullen voor alle type, lokale energieprodu-

gebouw, maar men kan daarmee ook inspelen

Naast de infrastructuur is communicatie in de duurzame stad van morgen en onmisbare ‚enabeler‘. Ook hiervoor geldt dat een integrale aanpak vereist is. Als wereldwijde standaard voor woningen gebouwautomatisering en -bediening, zal KNX ook steeds meer de communicatie op gebouwniveau overnemen en voor de nodige interfaces zorgen binnen de intelligente elektriciteitsnetwerken. Daarmee worden zaken als tariefbeheer, inzicht in opwekking, pieklastbewaking of opslagbeheer voor de eindgebruikers eindelijk een overzichtelijke materie. Zo omvatten de oplossingen van KNX city in feite alle technieken en methodes om gebouwen intelligenter en duurzamer maken. Het concept kent alle manieren om elektriciteitstarieven op de meest efficiënte wijze te managen en te beheren, zodat de eindgebruiker optimaal gebruik maakt van hernieuwbare energiebronnen. Daarnaast toont dit concept dat de interactie tussen de gebouwautomatisering en huishoudelijke apparaten, HVAC-apparatuur en eMobility tot een bijna perfecte pieklastbewaking kan leiden. n

KNX November 2013

KNX 24-27 smart city.indd 27

04-11-2013 11:53:28

Brandweerkazerne Centraal - Intelligent - Storingsvrij

De wielen rollen binnen een minuut Als het uitrukalarm afgaat bij de nieuwe brandweerkazerne in Bergen op Zoom, treden er volautomatisch belangrijke functies in werking. Licht gaat aan, garage open, verkeersregeling in werking; de gebouwautomatisering zorgt dat de ‘wielen binnen 1 minuut rollen’. Want elke seconde telt. Fotograaf: Ronald Tilleman

Water en vuur. Een groter contrast is bijna niet

opdrachtgever, de gemeente Bergen op Zoom.

Het bussysteem zorgt er bij een uitrukalarm

denkbaar. Maar voor de brandweer zijn ze

BAM tekende daarmee voor het ontwerp en de

voor dat er allerlei nevenfuncties in werking

beide even belangrijk. De nieuwe brandweerka-

realisatie van het bouwproject en is de

treden. Zo gaat automatisch de verlichting aan

zerne in Bergen op Zoom verenigt de twee

komende twintig jaar verantwoordelijk voor het

in de slaapvertrekken en de kleedruimte van de

elementen in een bijzonder architectonisch

onderhoud van het gebouw en de installaties.

brandweerlieden, de roldeuren van de garage

ontwerp. Op de exacte plek waar vroeger de

“Het geeft ons meer mogelijkheden bij de

gaan open en het afzuigsysteem voor de

stadswal het water tegen hield, beeldt het

uitvoering, maar we nemen daarbij ook meer

uitlaatgassen treedt in werking. Ook staat het

gloednieuwe gebouw die eeuwenoude functie

verantwoordelijkheden,” geeft projectmanager

schuifhek op het terrein al open als de

uit in het moderne dak, dat de vorm heeft van

Arjan van Meeuwen van BAM Techniek aan.

brandweerwagens wegrijden en de knipperlichten op het nabijgelegen kruispunt waarschu-

drie forse watergolven. De metalen ‘golven’ zijn verstaffeld, het hemelwater wordt opgevangen

Extra verantwoordelijkheid

wen het overige verkeer dat de brandweer vrij

in een ondergrondse tank. Een ledindicatie in

Juist vanwege die extra verantwoordelijkheid

baan behoeft. Frituurpannen, kookplaten,

de wateropvang laat ook voorbijgangers zien

koos BAM Techniek voor gebouwautomatise-

boormachines en andere apparaten die nog

hoeveel water de brandweer zo verzamelt. De

ring met KNX. De functies die de brandweer

doorwerken, schakelen vanzelf uit. Deze

brandweer hergebruikt het hemelwater voor

eiste, zouden bij een conventionele installatie

functies moeten in het dagelijkse gebruik

het blussen van vuur.

tot veel dubbele contacten, hulprelais en losse

overigens ook gewoon handmatig te schakelen

Niet alleen het hergebruik van water is een

stuurkastjes leiden. Door de vele koppelingen

zijn of via andere regelingen werken. KNX zorgt

slimmigheid in deze kazerne. Ook de elektro-

in zo’n situatie, is de kans op storingen groot.

