Hippocampus nr. 277 (januari/februari 2020) by Hippocampus

NEW X-MISSION EVOLUTION X - Mission Evolution is made with BARE’s highest rated material for flexibility and is the perfect drysuit for movement in the water, on the surface, and for travel. Designed and built with a team of technical cave divers to meet their high standards of protection, X-Mission Evolution features BARE’s most advanced materials. NYLON MICRO RIPSTOP TRILAMINATE Extremely flexible, durable and lightweight.

FEATURES •

CAVE CUT Anatomically shaped torso, arms and legs.

2mm nylon/smoothskin “Smart Collar” with vented neck drain

•

Removable inflator valve backer pad to reduce discomfort when “squeezed” at depths

COLORS: BLACK, RED

•

Flexible double-taped reinforcement at critical wear seam points for added durability

MENS’ SIZING: available in 19 sizes and MTM S – 4XL (MShort – 4XLShort, MTall – XLTall)

•

Adjustable elastic waistband at the back for snugging up for that perfect fit

•

M-Padz knee protection

•

Expandable Tech/DATA pockets with 2 internal compartments and 5 bungee cords

•

Low profile APEKS Valves

•

Delivered with Bare Elastek Dry Hood, Suspenders, LP-Hose and luxury Drysuit Bag

WOMEN’S SIZING: available in 11 sizes and MTM XS – XL (XSShort – XLShort, MTall)

PROMO! ADJUSTMENTS TO YOUR PERSONAL PREFERENCES (NO SURCHARGE FROM 01/10/19 TO 01/03/20)

EXTRA ORDER INFO:



NEOPRENE WRISTSEALS (Instead of standard latex bottleneck seals)

Size:



LATEX NECKSEAL (Instead of standard neoprene neckseal)

Size:



REPLACING BOOT(SIZE) (From Techboot to Softboot or Size only)

Size:



LENGTHEN OR



SHORTEN DRYSUIT ARMS (With a maximum of 5 cms)

Cms:



LENGTHEN OR



SHORTEN DRYSUIT LEGS (With a maximum of 10 cms)

Cms:

MORE INFO @ YOUR AUTHORIZED BARE DEALER OR CHECK WWW.AMILCOSPORTS.NL

Mechelen P 004152 – TWEEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD (NIET IN JULI EN AUGUSTUS) VAN DE NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT NELOS Nr. 277 – jan./feb. 2020

INNOVATIONS FOR TECH, READY FOR REC

Zeestage 2019

G 2 D U I KC O M PU T E R

DE MEEST BETROUWBARE DUIKCOMPUTER IS OOK DE MAKKELIJKSTE OM TE GEBRUIKEN. scubapro.com

Het duikmagazine Hippocampus – kortweg Hippo genoemd – draagt de wetenschappelijke naam van het zeepaardje en is het bondsblad van NELOS vzw, de Vlaamse duiksportfederatie. We informeren over zaken die van belang kunnen zijn voor onze jeugdduikers, sportduikers, instructeurs, technische duikers, duikers met een handicap, vrijduikers, vinzwemmers en onderwaterhockeyers. Maar ook artikels over het onderwaterleven, onderwaterfotografie en -videografie, duikbestemmingen en allerlei technische en wetenschappelijke info met betrekking tot de duiksport komen aan bod.

Bondsnieuws Voor een gedetailleerd overzicht van het bondsnieuws in deze uitgave, zie blz.: ..... 4

Regionieuws Het AVOS-logo in een nieuw jasje...................6 Het leven van een schipper is zwaar.....40-43

Reportages Harry's Cup ................................................... 8-10 Karang Divers Bali: ecologie in symbiose met de plaatselijke gemeenschap ............ 12-14 Onderwaterspionnen ................................ 16-17 Word walvisobservator............................. 18-21 GUE-BE North Sea project 2018 Kilmore.................................................... 22-24 Duiken in de hel .............................................. 26 Killivissen........................................................... 27 De long van de Middelandse zee: Neptunusgras........................................ 28-29 De 'Lowland Photo contest'..................... 34-36 Melibe............................................................ 38-39 Marc Jasinski, 60 jaar archeologisch onderzoek in de Grotten van Han......44-49 De natuurwonderen van Indonesië........ 50-57 ONK 2019......................................................58-63 Natpak BARE onder de loep....................64-65 Containerramp boven de Waddeneilanden...................72-76

