TFRS 16 KİRALAMALAR: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇIKLAMA VE ÖRNEKLERLE İŞLETMELERE OLASI ETKİLER by Istanbul SMMM Odası

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

TFRS 16 KİRALAMALAR: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇIKLAMA VE ÖRNEKLERLE İŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ Muharrem Karataş Serbest Muhasebeci Mali Müşavir

İstanbul, 2019

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

TFRS 16 KİRALAMALAR: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇIKLAMA VE ÖRNEKLERLE İŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ Muharrem Karataş Serbest Muhasebeci Mali Müşavir

İstanbul, 2019

TTFRS 16 KİRALAMALAR: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇIKLAMA VE ÖRNEKLERLE İŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ Grafik ve Uygulama: Alican Sezer Baskı ve Cilt: MATSİS MATBAA Tevfikbey Mahallesi Dr. Ali Demir Caddesi No: 51 34290 Sefaköy / İSTANBUL Tel: 0212 624 21 11 Faks: 0212 624 21 17 E-Posta: info@matbaasistemleri.com

(Yayında Kataloglama Bilgisi) Karataş, Muharrem TFRS 16 Kiralamalar: Yenilenen Kiralama Muhasebesi, Açıklama ve Örneklerle İşletmelere Olası Etkileri İstanbul : İSMMMO, 2019 174 s. ; 24 sm.-- (İSMMMO Yayınları; 177) ISBN: 978-975-555-252-1 1. TFRS 2. Kiralamalar 3. TFRS 16

657.0218

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

SUNUŞ Ekonomik dönüşüm öncelikle şirketleri etkilemekte sonrasında ise dönüşümün etkilerini dikkate alarak hazırlanan düzenlemeler de peşi sıra yayımlanmaktadır. Şirketler, sağlamış olduğu ekonomik, vergisel ve operasyonel faydalar nedeniyle eskiye nazaran çok daha sık kiralama sözleşmelerine muhatap olmaktadırlar. Hatta çok büyük ciroları ve yüksek sayıda çalışanı bulunan işletmelere bile baktığımızda herhangi bir varlığın mülkiyetini edinmekten ziyade bunları kiralamayı tercih ettiklerini görmekteyiz. İşte tam da bu noktada, 2019 Ocak itibarıyla uygulanmaya başlanan ve 2019 Aralık itibariyle uygulama içerisinde yer alan tüm şirketlerin kademeli geçişini tamamlayacağı TFRS 16 Kiralamalar Standardının şirketlere olası etkileri ve getirdiği değişikliklere ilişkin gelişmeleri ve konunun önemini de dikkate alarak hazırlanan bu çalışmanın özellikle TFRS 16 ile sıkça sorulabilecek çok sayıda soruya yer verilmesi suretiyle de tüm meslektaşlarımıza, stajyerlerimize, şirket yöneticilerine ve ilgili tüm taraflara önemli faydalar sağlayacağını düşünüyoruz. İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası olarak, kurulduğumuz günden bugüne kadar mesleğimizle ilgili meslek mensuplarımız ve akademisyenler tarafından yapılan çalışmaları yayınlamaktayız. Böylece, hem mesleğimizin ve meslek mensuplarımızın gelişmelerine, hem de güncel bilgilerle donatılmalarına katkı sağlamaktayız. Odamız üyesi Sayın Muharrem Karataş tarafından, büyük bir özen ve titizlikle hazırlanmış olan “TFRS 16 Kiralamalar: Yenilenen Kiralama Muhasebesi, Açıklama ve Örneklerle İşletmelere Olası Etkileri” adlı bu önemli çalışma, akıcı, açık, anlaşılabilir bir dil ile kaleme alınmış olup, çok sayıda örnek içermektedir. Meslektaşımıza bu değerli çalışma için teşekkür eder; mesleğimize ve meslek mensuplarımıza faydalı olmasını dilerim. Saygılarımla, Yücel Akdemir

İSMMMO Başkanı TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ

KISALTMALAR

ŞEKİLLER VE TABLOLAR LİSTESİ

15-16

1.GİRİŞ

1.1. İşletmelerin Kiralamalara Başvurma Nedenleri

1.2. Kiralamalara İlişkin Muhasebenin Güncellenmesine Duyulan İhtiyaç

1.3. TFRS 16’nın Yayımlanma Süreci

1.4. Türkiye’de TFRS 16 Kiralamaların Yayımlanması ve Erken Uygulamaya İzin Verilmesine Yönelik Karar

1.5. Yeni Kiralama Muhasebesinin Şirketlerin Finansal Tablolarına Olası Etkileri

1.6. Yeni Standarda Geçiş Uygulamalarından İzlenimler ve Yapılması Gerekenler

2. TFRS 16

2.1. Standarda İlişkin Temel Bilgiler

2.2. Kilit Değerlendirmeler ve Önemli Rasyolara Etkileri

2.3. Eski Standart (TMS 17) ile Ülkemiz Vergi Uygulamaları Arasında Finansal Kiralamaların Karşılaştırması

3. YENİ STANDARDA GENEL BAKIŞ

4. KİRALAMA TANIMI

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

4.1. Genel Değerlendirme

4.2. İsteğe Bağlı Muafiyetler (Kolaylaştırıcı uygulamalar)

4.2.1. Kısa Süreli Kiralamalar

4.2.2. Düşük Değerli Varlık Kiralamaları

4.3. Tanımlanan Varlık

4.4. Ekonomik Faydalar

4.5. Varlığın Kullanımının Kontrol Edilmesi

4.6. Koruyucu Haklar

4.7. Kiralama ve Kiralama Dışı Bileşenlerin Ayrıştırılması

4.8. Sık Karşılaşılan Gayrimenkul Kiralamalarına İlişkin Özellikli Hususlar

4.8.1. Sözleşme Bileşenlerinin Ayrıştırılması

4.8.2. Emlak Vergilerinin Durumu

4.8.3. Kısmi Kullanım veya Kapasite Oranı

4.8.4. Ortak Alan Kiralamaları

4.8.5. Portföy Uygulaması

4.8.6. Sözleşmelerin birleştirilmesi

5. KİRACI AÇISINDAN MUHASEBELEŞTİRME

5.1. Kiracının uygulayacağı muhasebe modeli

5.2. Kira yükümlülüğünün ilk ölçümü

5.2.1. Genel Bakış

5.2.2. Kiralama Süresi

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.2.2.1. Sözleşme Başlangıcında Yapılması gerekli değerlendirme - Sıkça Karşılaşılan Özellikli Durumlar

5.2.2.2. İzleyen Dönemlerde Sözleşme Sürelerinin Yeniden 65 Değerlendirilmesi

5.2.3.1. Sabit ve Sabit Nitelikteki Kira Ödemeleri

5.2.3.2. Değişken Kira Ödemeleri

5.2.3.3. Dövizli Kira Ödemeleri

5.2.3.4. Kira Ödemelerine İlişkin Vergilerin (KDV, Stopaj, Sigorta vb.) Durumu

5.2.3.5. Yenileme, Sonlandırma veya Satın Alma Opsiyonlarına İlişkin Ödemeler

5.2.3.6. Kira Süresi Sonunda Verilen Kalıntı Değer Garantileri

5.2.3.7. Değişken Kira Ödemelerinin Sabit Ödemelere Dönüşmesi

5.2.4. İskonto oranı

5.2.4.1. Zımni veya Alternatif Borçlanma Oranının Dikkate 76 Alınması

5.2.4.2. Grup İşletmeleri Seviyesinde Iskonto Oranının Belirlenmesi

5.2.4.3. İskonto Oranı Değişiklikleri

5.2.3. Kira Ödemeleri

5.3. Kullanım hakkı varlığının ilk ölçümü

5.3.1. Sözleşme Aşamasında Katlanılan Maliyetler

5.3.2. Eski Haline Getirme ve Restorasyon Yükümlülükleri

5.3.3. Özel Maliyetlerin Durumu

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.3.4. Alınan Kira Teşvikleri

5.3.5. Peşin Ödenen Kiralar

5.4. Kira Yükümlülüğünün sonraki ölçümü

5.4.1. Ölçüm Esasları

5.4.2. Kira Yükümlülüğünün Yeniden Değerlendirilmesi

5.5. Kullanım hakkı varlığının sonraki ölçümü

5.5.1. Ölçüm Esası

5.5.2. Kullanım Hakkı Varlığının Amortismanı

5.5.3. Kullanım Hakkı Varlığının Değer Düşüklüğü

5.6. Kiralamaların Finansal Tablolarda Sunumu

5.6.1. Kiralanan Varlıkların Kullanım Haklarının ve Kira Borçlarının Sunumu

5.6.2. Kira Ödemelerinin Kar veya Zarar Tablosunda Sunumu

5.6.3. Kira Ödemelerinin Nakit Akış Tablosunda Sunumu

6. ÖZELLİKLİ KİRALAMA KONULARI

6.1. Satış ve Geri Kiralama İşlemleri

6.2. Alt Kiralamalar

6.3. Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller

6.4. Sözleşme Değişiklikleri

6.4.1. Kiracı

6.4.2. Kiraya Veren - Finansal kiralamada yapılan değişiklikler

6.4.3. Kiraya Veren - Faaliyet kiralamasında yapılan değişiklikler

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

6.5. Kompleks Kiralama Sözleşmeleri

6.6. Yıllık Yenileme Opsiyonlu Eski Tarihli Kira Sözleşmeleri

6.7. Grup Şirketleri Arasındaki Kiralamalar (Konsolidasyon Etkileri)

6.8. Ertelenmiş Vergi Etkileri

100

7. KİRAYA VEREN AÇISINDAN MUHASEBELEŞTİRME

101

7.1. Kiralama İşlemlerinin Sınıflandırması

102

7.2. Finansal Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi

104

7.3. Faaliyet Kiralamalarının Muhasebeleştirilmesi

108

8. FİNANSAL TABLOLARDA YAPILACAK AÇIKLAMALAR

109

8.1. Genel Açıklama Hükümleri

109

8.2. Kiracılar Tarafından Yapılacak Açıklamalar

109

8.3. Kiraya Verenlerin Açıklamaları

112

8.4. TMS 17 ile TFRS 16 Dipnot Açıklamaları Karşılaştırılması

115

8.5. Örnek Dipnot Açıklamaları

116

9. YÜRÜRLÜK TARİHİ VE GEÇİŞ UYGULAMASI

120

9.1. Yürürlük Tarihi

120

9.2. Geçiş Dönemindeki Kiralama Tanımı

121

9.3. Geçişe İlişkin Kiracının Uygulayacağı Yaklaşımlar

121

9.3.1. Tam Geriye Dönük Uygulama

122

9.3.2. Kolaylaştırılmış Geriye Dönük Yaklaşım - Operasyonel Kiralama İçin Kolaylaştırıcı Hükümler

122

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

9.4. Kiraya Verenin Geçiş Uygulaması

123

9.5. Geçiş Sırasında Alt Kiralamaların Muhasebeleştirilmesi

123

9.6. Geçiş Sırasında Satış ve Geri Kiralamaların Durumu

124

9.7. Geçiş Sırasında Finansal Kiralamaların Durumu

124

9.8. Geçiş için Sorulması Gerekenler (10 Kritik Soru)

125

9.9. Geçiş yaklaşımına göre kiracı tarafından yapılması gereken açıklamalar

126

9.9.1. Tam Geriye Dönük Yaklaşım

127

9.9.2. Kolaylaştırıcı Geriye Dönük Yaklaşım

128

10. DİĞER HUSUSLAR

129

10.1. US GAAP, TMS 17 ve TFRS 16 ile Karşılaştırma

129

10.2. BOBİ FRS ile Karşılaştırma

136

10.3. Erken Uygulamayı Tercih Eden İşletmelerin Finansal Tablolarına Olan Etkilerinden Gözlemler

137

11. TFRS 16 İLE İLGILI SIKÇA SORULAN SORULAR

139

12. UYGULAMA ÖRNEKLERI

157

EK-1 BIR BAKIŞTA TFRS 16

161

SONSÖZ

168

KAYNAKÇA

170 TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

ÖNSÖZ Bilindiği gibi, Ülkemizde, Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarındaki gelişmeler çerçevesinde önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler, SPK’nın UFRS’lere uyumlu olan Seri: XI, No:25 Tebliğini 2003 yılında yayımlaması ve uygulamaya koyması, Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu’nun UFRS’ler ile tam uyumlu Türkiye Muhasebe Standartlarını ve Türkiye Finansal Raporlama Standartlarını (UMS=TMS, UFRS=TFRS) 2006 yılında yayınlaması ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun (BDDK) Muhasebe Uygulamalarının 2007 yılından itibaren Türkiye Muhasebe Standartlarına göre yapılacağını açıklaması şeklinde sıralanabilir. 2013 yılından itibaren yeni TTK’nın da yürürlüğe girmesiyle, halka açık şirketler, finans kuruluşları, sigorta ve emeklilik kuruluşları dışındaki işletmelere de TFRS uygulama alternatifi tanınmış durumdadır. Dolayısıyla, denetime tabi olan işletme sayısı içerisinde TFRS uygulama oranı dikkate alındığında Türkiye’nin önde gelen büyük işletmeleri tarafından yaygın olarak TFRS’lerin uygulandığını söylemek mümkündür. Dolayısıyla, alışılagelmiş kiralama muhasebesini kiracılar açısından radikal bir şekilde değiştirecek olan TFRS 16 Kiralamaların ayrıntılarına ve işletmelerimiz üzerindeki olası etkilerinin detaylı olarak açıklanmasının faydalı olacağını düşünüyoruz. Ayrıca, TFRS 16’nın uygulaması ile karşılaşılabilecek tüm sorulara ve yanıtlarını de çalışmamız sonunda bir araya getirerek, muhtemel sorularınızın yanıtlarını da daha kolay bulmanızı sağlamayı amaçladık. Bu yayının hazırlanması için desteğiyle beni cesaretlendiren ve kitabın basılarak sizlere ulaşmasını sağlayan İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası Başkanı Sayın Yücel Akdemir’e ve Eğitim Müdürü Mali Müşavir Sayın İnci Şalcı’ya çok teşekkür ederim. Bu kitabın, tüm meslektaşlarımız ve ilgili tüm taraflar için faydalı ve yol gösterici olmasını umuyorum. Muharrem Karataş

Serbest Muhasebeci Mali Müşavir TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

KISALTMALAR LİSTESİ UMSK Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu US GAAP Generally Accepted Accounting Principles in US (Birleşik Devletler Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri) TFRS Türkiye Finansal Raporlama Standartları FASB Financial Accounting Standards Board (ABD Finansal Muhasebe Standartları Kurulu) TMS Türkiye Muhasebe Standartları TFRS Yorumu Türkiye Finansal Raporlama Standardı Yorumları TMS Yorumu Türkiye Muhasebe Standardı Yorumları TFRS Türkiye Finansal Raporlama Standartları UDS Uluslararası Denetim Standartları IFRIC International Financial Reporting Standards Interpretations (Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Yorumları) KGK Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu EBITDA Earnings Before Interests, Taxes, Depreciation and (FAVÖK) Amortization (Faiz, Amortisman ve Vergi Öncesi Kâr) EBIT Earnings Before Interest and Taxes-Faiz ve Vergi Öncesi Kar

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1 TFRS 16’nın Yürürlük Tarihi Şekil 2 TFRS 16’nın finansal durum tablosuna etkileri Şekil 3 TFRS 16’nın kar veya zarar tablosuna etkileri Şekil 4 İsteğe Bağlı Muafiyetler Şekil 5 Sözleşmelerin Kiralama İçerip İçermediğinin Değerlendirilme Adımları Şekil 6 Kiralama ve Kiralama Dışı Bileşenlerin Ayrıştırılması Şekil 7 Sözleşme bileşenlerinin ayrıştırılması Şekil 8 Kısmi Kullanım Şekil 9 Kullanım hakkı varlığının ilk ölçümü Şekil 10 Alt Kiralama

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1 UMS 17 ve TFRS 16 Kapsamında Kiralama İşlemlerinin Bilançoda Gösterimi Tablo 2 TMS 17 ve VUK Karşılaştırması Tablo 3 Kiralama İşlemlerinin Bileşenlerinin Değerlendirilmesi Tablo 4 Vergilerin Ödeme Yükümlülüğüne Göre Değerlendirilmesi Tablo 5 Dövizli kira Ödemeleri Tablo 6 İskonto Oranın Revize Edilmesini Gerektiren ve Gerektirmeyen Durumlar Tablo 7 Satış ve Geri Kiralama İşlemlerinin Değerlendirilmesi Tablo 8 Konsolidasyon Tablo 9 Kiracılar tarafından yapılacak temel açıklamalar Tablo 10 Kiracılar tarafından yapılacak detaylı açıklamalar Tablo 11 Kiraya veren tarafından yapılacak temel açıklamalar Tablo 12 Kiraya veren tarafından yapılacak detaylı açıklamalar Tablo 13 US GAAP, TMS 17 ve TFRS 16 ile Karşılaştırma Tablo 14 BOBİ FRS ve TFRS 16 Karşılaştırması Tablo 15 Bir bakışta TFRS 16

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

1. GİRİŞ 1.1. İşletmelerin kiralamalara başvurma nedenleri Hızla gelişen teknoloji ve ekonomik nedenlerden dolayı, günümüzde şirketlerin kendi kaynakları işletme faaliyetlerini sürdürebilmesi için yeterli gelmemektedir. Şirketlerin yeterli düzeyde özkaynakları bulunmamasının yanı sıra dış kaynak kullanımı sağladığı avantajlarından dolayı günden güne artmaktadır. Dolayısıyla, kiralamanın önemi de alternatif bir finansman kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır. Şirketler, faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için kullanımına ihtiyaç duyduğu varlıkları satın alma yerine aşağıda belirtilen nedenlerden dolayı varlıkları kiralama eğilimindedirler. İşletmeleri kiralamaya sevk eden faktörlerden bazıları aşağıdaki gibidir: a) İşletme ölçeği: Küçük ölçekli şirketler alternatif finansman kaynakları bulmakta büyük ölçekli şirketlere göre daha çok zorlandıkları için kiralamalara daha sık başvurmaktadır. b) Faaliyet gösterilen sektör: Hizmet yoğun şirketler, havayolları ve mağaza zinciri bulunan perakendecilerin sermaye yoğun şirketlere göre daha fazla kiralama sözleşmeleri bulunmaktadır. c) Varlıkların niteliği: Şirketler, özellikli varlıklardan ziyade çoğunlukla genel kullanıma sahip maddi duran varlıkları örneğin, tablet, fotokopi makinesi, taşıt, iş makinesi vb. kiralama eğilimindedir. d) Finansal kaldıraç: Yüksek finansal kaldıraç oranına sahip şirketlerin ilave borçlanma kapasitesi düşük olduğundan, doğrudan parasal kaynak bulmak yerine alternatif diğer finansman kaynakları içerisinde yer alan kiralamalara başvurma eğiliminde oldukları görülmektedir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

e) Vergiler: Vergilendirme açısından bir varlığın doğrudan satın alınması ile onun kiralamaması farklı sonuçlar doğurmaktadır. Varlıkları kendi özkaynaklarıyla satın alan şirketler açısından sadece amortisman gideri söz konusu olabilecekken, kiralama yapan şirketler açısından hem amortisman gideri hem de faiz gideri söz konusu olabilecektir. Bu kararın verilmesinde sağladığı avantajlara göre ülkelerin vergi düzenlemeleri etkili olmaktadır. f) Mülkiyet: Yönetsel olarak mülkiyete sahip olma eğilimi düşük olan modern işletmelerde geleneksel işletmelere göre dış borç kullanma ve kiralama yapma eğilimi daha yaygındır. Bu konulara ek olarak, şirketler bir varlığa sahip olmak yerine belirli bir süre için kendilerine finansman ve ödeme kolaylığı sağlaması yani taksitler halinde ödeme yapma imkanlarının bulunması, satın alma risklerinden ve operasyonel yüklerden kendilerini koruyarak kullanımına ihtiyaç duyduğu varlıkları kiralamak suretiyle kullanım haklarını elde etmiş olurlar. Kiralamalar şirketlere yalnızca finansal ve operasyonel açılardan esneklik sağlamakla kalmayarak, aynı zamanda varlıkların yıpranma, zarar görme, eskime ile bakım- onarım maliyetleri ve gelecekteki değer yitirme risklerinin üstlenilmesini de ortadan kaldırmaktadır. Örneğin, son dönemde Ülkemizde de sıklıkla görmeye başladığımız filo kiralamaları bu nedenlerle tercih edilmektedir. Hizmet işletmeleri tarafından çalışanlarına verilen çok sayıda aracı satın almak için katlanılacak finansman giderlerinin yanı sıra çok sayıda aracın bakım-onarım, motorlu taşıtlar vergisi ödemeleri, zorunlu sigorta, kasko, muayene veya kaza onarım gibi operasyonel ve finansal riskleri azaltmak adına kiralamayı tercih ettikleri görülmektedir.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

1.2. Kiralamalara İlişkin Muhasebenin Güncellenmesine Duyulan İhtiyaç İşletmelerin yatırımlarını her zaman özkaynakları ile karşılaması mümkün olmadığından, işletmeler alternatif finansman yöntemlerine başvururlar. Dolayısıyla alternatif bir finansman yöntemi olan kiralamaların işletmeler için önemi gün geçtikçe artmaktadır. Günümüzde kiralamalarla çok sık karşılaşıldığından, kiralama işlemlerinin muhasebeleştirilmesi de önem arz etmektedir. Kiralama işlemlerinin muhasebeleştirilmesine ilişkin mevcut düzenleme olarak UMS 17 Kiralama İşlemleri uyarınca kiralamaların muhasebeleştirilmesi ile ilgili temel konu kiralama işleminin finansal kiralama ya da faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılmasıdır. Hem kiracı hem de kiraya veren açısından kiralama işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ve ölçümüyle ilgili muhasebe ilkelerinin düzenlendiği UMS 17’ye göre kiralamaların finansal ve faaliyet kiralamaları şeklinde iki şekilde sınıflandırması yapılması gerekli olduğundan kiralamanın türüne göre muhasebeleştirilmesinde de büyük farklılıklar bulunmaktadır. Finansal kiralama sözleşmelerinden kaynaklanan borçlar ve kiralamaya konu varlıklar şirketlerin bilançolarına alınırken, faaliyet kiralamalarına1 (operasyonel kiralamalar) ilişkin borçlar ve kiralanan varlıklar bilanço dışında izlenmekteydi. Şirketlerin yalnızca sözleşmeye dayalı muhtemel operasyonel kiralamalara ilişkin borçları hakkında finansal tablo kullanıcılarına bilgi verilmesini teminen gelecekteki borçlar dipnotlarda açıklanmaktaydı. Bu nedenle, UMS 17’nin doğurduğu en büyük endişe, yatırımcı açısından şirketin ödemekten kaçınamayacağı pek çok borcu görememesine, kiracı tarafında ise çok yüksek tutarda gelir yaratma potansiyeli olmasına karşın şirket faaliyetlerinde kullanılan birçok varlığın finansal tablolara yansıtılmamış olmasıydı. 1 TMS 17’de “faaliyet kiralaması”, BOBİ FRS’de ise “geleneksel kiralama” olarak kullanılan bu kavram günlük iş hayatında daha çok “operasyonel kiralama” olarak kullanılmaktadır. TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Dolayısıyla, bu durum, finansal tablo kullanıcıları açısından ihtiyaca ve gerçeğe uygun, şeffaf ve karşılaştırılabilir bilginin sunulmasına engel oluyordu. Bu endişelerin giderilmesini teminen kiracılar açısından yapılacak muhasebeleştirmelerde kiralamaların sınıflandırılmasına son verilmesi uygun bulunmuştur. UMS 17 kapsamında kiracıların muhasebesinin değişmesini etkileyen faktörler aşağıdaki şekilde özetlenebilir: i)

ii) iii)

Finansal durum tablosuna alınmayan kiralamalara ilişkin borçları tabloya alarak finansal tablo kullanıcılarına şirket risklerinin tam ve doğru olarak sunumunu sağlamak, Kiralama işlemlerine ilişkin olarak US GAAP ve UFRS’lerin yakınsamasını sağlamak ve Kiralamaların muhasebeleştirilmesindeki finansal ve operasyonel kiralama farkının kaldırılarak tek bir kiralama muhasebesi modeli oluşturmak.

1.3. TFRS 16’nın Yayımlanma Süreci Kiralamaların muhasebeleştirilmesi ile ilgili olarak yukarıda belirtilen farklılıkların ve endişelerin giderilmesine yönelik özellikle başta havayolu şirketleri olmak üzere taşımacılık yapan şirketler, mağaza zinciri bulunan perakendeciler, hizmet yoğun çalışan işletmelerden gelen talepler doğrultusunda, kiralamaların muhasebeleştirilmesine yönelik iyileştirmeler yapmak üzere yürütülen on yıllık bir proje neticesinde, IASB yaklaşık 30 yıllık uygulaması bulunan mevcut kiralama muhasebesi yaklaşımını radikal bir şekilde değiştirerek, Ocak 2016’da TFRS 16 Kiralamalar standardını 2019 yılından itibaren geçerli olmak üzere yayımlamıştır. Böylece, yeni standart ile kiracıların neredeyse bütün kira sözleşmelerini bilançolarında kullanım hakkı varlıkları olarak, aynı zamanda ilgili kira yükümlülüklerini de kullanım hakkı modeline göre yükümlülük olarak muhasebeleştirmeleri gerekecektir. Dolayısıyla, kiracılar açısından kiralama işlemlerinin finansal veya faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılması gerekliliği de kaldırılmıştır.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Yeni TFRS 16 Kiralamalar Standardının yayımlanması, hemen hemen tüm sektörler ve şirketler açısından etkileri dikkate alınarak görüş alma süreçleri kamuoyuna açık bir şekilde yürütülen, çok sayıda paydaşın katılımı ve IASB düzeyinde geniş kapsamlı bir şekilde müzakere sürecine tabi tutulmuştur. IASB ayrıca, yeni Standardın geliştirilmesinde FASB (ABD Finansal Muhasebe Standartları Kurulu) ile yakın işbirliği içinde çalışmıştır. İki Kurul, standart setlerini yakınsama projesi çerçevesinde, kiralamaların bilançoya alınması, kiralamaların nasıl tanımlanacağı ve kira borçlarının nasıl ölçüleceği konusunda genel olarak aynı noktada buluşmuşlardır. Ancak muhasebeleştirme açısından bilançoya alınmalarına ilişkin olarak US GAAP’lerde finansal ve faaliyet kiralaması sınıflandırılması sonraki muhasebeleştirmeyi etkilemekte olup, temel yaklaşım olarak benzer şekilde muhasebeleştirilmelerine karşın raporlamalarında farklılık görülmektedir. 1.4. Türkiye’de TFRS 16 Kiralamaların Yayımlanması ve Erken Uygulamaya İzin Verilmesine Yönelik Karar Ülkemizde muhasebe standartlarının yayımlanması ve güncellenmesi sorumluluğu Kamu Gözetimi Kurumuna ait olup, yapılan telif anlaşması çerçevesinde IASB tarafından yayımlanan tüm yeni standartlar ve güncellemeler Ülkemizde de aynı anda yürürlüğe girecek şekilde UFRS’ler ile birebir uyumlu olarak yayımlanmaktadır. Bu itibarla, KGK tarafından TFRS 16 “Kiralamalar” Standardı 16 Nisan 2018 tarihinde, UFRS 16 ile aynı anda olacak şekilde, 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere yayımlanmıştır. Diğer tüm değişikliklerde ve yeni yayımlanan standartlarda olduğu gibi işletmelerin erken uygulamayı seçme opsiyonu bulunmaktadır. Ancak, Nisan 2018’den önce 2017 yıllık finansal tablolarında veya 2018 ilk çeyrek ara dönem finansal tablolarında TFRS 16’nın uygulanabilmesini teminen KGK tarafından Şubat 2018’de yapılan duyuru ile UFRS 16 Kiralamalar’ın mevzuatımıza kazandırılması amacıyla yürütülen çalışmalaTFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

rın tamamlanmış olduğuna ve Standardın Kurul gündemine sunulmak üzere hazırlanan son haline internet sitesinden ulaşılabileceği belirtilmişti. Bu itibarla, bazı halka açık şirketlerin 2018 yılının ilk çeyrek raporlarında TFRS 16’yı erken uygulamaya başladıkları görülmektedir. Bunun yanı sıra, yine aynı duyuruda TFRS 16’nın erken uygulamasının seçilebilmesi için ilk yürürlük tarihi 1 Ocak 2018 sonrası raporlama dönemleri olan TFRS 15 “Müşteri Sözleşmelerinden Hasılat” Standardının (TFRS 15) da erken uygulanıyor olması gerektiği vurgulanmıştır. Böylelikle Standardın Resmi Gazete’de yayımlanma süreci öncesinde kullanıcıların olası gecikmeleri yaşamaması adına KGK tarafından erken uygulamanın yapılabilmesini teminen şirketlere gerekli yönlendirme sağlanmıştır. TFRS 16, 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren TFRS uygulamakla yükümlü olan veya isteğe bağlı olarak uygulamayı seçenler tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bunun yanı sıra, halka açık şirketler, bankalar ve sigorta şirketleri 2019 yılının ilk çeyrek raporlarında TFRS 16’yı uygulamaya başlamış olacaklardır. Bu durum aşağıdaki şekilde gösterilebilir:

Şekil 1: TFRS 16’nın Yürürlük Tarihi

1.5. Yeni Kiralama Muhasebesinin Şirketlerin Finansal Tablolarına Olası Etkileri Çok genel bir yaklaşım olarak, TFRS 16’nın yürürlüğe girmesiyle faaliyet kiralamaları da artık bilançoya taşınacak ve eski uygulamadaki finansal

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

kiralama ve faaliyet kiralaması ayrımı ortadan kalkacaktır. Dolayısıyla, mevcut uygulamada bilançoya alınmayan faaliyet kiralamasına konu varlıkların kendilerinden ziyade bunların kullanım hakları artık kiracının bilançosunda yer alacak ve kullanım hakları elde edilmesi karşılığında kiralama borcu oluşacaktır. Tablo 1. TMS 17 ve TFRS 16 Kapsamında Kiralama İşlemlerinin Bilançoda Gösterimi

TFRS 16’nın finansal tablolardaki etkisi sadece bilanço ile sınırlı değildir. Kiralama işlemlerinin muhasebesi kredili varlık alış muhasebesine benzer şekilde olacağından, kiralama süresi boyunca şirketler aylık veya yıllık olarak sabit tutarda kira ödemesi yapsalar bile kira ödemelerinin borç (anapara) ve faiz gideri olarak ayrıştıracağından, ilk yıllarda daha fazla faiz gideri muhasebeleştireceklerdir. Çünkü kiralama süresi boyunca anapara ödemeleri yapıldıkça izleyen dönemlerde kalan kira borcunun azalması nedeniyle tahakkuk eden faiz gideri de azalacaktır.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kısacası, yeni kiralama muhasebesinin kiracı açısından finansal durum tablosunda şu etkileri olması beklenmektedir: • Kiralamaya konu varlıklarının artması ve • Finansal borçların artması. Bunun etkisiyle, yüksek oranda faaliyet kiralaması olan şirketler için yeni kiralama muhasebesinin kiralamaya konu varlıklarında ve finansal borçlarında artışa neden olması beklenmektedir. Ayrıca, kiralamaya konu varlıkların defter değeri, kiralama borçlarının defter değerinden daha hızlı bir şekilde azalacaktır. Bu durum, UMS 17’ye kıyasla raporlanan net varlıkların azalmasına neden olacaktır. Bu durum aşağıdaki şekilde özetlenmektedir. Şekil 2: TFRS 16’nın finansal durum tablosuna etkileri

Kar veya zarar tablosundaki olası etkiler ise şu şekildedir: TMS 17 uyarınca operasyonel kiralamalara ilişkin kira ödemeleri faaliyet gideri olarak sınıflandırırken, TFRS 16 uyarınca kullanım hakkının doğrusal yöntemle itfa edilmesinden kaynaklı amortisman giderleri ve borç ödemeleri ile ilgili de faiz giderleri raporlanması gerekecektir. Bunun etkisiyle, EBITDA’da artış (faiz, vergi, amortisman ve itfa öncesi kazançlar), faaliyet karı ve finansman giderlerinde artış ve vergi öncesi sabit kar’da artış gerçekleşecektir. Yoğun

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

faaliyet kiralaması bulunan şirketler için, TFRS 16’nın, TMS 17 uyarınca raporlanan tutarlara kıyasla faiz ve amortisman öncesi karı (örneğin, faaliyet karı) daha yüksek tutarla sonuçlanması beklenmektedir. Bunun nedeni, Şirket, kiralama ödemelerinin bir parçası olarak önceden bilanço dışı kiralamalar için söz konusu olmayan faiz ödemelerini artık raporlayacak olmasıdır. Buna karşın, UMS 17 uyarınca, bilanço dışı kiralamalara ilişkin tüm giderler faaliyet giderlerinin bir parçası olarak sunulmaktadır. Amortisman ve faiz giderlerinin yıllar itibarıyla seyri aşağıdaki şekilde gösterilebilir: Şekil 3: TFRS 16’nın kar veya zarar tablosuna etkileri

Nakit akış tablosu üzerindeki olası etkileri ise şu şekildedir: Kiralamaların finansman işlemi olarak kabul görmesinden dolayı; işletme faaliyetlerinden nakit akışlarının artması, finansman faaliyetlerinden nakit akışlarının azalması, ancak toplam nakit akışının sabit kalması beklenmektedir. TMS 17’nin uygulandığı raporlanan tutarlarla karşılaştırıldığında, TFRS 16’nın işletme faaliyetlerinden nakit çıkışlarını düşürmesi ve bununla ilgili finansman faaliyetlerinden nakit akışlarında bir artış olması beklenmektedir. Bunun nedeni, TMS 17 uyarınca, şirketlerin nakit çıkışlarını işletme faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akışları olarak göstermesidir. Buna karşın, TFRS 16’nın uygulanmasında, tüm kiralama yükümlülüklerine ilişkin anapara geri ödemelerinin finansman faaliyetlerinden kaynaklanan nakit akışları içerisinde gösterilecektir. TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

1.6. Yeni Standarda Geçiş Uygulamalarından İzlenimler ve Yapılması Gerekenler Hemen hemen tüm işletmelerin kiralama sözleşmesi bulunması ve esasında da yapılan kiralamaların büyük çoğunluğunun finansal kiralamadan ziyade operasyonel kiralama olduğundan hareketle, kiralama muhasebesindeki bu radikal değişimin TFRS uygulayan işletmelerin finansal tabloları üzerinde önemli etkileri olması beklenmektedir. Geçiş ile ilgili yapılması gerekenler ve karşılaşılması beklenen muhtemel zorluklar ise şu şekilde özetlenebilir: (i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) (vii)

Kira sözleşmesi sayısının yüksek olduğu durumlarda geçmişe ilişkin veri toplamanın zorlukları. Çok eskiden imzalanan sözleşmelerde tarihi iskonto oranlarının belirlenmesindeki zorluklar. Yapılmış olan çok unsurlu sözleşmelerin kiralama bileşenlerini ayırmadaki zorluklar. Farklı geçiş seçeneklerine göre ilk uygulamadan kaynaklanacak etki değerlendirmelerinin yapılması. Yabancı paralı ve değişken bedelli kira ödemeleri içeren sözleşmelerin durumunun dikkate alınması. 2019 yılında dolacak sözleşmelerin belirlenerek yenilenme durumlarının ne olacağının değerlendirilmesi. Yeni imzalanan kira sözleşmelerinde TFRS 16’nın etkisinin dikkate alınması.

