Во имя Аллаха Милостивого, Милосердного!
ІСЛАМ В УКРАЇНІ Інформаційноаналітичний проект, що розповідає про життя мусульман в Україні
islam.in.ua Подписной индекс — 68179
http://gazeta.arraid.org
№ 5 (164) 2013
ОЛАР ДАИМА БИЗНЕН БЕРАБЕР 18 МАЙЫС ДЖИНАИЙ СЮРГЮНЛИК КЪУРБАНЛАРЫНЫНЪ ХАТЫРАСЫНА БАГЪЫШЛАНА ОН СЕКИЗ МАЙ — МАТЕМ КУНЮ… Он секиз май — матем куню. Эр кес къара багъласын! Къырым огълу, сыкъ тишинъни, Козюнъден яш таммасын! Етер артыкъ, биз агъладыкъ… Энди душман агъласын. Эр сабырнынъ бир сонъу бар — Анъламагъан анъласын!.. Он секиз май — матем куню. Бугунь тузакъ къурулды — Миллетимнинъ юрегине Къанлы пычакъ урулды. Ана-бала сюргюнликте, Гъурбетликте хор олды. Чатырдагъда ачкъан гуллер Ташкентке келип солды. Он секиз май — матем куню. Бугунь сёнди оджакълар… Оксюз къалгъан сабийлерни Энди кимлер къучакълар?! Ярым саат муддет берди. Зан эттим, атаджакълар. Юкледилер вагонларгъа, Къайда токътатаджакълар?.. Он секиз май — матем куню. Энди кечти нидже май… Бизге къаршы зулумлыкълар Але бугунь токътамай. Ич бир тюрлю денъишме ёкъ, Насыл эди — кене шай… Беш сентябрь ферманында Девлетчилик анъылмай. Он секиз май — матем куню. Юректе къалды изи. Бунъа себеп олгъанларнынъ Кёр олсун эки козю! Лякин бизни рухландыра Миллетимнинъ акъ сёзю! Акъикъатнынъ танъы якъын — Илле догъар йылдызы! Он секиз май — матем куню. Эр кес къара багъласын! Къырым огълу, сыкъ тишинъни, Козюнъден яш таммасын! Етер артыкъ, биз агъладыкъ… Энди душман агъласын. Эр сабырнынъ бир сонъу бар — Анъламагъан анъласын!.. Эрдживан Керменчикли 1968 с.
2
Арраид № 5 (164) май 2013
УНУТМАКЪ МУМКЮН ДЕГИЛЬ
Он яшта олгъанымда... Къырым миллети сюргюнликке огъратылгъанына 69 йыл толувы мунасебетинен
Абилькерим ВЕЛИЛЯЕВ Къорантамызны олюмден къуртаргъан одун …1944 сенесининъ язы битип, кузю кирип кельди. Бабам бирде-бир ишнен огърашып, къорантасыны бакъмакъ керек эди. Чюнки бабам аркъадашларынен берабер колхознынъ люцернасыны чалмакъ вазифесини беджерген эди. Куньлернинъ биринде, бабамнен одун къыдырып чыкътыкъ. Къарарнен 3 — 4 километр ёл юргенимизден сонъ бир тогъайгъа етип кельдик. Къокъанд шеэринен Сырдарья озенининъ арасында ерлешкен о тогъайда, чешит кийик емиш тереклери ве дигер осюмликлер осе, атта саксаул тереклери де бар эди. Къуругъан тереклерни бабам балтанен кесип йыкътыра, сонъ биз оларны сюйреп эвге къайтамыз. Азбарда о тереклерни бычып-ярып, одунлар азырлаймыз, индже чырпыларны эвде якъмагъа къалдырамыз, тегиз ве дюльберлерини исе шеэрге сатмакъ ичюн айырамыз. Азырлангъан одунларымыз, эсасен кийик джида тереклеринден эди, чюнки оларнынъ къарувы кучьлю ола, эм де къаверенки тюстеки ярмалар гузель корюне эди… Ярым ´пастанª сонъ Бабам Къарасувбазардаки медреселерден бирисини окъуп битирген. Сюргюнлик ерине тюшкенимизнен, бабам мени къышлакъ джамисине, джума намазына алып барды. Джамиде бабам эки рекят намаз къылды. Джума намазына кельген къартлардан бири бабама: «Сиз эзан окъунъ», — деп, риджа этти.