Vaste rubrieken Persbericht: Eneco clean beach cup .............5 Persbericht: Duikshop Oktopussy .................. 7 Hippoëzie (Zeegraf)............................................ 7 Mijn buddy: Vader & zoon........................ 30-31 Belgium Diving Asse 45 jaar................... 32-33 Uitnodiging tot ergernis ................................ 65 Duikteam Hemiksem stopt ermee.........66-67 Close-up (Luc Arnauts).............................68-69 30 jaar Duikschool Maanvis.....................70-71 Retro-Hippo........................................................78 BEFOS-FEBRAS...............................................103 NELOS-Boetiek................................................104 Lopende agenda..............................................105 NELOS-katern/Hippo-colofon.....................106

Nr. 277 januari/februari 2020

Van de redactie DOOR IVO MADDER In deze goed gevulde Hippocampus stellen we je de geslaagden van de Zeestages 2019 voor en delen we ook de ervaring van een nieuwe 2*I en 3*I. Ook heel wat aandacht voor onderwaterfotografie en -videografie, zoals het Open Nederlands Kampioenschap, het CMAS-Wereldkampioenschap, de Harry's Cup en de 'Lowland Photo contest'. Prachtige onderwaterbeelden tonen we ook in het artikel over de natuurwonderen van Indonesië. De plastic verpakking rond ons bondsblad verdwijnt in de vuilbak en komt dus niet in zee terecht. Trouwens in de top 10 van de landen die verantwoordelijk zijn voor plasticafval in zee, komt geen enkel Europees land, het zijn allemaal Aziatische landen. Op de 10e plaats staat Amerika. Het plasticafval dat aan onze kust aanspoelt komt meestal niet van bij ons. Of toch? Denk maar aan de containerramp boven de Waddeneilanden, die zorgt ook voor redelijk wat plastic in zee. Gelukkig zijn er organisaties, zoals de 'Eneco clean beach cup' die jaarlijks het plastic op onze stranden komen opruimen. Zelfs in de Aziatische regio, zoals in Bali, wordt het strand regelmatig opgeruimd. Ons redactielid Chrisje volgde een cursus 'Walvisobservator' en ook tijdens deze cursus werd er plastic uit zee gehaald. Er

Correcties en/of opmerkingen i.v.m. de NELOS-cursusboeken: cursus@nelos.be. Correcties i.v.m. met de NELOS-infomap: documenten@nelos.be.

Regionale info www.avos.be

www.ovos.be

www.bravos-vzw.be

www.wevos.be

werd tijdens deze cursus uiteraard heel wat aandacht besteed aan de grote zeezoogdieren. We geven in deze Hippo nog meer aandacht aan biologie, met artikels zoals 'Onderwaterspionnen', Melibe, Killivissen en neptunusgras, de long van de Middellandse Zee. We brengen ook wat geschiedenis over Marc Jasinski, die al 60 jaar archeologisch onderzoek doet in de Grotten van Han, en over het wrak ss Kilmore. Dus heel wat leesvoer, geniet ervan.

Ivo Madder

Coverfoto: Decompresseren aan de boei tijdens de Exploratiestage. Camera: GoPro 4. Foto: Ivo Madder.

Raadpleeg de brochure NELOS-structuur, voor meer info over wie wat doet binnen NELOS. Je kan deze brochure downloaden via onze website: www.nelos.be/ documentencentrum.

www.limos-vzw.be

AIG-ASSISTANCE Bij je duikschool kan je het persoonlijk verzekeringskaartje bekomen, met daarop volgende info: number: ARENA 2.009.718/010. Policy In geval van repatriëring/hospitalisatie ten gevolge van een duikongeval in het buitenland. Call Center: +32 3 253 69 16. Hippocampus jan./feb. 2020

Inhoudstafel Bondsnieuws

Verslag 2*Stage 2019

Verslag 3*Stage 2019

RIDE together, We DIVE 80 'We together' – de lange weg naar

WK CMAS OWF en OWV

Vrijduiken boost je club

Geslaagden Stages 2019

90 Instructeurs van NELOS en

De nieuwe lichting 2* en 3* LIFRAS.

Foto's: Jef Schellekens.

2*Instructeur.