TFRS 16’nın uygulanması, şirketlerin muhasebe alt yapısını oluşturan ve muhtemelen satın alma, operasyonel kiralama yönetimi ve verginin alt yapısını oluşturan politikalarda, süreçlerde, iç kontrollerde ve BT sistemlerinde değişikliklere neden olabilir. Şirketler, ayrıca sözleşmelerinin kiralama içerip içermediğini değerlendirirken ve yeni kiralama sözleşmeleri yaparken bunun finansal tablolarında ve performanslarının ölçüldüğü kilit oranlarda etkilerini göz önünde bulundurmak isteyebilirler. Bu nedenle, kiralamaların muhasebeleştirilmesine yönelik yapılacak değerlendirme ve verilerin top-

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

lanmasında artık şirket genelinde finansal raporlama ile hukuk, idari işler, bilgi işlem gibi çeşitli diğer departmanların süreçlere katılımı gerekecektir. 2. TFRS 16 2.1. Standarda İlişkin Temel Bilgiler TFRS 16, kiracılar açısından mevcut uygulama olan finansal kiralama işlemlerinin bilançoda ve faaliyet kiralamasına ilişkin yükümlülüklerin bilanço dışında izlenmesi şeklindeki ikili muhasebe modelini ortadan kaldırmaktadır. Bunun yerine, tüm kiralamalar için mevcut finansal kiralama muhasebesine benzer olarak bilanço bazlı tek bir muhasebe modeli ortaya koymaktadır. Öte yandan, kiraya verenler için muhasebeleştirme mevcut uygulamalara benzer şekilde devam etmektedir. TFRS 16, kiracıların ve kiraya verenlerin finansal tablolarında kiralama sözleşmelerinin tanımlanması ve bunların muhasebeleştirilmesine yönelik kapsamlı bir muhasebe modeli ortaya koymaktadır. TFRS 16, kiralama sözleşmeleri ile hizmet sözleşmeleri arasındaki ayrımı belirleyen, kiralama sözleşmelerinin tanımlanması için bir kontrol modeli (TFRS 15 “Müşteri Sözleşmelerinden Hasılat” standardına benzer) uygulanmasını öngörmektedir. Değerlendirmenin odak noktası, müşterinin tanımlanmış bir varlığın kullanımının elde edilmesine dayanan TMS 17 ve TFRS Yorum 4’e karşı, yeni olarak kiralanan varlığı “kontrol edip etmediği” üzerine olup, risk ve getirinin devrinin analiz edilmesi kiralamaların belirlenmesinden ziyade fiyatlamanın önem arz ettiği durumlarda önemli olacaktır. Kiralama muhasebesinin başlangıç noktası işletmenin sözleşme uyarınca ödemekten imtina edemeyeceği gelecekteki kira ödemelerinin bugünkü değeri üzerinden ölçülen bir kira yükümlülüğünün belirlenmesidir. Kira ödemeleri değişken nitelikte olan ödemelerden (ciro veya kullanıma bağlı) ziyade sabit nitelikte olan ödemeleri (bir endekse bağlanmış veya belirli bir oranda artışı öngörülen) içermektedir. Kira ödemeleri, kiralamadaki zımnî faiz oranının kolaylıkla belirlenebilmesi durumunda bu oran kullanılarak, belirlenemediğinde ise alternatif borçlanma faiz oranı (taşıt, konut, ticari kredi oranları) kullanılarak sözleşme uyarınca belirlenen iptal edilemez kira süresi boyunca iskonto edilir. TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Ayrıca, kiracı konumunda olunan kiralamalara ilişkin bilgileri finansal tablolarında tek bir dipnotta veya ayrı bir bölümde açıklar. Dolayısıyla, TFRS 16 yatırımcılar açısından faydalı olan bilgilerin açıklanmasına odaklanmak suretiyle kiralamalara ilişkin açıklamaların etkinliğinin arttırılmasını amaçlamaktadır. TMS 17 uyarınca kira ödemeleri ile ilgili olarak bir yıldan kısa olan, bir yıldan uzun olup beş yıldan kısa olan ve beş yıldan uzun olan zaman aralıklarında vade analizlerinin yapılması öngörülmekte iken TFRS 16 uyarınca TFRS 7 Finansal Araçlar: Açıklamalar’da benimsenen yaklaşımla aynı yaklaşım esas alınmış olup, işletmelerin hangi detayda ve zaman aralıklarına ilişkin bilgilerin verilmesinin yatırımcılar açısından faydalı olacağının değerlendirmesi gerekmektedir.

2.2 Kilit Değerlendirmeler ve Önemli Rasyolara Etkileri Havacılık, perakende, taşımacılık, turizm ve telekom gibi bazı sektörlerde oldukça fazla kiralama sözleşmesi ile karşılaşılmaktadır. TFRS 16’dan kaynaklanan değişiklikler, bu sektörlerdeki şirketlerin bilançoları ve kar veya zarar tablolarının yanı sıra temel performans göstergelerini EBITDA - (faiz, vergi, amortisman ve itfa payı öncesi kar) ve EBIT - (faiz ve vergi öncesi kar) ciddi olarak etkileyecektir. Operasyonel, diğer bir ifadeyle bilanço dışı kiralama sözleşmeleri yüksek olan şirketler için EBITDA’da önemli artışlar olacaktır. Bunun sebebi, TMS 17’ye göre faaliyet kiralamaları için yapılan tüm ödemeler faaliyet giderleri kapsamında kira gideri olarak dikkate alınırken, TFRS 16 sonrası bu giderler faiz ve amortisman olarak finansal tablolara yansıtılacağından, kira ödemeleri artık EBITDA hesaplamasında dikkate alınmayacaktır. Şirketlerin ana faaliyetlerinden elde ettikleri faaliyet kârına amortisman giderlerinin eklenmesi ile tespit edilen EBITDA, şirketlerin finansal performanslarının değerlendirilmesinde, uluslararası piyasalarda aynı sektördeki şirketler ile karşılaştırılmasında ve şirketlerin objektif açıdan değerlenmesinde kullanılan bir finansal göstergedir. Pek çok kullanım alanı olan EBITDA’nın tespit edilmesinde her ne kadar şirketlerin ana faaliyet karından yola

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

çıkılsa da, bu şirketlerin farklı muhasebe sistemleri ve muhasebe ilkelerine göre finansal tablolarını hazırlıyor olmaları bu finansal göstergenin karşılaştırılabilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Aynı zamanda EBITDA’nın hesaplanmasında standart bir uygulamanın olmaması şirketlerin finansal açıdan değerlendirilmesinde tutarsızlıklara neden olmaktadır. Bu tutarsızlıkların engellenebilmesi için ise EBITDA’yı oluşturan kalemlerin dikkatle ele alınarak, şirketlerin ana faaliyetleriyle ilişkilendirilmesi ve faiz vergi öncesi kar üzerinden belirli eliminasyon ve düzeltmeler yapılması gereklidir. Hesaplama esnasında finansal durum tablosu ile kar/zarar tablosuna ait kalemlerin göz önünde bulundurulmasıyla, halihazırda farklı finansal yapı ve amortisman politikalarına sahip olan şirketlerin karşılaştırılmasında kullanılan en uygun gösterge olan EBITDA’nın karşılaştırılabilirlik düzeyi de arttırılmış olacaktır.2 Kiralama işlemlerinin daha önceden sınıflandırılmasından kaynaklanan muhasebe farklılıkları nedeniyle yatırımcıların şirketlere yönelik analizlerinde düzeltmeler yapması gerekmekteydi. Yeni Standart ile kiracılar açısından sınıflandırmaya dayalı muhasebeleştirme farklılığının ortadan kaldırılmasıyla, aynı sektörde yer alan şirketler açısından EBITDA’larının karşılaştırılabilirliği arttırılmıştır. Örneğin, filolarında aynı sayıda uçak sayısına sahip, yolcu kapasiteleri ve doluluk oranları yönünden ve operasyonlarını sürdürmek için benzer maliyetlere katlanan iki havayolu şirketinin olduğunu düşünürsek, şirket değerlemesi açısından EBITDA’ları farklılaşmayacağından değerlemelerde kullanılacak veriler de yeni standart ile şirketlerin EBITDA’ları karşılaştırılabilir hale gelmiş olacaktır. Bunun yanı sıra, TMS 1 uyarınca dipnotlarda kar veya zarar tablosunda sunulmayan ara toplamlara yer verilmesi mümkündür. Şirketler FAVÖK açıklamalarını TFRS’ye göre belirlenen dönem kar/zararıyla mutabakatını vermek suretiyle finansal tablo dipnotlarında açıklayabilmektedir. Örnek olarak aşağıdaki dipnot gösterilebilir: 2 FVAÖK(EBITDA) Faiz, Vergi, Amortisman Öncesi Kar’ın Hesaplanması, Finansal Tablo Analizi ve Şirket Değerlemede Kullanımı, Yrd. Doç Dr. Ali Atilla Perek, Dr. Çağrı Aksoy Hazır, 2016

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örnek 1: Finansal Raporlarda FAVÖK Açıklaması DOĞTAŞ KELEBEK MOBİLYA SANAYİ VE TİCARET A.Ş. ve BAĞLI ORTAKLIKLARI BAĞIMSIZ DENETİMDEN GEÇMİŞ 31 ARALIK 2018 TARİHİ İTİBARIYLA KONSOLİDE FİNANSAL TABLOLARA İLİŞKİN DİPNOTLAR (Tüm tutarlar aksi belirtilmedikçe Türk Lirası (“TL”) olarak belirtilmiştir.) 2. TFRS AÇIKLAMA ZORUNLULUKLARINA EK AÇIKLAMALAR Faiz, Vergi ve Amortisman Öncesi Kar (“FVAÖK”), TFRS tarafından tanımlanmamaktadır. FVAÖK, Grup tarafından, net dönem karından/(zararından), finansman gelirleri çıkarılarak ve vergi geliri/(gideri), amortisman ve itfa payları, finansman giderleri, kıdem tazminatı ve izin gider karşılığı eklenerek hesaplanmaktadır. Açıklanan FVAÖK tutarları Grup yönetimi tarafından Grup’un faaliyet performansının daha iyi anlaşılması ve ölçülmesi için ayrı olarak gösterilmiştir. Net dönem (zararı)/ karı Vergi (gideri)/geliri Finansman gelirleri Finansman giderleri Amortisman ve itfa payı giderleri (Dipnot 18) Kıdem tazminatı karşılığı (Dipnot 14) İzin karşılığı giderleri FVAÖK

2018 (89.219.008) (12.611.764) (127.494.408) 247.153.550

2017 15.256.414 5.659.784 (38.312.641) 110.982.335

22.803.829

18.898.022

589.918 88.804 41.310.921

498.196 1.145.594 114.127.704

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

2.2. 2.3. Eski Standart (TMS 17) ile Ülkemiz Vergi Uygulamaları Arasında Finansal Kiralamaların Karşılaştırması Kiralamayı yapan işletmenin ilk ölçümünde TMS 17 ve VUK’da uygulama birliği bulunmaktadır. Kiralanan varlığın aktifte izleneceği hesap grubu ile ilgili düzenlemelerde farklılık bulunmaktadır. VUK kiralanan varlığı 260 Haklar hesabında izlerken, TMS 17’de ise varlık ilgili duran varlık hesabına kaydedilmektedir. VUK’a göre kıymet için tebliğ edilen süre içerisinde itfa edilirken, TMS 17’de sahipliğin devrine ilişkin bir kesinlik yoksa kiralama süresi ile faydalı ömürden kısa olanı ile amorti/itfa edilmektedir.3 TMS 17 ile VUK uygulamaları genel yaklaşım olarak benzer olmakla birlikte aşağıdaki tabloda görüleceği üzere finansal kiralamalar ile ilgili ayrıntılarında bazı farklılıklar bulunmaktadır.

3 Şuayyip Doğuş Demirci, Merve Kıymaz Kıvraklar, Ulusal Ve Uluslararası Düzenlemeler Çerçevesinde Finansal Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, Nisan 2018; Özel Sayı: 508-531. TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Tablo 2: TMS 17 ve VUK Karşılaştırması VUK Uygulaması  Mülkiyetin “kiralama süresi sonunda devri  Sürenin ekonomik ömrünün % 80’inden daha büyük bir bölümünü kapsaması  Hakkın kullanılacağı tarihteki gerçeğe uygun değerinden” daha düşük” bir bedelle satın alma hakkı tanınması  Bugünkü değerinin varlığın gerçeğe uygun değerinin % 90’ından daha büyük bir değeri oluşturması

TMS 17  Mülkiyetin kiralama süresi sonunda veya daha önce” kiracıya geçmesi  Kiralama süresinin varlığın ekonomik ömrünün büyük bir bölümünü kapsaması  Kiracıya sözleşmeye konu varlığı, hakkın kullanılacağı tarihteki gerçeğe uygun değerinden” önemli ölçüde düşük” bir bedelle satın alma hakkı tanınması  Kiralama sözleşmesinin başlangıcı itibariyle kira ödemelerinin bugünkü değerinin en az kiralanan varlığın gerçeğe uygun değerine eşit olması  Kiracının, piyasa fiyatının çok daha altında bir kira bedeli ile “bir dönem” daha kiralamayı sürdürme hakkının bulunması

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

3. YENİ STANDARDA GENEL BAKIŞ Yeni standart, TFRS 16, kiralamaların muhasebeleştirilmesi açısından “anahtar soru”nun değişmesine neden olacaktır. Hem TMS 17 hem de VUK açısından muhasebeleştirme yapılmadan önce karar açısından anahtar soru şu şekilde iken “yapılan kiralama sözleşmesi faaliyet kiralaması mıdır yoksa finansal kiralama mıdır?’, TFRS 16 açısından ise artık “işlemin bir kiralama işlemi içerip içermediği” şeklinde değişmiştir. Dolayısıyla, önceden kiralamalar açısından sınıflandırma testi yapılırken, yeni uygulamada sözleşmelerin kiralama tanımını karşıladığının belirlenmesi muhasebeleştirme açısından yeni bilanço testi olacaktır.

4. KİRALAMA TANIMI 4.1. Genel Değerlendirme TMS 17’ye göre kiralama “Kiraya verenin bir varlığın kullanım hakkını, bir ödeme veya ödeme planı karşılığında, taraflarca kararlaştırılmış bir zaman süresince kiracıya devrettiği sözleşmedir” şeklinde tanımlanmıştır. 4 TFRS 16’ya göre ise kiralama tanımı şu şekilde yapılmıştır: “Sözleşmenin, bir bedel karşılığında tanımlanan varlığın kullanımını kontrol etme hakkını belirli bir süre için devretmesi durumunda bu sözleşme, bir kiralama sözleşmesidir ya da bir kiralama işlemi içerir.” 5 TFRS 16’nın kiralamanın tanımında odaklanmış olduğu kullanım hakkı kiracının kullanım süresince tanımlanan varlığı kontrol etme hakkını ifade etmektedir. Kontrol etme ise varlığın kullanımından elde edilecek ekonomik yararların tamamına yakınının elde edilmesi ve yönetme hakkının varlığına bağlıdır. 6 6 4

TMS 17, sayfa 2 TFRS 16, sayfa 2 TFRS 16, B9 TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

4.2. İsteğe Bağlı Muafiyetler (Kolaylaştırıcı uygulamalar) Yeni Standartta, kiracı açısından kısa vadeli ve düşük değerli varlık kiralamaları olmak üzere iki önemli isteğe bağlı muafiyet (kolaylaştırıcı uygulama) bulunmaktadır. Kiraya verenler açısından ise bu muafiyetler geçerli değildir. Şekil 4: İsteğe Bağlı Muafiyetler

Kısa vadeli kiralamalar < 12 aydan kısa

Düşük değerli varlık kiralamaları < 5,000 USD’den az (Varsayımsal)

Bu muafiyetlerden yararlanan bir kiracı tarafından başka bir sistematik yaklaşım kiracının beklediği faydanın zamanlamasını daha iyi yansıtmadıkça, yapılan kira ödemeleri doğrusal (eşit) olarak kiralama süresi boyunca gider olarak muhasebeleştirilir. Aslında daha önceden TMS 17 kapsamında faaliyet kiralamalarının aktifleştirilmeden dönemsel olarak gider yazılmasına benzer bir uygulama yapılması söz konusudur. Ayrıca muafiyetlerden yararlanan işletmelerin hangi kiralamaları açısından kolaylaştırılmış uygulamanın seçildiği dipnotlarda açıklanması gerekmektedir.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kiracının bu muafiyetlerden herhangi birini uygulamayı seçtiği takdirde; finansal tablo dipnotlarında bazı nicel ve nitel açıklamaları yapması gerekmektedir. 7

Kira ödemelerini, kiralama süresi boyunca gider olarak finansal tablolara yansıtarak muhasebeleştirilen kısa vadeli kiralamalara ilişkin gider tutarı. Bu giderin, bir ay veya daha kısa süreli kiralamalarla ilgili giderleri içermesi gerekli değildir. l Kira ödemelerini, kiralama süresi boyunca gider olarak finansal tablolara yansıtarak muhasebeleştirilen düşük değerli varlık kiralamalarına ilişkin gider tutarı. Düşük değerli varlıkların kısa vadeli kiralamalarıyla ilgili giderleri içermez. l Kısa vadeli kiralama veya düşük değerli kiralamalardan hangileri için bu muafiyetlerinden yararlanıldığı hususu açıklanır. l

4.2.1. Kısa Süreli Kiralamalar İlk muafiyet kısa vadeli kiralamalar - yani 12 ay veya daha kısa süreli kiralamalara ilişkindir. Muafiyet uyarınca, kiracı, yeni muhasebe modelini kısa vadeli kiralamalara uygulamamayı tercih edebilir. Bu muafiyet seçilirse, muafiyet ilgili varlık sınıfında yer alan tüm kiralamalara uygulanır. Örneğin kısa süreli taşıt kiralamaları için bu muafiyetten yararlanan bir işletmenin tüm kısa süreli taşıt kiralamaları için bu muafiyeti uygulaması gerekmektedir. Kısa süreli kiralamaların değerlendirilmesinde yalnızca bir raporlama dönemi içinde kapsanan sürenin değil, sözleşmenin tamamı boyunca kiralanan varlığın kullanım hakkının elde edileceği süre toplamının 12 aydan fazla olup olmadığına bakılması gerekmektedir.

TFRS 16, paragraf: 53 TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Diğer bir ifadeyle, yaz sezonu boyunca 3’er aylık dönemler için toplamda 5 yıllık bir dönem için kira sözleşmesi imzalanması durumunda, toplam kiralama süresi 15 ay olacağından bu muafiyetten yararlanılması söz konusu olamayacaktır. Bunun yerine sözleşme 4 yıllık bir süre için her yaz sezonunda 3’er aylık kiralamaları içerseydi; toplam kiralama süresi 12 ay olacağından muafiyet kapsamında değerlendirilebilecekti. Dolayısıyla, kiralamaların muhasebeleştirilmesinde tanınan muafiyetin uygulanması tercihine bağlı olarak, şirketler açısından sözleşme süresinin belirlenmesi artık daha fazla önem arz edecektir. Bu muafiyetten yararlanılabilmesi için kiralama sözleşmelerinde satın alma opsiyonunun bulunmaması gerekir. Ayrıca, muafiyet seçilmesi durumunda ilgili varlık sınıfının tamamına uygulanmalıdır. Kısa süreli yapılan taşıt kiralamaları var ise bu muafiyetin seçilmesi durumunda tüm kısa süreli taşıt kiralamalarına bu muafiyet uygulanmalıdır. Bir kiracı kısa vadeli kiralamalar için muafiyetini seçerse ve kira sözleşmesinde herhangi bir değişiklik olursa, örneğin; kiracı daha önce belirlemiş olduğu bir seçeneği uygularsa, opsiyonu kullanacağından makul ölçüde emin olmaması durumunda - veya kiralama sözleşmesinde değişiklik olursa, kiracı kirayı yeni bir kiralama olarak muhasebeleştirir. Daha sonra bu yeni bir kira olarak ele alınmasına rağmen, kiracının kirayı yenileme geçmişine sahip olması koşuluyla, kısa vadeli kira muafiyetine tekrar hak kazanması söz konusu değildir. Dolayısıyla içerisinde satın alma opsiyonu bulunan sözleşmeler, kısa süreli olsa bile bu muafiyet kapsamında değerlendirilemeyecektir. 4.2.2. Düşük Değerli Varlık Kiralamaları İkinci muafiyet ise düşük tutarlı kiralamalar içindir. Kira sözleşmesinde yer alan dayanak varlığın değeri düşük tutarda ise, kiracı yeni muhasebe modelini uygulamamayı tercih edebilir. Değerlendirmede dikkate alınacak tutar karşılaştırılması açısından kiralanan varlığın yenisinin değeridir. Bu nedenle, ikinci el bir ekipman kiralanıyor olsa bile, bu muafiyeti uygulayabilmek için kiralanan ekipmanın yenisinin değerinin ne olduğunu dikkate almak gerekmektedir. Burada önemli olan husus, kira ödemelerinin

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

düşüklüğünden ziyade kiralanan yani kullanım hakkı elde edilen varlığın değerinin düşük olmasıdır. Kiracının bir varlığı alt kiralama kapsamında kiraya vermesi veya varlığı alt kiralama kapsamında kiraya verme beklentisinin bulunması durumunda, ana kiralama düşük değerli varlık kiralaması olarak nitelendirilmez. 8 TFRS 16, düşük değerin hangi tutarı ifade ettiği ile ilgili açık bir belirleme yapmamıştır - yani TFRS 16’da bu husus ile ilgili net bir çizgi veya bir sınır bulunmamaktadır. Ancak, düşük değerli varlık kiralamalarına ilişkin muafiyet geliştirilirken, IASB’nin bir varlığın yenisinin değeri 5.000 USD veya daha düşük maliyetli olan varlık kalemlerini düşük değerli olarak öngördüğü standardın karar gerekçelerinde belirtilmektedir. Ancak, şirketlerin hangi kiralamaların düşük değerli olduğu konusunda kendi kararlarını vermeleri gerekecektir. Bununla birlikte, bunu yaparken, düşük değerli muafiyetin tutar olarak önemlilik düzeyine dayanmadığını vurgulamak önemlidir. Örneğin, 50.000 USD değerindeki bir maddi duran varlığın kiralanması, holding gibi büyük şirketler için önemli olmayabilir, ancak TFRS 16’nın uygulaması açısından şirketin kendi büyüklük ölçüsü nispetinde önemliliğe göre belirleme yapamayacağından, kiralanan maddi duran varlığın muhasebeleştirilmesinde düşük değerli muafiyete hak kazanamayacaktır. Bu seçimin her bir kira sözleşmesi bazında yapılabildiğine de dikkat etmek önemlidir. Sonuç olarak, bir işletme için önemli olan fakat yine de düşük değer muafiyetini uygulayabilecek binlerce düşük değerli kiralanan varlığın kullanım hakkına sahip olabilir. TFRS 16’da da açıkça örneklendiği üzere, filo taşıt kiralamaları düşük değerli muafiyet kapsamında değerlendirilemeyecektir. Muafiyet kapsamına basit nitelikteki ofis araçları, el bilgisayarları, dizüstü bilgisayarlar girebilecektir. Yine bu muafiyetin uygulanması açısından dikkat edilmesi gereken diğer bir husus da sözleşme içerisinde birden fazla varlığın aynı anda kiralanması durumudur. Mesela aynı sözleşme içerisinde 150 adet diz üstü bilgisayar kiralaması yapılmış olsa bile, bunların her birinin yenisinin değeri dikkate alınarak bir adetin değeri 5,000 USD’nin altında olması durumunda, bu muafiyetin sözleşmenin tamamına uygulanması mümkün olabilecektir. 8

TFRS 16, paragraf: B7 TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Ülkelerin ekonomik durumunun ve gelişmişlik düzeyinin yanı sıra ulusal para birimlerinin USD karşısındaki durumu da varlıkların her bir ülkenin kendi koşuluna göre düşük veya yüksek tutarlı belirlenmesi hususunu gündeme getirmektedir. IASB açısından global bir bakış açısı ile standart belirlemesi yapıldığından bir tablo halinde hangi ülke için ne kadarlık bir tutarın düşük değer olarak belirlenmesi mümkün değildir. Karar gerekçelerinde yer verilen tutarın yani 5,000 USD’nin tüm ülkeler açısından bir referans noktası olduğu düşünülmektedir. Buna karşın USD/CHF paritesi 1’e çok yakın olduğundan İsviçre’de bir şirketin bu muafiyeti uygularken kendi para birimi cinsinden 5,000 CHF olarak muafiyet sınırlaması mümkündür. Buna karşın Türkiye’de faaliyet gösteren şirketler açısından yenisinin değeri 5,000 TL olan varlık kiralamalarına, USD/ TL paritesi dikkate alındığında bu muafiyetin uygulanması anlamlı olmayacaktır. Türkiye açısından da 5,000 USD karşılığı olan Türk Lirası tutar dikkate alınmalıdır. 4.3. Tanımlanan Varlık Yeni standarda göre kirama tanımı şu şekilde yapılmıştır: “Sözleşmenin, bir bedel karşılığında tanımlanan varlığın kullanımını kontrol etme hakkını belirli bir süre için devretmesi durumunda bu sözleşme, bir kiralama sözleşmesidir ya da bir kiralama işlemi içerir.” Yeni ve eski standartlar arasındaki en temel fark, kiracının kiralamaya konu olan varlığı kontrol edip etmediği, yani bu varlığı kullanma hakkına sahip olup olmadığına odaklanılmasıdır. TFRS 16, çok sayıda uygulama rehberi, kullanım hakkının belirlenmesi ile ilgili birçok açıklayıcı örnek ve sözleşmede tanımlanan bir varlığın bulunup bulunmadığına dair daha açık bir rehberlik içermektedir. Daha önceden sınıflandırma açısından zorluklarla karşılaşılırken, artık sözleşmenin kiralama olup olmadığını ya da kiralama işlemi içerip içermediğini değerlendirmek, genel kiralama sözleşmeleri açısından olmasa bile karmaşık yapıdaki sözleşmeler açısından TFRS 16’yı uygularken karşılaşılabilecek en büyük zorluklardan biri olacaktır. Tanımlama işleminin adımları aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Şekil 5. Sözleşmelerin Kiralama İçerip İçermediğinin Değerlendirilme Adımları

Kaynak: A more transparent balance sheet, January 2016, https://home.kpmg/content/ dam/kpmg/pdf/2016/01/leases-first-impressions-2016.pdf ,sayfa:5.

1 . İlk adımda, sözleşmede belirli bir varlığın belirlenip belirlenmediği değerlendirilir. Bir varlık sözleşmede açıkça veya zımni olarak belirtilebilir. Örneğin, belirli bir tescilli kiralık araç, bir binanın 6. katı veya bir deponun % 40’ı gibi belirlenmiş bir alanının kiralanması. 2. İkinci adım, varlığın fiziki olarak ayrı olup olmadığını veya ayrı değilse de müşterinin varlığın kapasitesinin büyük bölümünü tamamen kullanma hakkına sahip olup olmadığını tespit etmektir. Belirtilen bir varlık ayrıca sözleşmede tanımlanmayan bir varlık olabilir, ancak koşullar, sözleşmeyi yerine getirmek için yalnızca belirli bir varlığın, örneğin ekonomik veya hukuki şartlar nedeniyle veya kiracı sözleşmeyi gerçekleştirmek için yalnızca bir varlığa sahip olabilir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örneğin, bir elektrik alım sözleşmesinde ikili (müşteriye doğrudan) enerji üreticisi olan bir müşterinin tesisi, tedarikçinin pazardaki elektriği satın alamayacağı ve uzak bir konumda olduğu müşteriye tedarik etmek veya alternatif bir jeneratörden güç üretilmesine yönelik bir sözleşme mevcuttur. Bu nedenle, bu jeneratör, enerji alım sözleşmesini yerine getirecek tek jeneratördür. 9 Yeni standart, bir kiracının bir kiralama için varlığın tamamını kiralaması gerekmediğini, ancak bir varlığın bir kısmının tanımlanmış bir varlık olması için yerine getirilmesi gereken belirli kriterler bulunduğunu netleştirmiştir. Bir kiracı tüm varlığı kullanmazsa, yalnızca kullanılan kapasite kısmı fiziksel olarak ayrı olarak belirlenebilir veya esas olarak toplam kapasitenin tamamına yakınını temsil ettiğinde tanımlanmış bir varlık olabilir. Örneğin, Plaza’nın 26. Katı, plazanın fiziksel olarak ayrı bir kısmı olduğundan, tüm bina olmasa da, plazanın 26. Katı tanımlanmış bir varlık olabilir. Bununla birlikte, bazı durumlarda, müşteri bir paylaşılan alan / kapasite kiralayabilir. Örneğin bir deponun % 40’ı. Bütün depo, tahsis edilecek alanın fiziksel olarak ayrı belirlenmediği düşünüldüğünde kapasitenin tamamı için olup olmadığını değerlendirmek zorunda kalınacaktır. Deponun kapasitesinin% 40’ı esas olarak deponun toplam kapasitesinin tamamı olarak değerlendirilmez, bu nedenle bu tanımlanmış bir varlık olamayacaktır ve kiralama tanımımın karşılamayacaktır. Ancak, %40’lık alan net bir şekilde işletmenin kullanımına ayrılmış ve diğer kiracıların tahsis edilen bu alanı kullanma imkânları bulunmuyorsa bu alanın kiralanması da ayrı olarak tanımlanabileceğinden kiralama tanımını karşılayacaktır. Ayrıca, kiralanan alan deponun % 95’i olsaydı, müşterinin varlığın kapasitesinin büyük ölçüde tamamına yakınını kullanım hakkına sahip olduğu için tanımlanmış bir varlığın olabileceği değerlendirilir.

Lease Definition, KPMG, April 2017 T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Esas olarak “tamamına yakını” standart altında tanımlanmış bir kavram değildir, bu nedenle bir varlığın kapasitesinin büyük ölçüde tamamına yakının kiracının kullanımında olup olmadığının belirlenmesi için değerlendirmede bulunulması gerekmektedir. Genel olarak toplam kapasitenin %80 veya %90’nın üzerinde kısmına isabet eden kullanım hakkının bu açıdan tanımlanabilir olacağı düşüncesindeyiz. 3 . Üçüncü adım, tedarikçinin ikame haklarına sahip olup olmadığını ve bu hakların asli olup olmadığını tespit etmektir. Asli ikame hakkı, kiracının hem alternatif varlıkları ikame etme imkânına sahip olduğu hem de bundan ekonomik yarar sağladığı zaman gerçekleşmektedir. Eğer, asli ikame hakkı mevcut ise tanımlanmış bir varlık olamaz ve bu nedenle bir kiralama işlemi olamaz. Alternatif varlıkları ikame etme imkânına sahip olmak aşağıdakileri gerektirmektedir:10 • Varlığın kullanıma hazır olması ya da makul bir sürede temin edilebilir olması, • Başka bir varlığı ikame etmenin önlenememesi, • Hakkın belirli bir olaya bağlanmamış ve sözleşmenin sadece belirli bir kısmı için geçerli olmaması, • Garantiler için olan ikame hakkının dikkate alınmaması gerekliliği. Ancak, kiracının ikame işleminden ekonomik yarar sağlaması gereği, bu durum zaten muhtemelen kira sözleşmesi olup olmadığının değerlendirilmesinde bir değişikliğe yol açacaktır: • Varlığın ikame edilmesiyle ilgili ekonomik yararların varlığın ikame edilmesiyle ilgili maliyetleri aşmasının beklenmesi.