Намаз биткен сонъ, деминки къарт бабама: «Сиз энди домулло буласиз, номозни хам сиз окъутасыз», — деп бабамнынъ ред эткенине бакъмадан, озюнинъ имамлыкъ вазифесини бабама теслим этти. Бойлеликнен, бабам къышлакъкъа «домулло» олды. Ондан сонъ кимнинъдир эвинде хастасы олса, оларны окъутмакъ ичюн бабамны давет этмеге башладылар. Атта бирисини чаян чакъкъан, дигери акъылыны ойнаткъан — оларны да окъутмакъ ичюн келе эдилер. Бир кунь бабамнен шеэрге алып кетиледжек одунлар азырламакънен мешгъуль эдик. Азбар къапудан бир озьбек йигити кирип кельди. Селям берип, эвлеринде хасталангъан къардашыны бабама барып окъумасыны риджа этти. Бабам: «Шимди барып оламам, ишим биткен сонъ барарым», — деди. О, йигит: «Майли, домулло, бир пастан борасизми?», — деди. Бабам: «Ёкъ, ярым пастан барарым», — дегенинен биз о йигитнен кулюштик. Мегер бабам «бир пас» ибаресини бир саат деп, беллеген экен. Меселени анълагъан сонъ, бабам да бизнен берабер кульген эди. Докъуз километрлик ёлнынъ сынавы Миллетимиз ичюн фаджиалы о 1944 сенесининъ язы пек сыджакъ олгъан эди. Тамам дут, урюк ве дигер мейвалар пишкен вакъыт. Яш несиль урюк ашап тойгъан сонъ, сувдан янып, арыкъларда акъкъан сап-сары лай сувларны ичип, дизентерия хасталыгъына огърап, къартларымыз исе сыджакъкъа даяналмай серилип, чибин киби оле эдилер. Кузьге барып, халкъымызнынъ аманаман ярысы эляк олгъан эди. Авасы да
салкъынлашмагъа башлады. Бабамнен ильк сефер одуннен юкленип, шеэрге ёл алдыкъ. Бираз ёл юрген сонъ, сыртымдаки юк мени кери чеккен киби дуюлды. Болдургъаныма бакъмадан, ёлумны девам этем, амма бабам менден баягъы узакълашкъан. Онынъ артындан етмек ниетинен, адымларымны тезлештирип башладым, лякин юкюм эп агъырлаша, юрмеси де кучь. Орталыкъ исе зиль къаранлыкъ — дешетли. Мени тааджиплендирген шей — не ичюн бабам о къадар тез юре экен? Мен раатланмакъ истей эдим, амма бабам эп огге кете. Себебини анъламай эдим, бала эдим… Осип буюген сонъ анълап башладым. О девирде совет укюметининъ баш айдуты Сталин адлы махлюкъ эди. Бирдебир ишчи чалышкъан ерине беш дакъкъа кечиксе, оны деръал суд этип, 15 куньден 3 айгъа къадар къапай эдилер. Эгер шу йылнынъ ичинде текрар ишине беш дакъ-
«Поезд смерти»
къа кечиксе, 6 айдан 3 йылгъадже азатлыкътан марум этиле эди. Эр сефер ёлгъа чыкъкъан сонъ, меним: «Баба, беш дакъкъачыкъ раатланайыкъ, даа», — дегеним, агълагъаным, бабамнынъ юрегини ташырса керек, къалтырагъан сеснен: «Шимди, огълум, текяран даа юрейик, сонъ токътармыз», — дей ве: «Эгер даяналмайджакъ олсанъ, бир даа сени озюмнен алмам», — дей эди. Лякин невбеттеки ёлгъа азырлангъанда, айтылгъан лафлар акъкъында экимиз де унута эдик. Ниает, саба ярыкъланып башлагъанда, 9 километр ёлны юрип, шеэрнинъ четиндеки базарчыкъкъа етип келемиз. Онда энди бизни муштерилер беклей эдилер, хусусан мени, чюнки меним юкюм беш-алты топ ола, эр топунда бешер дане ярма-одун олып, эр топу 10 кумюш тута эди.
