Γιώργος Καπράνος ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ…
το χαμένο όνειρο ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
Άσα Τζένινγκς
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ Γιώργος Καπράνος Διορθώσεις-Επιμέλεια: Μαργαρίτα Σιμοπούλου Σελιδοποίηση: Ζωή Ιωακειμίδου Εποπτεία έκδοσης: Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης Μακέτα εξωφύλλου: Δημήτρης Κουρκούτης | dk design Φωτογραφία εξωφύλλου: Αντώνης Σ. Μαΐλης © Copyright: Εκδόσεις «Ιωλκός» & Γιώργος Καπράνος Δεκέμβριος 2015 Α΄ Έκδοση ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΙΩΛΚΟΣ»
• Ανδρέου Μεταξά 12 & Ζ. Πηγής, Αθήνα 106 81 Τηλ.: 210-3304111, 210-3618684, Fax: 210-3304211 E-mail: iolkos@otenet.gr
www.iolcos.gr ISBN 978-960-426-842-9
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΙΔIΟΥ:
— Όταν βρέχει να κοιτάς ψηλά, Μυθιστόρημα, Ιωλκός, 2004 — Νιοράντες και άλλες Κορφιάτικες κωμικοτραγικές ιστορίες, Νουβέλες, Απόστροφος, 2004 — Θα με βρεις στον αστερισμό του Ωρίωνα, Μυθιστόρημα, Ιωλκός, 2006 — Φλογισμένοι δρόμοι, 1897-1922, Μυθιστόρημα, Ιωλκός, 2007 — Η δοκιμασία, 1922-1945, Μυθιστόρημα, Ιωλκός, 2009 — Τα χρόνια της απόγνωσης, 1945-1974, Μυθιστόρημα, Ιωλκός, 2010 — «Δεν έχω τίποτα άλλο να πω...», Μυθιστόρημα, Ιωλκός, 2012 — Δέκα μορφές - Δέκα ιστορίες, Μυθιστορηματικές Ιστορικές Βιογραφίες, Ιωλκός, 2013 — Ελλάδα - Σμύρνη... το χαμένο όνειρο, Μυθιστόρημα, Ιωλκός, 2015
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
Ε ΛΛΑΔΑ - Σ ΜΥΡΝΗ... ΤΟ Χ ΑΜΕΝΟ Ο ΝΕΙΡΟ
Ιστορικό Μυθιστόρημα
ΙΩΛΚΟΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το ιστορικό μυθιστόρημα «ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑ-
ΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ», επιχειρεί με «όχημα» τη μυθοπλασία,
αλλά και με απόλυτο σεβασμό στην ιστορική αλήθεια, να αναδείξει με ειλικρίνεια και ρεαλισμό πολλές από τις κρισιμότερες σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Το εγχείρημα δεν είναι καθόλου εύκολο, δεδομένου ότι η «γηραιά» κυρία, η Ιστορία, καταγράφει μεθοδικά και με υπομονή απέναντι στη φθορά του χρόνου, όλα τα γεγονότα που συνθέτουν τη ζωή και την πορεία χωρών, κοινωνιών και μεμονωμένων ανθρώπων. Ιδιαίτερα η πορεία της ζωής των απλών ανθρώπων μέσα στο ιστορικό πλαίσιο, μας προσφέρει άφθονες κι ανόθευτες από σκοπιμότητες πληροφορίες για το παρελθόν και την αλήθεια, γιατί είναι γεγονός αναμφισβήτητο πως οι κάθε είδους συσκοτίσεις κι αποκρύψεις, αποτελούν τροχοπέδη της ορθής ενημέρωσης των λαών και κατά συνέπεια, η άγνοια της αλήθειας αφήνει τους λαούς απροστάτευτους απέναντι στα μελλοντικά σφάλματα που προκαλούν οι ηγεσίες και οι πολιτικές τους. Τα τραγικά λάθη, οι εγκληματικές παραλήψεις, οι πολιτικές εξαπατήσεις και οι προδοσίες, κρύβονται επιμελώς και συνήθως αποτελούν κρατικά απόρρητα. Ο όρος «εθνικό συμφέρον», γίνεται ο προστατευτικός μανδύας που καλύπτει για πολλές δεκαετίες τα χαρακτηρισμένα απόρρητα στοιχεία. Ο χρόνος, μάλιστα, που ορίζει το περιβόητο «εθνικό συμφέρον» για την ουσιαστική
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
απόκρυψη των ιστορικών στοιχείων είναι τόσο μεγάλος, που ξεπερνάει κατά πολύ το φυσικό όριο επιβίωσης των πρωταγωνιστών, που σε πολλές περιπτώσεις είναι και δράστες εθνικών καταστροφών και προδοσίας. Αυτές οι μεθοδεύσεις που αποσκοπούν στο να καλύπτουν ευθύνες ηγετών, δεν είναι μόνο ελληνικής εμπνεύσεως, αλλά παγκόσμιες. Στη χώρα μας, όμως, αποτελούν διαχρονικό καθεστώς. Σπανίως οι κρατούντες και οι ηγέτες, λογοδοτούν για τα τραγικά τους σφάλματα και πολλές φορές, προς τιμήν τους, φιλοτεχνούνται αγάλματα με τη μορφή τους που κοσμούν πλατείες και δρόμους. Αυτοί που πλήρωναν και πληρώνουν πάντα τους λογαριασμούς των πολέμων και των καταστροφών σε αίμα και θάνατο, ήταν ανέκαθεν εκείνοι που δεν έφταιγαν· οι απλοί άνθρωποι. Ακόμη και τις οικονομικές καταστροφές που φιλοτεχνούν οι ισχυροί, οι απλοί άνθρωποι τις πληρώνουν και καταστρέφεται η ζωή τους. Ακόμα και σήμερα που γράφονται αυτές οι γραμμές, μία νεότερη στην ιστορία οικονομική κρίση, διαλύει τη ζωή και υπονομεύει το μέλλον του τόπου μας. Η παγκόσμια ιστορία και ιδιαίτερα η ελληνική, αν μελετηθεί σε βάθος κι έκταση, έχει πλήθος από τέτοια θλιβερά παραδείγματα. Αλλά η διαστρέβλωση, η έλλειψη ουσιαστικής παιδείας, ελεύθερης κι αδέσμευτης από σκοπιμότητες, οδηγεί στην επανάληψη των τραγωδιών. Λέμε συνήθως: Όταν η ιστο ρία επαναλαμβάνεται, τότε μοιάζει με φάρσα. Όμως, τις περισσότερες φορές, επαναλαμβάνεται ως τραγική φάρσα, με θλιβερές συνέπειες για τους απλούς πολίτες. Αυτό το καθεστώς, μόνο η αληθινή προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων μπορεί να το αποτρέψει. Το ιστορικό μυθιστόρημα «ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ», αυτό ακριβώς επιχειρεί. Μέσ’ από τη δράση των ηρώων του, προβάλλονται τα πραγματικά κι εξακριβωμένα, μετά από ενδελεχή έρευνα, αδιαμφισβήτητα ιστορικά γεγονότα. Το έργο αυτό, έχει ως αφετηρία μία ρομαντική εποχή όπου, η φιλοπατρία φλόγιζε τις ψυ
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
χές των ανθρώπων. Τα στενά όρια του μικρού κράτους, που του είχαν οριοθετήσει οι ισχυροί της Ευρώπης και τα συμφέροντά τους στην περιοχή των Βαλκανίων, δεν του άφηναν περιθώρια ανάπτυξης. Ο λαός ασφυκτιούσε και το πάθος για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων περιοχών κυριαρχούσε. Ένα τέτοιο κοινωνικό περιβάλλον πάθους, που πολλές φορές συσκοτίζει τη λογική, ευνοεί και την ανάπτυξη κάποιων ακραίων σκέψεων, αποφάσεων και συμπεριφορών. Έτσι, δημιουργήθηκε κι έκανε την παρουσία της μία συνωμοτική οργάνωση με τίτλο «εθνική εταιρεία». Η ηγεσία της ήταν άγνωστη και η οργάνωσή της είχε μασονική διάρθρωση. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, απέκτησε τεράστια οικονομική δύναμη για τα μέτρα της εποχής, γιατί την ενίσχυσαν πλούσιοι ομογενείς του εξωτερικού οι οποίοι κατόρθωσαν να επιβληθούν σε όλα τα επίπεδα της εξουσίας, από το παλάτι, την κυβέρνηση και το στρατό. Ο βασιλιάς Γεώργιος και το περιβάλλον του, ανίσχυροι ν’ αντιδράσουν, πίστεψαν στις υποσχέσεις της οργάνωσης για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και τη στέψη του βασιλιά Γεώργιου, στο θρόνο του αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Έτσι, η δύναμη της παραφροσύνης που είχε κυριαρχήσει, οδήγησε τους Έλληνες το 1897, σ’ εθνική ταπείνωση. Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος που ξέσπασε, υποχρέωσε σε πρωτοφανή ήττα την Ελλάδα, που κινδύνεψε να σκλαβωθεί και πάλι από την οθωμανική αυτοκρατορία. Το μυθιστόρημα αυτό, αποκτά ύπαρξη και «ζωή» στις παραμονές του μοιραίου 1897. Βασικός του πυρήνας είναι μία αστική οικογένεια: Ο Κωνσταντίνος Αναστασίου, η γυναίκα του Σοφία και ο γιος τους Θάνος, οι φίλοι τους και γενικότερα το κοινωνικό τους περιβάλλον, μας οδηγούν στη ζωντανή πινακοθήκη της Αθήνας, των εκατόν εβδομήντα χιλιάδων κατοίκων και στα όσα διαδραματίζονταν εκείνη την εποχή. Βαθιά δημοκρατικός, ο δικηγόρος Κωνσταντίνος Αναστασίου, μετά το φιάσκο του 1897, εκδήλωνε ανοικτά τα
