Οικονομία και στρατιωτικός σχεδιασμός - Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος - Εκδόσεις Ιωλκός

Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος

Οικονομία και στρατιωτικός σχεδιασμός Η περίπτωση των δύο παγκοσμίων πολέμων (1914-1918 & 1939-1945)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (1914-1918 & 1939-1945)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (1914-1918 & 1939-1945) Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος Διορθώσεις: Βασιλική Μπουρδάρα Σελιδοποίηση: Ζωή Ιωακειμίδου Σχεδιασμός εξωφύλλου: Γιώργος Ανδρέου Εποπτεία έκδοσης: Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης © Copyright: Εκδόσεις «Ιωλκός» & Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος Φεβρουάριος 2012 Α΄ Έκδοση ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΙΩΛΚΟΣ» • Ανδρέου Μεταξά 12 & Ζ. Πηγής, Αθήνα 106 81 Τηλ.: 210-3304111, 210-3618684, Fax: 210-3304211 E-mail: iolkos@otenet.gr www.iolcos.gr ISBN 978-960-426-648-7

Ι ΩΑΝΝΗΣ- Δ ΙΟΝΥΣΙΟΣ Σ ΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Ο ΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ Σ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ Σ ΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η Π ΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ Π ΑΓΚΟΣΜΙΩΝ Π ΟΛΕΜΩΝ (1914-1918 & 1939-1945)

ΙΩΛΚΟΣ

Στην οικογένειά μου, την Αρετή, τη Μαίρη και τη Νίκη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

Α΄ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Α΄ & Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1914-1918 & 1939-1945) 1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟN ΠΟΛΕΜΟ: ΕΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

Β΄ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1914-1918) 2. ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1914-1918): Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73

3. ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1914-1918) . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 4. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ (1914-1918): ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΩΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 5. ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ: OIKONOMIA KAI ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ (1914-1918) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

Γ΄ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1939-1945) 6. ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ (1939-1941) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355 7. ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ TO 1942 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

- -

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

8. ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ (1943-1945) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514 9. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ (1939-1945): ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΩΝ . . . . 612 ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 675 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 687

-10-

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΕΡΓΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ, η οποία αναφέρεται στη συσχέτιση

των αρχών της οικονομικής θεωρίας με το στρατιωτικό σχεδιασμό, και συνιστά τη συνέχεια και τη συμπλήρωση προηγούμενων μελετών του συγγραφέα . Στις προηγούμενες μελέτες αναλύθηκε ο συσχετισμός οικονομικής ισχύος και στρατιωτικής κινητοποίησης πόρων σε πολεμική και ειρηνική περίοδο, με έμφαση στο χρονικό διάστημα 1870-1945. Επίσης, έγινε ανάλυση των δυνάμεων της σύγκρουσης και της συνεργασίας στο διεθνές σύστημα, διαχρονικά από την εποχή της δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης μέχρι και σήμερα. Βέβαια, η συσχέτιση οικονομικής ισχύος και στρατιωτικής κινητοποίησης αφορούσε το μακροοικονομικό επίπεδο της εθνικής οικονομίας, καθώς και το επίπεδο της πολιτικής επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα, τονίστηκε η σημασία της μεγιστοποίησης των παραγωγικών συντελεστών, καθώς και της βέλτιστης χρήσης αυτών για παραγωγή πολεμικού υλικού, χωρίς να παραγνωρίζονται οι ανάγκες των πολιτών και του εσωτερικού μετώπου σε μια μακροχρόνια σύγκρουση. Ακόμη επισημάνθηκε η πολιτική των επιχειρήσεων, οι οποίες σε συνθήκες πολέμου οφείλουν να αναθεωρήσουν στόχους για κέρδη, μερίσματα, επενδύσεις κ.λπ., όπως και να αναπροσαρμόσουν τις απαιτήσεις τους σε πρώτες ύλες και σε εργατικό δυναμικό, τμήμα του οποίου αναγκάζεται να κινητοποιηθεί στην πολεμική μηχανή. Το κράτος είναι αυτό που πρέπει να βελτιώσει το σύστημα φορολογίας για την κάλυψη των αμυντικών δαπανών, ενώ εξίσου σημαντικός, σε παρατεταμένο συμβατικό πόλεμο, είναι και ο ρόλος των χρηματαγορών, της κεντρικής τράπεζας και των λοιπών τραπεζι .

Βλ. 1) Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, τόμος Α, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη» (Scientific Library), εκδ. Kριτική, Σεπτέμβριος 2007. 2) Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου 1939-1945, τόμος Β, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη» (Scientific Library), εκδ. Kριτική, Οκτώβριος 2008. 3) Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος, Χρήμα, πολιτική και πόλεμος: Συνεργασία και ανταγωνισμός: Από τη Βιομηχανική Επανάσταση στον 21ο αιώνα, εκδ. Κάδμος, Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 2008. 4) Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος – Γερμανική οικονομία: Θρίαμβος, τραγωδία και παραλογισμός 1939-1945, εκδ. Ιωλκός, Αθήνα, Ιούλιος 2009.

-11-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

κών ιδρυμάτων. Ειδικότερα, οι χρηματαγορές οφείλουν να χρηματοδοτήσουν τμήμα του υψηλού δημοσίου χρέους, που δημιουργείται από τις αμυντικές δαπάνες και το οποίο πρέπει να είναι μακροχρόνιο και με χαμηλό επιτόκιο. Σε περίπτωση που αυτό δεν είναι εφικτό, τότε και η κεντρική τράπεζα οφείλει να χρηματοδοτήσει τμήμα των αυξημένων δαπανών, με αύξηση της προσφοράς χρήματος, σε τέτοιο όμως βαθμό ώστε να μη δημιουργείται υπερπληθωρισμός στην οικονομία. Παράλληλα, και οι καταθέσεις στο τραπεζικό σύστημα θα πρέπει να χρηματοδοτούν σε μεγάλο βαθμό την πολεμική προσπάθεια. Οι ανωτέρω παράγοντες οδηγούν σε νίκη ή ήττα σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής. Δεν μπορούν, όμως, να καθορίσουν τους παράγοντες που οδηγούν σε νίκη ή ήττα σε τακτικό επίπεδο ή σε επίπεδο πολιτικο-οικονομικό, δηλαδή σε επίπεδο περιορισμένου πολέμου . Έτσι, μολονότι η συσχέτιση οικονομίας και άμυνας αναλύθηκε σε μεγάλο βαθμό στα προηγούμενα έργα, δημιουργήθηκαν νέα ερωτήματα.

O σκοπός του παρόντος έργου είναι να απαντήσει στην ακόλουθη προβληματική: για μεγάλο χρονικό διάστημα (μέχρι την αρχή του Μεγάλου Πολέμου) η κυρίαρχη στρατιωτική άποψη συνοψιζόταν στην έννοια της στρατηγικής της (στρατιωτικής) εκμηδένισης του αντιπάλου (niederwerfungsstrategie), η οποία υπάρχει στον Κλαούζεβιτς. Συγκεκριμένα, η στρατηγική του εκμηδενισμού επιτυγχάνεται με δύο τρόπους. Ο πρώτος τρόπος είναι μια αποφασιστική μάχη (vernichtungsschlact), για την οποία πολλές φορές απαιτείται ένας στρατιωτικός ελιγμός (kesselschlacht). Ο δεύτερος τρόπος είναι η στρατηγική της φθοράς ή ο πόλεμος φθοράς των αντίπαλων δυνάμεων (ermattungsstrategie), δηλαδή μια σειρά επιτυχημένων μαχών. Ουσιαστικά, ο πόλεμος μέχρι το 1914 ήταν συνδεδεμένος με την επιτυχία ή την αποτυχία στο πεδίο της μάχης, ενώ η οικονομική παράμετρος του πολέμου, αν και σημαντική, είχε περιθωριοποιηθεί. Ωστόσο, οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι έδειξαν ότι πέρα από την τακτική νίκη, αυτή στο πεδίο της μάχης, η επιτυχία ή η αποτυχία θα συνδεόταν με τη δυνατότητα στρατιωτικού πλήγματος των οικονομικών υποδομών των αντιπάλων. Έτσι, η στρατιωτική ηγεσία θα έπρεπε να προχωρά σε κατανομή δυνάμεων, .

Στο σημείο αυτό υιοθετώ την ανάλυση του Martel (2007), ο οποίος αναγνωρίζει τρεις διαφορετικές κατηγορίες νίκης (ή ήττας). Η πρώτη κατηγορία είναι η «τακτική νίκη», δηλαδή η επικράτηση του ενός εκ των αντιπάλων σε μια διαδοχική σειρά μαχών μικρής ή μεγάλης έκτασης. Οι τακτικές αυτές νίκες δεν είναι βέβαιο ότι οδηγούν και σε καθολική επικράτηση (νίκη σε πόλεμο). Η δεύτερη κατηγορία είναι η «πολιτικοστρατιωτική νίκη», όπου μετά την επικράτηση του ενός εκ των αντιπάλων σε μια διαδοχική σειρά μαχών, μικρής ή μεγάλης έκτασης, υπάρχει νίκη σε περιορισμένης έκτασης πόλεμο. Τέλος, η τρίτη κατηγορία νίκης αναφέρεται σε «νίκη υψηλής στρατηγικής». Σε αυτή την περίπτωση ένας εκ των αντιπάλων επικρατεί σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής, αλλάζει πλήρως το status quo, αλλά ακόμα μπορεί να παρέμβει στο εσωτερικό του ηττημένου, αλλάζοντας το καθεστώς, τη δομή του κ.λπ. Δηλαδή πρόκειται για ολοκληρωτική νίκη μετά από ολοκληρωτικό πόλεμο. Βλ. αναλυτικά: William C. Martel, Victory in war foundations of modern military policy, Cambridge University Press, 2007, σελ. 83-103.

-12-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

ώστε να διαθέτει επαρκή στρατεύματα για την κάλυψη του μετώπου (δυνάμεις πρώτης γραμμής και εφεδρείες), αλλά και δυνάμεις για την καταστροφή ή την κατάκτηση των οικονομικών υποδομών (εργοστάσια, λιμάνια, μεταφορικά δίκτυα, αεροδρόμια κ.λπ.) του αντιπάλου. Παράλληλα, οι οικονομικές υποδομές των φίλιων δυνάμεων θα έπρεπε να προστατευθούν. Το ζήτημα αυτό γίνεται αντιληπτό μόνο εν μέρει στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (Α΄ ΠΠ), ενώ στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (Β΄ ΠΠ) ήταν κυρίαρχο. Στον Α΄ ΠΠ η σημασία του οικονομικού πολέμου έγινε αντιληπτή, στη Γερμανία, από τους λεγόμενους οπαδούς της Ανατολικής Στρατηγικής και του απεριόριστου υποβρυχιακού πολέμου. Ειδικότερα, η τελευταία ΟΗL (Χίντενμπουργκ και Λούντεντορφ) θεωρούσε ότι το Δεύτερο Ράιχ έπρεπε να εκμεταλλευτεί τις τεράστιες αγροτικές εκτάσεις της Ουκρανίας, για να αντιμετωπίσει το συμμαχικό ναυτικό αποκλεισμό, και, παράλληλα, να εξαπολύσει απεριόριστο υποβρυχιακό πόλεμο κατά των ναυτικών δυνάμεων, με σκοπό να τις πλήξει ακριβώς στο ζήτημα του εφοδιασμού με πρώτες ύλες και καύσιμα. Αντίθετα, οι προηγούμενες στρατιωτικές διοικήσεις (Μόλτκε ο νεότερος και Φάλκενχαϊν) ουσιαστικά εκτιμούσαν ότι η νίκη είναι αποτέλεσμα μιας στρατιωτικής εκμηδένισης του αντιπάλου στο μέτωπο. Σε αυτό το σημείο τίθεται το ακόλουθο ερώτημα: Η στρατιωτική ηγεσία εφαρμόζει στο πεδίο της μάχης στρατιωτικό σχεδιασμό, ο οποίος έχει οικονομικό υπόβαθρο; Το ερώτημα εναλλακτικά μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: Σε ποιο βαθμό η νίκη ή η ήττα στο πεδίο της μάχης (τακτικό επίπεδο) αντανακλά ευρύτερες οικονομικές αρχές και οικονομικό συσχετισμό ισχύος; Ή, ειδικότερα, σε ποιο βαθμό η στρατιωτική ηγεσία σχεδιάζει την εξέλιξη των επιχειρήσεων στο πεδίο της μάχης, λαμβάνοντας υπόψη τις αρχές της οικονομικής επιστήμης; Σε ποιο βαθμό οι στόχοι μιας εκστρατείας είναι οικονομικοί; Το ερώτημα μπορεί να διατυπωθεί και ως εξής: Υπήρξε κάποιο σημείο καμπής στον Α΄ ΠΠ το οποίο να οδήγησε σε ήττα τις Κεντρικές Δυνάμεις; Σε αυστηρά στρατιωτικό επίπεδο έχουν προταθεί τρία διαφορετικά γεγονότα: το πρώτο αναφέρεται στην αποτυχία του σχεδίου Σλίφεν το 1914, γεγονός που οδηγούσε σε παρατεταμένο χρονικά πόλεμο, στον οποίο οι Κεντρικές Δυνάμεις δεν μπορούσαν να υπερισχύσουν. To δεύτερο αφορά την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο, τον Απρίλιο του 1917, και τη γερμανική αδυναμία να αντισταθμίσει την αμερικανική ισχύ. Τέλος, ως τρίτο γεγονός αναφέρεται η αποτυχία των γερμανικών επιθέσεων στο δυτικό μέτωπο την περίοδο Μαρτίου-Ιουνίου 1918 . .

Βλ. αναλυτικά: 1) M.V. Creveld, Supplying war: Logistics from Wallenstein to Patton, Cambridge University Press, 2004, σελ. 109-141, για τη σημασία της αποτυχίας του σχεδίου Σλίφεν. 2) John Keegan, The First World War, Pimlico editions, 1999, σελ. 401-406, για τη σημασία της αποτυχίας του υποβρυχιακού πολέμου και της εισόδου των ΗΠΑ. 3) Τέλος, τα απομνημονεύματα του ίδιου του στρατάρχη Χίντενμπουργκ, ο οποίος αναφέρεται στις αποτυχημένες επιθέσεις του 1918. Field Marshal von Hindenburg, The great war, Greenhill books, 2006, σελ. 186-204.

-13-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Ως σημείο καμπής, στο πλαίσιο της παρούσης μελέτης, ορίζεται εκείνο το σημείο όπου ταυτόχρονα σε στρατηγικό και τακτικό επίπεδο η ισχύς του ενός αντιπάλου αυξάνει (και αντίστοιχα του άλλου μειώνεται) σε τέτοιο βαθμό, ώστε η νίκη του πρώτου και η ήττα του δεύτερου να είναι βέβαιη. Είναι ουσιαστικά το χρονικό σημείο όπου οι πολιτικές και στρατιωτικές ηγεσίες των αντιπάλων θέλουν να επιτύχουν τη νίκη στον πόλεμο. Με βάση τον ανωτέρω ορισμό, και οι τρεις προαναφερθείσες υποθέσεις δεν είναι ρεαλιστικές. Το Δεκέμβριο του 1914 μπορεί η Γερμανία να είχε βιώσει την αποτυχία του σχεδίου Σλίφεν, αλλά βρισκόταν εντός του γαλλικού εδάφους, έχοντας προκαλέσει στους Δυτικούς μεγαλύτερες ανθρώπινες και υλικές απώλειες, ενώ παράλληλα είχε συντρίψει τους Ρώσους στο ανατολικό μέτωπο. Έτσι, το Δεκέμβριο του 1914 αυτοί που είχαν μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν οι Σύμμαχοι και όχι οι Κεντρικές Δυνάμεις. Το δεύτερο σημείο αναφοράς είναι εξίσου προβληματικό. Μπορεί το 1917 οι ΗΠΑ να εισήλθαν στον πόλεμο, αλλά ήταν ανέτοιμες να προσφέρουν άμεση στρατιωτική βοήθεια. Την ίδια περίοδο οι Σύμμαχοι γνώρισαν την καταστροφή στο δυτικό μέτωπο από την επίθεση Νιβέλ και τη στάση του γαλλικού στρατού, ενώ παράλληλα βίωσαν την κατάρρευση της Ρωσίας, τη σχεδόν ολοκληρωτική ήττα της Ιταλίας και την πλήρη επικράτηση της Γερμανίας και των συμμάχων της στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ευρώπη και στον Καύκασο. Τέλος, και το τρίτο σημείο είναι προβληματικό. Είναι αληθές ότι ο γερμανικός στρατός υπέστη τρομακτικό πλήγμα από την αποτυχία των επιθέσεων του 1918 και από τη μετέπειτα συμμαχική αντεπίθεση. Όμως, η ανακωχή της 11ης Νοεμβρίου 1918 βρήκε το γερμανικό στρατό με αρκετές ακόμη δυνάμεις σε άνδρες και υλικό, εντός του συμμαχικού εδάφους. Συνεπώς, και οι τρεις θεωρίες για τα σημεία καμπής του πολέμου είναι προβληματικές. Αντίθετα, η παρούσα μελέτη υποστηρίζει ότι η καμπή του πολέμου υπήρξε πολύ νωρίτερα, και ειδικά στη μάχη του Βερντέν. Επιφανειακά πρόκειται για μια μάχη στην οποία τόσο οι Γερμανοί όσο και οι Σύμμαχοι είχαν σχεδόν ίδιες απώλειες. Ωστόσο, η παρούσα μελέτη αποδεικνύει ότι ο πόλεμος χάθηκε για τη Γερμανία την περίοδο του 1916. Αν και για τον Α΄ ΠΠ έχουν προταθεί τρία σημεία, στην περίπτωση του Β΄ ΠΠ η διεθνής βιβλιογραφία ακόμη προσπαθεί να εντοπίσει το αντίστοιχο σημείο καμπής. Όπως και στην περίπτωση του Α΄ ΠΠ, έχουν προταθεί διάφορα γεγονότα: 1) η γερμανική αποτυχία στη μάχη της Αγγλίας καλοκαίρι με φθινόπωρο του 1940, 2) η γερμανική εμπλοκή στα Βαλκάνια τον Απρίλιο και τον Ιούνιο του 1941, 3) η γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ τον Ιούνιο του 1941, 4) η ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ και η είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο το Δεκέμβριο του 1941, με την ταυτόχρονη σοβιετική αντεπίθεση στα πρόθυρα της Μόσχας, 5) η ιαπωνική ήττα στο Μίντγουεϊ το καλοκαίρι του 1942,

-14-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

6) η γερμανική ήττα στο Στάλινγκραντ το Φεβρουάριο του 1943, η ήττα στην Αφρική το Μάιο του 1943 και η ήττα στο Κουρσκ τον Ιούλιο του 1943, 7) η συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία τον Ιούνιο του 1944, με την ταυτόχρονη σχεδόν σοβιετική επιχείρηση Μπαγκρατσιόν, 8) η αποτυχία της γερμανικής επίθεσης στις Αρδένες το Δεκέμβριο του 1944, 9) ο αεροπορικός πόλεμος των Συμμάχων κατά της Γερμανίας, και 10) η ήττα της Γερμανίας στη μάχη του Ατλαντικού . Στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η ανωτέρω διάκριση και διαμάχη είναι έντονη ειδικά στην περίπτωση της Γερμανίας. Ειδικότερα, τις περισσότερες φορές οι στρατηγοί του γερμανικού επιτελείου σκέπτονται και προτείνουν σχέδια με κύριο (και σχεδόν αποκλειστικό) σκοπό τη νίκη στο πεδίο της μάχης. Αντίθετα, ο Χίτλερ πάντα αναφέρεται σε στρατηγικές αποφάσεις. Έτσι, η απόφασή του να επιτεθεί στη Δανία και τη Νορβηγία έχει αποκλειστικά οικονομικό στόχο τη διασφάλιση του εφοδιασμού της γερμανικής βιομηχανίας με σιδηρομετάλλευμα από τη Σουηδία και την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας στη Βόρεια Θάλασσα. Η απόφαση του Χίτλερ για εισβολή στα Βαλκάνια έχει επίσης διπλό οικονομικό στόχο: πρώτα την εξασφάλιση των πετρελαιοπηγών της Ρουμανίας από τυχόν βρετανικά βομβαρδιστικά που θα επιχειρούσαν από τη Γιουγκοσλαβία ή την Ελλάδα, και έπειτα την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πόρων των δύο χωρών. Επίσης, η απόφαση επίθεσης εναντίον της ΕΣΣΔ πολύ σύντομα είχε οικονομικό στόχο. Τον Αύγουστο του 1941 ο Χίτλερ όρισε ως κύριο στόχο τους σιτοβολώνες της Ουκρανίας, θεωρώντας ότι στο Νότο έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα, απόφαση που εξασφάλιζε και τα πετρέλαια της Ρουμανίας από τυχόν σοβιετική επίθεση. Το καλοκαίρι του 1942 επίσης ο στόχος της γερμανικής επίθεσης ήταν οικονομικός: τα πετρέλαια του Καυκάσου. Αντίθετα, ο στόχος της επιχείρησης Zitadelle το καλοκαίρι του 1943 ήταν αυστηρά στρατιωτικός. Ο Χίτλερ επανήλθε στην οικονομική του λογική το 1944, όταν στόχος της γερμανικής αντεπίθεσης στις Αρδένες ήταν το λιμάνι της Αμβέρσας. Αν είχε επιτευχθεί ο στόχος, η δυνατότητα ανεφοδιασμού των Συμμάχων θα είχε ελαχιστοποιηθεί και, παράλληλα, οι Γερμανοί θα είχαν πρόσβαση σε τεράστια αποθέματα πετρελαίου. Αντίστοιχα, η οικονομική λογική του Χίτλερ καθόρισε και τη στρατηγική στο ανατολικό μέτωπο (προστασία των πετρελαίων της Ρουμανίας και έπειτα προστασία της γερμανικής βιομηχανίας στη νότια Γερμανία). Η ιαπωνική στρατηγική στον Ειρηνικό είχε αντίστοιχη οικονομική διάσταση. Η επέκταση στον Ειρηνικό και η δημιουργία της Ασιατικής Σφαίρας .

Για τις ανωτέρω εκτιμήσεις βλ. 1) Ian Kershaw, Fateful choices: Ten decisions that changed the world 1940-1941, Allen Lane, 2007. 2) John Mosier, Cross of iron: The rise and fall of the German war machine, Holt, 2006. 3) Evan Mawdsley, Thunder in the East: The Nazi-Soviet War 1941-1945, Hodder Arnold, 2005. 4) Oscar Pincus, The war aims and strategies of Adolf Hitler, 2005. 5) R. Overy, Why the Allies won, Pimlico, 1995. 6) John Keegan, The Second World War, Pimlico, 1989.

-15-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Ευημερίας είχαν ως στόχο την εξασφάλιση των απαραίτητων πρώτων υλών και πετρελαίου για την ιαπωνική οικονομία. Τέλος, και η ιταλική στρατηγική, η οποία έδινε προτεραιότητα στο μέτωπο Μεσογείου-Βόρειας Αφρικής, είχε επίσης οικονομικό περιεχόμενο, αφού απέβλεπε στην εκμετάλλευση των παραγωγικών πόρων Μεσογείου-Βόρειας Αφρικής. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω και ακολουθώντας σχεδόν ίδια μεθοδολογία όπως και στο πρώτο μέρος, η παρούσα μελέτη υπογραμμίζει ότι το σημείο καμπής του Β΄ ΠΠ υπήρξε η μάχη του Κουρσκ. Ειδικότερα, τονίζεται ότι, ενώ σε στρατηγικό επίπεδο ο πόλεμος είχε κριθεί ήδη από το 1942, σε τακτικό επίπεδο η Γερμανία εξακολουθούσε μέχρι και τα μέσα του 1943 να είναι ικανή να επιτύχει μια τακτική νίκη, η οποία θα της επέτρεπε να διαπραγματευθεί μια συνθήκη ειρήνης. Υποστηρίζουμε ότι, αν στα μέσα του 1943 η γερμανική πλευρά είχε επιλέξει ως κέντρο βάρους το θέατρο της Μεσογείου και είχε αποκρούσει τις συμμαχικές αποβάσεις σε Σικελία και Ιταλία, θα είχε τη δυνατότητα να διαπραγματευθεί μια ειρήνη με τις ναυτικές δυνάμεις. Στο σημείο αυτό τονίζουμε ότι σκοπός του έργου είναι η μελέτη του σημείου καμπής του πολέμου, δηλαδή εκείνου του σημείου όπου τυχόν τακτική νίκη ή ήττα έχει καταλυτικές επιπτώσεις ταυτόχρονα σε τακτικό και στρατηγικό επίπεδο και οδηγεί σε οριστική μελλοντική νίκη ή ήττα. Το έργο απαρτίζεται από τρία μέρη και έχει την ακόλουθη διάρθρωση. Το πρώτο μέρος της μελέτης αναλύει το θεωρητικό πλαίσιο των πολέμων με τις εξελίξεις του Α΄ και του Β΄ ΠΠ. Ειδικότερα, το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στη συσχέτιση της οικονομικής θεωρίας και του στρατιωτικού σχεδιασμού στην περίπτωση ενός στατικού πολέμου, όπως ο πόλεμος 1914-1918. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο περιλαμβάνει συγκεκριμένες αρχές της οικονομικής θεωρίας, οι οποίες θα έπρεπε να υιοθετηθούν από τις στρατιωτικές ηγεσίες των αντιμαχόμενων πλευρών. Επίσης, παρουσιάζει την εξέλιξη της ποσοτικής και ποιοτικής σύνθεσης των στρατιωτικών σχηματισμών των αντιπάλων στη διάρκεια του πολέμου 1914-1918 και εξετάζει σε ποιο βαθμό οι αλλαγές στη σύνθεση των στρατιωτικών σχηματισμών αντανακλά οικονομικές αρχές. Το κεφάλαιο εν μέρει παρουσιάζει και το θεωρητικό πλαίσιο του Β΄ ΠΠ, ο οποίος ήταν ένας μηχανοκίνητος και αεροναυτικός πόλεμος. Το δεύτερο μέρος του έργου αναφέρεται στον Α΄ ΠΠ. Ειδικότερα, το δεύτερο και το τρίτο κεφάλαιο περιγράφουν τη συνοπτική εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων στο στρατιωτικό, το ναυτικό και τον αεροπορικό πόλεμο, στη διάρκεια του πολέμου. Το τέταρτο κεφάλαιο αποτελεί ανάλυση περιπτώσεων. Ουσιαστικά, αναλύει τους παράγοντες νίκης και ήττας κατά έτος και σε επιλεγμένες συγκρούσεις της περιόδου 1914-1918, καθώς και τους οικονομικούς παράγοντες σε τακτικό και επιχειρησιακό επίπεδο, οι οποίοι οδήγησαν στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Τέλος, ακολουθούν τα συμπεράσματα της μελέτης του δεύτερου μέρους, που συνθέτουν τη σημασία του οικονομικού παράγοντα και της οικονομικής