TFRS 16, paragraf: B14 TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Aşağıdaki hususlar, kiracının ikame etmekten ekonomik yarar sağlayıp sağlayamayacağının değerlendirilmesinde dikkate alınmalıdır: • İkame maliyeti; taşıma maliyeti; yer değiştirme maliyeti. • Herhangi bir önceden yapılmış üretim veya azaltılmış üretim birimi ile ikame edilmiş varlıklardan elde edilen üretim hacmi. • Varlıkların konumu – varlığın müşterinin bulunduğu yerde olduğu durumda, ikame maliyetinin faydaları aşması muhtemeldir. Örnek 2: Kiralama İşleminin Tanımlanması Kiracı L, belirli bir miktarda malın nakliyesi için nakliye firması (Kiraya veren M) ile beş yıllık bir sözleşmeye girer. M, belirli nitelikteki vagonları kullanır ve sözleşmenin gerekliliklerini yerine getirmek için kullanılabilecek benzer vagonların büyük bir havuzuna sahiptir. Vagonlar ve motorlar, malları taşımak için kullanılmadıklarında M’nin tesisinde depolanmaktadır. Vagonların değiştirilmesiyle ilgili maliyetler M için minimum düzeydedir. Bu durumda, vagonlar M’nin binasında depolandığından, benzer vagonların büyük bir havuzuna sahip olduğundan ve ikame masrafları çok az olduğundan, vagonları değiştirmenin M’nin faydaları vagonların ikame maliyetlerini aşacaktır. Bu nedenle, M’nin değiştirme hakları önemlidir ve düzenleme bir kiralama işlemi içermez. Asli ikame haklarının bulunup bulunmadığına dair değerlendirme, sözleşmenin başlangıcında yapılmalıdır. Bu o tarihteki gerçeklere ve koşullara dayanmalı ve gerçekleşmesi muhtemel olmayan gelecekteki olaylar hariç tutmalıdır. Standart, oluşması muhtemel olmayan bazı olay örnekleri sunmuştur. Gelecekteki bir olayın tedarikçinin kontrolünde olmaması durumunda, ortaya çıkmasının muhtemel olduğunu iddia etmek zor olabilir. Onarım ve bakım, asli ikame hakları olarak kabul edilmemektedir. Aslî ikame hakkına sahip olup olunmadığı kolayca belirlenemiyorsa, ikame hakkının aslî nitelikte olunmadığı varsayılır.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

4.4. Ekonomik Faydalar Müşterinin, varlığın kullanımından kaynaklanan ekonomik yararların tamamına yakınını kullanma hakkına sahip olduğu tespit edilirse, kiralama tanımında bir sonraki adıma geçilmelidir. Müşterinin varlığın kullanımından kaynaklanan tüm ekonomik yararların tamamına yakınını elde etme hakkı bulunmadığında sözleşme bir kiralama sözleşmesi değildir veya kiralama işlemini içermemektedir. Taraflar, kriterlerin karşılanıp karşılanmadığını belirlemek için ana ürün ve yan ürünleri dikkate almalıdırlar. Ayrıca varlığın üçüncü bir tarafla yapılan ticari bir işlem dolayısıyla kullanımından sağlanan diğer ekonomik yararları kapsamaktadır. İşletme bir varlığın kullanımından sağlanan ekonomik yararların tamamına yakınını elde etme hakkını değerlendirirken, bu ekonomik yararları, müşterinin varlığı kullanım hakkının tanımlanan kapsamı çerçevesinde dikkate alır. Örneğin, motorlu aracın kullanım süresi boyunca yalnızca 20,000 km’ye kadar kullanabileceğinin belirtilmiş olması veya güvenlik nedeniyle aracın kullanımının yalnızca belirli bir alanla sınırlandırılması. 4.5. Varlığın Kullanımının Kontrol Edilmesi TFRS 16, varlıkların kullanımını kimin yönettiğini belirlemek için kimin “nasıl ve hangi amaçla kullanıldığını” yönetme hakkına sahip olduğunu dikkate almamız gerektiğini belirtmektedir. Bu, varlıktan elde edilecek ekonomik faydaları etkileyşekilen karardır. Müşteri “nasıl ve hangi amaçla kullanıldığının kararını” verirse, sözleşme bir kiralama sözleşmesidir. Buna karşılık, tedarikçi bu kararları verirse, o zaman sözleşme bir kira değil hizmet sözleşmesidir. Özellikli olması beklenen ve tüm “nasıl ve hangi amaç için” kararların önceden belirlendiği senaryolar olabilir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Varlığın nasıl ve hangi amaçla kullanılacağına ilişkin kararların önceden belirlenmiş olması durumunda, sözleşmenin bir kiralama işlemi içerip içermediğinin değerlendirilmesi aşağıdaki hususlara bağlıdır: • Müşterinin, kullanım süresi boyunca varlığı işletme (veya varlığı kendi belirlediği şekilde işletmeleri için başkalarını yönlendirme) hakkına sahip olması ve tedarikçinin bu işletme talimatlarını değiştirme hakkının bulunmaması veya • Müşterinin, kullanım süresi boyunca varlığın nasıl ve hangi amaçla kullanılacağını önceden belirleyecek şekilde varlığı (ya da varlığın belirli özelliklerini) tasarlamış olması. Kullanım hakkını kimin yönetme hakkına sahip olduğunu belirlemek, TFRS Yorum 4 “Bir Anlaşmansın Kiralama İşlemi İçerip İçermediğinin Belirlenmesi nde belirtilen ve varlığın “kullanım hakkı” anlamına gelen bir uzantısıdır. TFRS 10 “Konsolide Finansal Tablolar” ve TFRS 15 “Müşteri Sözleşmelerinden Hasılat” standartlarında benimsenen kontrol prensibi üzerine kuruludur. İşletme bu değerlendirmeyi yaparken, varlığın kullanım süresi boyunca nasıl ve hangi amaçla kullanılacağının değiştirilmesiyle en ilgili olan karar alma haklarını dikkate alır. Koşullara bağlı olarak, müşterinin kullanım hakkının tanımlanan kapsamı çerçevesinde, varlığın nasıl ve hangi amaçla kullanılacağını değiştirme hakkı veren karar alma haklarına ilişkin şu kararları içermektedir: • Ürünün (çıktının) türünün değiştirilmesine yönelik • Ürünün üretim zamanının değiştirilmesine yönelik • Ürünün üretim yerinin değiştirilmesine yönelik • Ürünün üretilip üretilmeyeceğinin belirlenmesine yönelik

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örnek; Belirli süreliğine veya ihtiyaç duyulması halinde şoförlü araç kiralama, diğer zamanlarda şirket çalışanlarını taşımadığı zamanlarda başkalarını taşıyabilir.Taksi’de çok kısa zaman için karar verdiğim için esasında varlığın kullanımından elde edilmesi beklenen faydanın tamamına yakını elde etme imkanı bulunmamaktadır. IASB, yapmış olduğu araştırmasına dayanarak, şu anda kira olarak muhasebeleştirilen bazı düzenlemelerin yeni tanımın dışında olabileceği kanısındadır. Örneğin, bir sözleşme mevcut rehberliğe göre kiralama işlemini içerebilir, çünkü müşteri bir varlığın çıktısının tamamını elde etmekle, ancak her çıktı birimi için sabit veya piyasa fiyatı ödemesi gerekli değildir (TFRS Yorum 4 ile uyumlu). Yeni tanım uyarınca, böyle bir sözleşme ancak müşteri tanımlanmış varlığın kullanımını kontrol ettiği takdirde kiralama işlemi olarak muhasebeleştirilir. 4.6. Koruyucu Haklar Bir sözleşme, tedarikçinin söz konusu varlıktaki veya başka varlıklar üzerindeki hakkını korumak için, çalışanlarını korumak için veya tedarikçinin kanun ve yönetmeliklere uygunluğunu sağlamak için oluşturulan hüküm ve koşullar içerebilir. Bunlar, koruyucu haklara ilişkin örneklerdir. Örneğin, bir sözleşmede (i)

(ii) (iii)

Bir varlığın kullanımına ilişkin azami miktar belirlenebilir veya müşterinin varlığı nerede veya ne zaman kullanabileceği sınırlandırılabilir, Müşterinin varlığın işletilmesine ilişkin belirli uygulamaları takip etmesi zorunlu kılınabilir veya Müşterinin varlığın nasıl kullanılacağı konusundaki değişiklikler hakkında tedarikçiyi bilgilendirmesi öngörülebilir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Koruyucu haklar, genel olarak müşterinin kullanım hakkının kapsamını tanımlar, ancak diğer etmenlerden bağımsız olarak, müşterinin varlığın kullanımını yönetme hakkına sahip olmasını engellemez.11 Örneğin, şirketin çalışanlarına tahsis etmiş olduğu aracın sadece şirket çalışanlarının kullanabilmesi aksi takdirde şirkette çalışmayan bir kişinin aracı kullanması durumunda, sigortaya ilişkin riskin paylaşılacak olmasıdır. Örnek 3: Koruyucu Hakların Belirlenmesi Kiracı L, belirli bir uçağın kullanımı için bir uçak sahibi olan M ile iki yıllık bir sözleşmeye imzalar. Sözleşme, uçağın iç ve dış şartnamelerini detaylandırmaktadır. Uçağın nerede uçabileceğine ilişkin, sözleşmeye bağlı ve yasal sınırlamalar bulunmaktadır. Bu sınırlamalara tabi olarak, L uçağın nerede ve ne zaman uçacağını ve uçakta hangi yolcuların ve yüklerin taşınacağını belirlemektedir. M, kendi mürettebatını kullanarak uçağı kullanmaktan sorumludur. Uçağın uçabileceği yerlerdeki sınırlamalar, L’nin uçağı kullanma hakkının kapsamını tanımlar. Kullanım hakkı kapsamında, L, iki yıllık kullanım süresi boyunca uçağın nasıl ve ne amaçla kullanılacağını belirler, çünkü uçağın ne zaman, nerede ve ne zaman seyahat edeceği, ayrıca yolcuların ve kargoların ne zaman taşınacağına karar verir. L, bu kararları kullanım süresi boyunca değiştirme hakkına sahiptir. Uçağın uçabileceği yerdeki sözleşmeye bağlı ve yasal kısıtlamalar, koruyucu haklardır ve L’nin varlığın kullanımını yönetme hakkına sahip olmasını engellemez.12 4.7. Kiralama ve Kiralama Dışı Bileşenlerin Ayrıştırılması Kolaylaştırıcı bir uygulama olarak, kiracı, dayanak varlık sınıfı bazında, kiralama niteliği taşımayan bileşenleri kiralama bileşenlerinden ayırmamayı, bunun yerine her bir kiralama bileşenini ve onunla ilişkili kiralama niteliği taşımayan bileşenleri tek bir kiralama bileşeni olarak muhasebeleştirmeyi tercih edebilir.

11 12

TFRS 16, paragraf: B30 KPMG, A more transparent balance sheet, January 2016, örnek 5. T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

İşletme, kolaylaştırıcı uygulamadan faydalanmaması durumunda, bir kiralama sözleşmesindeki ya da kiralama işlemi içeren bir sözleşmedeki her bir kiralama bileşenini, sözleşmenin kiralama niteliği taşımayan bileşenlerinden ayrı bir şekilde, kiralama olarak muhasebeleştirebilir. Bir dayanak varlığa ilişkin kullanım hakkı, aşağıdaki durumların birlikte geçerli olması halinde ayrı bir kiralama bileşenidir: a) Kiracının, dayanak varlığın tek başına veya kullanıma hazır diğer kaynaklarla birlikte kullanımından fayda sağlayabilmesi. Kullanıma hazır kaynaklar; (kiraya veren veya başka tedarikçiler tarafından) ayrı olarak satılan veya kiraya verilen mal veya hizmetler ya da (kiraya verenden veya diğer işlem veya olaylardan) kiracının hâlihazırda elde etmiş olduğu kaynaklardır. b) Dayanak varlığın, büyük ölçüde başka dayanak varlıklara bağlı olmaması veya büyük ölçüde başka dayanak varlıklarla ilişkili olmaması. Örneğin, kiracının dayanak varlığı kiralamama kararını, sözleşmede yer alan diğer dayanak varlıklara ilişkin haklarını önemli ölçüde etkilemeden verebilmesi, dayanak varlığın büyük ölçüde diğer dayanak varlıklara bağlı veya bu varlıklarla ilişkili olmadığını gösterir. Sözleşme, bir mal veya hizmeti kiracıya devretmeyen faaliyet ve maliyetler için kiracı tarafından ödenecek bir tutar içerebilir. Örneğin, kiraya veren, bir mal veya hizmeti kiracıya devretmeyen, idari görevlere ilişkin bir masrafı veya kiralamayla ilişkili olarak katlandığı diğer maliyetleri, ödenecek toplam tutara dâhil edebilir. Yapılacak bu tür ödemeler, sözleşmenin ayrı bir bileşenini oluşturmaz, ancak sözleşmenin ayrı olarak tanımlanan bileşenlerine dağıtılan toplam bedelin bir parçası olarak dikkate alınır.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Şekil 6: Kiralama ve Kiralama Dışı Bileşenlerin Ayrıştırılması

Örnek 4: Bakım ve aidat ödemelerini içeren kiralama sözleşmeleri. AVM kiralamalarında ortak bakım ile aidat giderlerini de içeren sözleşmeler sıklıkla rastlanılan bir durumdur. Sözleşme içerisinde kira ödemeleri bu tür ödemelerini de içeriyorsa bu ödemeleri ayrıştırmadan tek bir ödeme gibi kabul edilmesi mümkündür. Aşağıdaki tablo, hem kiracı hem de kiraya veren açısından kiralama ve kiralama dışı bileşenlerin muhasebeleştirilme sürecini özetlemektedir:

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Tablo 3. Kiralama İşlemlerinin Bileşenlerinin Değerlendirilmesi

Kaynak: A more transparent, January 2016, https://home.kpmg/content/dam/kpmg/pdf/2016/01/leases-first-impressions-2016.pdf, sayfa:15.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

TFRS 15 Müşteri Sözleşmelerinden Hasılat ve TFRS 16 arasındaki bu tutarlılık, standartları uygulamanın maliyetini ve karmaşıklığını azaltmaya yardımcı olacaktır. Bazı şirketler için TFRS 16’nın erken uygulanıp uygulanmayacağına karar verirken bu önemli bir husus olabilir. Ayrıca, kiracıların bir kiralama bileşenini ayırmamaları için kolaylaştırıcı uygulamalar, bazı durumlarda maliyeti ve karmaşıklığı azaltma potansiyeline sahiptir. Ancak, kiracılar muhasebe sonuçlarını çekici bulmayabilirler. Aslında, bu kolaylaştırıcı uygulamanın kullanılması, kiracının sözleşmenin hizmet bileşenine ilişkin bir borç olarak muhasebeleştirilmesine neden olur; aksi takdirde kiraya veren tarafından hizmet gerçekleştirene kadar bilanço dışı kalır. Örnek: Kiracı L, petrol işletim platformunu kullanmak için varlık sahibi ile beş yıllık bir kira sözleşmesine girmiştir. Sözleşme, M tarafından sağlanan bakım hizmetlerini içermekte, petrol kulesi için sigortasını kendisi yaptırmıştır. Yıllık ödemeler 2.000 USD’dir (Bu tutarın 300 USD’si bakım hizmetleri ve 50 USD’si sigorta maliyeti ile ilgilidir). Benzer bakım hizmetlerinin ve sigorta maliyetlerinin üçüncü taraflarca sırasıyla 400 USD ve 50 yıl için teklif edildiğini belirleyebilmektedir. L benzer bir teçhizat için gözlemlenebilir ayrı olarak tek başına kira tutarı bulamamaktadır, çünkü kiraya veren tarafından sağlanan bakım hizmetleri olmadan herhangi bir taraf bu tarz bir varlığı kiralayamamaktadır. Bu durumda: - Bakım hizmetleri için gözlenebilir tek başına fiyat 400 USD, - Kira için gözlemlenebilir tek başına fiyat yoktur ve - Sigorta bedeli kiracıya bir mal veya hizmet aktarmaz. Bu nedenle ayrı bir kiralama bileşeni değildir. Bu nedenle, L, kiralama bileşenine 1.600 USD (2.000 USD – 400 USD) tahsis eder.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

4.8. Sık Karşılaşılan Gayrimenkul Kiralamalarına İlişkin Özellikli Hususlar 4.8.1. Sözleşme Bileşenlerinin Ayrıştırılması Birçok gayrimenkul kiralaması, aynı anda birden fazla kiralama bileşenini içeren ve kiralama olarak değerlendirilmeyen bileşen içermektedir. Kiracıların bunların nasıl tanımlanacağını ve hesaplanacağını bilmesi gerekmektedir. Uygulamada, sözleşmeler şunları içerebilir: - Bir veya daha fazla kiralama bileşeni: Örneğin, arazi ve/veya bina kullanım hakkı ve - Bir veya daha fazla kiralama niteliği taşımayanlar: Örneğin, temizlik ve bakım ve yardımcı hizmetler vb. TFRS 16, genellikle, kiracıya bir sözleşmenin kiralama bileşenlerini ve kiralama niteliği taşımayan bileşenlerini ayırmasını gerektirmektedir. Bununla birlikte, kolaylaştırıcı bir uygulama olarak, kiracı dayanak varlığın sınıfına göre, kiralama bileşenlerini, kiralama niteliği taşımayan bileşenlerden ayırmamayı tercih edebilir. Bu seçimi yapan kiracı, kiralama bileşenini ve kiralama niteliği taşımayan bileşeni tek bir kiralama bileşeni olarak hesaplar. Her bir kiralama niteliği taşımayan bileşenin hangi kiralama bileşeniyle ilişkili olduğunu belirlerken değerlendirmede bulunulmasına gerek duyulabilir ve birden fazla kiralama bileşeninin arasına bir kiralama niteliği taşımayan bileşenin dağıtılması gereken senaryolar olabilir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Adım 1: Bileşenlerin belirlenmesi Bir kiracı, aşağıdaki kriterleri yerine getiriyorsa, bir varlığı ayrı bir kiralama bileşeni olarak kullanım hakkını değerlendirir: - Kiracı, bu varlığın tek başına veya kullanıma hazır diğer kaynaklarla birlikte kullanımından fayda sağlayabilmesi ve - Varlık, sözleşmedeki diğer dayanak varlıklara ne yüksek oranda bağımlı ne de ilişkili olması durumunda Mal veya hizmetleri kiracıya aktaran faaliyetler veya maliyetler - örneğin bakım, temizlik ve yardımcı hizmetler - ayrı bir kiralama bileşenleridir. İdari işler veya kiralama ile ilgili diğer masraflar, kiracıya mal veya hizmet aktarmayan masraflar ayrı bir kiralama bileşenine yol açmaz. Ancak, kiracının belirlenen bileşenlere tahsis ettiği toplam bedelin bir parçasıdır.

Şekil 7: Sözleşme bileşenlerinin ayrıştırılması

Ofis binasının kullanım hakkı

Tamir ve bakım hizmetleri

Emlak

Kiralama Bileşeni Değil

Kiralama Niteliği Taşımayan Bileşen

Bileşen

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Adım 2: Kiralama Bileşenlerinin Muhasebeleştirilmesi Kiracılar, sözleşmede yer alan bedeli, kiralama bileşeninin nispi tek başına fiyatını ve kiralama niteliği taşımayan bileşenlerin toplam tek başına fiyatını esas alarak her bir kiralama bileşenine dağıtır. Kiracılar, kiralama bileşenleri ve kiralama niteliği taşımayan bileşenlerin nispi tek başına fiyatı, kiraya verenin veya benzer bir tedarikçinin ilgili bileşen ya da benzer bir bileşen için işletmeye vereceği fiyatı esas alarak belirler. Gözlemlenebilir tek başına fiyata kolayca ulaşılamaması durumunda, kiracı gözlemlenebilir bilgilerin kullanımını azami seviyeye çıkararak tek başına düşen fiyatı tahmin eder. Bazı kiracılar bu bilgileri mülk sahiplerinden istemeyi faydalı bulabilirler. Örnek 5: Kiralama Niteliği Taşımayan Bileşenler: Ortak alan bakımı13 Kiracı L, bir daireyi üç yıllığına kiralar. Daire, ortak tesisler (örneğin; bir yüzme havuzu ve bahçe) içeren çok sayıda kiracısı bulunan bir binada yer almaktadır; Aylık kira ödemelerine ek olarak, sözleşmede ortak alanların bakımı ve güvenlik - yani ortak alan bakımı için her çeyrekte ek bir 2.000 TL ek ücret alınır. Bu ücret, kiracılara ayrı olarak faturalandırılan rutin olmayan ve “ana” bakım masraflarını kapsamaz. Başlangıçta, mal sahibinin ortak alan bakımı performansının zamanlaması ve kapsamı bilinmemektedir (örneğin, kaç kez tamirata ihtiyaç duyulacağını tahmin etmek zor olduğu için). Ancak, mülk sahibi binayı ve ortak alanları iyi durumda tutmayı taahhüt etmiştir.

Real Estate Leases, the tenant perspective, October 2018, KPMG https:// home.kpmg/content/dam/kpmg/xx/pdf/2018/10/real-estate-leases.pdf, sayfa 13, Örnek:6 13

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

L, ortak alan bakımının ayrı bir kiralama dışı bileşen olduğunu belirler, çünkü daireyi kullanma hakkı haricinde L’ye bir mal veya hizmeti aktarmaktadır. Başka bir deyişle, L, aksi takdirde ayrıca ödeme yapması gereken bir hizmet alır (örneğin tesisatında onarım yapılması gerekiyorsa). Ortak alanların bakımı için üç aylık sabit ücret hesaplamak için L aşağıdakilerden birini yapabilir: - Bunu kira ödemelerinden ayırıp, kira yükümlülüğünün dışında tutarak gerçekleştiği anda gider olarak muhasebeleştirir veya - Kolaylaştırıcı uygulamadan yararlanır ve bu tutarı kiralama yükümlülüğüne dahil eder. 4.8.2. Emlak Vergilerinin Durumu Gayrimenkuller genellikle gayrimenkulün değeri ile çarpılan bir vergi oranı olarak hesaplanan emlak vergisine tabidir. Yasal otoritelere bağlı olarak, emlak vergisini ödemeye ilişkin yasal yükümlülük mülk sahibine veya kiracı olarak mülkte oturana ait olabilir. Bu ayrım kiracıların, kiralanan gayrimenkullerinden alınan vergileri nasıl dikkate alabileceklerini belirlemesi için önemlidir. Nakit ödemeyi vergi dairesine yapan tarafın kimliği bu değerlendirme açısından çok önemli olmayacaktır.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Tablo 4: Vergilerin Ödeme Yükümlülüğüne Göre Değerlendirilmesi Gayrimenkul vergisini hangi taraf ödemek zorunda? Gayrimenkul sahibi Mal sahibinin mülk vergilerini ödemekle ilgili yasal zorunluluğu varsa ancak kira sözleşmesinin kiracının ödemesini gerektirdiği anlaşılmaktadır. Kiracı tarafından geri ödenmesi veya ödenmesi durumunda, kiracı emlak vergilerini sözleşmenin ayrı ayrı tanımlanmış bileşenlerine tahsis edilen toplam bedelin bir parçası olarak dikkate almalıdır.

Kiracı olarak kullanan Gayrimenkul vergilerinin ödenmesiyle ilgili yasal yükümlülüğün kiracıya ait olması halinde, kiracı, TFRS Yorum 21 “Vergi ve Vergi Benzeri Yükümlülükler” uyarınca kira ödemeleri açısından emlak vergilerini dikkate almalıdır (katma değer vergisine benzer).

Gayrimenkul vergileri mülkün “belirlenmiş rayiç değerinin” yüzdesi olarak belirlenirse, vergi geri ödemeleri tipik olarak bir endekse veya orana bağlı olmayan değişken ödemelerdir.

Bazı yerel düzenlemeler, mal sahibi ve oturan mülk vergileri için “müştereken sorumlu” olabilir - yani her iki taraf da tutarın tamamını ödemekle aynı derecede sorumlu olabilir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Bu durum aşağıdaki koşullarda olabilir: - Ortak sorumluluk yasa ile belirlendiği veya - Başlangıçta yükümlülük mülk sahibine verilir, ancak ödeme yapılmaması durumunda, vergi otoritesinin kiracıdan ödeme talep etmesine izin veren yasal düzenlemeler bulunması durumunda. Her iki tarafın müştereken sorumlu olduğu durumlarda, kiracının gayrimenkul vergilerini, yalnızca kendileri için geçerliyse aynı şekilde muhasebeleştirmesi gerektiğine inanılmaktadır - örneğin, TFRS Yorum 21 uyarınca kiracıya uygulanır ve bu nedenle kira ödemesi yapılmaz. Ülkemizde ise emlak vergisinin ödenmesinden mülk sahipleri sorumludur. Dolayısıyla kiracının sözleşmede açıkça bu ödemeyi üstlendiğini belirtmemesi durumunda, mal sahibi adına ödenen emlak vergileri kira ödemelerinin bir parçası olarak kabul edilemeyecektir. Banka gibi finansal kuruluşların ise KDV sorumluluğu bulunmadığından, yapmış oldukları kira ödemelerinde tahakkuk eden KDV’leri kira ödemelerinin bir parçası olarak dikkate almaları gerekir. Benzer nitelikteki vergiler var ise de bunlar da aynı şekilde değerlendirilir.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

4.8.3. Kısmi Kullanım veya Kapasite Oranı

Örnek 6: Kısmi Kullanım ve Kapasite Kiralamaları14 D Şirketi, mülk sahibi olan E’den kiraladığı bir ofis binasının bir katını kullanmaktadır. Buna ek olarak, D tek tek alanların işaretlenmediği ve belirli kiracılara ayrılmadığı binanın otoparkını kullanma hakkı için E ile bir anlaşma yapmıştır. Anlaşmanın bir parçası olarak, D’nin personeli, herhangi bir zamanda otoparkın herhangi bir yerine en fazla 8 aracı park edebilir. Otopark toplam 40 araçlık kapasiteye sahiptir. E, kalan araç alanları için binadaki diğer kiracılarla benzer düzenlemelere sahiptir. D, kiralama tanımını ofis alanı ve otopark için ayrı ayrı uygulamaktadır, çünkü varlıklar fiziksel olarak farklıdır ve birbirlerinden bağımsız olarak kullanılabilirler. D, ofis binasının bir katını kiraladığı sonucuna varmıştır. Ancak, otopark açısından, tanımlanmış bir varlık yoktur. Bunun nedeni, D’nin otopark kapasitesinin yalnızca % 20’sine sahip olma hakkı olduğu ve bu kapasite kısmının ne park yerinin geri kalanından fiziksel olarak farklı olduğu, ne de esas olarak kiralama tanımında aranan tüm kriterlere uymasıdır. Buna karşılık, D, binanın otoparkında 8 araçlık kullanım hakkı için E ile bir düzenlemeye gitseydi ve aşağıdaki şekildeki gibi ayrılmış alanlar D’nin kullanımı için açıkça belirtilseydi, o zaman tanımlanmış bir varlık olacaktı. Bunun nedeni, bu durumda D’nin otoparkın fiziksel olarak ayrı bir kısmını kullanma hakkına sahip olmasıdır. D bir kiralama işlemi olup olmadığına ilişkin değerlendirmesini tamamlamak için, ekonomik yararların tamamına yakınını, esas olarak 8 araçlık alanın kullanımından elde edip etmediğini ve bunların kullanımını yönetme hakkına sahip olup olmadığını değerlendirir.

Real Estate Leases, the tenant perspective, October 2018, KPMG https://home. kpmg/content/dam/kpmg/xx/pdf/2018/10/real-estate-leases.pdf, sayfa 8, Örnek:3 14

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Şekil 8: Kısmi kullanım

Kaynak: Real Estate Leases, the tenant perspective, October 2018, KPMG https:// home.kpmg/content/dam/kpmg/xx/pdf/2018/10/real-estate-leases.pdf, sayfa 8, Örnek:3

4.8.4. Ortak Alan Kiralamaları Ortak alan kiralamasına ilişkin imzalanan sözleşmelerden kiralama olması muhtemel sözleşmeler; havalimanı alanında özel kullanıma tahsis edilmiş bakım hangarları, havayolu kontrolünde olan ofis alanı, havayoluna özel müşteri salonları. Havalimanları ile ilgili olarak kiralama olması muhtemel olmayan sözleşmeler; ortak giriş kapıları, check-in kontuarları ve bagaj talep alanları gibi ortak tesisler, ikame hakkına sahip varlıklar.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örnek 7: Ortak Alan Kiralaması ( IASB açıklayıcı örnekten uyarlanmıştır): 15 Bir kahve şirketi (Müşteri) havaalanında ürünlerini üç yıllık bir süre için satacak bir yer alan bulmak üzere TAV şirketi ile (havaalanı işletmecisi) bir sözleşme imzalamıştır (Tedarikçi). Sözleşmede, kiralanacak alanın metrekaresi ve kiralanacak yerin havaalanındaki kapılardan (boarding) herhangi birine yakın yerde bulunabileceği belirtilmiştir. Tedarikçi, kullanım süresi boyunca herhangi bir zamanda müşteriye tahsis edilen alanın yerini değiştirme hakkına sahiptir. Havaalanında mevcut olan ve sözleşmedeki alanın özelliklerini karşılayan birçok alan bulunmaktadır. Müşteri, ürünlerini satmak için kolaylıkla taşınabilen bir büfe kullanmaktadır. Bu nedenle tedarikçinin müşterinin alanını değiştirmeyle ilişkili çok az bir maliyeti bulunmaktadır. Çözüm: Müşteri kendi büfesini denetleyebilmesine ve müşterinin kullandığı alanın m2 si sözleşmede belirtilmesine rağmen tedarikçinin müşterinin kullandığı alanı değiştirme hakkına sahip olması nedeniyle tanımlanmış bir varlık olmadığı için sözleşme bir kiralama içermemektedir (TFRS 16, Ek B14). Çünkü sözleşme havaalanındaki yerlerden herhangi bir alan için olup bu alan tedarikçinin takdirine bağlı olarak müşterinin kullanım süresi boyunca kullandığı alanı değiştirme hakkına sahiptir. Havalimanında sözleşmedeki alanın özelliklerini karşılayan birçok alan vardır ve tedarikçi alanın yerini, müşterinin onayı olmaksızın istediği zaman, özelliklere uygun olan diğer alanlara değiştirme hakkına sahiptir. Aynı zamanda tedarikçi, alanın yerini değiştirdiğinde ekonomik olarak fayda sağlayacaktır. Büfe kolayca taşınabileceğinden, müşteri tarafından kullanılan alanı değiştirmeyle ilgili tedarikçiye maliyeti minimum olacaktır. Tedarikçinin bu şekillerde yer değiştirme hakkına sahip olması, alanlardan daha iyi yararlanmasına imkân tanımaktadır.

IFRS 16 kapsamında kiralama işlemlerinin finansal raporlamaya etkisinin incelenmesi, Beyhan Marşap, Serap Yanık, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Ekim 2018, Örnek 1 15

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

4.8.5. Portföy Uygulaması İşletmenin, benzer özellikteki kiralamalardan oluşan bir portföye TFRS 16 uygulanmasının finansal tablolar üzerindeki etkilerinin, portföyde yer alan her bir kiralamaya uygulanmasına nazaran önemli ölçüde farklı olmayacağı yönünde makul bir beklentisi varsa, kolaylaştırıcı bir uygulama olarak, TFRS 16’yı söz konusu portföye uygulayabilir. İşletme bir portföyü muhasebeleştirirken, portföyün büyüklüğünü ve yapısını yansıtan tahmin ve varsayımları kullanır.16 Örneğin, işletme üst düzey yöneticileri, satış temsilcileri ve idari faaliyetler için taşıt kiralama sözleşmeleri yaptığında aslında farklı marka ve model taşıtları kiralamış olmasına rağmen, bunlar için benzer muhasebeleştirme ilkelerini portföy olarak uygulayabilir. Diğer bir örnek olarak ise Türkiye genelinde mağaza zinciri bulunan perakendecilerin farklı bölgelerde veya farklı şehirlerdeki mağaza kiralamaları için hukuk birimleri tarafından hazırlanan benzer nitelikte sözleşme koşulları içeren kiralamalarına portföy yaklaşımını uygulayabilir. 4.8.6. Sözleşmelerin birleştirilmesi İşletme, aşağıdaki şartlardan birinin veya daha fazlasının karşılanması durumunda, aynı karşı taraf (veya karşı tarafla ilişkili taraflar) ile aynı zamanda ya da birbirine yakın zamanlarda yapılan iki veya daha fazla sözleşmeyi birleştirir ve sözleşmeleri tek bir sözleşme olarak muhasebeleştirir: (a) Sözleşmelerin birlikte ele alınmadıkça anlaşılması mümkün olmayan, tek bir ticari amaç için paket halinde müzakere edilmiş olması, (b) Bir sözleşme kapsamında ödenecek tutarın diğer sözleşmenin fiyatına veya edimine bağlı olması veya (c) Dayanak varlıkların sözleşme kapsamında devredilen kullanım 16

TFRS 16, Paragraf B1

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

haklarının (veya dayanak varlıkların her bir sözleşme kapsamında devredilen bazı kullanım haklarının), tek bir kiralama bileşeni oluşturması. Örneğin, bir iş merkezide 15 kat kiralayan bir şirketin, aynı binada diğer kiracılarla ortak kullanıma sahip 2 katlı toplantı odasından, kendisine tahsisli 10 toplantı odasına kullanım hakkı bulunduğunda bu sözleşmeler birleştirilmelidir, toplantı odası için ayrı bir kiralama sözleşmesi yapmış olsa bile yine de sözleşmelerin birleştirmesi ekonomik açıdan daha makul olacaktır.