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
αντιβασιλικά του αισθήματα, όπως και πολλοί φίλοι του περιβάλλοντός του. Με χαρά δέχτηκε, όπως και μεγάλο μέρος του ταπεινωμένου λαού, την ελπίδα που έφερε το κίνημα του συνταγματάρχη Ζορμπά, τον Αύγουστο του 1909. Οι αξιωματικοί, απαίτησαν από το βασιλιά την απομάκρυνση των πριγκίπων από τις ηγετικές θέσεις του στρατεύματος, την ηθική διακυβέρνηση και τέλος την αγορά ενός θωρηκτού. Μικρές απαιτήσεις ενός στρατιωτικού κινήματος που είχε καταλάβει μεν την εξουσία, αλλά που δεν είχε σκοπό να ανατρέψει το πολίτευμα. Εξάλλου, ο θεσμός της βασιλείας εκείνες τις εποχές σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, ήταν πανίσχυρος κι έμοιαζε ακατάβλητος. Όμως, αυτό το κίνημα το οποίο επέβαλαν οι επαναστάτες, έγινε ο προπομπός για την αλλαγή που έφερε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο Κρητικός πολιτικός άνδρας, ήταν ο δεύτερος ηγέτης μετά το Χαρίλαο Τρικούπη, στη νεότερη πολιτική σκηνή που δικαίωσε τις ελπίδες του λαού. Ο Τρικούπης, οργάνωσε το κράτος και ο Βενιζέλος έφερε το εθνικό όραμα. Με σωστές συμμαχίες στους Βαλκανικούς πολέμους, διπλασίασε την εδαφική έκταση του ελληνικού κράτους κι επιχείρησε τη δημιουργία της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Η κατοχή της Σμύρνης και της ευρύτερης περιοχής της, αποτέλεσε το πιο παράτολμο βήμα της εθνικής προσπάθειας. Αν, μάλιστα, υπολογίσουμε τις συνθήκες και το κλίμα του ακραίου διχασμού που επικρατούσε στην Ελλάδα, τότε η κατάληξή της, έμοιαζε προδιαγεγραμμένη. Το γεγονός, πως ο συναισθηματικός μας λαός θεωρεί αναγκαίες τις κολακείες και τα ενθουσιαστικά σχόλια των ισχυρών ξένων ηγετών ώστε αυτά να αποτελούν και «συμβόλαια» μόνιμης υποστήριξης των δικαίων της χώρας μας, συνιστούν ένα στοιχείο των καταστροφών που δοκιμάζουμε. Δυστυχώς, ανέκαθεν ως λαός, περιμένουμε στο εσωτερικό, κάποιον πολιτικό «Μεσσία» για να μας απαλλάξει από τα προβλήματά μας και τις σωτήριες επεμβάσεις των 10
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
ξένων, για όλα τα λάθη και τις καταστροφές που η επιπολαιότητά μας, προκάλεσε. Δεν έχουμε αντιληφθεί σε καμία φάση της μακροχρόνιας ιστορίας μας, πως φιλίες μεταξύ χωρών δεν υπάρχουν. Μόνο τα συμφέροντα κυριαρχούσαν και κυριαρχούν. Η καταστροφή της Σμύρνης, δεν ήρθε από τη μία στιγμή στην άλλη. Δούλεψαν με βλακώδη δραστηριότητα, εγωισμό, πάθος και μίσος οι δύο παρατάξεις του εθνικού διχασμού. Ο Βενιζέλος, πάλευε με θεούς και δαίμονες στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Όταν, όμως, ο πολιτικός «Μεσσίας» δεν πλαισιώνεται από πλήθος άλλων άξιων συνεργατών, οι προσπάθειές του, δεν έχουν ευτυχή κατάληξη. Βεβαίως, βαρύνεται και ο ίδιος για σφάλματα. Το κυριότερο ήταν, η απόφασή του για τη διενέργεια εκλογών την 1η Νοεμβρίου του 1920. Στη μέση της Μικρασιατικής εκστρατείας, έδωσε την ευκαιρία στη φιλοβασιλική προπαγάνδα να στρέψει το λαό εναντίον του. Η φυσική κόπωση του λαού από τις μακροχρόνιες πολεμικές περιπέτειες ήταν το κύριο όπλο της. Οι αντίπαλοι του Βενιζέλου έλεγαν, πως μετά την ήττα του, θα τερμάτιζαν τη μικρασιατική εκστρατεία και θα επέστρεφαν τα παιδιά του λαού στα σπίτια τους. Ήταν τόσο μεγάλη η διάβρωση του φρονήματος του λαού, ώστε ο Βενιζέλος δεν εκλέχθηκε ούτε καν βουλευτής! Το εκλογικό αυτό αποτέλεσμα υπήρξε μοιραίο για την Ελλάδα και τη μικρασιατική εκστρατεία. Η νίκη της φιλοβασιλικής παράταξης, σήμανε την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου στην Ελλάδα και την έναρξη της αντίθετης μέτρησης του χρόνου παρουσίας της Ελλάδας στη Μικρά Ασία. Οι κυνικοί σύμμαχοι βρήκαν την ευκαιρία, λόγω της εχθρότητάς τους με το βασιλιά Κωνσταντίνο, να αθετήσουν τις υποχρεώσεις που είχαν δώσει στο Βενιζέλο και να στραφούν ουσιαστικά υπέρ του Κεμάλ Ατατούρκ και της νέας Τουρκίας, που αυτός θεμελίωνε. Τα οικονομικά τους συμφέροντα, εξαφάνισαν όπως ήταν σύνηθες κι αναμενόμενο, κάθε ίχνος συνέπειας και πολιτικής εντιμότητας. 11
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
Ο Θάνος Αναστασίου, γιος του Κωνσταντίνου και της Σοφίας, νεαρός δικηγόρος, βρέθηκε στη Σμύρνη ως εθελοντής, με το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Υπηρέτησε στο γραφείο πληροφοριών της στρατιωτικής διοίκησης κι από τη θέση του, έζησε πολλά γεγονότα που συνέβαιναν στη σκοτεινή πλευρά της υπηρεσιακής «σελήνης». Διατηρούσε ένα προσωπικό ημερολόγιο, στο οποίο κατέγραφε πολλά από τα συμβάντα, κυρίως αυτά που για λόγους σκοπιμότητας δε θα έβλεπαν το φως της δημοσιότητας. Κυρίως όμως, σ’ αυτό το ημερολόγιο, αποτυπώνονταν οι διαφορές της πολιτικής εξουσίας της Σμύρνης που εκπροσωπούσε ο γενικός αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης, μία σκοτεινή κι ερεβώδης προσωπικότητα, με τις απόψεις του Μητροπολίτη Χρυσόστομου. Αλλά, οι διαφορές και οι ανταγωνισμοί του αρμοστή, περιλαμβάνανε και τη στρατιωτική ηγεσία, η οποία τον ακολουθούσε πολλές φορές στο δρόμο του διχασμού και του ανταγωνισμού. Κατέγραψε επίσης και πολλά φαινόμενα διαφθοράς, που αφορούσαν τις προμήθειες του στρατού. Σε πολλές σελίδες, σημείωνε την υπομονή, την ελπίδα, αλλά και την αγανάκτηση του λαού της Σμύρνης για τα νοσηρά φαινόμενα που συνέβαιναν στην ελληνική πλευρά, προς μεγάλη ικανοποίηση των Τούρκων που περίμεναν την ολοκλήρωση της ελληνικής κατάπτωσης για να καταφέρουν το τελικό κτύπημα στους Έλληνες. Όταν, όμως, έφθασε η καταστροφή, που όλοι την περίμεναν κι ελάχιστα έκαναν για την αποτρέψουν, η κατάσταση στη Σμύρνη έφτασε στην τραγική κορύφωση: Ο ελληνικός στρατός απεχώρησε και ο λαός της Σμύρνης έμεινε απροστάτευτος και θύμα της εγκληματικής θηριωδίας των Τούρκων. Εκείνες τις ώρες της εγκατάλειψης και του θανάτου, αναδείχτηκε μία προσωπικότητα απρόβλεπτη. Ένας μικρόσωμος, καμπούρης και μύωπας πάστορας της εκκλησίας των Διαμαρτυρομένων στη Σμύρνη, που είχε συνδεθεί με φιλία, με το Θάνο Αναστασίου. Αυτός ο άνθρωπος, έκανε όσα δεν έκαναν οι ισχυροί του κόσμου κι επωμίστηκε το ρόλο της παγκόσμιας συνείδησης, που 12
