TÜRKİYE SMMM VE YMMM ODALARI BİRLİĞİ " 3. OLAGAN SEÇİMLİ GENEL . KURULUNA GIDERKEN
Hangi arkadaşım olursa olsun liste delmeyi hedeflememeli. Hedefleyenler varsa geçmiş 2 yıla dönüp bakmasında yarar var. Eğer birazcık mesleğini seviyorsa ekibini bırakıp tek başına mesleği kurtarmaya kalkmasın. Yahya ARIKAN İSMMMO Başkanı 15-16 eylül 1990'da yapılan 1. Olağan Genel Kurul' dan bu yana yaklaşık 2 yıl geçti. 1. Olağan Genel Kurul' da; mesleğimizi ve meslektaşlarımızı bekleyen sorunları çözüme kavuşturabilmek için 3 grup seçime girmişti. *Yasadaki eksik ve antidemokratik maddelerin düzeltilmesi, *, ,Yönetmeliklerin düzeltilmesi * Ücret tarifelerimizin insanca yaşamaya yetecek kadar yeterli olmasını, * Yetkisiz muhasebecilerin engellenmesi, * Mesleki eğitim sorunlarımızı * Sosyal güvenlik sorunlarımızın çözümlenmesi, * Mesleğin ahlak kuralların oturtulması, * Mesleğimizin kamuoyunda en iyi şekilde tanıtılarak "saygın ve güvenilir" bir meslek olması gibi konuları; seçime giren gruplar sorun olarak ortaya koydular ve bu sorunları, çözmek ve hayata geçirmek için demokratik bir yanşa giriştiler. Çarşaf listenin nimetlerinden yararlanılarak o gün seçime giren listelerden birkaç kişi hariç hemen hemen hepsi yönetim kurulu üyeleri oldular. İstanbul Odası olarak o günlerde ekip listelerinin önemini anlattık, listeler delinerek uyumlu bir yönetim olunamayacağının altını çizerek belirtmemize rağmen, bazı arkadaşlarımız gruplarının direktifi ile, bazı arkadaşlarımız da odalardan aldığı talimatla istifa ederek bugünlere geldik. Geldik bugüne, Bürokratik işlemler dışında meslek adına yukarıda saydığımız ana konulardan neler hayata geçmiştir? Yorumu ve kararı siz değerli meslektaşlarıma bırakıyorum. Değerli meslektaşlarım, Dönem kavga dönemi değildir. Dönem uzlaşma ve birlikte olma dönemidir.
Masaya vurarak, Maliye Bakanlığı'nın önüne çadır kurmakla mesleğimizin sorunları çözülemez. Yüz binlerce üyesi ile bugün siyasi bir yaptırım gücü olan esnaf kuruluşları karşısında, yeni örgütlerden Birliğimiz, meslektaşlarını maceraya götürmeden akılcı mesleki politikalar üretmek zorundadır. Kurumsallaşma sürecini yaşayan birliğimiz teslimiyetçi olmayan, uzlaşma ve diyalogdan yana olarak, BAĞIMSIZ olmak zorundadır. 3. olağan seçimli genel kurula giderken önemli gördüğümüz bazı konulan başlıklarla sıralamak gerekirse: Birlik yönetimine aday olan grup veya grupların * Mesleğimizin sorunlarını, kısa ve uzun vadeli programlarla çözmeleri, kısa vadede ilk iş yetkisiz muhasebecilerin çözümünde tek yol olarak gördüğümüzü vergi dairesine verilen tüm beyannamelerin meslek mensubunun imzası olmadan alınmaması" yolunu sağlamaları, * Birliği kamuoyunda tanıtacak altyapıyı oluşturmaları * Sorunların çözümünde odalarla "birlik danışma meclisi"nin oluşturulması, bu konuda hiçbir oda ayrımının yapılmaması sağlamaları gerekmektedir. İstanbul odası olarak dileğimiz tek listenin çıkması ve de çoğunluğun desteğini alan bir. BİRLİK YÖNETİMİ' nin oluşmasıdır. Görülen o ki; tek listenin çıkması olası değil. Bu durumda listelerin seçimlere çarşaf liste yerine blok liste olarak girmesinde yarar vardır. Tam 2 yıl mesleğimiz çarşaf listenin gazabını yaşadı. Hangi arkadaşım olursa olsun liste delmeyi hedeflememeli. Hedefleyenler varsa geçmiş 2 yıla dönüp bakmasında yarar var. Eğer birazcık mesleğini seviyorsa ekibini bırakıp tek başına mesleği kurtarmaya kalkmasın. 3. Olağan Genel Kurul mesleğimiz için dönüm noktası olsun. Bu demokratik yarışta kaybedenler kazananları kutlasın. Kazananlar da hiçbir oda ayırımı yapmadan mesleğin sorunlarını paylaşarak birlikte çözsünler. Bir arada yaşamaktan ve BİRLİK olmaktan başka çaremiz yoktur.
YENİ YAYIN KURULUMUZ GÖREVİNE BAĞLARKEN GENEL BAKIŞ Yayın Kurulu DEĞERLİ MESLEKTAŞLARIMIZ On beşinci sayımız ile tekrar karşınızdayız. Ancak bu dönemde yeni ve değişik konularda karşınıza çıkmak amacındayız. Her şeyden önce okunur bir yayın organı olmamız daha ötesi ülkemizin ekonomik, sosyal ve kültürel yaşamında söz sahibi olmak isteğimizdir. Bunu yaşadığı ülkeye ve ekmek yediği mesleğe gönül veren siz meslek mensuplarımız ve okurlarımızın katkı ve destekleri ile başarabileceğimize inanıyoruz. Ekonomik, sosyal ve mesleki sorunlarımız, ülkemizin var olan sorunlarından ayrı düşünülemez. Bu neden ile sorunlara çözüm ve öneriler getirilirken, ister istemez ülkenin genel sorunları da gündeme gelecektir. Ekonomi ve ekonomi politikaları ile yakında ilgili olan muhasebe mesleği mensupları elbette bu konularda da politikalar üreterek söz sahibi olacaklardır. Bu aynı zamanda toplumsal bir görevdir. Bugün ülkemizin ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal alanlarda sorunsuz olduğu söylenemez. Ekonominin bir türlü düzelmemesi, yatırımları durma noktasına getirmiş, nüfus artışı ile birlikte işsizler ordusu her gün biraz daha artmakta, hayat pahalılığı demek olan enflasyon insanları yaşamlarından bıktırmaktadır. Ekonomik nedenler ile yaşamlarına son vermek isteyenlerin sayılarındaki artış bu ekonomik uygulamaların en iyi göstergesidir. Bölgeler arasındaki farklı ekonomik uygulamalar, yatırım dengesizlikleri, ulusal gelirin bölgeler ve zümreler arasındaki dengesiz dağılımı toplumsal barışı da zedelemektedir. Toplumsal barışı sağlamanın en iyi yolu gelir dağılımındaki adaletsizlikleri ve dengesizlikleri gidermektir. Sorunlara uluslararasında genel kabul görmüş hukuk kuralları içinde anayasaya ve yasalara uygun çözümler getirilmeli, işsizlik ve sosyal güvenlik sorunları halledilmelidir. Değerli meslektaşlarımız, 3568 Sayılı meslek yasamız ile birer mesleki unvana kavuştuk. Ne yazık ki bu yasa beklentilerimize yanıt vermemiştir. Meslek yasamızın içinde bandırdığı antidemokratik ve çağ dışı bazı maddeler nedeniyle birçok insanın meslek mensubu olması engellemiş, demokrasinin kaleleri olan sivil toplum örgütlerinden biri olan Odamız ve Odalar Birliğimizin siyaset yapması engellenmiştir. Meslek yasamız adeta ayırımcılık yaparcasına meslek mensuplarını bağımlı bağımsız diye bölmüştür. Meslek yasamız ile birlikte, yıllarca bu mesleğe emek vermiş insanların sosyal güvenlik sorunları göz ardı edilmiştir. Sosyal Sigortalar Kurumu ile Bağ-Kur arasında çözümsüz kalınmıştır. Tüm isteklere rağmen topluluk ve mesleki sorumluluk sigortaları hayata geçirilmemiştir. Meslek mensuplarının onayını taşımayan tüm beyannamelerin gelir idaresince alınmaması, takdir komisyonlarında temsil edilmemiz ile Asliye hukuk, sulh hukuk ile 'ticaret mahkemelerinde bilirkişilik görevlerinde bulunma isteklerimiz tüm çabalara rağmen hayata geçirilememiştir. Gelişmiş ülkelerde var olan, mükelleflerinin dosyalarını inceleyebilme olanakları ile çalışma odaları sağlanamamıştır. Kendi ücret tarifemizi kendimiz hazırlayıp, uygulayabilme hakkına sahip olmadığımız her yıl bizlere bir daha hatırlatılmaktadır. Ücret tarifesi hep sorun olmuş ve olacağa benzemektedir. Hayat pahalılığı demek olan enflasyon karşısında meslek mensupları ekonomik güçlüklere
düşmekte, diğer yandan hangi adalet ve hakkaniyet prensiplerine dayandığını yasa koyucuların dahi bilmediği Hayat Standardı ve Geçici Vergi uygulamaları artan hızı ile devam etmektedir. Gelinen nokta ise çoğu meslek mensuplarımızın bürolarının kapatılmasıdır. Değerli meslektaşlarımız, tüm sorunlara, tüm olumsuzluklara rağmen, muhasebe mesleğinin mensupları olan bizler bu ülkenin ekonomik, sosyal ve siyasal yaşamında söz sahibi olmalıyız. Bu aynı zamanda tarihsel bir görevimizdir de. Bu görüş ve düşüncelerle bu yayın organımız, bir platform olacaktır. Sizlerin destek, öneri ve yorumlarınızla .mesleğimiz ve ülkemize katkı sağlayacağımız, salt eleştiren değil, yorumlayan ve çözüm öneren bir yayın organı olacağımız inancıyla. Saygılarımızla.