Voor de tweede keer heel zwaar.

verslag en een reeks 92 Het schitterende beelden.

nieuwe vrijduikafdeling. 98 Een Het succesverhaal van

Nieuwe richtlijnen

OBK 2020

102

De leeftijdsgrens voor 3*Duikers is aangepast.

duikschool Jaws.

102

De wedstrijddagen en de datum van de proclamatie, die zijn al gekend.

Spelen met licht

verslag van de 100 Een workshop 'Spelen met licht'.

EUBS-congres 2019

interessante 103 Enkele gegevens rond zuurstof-

toxiciteit op een rij gezet.

SCUBAPRO-TESTDAGEN Zaterdag 06/06 & zondag 07/06/2020 PUT VAN EKEREN – ANTWERPEN – BELGIË START = 09.00 u - LAATSTE DUIK = 16.00 u 4

Hippocampus jan./feb. 2020

beach cup

2020

Eneco clean

Zwerfvuil op zee is zowel een globale als een lokale uitdaging. Naar schatting eindigt elk jaar wereldwijd zo'n 8 miljoen ton plastic afval in onze oceanen. Tachtig procent van al het afval op zee is afkomstig van het vasteland. In de Noordzee alleen drijven er al bijna 4.000 items per vierkante kilometer rond. Vijfennegentig procent hiervan bestaat uit plastic.

p 22 maart 2020, de eerste zondag van de lente, ijvert de Eneco Clean Beach Cup voor minder plastic en andere troep door een grote strandschoonmaak, in samenwerking met een aantal Belgische surfclubs en enkele gemeenten in Frankrijk en Nederland. De plastic massaproductie blijft pijlsnel stijgen en maar liefst 5 Ă 14 miljoen ton plastic afval plonst jaarlijks in zee, dat is tot 444 kg per seconde!

Foto: Fotografie Melody De Laere.

Persbericht

Er raken steeds meer schrijnende cijfers bekend en de gevolgen blijken vernietigend voor de mens en het marien milieu. Ondanks ontluikend internationaal afvalbeleid verkleint noch de bestaande afvalberg in zee noch de aanvoer. Plastic doodt zeedieren aan de lopende band en de kunststof verbrokkelt tot minuscule deeltjes die in onze voedselketen terecht komen. Met de 'Eneco Clean Beach Cup' neemt ons land voor de elfde keer deel aan de

opruimactie die 'Surfrider Foundation Europe' voor de 26e keer wereldwijd organiseert. Het doel is om een zo breed mogelijk publiek te sensibiliseren over het plasticprobleem in onze oceanen en het probleem zo dicht mogelijk bij de bron aan te pakken. Tijdens de actie van vorig jaar werd er 11,5 ton strandafval opgeruimd. Wil jij ook een steentje bijdragen om het plasticprobleem onder de aandacht te brengen, kom dan op zondag 22 maart 2020 tussen 13.00 en 18.00 uur naar een van de deelnemende kustgemeenten en help mee het strand op te ruimen. Raadpleeg www.enecocleanbeachcup.be voor meer info. ď&#x20AC;ź MARIJKE VAN CAUWENBERGHE

Regionieuws AVOS

Het AVOS-logo in een nieuw jasje

n 1968 belegden de Antwerpse clubs, AKO, Amphora, Aquanauten, CVD, GOA en The Frogmen, een eerste contactvergadering. Het was de bedoeling de krachten te bundelen op de Algemene Vergadering van BEFOS om een Antwerpenaar in de Raad van Bestuur te krijgen. Een eerste resultaat was dat Jos Hollenfeltz en Paul Darmont de bestuursvergaderingen mochten bijwonen. Hoewel de naam nog niet bestond, was dit het begin van een betere samenwerking onder de Antwerpse clubs, dus het begin van AVOS. Gedurende een voetbalmatch tussen twee Antwerpse clubs, werd iemand zwaar gewond en daarvoor werd een benefiet georganiseerd. In november 1971 werd er opnieuw vergaderd door de Antwerpse clubs, in het oude clubhuis van Amphora in de Markgravelei. Op die vergadering werd beslist iets blijvends op te richten als Antwerps overlegorgaan. Het werd de 'Antwerpse Verstandhouding voor Onderwater Sport'. Piet De Kaey zorgde voor het eerste echt AVOS-briefpapier met logo. Sindsdien werd het AVOS-logo een aantal keren aangepast, telkens naar wat in die tijd 'in de mode' was op grafisch vlak. Rond het jaar 2000 wijzigde ook de betekenis van de afkorting AVOS naar 'Antwerpse Verstandhouding voor Onderwateronderzoek en -Sport', naar analogie van NELOS (Nederlandstalige Liga voor Onderwateronder-