-16-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

ισχύος σε μακροοικονομικό επίπεδο και σε επίπεδο στρατιωτικών επιχειρήσεων. Το τρίτο μέρος έχει περίπου αντίστοιχη διάρθρωση και αναφέρεται στην περίπτωση του Β΄ ΠΠ (1939-1945), όπου πλέον το επίπεδο μηχανοκίνησης των μέσων και ο ρόλος του αεροπορικού όπλου έχουν αλλάξει πλήρως το πεδίο της μάχης. Το τρίτο μέρος έχει την ακόλουθη διάρθρωση: τα πρώτα τρία κεφάλαια αναφέρονται στην εξέλιξη του πολέμου. Ειδικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζεται η εξέλιξη της περιόδου 1939-1941, στο δεύτερο κεφάλαιο η σύγκρουση κατά το 1942 και στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται η σύγκρουση κατά την περίοδο 1943-1945. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι στα κεφάλαια αυτά συμπεριλαμβάνονται οι ναυτικές και οι αεροπορικές επιχειρήσεις, οι οποίες δεν έχουν παρουσιαστεί σε ξεχωριστό κεφάλαιο. Αυτό συμβαίνει διότι ο ρόλος της αεροπορίας και του ναυτικού κατά τη διάρκεια του Β΄ ΠΠ ήταν σημαντικότερος από ό,τι την περίοδο 1914-1918. Παράλληλα, πολλές φορές ήταν και συμπληρωματικός ο ρόλος του στρατού ξηράς (Κρήτη 1941, Βόρεια Αφρική 1942, Σικελία 1943, Νορμανδία 1944, Ειρηνικός 1941-1945 κ.λπ.). Στο τέταρτο κεφάλαιο του τρίτου μέρους της μελέτης αναλύονται επιλεγμένες συγκρούσεις σε ξηρά, θάλασσα και αέρα υπό το πρίσμα του οικονομικού μοντέλου. Ακολουθεί μια συγκριτική αποτίμηση των δύο παγκοσμίων πολέμων, καθώς και τα τελικά συμπεράσματα. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων κύριο Νικόλαο Δάρρα για τη σημαντική συμβολή του στη χρήση μαθηματικών μοντέλων μάχης. Όμως, η μεγαλύτερη ηθική συμβολή προέρχεται από την οικογένειά μου, την οποία θα ήθελα για άλλη μία φορά να ευχαριστήσω για την υποστήριξή της στη διάρκεια συγγραφής και αυτής της μελέτης. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω τον Κωνσταντίνο Ι. Κορίδη για την απόφασή του να εκδώσει το παρόν πόνημα, τη Ζωή Ιωακειμίδου για το χρόνο της κατά τη σελιδοποίηση και τη Βασιλική Μπουρδάρα για τις διορθώσεις. Δρ. Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος Οικονομολόγος-Διεθνολόγος

-17-

Α΄ ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Α΄ & Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1914-1918 & 1939-1945)

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟN ΠΟΛΕΜΟ: ΕΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Εισαγωγή Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου είναι η συσχέτιση της οικονομίας και του στρατιωτικού σχεδιασμού με έμφαση στην περίοδο των δύο παγκοσμίων πολέμων (19141918 & 1939-1945). Ο Α΄ ΠΠ υπήρξε ο τελευταίος στατικός πόλεμος της ιστορίας, αφού σε όλα τα πολεμικά μέτωπα δημιουργήθηκαν από τους αντιμαχόμενους τεράστιες αμυντικές γραμμές με χαρακώματα σε βάθος, και αντικειμενικός σκοπός κάθε επιθετικής στρατηγικής ήταν η διάσπαση της αμυντικής γραμμής του αντιπάλου. Η προσπάθεια διάσπασης της αμυντικής γραμμής με μαζικές επιθέσεις χρειαζόταν τεράστιους ανθρώπινους και υλικούς πόρους, οι οποίοι πολλές φορές σπαταλήθηκαν και από τους δύο αντιμαχόμενους παράλογα. Ο Β΄ ΠΠ υπήρξε αρχικά ένας μηχανοκίνητος πόλεμος με κυρίαρχο χαρακτηριστικό πολλές κεραυνοβόλες επιθέσεις από τη γερμανική πολεμική μηχανή, με συνδυασμό τεθωρακισμένων, πυροβολικού, αεροπορίας και πεζικού. Όμως, από το 1943 και έπειτα (μετά την τελευταία προσπάθεια κεραυνοβόλου πολέμου από τη Γερμανία στο ανατολικό μέτωπο στο Κουρσκ) ο Β΄ ΠΠ αποκτά χαρακτηριστικά πολέμου φθοράς. Ειδικότερα, στα μέτωπα Αφρικής, Ιταλίας και Δυτικής Ευρώπης (1943-1945) οι αγγλοσαξονικές δυνάμεις, λόγω αεροπορικής και ναυτικής υπεροχής, έχουν τον κύριο λόγο για διεξαγωγή του πολέμου σε αεροπορικό και ναυτικό επίπεδο. Στο ανατολικό μέτωπο ο Ερυθρός Στρατός σε μεγάλο βαθμό αντιγράφει το γερμανικό δόγμα του κεραυνοβόλου πολέμου, έχοντας όμως ως αιχμή του δόρατος τη χρήση του πυροβολικού και συνεπικουρούμενος από τεθωρακισμένα και αεροπορία. Στο μέτωπο του Ειρηνικού ο πόλεμος είναι κατεξοχήν αεροναυτικός, ενώ οι χερσαίες επιχειρήσεις έχουν συμπληρωματικό ρόλο. Επανερχόμενοι στο θεωρητικό πλαίσιο, η επίτευξη νίκης ή ήττας σε πολεμική επιχείρηση υπήρξε αντικείμενο μελέτης διαφόρων επιστημών. Ειδικότερα, τόσο η οικονομική επιστήμη όσο και η επιστήμη της στρατηγικής, αλλά και των μαθηματικών, προσπάθησαν με διάφορους τρόπους να προσεγγίσουν τη στρατιωτική νίκη ή ήττα. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο έχει ως στόχο να παρουσιάσει τις μελέτες και τα πορίσματα από τις ανωτέρω επιστήμες και να προχωρήσει σε μια κριτική αξιολόγηση, επιχειρώντας να δημιουργήσει ένα εναλλακτικό θεωρητικό πλαίσιο ανάλυσης. Έτσι, το συγκεκριμένο κεφάλαιο έχει την ακόλουθη διάρθρωση:

-21-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Στην πρώτη ενότητα αναφέρονται συγκεκριμένες αρχές της οικονομικής θεωρίας, οι οποίες θα έπρεπε να υιοθετηθούν από τις στρατιωτικές ηγεσίες των αντιμαχόμενων πλευρών. Ουσιαστικά, η ενότητα αυτή περιλαμβάνει τις μελέτες και τα πορίσματα της οικονομικής επιστήμης σε σχέση με την επίτευξη νίκης ή ήττας στο πεδίο της μάχης. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τη νίκη ή την ήττα σε πολεμικές επιχειρήσεις στη διάρκεια ενός πολέμου, όπως αυτοί έχουν αναλυθεί από τους στρατιωτικούς αλλά και την επιστήμη της στρατιωτικής στρατηγικής. Οι αρχές αυτές σχετίζονται με όλους τους τύπους πολεμικών επιχειρήσεων και όπλων (στρατός ξηράς) και αναφέρονται στη σημερινή εποχή. Όμως, οι αρχές αυτές σε μεγάλο βαθμό ίσχυαν τόσο στη διάρκεια στατικού πολέμου, όπως την περίοδο 1914-1918, όσο και στη διάρκεια μηχανοκίνητου και αεροναυτικού πολέμου, όπως την περίοδο 1939-1945. Στην τρίτη ενότητα παρουσιάζεται η άποψη της μαθηματικής επιστήμης. Ειδικότερα, οι μαθηματικοί υιοθέτησαν σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις της στρατιωτικής στρατηγικής και προσπάθησαν να επιβεβαιώσουν ή να ανατρέψουν τα πορίσματά της με τη χρήση μαθηματικών εργαλείων (εξισώσεις κ.λπ.). Στην τέταρτη και στην πέμπτη ενότητα, οι οποίες είναι απαραίτητες για την ανάλυση διακλαδικών επιχειρήσεων, εξετάζονται ζητήματα τα οποία αναφέρονται σε ναυτική και αεροπορική στρατηγική. Τέλος, στην έκτη ενότητα του παρόντος κεφαλαίου γίνεται συσχέτιση των ανωτέρω θεωρητικών παραγόντων, που έχουν διατυπώσει οι επιστήμες της στρατιωτικής στρατηγικής και των μαθηματικών, με τις συγκεκριμένες οικονομικές αρχές που έχουν ήδη διατυπωθεί. Η φιλοδοξία της συγκεκριμένης ενότητας είναι η δημιουργία ενός νέου θεωρητικού πλαισίου ερμηνείας της νίκης ή της ήττας σε συμβατικό πόλεμο. Στο συγκεκριμένο πλαίσιο κυρίαρχος είναι ο ρόλος των διαφόρων οικονομικών μεταβλητών.

Αρχές οικονομικής: Η συμβολή τ ης οικονομίας στ ην εξέταση τ ης στρατιωτικής νίκης ή ήττας σε τακτικό επίπεδο Σκοπός της ενότητας είναι η παρουσίαση αρχών οικονομικής που συνδέονται με την εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων. Αυτές έχουν αναλυθεί άμεσα ή έμμεσα στη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία, που αναφέρεται στα οικονομικά της άμυνας και του πολέμου. Έτσι, επιβάλλεται μια συνοπτική αναφορά στη βιβλιογραφία, η οποία προσπαθεί να συνδέσει την οικονομική επιστήμη με τη στρατιωτική τακτική σε επίπεδο πολεμικών επιχειρήσεων, σχεδιασμού εθνικής πολιτικής ασφάλειας κ.λπ. Η πρώτη προσπάθεια εφαρμογής οικονομικών θεωριών στο στρατιωτικό σχεδιασμό (όχι, όμως, στο σχεδιασμό του πεδίου της μάχης) αναφέρεται στον κλάδο των οικονομικών της άμυνας. Πρόκειται για κλάδο της οικονομικής επιστήμης, ο οποίος εξετάζει το ύψος των αμυντικών δαπανών και τις επιπτώσεις αυτών στην οικονομία, τους εξοπλιστικούς ανταγωνισμούς, το εμπόριο όπλων, την οικονομική θεωρία των συμμαχιών, την ανταγωνιστικότητα της πολεμικής βιομηχανίας και τις οικονομίες κλίμακας και σκοπού σε αυτήν. Εξετάζει, επίσης, θέματα όπως το κόστος ευκαιρίας των εξοπλισμών, η διάχυση του οφέλους των δαπανών ανάπτυξης και έρευνας στον

-22-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

πολιτικό τομέα της οικονομίας, το κόστος του αφοπλισμού, το κόστος/όφελος της αγοράς οπλικών συστημάτων, το οικονομικό κόστος ασύμμετρων απειλών κ.λπ. Η δεύτερη προσπάθεια μερικής εφαρμογής οικονομικών αρχών σε ζητήματα στρατιωτικού σχεδιασμού έλαβε χώρα το 1982, όταν οι Brennan & Tullock (1982) εφάρμοσαν τη θεωρία παιγνίων στις στρατιωτικές τακτικές. Συγκεκριμένα, υποστήριξαν ότι κάθε στρατιώτης έχει την τάση να δρα σε συνθήκες μάχης για το προσωπικό του όφελος και όχι για το συνολικό καλό του στρατεύματος. Επομένως, είναι απαραίτητο ένα σύστημα επιτήρησης και ελέγχου για την αποφυγή τέτοιων συμπεριφορών . Η τρίτη προσπάθεια, η οποία αναφέρεται στην εφαρμογή οικονομικών αρχών στη στρατιωτική πρακτική, προέρχεται από τους Brauer & Van Tuyll (2008) . Οι συγγραφείς αναλύουν επιλεγμένες στρατιωτικές πρακτικές και σχεδιασμούς από την εποχή του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης μέχρι και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Προσπαθούν να αποδείξουν, όχι πάντοτε με επιτυχία, ότι οικονομικές αρχές υπήρχαν σε μεγάλο βαθμό στη σκέψη στρατιωτικών ηγετών. Έτσι, για παράδειγμα στο Μεσαίωνα η απόφαση για τη δημιουργία και διατήρηση ενός κάστρου, παρά το αυξημένο οικονομικό κόστος, ήταν προτιμότερη επιλογή από αυτήν της διατήρησης ενός μεγάλου μεγέθους μισθοφορικού στρατεύματος. Το επιχείρημα των συγγραφέων είναι ότι ο σχεδιασμός και η εκτέλεση ενός πολέμου απαιτούν επιλογές οι οποίες καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από έξι οικονομικές αρχές: 1) κόστος ευκαιρίας, 2) αναμενόμενο οριακό κόστος και οριακό όφελος, 3) υποκατάσταση, 4) φθίνουσες οριακές αποδόσεις, 5) ασύμμετρη πληροφόρηση & κρυμμένα χαρακτηριστικά, 6) κεκαλυμμένη δράση & κρυμμένα χαρακτηριστικά. Το κόστος ευκαιρίας αναφέρεται στη δαπάνη συγκεκριμένων ανθρώπινων και υλικών πόρων για την επίτευξη ενός αποτελέσματος, όταν αυτοί θα μπορούσαν να έχουν εναλλακτικές χρήσεις. Παραδείγματος χάριν, η εφαρμογή του σχεδίου Σλίφεν οδηγούσε στη μεγιστοποίηση χρήσης υλικών και ανθρώπινων πόρων στο δυτικό μέτωπο. Εναλλακτικά, αυτές οι στρατιωτικές δυνάμεις θα μπορούσαν να είχαν στραφεί εναντίον της Ρωσίας, γεγονός που θα απέτρεπε τις ήττες του αυστροουγγρικού στρατού το 1914. Το αναμενόμενο οριακό κόστος και οριακό όφελος υιοθετεί την αρχή ότι μια πράξη είναι ορθή, εφόσον το όφελος από τη συγκεκριμένη πράξη είναι υψηλότερο του κόστους. Έτσι, σε στρατιωτικούς όρους, η ύπαρξη εκπαιδευμένης εφεδρείας .

. .

Βλ. 1) Todd Sandler & Keith Hartley, The economics of defense, Cambridge University Press, 1995.

2) Keith Hartley & Todd Sandler (eds.), The economics of defence spending, Routledge, 1990. 3) Stephen Martin (ed.), The economics of offsets, Harwood Academic Publisers, 1996. 4) R. Coopey & M.R.H. Uttley & G. Spinardi (eds.), Defence science and technology adjusting to change, Harwood Academic Publishers, 1993. Βλ. G. Brennan & G. Tullock, An economic theory of military tactics, Journal of Economic Behavior and Organization, No.3, 1982, σελ. 225-242. Βλ. Jurgen Brauer & Hubert Van Tuyll, Castles, battles, & bombs: How economics explains Military History, University of Chicago Press, 2008, και ειδικά σελ. 1-44. Στην παρούσα ενότητα υιοθετώ τις οικονομικές αρχές των Brauer & Hubert Van Tuyll (2008), αλλά προσδίδω διαφορετική εφαρμογή στο στρατιωτικό πλαίσιο.

-23-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

από την εποχή της ειρήνης μπορεί να συσχετίζεται με κόστος, αλλά την περίοδο του πολέμου το όφελος είναι υψηλότερο, αφού οι συγκεκριμένοι άνδρες έχουν υψηλότερη μαχητική ικανότητα και μικρές απώλειες. Παράλληλα, η ύπαρξη μιας συμμαχίας σε περίοδο ειρήνης μπορεί να συνδέεται με ορισμένο κόστος, αλλά σε περίοδο πολέμου το όφελος είναι υψηλότερο, καθώς μαζί με τις φίλιες δυνάμεις μάχονται και οι συμμαχικές. Στην τρέχουσα μελέτη χρησιμοποιούμε το μέσο κόστος ή γενικά τη μεθοδολογία κόστους-οφέλους, διότι το οριακό κόστος, αν και καλύτερο και ακριβέστερο μέσο μέτρησης και αποτίμησης, είναι πρακτικά αδύνατο να υπολογιστεί. Η έννοια της υποκατάστασης εφαρμόζεται επίσης στον πόλεμο. Ποιο όπλο θα χρησιμοποιηθεί σε μια επιχείρηση (στρατός, ναυτικό ή αεροπορία) για να πλήξει τον αντίπαλο; Ο αντίπαλος θα δεχθεί επίθεση από πεζικό, ιππικό ή τεθωρακισμένα (στους νεότερους πολέμους) ή από το συνδυασμό των ανωτέρω; Ποιοι οι ρόλοι του πυροβολικού; Οι ερωτήσεις αυτές συνδέονται τόσο με τη δαπάνη οικονομικών πόρων και την κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού από την περίοδο της ειρήνης όσο και με τη χρήση πολεμικού υλικού και ανθρώπινου δυναμικού την περίοδο του πολέμου. Η έννοια των φθινουσών οριακών αποδόσεων συνδέεται με τη θεωρία της παραγωγής. Ένας εργαζόμενος μπορεί να παράγει 10 μονάδες του αγαθού Χ (έστω πορτοκαλάδα) ημερησίως, ένας δεύτερος εργαζόμενος παράγει 9 μονάδες, ένας τρίτος 8 μονάδες κ.ο.κ. Ο μεγαλύτερος αριθμός εργαζομένων μπορεί να συνδέεται με αύξηση της συνολικής παραγωγής, αλλά η αύξηση αυτή έχει φθίνοντα ρυθμό. Μια λύση στο πρόβλημα είναι η τεχνολογική ανάπτυξη, καθώς η τεχνολογία μπορεί να αυξήσει την παραγωγικότητα των εργαζομένων. Σε στρατιωτικούς όρους, η έννοια των φθινουσών οριακών αποδόσεων έχει εφαρμογή. Ειδικότερα, ξεκούραστα στρατεύματα με υψηλό ηθικό έχουν άλλη απόδοση σε σχέση με κουρασμένα στρατεύματα και χαμηλό ηθικό. Ο εφοδιασμός των συγκεκριμένων στρατευμάτων με τεχνολογικά εξελιγμένα οπλικά συστήματα δεν είναι βέβαιο ότι λειτουργεί θετικά. Παρά τον εφοδιασμό των αμερικανικών στρατευμάτων με εξαιρετικής ποιότητας οπλικά συστήματα σε σχέση με αυτά των Βιετκόνγκ, η ήττα στο Βιετνάμ σε μεγάλο βαθμό έλαβε χώρα από την κόπωση των στρατευμάτων και το χαμηλό ηθικό. Η έννοια της ασύμμετρης πληροφόρησης και των κρυμμένων χαρακτηριστικών είναι επίσης σημαντική. Ως οικονομικοί παίκτες τα άτομα έχουν διαφορετικό επίπεδο πληροφόρησης. Όμως, η ασύμμετρη πληροφόρηση υπάρχει κατεξοχήν στις πολεμικές επιχειρήσεις. Έτσι, δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα τα σχέδια του αντιπάλου, τη σύνθεση των δυνάμεών του, την ύπαρξη ή όχι οπλικών συστημάτων νέας τεχνολογίας στο αντίπαλο οπλοστάσιο. Πολλές φορές δε γνωρίζουμε πλήρως το πεδίο της μάχης και τη γεωγραφία της περιοχής, το χρόνο επίθεσης ή αντεπίθεσης του αντιπάλου, το μέγεθος των εφεδρικών δυνάμεων κ.λπ., όπως και το ηθικό και τη δύναμη πυρός του αντιπάλου. Είναι σαφές ότι υπάρχουν ασύμμετρη πληροφόρηση και κρυμμένα χαρακτηριστικά. Η κεκαλυμμένη δράση και τα κρυμμένα χαρακτηριστικά στην οικονομική θεωρία αναφέρονται στην ανάλυση εργοδότη/πελάτη-εργαζομένου (principal/agent). Ο πελάτης ζητά μια υπηρεσία την οποία παρέχει ο εργαζόμενος. Όμως, ο πελάτης δεν μπορεί να είναι βέβαιος για την ποιότητα του έργου του εργαζομένου, λόγω οπορτουνιστικής συμπεριφοράς του τελευταίου. Παραδείγματος χάριν, όταν ο πελάτης

-24-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

πληρώνει για την επισκευή του αυτοκινήτου του, δε γνωρίζει αν πράγματι ο εργαζόμενος δαπάνησε τον αριθμό των ωρών που ο ίδιος ισχυρίζεται για την επισκευή, ούτε γνωρίζει αν τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν είναι τα κατάλληλα. Στις πολεμικές επιχειρήσεις οι στρατιώτες δε γνωρίζουν αν υπηρετούν «εθνικές στρατηγικές» ή απλώς και μόνο τη στρατηγική σκέψη ενός στρατηγού που αυτός θεωρεί ότι η επίθεση ή η άμυνα τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή στο συγκεκριμένο γεωγραφικό σημείο είναι ορθή. Μήπως οι στρατιώτες είναι θύματα των ανωτέρων τους, οι οποίοι με τη σειρά τους έχουν προσωπικές στρατηγικές; Τα παραδείγματα, από τη μελέτη της στρατιωτικής ιστορίας, είναι ανεξάντλητα. Στο σημείο αυτό αναφέρεται μόνο ένας μικρός αριθμός. Ειδικότερα, την περίοδο 1914-1916 στο γερμανικό επιτελείο διεξήχθη μια τεράστια διαμάχη μεταξύ του τότε αρχηγού Φάλκενχαϊν και της λεγόμενης ανατολικής σχολής (Χίντενμπουργκ - Λούντεντορφ). Ο Φάλκενχαϊν έδινε προτεραιότητα στο δυτικό μέτωπο και στον πόλεμο φθοράς, ενώ αντίθετα οι Χίντενμπουργκ - Λούντεντορφ έδιναν προτεραιότητα στο ανατολικό μέτωπο και στον πόλεμο της αποφασιστικής μάχης που θα κατέστρεφε το στρατιωτικό δυναμικό του αντιπάλου. Δεν επρόκειτο απλώς για σύγκρουση διαφορετικής στρατιωτικής παιδείας και φιλοσοφίας, αλλά υπήρχε άμεση σύνδεση και με προσωπικά οφέλη των συγκεκριμένων στρατηγών, αλλά και όσων τους ακολουθούσαν . Το πρόβλημα του εργοδότη/πελάτη-εργαζομένου μπορεί να λειτουργήσει και αντίστροφα. Έτσι, ο Ιταλός στρατηγός και αρχηγός του επιτελείου Καντόρνα δε θα μπορέσει να νικήσει τους Αυστριακούς στο Ισόνζο στη διάρκεια του πολέμου 19151918, παρά την υλική υπεροχή των Ιταλών. Ο Καντόρνα πολλές φορές εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για την ποιότητα των ανδρών που διοικούσε. Αντίστροφα, οι Ιταλοί στρατιώτες εξέφρασαν πολλές φορές τη δυσαρέσκειά τους για το σώμα των Ιταλών αξιωματικών και τις ηγετικές ικανότητες του Καντόρνα. Το ισχυρότερο και πλέον εντυπωσιακό παράδειγμα των προβληματικών σχέσεων στρατού - ηγεσίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι η στάση των Γάλλων στρατιωτών το 1917 μετά την αποτυχία της λεγόμενης επίθεσης Νιβέλ. Τέλος, το ανωτέρω πρόβλημα αναφέρεται και στις σχέσεις πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Πολλές φορές οι πολιτικοί έχουν κατηγορήσει τους στρατιωτικούς για το ατυχές αποτέλεσμα ενός πολέμου ή μιας συγκεκριμένης επιχείρησης. Από την άλλη πλευρά, όμως, οι στρατιωτικοί έχουν κατηγορήσει τους πολιτικούς για ανύπαρκτη πολεμική προπαρασκευή από την περίοδο της ειρήνης ή για ανεφάρμοστους στόχους και απαιτήσεις σε περίοδο πολέμου. Η ρήση του Κλεμανσό είναι χαρακτηριστική: «Ο πόλεμος είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την αφήσουμε στα χέρια των στρατιωτικών». Η συγκεκριμένη ρήση αποτελεί την ισχυρότερη απόδειξη της εμπλοκής των πολιτικών τόσο στην εκπόνηση στρατιωτικών σχεδίων όσο και στην εκτέλεση πολεμικών επιχειρήσεων. Οι σχέσεις πολεμικής βιομηχανίας και στρατιωτικού μηχανισμού αποτελούν επίσης αντικείμενο κριτικής. Πολλές φορές οι πολεμικές βιομηχανίες έχουν κατηγορηθεί ότι προσφέρουν οπλικά συστήματα εκτός των στρατιωτικών προδιαγραφών, με μόνο .

Βλ. Robert T. Foley, German strategy and the path to Verdun, Cambridge University Press, 2005.

-25-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

γνώμονα το κέρδος. Αντίστροφα, οι βιομήχανοι κατηγορούν τους στρατιωτικούς για έλλειψη τεχνολογικών και οικονομικών γνώσεων, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να συλλάβουν τις πραγματικές παραγωγικές δυνατότητες της πολεμικής βιομηχανίας . Όταν ο γερμανικός στρατός το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1941 σάρωνε τη σοβιετική επικράτεια, οι στρατηγοί έριζαν για τους αντικειμενικούς σκοπούς, προσπαθώντας να αποσπάσουν έκαστος την εύνοια του Χίτλερ. Στο συμμαχικό στρατόπεδο η προσωπική διαμάχη Μοντγκόμερι - Άιζενχαουερ και κυρίως η διαμάχη Μοντγκόμερι - Πάτον, ο «Πόλεμος των στρατηγών», όπως εύστοχα έχει χαρακτηριστεί από τον Ίρβινγκ (Irving), το 1944 υπήρξε ένας σημαντικός παράγοντας καθυστέρησης της συμμαχικής νίκης10. Το ανωτέρω θεωρητικό σχήμα μπορεί να επεκταθεί και να περιλάβει ακόμη περισσότερες οικονομικές έννοιες και μεταβλητές. Ειδικότερα, μπορούμε να εφαρμόσουμε στη στρατιωτική τεχνική τη διάκριση μεταξύ βραχυχρόνιας και μακροχρόνιας περιόδου, όπως ακριβώς και στην περίπτωση της οικονομίας. Συγκεκριμένα, στην οικονομική θεωρία βραχυχρόνια είναι η περίοδος κατά την οποία οι συντελεστές παραγωγής δε μεταβάλλονται, ενώ μακροχρόνια θεωρείται η περίοδος κατά την οποία υπάρχει δυνατότητα αυξομείωσης παραγωγικών συντελεστών. Έχοντας ως δεδομένο ότι οι περισσότεροι πόλεμοι μέχρι και το τέλος του εικοστού αιώνα ήταν μακροχρόνιοι, είναι απόλυτα κατανοητό να υποθέσουμε ότι υπάρχει διάκριση μεταξύ βραχυχρόνιας και μακροχρόνιας πολεμικής περιόδου. Έτσι, στη βραχυχρόνια πολεμική περίοδο δεν υπάρχουν ενισχύσεις σε άνδρες και υλικό. Αντίθετα, στη μακροχρόνια πολεμική περίοδο, η οποία συνδέεται με πλήρη .

10.

Στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου μια από τις πλέον διαδεδομένες ιστορίες κατά της πολεμικής βιομηχανίας αναφερόταν στις βρετανικές εταιρείες Hetherington και Wilson. Οι εταιρείες, με έδρα το Εδιμβούργο, συνέχισαν μετά την έναρξη του πολέμου τον εφοδιασμό της γερμανικής εταιρείας Krupp, με σίδηρο μέσω του Ρότερνταμ. Στους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων επεβλήθη πρόστιμο 2.000 στερλινών και φυλάκιση έξι μηνών. Βλ. William Manchester, The arms of Krupp 1587-1968, BackBay Books, 2003, σελ. 292. Oι απαιτήσεις του προγράμματος Χίντενμπουργκ για τη γερμανική πολεμική βιομηχανία δεν μπορούσαν να πραγματοποιηθούν πλήρως, αφού σε μεγάλο βαθμό ήταν για τους βιομήχανους εκτός πραγματικότητας. Βλ. Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, τόμος Α, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη», εκδ. Kριτική, Σεπτέμβριος 2007, σελ. 289-309. Βλ. επίσης και τις κριτικές για πλουτισμό που εκτοξεύτηκαν εναντίον της ρωσικής και της ιταλικής πολεμικής βιομηχανίας στην ίδια πηγή, σελ. 221 και 233-235. Άλλη μια χαρακτηριστική περίπτωση, η οποία παραμένει ακόμα και σήμερα σκοτεινή υπόθεση, είναι ο ισχυρισμός σύμφωνα με τον οποίο πολλές βρετανικές οβίδες έφεραν το σήμα KPz 96/04, το οποίο ήταν γερμανικό, και αυτό επειδή οι συγκεκριμένες οβίδες ήταν εφοδιασμένες με πυροκροτητή της γερμανικής Krupp, τον οποίο κατασκεύαζε κατόπιν αδείας η βρετανική Vickers. Για κάθε πυροκροτητή η βρετανική εταιρεία πλήρωνε στη γερμανική πλέον του ενός σελινίου. Βλ. Peter Batty, The house of Krupp, Dorset Press, New York, 1966, σελ. 135. Για τη διαμάχη των Γερμανών στρατηγών και το ρόλο του Χίτλερ βλ. Ρ. Καρτιέ, Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τόμος Α, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1995, σελ. 338-350. Για τις διαμάχες των στρατηγών των Συμμάχων βλ. David Irving, Ο πόλεμος των στρατηγών: Στα ενδότερα των Συμμαχικών Δυνάμεων 1944-1945, εκδ. Ιωλκός, Νοέμβριος 2007.