5. KİRACI AÇISINDAN MUHASEBELEŞTİRME 5.1. Kiracının uygulayacağı muhasebe modeli Kiralama süresinin başlangıç tarihinde kiracı kullanım hakkı elde edilen varlığı ve kira ödemelerine ilişkin borcu finansal durum tablosuna alır. Böylece, TFRS 16 ile kiracıların neredeyse bütün kira sözleşmelerini bilançolarında kullanım hakkı varlıkları olarak, aynı zamanda ilgili kira yükümlülüklerini de kullanım hakkı modeline göre yükümlülük olarak muhasebeleştirmeleri gerekecektir. TFRS 16’ya göre kiracının finansal tablolarında kiralamanın gösterimini özetlemek gerekirse: Varlığın kullanım hakkı ilk muhasebeleştirmede maliyeti üzerinden ölçülür. l Yükümlülükler henüz yapılmamış olan kira ödemelerinin bugünkü değeri üzerinden gösterilir. l Varlığın kullanım hakkı mülkiyet hakkına sahip olunan maddi duran varlıklarla aynı amortisman uygulamasına tabi tutulur ve l Sözleşme kapsamında yapılan kira ödemeleri faiz ve anapara ödemeleri olarak ayrılır. l

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.2. Kira yükümlülüğünün ilk ölçümü 5.2.1. Genel Bakış Kiralama işlemlerinin TFRS 16’ya uygun olarak muhasebeleştirilmesinin başlangıç noktasını kiralama sözleşmeleri kapsamında gelecekte ödenmesi öngörülen yükümlülüklere ilişkin bir kira borcunun belirlenmesi oluşturur. Peşin ödenmiş kiralar ise bu bağlamda bir yükümlülük olarak tablolara alınamamasına karşın, kullanım hakkı varlığının bir parçasını oluşturur. Varlığın mülkiyetinin sözleşme sonunda kiracıya geçip geçmemesine bağlı olmaksızın kiralama sözleşmelerinin tamamına ilişkin kiralama borcu ve kullanım hakkının tablolara alınması gereklidir. Esasında, önceki standarda (TMS 17) göre finansal kiralamalar için uygulanan muhasebe modeli artık tüm kiralamalara uygulanacaktır. Dolayısıyla kiralama sözleşmesinin başlangıcında gelecekteki kira ödemelerinin bugünkü değerine getirilmesi suretiyle bulunan kiralama borcu muhasebeleştirilmesi öngörülmektedir. Kiralama yükümlülüğünün belirlenmesinde temel olarak etkili olan kilit üç unsur bulunmaktadır. Bunlar kiralama süresi, iskonto oranı ve kira ödemeleridir. 5.2.2. Kiralama süresi Kiralama süresi kiralamanın fiilen başladığı tarihte başlar. Ayrıca kira ödemesi alınmayan süreler varsa bedelsiz olarak yararlanılan tüm kiralama süreleri de bu kapsamda değerlendirilir. Kiralama süresinin tanımı, TMS 17 “Kiralama İşlemleri” standardındaki tanımla tutarlıdır. Dolayısıyla, kiralama sözleşmesinde yer verilen hükümler uyarınca “iptal edilemeyen” süreleri içerir. Örneğin, beş yıllık yapılmış bir ofis kiralaması düşünüldüğünde, tarafların kanundan kaynaklanan hakları dışında aynı koşullarda fesih haklarına sahip olduğu klasik bir sözleşmenin kiralama süresi olarak beş yıl olarak değerlendirilmesi gerekir.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kiracının kiralamayı uzatma hakkı veren bir opsiyonu kullanacağından makul ölçüde emin olması durumunda, bu opsiyonun kapsadığı süre toplam kiralama süresinin belirlenmesinde dikkate alınacaktır. Örneğin; 6 yıllık yapılmış olan bir kira sözleşmesinin içeriğinde kiracının benzer koşullarla 4 yıl daha kiralamaya devam etmesine ilişkin bir hakkının bulunması durumunda, kiracının bu 4 yıllık ilave kiralama opsiyonunu kullanması bekleniyorsa toplam kiralama süresi 10 yıl olarak dikkate alınmalıdır. Diğer taraftan, kiralamayı sonlandırma hakkı veren bir opsiyonun da kullanılmayacağından makul ölçüde emin olunması durumunda bu opsiyonun kapsadığı süre de kiralama süresi olarak dikkate alınmalıdır. Örneğin 5 yıllık yapılmış olan bir kira sözleşmesinde kiracının sözleşmenin başladığı tarihten itibaren ilk 6 aylık sürede sözleşmeyi sonlandırma opsiyonu bulunabilir. Kiracının 6 aylık süreçte kiralamayı sonlandırma yönünde bir kararı bulunmuyorsa kiralama süresi olarak 5 yılı dikkate alması gerekir. Aksi takdirde kiralama süresi 6 ay olarak belirlenecek, 6 ayın sonunda yapılan değerlendirmede devam edilmesi yönünde karar alınırsa kalan kira süresi olan 4,5 yılın bu tarih itibarıyla dikkate alınması gerekecektir. “Makul ölçüde emin” olunmasının değerlendirilmesi kiralama süresinin tayininde ve kira ödemelerinin belirlenmesinde önemli bir yargı kullanımı gerektiren bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. İptal edilemeyen kiralama süresi ne kadar kısa ise, kiracının kiralamayı uzatma opsiyonunu kullanma veya kiralamayı sonlandırma opsiyonunu kullanmama ihtimali o kadar fazladır. Bunun nedeni iptal edilemeyen kiralama süresi kısaldıkça, varlığın yerine koyma maliyetinin muhtemelen artacak olmasıdır.17 Örneğin 2 yıl +1 yıllık opsiyonun kullanılma ihtimalinin 3 yıl +2 yıllık opsiyonun kullanılması ihtimalinden yüksek olması beklenecektir. Ayrıca, kiracı bir opsiyonu kullanmak veya kullanmamak için kararını verirken herhangi bir “ekonomik teşvik” olup olmadığını da dikkate alır. Örneğin, bir gayrimenkul kiralamasında, başlangıçta, kiracı için vazgeçilmesi zor olan yüksek tutarda katlanılmış olan özel maliyetler bulunabilir. Bu maliyetlerden dolayı kiracının kiralaması için sunulan ilave süreyi kullanmayı tercih TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

etmesi beklenecektir. Kiralama süresi, sözleşmedeki çıktılar açısından da tanımlanabilir (örneğin, bir ekipmandan elde edilecek üretim birimlerinin sayısı veya taşıtların kullanımına ilişkin kilometre mesafelerinin belirlenmesi). 5.2.2.1. Sözleşme Başlangıcında Yapılması gerekli değerlendirme - Sıkça Karşılaşılan Özellikli Durumlar Ülkemizde kira sözleşmelerinin son dönemlerde daha uzun süreli yapıldığını görmekteyiz. Kiraya verenlerin uzun süreli kira gelirini garanti altına almak, kiracıların ise kullanım hakkını elde ettikleri varlıkların kontrolünü kısa sürede kaybetme risklerini almamak adına daha çok uzun süreli kira sözleşmeleri yapıldığını görmekteyiz. Örneğin, bir bankanın veya perakende mağaza zincirinin kendi kurumsal imajına ve markasına uygun olarak kiraladığı dükkânları dekore etmesinden kaynaklanan özel maliyet yatırımlarını kısa sürede terk etmemek adına uzun süreli kiralama sözleşmeleri yapmaları sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Ancak uzun yıllar önce yapılmış sözleşmelerde ise genel olarak kira sözleşmesinin yıllık yapıldığı bilinmektedir. Bu sözleşmelerin hâlihazırda her yıl devam ederek yenilendikleri sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Burada sözleşmeler şekilsel olarak incelendiğinde 1 yıllık olarak değerlendirilmeleri mümkündür. Ancak sözleşmelerin şeklinden ziyade özlerini dikkate almamız durumunda, bu kiralamaların 1 yıldan ziyade aslında daha uzun süreli olarak değerlendirilmeleri gerektiği gerçeği karşımıza çıkmaktadır. Bu tür durumlarda kiracıların geleceğe yönelik iş bütçeleri ve projeksiyonları kapsamında kiralama süresinin 1 yıldan fazla olacağı anlaşılıyorsa kiralama süresi en azından yapılan bütçe ve projeksiyon dönemlerine eşit süreli belirlenebilir. Örneğin, bir banka şubesinin 1 yıllığına imzalamış olduğu ve her yıl yenileme opsiyonu bulunan kiralama sözleşmesinin süresinin değerlendirilmesinde bankanın şubeleri ile ilgili açma-kapama projeksiyonlarını 7’şer yıllık bütçelere dayanarak yapması durumunda kira sözleşme süresi bankanın bu şubeye de yapmış olduğu özel maliyetlerin dikkate alınması suretiyle 7 yıl olarak belirlenmesi mümkündür. 17

TFRS 16, Paragraf B39 T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kira sözleşmelerinin süresi belirlenirken öncelikle iptal edilemeyen kısmı dikkate alınır. Sonrasında sözleşmenin feshi ve yenileme opsiyonları işletmenin bunları kullanacak olup olmadığını makul olarak öngörmesi durumunda dikkate alınır. Sözleşme süresinin dolacak olması ve yenileme opsiyonu bulunmaması nedeniyle örneğin, 1.1.2019 sonrasında sözleşmenin kalan süresi 12 aydan kısa olanlar TFRS 16 uygulamasından muaf tutulabilir. Ancak tarafların herhangi birinin aksi bir iddiası olmadığı durumunda, kiralama sözleşmesinin yenilenip yenilenmeyeceği dikkatle incelenmelidir. 5.2.2.2. İzleyen Dönemlerde Sözleşme Sürelerinin Yeniden Değerlendirilmesi Kiracı, kontrolünde olan varlığın kullanımı ile ilgili önemli bir olay veya koşullarda önemli bir değişiklik olmadıkça, kiralama süresinin başlangıçtaki tespitini yeniden değerlendirmez. Önemli olay veya koşullardaki değişikliklere örnekler aşağıdaki gibidir: a) Kiracının kiralamayı uzatma veya sonlandırma opsiyonu ya da dayanak varlığı satın alma opsiyonu kullanılabilir hale geldiğinde, kiracıya önemli ekonomik yarar sağlaması beklenen ve kiralamanın fiilen başladığı tarihte öngörülmeyen özel maliyetler, b) Dayanak varlık üzerinde yapılan ve kiralamanın fiilen başladığı tarihte öngörülmemiş olan önemli bir değişiklik veya uyarlama, c) Önceden belirlenen kiralama süresini aşan bir dönem için dayanak varlığa ilişkin alt kiralamanın başlaması ve d) Kiracının, bir opsiyonu kullanmasıyla ya da kullanmamasıyla doğrudan ilgisi olan ticari bir karar alması (örneğin, tamamlayıcı bir varlığın kiralamasını uzatma, alternatif bir varlığı elden çıkarma veya kullanım hakkı varlığının kullanıldığı ticari birimi elden çıkarma kararı).

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.2.3. Kira Ödemeleri Kiralamanın fiilen başladığı tarihte, kira yükümlülüğünün ölçümüne dâhil edilen kira ödemeleri, dayanak varlığın kiralama süresi boyunca kullanım hakkı için yapılacak olan aşağıdaki ödemelerden oluşmaktadır: i. ii.

iii. iv. v.

Sabit ödemelerden (özü itibarıyla sabit ödemeler dâhil) her türlü kiralama teşvik alacaklarının düşülmesiyle bulunan tutar, İlk ölçümü kiralamanın fiilen başladığı tarihte bir endeks (TEFE/ TÜFE) veya sabit bir oran (örneğin, her yıl yüzde 10) kullanılarak yapılan, bir endeks veya orana bağlı değişken ödemeler, Kalıntı değer taahhütleri kapsamında kiracı tarafından ödenmesi beklenen tutarlar, Kiracının satın alma opsiyonunu kullanacağından makul ölçüde emin olması durumunda bu opsiyonun kullanım fiyatı ve Kiralama süresinin kiracının kiralamayı sonlandırmak için bir opsiyon kullanacağını göstermesi durumunda, kiralamanın sonlandırılmasına ilişkin ceza ödemeleri. 5.2.3.1.

Sabit ve Sabit Nitelikteki Kira Ödemeleri

Özü itibarıyla sabit kira ödemeleri, şekil itibarıyla değişken olabilen ancak esas itibarıyla kiracının ödemekten kaçınamayacağı nitelikteki ödemelerdir. Örneğin; Ödemelerin değişken kira ödemeleri olarak yapılandırılmış olması ancak söz konusu ödemelerde gerçek bir değişkenliğin bulunmaması (ödemekten imtina edemeyeceği bir asgari tutarın bulunması) l

Kiracının ödeme yapabileceği birden fazla ödeme grubunun bulunması ancak bu ödeme gruplarından yalnızca birinin gerçekçi olması veya l

Kiracının ödeme yapabileceği birden fazla gerçekçi ödeme grubunun bulunması ancak bu gruplardan en az birini ödemesinin gerekli olması. l

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Önemli Not: TFRS 16 kapsamında kiralama yükümlülüğünün hesaplanmasında dikkate alınacak kira ödemelerinin aşağıdakileri içermediği unutulmamalıdır: • Bir endekse veya orana bağlı olanlar dışındaki değişken kira ödemeleri (örneğin, hasılatın belirli bir yüzdesi veya ilgili varlığın kullanım miktarına bağlı ödemeler); • Kiracı tarafından borcuna ilişkin ödenmiş herhangi bir garanti ödemesi (verilen depozito ve teminatlar) veya • Kiralama olarak tanımlanmayan bileşenlere tahsis edilen tutarlar (kiracının kolaylaştırıcı hükümleri uygulamadığı durumlarda). 5.2.3.2.

Değişken Kira Ödemeleri

Bir tüketici fiyat endeksine bağlı olan veya bir gösterge faiz oranına bağlı olan (LIBOR gibi) veya piyasa kira bedellerindeki değişiklikleri yansıtacak şekilde değişen ödemeler aslında değişken kira ödemeleridir. Kira sözleşmeleri, kira sözleşmelerinin zamanlaması ve bireysel sözleşmelerde tanımlanan “piyasa kirasını” yansıtacak şekilde kira ödemelerinde bir düzenleme gerektiren piyasa kirası inceleme maddelerini içerebilir. Örneğin, bir sözleşme, kira ödemelerinin her beş yılda bir gerçeğe uygun piyasa kiralarına dayanarak revize edilmesine ilişkin bir madde içerebilir. Bu tür piyasa kirası inceleme mekanizmaları tarafından belirlenen kira ödemelerinin bir “endeks veya orana” dayalı ödemeler olarak kabul edildiğini ve bu ödemelerin kira ödemelerine dahil edildiğini ve aynı koşullar altında ve aynı şekilde yeniden değerlendirildiğini açıklamak önemlidir. Bunlar dışında kalan, diğer bir ifadeyle bir endekse veya oran artışına bağlanmış kira artışları hariç olmak üzere, diğer değişken kira ödemeleri, kira yükümlülüğünün ilk ölçümünde hariç tutulur (örneğin, kiracının satışının yüzdesine veya dayanak varlığın kullanımına dayalı ödemeler). Bunun yerine, bu tür ödemeler, bu ödemeleri oluşturan olay veya koşulun gerçekleştiği dönemde kar veya zararda muhasebeleştirilir. TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örneğin, alışveriş merkezlerinde yer alan mağazaların ciro bazlı olarak kiralanması durumunda, kira ödemeleri ilgili olduğu dönemde kar veya zararda muhasebeleştirilir. Diğer bir örnek verecek olursak, kilometre sınırlaması olan bir taşıt kiralandığında, belirlenen kilometre aşıldığında, kiralama sonunda bu aşılan tutar tahakkuk ettiğinde gider olarak muhasebeleştirilir. Ancak, sabit kira ödemesi artı ciro bazlı ödemeleri birlikte içeren sözleşmelerde, kiralama yükümlülüğünün ölçümünde sabit kira ödemeleri dikkate alınırken, ciroya bağlı değişken kira ödemeleri dikkate alınmamalıdır. Ciro bazlı kira ödemeleri ilgili dönemde tutarı kesinleştikçe doğrudan gider olarak muhasebeleştirilirler. Kiralama yükümlülüğünün ölçümünde dikkate alınmayan değişken kira ödemeleri ise dipnotlarda açıklanır. Bir endeks veya orana bağlı olan değişken kira ödemeleri, kira başlangıcındaki endeks veya oran kullanılarak ölçülür. Diğer bir deyişle, kiracı gelecekteki enflasyonu tahmin etmemektedir, ancak bunun yerine finansal kiralama borçlarını, kiralama süresinin geri kalanı boyunca enflasyonda bir değişiklik olmadığı varsayımıyla muhasebeleştirmektedir. İlgili endeks belirlendiğinde, kira artışı gerçekleşmesine göre kalan kira ödemelerine bu artış yansıtılarak kiralama yükümlülüğü tekrar ölçülür ve meydana gelen artış kullanım hakkı varlığını da eklenir. 5.2.3.3.

Dövizli Kira Ödemeleri

TFRS 16, bir kiracının, bir yabancı para cinsinden olan kiralama yükümlülükleri ile ilgili döviz kurundaki farklılıkların etkilerini nasıl muhasebeleştirilmesi gerektiği konusunda özel şartlar getirmemektedir. Diğer finansal yükümlülüklerle tutarlı olarak, bir kiracının kiralama borcu parasal bir kalemdir ve sonuç olarak, yabancı para cinsinden olması durumunda, kiralama yükümlülüğünün TMS 21 “Kur Değişiminin Etkileri” standardı kapsamında her raporlama dönemi sonunda kapanış döviz kurları kullanılarak yeniden ölçülmesi gerekmektedir.18

TFRS 16, paragraf: BC196 T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kullanım hakkı varlığı parasal olmayan bir kalem olduğundan, kira ödemeleri yabancı para cinsinden olması durumunda, işlem tarihindeki döviz kuru (tarihi kur) kullanılarak çevrilecektir, kiralama borcu ise bir finansal borç olması nedeniyle parasal bir kalem olduğu için dönem sonundaki spot kur ile çevrilecektir. Bu nedenle, işletmenin fonksiyonel para birimi dışında bir para biriminde kiralama yapması durumunda, yabancı para riskine maruz kalınmasının ekonomik olarak mevcut olmasına rağmen, şu anda finansal tablolarda bulunmayan bir yabancı para uyumsuzluğu yaratacaktır. Uçak kiralamaları çoğunlukla USD cinsinden yapıldığı için bu durumun havayolu sektöründe oldukça yaygın olması beklenmektedir.

USD dışındaki fonksiyonel para birimleri olan işletmeler için, borcun yeniden çevrilmesi ve kar veya zararda kazanç veya kayıpların muhasebeleştirilmesinin etkileri önemli olabilir. İşletmeler, bu oynaklığı gidermek için finansal riskten korunma muhasebesi uygulayıp uygulamayacaklarına ilişkin hazine stratejilerini gözden geçirmeyi isteyebilirler.

Her ne kadar bu yaklaşım, döviz kurundaki farkların muhasebeleştirilmesinden kaynaklanan kar veya zararda değişkenliğe yol açsa da, işletme bu değişiklikleri döviz kurunda kazanç veya zarar olarak ayrı ayrı açıklar. Buna göre, finansal tablo kullanıcıları için kar ya da zararın yalnızca döviz kurlarındaki hareketlerden kaynaklandığı açıktır. Bu yaklaşım, TMS 21’deki döviz kurundaki değişikliklerin gereklilikleri ile tutarlı olduğu için, IASB, TFRS 16’da herhangi bir özel şartın dahil edilmesinin gerekli olmadığı sonucuna varmıştır.19

TFRS 16, paragraf: BC199 TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örneğin, aşağıda özetlenen örneği incelersek, bir uçağın kiralanmasında; Tablo 5: Dövizli Kira Ödemeleri Örnek

Kira Başlangıcı

1.Yılın sonu

Uçak kiralaması

Kira Yükümlülüğü

Kira ödemeleri

*USD üzerinden hesaplama

Parasal Kalem (TMS 21)

USD cinsinden.

*USD iskonto oranı

Spot kur ile çevrim yapılır

Uçak kiralaması için yaygın olan ortak uygulama.

*Spot kur’dan çevrilir

Kar veya Zarar tablosunda Kar/Zarar

Ödemeler USD olarak sabitlenmiş.

Kullanım Hakkı Varlığı Kullanım hakkı varlığının ilk ölçümü (İlgili tarihteki kur)

Kullanım Hakkı varlığı-Varlık Parasal olmayan kalem. Parçalara ayırarak muhasebeleştirme (TMS 16). Dönem sonunda kur değişikliğinden kaynaklı bir düzeltme yapılmaz.

5.2.3.4. Kira Ödemelerine İlişkin Vergilerin (KDV, Stopaj, Sigorta vb.) Durumu Ülkemizde emlak vergisinin ödenmesinden mülk sahipleri sorumludur. Dolayısıyla kiracının sözleşmede açıkça bu ödemeyi üstlendiğini belirtmemesi durumunda, mal sahibi adına ödenen emlak vergileri kira ödemelerinin bir parçası olarak kabul edilemeyecektir. Banka gibi finansal kuruluşların ise KDV sorumluluğu bulunmadığından, yapmış oldukları kira ödemelerinde tahakkuk eden KDV’leri kira ödemelerinin bir parçası olarak dikkate almaları gerekir. Benzer nitelikteki vergiler var ise de bunlar da aynı şekilde değerlendirilir.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.2.3.5. Yenileme, Sonlandırma veya Satın Alma Opsiyonlarına İlişkin Ödemeler Kira yükümlülüğünün ilk ölçümüne dahil edilen ödemelerden biri de kiracının satın alma opsiyonunu kullanacağından makul ölçüde emin olması durumunda bu opsiyonun kullanım fiyatı ve kiralama süresinin kiracının kiralamayı sonlandırmak için bir opsiyonu kullanacağını göstermesi durumunda buna ilişkin ceza ödemeleridir. Kiralamanın fiilen başladığı tarihte işletme, kiracının kiralamayı uzatma opsiyonunu veya dayanak varlığı satın alma opsiyonunu kullanacağından ya da kiralamayı sonlandırma opsiyonunu kullanmayacağından makul ölçüde emin olup olmadığını değerlendirir.20 TFRS 16 yenileme, sonlandırma ve satın alma opsiyonlarını değerlendirirken “makul ölçüde emin” eşiğini korumaktadır. Bu eşik, TMS 17 ile benzer nitelikte olup yeni standart nasıl uygulanacağı konusunda ek rehberlik sağlamaktadır. Daha da önemlisi, böyle bir seçeneği uygulamak için kiracının makul ölçüde emin olduğu sonucuna varmasının, kiralama işlemini muhasebeleştirme açısından farklı sonuçları olacaktır. TMS 17’e göre, bu sonuç genellikle kiralamanın sınıflandırmasını etkileyecektir: - bir kiracı yenileme seçeneğini uygulamak için makul ölçüde emin ise, bu durum kiralama süresini artırır, kiranın finansal kiralama sözleşmesi olması olasılığını arttırır ve - bir kiracı bir satın alma seçeneğini kullanmak için makul ölçüde emin ise, o zaman bu husus finansal kiralama için bir göstergedir. Yeni standarda göre, bu sonuç genellikle kiralama yükümlülüğünün ölçümünü etkiler, çünkü kira ödemeleri kiracının seçeneği uygulamak için makul ölçüde emin olup olmadığına dair karar ile tutarlı bir şekilde belirlenir.

TFRS 16, paragraf: B37 TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Diğer bir önemli fark, TMS 17 uyarınca kiracının, kira şartlarında ve koşullarında bir değişiklik olmadığı sürece, bir seçeneği kullanma olasılığını yeniden değerlendirmemesidir. Yeni standart uyarınca, bir kiracı, önemli bir olayın ortaya çıkmasından sonra bir seçeneğin uygulanmasının makul olup olmadığını veya durumu etkileyebilecek ve kiracının kontrolünde olan durumdaki önemli bir değişikliğin makul olup olmadığını yeniden değerlendirir. 5.2.3.6. Kira Süresi Sonunda Verilen Kalıntı Değer Garantileri Kalıntı değer garantileri, dayanak varlığın kiralama sonundaki değerinin (veya değerinin bir kısmının) en az belirtilen bir tutar kadar olacağı konusunda kiraya verene, kiraya verenle ilişkili olmayan üçüncü bir tarafça verilen taahhüttür. TMS 17’ye göre yeni standarttaki önemli farklılık, kiralama konusu varlığın kiracı tarafından garanti edilmiş kalıntı değeri arasındadır. TMS 17, kalıntı değerle ilgili olarak kalıntı değerin, kiracı veya kiracıyla ilişkili taraflarca garanti edilmiş kısmını, garanti edilmiş tutarın herhangi bir durumda ödenebilecek azami tutarını ifade etmektedir. TFRS 16’da ise, garanti edilmiş tutarın altında kalan, ödenmesi beklenen tutarı ifade etmektedir. Bu farklılık, TFRS 16 kapsamında kira ödemelerinde yer alan kalıntı değer garantileriyle ilgili tutarların, genellikle TMS 17’ye göre daha düşük olacağı anlamına gelmektedir; ancak, bir kalıntı değer garantisinin varlığı, kiracı tarafından bildirilen brüt varlık ve borçlarda yeni değişkenlik yaratacaktır. Kiracıların, ödenmesi beklenen tutarın belirlemek ve belgelemek için hangi ek işlemlerin gerekli olduğunu dikkatlice düşünmeleri gerekecektir. Kiracıların bunu kiralamanın fiilen başladığı tarihte ve sonraki ölçümleri yaparken dikkate almaları gerekecektir.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.2.3.7. Değişken Kira Ödemelerinin Sabit Ödemelere Dönüşmesi Başlangıçta dayanak varlığın kullanımıyla bağlantılı değişken kira ödemeleri olarak yapılandırılan ancak kiralamanın fiilen başladığı tarihten sonraki bir noktada değişkenliğin ortadan kalkmasıyla kiralama süresinin geri kalan kısmında sabit hale gelecek ödemeler. Bu ödemeler, değişkenlik ortadan kalktığında özü itibarıyla sabit ödemeler haline gelir.21 Kalıntı değer taahhüdü kapsamında ödenmesi beklenen tutarlarda bir değişiklik olması durumunda kiracı, revize edilmiş kira ödemelerini, kalıntı değer taahhüdü kapsamında ödenmesi beklenen tutarlardaki değişikliği yansıtacak şekilde belirler. Kiracı bunu uygularken, kira ödemelerindeki değişiklik, değişken faiz oranlarından kaynaklanmadığı sürece değiştirilmemiş bir iskonto oranı kullanır. Kira ödemelerindeki değişikliğin, değişken faiz oranlarından kaynaklanması durumunda kiracı, faiz oranındaki değişiklikleri yansıtan revize edilmiş bir iskonto oranı kullanır.22 Örnek: Kiracı B, bir makineyi 20 yıllığına kiralamıştır. Kira ödemeleri her yılın sonunda ödenmektedir ve aşağıdaki şekilde belirlenmektedir.23 - 1-10 yıl: Başlangıçta bilinmeyen ancak 1. yılın sonunda, 1. yılın ikinci yarısında elde edilen kapasiteye bağlı olarak sabitlenir. - 11. Yıldan itibaren: Değişken, işlenen ton başına sabit bir fiyata dayalı. Makine kurulana kadar ve çalıştığı sürece kadar kapasitesi bilinmemektedir. Bu senaryoda, kira ödemeleri aşağıdaki gibi sınıflanabilir: - 1. Yıl: Kira ödemesi değişkendir ve yılın ikinci yarısında elde edilen kapasiteye göre belirlenir. - 2-10. Yıllar: 1. yılın ikinci yarısında elde edilen fiili kapasiteye bağlı olarak, bu yıllar için kira ödemeleri sabitlenmiştir. - 11–20 yılları: Kira ödemeleri değişkendir ve kullanıma göre değişmektedir. 21 22 23

TFRS 16, paragraf: B42(a)(ii) TFRS 16, paragraf: 42-43 Lease payments, Örnek:16, KPMG, November 2017 TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kira yükümlülüğünün ilk ölçümü Kiralamanın fiilen başladığı tarihte, gelecekteki kira ödemeleri bilinmemektedir ve B kiralama borcunu sıfır olarak değerlendirmektedir (B’nin iskonto oranı% 5’tir). Kira yükümlülüğünün ödemeler sabit olduktan sonraki ölçümü 1. yılın sonunda, kiralama yükümlülüğü yılın ikinci yarısında elde edilen kapasiteye bağlı olarak yıllık 2.000 olarak sabitlenir. Değişmeyen bir iskonto oranı kullanılarak, kira yükümlülüğü aşağıdaki gibi hesaplanır.

Yıl

Kira ödemeleri

2,000

1,905

2,000

1,814

2,000

1,728

2,000

1,645

2,000

1,567

2,000

1,492

2,000

1,421

2,000

1,354

2,000

1,289

1.Yılın sonundaki kira yükümlülüğü

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İskonto edilmiş

14,215

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

1. yılın sonunda B kira yükümlülüğünü aşağıdaki şekilde muhasebeleştirir: Borç Varlığın kullanım hakkı

14,215

Kira Yükümlülüğü

Alacak

14,215

Kira ödemelerinin sabitlendiği durumda

Kira yükümlülüğünün sonraki ölçümü-2.Yıl 2. yılın sonunda B aşağıdaki şekilde muhasebeleştirir: Borç Amortisman Giderleri (14,215 / 19)

Alacak

748

Varlığın kullanım hakkı

748

Kalan kira süresi kullanım hakkı varlığının amortismanı

Faiz Gideri (14,215 x 5%)

711

1,289

Kira yükümlülüğü (2,000 - 711) Kasa (2. yıl ödemesi)

2,000

2. yıl için ödeme ve giderleri muhasebeleştirilmesi

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.2.4. İskonto oranı İskonto oranı, kira yükümlülüğünün ölçümünde önemli girdilerden biridir. Kira yükümlülüğünün ilk ölçümünü belirlerken, kira ödemelerinin bugünkü değerini hesaplamak için iskonto oranı kullanılır. İskonto oranının kullanılmadığı durumlar ise aşağıdaki gibidir: Kira ödemelerinin önden ödendiği (peşin ödenmesi) durumda, gelecekte iskonto edilecek kira ödemesi olmayacaksa, kiracının tek bir ön ödeme karşılığında kullanma hakkını elde ettiği bazı gayrimenkul kiralamalarında geçerli olabilir. l

Kiracıya yapılan ödemelerin tümü değişken nitelikte ise yani satış cirosuna veya kullanıma bağlı olması durumunda. Bunun yerine, kiracı değişken kira ödemelerini gerçekleştikleri zaman gider olarak muhasebeleştirir. Bu husus, kiralama ödemelerinin üretilen elektrik miktarına bağlı olduğu güneş veya rüzgar santralleri gibi elektrik üreten varlıkların kiralamalarında söz konusu olabilir. Ayrıca, perakende sektöründe kira ödemelerinin kiracıların satışlarına bağlı olduğu bazı gayrimenkul kiraları için de geçerli olabilir. l

Kiracının kolaylaştırıcı hükümleri uyguladığı kiralamalarda - yani kısa vadeli kiralamalar ve dayanak varlıkların düşük değerli olduğu kiralamaların muafiyeti. Bu gibi durumlarda, kiracı yapılan kira ödemeleri doğrusal (eşit) olarak kiralama süresi boyunca gider olarak muhasebeleştirir. l

5.2.4.1. Zımni veya Alternatif Borçlanma Oranının Dikkate Alınması Kiralamadaki zımnî faiz oranının kolaylıkla belirlenebilmesi durumunda, bu oran kullanılarak iskonto edilir. Kiracı, bu oranın kolaylıkla belirleyememesi durumunda, kiracının alternatif borçlanma faiz oranını kullanır. “Zımni faiz oranı” ve kiracının “alternatif borçlanma faiz oranı” tanımı, TMS 17’deki mevcut tanımla tutarlıdır.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

“Kira sözleşmesindeki oran”, kira ödemelerinin bugünkü değerinin ve teminatsız kalan değerin, dayanak varlığın gerçeğe uygun değerinin toplamını ve kiracının ilk doğrudan maliyetlerini eşitlemesine neden olan orandır. “Zımni faiz oranı, kira ödemeleri ve taahhüt edilmemiş kalıntı değerin bugünkü değerini, dayanak varlığın gerçeğe uygun değeri ile kiraya verene ait her türlü başlangıçtaki doğrudan maliyetlerin toplamına eşitleyen faiz oranıdır.24 Ofis kiralamalarında da yine benzer süre ve para biriminde kullanılacak olan konut kredi oranları iskonto olarak kullanılabilecektir. Bir kiracının “zımni faiz oranının” tahmin edilmesi pek çok kiracı açısından zor olacaktır. Örneğin, bir kiracı genellikle kiracının başlangıçtaki doğrudan maliyetlerinin miktarını bilemeyecek veya kira süresinin sonunda dayanak varlığın beklenen kalıntı değeri hakkında yalnızca sınırlı bilgiye sahip olacaktır. Sonuç olarak, kiracıların alternatif borçlanma oranlarını bu durumlarda kullanması muhtemel görünmektedir. Kiracı, makul ölçüde benzer özelliklere sahip kiralamalardan oluşan bir portföye;

- Benzer bir ekonomik ortamdaki ve benzer bir dayanak varlık sınıfı için ve - Geri kalan kiralama süresi benzer olan kiralamalar için tek bir iskonto oranı uygulayabilir.

Kiracı ve kiraya verenin genel olarak benzer kredi derecelendirmelerine sahip olduğu sabit kira ödemeleri olan belirli bir kira sözleşmesi için, kiradaki zımni faiz oranı genellikle kiracının alternatif borçlanma faiz oranından daha yüksek olacaktır. Bunun nedeni kiralamada zımni faiz oranının, garantili olmayan kalıntı değeri de dahil olmak üzere kiraya verenin tahmini minimum getirisini yansıtmasıdır.

TFRS 16, Ek A, Tanımlanan Terimler TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.2.4.2. Grup İşletmeleri Seviyesinde Iskonto Oranının Belirlenmesi Bazı kiracılar tüm finansmanlarını konsolide grup düzeyinde yürütürler ve bazılarının ana ortaklık dışında başka finansman kaynakları bulunmayabilir. Yeni standartta, bu gibi durumlarda uygun bir alternatif borçlanma oranının nasıl belirleneceğine dair özel bir rehber bulunmamaktadır. Bir bağlı ortaklık ana ortaklık veya grup’un kullanmış olduğu iskonto oranını münferit (solo/bireysel) finansal tablolarında kullanabilir mi? Sorunun yanıtı “Hayır” olacaktır. İlke olarak, bağlı ortaklık, ana ortaklığın veya Grup’un kullanmış olduğu iskonto oranını münferit finansal tablolarında kullanamaz. Bununla birlikte, bazı durumlarda, bir bağlı ortaklığın ana ortaklık veya grubunun alternatif borçlanma faiz oranını bir girdi olarak kullanması makul olabilir ve bir kiralama için uygun iskonto oranını belirlerken bu oranda gerekli düzeltmeleri yapmalıdır. Örneğin, iştirak kendi hazine bölümüne sahip değilse, grubun tüm fonları ana ortaklık tarafından merkezi olarak yönetilirken ve kiracıya kira ödemelerinin garantisini veren ana ortaklık ile sonuçlanırsa bu uygun olabilir. Bu durumda, kiralama sözleşmesinin fiyatı, ana ortaklığın kredi durumundan bağlı ortaklığın fiyatından daha fazla etkilenebilir. 5.2.4.3.

İskonto Oranı Değişiklikleri

Kiracı finansal kiralama yükümlülüğünün yeniden değerlendirilmesi veya kira değişikliği yapıldığında bazı durumlarda iskonto oranını revize edecektir. Kiracı, aşağıdaki durumların herhangi birinin varlığı halinde kira yükümlülüğünü, revize edilmiş kira ödemelerini revize edilmiş bir iskonto oranı üzerinden indirgeyerek yeniden ölçer: - Kiralama süresinde bir değişiklik olması - Varlığı satın alma opsiyonuna ilişkin yapılan değerlendirmede değişiklik olması

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

- Değişken faiz oranlarında bir değişiklik olması ve bu durumun gelecekteki kira ödemelerinde bir değişikliğe neden olması Kiracı, kira ödemelerinin bağlı olduğu endeksteki bir değişiklik nedeniyle gelecekteki kira ödemelerinde bir değişiklik meydana geldiğinde iskonto oranını yeniden değerlendirmez. Örneğin, yıllar itibarıyla tüketici fiyat endeksinde meydana gelen değişiklikler. Kiracının, kira sözleşmesinin süresine ilişkin her değişiklik yapıldığında yeni veya revize edilmiş iskonto oranının belirlenmesi gerekmektedir. Genel olarak, kiraya veren iskonto oranını yeniden değerlendirmez, ancak bazı değişiklik senaryolarında yeniden değerlendirilmiş bir iskonto oranı kullanabilir. Kiracının, kiralamada yapılan bir değişikliği ayrı bir kiralama olarak muhasebeleştirdiği durumlarda, kiracının iskonto oranını yeniden değerlendirmesine gerek yoktur. Fakat kiracının, kiralamada yapılan bir değişikliği ayrı bir kiralama olarak muhasebeleştirmediği durumlarda, revize edilmiş kira ödemelerini revize edilmiş bir iskonto oranıyla indirgeyerek kira yükümlülüğünü yeniden ölçmesi gerekmektedir. Revize edilmiş iskonto oranı; kiralamadaki zımnî faiz oranının kolaylıkla belirlenebilmesi durumunda bu oran olarak; kolaylıkla belirlenememesi durumunda ise kiracının değişikliğin uygulanma tarihindeki alternatif borçlanma faiz oranı olarak belirlenir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.3.

Kullanım hakkı varlığının ilk ölçümü

Şekil 9: Kullanım hakkı varlığının ilk ölçümü

Not: TFRS 16, tanımlanmış varlığa ilişkin kullanım hakkı varlığının maddi veya maddi olmayan olup olmadığını belirtmemektedir. Kullanım hakkı varlığının ölçümündeki ilk adım, kiralama yükümlülüğünün hesaplanmasıdır. Kira yükümlülüğü ilk ölçümde alacaklandırılır ve muhasebe kaydının diğer tarafı kullanım hakkı varlığı olur. Genel olarak, bir kiracının kullanım hakkı varlığının ilk ölçümü ( örneğin; finansal olmayan varlık) başlangıçta maliyetiyle ölçülen diğer finansal olmayan varlıklarla tutarlıdır (örneğin, TMS 16 Maddi Duran Varlıklar, TMS 38 Maddi Olmayan Duran Varlıklar ‘a göre muhasebeleştirilen varlıklar). 5.3.1. Sözleşme Aşamasında Katlanılan Maliyetler Kiracının başlangıçtaki doğrudan maliyetleri, aksi gerçekleşmedikçe bir kiralama yapmanın alternatif maliyetleridir. Bunlar, örneğin:

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Komisyonlar (emlakçılara veya aracılara ödenen komisyonlar);

Yasal ücretler (noter, tapu şerhi vb gibi yasal ücretler bunların sözleşmenin başlamasına bağlı olması durumunda); l

Kira sözleşmesinin şart ve koşullarının müzakere masrafları (eğer sözleşmenin başlamasına bağlı ise) l

Başlangıç doğrudan maliyetlere dahil edilmeyen kalemler ise aşağıdaki gibidir: l

Genel masrafların tahsisi satış veya pazarlama bölümü tarafından yapılanlar;

Olası kiracının finansal durumunu değerlendirme maliyetleri ve

Olası kiralamalar için teklif alma maliyetleri

5.3.2. Eski Haline Getirme ve Restorasyon Yükümlülükleri Kira sözleşmesinin uygulandığı kiralama süresi sonunda bir dayanak varlığın demonte edilmesi ve kaldırılması maliyetleri, TMS 37 “Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar” standardı uyarınca ayrılacak bir karşılık varsa, kullanım hakkı varlığına eklenir. Örneğin, çoğu durumda kiracı dayanak varlığın belirli bir durumda kiraya verene iade edilmesi veya dayanak varlığın bulunduğu bölgenin eski haline getirilmesi zorunludur. Kiracı, kullanım hakkı varlığının borç kaydına karşılık, bu yükümlülüğü karşılık olarak muhasebeleştirir. 5.3.3. Özel Maliyetlerin Durumu TFRS 16 uyarınca, özel maliyetler kullanım hakkı varlığının bir parçası olmadığından, bunları elde etmek için kiraya veren tarafından alınan ödemeler kiralama muhasebesinin bir parçası olmayacaktır. Bunlar TMS 16 Maddi Duran Varlıklar uyarınca muhasebeleştirilir ve kiralama süresi boyunca amortismana tabi tutulur.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.3.4. Alınan Kira Teşvikleri Kiraya verenin kiralamayla ilgili olarak kiracıya yaptığı ödemelerdir veya kiracının katlandığı maliyetlerin kiraya veren tarafından tazmin edilmesi veya üstlenilmesidir. Kiraya veren kiracıya kira sözleşmesini imzalaması için teşvik sunabilir. Bu kira teşvikleri, aşağıdakilerin her ikisini de içerir: l

Kirayla ilgili kiracı adına veya adına yapılan ödemeler

Kiracının maliyetini kiraya veren tarafından düşürülmesinin varsayılması. Örneğin, bir kiracının üçüncü bir tarafla önceden var olan kira sözleşmesini üstlenmesinin bir sonucu olarak. l

5.3.5. Peşin Ödenen Kiralar Kiracı tarafından peşin ödenmiş kiralar var ise bunlar bir yükümlülük olarak dikkate alınmayacak olup, doğrudan kullanım hakkı varlığının bir parçası olarak muhasebeleştirilir. Peşin ödendikleri için kullanım hakkı varlığına iskonto edilmeden eklenmelidir. 5.4.

Kira yükümlülüğünün sonraki ölçümü

5.4.1. Ölçüm Esasları Kira yükümlülüğünün ilk ölçümünden sonra, kiralama yükümlülüğü etkin faiz yöntemi kullanılarak iskonto edilmiş bedel üzerinden ölçülür. Kiracılar, kiralama borçlarının sonrakini ölçümünü gerçeğe uygun değeri üzerinden yapamazlar. Bu husus zaten TMS 17 uyarınca finansal kiralama borçlarının ölçüm esasına dayanmaktadır.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örnek25: Kiracı X, kiraya veren Y ile 7 yıl boyunca bir binayı kiralamak üzere sözleşme imzalamıştır. Yıllık kira ödemeleri, her yılın sonunda ödenecek şekilde 450 USD’dir. Kiracı’nın alternatif borçlanma faiz oranı yani etkin faiz oranı -% 5.04’dür. Ödemekle yükümlü olduğu kira yükümlüğünün ilk ölçümü 2.600 USD’dir. 1. yılın sonunda, kiracı kiraya verene ilk yıllık kira ödemesi olan 450 USD öder: bunun 131 USD’si (2.600 x 5.04) faiz ve 319 USD’si (450 131) anapara olup, yükümlülüğü 319 USD azaltır. Yükümlülüğün 2.yıl başlangıcındaki defter değeri 2,281USD’dir (2,600 - 319).

5.4.2. Kira Yükümlülüğünün Yeniden Değerlendirilmesi Kiralamanın fiilen başladığı tarihten sonra kiracı, kira yükümlülüğünü, kira ödemelerindeki değişiklikleri yansıtacak şekilde yeniden ölçer. Kiracı, kira yükümlülüğünün yeniden ölçülmüş tutarını, kullanım hakkı varlığında düzeltme olarak finansal tablolarına yansıtır. Ancak, kullanım hakkı varlığının defter değerinin sıfıra inmiş olması ve kira yükümlülüğünün ölçümünde daha fazla azalmanın mevcut olması durumunda kiracı, kalan yeniden ölçüm tutarını kâr veya zarara yansıtır. Kiralama süresinde ve varlığı satın alma opsiyonuna ilişkin yapılan değerlendirmede değişiklik olması durumunda kiracı, kira yükümlülüğünü, revize edilmiş kira ödemelerini revize edilmiş bir iskonto oranı üzerinden indirgeyerek yeniden ölçer. Revize edilmiş iskonto oranını, kiralamadaki zımnî faiz oranının kolaylıkla belirlenebilmesi durumunda bu oran olarak; kolaylıkla belirlenememesi durumunda ise kiracının yeniden değerlendirmenin yapıldığı tarihteki alternatif borçlanma faiz oranı olarak belirler. A more transparent balance sheet, January 2016, https://home.kpmg/ content/dam/kpmg/pdf/2016/01/leases-first-impressions-2016.pdf, örnek:15 25

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kalıntı değer taahhüdü kapsamında ödenmesi beklenen tutarlarda bir değişiklik olması ve endeks veya oranda meydana gelen bir değişiklik sonucunda bu ödemelerde bir değişiklik olması durumlarında kiracı, kira yükümlülüğünü revize edilmiş kira ödemelerini indirgeyerek yeniden ölçer.

Tablo 6: İskonto Oranın Revize Edilmesini Gerektiren ve Gerektirmeyen Durumlar

İskonto oranının değiştirilmeyeceği durumlar

İskonto oranının değiştirileceği durumlar

- Kalıntı değer taahhüdü kapsamında ödenmesi beklenen tutardaki değişiklik olması - Gelecekteki kira ödemelerinin belirlenmesinde kullanılan endeks veya oranda meydana gelen bir değişiklik sonucunda bu ödemelerde bir değişiklik olması* - Ödemelerin çeşitliliği çözümlendiğinden, yani özü itibarıyla sabit ödemelere dönüştüklerinde.

- Gelecekteki kira ödemeleri, değişken faiz oranlarında meydana gelen değişimden dolayı değişmiş olması - Kiralama süresinde değişim olması - Satın alma opsiyonuna ilişkin yapılan değerlendirmede değişiklik olması

*kira ödemelerindeki değişiklik, değişken faiz oranlarından kaynaklanmadığı sürece değiştirilmemiş bir iskonto oranı kullanır.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.5.

Kullanım hakkı varlığının sonraki ölçümü

5.5.1. Ölçüm Esası Kiralamanın fiilen başladığı tarihten sonra, kullanım hakkı varlığı birikmiş amortisman ve birikmiş değer düşüklüğü zararları düşülmüş değer ve kullanım hakkı varlığının defter değerinin sıfıra inmiş olması ve kira yükümlülüğünün ölçümünde daha fazla azalmanın mevcut olması durumları dışında, kira yükümlülüğünün yeniden ölçümüne göre düzeltilmiş maliyeti üzerinden ölçülür. Kiracı iki durumda alternatif ölçüm yöntemlerini uygular: •

Yatırım amaçlı gayrimenkullerine TMS 40 Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller’de yer alan gerçeğe uygun değer yönteminin uygulanması durumunda yatırım amaçlı gayrimenkul tanımını karşılayan kullanım hakkı varlıklarına da söz konusu gerçeğe uygun değer yöntemi uygulanır.

•

Kullanım hakkı varlıklarının TMS 16’da yer alan yeniden değerleme yönteminin uygulandığı bir maddi duran varlık sınıfıyla ilişkili olması durumunda, söz konusu maddi duran varlık sınıfıyla ilişkili olan kullanım hakkı varlıklarının tamamına yeniden değerleme yöntemi uygulanabilir.

Yeniden değerleme modeli, yalnızca dayanak varlığın maddi duran varlık olduğu kullanım hakkı varlıklarına uygulanabilir. Dayanak varlığın, kiracıların kira şartlarını gönüllü olarak uyguladığı bir maddi olmayan varlık olması durumunda geçerli olmayacaktır. Bununla birlikte, bu uygulamada maddi olmayan duran varlıklar için yalnızca sınırlı bir etkiye sahip olacaktır, çünkü maddi olmayan duran varlıkların çoğu aktif bir piyasada işlem görmemelerinden ötürü yeniden değerleme modeline hak kazanamamaktadır.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.5.2. Kullanım Hakkı Varlığının Amortismanı Kullanım hakkı varlığı amortismana tabi tutulurken, TMS 16 Maddi Duran Varlıklar’da yer alan amortisman hükümlerine göre amortismana tabi tutulur. Kullanılan amortisman yöntemi, varlığın gelecekteki ekonomik yararlarına ilişkin olarak işletme tarafından uygulanması beklenen tüketim modelini yansıtır. Bir maddi duran varlık kaleminin, toplam maliyetine göre önemli bir maliyeti olan herbir parçası ayrı ayrı amortismana tabi tutulur.26 Amortisman, kiralamanın fiilen başladığı tarihte başlar. Varlığın amortismana tabi tutulduğu süre, aşağıdaki gibidir: - Eğer dayanak varlığın mülkiyeti kiracıya devredildiyse veya kiracı bir satın alma opsiyonunu kullanacağı makul ölçüde kesinse kiralamanın fiilen başladığı tarihten dayanak varlığın yararlı ömrünün sonuna kadar amortismana tabi tutar; - Mülkiyet devri söz konusu değilse, amortisman süresi aşağıdakilerin aşağıdakilerden erken olanına kadar devam eder: - Kullanım hakkı varlığının faydalı ömrünün sona ereceği tarih veya - Kiralama süresinin sona ereceği tarih. 5.5.3. Kullanım Hakkı Varlığının Değer Düşüklüğü Kiralama işleminin, dayanak varlığın mülkiyetini kiralama süresi sonunda kiracıya devretmesi veya kullanım hakkı varlığı maliyetinin, kiracının bir satın alma opsiyonunu kullanacağını göstermesi durumunda kiracı, kullanım hakkı varlığını, kiralamanın fiilen başladığı tarihten dayanak varlığın yararlı ömrünün sonuna kadar amortismana tabi tutar. Diğer durumlarda kiracı, kullanım hakkı varlığını, kiralamanın fiilen başladığı tarihten başlamak üzere, söz konusu varlığın yararlı ömrü veya kiralama süresinden kısa olanına göre amortismana tabi tutar.

TMS 16, 43 üncü Paragraf.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

TMS 17’ye göre, kullanım hakkı varlıkları faaliyet kiralamaları için muhasebeleştirilmemekteydi, bu nedenle TMS 36’ya göre değer düşüklüğü açısından test edilecek faaliyet kiralamasıyla ilgili varlıklar bulunmamaktaydı. Ancak, kiralamalar kapsamında kira ödemeleri, uygun olduğunda ilgili nakit üreten birimin (NYB) nakit akışlarına dahil edilmekteydi. Bu durumda, faaliyet kiralamasının ekonomik açıdan dezavantajlı olup olmadıklarını ve ayrılması gereken bir karşılık gerekip gerekmediğini belirlemek için TMS 37 Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar uygulanır. TMS 17 uyarınca faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılan sözleşme imzalayan kiracılar için, TFRS 16’nın uygulaması, finansal durum tablosunda muhasebeleştirilen varlıkların miktarı ve dolayısıyla değer düşüklüğü için test edilen varlıkların defter değeri üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Kullanım hakkı varlığı, değer düşüklüğü göstergeleri mevcut olduğunda değer düşüklüğü testine tabi tutulur. Kullanım hakkı - varlık düzeyinde veya ilgili NYB seviyesinde herhangi bir değer düşüklüğü göstergesi bulunmasa bile, kullanım hakkı varlıkları, şerefiyenin değer düşüklüğü için değerlendirildiği, şerefiyenin defter değerini artırarak yıllık şerefiye değer düşüklüğü testini etkiler. 5.6.

Kiralamaların Finansal Tablolarda Sunumu

TFRS 16’da kiralama işlemlerinin finansal durum tablosunda nasıl raporlanması gerektiği hem kullanım hakkı elde tutulan varlıklar açısından hem de kiralama işlemlerinden doğan borçlar açısından ayrı ayrı düzenlenmiştir. Kar veya zarar tablosun açısından da kira ödemelerinin amortisman ve faiz olarak sınıflandırılacak olmaları nedeniyle önemli değişiklikler gündeme gelecektir. Genel olarak, sunum gereklilikleri, özellikle nakit akış tablosundaki sunum ile ilgili olarak, TMS 17’ye göre olduğundan daha ayrıntılıdır. Bu durum, birçok şirket için uygulamada bir değişikliği gündeme getirebilir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5.6.1. Kiralanan Varlıkların Kullanım Haklarının ve Kira Borçlarının Sunumu Kullanım hakkı elde tutulan varlıklar; finansal durum tablosunda veya dipnotlarda diğer varlıklardan ayrı şekilde sunulur. Bu varlıklar; bu şekilde sunulmaz ise, şirketler bu varlıkları hem aynı işlevi yerine getiren ancak sahibi olduğu diğer varlıklarla birlikte aynı bilanço kalemi içerisinde raporlar hem de hangi bilanço kaleminin kullanım hakkı elde tutulan varlıkları kapsadığını açıklarlar. Kiralama işlemlerinden doğan borçlar; finansal durum tablosunda veya dipnotlarda diğer borçlardan ayrı olarak sunulur. Söz konusu borçlar; ayrı olarak sunulmaz ise, şirketler bu borçları bilançoda hangi borç kalemi içinde raporladığını açıklarlar. 5.6.2. Kira Ödemelerinin Kar veya Zarar Tablosunda Sunumu TFRS 16’da kiralama işlemleri, kiralamanın türüne bakılmaksızın bir finansal kiralama işlemi gibi muhasebeleştirileceğinden dolayı kiralamaya konu bütün varlıklardan kaynaklanan kullanım hakkı varlıkları için amortisman ayrılacak ve bu varlıklara ilişkin olarak gelecekteki kira ödemelerinden kaynaklanan faiz giderleri bir finansman gideri olarak muhasebeleştirilecektir. Dolayısıyla, TFRS 16 uygulandığında kar veya zarar ve diğer kapsamlı gelir tablosunda değişiklik; tablonun geleneksel gelir tablosu kısmında, bir başka deyişle; sürdürülen faaliyetlere ilişkin dönem kar/zararı kısmında olacaktır. Öncesinde operasyonel kiralamalara ilişkin kira ödemeleri bir bütün olarak faaliyet gideri olarak dikkate alınırken, artık kira ödemeleri faiz ve amortisman olarak raporlanacağından, şirketlerin FAVÖK’lerinde bir artışa neden olacaktır. Kar veya zarar tablosunda satışların maliyeti kalemi altında raporlanan “kiralama giderlerinden kaynaklanan faaliyet giderleri” kalemine son verilip, bütün kiralamalar, finansal kiralama gibi görüleceğinden; satışların maliyeti kalemine mevcut finansal kiralamalardan yansıtılan amortisman giderleri tutarı, faaliyet kiralamasından devrolan varlıkların amortisman tutarını da kapsayacaktır.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

TFRS 16’da kira ödemeleri eşit tutarlı olsa bile, ödeme tablosu açısından farklı anapara ve faiz tutarları olmak üzere iki unsurdan oluşacaktır. Tahakkuk eden faizler; kar veya zarar tablosunda finansman gideri olarak muhasebeleştirilecektir. Özetle, kiracı, kâr veya zarar ve diğer kapsamlı gelir tablosunda, kira yükümlülüğüne ilişkin faiz giderini, kullanım hakkı varlığına ilişkin amortisman bedelinden ayrı olarak sunar. Kira yükümlülüğüne ilişkin faiz gideri, TMS 1 Finansal Tabloların Sunuluşu’ uyarınca kâr veya zarar ve diğer kapsamlı gelir tablosunda ayrı olarak sunulması gereken finansman giderleri içerisinde sunulmalıdır.

5.6.3. Kira Ödemelerinin Nakit Akış Tablosunda Sunumu Kiralama işlemlerinden kaynaklanan borçların anapara tutarının finansman faaliyetlerinden bir nakit çıkışı olarak gösterilmesi gerektiği ve bu kira taksitlerinden doğan faizlerin nerede raporlanması gerektiğine kesin bir hükme yer verilmemekle birlikte ödenen faizlerde raporlanabileceği belirtilmiştir. TMS 7 uyarınca ödenen faizlerin şirketlerin muhasebe politikası tercihine bağlı olarak finansman faaliyetlerinden veya işletme faaliyetlerinden sunulması mümkündür. TFRS 16 uyarınca bütün kiralama işlemlerinden kaynaklanan nakit çıkışları doğrudan finansman faaliyetlerinden nakit çıkışı olarak raporlanabilecektir. Dolayısı ile mevcut faaliyet kiralamaları, artık finansal kiralama gibi işlem göreceğinden nakit akış tablosunda kiralamaya ilişkin olarak finansman faaliyetlerinden nakit çıkışları tutarının artması beklenmektedir. Kiralamanın muhasebeleştirilmesindeki değişiklik ekonomik kaynaklı bir değişiklik olmadığından dolayı, nakit akışları toplamında toplam nakit çıkışı anlamında herhangi bir farklılığa yol açmamaktadır.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

6. ÖZELLİKLİ KİRALAMA KONULARI TFRS 16, bazı özellikli kiralama konularında detaylı rehberlik içermektedir. 6.1. Satış ve Geri Kiralama İşlemleri Satış ve geri kiralama işlemi, bir varlığın satılmasını ve aynı varlığın geri kiralanmasını içerir. Dolayısıyla, satış ve geri kiralama işleminde, bir şirket (satıcı-kiracı), bir dayanak varlığını başka bir şirkete (alıcı-kiracı) devreder ve bu varlığı alıcı-kiraya verenden kiralama suretiyle geri almaktadır. Kira ödemeleri ve satış fiyatı, bunlar bir bütün olarak müzakare edildiğinden, genellikle birbirine bağlıdır. TMS 17 uyarınca, satış ve geri kiralama işleminin muhasebeleştirilme yöntemi, ilgili kira işleminin türüne (yani finansal kiralama mı veya faaliyet kiralaması mı olduğuna) bağlı iken TFRS 16 ile birlikte geri kiralama işleminin sınıflandırılması gerekli olmayacak ve TFRS 16 kullanım hakkı modeline göre muhasebeleştirme yapacaktır. Bir satış ve geri kiralama işleminin nasıl muhasebeleştirileceğine karar vermek için, bir şirket önce dayanak varlığın satıcı (kiracıdan) alıcı (kiraya verenden) ilk devrinin bir satış işlemi olup olmadığını değerlendirir. Şirket, bir satış işlemi olup olmadığını belirlemek için TFRS 15’’deki hükümleri uygular. Bu değerlendirme, hem satıcı-kiracı hem de alıcı kiraya veren tarafından aşağıdaki şekilde muhasebeleştirilir. Bu husus, aşağıdaki tabloda özetlenmiştir:27

A more transparent balance sheet, January 2016, https://home.kpmg/content/dam/kpmg/pdf/2016/01/leases-first-impressions-2016.pdf , sayfa:37 27

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Tablo 7: Satış ve Geri Kiralama İşlemlerinin Değerlendirilmesi

Kiracı (satıcı) Varlığın devrinin bir satış işlemi olduğu durumda

Dayanak varlık finansal tablo dışı bırakılır ve kiracı muhasebe modelinin geri kiralama işlemine uygulanması gerekir.* –

Kullanım hakkı varlığını, elde tuttuğu kullanım hakkı varlığının önceki defter değeri oranı üzerinden ölçer (örneğin maliyet değerinde).* –

Kiraya veren (alıcı) Dayanak varlık finansal tablolara alınır ve kiraya veren muhasebe modelini geri kiralama işlemine uygular. * –

Devredilen haklarla ilişkili kazanç veya kayıp tutarı finansal tabloya yansıtılır.* –

Varlığın devrinin bir satış işlemi olmadığı durumda

Devredilen varlık finansal tablolarda gösterilmeye devam edilir.

Devredilen varlık finansal tablolara yansıtılmaz.

–

Finansal yükümlülük TFRS 9 kapsamında muhasebeleştirilir.

–

Finansal varlık TFRS 9 kapsamında muhasebeleştirilir.

*Varlığın gerçeğe uygun değerine eşit olmaması ya da kiralamaya ilişkin ödemelerin, piyasa koşullarında olmaması durumunda işletme, satıştan elde edilen bedeli gerçeğe uygun değerinden ölçmek için düzeltmeler yapar.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

6.1. 6.2. Alt Kiralamalar Dayanak varlığın, kiracı (‘alt kiralama kapsamında kiraya veren’) tarafından üçüncü bir tarafa yeniden kiraya verilmesi işlemidir; ana kiralama kapsamında kiraya veren ve kiracı arasındaki kiralama (‘ana kiralama’) yürürlükte kalmaya devam eder. 28 Kiracının bir varlığı alt kiralama kapsamında kiraya vermesi veya varlığı alt kiralama kapsamında kiraya verme beklentisinin bulunması durumunda, ana kiralama düşük değerli varlık kiralaması olarak nitelendirilmez. 29 Şekil 10: Alt Kiralama

Ana-Kiralama

Esas Kiracı / Ara kiraya veren

Alt kiralama

6.3. Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller Kullanım hakkı varlıklarının yatırım amaçlı gayrimenkul tanımını karşılaması durumunda kiracı, TMS 40’ta yer alan açıklama hükümlerini uygular.30

IFRS 16, 56

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

TMS 40 uyarınca, bir şirket yatırım amaçlı gayrimenkulünü ölçmek için muhasebe politikası olarak gerçeğe uygun değer modelini ya da maliyet modelini seçer ve bu yöntemi tüm yatırım amaçlı gayrimenkullerine uygular. - yani aynı yöntemi sahip olunan ve kiralanan tüm yatırım amaçlı gayrimenkullere uygular. Bununla birlikte, her iki durumda da şirket, yatırım amaçlı gayrimenkulün gerçeğe uygun değerinin açıklanması dahil, TMS 40’ın açıklama hükümlerine uymak durumundadır. 6.4. Sözleşme Değişiklikleri Kiralamada değişiklik yapılması, kiralama sözleşmesinin esas hüküm ve koşullarının bir parçası olmayan, kiralama kapsamındaki ya da kiralama bedelindeki değişikliktir (örneğin, bir veya birkaç dayanak varlığın kullanım hakkının ilave edilmesi veya sonlandırılması ya da sözleşmeye bağlı kiralama süresinin uzatılması veya kısaltılması). 31 6.4.1. Kiracı açısından değişikliklerin muhasebeleştirilmesi Kiracı, kiralamada yapılan bir değişikliği, aşağıdaki koşulların her ikisinin sağlanması durumunda ayrı bir kiralama olarak muhasebeleştirir: (a) Değişikliğin, bir veya daha fazla dayanak varlığın kullanım hakkını ilave etmek suretiyle kiralama kapsamını genişletmesi ve (b) Kiralama bedelinin, kapsamdaki genişlemenin tek başına fiyatıyla ve ilgili sözleşme koşullarını yansıtmak için söz konusu fiyatta yapılan uygun düzeltmelerle orantılı olarak artması. Kiracı, ayrı bir kiralama olarak muhasebeleştirilmeyen bir değişikliğe ilişkin olarak, değişikliğin uygulanma tarihinde: (a) Kiralamanın kapsamını daraltan değişiklikler için, kullanım hakkı varlığının defter değerini kiralamanın kısmen veya tamamen sonlandırılmasını yansıtacak şekilde azaltır. Kiracı, kiralamanın kısmen veya tamamen sonlandırılmasıyla ilgili kazanç veya kayıpları kâr veya zarara yansıtır.

IFRS 16, Ek A, Tanımlanan Terimler TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

(b) Diğer tüm değişiklikler için kullanım hakkı varlığında uygun bir düzeltme yapar. 6.4.2. Kiraya Veren - Finansal kiralamada yapılan değişiklikler Kiraya veren, finansal kiralamada yapılan bir değişikliği, aşağıdaki koşulların her ikisinin sağlanması durumunda ayrı bir kiralama olarak muhasebeleştirir: (a) Değişikliğin, bir veya daha fazla dayanak varlığın kullanım hakkını ilave etmek suretiyle kiralama kapsamını genişletmesi ve (b) Kiralama bedelinin, kapsamdaki genişlemenin tek başına fiyatıyla ve ilgili sözleşme koşullarını yansıtmak için söz konusu fiyatta yapılan uygun düzeltmelerle orantılı olarak artması. Kiraya veren, ayrı bir kiralama olarak muhasebeleştirilmeyen finansal kiralamaya ilişkin bir değişikliği aşağıdaki şekilde muhasebeleştirir: (a) Değişiklik kiralama sözleşmesinin başlama tarihinde geçerli olsaydı, kiralamanın faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılacak olması durumunda, kiraya veren: (i) Değişikliği, değişikliğin uygulanma tarihinden itibaren yeni bir kiralama olarak muhasebeleştirir ve (ii) Dayanak varlığın defter değerini, kiralamada yapılan değişikliğin uygulanma tarihinden hemen önce net kiralama yatırımı olarak ölçer. (b) Diğer durumlarda kiraya veren TFRS 9 hükümlerini uygular. 6.4.3. Kiraya veren – Faaliyet kiralamasında yapılan değişiklikler Kiraya veren, faaliyet kiralamasında yapılan bir değişikliği, asıl kiralamaya ilişkin olarak önceden ödenen ya da tahakkuk eden kira ödemelerini yeni kiralamaya ilişkin kira ödemelerinin bir parçası olacak şekilde dikkate alarak, değişikliğin uygulanma tarihinden itibaren yeni bir kiralama olarak muhasebeleştirir.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kiralamada yapılan değişikliğin kiraya veren açısından uygulaması aşağıdaki şekilde özetlenmiştir:

6.5. Kompleks Kiralama Sözleşmeleri Son dönemlerde kira sözleşmelerinin yapısı oldukça karmaşık hale gelmiştir. “Yüksek tutar” ve “düşük tutar” referansı veren sözleşme hükümleri Bazı kira sözleşmeleri, kira ödemelerinin periyodik olarak “ yüksek tutar” veya “düşük tutar” olarak hesaplanmasını içerebilir. Genellikle, bu miktar, bir endekse veya orana dayanmaktadır. Her iki ödeme hükmü de değişken olacak şekilde yapılandırılmış olsa da, “yüksek tutar” referansı veren bir hükme sahip olan kiralamalar özü itibarıyla sabit ödeme içerebilir - çünkü bir kiracının kaçınılması mümkün olmayan asgari bir ödeme tutarı bulunabilir ve bunun içindeki değişken kira ödemesi yalnızca, gerçekleşen ödemenin minumum tutarı ne kadar aştığı zaman gerçekleşebilir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Öte yandan, “düşük tutar” hükümlerinin genellikle kaçınılamayacak bir ödeme içermez ve bu nedenle değişken kira ödemeleri olarak muhasebeleştirilir. Örnek 21 - «Yüksek tutar» hükümleri Kiracı X, 10 yıllık perakende alanı kiralamaktadır. Kira ödemeleri her yılın başında peşin yapılmaktadır. İlk kira ödemesi 50.000’dir ve sonraki kira ödemeleri, önceki 12 ay ve % 5 için TÜFE’deki artış olması durumunda yıllık olarak artar. TÜFE, kira başlangıcında 100, 1. Yıl sonunda ise 107, yani ilk yıldaki enflasyon % 7’dir. X’in iskonto oranı % 4,5’tir. Sözleşme başlangıç tarihinde Başlangıçta, X, ilk yıl için ödeme yapar ve sözleşmenin madde içi öz itibarıyla sabit minimum oran içerdiğini belirler (yıllık % 5’lik sabit bir artış ile). X kalan dokuz ödemenin bugünkü değerini içeren kiralama yükümlülüğünde her yıl % 5 oranında bir artış olacak şekilde kiralama yükümlülüğünü ve kullanım hakkını aşağıdaki gibi ölçer.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

2. yılın başındaki sonraki yeniden ölçüm 2. yılın başında, X, kalan kira ödemelerini TÜFE’deki artışa (% 7) ve% 5’e göre düzenlenir. Buna göre, X, kira ödemelerini 53.500’e (50.000 x 107/100) yükseltir. 2. Yıl için belirlenen ödeme (53.500) yeni baz ödeme haline gelir. 2 yıl başında kiralama borcunu yeniden ölçmek için, yeni baz ödemesi, kira kontratının geri kalanı için % 5 (asgari yıllık artış) oranında artırılır. Değişmeyen bir iskonto oranı kullanarak, X, kira borcunu ve kullanım hakkını aşağıdaki gibi yeniden ölçer.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

6.6.