Hippocampus jan./feb. 2020

met de golven, dat werd ontwerpen door Jacques Limpens en waaraan Herwig Van Cotthem de A-vlag toevoegde, werd het tijd om het logo nog eens op te smukken. Een taak die ik graag ter harte nam. Een logo is er niet zomaar, daar gaan een aantal voorstellen aan vooraf. Die voorstellen werden beoordeeld, waarna de opmerkingen werden verwerkt om tot een aantal nieuwe ontwerpen te komen. Het AVOS-bestuur weerhield uiteindelijk twee ontwerpen. De meningen waren echter verdeeld en daarom lieten we de keuze over aan de AVOS-instructeurs en symÂ phatisanten die aanwezig waren op de jaarlijkse eindejaarsreceptie van AVOS. Daar werd de beslissing bijna unaniem genomen. AVOS kan weer verder met een nieuw en fris logo. ď&#x20AC;ź zoek en -Sport). Na jaren gebruik van het welgekende logo

MIRIAM HAGENDORENS AADV AVOS

Foto's (2): archief Duikshop Oktopussy.

Persbericht

Duikshop Oktopussy gaat sluiten Na 35 jaar sluiten wij op 31 maart 2020 onze winkel.

oals je wellicht weet, hebben wij twee jaar geleden ons pand met het café verkocht. Hierdoor kreeg Rachèl meer tijd voor haar hobby's en onze kleinkinderen. Vanaf dat moment ben ik ook op zoek gegaan naar een opvolger voor de duikshop. Hiervoor heb ik diverse mensen benaderd, advertenties in duikbladen geplaatst, … maar helaas zonder succes. Begin december kregen wij (onverwacht) een brief van de verhuurder dat de huurovereenkomst niet meer verlengd kon worden. Toch blijft 'Duikshop Oktopussy' nog even bestaan en ga ik voorlopig verder met het onderhouden van ademautomaten. Ook service en garantie aan het bij ons gekochte duikmateriaal zal ik zo goed mogelijk blijven verzorgen. Hiervoor kan je contact met ons opnemen via de website www.oktopussy.com.

kunststof in vinnen kwam er meer kleur. Wat later kwam de eerste duikcomputer, de Hans Hass Decobrain, op de markt en ook hierin is een hele ontwikkeling te zien geweest. Begin jaren '90 zagen we de duiksport een enorme vlucht nemen. Een aantal jaren later moest de vulcapaciteit vergroot worden om aan de gestegen vraag te kunnen voldoen. De winkel was soms te klein om alle flessen te bergen en in combinatie met het café waren de openingstijden 80-90 uur per week. Maar we hebben het altijd met plezier gedaan. Sinds 2004 is het stilaan weer wat rustiger geworden. De laatste jaren zien we dat vooral het technisch

FRANS EN RACHÈL MEIJAARD

Hippoëzie

Wel gaan nu al onze voorraad duikmateriaal uitverkopen, met korting die kan oplopen tot 50%. Ook hiervoor kan je terecht op onze website. Daarnaast ben ik in collegiale samenwerking met 'Camping Linda' begonnen om te onderzoeken of we ons perslucht/nitrox-vulstation kunnen verplaatsen naar een vulcontainer op de parking. De eerste stappen hiertoe zijn gezet. Via www.campinglinda.nl en www. oktopussy.com krijg je 'up-to-date' info.

Zeegraf Als ik doodga laat me dan ontwaken in de zee met boven mij de schependaken. Als ik doodga laat me dan de zee vertalen en zingen in schelpenschalen.

een stukje geschiedenis

Zo wil ik wiegen, waken, helpen en zijn: de zee, het zand, de schaduwen op de schelpen. Foto: Ivo Madder.

Op 29 januari 1985 vulde ik de eerste persluchtflessen. Hierna zouden er nog vele volgen. De week voor Hemelvaart opende de winkel en startte de verkoop van duikmateriaal. Daarin heb ik de evolutie meegemaakt, zoals de voorzichtige overstap van de Fenzy naar het comfortabele 'stabilising jacket'. Maskers werden nu van silicone gemaakt en door het toepassen van

duiken, ook met rebreathers, in populariteit is toegenomen. Hoewel ik hiermee in mijn beroepscarrière bij de Marine in aanraking ben gekomen, heb ik deze stap als sportduiker bewust overgeslagen. Want voor ons was en is duikplezier iets om vooral eenvoudig en ontspannend van het onderwaterleven te genieten. Dat hopen we nog zo lang mogelijk te blijven doen, zowel in de Oosterschelde als op buitenlandse duiklocaties. En misschien dat we elkaar daar nog eens treffen aan de waterkant. Wij willen je dan ook hartelijk bedanken voor het in ons gestelde vertrouwen. 

Gilbert Stynen

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage

Onderwaterfotografie en -videografie Garnaaltje op een zeelelie - Brons macro Masters. Foto: Francis Griffon.

Schorpioenvis - Zilver Juniors. Foto: Stefanie klerks.

Hippocampus jan./feb. 2020

Galatheakreeftje op een zeelelie - Zilver macro Masters. Foto: Peter Poels.

Goud breedhoek Masters. Foto: Paul Henry. Zilver fotothema creatief. Foto: Jean-Pierre Dupond.

Harry's Cup Harry klerks (ja, met een kleine k) organiseerde in 2019 opnieuw zijn befaamde foto- en videowedstijd. Omdat de sponsor door de jaren heen regelmatig wijzigde, besliste Harry dat de wedstrijd enkel nog zijn naam zou dragen: de Harry's Cup.

e wedstrijd van 2019 vond plaats in april in Cabilao, een Filipijns eiland in de Straat van Cebu, onderdeel van de provincie Bohol. Het duikcenter 'Sea Explorers Philippines' legde de deelnemers in de watten. Alhoewel er soms weinig onderwaterleven te zien was, werden er toch heel wat mooie beelden geschoten. Ook het aantal deelnemers was kleiner dan andere jaren, maar het was wel een leuke groep vrienden onder mekaar. De sfeer en ambiance waren dik in orde.

Geeuwende hengelaarsvis - Goud Juniors. Foto: Marc Eeckhaut. Hippocampus bargibanti - Goud macro Masters. Foto: Ivo Claessen.

proclamatie Dat het een toffe groep was, kon je ook merken tijdens de proclamatie van de Harry's Cup. Dankzij Pierre Pauwels van de firma 'Dive Technics' – die spijtig genoeg zelf niet aanwezig kon zijn – was het ook dit jaar mogelijk de proclamatie te laten plaatsvinden in Nemo33 te Brussel, een prachtlocatie om de beelden te tonen. Er waren maar liefst vijf projectoren die op vijf schermen simultaan de spectaculaire beelden op doek brachten tijdens het Aziatisch Gala Diner. Na het voorgerecht toonde Harry enkele van zijn foto's en bracht Luc Eeckhaut een korte voordracht over Raja Ampat (Indonesië) en toonde hij aansluitend zijn onderwaterfilm over die regio. Het waren prachtige scherpe beelden, zowel breedhoek als macro, die Luc maakte met een GoPro. Na het diner was het tijd om de ingezonden onderwaterfoto's van de deelnemers te bewonderen. De reeksen die gemaakt werden door de snorkelaars en de onderwaterfotografen met een pocketcamera kwamen het eerst aan bod. Nadien zagen we de video's en tot slot de foto's van de Juniors en de Masters.

En toen was het tijd voor de bekendmaking van de winnaars. Alle deelnemers werden beloond met een trofee en een mooie prijs. De meeste deelnemers kijken al uit naar de volgende editie. Die zal plaatsvinden in Raja Ampat, 11 dagen met de 'liveaboard klm Ilike', van 22/03 t.e.m. 01/04/2021, goed voor een 32-tal duiken. Meer info bij Harry klerks – harry-hk@hkbatteries.com 0496 543 443.  IVO MADDER

Video's Goud: John van Lent. Zilver: Marc Eeckhaut.

Pocket camera's (Juniors) Goud: Marc Eeckhaut. Zilver: Stefanie klerks. Brons: Pascale Griffon.

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage

Onderwaterfotografie en -videografie

Snorkelaars Beste foto: Karin van der Elst.

Fotothema creatief Goud: Marc Eeckhaut. Zilver: Jean Pierre Dupond. Brons: Francis Griffon. Eervolle vermelding: André Wouters.

Foto vissen Masters Goud: Ivo Claessen. Zilver: Peter Poels. Brons: André Wauters.

Goud fotothema creatief. Foto: Marc Eeckhaut. Titan triggerfish (Balistoides viridescens) - Beste snorkelfoto. Foto: Karin van der Elst.

Foto macro Masters Goud: Ivo Claessen. Zilver: Peter Poels. Zilver: Francis Griffon.

Foto breedhoek Masters Goud: Paul Henry. Zilver: Peter Poels. Brons: Francis Griffon.

Foto 'alround winner' Masters

Hengelaarsvis op wandel - Brons vissen Masters. Foto: André Wouters.

Goud: Peter Poels. Zilver: Ivo Claessen. Brons: Francis Griffon. Eervolle vermelding: Jean Pierre Dupond en Paul-Henri Cercle.

De winnende video 'Cabilao, Various Species & Clown Fishes' van John van Lent kan je bekijken via: https://youtu.be/hKO6Z5xbxNI. De foto's van de prijsuitreiking staan op: https://flic.kr/s/aHsmKwiemT.

 

Advertentie

rEvo rebreathers info@revo-rebreathers.com www.revo-rebreathers.com

Hippocampus jan./feb. 2020

 

Onbeperkt kantduiken

WWW.DIVEANDTRAVEL.NL

INDONESIË

PASSPORT TO PARADISE

Combineer 3 resorts en 3 verschillende duikgebieden

www.bontravel.nl

LUB MET JOUW DUIKC NAAR DIVERS E? PARADISE BONAIR

(Manado, Bangka en Lembeh) in noord Sulawesi 15 dagen / 12 nachten 2-pers kamer VP incl 24 bootduiken.

SPECIAL VANAF: € 2766,-

T BON TRAVEL

NEEM CONTACT OP ME

Eigen villa met

huisrif

TIGER BEACH & BIMINI BAHAMAS 2021 EEN WEEK VOL MET TIJGEREN HAMERHAAIEN

Vertrek 7 januari 2021 9 dagen / 8 nachten 2-pers hut o.b.v. volpension, 7 dagen duiken, 4 duiken p.d. Exclusief vluchten.

VOOR: € 3250,- P.P.

essen ru duikfl h T e iv r D deur naast de p u k ic p

EGYPTE

CAMEL DIVE CLUB & HOTEL Top duikershotel aan de gezellige boulevard van Sharm el Sheik 8 dagen / 7 nachten 2-pers. Zwembad zicht kamer o.b.v. LO en 10 bootduiken.

SPECIAL VANAF: € 817,-

Bovenstaande prijzen zijn incl. retourvluchten en luchthaven transfers v.v. De duikpakketten zijn incl. fles/lucht/lood excl. duikmateriaal. Bagagekosten kunnen van toepassing zijn.

Volg ons op Facebook en blijf als eerste op de hoogte van het laatste nieuws.

e duikreis adviezen en Kijk voor meer uitgebreid s aanbod op onze ing een compleet bestemm NDTRAVEL.NL EA IV .D website WWW met uurauto H p u k Pic dekking volledige

L .N L E V A R T D N A E IV .D WWW 15 94 TEL: (033) 457

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage Milieu / ecologie

Karang Divers Bali Ecologie in symbiose met de plaatselijke gemeenschap

Er zijn meer duikcentra dan winkels langs de kustweg in Pemuteran, in het noordwesten van Bali. Over een afstand van minder dan 10 km tellen we van op onze scooter 23 naamborden met vermeldingen als 'Ocean Dreams', 'Sea Rovers', 'Dive Adventures' of zelfs 'Bali Drivers' die duidelijk sturen en duiken verwarren. Tijdens ons bezoek ter plaatse vonden hoofdredacteur Ivo Madder en ikzelf het dan ook de moeite waard om naar de impact hiervan op de leefgemeenschap te peilen. Wat blijkt? Dat er zoals steeds kaf en koren is. zich in 1991 als eerste expat in Pemuteran vestigde. De vissers gebruikten massaal cyanide en dynamiet en vernietigden niet alleen de vissen, maar ook het koraal. Dat was wat Chris vaststelde en daar wilde hij verandering in brengen. "Ik leerde de taal en maakte snel kennis met de dorpsbewoners door huis na huis koffie te gaan drinken", herinnert hij zich. "Ik sprak de vissers aan en legde hen het

Foto: Ivo Madder.

e 23 duikcentra in de omgeving van Pemuteran moet je met een flinke korrel zeezout nemen. Het dorp telt immers nog steeds veel meer inwoners dan toeristen en de plaatselijke gemeenschap behoudt zijn authentiek karakter. De meeste duikcentra bestaan uit niet meer dan een houten bureau en enkele stoelen, waarbij duikmateriaal, flessen en een boot gehuurd worden wanneer er klanten zijn. De 'echte' duikcentra, zoals Karang Divers, bezitten eigen materiaal en stellen lokale inwoners te werk. In samenwerking met de dorpsbewoners helpen ze het milieu, zowel boven als onder water, te verbeteren en te beschermen.

Biorock.

cyanide, dynamiet en koffie "Toen ik in 1991 voor het eerst een voet zette in Pemuteran was omzeggens al het leven in de baai verdwenen", aan het woord is Chris Brown, een AustraliĂŤr die

Hippocampus jan./feb. 2020

verband uit tussen het verdwijnen van het koraal en de achteruitgang van het visbestand. Uit eigen zak betaalde ik enkelen onder hen om het Biorockproject op te starten (zie verder). Ik kreeg vrij snel de steun van Agung Prana, de ondertussen overleden eigenaar van het hotel Amertha Bali Villas. Hij besefte ook dat een rijk onderzeeleven een belangrijke toeristische troef zou zijn. Ik kon op die manier

Op de achtergrond de kathode in de vorm van een zeester en op de voorgrond ligt de anode.

Foto: Ivo Madder.

Kweken van koraal op reusachtige metalen structuren, gelast in kunstzinnige vormen.

babykoraal op een van de structuren aangebracht.

Schildpadden of omelet?

Foto: Patrick Swinnen.

In Pemuteranbaai kan je met een beetje geluk drie soorten zeeschildpadden waarnemen.

Biorock

De groene zeeschildpad of soepschildpad (Chelonia mydas) komt het meeste voor, maar ook de karetschildpad (Eretmochelys imbricata) en de warana of dwergschildpad (Lepidochelys olivacea) komen aan land. De nesten werden in het verleden gretig leeggeplunderd door de dorpsbewoners die de eieren aan 300 Indonesische roepia per stuk op de markt verkochten. Door 500 roepia te bieden en hen het verhaal

Op dit bord staat aangegeven hoeveel eieren er aangeleverd werden, hoeveel er van uitgekomen zijn, hoeveel jonge schildpadjes ze vrijgelaten hebben, hoeveel volwassen schildpadden ze gered hebben en hoeveel volgroeide exemplaren ze vrijgelaten hebben.

Foto: Ivo Madder.

Biorock is het grootste en oudste kunstmatig koraalrif ter wereld. Het is een bijzondere duikplaats (zie Hippocampus 275 â&#x20AC;&#x201C; Amertha Bali Villas), maar het is vooral een zelfbedruipende organisatie van de plaatselijke bevolking. Biorock startte in het jaar 2000. Aan land worden reusachtige metalen structuren in kunstzinnige vormen gelast, die door 20 tot 30 dorpsbe-

stroom gezet. Zonnepanelen produceren hiervoor 12 volt stroom met ongeveer 6 ampĂ¨re per 2 m2 structuur. Er staan momenteel 100 m2 laswerken op een oppervlakte van 20.000 m2, hetzij 4 onderzeese voetbalvelden. Voor een vrij bescheiden bedrag steun je de organisatie en wordt je naam met Foto: Patrick Swinnen.

een kleinschalig centrum oprichten om de zeeschildpadden te beschermen", gaat hij verder, "en ook hierin heb ik geld moeten investeren, maar dat alles heeft mij wel een permanente verblijfsvergunning in Bali opgeleverd".

De stroomvoorziening voor de Biorock.

Chris Brown startte het 'