2011ko ekaina 6 zenbakia - 5,75 â‚Ź
2
U da iz en eko L e
Au rkibidea 4. MARTINBERTSO. Hodei arraroakk
Testua: Pako Aristi, Joseba Sarrionandiaren ‘Hodei arraroak’ abestian oinarrituta Marrazkiak: Iosu Mitxelena
9. FILOSOFO TXIKIAK. Barkamena eskatu, zertarako ordea? Testua: Sophie Furlaud. Marrazkiak: Dorothée de Monfreid © BAYARD PRESSE
14. PIRRITX PORROTX ETA MARIMOTOTS Badatoz laster oporrak, bor-bor dagi odolak. Testua: Pako Aristi Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez
Ekaina iritsi da. Iritsi da ekaina. Pozez betetako hilabetea. Izan ere, ostirala bezalakoa da ekaina: mantalak etxera eta... bi eguneko oporrak beharrean, hiru hilabeteko oporrak! Irailean berriro ere bilduko gara ikastolan, baina bitartean uda osoa dugu eguzkiari begiratzeko eta irri egiteko. Uda patriketan harea aurkitzea da. Itsasoan bainatzea. Hondartzako putzuetan jolastea. Zapi gorri bat lepoan. Suaren magia. Gaua iristen denean oraindik kalean ibiltzea. Moilan murgil egin eta turistei txanponak botatzeko eskatzea. Uda espaloi gainean aparkatutako auto bat da. Jendez betetako kaleak. Kanpin denda bat. Errepide urrunak. Habanera kantatzen duen txaranga. Ur botila bat. Egunkarien dieta. Izerdi usaina. Mapetan itzal bila aritzea. Ipuinak irakurtzea. Uda festetan marrazkiak egitea da. Aste Nagusia. Jaiak. Zapore askotako izozkiak. Eguzkitarako krema. Entsaladak. Udalekuak. Musika kaleetan. Beroa. Zinema aire librean. Igerilekua. Erreka. Herrialde ezezaguna. Oporrak. Uda nahi duzuna idazteko postal ederra da.
20. MARIKALANBRE. Itsasoan kulunkan. Testua: Ana Galarraga, Elhuyar fundazioa Marrazkiak: Iosu Mitxelena
24. PUPU ETA LORE. Jaun-andreok: bi haur galdu dira hondartzan! Testua: Pako Aristi Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez
28. LARGABISTA ETA MARIMOTOTS. Udako solstizioaren misterioa. Testua: Pako Aristi Marrazkiak: Juan Carlos Nazabal
32. IDAZLEA ZEU ZARA, IRAKURTZEN DUZULAKO Denaberdearen misterioa · Eskola Testua: Joseba Sarrionandia (Hik Hasi, 2010) Marrazkiak: Lierni Altube
34. ANE PIRATA ETA PATAKON. Abante, Gaztelugatxe jo arte! Testua: Pako Aristi Marrazkiak: Juan Carlos Nazabal
38. ELKARTASUNAREN KOLOREAK Pili Fraile, lagunentzako panpinak koloretako irriekin. Testua eta argazkiak: Gari Berasaluze
41. KLABELINE Baratzetik mahaira, kolorea eta alaitasuna.
IRRIA aldizkaria 4 zenbakia · 2011ko apirila Argitaratzailea: Irrien Lagunak, SL Egoitza: Martin Ugalde kultur parkea Gudarien etorbidea, z/g 20140 Andoain, Gipuzkoa Posta elektronikoa: irria@irrienlagunak.com Lege Gordailua: SS-1381-2010 ISSN: 2172-5519 Koordinatzailea: Gari Berasaluze Maketatzailea: Olatz Goikouria Publizitatea: publi@irrienlagunak.com Bezero arreta: 902-820 806 Inprimategia: Leitzaran Grafikak Zenbaki honetako kolaboratzaileak: Lierni Altube, Pako Aristi, Joseba Sarrionandia, Elhuyar Fundazioa (Ana Galarraga), Bikain Diseinu Grafikoa (Cesar Gonzalez, Iñaki Iturriza, Belen Moreno, Julen Tokero) eta Lotura Films (Itsaso Bon, Jose Angel Lopetegi, Iosu Mitxelena, Juan Carlos Nazabal).