Yıllık Yenileme Opsiyonlu Eski Tarihli Kira Söz-

leşmeleri Geçmiş dönemlerde uzun süreliğine imzalanmış olmasına karşın ilk uzun dönemin dolmasının ardından artık yıllık olarak taraflarca karşılıklı olarak iki ay öncesinden bildirimde bulunmadan feshedilemeyecek ve her yıl yenilenecek kiralama sözleşmelerine sıklıkla karşılaşılmaktadır. Bu durumda işletmenin yenileme opsiyonunu kullanıp kullanmayacağını değerlendirirken, bu lokasyona olan bağımlılığı, yani faaliyet konusunun ilgili lokasyonda gerçekleştirilme zorunluluğu bulunup bulunmaması ve geçmişte yapmış olduğu özel maliyetlerin durumunun dikkate alınması gerekmektedir. Özel maliyet yatırımı yoğun ve yapmış iş kapsamında ilgili lokasyona bağımlılığı bulunan ve uzun süredir bu alanda faaliyet gösteren bir şirketin kiralama süresini bir yıl belirlemesinden ziyade daha uzun süreli belirlemesi uygun olacaktır. Aksi durumda ise kiracının süreyi bir yıl belirlemesi beklenecek ve kısa süreli kiralama muafiyetinden yararlanılması söz konusu olabilecektir. 6.7. Grup Şirketleri Arasındaki Kiralamalar (Konsolidasyon Etkileri) TMS 17 uygulamasında her iki kiralama türünde de karşılıklı bir uygum söz konusu olduğundan, kira geliri ve giderleri doğrudan karşılıklı elimine olacak iken, TFRS 16 uygulamasında, grup içi kiralamalar doğrudan karşılıklı elimine olmayacaktır. - Daha önce hem kiracı hem de kiraya veren tarafından faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılan grup içi şirketleri arasında gerçekleştirilen kira sözleşmeleri artık her grup işletmesinin kendi finansal tablolarında eşit ve karşılıklı uyumlu muhasebeyi içermeyecektir– kiracıya veren faaliyet kiralaması muhasebesine devam edecek ancak kiracı, kullanım hakkı varlığı ve kira yükümlülüğünü finansal tablolara alacaktır.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

- Bu husus, iç raporlama ve konsolidasyon sistemlerinin ve süreçlerinin karmaşıklığını önemli ölçüde artırabilir. Tablo 8: Konsolidasyon

Resource: https://home.kpmg/content/dam/kpmg/xx/pdf/2018/05/ifrs-today02-intercompany-leases-onepager.pdf

Bu tür durumlarda, grup raporlaması seviyesinde TFRS 16 yerine TMS 17’ye benzer şekilde uygulamaya devam edilmesi durumunda karşılıklı eliminasyon işlemi karşılıklı kolaylıkla gerçekleştirilebilecektir. Veyahut konsolide finansal tablolar açısından kiralama işlemleri açısından TFRS 16 işlemlerinin tamamıyla geri çekilmesi ve grup içi kiralama yapılmamış gibi raporlama yapılması uygun olacaktır. 6.8. Ertelenmiş Vergi Etkileri TFRS 16 uygulamasından sonra tüm kiralamalar finansal kiralama muhasebesine yakınsayacağından yasal uygulamalar ile farklılıklar gündeme gelecektir. Buradaki farklılık aslında bilançoya alınacak kullanım hakkı varlığı ile kiralama borcu tutarının zaman içerisinde aynı şekilde azalmamasın-

100

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

dan ve eşit tutarla raporlanmayacağından kaynaklanacaktır. Dolayısıyla ilk muhasebeleştirmede eşit tutarda kullanım hakkı varlığı ve kiralama yükümlülüğü çıkması durumunda ertelenmiş vergi gündeme gelmeyecektir. Ancak raporlama dönemi sonunda kullanım hakkı varlığı doğrusal yöntemle amortismana tabi tutulmasına rağmen kira ödemeleri anapara ve faiz ödemesi şeklinde ayrıştırılacağından, zaman içerisinde aralarındaki eşitlik devam etmeyecektir ve ertelenmiş vergi hesaplanması gerekliliği ortaya çıkacaktır. Esasında bu durum daha önceden finansal kiralamaların muhasebeleştirilmesinde de yukarıdaki husustan kaynaklanan nedenlerle ertelenmiş vergi hesaplaması yapılması gerekmekteydi. Bu durumu aşağıdaki şekilde örneklendirilebiliriz.

7. KİRAYA VEREN AÇISINDAN MUHASEBELEŞTİRME TFRS 16 ile TMS 17 standartlarının kiraya veren açısından muhasebeleştirmeye ilişkin muhasebe politikaları karşılaştırıldığında önemli bir fark bulunmamaktadır. Kiraya veren açısından finansal kiralama ve faaliyet kiralaması ayrımı devam etmektedir. Bu nedenle kiraya veren kiralamaya konu varlığını muhasebeleştirirken bunun hangi kiralama türü kapsamına girdiğini tespit etmesi gerekmektedir. Bir kiralama işleminin finansal kiralama olarak sınıflandırılması için, kiralama işleminin sahiplikten kaynaklanan risk ve getirileri karşı tarafa önemli ölçüde devretmesi gerekmektedir. Bunun dışında kalan diğer bütün kiralama işlemleri, faaliyet kiralamasıdır. Risk, atıl kapasiteden veya teknolojik eskimeden kaynaklanabilecek zarar olasılıklarını ve getirilerde, ekonomik koşulların değişmesinden kaynaklanabilecek değişiklikleri kapsar (kalıntı kazancın değerinde meydana gelen değişiklikler gibi).

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

101

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Yararlar ise, varlığın ekonomik ömrü içerisinde kârlı bir şekilde işletilmesi ve kalıntı kazancın değerinde artış meydana gelmesi sonucunda gelir elde edilmesinin beklenmesi şeklinde ortaya çıkabilir. 7.1. Kiralama İşlemlerinin Sınıflandırması Bir kiralamanın finansal kiralama mı faaliyet kiralaması mı olduğunun tespitinde, sözleşmenin şeklinden ziyade işlemin özü esas alınır. Normalde, birlikte ya da tek başlarına, bir kiralama işleminin finansal kiralama olarak sınıflandırılmasına neden olabilecek durumlara örnekler aşağıdaki gibidir:

(a) Kiralanan varlığın mülkiyetinin kiralama süresinin sonunda kiracıya geçmesi.

(b) Kiracıya, kiralanan varlığı, buna ilişkin opsiyonun kullanım tarihinde oluşması beklenen gerçeğe uygun değerinden çok daha düşük bir bedelle satın alma opsiyonu verilmesi nedeniyle, kiralama sözleşmesinin başlangıcı itibarıyla kiracı tarafından bu opsiyonun kullanılacağının makul şekilde kesin olması.

(c) Mülkiyet, kiracıya geçmeyecek dahi olsa, kira süresinin, kiralanan varlığın ekonomik ömrünün büyük bir bölümünü kapsaması.

(d) Kiralama sözleşmesinin başlangıcı itibarıyla, asgari kira ödemelerinin bugünkü değerlerinin, en azından, kiralanan varlığın gerçeğe uygun değerine önemli ölçüde eşit olması.

(e) Kiralanan varlığın, üzerinde büyük değişiklikler yapılmadığı sürece, sadece kiracı tarafından kullanılabilecek özel bir yapıda olması. Örnek 10- Finansal Kiralama Sınıflandırması 1 Ocak 20X1 tarihinde bir işletme, kiracı olarak, ekonomik ömrü on yıl olan ve kalıntı değeri sıfır olması beklenen bir makinanın kiralanmasına ilişkin olarak, beş yıllığına feshedilemez nitelikte bir kiralama sözleşmesi yapmıştır.

102

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kiralama işleminin başlangıcında, makinenin gerçeğe uygun değeri (nakit-peşin maliyeti) 100.000 PB’dir. Kiralama süresinin ilk dört yılı boyunca her 31 Aralık’ta kiracının, kiraya verene 23.000 PB ödeme yapması gerekmektedir. Kira süresinin sonunda son kira ödemesi olan 23.539 PB’nin ödenmesi ile makinenin mülkiyeti kiracıya geçecektir. Kiralama işleminde zımni faiz oranı, kiracının ek borçlanma oranına yakın bir şekilde, yıllık % 5’tir. Kiraya veren açısından bu kiralama sözleşmesi finansal kiralamadır. Kiralama işleminin başlangıcında, sahiplikten kaynaklanan risk ve getiriler, önemli ölçüde, kiraya verenden kiracıya transfer edilmiştir. Aslında kiracı, sözleşmenin başlangıcından itibaren varlığa sahip olmaktadır. Finansal kiralama sınıflandırmasının göstergeleri şunlardır: l Kiralanan varlığın mülkiyetinin kiralama süresinin sonunda kiracıya geçmesi, l Kiralama sözleşmesinin başlangıcı itibarıyla, asgari kira ödemelerinin bugünkü değerinin, kiralanan varlığın gerçeğe uygun değerine eşit olması - asgari kira ödemelerinin bugünkü değerinin 100.000 PB; yani, kiralanan varlığın gerçeğe uygun değerinin hemen hemen tamamı olarak hesaplandığı aşağıdaki tabloya bakınız: Asgari kira ödemelerinin bugünkü değerinin hesaplanması: Yıl

İskonto faktörü

Ödemeler

20X 20X2 20X3 20X4 20X5 Toplam

1,050 1,103 1,158 1,216 1,276

(23.000) (23.000) (23.000) (23.000) (23.539)

Ödemelerin Bugünkü Değeri 21.905 20.862 19.868 18.922 18.443 100.000

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

103

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

7.2. Finansal Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi Kiraya veren, bir finansal kiralama kapsamında bulunan varlıkları finansal durum tablolarında muhasebeleştirir ve bunları kiralamadaki net yatırıma eşit bir tutar ile alacak olarak gösterir. Örnek - 11 Finansal Kiralama İşleminin Muhasebeleştirilmesi 1 Ocak 20X1 tarihinde bir işletme, üçüncü bir tarafa kiralamak üzere 100.000 PB’ye bir makine satın almıştır. İşletme, ekonomik ömrü beş yıl ve kalıntı değeri sıfır olan makinenin kullanım hakkını başka bir üçüncü tarafa transfer etmek için hemen beş yıllık feshedilemez kiralama sözleşmesi yapmıştır. Söz konusu kiracı, işletmeye 4 yıl boyunca yıllık 23.000 PB ödeme yapacak; son yılın ödemesi ise kalan borç olan 23.539 PB olacaktır (ödemeler her yıl 31 Aralık’ta yapılacaktır). Kiralama süresi sonunda makinenin mülkiyeti kiracıya geçecektir. Kira ödemelerinin kira sözleşmesindeki zımni faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş bugünkü değeri 100.000 PB’dir. Sözleşme, finansal kiralamadır. Kiralama işleminin başlangıcında, kiralama işlemi, sahiplikten kaynaklanan risk ve getirilerin hemen hemen hepsini işletmeden kiracıya transfer etmiştir. Aslında kiracı, kiralama işleminin başlangıcında varlığın sahibi haline gelmiştir - işletme, borcun ödenmesini, makinenin yasal mülkiyetini elde tutma yoluyla garantiye alarak, kiracıya borç vermiştir. Böylelikle, kiralama işlemi muhasebeleştirilir ve finansal kiralama alacakları, kiralanan varlığın gerçeğe uygun değeri üzerinden veya daha düşük olması durumunda asgari kira ödemelerinin bugünkü değeri üzerinden ölçülür.

104

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kiralama işleminin ilk muhasebeleştirilmesi: 1 Ocak 20X1 Üçüncü bir tarafa kiralanmak üzere alınan makine 100.000 PB

Banka

100.000 PB

Bağımsız üçüncü bir tarafa kiralanmak üzere alınan makinenin kayda alınması Finansal kiralama alacakları 100,000 PB

100.000 PB

Kiralanmak üzere alınan makine

Başka bir tarafa kiralanmak için alınan makinenin finansal kiralama işleminin kayda alınması Finansman gelirinin muhasebeleştirilmesi, kiraya verenin finansal kiralamadaki net yatırımının sabit bir dönemsel getiri oranını yansıtacak şekilde gerçekleştirilir. Hizmetlere ilişkin maliyetler dışındaki döneme ait kiralama ödemeleri, kiralamadaki brüt yatırıma karşı hem anaparayı hem de kazanılmamış finansman gelirini azaltacak şekilde muhasebeleştirilir. Kiraya verenin brüt yatırımını hesaplamada kullanılan garanti edilmemiş tahmini kalıntı değerin önemli ölçüde değiştiğine dair bir gösterge varsa, gelirin dağıtımı, kiralama dönemi boyunca gözden geçirilir ve tahakkuk eden tutarlara ilişkin olarak gerçekleşen tüm azalmalar, anında kâr veya zararda muhasebeleştirilir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

105

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örnek –kiraya veren- finansal kiralamanın sonraki ölçümleri Ör 12 Veriler, Örnek 11’dekilerle aynıdır. Finansal kiralama ödemelerinin; finansman geliri ile kalan alacaktan mahsubu arasında paylaştırılmasıiçin,kalanalacaktutarlarınauygulanacakdönemselsabitfaizoranıhesaplanmalıdır (yani kiralama işlemindeki zımni faiz oranı). Hesaplama, finansal hesap makinesi ya da örnek olayda yapıldığı gibi, hesap çizelgesi (hesap tablosu/çalışma tablosu) kullanılarak yapılabilir - E7 hücresinde bulunan tutarı sıfıra eşitleyen faiz oranı bulununcaya kadar, D8 hücresinin değiştirilmesi yoluyla hesaplanabilir:

106

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kiralama işlemi itfa tablosu, kiralama işlemindeki zımni faiz oranı (yani %5) kullanılarak aşağıdaki gibi hazırlanmıştır:

Finansal kiralama ödemelerinin, finansman geliri ile kalan alacaktan mahsubu arasında sonradan paylaştırılması, aşağıdaki yevmiye kaydı işlemleri yapılarak muhasebeleştirilir:

Finansal kiralama ödemelerinin, finansman geliri ile kalan alacaktan mahsubu arasında paylaştırılmasının kayda alınması

Finansal kiralama ödemelerinin, finansman geliri ile kalan alacaktan mahsubu arasında paylaştırılmasının kayda alınması TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

107

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

7.3. Faaliyet Kiralamalarının Muhasebeleştirilmesi Kiraya veren, faaliyet kiralaması kapsamında kiraya verdikleri varlıklardan elde ettikleri kira gelirini doğrusal yöntemle gelir olarak yazacaktır. Örnek 13: Faaliyet Kiralamaların Muhasebeleştirilmesi X, yerel bankalar tarafından üzerinde görüş birliğine varılmış tahmin uyarınca gelecekteki beş yıl boyunca genel fiyat seviyesi endeksinin, devlet tarafından yayımlandığı şekliyle, yıllık ortalama yüzde 10 artacağı şeklindeki bir ortamda faaliyet göstermektedir. X, bir faaliyet kiralaması kapsamında Y’ye beş yıl için bir ofis yerini kiraya vermiştir. Kira ödemeleri gelecekteki beş yıllık dönem boyunca beklenen yıllık yüzde 10 genel enflasyonu yansıtacak şekilde aşağıdaki gibi yapılandırılmıştır: Yıl 1

100,000 TL

Yıl 2

110,000 TL

Yıl 3

121,000 TL

Yıl 4

133,000 TL

Yıl 5

146,000 TL

X, yukarıdaki şekilde alacaklı olunan tutarlara eşit tutardaki yıllık kira gelirini muhasebeleştirir. Fiyat ayarlama ödemeleri, kiraya verenin yayınlanmış endekslere veya istatistiklere dayanan beklenen enflasyona bağlı maliyet artışlarını karşılamasına yönelik olarak açıkça yapılandırılmadıysa; X, yıllık kira gelirini doğrusal yönteme göre muhasebeleştirir: yıllık 122,000 TL (kiralama kapsamında ödenecek tutarların toplamının beş yıla bölünmesi sonucunda ulaşılan tutar).

108

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

8. FİNANSAL TABLOLARDA YAPILACAK AÇIKLAMALAR TFRS 16, hem kiracılar hem de kiraya verenler için açıklama hükümlerini artırmaktadır. 8.1. Genel Açıklama Hükümleri Kiracılar açısından açıklamaların amacı; kiracının finansal durumu, finansal performansı ve nakit akışları üzerinde kiralamanın yarattığı etkinin finansal tablo kullanıcıları tarafından değerlendirilmesi için temel oluşturacak bilgilerin, finansal durum tablosu, kâr veya zarar tablosu ve nakit akış tablosunda sağlanan bilgilerle birlikte dipnotlarda açıklanmasıdır. IASB, genel bir açıklama çerçevesi çizerek açıklama gereksinimlerinin yorumunu ve uygulanmasını geliştirmeyi amaçlamaktadır. Bu, kira sözleşmelerinin genel kalite ve bilgilendirme değerinin yeterli olup olmadığını değerlendirmek için kiracılar ve kiracılar için bir kıyaslama niteliğindedir. Kiracılar ve kiraya verenler ayrıca, neyin açıklanması gerektiğini belirlemek için önemlilik kavramını da dikkate almaları gerekecektir. Dolayısıyla, gerekli açıklamaların, şirketlere özgü duruma bağlı olarak TFRS 16’da listelenenlerden daha az veya daha fazla olabileceği anlaşılmaktadır. TFRS 16, ek nicel ve nitel bilgilerin açıklanması gerekip gerekmediğini belirlemek için kiracılara özel hususlar içermekte olup bu gibi ilave yararlı açıklamaların çeşitli örneklerini listelemiştir. Benzer hususlar kiraya verenler için de geçerlidir. Bununla birlikte, TFRS 16’da, kiralaya verenler için ek açıklamalar hakkında rehberlik kiracılara kıyasla daha sınırlıdır. 8.2.

Kiracılar Tarafından Yapılacak Açıklamalar

Aşağıdaki tablo temel açıklama gerekliliklerini kapsamaktadır; özel koşullara bağlı olarak, ek açıklamalar gerekli olabilir32. Tablo 10’da ise detaylı açıklamalara yer verilmiştir. In depth- A look at current financial reporting issues, Appendix, Disclosure requirements for lessees, PWC, Şubat 2016 32

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

109

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Tablo 9: Kiracılar tarafından yapılacak temel açıklamalar

110

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Tablo 10: Kiracılar tarafından yapılacak detaylı açıklamalar

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

111

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

8.3. Kiraya Verenlerin Açıklamaları Genel olarak, TFRS 16’da kiraya verenler açısından, finansal ve faaliyet kiralamaları için TMS 17’ye göre daha fazla açıklama yapmaları istenmektedir. Ayrıca, genel, ihtiyacı karşılamak için ek bilgilerin gerekli olup olmadığını değerlendirmeleri gerekmektedir bu durum daha fazla çaba ve yargı gerektirecektir. Bununla birlikte, kiracıların açıklama gereklilikleri ile karşılaştırıldığında, kiraya verenlerin daha az açıklama yapacakları aşikârdır.

112

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Tablo 11: Kiraya veren tarafından yapılacak temel açıklamalar33

In depth- A look at current financial reporting issues, Appendix, Disclosure requirements for lessors, PWC, Şubat 2016 33

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

113

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Tablo 12: Kiraya veren tarafından yapılacak detaylı açıklamalar Finansal Kiralama

- Satış kârı veya zararı - Net kiralama yatırımına ilişkin finansman geliri - Net kiralama yatırımının ölçümüne dâhil edilmeyen değişken kira ödemeleriyle ilgili gelir. - Net yatırımın defter değerinde meydana gelen önemli değişikliklere ilişkin nitel ve nicel açıklamaları - En az ilk beş yıl için yıllık bazda ve kalan yıllar için toplam tutar üzerinden iskonto edilmemiş kira ödemesi alacaklarına ilişkin vade analizi(iskonto edilmemiş kira ödemeleri ile net kiralama yatırımın mutabakatı yapılır) Mutabakatta, kira ödemesi alacaklarına ilişkin kazanılmamış finansman geliri ve iskonto edilmiş taahhüt edilmemiş kalıntı değer belirtilir.

114

Faaliyet Kiralaması - belirli bir endeks veya orana bağlı olmayan değişken kira ödemeleriyle ilgili gelire ilişkin açıklamadan ayrı olarak, kiralama geliri - Diğer kiralama gelirleri -Eğer var ise, faaliyet kiralamalarına konu varlıklar için TMS 36, TMS 38, TMS 40 ve TMS 41’de yer alan açıklama hükümleri uygulanır - En az ilk beş yıl için yıllık bazda ve kalan yıllar için toplam tutar üzerinden iskonto edilmemiş kira ödemesi alacaklarına ilişkin vade analizi - Faaliyet kiralamasına konu maddi duran varlıklar için TMS 16’daki açıklama hükümlerini uygulanır. Her bir maddi duran varlık sınıfı, faaliyet kiralamasına konu varlıklar ve faaliyet kiralamasına konu olmayan varlıklar şeklinde ayrılır. Sahibi olarak elde tutulan ve kullanılan varlıklardan ayrı olarak sunulur.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

İlave açıklamalar - Kiraya verenin kiralama faaliyetlerinin niteliği - Dayanak varlıklara ilişkin elinde bulundurduğu haklarla ilgili riski nasıl yönettiği. Özellikle dayanak varlıklara ilişkin elinde bulundurduğu haklara yönelik risk yönetim stratejisi (riski azaltmayı sağlayan araçlar da dâhil olmak üzere) Örneğin; geri alım anlaşmalarını, kalıntı değer taahhütlerini ve belirlenen sınırların aşımında kullanılacak değişken kira ödemelerini içerebilir. TFRS 16, başka bir biçimin daha uygun olduğu durumlar dışında, nicel açıklamaların tablo biçiminde sunulmasını öngörmektedir. 8.4. TMS 17 ile TFRS 16 Dipnot Açıklamaları Karşılaştırılması TFRS 16’da kiralama işlemlerinin finansal tablolarda raporlanmasına yönelik özel hükümler getirilmiştir. Bu nedenle TFRS 16’da kiralama işlemlerinin finansal durum tablosu, kar veya zarar ve diğer kapsamlı gelir tablosu ile nakit akış tablosunda nasıl raporlanması gerektiği düzenlenmiştir. TMS 17’de finansal kiralamaların şirketlerin finansal durum tablolarında aktiflerinde borç, pasiflerinde ise bir borç olarak muhasebeleştirilmeleri belirtilmiştir. Bunun dışında bir açıklama yapılmamıştır. Fakat TFRS 16’da kiralamaların finansal durum tablosunda nasıl raporlanması gerektiği hem kullanım hakkı varlıkları hem de kiralama işlemlerinden doğan borçlar açısından ayrı ayrı düzenlenmiştir. TFRS 16 uyarınca Kullanım hakkı varlıkları; finansal durum tablosunda veya dipnotlarda diğer varlıklardan ayrı olarak gösterilir. Ayrı olarak sunulmaması durumunda, işletme bu varlıkları hem aynı işlevi yerine getiren ancak sahibi olduğu diğer varlıklarla birlikte aynı bilanço kalemi içerisinde raporlar hem de hangi bilanço kalemi içinde raporlandığı açıklanır. TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

115

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

8.5.

Örnek Dipnot Açıklamaları

Aşağıda TFRS 16’yı finansal tablolarında ilk kez uygulayan bir işletmenin geçişle ilgili açıklama örneğine yer verilmektedir.34 Not: 3 Muhasebe Politikasındaki Değişiklikler Aşağıdaki değişiklikler dışında, Grup muhasebe politikalarını tutarlı bir şekilde konsolide finansal tablolarda sunulan tüm dönemlere uygulamıştır. Grup, ilk uygulama tarihi olan 1 Ocak 2019 tarihinde TFRS 16’yı uygulamıştır. Sonuç olarak, Grup, kiralama sözleşmelerine ilişkin muhasebe politikasını aşağıda belirtildiği gibi değiştirmiştir. Grup, TFRS 16’yı, ilk uygulamanın kümülatif etkisinin 1 Ocak 2019 tarihinde dağıtılmamış kârların açılış bakiyesinde muhasebeleştirildiği kısmi geriye dönük yöntemini tercih ederek uygulamıştır. Muhasebe politikalarındaki değişikliklerin detayları aşağıda açıklanmıştır. A.

Kiralamanın Tanımlanması

Daha önce, Grup, sözleşmenin başlangıcında bir sözleşmenin TFRS Yorum 4 uyarınca bir kiralama işlemi içerip içermediğini belirlemiştir. TFRS 16 uyarınca, Grup, bir sözleşmenin Not 1’de (A) açıklandığı şekilde bir kiralama tanımına dayalı bir kiralama olup olmadığını değerlendirmektedir. TFRS 16’ya geçişte, Grup, hangi işlemlerin kiralama olarak sınıflandırılmasıyla ilgili olan kolaylaştırıcı uygulamayı kullanarak, kiralama olarak tanımlanma için eski haliyle uygulamayı seçmiştir. Dolayısıyla, TFRS 16’yı sadece daha önce kira sözleşmeleri olarak tanımlanan sözleşmelere uygulamıştır. TMS 17 ve TFRS Yorum 4’e göre kiralama içermeyen sözleşmelerin, bir kiralama işlemi içerip içermediği yeniden değerlendirilmemiştir. Bu

Bu örnek KPMG tarafından yayımlanan UFRS 16 açıklamalarına örnek finansal tablolarından alınmıştır. https://home.kpmg/content/dam/kpmg/xx/pdf/2018/09/2018-ifs.PDF 34

116

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

nedenle, TFRS 16 kapsamında bir kiralama tanımı yalnızca 1 Ocak 2019’da veya sonrasında yapılan veya değiştirilen sözleşmelere uygulanmıştır.

Kiracı olarak

Kiracı olarak, Grup daha önce kiralama sözleşmesinin Grup’un sahipliğe bağlı olarak ortaya çıkan tüm riskleri ve getirileri önemli ölçüde transfer edip etmediğinin değerlendirilmesine dayalı olarak finansal kiralama veya faaliyet kiralaması olarak sınıflandırmıştır. TFRS 16 uyarınca, Grup, çoğu kiralaması için kullanım hakkı varlıklarını ve kiralama borçlarını finansal tablolarına almış olup yani, bu kiralama işlemleri finansal durum tablosunda sunulmuştur. Grup, kısa vadeli makine kiralama ve IT ekipmanı kiralama işlemlerinde kolaylaştırıcı uygulamadan yararlanmayı seçmiştir. Grup, bunlar dışında kalan varlık kiralamalarından TMS 17 kapsamında faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılan kiralama sözleşmeleri için kullanım hakkı varlıklarını ve kiralama borçlarını finansal tablolara almıştır. i. TMS 17 kapsamında faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılan kiralamalar Geçiş sırasında, kiralama borçları o tarihte ödenmemiş olan kira ödemelerinin bugünkü değeri ile ölçülmüş ve Grup’un 1 Ocak 2019 tarihi itibariyle alternatif borçlanma faiz oranları kullanılarak iskonto edilmiştir. Kullanım hakkı varlıkları aşağıdakilerden herhangi birine göre ölçülmüştür: – başlangıç tarihinden itibaren TFRS 16 uygulanmış gibi taşınan değerleri, kiracının ilk uygulama tarihindeki alternatif borçlanma faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş olması - Grup, bu yaklaşımı en büyük gayrimen-

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

117

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

kul kiralamalarına uygulamış veya – ön ödemeli veya tahakkuk etmiş kira ödemeleri miktarına göre düzenlenmiş, kira borcuna eşit bir miktar - Grup bu yaklaşımı diğer tüm kiralamalar için uygulamıştır. Grup, daha önce TMS 17 kapsamında faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılan kiralamalar için TFRS 16’yı uygularken aşağıdaki kolaylaştırıcı uygulamaları kullanmıştır. – Benzer özelliklere sahip bir kiralama portföyüne tek bir iskonto oranı uygulamıştır. – Kullanım hakkı varlıklarını, değer düşüklüğü incelemesine alternatif olarak, ilk uygulama tarihinden hemen önce, TMS 37 ekonomik açıdan dezavantajlı sözleşme hükümlerine göre düzenlemiştir. – 1 Ocak 2019 tarihi itibarıyla sözleşmenin dolmasına 12 aydan daha az kiralama süresi olan kiralamalar için kullanım hakkı varlıklarını ve borçlarını muhasebeleştirmek için muafiyet uygulamıştır. – İlk uygulama tarihinde kullanım hakkı varlığını ölçerken başlangıçtaki doğrudan maliyetleri dahil edilmemiştir. – Sözleşmenin, sözleşmeyi uzatma veya sonlandırma seçenekleri içermesi durumunda, kiralama süresi belirlenirken bunlara ilişkin Yönetimin yeni değerlendirmeleri kullanılmıştır. ii.

Daha önce finansal kiralama olarak sınıflandırılan kirala-

malar TMS 17 uyarınca finansal kiralama olarak sınıflandırılan kiralamalar için,1 Ocak 2019’daki kullanım hakkı varlığının ve kira yükümlülüğünün defter değeri, TFRS 16’nın uygulamaya başlamasından hemen önce TMS 17 uyarınca kiralanan varlığı ve kira yükümlülüğünün defter değeri üzerinden belirlenir. C.

Kiraya veren olarak

Grup’un, kiralama sözleşmesi haricinde kiraya veren olduğu finansal

118

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

kiralama sözleşmeleri için TFRS 16’ya geçiş konusunda herhangi bir düzeltme yapması gerekmemektedir. Grup, ilk uygulama tarihinden itibaren TFRS 16’ya uygun olarak kiralama borçlarını muhasebeştirmiştir. TFRS 16 uyarınca, Grup’un, bir alt kiralama sözleşmesinin, dayanak varlığa göre değil kullanım hakkı varlığına göre sınıflandırılmasını değerlendirmesi gerekmektedir. Geçişte, Grup, daha önce TMS 17 kapsamında faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılan bir alt kiralama sözleşmesinin sınıflandırmasını yeniden değerlendirmiştir. Grup, alt kiralamanın TFRS 16 uyarınca bir finansal kiralama olduğu sonucuna varmıştır. Grup, bir kiralama bileşeni ile bir veya daha fazla ilave kiralama bileşeni veya kiralama niteliği taşımayan bileşen içeren bir sözleşme için sözleşmede yer alan bedeli TFRS 15 “Müşteri Sözleşmelerinden Hasılat” standardını uygulayarak dağıtmıştır. D.

Satış ve geri kiralama işlemleri

TFRS 16 uyarınca, Grup 2004 yılında tamamlanan bir ofis binasının satış ve geri kiralama işlemlerini satış ve geri kiralama işlemi olarak muhasebeleştirmeye devam etmektedir. Grup, 1 Ocak 2019 tarihindeki geri kiralama işlemi için kullanım hakkı varlığı ve kiralama yükümlülüğünü o tarihte diğer kullanım hakkı varlıkları ve finansal kiralama borçları ile aynı şekilde ölçülmüştür. E.

Finansal Tablolara Etkileri

Grup, kiralama borçlarını ölçerken, 1 Ocak 2019 tarihindeki alternatif borçlanma oranını kullanarak kiralama ödemelerini iskontolamıştır. Uygulanan ağırlıklı ortalama oranı% 6’dır.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

119

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

EUR binlik

1 Ocak 2019

Konsolide finansal tablolarda açıklandığı üzere, 31 Aralık 2018 tarihinde faaliyet kiralaması taahhüdü 38,473 20,798 1 Ocak 2019’da alternatif borçlanma faiz oranı kullanılarak iskonto edilen 31 Aralık 2018 tarihi itibariyle finansal tablolara alınan finansal 4,300 kiralama borçları – Finansal tabloya almaya ilişkin istisnalar: - kira vadeli kiralamalar - düşük değerli kiramalar – Makul ölçüde kesin olan uzatma ve sonlandırma opsiyonları – Bir endekse veya orana bağlı değişken kira ödemeleri – Kalıntı değer taahhütleri 1 Ocak 2019 itibarıyla kira yükümlülükleri

(606) (356) 1,708 40 (243) 25,641

9. YÜRÜRLÜK TARİHİ VE GEÇİŞ UYGULAMASI TFRS 16’da ilk uygulaması için iki geçiş yaklaşımı önermektedir. Bu yaklaşımlardan herhangi birinin uygulanması isteğe bağlıdır. 9.1. Yürürlük Tarihi TFRS 16, 1 Ocak 2019 veya sonrasında başlayan yıllık hesap dönemlerinde uygulanır. Bu Standardın ilk uygulama tarihinde veya öncesinde TFRS 15 Müşteri Sözleşmelerinden Hasılat’ı uygulayan işletmeler için erken uygulamaya izin verilmektedir. Erken uygulama halinde bu husus dipnotlarda açıklanır. İlk uygulama tarihi işletmenin bu Standardı ilk kez uyguladığı yıllık hesap döneminin başlangıcıdır. Dolayısıyla, erken uygulamayı tercih etmeyen bir işletme için ilk geçiş tarihi 1 Ocak 2019’dur.