Къуршунгъа тизильген Зейнеп НИЯЗИЕВА
18
-майыс куню халкъымызнынъ омюринде фаджиалы куньдир. Бу кунню эр бир къырымтатар къорантасы озь башындан кечирген эди. Къартларымызнынъ козьлеринден шу куннинъ левхалары эр даим кечмекте. Оларнынъ икметли козьлеринден бутюн бу вакъиаларны, санъки китап саифелеринде, окъуйсынъ. Козьяшлар исе тыгъыртыгъыр акъа. Халкъымыз сюргюн этильгенине себепчи совет укюмети олды. Ана-баба, бита-къартбаба, бала-чагъаларны — эр кесни, яни, бутюн миллетни чешит ерлерге ёлладылар: кимни Уралгъа, кимни, даа догърусы, инсанларымызнынъ эксериетини Озьбекистангъа, дигерлерини Таджикистангъа… Чокъ йыллар девамында халкъымыз бойле яшады. Къоранта азалары бирибирини тапып оламай эдилер. Тапкъанлары да олды, лякин, теэссюф ки, эр кес сагъ къалмады.
Бизим къорантамызнынъ вазиети де айны олды. Эр биримиз озь яшайышымызны янъыдан къурып башладыкъ. Узакъта, аджем топракъларда яшасакъ биле, юрегимизде ве тилимизде эр даим «ватан» сёзю янъгъырай эди. Биз умютнен яшадыкъ, Ватангъа
«Лунная соната»
къайтмагъа, азиз баба-деде топрагъында тиз чёкип, оны опьмеге арз эте эдик. Халкъымыз гъает арекетчендир, онынъ ичюн биз отурмадыкъ, чаре олгъаны къадар Ватангъа къайтмакъны
укюметтен талап эттик. Чокъ инсанлар бу куреште кучьлю такъипке огърады, атта, къурбан олды. Вакъыт кечти, яшайыш денъише башлады. Халкъымыз, бир шейге бакъмадан, Ватангъа къайтмакъ ёлуна тюшти. Кутьлевий авдетимизнинъ биринджилер сырасында бизим къорантамыз да бар эди. Кочип кельген сонъ, къорантамыз яшайышны янъыдан къурып башлады. Куньлернинъ биринде, бабам мени кезинтиге чагъырды ве бойле деди: «Юр, къызым, бу ешиль яйланы айланып келейик». Биз хош къокъулы шифалы отлар, тарла чечеклери арасында баягъы вакъыт айландыкъ. Болдурып, раатлыкъ багъчасындаки бир скемлеге отурдыкъ. Арадан бираз вакъыт кечти. Янымызгъа бир инсан торунчыгъынен бераберликте кельди де: «Здравствуйте! Можно к вам подсесть?», — деп сорады. Бабам: «Конечно, пожалуйста», — деп, джевап берди. Бир къач дакъикъадан сонъ, бу инсан бабамдан: «Бу сизинъ къызы-нъызмы?», сорады. «Эбет», — джевапланды бабам.