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
παρέμενε αδιάφορη μπροστά στις σφαγές, τους βιασμούς, τις ληστείες και τις καταστροφές σε βάρος των Ελλήνων και των Αρμενίων. Αυτός ο αδύναμος άνθρωπος απέναντι στους ισχυρούς, έσωσε την τιμή του πολιτισμένου κόσμου. Ζήτησε και συνάντησε τον Κεμάλ Ατατούρκ και οχυρωμένος πίσω από την αμερικάνικη υπηκοότητα και τις σχέσεις του με το Αμερικανικό Προξενείο της Σμύρνης, του ζήτησε την άδεια ν’ απομακρύνει από τη Σμύρνη τους εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες. Η επιμονή, η αποφασιστικότητα και η ιδιότητά του, έπεισαν τον Κεμάλ, ο οποίος και του έδωσε ολιγοήμερη άδεια για να τους απομακρύνει. Αυτό που ακολούθησε, υπερβαίνει ακόμα και την πιο παραγωγική φαντασία! Αυτός ο αποφασιστικός και ταγμένος στην ανθρωπιστική προσφορά, ξεπέρασε τα όρια. Με τη βοήθεια του Θάνου, ταξίδεψαν στη Μυτιλήνη. Ζήτησε από την ηγεσία του ελληνικού στρατού που βρισκόταν στο νησί, την αποστολή πλοίων στη Σμύρνη για τη μεταφορά των προσφύγων. Αντιμετώπισε άρνηση. Στη συνέχεια, τηλεγράφησε στην κυβέρνηση της Αθήνας και στον πρωθυπουργό Γούναρη. Αντιμετώπισε πάλι, άρνηση! Τέλος, χρησιμοποίησε το τελευταίο μέσο, τον εκβιασμό: Απείλησε την κυβέρνηση πως θα κοινοποιήσει την άρνησή της και θα ενημερώσει ολόκληρο τον κόσμο για την εγκληματική της αδιαφορία, απέναντι στο δράμα των εγκλωβισμένων εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Μετά από αυτά, η κυβέρνηση υπέκυψε κι εξέδωσε διαταγή για την κινητοποίηση πλοίων, με σκοπό τη μεταφορά των προσφύγων από τη Σμύρνη στην Ελλάδα. Τελικά, ο καμπούρης πάστορας, έγινε ο «ναύαρχος» της σωτηρίας ανθρώπινων υπάρξεων! Ηγήθηκε ενός μεγάλου στόλου εμπορικών κι επιβατικών πλοίων και πραγματοποίησε το μεγάλο εγχείρημα: Μετέφερε στην Ελλάδα και διέσωσε τριακόσιες χιλιάδες πρόσφυγες. Αυτός ο άνθρωπος, έφυγε από τη ζωή το 1933. Από τη χώρα μας, πήρε μία απλή τιμητική αναγνώριση. Όμως, έμεινε παντελώς άγνωστος για τους Έλληνες: Κανένα άγαλμα, καμιά επί13
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
σημη αναφορά, κανένα εκπαιδευτικό βιβλίο ιστορίας δεν τον αναφέρει! Είχε κι αυτός την τύχη όσων προσφέρουν πραγματικά σ’ αυτόν τον τόπο και χάνονται στη λήθη... Με την ευκαιρία της έκδοσης αυτού το βιβλίου, θεωρώ επιβεβλημένο να το αφιερώσω στη μνήμη του Άσα Τζένινγκς, του σωτήρα των προσφύγων της Σμύρνης! Γ.Κ.
14
1
Η θάλασσα λαμποκοπούσε όμορφη κι ακύμαντη εκείνο το
ανοιξιάτικο πρωινό της Κυριακής. Τα φύκια που είχε ξεβράσει στην ακτή του Φαλήρου η τρικυμία της προηγούμενης νύχτας, είχαν δημιουργήσει ένα παχύ στρώμα βλάστησης, που σκέπαζε τα βότσαλα και τις πέτρες της παραλίας, μπροστά στο σπίτι του Κωνσταντίνου Αναστασίου. Η Σοφία, η γυναίκα του, είχε σηκωθεί από νωρίς κι επέβλεπε τις ετοιμασίες της κουζίνας. Το μεσημέρι, θα έφταναν στο εξοχικό της οικογένειας οι καλεσμένοι τους κι όλα θα έπρεπε να είναι έτοιμα. Η σχεδόν μόνιμη συντροφιά της Κυριακής, όπως την αποκαλούσαν, συγκεντρωνόταν εκ περιτροπής στα σπίτια των φίλων. Έτρωγαν μαζί, κουτσομπόλευαν τα σοβαρά και τα ευτράπελα της κοινωνικής ζωής, έπαιζαν χαρτιά και κουβέντιαζαν, αναλύοντας τα θέματα της πολιτικής επικαιρότητας. Αυτές, οι φιλικές συνάξεις, κρατούσαν μέχρι αργά το σούρουπο, όπου αποκαμωμένοι οι φίλοι έπαιρναν το δρόμο για τα σπίτια τους. Αφού ξύπνησε ο Κωνσταντίνος, η Σοφία εγκατέλειψε την κουζίνα στην εξουσία της μαγείρισσας και κάθισε μαζί του στο σαλόνι, σύμφωνα με τη μακροχρόνια συνήθειά τους, για να πιουν τον κυριακάτικο καφέ. Μίλησαν για τα θέματα του σπιτιού και η κουβέντα τους ήρθε στο επίκαιρο θέμα εκείνων των ημερών, στην περίεργη και μυστηριώδη «Εθνική Εταιρεία» που υποσχόταν, μέσω των πάντα καλά «ενημερωμένων» πολιτών και πληροφοριών που δημοσίευαν οι εφημερίδες, την ανάσταση της πατρίδας και την απελευθέρωση των σκλαβωμένων περιοχών του Ελληνισμού. 15
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
— Πες μου, σε παρακαλώ, αγαπημένε μου: Ποια είναι, επιτέλους, αυτή η περίφημη Οργάνωση; Ποιοι βρίσκονται και λειτουργούν μέσα στις τάξεις της; Το μυστήριο που τους καλύπτει έχει εξάψει τη φαντασία του κόσμου. Πολλοί, μάλιστα, πιστεύουν πως οι ηγέτες της έχουν σκοπό, να ξαναζωντανέψουν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και το μεγαλείο της. Ετοιμάζουν, λέει, το βασιλιά Γεώργιο για Αυτοκράτορα στο θρόνο του νέου Βυζαντίου, με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Εδώ, στο Φάληρο, στην άκρη του κόσμου, τα νέα που φτάνουν τα Σαββατοκύριακα και τους καλοκαιρινούς μήνες, είναι ελάχιστα και καθυστερημένα. Εσύ, όμως, που βρίσκεσαι κάθε μέρα στη δουλειά σου στην Αθήνα, βλέπεις, ακούς και κουβεντιάζεις. Φώτισέ με, λοιπόν! — Καλή μου Σοφία. Η «Εθνική Εταιρεία», είναι κι αυτή παρόμοια με τις άλλες ανάλογες οργανώσεις της Βαλκανικής. Είναι η ισχυρότερη ανεπίσημη οργάνωση που ιδρύθηκε στο ελληνικό κράτος από την εποχή της Ανεξαρτησίας. Τη γέννησε ο αγνός πατριωτισμός κι η αφέλεια ελάχιστων κατώτερων αξιωματικών, που πιστεύουν πως η αγωνιστικότητα και η φιλοπατρία τους, μπορούν να πετύχουν αυτά που και η πιο ζωηρή φαντασία δεν τολμάει να σκεφτεί. Έτσι, αθόρυβα και συνωμοτικά, μέσα σε ένα μικρό χρονικό διάστημα γιγαντώθηκε, σε σημείο που έκανε το Στέμμα και το Κράτος υποχείριά της. Ο τρόπος που λειτουργεί, είναι όμοιος με τη λειτουργία της «Φιλικής Εταιρείας», που προετοίμασε την επανάσταση του ’21. Με λίγα λόγια, δανείστηκαν κι αυτοί τη μυστικότητα που εφαρμόζουν οι Μασόνοι. — Είναι, δηλαδή, Μασόνοι; Ο Θεός να μας φυλάει! — Δεν είπα αυτό. Για τον τρόπο της λειτουργίας τους, σου μίλησα. Τώρα, το ποιοι από αυτούς είναι μασόνοι και ποιοι όχι, δεν το ξέρω και δε με ενδιαφέρει να το μάθω. Μασόνοι ήτανε και οι κορυφαίοι της «Φιλικής Εταιρείας», που τους δοξολογούμε σήμερα για την εθνική προσφορά τους. — Με κολάζεις, άντρα μου! Με τρομάζει καθετί που περιβάλλεται από μυστήριο. — Σοφία, αυτό που έχω να πω, είναι πως μες στην οργάνωση αυτή, βρήκαν έδαφος για να αναπτυχθούν τα τολμηρά όνειρα της απελευθέρωσης των εθνικών εδαφών και της εθνικής δικαίωσης. 16