er echter voor dat alle andere regelingen bij

technische installatie is slim uitgevoerd, zodat

“Als we zelf 20 jaar lang het onderhoud

een uitrukalarm worden overruled.

de brandweerlieden zich in noodsituaties

uitvoeren, willen we storingen zo veel mogelijk

“In het Programma van Eisen waren voorwaar-

kunnen concentreren op hun kerntaak en de

uitsluiten. Vandaar dat de keuze viel op

den opgenomen over de functionaliteit van de

installaties automatisch hun werk doen.

gebouwautomatisering met het KNX. Daarmee

nieuw te bouwen brandweerkazerne. Eén van

Daardoor kan de brandweer bij alarm snel en

konden we de vereiste intelligentie centraal

de belangrijkste eisen was dat na alarm de

veilig aan het werk. Verantwoordelijk voor

sturen en brengen we de storingskans

uitruk binnen één minuut plaats moest kunnen

zowel het gebouw als de installaties is BAM

behoorlijk terug. Bovendien zijn we op deze

vinden, want elke seconde telt in geval van

Techniek. Het bedrijf ging een DBM-contract

manier goedkoper uit dan met een conventio-

brand. Deze eis heeft geleid tot een indeling

(design, build & maintain, red.) aan met de

nele installatie.”

met korte looproutes, maar ook tot het door

KNX November 2013

KNX 28-32 brandweer.indd 28

04-11-2013 11:53:55

Brandweerkazerne

Op de exacte plek waar vroeger de stadswal het water tegen hield, beeldt het gloednieuwe gebouw die eeuwenoude functie uit in het moderne dak, dat de vorm heeft van drie forse watergolven. De metalen â&#x20AC;&#x2DC;golvenâ&#x20AC;&#x2122; zijn verstaffeld, het hemelwater wordt opgevangen in een ondergrondse tank.

Arjan van Meeuwen, projectleider van BAM en Remco Hoveling, KNX-programmeur bij BAM.

KNX November 2013

KNX 28-32 brandweer.indd 29

04-11-2013 11:54:08

Brandweerkazerne

BAM Techniek gekozen systeem dat er voor

Intelligente sturing

alone, gestuurd door een Priva-systeem, maar

zorgt dat binnen één minuut ‘de wielen rollen’”,

Bij een uitrukalarm stuurt het bussysteem alle

wel stuurt het alle meldingen naar de centrale

geeft de projectleider van de gemeente Bergen

functies aan die van wezenlijk belang zijn om

bediening. Als er meer tijd was, hadden we heel

op Zoom aan. Voordat Bergen op Zoom de

snel op weg te kunnen. Onder normale

goed zelf de klimaatregelingen in KNX kunnen

nieuwbouw van de kazerne aanbesteedde,

omstandigheden stuurt de gebouwautomatise-

programmeren en alles kunnen koppelen,” zegt

hebben gemeente en brandweer diverse recent

ring alle binnen- en buitenverlichting op

Remco Hoveling, KNX Professional en

opgeleverde brandweerkazernes bezocht om

aanwezigheid, op lichthoeveelheid en/of op tijd.

ICT-engineer bij BAM Techniek. En hij kan het

de mogelijkheden en ervaringen in kaart te

Deels loopt dit via aanwezigheidssensoren,

weten, want bij de kantoortoren Monarch I in

brengen. Daarna stelde een klankbordgroep

deels via het weerstation. Ook zorgt de

Den Haag - het grootste KNX-project van

van de brandweer een wensenlijstje op met

automatisering voor alarmmeldingen uit het

Nederland - zorgde Hoveling dat het bussys-

betrekking tot de functionaliteiten. “Die konden

MIVA-toilet (minder valide toilet, red.) en geeft

teem zowel de E- als de W-installaties aan-

allemaal door BAM en het gekozen gebouwau-

het systeem alle sturingen en storingen weer

stuurt.

tomatiseringssysteem worden ingevuld.

vanuit de diverse installaties. Ook die van de

De efficiënte W-installatie en de besparende

Dezelfde functies had men ook op conventio-

klimaatinstallatie. De W-installatie bestaat uit

besturing voor licht en verwarming zorgen er in

nele wijze kunnen uitvoeren, maar het feit dat

vloerverwarming op een extra laagtempera-

combinatie met vergaande isolatie voor dat de

we nu een integraal systeem hebben, biedt ons

tuursysteem, aangevuld door een koelmachine

brandweerkazerne een EPC heeft die 27%

de mogelijkheid om in de toekomst andere

die in winterbedrijf helpt bij het verwarmen en

onder de wettelijke norm ligt voor nieuwbouw.

functies te koppelen en om er extra meerwaar-

door stadsverwarming voor piekbelasting.