Арраид № 5 (164) май 2013
3
УНУТМАКЪ МУМКЮН ДЕГИЛЬ
Базыда ишке ашыкъкъан марушкелер, юклемемни седжмеге биле бермей, озьлери одунларны пайлашып ала ве парасыны берип, тезликнен эвлерине кете эдилер. Бойлеликнен, меним одуным 50-60 кумюш тута эди. Бир килограмм чавдар отьмекнинъ фияты исе 100 кумюш эди. Эбет, бабамнынъ сыртындаки одуныны факъат зенгин адамлар ала биле эди, чюнки онынъ юкю чокъ ола эди. Къазангъан параларымны бабама берип, онынъ муштериден къайтып кельмесини беклеп отурам. Ёлда болдурып агълагъанларымнынъ эписи унутыла эди. Энди биз шеэрнинъ меркез базарына кетемиз. Мен бабамнынъ де огюне, де сол тарафына, де сагъ тарафына кечип, онъа ялтакъланам, чюнки энди мени озюнен бирге алмаз деп, къоркъам. Эвимизде исе бизни, емек алып келеджеклер деп, анам, аптем ве учь къардашым беклей.
омюр
Янымызгъа къонгъан рус адамы озь торунына косьтерип, бизлерни таныштырды. Бабамнен танышмагъа да истеги пейда олды. «Меним адым Николай Иванович», — деди о. Бабам: «Меним исе Нариман» — деп, джевап берди. Бабамнынъ адыны эшиткен Николай Ивановичнинъ чырайы бирден денъишти. Буны дуйгъан бабам: «Не олды?», — деп сорады. «Бир шей олмады. Иште, омрюмде корьген вакъиалар кене де козь огюмден кечти», — деди рус адамы. Онынъ козьлери апансыздан яшкъа толды. «Не олды, я?», — кене сорады бабам. Николай Иванович икяесини бойле башлады: «Меним миллетим къырымтатарларгъа къаршы япкъан джанаварлыгъы, акъсызлыгъы ичюн сизден афу сорайым, огюнъизде баш эгем. Мен, о вакъыт арбий хызметте эдим. Къырымны фашист баскъынджылардан азат эттим. Бир куню уджюм вакътында агъыр яраландым. Бу себептен госпитальге тюштим. Нетиджеде,
«Геноцид»
Богъчамызнынъ хырсызланмасына себепчи — чаршаф Не исе, базаргъа етип кельдик. Онынъ ичи адам толу, эр кес къайдадыр ашыкъа, зий-чув, тасырды, шамата… Иште, базар къайнай… Бабамнен базар чайханелеринден бирисине киремиз. Онынъ ичинде джанынъ не истесе, о бар, тек паранъ олсун. Бабам эки дане сыджакъ тандыр питесини, бир къач кесек шекер ве бир чайник чай ала. Биз сёрю устюне ерлешип, емегимизни ашап башлаймыз. Пителернинъ орталары юфкъачыкъ олып, чайнагъанда къасыр-къусур этелер. Онынъ ичюн мен бабама: «Сиз четлерини ашанъыз, тишлеринъизнен къаттысыны чайнап оламазсыз, меним тишлерим исе сагълам», — дейим. Асылында, 50 яшындаки бабам о пителерни «къайдан
демобилизация олдым. Чокъкъа бар майып, халкъынъызны сюргюн эткенлерини шу козьлеримнен корьдим. Сасыкъ мал вагонларгъа яш ве къартларны юкледилер. Бир битайны вагонгъа таба алып кете эдилер. Анълагъаныма коре, онынъ, бельки де, учь яштаки торуны, битасынынъ артындан кетти. Анасы исе баланы къуртармакъ ичюн артындан чапты, лякин бир къач къуршун бир кереден, бири-бирининъ артындан, къафесине урулды. Ананынъ устюнде олгъан беяз кольмек бир къач сание ичинде къырмызы къангъа бояланды… Бу левха энди къач йылдан берли манъа раат юкъламагъа бермей. Халкъынъызны сюргюн эткен сонъ, эвлер бошады, тек айванларнынъ мунъремеси, копеклернинъ увулдысы эшитиле эди. Гедже кельгенинен, козьлеримни юмам, лякин бутюн бу сеслер къулагъымдан чыкъмай. Не вакъыт юрегимде раатлыкъ пейда олур, аджеба?», — деп кетти къарт. Бабам бир къач саат девамында озюне келип оламады…