-26-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

οικονομική κινητοποίηση τόσο του εργατικού και ανθρώπινου δυναμικού όσο και των πρώτων υλών και λοιπών πόρων της οικονομίας, υπάρχει αύξηση της μαχητικής ισχύος, λόγω ενισχύσεων μεγάλης κλίμακας. Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι η πλευρά που θα κινητοποιήσει σε μικρότερο χρονικό διάστημα το μέγιστο των ανθρώπινων και υλικών ενισχύσεων θα επιτύχει τη νίκη στο μέτωπο του πολέμου. Σημαντική είναι και η έννοια της καμπύλης αδιαφορίας. Στην οικονομική επιστήμη η καμπύλη αδιαφορίας αναφέρεται στην επιλογή διαφορετικών συνδυασμών ποσοτήτων αγαθών Χ, Υ από τον καταναλωτή, οι οποίοι συνδυασμοί, όμως, παρέχουν το ίδιο επίπεδο χρησιμότητας (ωφέλειας). Η ανωτέρω έννοια βρίσκει επίσης εφαρμογή και στη στρατιωτική επιστήμη. Ειδικότερα, ένας στρατηγός μπορεί να είναι αδιάφορος στην εφαρμογή του ενός ή του άλλου σχεδίου, αν θεωρεί ότι αμφότερα τα σχέδια οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα (νίκη στο πεδίο της μάχης). Μπορεί, λοιπόν, να επιλέξει το σχέδιο Α, το οποίο προβλέπει συνδυασμό 100 αρμάτων μάχης και 10.000 ανδρών για μια επίθεση, ή το σχέδιο Β, το οποίο προβλέπει συνδυασμό 200 πυροβόλων και 7.000 ανδρών για μια επίθεση. Αν και θεωρητικά θα μπορούσαμε να εισαγάγουμε την ανωτέρω συνιστώσα στην ανάλυσή μας, η έλλειψη στοιχείων μάς ανάγκασε να μην την υιοθετήσουμε στο τελικό μας μοντέλο. Σίγουρα η κλασική αρχή του Άνταμ Σμιθ για τον καταμερισμό της εργασίας έχει πλήρη εφαρμογή στο στρατιωτικό σύστημα. Συγκεκριμένα, ο Σμιθ τόνισε ότι κάθε άτομο, επειδή έχει συγκεκριμένες δεξιότητες, θα πρέπει να τις αναπτύσσει ελεύθερα και να επικεντρώνεται στην αποτελεσματική παραγωγή ενός και μόνο αγαθού. Ό,τι δεν παράγεται από το ίδιο το άτομο θα πρέπει να έρχεται στην κατοχή του μέσω του ελεύθερου διεθνούς εμπορίου. Η αρχή του καταμερισμού της εργασίας οφείλει να ισχύει στη στρατιωτική επιστήμη και τεχνική. Έτσι, ένας λαός μπορεί να έχει κλίση στο ναυτικό και όχι στον κατά ξηρά πόλεμο. Επίσης, αν η αεροπορική ιδέα είναι αρκετά διαδεδομένη, μπορεί ένας λαός να έχει κλίση στην αεροπορία. Τέλος, και εντός του στρατού ξηράς κάθε άτομο (τόσο σε περίπτωση κληρωτών όσο και σε περίπτωση επαγγελματιών στρατιωτών) πρέπει να χρησιμοποιείται με κριτήριο την κλίση του σε κάποιο αντικείμενο. Αν και θεωρητικά θα μπορούσαμε να εισαγάγουμε την ανωτέρω συνιστώσα στην ανάλυσή μας, η έλλειψη στοιχείων μάς ανάγκασε να μην την υιοθετήσουμε στο τελικό μας μοντέλο. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι στο πλαίσιο του στρατιωτικού γίγνεσθαι έχουν (ή πρέπει να έχουν) εφαρμογή τουλάχιστον εννέα οικονομικές αρχές. Τη θεωρητική συσχέτιση οικονομικών και στρατιωτικών παραγόντων θα εξετάσουμε εκ νέου στην τελευταία παράγραφο του κεφαλαίου. Προς το παρόν θα διατυπώσουμε τις κυριότερες στρατιωτικές αρχές.

Αρχές στρατιωτικής στρατ ηγικής: Η συμβολή τ ης στρατ ηγικής στ ην εξέταση τ ης στρατιωτικής νίκης ή ήττας σε τακτικό επίπεδο Η παρούσα ενότητα παρουσιάζει τις γενικές αρχές στρατιωτικού σχεδιασμού (στο πλαίσιο του στρατού ξηράς), οι οποίες ερμηνεύουν τη νίκη ή την ήττα στο πεδίο της μάχης. Οι αρχές αυτές είναι πολλές και σημαντικές. Ορισμένες από αυτές μπορούν

-27-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

να εφαρμοστούν ευρύτερα και να υιοθετηθούν ως ερμηνευτικές μεταβλητές νίκης ή ήττας τόσο σε ναυμαχίες όσο και σε αερομαχίες, δηλαδή μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο πλαίσιο του ναυτικού και αεροπορικού σχεδιασμού. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα χερσαίας στρατιωτικής ισχύος

Τα πλεονεκτήματα των χερσαίων δυνάμεων είναι πολλά. Πρώτα απ’ όλα ο στρατός ξηράς είναι το όπλο που μπορεί να κατακτήσει ξένο (εχθρικό) έδαφος και παράλληλα να απελευθερώσει φίλιο έδαφος, το οποίο βρίσκεται υπό εχθρική κατοχή. Ο στρατός είναι επίσης ένας μηχανισμός που μπορεί να πραγματοποιήσει ένα τεράστιο εύρος επιχειρήσεων, από ολοκληρωτικό πόλεμο μέχρι τη συμμετοχή στη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας, όπως και να χρησιμοποιηθεί σε επιχειρήσεις περιορισμένης ή μεγάλης κλίμακας. (Στην τελευταία περίπτωση υπάρχει πάντα η πιθανότητα το κόστος της νίκης να είναι υψηλότερο του οφέλους.) Τέλος, ο στρατός ξηράς χαρακτηριζόταν πάντοτε από κινητικότητα. Ο βαθμός κινητικότητας διαφέρει από εποχή σε εποχή, ενώ μια απλή σύγκριση μεταξύ των αποστάσεων που μπορούσε να καλύψει το πεζικό στους Ναπολεόντειους πολέμους σε σχέση με τους δύο παγκόσμιους πολέμους και σε σχέση με τις σημερινές δυνατότητες μηχανοκίνησης πείθει για την ορθότητα του επιχειρήματος. Ο στρατός ξηράς είναι το απόλυτο όπλο υψηλής στρατηγικής, αφού μπορεί να νικήσει, αλλά και να κατακτήσει τα εχθρικά εδάφη, να αλλάξει το πολιτικό καθεστώς της κατακτημένης χώρας και να συντρίψει για πάντα, μέσω μακροχρόνιας κατοχής, τυχόν αναθεωρητικές επιδιώξεις του ηττημένου, ελέγχοντας (ανάμεσα στα άλλα) και την οικονομική υποδομή του. Η στρατιωτική ισχύς, όμως, έχει και μειονεκτήματα. Συγκεκριμένα, η κινητοποίηση ικανής στρατιωτικής ισχύος είναι χρονοβόρα διαδικασία. Έτσι, η επιστράτευση και αποστολή στο μέτωπο εκατοντάδων χιλιάδων ή εκατομμυρίων ανδρών δεν είναι μια γρήγορη χρονικά διαδικασία, καθώς απαιτεί χρόνο και πολύ χρήμα. Παράλληλα, ο στρατός ξηράς έχει διαφορετικό επίπεδο αποτελεσματικότητας απέναντι σε διαφορετικούς αντιπάλους και είδη επιχειρήσεων. Η απόδοση ενός στρατεύματος είναι διαφορετική όταν αντιμετωπίζει έναν αντίπαλο σε μάχη εκ παρατάξεως, και διαφορετική όταν αντιμετωπίζει μικρές ανταρτικές ομάδες σε συνθήκες ανταρτοπόλεμου. Επιπλέον, η ανάπτυξη ενός στρατεύματος συνδέεται με μακροχρόνια παραμονή στο πεδίο της μάχης έως ότου επιτευχθεί ολοκληρωτική νίκη επί των αντιπάλων. Οι βάσεις ανεφοδιασμού και λογιστικής υποστήριξης ενός στρατεύματος πρέπει να ακολουθούν την πορεία του. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, τότε μετά από προέλαση η υποστήριξη και ο εφοδιασμός του στρατεύματος παρουσιάζουν δυσκολίες, με αποτέλεσμα να τίθενται σε κίνδυνο τα όποια οφέλη αποκτήθηκαν μετά από νικηφόρα προέλαση11. Τέλος, το σημαντικότερο μειονέκτημα της χερσαίας ισχύος είναι ότι αυτή εκμηδε11.

Βλ. William C. Martel, Victory in war foundations of modern military policy, Cambridge University Press, 2007, σελ. 266-272.

-28-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

νίζεται μπροστά σε μεγάλες υδάτινες εκτάσεις. Ο Mearsheimer (2007) επισημαίνει: «Όταν αντίπαλοι στρατοί πρέπει να διασχίσουν μια μεγάλη υδάτινη έκταση όπως ο Ατλαντικός ωκεανός ή η Μάγχη, για να επιτεθούν ο ένας στον άλλον, κανείς τους δεν αναμένεται να έχει αρκετή επιθετική ικανότητα εναντίον του αντιπάλου του, ανεξάρτητα από το μέγεθος και την ποιότητα αντίπαλων στρατών. Η ανασχετική δύναμη του νερού έχει μεγάλη σημασία, όχι μόνο λόγω μιας κεντρικής πτυχής της χερσαίας ισχύος, αλλά και επειδή έχει σημαντικές συνέπειες για την έννοια της ηγεμονίας. (…) Η παρουσία ωκεανών (…) καθιστά αδύνατο για οποιοδήποτε κράτος να επιτύχει πλανητική ηγεμονία. Ακόμη και το ισχυρότερο κράτος του κόσμου δεν μπορεί να κατακτήσει μακρινές περιφέρειες στις οποίες η πρόσβαση μπορεί να γίνει μόνο με πλοία…»12. Παράγοντες ισχύος στρατού ξηράς – Αρχές στρατιωτικού σχεδιασμού

Ο σχεδιασμός που αφορά το στρατό ξηράς (χερσαίες δυνάμεις) έχει τρεις διαστάσεις: η πρώτη αναφέρεται στον ανθρώπινο παράγοντα, η δεύτερη στον παράγοντα υλικών και εφοδίων και η τρίτη σε ένα σύνολο «μη συστημικών» παραγόντων. Ο ανθρώπινος παράγοντας αναλύει την αναλογία δημογραφικού δυναμικού ανάμεσα στους αντιπάλους, τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού στη διάρκεια της μάχης, αλλά και τη λογιστική υποστήριξή του (την υγιεινή των στρατιωτών, τις ενισχύσεις, τις αντικαταστάσεις, την πληρωμή του προσωπικού, την πειθαρχία του στρατεύματος, το ηθικό και τη διαχείριση των αιχμαλώτων πολέμου). Η δεύτερη διάσταση του στρατιωτικού σχεδιασμού αναφέρεται στη λογιστική υποστήριξη και ειδικά στο υλικό, και αφορά πυρομαχικά, τρόφιμα και νερό, καύσιμα, ιματισμό και λοιπό ατομικό εξοπλισμό στρατιωτών, επισκευές στρατιωτικού υλικού, συντήρηση και ανταλλακτικά στρατιωτικού υλικού, στρατωνισμό και λοιπές βοηθητικές υπηρεσίες (ταχυδρομείο, θρησκευτικό σώμα κ.λπ.). Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι στο πλαίσιο της σύνδεσης/υποστήριξης σημαντικός είναι ο ρόλος σωμάτων ασφαλείας (της πυροσβεστικής, η οποία θα αντιμετωπίσει πυρκαγιές από βομβαρδισμούς, της αστυνομίας, η οποία θα επιβάλει δημόσια τάξη σε πόλεις/πληθυσμούς, της ακτοφυλακής, η οποία θα περιπολεί σε ακτές, κ.λπ.). Στη συγκεκριμένη κατηγορία εντάσσονται και άλλοι παράγοντες, όπως πληροφορίες-κατασκοπεία και αντικατασκοπία, στρατιωτική ηγεσία και ηθικό13. Τέλος, υπάρχει μια τρίτη διάσταση, ένα σύνολο «μη συστημικών» παραγόντων, δηλαδή παραγόντων που ξεπερνούν τις δυνατότητες των στρατιωτικών ηγεσιών. Τέτοιοι παράγοντες είναι η μορφολογία εδάφους και οι καιρικές συνθήκες. Είναι φανερό ότι, παρά τους περιορισμούς, ο στρατός ξηράς είναι το κυρίαρχο όπλο πο12.

13.

Βλ. John J. Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, ελληνική έκδοση, εκδ. Ποιότητα, 2007, σελ. 179-180. Το ηθικό θεωρείται μεταβλητή η οποία μπορεί να ελεγχθεί, αφού η προπαγάνδα, ακόμα και ο εκφοβισμός του στρατιωτικού προσωπικού, μέσω της στρατονομίας, μπορεί να επιφέρει πτώση ή ενίσχυσή του.

-29-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

λιτικής. Υπό αυτό το πρίσμα, οι αρχές του στρατιωτικού σχεδιασμού συνοψίζονται κατωτέρω: Αρχές στρατιωτικού σχεδιασμού: Ανθρώπινος παράγοντας, υλικό, εξωγενής παράγοντας

Όπως ήδη τονίστηκε, οι κύριοι παράγοντες που αναφέρονται στη στρατιωτική στρατηγική είναι το ανθρώπινο δυναμικό, το υλικό και οι εξωγενείς παράγοντες. Ανθρώπινος παράγοντας: Aναλογία δυνάμεων επιτιθέμενων - αμυνόμενων

Η κλασική στρατιωτική θεωρητική σχέση έχει προτείνει την αναλογία 3:1 ή 1,5:1 ως την κατάλληλη αναλογία μεταξύ επιτιθέμενων και αμυνόμενων δυνάμεων. Πρόκειται για τον κλασικό κανόνα αναλογίας δυνάμεων (FFR = Force to Force Ratio)14. Όμως, το πρόβλημα με την ανωτέρω συλλογιστική είναι ότι αυτή αναφέρεται στην Αρχική Δύναμη (Α.Δ.) μεταξύ δύο αντιμαχόμενων. Πολύ πιο σημαντική είναι η Τελική Δύναμη (Τ.Δ.) και ακόμη περισσότερο η Συνολική Δύναμη (Σ.Δ.), την οποία εμπλέκουν οι αντιμαχόμενες πλευρές στη μάχη. Ακόμα και αν οι επιτιθέμενοι διαθέτουν αρχική αριθμητική υπεροχή της τάξης του 3:1, δεν είναι βέβαιο ότι θα κυριαρχήσουν στο πεδίο της μάχης. Ειδικότερα, θα πρέπει να είναι σε θέση να ενισχύουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις με άνδρες σε όλη τη διάρκεια της μάχης, ώστε να διατηρήσουν (ή και να αυξήσουν) την αρχική αριθμητική υπεροχή. Αν, όμως, αυτό δεν είναι δυνατό, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα μπορέσουν να υπερισχύσουν στο πεδίο της μάχης έναντι των αντιπάλων τους. Παράλληλα, υπάρχουν και άλλοι λόγοι οι οποίοι κάνουν την ανωτέρω κλασική θεώρηση του κανόνα 3:1 προβληματική. Ειδικότερα, πιο σημαντικός δείκτης είναι ο λόγος αναλογία δυνάμεων/έκταση μετώπου (FSR = Force to Space Ratio), έναντι του κανόνα αναλογίας δυνάμεων (FFR). Έτσι, αν το εύρος του μετώπου είναι μικρό, τότε η αμυνόμενη δύναμη, αν και αριθμητικά κατώτερη της επιτιθέμενης, ίσως να είναι σε θέση να αποκρούσει τις εχθρικές επιθέσεις. Επίσης, λόγω στενότητας μετώπου οι επιτιθέμενοι ίσως δεν μπορούν να αναπτύξουν το σύνολο του ανθρώπινου δυναμικού, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εκμεταλλευτούν το αριθμητικό τους πλεονέκτημα. Ανθρώπινος παράγοντας: Απώλειες (νεκροί)

Οι απώλειες των αντιπάλων πρέπει να ακολουθούν, στο πλαίσιο του παραδοσιακού στρατιωτικού σχεδιασμού, την ακόλουθη συλλογιστική: Επιτυχημένη επίθεση υπάρχει όταν έχουν επιτευχθεί οι ακόλουθοι σκοποί: 14.

Βλ. Stephen Biddle, Military power: Explaining victory and defeat in modern battle, Princeton University Press, 2004, σελ. 15 και 245. O Dunnigan (1993) θεωρεί ότι ο λόγος δυνάμεων μπορεί να αυξηθεί στην αναλογία 1:10 υπέρ του επιτιθέμενου. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 19.

-30-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

1) μεγάλη εδαφική προώθηση του επιτιθέμενου και κατάληψη ζωτικών εδαφών, 2) μεγάλες ανθρώπινες απώλειες του αμυνόμενου, και πάντα μικρότερες του επιτιθέμενου, 3) μικρή χρονική διάρκεια επιθετικής ενέργειας, 4) αρχική προώθηση των επιτιθέμενων σε μεγάλο βάθος, αλλά αδυναμία συνέχισης της επίθεσης σε περίπτωση χαμηλών εφεδρειών. Έτσι, υπάρχει νίκη τουλάχιστον σε τακτικό, αν όχι σε στρατηγικό επίπεδο. Αντίθετα, ως περίπτωση αποτυχημένης επίθεσης ορίζεται αυτή που έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: 1) μικρή εδαφική προώθηση του επιτιθέμενου και αδυναμία κατάληψης ζωτικού εδάφους, 2) χαμηλές ανθρώπινες απώλειες του αμυνόμενου, αλλά μεγαλύτερες του επιτιθέμενου, 3) μεγάλη χρονική διάρκεια επιθετικής ενέργειας, 4) αδυναμία αρχικής προώθησης των επιτιθέμενων σε μεγάλο βάθος και παράλληλη αδυναμία συνέχισης της επίθεσης λόγω χαμηλών εφεδρειών. Έτσι, για τον επιτιθέμενο δεν υπάρχει νίκη ούτε σε τακτικό ούτε σε στρατηγικό επίπεδο15. Στη σημερινή εποχή υπολογίζεται ότι οι ημερήσιες απώλειες ανά μεραρχία (12.000-20.000 άνδρες) αναλογούν στο 1-5% της αρχικής δύναμης, επειδή μόλις το 10-15% της δύναμης μιας μεραρχίας έρχεται σε άμεση επαφή με τον αντίπαλο. Αντίθετα, αξίζει να σημειωθεί ότι μικρότεροι σχηματισμοί, όπως τα τάγματα, έχουν απώλειες πολύ μεγαλύτερες, αφού πλέον του 50% της αρχικής δύναμης εμπλέκεται σε εχθροπραξίες με τον αντίπαλο. Πάντα στις σημερινές επιχειρήσεις υπολογίζεται ότι οι απώλειες για τους επιτιθέμενους ανέρχονται στο 3% της αρχικής δύναμης και για τους αμυνόμενους στο 1,5% της αρχικής δύναμης. Οι απώλειες αυτές αναφέρονται σε νεκρούς16. Η κλασική στρατιωτική σκέψη τονίζει ότι το επίπεδο των απωλειών μπορεί να αυξομειωθεί από τους ακόλουθους παράγοντες: 1) κανόνα αναλογίας δυνάμεων (FFR = Force to Force Ratio), 2) κανόνα αναλογίας δυνάμεων/έκτασης μετώπου (FSR = Force to Space Ratio), 3) είδος επιχείρησης στην οποία μετέχει η μονάδα, π.χ. επίθεση κατά μέτωπο, άμυνα, ελιγμός υποχώρησης, πυρά υποστήριξης κ.λπ.

(Posture), 4) χρονική στιγμή σύγκρουσης, π.χ. νυχτερινές επιχειρήσεις (TD = Τime of Day), 5) διάρκεια και ένταση μάχης, 6) επίπεδο εφοδιασμού17. Στην περίπτωση του Α΄ ΠΠ έχει ήδη τονιστεί ότι οι συνολικές απώλειες των Συμμάχων υπήρξαν μεγαλύτερες από τις απώλειες των Κεντρικών Δυνάμεων 18. Η Γερμανία και οι σύμμαχοί της είχαν τη δυνατότητα να προκαλέσουν βαρύτερες απώλειες στην Αντάντ. Η ανωτέρω εξέλιξη οφείλεται στην καλύτερη και ταχύτερη οικονομική κινητοποίηση της Γερμανίας και των συμμάχων της έναντι της Αντάντ, αλλά και στην αρτιότερη αξιοποίηση του εργατικού δυναμικού19. Όμως, σε ποιο βαθ15.

16.

17.

18.

19.

Βλ. Stephen Biddle, Military power: Explaining victory and defeat in modern battle, Princeton University Press, 2004, σελ. 74. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 19 και 487-488. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 488-489. Βλ. Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, τόμος Α, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη», εκδ.

Kριτική, Σεπτέμβριος 2007, σελ. 478-502, για αναλυτική παρουσίαση. Βλ. Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του

-31-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

μό οι στρατιωτικοί ηγέτες της Γερμανίας ήταν καλύτεροι των αντίστοιχων ηγετών της Αντάντ; Τέλος, σε ποιο βαθμό ένα σύνολο παραγόντων οδήγησε στον ανωτέρω τακτικό και επιχειρησιακό θρίαμβο της Γερμανίας; Ο Πίνακας 1 παρουσιάζει τις αναμενόμενες ημερήσιες απώλειες (νεκροί) επιτιθέμενου - αμυνόμενου αναλόγως του κυρίαρχου παράγοντα. Με βάση το συγκεκριμένο υπολογισμό, οι νυχτερινές επιχειρήσεις έχουν μικρότερες απώλειες από τις ημερήσιες, αφού η επιτυχής στοχοποίηση στο σκοτάδι είναι μικρότερη απ’ ό,τι την ημέρα. Σε περίπτωση που το FFR = 1 (π.χ. έκαστη πλευρά παρατάσσει 10.000 άνδρες), υπό την υπόθεση του ceteris paribus, η μαχητική ισχύς των αντιπάλων είναι ισοδύναμη και οι απώλειες είναι επίσης ίσες. Αντίθετα, αν οι επιτιθέμενοι υπερέχουν, οι ημερήσιες απώλειες των επιτιθέμενων είναι μικρότερες των αμυνόμενων20. Το είδος της επιχείρησης έχει επίσης σημαντικές επιπτώσεις στο επίπεδο των απωλειών. Ειδικότερα, ο Πίνακας 2 παρουσιάζει τις εκτιμήσεις απωλειών (νεκρών) ανάλογα με το είδος της επιχείρησης, ενώ τα στοιχεία του Πίνακα 2 δείχνουν ότι σε όλους τους τύπους επιχειρήσεων οι ημερήσιες απώλειες του επιτιθέμενου αναμένεται να είναι υψηλότερες του αμυνόμενου. Η μέγιστη διαφορά αναφέρεται στην πρώτη ημέρα επιθετικών επιχειρήσεων εναντίον οχυρών θέσεων. Αν και ο επιτιθέμενος έχει το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, ο αμυνόμενος γνωρίζει το σημείο της επίθεσης (αν όχι και το χρόνο έναρξης αυτής). Είναι φανερό ότι οι πρώτες δύο ημέρες επίθεσης σε οχυρωματικές θέσεις θα στοιχίσουν στον επιτιθέμενο το 28,5% της αρχικής δύναμης. Αντίθετα, ο αμυνόμενος θα απολέσει μόλις το 15% της αρχικής του δύναμης. Πίνακας 1: Αναμενόμενες ημερήσιες απώλειες επιτιθέμενου - αμυνόμενου (μεταψυχροπολεμικές συγκρούσεις) (α)

Παράγοντας

Επιτιθέμενος Αμυνόμενος 1% 3% Επιτιθέμενος Επιτιθέμενος Συνολική Αμυνόμενος Αμυνόμενος Συνολική 1% 1% μέγιστη ή 3% 3% μέγιστη Μέγιστη τιμή Ελάχιστη τιμή ελάχιστη τιμή Μέγιστη τιμή Ελάχιστη τιμή ή ελάχιστη (*) (*) (**) (*) (*) τιμή (**)

Α.Δ.

200%

50%

2%

0,50%

6%

1,50%

Είδος επιχείρησης

100%

30%

2%

0,15%

6%

0,45%

FFR

160%

70%

3,2%

0,11%

9,6%

0,32%

Xρονική στιγμή

100%

50%

3,2%

0,05%

9,6%

0,16%

Ένταση μάχης

150%

70%

4,8%

0,04%

14,4%

0,11%

Εφοδιασμός

200%

100%

9,6%

0,04%

28,8%

0,11%

Πηγή: James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 489. (α) = Μεταψυχροπολεμικές συγκρούσεις, αλλά με βάση την εμπειρία προηγούμενων συρράξεων. (*) = Μέγιστες και ελάχιστες τιμές ανά παράγοντα, θεωρώντας τους υπόλοιπους σταθερούς. (**) = Συνολικό αποτέλεσμα θεωρώντας ότι οι παράγοντες της στήλης 1 λειτουργούν όλοι μαζί ταυτόχρονα προς μια κατεύθυνση, δηλαδή υπέρ ή κατά του επιτιθέμενου.

Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, τόμος Α, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη», εκδ.

Kριτική, Σεπτέμβριος 2007, σελ. 506-511.

20. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 488-489.

-32-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

Πίνακας 2: Αναμενόμενες ημερήσιες απώλειες επιτιθέμενου - αμυνόμενου (μεταψυχροπολεμικές συγκρούσεις, αναλόγως του τύπου της επιχείρησης) (α) Τύπος επιχείρησης

Ημερήσιες απώλειες Ημερήσιες απώλειες επιτιθέμενου (*) αμυνόμενου (*)

Αναλογία

Αψιμαχία-Αναγνώριση

7,5%

4,9%

1,5

Επίθεση (1η ημέρα)

11,5%

6,1%

1,9

Επίθεση (2η ημέρα)

6,1%

3,5%

1,7

Επίθεση σε οχυρώσεις (1η ημέρα)

18,7%

9,8%

1,9

Επίθεση σε οχυρώσεις (2η ημέρα)

9,8%

5,2%

1,9

Καταδίωξη/ενέδρα (**)

4,3%

3,2%

1,3

Αδράνεια (***) (περιπολία κ.λπ.)