120

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

9.2. Geçiş Dönemindeki Kiralama Tanımı TFRS 16’ya geçişte, şirketler yeni kiralama tanımını tüm sözleşmelerine uygulamayı veya ilk uygulama tarihinde bir sözleşmenin kiralama sözleşmesi olup olmadığını veya kiralama işlemi içerip içermediğini yeniden değerlendirmemeyi seçebilir. Bunların yerine daha önce TMS 17 Kiralama İşlemleri ve TFRS Yorum 4 Bir Anlaşmanın Kiralama İşlemi İçerip İçermediğinin Belirlenmesi’ni uygulayarak kiralama olarak tanımladığı sözleşmelere bu Standardı uygulamasına izin verilir. Daha önce TMS 17 ve TFRS Yorum 4’ü uygulamak suretiyle kiralama işlemi içeren bir sözleşme olarak tanımlamadığı sözleşmelere bu Standardı uygulamamasına izin verilir. Ayrıca yeni standardın ilk uygulama tarihinden sonra girilen sözleşmelerin kiralama olup olmadığını değerlendirmek için TFRS 16’nın bir kiralama tanımını uygulayabilir. Bu kolaylaştırıcı uygulamaların tercih edilmesi halinde bu husus dipnotlarda açıklanır ve kolaylaştırıcı uygulama tüm sözleşmelere uygulanır. 9.3. Geçişe İlişkin Kiracının Uygulayacağı Yaklaşımlar Kiracı, seçmiş olduğu yaklaşımı, kiracı konumunda olduğu tüm kiralamalarına tutarlı bir şekilde uygular. Kiracı, bu Standardı kiralamalarına; TMS 8 Muhasebe Politikaları, Muhasebe Tahminlerinde Değişiklikler ve Hatalar’ı uygulayarak önceki raporlama dönemlerinin her birine geriye dönük olarak uygular ya da bu Standardın ilk kez uygulandığı tarihte finansal tablolara alınan ilk uygulamanın kümülatif etkisini dikkate alarak geriye dönük olarak uygular.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

121

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

9.3.1. Tam Geriye Dönük Uygulama Kiracı bu uygulamayı tercih etmesi durumunda, karşılaştırmalı bilgileri yeniden düzenler. Kiracı bu Standardı ilk kez uygulaması sonucu oluşan etkiyi, ilk uygulama tarihindeki dağıtılmamış kârların açılış bakiyesinde (veya uygun görülecek diğer bir özkaynak bileşeninde) bir düzeltme olarak finansal tablolarına yansıtır. 9.3.2. Kolaylaştırılmış Geriye Dönük Yaklaşım - Operasyonel Kiralama İçin Kolaylaştırıcı Hükümler Bu yöntemin tercih edilmesi durumunda karşılaştırmalı dönemlerin yeniden düzenlenmesi gerekmemektedir. Bunun ilk geçişte kümülatif etkiyi açılış bakiyelerinde düzeltir. Kiracı geriye dönük olarak uygularken, aşağıdaki kolaylaştırıcı uygulamalardan birini veya daha fazlasını kullanabilir. Kiracının, söz konusu kolaylaştırıcı uygulamaları her bir kiralama bazında uygulamasına izin verilir: Makul ölçüde benzer özelliklere sahip kiralamalardan oluşan bir portföye (benzer bir ekonomik ortamdaki benzer bir dayanak varlık sınıfı için geri kalan kiralama süresi benzer olan kiralamalar gibi) tek bir iskonto oranı. l

Değer düşüklüğünün gözden geçirilmesine alternatif olarak, kiralamaların ekonomik açıdan dezavantajlı olup olmadığı konusunda ilk uygulama tarihinden hemen önce TMS 37 Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar’ı uygulayarak yaptığı değerlendirmeye güvenebilir. Bunun tercih edilmesi durumunda, kullanım hakkı varlığını, ekonomik açıdan dezavantajlı kiralamalara ilişkin olarak ilk uygulama tarihinden hemen önce finansal durum tabloya yansıtılan karşılık tutarına göre ilk uygulama tarihinde düzeltilir. l

122

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kiralama süresi ilk uygulama tarihinden itibaren 12 ay içinde sona eren kiralamalara uygulanamaması tercih edilebilir. l

Başlangıçtaki doğrudan maliyetleri, kullanım hakkı varlığının ilk uygulama tarihindeki ölçümüne dâhil edilmeyebilir. l

Sözleşmenin kiralamayı uzatma veya sonlandırma opsiyonlarını içermesi durumunda, örneğin kiralama süresini belirlerken, ilgili geçmiş dönemden sonra öğrenilmiş olan bilgiler kullanılabilir. l

9.4. Kiraya Verenin Geçiş Uygulaması Alt kiralama ve satış ve geri kiralama işlemleri dışında kiraya veren konumunda olduğu kiralamalarda kiraya verenin, geçişe ilişkin herhangi bir düzeltme yapması gerekmez ve kiraya veren, söz konusu kiralamaları ilk uygulama tarihinden itibaren bu Standardı uygulayarak muhasebeleştirir. 9.5. Geçiş Sırasında Alt Kiralamaların Muhasebeleştirilmesi Alt kiralama kapsamında kiraya veren; TMS 17 uyarınca faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılmış ve ilk uygulama tarihinde devam etmekte olan her bir alt kiralamanın, bu Standarda göre faaliyet kiralaması olarak mı yoksa finansal kiralama olarak mı sınıflandırılması gerektiğini yeniden değerlendirir. Alt kiralama kapsamında kiraya veren, ilk uygulama tarihinde bu değerlendirmeyi, ana kiralamanın ve alt kiralamanın o tarihte geri kalan sözleşmeye bağlı hüküm ve koşullarına göre olarak yapar. l

TMS 17 uyarınca faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılmış ancak bu Standarda göre finansal kiralama olan alt kiralamaları, ilk uygulama tarihinde yapılan yeni bir finansal kiralama olarak muhasebeleştirir. l

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

123

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

9.6. Geçiş Sırasında Satış ve Geri Kiralamaların Durumu İşletme, dayanak varlığın devrinin, satış işlemi olarak muhasebeleştirilmesi için TFRS 15’te yer alan hükümleri karşılayıp karşılamadığını belirlemek amacıyla ilk uygulama tarihinden önce yapılan satış ve geri kiralama işlemlerini yeniden değerlendirmez. Satıcı-kiracı, satış ve geri kiralama işleminin TMS 17 uyarınca bir satış ve bir finansal kiralama olarak muhasebeleştirilmiş olması durumunda: (a) Geri kiralama işlemini, ilk uygulama tarihinde mevcut olan diğer finansal kiralamaları muhasebeleştirdiği şekilde muhasebeleştirir. (b) Kiralama süresi boyunca satıştan elde edilen tüm kazançları itfa etmeye devam eder. Satıcı-kiracı, satış ve geri kiralama işleminin TMS 17 uyarınca bir satış ve bir faaliyet kiralaması olarak muhasebeleştirilmiş olması durumunda: (a) Geri kiralama işlemini, ilk uygulama tarihinde mevcut olan diğer faaliyet kiralamalarını muhasebeleştirdiği şekilde muhasebeleştirir. (b) Geri kiralama konusu kullanım hakkı varlığını, ilk uygulama tarihinin hemen öncesinde finansal durum tablosuna yansıtılan piyasa dışı koşullarla ilgili ertelenen tüm kazanç veya kayıplara göre düzeltir. 9.7. Geçiş Sırasında Finansal Kiralamaların Durumu Kiracının bu Standardı, daha önce TMS 17 kapsamında finansal kiralama olarak sınıflandırılmış kiralamalar için kümülatif etki yöntemine göre kolaylaştırılmış yöntemle uygulamayı tercih etmesi durumunda, kullanım hakkı varlığının ve kira yükümlülüğünün ilk uygulama tarihindeki defter değeri, kira varlığı ve kira yükümlülüğünün ilk uygulama tarihinden hemen önce TMS 17’ye göre ölçülen defter değeri olur. Kiracı, söz konusu kiralamalar için kullanım hakkı varlığını ve kira yükümlülüğünü, ilk uygulama tarihinden itibaren bu Standardı uygulayarak muhasebeleştirir.

124

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

9.8. Geçiş için Sorulması Gerekenler (10 Kritik Soru) 1) Kaç tane kiralama sözleşmeniz var? TFRS 16 uygulamanızın zorluğunu belirlemek için kaç tane kiralama sözleşmesinin bulunduğunu belirlemek gerekir. Yararlı bir uygulama için dikkat etmeniz gerekenler, düşündüğünüzden daha fazla olabilir! 2) Kiralamalar ile ilgili veri ve bilgilerinizi nasıl saklıyorsunuz? Şirketinizin kiralamalarla ilgili bir veri tabanının olup olmadığı ve verilerin merkezi olarak mı yoksa ayrı ayrı birimlerde mi tutulduğu kiralama sözleşmelerinin tespit ve dokümantasyonu açısından önemlidir. 3) 2019 yılına kadar hangi yeni kiralama sözleşmelerini imzalayacaksınız? Geçiş uygulamalarına ilişkin opsiyonlar nedeniyle 2019 yılı öncesinde imzalanan kiralama sözleşmeleri için TFRS 16 uygulanabilecektir. 4) TFRS 16 performans göstergelerinizi nasıl etkileyecek? Rayolarınızda beklemediğiniz bir değişiklik olabilir. Finansal rasyolar üzerindeki etki

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

125

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

5) Taahhütlerinize uyumunuz etkilenecek mi? Performans göstergelerinizin etkilenecek olmasından dolayı, kredi taahhütlerinize uyumunuza herhangi bir etkisinin olup olmayacağı değerlendirilmelidir. 6) Hangi geçiş yöntemini uygulayacaksınız? TFRS 16’nın tüm dönemler için geçmişe dönük uygulanması ya da yürürlük tarihini ‘başlangıç’ sayarak toplu geçiş yapılması maliyet ve karşılaştırılabilirlik açısından değerlendirilmelidir. 7) İsteğe bağlı muafiyetleri uygulayacak mısınız? TFRS 16’nın uygulanması açısından kısa süreli kiralamalar ve düşük değerli varlık kiralamalarına ilişkin tercihe bağlı muafiyetlerin kullanılıp kullanılmayacağı değerlendirilmelidir. Muafiyetlerin kullanılması şirketlere zaman ve maliyet tasarrufu sağlayabilir. 8) Faaliyet kiralamalarına ilişkin açıklamalarınız tam ve doğru mu? Faaliyet kiralamaları halihazırda bilanço dışında izlendiğinden dipnotlarda yapılan açıklamaların tam ve doğru olması TFRS 16’ya geçişte kullanılacak verilere ulaşılmasını kolaylaştıracaktır. 9) 2018 yıllık raporunuzda TFRS 16 ilgili olarak neler açıklayacaksınız? Düzenleyici otoriteler ve paydaşlar TFRS 16’nın uygulanması ve muhtemel etkileri ile ilgili bir yönlendirmeyi geçiş sürecinde beklemektedir. 2018 raporlarında bazı halka açık işletmeler tarafından TFRS 16 geçişinin muhtemel etkilerinin raporlandığı görülmektedir. 10) TFRS 16 uygulama projenizi şirketiniz bünyesinde kim üstlenecek? İlk uygulanma döneminde geçiş sürecinden bir sorumlunun belirlenmesi işleri kolaylaştırabilecektir. Bu alanda yetkin bir çalışan olacağı için özellikle önceden belirlenmesi gereken bir husustur.

126

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

9.9. Geçiş yaklaşımına göre kiracı tarafından yapılması gereken açıklamalar 9.9.1. Tam geriye dönük yaklaşım

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

127

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

9.9.2. Kolaylaştırılmış geriye dönük yaklaşım

128

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

10. DİĞER HUSUSLAR 10.1.

US GAAP, TMS 17 ve TFRS 16 ile Karşılaştırma

Tablo 13: US GAAP, TMS 17 ve TFRS 16 ile Karşılaştırma TMS 17

TFRS 16

Kiralama Türü ayrımı (finansal-faaliyet kiralaması)

Var

Yok

Faaliyet kiralamalarının muhasebeleştirilmesi

Dipnotlar

İzleyen dönemlerde Sözleşmelerin yeniden değerlendirilmesi Başlangıç doğrudan maliyetler

Kulanım hakkı varlığına dâhil edilir

Finansal Tablolarda Var Kulanım hakkı varlığına dâhil edilir

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

129

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

130

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

131

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

132

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

133

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

134

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

135

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

10.2. BOBİ FRS ile Karşılaştırma Tablo 14: BOBİ FRS ve TFRS 16 Karşılaştırması

KAYNAK: (BOBİ FRS ve TFRS Farklılıklar ve Benzerlikler Yayını Eylül 2018: www.pwc.com.tr)

136

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

10.3. Erken Uygulamayı Tercih Eden ve Geçiş Etkisini Değerlendiren İşletmelerin Finansal Tablolarına Olası Etkilerinden Gözlemler Erken uygulamayı tercih eden veya geçiş hazırlıklarını sürdüren işletmelerin yeni kiralama muhasebesi uygulamasının finansal rasyolarına olan muhtemel etkilerden gözlemler aşağıdaki şekildedir:

i) EBİTDA artışı: Kira giderlerinin artık faaliyet gideri yerine amortisman ve fiaz gideri olarak sınıflandırılması nedeniyle artışlar görülmektedir. ii) Toplam Varlıklar: Operasyonel kiralamalara ilişkin varlıkların da kullanım hakkı varlığı olarak bilançoya alınması nedeniyle varlıklarda bir artış görülmektedir. iii) Kaldıraç Oranı: Daha önceden bilançoya alınmaya borçlar nedeniyle, işletmelerin artık daha borçlu olmalarından kaynaklı olarak kaldıraç oranları artış göstermektedir. iv) Hisse Başına Kazanç: Kira ödemeleri eşit taksitler halinde ödenecek olsa bile kiralama işlemlerinin artık kullanım hakkı ve kira borcu olarak muhasebeleştirmesinden kaynaklı olarak, ilk yıllarda kar veya zarar tablosunda raporlanacak giderlerin izleyen yıllara göre daha yüksek olması nedeniyle ilk yıllarda hisse başına kazancın azaldığı görülmektedir. TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

137

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

v) Net varlıklar: Kira borçlarının itfa edilmiş maliyet yöntemine göre, kullanım haklarının ise doğrusal yönteme göre amorti edilmesinden dolayı kira borçları kullanım haklarına göre daha az tutarda azalış göstereceğinden, diğer ifadeyle işletmelerin kira borçlarının kullanım hakkı tutarından yüksek kalacağı için net varlıklarda azalış görülmektedir. vi) Faiz karşılama ve aktif devir hızı: İşletmeler daha borçlu ve varlıkları da daha yüksek raporlanacağından faiz karşılama oranı ve aktif devir hızında azalış göstermektedir. Diğer dikkat çeken hususları ise şu şekilde özetleyebiliriz: -

- -

138

Etki değerlendirmesinin tam olarak yapılmadığı görülmektedir. Esasında tüm geçiş seçeneklerinin etkileri değerlendirilerek geçiş yöntemin seçimine karar verilmelidir. Varlıkların kullanım hakkının belirlenmesinde geçmiş tarihli iskonto oranlarının belirlenmesinde geçmiş tarihli oranlara ulaşılmasında güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Çok sayıda kira sözleşmesi bulunan işletmelerde farklı birimlerin görev ve yetkileri bulunması nedeniyle sözleşmelerin ve kiralamalara ilişkin verilerin toplanmasında zorluklarla karşılaşılmaktadır. Kira sözleşmelerin birden fazla unsur içeriyor olması nedeniyle kiralama bileşenlerinin ve kiralama niteliği taşımayan unsurları ayrıştırmada güçlükle karşılaşılmaktadır. Kiracı ve kiraya verenin muhasebesi artık tutarlı olmayacağından grup içi kiralamaların eliminasyonu karşılıklı olarak gerçekleşmediğinden kiralama etkilerinin arındırılması kompleks hale gelmektedir. Alt kiralamaların muhasebeleştirilmesindeki yaşanacak değişikliklerin önemli etkilerinin olduğu görülmektedir. Satış ve geri kiralama işlemlerinin muhasebeleştirilmesinde geri kiralamaların faaliyet kiralaması olduğu durumlarda geri kiralamaların da bilançoya alınması nedeniyle işletmelerin rasyolarına önemli etkileri olmaktadır.

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

11. TFRS 16 İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular TFRS 16’nın uygulanması sırasında sıkça karşılaşılabilecek sorular ve yanıtlar aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır. 1) Mevcut Kiralama Muhasebesinin değişimine neden ihtiyaç duyulmuştur? Uzun süreli uygulaması bulunan kiralama muhasebesinin kiracılar açısından değişimini etkileyen faktörler aşağıdaki şekildedir: i)

ii) iii)

Finansal durum tablosuna alınmayan kiralamalara ilişkin borçları tabloya alarak finansal tablo kullanıcılarına şirket risklerinin tam ve doğru olarak sunumu sağlamak, Kiralama işlemlerine ilişkin olarak US GAAP ve UFRS’lerin yakınsamasını sağlamak ve Kiralamaların muhasebeleştirilmesindeki finansal ve operasyonel kiralama farkının kaldırılarak tek bir kiralama muhasebesi modeli oluşturmak.

2) TFRS 16’nın TMS 17’ye göre getirdiği yeni yaklaşımın en belirgin yanı nedir? Kiracılar açısından kiralamaların operasyonel veya finansal olarak sınıflandırılmadan, kiralamaların tamamına yakınının bilançoya kiralama yükümlülüğü ve kullanım hakkı varlığı olarak alınacak olmasıdır. 3) TFRS 16 ilk kez hangi finansal tablolarda uygulanacaktır? 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren geçerli olmakla birlikte, erken uygulanmasına izin verilmektedir. Dolayısıyla TFRS 16 ara dönem raporlama yapan şirketler açısından ilk kez zorunlu olarak 31 Mart 2019 tarihli ara dönem raporlarında yalnızca yıllık raporlama yapan şirketler açısından ise 31 Aralık 2019 tarihli finansal tablolarında uygulanacaktır.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

139

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Özel hesap dönemine sahip işletmeler açısından ise 2020 yılında son eren hesap dönemine ait finansal tablolarında uygulanacaktır. Örneğin, özel hesap dönemi kapanışı 31 Mayıs olan ve yalnızca yıllık raporlama yapan bir işletme açısından ilk kez 31 Mayıs 2020 tarihli finansal tablolarda uygulanacaktır. 4) Erken uygulamayı tercih etmeyen işletmeler tarafından 31 Aralık 2018 tarihli finansal tablolarında TFRS 16 ile ilgili bir açıklama yapılması gerekir mi? Yayımlanmış ama henüz yürürlüğe girmemiş bir TFRS ile ilgili Şirketin açıklamada bulunması gerekmektedir. Bu itibarla, öncelikle TFRS 16’nın getirdiği yeniliklerin açıklanmasının yanı sıra Şirket’in TFRS 16’nın etkilerinin değerlendirilmesinde hangi aşamada olunduğunu belirtmek suretiyle, finansal olarak bir etki tutarı belirlendi ise bu tutar, henüz belirlenmedi veya belirlenme aşamasında ise hangi kiralamalardan kaynaklanan kullanım hakkı varlığı ve kiralama borçlarının etkilenmesinin beklendiğini açıklanması gerekmektedir. Bu durumda, daha önceden bilançoya alınmayan kiralamaların hangi varlık sınıfları (örneğin idari müdürlük, ofis, şube için gayrimenkul kiralamaları, filo araç kiralamaları, fotokopi makinesi, ekipman kiralaması) itibarıyla hangi tutarda etkilenmesinin beklendiği açıklanmalıdır. 5) BOBİ FRS’de kiralamaların muhasebeleştirilmesinde TFRS 16 mı yoksa TMS 17 mi esas alınmıştır? TFRS 16 uyarınca kiracılar açısından kiralamaların artık faaliyet ve finansal olarak sınıflandırılması gerekmemekte, tüm kiralamaların kullanım hakkı varlığı ve kira borcu olarak bilançoya alınması gerekmektedir. BOBİ FRS’de ise eski uygulamadaki yani TMS 17 uyarınca yapılması gerekli finansal ve faaliyet kiralaması sınıflandırılması öngörülmektedir. 6) TFRS 16 uygulama kapsamına girmeyen sözleşmeler nelerdir? İşletme, bu Standardı, aşağıdakiler hariç, bir alt kiralamadaki kullanım hakkı varlıklarına ilişkin kiralamalar da dâhil tüm kiralamalara uygular:

140

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

(a)

(b) (c) (d) (e)

Maden, petrol, doğalgaz ve benzeri yenilenemeyen kaynakların araştırılması ve kullanılmasına ilişkin kiralamalar, Kiracı tarafından elde tutulan TMS 41 Tarımsal Faaliyetler kapsamındaki canlı varlıklara ilişkin kiralamalar, TFRS Yorum 12 İmtiyazlı Hizmet Anlaşmaları kapsamındaki imtiyazlı hizmet anlaşmaları, TFRS 15 Müşteri Sözleşmelerinden Hasılat kapsamında kiraya veren tarafından verilen fikri mülkiyet lisansları ve TMS 38 Maddi Olmayan Duran Varlıklar kapsamındaki lisans anlaşmaları çerçevesinde kiracı tarafından elde tutulan sinema filmleri, videokasetler, oyunlar, el yazmaları, patentler ve telif hakları gibi unsurlara ilişkin haklar.

7) TFRS 16 uyarınca kiralama işlemi nasıl tanımlanır? TFRS 16’ya göre kiralama tanımı şu şekilde yapılmıştır: “Sözleşmenin, bir bedel karşılığında tanımlanan varlığın kullanımını kontrol etme hakkını belirli bir süre için devretmesi durumunda bu sözleşme, bir kiralama sözleşmesidir ya da bir kiralama işlemi içerir. Artık kullanım hakkı elde edilen varlığın kontrolünün kiracıya geçip geçmediğine odaklanılacaktır. 8) Birden fazla tarafın konu olduğu sözleşmelerin kiralama olarak tanımlanması mümkün müdür? Ortak alan kiralamaları veya kapasite kiralamalarında, tek bir kiraya veren taraf bulunurken karşı tarafta ise birden fazla kiracı bulunabilmektedir. Kiralanan kullanım hakkına isabet eden kapasite toplam kiralanan kapasitenin büyük bir kısmını içeriyorsa, bu durumda kiralama tanımı karşılanacaktır. Ayrıca belirli bir oran olmakla birlikte, kullanılan alan taraflara net ve ayrı olarak tahsis ediliyorsa da kiralama tanımını karşılayacaktır.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

141

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

9) TFRS 16’da muhasebeleştirme ilkeleri açısından kiracı ve kiraya veren arasında farklılık bulunmakta mıdır? Kiracı ve kiraya verenin aynı sözleşmeye taraf olmalarına karşın muhasebeleri karşılıklı uyum içinde olmayacaktır. Dolayısıyla grup içi kiralamalarda eliminasyon işlemleri kompleks yapıda olabilecektir.

10) Kapasite kiralamaları TFRS 16 kapsamında değerlendirilebilir mi? Evet, toplam kapasitenin çoğunluğunun veya kiralanan kapasitenin ayrı olarak tahsisi söz konusu ise TFRS 16 kapsamında değerlendirilir. 11) Ortak alan kiralamaları hangi durumlarda TFRS 16 kapsamında kiralama tanımını karşılayacaktır? Ortak bir alan kiralamasında tarafların hangi alanı kullanabilecekleri ayrı olarak belirlendiyse veya ortak kullanıma konu alanın büyük çoğunluğu kiralandı ise TFRS 16 kapsamında kiralama tanımını karşılayacaktır.

142

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

12) Kiralama muhasebesindeki yaklaşım değişikliğinin finansal tablolara dayalı olarak yapılan analizlere etkisi nasıl olacaktır? Kiracı açısından tüm kiralamaların bilançoya alınacak olması ve kira ödemelerinin faiz ve amortisman olarak raporlanması nedeniyle şirketlerin kilit performans rasyoları etkilenecektir.

13) Uygulama kolaylığı sağlaması açısından TFRS’16 tanınan muafiyetler nelerdir? İki önemli isteğe bağlı muafiyet bulunmaktadır. Kısa süreli kiralamalar ve düşük değerli varlık kiralamalarına ilişkin muafiyet tanınmıştır. 14) Önemliliğe dayalı bir muafiyet söz konusu mudur? Muafiyetlerin uygulanması için önemlilik kriteri dikkate alınmamıştır. Süre olarak 12 aydan kısa ve tutar olarak 5000 USD altında değerdeki varlıkların kiralanması durumunda, muafiyetlerden yararlanılabilecektir. 15) Kısa süreli kiralamalar ile tanınan muafiyet yalnızca aynı yıl içerisindeki 12 aylık dönem için mi geçerlidir? Kısa süreli kiralamaların değerlendirilmesinde yalnızca bir raporlama dönemi içinde kapsanan sürenin değil, sözleşmenin tamamı boyunca kiralanan varlığın kullanım hakkının elde edileceği süre toplamının 12 aydan fazla olup olmadığına bakılması gerekmektedir. TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

143

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

16) Satın alma veya yenileme opsiyonlarının kısa süreli kiralama muafiyetinden yararlanılmasına etkisi var mıdır? 12 aylık sürenin değerlendirilmesi bakımından yenileme opsiyonunun kullanılması durumunda aşılması söz konusu olacak ise veya kiralama sözleşmesi içerisinde satın alma opsiyonu bulunuyorsa, bu sözleşmeler kısa süreli muafiyet kapsamında değerlendirilemeyecektir. 17) Kira ödemeleri yüksek olsa dahi önemlilikten dolayı kısa süreli muafiyetten yararlanılabilir mi? TFRS 16, düşük değerin hangi tutarı ifade ettiği ile ilgili açık bir belirleme yapmamıştır - yani TFRS 16’da bu husus ile ilgili net bir çizgi veya bir sınır bulunmamaktadır. Ancak, düşük değerli varlık kiralamalarına ilişkin muafiyet geliştirilirken, IASB’nin bir varlığın yenisinin değeri 5.000 USD veya daha düşük maliyetli olan varlık kalemlerini düşük değerli olarak öngördüğü standardın karar gerekçelerinde belirtilmektedir. Ancak, şirketlerin hangi kiralamaların düşük değerli olduğu konusunda kendi kararlarını vermeleri gerekecektir. Bununla birlikte, bunu yaparken, düşük değerli muafiyetin tutar olarak önemlilik düzeyine dayanmadığını vurgulamak önemlidir. 18) Kısa süreli muafiyetten yararlanılması durumunda tüm kısa süreli kiralamalar için bu muafiyet uygulanmalı mıdır? Tüm kısa süreli kiralamalar için muafiyetin kullanılması gerekli değildir. Ancak, muafiyet seçilmesi durumunda ilgili varlık sınıfının tamamına uygulanmalıdır. Kısa süreli yapılan taşıt kiralamaları var ise bu muafiyetin seçilmesi durumunda tüm kısa süreli taşıt kiralamalarına bu muafiyet uygulanmalıdır. 19) Kira ödemelerinin düşük olması durumunda sağlanan bir muafiyet var mıdır? Kira ödemelerinin düşüklüğü nedeniyle tanınan bir muafiyet söz konusu değildir. Kiralanan varlığın değerinin düşük olması durumunda tanınan bir muafiyet bulunmaktadır.

144

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

20) Düşük değer belirlemesi önemlilik seviyesine göre mi yapılır? Bir değer belirlemesi bulunmamakla birlikte, IASB tarafından yapılan 5000 usd yönlendirmesi geçerli olacaktır. Ancak, şirketlerin hangi kiralamaların düşük değerli olduğu konusunda kendi kararlarını vermeleri gerekecektir. Bununla birlikte, bunu yaparken, düşük değerli muafiyetin tutar olarak önemlilik düzeyine dayanmadığını vurgulamak önemlidir. 21) Düşük değerli varlıklara ilişkin bir sınır veya tutar belirlemesi yapılmış mıdır? TFRS 16, düşük değerin hangi tutarı ifade ettiği ile ilgili açık bir belirleme yapmamıştır - yani TFRS 16’da bu husus ile ilgili net bir çizgi veya bir sınır bulunmamaktadır. Ancak, düşük değerli varlık kiralamalarına ilişkin muafiyet geliştirilirken, IASB’nin bir varlığın yenisinin değeri 5.000 USD veya daha düşük maliyetli olan varlık kalemlerini düşük değerli olarak öngördüğü standardın karar gerekçelerinde belirtilmektedir. Ancak, şirketlerin hangi kiralamaların düşük değerli olduğu konusunda kendi kararlarını vermeleri gerekecektir. Bununla birlikte, bunu yaparken, düşük değerli muafiyetin tutar olarak önemlilik düzeyine dayanmadığını vurgulamak önemlidir. 22) Düşük değerli bir varlığın bir yıldan uzun süreliğine kiralanması durumunda yine de bu muafiyetten yararlanılabilir mi? Tanınan iki ayrı muafiyet bulunmaktadır. Düşük değerli varlık kiralamaları bir yıldan uzun süreliğine kiralanmış olsalar dahi, bu muafiyetten yararlanılması mümkündür. 23) Düşük değerli varlıkların kiralamasına ilişkin muafiyetin uygulanabilmesinde alt kiralama yapılması durumunda ne yapılacaktır? Kiracının bir varlığı alt kiralama kapsamında kiraya vermesi veya varlığı alt kiralama kapsamında kiraya verme beklentisinin bulunması durumunda, ana kiralama düşük değerli varlık kiralaması olarak nitelendirilmez.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

145

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

24) Düşük değerli varlık kiralamalarına ilişkin muafiyetin seçilmesi durumunda tüm düşük değerli varlık kiralamaları için bu muafiyet kullanılmalı mıdır? Bu muafiyetin seçiminin her bir kira sözleşmesi bazında yapılabilmesi mümkündür. 25) Aynı sözleşme içerisinde birden fazla düşük değerli varlık kiralanması ve kiralanan varlıkların toplamının yüksek değerli olması durumunda da düşük değerli varlık kiralamaları muafiyetinden yararlanılabilecek midir? Bu muafiyetin uygulanması açısından dikkat edilmesi gereken diğer bir husus da sözleşme içerisinde birden fazla varlığın aynı anda kiralanması durumudur. Mesela aynı sözleşme içerisinde 150 adet diz üstü bilgisayar kiralaması yapılmış olsa bile, bunların her birinin yenisinin değeri dikkate alınarak bir adetin değeri 5,000 USD’nin altında olması durumunda, bu muafiyetin sözleşmenin tamamına uygulanması mümkün olabilecektir. 26) Kısa süreli veya düşük değerli varlık kiralamalarına ilişkin muafiyetten yararlanılması durumunda kira ödemeleri nasıl muhasebeleştirilecektir? Bu muafiyetlerden yararlanan bir kiracı tarafından başka bir sistematik yaklaşım kiracının beklediği faydanın zamanlamasını daha iyi yansıtmadıkça, yapılan kira ödemeleri doğrusal (eşit) olarak kiralama süresi boyunca gider olarak muhasebeleştirilir. Aslında daha önceden TMS 17 kapsamında faaliyet kiralamalarının aktifleştirilmeden dönemsel olarak gider yazılmasına benzer bir uygulama yapılması söz konusudur. 27) Dövizli kira ödemelerinden kaynaklanan kira değişiklikleri finansal tabloları nasıl etkileyecektir? Dövizli kira ödemelerinden kaynaklı olarak değişiklikler yalnızca kira borcunu etkileyecektir. Kullanım hakkı varlıkları parasal olmayan nitelikte olduklarından, sonradan yaşanan kur artış ve azalışlarına göre kullanım hak-

146

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

kı varlıklarının değerinin düzeltilmeyecek, bu durumlarda kira yükümlülüğünün artırılması veya azaltılması söz konusu olacaktır. 28) TFRS 16’nın satış ve geri kiralama işlemlerinin muhasebeleştirilmesine nasıl etkisi olacaktır? Satış işleminin TFRS 15 uyarınca bir satış işlemi olarak değerlendirilmesi durumunda, artık geri kiralamanın türü yapılacak muhasebeyi etkilemeyecektir. Geri kiralama kapsamında kullanım hakkı varlığı ve kira borcu muhasebeleştirilecektir. 29) Alt kiralamalardan elde edilen gelirlerin kira borcundan netleştirilmesi mümkün müdür? Alt kiralamaya konu olan varlıkların kullanım hakkını elinde tutan işletme, kiracı ve kiraya veren konumunda olduğu kira giderleri ve kira gelirleri ayrı ayrı raporlamak durumundadır. 30) Kira süresinin belirlenmesinde kira sözleşmeleri kapsamında dikkate alınması gereken süreler nelerdir? - İptal edilemeyen kira süreleri, - Kullanılacak ise, Yenileme opsiyonunun kapsadığı süreler, - Kullanılacak ise, sonlandırma opsiyonunun kapsadığı süreler, - İptale ilişkin cezai süreler, 31) Önceden kullanılmayacağı düşünülen bir yenileme opsiyonunun kullanılmasına ilişkin yönetimin kararın değişmesinin başlangıçta belirlenen kira süresinin yeniden değerlendirilmesini gerektirir mi? Evet, opsiyonun kullanılmasından makul ölçüde emin olunması durumunda yenileme dönemi kalan kira süresine ilave edilmelidir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

147

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

32) Feshi hakkının yalnızca kiraya verende bulunmasının kira süresinin belirlenmesinde nasıl dikkate alınması gerekir? Fesih hakkının yalnızca kiraya verende bulunması durumunda, kira süresinin belirlenmesinde kiracının iptali gerçekleştiremeyeceği süre dikkate alınır. 33) Tarafların her ikisinin de belirli bir süre öncesinden itiraz veya iptal talebi olmaması durumunda yıllık olarak yenilenme opsiyonu bulunan sözleşmelerin süresi nasıl belirlenmelidir? Her yıl için yenileme opsiyonuna sahip sözleşmeler, işletmeler tarafından yıllık sözleşme olarak değerlendirilebilir. 34) Yıllık olmakla birlikte yalnızca kiraya veren tarafından feshedilme opsiyonu bulunan sözleşmelerde süre bir yıldan fazla belirlenebilir mi? Kiracının sözleşme uyarınca iptal edemeyeceği sözleşme süresi dikkate alınır. Yapılan sözleşmenin süresinin bir yıldan uzun olması durumunda da bu süre dikkate alınmalıdır. Örneğin, beş yıllık yapılan bir sözleşmede fesih hakkının yalnızca kiraya verende bulunması durumunda bu kira sözleşmesi beş yıl olarak değerlendirilecektir. 35) Hangi kira ödemeleri dikkate alınmalıdır? Kira yükümlülüğünün ölçümüne dâhil edilen kira ödemeleri aşağıdaki ödemelerden oluşmaktadır: – Özü itibarıyla sabit ödemeler dâhil sabit ödemelerden; – İlk ölçümü kiralamanın fiilen başladığı tarihte bir endeks veya oran

kullanılarak yapılan, bir endeks veya sabit bir orana bağlı değişken kira ödemeleri; – Kalıntı değer taahhütleri kapsamında kiracı tarafından ödenmesi beklenen tutarlar ve

148

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

– Satın alma opsiyonunu kullanacağından makul ölçüde emin olunması

durumunda bu opsiyonun kullanım fiyatı ve – Kiralamayı sonlandırmak için bir feshi hakkının kullanılmasının öngörül-

mesi durumunda, kiralamanın sonlandırılmasına ilişkin ceza ödemeleri. 36) Hangi kira ödemeleri özü itibariyle sabit kira ödemeleri olarak değerlendirilir? Özü itibarıyla sabit kira ödemeleri, şekil itibarıyla değişken olabilen ancak esas itibarıyla kiracının ödemekten kaçınamayacağı nitelikteki ödemelerdir. Örneğin; Ödemelerin değişken kira ödemeleri olarak yapılandırılmış olması ancak söz konusu ödemelerde gerçek bir değişkenliğin bulunmaması (ödemekten imtina edemeyeceği bir asgari tutarın bulunması) l Kiracının ödeme yapabileceği birden fazla ödeme grubunun bulunması ancak bu ödeme gruplarından yalnızca birinin gerçekçi olması veya l Kiracının ödeme yapabileceği birden fazla gerçekçi ödeme grubunun bulunması ancak bu gruplardan en az birini ödemesinin gerekli olması. l

37) Değişken kira ödemelerinden dikkate alınabilecek olanlar var mıdır? Bir endekse (örneğin, TEFE/TÜFE) bağlanmış kira ödemeleri veya belirli bir oranda artışa bağlanmış kira ödemeleri kira yükümlülüğünün ölçümünde dikkate alınmalıdır. 38) Ciro bazlı kira ödemeleri kira borcunun hesaplanmasında dikkate alınmalı mıdır? Hasılatın belirli bir yüzdesi olarak belirlenmiş olan ciro bazlı kira ödemeleri kira yükümlülüğünün ölçümünde dikkate alınmazlar.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

149

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

39) Ciro bazlı olmakla birlikte asgari bir tutar ödemesinin belirlenmesi veya ayrıca sabit kira ödemelerinin bulunması durumunda nasıl bir değerlendirme yapılmalı mıdır? Sabit veya asgari bir kira ödemesine ilave olarak ciro bazlı kira ödemesi içeren kira sözleşmeleri ile ilgili kira borcunun ölçümünde sabit veya asgari olarak belirlenen tutarlar dikkate alınmalıdır. 40) Enflasyon artışına bağlanmış kira sözleşmelerinde gelecek ödemeler için bir enflasyon tahmininde bulunulması gerekir mi? Bir endekse bağlanmış olan kira ödemelerine ilişkin kira yükümlülüğünün ölçümünde tahmini bir artış oranının belirlenerek, kira ödemelerinin bu tahmini artışa göre revize edilmesi söz konusu olamayacaktır. Enflasyon artışı kapsamında artış oranı belirli olduktan sonra, bu artış oranı kalan kira ödemelerinin hesaplanmasında dikkate alınacaktır. 41) Enflasyon artışına bağlanmakla birlikte minumum oranda bir artış alt sınırının bulunması durumunda (%10’dan az olmamakla birlikte enflasyon oranında artışa bağlanan) kira ödemeleri nasıl belirlenir? Asgari olarak bir artış oranı öngörüldüğünden, gelecekteki kira ödemeleri açısından asgari olarak yıllık artış oranları dikkate alınmalıdır. 42) Bir endekse ilave bir oranla kira artışı (örneğin; LIBOR + 2) belirlenmesi durumunda kira ödemeleri nasıl belirlenecektir? Bu tür durumlarda başlangıçta gelecekteki kira ödemelerinin sabit kısımdaki kadar artışı belirli olduğundan bu sabit artış oranı kısımları gelecekteki kira ödemelerinin belirlenmesinde başlangıçta kullanılabilecektir.