TAHSİLATIN HIZLANDIRILMASI VE VERGİ DENETİMLERİ
M. Yaşar ALAGÖZ SMMM 'Türk kamuoyunda "sülükler, vergisini zamanında ödemeyenler" sloganı ile daima gündemde kalan bir hususa yardımcı olabilmek için aşağıdaki düşüncelerimi sizlere aktarmakta fayda görmekteyim. Şöyle ki; I- Her Türlü Kamu Borçlarının Çekle Ödenmesi: a) Bunun için yapılacak iş, her vergi mükelleflerin bağlı bulunduğu Vergi Dairesine, Türkiye hudutları dahilindeki bir bankayla çalıştığını bankanın yazısı ile bildirmesi, b) Bankanın, mudinin kredisi çerçevesinde, mudiye tanıyabileceği kredi limitini belirleyerek (bir nev' i teminat mektubu gibi) Vergi Dairesine bildirmesi, c) Anılan çek' in sadece kamu kuruluşlarına (Vergi Dairesi, SSK, Bağ kur, Belediye vs.) keşide edileceği, şahsi olarak kullanamayacağının belirlenmesi, d) Yine çek' in, Vergi Dairesinden tahakkukun yapıldığı gün değil, ödeme gününde (vadesinde) bankadan çekileceği ilkesinin konulması, e) Bu uygulamanın sonuçlan; 1- Vergi Dairesi Yönünden - Vergi Dairelerinin soyguna karşı güvenceye alınması, - Banka kredisi nedeniyle belirli miktardaki tahsilatın bilinen günde tahsil edilme olanağı, 2- Banka yönünden - Belirli bir mevduat toplama olanağı - Belirli bir kredi kullandırarak, para satma olanağı - Vergi Dairesinin alacağını vade tarihinde çekme ilkesi nedeniyle, bankanın belirli bir süre için faizsiz para toplama olanağı, şöyle ki; örneğin ayın 25'inde ödenmesi gereken K.D.V. diyelim ki ayın 10. günü tahakkuk ettirildi, mükellef bunun bedelini genellikle, ayın 11'inde bankaya öder. Bankada bu parayı ayın 25'ine kadar faizsiz kullanma olanağı bulur. 3- Mükellef yönünden, - Geçici nakit sıkıntısından kurtulma olanağı - Vergi Dairesi veznelerindeki aşın zaman kaybının önlenmesi - Vergi Dairesi mükellef ilişkilerinin daha düzenli hale gelmesi, - Ve en önemlisi, serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavirin riskten, kendisine yöneltilen acımasız iftiralardan ve tahsildarlıktan kurtulup mükellefine daha iyi hizmet etme olanağını bulması. II- Vergi Denetimleri: a) Vergi Maliye, yaygın ve yoğun vergi denetimlerini, 3-5 aylık kurstan sonra sözleşmeli veya kadrolu olarak istihdam ettiği personeli vasıtasıyla yapmaktadır. Geçenlerde Maliye ve Gümrük Bakanı sayın Sümer Oral yeni sözleşmeli personel alarak bu tür denetimlere ağırlık vereceğini beyan etmişlerdir. Bugün neresin- den bakılırsa bakılsın bu tür memurun aylık ücreti, ortalama 1.500.000- TL 2.000.000- TL civarındadır; bu birinci yönü. İkinci yönü ise lise dengi okullu bir memurun 3-5 aylık kurslarla bilgi, yönünden ne kadar donatılacağı ve bu kişiden nasıl sağlıklı bir denetim bekleneceği?!..
b) Çözümü, Bugün 'Türkiye'de ruhsatı olan 40.000'nin üzerinde meslek mensubu bulunmaktadır. Bunların %60'ının bağımlı çalışan meslek mensubu olduğu varsayımı ile, 16.000 meslek mensubu bağımsız çalışmaktadırlar. Önerim, işte bu meslek mensuplarının, rotasyon sistemi dahilinde bu göreve davet edilmesi, bu görev nedeni ile kendilerine ödenecek' ücretin serbest meslek makbuzu ile tediye edilmesi. Sonuç olarak hem sağlıklı bir denetim yapılacak, hem denetim sonrası devlet vergi alacak. Bu çifte katma değer umarım birilerinin dikkatini çeker. Bu yöntemle, sadece verginin daha az kaçakla toplanması sağlamış olmayacak, ayrıca Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, KDV ve Vergi Usul Kanunu gibi hususlarda uzman olan bu kişilerin yapacağı denetimden sonucu, Vergi Dairesi Mükellef arasındaki uzlaşmazlıklar en aza inecek ve memurların boşuna zaman kaybı demek olan yazışımlar, uzlaşma komisyonları ile vergi mahkemelerindeki şırı dosyalar kendiliğinden âzalacaktır. Ve bence en önemlisi, serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir de toplum içerisindeki etkili yerini alacaktır.
VERGİ İNCELEMELERİ VE İNCELENECEK MÜKELLEFLERİ SEÇME SİSTEMLERİ Mehmet GENÇ SMMM Günümüzde uygulanan Türk Vergi Sisteminde birçok aksaklıkların birçok eksikliklerin olduğu hepimizce malumdur. Bu konudaki eksiklikler en küçük esnafların, Maliye ve Gümrük Bakanlığı yetkilileri ve milletvekillerince her zaman kabul edilmiş ve zaman zaman bazı değişiklikler yapılmıştır. Fakat hiçbir zaman sorunlar temelden ele alınmamış, sadece bazı yamalar yapılmıştır. Hatta bazen yapılan yamalar fayda yerine problemler doğurmuştur. Yapılan tartışmalar sonucunda ya bakanlık görüş değiştirmiş ya da konu hukukun üstünlüğünü prensibi doğrultusunda çözümlenmiştir. Demek ki Türk Vergi Sisteminde bazı hastalıklar vardır. Ancak hastalık teşhisi ve tedavi yöntemleri iyi belirlenmemiştir. Bu hastalıklardan biri de vergi incelemesine alınan mükelleflerin seçimidir. Gerek merkezi denetim elemanları (Bakanlık) ve gerekse mahalli denetim elemanları (Defterdarlık) belirli kıstaslara göre mükellef seçimi yapmamaktadır. Hangi sektörlerin, ne zaman inceleneceği belirlenmemiştir. Tamamıyla tesadüfi sistemle inceleme yapılmaktadır. Konuya basit bir örnek vermek gerekirse: İnceleme elemanlarının elinde bir tüfek vardır. Karşılarında da binlerce sayıdan oluşan kuş topluluğu. Birileri tarafından kuşlar ürkütülmekte ve inceleme elamanı tüfeğini ateşlemektedir. Saçma taneciği hangi kuşa isabet etmişse o kuş yaralanmakta veya ölmektedir. inceleme elemanı ise vurduğu kuşu ile övünmektedir. Bugün gerek normal inceleme ve gerekse aramalı incelemeye alınan her bir mükellef, yukarıda dramatize edilen sistemle incelemekte ve incelenen mükellef hem sisteme, hem de kamuya küsmektedir. İncelemeye alınan mükelleflerin inceleme gerekçelerine bakıldığında % 90'nın ihbarlı inceleme olduğu görülmektedir . Bu durum: - Ya ticari rekabete, - Ya da alış verişteki fiyat tutarına, - Ya işçi işveren ilişkisine, dayanmaktadır. Kalan % 10 grubu ise: Ya basit bir tutanağa, - Ya vergi iadesi incelemesine, - Ya da karşıt incelemeye, dayanmaktadır. Çok az bir kısmı ise dosya taraması yoluyla yetkililerce belirlenmektedir. Ülkemizdeki vergi inceleme elemanları (Maliye Müfettişleri, Hesap Uzmanları Gelirler Kontrolörleri ve Vergi Kontrol Memurları) tahminen iki bin civarındadır. İncelenen mükellef oram ise % 2-3 arasındadır. Bu kadar az mükellefin incelendiği bir ülkede incelenecek mükelleflerin titizlikle seçilmesi gerekmektedir. Kim ihbar edilirse o mükellefin incelemesi hakkaniyet ölçülerine ters düşmektedir. Uygulanması gereken inceleme sistemi şöyle olmalıdır. Yetkililerce bir yıl önceden (cari yıl girmeden) incelenecek mükellefler ve sektörler belirlenmelidir. Mükelleflerin seçimi ya yıllık cirolarına veya kârlarına göre olmalıdır. Bunlar da: a- Her yıl incelenecek mükellefler (ithalatçılar, ihracatçılar, sanatçılar, futbolcular) b- Her beş yılda geçmiş bir yılı incelenecek mükellefler (toptan alım-satım yapanlar)
c- Her on yılda geçmiş iki yılı incelenecek mükellefler (perakende alım-satım yapanlar) d- Hiç incelenmeyecek mükellefler (küçük esnaf grubu) Sektörlere göre mükellef grubu belirlenirken: a- Konfeksiyoncular (mamul) b- Tekstilciler (kumaş) c- Kömürcüler (ocak sahibi veya işleticileri) d- Oto yedek parçacıları, e- Sanatçılar-futbolcular, f- Hizmet işletmeleri, g- İnşaat müteahitleri vs. şeklinde sınıflandırılabilir. Böylelikle hem adil bir inceleme sektörü belirlenmiş olacak, hem de aynı işi yapanların birinin incelenip diğerinin incelenmemesi gibi haksızlık ortadan kalkacaktır. İhbara dayalı incelemelerde, muhbirin haklı ve doğru olduğunu kim, nasıl belirleyebilir? Bir kişinin parmak işareti ile devletin tokmağının mükellef tepesine vurulması pek doğru olmasa gerekir. İhbar sistemi belki bazı kurumlara gerekebilir ama Mükellef Maliye arasına muhbirin girmemesi gerekir. İncelenecek mükelleflerin muhbirlerce değil yetkililerce belirlenmesi gerekir. Temennimiz kronikleşmiş inceleme seçim sistemlerinden vazgeçilerek, inceleme elamanlarınca da sevilerek yapılabilen, mükelleflerce de genel kabul görmüş yukarıda açıklanan ilkelerin uygulamasıdır. Aksi takdirde sevilmeyen bir sistemin nefrete dönüşmesine neden olunacaktır.