Babeslea: Gipuzkoako Foru Aldundia
Testua: Gari Berasaluze Marrazkiak: Julen Tokero, Cesar Gonzalez, Bikain Diseinu Grafikoa
3
ZER PAISAIA EDERRA: EGUZKIA, ITSASOA, ZERU URDINA…
BEGIRA! AZEITUNA BAT SURF EGITEN!
HODEI ARRAROAK ETA HAU HONDARTZAKO ZAINDARIA DA!
OSKARBIAREN HUTS URDINEAN HODEI BAKARTI BAT DOA. AIREAN ZEHAR ITXURALDATUZ, ZEINEN HODEI ARRAROA…
Badator uda, laster eskolak amaituko dira eta egun osoa libre izango dugu, jolas egiteko, bainatzeko edo… ezer egin gabe egoteko, besterik gabe, zeruko lainoei begira, freskagarri bat eskuan, gogoa fantasian bildurik.
4
GURE PENTSAMENDUAK HODEIAK BEZALAKOAK DIRA; BATZUETAN ARRAROAK, BESTETAN ARRUNTAK, BATZUETAN AZKARRAK, BESTETAN GELDOAK…
EGUZKIAK DAUKAN GAUZARIK ONENA… FRESKAGARRIAK!
NIRI BOST AXOLA!
HORI EZ DA HORRELA! NIK BESTE ERA BATERA ENTZUN DUT!
BEGIRA! TXALUPA BAT EGIN DUT. NOLA DEITUKO DUGU?
HODEIA EDO ZURE GOGOA ZEIN DA ARRAROAGOA? ARRAROA DA HODEIA, BAINA GEHIAGO ZURE GOGOA!
5
ORAIN DIRUDI ITSASONTZI BAT, ORAIN ARDI BAT ZOROA, ORAIN BALEA, ZAKUR BURUA, ZEINEN HODEI ARRAROA…
EZ, HEMEN DAGO. ETA AZEITUNA HAUEK MARINELAK DIRA.
BEGIRA: GURE TXALUPA ZERUAN DAGO! NIK BELA BAT EGIN DIOT!
IZENA BAKARRIK FALTA ZAIGU!
JOXE MIELEN BATELA DEITUKO DIOGU! EZAGUTZEN DUZUE KANTUA? JOXE MIELEN BATELA… TXITXARROA TA BERDELA…
NEOTERMOZKOA ESATEN DA! KONTXOLI DEMONTRI! ...NIRE FRESKAGARRIA?
TOTOLI NEMONTI! LAINOETAN DESAGERTU DA EDARIA
LAGUN! SERIO ZAUDE! NEOPANAZKO TRAJEA OPARITUKO DIZUGU!
SERIO EZ! JELATUTA BELARRI-GINGILAK ERE IZOZTU ZAIZKIT! NEOPRENOA! AUUUPA!
HODEIA EDO ZURE GOGOA ZEIN DA ARRAROAGOA? ARRAROA DA HODEIA, BAINA GEHIAGO ZEURE GOGOA!
6
Elkarrekin pentsatzeko koadrila!
FILOSOFO TXIKIAK
MIXINA
PERU
XERRI
MOKOFIN
BARKAMENA ESKATU, ZERTARAKO ORDEA ?
EI, LAGUNOK, BEGIRATU NIRE EZPATA BERRIARI! AI!
KONTUZ, PERU, MIN EMAN DIOZU MIXINARI...
BARKAMENA ESKATU BEHAR ZENIOKE!
9
Filosofo txikiak
ZERGATIK ESKATU BEHAR DIOT BARKAMENA? EZ DIOT NAHITA EGIN! BAINA, HALA ERE, MIN EGIN DIDAZU!
NAHITA EGINDAKOAN BAKARRIK ESKATU BEHAR AL DA BARKAMENA? AMAK ESATEN DU BETI ESKATU BEHAR DELA BARKAMENA!