150

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

43) Belirli aralıklarla gerçekleşecek cirolara belirlenmiş göre kira ödemesinin öngörülmesi durumunda kira yükümlülüğü nasıl ölçülecektir? Belirli ciro aralıklarına göre kira tutarının tespit edilecek olması durumunda, geçmiş tecrübelere göre gerçekleşmesi beklenen muhtemel aralık veya ilk aralık açısından ciro sıfır bile olsa ödenmesi gerekli olacak kira ödemesi dikkate alınmalıdır. Örneğin; 0-1.000.000 arası ciro: 10.000 TL kira ödemesi 1.000.000 – 5.000.000 ciro: 12.000 TL kira ödemesi 5.000.000 ve üzeri: 15.000 TL kira ödemesi Bu durumda asgari olarak ödenmesi gereken kira 10.000 TL olduğu için bu tutarın dikkate alınması gerekir. Ancak, şirketin geçmiş cirolarına bakıldığında minumumda 10.000.000 TL bir cirosu olduğu görülürse, kira ödemeleri olarak 15.000 TL’nin dikkate alınması gerekir. 44) Yalnızca kullanıma bağlı kira ödemelerinin öngörüldüğü kiralamalar için kullanım hakkı varlığı ve kira borcu muhasebeleştirilecek midir? Kiralanan varlığın kullanılmaması durumunda herhangi bir kira ödemesi söz konusu olmayacaksa, bu varlıkla ilgili bir kullanım hakkı varlığı ve kira borcu muhasebeleştirilmesi söz konusu olmayacaktır. 45) Aylık veya yıllık sabit kira ödemelerinin yanı sıra sözleşme kapsamında belirlenen kullanım miktarının aşılması durumunda ilave ödeme yapılması gerekli ise kira ödemeleri nasıl belirlenmelidir? Yalnızca asgari olarak ödemesi zorunlu olan kısımların dikkate alınması gerekir. Belirlenen kullanım miktarının aşılması durumunda ödenmesi öngörülen ilave kira ödemeleri yalnızca kullanımın aşılması durumunda dikkate alınarak, gerçekleştiği dönemin gideri olarak muhasebeleştirilirler.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

151

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

46) Peşin ödenen kira ödemeleri varsa bunlar nasıl muhasebeleştirilecektir? Kiracı tarafından peşin ödenmiş kiralar var ise bunlar bir yükümlülük olarak dikkate alınmayacak olup, doğrudan kullanım hakkı varlığının bir parçası olarak muhasebeleştirilir. Peşin ödendikleri için kullanım hakkı varlığına iskonto edilmeden eklenmelidir. 47) Kira ödemeleri kar veya zarar tablosunun hangi kısmında raporlanacaktır? TFRS 16’da kira ödemeleri eşit tutarlı olsa bile, ödeme tablosu açısından farklı anapara ve faiz tutarları olmak üzere iki unsurdan oluşacaktır. Tahakkuk eden faizler; kar veya zarar tablosunda finansman gideri olarak muhasebeleştirilecektir. Kullanım hakkı varlığı ise doğrusal yöntemle itfa edileceğinden, amortisman gideri muhasebeleştirilmesi de söz konusu olacaktır. 48) Gerçekleştirilen kira ödemeleri nakit akış tablosunun hangi bölümünde raporlanacaktır? Kiralama işlemlerinden kaynaklanan borçların anapara tutarının finansman faaliyetlerinden bir nakit çıkışı olarak gösterilmesi gerektiği ve bu kira taksitlerinden doğan faizlerin nerede raporlanması gerektiğine kesin bir hükme yer verilmemekle birlikte ödenen faizlerde raporlanabileceği belirtilmiştir. TMS 7 uyarınca ödenen faizlerin şirketlerin muhasebe politikası tercihine bağlı olarak finansman faaliyetlerinden veya işletme faaliyetlerinden sunulması mümkündür. 49) Kira sözleşmesi kapsamında depozito, teminat vs niteliğindeki ödemeler nasıl muhasebeleştirilecektir? Verilen depozito ve teminatların bulunması durumunda bu tutarlar kullanım hakkı varlığı ve kira borcu muhasebesini etkilemeyecek olup, bu tutarlar verilen depozito ve teminat olarak muhasebeleştirilecektir.

152

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

50) Belirli bir süre kira ödemesi öngörülmeyen sözleşmeler için bu süreler dikkate alınacak mıdır? Yapılan kira sözleşmesi uyarınca kira süresince belirli zamanlarda kira ödemesi öngörülmese dahi, kullanım hakkının ve kira borcunun muhasebeleştirilmesinde bu sürelerin de dikkate alınması gerekmektedir. 51) Özel maliyet harcamaları bulunan kiracılar bunları nasıl muhasebeleştirecektir? TFRS 16 uyarınca, özel maliyetler kullanım hakkı varlığının bir parçası olmadığından, bunları elde etmek için kiraya veren tarafından alınan ödemeler kiralama muhasebesinin bir parçası olmayacaktır. Bunlar TMS 16 Maddi Duran Varlıklar uyarınca muhasebeleştirilir ve kiralama süresi boyunca amortismana tabi tutulur. 52) Kullanım hakkı varlığının amortisman süresinin belirlenmesinde mülkiyet devri dikkate alınmalı mıdır? Mülkiyet devri öngörülen kira sözleşmeleri için varlığın amortisman süresinde kira süresinden uzun olsa dahi faydalı ömrü dikkate alınmalıdır. 53) Mülkiyet devri öngörülmeyen kiralama sözleşmelerinde kullanım hakkı varlığının amortismanı için hangi süre dikkate alınmalıdır? Mülkiyet devri söz konusu değilse, amortisman süresi aşağıdakilerin aşağıdakilerden erken olanına kadar devam eder: - Kullanım hakkı varlığının faydalı ömrünün sona erdiği tarih veya - Kiralama süresinin sona erdiği tarih.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

153

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

54) Kira sözleşmesi değişiklikleri yapıldığında o ana kadar yapılan muhasebeleştirme nasıl etkilenecektir? Kira ödemelerinin azalması durumunda mevcut kiralama yükümlülüğü ve kullanım hakkı varlığında da azalma olacaktır. İlave bir ödeme söz konusu ise kira yükümlülüğü ve kullanım hakkı varlığında da bir artış yapılması gerekecektir. Değişiklik yeni bir kiralama niteliğinde ise yapılan ilave kısıma ilişkin yeni bir kiralama borcu ve kullanım hakkı muhasebeleştirilmesi söz konusu olacaktır. 55) Gelecek dönemlerde kira ödemelerinde bir indirim yapılması durumunda bu indirimin etkisi nasıl muhasebeleştirilecektir? Kira ödemelerinde bir indirim yapılması durumunda kira yükümlülüğü azaldığı oranda kullanım hakkı varlığında da bir azalma söz konusu olacaktır. Yapılan indirim sonucu kira yükümlülüğündeki azalma kullanım hakkındaki tutardan yükse ise kullanım hakkı varlığı sıfıra indirildikten sonra kalan tutar doğrudan kar veya zararda muhasebeleştirilecektir. 56) Kiralanan alana ilave olarak ilave bir alanın daha aynı sözleşme kapsamında kiralanması işlemi nasıl muhasebeleştirilecektir? Yeni bir kiralama sözleşmesi yapılmış gibi kira borcunda bir artış ile aynı tutarda kullanım hakkı varlığında bir artış muhasebeleştirilmesi söz konusu olacaktır. 57) Gelecekteki kira ödemelerinin bugünkü değerinin belirlenmesinde hangi iskonto oranı kullanılmalıdır? Kiralama sözleşmesinde öngörülen bir oran varsa bu oran, öngörülen bir oran yoksa alternatif borçlanma oranı kullanılmalıdır. Örneğin, taşıt kiralayan bir işletme taşıt kredi faiz oranını, gayrimenkul kiralayan bir işletme konut kredi oranını kira ödemelerinin para birimine ve süresine uyumlu olacak şekilde kullanabilirler.

154

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

58) 2019 yılı sonrasında finansal kiralama şirketinden yapılmış olan bir leasing işlemi nasıl muhasebeleştirecektir? Finansal kiralama işlemlerinin muhasebeleştirilmesinde bir değişiklik olmadığından, ödeme planına göre kira ödemelerinin bugünkü değerine denk gelen tutarda kullanım hakkı varlığı ve kira yükümlülüğü muhasebeleştirilecektir. 59) Leasing firmasının vermiş olduğu ödeme planına göre kira borcumun bugünkü değerini belirleyebilir miyim?

Kiralama muhasebesi esasında finansal kiralama muhasebesi olduğundan, ödeme planı kiralama muhasebesi açısından kullanılarak, kira ödemelerinin bugünkü değerinin belirlenmesi mümkündür. 60) Kira ödemeleri dışında kullanım hakkı varlığı olarak hangi unsurlar muhasebeleştirilebilecektir? Kullanım hakkı varlığının maliyeti aşağıdakileri içerir: a. Kira yükümlülüğünün ilk ölçüm tutarı, b. Kiralamanın fiilen başladığı tarihte veya öncesinde yapılan tüm kira ödemelerinden, alınan tüm kiralama teşviklerinin düşülmesiyle elde edilen tutar, c. Kiracı tarafından katlanılan tüm başlangıçtaki doğrudan maliyetler ve d. Dayanak varlığın sökülmesi ve taşınmasıyla, yerleştirildiği alanın restore edilmesiyle ya da dayanak varlığın kiralamanın hüküm ve koşullarının gerektirdiği duruma getirilmesi için restore edilmesiyle ilgili olarak kiracı tarafından katlanılacak tahmini maliyetler.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

155

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

61) Yapılmış olan dekorasyon ve tadilat işlemleri nedeniyle kira sözleşmesi kapsamında eski haline getirme yükümlülüğü bulunuyorsa bu yükümlülükle ile ilgili bir işlem yapılması gerekir mi? Kira sözleşmesi kapsamında eski haline getirme yükümlülükleri var ise bunlarla ilgili karşılık ayrılarak kullanım hakkı varlığına eklenir. 62) Kira sözleşmesi kapsamında kiralama süresi sonunda kiraya veren tarafa yapılması gereken ödemeleri kira borcunun hesaplamasında dikkate almalı mıyım? Kira sözleşmesi kapsamında kiraya verene yapılması öngörülen tüm ödemelerin kira ödemeleri olarak dikkate alıp, kira borcunun belirlenmesinde bu tutarlar üzerinden hesaplama yapılması gereklidir. 63) İçerisinde bulunan mevcut kiracının çıkması için yapılması gereken tazminat ödemesinin kiracı tarafından üstlenilmesi durumunda yapılan bu ödemeler nasıl muhasebeleştirilecektir? Mevcut kiracının kiralamaya konu varlığın kullanım hakkını sonlandırmak için kiracı tarafından üstlenilen ödemeler, başlangıç doğrudan maliyeti olarak kabul edilerek kullanım hakkı olarak muhasebeleştirilmesi gereklidir. 64) Kira sözleşmesi için katlanılan hangi maliyetler aktifleştirilebilecektir? Kiracının aktifleştirmesi gereken başlangıçtaki doğrudan maliyetleri şunları içerir; i) ii) iii)

156

Komisyonlar (emlakçılara veya aracılara ödenen komisyonlar), Yasal ücretler (noter, tapu şerhi vb gibi yasal ücretler bunların sözleşmenin başlamasına bağlı olması durumunda), Kira sözleşmesinin şart ve koşullarının müzakere masrafları (eğer sözleşmenin başlamasına bağlı ise)

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

65) Kiraya veren adına yapılan stopaj ödemeleri nasıl muhasebeleştirilecektir? Ülkemizde kira stopajının ödenmesinden kiraya verenler adına kiracılar sorumludur. Dolayısıyla kiracının sözleşmede açıkça bu ödemeyi üstlendiğini belirtmemesi durumunda, mal sahibi adına ödenen stopajlar kira ödemelerinin bir parçası olarak kabul edilemeyecektir. Ancak ülkemizde yaygın uygulama olarak kiracıların yapmış oldukları kira ödemelerinden kaynaklanan stopajı kiracının üstlenmesi söz konusu olduğundan, bu ödemeleri de kira ödemelerinin bir parçası olarak dikkate almaları gerekir. Benzer nitelikteki başka vergiler var ise de bunlar da aynı şekilde değerlendirilir.

12. UYGULAMA ÖRNEKLERİ Örnek 1: Enflasyon artışına bağlı kira ödemlerinin muhasebeleştirilmesi Yıllık 2500 TL kira ödemesi bulunan 5 yıllık kira sözleşmesi uyarınca her yıl kira ödemelerinde enflasyon oranı dikkate alınarak bir artış yapılacaktır. Kira sözleşmesinin başlangıcından 12 ay sonra %5’lik bir enflasyon artışı gerçekleştiği varsayımı altında kira başlangıcında ve kiralamanın 2. Yılında yapılacak muhasebeleştirme ve hesaplamalar aşağıdaki şekilde olacaktır. Endekse bağlanmış kira ödemeleri Yıllar 1 2 3 4 5 Kiralama başlangıcındaki yükümlülük tutarı

Kira ödemeleri (‘000) 2,500 2,500 2,500 2,500 2,500

İskontolanmış (‘000) 2,381 2,268 2,159 2,057 1,959

12,500

10,824

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

157

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Kullanım hakkı varlığı Kira yükümlülüğü Kira başlangıcındaki muhasebeleştirme

Borç 10,824

Alacak 10,824

Kira ödemeleri İskontolanmış Yıllar 2 3 4 5 1. yılın sonundaki kira yükümlülüğü

(‘000) 2,625 2,625 2,625 2,625

Borç Amortisman Gideri (10,824/5) 2,165 Kullanım hakkı varlığı Faiz gideri (10,824 x 5.0%) 541 Kira yükümlülüğü (2,500 - 541) 1,959 Nakit (1. yılda yapılan ödeme) 1.yılın için kira yükümlülüğü ve kira giderleri Kullanım hakkı varlığı 443 Kira yükümlülüğü Sözleşme başlangıcında kira yükümlülüğü

158

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

(‘000) 2,500 2,381 2,268 2,159 9,308

Alacak 2,165 2,500 443

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örnek Uygulama 2: Kiralama işleminin muhasebeleştirilmesi Yıllık kira ödemesi 350.000 USD olan bir işletmenin 10 yıllık kira sözleşmesi bulunmaktadır. İşletmenin 10 yıllık ek borçlanma maliyeti yüzde 4,76’dır. TMS 17 ve BOBI FRS kapsamında faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılan bu kiralama, doğrusal olarak yıllık 350.000 usd kira gideri olarak kar veya zarara yansıtılmaktadır. TFRS 16 uygulamasında ise artık faaliyet kiralaması olarak sınıflandırılma yapılmayacağından, sözleşeme kapsamındaki bu kiralama ile ilgili olarak kullanım hakkı varlığı ve buna karşılık bir yükümlülüğün finansal tablolara alınması gerekmektedir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

159

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örnek 3: Kiralama işleminin muhasebeleştirilmesi-kar/zarar tablosuna etkileri Örnek 3: Kiralama işleminin muhasebeleştirilmesi-kar/zarar tablosuna etkileri

Örnek 4: Döviz Üzerinden Yapılan Sözleşmelerde Kur Farklarının Doğması35 Kiralama sözleşmelerinde kira tutarı yabancı bir para cinsine bağlı olarak belirlenmiş olabilir. Bilançoya alınacak net yükümlülüğün hesaplanmasında ileriye yönelik bir tahmin yaparak değil, bizzat sözleşmeye konu döviz cinsinden kira yükümlülüğü ve kullanma hakkı varlığı hesaplanır. Bunun ilk kayıt sırasındaki kur üzerinden karşılığı yükümlülük olarak belirlenir. Ödeme anın- da olsun, bilanço çıkarmak istendiğinde pasifteki yükümlülük olsun cari kur- la değerlenerek, aradaki fark kar veya zarar yazılır. Ancak aktifteki kullanım hakkı tutarında değişiklik veya değerleme yapılmaz. Çünkü bu ka35 IFRS 16: Kiralamalar standardının getirdikleri, ilk uygulama ve dönem sonu dönüştürme çalışmaları, the new approach of IFRS 16: leases standard, fırst ımplementatıon and year end conversıon applıcatıons, Prof. Dr. Hasan KAVAL

160

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

lem parasal olmayan bir bilanço kalemidir ve TMS 21’e göre tarihi kurlarla değerlenir. Burada doğan farkları bir sözleşme bedelinde bir değişiklik olarak dikkate al- maktan ziyade, diğer parasal kalemlerde olduğu gibi yükümlülüğün kur farkı etkisi olarak görmek gerekir. (IFRS 16 BC 199). Örneğin herhangi bir gayrimenkul yıllık 50.000.-Euro’ya üç yıllığına kiralanmış olsun. Kira bedelleri de her yılın başında peşin ödenecek olsun. Başlangıçta bu gayrimenkulün kullanılabilir hale getirilebilmesi için ayrıca 75.000.-TL harcama yapılsın. Kiraya veren için faiz oranı bilinmediğinden kiracının zımni faiz oranının da % 5 (Euro faizi) olduğunu varsayalım. İlk ödemenin yapıldığı günde kurda 1 Euro = 5,00 TL dır. Ancak kurlar yükselme eğilimindedir ve birinci yılın sonunda 5,5 TL ye, ikinci yılın sonunda 6.-TL ye çıkmıştır. Öncelikle yıllar itibariyle yükümlülük ve varlığın itfa ve amortismanlarına ilişkin tablo oluşturulmaktadır. PASİF (Euro Cinsinden)

Dönem

İndirgeme Faktörü

Net Bugünkü Değer

Faiz

Pasif (Dönem Sonu)

1,000

50.000,00

0,00

92.970,52

Taksitler 50000

50000

0,907

45.351,47

4.648,53

47.619,05

50000

0,952

47.619,05

2.380,95

0,00

142.970,52

7.029,48

Toplam

150.000

50.000,00 92.970,52

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

161

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Aynı tablonun TL’ye çevrilmiş tutarları ise şu şekilde olacaktır. PASİF (Türk Lirası Cinsinden) Kalan Dönem

Pasif (Dönem Sonu)

İndirgeme Faktörü

Taksitler 250.000

NBD 250.000,00

Faiz

250.000

0,907

226.757,37

23.242,63

238.095,24

250.000 750.000,00

0,952

238.095,24 714.852,61

11.904,76 35.147,39

464.852,61

AKTİF (Türk Lirası) Amortisman Yıllar 1

Dönem Başı 789.852,60

Gideri 263.284,20

Dönem Sonu 526.568,40

2 3

526.568,40 263.284,20

263.284,20 263.284,20

263.284,20 0,00

Yukarıdaki tablolarda görüldüğü gibi kiralamanın üç yıllık indirgenmiş net bugünkü değeri TL üzerinden hesaplandığında 714.852,61 TL tutmaktadır. Bu tutar aşağıdaki gibi kayda alınacaktır.

162

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Yukarıdaki kayıtlar normal yapılması gereken kayıtlardır. Dikkat çekmek gerekir ki, birinci yılın kirası peşin ödenmiş olduğundan faiz gideri hesabı yapılmamıştır. Ancak, yılsonunda kur 5,5 TL’na yükseldiği için pasifte kullanım hakkı yükümlülüğünü değerlemeye tabi tutmak gerekmektedir. 464.852,61TL yükümlülük, kurun etkisi ile 511.337,86 TL yükselmiştir. Bu nedenle aşağıda- ki şekilde değerleme kaydı yapılacaktır.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

163

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

164

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Örnek 5: Satış ve geri kiralama işlemlerinin muhasebesi 36 A şirketi 2010 yılında üretimde kullanmak üzere bir üretim ban- dını satın almıştır. 2017 yılı başında bu üretim bandını kiralama şirketi olan B’ye satmış ve B şirketinden de bu üretim bandını 20 yıllığına kiralamıştır. Bu olaya ilişkin diğer bilgiler aşağıda sunulmuştur (Lühn, 2016, 193 – 196).  Faydalı Ömür:  Defter Değeri:  Gerçeğe Uygun Değer:  Kalıntı Değer:  Satış Fiyatı:  Yıllık Kira Ödemeleri:  Kiralama Süresi:  Geri Satın Alma/Uzatma Opsiyonu:  Faiz Oranı:

25 Yıl 3.000.000 TL 3.200.000 TL 500.000 TL 3.300.000 TL 240.000 TL 20 Yıl Yok 4,59%

 TFRS 15 Kapsamında Değerlendirme TFRS 16.98’e göre satış işleminin TFRS 15 kapsamında değerlendirilip değerlendirilmeyeceğinin belirlenmesi yani varlığın kontrolünün B şirketine geçip geçmediğinin tespit edilmesi gereklidir. Bir varlığın kontrolü müşterinin eline geçtiğinde veya geçtikçe varlık devredilmiş olur (TFRS 15, Prg. 31). Bir varlığın kontrolü, varlığın kullanımını yönetebilme ve varlığın kalan tüm faydasını büyük ölçüde elde edebilme gücünü ifade eder (TFRS 15, Prg. 33). Bu olayda geri satın alma opsiyonunun varlığı kontrolün geçip geçmediğinin ölçümünde kullanılabilir. Geri satın alma opsiyonu söz konusu olmadığından varlığın kontrolünün B şirketine geçtiği ifade edilebilir. Bu durumda da A şir- keti, B şirketine devredilen haklarla ilişkili kazanç ya da kayıplarını finansal tablolarına alabilir. B şirketi de satın alma işlemini ilgili standarda göre muha- sebeleştirmeli ve kiralama işleminde de TFRS 16’dan yararlanmalıdır. Kiralama İşlemlerinin TFRS 16’ya göre muhasebeleştirilmesi ve ölçülmesi, Recognıtıon and measurement of lease transactıons accordıng to TFRS 16, Öğr. Gör. Dr. Çağrı AKSOY HAZIR, Örnek:3 36

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

165

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

 TFRS 16 Kapsamında Muhasebeleştirme B şirketi ilk olarak satın alma işlemini muhasebeleştirmelidir. Söz konusu varlığın satış fiyatı 3.300.000 TL olup, gerçeğe uygun değeri ise 3.200.000 TL’dir. B şirketi varlığı maliyet bedeli olan 3.200.000 TL ile kullanım hakkı varlığı olarak muhasebeleştirmeli ve aradaki fark olan 100.000 TL’yi ise ek finansman olarak değerlendirerek diğer alacaklar (finansal nitelikli alacaklar) olarak finansal tablolara almalıdır. B şirketinin satın almasına ilişkin muhasebe kaydı aşağıda sunulmuştur. B şirketinin daha sonra, gerçekleşen kiralama işleminin faaliyet ya da finansal kiralama olup olmadığını değerlendirmesi gereklidir. Kiralama süresi üretim bandının faydalı ömrünün tamamına yakınını ifade ettiğinden finansal kiralama olarak nitelendirilmelidir. Net kiralama yatırım tutarı; ek finansman maliyeti düşülmüş haliyle yıllık kira ödemelerinin bugünkü değeri ve taah- hüt edilmiş edilmiş kalıntı değerin bugünkü değer toplamıdır. 100.000 TL ek finansmanın faiz oranı dikkate alınarak, iç iskonto formülü yardımıyla B şirketine olan maliyeti 7.751 TL’dir. Şirketin yıllık kira ödemeleri 240.000 TL olup, ek finansmanın maliyeti düşüldükten sonra yıllık net kira ödemeleri TL olarak tespit edilmiştir. Bu hesaplamalar çerçevesinde şirketin net kiralama yatırım tutarı; 3.199.994 TL olup, üretim bandının gerçeğe uygun değerine yakındır. (Tablo 3’de hesaplama sunulmuştur.) Kullanım hakkı olan varlığın gerçeğe uygun değeri finansal kiralama alacakları olarak muhasebe- leştirilmelidir. Sonraki ölçümlerde ise faiz oranı ile net kiralama yatırım tutarı dikkate alınarak her döneme ait finansman gelirlerinin finansal tablolara yansıtılması ve anapara ödemeleri tutarında da finansal kiralama alacaklarının azaltılması gereklidir. Aşağıdaki tabloda B şirketinin 20 yıla ait yıllık net kira ödemeleri, net kiralama yatırım tutarları ve finansman gelirleri sunulmuştur.

166

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

EK-1 Bir bakışta TFRS 16 Tablo 15: Bir Bakışta TFRS 16

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

167

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

SONSÖZ Son dönemde işletmeler tarafından alternatif finansman yöntemi olarak kiralama işlemlerine sıklıkla başvurulmaktadır. Bu yönüyle, kiralamalar bir malın yatırımcı tarafından satın alınması yerine, başka bir işletme tarafından alınarak, bu yatırımcı işletmeye belirli bir dönem kiralanmasıyla sağlanan finansman şeklidir. TMS 17 Kiralama İşlemleri ve Ülkemizde halihazırda geçerli olan vergi mevzuatı benzer hükümler içermekte olup, kiralamaları finansal ve faaliyet kiralaması olarak ikili ayrıma tabi tutmaktadır. Finansal kiralama kapsamındaki varlıklar işletmelerin bilançolarına alınırken faaliyet kiralaması kapsamındaki varlıklar bilanço dışı varlık olarak değerlendirildiğinden, faaliyet kiralaması sözleşmeleri ile ilgili borç ve varlıklar bilanço dışında kalmaktadır. Dolayısıyla, TMS 17’nin doğurduğu en büyük endişe, kiracı tarafında, pek çok borcun kayıtlara alınmamış olmasıdır. Bu nedenle, şirketlerin birçoğunun bilançoda gösterilenden daha fazla riski bilanço dışında taşıdığı görülmektedir. Kiralamaların muhasebeleştirilmesi ile ilgili daha şeffaf bir raporlama sağlamak üzere yürütülen proje neticesinde UMSK tarafından UFRS 16 1 Ocak 2019’dan itibaren geçerli olacak şekilde Ocak 2016’da yayımlanmıştır. Ülkemizde de, KGK tarafından 2018 yılının Nisan ayında, aynı tarihte geçerli olacak şekilde ve birebir uyumlu olarak TFRS 16 Kiralamalar Standardı yayımlanmıştır. Böylece, yeni standart ile kiracıların neredeyse bütün kira sözleşmelerini bilançolarında kullanım hakkı varlıkları olarak, aynı zamanda ilgili kira yükümlülüklerini de kullanım hakkı modeline göre yükümlülük olarak muhasebeleştirmeleri gerekecektir. TFRS 16 ile birlikte kiralamaların önemli bir kısmı artık bilançoda gösterilecektir. Böylece, kiralamalar yoluyla faaliyetlerini devam ettiren tüm şirketlerin, raporladıkları varlık ve yükümlülükleri artış gösterecektir.

168

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

Ayrıca, TFRS 16’nın, şirketlerin en sık kullandığı metriklerden biri olan EBITDA (faiz, vergi, amortisman ve itfa payı öncesi kar) ve EBIT (faiz ve vergi öncesi kar) üzerinde de etkileri olacaktır. Bilanço dışı kiralama sözleşmeleri yüksek olan şirketler için EBITDA’da önemli artışlar olacaktır. Yıllık raporlama yapan işletmeler açısında TFRS 16’nın yürürlüğe girmesine uzun bir süre var gibi görünse de etkilerinin büyüklüğü göz önüne alındığında şirketlerin kiralama sözleşmelerini gözden geçirip, kendi şirketlerinin nasıl etkileneceği konusunda tahmin ve hesaplamalarını yapmaları önem arz etmektedir. Hazırlıklar yapılırken hem finansal tablolara etkisi, hem yeni standardı uygulamanın maliyeti, hem de şirketin kiralamaları ile ilgili mevcut kullandığı programları yeni muhasebe uygulamalara adapte edemeyeceği değerlendirilmelidir.

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

169

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

KAYNAKÇA: 1) KGK, Büyük ve Orta Boy İşletmeler İçin Finansal Raporlama Standardı (BOBİ FRS) 2) FVAÖK(EBITDA) Faiz, Vergi, Amortisman Öncesi Kar’ın Hesaplanması, Finansal Tablo Analizi ve Şirket Değerlemede Kullanımı, Yrd. Doç Dr. Ali Atilla Perek, Dr. Çağrı Aksoy Hazır, 2016 3) Ulusal Ve Uluslararası Düzenlemeler Çerçevesinde Finansal Kiralama İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi, Şuayyip Doğuş Demirci, Merve Kıymaz Kıvraklar, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, Nisan 2018; Özel Sayı: 508-531. 4) KGK, TMS 17, “Kiralama İşlemleri”, www.kgk.org.tr, sayfa:2 5) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr 6) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:B9 7) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:53 8) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:B7 9) KPMG, “Lease Definition”, KPMG, April 2017, www.kpmg.com 10) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:B14 11) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:B30 12) KPMG, “A more transparent balance sheet, Ocak 2016” www.kpmg.com 13) KPMG, “Real Estate Leases, the tenant perspective, Ekim 2018” www.kpmg.com 14) KPMG, “Real Estate Leases, the tenant perspective, Ekim 2018” www.kpmg.com 15) IFRS 16 kapsamında kiralama işlemlerinin finansal raporlamaya etkisinin incelenmesi, Beyhan Marşap, Serap Yanık, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Ekim 2018, Örnek 1 16) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:B1 17) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:B39 18) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:BC196 19) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:BC199

170

T F R S 1 6 K İ R A L A MA L A R: YE N İ L E N E N Kİ RA L A M A M UHASEBESİ, AÇ I K L A M A V E Ö RN E KL E RL E İ ŞL E TM E L E RE OL A S I E TKİLERİ

İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI ISTANBUL CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS

20) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:B37 21) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf: B42(a)(ii) 22) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:42-43 23) KPMG, “Lease Payments”, KPMG, Kasım 2017, www.kpmg.com 24) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, Ek A, Tanımlanan Terimler 25) KPMG, “A more transparent balance sheet, Ocak 2016” www.kpmg.com, Örnek:15 26) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:43 27) KPMG, “A more transparent balance sheet, Ocak 2016” www.kpmg.com, sayfa:37 28) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, Ek A, Tanımlanan Terimler 29) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, Ek A, B7 30) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, paragraf:56 31) KGK, “TFRS 16 – Kiralamalar”, Eylül 2017, www.kgk.org.tr, Ek A, Tanımlanan Terimler 32) PWC, In depth- A look at current financial reporting issues, Appendix, Disclosure requirements for lessees, Şubat 2016 33) PWC, In depth- A look at current financial reporting issues, Appendix, Disclosure requirements for lessors, Şubat 2016 *BOBİ FRS ve TFRS Farklılıklar ve Benzerlikler Yayını Eylül 2018: www.pwc.com.tr *UMSK-TFRS 16 Kiralama Sözleşmeleri Etki Analizi, Ocak 2016

TFRS 1 6 Kİ RA L A M A L A R: YENİLENEN KİRALAMA MUHASEBESİ, AÇI KL A M A VE ÖRN E KLERLEİŞLETMELERE OLASI ETKİLERİ

171

ISBN: 978-975-555-252-1