BİLGİSAYAR KARŞISINDA MUHASEBECİNİN DURUMU
Y. Doç. Dr. Mustafa UÇAR Dicle Üniversitesi Diyarbakır Meslek Yükekokulu Öğr. Üyesi 1. MUHASEBECİ KİMDİR? Bilgisayarların muhasebede kullanılmaya başlamasıyla birlikte veriler daha hızlı işlenmeye, haberleşme kolaylaşmaya, sonuçlar daha çabuk elde edilmeye başlamıştır. Mesleğinin gereği olarak veri ve haberlerle uğraşan muhasebeciyi bu gelişmelerin etkileyeceği açıktır(1). Ancak, burada kastedilen muhasebecinin de tanımını yapmakta yarar vardır. Ülkemizde yaygın olan görüşe göre, herhangi bir firmaya bağlı ya da kendi hesabına serbest çalışarak, ilgili defterleri tutan ve kayıtlan yazan kişi muhasebecidir. Aslında, burada sözü edilen kişi muhasebeci değil . defter tutucudur. Bu kimsenin yükseköğrenim yapmasına da gerek yoktur. ilk veya ortaöğrenim yapmış bu işe meraklı ve ilgi duyan, orta seviyede zekaya sahip bir kişinin herhangi bir defter tutucunun yanında 5-6 ay çalışması bu işi öğrenmesi için yeterlidir. Aslında muhasebeci, işletmede oluşan mali, ticari ve ekonomik işlemleri toplayan, kaydeden, sınıflayan ve ilgililere bilgi vermek amacıyla özetmeyen ve önüne konulan rakamları analiz ederek değerleyen, hukuk, ekonomi, matematik, istatistik, işletme ve muhasebe bilgileriyle donanmış bir kişidir. Muhasebecinin, işletmeye etki eden en önemli ürünü, yöneticilere karar almalarında yardımcı olacak bilgileri raporlar şeklinde sunmasıdır. Bu tanımdan anlaşılacağı gibi, defter tutucuyla muhasebeci arasında büyük farklar vardır(2). 2. MUHASEBECİNİN GÖREVLERİ Muhasebecinin, işletmenin yürümesi için yerine getirmek zorunda olduğu birçok görevi vardır. Bilgisayarın muhasebede kullanılmaya başlaması, bu görevlerde önemli bir değişiklik yapmadığı gibi, bir azaltma da yapmamıştır. Muhasebecinin görevlerini iki ana grupta toplayabiliriz(3). Birinci görevi; işletmeyi etkileyen işlemlerin izlemesidir. Bu görevini yerine getirirken kaydetme, sınıflandırma, organize etme gibi tekniklerden yararlanarak verileri toplar. İkinci görevi ise; toplamış olduğu verileri analiz ederek, bir birleriyle ilgilendirerek işletmenin yönetimiyle ilgili birtakım bilgiler elde etmektir. Bu bilgileri derleyen muhasebeci, bunlar raporlar şekline dönüştürerek üst yönetime sunar. Diğer bir deyişle, muhasebeci belirli devrelerde birtakım hesapları düzenler. Ancak bugün; bu görevin kapsamı daha genişlemiş ve muhasebeci, yönetimin daha etkin karar almasını sağlamak amacıyla, sonuçları anlamlandırma görevini de yüklenmiştir. Yeni görevin de eklenmesiyle muhasebecinin yerine getirmek zorunda olduğu ana işler üçe çıkmaktadır (4). 1- İşlemlerin izlenmesi, 2- Sonuçların raporlar şeklinde düzenlenmesi, 3- Sonuçların anlamlandırılarak üst yönetime sunulması. 3. BİLGİSAYARIN MUHASEBECİNİN GÖREVLERİNE ETKİSİ Bilgisayar, yukarıda değinilen, muhasebeciye ilişkin üç göreve de etki yapmaktadır (5). İşlemlerin izlenmesi bugün daha basit bir şekle dönüşmüştür. Eskiden olduğu gibi muhasebeci, birtakım belgelerle, defterlerle ve hesaplarla uğraşmaktan kurtulmuştur. Bilgisayar, bunları otomatik bir şekle sokmuştur. Gerekli programlar kendisine
yüklendiğinde, hesaplamaları yapmakta, işlemleri ilgili hesaplara kaydetmekte ve sonuçları almaktadır. Örneğin, bir bordro düzenlemesi yüklü hesaplamaları ve işlemleri gerektirir. Hazırlanması için geçen bu süre de oldukça önemlidir. Raporların düzenlenmesi de, bilgisayar yardımıyla oldukça kolaylaşmıştır. Bilanço veya gelir tablosunun hazırlanması için, programın özelliğine göre, hiçbir ek işe gerek kalmayabilmektedir. Hatta tam profesyonelce hazırlanmış programlarda bütün raporlar ve defterler sadece tahsil, tediye ve mahsup fişlerinin girilmesiyle elde edilebilmektedir. Burada muhasebeciye düşen çalıştığı işletmeyi oldukça iyi tanıması, yönetimin ne tip raporlara ihtiyaç duyacağını ve diğer departmanların ne tür bilgileri kendisinden isteyebileceklerini bilmesidir. İşletme için gerekli olan bilgilerin neler olduğunu öğrendikten sonra, elindeki verilere dayanarak birçok raporlar elde edebilir. Bilgisayar muhasebede kullanılmaya başlamadan önce muhasebe departmanın düzenlendiği raporlar, genelde yılda bir kez bilanço ve gelir tablosu ve birkaç ayda bir mizanların çıkarılması idi. Bunları daha sık çıkarmaya ne zaman, ne de güç yeterli idi. Bu nedenle, herhangi bir noktadaki aksaklık ancak aylar sonra veya yılda bir görülebilir ve tedbir alınabilirdi. Ancak, bu kadar geç alınan bir tedbirin de ne denli yararlı olacağı tartışma konusudur. Bugün, ilgili raporların düzenlenmesi için gerekli bilgi bilgisayarın hafızasında kayıtlı ve muhasebe ile ilgili programı da hazır olduktan sonra, raporların elde edilmesi anlık bir meseledir. Bir tuşa basmak bilançoyu, gelir tablosunu ve mizan gözler önüne sermeye yetecektir. Muhasebecinin son görevi olan sonuçları anlamlandırılma işi de dolaylı olarak bilgisayardan etkilenmektedir. Rutin işlerin makineye devredilmesiyle, muhasebecinin vakti de çoğalmıştır. Hem ihtiyaç duyduğu bütün raporlar anında elinin altındadır. Bu nedenlerle, önüne gelen bilgiler ve raporlar üzerinde çalışıp onları değerlemeye daha çok zaman ayırabilecektir. Muhasebeci bu durumda, işletmeye faydalı olabilecek yeni yöntemler ve teknikler konusunda daha çok düşünebilir. İşletmenin kârlılığını artırma, kaynaklarını verimli kullandırma ve maliyetlerin azaltılması konularında bilgi üreterek ilgililere yardımcı olabilir. Bilgisayar, muhasebecinin rutin işlerini yüklenmiş, düşünce ve yoruma ilişkin görevleri için kendisine daha çok zaman bırakmıştır. Muhasebeci, bu süreden yararlandığı oranda işletmeye daha da yararlı olacaktır. Muhasebeciler için önemli olan, bilgisayarın yığınlar halindeki bilgileri kolayca işlemesi değildir. Asıl önemli olan, bilgisayarın muhasebecilere yönetim hizmetlerinde karmaşık, yeni ve yaratıcı fikirler geliştirmede destek sağlamış olmasıdır(6). Yukarıdaki açıklamalardan bilgisayarların muhasebeciye yararlı olacağı sonucu çıkarılabilir. Ancak, bilgisayarlar tarafından alt edilmek veya onları kendisine yardımcı bir araç olarak kullanmak, muhasebecinin kendi tutumuna bağlı kalmaktadır. Muhasebeciler, bilgisayarlar işletmeye henüz gelmemişse getirtmenin yollarını aramalıdır. Gelmiş ise; derhal bunlardan nasıl daha fazla faydalanacaklarını araştırmaya başlamalıdırlar. Bu durum muhasebeciyi yeni araştırmalar ve öğrenmeler için gayrete getirecektir. Muhasebeciler açısından bilgisayar, meslekleri için bir tehdit unsuru olabileceği kadar, iyi bir fırsat da oluşturmaktadır. Muhasebecilerin, işlerini eskisi gibi sürdürdükleri taktirde, yani yalnızca işlemlerin izlenmesi ve kaydıyla uğraştıkları sürece, bilgisayarlara yenilecekleri ve yerlerini onlara terk edecekleri kuşkusuzdur. Bilgisayar, yeteneksiz kişileri alt ettiği kadar, insan yeteneklerini de genişleten bir makinedir. Ancak hiçbir zaman için bir insan beynin yerini alamaz. Makinenin kendilerine tanıdığı fırsatları iyi değerlendirebilen muhasebeciler, her zamankinden çok daha fazla bir taleple karşılaşacaklardır. Çünkü bilgisayar, muhasebecinin eline önemli bir avantaj vermektedir. Bu avantaj istenilen çok değişik bilgiye sahip olmadır. Bu avantajı muhasebeci iyi değerlendirdiği takdirde kendisine her zaman müracaat edilmesi gereken bir kişi konumuna gelecektir. Bilgisayardan önce muhasebeci bu kadar önemli bir konumda olmayıp, günlük kayıtlarla meşgul bir kişi idi.