кельдинъ», демейджегине эминим. «Догъру айтасынъ, огълум», — деп бабамнынъ башкъа чареси олмагъанындан себеп, козьлеринден боюнчакъ данелери киби, тыгъырып тюшкен, буллюр козьяшларыны менден гизлемек ичюн, юзюни чевире. Мен исе оларны корьмеген киби ола эдим, «айнеджиликлеримни» дуйгъан бабам даа да зияде оксюне эди. Ондан сонъ, базардан алынаджакъ эрзакъларымызны эвде къалгъанлар ичюн алып къайтамыз. Шеэрге зияретлеримизден биринде, одунларымызны саткъан сонъ, эвге алынаджакъ шейлерни алып, торбачыкъкъа ерлештирдик. Бабам оны богъча киби багълады, амма эвге къайтмагъа ашыкъмады. Чюнки бабамда даа къулланылмагъан чаршаф бар экен, оны сатмагъа истеди. Тесадуфен дёрт озьбек йигити пейда олып, чаршафнынъ фиятыны сорадылар ве оны яйып бакъмагъа истедилер. Бир уджундан бабам, учюсинден йигитлер тутып бакътылар, лякин алмадылар. Бабам бирден: «Богъча!» — деди, амма энди оны хырсызлагъан эдилер. «Вай, балам, энди не япар экенмиз?» — деп, бабам тюшюнджеге далгъанда, бир адам келип, чаршафнынъ фиятыны келишип алып кетти. Биз де аладжакъ шейлерни алып, эвге къайттыкъ. Бойлеликнен, кунь аралап, эки куньде бир, баарь кельгендже, одуннен юкленип, шеэрге къатнап, къорантамызны ачлыкътан, бельки де олюмден къуртардыкъ. 1945 сенесининъ кузюнде бабам хасталанды, 6 кунь тёшекте ятып, 7-нджи куню вефат этти… ´Риджа этем, мени бу ерде къалдырª Бабамнынъ олюминден сонъ, бизим къорантамызнынъ башына тюшкен фелякетлернинъ сайысы бар, сонъу ёкъ… Эгер, етиштирип олсам, о кечкен йыллар акъкъында язмакъ ниетиндем… Лякин, эп къартайгъанымдан себеп, языладжакъ вакъиаларнынъ сонъуна чыкъаджагъыма эмин олмагъанымдан, энъ олмагъанда къыскъа-къыскъа икяечиклер къалдырсам, ёкъундан барына шукюр деп,
беллейим. Бунынъ ичюн, кедерлендирген, омюрим бою ич унутылмагъан, эм де унутылмайджакъ бир фаджиа акъкъында анъмакъ истейим. Сюргюнликнинъ ильк куньлерининъ биринде, тарлалардан богъдай, арпалар чалынып алынгъандан сонъ, мен башакъ къыдырмагъа къарар эттим. Манъа къошулгъанлар да тапылдылар. Биз, 5 — 6 бала, ёлгъа чыкътыкъ. Балаларнынъ арасында энъ буюги мен (10 яш) эдим. Сыгъырлар отлап юрген тарлагъа якъынлашкъанымызда, тесадюфен Шевкъие адлы къызчыкънынъ башы айланып, ерге отурды ве оксюрмеге башлады, ондан сонъ, агъызындан къан фышкъырды. Не япмамызны бильмеймиз… Оксюриги токътагъан сонъ, оны еринден турсатмагъа арекет эткениме бакъмадан, о еринден турып оламады. Лякин чокъкъа бармай, о, озюне келип башлагъан сонъ, мен оны явашчыкътан еринден турсатып, бир элимнен белинден къучакълап туттым, о да башыны меним омузыма ясландыргъан алда, къышлакъ тараф ёл алдыкъ. Бир къач адым аткъанымыздан сонъ, о кене ярамады ве манъа: «Меннен огърашып отурма, мени бу ерде къалдыр, эпсибир мен оледжем», — деди. Лякин мен оны, балачыкъларнынъ ярдымынен елькеме ерлештирип, яшагъан эвчиклерине тараф кеттим. О, исе явашчыкътан: «Риджа этем, мени бу ерде къалдыр», — деп, эп текрарлай эди… Ниает, Шевкъие анасынен яшагъан эвчикке етип кельдик ве мен оны анасынынъ къолуна бергенде, о даа сагъ эди. Чокъ языкълар олсун ки, затен ич бир тюрлю къабааты олмагъан, къарарнен 8 — 9 яшларындаки къызчыкъ, анасынынъ къолунда джаныны бергени, шу яныкъкъа даянып оламагъан ана да вефат эткени ве айны вакъытта Шевкъиенинъ бабасы Совет ордусы сафларында душмангъа къаршы савашта эляк олгъаны фаджиа дегильми, аджеба?!! Мен беллесем бу — буюк фаджиа! Иште, бу фаджиагъа 69 йыл толгъанына бакъмадан, о меним козьлерим огюнде джанлы оларакъ турмакъта.
4
Арраид № 5 (164) май 2013
КУТЬЛЕВИЙ АВДЕТ: ЧЕРИК АСЫР
Кечмишке сайгъынен, келеджекке умютнен бакъайыкъ БЕКИР АБДУЛЛА Къырым халкъынынъ Ватангъа кутьлевий авдети башлангъан сонъ, олып кечкен вакъиаларгъа, япылгъан-япылмагъан ишке насыл къыймет кесесинъиз? Бу суальнен бир къач инсангъа мураджаат этерек, ашагъыдаки джевапларны эшиттик. Мабет олсакъ — эр шей олур Иззет Изедин, 75 яшында, миллий арекет ветераны, джемаатчы, Акъмесджит сакини: — Бутюн бир миллетнинъ тарихына — олсун сонъки 20-30 сене, олсун сонъки 2-3 асыр — къыймет кесмек, атта тарихчы олсанъ биле, къолай дегиль. Эбет, насылдыр вакъиаларнынъ шааты олсанъ, бираз башкъа меселе. Амма, теэссюф ки, о вакъиалар да хатырадан силине. Къала насылдыр умимий тасавур. Иште, саалар боюнджа бакъаджакъ олсакъ, медениетте, хусусан, музыка санатында, тасвирий, театр санатларында, белли дереджеде эдебиятта — тильге алынадж-акъ шейлер бар. Меракълы эсерлер яратылды. Эр алда, олар земаневий омюримизни акс этмекке якъынлар. Тасилимиз башта бир огге кеткен киби олды, эбет. Сонъра исе, эр кесге белли олгъан миллий муит укюм сюрюльмесине тырышылгъан (ана тильде, языкъ ки, 2-3 фенден гъайры, дерслер ёкъ) 15 мектебимизге дигерлери къошулмады. Бу меселеде тек оджаларнынъ дегиль, кениш джемаатымызнынъ да, къабааты демесек, зайыфлыкълары сезильди. Икътисадий ишлеримизге насыл къыймет кесмекни бильмейим. Бир тарафтан бакъсакъ, орта аллы-такъатлы инсанларымыз ёкъ дегиль. Дигер тарафтан, мисальчюн, Украинадаки «средний класс»нынъ сайысына бакъсанъ, олар зияде олмакъ керек эди. Ондан гъайры, якъында меракълансам, мемлекетте энъ зенгин бир къач юз инсанларнынъ арасында бизим халкътан кимсе ёкъ. Барып да, ойле, яни энъ зенгин, бинъ инсанларнынъ джедвели япылса, къырымлардан онъа бирев киреджегине шубем буюк. Диний тикленюв меселесини экиге болир эдим. Тешвикъаткъа (газетлерде, радио-телевизионда чыкъышлар), диний китаплар дердж этильмесине кельгенде къаба эксикликлерни корьмейим. Ислям эр куньлик омюримизде укюм сюрмесине кельгенде исе — бу ёнелиште даа ишлер богъурдакътан, демеге мумкюн. Лякин бойле ишлер, эбет, тез олмай. Мени зияде динимиздеки болюнювлер раатсызлай. Оларны енген инсан (я да тешкилят) дюньянынъ энъ нуфузлы мукяфатына ляйыкъ, деп саям… Тек чалышмагъан янълышмаз Эмине Бекирова, Акъмесджит, джемаатчы: — Ватанымыз Къырымгъа кутьлевий авдет башлангъандан сонъ эр бир саада чокъ инсанларымызнынъ фааль иштиракинен буюк ишлер япылды. Кимдир: хаталар да аз олмады, дер. Догъру. Бу табиийдир. Чюнки, белли ки, тек чалышмагъан янълышмаз. Мен къайд этеджек вакъиаларнынъ базылары исе булардыр. 1) Озь-озюни идаре эткен миллий къурум мейдангъа кетирильди, о кенишленди, пекинди, тесирини арттырды. 2) Халкъымызнынъ эксериети о курумгъа къолтутты, онъа ишанды; меджлислернинъ базы тарафларыны, арекетлерини кимдир бегенмесе де — агъыр вазиетлерде онъа мураджаат этмектен башкъа чаре корьмеди. 3) Миллий Меджлис 1999 сенеси Украин девлети
Орган Всеукраинской Ассоциации общественных организаций «АЛЬРАИД» АЛЬРАИД + Издатель: Информационный аналитический центр «АЛЬРАИД»
тарафындан, ля чаре, танылды. О девирдеки президент белли себеплерге коре меджбур олды буны япмагъа. 4) Халкъымызнынъ темсиль этиджи къурумы четэльде, буюк девлетлер арасында, Авропада да кениш танылды — Къырымгъа кельген итибарлы халкъара тешкилятларнынъ, нуфузлы укюметлернинъ, деерли, эписи векиллери, дипломатлар — Миллий Меджлисни зиярет этмекни озю ичюн борж ве базыда, атта, шереф саймакъталар. 5) Миллий Меджлиснинъ етекчиси джиан севиесиндеки сиясетчи оларакъ танылмакъта ве бу халкъымызгъа нисбетен косьтерильген мунасебетнинъ ифадесидир. 6) Миллий Къурултайнынъ сонъки сессияларында делегатларнынъ чыкъышлары, айры истисналарны саймасакъ, ана тилимизде янгъырамакъта. 7) Халкъымызнынъ къараманлыгъы неде? Етишмемезликлерге бакъмадан — Ватанда он бинълернен гузель, темелли эвлер къурулмасында; акъылгъа сыгъмагъан маниаларгъа бакъмадан — къоранталар маддий джеэттен пекинмесинде. 8) Бу ишлер, эсасен, 2000 сенесинедже беджерильди; иш адамлары чокълаша башлады, чешит, энъ-эвеля медений, сааларда инкишаф, чареге коре меценатлыкъ, сильтем алды; нисбетен зенгин эдебий фондлар пейда олды. 9) Меракълы кутьлевий «Татлы сес» киби лейихалар чалыша башлады. 10) Генчлеримиз арасында, 1950-60 сенелериндеки киби, окъмушлы, бильгили олмакъ — мувафакъиетли олмакънынъ ифадеси олды; оларнынъ юксек тасиль алмакъ ынтылувлары гъает къуванчлы ве умют берген шей. Бу сыраны девам этмеге, эм де 40 я да 50 маддегедже алып бармакъ мумкюн. Мени энъ раатсызлагъан меселелерден бириси — ана тилимизге мунасебет, оны, догърусыны айткъанда, инкяр этильмеси… Ишлеримиз, иншалла, кет-кете эйилешир Мустафа Мустафа, Багъчасарай сакини, къуруджы, джемаатчы: — Мен истер эдим бир тенълештирюв кетирмеге. 1944 сенеси дешетли ве джинает фаджиадан 10-15 йыл кечкен сонъ халкъымыз озь эмеги иле маддий джеэттен баягъы пекинген эди. Бошлукътан, сыфырдан дегиль — куль ичинден котерильди. 20-22 сене эвель вазиет белли дереджеде текрарланды. Акимиет пара эманетлеринен буюк оюн-афералар япкъаны, Озьбекистанда эвлернинъ фияты тюшмеси — Украинада котерильмеси, мисильсиз инфляция… Бу ве бунъа ошагъан башкъа ярамай шейлер, адиселер ватандашларымызнынъ Къырымдаки ерлешювини, маддий омюрлерини сыфырдан башлаттырды. Къырымтатарларнынъ эписи, зенаатындан къатий назар, къуруджы олды. Амма къурмакъ ичюн пара керек. Параны къазанмакъ ичюн насылдыр ерде чалышмакъ керек. Иш исе ёкъ. О замандаки адий яшайыш ичюн курешмек (элементарная борьба за выживание) миллетнинъ чокъ кучь-такъатыны чекип алды. Я ондан да гъайры, акъ-укъукъларымыз ичюн токътамай курешмек керек олды. Мен айтмагъа истейим: къолумызда олгъан бугуньки — кимге аз, кимге чокъ корюнген иришмелерге — шукюрлер демели. Ишлеримиз, иншалла, кет-кете яхшылыкъкъа догърулыр. Медениет, тасиль, спорт, сиясет саасында оладжакъ енъишлер аретимизге, талапчанлыгъымызгъа, арамыздаки бирлик-бераберлигимизге багълы.
Главный редактор: Ислям ГИМАДУТИН Адрес: 04119, Киев-119, ул. Дегтяревская, 25-А. Тел.: (044) 490-99-00, 490-91-69. Факс: 490-99-22. E-mail: gazeta@arraid.org http://gazeta.arraid.org
«Черный рассвет»
Тек бир меселеде къачыргъанымызны тиклемек пек агъыр оладжакъ — бу топракъ меселеси. Ялы боюндаки ве башкъа къыйметли ерлеримизни эксериетини, теэссюф ки, джойдыкъ. Асылында, янълышлар аз олмагъандыр. Амма токътамай опькеленмекнен, бир-биримизни ашалав тенкъитке огъратмакънен ич бир меселе чезильмез. Келеджекке умютнен бакъайыкъ. Аньаневий тербиемиз зарар корьмеди Анифе Нури, Акъмесджит, яш эким: — Авропа эалиси эксиле. Украинада украинлер кет-кете азлаша. Бизим халкъымызнынъ сайысы, биз истегенимиз киби олмаса да, чокъ менфий факторларгъа бакъмадан, арта. Фикиримдже, бу энъ буюк нетидже ве енъиш. Къырымда догъгъан несиль буюды ве онынъ эсас къысымы Ватан не олгъаныны, онынъ къыйметини яхшы анълай. Аньаневий тербиемиз, Аллагъа шукюрлер олсун, буюк зарар корьмеди. Урф-адетлеримизге генчлер арасында олгъан сайгъы юксек. Ислям дини пекинмекте. Иманлы яшлар урьмет къазаналар. Мен вазиетни идеаллештирмейим. Меселелер, худжурлыкълар, бозукълыкълар, языкъ ки, бар. Лякин оларгъа мунасебет де тенкъидий, менфий. 20 йыл зияде девамында ят муит тесир этсе де, эр алда, бизни бозмады. Умумий эйиаллыкъ бираз котерильди. Бунынъ нетиджесини медениет, тасиль, спорт ве башкъа сааларда коре билемиз.
«Арраид»нинъ мезкюр махсус санында Къырымда Нам къазангъан рессам Рустем ЭМИНОВнынъ «Унутма!» адлы ресимлер топлумындан фотонусхалар тасвирленди
Точка зрения редакции может не совпадать с мнением авторов. Ответственность за достоверность фактов несут авторы публикаций. Перепечатка материалов только с согласия редакции. Рукописи не рецензируются и не возвращаются.
Регистрационное свидетельство: КВ №12203-994 Р Газета отпечатана в типографии «МегаПолиграф», г. Киев, ул. Марка Вовчка, 12/14. Заказ № Тираж 34000 экз.