Ook hiermee vervult het een voorbeeldfunctie.

de uit te halen. We zijn niet uniek in wat er nu is

CO2-gestuurde ventilatie zorgt voor frisse lucht.

Zo is er een duurzaam en verantwoord gebouw

gerealiseerd, maar we hebben wel optimaal

“In dit geval hebben we de W-installatie niet

neergezet waarin de installaties in belangrijke

gebruik gemaakt van de mogelijkheden die de

volledig geïntegreerd in KNX, eigenlijk vooral

mate bijdragen aan spaarzaamheid, snelheid

techniek biedt. We zijn dan ook zeer tevreden

omdat we door de tijdsdruk de klimaatregelin-

en veiligheid. n

met het resultaat,” aldus de woordvoerder van

gen niet zelf meer konden meepakken. De

de gemeente.

W-installatie werkt nu dus in principe stand-

Colofon KNX Special is een gratis bijlage bij Installatie

Basis ontwerp

Journaal, Gawalo en De Architect.

Motif Concept & Design, Naarden

Jaargang 1, nummer 1, november 2013 Verschijnt 1x per jaar

Druk Drukkerij DeltaHage,

Redactie

Den Haag

Postbus 16262 2500 BG Den Haag

Adverteerdersindex

RedactieInstallatieJournaal@bimmedia.nl Redactie

ABB

Hager

Hateha

Isolectra

fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan

Rexel Nederland

Algemeen hoofdredacteur

ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestem-

Schneider Electric

Maarten Legius (m.legius@bimmedia.nl)

ming van de uitgever.

Siemens

Rob van Mil, Maarten Legius, Tieneke Wilms,

Marjolein Eilander

Behoudens de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden

Uitgever

verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan

BIM Media, Johan Schot (j.schot@bimmedia.nl)

in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of

www.bimmedia.nl

openbaar gemaakt door middel van druk,

T: 070 - 304 67 60 Vormgeving De Opmaakredactie, Wehl

Technische Unie Theben

8 18

KNX November 2013

KNX 28-32 brandweer.indd 30

04-11-2013 11:54:09

TG13222

Hoe realiseer ik een installatie met A-label volgens EN15232? Energieverbruik inzichtelijk maken en ge誰ntegreerd automatiseren. www.siemens.nl/instabus Door eerst energieverbruik inzichtelijk te maken, ziet u waar het besparingspotentieel zich bevindt. Hiervoor biedt Siemens laagdrempelige hard- en softwareoplossingen met een krachtige visualisatie voor het weergeven en analyseren van elektra, gas, water en warmte. Siemens is daarnaast in staat om ge誰ntegreerde energiemanagementoplossingen te bieden

op het gebied van E- en W-techniek. Onze producten communiceren via diverse protocollen waaronder KNX. Een juiste inzet hiervan kan leiden tot besparingen van wel 50% en bovendien kunt u hiermee voldoen aan energielabel A volgens de EN15232. Meer informatie? Bezoek bovenstaande website of bel 070-333 30 30.

Answers for infrastructure and cities.

TG13222 SIE-BT adv EN15232.indd 1 KNX 28-32 brandweer.indd 31

30-10-13 17:14 04-11-2013 11:54:09

KNX_domovea_Hager_A4_okt13_Layout 1 29-10-2013 9:41 Pagina 1

Intuïtief besturen, intelligent visualiseren

Eén aanspreekpunt

Betrouwbaarheid van een wereldstandaard Met het aanbod KNX-gebouwautomatisering van Hager bent u verzekerd van een toekomstvast systeem met continuïteit in uitbreidingsmogelijkheden. Het aanbod is compleet; van complexe utiliteitsprojecten tot woningrenovaties, ook voor uw project is de meest geschikte oplossing beschikbaar. Kijk op www.hager.nl/quicklink en ontdek ‘KNX in 5 minuten’ zonder hakken en breken. Op www.hager.nl/domovea vindt u alle informatie over het intuïtieve visualiseringsprogramma. U kunt bij Hager ook terecht voor trainingen - van een eendaagse KNX Easy-training tot en met de complete KNX ETS-opleiding. Daarnaast staat het netwerk van Hager Domoticapartners klaar om opdrachtgevers en installateurs te ondersteunen in hun domoticaprojecten.

www.hager.nl

KNX 28-32 brandweer.indd 32

04-11-2013 11:54:11