4. BİLGİSAYAR KARŞISINDA MUHASEBECİNİN DAVRANIŞI NASIL OLMALIDIR Bilgisayar karşısında, muhasebeci kendisine bir yön vermek zorundadır. İşletmeye girmiş olan araçtan habersiz bir davranış içinde bulunabilir veya bu aracın işletmeye girmesinde büyük çabalar harcayanlar arasında olabilir. Muhasebeciler bilgisayarlı sistemde kendilerinin de bir yerleri olmasını arzuluyorlarsa, bugünkü yükümlülüklerini sürdürmelerine yeterli olandan, daha ileri bir bilgiye sahip olmak zorundadırlar. Bunun için de yeteneklerini geliştirmeleri gerekir. Bu amaca yönelik olarak ilk yapılacak iş bilgisayar ve bilgisayarlı muhasebe konularında verilen bir kursa gitmektir, bu kurs üniversiteler, özel dershaneler veya kullanılması düşünülen ve satın alınan muhasebe paket programını satan firmalar tarafından verilebilir. Bunlara ek olarak muhasebeci, görüş ve düşünce açısını da genişleterek, bilgisayardan hangi bilgileri istemesinin yararlı olacağını tespit etmeli ve bilmelidir. Ayrıca, hangi bilgilerin değerli ve bunların yönetime hangi biçimde sunulmasının daha büyük yarar sağlayacağını araştırması gerekir(7). Muhasebeci, yukarıda değinilen konularda da kendisini yetiştirdiği an, işletmede karar alma mekanizmasında vazgeçilmez bir unsur olacaktır. Çünkü, yönetimin bilgiye olan ihtiyaçları ve karar alma işleminde bu bilgilerin ne ölçüde destek sağlayacağı açıktır. Muhasebeci, karar almaya ilişkin bilgi sağlamadaki sorunları ve kısımları da bilmelidir(8). Muhasebecinin programlamadan anlamasına gerek yoktur. Çünkü; Bu bir teknik konu olup, verilecek direktiflerle işletmede bulunan programcı elemana istenilen hususta program yaptırılabileceği gibi, mükemmel bir paket program dışarıdan hazır olarak da satın alınabilir. Muhasebecinin bilgisayar ve bilgisayarla ilgili diğer araçların çalıştırılması ve kullanılmasını bilmesi yeterlidir. Zaten önemli olan, bilgisayardan neler istenileceğini bilmektir. Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı gibi, muhasebecinin, bilgisayar sistemi içinde olması veya dışına atılması, tüm olarak kendi davranışıyla ilgilidir. Arzusuna göre, bu yollardan birini seçebilir. Ancak bugünün gelişen ekonomisi göz önüne alınırsa bilgisayar sistemi içinde kalabilecek davranışlarda bulunması, kendi yararı için zorunludur(9). 5. BİLGİSAYARIN MUHASEBECİYE SAĞLAYACAĞI FAYDALAR Bilgisayarların muhasebecilere sağlayacağı faydalan şöyle sıralayabiliriz(4): 1- Gerekli olan bilgileri daha çabuk verir, 2- Eskiye oranla daha doğru ve kesin bilgiler sağlayacaktır, 3- Muhasebecilerin önceden elde edemedikleri birtakım bilgileri de sağlayabilecektir. Örneğin, büyük bir perakende mağazasında, bir önceki gün yapılan satışların dökümünü elde etmek mümkündür. 4- Kendisini rutin işlerden ve sıkıntılı hesaplamalar yapmaktan kurtaracaktır. Görüldüğü gibi muhasebeci, yararlanmasını bildiği sürece, bilgisayar, kendisine yardımcı olacaktır.
DİPNOTLAR
(1) L. Murray GORDON; "İnfonnation Techologj~ and Professional Accountant". Management Services, Vol. IV, No. 6. s. 15-21. (2) Selçuk USLU; "Bilgisayarların Muhasebede Kullanılması Yararlı ve Önemi", Ankara İ.T.İ.A. Yayını, Ankara. 1975. s.95. (3) John BIRKLE / Ronalt B. YEARSLEY; "Computer Application in Managernent". Brandon Systems Press, New York, 1970. s. 59. (4) Selçuk USLU; a.g.e., s.96. (5) Selçuk USLU; a.g.e., s.97.
(6) Edwin T. BOYLE; "Wtıat the Computer Means to the Accounting Profession". The Journal of Accountancy, CXXI. s. 56-57. (7) John BIRKLE / Ronald B. YEARSLEY; a.g.e.. s.64. (8) Bruce JOPLIN; "Can the Accountant Manage EDP", Management Accounting, Vo1 XLIX. No. 3, s.3-7. (9) Selçuk USLU; a.g.e.. s. 100.
MAMÜL MALİYETLERİNİN SAPTANMASINDA FİRE VE ÖZÜRLÜ MAMULLERE İLİŞKİN SORUNLAR VE ÇÖZÜMLEMELERİ
Yrd. Doç. Dr. Mehmet ÖZKAN Marmara Üniv. İ.İ.B.F. 1.GiRiŞ Bilgisayarların her geçen gün hakimiyetlerini daha da arttırdığı günümüzde mamul maliyetlerin hesaplanmasında karşılaşılan en önemli sorunlardan birisi de fire ve özürlü mamuller sorunudur. Gerek tespit edilmelerinin teknik ve ekonomik olarak güçlükle yapılabilmesi, gerekse değişik aşamalarda ortaya çıkması nedeni ile fire ve özürlü mamuller farklı bir yere sahiptir. Bu fark maliyet fiyatından satış fiyatına geçişte bir diğer ifade ile satış fiyatını satış politikalarının belirlenmesinde ve bilançoda yer alacak stokların tespit edilmesinde kendisini açık bir biçimde göstermektedir. Öte yandan endüstri ve teknolojideki gelişmeler sonucu maliyet hesaplamalarında yeni anlayışlar doğmuş ya da yeni arayışlar içine girilmiştir. Örneğin Japon teşebbüsleri maliyet hesaplamalarını Maliyet Yönetimi ve Maliyet kontrolü biçiminde bölümleyerek bilgisayarlar aracılığı gerçekleştirmekte, maliyet muhasebesi programlarında enflasyonun etkilerini dikkate almaktadır. Aynı anlayışı Birleşik Almanya'nın uygulamalarında da görmekteyiz. Hem de bu ülkelerde enflasyonun ülkemize göre çok düşük olmasına rağmen böyle bir anlayışla hesaplama yapmaları (enflasyon 1990 yılında B. Almanya'da % 2.7. Japonya'da % 3.1 olmuştur.) onların dünya ekonomisi içinde ekonomik yönden süperleşmelerinin bir nedeni olsa gerekir. Ülkemiz uygulamalarına baktığımızda henüz sağlıklı bir maliyetlerinin yapıldığını birçok işletme için söylemek olanaksızdır. Bunun nedenini henüz muhasebe mesleğinin kendi disiplini içinde kabul görmemesine, yasalarca yeterince desteklenmemiş olmasına ve maliyet kavramının öneminin anlaşılmamış olmasına bağlayabiliriz. 2. FİRE KAVRAMI Fire, maliyet muhasebesi uygulamalarına mamul maliyetlerini yükseltici üretim miktarlarını azaltıcı bir unsur olarak girmiş ve gerek işletmecilik (prodüktivite yönünden) gerekse vergi yönünden (randıman yönünden) çok uğraşılan konuların en başlarında yer almıştır. Üretim faaliyetleri göz önünde bulundurulduğunda hem üretim sistemlerinin çeşitliliği, hem de üretimde kullanılan ham madde ve yardımcı maddelerin sayısının fazla oluşu nedeni ile gerek üretim aşamasında gerek satın alma ve satış aşamalarında (burada stok kalemlerinde) değişik nedenlere bağlı olarak, nem kaybetme buharlaşma ve kuruma, kırılma veya ufalanma, çekme kısalma, yırtılma ya da çatlama, kesilme gibi yollarla miktar kayıplarının olduğu görülmektedir. Zaman zaman da kalitesiz hammadde kullanılması, kullanılan makine ya da makine parkında arıza, bozulma, yanlış kullanım, vasıfsız işçi istihdam edilmesi, işçi ve diğer personelin gerekli itina ve özeni göstermesi, aşın çalışma, çalışanların moralsizliği ya da iş barışı olmaması, ya da mamuller ve yarı mamullerin kendi özelliklerinden dolayı da miktar azalmaları olabilmektedir. Şu halde mamul maliyetlerinin hesaplanması açısından, üretilmesi amaçlanan ya da üretilen mamul bünyesinde yer alan hammaddenin net miktarı ile üretim faaliyetlerinde tüketilen ham madenin brüt miktarı arasındaki fark firedir, Örneğin (a) mamulünün üretiminde 71.000 adet (k) hammaddesi kullanılmış ve (A) mamulünün bünyesinde 68.000 adet (k) hammaddesi yer almışsa 71.000-68.000=3.000 adet fire söz konusudur. Ya da (A) mamulünün üretiminde (k ı) ve (k 2) gibi iki tür hammadde kullanıldığını varsayalım. A mamulünün üretiminde 15.000 adet (k 1 ) ve 18.000 adet (k 2) hammaddesi tüketilmiştir. Üretilen 10.000 Kg (A) mamulünün
bünyesinde 12.500 adet (k ı) 16.500 Adet (k 2) hammaddesi bulunmaktadır. Bu durumda oluşan fire şöyle hesaplanacaktır. Kullanılan
(A) Mamulünün
Kullanılan Brüt
(A)Mamulünün İçindeki
H.Maddeler
Üretim Miktarı
H.Madde Miktarı Net.H:Madde Miktarı
Mikt.
Kl
10.000 Kg
15.000 Adet
12.500 Adet
2.500 Adet
K2
10.000 Kg
18.000 Adet
16.500 Adet
1.500 Adet
Toplam
20.000 Kg
33.000 Adet
29.000 Adet
4.000 Adet
Fire
Ele alınan örneklerde oluşan firenin üretim faaliyetlerinin yapısı nedeniyle doğal olarak ortaya çıkması halinde Normal Fire olarak, hesaplamalarda üretimi sona ermiş mamul (ya da mamullerin) maliyetine dahil edilmesi doğrudur. Bazı istisnalar dışında hiçbir üretim kolu olmasın ki firesiz mamul (ya da mamuller) üretilebilsin. Bir diğer ifade ile teknik olarak her üretim faaliyetinde az ya da çok bir miktar azalması= fire olacaktır. Bu yönü ile değerlendirdiğimizde normal fire üretimin bir soncudur. Bu firenin oluşumunu önleyebilmek için üretim faaliyetlerinde bulunmamak gerekir. Bu ise olanaksızdır. Bu nedenle her iş kolunda ya da üretim faaliyetinde ilgili kuruluşlar tarafından belirlenmiş fire oranlan vardır. Örneğin İ.T.O.'nın belirlediği bazı fire oranları şöyledir: Mamul Çimento İnşaat Demiri Deri Erkek Mont Fermuar ve Düğme Kolonya Mukavva
Faaliyet Türü Patlama ve Dökülme .... Kesim yerinden Depoya kadar ...... Konfeksiyonda kullanım Filtrasyon ........
Normal Fire Oranı %1 %6 % 1-2 %2 % 1-2.5 %3 %5
Zaman zaman da önceden saptanan oranların dışında daha fazla miktarda oluşan fireler söz konusudur. Bu tür fireleri ise üretim faaliyetleri sonucu ortaya çıkmakla birlikte üretimin doğal yapısı sonucu ortaya çıkmaması nedeniyle anormal fire olarak adlandırılır.
3. MAMUL MALİYETLERİ İLE FİRE VE ÖZÜRLÜ MAMULLER ARASINDAKİ İLİŞKİLER:
Fire daha öncede ifade edildiği gibi hem üretim faaliyetleri sırasında, hem de satış ve satın alma noktalarında ortaya çıkmaktadır. Bu yönü ile değerlendirildiğinde asıl söz konusu olan, önemle izlenmesi gereken üretim faaliyetlerinde oluşan firedir. Çünkü satın alma aşamasında ya da satış aşamasında mamul bünyesinde yer alan hammadde net ya da brüt hammadde miktarlarının tespitinin hem gereksiz hem de teknik ve ekonomik olarak olanaklı olmaması ve değişik (faktörlere bağlı olarak oluşması söz konusudur. buna bağlı olarak da üretim faaliyetleri sırasında fire ve bozuk mamuller olarak oluşan miktar azalmaları; - Üretim verimliliğinin belirlenmesi ve kontrol edilmesi, - Üretilen mamul ve yarı mamulken kalitesinin yükselmesi, - Mamul fiyatlarının saptanması. - Vergi ve randıman incelemelerin yapılabilmesi, - Dönem sonu stoklarının sağlık saptanabilmesi vb. hususlar açısından büyük bir dönem arz etmektedir, Bu nedenlerle. fire ve özgürlü mamullere ilişkin Problemler en ekonomik biçimde tespit edilmesi ve fire oranları en sağlıklı yollarla saptanmalıdır. Çünkü aynı faaliyet kolunda faaliyette bulunan diğer teşebbüslerin faaliyet sonuçlarının karşılaştırılması ile farkların tespit edilmesi hakkında vergi cezalarını da beraberinde getirebilecektir. Fire ile randıman
incelemeleri arasındaki zorunlu ilişki nedeni ile ilgili kuruluşlardan; örneğin, Standartlar Enstitüsü, üniversitelerin ilgili fakülteleri, E.B.K. Müdürlükleri. Ticaret ve Sanayi Odaları, Hıfzı Sıhha Enst vb. alınacak normal fire oranları ile olu5an fire miktarlarının tespit sonucu cezalı vergi tespiti yapılabilecektir. Yürürlükteki teki mevzuat incelendiğinde GVK. m./111 ile ortalama kar haddi ve asgari gayri san hasılat esası, KDVK. ile asgari randıman oranları ile birim satış bedellerinin belirlenme ve yürürlükten kaldırılan eski Gider V.K. m/fi2. ve 63. maddeler ile randıman oranları düzenlemektedir. Burada amaç randıman incelemeleri yolu 11e vergi matrahlarının tespitine yönelik çalışmaların yapılabilmesine olarak sağlanmasıdır. ancak bununla birlikte vergi kanunlarımızda doğrudan bir incelemenin yapılabilmesi için gerekli hükümlerin. henüz yeterince düzenlenmemiş olduğunu belirtmek gerekmektedir. Fire, üretim faaliyetlerinde olumsuz miktar azalmaları olarak daha fazla kullanımları ifade etmektedir. ancak mamul maliyetlerinin hesaplanmasında payda da yer alacak değer kesrin değerinin azalmasına ya da çoğalmasına neden olacaktır. Şöyle ki birim maliyetlerin hesaplanmasında fire payda küçülteceği için maliyet fiyatı yükselecektir. Durumu örnekle açıklayalım. *ÖRNEK l: (A) Mamulün üretiminde birim fiyatı 2.250 TL / Kg olan (k 1) hammaddesinden 2.000 Kg kullanılmış ve (A) mamulünün bünyesinde 1.900 Kg (kl) hammaddesi yer almıştır. (A) Mamulünün üretim miktarı 1.500 adettir. =2.250 TL / Kg x 2.000 Kg =3.000 TL / Adet 1.500 Adet Brüt kullanım miktarına göre (k ı) hammaddesinin maliyeti: = 2.250 TL / Kg x 1900 Kg = 2,g50 TL / Adet 1.500 Adet Net kullanım miktarına göre (k ı) hammaddesinin maliyeti: Firenin getirdiği maliyet yükü: (3.000 TL/Adet -2.850 TL/Adet)= 150 TL/Adet' dir. Görülüyor ki (A) mamulünün bünyesinde (k 1 ) hammaddesinin payı, miktarın 2000 Kg ya da 1900 Kg olmasına göre değişmektedir. Burada konunun anlaşılması açısından üretim miktarı sabit tutulmuş ve hammaddenin mamul içindeki payı dikkate alınmıştır. Şimdi örneği daha da geliştirelim. * Üretim miktarı 1.450 Adet ve 1.550 Adet olmuş, hammadde kullanım miktarı için fire maliyetini bulalım. a) (2.250 TI,/Kg x 2.000 Kg) 1.500 Adet
(2.250 TI. / Kg x 1900 Kg) = 150 TL / Adet 1.500 Adet
b) (2.250 TL/Kg x 2.000 Kg) _ (2.250 TL / Kg x 1900 Kg) = 3103, 4481.450 Adet 1.450 Adet
2948, 275 = 155, 173 TL/Adet e) (2.250 TL/Kg x 2.000 Kg) _ (2.250 TL / Kg x 1900 Kg) = 2,g03, 2251.550 Adet 1.550 Adet 2758, 064 = 145, 161 TL/Adet Şu halde üretim miktarındaki değişimler (ve hammaddenin brüt ve net kullanım miktarındaki farklar) birim maliyetleri etkilemektedir. Bu nedenle mamullerin maliyet fiyatının belirlenmesinde hem üretim miktarları hem de hammadde kullanım miktarlarının dikkatle izlenilmesi gerekmektedir. 4. FİRE VE ÖZÜRLÜ MAMULLERİN HESAPLANMA ZAMAM VE TÜRLERİ Fire ve özürlü mamuller oluştuğu safha aşağı ya da zamanda mamul maliyetleri ile ilgilendirilmelidir. Bir teşebbüste fire satın alma ya da satışta oluşmuşsa satın alma ya da satış maliyetleri ile hesaplamalarda dikkate alınmalıdır. Eğer fire üretimin değişik safhalarında olmuşsa, oluştuğu safha ya da aşamada mamul maliyetlerinin hesaplanmasında dikkate alınmalıdır. Şöyle ki, üretimin tek safhada gerçekleşmesi durumunda üretimin sona ermesiyle, üretimin birden fazla sahada gerçekleşmesi durumunda ise her safhanın sonunda oluşan fire belirlenmeli ve mamul maliyetlerin hesabında göz önüne alınmalıdır. Durumu örnek üzerinde açıklayalım. Örnek 2. (x) Teşebbüsünde üretim faaliyetleri kesme, bükme ve kromaj olmak üzere üç aşamada gerçekleşmektedir. Sırası ile her safha- da %5, %1 ve %2 oranlarında fire oluşmaktadır. 1.1.19 x 1 -31. 12.19 x 1 döneminde 15.000 adet (k 1) hammaddesi kullanılmıştır. Şimdi her safhada oluşan fire miktarlarını bulalım. Üretim Faaliyeti KESME BÜKME KROMAJ TOPLAM
Üretim Kullanılan K 1 Hammaddesi 15.000 Adet 14.250 Adet 14.107.5 Adet 15.000 Adet
Üretimden Çıkan k.1 Hammaddesi 14.250 Adet 14.107,5 Adet 13.825.5 Adet 13.825.5 Adet
Oluşan Fire Miktarı 750 Adet 142.5 Adet 282 Adet 1.174.5 Adet
Fire Oranları %5 %1 %2
Firenin hesaplanması, üretilen mamul miktarından da yapılabilir. Bu durumda net hammadde kullanım miktarından brüt hammadde kullanım miktarına doğru hesaplama yapılır. Yukarıda verilen örnekte hesaplama mamul miktarı dikkate alınmadan hesaplama yapılmıştır. Şimdi ise aynı dönemde 18.000 adet mamul üretildiğini ve fire oranlarının sabit kaldığını varsayarak hesaplama yapalım. * KROMAJ aşamasında kullanılması gereken (k ı) hammaddesi miktarı: 18.000 Adet= x1 - x1, x 0, 02 Xı = 18.000 = 18,367, 35 Adet 0.98 * BÜKÜLME aşamasında kullanılması gereken (k ı) hammaddesi miktarı:
18.367,35 Adet= x2 – x2, x 0,01 X2= 18.367,35 = 18.522.88 Adet 0.99 * KESME aşamasında kullanılması gereken (k ı) hammaddesi miktarı: 18.552.88=X3 - X3 X 0.05 X3= 18.552,88 = 19,529,35 Adet 0.95 Toplam Fire: 19.529 - 18.000 = 1.529 Adet Üretim faaliyetlerine bağlı olarak oluşan firelerin miktarlarını fiziksel olarak tespit edebildiğimiz gibi zaman zaman da tespit etme olanağımız bulunmaktadır. İşte fiziksel olarak tespit edilen fire miktarı tümüyle yok olmuşsa Tam Fire ya da Uçucu Fire olarak adlandırılır. Bu tür firenin kesinlikle tekrar kullanımı söz konusu değildir. Tespit edilen fire miktarı tümüyle yok olmuyorsa Kısmı Fire ya da Kalıcı Fire olarak tanımlanır, Bu tür fireler de oluşan miktarlar zaman zaman üretimde tekrar kullanabildiği gibi, zaman zaman da kullanılma olanağı bulunmamaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken, oluşan firenin sadece ham- medde maliyetlerini etkilemediği ayrıca diğer maliyet öğelerini de etkilediği yani direkt işçilik ve genel imalat giderlerinden de pay alacağıdır. Ve bu durum ilgili departmanın yöneticilerince göz önüne alınmalı ve oluşan fireler analiz edilerek maliyet kontrollerinde kullanılmalıdır. 5. RANDIMAN ORAM OLARAK FİRE Fire randıman yönünden değerlendirildiğinde, randıman oranı olarak tanımlanabilir. Bilindiği gibi her teşebbüste normal üretim miktarı kapasite raporunda ifade edilmektedir. Kapasite raporu teşebbüsün bağlı olduğu sanayi odaları tarafından ya da Ticaret ve Sanayi Odalarınca belirlenen meslek komitelerini oluşturan (teknik) bilirkişilerce hazırlanmaktadır. Kapasite raporlarında teşebbüsün sahip olduğu makine ve teçhizat ile kullanabilecekleri hammaddeler ve bu hammaddelerden üretilecek mamul miktarlarına ait bilgiler yer alır. Böylece de teşebbüsün miktar dengesi kontrol edilir. Çünkü 1 birim (x) mamulü için kullanılması gereken hammadde miktarı bu bilgilerden faydalanılarak kolayca belirlenmekte ve randıman incelemeleri yapılabilmektedir. Özellikle anormal firelerin oluşması durumunda fire randıman oranlan incelenerek fazla uygulanan oranlar vergi cezaların doğmasına neden olmaktadır. 6. ÖZÜRLÜ MAMULLER Üretim faaliyetleri sonrasında oluşan ve normal standartlarını taşımakla birlikte hammadde özelliğini kaybetmiş ekonomik değerlerdir. Bu mamuller tıpkı firenin ortaya çıkış nedenlerine benzer nedenlerle ortaya çıkar. Bu nedenle de miktar azaltıcı özelliği vardır. Ancak bununla birlikte fireden farklı olarak, değerlendirilme olanağına sahiptir. Değerlendirme - Özürlü mamullerin kâr amacı olmaksızın satılması - Özürlü mamullerin tekrar üretime alınarak mamul özelliği kazandırılması - Özürlü mamullerin üretimde hammadde gibi kullanılması - Özürlü mamullerin atılması seçeneklerinden birisi ile yapılabilmektedir.