1
UFA! BARKAMENA ESKATU, ZERTARAKO ORDEA?
2
10
EZ BADUGU BARKAMENA ESKATZEN, AMAK EDO IRAKASLEAK ZIGORTU EGINGO GAITU!
ZERTARAKO ESKATZEN DUGU BARKAMENA? GU EZ ZIGORTZEKO?
BARKAMENA ESKATZEA ONA AL DA?
3
A BAI? NORI EGITEN DIO, BA MESEDE?
14
15
16
17
Marikalanbre ITSASOAN IT T KULUNKAN
G
oizean Marikalanbre igerilekuan izan da lagunekin, eta orain, eguzkiak indar pittin bat galdu duenean, hondartzara doaz denak. -Harritzekoa!- bota du Norak- Itsasoa barebare dago, igerilekua ematen du. -Igerileku erraldoia!!- esan du Marikalanbrek, murgil egitearekin bat. Jon, berriz, ahoz gora jarri da, besoak eta hankak zabalduta jarri da, ur-azalean. Itsasoak gozo kulunkatu du. Bat batean, galdera bat etorri zaio burura: -Konturatu zarete igerilekuan baino errazago flotatzen dugula itsasoan? Hemen arinagoak bagina bezala... Zergatik ote? 20
Galdera entzun orduko, denek Marikalanbre bilatu dute begiekin, hark erantzuna izango duelakoan. Baina Marikalanbre ur-azpian zegoen Jonek galdera egin duenean, eta oraintxe atera da azalera, keinu xelebre bat eginez. -Puaff, nahi gabe trago bat edan dut, eta ondo gazia dago itsasoa! Lagunen barre artean, Jonek berriz egin dio galdera Marikalabreri, eta hark berehala erantzun dio: -Itsasoko urak gatza duelako, Jon. -Ez –esan dio Jonek- Ez dizut galdetu zergatik ez zaizun gustatu ur-tragoa, baizik eta zergatik flotatzen dugun hemen hain erraz! -Horrexegatik ba, itsasoko ura gazia delakoerrepikatu dio Marikalanbrek. Gero, proposamen bat egin die denei- Nahi baduzue, hondartzatik ateratakoan gure etxera etorri, eta esperimentu baten bidez argituko dizuet kontua.
21
24
25
GERIZA HORIEK PRIMERAKOAK DIRUDITE. UAU! UAU!
NOIZ IZATEN DA SOLSTIZIOA?
EKAINAREN 21EAN EDO 22AN.
ETA ZER GERTATZEN DA? UDAREN HASIERA MARKATZEN DU. GORAKA ZETORRENA BEHERAKA HASIKO DA. Bizkarretik zetorren arren, Marimotots sumatu zuen Largabistak. -Ikusten duzu? -Zer ikusi behar dut? -Udako solstizioa! Gaur gertatuko da! -Zer da solstizioa? -Eguzkia kantzer tropikoaren pare jartzen den eguna. Urteko egunik luzeena eta gaurik motzena. 28
ZER DA GORAKA DATORRENA? EZ DUT EZER IKUSTEN!
BAI! ARROPA KENTZEKO GOGOA EMATEN DU!
EGUZKIAREN ARGIA! GURE GORPUTZAK EDERKI SENTITZEN DU
NOLA? TXORIEK ERE LUMAK KENTZEN DITUZTE UDAN
NATURAL-NATURAL! BI LUMAJE DAUZKATE, BAT UDARAKO, BESTEA NEGURAKO!
NIREAK ZARETE, GERIZA GORRI, EZ EGIN KORRI!
Marimotots pentsakor jarri da: -Mundua borobila da窶ｦ Hemen egunik luzeena bada, antipodetan laburrena izango da! -Oso ongi! 窶電io barrez Largabistak- Horrela mantentzen da munduaren oreka! -Eta hemen noiz izaten da egunik laburrena窶ｦ edo gaurik luzeena? -Neguko solstizioan! Abenduaren 21ean edo 22an. Australian luzeena denean! -Ene! Hau da mareoa! 29
Largabista asaldatu egin da bat-batean. -San Joan sua izango da bihar! -Zergatik egiten da? -Solstizioa ospatzeko. Garbiketa egiten dugu horrela!
LAGUNDUUU! HELLLP! MAYDAYMAYDAY!
-Dutxatu behar dugu? -Ez. Sinbolikoa da. Balio ez duena sutara bota behar da, horrela arinago goaz aurrera! -Ulertzen dut! Aro batetik bestera igarotzeko modua da! -Hori da. Antzinatik egiten da munduko leku askotan.
LAGUNDU ALTZARI ZAHARRAK ATERATZEN
BESTE BATZUEK AHAZTU NAHI DUTEN PERTSONAREN ARGAZKIA ERRETZEN DUTE.
BATZUEK SUAREN GAINEAN SALTO EGITEN DUTE…
30
AHAZTU? ZERGATIK?
HORI BATEZ ERE MAITEMINDUTAKOEK EGITEN DUTE! ZER DA MAITEMINTZEA?
BUFF! SOLSTIZIOA BAINO KONPLIKATUAGOA!
DENABERDEAREN MISTERIOA Pintzela eta akuarelak kolore berdekoak baizik ez zituen. Berde pintatu zuen mendia, berde mendi barreneko bidea. Berdea zen mendiko bidetik zetorren bizikleta, berdea bizikletako neska, oinetakoetatik buruko ileetaraino, berdea bizikletaren atzetik korrika eta zaunka zetorren txakurra. Izateko modu bat ere bazen han berdea, gizaki bakoitza arbola baten modukoa zelako agian. Denaberdearen misterioa zen, baina bazekien bestelako misterioak ere badirela. Izenaren bila dabiltzan kolore sortu berriena, esate baterako.
32
ESKOLA Ikasten duguneko lekua da eskola. Edozein leku izan daiteke, hala nola etxea, kalea, mendia, itsasoa, parkea, zinema aretoa eta, beharbada, eskola.
AVANTE GAZTELUGATXE JO ARTE!
AVANTE! ZABALDU BELAK! ZUZENDU LEMA!
A N E P I R ATA ETA
PATA KO N
MAREATUTA NAGO! GOAZEN ETXERA!
NORA GOAZ?
MADAGASKARRERA!
EDO KUBARA!
EZ! GAZTELUGATXERA!
ZER? EUSKAL HERRIRA? EROTU AL ZARA?
Zenbat egun haizerik gabe, itsasoan geldirik! Patakonek, haserRe, zulatutako lapiko bati heldu dio. -Itsasora lapiko zikin hau! -Ez! –erRegutu dio Xerafinek- Danbolin bat egin dezeket horRekin neguan gaztainak jateko! Kaxianok urRunean haizea datorRela entzun du bere belarRi finarekin. -Erne! Mendebaleko haizea dator! -Bakoitza bere lekura! –agindu du Patakonek- Bagoaz hemendik!
34
ETZIDAMU SAN JOAN EGUNA DA. GAZTELUGATXEN ERROMERIA MUNDIALA EGITEN DA!
AVANTE GAZTELUGATXERA!
NIK MAREOAREN AURKAKO PILULAK!
34 GRADU IPARRERA,
12 EKIALDERA!
237 HARMAILA IGO BEHAR DIRA ERMITARA IRISTEKO!
ITSASOKO DEABRUAK! EZ DAGO IGOGAILURIK?
NIK NOBIO BAT!
BAINA IGOZ GERO DESIO BAT ESKA DEZAKEZU!
NIK BI!
NIK LORO BAT NAHI DUT!
-Hemen nik agintzen dut! 窶電io Patakonek zakar. Patxijaik umil hitz egin dio: -Baina San Joan eguna oso garRantzitsua da Gaztelugatxen. -Zergatik? -Gaztelugatxen San Joanen ermita dago, eta Bermeoko arRantzaleEk hiru buelta ematen dituzte uretan, itsasoan zoritxarRik izan ez dezaten. -Egin behar genuke guk ere -lagundu dio Anek-. Gainera oporRak behar ditugu! 35
HAITZEZKO GAZTELU ERRALDOI BAT DIRUDI!
Gaztelugatxe begien aurRean agertu denean denak aho zabalik geratu dira.
XVI. MENDEAN FRANCIS DRAKE KORTSARIOAK SUNTSITU ZUEN ARTE!
ARRANOPOLA! IKUSGARRIA!
ERMITA X. MENDEAN EGIN ZUTEN!
GU HEMEN EGON BAGINA ZAINTZEN…
DRAKEREN ONTZIA HONDORATUKO GENUKE! NIK OKA EGINGO NIOKE BURUTIK BEHERA!
ZORAGARRIA BENETAN!
NON ZEUDEN EUSKALDUNAK, DEFENDATZEKO?
BERTAN DAUDE LEKURIK EDERRENAK ASKOTAN!
SAGARDOTEGIAN, SEGURU!
INGELESEK ERASO ZIOTEN, FRANTSESEK ERE BAI, ETA ERMITAKO FRAIDEA HIL ZUTEN! BATAILA LATZA NIRE SABELEKOA! ARRAZOI ZENUEN PATXIJAI! HAU DA ANBIENTEA!
ITSASOAREN ERASOETATIK SALBATU DIRENAK HONA ETORTZEN DIRA ERROMES!
UMMM! BAI SARDINA USAIN GOXOA!
36
BEGIRA! AMAITU DUT DANBOLINA! PERKUSIOA JOKO DUGU HORREKIN
GOAZEN FESTARA!
AIII! LAGUNDU!
GERRA ZIBILEAN MATXITXAKOKO BATAILA LATZA GERTATU ZEN UR HAUETAN!
PORROTX, FESTARA ESAN DU, EZ URETARA!
ELKA ELKARTASUNAREN KOLOREAK
PILI FRAILE: LAGUNENTZAKO PANPINAK, KOLORETAKO IRRIEKIN Ander semea ikastolako laugarren mailan zegoenean hasi zen Pili Fraile panpinak egiten. Anderrek ikastolan ikasi zuen panpinak egiten, gainerako lagunek bezala. Etxera panpina eramatean, ordea, amak arreta berezia jarri zion, eta semeari panpina nola egin zuen entzun ondoren, antzeko estiloko baina kolore ezberdineko panpinak sortzen hasi zen. Lauzpabost urte igaro dira ordudanik, eta Pilik egindako koloretako panpinak 60 bat senide, lankide eta lagunek jaso dituzte dagoeneko.
IZENA: Pili Fraile Valencia. SORLEKUA: Iru単ea. URTEA: 1962. SEMEA: Ander. 13 urte. ELKARTASUNA: egin dituen eta
egingo dituen panpinak eskaini dizkiei sudur gorriei, Etiopiako haurrei banatzeko, irriarekin batera. NABARMENTZEKOA: koloretako
panpinak egiten hasi zen, denbora pasatzeko, eta dagoeneko lagunei eta ingurukoei hainbat oparitu ondoren, pailazoek Etiopiara bidal ditzaten ari da berriak egiten eta egiten.
38
Presarik gabe egiten ditu guztiak, gauean normalean. Telebista piztuta dagoen bitartean, hari begira lelotuta egon beharrean, denbora pasatzeko esku artean haria hartu, eta auskalo zein haurren irribarrea eta ilusioa sortzeko balio izango duen panpinari bizitza ematen dio. Duela zenbait aste lankide batek esan zion panpinek nonbaitera bidaiatu dezaketela, Gobernuz Kanpoko Erakunderen baten edo antzekoren baten bidez, kolorez betetako panpinak jasotzeak ilusioa egingo liekeen haurren artera. Piliri ideia gustatu zitzaion, eta irriak banatzeko ezagutzen duen erakunde koloretsuenarekin harremanetan jarri zen: irrien lagunekin. Zerbaiterako behar izanez gero, edonora bidaltzeko panpinak egingo dituela, ahal duen heinean, orain arte bezala, presarik gabe, eskuz, denbora pasatze aldera. Pirritx, Porrotx eta Marimototsi asko gustatu zitzaien ideia, eta sudur gorriak oraintsu Etiopian izan direnez, Pilik egindako panpinak hango haurrei bidaltzeko opari ezin hobeak direla pentsatu zuten. Berehala jarri ziren Pilirekin harremanetan, eta ordudanik Arrosadia auzoko etxean txano, jantzi eta kolore askotariko panpinak ari dira elkartzen, dozenaka.
ELKARTASUNAREN KOLOREAK PILI BEZALAKO PIRATEN BERRI EMANGO DIZUEGU HILERO ORRIALDE HAUETAN. MUNDUA KOLOREZ BETETZEN DUTEN ETA ELKARTASUNAREN BANDERA LAU HAIZETARA ZABALTZEN DUTEN EHUNKA PIRATA MAITAGARRI DITUGU INGURUAN. HORIEK GUZTIEK IZANGO DUTE LEKUA ATAL HONETAN. ANTZEKO PIRATAREN BAT EZAGUTZEN BADUZU, BIDALI INFORMAZIOA IRRIA@IRRIENLAGUNAK.COM POSTA ELEKTRONIKORA. PARTE HARTZEN DUZUENON ARTEAN KOLOREZ ETA MUSIKAZ BETETAKO OPARIAK ZOZKATUKO DITUGU.
Pili eta Ander gustura daude hainbeste panpinen artean. Porrotxen deia eta bisita jasotzean hasieran apur bat urduritu zela aitortzen du Pilik, baina panpinak Etiopiako haurrengana iritsiko direla jakinda, askoz gusturago aritzen da orain hariarekin eta kotoiarekin lanean, ilusio gehiagorekin. “Telebistari begira ezin dut geldirik egon, eta gustatu egiten zait panpinak egitea. Beraz, ez zait ezer kostatzen, eta panpin hauek haur batzuei irribarrea eragin diezaioketela jakinda, askoz gusturago ari naiz. Hauek Etiopiara joango dira, baina hurrengoak auskalo nora helduko diren”. 39
UNAK I, G A L N AS IRRIE STU, IK ... A L O J : GUNEA TU, IRRI EGIN KANTA
GUTU K EZA E N U G RIEN A LA MILAK GOENEKO IR AR N ZEH DA A E D T U U D , ETA TAN GUNEA ITAKO JAIE N E N O R LAGU ASTEK T HER I L A O B J N N RTA ERE ZE ETA BE NGO DA. TA AL O K E T , EUSK ALDIAN EDO A IZA N A IKUS E R S E T K AZKEN AU URRA UKER N, IBIL EKO A HERRI FESTA Z , B T E O A A T K T T R E I EAN, I A ALD AKO A BIS RRIEN ORAIN IENTZ OAREN UNEN GUNE K K I I L L X A B T A G U X R U G P T U N A A N A L I A K K: H IEN RTX ESKOL ABEST KLUBAREN AN IRR AKA LAGUNE GARRIAK, U UTAKO R I M U I Z AK ES T IL MUND ATEN DUEN UTE M ENTZAKO PU K DINAMIZA K, E M IZAN D A O E E O L G I L I D A A A U U Z Z D A IKASI, N EL ZIT ZIT KANTA , JOLASTU ZEIN H TALDEKO HE LAS HE GITEKO O J E , , G K T I E A I U I D ETA IR BETET N DAITEKE AISIAL A EMANALD TA KOMETAK OEN KLUBE R I AKO KOL KO ILAZ MUSIK GOTZEKO E ATERA PERTSONA GUNE HON OREZ U IKA, PA T S I U K M R MAR , TZ E IEKIN R AU RAK BATER TAN, ORAIN EAZ GAIN. TAILER NA, ETA ABA A . ARGA AR IZU TAN ZKIAK IKUSK IZAN E TE GUNEA E TE BER Z U T I Z DUT ZAGU D TZE ENA DAITE ZKE, U K, LASAI E KO AUKERA GON DAN Z FEST E
H ETAN ERE IZ AR HERRIET IRRIEN A A LAGUN NGO BAITA KO EN GU NEA.
40
41
42
43 3