2,6%

2,6%

1,0

Πηγή: James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 492. (α) = Μεταψυχροπολεμικές συγκρούσεις, αλλά με βάση την εμπειρία προηγούμενων συρράξεων. (*) = Ημερήσιες απώλειες σε επίπεδο τάγματος. (**) = Μάχη όπου ο επιτιθέμενος έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων με μεγάλα εδαφικά κέρδη. (***) = Οι αντίπαλες δυνάμεις ουσιαστικά διατηρούν τις θέσεις τους, υπάρχουν πυκνά πυρά πυροβολικού και ίσως χρήση φορητού οπλισμού.

Ανθρώπινος παράγοντας: Λοιπές απώλειες (τραυματίες, αιχμάλωτοι, λιποτάκτες, αγνοούμενοι)

Η αναλογία νεκρών προς τραυματίες είναι ιστορικά της τάξης του 1:4. Συγκεκριμένα, το 12% των τραυματιών είχε τραύμα στο κεφάλι (το 43% εξ αυτών είναι θανάσιμα), το 16% των τραυματιών είχε χτυπηθεί στο στήθος (το 25% εξ αυτών είναι θανάσιμα), το 22% σε άνω και κάτω άκρα (το 5% εξ αυτών θανάσιμα), ενώ ένα 11% τραυματίστηκε στην κοιλιακή χώρα (το 17% εξ αυτών θανάσιμα). Παράλληλα, το 20% των τραυματιών είχε πολλαπλά τραύματα στο παρελθόν21. Όσο καλύτερο είναι το επίπεδο της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, τόσο αμεσότερη και η αντιμετώπιση δύσκολων περιπτώσεων. Eιδικά στην περίπτωση του πολέμου 1914-1918 η γερμανική ιατρική κοινότητα είχε τη δυνατότητα επιτυχούς αντιμετώπισης του 92% των περιπτώσεων τραυματισμού, ανεξάρτητα αν ο τελευταίος ήταν βαρύς ή ελαφρύς22. Στο σημείο αυτό, και σε σχέση με τα ανωτέρω, πρέπει να τονιστεί ότι απώλειες λαμβάνουν χώρα εξαιτίας παραγόντων όπως το κλίμα, όπου πολλές φορές μεγάλος αριθμός ανδρών μπορεί να προσβληθεί από διάφορες ασθένειες (κρυοπαγήματα, δυσεντερία, τύφο, χολέρα, ηλίαση κ.λπ.), ενώ απώλειες δημιουργούνται και από το χαμηλό επίπεδο προσωπικής υγιεινής των στρατιωτών. Ακόμη καταγράφονται και ψυχολογικές ασθένειες, όπως η κρίση οβίδων (shell shock), η οποία ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη την περίοδο του Α΄ ΠΠ, όταν οι στρατιώτες του πεζικού δεν μπορούσαν να αντέξουν τα πυρά του πυροβολικού.

21. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 19 και 480.

22. Βλ. Holger Herwig, The First World War: Germany and Austria - Hungary 1914-1918, Arnold, 1997, σελ. 300. Ο μέσος όρος τραυματιών που τελικά υπέκυπτε στα τραύματά του στη διάρκεια του πολέμου 1914-1918 για το βρετανικό στρατό ήταν 8,5%. Επίσης βλ. ΒP.D. Foxton, Powering war: Modern land force logistics, Brassey’s, 1994, σελ. 73.

-33-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Υπήρξαν, μάλιστα, περιπτώσεις που μετά από έντονο βομβαρδισμό πυροβολικού οι στρατιώτες είχαν χάσει κάθε επαφή με την πραγματικότητα και ανταποκρίνονταν μόνο σε φράσεις όπως «καλυφθείτε». Οι άτυχοι αυτοί άνδρες μπορούσαν να περάσουν μεγάλο τμήμα της υπόλοιπης ζωής τους σε ψυχιατρικές κλινικές, όπου δεν ανταποκρίνονταν σε καμία επικοινωνία, δεν μπορούσαν να απαντήσουν σε απλές προσφωνήσεις, όπως «καλημέρα», παρά μόνο σε θορύβους οι οποίοι θύμιζαν τις εκρήξεις των βομβών. Επιπλέον, καταγράφονται και λοιπές νευρώσεις διαφόρων τύπων (π.χ. οι καρδιακές ήταν πολύ διαδεδομένες την περίοδο του πολέμου)23. Τέλος, πέρα από απώλειες λόγω κλίματος, χαμηλού επιπέδου υγιεινής και ψυχολογικής πίεσης, υπάρχουν οι αιχμάλωτοι, οι αγνοούμενοι και οι λιποτάκτες. Οι αιχμάλωτοι έχουν ιστορικά μια άσχημη τύχη. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον το 50% βρίσκει το θάνατο είτε στη διάρκεια της αιχμαλωσίας είτε άμεσα, μόλις παραδοθεί στον αντίπαλο, αφού τουφεκιστούν εν ψυχρώ24. Οι άλλες κατηγορίες ανθρώπινων απωλειών είναι σημαντικές, αλλά διαφέρουν από περίοδο σε περίοδο και από πόλεμο σε πόλεμο. Υπολογίζεται ότι ο μέσος όρος ημερήσιων απωλειών μπορεί να είναι πολύ υψηλότερος από τα αποδεκτά ποσοστά, τα οποία θεωρητικά πρέπει να είναι πολύ χαμηλότερα. Έτσι, ο μέσος όρος ημερήσιων απωλειών ασθενών μπορεί να ανέλθει στο 2% της αρχικής δύναμης, όταν το αποδεκτό ποσοστό είναι μόλις 0,30%. Οι ημερήσιες απώλειες μπορεί να ανέλθουν στο 3% της Α.Δ. (αποδεκτό θεωρητικά μόλις το 0,45%) λόγω κλίματος, στο 9% της Α.Δ. (θεωρητικά αποδεκτό μόλις το 1,35%) λόγω χαμηλής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ενώ λόγω χαμηλού επιπέδου διαβίωσης μπορεί να ανέλθουν στο 4,5% (θεωρητικά αποδεκτό μόλις το 0,68%). Με τέτοια ποσοστά μια δύναμη 100.000 ανδρών μετά από μάχες 30 ημερών αναμένεται να έχει συνολικές απώλειες 84.638 ανδρών (ή το 84,63% της αρχικής δύναμης). Οι απώλειες αυτές έχουν την ακόλουθη κατανομή: 9.150 άνδρες κατά μέσο όρο, 13.725 άνδρες λόγω κλίματος, 41.175 άνδρες λόγω χαμηλής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και 20.588 άνδρες λόγω χαμηλού επιπέδου διαβίωσης25. Εξετάζοντας τις ανθρώπινες απώλειες του Α΄ ΠΠ στα κύρια θέατρα του πολέμου (δυτικό, ανατολικό, ιταλικό) εξάγονται ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Στο δυτικό μέτωπο οι Σύμμαχοι (Βρετανία, Γαλλία, Βέλγιο) την περίοδο 19141916 είχαν συνολικές απώλειες περί τους 2.194.000 άνδρες, ενώ οι γερμανικές απώλειες ανήλθαν σε 1.792.000 άνδρες. Τη διετία 1917-1918 οι συμμαχικές απώλειες στο δυτικό μέτωπο άγγιξαν τους 1.927.000 άνδρες και οι γερμανικές απώλειες τους 1.860.000 άνδρες. Στο ανατολικό μέτωπο την περίοδο 1914-1916 οι συνολικές συμμαχικές απώλειες (ρωσικές, σερβικές, ρουμανικές) ανήλθαν σε 9.732.000 άνδρες, ενώ οι απώλειες 23. Βλ. W.U. Eckart, «War, emotional stress and German medicine, 1914-1918», στο συλλογικό έργο R. Chickering & S. Förster (eds.), Great War, Total War: Combat and Mobilization on the Western Front, 1914-1918, Cambridge University Press, 2001, σελ. 133-149, για μία ευρύτερη συζήτηση γύρω από το θέμα των ψυχολογικών νοσημάτων στον Α΄ ΠΠ με επίκεντρο το γερμανικό στρατό.

24. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 481.

25. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 497.

-34-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Τουρκία) διαμορφώθηκαν σε 3.554.000 άνδρες. Οι συνολικές συμμαχικές απώλειες το 1917 υπολογίζονται σε 48.000 άνδρες, ενώ οι απώλειες των Κεντρικών Δυνάμεων σε περίπου 20.000 άνδρες. Στο ιταλικό μέτωπο την περίοδο 1915-1916 οι συνολικές συμμαχικές απώλειες ανήλθαν σε 344.000 άνδρες, ενώ οι απώλειες των Κεντρικών Δυνάμεων σε 270.250 άνδρες. Τη διετία 1917-1918 οι συνολικές συμμαχικές απώλειες ήταν 955.200 άνδρες, ενώ οι απώλειες των Κεντρικών Δυνάμεων 804.000 άνδρες. Είναι φανερό ότι οι πιθανότητες νίκης των Κεντρικών Δυνάμεων ήταν υψηλότερες την περίοδο 1914-1916, αφού οι συνολικές συμμαχικές απώλειες ανήλθαν σε 12.270.000 άνδρες, επί συνολικών απωλειών 15.239.000 (δηλαδή 80,5% των συνολικών απωλειών). Αντίθετα, οι απώλειες των Κεντρικών Δυνάμεων την περίοδο 19141916 ήταν 5.616.250 άνδρες, επί συνολικών απωλειών 8.292.500 (δηλαδή 67,7% των συνολικών απωλειών)26. Ουσιαστικά την πρώτη περίοδο του πολέμου οι Κεντρικές Δυνάμεις είχαν επιτύχει μια τακτική νίκη, με βάση την ορολογία του Martel (2007), την οποία, όμως, δεν μπόρεσαν να μετατρέψουν σε πολιτικο-στρατιωτική ή σε νίκη υψηλής στρατηγικής. Η εξέταση του Β΄ ΠΠ είναι αντίστοιχη. Η περίοδος Σεπτεμβρίου 1939-Δεκεμβρίου 1941 ήταν θριαμβευτική για τον Άξονα. Ο λόγος απωλειών Άξονα προς συμμαχικές απώλειες είναι εκπληκτικός. Αν και από το 1942 και κατά τα προσεχή έτη οι απώλειες του Άξονα άρχισαν να αυξάνουν με θεαματικό τρόπο, για το σύνολο της εξαετίας 1939-1945 οι Σύμμαχοι υπέστησαν υψηλότερες απώλειες σε σχέση με αυτές των χωρών του Άξονα (βλ. Πίνακες 2α-δ για εναλλακτικές εκτιμήσεις). Οι συμμαχικές απώλειες υπολογίζονται τουλάχιστον σε 33.547.773 άτομα, ενώ το σύνολο των απωλειών του Άξονα σε 21.687.173 άτομα. Με βάση την ανωτέρω στατιστική, ο Άξονας προκάλεσε περισσότερες απώλειες στους Συμμάχους κατά 11.860.600 άτομα, δηλαδή 54,68% υψηλότερες απώλειες σε σχέση με αυτές που υπέστη από τους Συμμάχους. Οι συγκεκριμένοι αριθμοί δημιούργησαν μια αναλογία της τάξης περίπου του 1:1,54 υπέρ του Άξονα. Οι εκτιμήσεις αυτές εδράζονται στην εκτίμηση του χαμηλού επιπέδου απωλειών της ΕΣΣΔ και της Κίνας. Αντίθετα, αν υιοθετηθούν εκτιμήσεις πολύ υψηλότερες, τότε τόσο τα επιμέρους σύνολα όσο και οι αναλογίες μετατρέπονται ακόμα περισσότερο υπέρ του Άξονα. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι εκτιμήσεις για σοβιετικές απώλειες της τάξης των 18 εκατ. και κινεζικές απώλειες της τάξης των 2,5 εκατ. ήταν οι κυρίαρχες στη διεθνή βιβλιογραφία μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Ωστόσο, οι εκτιμήσεις των τελευταίων ετών αποδέχονται σοβιετικές απώλειες της τάξης των 40-45 εκατ. και κινεζικές απώλειες άνω των 9 εκατ. Έτσι, οι συνολικές απώλειες των δύο στρατοπέδων με βάση νεότερες εκτιμήσεις είναι οι ακόλουθες: 26. Ως συνολικές απώλειες ορίζεται το σύνολο νεκρών, αιχμαλώτων, τραυματιών και αγνοουμένων. Τα στοιχεία είναι κατά προσέγγιση και προέρχονται από το έργο Ι.Δ. Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, τόμος Α, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη», εκδ. Kριτική, Σεπτέμβριος 2007, σελ. 478-485. Εναλλακτικές εκτιμήσεις για ετήσιες απώλειες παρουσιάζονται στα επόμενα κεφάλαια, τα οποία αναφέρονται σε πολεμικές επιχειρήσεις.

-35-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Πίνακας 2α: Συνολικές συμμαχικές ανθρώπινες απώλειες, 1939-1945 Τραυματίες

Αιχμάλωτοι/ αγνοούμενοι

Θάνατοι πολιτών

12.000

–

–

76.000

943

4.222

–

–

373.372

475.047

251.724

92.673 –

Νεκροί Bέλγιο Βραζιλία Βρετανική Κοινοπολιτεία (Α) Αποικίες

6.877

6.972

22.323

Αυστραλία

23.365

39.803

32.393

–

Μ. Βρετανία

264.443

277.077

213.919

92.673

Ινδία

24.338

64.354

91.243

–

Καναδάς

37.476

53.174

10.888

–

Ν. Ζηλανδία

10.033

19.314

10.582

–

Νότια Αφρική

6.840

14.363

16.430

–

Γαλλία (Β)

213.324

400.000

–

350.000

Γιουγκοσλαβία

305.000

425.000

–

1.200.000

1.800

–

–

2.000 (Γ)

88.300

–

–

325.000

11.000.000

–

–

7.000.000 6.000

Δανία Ελλάδα ΕΣΣΔ (Δ) ΗΠΑ

292.131

671.801

139.709

Κίνα (Ε)

1.310.224

1.752.951

115.248

–

Νορβηγία

3.000

–

–

7.000

Ολλανδία

7.900

2.860

–

200.000

Πολωνία (*)

121.178

236.606

420.760

5.675.000

Τσεχοσλοβακία (**)

10.000

–

–

215.000

Φιλιππίνες

27.000

–

–

91.000

13.430.172

3.950.487

927.441

15.239.673

Γενικό σύνολο

Πηγή: Ι.Δ. Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1945), τόμος Β, εκδ. Kριτική, Οκτώβριος 2008, σελ. 701. (Α) = Σύνολο αποικιών Αυστραλίας, Μ. Βρετανίας, Ινδίας, Καναδά, Ν. Ζηλανδίας, Νότιας Αφρικής. (Β) = Συμπεριλαμβάνονται οι απώλειες του πολέμου του 1940, οι απώλειες των Ελεύθερων Γάλλων και των Γάλλων που πολέμησαν στο πλευρό του Άξονα στη Βόρεια Αφρική (1.200 νεκροί). (Γ) = Συμπεριλαμβάνονται πληρώματα εμπορικών πλοίων που υπηρέτησαν με τους Συμμάχους. (Δ) = Μέσος όρος απωλειών από διάφορες εκτιμήσεις. (Ε) = Σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις, οι νεκροί των ενόπλων δυνάμεων ανήλθαν σε 2.200.000 και του άμαχου πληθυσμού σε 22.000.000. (*) = Στις πολωνικές απώλειες συνυπολογίζονται 3.200.000 Εβραίοι που θανατώθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη χώρα. (**) = Οι απώλειες δε συμπεριλαμβάνουν Γερμανούς της Σουηδίας που πολέμησαν υπέρ του Άξονα.

Η αναλογία απωλειών Συμμάχων - Άξονα είναι καταθλιπτική για τους Συμμάχους. Οι συνολικές συμμαχικές απώλειες υπολογίζονται σε 72,6-75,6 εκατ., όταν οι απώλειες του Άξονα ανέρχονται σε 23,5 εκατ. Έτσι, υπάρχει μία αναλογία περίπου 1 προς 3,5 υπέρ του Άξονα. Δηλαδή για κάθε απώλεια που προξενούν οι Σύμμαχοι στον Άξονα, ο Άξονας προκαλεί στους συμμάχους 3,5 περίπου απώλειες. Εξετάζοντας τις επιμέρους απώλειες, βλέπουμε ότι οι στρατιωτικές απώλειες των Συμμάχων εκτιμώνται σε 33.421.200-35.012.900 άνδρες, ενώ οι απώλειες του Άξονα σε 14.539.500 άνδρες. Οι

-36-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

Πίνακας 2β: Συνολικές ανθρώπινες απώλειες Άξονα, 1939-1945 Νεκροί

Τραυματίες

Αιχμάλωτοι/ αγνοούμενοι

Θάνατοι πολιτών

Βουλγαρία (*)

10.000

–

–

10.000

Γερμανία (**)

3.500.000

5.000.000

3.400.000

780.000

Ιαπωνία (***)

1.300.000

4.000.000

810.000

672.000

Ιταλία (****)

242.232

66.000

350.000

152.941

Ουγγαρία (*)

200.000

–

170.000

290.000

Ρουμανία (*)

300.000

–

100.000

200.000

Φινλανδία

82.000

50.000

–

2.000

5.634.232

9.116.000

4.830.000

2.106.941

Γενικό σύνολο

Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τόμος 50, λήμμα Παγκόσμιοι Πόλεμοι, σελ. 54, Αθήνα, 1992. (*) = Με βάση αποσπασματικά στοιχεία. (**) = Στα στοιχεία συμπεριλαμβάνονται και αλλοδαποί οι οποίοι υπηρέτησαν στη Βέρμαχτ. Στα στοιχεία δε συμπεριλαμβάνονται 2.384.000 Γερμανοί πρόσφυγες από εδάφη της ανατολικής Ευρώπης. (***) = Στον αριθμό των νεκρών δε συμπεριλαμβάνονται 300.000 άνδρες οι οποίοι πέθαναν από φυσικά ή άλλα αίτια. (****)= Στον αριθμό των νεκρών δε συμπεριλαμβάνονται 49.144 άνδρες του στρατού οι οποίοι πέθαναν από φυσικά αίτια.

εκτιμήσεις αυτές οδηγούν σε αναλογία 1 προς 2,29 ή 1 προς 2,40 υπέρ του Άξονα. Επίσης, οι εκτιμήσεις για τις απώλειες πολιτών οδηγούν σε απώλειες περίπου 39.201.80640.630.806 πολίτες για τους Συμμάχους έναντι 8.773.400 πολιτών του Άξονα. Έτσι, η αναλογία διαμορφώνεται σε 1 προς 4,46 ή 1 προς 4,63 υπέρ του Άξονα. Αν υπολογίσουμε σε ημερήσια βάση τις απώλειες των δύο πλευρών, τότε σε διάστημα έξι ετών (1 Σεπτεμβρίου 1939-2 Σεπτεμβρίου 1945) ή 2.190 ημερών οι συμμαχικές στρατιωτικές απώλειες ανέρχονται σε 15.260,8-15.987,6 άνδρες. Αντίθετα, οι στρατιωτικές απώλειες του Άξονα φτάνουν τους 6.639 άνδρες (με βάση τα στοιχεία των Πινάκων 2γ, 2δ). Αν ληφθούν υπόψη οι στατιστικές των στρατιωτικών απωλειών των Πινάκων 2α, 2β (νεκροί, τραυματίες, αιχμάλωτοι, αγνοούμενοι), τότε οι συνολικές συμμαχικές απώλειες ανέρχονται σε 18.308.100 άνδρες, ενώ οι απώλειες του Άξονα διαμορφώνονται σε 19.580.232. Οι ημερήσιες απώλειες είναι 8.360 άνδρες για τους Συμμάχους και 8.940,7 άνδρες για τον Άξονα. Είναι εμφανές ότι, μολονότι τα διαθέσιμα στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι συνολικές συμμαχικές ανθρώπινες απώλειες (στρατιωτικού προσωπικού και πολιτών) ήταν υψηλότερες αυτών του Άξονα, ως προς τις απώλειες στρατιωτικού προσωπικού ορισμένες πηγές αναφέρουν υψηλότερες απώλειες για τον Άξονα και χαμηλότερες για τους Συμμάχους, ενώ άλλες υποστηρίζουν το ακριβώς αντίθετο. Όμως, ακόμα και αν γίνουν αποδεκτές οι πηγές οι οποίες αναφέρουν υψηλότερες απώλειες του Άξονα, αυτές είναι μόλις 580,7 άνδρες περισσότεροι ημερησίως. Ο αριθμός αυτός είναι μάλλον μικρός αν αναλογιστεί κανείς ότι την περίοδο Ιανουαρίου 1942-Αυγούστου 1945 οι Σύμμαχοι διέθεταν συνεχώς αυξανόμενη ισχύ πυρός σε όλα τα μέτωπα, με εξαίρεση αυτό της Κίνας. Υπό αυτή την οπτική, το κόστος του πολέμου σε ανθρώπινες ζωές ήταν σαφώς υψηλότερο για τους Συμμάχους.

-37-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Πίνακας 2γ: Συνολικές συμμαχικές ανθρώπινες απώλειες, 1939-1945 Χώρα Βρετανία Γαλλία

Στρατιωτικές απώλειες

Απώλειες πολιτών

Σύνολο απωλειών

244.000-264.000

60.000-100.000

304.000-364.000 (388.000)

450.000

470.000

920.000

Ολλανδία

31.500

16.000-200.000

47.500-231.500

Βέλγιο

23.400

12.000

35.400

Λουξεμβούργο

μ/δ

μ/δ

5.000

Δανία

μ/δ

1.000

1.000

Νορβηγία

2.000+

3.800

5.800+

Πολωνία

120.000-200.000

5.300.000-5.500.000

5.420.000-5.700.000

Ελλάδα

36.300-78.300

334.000-415.000

370.300-493.300

Γιουγκοσλαβία

250.000-300.000

1.200.000-1.700.000

1.450.000-2.000.000

ΗΠΑ

292.000-320.000

6

292.006-320.006

ΕΣΣΔ

29.600.000

17.000.000

46.600.000

Κίνα

2.050.000-3.200.000

7.750.000-8.000.000

9.800.000-11.200.000

Καναδάς

37.000-92.500

—

37.000-92.500

Αυστραλία

23.000-69.200

—

23.000-69.200

Ν. Ζηλανδία

10.000-31.500

—

10.000-31.500

Ινδία

24.000-100.400

—

24.000-100.400

—

6.000-23.100

6.600.000

6.600.000

Ν. Αφρική

6.000-23.100

Εβραϊκοί πληθυσμοί Θύματα στρατοπέδων συγκέντρωσης

450.000-600.000+

Σύνολο συμμαχικών απωλειών

72.401.006-75.416.706

Απώλειες χωρών Άξονα με τους Συμμάχους Ιταλία

20.000-25.000

20.000-25.000

Ρουμανία

170.000

170.000

Βουλγαρία

32.000

32.000

33.421.200- 35.012.900

72.623.006-75.643.706

Γενικό σύνολο συμμαχικών απωλειών

Πηγές: 1) John Ellis, The World War II Databook, Aurum Press, 1995, σελ. 253-254. 2) John Keegan, The Second World War, Pimlico, 1997, σελ. 494-496. 3) R. Overy, Russia’s War, Penguin, 1999, σελ. 285-287. 4) W. Murray & A.R. Millet, A war to be won, Harvard, 2000, σελ. 554-558. 5) Διάφορα λήμματα στο βιβλίο: I.C.B. Dear & M.R.D. Foot (eds.), The Oxford companion to World War II, 2001. 6) Pat Levy, Η ζωή των αμάχων στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκδ. Σαββάλας, 2004, σελ. 4. 7) Evan Mawdsley, Thunder in the East: The Nazi-Soviet War 1941-1945, Hodder Arnold, 2005, σελ.

404. 8) O. Pinkus, The war aims and strategies of Adolf Hitler, 2005, σελ. 514 και 516. 9) Για τις ελληνικές απώλειες βλ. Γ. Λεβέντης, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Οι συνέπειές του και η Ελλάδα, Αθήνα, 2005, σελ. 192. 10) Ο Niall Ferguson, The War of the World, Penguin-Allen Lane, 2006, σελ. 470, υπολογίζει ότι οι μέγιστες απώλειες Εβραίων ήταν 5.860.129 άτομα και οι ελάχιστες 5.596.029 άτομα.

Αν εξετάσουμε πάλι το Β΄ ΠΠ σε δύο περιόδους, 1939-1943 και 1944-1945, τότε κατά την πρώτη περίοδο οι συνολικές συμμαχικές απώλειες (Βρετανία, Κοινοπολιτεία, Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία,

-38-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

Πίνακας 2δ: Συνολικές ανθρώπινες απώλειες Άξονα, 1939-1945 Χώρα

Στρατιωτικές απώλειες

Απώλειες πολιτών

Σύνολο απωλειών

11.135.000 (5.200.000 νεκροί)

7.060.000 (2.400.000+ νεκροί)

18.195.000

227.000+

60.000

287.000+

1.834.000 (600.000 νεκροί)

1.000.000

2.834.000

Ουγγαρία

386.000

300.000

686.000

Ρουμανία

624.000

340.000

964.000

Βουλγαρία

32.000

10.000

42.000

Φινλανδία (*)

301.500

3.400

304.900

Γερμανία Ιταλία Ιαπωνία

Κροατία & άλλες μικρές εθελοντικές ομάδες Σύνολο χωρών Άξονα

200.000 (ε) 14.539.500

23.512.900

Πηγές: 1) Γενική βιβλιογραφία στρατιωτικών επιχειρήσεων. 2) John Ellis, The World War II Databook, Aurum Press, 1995, σελ. 253-254. 3) Pat Levy, Η ζωή των αμάχων στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκδ. Σαββάλας, 2004, σελ. 4. 4) Niall Ferguson, The War of the World, Penguin-Allen Lane, 2006, σελ. 555. (*) = Στις φινλανδικές απώλειες συμπεριλαμβάνονται και αυτές του πολέμου Φινλανδίας - ΕΣΣΔ προ της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα. (ε) = Εκτίμηση.

Πολωνία, ΕΣΣΔ, ΗΠΑ) υπολογίζονται περίπου σε 12.000.000-15.000.000, ενώ οι απώλειες του Άξονα (Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Φινλανδία) ανέρχονται σε 3.100.000-4.100.000. Αυτό σημαίνει ότι οι Σύμμαχοι είχαν το 35,7%44,7% των απωλειών τους την πρώτη περίοδο του πολέμου. Αντίθετα, ο Άξονας επί συνολικών απωλειών 23.513.000 την πρώτη περίοδο του πολέμου έχει το 13,1%17,4% των απωλειών του. Ουσιαστικά, κατά την πρώτη περίοδο του πολέμου ο Άξονας επιτυγχάνει μία τακτική νίκη, την οποία όμως δεν μπορεί να μετατρέψει σε πολιτικο-στρατιωτική ή ολοκληρωτική την επόμενη περίοδο27. Αρχές στρατιωτικού σχεδιασμού: Ισχύς πυρός και λογιστική υποστήριξη

Ως ισχύς ή δύναμη πυρός (Fire Power) ορίζεται το σύνολο των συστημάτων (οπλικά συστήματα, πυρομαχικά, ανταλλακτικά-υποστήριξη κ.λπ.) που συνθέτουν την ισχύ ενός στρατιωτικού σχηματισμού. Η ισχύς πυρός συνδέεται με την αναλογία ελαφριού προς βαρύ πυροβολικό, ελαφριών προς βαρέα όπλα πεζικού, την ταχυβολία εκάστου 27.