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
Αρχή της εταιρείας είναι: «Η με κάθε μέσο κι αγώνα, προώθηση του κράτους σε άμυνα υπέρ των εθνικών δικαίων». Αυτή είναι η φιλοσοφία της «Εταιρείας» που ιδρύθηκε πριν δύο-τρία χρόνια και συγκεκριμένα, την άνοιξη του 1894. — Ποιοι ήταν οι ιδρυτές της; Φρόντισες, τουλάχιστον, να μάθεις τα ονόματα αυτών των «εθνοσωτήρων»; — Γιατί τους αποκάλεσες έτσι, με ειρωνικό ύφος; — Γιατί είμαι πάντα επιφυλακτική απέναντι σ’ αυτούς που ενεργούν στο σκοτάδι και συνωμοτικά. Αν έχουν κάτι να μας πουν, ας βγουν ανοιχτά στο φως της μέρας για να μας ενημερώσουν και να ζητήσουν τη συμπαράσταση όλων των Ελλήνων. Αυτοί δεν είναι περισσότερο πατριώτες από όλους εμάς! — Νομίζω, πως ο τρόπος που μεγάλωσες και η φοίτησή σου στη σχολή Χιλλ σου έχουν διαμορφώσει έναν τρόπο σκέψης, που προσωπικά, βέβαια, θαυμάζω και με κάνεις περήφανο. Υπερέχεις πνευματικά σε σύγκριση με τις άλλες γυναίκες του περιβάλλοντός μας. Ρώτησες, όμως, να μάθεις τα ονόματα των ιδρυτών της «Εθνικής Εταιρείας». Χωρίς επιφύλαξη κι εξακριβωμένα, σου λέω πως ήταν τρεις κατώτεροι αξιωματικοί του στρατού: Οι Χρήστος Σολιώτης, Πέτρος Λυκούδης κι Αλέξανδρος Σοφιανός. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα έγινε και η μύηση πολλών άλλων αξιωματικών, αλλά και πολλών άλλων επιφανών προσώπων της αθηναϊκής κοινωνίας. Καθηγητές, πνευματικοί άνθρωποι, συγγραφείς, ποιητές κι ομογενείς στηρίζουν την οργάνωση αυτή. — Πες μου λίγα λόγια για τις επιδιώξεις τους. Πώς είναι οι σχέσεις τους με τη μοναρχία του βασιλιά Γεώργιου, τους πρίγκιπες, την ανακτορική καμαρίλα και τους αυλοκόλακες; — Οι ηγέτες της οργάνωσης, λένε πως θέλουνε βασιλιά συνταγματικό. Αλλά πιο πολύ, βασιλιά στρατιώτη, φανατικό αγωνιστή της εθνικής ιδέας. Φλογισμένο, συνεπή και σύμφωνο με την απόφαση της «Εταιρείας», να ολοκληρώσει τα πανελλήνια όνειρα. Οι απόψεις και η δράση αυτής της οργάνωσης αντιμετωπίστηκαν στην αρχή, αλλά και στη συνέχεια, με μεγάλη επιφύλαξη από τ’ ανάκτορα. Από το βασιλιά και το περιβάλλον του θεωρήθηκε πως με τις διακηρύξεις και τη λαϊκή συμπάθεια που 17
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
συγκέντρωνε, κλόνιζε κι υπονόμευε την πίστη προς το στέμμα και το κύρος του μονάρχη. Εφαρμόζουν, λοιπόν και σ’ αυτή την περίπτωση, τη δοκιμασμένη συνταγή του βασιλιά Γεώργιου, που λέει: «Όποιο χέρι δεν μπορείς να το δαγκώσεις, τότε φρόνιμο κι έξυπνο θα είναι, να το φιλήσεις». — Αυτοί οι άνθρωποι της «Εταιρείας», όπως μου έλεγε η γυναίκα του γιατρού Κοντραφούρη, που έχει συγγένεια με κάποιον μυημένο στην οργάνωση αυτή, έχουν μεγάλη οικονομική δύναμη. Πολλοί πλούσιοι –λέει– τους προσφέρουν χρήματα. Είναι αλήθεια; — Έλληνες και ιδιαίτερα ομογενείς του εξωτερικού, ενίσχυσαν οικονομικά την «Εθνική Εταιρεία». Ένας απ’ αυτούς τους οικονομικούς υποστηρικτές τους, χωρίς να το ξέρεις, είμαι κι εγώ. — Αυτό, δεν το περίμενα από σένα! Έχεις μυστικά από τη γυναίκα σου; Να ενημερώνομαι από τις φίλες μου γι’ αυτά που συμβαίνουν στον τόπο μας και ο άντρας μου, που φυτρώνει πάντα εκεί που «δεν τον σπέρνουν», να μου τα κρατάει μυστικά! — Σ’ το κράτησα μυστικό για να σε προφυλάξω από αγωνίες. Αλλά, τέλος πάντων. Επανέρχομαι στο θέμα μας, καλή μου Σοφία. Όμως, όπως εξελίσσονται τα πράγματα σ’ αυτήν την οργάνωση, θα πάψω να τους προσφέρω χρήματα και θα σταματήσω κάθε σχέση μαζί τους. — Γιατί; — Προβληματίζομαι έντονα από κάποιες επικίνδυνες αστοχίες τους, που μπορούν να προκαλέσουν όλεθρο. Ξέρεις ότι λόγω αρχών, δε συντάσσομαι με το στέμμα και τη μοναρχία και δεν τρέφω καμιά συμπάθεια για τους βασιλιάδες. Έχω μεγαλώσει στην Ιταλία και η πολιτική μου συνείδηση είναι επηρεασμένη από τις αρχές των Γαριβαλδινών. Λατρεύω τη δημοκρατία και αντιπαθώ τις μοναρχίες όλου του κόσμου. Αλλά, δεν είναι δυνατόν οι αντιβασιλικές μου αντιλήψεις και η αγάπη μου για τους σκλαβωμένους Έλληνες, να με εμποδίσουν να δω κατάματα και τα λάθη των θερμοκέφαλων υπέρ-πατριωτών. Άκουσε, λοιπόν, κάποια εξωφρενικά πράγματα και κρατήσου καλά στο κάθισμά σου, για να μην πέσεις κάτω, μόλις τα ακούσεις. Ό,τι θα σου πω, 18
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
θέλω να μείνει εδώ μέσα! Ας κρατηθεί μυστικό γιατί κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να τον βρει, αυτές τις ώρες. — Είναι περιττό, καλέ μου, να μου ζητάς την εχεμύθειά μου. — Σοφία μου, άκουσέ με. Οι κύριοι αυτοί της «Εθνικής Εταιρείας», είχαν την «έμπνευση» και σχεδίασαν οι άφρονες, να βάλουν φωτιά για να κάψουν την Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη και τη Σμύρνη. — Ο λόγος αυτού του τερατώδους εγκλήματος, ποιος θα ήταν; — «Σκέφτηκαν», πως αυτές οι μεγάλες καταστροφές, θα προκαλούσαν μεγάλο πανικό κι αστάθεια στην τουρκική πλευρά, γεγονός που θα διευκόλυνε μία στρατιωτική επέμβαση των Ελλήνων εναντίον τους. Πίστευαν, πως ο πόλεμος αυτός θα προκαλούσε την ήττα των Τούρκων και τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για να υλοποιήσουν, λοιπόν, αυτό το σατανικό και συνάμα ηλίθιο σχέδιό τους, αναζήτησαν υποστήριξη και συμμέτοχή στο εγχείρημά τους και στο τουρκικό έδαφος. Πίστευαν, πως θα τους βοηθούσαν οι Έλληνες που ζούσαν στην Τουρκία και το Πατριαρχείο. Έτσι, χωρίς δισταγμό, η ηγεσία της «Οργάνωσης» έστειλε ένα στέλεχός της στην Κωνσταντινούπολη για να εξασφαλίσει τη συμπαράσταση του… Πατριάρχη, για την πραγματοποίηση του παρανοϊκού αυτού σχεδίου. Ο κύριος αυτός, όπως έμαθα από απόλυτα αξιόπιστη πηγή, έφτασε εκεί με συστατική επιστολή της ηγεσίας της «εταιρείας» προς την ελληνική πρεσβεία. — Κατάλαβα ποιος σε πληροφόρησε για τα γεγονότα· ο εξάδελφός σου, ο διπλωμάτης. — Η γυναικεία περιέργεια νομίζω, πως δεν πρέπει ν’ αναλώνεται σε λεπτομέρειες, της είπε χαμογελώντας και χαϊδεύοντάς τη στο πρόσωπο συνέχισε: Ο πρεσβευτής μας, ο Νίκος Μαυροκορδάτος είναι ιδρυτικό μέλος της «Εθνικής Εταιρείας», όπως επίσης μέλος της είναι και ο γραμματέας της πρεσβείας. Τον βοήθησαν, λοιπόν, να πετύχει ακρόαση από τον Πατριάρχη Άνθιμο, όπου χωρίς δισταγμό ο κύριος αυτός, ανέπτυξε στον ηγέτη της Ορθοδοξίας, τα σκοτεινά εγκληματικά σχέδια της «Εταιρείας». Ο πατριάρχης, τον άκουσε σιωπηλός, προσπαθώντας να κρύψει την ταραχή του. Σε κάποια στιγμή, βγήκε από το γραφείο του, 19