Özürlü mamullerin satışından kâr beklenmez. Genellikle çok ucuz fiyatla ya da hurda değeri ile satılır. Elde edilen gelir doğru- dan K/Z hesabı ile ilgilendirilir. Özürlü mamullerin yeniden üretime alınması durumunda oluşacak maliyet yükü genel imalat gideri olarak kayıtlara alınabilir. Özürlü mamullerin hammadde olarak kullanılması durumunda ise mamul maliyetleriyle ilgilendirilir. Özürlü mamullerle ilgili olarak ortaya çıkan bir önemli sorun da özürlü mamullerin tali mamullerle karıştırılmasıdır. Tali mamuller yan mamuller; üretimi amaçlanmayan, üretim gereği üretimi amaçlanan mamullerle birlikte ortaya çıkan mamullerdir. Bu tip mamuller birleşik müşterek üretim sırasında söz konusudur. Özellikle kimya sanayi ve petrol ürünlerini örnek olarak gösterebiliriz. (Petrokimya sanayiinde etan, propan, bütan, nafta ve gazyağı hammadde olarak kullanılmakta ve hidrojen, metam, etilen, propilen, bütadien, bütan butilen, benzen, toluen, ksilenler, rafınat ve fuel - oil elde edilmektedir. Propilenden ise; - Polimerizasyon yoluyla çeşitli plastik eşya yapımında kullanılan polipropilen, - Oksijen ve amonyak kökü ilavesiyle akrilik elyaf, naylon vs. yapımında kullanılan akrilonitril, - Su ilavesiyle hidrojen peroksit [oksijenli su] aseton yapımında kullanılan izo propil alkol - Benzen ile çok çeşitli plastikleştirici yapımında kullanılan fenol ile aseton vb. elde edilebilmektedir.) 7. SONUÇ Endüstri işletmelerinin bazıları hariç genelde üretim faaliyetleri sonucu normal firenin ortaya çıkması kaçınılmazdır. Ancak firenin ortaya çıkışı aynı nedenle olmaz. Teknik nedenlere bağlı olarak fire oluşabileceği gibi makinelerin normal çalışmaması arızalar, duraklamalar, elektrik kesilmeleri, dikkatsiz çalışma, aşırı çalışma, kalitesiz veya yeteneksiz işçi çalıştırma, kalitesiz ya da ucuz hammadde kullanılması ya da kullanılan hammaddelerin bozulma çürüme, kırılma, kuruma, ısınma, donma, nem kaybetme gibi nedenlerle de fire oluşabilir. Bu durumda ortaya çıkan fireler normal firelerden daha fazla miktarda olduğu için üretim miktarını azaltacak ve mamul maliyetleri yükseltecektir. Çünkü firenin en önemli iki özelliği miktar azaltıcı ve maliyet yükseltici olmasıdır. Üretim faaliyetlerinde fire, üretim faaliyetlerinin özelliğine göre ortaya çıkar. örneğin zeytinyağı üretiminde zeytin ve çekirdeği ayrılır. 15.000 Kg kütlü zeytinde 2.400 Kg çekirdek normal olarak bulunuyorsa ayıklanma sırasında ortaya çıkan bu 2.400 Kg çekirdek normal fire olarak değerlendirilmelidir. Çekirdeklerin satılması ya da değerlendirilmesi normal fire özelliğini değiştirmez. Burada elde edilen 15.000 Kg - 2.400 Kg= 12.600 Kg çekirdeksiz zeytinden 11.000 Kg zeytinyağı üretilmesi durumunda oluşan 1.600 Kg' lık fire yine normal firedir. Küspe ayrıca değerlendirildiğinde normal fire özelliğini kaybetmez. Ancak 10.500 Kg Zeytinyağı üretilmişse 500 Kg' lık bu fark anormal firedir. Bu anormal fire mamul maliyetlerinin hesaplanması açısından bir maliyet öğesi olarak değerlendirilmediği gibi vergi yasalarınca da gider yazılamaz. Öte yandan yukarıda belirtilen fireler, normal, fiziksel olarak saptanabilen (elle tutulur, gözle görülür), firelerdir ve kalıcıdır. Ancak kimya sanayiinde olduğu gibi yanma ya da uçma yoluyla üretimde fireler oluşmaktadır. Özellikle gazlar uçarak yok olmaktadır. Bu tür fireler ise kalıcı değil uçucu firedir. Şu halde firelerin değerlendirilmesinde; - Kalıcı fireler - paraya çevrilebilir fireler, - Uçucu fireler - paraya çevrilemez fireler, olarak dikkatle izlenmelidir. Mamul maliyetlerinin belirlenmesi ve sağlıklı bir maliyet kontrolünün yapılabilmesi açısından, fireler; maliyet artırıcı unsur, randıman incelemeleri açısından ise miktar azaltıcı unsur olarak değerlendirilmek zorundadır.
Ayrıca randıman, üretim faaliyetlerinde miktar ilişkileri önemli olduğu için imalat defterinin doğru ve düzenli tutulabilmesi ve burada yer alan miktar bilgilerinin güvenilirliğinin araştırılmasında en önemli etken olduğu unutulmamalıdır. Üretim faaliyetlerinin sonuçlarının belirlenmesinde bir önemli kavram da prodüktivite kavramıdır. Prodüktivite (verimlilik) ile üretim miktarları ile üretim faktörleri toplamı (kısmen ya da tüm olarak) tutar miktar olarak değerlendirilebilmektedir. Bu ise prodüktiviteyi randımana yaklaştırmaktadır ve özellikle maliyet kontrolleri ile vergi matrahlarının belirlenmesine yönelik çalışmalarda kullanılabilmektedir. KAYNAKÇA Gönner, Lind, Weis Krug: IBL “Spezielle Betriebswirtschafteslehre”, Indüstriekaufmann Verlag, Gehlen 1982 Joschke, H.K.: Praktisches Lehrbuch der Betriebswirtschaft, 6. überarbeitete Auflage, Verlag Moderne Indüstrie 1981 Scheneider, Zindel Lötzerisch, Münscher: Betriebswirtschaftslehre für Indüstriekaufleute, Winklers Verlag, Darmastadt 1985 Kemmetmüller, W.: “Ein führung in die Kostenrcehnug”, Wien 1985 Bursal N-Ercan.Y.:Maliyet Muhasebesi, İlkeler ve Uygulama”, İstanbul 1986 Canoğlu M.A.:İşletme Muhasebesi, İstanbul 1977 Özkan M.: “Prodüktivite, Likidite ve İktisadilik Kavramlarının Endüstri İşletmeleri Açısından Önemi” T.C. Marmara Üni. – Muhasebe Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Haziran 1986 (Yıl:1 Sayı:1) Ticaret ve Üretimde Fire ve Randıman Nispetleri, İst. Ticaret Odası, Yayın No:1988-14
İŞ ORTAKLIĞI (JOINT VENTURA) D. Ali TURANLI SMMM 1. GENEL OI.ARAK İş ortaklıkları, Kurumlâr Vergisi kanunumuza 1.1.1986 tarihinde yürürlüğe giren 3239 sayılı kanunla eklenmiştir. Böylece iş ortaklıkları (Joint Ventura) Kurumlar Vergisi statüsüne alınarak Kurumlar Vergisi mükellefiyetine tabi tutulmuştur. Akabinde de birçok vergilendirme sorunlarını gündeme getirmiştir. II. İŞ ORTAKLIĞI (JOINT VENTURA) İş ortaklıkları; firmalar gurubu özellikle kısmen veya tamamen yabancı firmalardan oluştuğunda, adi ortaklık şeklinde düşünülebilecektir. İşveren bu durumda gruba dahil firmalardan birisini pilot Firma olarak tayin etmektedir. Pilot firmanın grup içindeki hissesi önemli değildir. Örneğin % 5, % 45, % 50 hisselerle gruba dahil firmalardan her üçünün de pilot seçilmesi mümkündür hisselerin önemi yoktur. İş ortalıkları KV. 31 nolu tebliğinde de açıklandığı gibi, KVK 1. maddesinin A,B,C ve D bentlerinde yazılı kurumların; kendi aralarında şahıs ortaklıkları veya gerçek kişilerle belli bir işin birlikte yapılmasını müştereken taahhüt etmek ve kazancını paylaşmak amacıyla kurdukları ortaklıklardır. İş ortaklıklarının taşıması gereken hususlar şöylece sıralanmıştır. 1- Ortaklardan en az birisinin Kurumlar Vergisi mükellefi olması, 2- Ortalığın belli bir işi sonuçlandırmak üzere yazılı bir sözleşme ile kurulması, 3- İş ortaklığı konusunun belli bir iş olması, 4- Birlikte yapılacak işin belli bir süre içinde gerçekleştirileceğinin öngörülmesi, 5- İşin birden fazla takvim yılına yaygın; inşaat, onarım montaj ve teknik hizmetler olması, 6- İş ortaklığı ile işveren arasında bir taahhüt sözleşmesinin olması, 7- Tarafların, müştereken taahhüt edilen işin, belli bir veya birden fazla bölümünden değil, tamamından işverene sorumlu olmaları, 8- İşin bitiminde kazancın paylaşılması, 9- Birlikte yapılması öngörülen ve müştereken taahhüt edilen işin bitimi V.U.K.'nda belirtilen mükellefiyetle ilgili ödevlerin tamamının yerine getirilmesiyle mükellefiyetin sona ermesi, İş ortaklıklarının adi ortaklıklarla benzer yönleri bulunmaktadır. Müstakil bir birim olarak kabul edilmektedir. Hak edişler pilot firma tarafından ortaklık adına tahsil edilmektedir. İşle ilgili defterler bu ortaklık adına tutulmaktadır. Ortaklığa dahil firmalardan biri ortaklığın taşeronu olabilmektedir. Yine esas itibariyle bir adi ortaklık ilişkisi geçerlidir. İşveren idareye karşı hepsi müştereken ve müteselsilin sorumludur. Kendi aralarında ilişki de adi ortaklıkta olana yakındır. İşin bitiminde toplu olarak tespit edilmekte, toplam kâr hisselere göre bölünmektedir. İş ortaklığın en önemli özelliği tek bir işle sınırlı oluşudur. III. İŞ ORTAKLIĞI İLE İLGİLİ SORUNLAR İş ortaklığı, bir adi ortaklık hüviyetindedir. Bir itibarla makine ve teçhizatın ortaklığa sermaye olarak konulması gerekir. Ancak makine ve teçhizat ortaklığı oluşturan firmaların bilanço aktiflerinde görülmektedir. "Bunu da makine ve teçhizatın şirketlerin bilançoların dahi emsal bedelden çıkartmak gerekecektir." Tabi burada hem Katma Değer Vergisini hem de hasıl olacak değer farklarını
şirketlerin bünyesinde vergilendirmek gerekecektir. Olay bununla da bitmemektedir. İş ortaklığını oluşturan firmalar genelde kurum statüsünde firmalardır. Bu firmaların bilançolarında amortismana tabi maddi duran varlıklarını V.U.K. mükerrer 298. maddesi dahilinde her yıl yeniden değerlenmeye tabi tutarlar. Tabi iş ortaklığına sermaye olarak konulduktan sonra artık yeniden değerlenmeye tabi tutma imkanı da kalmayacaktır. Makine ve teçhizatın kiralama yoluyla olayın çözümlenmesine çalışıldığında yine elde edilen gelirin her yıl vergilendirilmesi problemiyle karşı karşıya kalınıyor. Yine iş ortaklığına makine ve teçhizatın kullanım hakkının sermaye olarak konulması Borçlar Kanunun' un 521. maddesinden "Sermaye, bir şeyin menfaatinden ibaret ise adi kira akdinde ve bir şeyin mülkiyetinden ibaret ise bayi akdinde hasar ve tekeffüle dair muayyen olan hükümlere tabi olur" adi ortaklığa bir şeyin menfaatinin de sermaye olarak konulabileceği anlaşılmaktadır. T.T.K. 139. maddesinde de menkul ve gayrimenkul malların kullanma ve faydalanma hakların sermaye olarak kullanılabileceğini belirtmektedir. Ancak iş ortaklığına tahsis edilecek amortismana tabi maddi duran varlıkların kullanma hakkının sermaye olarak konulması amortismanlarla ilgili oldukça çözümü güç problemlerle karşılaşılmasını gündeme getirmektedir. İş ortaklıklarında organize çalışma söz konusudur, bu çalışma sonunda işin bitirilmesi esastır. Tabi işin bitiminde de yine birtakım vergisel sorunlarla karşı karşıya kalınacaktır. İş ortaklığı bir hasılat ve masraf ortaklığıdır. Ancak ortaklığa tahsis edilen maddi duran varlıkların işin bitiminde yeniden esas firmalarına çıkışı yapılacaktır. Bu itibarla Katma Değer Vergisi ve Kurumlar Vergisi yönünden yine vergi ile karşı karşıya kalınacaktır. Bu durum iş ortaklığını oluşturan firmaları güç durumda bırakacaktır. IV. SONUÇ İş ortaklığının, adi ortaklığa benzer yönleri bulunmaktadır. Ancak bir adi ortaklık değildir. Adi ortaklıklar çok sıkça görülmekte birlikte, genelde küçük çaptaki firmalar arasında meydana gelen ticari hareketlerde kullanıldığı için esaslı bir şekilde ele alınıp incelenmiş değildir. Tabi vergi hukuku karşısındaki durumu da tutarlı bir esasa bağlanamamıştır. Ancak iş ortaklıkları büyük organizasyonlarla ilgilidir. Bu itibarla iş ortaklığının vergisel olarak belli bir konuma oturtulmasında büyük yararlar vardır.
' Yılmaz Öz balcı' nın "Yıllara Yaygın İnşaat Onarım İşlerinde Vergileme Sorunları" isimli etüdünden yararlanılmıştır.
AFLAR , TEPKİLERİ VE ÖNERİLER
H. Atilla ÖZBANK SMMM İyi idareciler bir işin yapılmasına karar verdikten sonra, işin nasıl ve ne zaman yapılması gerektiğini, işin safhalarının ne olduğunu, işi yapacakların kimler olduğunu, hangi safhalarda kimlerin devreye girmesi gerektiğini, oluşabilecek mahsurların niteliğini, bertaraf edilmeleri için neler yapılması gerektiğini planlamalıdırlar. Eğer bu idareciler, kamu yöneticileri ise, işleri daha da zordur. Kamuda doğacak tepkileri de dikkate almalı, bu tepkileri yumuşatmak için neler yapılması gerektiğini iyi düşünmeleri ve planlanma dahil etmeleri gerekmektedir. Zamanlama kamu idarecileri için kamu tepkilerinin varlığı nedeni ile daha da önemlidir. Kamu idarecilerin bir başka üzerinde durmaları gereken konu da, işin yasalara ve özellikle anayasaya uygunluğunun tespitidir. Yapılacak işin yasa ile desteklenmesi zorunlu olabilir. Bu takdirde yasanın anayasaya uygunluğu mutlaka tespit edilmelidir. Önceki tarihlerde aynı türden anayasaya aykırı bir yasanın mevcudiyeti, yeni çıkartılan yasanın anayasaya uygunluğunun tespitine mani olmamalıdır. Anayasaya aykırı eski yasalar, sadece kötü bir örnek olarak görülmeli, anayasaya aykırı yeni yasa üretmek için bir mazeret olmamalıdır. Yukarıdaki görüşlerimin çıkartılan SSK, Bağ-Kur ve Vergi Affı yasaları ile mukayesesini siz saygıdeğer okurlara bırakıyorum. Ancak, bu görüşlerim doğrultusunda, birkaç eleştiride bulun maktan da kendimi alamıyorum. Ancak, bu eleştirilerimin iyi niyetli ve yapıcı bir gözle değerlendirilmesi en samimi dileğimdir. İlk olarak iş sahiplerinin neden kamu borçlarının ödeyemez duruma düştükleri düşünülmelidir. Kamuya olan borçlârını ödeyemeyen iş sahiplerinin büyük çoğunluğu esnaf dır. Esnafın çok büyük çoğunluğu ise VUK açısından 2. sınıf tacirdir. Esnaf iyi kazanmamakta, sadece gününü kurtarmaktadır. Bir kısmı zarar bile etmektedir. Zarar bile etseler, benzeri pek az ülkede görülün hayat standardı esası yüzünden vergi ödemek zorundadır. Burada anayasanın "mali gücü göre vergi ödenmesi" gerektiğine dair hükmü zedelenmektedir. Hayat standardı rakamları sürekli arttırılmaktadır. Artış oranlan enflasyon rakamlarına yakındır. Esnaf Konfederasyonu hayat standardının kaldırılması konusunda hemen hemen hiç etkili değildir. Ama aynı konfederasyon muhasebeci ücretleri gündeme geldiği zaman, muhasebecîlerin yakın mali dostları olduğunu unutarak, verdikleri veya verecekleri para pek mühimmiş gibi aslan kesilmektedir. Tabi ki, bu anlayış içinde görev yapan konfederasyon, af yasaları üzerinde de etkisiz kalmış, neticede ekonomik darboğaz içinde olan esnaf aflardan yeterli ölçüde yararlanamamıştır. Yararlananların büyük çoğunluğunun yanında yine muhasebeciler, yani en yakın dostları vardı. Esnaf kuruluşlarından hiç kimse yoktu. Bunları niye belirtiyorum. Hükümet veya Maliye Bakanlığı'nın aflar konusunda eksiklikleri olabilir. Bunları dile getirmek kolaydır. Ama, çuvaldızı kendine, iğneyi başkasına batırmak erdem gereğidir. Maliye' den önce, af yasalarının çıkışındaki hataların olmaması için yeterli çalışmayı göstermeyen esnaf kuruluşları kabahatlidir. Şöyle ki; 1- Hayat standardı hükümlerini kaldırmak için esnaf kuruluşları hiçbir faaliyet içinde değildir. Bu da esnafı ödeyemeyeceği vergi yükü ile karşı karşıya bırakmıştır. 2- Af zamanlaması iyi değildir. SSK, Bağ-Kur ve Vergi afları aynı zamana gelmiştir. Üstelik, hem Gelir Vergisi ödeme dönemi,hem de Kurumlar Vergisi ödeme dönemi ile çakışmıştır. Bu aylarda fevkalade yoğun bir çalışma temposu içine giren muhasebe ve mali müşavirlik büroları, ne dar yardım etseler de, yeterli olamamışlardır. İTO yanında esnaf kuruluşları da bu konunun çözümü için yeterli çalışmayı gösterememişlerdir. Gelelim, eleştirilmesi en kolay Hükümet ve Maliye Bakanlığı'na. Onlarda iyi idareciliği burada gösteremediler.
- Cumhurbaşkanı'nın yasaları veto edebileceği önceden ve fevkalade rahatlıkla tahmin edilebilir, yasalardaki zamanlar buna göre tespit edilebilirdi. - Yasalardaki zamanlama hatalarını. Cumhurbaşkanı'na yeni bir veto hakkı tanımak için ikinci TBMM görüşmelerinde değiştirmek mümkün olmadı. Cumhurbaşkanı yasaları onayladıktan sonra, zamanlan değiştirmek için bir tadil tasarısının kanunlaştırılması bu kadar zor muydu? - Maliye Bakanlığı elemanları yeterince konuya vakıf değildi. Birçok vergi dairesinde, doğrudan terkini gereken 50.000.-TL ların altındaki alacaklar için bile tahakkuk fişi kesildi. - Yeterince eğitimli olmayan personel üzerinde, zamanlamanın yanlışlığı nedeniyle büyük bir yük birikimi oluştu ve bu eğitimsizlikle birleşince işlerin yapılma sürati fevkalade yavaşladı. Bu durum, birçok mükellefin sırf bu nedenle aflardan yararlanamaması neticesini doğurdu. - Tebliğler çok geç çıkartıldı. Zamanında ilgili kesimlerin eline ulaşmadığından, yasa iyi anlaşılamadı. Uygulamanın aksamasında bu da önemli bir etken oldu. - Af yasaları hakkında kamuya gerek TV. gerekse radyo ile bilgi verme ve yönlendirme işlevi son zamanlarda yapıldı. Birçok mükellefin aflardan son günlerde haberi oldu. - Gönderilen uyarıcı mektupların çoğunluğu, 30.4.1992. tarihinden sonra mükelleflerin eline geçmiştir. Bunlara ilaveten, kamuda oluşan tepkilerin en şiddetlisi, af yasalarının anayasaya aykırılığı idi. Özellikle, zamanında borçlarını ödeyen halk kesimi, yasaları anayasanın eşitlik ilkelerine aykırı buldu. "Biz borçlarımızı zamanında ödüyoruz. Onlar ödemiyorlar. Cebren tahsil edilmesi gerekirken niye af çıkartılıyor?" dendi. Daha da ileri giderek "Maliye Bakanlığı görev yapmaktan kaçıyor.” Dendi. Haklı veya haksız tepkilerdir diye görüş bildirmek, tartışmak mümkün. Ama tamamı ile haksız tepkilerdir demek mümkün mü? Nitekim, Maliye Bakanlığı, son zamanlarda, kendi görevlerinin bir kısmının mükellefin sırtına yüklemek zorunda kalmıştır. Örneğin: ihracatta KDV iadesinin ödenebilmesi için, iadeye hak kazanan mükelleflerin yüklendikleri KDV'lerin, KDV'yi tahsil edenlerce vergi dairelerine ödenmiş olması şartını aramak gibi... İhracatçı hem ihracat yapıyor, hem de memleketimize fevkalade önemi haiz dövizleri kazandırıyor, sonra bu iştigal nedeniyle tamamı ile hakkı olan KDV'yi geri talep ediyor, bir sürü evrak ve bürokratik engel arasında zorlanıyor, sonra da "Sen KDV'yi ödemişsin ve geri almaya da hak kazanmışsın ama, senin KDV ödediğin mükellef beyan ettiği halde borcunu ödemediğinden, senin alacağını sana ödemiyoruz." deniyor. Peki, bu kamu alacağının mevcudiyetini bilen Maliye bu güne kadar elinde yetki varken niye bu alacağın tahsili cihetine gitmemiş? Cevap sessizliktir. Ama bu sessizliğin arkasında "imkanlarımız yetersiz." gibi bir ikrar vardır. Maliye, iyi mükellefi, kötü mükellefe karşı kullanmak zorunda bırakılmıştır. Üstelik, Maliye' nin elinde olan yetkilerin ve imkanların hiçbiri iyi mükellef elinde yokken, iyi mükellef, hangi yetkiye dayanarak KDV beyannamesini, tahakkuk fişini, makbuzunu talep edebilir , aldığı malın faturasının kanuni defterlere girip girmediğini, diğer kayıtlarla birlikte KDV beyannamesinin gerçeğe uygun düzenlenip düzenlenmediğini inceleyebilir. Bu bilgileri vermeyenleri ne şekilde zorlayabilir? Hiçbir şekilde. Bu işleri yapılması görevi Maliye Bakanlığı'na aittir. Yetki ve sorumluluk onun elindedir. Ama, tıpkı af edilen mükelleflerle olduğu gibi. Maliye Bakanlığı görevini burada da yapamamaktadır. Çünkü yetkisi vardır ama, imkansızlıkları yetkisiyle karşılaştırınca daha fazladır. Örnekler çoğaltılabilir. Ama sorunun çözümünü bulmak gereklidir. Örnekleri çoğaltarak, eleştirileri yoğunlaştırarak bir noktaya varılamaz. Maliye teşkilatının konu hakkındaki mazereti şu olmalıdır; "Kadroların yetersizliği." Bu mazeret doğrudur da, Maliye bakanlığı bütün halkın malıdır. Onun sorunlarını çözmek halka aittir. Ama imkansızlıklar kadroların genişletilmesi ve çalışanların iyi eğitilmesi gerekliliğinin karşısında koskoca bir engeldir. İmkansızlıkların başında da parasızlık gelmektedir. Bir yandan yetersiz vergi tahsilatı, öbür yandan da devlet israfı (Başta KİT'ler olduğu gibi) parasızlığın baş nedenidir. Devletin gelirlerini tahsil etmek, harcamalarını planlamak Maliye Bakanlığı'nın işidir. Demek ki sorunun çözülmesi yine Maliye Bakanlığı'na bağlıdır. Ama,
Maliye Bakanlığı'nın sorunlarını çözmek halka aittir. Yani, halkın temsilcilerine, demokratik kitle örgütlerine görev düşmektedir. Maliye Bakanlığı'nın sorunlarını çözmek bunlara aittir. Kamu vicdanını son derece rahatsız eden af yasasından sonra, vergi dairelerindeki yük bir nebze azalmışsa, bundan sonra cebren tahsil edilemeyen vergiler nedeni ile birikim olmaması için gereken organizasyonları yapmak gerekmektedir. Yoksa; yine bir af yasası gerekir. Yine iyi mükellefler kırılır, kızar. Önerilerim şunlardır; 1- Siyasi otoriteler vergilerin cebren tahsil edilmesi gerekliliğine kendilerini alıştırmalı, bu nedenle oluşacak oy kaygılarından kurtulmalıdırlar. İyi vergi toplaması, iyi hizmeti ve güzel yatırımları beraberinde getireceğinden, halkın refahı yükseleceğinden, oy kaybı değil, kazancı olur. 2- Her vergi tahsilatının Maliye Bakanlığı eli ile yapılması şart değildir. Maliye Bakanlığı yeterli imkanlara kavuşana kadar, tahsil etmekte güçlük çektiği vergiler başka ellerle tahsil edilebilir. Nasıl mı? - Önce tahsilinde güçlük çekilen vergileri tanımlamak gereklidir. Örneğin, vadesini altı ay geçtiği halde tahsil edilememiş vergiler bu kapsama alınmalıdır. - İkinci olarak, kimler bu vergileri tahsil edebilir sorusuna cevap verilmelidir. Bence, kamuya yararlı vakıflardan vergi muafiyeti tanınanların arasından bu işe gönüllü olanlar en uygunlarıdır. Esasen bu vakıfların yaptıkları işler devletin yapması gerekenlerdir. Devlet bu nedenle bu nevi vakıfları vergiden muaf kılmıştır. Onun için bu vakıflara bu hak tanınmalıdır. - Üçüncü olarak vakıfların ne kazanç sağlayacaklarını sormak gereklidir. Vakıflara tahsil ettikleri vergi ve cezaların % 50'si bırakılabilir. Devletin bu işten zararı olmaz. Esasen bu vakıfların yaptıkları işler devletin yapması gereken işlerdir. Devlet bu nedenle bu nevi vakıfları vergiden muaf kılmıştır. Onun için bu nevi vakıflara verilecek yetki, vakıf imkanlarını arttıracak, bu im- kanlar yine halk yararına ve halk için kullanılacaktır, işleri devlet yapmış veya vakıf yapmış, ne fark eder? Yeter ki işler yapılsın. 3-Denetimlerin bir kısmı, serbest muhasebecilere ve serbest Muhasebeci mali müşavirlere verilmelidir. Bunun en güzel ilk uygulaması, bu meslek mensuplarının imzası bulunmayan beyannamelerin vergi dairelerince, kabul edilmemesi olabilir. Bu konuda İSMMO' nın önerileri mevcuttur. Bir an önce uygulamaya konulabilir. Bu, hiç denetim görmeyen vergi mükelleflerinin hiç değilse beyanname bazında denetlenmesini sağlar. Beyanname bazında kısmi denetim denetimsizlikten iyidir. Ayrıca, vergi dairelerindeki hatalardan doğan iş yükü fevkalade önemli boyutlarda azalır. Vergi dairelerinde oluşan bu ek ve atıl iş kapasitesi başka alanlarda kullanılabilir. Her kesimin ve herkesin çekinmeden önerilerde bulunması, önerilerin değerlendirilerek uygulanabilir ve faydalı olanların yürürlüğe konması dileği ile saygılarımı sunarım.