Για το Β΄ ΠΠ ο όρος συνολικές απώλειες αναφέρεται σε νεκρούς, αιχμαλώτους, τραυματίες αγνοούμενους, αλλά και σε θανάτους πολιτών από αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Τα στοιχεία είναι κατά προσέγγιση και προέρχονται από το Ι.Δ. Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, τόμος Α, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη», εκδ. Kριτική, Οκτώβριος 2008, σελ. 684-705. Εναλλακτικές εκτιμήσεις για ετήσιες απώλειες παρουσιάζονται στα επόμενα κεφάλαια, τα οποία αναφέρονται σε πολεμικές επιχειρήσεις.

-39-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

συστήματος (αυτόματα όπλα, ελαφρά και βαρέα πολυβόλα, όλμοι και πυροβόλα, άρματα μάχης κ.λπ.), το βεληνεκές των συστημάτων πυροβολικού, την ύπαρξη ή ανυπαρξία πυραυλοφόρων συστημάτων και ρουκετοβόλων, τον απαιτούμενο χρόνο συντήρησης του συστήματος, το είδος των πυρομαχικών που χρησιμοποιούνται (υψηλής εκρηκτικότητας, διασποράς βομβιδίων, χημικά, καπνογόνα κ.λπ.), την ποσότητα εκρηκτικής ύλης εκάστου τύπου οβίδας ή βόμβας. Παράλληλα, συνυπολογίζεται ο αποτελεσματικός χειρισμός των οπλικών συστημάτων από το ανθρώπινο δυναμικό. Η ακριβής αποτίμηση της ισχύος πυρός ενός στρατεύματος προϋποθέτει την πλήρη και ακριβή γνώση του συνόλου των ιδιοτήτων των οπλικών συστημάτων και πυρομαχικών που διαθέτει το συγκεκριμένο στράτευμα. Ειδικότερα, παράγοντες όπως η συχνότητα βολών αποτελούν σημαντικό πεδίο αποτίμησης αρμάτων μάχης και ΤΟΜΑ. Αντίστοιχα στην περίπτωση του πυροβολικού (Π/Β) η συχνότητα βολής, το βεληνεκές, ο τύπος πυρομαχικών που χρησιμοποιούνται, η διαφοροποίηση μεταξύ αυτοκινούμενου ή πεδινού πυροβολικού, καθώς και άλλων τύπων (ορεινό, αντιαρματικό, αντιαεροπορικό κ.λπ.) οδηγούν σε αντίστοιχες ποιοτικές αποτιμήσεις28. Ειδικά, στην περίπτωση του Π/Β, σημαντικό ρόλο παίζει το είδος των πυρών τα οποία θα εξαπολυθούν (σκοπευμένα ή μη σκοπευμένα, τυφλά πυρά κ.λπ.) και εναντίον ποίων στόχων (Πίνακας 3). Στην περίπτωση των τεθωρακισμένων οι διάφοροι σχηματισμοί μάχης συνδέονται με διαφορετικό είδος επιχειρήσεων. Στο σύγχρονο πόλεμο του 21ου αιώνα υπάρχουν πέντε βασικοί σχηματισμοί τεθωρακισμένων: α) «Σχηματισμός βέλους», ο οποίος αφορά επιχειρήσεις σε μεγάλο γεωγραφικό χώρο και διαθέτει καλά μετωπικά και πλευρικά πυρά, β) «Σχηματισμός V», ο οποίος διεξάγεται σε έδαφος που περιορίζει την κίνηση, παρέχοντας αμοιβαία υποστήριξη, αλλά περιορίζει τα κατά μέτωπο πυρά, γ) «Σχηματισμός κλίμακος», που αναφέρεται σε ισχύ πυρός κατά μέτωπο και προς το ένα πλευρό, δ) «Σχηματισμός παράταξης», που συνδέεται με καλά μετωπικά πυρά και με διέλευση επικίνδυνων περιοχών, ε) «Σχηματισμός φάλαγγας», που περιλαμβάνει καλά πλευρικά πυρά, αλλά ελάχιστα μετωπικά. Ο συγκεκριμένος σχηματισμός συνδέεται με νυχτερινή πορεία, με διελεύσεις μέσα από πυκνά δάση και με ομίχλη. Οι ανωτέρω σχηματισμοί –ο καθένας εκ των οποίων έχει διαφορετικό επίπεδο απωλειών– δεν υπήρχαν στη διάρκεια του Α΄ ΠΠ, που τα τεθωρακισμένα χρησιμοποιήθηκαν ως μέσα διάσπασης των συρματοπλεγμάτων και υποστήριξης του πεζικού. Αντίθετα, στη διάρκεια του Β΄ ΠΠ ορισμένοι εκ των ανωτέρω σχηματισμών είχαν επινοηθεί29. Τα στοιχεία του Πίνακα 3 δείχνουν την ικανότητα καταστροφής των πυρών Π/Β στο σύγχρονο πόλεμο. Αν το Π/Β βάλει κατά ταχυκίνητης μονάδας, χρειάζεται 345 τόνους πυρομαχικών για μερική καταστροφή μιας Τ/Θ μονάδας, ενώ απαιτούνται 576 τόνοι πυρομαχικών για την ολική καταστροφή της αντίστοιχης μονάδας κ.λπ. Εξετάζοντας το σύνολο της ισχύος πυρός, να τονίσουμε ότι η εκπαίδευση του 28. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 70-126.

29. Βλ. Περικλής Ζορζοβίλης & Δημήτρης Μανακανάτας, «Kέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων και Σχολή Τεθωρακισμένων», στο περιοδικό Στρατηγική, Ιανουάριος 2009, τεύχος 172, σελ. 50-59.

-40-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

Πίνακας 3: Αναμενόμενες απώλειες από χρήση πυροβολικού (μεταψυχροπολεμικές συγκρούσεις, αναλόγως του τύπου της επιχείρησης)

Τρόπος ανάπτυξης μονάδας

Ποσότητα πυρομαχικών που καταΠοσότητα στρέφει Ποσότητα Ποσότητα πυρομαχικών το 25%-33% πυρομαχικώνπυρομαχικών Κάλυψη % Απωλειών % Απωλειών ΜΚ της της ΟΚ της ΟΚ της Π/Ζ περιοχής μονάδας μονάδας Τ/Θ μονάδας Π/Ζ μονάδας Τ/Θ μονάδας μονάδας (σε τ.χλμ.) (Τ/Θ) (Π/Ζ) (*) (**) (***) (****)

Ταχεία κίνηση (1)

1

31

109

96

28

160

46

Κίνηση σε ευθεία γραμμή (2)

1

21

75

143

40

239

67

Συγκέντρωση στρατεύματος (3)

1,7

30

49

99

61

165

101

Ταχεία άμυνα (4)

3,6

9

18

345

169

576

282

Προεπιλεγμένη άμυνα (5)

3,6

3

6

1.043

517

1.739

862

Εκτεταμένη άμυνα (6)

7

1

3

2.029

1.005

3.381

1.676

Πηγή: James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 125.

(1) = Ταχεία κίνηση ανδρών (500-1.000) και οχημάτων (5-60) σε ευθεία γραμμή. Πρόκειται για κίνηση σε φάλαγγα σε επίπεδο τάγματος.

(2) = Ταχεία κίνηση ανδρών (500-1.000) και οχημάτων (5-60) σε ευθεία γραμμή. Πρόκειται για κίνηση σε φάλαγγα σε επίπεδο τάγματος, η οποία, όμως, διασπάται σε επιμέρους γραμμές λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφία.

(3) = Συγκέντρωση στρατεύματος προ της επίθεσης σε προκαθορισμένους χώρους εξόρμησης ή σε χώρους ξεκούρασης.

(4) = Άμυνα σε τυχαίες, πρόχειρα οχυρωμένες θέσεις.

(5) = Άμυνα σε οργανωμένες θέσεις.

(6) = Άμυνα σε οργανωμένες θέσεις, αλλά αναπτυγμένα στρατεύματα σε μεγαλύτερο γεωγραφικό χώρο. (*) = ΜΚ = Μερική καταστροφή, ποσότητα πυρομαχικών που καταστρέφει το 25%-33% της Τ/Θ μονάδας. Οι ποσότητες πυρομαχικών σε τόνους. (**) = ΜΚ = Μερική καταστροφή, ποσότητα πυρομαχικών που καταστρέφει το 25%-33% της Π/Ζ μονάδας. Οι ποσότητες πυρομαχικών σε τόνους. (***) = ΟΚ = Ολική καταστροφή, ποσότητα πυρομαχικών που καταστρέφει το 50% της Τ/Θ μονάδας. Οι ποσότητες πυρομαχικών σε τόνους. (****) = ΟΚ = Ολική καταστροφή, ποσότητα πυρομαχικών που καταστρέφει το 50% της Π/Ζ μονάδας. Οι ποσότητες πυρομαχικών σε τόνους. Φυσικά, σημασία έχουν το είδος του πυροβόλου και ο τύπος των πυρομαχικών. Έτσι, θα απαιτηθούν διαφορετικές ποσότητες πυρομαχικών αναλόγως του τύπου του πυροβόλου και του είδους των πυρομαχικών.

-41-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

στρατιωτικού προσωπικού, η πειθαρχία, η μηχανοκίνηση κ.ά. λειτουργούν πολλαπλασιαστικά στην έννοια της ισχύος ή της δύναμης πυρός. Ο ρόλος των σωμάτων ασφαλείας, των υπηρεσιών κατασκοπείας και αντικατασκοπίας, η ηγεσία και το ηθικό ενός στρατεύματος είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν, ωστόσο συμβάλλουν στην αύξηση της ισχύος πυρός30. Τέλος, η αεροπορική και η ναυτική κάλυψη ενός στρατού είναι εξίσου σημαντικός πολλαπλασιαστής ισχύος. Ειδικότερα, η αεροπορία μπορεί να επιτελέσει με επιτυχία το ρόλο της εγγύς υποστήριξης και της μεταφοράς στρατευμάτων, ενώ το ναυτικό δύναται να παίξει το ρόλο της μεταφοράς, να παράσχει λογιστική υποστήριξη ή πυρά υποστήριξης σε περίπτωση αμφίβιας επιχείρησης, αλλά και άνδρες (πεζοναύτες, ειδικές δυνάμεις κ.λπ.)31. Στο πλαίσιο της ισχύος πυρός η λογιστική υποστήριξη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Στη σημερινή εποχή, μάλιστα, η λογιστική υποστήριξη διακρίνεται σε πέντε επιμέρους κατηγορίες: 1) προσφερόμενο υλικό, 2) μεταφορά και μετακίνηση, 3) επισκευές και ανταλλακτικά - υποστήριξη (διατήρηση μαχητικής ισχύος υλικού), 4) ιατρικές υπηρεσίες, 5) λοιπές λειτουργίες (ταχυδρομείο, ιματισμός, διατροφή κ.λπ.). Πέραν αυτών, υπάρχουν πέντε γραμμές λογιστικής υποστήριξης, τέσσερις σε επίπεδο στρατιωτικών σχηματισμών και μία σε επίπεδο εθνικής οικονομίας. Ειδικότερα, η 1η Γραμμή Λογιστικής Υποστήριξης αναφέρεται σε επίπεδο μικρής μάχιμης μονάδας, η 2η Γραμμή σε επίπεδο ταξιαρχίας και μεραρχίας, η 3η Γραμμή σε επίπεδο σώματος στρατού, η 4η Γραμμή σε επίπεδο στρατιάς ή συνόλου στρατεύματος και η 5η Γραμμή Λογιστικής Υποστήριξης αναφέρεται στην παραγωγή της πολεμικής βιομηχανίας32. Στο πλαίσιο της 30. Η ισχύς πυρός στο σημερινό (συμβατικό) πόλεμο, πέραν των ανωτέρω κλασικών παραμέτρων, περιλαμβάνει συστήματα ραντάρ με δυνατότητα εγκλωβισμού ταυτόχρονα πολλαπλών στόχων, οπλικά συστήματα με δυνατότητα καταστροφής πολλαπλών στόχων ξηράς, θαλάσσης ή αέρος, συστήματα νυχτερινής όρασης και πολέμου, ηλεκτρονικό πόλεμο, συστήματα C4I, κυβερνοπόλεμο (cyber-warfare), διαστημικά συστήματα κ.λπ. Φυσικά, πόλεμοι με όπλα μαζικής καταστροφής (χημικά, βιολογικά, πυρηνικά κ.λπ.) δε συμπεριλαμβάνονται στην ανάλυση, αφού δεν οδηγούν σε νικητές ή ηττημένους.

31. Ο ρόλος υποστήριξης της αεροπορίας και του ναυτικού στο στρατό ξηράς αναλύεται στο έργο John J. Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, ελληνική έκδοση, εκδ. Ποιότητα, 2007, σελ. 179-190 και 205-290. Αντίστοιχες απόψεις σε μεγάλο βαθμό υιοθετούνται στο έργο James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 149-208 και 211-246 και 284-298. Ο συγγραφέας της παρούσης μελέτης έχει απορρίψει τη μονολιθική διάσταση της διαχρονικής υπεροχής του στρατιωτικού παράγοντα έναντι του ναυτικού και του αεροπορικού όπλου. Βλ. ειδικά: Ι.Δ. Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, τόμος Α, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη» (Scientific Library), εκδ. Kριτική, Σεπτέμβριος 2007, σελ. 531.

32. Βλ. P.D. Foxton, Powering war: Μodern land force logistics, Brassey’s, 1994, σελ. 11-26. Η κατηγοριοποίηση με βάση το ΝΑΤΟ είναι: 1) τρόφιμα, 2) ρουχισμός, ατομικά είδη, σκηνές, 3) καύσιμα, ελαιολιπαντικά, χημικά προϊόντα, 4) υλικά κατασκευών και οχυρώσεων, 5) πυρομαχικά και νάρκες, 6) είδη προσωπικής φροντίδας και υγιεινής, 7) είδη μεγάλου μεγέθους (δεξαμενές, οχήματα, γερανοί, σκαπτικά), 8) υλικό υγειονομικού, 9) ανταλλακτικά, 10) μη στρατιωτικό υλικό. Στη σημερινή εποχή έχει αναπτυχθεί η έννοια της διακλαδικής λογιστικής υποστήριξης (joint logistics), η οποία συνδυάζει προσπάθειες σε στρατηγικό επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο, και

-42-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

λογιστικής υποστήριξης των πολεμικών επιχειρήσεων μεγάλη σημασία έχουν και οι ακόλουθοι παράγοντες: 1) κατανάλωση πυρομαχικών (σφαίρες, οβίδες πυροβολικού, οβίδες αρμάτων μάχης), 2) αεροπορική και ναυτική κάλυψη, 3) αμυντικές οχυρώσεις, 4) εφεδρικές δυνάμεις, 5) ιματισμός και λοιπά εφόδια (καύσιμα, τρόφιμα κ.ά.). Την περίοδο του Α΄ ΠΠ η κατανάλωση πυρομαχικών ελαφρών όπλων, βαρέων όπλων πεζικού (όλμοι) και πυροβολικού, καθώς και το επίπεδο των αμυντικών οχυρώσεων, συνέβαλαν σημαντικά στην έκβαση των μαχών. Μεγάλη επίσης ήταν και η σημασία λοιπών εφοδίων (τρόφιμα, καύσιμα). Αντίθετα, ο βαθμός συμβολής αεροπορίας και ναυτικού ήταν σε τακτικό επίπεδο περιορισμένος, με εξαίρεση τον υποβρυχιακό πόλεμο. Ο ρόλος του ιππικού είχε φθίνουσα πορεία, ενώ ανοδική πορεία είχε ο ρόλος των αρμάτων μάχης και του αεροπορικού όπλου. Πάντως, τα άρματα μάχης και τα αεροπλάνα δε συνέβαλαν καθοριστικά στον πόλεμο του 1914-1918, καθώς ο κυρίαρχος ρόλος ανήκε στο πεζικό και στο πυροβολικό. Η εικόνα, από την άλλη, στο Β΄ ΠΠ ήταν διαφορετική. Εκεί ο ρόλος των αρμάτων και του αεροπορικού όπλου ήταν καθοριστικός, ενώ και ο ρόλος των πλοίων επιφανείας ήταν πιο ενισχυμένος σε σχέση με αυτόν της περιόδου 1914-1918. Πίνακας 4: Αναμενόμενη στρατιωτική ισχύς μονάδας ανάλογα με το βαθμό επιρροής εκάστου παράγοντα στη μάχη Ελάχιστη επιρροή

Μέγιστη αρνητική

στη μαχητική ισχύ

επιρροή στη

της μονάδας

μαχητική ισχύ

Μέση επιρροή στη μαχητική

(αποπληθωριστής)

της μονάδας

ισχύ της μονάδας

Αεροπορική υπεροχή

90%

36%

64%

Ηγεσία

60%

22%

51%

Είδος επιχείρησης

60%

13%

41%

Πλεονέκτημα αιφνιδιασμού

60%

8%

33%

Εφοδιασμός

50%

4%

25%

Εκπαίδευση

30%

1%

16%

Διοίκηση/έλεγχος/επικοινωνίες

30%

0,35%

10%

Ηθικό

20%

0,07%

6%

Πηγή: James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 492. Η στήλη 2 δείχνει την εναπομείνουσα μαχητική ισχύ της μονάδας μετά την επιρροή κάθε παράγοντα.

Ο Πίνακας 4 παρουσιάζει τη σημασία των παραγόντων της λογιστικής υποστήριξης στην ισχύ πυρός μιας στρατιωτικής μονάδας. Τα ποσοστά του Πίνακα 4 δείχνουν το τμήμα της αρχικής μαχητικής ισχύος, που εξακολουθεί να διαθέτει η μονάδα προχωρά σε τυποποιημένες κατηγορίες υλικών και για τους τρεις κλάδους των ενόπλων δυνάμεων (στρατός, ναυτικό, αεροπορία). Φυσικά, κοινή λογιστική υποστήριξη ήταν σχεδόν ανύπαρκτη στην περίπτωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ ορισμένα κοινά συστήματα υπήρχαν στην περίπτωση του Δευτέρου Παγκοσμίου. Βλ. αναλυτικά: Ν. Τόσκας, «Διοικητική μέριμνα», στο περιοδικό Αμυντικοί Φάκελοι, τεύχος 3, Ιούνιος 2007, σελ. 80-89.

-43-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

ανάλογα με το βαθμό επιρροής εκάστου εκ των παραγόντων. Σε περίπτωση που ένας παράγοντας επηρεάζει αρνητικά και κατά το μέγιστο τη μαχητική ισχύ μιας στρατιωτικής μονάδας, είναι δυνατόν να την οδηγήσει σε πλήρη απαξίωση (στήλη 3). Έτσι, η αεροπορική ισχύς (του αντιπάλου) μπορεί να μειώσει τη μαχητική ισχύ μιας μονάδας κατά 64%, η κακή ηγεσία να την περιορίσει κατά 78%, ο άσχημος και ελλιπής εφοδιασμός κατά 96%, και η κακή εκπαίδευση μπορεί να μειώσει τη μαχητική ισχύ κατά το απίστευτο 99,65%. Τέλος, η έλλειψη ηθικού επίσης μπορεί να εκμηδενίσει τη μαχητική αξία μιας μονάδας, με πτώση της τάξης του 99,3%. Φυσικά, η μέση αρνητική επιρροή είναι μικρότερη (στήλη 4), ενώ εναλλακτικές εκτιμήσεις παρουσιάζονται στη στήλη 2, όπου υπό την υπόθεση ceteris paribus μία μονάδα μπορεί να απολέσει το 90% της μαχητικής της ισχύος λόγω εχθρικής αεροπορικής υπεροχής, το 60% λόγω άσχημης ηγεσίας κ.λπ. Μη συστημικοί παράγοντες (μορφολογία εδάφους, καιρικές συνθήκες)33

Η τελευταία ομάδα παραγόντων περιλαμβάνει παράγοντες που παραδοσιακά δεν εμπίπτουν στην ικανότητα της ηγεσίας να τους επηρεάσει. Οι παράγοντες αυτοί αφορούν τη μορφολογία του εδάφους και τις καιρικές συνθήκες. Ο αγώνας σε ορεινό έδαφος οδηγεί σε πιο χρονοβόρες και σε πιο αιματηρές συγκρούσεις. Στις ορεινές περιοχές ο αμυνόμενος διαθέτει φυσικό πλεονέκτημα, αφού καλύπτεται σε σπηλιές και έχει πλεονέκτημα ύψους/παρατήρησης έναντι του επιτιθέμενου. Ο σκληρός αγώνας στο ιταλο-αυστριακό μέτωπο στη διάρκεια του Α΄ ΠΠ, όπου οι Αυστριακοί είχαν πλεονέκτημα έναντι των Ιταλών, η εκστρατεία των Δαρδανελλίων το 1915, όπου οι αμυνόμενοι Τούρκοι μπορούσαν από τους λόφους να αναχαιτίσουν τα αποβατικά κύματα των Συμμάχων, ή η γερμανική αντίσταση στην Ιταλία στη διάρκεια του Β΄ ΠΠ αποτελούν περιπτώσεις πολεμικών συγκρούσεων, κατά τις οποίες η ορεινή μορφολογία βοήθησε τους αμυνόμενους. Αντίθετα, οι συγκρούσεις σε πεδινές περιοχές είναι 33. Στο σημείο αυτό τονίζουμε μια διαφοροποίηση της παρούσης μελέτης από τη διεθνή βιβλιογραφία. Η διεθνής βιβλιογραφία στους μη συστημικούς παράγοντες συμπεριλαμβάνει τους λεγόμενους παράγοντες διαταγής (command elements). Ως τέτοιοι αναφέρονται: 1) η αεροπορική ισχύς, 2) η ηγεσία του στρατού, 3) το είδος των στρατιωτικών επιχειρήσεων, 4) το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, 5) ο ανεφοδιασμός, 6) η εκπαίδευση, 7) το πλέγμα C3, που πλέον έχει μετατραπεί σε C4I, 8) το ηθικό. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 491-495. Στο πλαίσιο της παρούσης μελέτης οι ανωτέρω παράγοντες θεωρούνται ενδογενείς και όχι εξωγενείς. Ειδικότερα, η αεροπορική ισχύς είναι αποτέλεσμα της αμυντικής πολιτικής και η καλή στρατιωτική ηγεσία είναι αποτέλεσμα της στρατιωτικής εκπαίδευσης και της ορθής πρακτικής ανόδου στη στρατιωτική ιεραρχία με βάση αυστηρά αξιοκρατικά κριτήρια. Το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, ακόμη κι αν ανήκει στον αντίπαλο, μπορεί να αντιμετωπιστεί από άξια ηγεσία και αξιόμαχο στράτευμα. Ο σωστός εφοδιασμός είναι επίσης αποτέλεσμα της αμυντικής, οικονομικής πολιτικής και της ευρύτερης πολιτικής εθνικής ασφαλείας. Το επίπεδο της στρατιωτικής εκπαίδευσης (θεωρητικής και πρακτικής) συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τις αμυντικές δαπάνες και κυρίως με αυτές ανά οπλίτη. Τέλος, και το ηθικό, όπως ήδη έχουμε τονίσει, μπορεί να αυξηθεί μέσω προπαγανδιστικών μηχανισμών. Υπό αυτό το πρίσμα, όλοι οι ανωτέρω παράγοντες είναι δυνατό να επηρεαστούν από τον ανθρώπινο παράγοντα, αφήνοντας ως εξωγενείς μόνο το κλίμα και τη μορφολογία του εδάφους.

-44-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

χρονικά συντομότερες, λιγότερο αιματηρές και βοηθούν, κατά κανόνα, τους επιτιθέμενους, αν αυτοί έχουν και σημαντική αριθμητική υπεροχή. Τέλος, τα δάση παραδοσιακά λειτουργούν υπέρ των αμυνόμενων. Το έδαφος αποτελεί σημαντική παράμετρο για τα τεθωρακισμένα, αφού μπορεί να προσφέρει διάφορες θέσεις προστασίας του άρματος (ολική, κάλυψη σκάφους ή πύργου) και παράλληλα χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ή ανυπαρξία φυσικών κωλυμάτων. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις αρμάτων σε πυκνά δάση, απότομα εδάφη ή κατοικημένες περιοχές επιτρέπουν την προσβολή αρμάτων από πεζικό34. Επίσης, οι καιρικές συνθήκες καθορίζουν σημαντικά την εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων. Ο Ναπολέοντας και ο Χίτλερ ηττήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από το «στρατηγό» χειμώνα και όχι από την αντίσταση των Ρώσων ή των Σοβιετικών το 1812 και το 1941 αντίστοιχα. Ο βροχερός καιρός οδήγησε σε τέλμα τις επιχειρήσεις των αντιπάλων τόσο στο δυτικό όσο και στο ανατολικό μέτωπο στη διάρκεια του Α΄ ΠΠ. Αντίστοιχα, οι υψηλές θερμοκρασίες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής επηρέασαν δυσμενώς τα συμμαχικά στρατεύματα εναντίον των Τούρκων και των Γερμανών στη διάρκεια του Α΄ ΠΠ. Τέλος, οι χαμηλές ή οι υψηλές θερμοκρασίες επηρεάζουν και τον εξοπλισμό (άρματα μάχης, αεροπλάνα, Α/Κ πυροβόλα κ.λπ.). Η σημασία των μη συστημικών παραγόντων στη μαχητική ισχύ μιας μονάδας παρουσιάζεται στον Πίνακα 5. Σύμφωνα με αυτόν, στην περίπτωση του εδάφους η μαχητική ισχύς μπορεί να μειωθεί μεταξύ 50-75%, ενώ και το κλίμα μπορεί να επηρεάσει τη μαχητική ισχύ κατά 40-80%. Πίνακας 5: Αναμενόμενη στρατιωτική ισχύς μονάδας ανάλογα με το βαθμό επιρροής εκάστου μη συστημικού παράγοντα στη μάχη Ελάχιστη επιρροή στη μαχητική ισχύ

Μέγιστη αρνητική

Μέση επιρροή

της μονάδας

επιρροή στη μαχητική

στη μαχητική

(αποπληθωριστής)

ισχύ της μονάδας

ισχύ της μονάδας

Μορφολογία εδάφους

50%

50%

75%

Κλίμα

80%

40%

68%

Πηγή: James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 492.

Μια άλλη μελέτη που προσπαθεί να ερμηνεύσει την επικράτηση στο πεδίο της μάχης είναι αυτή των Johnson & Whitby & France (2010)35. Στη συγκεκριμένη μελέτη επισημαίνεται ότι η νίκη ή η ήττα στο πεδίο της μάχης είναι αποτέλεσμα τριών διαφορετικών στρατιωτικών τακτικών και των υπο-περιπτώσεών τους: α) επιθετική, β) αμυντική, γ) λοιπές στρατηγικές.

34. Βλ. Περικλής Ζορζοβίλης & Δημήτρης Μανακανάτας, «Kέντρο Εκπαίδευσης Τεθωρακισμένων και Σχολή Τεθωρακισμένων», στο περιοδικό Στρατηγική, Ιανουάριος 2009, τεύχος 172, σελ. 50-59.

35. Bλ. Rob Johnson & Michael Whitby & John France, How to win on the battlefield, Thames & Hudson, London, 2010.

-45-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Πίνακας 6: Είδη στρατιωτικής τακτικής κατά Johnson & Whitby & France (2010) Επιθετική στρατηγική

Αμυντική στρατηγική

Λοιπές στρατηγικές

1. Επίθεση στο κεντρικό

15. Άμυνα σε βάθος

23. Ανταρτοπόλεμος

2. Αιφνιδιαστική/προληπτική

16. Άμυνα

24. Αναγνώριση πεδίου μάχης

επίθεση και παγίδευση/ενέδρα

και παραπλάνηση

και κατασκοπεία/

σημείο της μάχης

του αντιπάλου

αντικατασκοπία

3. Περικύκλωση

17. Άμυνα και στρατηγική

25. Στρατηγική

του αντιπάλου

φθοράς και εκμηδενισμού

καμένης γης

του αντιπάλου 4. Προσβολή των πλευρών

18. Άμυνα

26. Επιθετική ή αμυντική

του αντιπάλου

και αντεπίθεση

χρήση της εφεδρείας

5. Επίθεση εκμεταλλευόμενη τις καιρικές συνθήκες ή

19. Άμυνα περιοχής-σημείου

το γεωγραφικό περιβάλλον 20. Άμυνα εκμεταλλευόμενη 6. Επίθεση κατά μέτωπο

τις καιρικές συνθήκες ή το γεωγραφικό περιβάλλον

7. Κεραυνοβόλος πόλεμος

21. Αντεπίθεση

8. Επίθεση με συγκέντρωση

22. Κινητή άμυνα

πυρός 9. Επίθεση με στόχο την ψυχολογική κατάρρευση (σοκ) του αντιπάλου 10. Επίθεση με συνδυασμό ευκινησίας και πυρός 11. Επίθεση με μαζική αριθμητική υπεροχή σε συγκεκριμένο σημείο 12. Επίθεση με ταυτόχρονη συνεχή διατήρηση της πρωτοβουλίας των κινήσεων 13. Επίθεση και καθήλωση του αντιπάλου σε συγκεκριμένο σημείο 14. Στρατηγική Επίθεση και τακτική άμυνα 1 = Για την επίθεση στο κεντρικό σημείο ή στην κρίσιμη φάση της μάχης (centre of gravity) θεωρείται ότι κατά τη διάρκεια της μάχης υπάρχει ένα κεντρικό σημείο που μπορεί να αφορά είτε εδαφική τοποθεσία είτε την αριθμητική ισχύ του αντιπάλου. Και στις δύο περιπτώσεις οι φίλιες δυνάμεις πρέπει να δράσουν με τέτοιο τρόπο ώστε είτε να καταλάβουν το έδαφος είτε να συντρίψουν τον εχθρό.

-46-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ 2 = Η αιφνιδιαστική/προληπτική επίθεση και παγίδευση/ενέδρα του αντιπάλου (surprise/preemptive attack and ambush) υλοποιείται όταν οι φίλιες δυνάμεις αναγνωρίζουν ότι ο αντίπαλος δεν έχει ολοκληρώσει τις πολεμικές προετοιμασίες ή δεν αναμένει επίθεση. Σε μια τέτοια περίπτωση ο επιτιθέμενος μπορεί να έχει και αριθμητική αδυναμία.

3 = Η τακτική της περικύκλωσης (υπερκέρασης) ή της διπλής περικύκλωσης/υπερκέρασης (envelopment and double envelopment) αποσκοπεί στο να αποστερήσει από τις εχθρικές δυνάμεις τη δυνατότητα εφοδιασμού ή να επιτρέψει στις φίλιες δυνάμεις να προσβάλουν τον αντίπαλο από κάθε πλευρά και σημείο του ορίζοντα.

4 = Η τακτική της προσβολής των πλευρών του αντιπάλου (outflanking) επιτρέπει την αδρανοποίηση του ισχυρότερου τμήματος των αντίπαλων δυνάμεων, το οποίο συνήθως βρίσκεται στο κέντρο της εχθρικής παράταξης.

5 = Η τακτική της επίθεσης με εκμετάλλευση καιρικών συνθηκών και εδάφους (environment/terrain attack) επιτρέπει την επίθεση σε χρονική στιγμή και από σημείο και διεύθυνση/κατεύθυνση που ο αντίπαλος δεν αναμένει (χρόνος/τόπος).

6 = Η επίθεση κατά μέτωπο (echelon attack) αφορά επίθεση είτε σε όλο το μέτωπο είτε στο κυριότερο σημείο του. Σε μια τέτοια επίθεση ο ρόλος των εφεδρειών είναι σημαντικός.

7 = Η κεραυνοβόλος επίθεση ή πόλεμος (blitzkrieg) αναφέρεται σε συγκέντρωση δυνάμεων σε τόπο ώστε να υπάρχει μαζική, τοπική και ποσοτική υπεροχή, ταχύτατη διείσδυση στο αδύνατο σημείο του αντιπάλου, και στη συνέχεια, καθώς ο αντίπαλος προχωρεί σε άτακτη υποχώρηση, οι φίλιες δυνάμεις προβαίνουν στην περικύκλωση και στον εκμηδενισμό των αντιπάλων.

8 = Η επίθεση με συγκέντρωση πυρός (concentration of firepower attack) αναφέρεται σε μαζική επίθεση με όπλα μαζικής καταστροφής (πυροβόλα, ρουκέτες, πύραυλοι εδάφους-εδάφους κ.λπ.). Σκοπός μιας τέτοιας επίθεσης είναι να γίνει ηπιότερη (softer) η εχθρική γραμμή.

9 = Η επίθεση με στόχο την ψυχολογική κατάρρευση του αντιπάλου (shock action attack) υιοθετείται μόνο κατά την κρίσιμη φάση της μάχης, όπου το βαρύ πεζικό με υποστήριξη τεθωρακισμένων διαλύει τις εχθρικές δυνάμεις.

10 = Η επίθεση με συνδυασμό ευκινησίας και πυρός (co-ordination of movement and fire attack) είναι σημαντική, καθώς η ευκινησία των στρατευμάτων μεταφέρει τη μάζα των επιτιθέμενων στο πεδίο της μάχης την κατάλληλη χρονική στιγμή, η οποία προϋποθέτει το συντονισμό της επίθεσης με τις δυνάμεις υποστήριξης (πυροβολικό, αεροπορία κ.λπ.). Υπάρχουν πολλαπλά παραδείγματα που, επειδή δεν υπήρξε συντονισμός ευκινησίας και πυρός, οι φίλιες δυνάμεις δέχθηκαν πυρά από το φίλιο πυροβολικό ή την αεροπορία από λάθος.

11 = Η επίθεση με μαζική αριθμητική υπεροχή σε συγκεκριμένο σημείο (concentration and culmination of force offensive) προϋποθέτει ότι ο επιτιθέμενος θα έχει εξασθενήσει. Καθώς η επιτιθέμενη δύναμη εισβάλλει όλο και βαθύτερα στο εχθρικό έδαφος, έχει να αντιμετωπίσει απώλειες από αρρώστιες, κόπωση και παράλληλα πρέπει να χρησιμοποιήσει ένα μεγάλο τμήμα των δυνάμεών της είτε για την περιφρούρηση των αποθηκών τροφίμων και πυρομαχικών είτε για τη διατήρηση της κατοχής μιας γεωγραφικής περιοχής. Έτσι, η συνεχής προέλαση δημιουργεί αφαίμαξη του ανθρώπινου δυναμικού του επιτιθέμενου. Θα υπάρξει, λοιπόν, κάποιο σημείο που ο επιτιθέμενος θα πρέπει να διακόψει την επίθεση και να περιμένει ενισχύσεις έτσι ώστε να είναι σε θέση να προχωρήσει εκ νέου σε επίθεση. Για να γίνει αυτό, ο επιτιθέμενος θα πρέπει σε ένα σημείο του μετώπου (όχι αναγκαστικά σε όλο) να έχει τοπική αριθμητική υπεροχή, προκειμένου να μπορεί να πιέζει τον αντίπαλο.

12 = Η επίθεση με ταυτόχρονη συνεχή διατήρηση της πρωτοβουλίας των κινήσεων (seizing and retaining the initiative) είναι η τακτική η οποία αναφέρεται στην απαγόρευση δράσης του αντιπάλου στο πεδίο της μάχης. Οι φίλιες δυνάμεις, δηλαδή, οδηγούν τον αντίπαλο στην αδρανοποίηση. Αυτός ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί με αιφνιδιαστική κατάληψη στρατηγικών θέσεων, με αποτέλεσμα ο αντίπαλος να «χορεύει με το σκοπό που θέλουμε» (dance to your tune).

13 = Η επίθεση και καθήλωση του αντιπάλου σε συγκεκριμένο σημείο (off balancing and pinning) είναι τακτική με βάση την οποία επιτυγχάνονται δύο στόχοι. Ο πρώτος στόχος αποτρέπει τον αντίπαλο να προχωρήσει σε πλευρικές επιθέσεις εναντίον των φίλιων δυνάμεων, αφού είναι καθηλωμένος. Ο δεύτερος στόχος επιτρέπει στις φίλιες δυνάμεις να συνθλίψουν τον καθηλωμένο αντίπαλο με πυρά πυροβολικού.

14 = Η στρατηγική επίθεση και η τακτική άμυνα (strategic offence and tactical defence) συνδυάζει επιθετικό και αμυντικό πνεύμα, θεωρώντας ότι κατά τη διάρκεια μιας μάχης οι επικεφαλής ίσως χρειαστεί για κάποιο χρονικό διάστημα να υιοθετήσουν αμυντική στάση και για κάποιο άλλο να υιοθετήσουν επιθετική στάση.

-47-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ 15 = Η τακτική άμυνας σε βάθος (defence in depth) μπορεί να υιοθετηθεί σε ευρύ γεωγραφικά θέατρο επιχειρήσεων, καθώς και σε μάχες περιορισμένης έκτασης, εφόσον το επιτρέπει η περίσταση. Η συγκεκριμένη τακτική προϋποθέτει την ύπαρξη πολλαπλών αμυντικών γραμμών, οι οποίες ισχυροποιούνται όλο και περισσότερο σε βάθος.

16 = Η τακτική της άμυνας και παραπλάνησης (deception and feints) είναι δυνατό να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους. Ανύπαρκτες οχυρώσεις, πλαστικά ομοιώματα αρμάτων, πυροβόλων, αεροπλάνων, καθώς και επιλεγμένες καταδρομικές επιχειρήσεις του αμυνόμενου στις εχθρικές γραμμές, μπορούν να παραπλανήσουν τον επιτιθέμενο. Ωστόσο, βασική προϋπόθεση για την επιτυχία της παραπλάνησης είναι η αυστηρή μυστικότητα.

17 = Η τακτική της άμυνας και στρατηγικής φθοράς/εκμηδενισμού του αντιπάλου (attrition and annihiliation strategy) ακολουθείται συνήθως σε μάχες που συγκρούονται δυνάμεις εκατοντάδων χιλιάδων ανδρών και από τις δύο πλευρές. Σε μια τέτοια περίπτωση η δυνατότητα ελιγμού είναι περιορισμένη και, έτσι, υιοθετείται η τακτική της φθοράς του αντιπάλου.

18 = Η τακτική της άμυνας και της αντεπίθεσης (defence and counter attack) σκοπεύει αρχικά στο να μαλακώσει (soften) τις εχθρικές επιθετικές δυνάμεις σε ένα τείχος άμυνας. Όταν η ισχύς του επιτιθέμενου έχει πια εξασθενήσει, οι φίλιες δυνάμεις, που μέχρι τότε είχαν κρατήσει αμυντική στάση, πλέον αντεπιτίθενται.

19 = Η τακτική της άμυνας περιοχής-σημείου (defence point) υιοθετείται όταν οι αμυνόμενες δυνάμεις έχουν περιορισμένη αριθμητική ισχύ και ισχύ πυρός. Σε μια τέτοια περίπτωση η ύπαρξη εκτεταμένης σε έκταση γραμμή άμυνας δεν ωφελεί και πλέον οι περιορισμένες δυνάμεις πρέπει να αναπτυχθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύψουν το πιο σημαντικό σημείο του μετώπου. Ο κίνδυνος με αυτή τη στρατηγική είναι ότι ο επιτιθέμενος μπορεί άνετα να περικυκλώσει τον αμυνόμενο ή ακόμα και να παρακάμψει το ισχυρό σημείο αντίστασης και να προελάσει σε άλλα σημεία. Η άμυνα σημείου είναι το αντίστροφο της άμυνας σε βάθος.

20 = Η τακτική της άμυνας, εκμεταλλευόμενη καιρικές συνθήκες ή γεωγραφικό περιβάλλον (terrain/environment defence), καθυστερεί τον επιτιθέμενο μέσω εκμετάλλευσης των δυσμενών καιρικών συνθηκών (βροχές και χιόνια), που καθηλώνουν τα μηχανοκίνητα τμήματα, ή, αντίστροφα, μέσω καλών καιρικών συνθηκών (υπερβολική ζέστη). Παράλληλα, το γεωγραφικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από όρη, λόφους ποτάμια κ.λπ. αποτελεί ιδανικό ανάχωμα στις επιτιθέμενες δυνάμεις και επιτρέπει τη δημιουργία ισχυρών οχυρωματικών γραμμών.

21 = Η τακτική της αντεπίθεσης (counter attack) προϋποθέτει την ύπαρξη ευέλικτων, ταχυκίνητων και ισχυρών σχηματισμών στις οπισθοφυλακές του αμυνόμενου. Οι σχηματισμοί αυτοί μπορούν να προχωρήσουν σε ισχυρές αντεπιθέσεις σε όλο το μήκος του μετώπου ή σε επιλεγμένα σημεία και σε επιλεγμένη χρονική στιγμή της μάχης.

22 = Η κινητή άμυνα (mobile defence) είναι τακτική που συνδυάζει άμυνα και σύμπτυξη. Με αυτή τη στρατηγική μπορεί να κερδηθεί χρόνος, αφού ένα μικρό τμήμα των φίλιων δυνάμεων αμύνεται σε διαδοχικές αμυντικές τοποθεσίες και το μεγαλύτερο τμήμα οργανώνει νέα κύρια αμυντική τοποθεσία, με σκοπό την καθυστέρηση του εχθρού ή την εκμηδένιση του αντιπάλου. Απαραίτητη προϋπόθεση, πάντως, είναι ο τέλειος συντονισμός των φίλιων δυνάμεων.

23 = Η τακτική του ανταρτοπόλεμου (guerrilla warfare) υιοθετείται από αριθμητικά ισχνές δυνάμεις και προϋποθέτει επιλεγμένες επιθέσεις εναντίον των μετόπισθεν του επιτιθέμενου (συνήθως σε σταθμούς διοίκησης/ελέγχου, αποθήκες καυσίμων και πυρομαχικών, αλλά και σε εξασθενημένες στρατιωτικές μονάδες που βρίσκονται στα μετόπισθεν για ανασύνταξη). Η υποστήριξη των ανταρτών από τον τοπικό πληθυσμό είναι προϋπόθεση για την επιτυχία του ανταρτοπόλεμου, καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις οι αντάρτες μπορούν να δράσουν και ως καταδρομείς και να προχωρήσουν σε επιλεκτικές επιθέσεις στο κύριο μέτωπο των επιχειρήσεων.

24 = Στην τακτική της αναγνώρισης πεδίου μάχης και της κατασκοπείας/αντικατασκοπίας (intelligence, counterintelligence and reconnaissance) εκτιμάται ότι η νίκη στο πεδίο της μάχης επιτυγχάνεται εφόσον οι φίλιες δυνάμεις έχουν άμεση και ορθή πληροφόρηση για το σχέδιο, τις κινήσεις και τη σύνθεση των δυνάμεων του αντιπάλου, ενώ παράλληλα έχουν αποστερήσει αντίστοιχες πληροφορίες στον αντίπαλο. Επίσης, η ορθή αναγνώριση του πεδίου της μάχης επιτρέπει όχι μόνο την καταγραφή των κινήσεων του αντιπάλου, αλλά και τυχόν γεωγραφικά εμπόδια.

25 = Η τακτική της καμένης γης προϋποθέτει τακτική οπισθοχώρηση με παράλληλη καταστροφή των όποιων υποδομών και οικονομικών πόρων (αγροκτήματα και αγροτική παραγωγή, νερό, γέφυρες, δρόμοι, σιδηρόδρομοι, λιμάνια, αεροδρόμια, ζωικό κεφάλαιο, δίκτυα τηλεπικοινωνιών, εργοστάσια κ.λπ.) έτσι ώστε αυτά να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον αντίπαλο. Η συγκεκριμένη τακτική θεωρεί ότι ο αντίπαλος εξαιτίας ελλιπούς ανεφοδιασμού θα εξαντληθεί και τότε θα είναι δυνατή η αντεπίθεση.

-48-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ 26 = Η τακτική της επιθετικής ή αμυντικής χρήσης της εφεδρείας (commiting the reserve) αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τη νίκη ή την ήττα στη μάχη. Οι εφεδρείες δεν πρέπει να βρίσκονται κοντά στην πρώτη γραμμή, διότι σε αυτή την περίπτωση ενδέχεται να αποτελέσουν εύκολο στόχο του εχθρικού πυροβολικού και της αεροπορίας. Βέβαια, δεν πρέπει να βρίσκονται ούτε πολύ μακριά από την πρώτη γραμμή, γιατί τότε ο χρόνος ανάπτυξής τους και ενίσχυσης των φίλιων δυνάμεων είναι πολύ μεγάλος και μπορεί να φθάσουν στο πεδίο της μάχης όταν είναι πλέον αργά. Ένα δεύτερο ζήτημα αφορά τη χρονική στιγμή της μάχης κατά την οποία πρέπει να επέμβουν οι εφεδρείες και να αναπτυχθούν. Αν επέμβουν πολύ γρήγορα ή πολύ αργά, τότε το αποτέλεσμα της μάχης μπορεί να είναι αρνητικό.

Αρχές μαθηματικών: Η συμβολή των μαθηματικών στ ην εξέταση τ ης στρατιωτικής νίκης ή ήττας σε τακτικό επίπεδο Πέρα από την οικονομική επιστήμη και τη στρατιωτική στρατηγική, και η επιστήμη των μαθηματικών προσπάθησε να ερμηνεύσει τη νίκη ή την ήττα στο πεδίο της μάχης. Χαρακτηριστικό της μαθηματικής προσέγγισης είναι ότι σε μεγάλο βαθμό υιοθέτησε τις μεταβλητές που καθόρισε η στρατιωτική στρατηγική, και προσπάθησε μέσω μαθηματικών μοντέλων να επαληθεύσει τη σημασία τους ή όχι. Πρέπει να τονιστεί ότι οι μαθηματικοί υπήρξαν εξίσου σημαντικοί ερευνητές και, μάλιστα, σημαντικότεροι των οικονομολόγων, αφού ασχολήθηκαν με την εφαρμογή μαθηματικών εξισώσεων σε σειρά στρατιωτικών προβλημάτων πολύ νωρίτερα από τους οικονομολόγους. Μαθηματικές εξισώσεις – Μοντέλα απωλειών μάχης

Οι μαθηματικοί ανέπτυξαν εξισώσεις οι οποίες θα μπορούσαν να καθορίσουν εκ των προτέρων το νικητή και τον ηττημένο στο πεδίο της μάχης. Τα μαθηματικά μοντέλα πρόβλεψης απωλειών μάχης χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Η πρώτη αναφέρεται στα λεγόμενα αιτιοκρατικά μοντέλα και σε αυτήν ανήκει πλήθος εργασιών, με κυριότερες αυτές των μοντέλων των εξισώσεων Lanchester και το μοντέλο ποσοτικοποιημένης κρίσης του Dupuy. Η δεύτερη κατηγορία μοντέλων αναφέρεται στα στοχαστικά μοντέλα και σε αυτήν ανήκει επίσης μεγάλος αριθμός εργασιών, όπως το μοντέλο της Ανανεωτικής Ανέλιξης Απωλειών Μάχης και το μοντέλο της Ανανεωτικής Ανέλιξης Ρίψεων Βολών. Και οι δύο κατηγορίες μοντέλων υιοθετούν σημαντικούς περιορισμούς. Έτσι, υποθέτουν μάχες με μικρή χρονική διάρκεια και σε μικρό γεωγραφικό χώρο. Παράλληλα, υποθέτουν ομοιογενή οπλισμό. Βασική διαφορά των δύο μοντέλων είναι ο τρόπος υπολογισμού των απωλειών. Στα αιτιοκρατικά μοντέλα οι απώλειες ακολουθούν γραμμικό τετραγωνικό νόμο, ενώ στα στοχαστικά οι απώλειες, μολονότι ακολουθούν πιθανότητες, δεν επηρεάζονται μεταξύ χρονοδιαστημάτων t, t+1, t+2 κ.λπ36. Ο νόμος 36. Για μια συνολική παρουσίαση των αιτιοκρατικών και των στοχαστικών μοντέλων βλ. Νικόλαος Δάρας, Επιχειρησιακή έρευνα και στρατιωτικές εφαρμογές αυτής, τόμοι Α και Β, Αθήνα, 2006,

-49-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

του Lanchester υιοθετεί την υπόθεση ceteris paribus (ίδιο υλικό, ηθικό, ηγεσία κ.λπ.), τονίζοντας ότι οι δύο εμπόλεμοι υφίστανται τις ίδιες απώλειες με βάση μία γραμμική σχέση αποτελεσματικότητας. Έτσι, σε περίπτωση αρματομαχίας 1.000 αρμάτων από κάθε πλευρά, οι απώλειες αναμένονται ίσες. Όμως, σε περίπτωση αρματομαχίας 1.000 φίλιων αρμάτων με 750 αντίπαλα, όταν η δύναμη Β εξοντωθεί από την Α, θα απομένουν όχι 250 αλλά 661 άρματα. Αξίζει να αναφερθεί ότι το μοντέλο εξισώσεων Lanchester, με τις παραλλαγές του, είναι στατικό και όχι δυναμικό37. Οι Stillion & Perdue (2008) τονίζουν: «Ο Νόμος Τετραγώνου του Lanchester είναι εφαρμόσιμος αποκλειστικά σε καταστάσεις σκοπευμένων πυρών. Αυτές περιλαμβάνουν οποιαδήποτε μάχη στην οποία οι εμπλεκόμενες μονάδες διορθώνουν τα πυρά τους για να αποφύγουν ήδη “φονευμένους” στόχους. (…) Η προσέγγιση του Lanchester επικρίνεται κυρίως επειδή η ποσότητα δυνάμεων υψώνεται στο τετράγωνο, ενώ η αποτελεσματικότητα των πυρών τους όχι. Έτσι, για να εξισορροπηθεί ποσοτικά τριπλάσια δύναμη, τα πυρά του αντιπάλου (αυτής) πρέπει να είναι εννέα φορές αποτελεσματικότερα. Η κριτική υποστηρίζει πως η δραματική μεροληψία υπέρ της ποσότητας προκύπτει μαθηματικά από την αβάσιμη υποκρυπτόμενη υπόθεση πως τα πυρά μπορούν να συγκεντρωθούν τέλεια ή ισοδύναμα και πως δεν υπάρχουν φθίνουσες οριακές αποδόσεις στην ποσότητα. Για παράδειγμα, ο Νόμος Τετραγώνου (του Lanchester) υποθέτει πως ποτέ δεν εδραιώνονται περιορισμοί δυνάμεων-χωρών. Στην πραγματικότητα, όμως, τόσο αυτός όσο και πρόσθετοι περιορισμοί ισχύουν, κατά την κριτική»38.

έκδοση Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων. Τονίζουμε ότι η παρούσα μελέτη δεν υιοθετεί μια μαθηματική προσέγγιση εξέτασης των παραγόντων μάχης, αλλά στο τέταρτο κεφαλαιο υιοθετεί τη μεθοδολογία της ανάλυσης περιπτώσεων (case studies) ως καταλληλότερης μεθόδου για την εφαρμογή της θεωρίας. Ουσιαστικά, γίνεται αποδεκτό το θεωρητικό πλαίσιο, σύμφωνα με το οποίο η νίκη είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων και υλικών παραγόντων, και με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία τίθενται υπό εξέταση συγκεκριμένες μάχες της περιόδου 1914-1918. Για τη μεθοδολογία της ανάλυσης περιπτώσεων (case study approach) βλ. 1) R. Yin, Case study research: Design and methods, Thousands Oaks, CA, Sage, 1994. 2) P. Brewerton, Organisational research methods, Sage, London, 2001.

37. Βλ. αναλυτικά: Νικόλαος Δάρας, Επιχειρησιακή έρευνα και στρατιωτικές εφαρμογές αυτής, τόμος Α, Αθήνα, 2006, έκδοση Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, σελ. 4-22 και 25-74. Για ένα μοντέλο μαθηματικής αξιολόγησης των απωλειών συμβατικών δυνάμεων βλ. Β.Α. Παγώτσης, «Εξισώσεις Lanchester: Συγκριτική αξιολόγηση οπλοστασίων», στο συλλογικό τόμο Αμυντική Βίβλος, τόμος 7ος, 2003-2004, σελ. 37-48.

38. Βλ. John Stillion & Scott Perdue, «Air combat: Past, present and future», Rand Project Air Force, August 2008, αναδημοσίευση στα ελληνικά υπό τον τίτλο Βαγγέλης Α. Παγώτσης (επιμ.), «Η επίμαχη μελέτη της RAND – Εναέρια μάχη: Παρελθόν, παρόν και μέλλον», στο περιοδικό Ελληνική Άμυνα & Ασφάλεια, τεύχος 34, Δεκέμβριος 2008, σελ. 92-105.

-50-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

Λοιπές μαθηματικές θεωρητικές προσεγγίσεις (μοντέλο ORSBM) 39

Το μοντέλο ORSBM (Oak Ridge Spreadsheet Battle Model) προσπαθεί να προβλέψει νίκη ή ήττα στο πεδίο της μάχης υπολογίζοντας διάφορα στοιχεία, όπως η εθνικότητα των αντιπάλων, το μέγεθος αρχικής/τελικής δύναμης, ο συνολικός αριθμός απωλειών και απωλειών ανά ημέρα, η διάρκεια της μάχης κ.λπ. Το μοντέλο εφαρμόστηκε στη μαθηματική του μορφή λίγο πριν τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου το 1990, αλλά πολλά από τα στοιχεία του προϋπάρχουν στη μελέτη του Dupuy (1977), ο οποίος παρουσιάζει στοιχεία για 15 μάχες του πολέμου 1914-1918 και για έξι εκστρατείες των αγγλοσαξονικών δυνάμεων εναντίον των Γερμανών την περίοδο 1943-1944 (οι οποίες αντιστοιχούν σε 78 συγκρούσεις), καθώς και για τη σύγκρουση του Κουρσκ και τις γερμανο-σοβιετικές συγκρούσεις του 1944. Το μοντέλο ORSBM περιλαμβάνει την αξιολόγηση των ακόλουθων μεταβλητών: του ανθρώπινου παράγοντα, ο οποίος αναφέρεται στην ύπαρξη ή μη της ηγεσίας του στρατεύματος στο πεδίο της μάχης, στο ηθικό, στην πρωτοβουλία του επιτιθέμενου, στο επίπεδο πληροφοριών και στη διοικητική μέριμνα. Το ηθικό θεωρείται ευθέως ανάλογο με το επίπεδο των απωλειών της προηγούμενης μάχης. Έτσι, αν οι προηγούμενες απώλειες ήταν υψηλές, το ηθικό θεωρείται χαμηλό. Η διοικητική μέριμνα επίσης θεωρείται σε βάθος χρόνου φθίνουσα. Πέραν των ανωτέρω ανθρώπινων μεταβλητών, το μοντέλο ORSBM περιλαμβάνει ένα σύνολο επιχειρησιακών παραγόντων. Οι παράγοντες αυτοί είναι οι ακόλουθοι: 1) το σχέδιο επίθεσης-προσβολής, 2) το αμυντικό σχέδιο, 3) το πλάτος του μετώπου της επιτιθέμενης πλευράς, 4) η αμυντική γραμμή-τοποθέτηση, 5) η ύπαρξη ή όχι αεροπορικής υπεροχής. Ειδικότερα, στο σχέδιο επίθεσης προσβολής περιλαμβάνονται έξι εναλλακτικές περιπτώσεις: α) η ενιαία περικύκλωση, β) η ενιαία περικύκλωση με κατά μέτωπο επίθεση, γ) η διπλή περικύκλωση, δ) η διπλή περικύκλωση με κατά μέτωπο επίθεση, ε) η μετωπική επίθεση, στ) η διάβαση υδάτινου κωλύματος. Στα αμυντικά σχέδια αναφέρονται επτά εναλλακτικές περιπτώσεις: α) η γνήσια άμυνα, 39. Η παρούσα ενότητα εδράζεται σε μεγάλο βαθμό στο έργο T.N. Dupuy, A genius for war: The German Army and General Staff, 1807-1945, Prentice Hall, 1977, καθώς και Ν. Δάρρας, Πρόβλεψη αποτελεσμάτων μάχης σύμφωνα με το Μοντέλο Προσομοίωσης ORSBM, έκδοση 2008. Βλ. επίσης τις εισηγήσεις οι οποίες έλαβαν χώρα στην 1η Επιστημονική Ημερίδα υπό τον τίτλο «Στρατηγικές κατανομής των πυρών, μοντέλα και πολυσχιδής προσομοίωση μάχης», η οποία πραγματοποιήθηκε στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων (ΣΣΕ), Παρασκευή 14 Νοεμβρίου 2008. Ειδικότερα τονίζονται οι ακόλουθες εισηγήσεις: 1) Μιχαλόπουλος Μ. & Μιχολίτση Στ. & Ψαρρός Γ., «Πρόβλεψη αποτελεσμάτων μάχης σύμφωνα με το Μοντέλο ORSBM: Μαθηματικό υπόβαθρο και λογισμικό». 2) Αλτιμήσης Χ. & Δήμου Ιω. & Κούρτης Χ., «Αμυντικές στρατηγικές μη αμυνόμενων (ακάλυπτων) σημειακών στόχων και στόχων περιοχής». 3) Κυριακού Σ. & Κωνσταντίνου Κ. & Παπαγεωργίου Χ. & Χατζηπαναγή Ν., «Αμυντικές στρατηγικές για την προστασία στόχων απροσδιορίστου δομής». 4) Γραμματικόπουλος Α.Σ. & Μπρουμίδης Β., «Στρατηγικές προσβολής και άμυνας για μια ομάδα στόχων ίσης πολεμικής αξίας». 5) Κρατημένος Α. & Μητράκου Π. & Νερατζάκης Κ., «Στρατηγικές προσβολής και άμυνας για μια ομάδα στόχων διαφορετικής πολεμικής αξίας». 6) Ρουμπιές Ν. & Σιμούλης Σ. & Τσιβγούλης Π., «Εφαρμογές επιθετικών και αμυντικών στρατηγικών σε προβλήματα ειδικής φύσεως».

-51-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

β) η άμυνα με δυνατότητα γενικής αντεπίθεσης, γ) η άμυνα με δυνατότητα απλής περικύκλωσης, δ) η άμυνα με δυνατότητα διπλής περικύκλωσης, ε) η άμυνα με δυνατότητα μετωπικής επίθεσης, στ) η άμυνα με δυνατότητα συνδυασμένης μετωπικής επίθεσης και περικύκλωσης, ζ) η άμυνα με δυνατότητα συνδυασμένης μετωπικής επίθεσης και διπλής περικύκλωσης. Το πλάτος του μετώπου εκφράζεται σε χιλιόμετρα της ζώνης επαφής επιτιθέμενου και αμυνόμενου. Η αμυντική γραμμή-τοποθέτηση αναφέρεται στις ακόλουθες περιπτώσεις: α) ο αμυνόμενος αποχωρεί, δηλαδή δεν εμπλέκεται στη μάχη, β) ο αμυνόμενος οπισθοχωρεί εμπλέκοντας μικρά τμήματα του επιτιθέμενου, με αποτέλεσμα να καθυστερεί την πρόοδο της προέλασής του, γ) ο αμυνόμενος προβάλλει σθεναρή άμυνα, χωρίς, όμως, να έχει εκ των προτέρων κατασκευασμένα οχυρωματικά έργα και θέσεις εκ των προτέρων επιλεγμένες, δ) ο αμυνόμενος προβάλλει σθεναρή άμυνα από καλά οχυρωμένες θέσεις (τσιμεντένια καταφύγια κ.λπ.), ε) ο αμυνόμενος προβάλλει σθεναρή άμυνα από πρόχειρα οχυρωμένες θέσεις (χαρακώματα, λαγούμια κ.λπ.). Η αεροπορική υπεροχή είναι ο τελευταίος επιχειρησιακός παράγοντας. Ειδικότερα, αξιολογούνται οι περιπτώσεις όπου είτε ο ένας εκ των αντιπάλων έχει πλήρη αεροπορική υπεροχή, είτε κανένας εκ των αντιπάλων δεν έχει πλήρη αεροπορική υπεροχή. Πέραν των ανθρώπινων και επιχειρησιακών μεταβλητών, το μοντέλο ORSBM αποτελεί ένα σύνολο περιβαλλοντικών δεδομένων, που είναι το κλίμα και η εποχή, ο καιρός, η θερμοκρασία και η ορατότητα εδάφους. Η μεταβλητή «κλίμα και εποχή» έχει πέντε εναλλακτικούς σχεδιασμούς: 1) εύκρατο κλίμα - άνοιξη, 2) εύκρατο κλίμα - καλοκαίρι, 3) εύκρατο κλίμα - φθινόπωρο, 4) εύκρατο κλίμα - χειμώνας, 5) μη εύκρατο κλίμα - όλες οι εποχές. Η μεταβλητή «καιρός» έχει τους ακόλουθους εναλλακτικούς σχεδιασμούς: 1) ηλιόλουστος καιρός, 2) συννεφιασμένος καιρός, 3) καιρός με ψιλόβροχο, 4) καιρός με δυνατή βροχή. Η μεταβλητή «θερμοκρασία» παρέχει δύο εναλλακτικούς σχεδιασμούς: 1) πολύ χαμηλές θερμοκρασίες/ψυχρό πολικό κλίμα, 2) πολύ ζεστές θερμοκρασίες/τροπικό κλίμα. Η μεταβλητή «ορατότητα εδάφους» έχει τους ακόλουθους εναλλακτικούς σχεδιασμούς: 1) γυμνή έκταση, 2) δασώδης έκταση, 3) μικτή γυμνή και δασώδης έκταση, 4) αστικό περιβάλλον, 5) ημι-αστικό περιβάλλον. Λαμβάνοντας υπόψη τους ανωτέρω παράγοντες, το μοντέλο ORSBM έχει τις ακόλουθες προτάσεις νίκης στο πεδίο της μάχης: 1η πρόταση: Η νίκη είναι αποτέλεσμα της φθοράς του αντιπάλου και επιβολής των φίλιων δυνάμεων επί των εχθρικών (φθερσεπιβολή). Για τον υπολογισμό της φθερσεπιβολής είναι απαραίτητο το αρχικό μέγεθος φίλιων και εχθρικών δυνάμεων, αλλά και απώλειες των ανωτέρω.

2η πρόταση: Η νίκη είναι αποτέλεσμα του ρυθμού προέλασης.

3η πρόταση: Η νίκη είναι αποτέλεσμα της ηγεσίας, της πρωτοβουλίας των κινήσεων της επιτιθέμενης πλευράς, του επιτυχούς αιφνιδιασμού, της παρουσίας τεθωρακισμένων, της ημερομηνίας έναρξης της μάχης και των στρατιωτικών επιχειρήσεων, αλλά και της εθνικότητας των αντιπάλων. Το μοντέλο ORSBM έχει σημαντικά πλεονεκτήματα. Συγκεκριμένα, παρέχει μεγά-

-52-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

λο αριθμό μεταβλητών, τις οποίες και εξετάζει ως παράγοντες που θα οδηγήσουν στη νίκη ή την ήττα στο πεδίο της μάχης. Παράλληλα, σε σημαντικό βαθμό υποστηρίζεται από ιστορικά στατιστικά στοιχεία μαχών. Όμως, το εν λόγω μοντέλο παρουσιάζει και σημαντικά μειονεκτήματα. Πρώτον, εδράζεται σε στοιχεία που προέρχονται από μάχες σε επίπεδο τάγματος/συντάγματος/σώματος στρατού. Έτσι, δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας, στις οποίες συμμετέχουν εκατομμύρια άνδρες από τις δύο πλευρές. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα μοντέλο που προβλέπει νίκη ή ήττα σε περιορισμένο και όχι ολοκληρωτικό, μεγάλης κλίμακας πόλεμο. Ένα δεύτερο μειονέκτημα του μοντέλου είναι ότι υιοθετεί την άποψη πως οι παράγοντες της μάχης είναι διαχρονικά «σταθεροί». Ωστόσο, το πυρ του πυροβολικού αλλάζει από εποχή σε εποχή τόσο ως προς την αποτελεσματικότητα των πυρών (φονικότητα) όσο και ως προς την πρακτική δυνατότητα πλήγματος εχθρικού στόχου σε κοντινή ή μακρινή απόσταση (βεληνεκές). Επίσης, δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα, περί της «συμμετρικής» ισχύος των οπλικών συστημάτων των δύο αντιμαχόμενων. Τέλος, οι μεταβολές στην εθνική ταυτότητα, στα ήθη και τα έθιμα των λαών και γενικά στο πολιτιστικό τους επίπεδο μπορεί να έχουν επιπτώσεις στο πεδίο της μάΠίνακας 7: Παράγοντες μοντέλου ORSBM Ανθρώπινος παράγοντας

Επιχειρησιακοί παράγοντες

Περιβαλλοντικά δεδομένα

1. Ύπαρξη ή μη της ηγεσίας

1α. Σχέδια επίθεσης/προσβολής

1β. Κλίμα και εποχή

στο πεδίο της μάχης 2. Ηθικό

2α. Aμυντικά σχέδια

2β. Καιρός

3. Πρωτοβουλία επιτιθέμενου

3. Πλάτος του μετώπου

3α. Θερμοκρασία

4. Διοικητική μέριμνα

4α. Αμυντική τοποθέτηση

4β. Ορατότητα εδάφους

5. Επίπεδο πληροφοριών

5. Αεροπορική υπεροχή ή ισότητα

Πηγή: Ν. Δάρρας, Πρόβλεψη αποτελεσμάτων μάχης σύμφωνα με το μοντέλο προσομοίωσης ORSBM, έκδοση 2008.

1α = α) Ενιαία περικύκλωση, β) ενιαία περικύκλωση με κατά μέτωπο επίθεση, γ) διπλή περικύκλωση, δ) διπλή περικύκλωση με κατά μέτωπο επίθεση, ε) μετωπική επίθεση, στ) διάβαση υδάτινου κωλύματος.

1β = α) Εύκρατο κλίμα - άνοιξη, β) εύκρατο κλίμα - καλοκαίρι, γ) εύκρατο κλίμα - φθινόπωρο, δ) εύκρατο κλίμα - χειμώνας, ε) μη εύκρατο κλίμα - όλες οι εποχές.

2α = α) Η γνήσια άμυνα, β) η άμυνα με δυνατότητα γενικής αντεπίθεσης, γ) η άμυνα με δυνατότητα απλής περικύκλωσης, δ) η άμυνα με δυνατότητα διπλής περικύκλωσης, ε) η άμυνα με δυνατότητα μετωπικής επίθεσης, στ) η άμυνα με δυνατότητα συνδυασμένης μετωπικής επίθεσης και περικύκλωσης, ζ) η άμυνα με δυνατότητα συνδυασμένης μετωπικής επίθεσης και διπλής περικύκλωσης.

2β = α) Ηλιόλουστος καιρός, β) συννεφιασμένος καιρός, γ) καιρός με ψιλή βροχή, δ) καιρός με δυνατή βροχή.

3α = α) Πολύ χαμηλές θερμοκρασίες/ψυχρό πολικό κλίμα, β) πολύ ζεστές θερμοκρασίες/τροπικό κλίμα.

4α= α) Ο αμυνόμενος αποχωρεί, δεν εμπλέκεται στη μάχη, β) ο αμυνόμενος οπισθοχωρεί καθυστερώντας την πρόοδο της προέλασης του επιτιθέμενου, γ) ο αμυνόμενος προβάλλει σθεναρή άμυνα χωρίς να έχει εκ των προτέρων κατασκευασμένα οχυρωματικά έργα και θέσεις εκ των προτέρων επιλεγμένες, δ) ο αμυνόμενος προβάλλει σθεναρή άμυνα από καλά οχυρωμένες θέσεις (τσιμεντένια καταφύγια κ.λπ.), ε) ο αμυνόμενος προβάλλει σθεναρή άμυνα από πρόχειρα οχυρωμένες θέσεις (χαρακώματα, λαγούμια κ.λπ.).

4β = α) Γυμνή έκταση, β) δασώδης έκταση, γ) μικτή γυμνή και δασώδης έκταση, δ) αστικό περιβάλλον, ε) ημι-αστικό περιβάλλον.

-53-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Πίνακας 7α: Μεταβλητές εισόδου μεγεθών δυνάμεων ΧΟ

Δύναμη επιτιθέμενου (attacker’s personnel)

XOTARM

Θωράκιση επιτιθέμενου (attacker’s armor)

XOART

Πυροβολικό επιτιθέμενου (attacker’s artillery)

XOSORTD

Ημερήσιες επιδρομές/προσβολές επιτιθέμενου (attacker’s daily sorties)

YΟ

Δύναμη αμυνόμενου (defender’s personnel)

YOTARM

Θωράκιση αμυνόμενου (defender’s armor)

YOART

Πυροβολικό αμυνόμενου (defender’s artillery)

YOSORTD

Ημερήσιες επιδρομές/προσβολές αμυνόμενου (defender’s daily sorties)

Πηγή: Όπως 7Β.

Πίνακας 7β: Μεταβλητές εισόδου ανθρώπινων παραγόντων XTECHN

Tεχνολογία επιτιθέμενου (attacker’s technology)

XLEAD

Ηγεσία επιτιθέμενου (attacker’s leadership)

XMORAL

Ηθικό επιτιθέμενου (attacker’s morale)

XINITI

Επιθετική πρωτοβουλία (attacker’s initiative)

XINTEL

Πληροφορίες/κατασκοπεία επιτιθέμενου (attacker’s intelligence)

XCE

Αποτελεσματικότητα μάχης επιτιθέμενου (attacker’s combat effectiveness)

XLOGIS

Λογιστική υποστήριξη επιτιθέμενου (attacker’s logistics)

YTECHN

Τεχνολογία αμυνόμενου (defender’s technology)

YLEAD

Ηγεσία αμυνόμενου (defender’s leadership)

YMORAL

Ηθικό αμυνόμενου (defender’s morale)

YINITI

Επιθετική πρωτοβουλία αμυνόμενου (defender’s initiative)

YINTEL

Πληροφορίες/κατασκοπεία αμυνόμενου (defender’s intelligence)

YCE

Αποτελεσματικότητα μάχης αμυνόμενου (defender’s combat effectiveness)

YLOGIS

Λογιστική υποστήριξη αμυνόμενου (defender’s logistics)

Πηγή: Όπως 7Γ.

Πίνακας 7γ: Επιχειρησιακές & περιβαλλοντικές μεταβλητές εισόδου WIDTH

Πλάτος μετώπου αμυνόμενου (defender’s frontal width)

DEFPOS3

Αμυντική τοποθέτηση (defense posture)

AIRSUPQ3

Αεροπορική υπεροχή (air superiority)

WEATHER3

Καιρός (weather)

TEMP

Θερμοκρασία (temperature)

VIS

Ορατότητα (terrain visibility)

Πηγή: Ν. Δάρρας, Πρόβλεψη αποτελεσμάτων μάχης σύμφωνα με το μοντέλο προσομοίωσης ORSBM, έκδοση 2008, σελ. 123 για (7α) και (7β) και σελ. 124 για (7γ).

-54-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

χης. Για παράδειγμα, υπήρξαν έθνη φιλοπόλεμα που μετατράπηκαν σε φιλειρηνικά, και αντίστροφα. Στις περιπτώσεις αυτές τα αποτελέσματα των πολεμικών συγκρούσεων μεταβλήθηκαν δραματικά. Οι παράγοντες του μοντέλου ORSBM παρουσιάζονται στον Πίνακα 7. Οι μεταβλητές εισόδου: α) μεγέθους δυνάμεων, β) ανθρώπινων παραγόντων, γ) επιχειρησιακών και περιβαλλοντικών παραγόντων παρουσιάζονται στους Πίνακες 7α, 7β και 7γ. Τα ονόματα των μεταβλητών της εισόδου οι οποίες αφορούν τις διακρίσεις των ανθρώπινων παραγόντων του επιτιθέμενου και του αμυνόμενου, παρατίθενται στον Πίνακα 7β, ενώ οι επιχειρησιακές και περιβαλλοντικές μεταβλητές του μοντέλου ORSBM παρουσιάζονται στον Πίνακα 7γ. Πορίσματα μαθηματικής επιστήμης για την εξέλιξη των απωλειών στο πεδίο της μάχης 40

Τα αποτελέσματα των εξισώσεων Lanchester μπορούν να γενικευθούν και να χρησιμοποιηθούν και στο μοντέλο ORSBM. Σε αυτή την περίπτωση διατυπώνονται οι ακόλουθες προτάσεις για τις υλικές απώλειες στο πεδίο της μάχης: Η 1η πρόταση για τις απώλειες του πυροβολικού

Οι απώλειες του πυροβολικού της επιτιθέμενης πλευράς είναι μια συνάρτηση των ακόλουθων μεταβλητών: του τετραγώνου του πλάτους της επιτιθέμενης πλευράς, του λογαρίθμου των ανθρώπινων απωλειών της επιτιθέμενης πλευράς, της πρωτοβουλίας των κινήσεων από την αμυνόμενη πλευρά, του πλάτους της επιτιθέμενης πλευράς, Πίνακας 8: Η 1η πρόταση για τις απώλειες του πυροβολικού P_ARTLOSX P_ARTLOSX P_ARTLOSX

= -8.2 + .00168*WIDTH2/3 + 1.50*P_ln(CASX) + 15.3*YINITI - .27*WIDTH + .000098*YO - .0000162*(P_CASY/1000)*(XOART + YOART) + .94*ATXATVAL + .98*ARTDSCH = max(0,min(P_ARTLOSX,XOART)) = 1.01*P_ARTLOSX + random variate

Random variate

Mean -.6 S kewness 4.4

Std Dev 17.6 Kurtosis 44.

Quantiles

100% Max 162.

75% Q3 0.0

50% Med -0.1

25% Q1 -3.8

0% Min -120.

99% 95% 90% 10% 5% 1%

88.

13.1 1.20 -9.8 -16.1 -30.

Range Q3-Q1 Mode

282.

3.8 0.

40. Βλ. Ν. Δάρρας, Πρόβλεψη αποτελεσμάτων μάχης σύμφωνα με το μοντέλο προσομοίωσης ORSBM, έκδοση 2008, σελ. 135-156 για μια αναλυτική παρουσίαση των μαθηματικών μοντέλων. Η παρούσα ενότητα παραθέτει αυτούσια τα συμπεράσματα της μελέτης του καθηγητή Δάρρα (2008), χωρίς την αναφορά στους μαθηματικούς τύπους.

-55-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

του μεγέθους της δύναμης της αμυνόμενης πλευράς, του γινομένου των ανθρώπινων απωλειών της αμυνόμενης πλευράς και όλου του πυροβολικού, της εθνικότητας της επιτιθέμενης πλευράς, του σχεδίου άμυνας, της δύναμης του πυροβολικού της επιτιθέμενης πλευράς και μιας τυχαίας (στοχαστικής) μεταβλητής. Η μαθηματική έκφραση της 1ης πρότασης απωλειών πυροβολικού παρουσιάζεται στον Πίνακα 8. Η 2η πρόταση για τις απώλειες του πυροβολικού

Οι απώλειες του πυροβολικού της αμυνόμενης πλευράς είναι μια συνάρτηση των ακόλουθων μεταβλητών: των ανθρώπινων απωλειών της αμυνόμενης πλευράς, των ανθρώπινων απωλειών της επιτιθέμενης πλευράς, του μεγέθους της δύναμης της αμυνόμενης πλευράς, του μεγέθους της δύναμης της επιτιθέμενης πλευράς, της διάρκειας της μάχης, της εθνικότητας της αμυνόμενης πλευράς, του πυροβολικού της αμυνόμενης πλευράς και μιας τυχαίας (στοχαστικής) μεταβλητής. Η μαθηματική έκφραση της 2ης πρότασης απωλειών πυροβολικού παρουσιάζεται στον Πίνακα 8α. Πίνακας 8α: Η 2η πρόταση για τις απώλειες του πυροβολικού P_ARTLOSY

= .0023*P_CASY - .0022*P_CASX + .00103*YO -.00055*XO + 4.4*P_DURAT + .99*ATYDEVAL

P_ARTLOSY

= max(0,min(P_ARTLOSY,YOART))

P_ARTLOSY

= 1.31*P_ARTLOSY + random variate

random variate

Mean – 14.4

Skewness - 1.02

Std Dev 118.

Kurtosis 46.

Quantiles

100% Max 1070.

75% Q3 0.0

50% Med - 8.4

25% Q1 - 18.4

0% Min - 1040.

99% 95% 90% 10% 5% 1%

280.

6.

7.

- 50.

- 82.

- 480.

Range Q3-Q1 Mode

2100.

18.4 0.

Η 1η πρόταση για τις απώλειες των τεθωρακισμένων

Oι απώλειες σε τεθωρακισμένα της επιτιθέμενης πλευράς είναι μια συνάρτηση των ακόλουθων μεταβλητών: του γινομένου της αποτελεσματικότητας της επιτιθέμενης πλευράς στη μάχη και του λογαρίθμου του πλάτους της επιτιθέμενης πλευράς, του γινομένου του μεγέθους της δύναμης της αμυνόμενης πλευράς και του αριθμού των τεθωρακισμένων της επιτιθέμενης, της εθνικότητας της επιτιθέμενης πλευράς, του γινομένου του λογαρίθμου του μεγέθους της δύναμης της επιτιθέμενης πλευράς και του αριθμού των τεθωρακισμένων επίσης της επιτιθέμενης πλευράς, του αριθμού των τεθωρακισμένων της επιτιθέμενης πλευράς και μιας τυχαίας (στοχαστικής) μεταβλητής. Η μαθηματική έκφραση της 1ης πρότασης απωλειών τεθωρακισμένων παρουσιάζεται στον Πίνακα 8β.

-56-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

Πίνακας 8β: Η 1η πρόταση για τις απώλειες των τεθωρακισμένων P_ARMLOSX

= - 18.0 - 25*XCE*ln(WIDTH) + .00029*(YO/1000)*XOTARM + .0178*ln(XO)*XOTARM + .96*AMXATVAL

P_ARMLOSX

= max(0,min(P_ARMLOSX,XOTARM))

P_ARMLOSX=

P_ARMLOSX + random variate

Random variate

Mean -4.1

Skewness - 1.24

Std Dev 60. urtosis 13.1

Quantiles

100% Max 400.

75% Q3 2.8

50% Med 0.0

25% Q1 - 17.4

0% Min - 290.

99% 95% 90% 10% 5% 1%

230.

66.

30.

- 48.

- 94.

- 184.

Range 690.

Q3 - Q1 20.

Mode 0.

Η 2η πρόταση για τις απώλειες των τεθωρακισμένων

Οι απώλειες σε τεθωρακισμένα της αμυνόμενης πλευράς είναι μια συνάρτηση των ακόλουθων μεταβλητών: του αριθμού των τεθωρακισμένων της αμυνόμενης πλευράς, της διοικητικής μέριμνας της επιτιθέμενης πλευράς, του γινομένου του λογαρίθμου του μεγέθους δύναμης της αμυνόμενης πλευράς και του αριθμού των τεθωρακισμένων της, της εθνικότητας της αμυνόμενης πλευράς και μιας τυχαίας (στοχαστικής) μεταβλητής. Η μαθηματική έκφραση της 2ης πρότασης απωλειών τεθωρακισμένων παρουσιάζεται στον Πίνακα 8γ. Πίνακας 8γ: Η 2η πρόταση για τις απώλειες των τεθωρακισμένων P_ARMLOSY

= 11.4 - 1.11*YOTARM + 30*XLOGIS + .129*ln(YO)*YOTARM + .96*AMYDEVAL

P_ARMLOSY

= max(0,min(P_ARMLOSY,YOTARM))

P_ARMLOSY

= 1.01*P_ARMLOSY + random variate

Random variate

Mean 0.3

Skewness 2.2

Std Dev 37.

Kurtosis 27.

Quantiles

100% Max 330.

75% Q3 0.68

50% Med 0.0

25% Q1 - 3.8

0% Min - 164.

99% 95% 90% 10% 5% 1%

115.

48.

24.

- 18.2 - 47.

- 134.

-57-

Range Q3-Q1 Mode

490.

4.5 0.

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Η 1η πρόταση για τις απώλειες των αεροσκαφών

Οι απώλειες αεροσκαφών της επιτιθέμενης δύναμης είναι μια συνάρτηση των ακόλουθων μεταβλητών: του γινομένου του λογαρίθμου του πλάτους της δύναμης του επιτιθέμενου και του Α/Α (αντιαεροπορικού) πυροβολικού του αμυνόμενου, του λογαρίθμου της διάρκειας της μάχης, του λογαρίθμου της αναλογίας των αεροπορικών επιθέσεων της επιτιθέμενης διά των αεροπορικών επιθέσεων της αμυνόμενης, της διάρκειας της μάχης, του μεγέθους της δύναμης του επιτιθέμενου, του γινομένου του μεγέθους της δύναμης του επιτιθέμενου και του ρυθμού των αεροπορικών επιθέσεων της αμυνόμενης πλευράς, του λογαρίθμου της αναλογίας δυνάμεων του πυροβολικού, του γινομένου του μεγέθους της δύναμης του αμυνόμενου και του ρυθμού των αεροπορικών επιθέσεων της επιτιθέμενης πλευράς, του ρυθμού των αεροπορικών επιθέσεων του αμυνόμενου, της ορατότητας, της εθνικότητας του αμυνόμενου, του ρυθμού των αεροπορικών επιθέσεων του επιτιθέμενου και μιας τυχαίας (στοχαστικής) μεταβλητής. Οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό της αναλογίας των αεροπορικών επιθέσεων ήταν οι συνολικές επιθέσεις για κάθε πλευρά. Επειδή οι ημερήσιες αεροπορικές επιθέσεις υπολογίστηκαν διαιρώντας το σύνολο των αεροπορικών επιθέσεων με τη διάρκεια της μάχης, μια καθαρή αναλογία δύναμης θα παρήγε τις ίδιες τιμές με τους ίδιους συντελεστές. Εντούτοις, αυτό αλλάζει κάπως με την προσθήκη μιας μικρής τιμής σε κάθε πλευρά. Γνωρίζοντας μόνο τον ημερήσιο ρυθμό αεροπορικών επιθέσεων που αναμένεται να υπάρξει σε μια μάχη, μπορούμε να υπολογίσουμε το συνολικό αριθμό των αεροπορικών επιθέσεων πολλαπλασιάζοντας τον ημερήσιο ρυθμό αεροπορικών επιθέσεων με την αναμενόμενη διάρκεια της μάχης. Η μαθηματική έκφραση της 1ης πρότασης απωλειών αεροσκαφών παρουσιάζεται στον Πίνακα 8δ. Πίνακας 8δ: Η 1η πρόταση για τις απώλειες των αεροσκαφών P_AIRLOSX

= 7.8 - .0145*ln(WIDTH)*YOART - 2.8*P_ln(DURAT) - .21*ln((0.1 + XOSORT)/(0.1 + YOSORT)) + 1.37*P_DURAT + .000139*XO + .00122*(XO/1000)*YOSORTD 1.16*ln((1 + XOART)/(1 + YOART)) + .000153*(YO/1000)*XOSORTD - .057*YOSORTD - 4.0*VIS + .92*AIXDEVAL

P_AIRLOSX =

max(0,min(P_AIRLOSX, XOSORTD*P_DURAT))

P_AIRLOSX =

1.21* P_AIRLOSX + random variate

Random variate

Mean - 0.9

Skewness 0.7

Std Dev 3.0 Kurtosis 17.3

Quantiles

100% Max 18.6

75% Q3 0.0

50% Med 0.0

25% Q1 - 1.34

0% Min - 16.5

99% 95% 90% 10% 5% 1%

14.1 0.0 0.0 -3.8 - 6.1 - 11.3

-58-

Range Q3-Q1 Mode

35.

1.34 0.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

Η 2η πρόταση για τις απώλειες των αεροσκαφών

Οι απώλειες αεροσκαφών της αμυνόμενης δύναμης είναι μια συνάρτηση των ακόλουθων μεταβλητών: της διάρκειας της μάχης, του μεγέθους της δύναμης του αμυνόμενου, των ανθρώπινων απωλειών του αμυνόμενου, της στρατιωτικής νοημοσύνης (ως προς το στρατιωτικό τρόπο του σκέπτεσθαι) του επιτιθέμενου, του συνολικού πυροβολικού, του μεγέθους της δύναμης του επιτιθέμενου, του γινομένου της αποτελεσματικότητας του επιτιθέμενου στη μάχη και του λογαρίθμου του πλάτους του επιτιθέμενου, του ηθικού του αμυνόμενου, του ρυθμού των αεροπορικών επιθέσεων του αμυνόμενου, της εποχής, της εθνικότητας του επιτιθέμενου, της εθνικότητας του αμυνόμενου και μιας τυχαίας μεταβλητής.

H μαθηματική έκφραση της 2ης πρότασης απωλειών αεροσκαφών παρουσιάζεται στον Πίνακα 8ε. Πίνακας 8ε: Η 1η πρόταση για τις απώλειες των αεροσκαφών P_AIRLOSY

= .72*P_DURAT + .000147*YO -.000189*P_CASY + 9.3*XINTEL - .0181*(XOART + YOART) + .000148*XO - 1.24*XCE*ln(WIDTH) + 4.6*YMORAL + .00041*(XO/ 1000)*YOSORTD + .84*AIRYSEAS + .58*AIYATVAL + .88*AIYDEVAL

P_AIRLOSY =

Max(0,min(P_AIRLOSY, YOSORTD*P_DURAT))

P_AIRLOSY =

1.12* P_AIRLOSΥ + random variate

Random variate

Mean -0.6

Skewness 1.0

Std Dev 2.6 Kurtosis 26.

Quantiles

100% Max 19.4

75% Q3 0.0

50% Med 0.0

25% Q1 - 0.47

0% Min - 12.4

99% 95% 90% 10% 5% 1%

9.6 0.0 0.0 - 2.4 - 3.9 - 11.8

Range Q3-Q1 Mode

32.

0.47 0.

Αντίστοιχα τα πορίσματα για τις ανθρώπινες απώλειες επιτιθέμενων - αμυνόμενων είναι τα ακόλουθα: Το 1ο πόρισμα για τη φθερσεπιβολή (= φθορά και επιβολή)

Ο λογάριθμος της φθερσεπιβολής της επιτιθέμενης πλευράς είναι μια συνάρτηση της μεταβλητής C (μαχητικής ισχύος), του λογαρίθμου του μεγέθους δύναμης της επιτιθέμενης πλευράς, του μεγέθους δύναμης της αμυνόμενης πλευράς και μιας τυχαίας (στοχαστικής) κανονικής μεταβλητής. Οι απώλειες της επιτιθέμενης πλευράς είναι η εκθετική (συνάρτηση) του λογαρίθμου των απωλειών. Οι εξισώσεις στον Πίνακα 8στ ορίζουν τις απώλειες της επιτιθέμενης πλευράς.

-59-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Πίνακας 8στ: Το 1ο πόρισμα της φθερσεπιβολής P_ln(CASX) = P_C + .75*ln(XO) + .4*ln(YO) + normal random variate normal random variate Mean

0

Std Dev 0.86

P_CASX = exp(P_ln(CASX)) if P_CASX > XO then P_CASX = XO - 1

Το 2ο πόρισμα για τη φθερσεπιβολή

Ο λογάριθμος των ανθρώπινων απωλειών της αμυνόμενης πλευράς είναι μια συνάρτηση της μεταβλητής F (δύναμης), του λογαρίθμου του μεγέθους της δύναμης της επιτιθέμενης πλευράς, του λογαρίθμου του μεγέθους της δύναμης της αμυνόμενης πλευράς και μιας τυχαίας (στοχαστικής) κανονικής μεταβλητής. Οι απώλειες της αμυνόμενης πλευράς είναι η εκθετική (συνάρτηση) του λογαρίθμου των απωλειών. Οι εξισώσεις στον Πίνακα 8ζ παρουσιάζουν τις απώλειες της αμυνόμενης πλευράς. Πίνακας 8ζ: Το 2ο πόρισμα φθερσεπιβολής P_ln(CASY) = P_F + .4*ln(XO) + .75*ln(YO) + normal random variate normal random variate Mean

0

Std Dev 0.92

P_CASY = exp(P_ln(CASY)) if P_CASY > YO then P_CASY = YO - 1

Τα ανωτέρω πορίσματα για τις απώλειες οπλικών συστημάτων επιτιθέμενου και αμυνόμενου, καθώς και για τις απώλειες προσωπικού, έχουν αναπτυχθεί, όπως ήδη τονίσαμε, από τις εξισώσεις Lanchester και το μοντέλο ORSBM. Στο σημείο αυτό τονίζουμε ότι στο πλαίσιο της παρούσης μελέτης δεν υιοθετούμε μια ποσοτικοποιημένη, μαθηματική προσέγγιση, αλλά μια οικονομική-στρατηγική μεθοδολογία. Ωστόσο, η αναφορά στις μεταβλητές που καθορίζουν τα επίπεδα απωλειών επιτιθέμενης και αμυνόμενης δύναμης πρέπει να πραγματοποιηθεί.

Γενικές αρχές ναυτικού σχεδιασμού (ναυτικό) Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα ναυτικής ισχύος

Η σημασία της ναυτικής ισχύος αποτελεί αντικείμενο διχογνωμίας στη διεθνή βιβλιογραφία. Ειδικότερα, ο Mearsheimer (2007) τονίζει τη σημασία της χερσαίας ισχύος έναντι της θαλάσσιας και της εναέριας. Μελετώντας σειρά συγκρούσεων του 19ου και του 20ού αιώνα, επισημαίνει ότι η θαλάσσια ισχύς απλώς υποβοήθησε τους

-60-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

τελικούς νικητές, αφού τα θαλάσσια πολεμικά θέατρα ήταν δευτερεύοντα. Επίσης, σημειώνει ότι η ναυτική ισχύς έχει μικρή μεταφορική ικανότητα, ενώ ο ναυτικός αποκλεισμός είχε ελάχιστα οικονομικά αποτελέσματα. Ειδικά ως προς τα οικονομικά αποτελέσματα, υπογραμμίζει: «Ακόμη και όταν ένας αποκλεισμός διακόπτει σχεδόν όλο το θαλάσσιο εμπόριο του κράτους-στόχου, η επίδρασή του συνήθως περιορίζεται για δύο λόγους. (…) Οι μεγάλες δυνάμεις έχουν τρόπους να αντιμετωπίζουν τους αποκλεισμούς, για παράδειγμα μέσω ανακύκλωσης, αποθήκευσης και υποκατάστασης… Πέραν τούτου, οι μεγάλες δυνάμεις μπορούν να κατακτήσουν και να εκμεταλλευτούν γειτονικά κράτη»41. Για να εδραιώσει το επιχείρημά του περί βοηθητικού ρόλου της ναυτικής ισχύος, σε σχέση με τη χερσαία, υιοθετεί την άποψη του σημαντικού Βρετανού θεωρητικού της ναυτικής στρατηγικής Julian Corbett, σύμφωνα με την οποία «είναι μάλλον περιττό να ειπωθεί ότι καθίσταται σχεδόν αδύνατον να κριθεί ένας πόλεμος μόνο από ναυτικές ενέργειες. (…) Καθώς οι άνθρωποι ζουν στην ξηρά και όχι στη θάλασσα, τα μεγάλα ζητήματα μεταξύ εμπόλεμων εθνών έχουν πάντοτε κριθεί –εκτός από σπανιότατες περιπτώσεις– είτε από το τι μπορεί να κάνει ο στρατός σου ενάντια στο έδαφος και στον εθνικό βίο του εχθρού σου, είτε από το φόβο τού τι ο στόλος σου καθιστά εφικτό για το στρατό σου να κάνει»42. Ωστόσο, δε συμμερίζονται όλοι οι αναλυτές τις ανωτέρω απόψεις. Χαρακτηριστικά, ο Martel (2007) έχει μία πιο ισορροπημένη ανάλυση, διακρίνοντας πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της ναυτικής ισχύος. Ειδικότερα, τονίζει ότι η ναυτική ισχύς έχει το πλεονέκτημα της ευκινησίας, δίνοντας στις χώρες τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν γρήγορα και ευέλικτα απειλές και, παράλληλα, να ελαχιστοποιούν το πολιτικό και ορισμένες φορές οικονομικό κόστος μιας στρατιωτικής επέμβασης. Για παράδειγμα, η ύπαρξη ενός και μόνο πολεμικού πλοίου στα χωρικά ύδατα άλλης χώρας μπορεί να αποτελεί προβολή ισχύος. Ένα δεύτερο πλεονέκτημα της ναυτικής ισχύος είναι η δυνατότητά της να αντιδρά σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη ανάλογα με το εύρος της πρόκλησης. Ένα τρίτο πλεονέκτημα είναι η δυνατότητα παρατεταμένης εμπλοκής σε ένα θέατρο επιχειρήσεων, εφόσον ο ανεφοδιασμός του στόλου σε καύσιμα, τρόφιμα, πυρομαχικά, ανταλλακτικά, φάρμακα κ.λπ. γίνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Τη συγκεκριμένη δυνατότητα των χρονικά παρατεταμένων επιχειρήσεων έχει και ο στρατός ξηράς (αλλά σε μεγαλύτερη κλίμακα). Τέλος, ο στόλος αποτελεί ευέλικτο μέσο προς χρήση τόσο σε περίπτωση κρίσης όσο και σε περίπτωση επίδειξης δυνάμεων ως μέσο εξαναγκασμού του αντιπάλου. Επομένως, αν η πολιτική ηγεσία θεωρήσει ότι μια κρίση οδηγείται σε εκτόνωση, μπορεί άμεσα να ανακαλέσει το ναυτικό. Αυτό δεν είναι τόσο εύκολο σε περίπτωση επιστράτευσης εκατοντάδων χιλιάδων ανδρών43. Βλ. John J. Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, ελληνική έκδοση, εκδ. Ποιότητα, 2007, σελ. 202.

42. Βλ. Julian S. Corbett, Some principles of maritime strategy, US Naval Institute Press, 1988, σελ. 15-16, αναδημοσίευση στο John J. Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, ελληνική έκδοση, εκδ. Ποιότητα, 2007, σελ. 184.

43. Για τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της ναυτικής ισχύος βλ. William C. Martel, Victory in war foundations of Modern Military Policy, Cambridge University Press, 2007, σελ. 272-279.

41.

-61-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Πάντα κατά τον Martel (2007), η ναυτική ισχύς έχει και τα μειονεκτήματά της. Ένα μειονέκτημα είναι το ιδιαίτερα υψηλό κόστος ναυπήγησης και συντήρησης ενός ισχυρού πολεμικού στόλου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η απόφαση της Γερμανίας να ναυπηγήσει έναν ισχυρό στόλο την περίοδο 1898-1914 είχε ως συνέπεια την τεράστια αύξηση των αμυντικών δαπανών, οδηγώντας το αυτοκρατορικό Ράιχ σε τεράστια οικονομική αιμορραγία44. Ένα δεύτερο μειονέκτημα θεωρείται η λογιστική υποστήριξη του στόλου. Ειδικότερα, η επίτευξη νίκης σε θάλασσες απομακρυσμένες από τους λιμένες του στόλου προϋποθέτει συνεχή λογιστική υποστήριξη στη συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή, η οποία είναι το θέατρο των επιχειρήσεων, αλλά και πλήρη υποστήριξη του συνόλου των λιμένων-βάσεων του ναυστάθμου. Ένα άλλο μειονέκτημα του ναυτικού είναι η αδυναμία του να πλήξει εχθρικούς στόχους σε μεγάλο βάθος στην ενδοχώρα του αντιπάλου (η ανωτέρω αδυναμία στη σημερινή εποχή αποτελεί παρελθόν, αφού το ναυτικό έχει τη δυνατότητα εξαπόλυσης πυραύλων μακρού πλήγματος όπως ο SCALP Naval κ.λπ.)45. Τέλος, ο Dunnigan (1993) υπογραμμίζει ότι ο ναυτικός πόλεμος είναι χρονικά αργός, κουραστικός και οικονομικά ακριβός, αλλά σε όσες χώρες η εξάρτηση από το ναυτικό εμπόριο είναι μεγάλη, ο ναυτικός πόλεμος είναι εξίσου σημαντικός με το χερσαίο46. Λογιστική υποστήριξη ναυτικής ισχύος, αποστολές και ισχύς πυρός

Η λογιστική υποστήριξη των ναυτικών δυνάμεων περιλαμβάνει: 1) την υποστήριξη ναυστάθμων και άλλων ναυτικών βάσεων, 2) την υποστήριξη πολεμικών πλοίων, 3) την υποστήριξη των ναυτικών όπλων και λοιπών οπλικών συστημάτων, 4) την υποστήριξη του προσωπικού, 5) την ιατρική και φαρμακευτική υποστήριξη, 6) την έρευνα και ανάπτυξη, 7) την οικονομική υπηρεσία, 8) τις ναυπηγικές μονάδες, 9) το λοιπό υλικό. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1958 το αμερικανικό ναυτικό χρειαζόταν 1.200.000 διαφορετικά αντικείμενα μόνο για τη λογιστική υποστήριξη των τεσσάρων βασικών προγραμμάτων του (προσωπικό, πολεμικά πλοία, όπλα και ναυτικές βάσεις). Τα τρόφιμα, ο ιματισμός, τα καύσιμα και τα γενικά εφόδια ανέρχονταν μόλις σε 100.000 αντικείμενα. Αντίθετα, άλλα 1.100.000 αντικείμενα ήταν τεχνικά μέρη και εξειδικευμένα υλικά τα οποία δε βρίσκονταν στο ελεύθερο εμπόριο47.

44. Βλ. Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, τόμος Α, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη» (Scientific Library), εκδ. Kριτική, Σεπτέμβριος 2007, σελ. 92-112.

45. Παράλληλα, μπορεί να υποστηριχθεί ότι ως προς το ναυτικό όπλο των Μεγάλων Δυνάμεων, ήδη από την εποχή των αεροπλανοφόρων, το ναυτικό είχε τη δυνατότητα μακρού πλήγματος στην ενδοχώρα του αντιπάλου.

46. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 209.

47. Βλ. George C. Dyer, Naval logistics, United States Naval Institute, 1960, σελ. 54 και 69.

-62-

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΠ

Οι βασικές δράσεις του ναυτικού όπλου αφορούν: 1) την ανάπτυξη της ναυτικής δύναμης, δηλαδή του στόλου (deployment), 2) την εύρεση του αντίπαλου στόλου (detection), 3) την επίθεση κατά του αντίπαλου στόλου (attack), 4) την ελαχιστοποίηση των ζημιών (damage control). Η ανάπτυξη του στόλου είναι το πρώτο βήμα, αφού στη σημερινή εποχή το 65% των στόλων των δυτικών κρατών και περίπου το 90% των στόλων των χωρών του τρίτου κόσμου βρίσκονται ελλιμενισμένοι. Έτσι, σε περίπτωση κρίσης ή πολέμου η ταχεία ανάπτυξη του στόλου είναι απαραίτητη. Στη συνέχεια θα πρέπει να γίνει ο εντοπισμός του αντίπαλου ναυτικού, και ακολουθεί η επίθεση, η οποία έχει διπλό στόχο: καταστροφή του εχθρικού στόλου και ελαχιστοποίηση ζημιών για τις φίλιες δυνάμεις. Φυσικά, το ναυτικό έχει και άλλες αποστολές, όπως μεταφορές ανδρών και υλικού48. Η ισχύς πυρός του ναυτικού είναι, όπως και στην περίπτωση του στρατού ξηράς, το άθροισμα διαφόρων παραμέτρων (ανθρώπινος παράγοντας, ηγεσία, πολεμικό υλικό σε πυροβόλα, τορπίλες, πύραυλοι εναντίον πλοίων, αεροπλάνων, νάρκες κ.λπ.). Παράλληλα, λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως τα σχέδια ναυπήγησης των πλοίων, η ταχύτητά τους, η θωράκισή τους, η αυτονομία (ακτίνα δράσης), η δυνατότητα αντιμετώπισης ηλεκτρονικού πολέμου κ.λπ. Πολλές φορές δε φθηνά οπλικά συστήματα είναι σε θέση να προκαλέσουν σημαντικές απώλειες. Έτσι, οι 230.000 ναυτικές νάρκες που τοποθετήθηκαν στη διάρκεια του πολέμου 1914-1918 είχαν απώλειες 1.000 εμπορικών σκαφών, ενώ οι 100.000 νάρκες που τοποθετήθηκαν στον πόλεμο 1939-1945 κατέστρεψαν 2.665 σκάφη49. Στις αρχές του 20ού αιώνα τα ισχυρότερα πολεμικά πλοία ήταν τα θωρηκτά τύπου Ντρεντνότ (Dreadnought), καθώς και τα βαρέα καταδρομικά. Όμως, πέρα από κάθε προσδοκία, ο πόλεμος του 1914-1918 δεν οδήγησε σε μαζική χρήση των ανωτέρω τύπων πολεμικών. Αντίθετα, δύο νέοι τύποι πολεμικών σκαφών αποδείχθηκαν ως οι πλέον υποσχόμενοι για το μέλλον: ο πρώτος ήταν το υποβρύχιο και ο δεύτερος το αεροπλανοφόρο. Έτσι, στη διάρκεια του Β΄ ΠΠ το υποβρύχιο είχε κυρίαρχο ρόλο στη Μεσόγειο και στον Ατλαντικό, ενώ το αεροπλανοφόρο είχε κυρίαρχο ρόλο στον Ειρηνικό50.

48. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 209-215 και 284-298. Ειδικά για τις μεταφορές βλ. Joseph Sinclair, Arteries of war: A history of military transportation, Airlife books, 1992, σελ. 17-52.

49. Βλ. James F. Dunnigan, How to make war, W. Morrow & Co., 1993, σελ. 222.

50. Για την εξέλιξη των ναυτικών εξοπλισμών την περίοδο 1870-1918 βλ. Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, τόμος Α, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη» (Scientific Library), εκδ.

Kριτική, Σεπτέμβριος 2007, σελ. 92-122, 178, 209, 223, 240, 267, 307-308, 349, 371-388, 395, 440-449. Για την περίοδο 1919-1939 βλ. Ιωάννης-Διονύσιος Σαλαβράκος, Οικονομία και ολοκληρωτικός πόλεμος: Η περίπτωση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου 1939-1945, τόμος Β, Σειρά «Επιστημονική Βιβλιοθήκη» (Scientific Library), εκδ. Kριτική, Οκτώβριος 2008, σελ.

39-43, 51, 64-66, 77-78, 88-89, 93-95, 96-98. Για την εξέλιξη του ναυτικού πολέμου την περίοδο 1939-1945 και τις οικονομικές του επιπτώσεις, βλέπε στα αντίστοιχα κεφάλαια που αφορούν τις οικονομίες των εμπόλεμων.

-63-

ΙΩΑΝΝΗΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΛΑΒΡΑΚΟΣ

Ο συγγραφέας έχει δείξει σε άλλα έργα του ότι σε μακροχρόνιο συμβατικό πόλεμο ο ρόλος 51 Επίτευξη για αποφασιστικής ναυτικής της οικονομίας είναι καταλυτικός την τελική νίκη ή ήττα.νίκης Στο νέο αυτό έργο συσχετίζεται η οικονομία και η στρατιωτική τακτική. Είναι φανερό ότι σε μακροχρόνιο συμβατικό πόλεμο η Η διεθνής ναυτική εμπειρία και βιβλιογραφία αναφέρουν ότι αποφασιστική ναυτι- να οικονομική κινητοποίηση είναι σταδιακή, με αποτέλεσμα η παραγωγή οπλικών συστημάτων κή νίκη (δηλαδή βύθιση εχθρικού στόλου) μπορεί να επιτευχθεί όταν υπάρχουν οι μεγιστοποιείται και αυτή σταδιακά. ακόλουθοι παράγοντες: 1) συγκεκριμένος αντικειμενικός σκοπός για το στόλο σε χωρίς υιοθέτηση πολλαπλών στόχων, ύπαρξη καλής τακτικής Εκείτακτικό ακριβώςεπίπεδο, τίθεται το ζήτημα της στρατιωτικής τακτικής και2) στρατηγικής, δηλαδή αν ένας εκ εικόνας, η οποία αναφέρεται στις κινήσεις του αντίπαλου στόλου, την ταχύτητα των δύο αντιπάλων μπορεί να επιτύχει πλήρη υπεροχή στο πεδίο της μάχης και να συνθλίψει των πλοίων,μηχανή τη διάταξή τους, τονπροτού εξοπλισμό κ.λπ., 3) διοίκησης τη στρατιωτική του αντιπάλου αυτός τους προχωρήσει σεεπάρκεια μεγιστοποίηση της στρατιωτικής-βιομηχανικής παραγωγής του.στην Αν αυτό συμβείτου μία ανθρώπινου τακτική νίκη στα πεδία τωντης μαχών και ελέγχου, η οποία αναφέρεται ποιότητα δυναμικού, μετατρέπεται σε ολοκληρωτική (πολιτικο-στρατιωτική). Στην περίπτωση των δύο παγκοσμίων εκπαίδευσης κ.λπ., 4) τακτική συγκέντρωση με έμφαση στην καταναυμάχηση της πολέμων η Γερμανίατου και εχθρικού οι σύμμαχοί της έφθασαν κοντά σε αυτό το σημείο. οπισθοφυλακής στόλου, αφού τοπολύ κύριο τμήμα θα πρέπει να εκτελέσει περιστροφική κίνηση για να μπορέσει να εισέλθει στη ναυμαχία προς υποστήριξη Ειδικότερα στην περίπτωση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο συγγραφέας τονίζει ότιθάλασστις αρχές φίλιων δυνάμεων (η αρχή αυτή εφαρμοζόταν στο παρελθόν και σε ανοιχτές του σες), 1916 5) οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες βρίσκονταν σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με την Αντάντ, επαρκής λογιστική υποστήριξη στόλου με καύσιμα, τρόφιμα, πυρομαχικά αφού είχαν μεγαλύτερη στρατιωτική-βιομηχανική παραγωγή, αλλά και ανώτερη πολεμική κ.λπ., 6) χρήση περιβαλλοντικών συνθηκών, καθώς ο αέρας, το είδος του βυθού και εμπειρία και ισχύ σε τακτικό επίπεδο. Όμως έκαναν το λάθος να στρέψουν την προσοχή της ακτογραμμής, οι καιρικές συνθήκες επηρεάζουν τις ναυτικές επιχειρήσεις και τους στο Δυτικό Μέτωπο με τη μεγάλη επίθεση στο Βερντέν και να ανατρέψουν τα στρατηγικά και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, 7) οπλικά συστήματα πολεμικών πλοίων και λοιπά τακτικά κέρδη που είχαν προέλθει από το 1915, έτος κατά το οποίο οι Κεντρικές Αυτοκρατοτεχνικά χαρακτηριστικά (ταχύτητα, θωράκιση κ.ά.), 8) υψηλό ηθικό πληρωμάτων ρίες είχαν επιτύχει πλήρη κυριαρχία στο Ανατολικό Μέτωπο και είχαν με επιτυχημένη άμυνα 52 πολεμικών πλοίων και αξιωματικών . Επισημαίνουμε τη διαφορά ναυμαχίας σε εξαντλήσει την Αντάντ στο Δυτικό Μέτωπο. Όταν το 1918 οι Κεντρικές Δυνάμεις επανέλαβαν τη ανοιχτή ή περίκλειστη θάλασσα καθώς και τυχόν αποβατική ενέργεια. στρατηγική του 1916, αφού πρώτα είχαν κερδίσει στο Ανατολικό Μέτωπο και είχαν εξαντλήσει Στο σημείο αυτό, και σε σχέση μεητα παραπάνω, πρέπει να διαφορετική τονιστεί ότι πέραν του και τους Συμμάχους στο Ιταλικό Μέτωπο κατάσταση ήταν τελείως αφού οι χώρες στόχου της καταναυμάχησης του εχθρικού ναυτικού μπορεί να τεθούν εναλλακτικοί της Αντάντ είχαν μεγιστοποιήσει την οικονομική τους κινητοποίηση και μπορούσαν να αντέξουν σχεδιασμοί, όπως καταστροφή (βύθιση ή αιχμαλωσία) του εχθρικού εμπορικού τις όποιες απώλειες σεητακτικό επίπεδο. ναυτικού. Επίσης, μπορεί να τεθεί ως στόχος του ναυτικού πολέμου ο αποκλεισμός εχθρικήςτου ακτογραμμής. Στη της περίπτωση Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι εντυπωσιακές νίκες του Άξονα την περίοδο 1939-1942 τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Αφρική και τον Ειρηνικό έδιναν επίσης ένα τακτικό πλεονέκτημα στη Γερμανία και τους συμμάχους της, αφού οι χώρες της Μεγάλης Συμμαχίας (Μ. Βρετανία, ΗΠΑ, ΕΣΣΔ) δεν είχαναεροπορικού προλάβει να κινητοποιήσουν οικονομία τους και να μεγιΓενικές αρχές σχεδιασμούτην (αεροπορία) στοποιήσουν τη στρατιωτική-βιομηχανική τους παραγωγή. Μάλιστα έπρεπε να αναπληρώσουν τις τεράστιες απώλειες σε υλικό από τις ήττες της περιόδου 1939-1942. Όμως, ο συγγραφέας τονίζει ότι το 1943 η Γερμανία διέπραξε τιτάνιο τακτικό λάθος με τηνισχύος επίθεση στο Ανατολικό Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αεροπορικής Μέτωπο στο θύλακα του Κουρσκ, ενώ θα μπορούσε να αναχαιτίσει την αγγλοαμερικανική απόβαση στη Σικελία και Ιταλία.ισχύ, ο Mearsheimer (2007) τονίζει ότι η αεροπορία έχει Εξετάζοντας την την εναέρια

τρεις ρόλους: την εγγύς υποστήριξη, τις αερομεταφορές και το στρατηγικό βομΟυσιαστικά τόσο 1916 όσο ρόλοι και τοείναι 1943 αποστολές η Γερμανία που και οι σύμμαχοί της δεν βαρδισμό. Οι το δύο πρώτοι απλώς ενισχύουν τη μπόρεσαν δύναμη να μετατρέψουν μία 53 τακτική νίκη σε ολοκληρωτική (πολιτικο-στρατιωτική) εξαιτίας λανθασμένων του στρατού . Για τον τρίτο ρόλο της αεροπορίας επισημαίνει: «…Ο στόχος τόσο αποφάσεων σε τακτικό επίπεδο. του στρατηγικού βομβαρδισμού όσο και του αποκλεισμού είναι να εξαναγκάσουν σε παράδοση, είτε μέσω μαζικών πληγμάτων κατά του άμαχου πληθυσμού του, είτε καταστρέφοντας την οικονομία του, γεγονός που τελικά θα παραλύσει τις 51. Βλ. Geoffrey Till, SeaPower: A guide for the twenty first century, Frank Cass, 2004, σελ. 173-192.

52. Βλ. Geoffrey Till, SeaPower: A guide for the twenty first century, Frank Cass, 2004, σελ. 175-177.

53. Βλ. John J. Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων, ελληνική έκδοση, εκδ. Ποιότητα, 2007, σελ. 206-207.

-64-