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
κάλεσε τον πρωτοσύγκελλο Χρυσόστομο και του είπε: «Αυτός ο δάσκαλος (γιατί δάσκαλος ήτανε ο απεσταλμένος), θα μας προξενήσει μεγάλες συμφορές, μεγαλύτερες από αυτές που υπέστησαν οι Αρμένιοι. Είμαι υποχρεωμένος να τον παραδώσω στην αστυνομία», είπε κατατρομαγμένος ο πατριάρχης. Ο πρωτοσύγκελλος, τον συμβούλεψε πως δεν είναι δυνατόν να παραδώσει στην τουρκική αστυνομία κάποιον που ήρθε στο Πατριαρχείο με συστατική επιστολή της ελληνικής πρεσβείας και του ζήτησε να αναθέσει σ’ αυτόν το ζήτημα για να το τακτοποιήσει. Ο Χρυσόστομος, έγραψε μια μυστική επιστολή προς τον Έλληνα πρέσβη, ζητώντας του, να απομακρυνθεί ο απεσταλμένος της συνωμοτικής οργάνωσης από την Κωνσταντινούπολη μέχρι το βράδυ, διαφορετικά θα τον κατήγγειλαν στην αστυνομία. — Εκεί, μπορεί να φτάσει η παραφροσύνη κάποιων αρρωστημένων θερμοκέφαλων, που νομίζουν πως είναι επιφορτισμένοι να παίρνουν τις τύχες ενός έθνους, τη μοίρα ενός λαού στα ανεύθυνα χέρια τους και να τις σπρώχνουν στους φλογισμένους δρόμους της καταστροφής; — Σοφά μίλησες, αγαπημένη μου Σοφία. Η «Εθνική Εταιρεία» ζήλεψε τη «δόξα» του Νέρωνα κι αποφάσισε να καταστρέψει, να σκοτώσει κόσμο και κοσμάκη, για να τιμωρήσει τους εχθρούς του γένους μας, τους Τούρκους. Ο καημένος ο Φίλων, – να ποιος μου τα πρόφτασε αυτά που ακούς – μέλος κι αυτός της εταιρείας, πάσχιζε με κραυγές ν’ αποτρέψει αυτές τις τρελές εισηγήσεις. «Δεν αντιλαμβάνεσθε» τους έλεγε «πως εκεί, ζουν αδέρφια μας Έλληνες, πως κινδυνεύει η ζωή τους κι αν γλιτώσουν από τη φωτιά, θα τους κόψει το μαχαίρι του Τούρκου;». Αφού, λοιπόν τελικά, ξεπεράστηκε αυτή η καταστροφή που θα προκαλούσε η αφροσύνη ορισμένων φανατικών, τώρα βλέπω μια καινούργια πληγή ν’ ανοίγεται στο σώμα της ταλαιπωρημένης πατρίδας. Οι ίδιοι κύκλοι που έχουν εισχωρήσει παντού, σε όλες τις βαθμίδες του κράτους, του στρατού και της κυβέρνησης, εξωθούν τα πράγματα σε σύρραξη και πόλεμο με την Τουρκία για την ανάκτηση εδαφών από τη Θεσσαλία και πάνω. Χωρίς προετοιμασία, με χιλιάδες ελλείψεις σε μέσα, πολεμοφόδια και το κυριότερο, χωρίς καμιά ενθάρρυνση από τους ισχυρούς της 20
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
Ευρώπης, η χώρα οδηγείται σε περιπέτεια που μπορεί να της στοιχίσει ακόμα και την ανεξαρτησία της. — Ο βασιλιάς και η κυβέρνηση τί κάνουν, Κωνσταντίνε; Ο διάδοχος που του έχουνε θεοποιήσει τις στρατηγικές του ικανότητες και μαζί μ’ αυτόν, όλοι οι πρίγκιπες που έχουν πάρει τα μεγάλα αξιώματα στο στρατό, τί κάνουνε; Εδώ, στην Αθήνα, υπάρχει μια ειδυλλιακή ατμόσφαιρα, ένα κλίμα ευδαιμονίας. Οι δεξιώσεις διαδέχονται, η μία την άλλη, τα σκάνδαλα έχουν γίνει το προσφάι της κοινωνικής μας ζωής, οι μονομαχίες αξιωματικών που γίνονται για τα μάτια των πριμαντόνων των ιταλικών θιάσων οπερέτας που πάνε κι έρχονται, συνεχώς αυξάνονται και από την άλλη, ο Τούρκος ακονίζει το μαχαίρι του. Ειλικρινά, στη αρχή του γάμου μας, όταν μιλούσες εναντίον της βασιλείας και των ανακτόρων, ένιωθα κάποια ενόχληση, έστω κι αν δε σου έφερνα αντιρρήσεις. Η οικογένειά μου, είχε στενούς δεσμούς με το παλάτι. — Οι βασιλιάδες και οι αυλές είναι σαν τους πίνακες ζωγραφικής! Πρέπει να τους κοιτάζεις από μακριά. Όταν τους βλέπεις από κοντά, η εικόνα είναι συγκεχυμένη, γεμάτη μουτζούρες κι ακατάστατες γραμμές. Σηκώθηκε από την πολυθρόνα της και κάθισε στα γόνατά του, αγκαλιάζοντάς τον τρυφερά. — Ξέρεις πόσο καιρό έχουμε να φιληθούμε; — Πράγματι πριν από πολύ… καιρό! Μόλις μία ώρα έχει περάσει! — Ώστε, μετράς το χρόνο σαν να είναι υποχρέωση ή σαν συνταγή γιατρού το φιλί στη γυναίκα σου; Αυτή η ώρα που λες, έπρεπε να σου φανεί σαν αιώνας! Αυτά, έπρεπε να τα ξέρω πριν σε παντρευτώ! — Σοφία μου, μην ξεχνάς πως δεν είμαστε πια, παιδιά, στην πρώτη νεότητα. Ο γιος μας είναι φοιτητής στο πανεπιστήμιο! — Τί θέλεις να πεις; Μετά από είκοσι χρόνια γάμου, δεν έχουμε δικαίωμα να είμαστε ερωτευμένοι; Εγώ, νιώθω όπως τότε, που γνωριστήκαμε. Εκείνο το πρωινό, σημάδεψε τη ζωή μου. Για μένα, δεν έχει αλλάξει κάτι. Αυτό, μην το ξεχνάς κι αν διαπιστώσω πως εσύ αισθάνεσαι διαφορετικά, τότε αλίμονό σου, καημένε μου! 21
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
Πριν προλάβει ο Κωνσταντίνος να της απαντήσει, η Σοφία τον φίλησε με πάθος και βγήκε τρέχοντας απ’ το σαλόνι, πηγαίνοντας προς την κουζίνα. — Θα επιστρέψω γρήγορα. Δε μου γλιτώνεις! Του φώναξε φεύγοντας. Ο Κωνσταντίνος, την ακολούθησε με τα μάτια του καθώς έφευγε και χαμογελώντας, πήγε και κάθισε σε μία πολυθρόνα, μπροστά στην μπαλκονόπορτα. Κοίταξε την ακρογιαλιά και τη θάλασσα που απλωνόταν απέναντί του. Ένιωσε γαλήνη κι αισιοδοξία. Η θέα του πελάγους, του πρόσφερε θετική ενέργεια και του φρεσκάριζε τις σκέψεις. »Είκοσι χρόνια μαζί και μου φάνηκε πως το ακούω για πρώτη φορά. Πώς περνάει ο καιρός; Σαν να ήταν χθες η μέρα που γνωριστήκαμε. Νεαρός δικηγόρος εγώ τότε, ανέλαβα την πρώτη σοβαρή υπόθεση που μου ανέθεσαν. Εντολέας μου ήταν ο πατέρας της κι άλλοι γονείς μαθητριών της Σχολής Χιλλ. Δε θα ξεχάσω ποτέ την εποχή εκείνη, τη Σχολή αυτή που ιδρύθηκε από το ζευγάρι των Χιλλ, Αμερικάνων ιεραπόστολων Προτεσταντών, που η λειτουργία της άρχισε δέκα χρόνια πριν η Αθήνα γίνει επίσημη πρωτεύουσα του κράτους. »Την εποχή της γνωριμίας μας με την οικογένεια της Σοφίας, η Σχολή αντιμετώπιζε προβλήματα μισαλλοδοξίας και θρησκευτικού φανατισμού. Κάποιοι φανατικοί, θρησκευόμενοι ιερωμένοι και καθοδηγούμενοι, θρησκόληπτοι Αθηναίοι, διέδιδαν πως η Σχολή των Χιλλ, αποτελούσε κέντρο προσηλυτισμού της Προτεσταντικής πίστης. Αυτό, όπως αποδείχθηκε, δεν ήταν αληθινό. Το σχολείο αυτό, λειτουργούσε και λειτουργεί άψογα και με σεβασμό στις θρησκευτικές πεποιθήσεις των μαθητριών του. Σ’ εκείνη, τη δύσκολη περίοδο της έντασης, της αμφισβήτησης, του πάθους και του φανατισμού κάποιων καθυστερημένων ομάδων του πληθυσμού, οι γονείς ανέθεσαν σε δικηγόρους – ανάμεσα σ’ αυτούς είχα επιλεγεί κι εγώ – την υποστήριξη του σχολείου και των συμφερόντων των μαθητριών του. Ευτυχώς, μετά την αναταραχή, τις διαδηλώσεις και τα πύρινα άρθρα σε καθοδηγούμενα έντυπα, επικράτησε η σύνεση και η ηρεμία. Ο φανατισμός, δεν μπόρεσε σ’ αυτή την περίπτωση να επικρατήσει κι έτσι το σχο22
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
λείο προχώρησε στο σπουδαίο και πρωτοποριακό για την εποχή του, εκπαιδευτικό έργο. Όμως, από αυτή την ιστορία, σημαδεύτηκε ευεργετικά και η δική μου ζωή. Κατά τη διάρκεια των επαφών και των συζητήσεων που είχα με τους γονείς των κοριτσιών, γνώρισα και τον πατέρα της Σοφίας, το γιατρό Ιωάννου. Αυτός, ο πανέξυπνος άνθρωπος που είχε σπουδάσει ιατρική στη Βιέννη, με προσκάλεσε μία Κυριακή στο σπίτι του. »Αυτή η πρόσκληση, σηματοδότησε την αρχή της ευτυχίας μου. Όταν έφτασα στο σπίτι τους, μου άνοιξε την πόρτα η Σοφία. Εκείνη τη στιγμή, μαζί με την πόρτα του σπιτιού τους, άνοιξε κι ο δρόμος της ευτυχίας μου. Όταν την αντίκρισα για πρώτη φορά, την ερωτεύτηκα αμέσως. Έχασα, θυμάμαι, τη μιλιά μου και η αναπνοή μου έγινε γρήγορη. Σχεδόν ζαλίστηκα. Τραύλισα ένα χαιρετισμό και της είπα το όνομά μου με τρεμάμενα χείλη. Αξέχαστες μου έχουν μείνει εκείνες οι στιγμές κι απίστευτα μέχρι και τώρα τα όσα ακολούθησαν. Οι γονείς της, ευγενικοί άνθρωποι και πολιτισμένοι, με καλοδέχτηκαν και συζητήσαμε για τα προβλήματα που αντιμετώπιζε το θαυμάσιο σχολείο των Χιλλ, από τις εξάρσεις του φανατισμού και του σκοταδισμού που καταδυναστεύει διαχρονικά αυτόν τον τόπο. Η κουβέντα μας, θυμάμαι, επεκτάθηκε και σε πιο προσωπικά θέματα. Με ρώτησαν για την καταγωγή μου και την οικογένειά μου. Όταν, μετά από δύο ώρες συντροφιάς μαζί τους σηκώθηκα να φύγω, αυτοί επέμειναν να μείνω μαζί τους για το μεσημεριανό φαγητό. »“Θα σας δοθεί η ευκαιρία να μιλήσετε με την κόρη μας. Η Σοφία μας, πηγαίνει στην τελευταία τάξη του γυμνασίου. Διαβάζει στο δωμάτιό της. Φέτος τελειώνει κι έχουμε όνειρα γι’ αυτήν. Ετοιμαζόμαστε να τη στείλουμε στη Γενεύη για σπουδές. Η γνωριμία της μαζί σας, πολλά θα έχει να της προσφέρει” μου είπε η μάνα της, λάμποντας από χαρά. »Εγώ, που μέχρι εκείνη τη στιγμή ένιωθα απελπισμένος από την απουσία της, ένιωσα μεγάλη ανακούφιση. Επιτέλους, θα την έβλεπα. Αυτή η πανέμορφη οπτασία θα καθόταν στο ίδιο τραπέζι μαζί μου. Θα άκουγα τη φωνή της, το πρόσχαρο γέλιο της και θα έβρισκα το δρόμο για τον παράδεισο μέσ’ από τα πράσινα, φωτεινά μάτια της. Παράλληλα, ένιωθα και μια έντονη αγωνία. 23
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
Φοβόμουν, μήπως παρασυρθώ από τα ερωτικά συναισθήματα που με είχαν κυριεύσει και γελοιοποιηθώ στους γονείς της. Τί θα μπορούσαν να σκεφτούν οι άνθρωποι για μένα; »Οι φόβοι μου, όμως, διαλύθηκαν μόλις εμφανίστηκε στην τραπεζαρία η Σοφία. Κάθισε απέναντί μου στο τραπέζι και με πυρπόλησε με ένα πλήθος ερωτήσεις, που τις συνόδευε με το πρόσχαρο γέλιο της. Νόμιζα, πως ο τόπος έλαμπε γύρω μου, πως ξαφνικά, με τρόπο μαγικό, μεταφέρθηκα σε άλλη διάσταση. »Έτσι θα είναι ο παράδεισος. Μια τέτοια κοπέλα, μια γάργαρη φωνή, ένα πρόσχαρο γέλιο και δύο υπέροχα μάτια, είναι το διαβατήριο για την ευτυχία. Δε θέλω τίποτ’ άλλο στη ζωή μου, σκέφτηκα. »Έμεινα μαζί τους μέχρι το απόγευμα. Με δυσφορία, ένιωθα το χρόνο να κυλάει γρήγορα. Επιστράτευσα όσα ίχνη αποφασιστικότητας μου είχαν απομείνει και σηκώθηκα. Οι γονείς της, με χαιρέτησαν εγκάρδια και με προσκάλεσαν σε δείπνο το επόμενο Σάββατο. Η Σοφία, μετά από προτροπή της μάνας της, με συνόδεψε μέχρι την έξοδο. Πριν μου ανοίξει την πόρτα, μου είπε αυτό που της θυμίζω πολλές φορές όταν χαριτολογούμε. »“Ακόμα κι αν η μητέρα μου δε μου έλεγε να σας συνοδέψω μέχρι εδώ, εγώ θα το έκανα”. »Με την καρδιά μου να χτυπάει άτακτα, τη ρώτησα το γιατί. »“Δεν ξέρω το λόγο, δεν μπορώ να καταλάβω. Πάντως, η αλήθεια είναι, πως μου αρέσει ο τρόπος που μιλάτε. Θέλω πολύ να ξανάρθετε στο σπίτι μας”. »Την ευχαρίστησα, φιλώντας της το χέρι. Έφυγα από το σπίτι της ανάλαφρος, ονειροπόλος κι ευτυχισμένος. Μετά από λίγο, όμως, με έζωσαν τα φίδια της αμφιβολίας. »Η φαντασία μου καλπάζει. Είναι ακόμα μαθήτρια. Φέτος, τελειώνει το γυμνάσιο. Ετοιμάζεται για σπουδές στην Ελβετία κι εγώ ονειροβατώ για σχέση μαζί της, μονολογούσα όταν γύρισα στο σπίτι μου στη Γαργαρέττα και κλείστηκα στο δωμάτιό μου. »Θυμάμαι, πόσο ανησύχησαν οι γονείς μου, βλέποντάς με έτσι, αλλοπαρμένο. Νόμισαν πως είμαι άρρωστος. Τα γεγονότα εκείνης της μέρας, τα συζητάμε πολλές φορές με τη Σοφία και 24
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
γελάμε. Είναι από τις αναμνήσεις που μας συγκινούν. Ο έρωτάς μας κρατάει από τότε. Δε συνάντησε τις δυσκολίες που φοβόμουνα. Οι τακτικές επισκέψεις που έκανα στο σπίτι της, οι καλές σχέσεις μου με τους γονείς της και η συχνή επικοινωνία μαζί της, είχαν μια ευτυχισμένη εξέλιξη. Αναπτύχθηκε ένας μεγάλος έρωτας που οδήγησε στο γάμο μας. Ο γιος μας, ο Θάνος μας που ήρθε μετά από ένα χρόνο, ολοκλήρωσε την ευτυχία μας». Από τις σκέψεις του, τον απέσπασε η φωνή της Σοφίας που μπήκε αθόρυβα στο δωμάτιο. — Τί σκέπτεσαι, καλέ μου; Πού τρέχει ο λογισμός σου; — Σκεπτόμουνα μία όμορφη και καλή μάγισσα, που κατάφερε εδώ και είκοσι χρόνια, να με κάνει ευτυχισμένο, χωρίς διακοπή. Θυμάμαι τη χαρά που μου έδωσε, σαν να είναι τώρα, όταν εγκατέλειψε τις σπουδές της στην Ελβετία, στο πρώτο τρίμηνο και γύρισε κοντά μου. Τότε, που απαίτησε από τους γονείς της να δεχτούν την αγάπη μας και να εγκρίνουν το γάμο μας. Σ’ αυτά τρέχει ο λογισμός μου, αγαπημένη μου. — Εγώ, χρωστάω σε σένα περισσότερα, Κωνσταντίνε μου. Μου χάρισες την ευτυχία, ένα γιο και μια αγάπη που με κάνει να νιώθω σαν μοναδική γυναίκα σ’ ολόκληρο τον κόσμο! Σήκω, όμως, τώρα κι ετοιμάσου. Σε λίγο, θα αρχίσουν να καταφθάνουν οι καλεσμένοι μας. — Σοφία μου, είσαι ένας ανεκτίμητος θησαυρός για μένα. Αύριο το πρωί που θα σε αφήσω για ν’ ανέβω στην Αθήνα, θα νιώθω έντονα την έλλειψή σου, μέχρι το Σάββατο που θα έρθω πάλι κοντά σου στο Φάληρο. — Μη χολοσκάς, αγαπημένε μου. Αγαπάω πολύ το εξοχικό μας και το Φάληρο. Πιο πολύ όμως, αγαπώ εσένα. Αυτή την έλλειψη που είπες, τη νιώθω κι εγώ ασφυκτικά, όταν λείπεις. Χωρίς εσένα, η εξοχή και η θάλασσα δε με συγκινούν. Θα έρθω, λοιπόν, μαζί σου. Μαζί θα ερχόμαστε στο Φάληρο, οσάκις οι υποχρεώσεις και οι δουλειές σου, το επιτρέπουν. — Μήπως νοστάλγησες και το θόρυβο της Αθήνας; Ξέρεις ότι ο πληθυσμός της πρωτεύουσας έφτασε στις εκατόν εβδομήντα χιλιάδες; Ποιος θα το περίμενε πριν λίγα χρόνια; 25
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
Ξαφνικά, ακούστηκε θόρυβος στον κήπο. Μπήκαν δύο άμαξες. Οι καλεσμένοι έφτασαν. Με φωνές, πειράγματα και γέλια, οι φίλοι δρασκέλισαν το κατώφλι του φιλόξενου, εξοχικού σπιτιού. — Τί καλά θα μας φιλέψετε σήμερα; φώναξε ο συμβολαιογράφος, Νίκος Αρώνης. Τόση διαδρομή με την άμαξα, μας άνοιξε η όρεξη! — Ασ’ τον να λέει, ο γκρινιάρης! Πέντε χιλιόμετρα από το Σύνταγμα είναι η ίσια και ήρεμη οδός Φαλήρου και οι άμαξες, χωρίς δυσκολίες, έρχονται μέχρι εδώ σε λιγότερο από μια ώρα, είπε γελώντας ο καθηγητής του Βαρβάκειου γυμνασίου, Θάνος Αποστολόπουλος. — Τί νέα μας φέρνετε από το κλεινόν άστυ; Ρώτησε η Σοφία. Λείπουμε από την Αθήνα από προχθές κι εδώ μόνο θάλασσα και θαλασσοπούλια βλέπουμε. Δε μαθαίνουμε τίποτα. — Σαν τί θέλεις να μάθεις, καλή μου φίλη; Είπε η Ασπασία, η γυναίκα του Αποστολόπουλου. Όλο τα ίδια και τα ίδια έχει η καθημερινότητα στην Αθήνα. Εσείς, τουλάχιστον, έχετε τη δυνατότητα της απόδρασης. Η Σοφία, κάλεσε τους επισκέπτες να καθίσουν στο σαλόνι. — Όρθιοι στην είσοδο θα κουβεντιάζουμε; Αν μας δει κάποιος που δε μας ξέρει, θα πει πως είμαστε αφιλόξενοι κι αγενείς! Μετά από λίγο, το κλασικό ουζάκι με τα νόστιμα μεζεδάκια έπαιξαν το δικό τους ρόλο συμβάλλοντας στην ευθυμία των φίλων. Η πολιτική κατάσταση, το κρητικό ζήτημα, ο βασιλιάς, οι πρίγκιπες, το ανακτορικό περιβάλλον, οι αυλοκόλακες και η «Εθνική Εταιρεία», διεκδίκησαν κι εκείνο το κυριακάτικο πρωινό τα πρωτεία του ενδιαφέροντος στις συζητήσεις των φίλων. — Πριν έρθετε, φίλοι μου, κουβέντιαζα με τη Σοφία κάποια καμώματα της «Εθνικής Εταιρείας» που αν συνεχιστούν, θα στοιχίσουν πολύ ακριβά στον τόπο μας, είπε ο Κωνσταντίνος. — Ξέρετε από τι πάσχει μόνιμα αυτός ο τόπος, φίλοι μου; Είπε, ο μέχρι εκείνη τη στιγμή αμίλητος και σκεπτικός, Νίκος Φιλιππίδης, καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο. — Πες μας, σοφέ μας φίλε, είπε η Σοφία, χαμογελώντας εν26
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
θαρρυντικά. Μιλάς λίγο, είσαι εχθρός της φλυαρίας, αλλά όταν ανοίξεις το στόμα σου, φωτίζεις τους ακροατές σου! — Το μεγάλο πρόβλημα αυτού του τόπου, φίλοι μου είναι οι κατά καιρούς και σε διάφορες περιστάσεις, «σωτήρες» του. Η αγάπη του λαού για την πατρίδα και το πάθος του για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων περιοχών, πολλές φορές, γίνονται αφορμές για να εμφανίζονται κάποιοι αυτόκλητοι σωτήρες. Αυτοί, μπορεί να είναι αγνοί, φιλόδοξοι και ρομαντικοί πατριώτες. Αλλά, υπάρχουν και οι άλλοι που είναι επικίνδυνοι: Οι απατεώνες και οι εκμεταλλευτές των λαϊκών αισθημάτων. Αυτοί, που βάζουν φωτιές στις ψυχές των ανθρώπων και τους οδηγούν στην απογοήτευση και τον τόπο στην καταστροφή! — Χωρίς να έχω λόγους να διαφωνήσω μαζί σου, είπε ο Αρώνης, θέλω να τονίσω πως ακόμη και η επανάσταση του ’21, ξεκίνησε με ψέματα και αποκοτιές κάποιων από τους πρωταγωνιστές του αγώνα. Η Φιλική Εταιρεία, με τη δήθεν «ανώτατη» αρχή, που στην πραγματικότητα δεν υπήρχε και η φλογισμένη προσωπικότητα του Παπαφλέσσα, έγιναν οι αφορμές για να ξεσηκωθούν οι σκλαβωμένοι ραγιάδες. Έτσι, ξεκίνησε ο αγώνας κι εξουδετερώθηκαν οι αντιρρήσεις των «λογικών». Καμιά φορά, η έξοδος από τα μονοπάτια της λογικής, η τόλμη κάποιων φλογισμένων ανθρώπων που χρησιμοποιούν αλήθειες αλλά και ψέματα, φέρνουν μεγάλα ιστορικά αποτελέσματα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, το ψέμα μπορεί να γίνει κινητήρια δύναμη για να ξεσηκώσει τους σκλαβωμένους, υπνωτισμένους και παραδομένους στην κακή τους μοίρα, λαούς. — Δεν έχω αντίρρηση, φίλε μου, απάντησε ο Φιλιππίδης. Τα επιχειρήματά σου είναι σωστά. Μόνο που η «συνταγή» που ανέφερες δεν είναι πάντα αποτελεσματική. Άλλο πράγμα είναι να είσαι σκλάβος για εκατοντάδες χρόνια και ν’ αναζητάς τη λευτεριά σου, χρησιμοποιώντας κάθε μέσο κι άλλο να είσαι ελεύθερος. Όταν μετά από θυσίες και αίμα λευτερώνεις το έθνος σου, δεν έχεις πολλές δυνατότητες για απερίσκεπτες κινήσεις. Φοβάμαι, λοιπόν, πως αυτή η «περίφημη» οργάνωση, η βαρύγδουπη «Εθνική Εταιρεία» με την άγνωστη ηγεσία και τις υπόγειες φήμες, μόνο προβλήματα θα προκαλέσει. Πολλά λέγονται και πολλά 27
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
ακούγονται. Το στέμμα άβουλο, ακολουθεί το ρεύμα κι ο βασιλιάς Γεώργιος «προβάρει» τη στολή του αυτοκράτορα που θα φορέσει στη στέψη του, στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης… όταν, βέβαια, με τις πολεμικές ενέργειες που σχεδιάζει η «Εθνική Εταιρεία», θα συντριβεί η οθωμανική αυτοκρατορία. — Πάντως, αυτό που με λύπη μου έχω διαπιστώσει, είπε ο Κωνσταντίνος, είναι πως εμείς οι Έλληνες, είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε, να πιστέψουμε και να ακολουθήσουμε με πάθος, καθέναν που θα μας πλανέψει και θα μας γοητεύσει με κάποιο παραμύθι ελκυστικό. Το παραμύθι, μπορεί να έχει να κάνει με την πατρίδα και το μεγαλείο της ή με τον υλικό πλούτο. Για το δεύτερο, θέλω να σας θυμίσω την κατασκευασμένη υστερία των μετοχών της Λαυρεωτικής. Ως νέος δικηγόρος τότε, είχα δει πολλά κι έζησα από κοντά την απόγνωση και την απελπισία πολλών ανθρώπων που βρέθηκαν από τη μία μέρα στην άλλη, κυριολεκτικά στο δρόμο. Από την εποχή εκείνη, έχουν περάσει είκοσι τρία χρόνια, όμως, τα γεγονότα του 1873 σημάδεψαν δραματικά τις ζωές πολλών ανθρώπων. Αυτή η βρόμικη ιστορία που είχε παρασύρει πλούσιους και φτωχούς, επιφανείς κι αφανείς, οδήγησε στην οικονομική καταστροφή χιλιάδες Ελλήνων. Οι πιο πολλοί, ήταν φτωχοί που βρέθηκαν ξαφνικά να ζουν το μαγευτικό όνειρο που τους έταζε να γίνουν πλούσιοι. Σπίτια, προίκες, χωράφια και ζώα πουλήθηκαν κοψοχρονιά για ν’ αγοραστούν οι μετοχές που πλασάριζε ο πονηρός, Ανδρέας Συγγρός. Η λέξη «χρηματιστήριο» ήταν τελείως άγνωστη στον τόπο μας. Ο φερμένος, όμως, από την Κωνσταντινούπολη, παμπόνηρος ομογενής επιχειρηματίας, ήξερε καλά το τι σημαίνει χρηματιστήριο, μετοχές και χρηματιστηριακές απάτες. Πάντως, τελειώνοντας, θέλω να σημειώσω, πως σύμφωνα με έντονες φήμες που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή, ένας από τους λίγους ευνοημένους και κερδισμένους από αυτήν τη βρόμικη ιστορία, ήταν και ο βασιλιάς Γεώργιος. Είχε –λένε– ειδοποιηθεί για την πτώση των μετοχών έγκαιρα από το Συγγρό και πούλησε τις δικές του, σε υψηλή τιμή! — Να είσαι καλά, Κωνσταντίνε, που μας θυμίζεις αυτά τα γεγονότα του αίσχους, της οικονομικής καταστροφής και της εξαπάτησης που είχαν ως πρωταγωνιστή το μέγα «ευεργέτη». 28
ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ... ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ
Το καφενείο «Νέα Ελλάς» που έπαιζε το ρόλο του χρηματιστηρίου, πολλά ανθρώπινα δράματα θα μπορούσε, αν είχε στόμα να διηγηθεί, για την άνοδο των ελπίδων και τις οδύνες των οικονομικά κατεστραμμένων θυμάτων. Ας μην παριστάνουμε, φίλοι μου, τους έξυπνους. Η θλιβερή αλήθεια είναι πως η αφέλειά μας εξαφανίζει στις ώρες των σημαντικών αποφάσεων, κάθε ίχνος εξυπνάδας. Ως λαός, λατρεύουμε αυτούς που μας τάζουν ανώγια και κατώγια. Αναζητούμε, λαχταράμε, μπορώ να πω, τους ψεύτες και τους λαοπλάνους. Αυτούς, που θα μας τάξουν δόξες, πλούτο, ευτυχία κι επιτυχίες που δε θα έρθουν ποτέ με τα μυαλά που κουμαντάρουμε, συμπλήρωσε ξαναμμένος, ο καθηγητής. — Συμφωνώ απόλυτα, είπε ο Κωνσταντίνος. Ένα τέτοιο χουνέρι θα υποστούμε και πάλι, αλλά αυτήν τη φορά, το τίμημα θα είναι η εθνική μας ύπαρξη. Αν πραγματοποιηθούν, τελικά, τα σχέδια αυτών των ξαναμμένων συνωμοτών της «Εθνικής Εταιρίας», τότε κινδυνεύουμε να ξαναγυρίσουμε στον τουρκικό ζυγό της σκλαβιάς. — Μήπως είσαι υπερβολικός, αγαπημένε μου; Είπε φοβισμένη, η Σοφία. Θ’ αφήσουν οι μεγάλες χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης την Ελλάδα στο έλεος των Τούρκων; — Αυτά που λες, καλή μου, είναι κατάλληλα για ιπποτικά ρομάντζα και όχι για τη σκληρή και αληθινή πλευρά της πολιτικής και των συμφερόντων των μεγάλων χωρών. Δε θέλουν να διαταραχτεί η ισορροπία της Ευρώπης και οι σχέσεις που έχουν με την Τουρκία, αυτές οι σχέσεις που εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Πιστεύεις πως θα ιδρώσουν από ενδιαφέρον για τη μικρή Ελλάδα; Αυτοί πιστεύουν πως τα λίγα που κατέχουμε, μας φτάνουν και μας περισσεύουν. Δε θέλουν, δεν τους συμφέρει να γίνουμε ισχυροί κι αυτοδύναμοι. Μας θέλουν ελεύθερο μικρό κράτος, αλλά απόλυτα εξαρτώμενο απ’ αυτούς και τα συμφέροντά τους. Τη συζήτηση διέκοψε η εμφάνιση του Θάνου. — Καλώς το γιο μου τον υπναρά! Είπε ο Κωνσταντίνος, γελώντας. Η εμφάνισή σου, μας φέρνει το μήνυμα πως έφτασε η στιγμή να πάμε στην τραπεζαρία. Ήρθε η ώρα του φαγητού. Πες μου, όμως, πού τριγυρνούσες με τους φίλους σου, χθες το βράδυ; 29
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΡΑΝΟΣ
— Πατέρα, είμαι φοιτητής. Σε λίγο θα πάρω το πτυχίο μου και θα γίνουμε συνάδελφοι. Σε παρακαλώ, λοιπόν, δείξε λίγη λεπτότητα στον αυριανό σου συνεργάτη! Απάντησε χαμογελώντας, ο Θάνος. — Ελάτε, περάστε στην τραπεζαρία! Όλα είναι έτοιμα! Φώναξε η Σοφία.
30
2
Ξημέρωσε η Κυριακή των Βαΐων του 1897, όταν τα δυσάρεστα
μαντάτα έφτασαν στ’ αυτιά του κόσμου που αγωνιούσε για τα εθνικά θέματα. Πληροφορήθηκαν οι Αθηναίοι και ο ελληνισμός της μικρής ελληνικής επικράτειας για τα αγγέλματα του ελληνοτουρκικού πολέμου που εκδηλώθηκε, με την επίθεση των Τούρκων σε βάρος ελληνικών πλοίων, στην έξοδο του Αμβρακικού Κόλπου. Αρκετά πριν από το μεσημέρι, ο Τούρκος πρεσβευτής στην Αθήνα, ανήγγειλε στην κυβέρνηση του Δηλιγιάννη, την αναχώρηση από τη θέση του και τη διακοπή των ειρηνικών σχέσεων της χώρας του με την Ελλάδα, λόγω των εισβολών ένοπλων συμμοριών από το ελληνικό έδαφος, στο τουρκικό. Μετά τον αιφνιδιασμό της, η κυβέρνηση συγκέντρωσε άρον-άρον στρατό από σαράντα πέντε χιλιάδες πολεμιστές, αποτελούμενο από ελάχιστα ή καθόλου εκπαιδευμένους στρατιώτες, με σχεδόν ανύπαρκτο οπλισμό. Επίσης, έστειλε στα σύνορα, εβδομήντα πυροβόλα και χίλιους ιππείς. Οι περισσότεροι ιππείς, δεν είχαν άλογα. Μ’ αυτό το θλιβερά γυμνό κι άοπλο ασκέρι, ονειρεύονταν ν’ απελευθερώσουν τα σκλαβωμένα χώματα. Φιλοδοξούσαν να ελευθερώσουν τους αδελφούς μας, να κατακτήσουν την Κωνσταντινούπολη και να στέψουν αυτοκράτορα το βασιλιά Γεώργιο στην Άγια-Σοφιά. Η πραγματικότητα, όμως, σύντομα κουρέλιασε τα όνειρα της αφροσύνης. Οι 2.500 άτακτοι που επιστρατευμένοι από την «Εθνική Εταιρεία» παραβίασαν τα ελληνοτουρκικά σύνορα, έκαναν εισβολή στο τουρκικό έδαφος κι άνοιξαν το δρόμο για 31
Τ
ο ιστορικό μυθιστόρημα «ΕΛΛΑΔΑ - ΣΜΥΡΝΗ… ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΟΝΕΙΡΟ» επιχειρεί με όχημα τη μυθοπλασία –αλλά και με απόλυτο σεβασμό στην ιστορική αλήθεια– ν’ αναδείξει με ειλικρίνεια και ρεαλισμό πολλές από τις κρισιμότερες σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Ο ήρωας του μυθιστορήματος, ο δικηγόρος Θάνος Αναστασίου, βρέθηκε στη Σμύρνη το 1919, ως εθελοντής. Υπηρέτησε στο γραφείο πληροφοριών της Στρατιωτικής Διοίκησης και από τη θέση του είδε κι έζησε όλες τις πτυχές του θριάμβου, αλλά και των λαθών, των ανταγωνισμών της ελληνικής πλευράς, που οδήγησαν –τελικά– στο εθνικό δράμα και στην απώλεια του ονείρου της Ελλάδας των δύο Ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Το ελληνικό δράμα είχε και κάποιες σωτήριες επεμβάσεις μεμονωμένων ατόμων. Ανάμεσά τους υπήρξε και κάποιος, που σήμερα ελάχιστοι γνωρίζουν την τεράστια προσφορά του∙ καμιά επίσημη αναφορά και κανένα άγαλμα δε θυμίζει εκείνον τον ανθρωπιστή με την τεράστια δύναμη αποφασιστικότητας – το μικρόσωμο, καμπούρη και μύωπα πάστορα της Εκκλησίας των Διαμαρτυρομένων στη Σμύρνη, τον Άσα Τζένινγκς. Εκείνος, τις ημέρες της καταστροφής και του θανάτου, έσωσε χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιους της Σμύρνης οργανώνοντας κι επιτυγχάνοντας την ασφαλή απομάκρυνσή τους και τη μεταφορά τους στην Ελλάδα. Το μυθιστόρημα αφιερώνεται στη μνήμη του Άσα Τζένινγκς ως ελάχιστη τιμή.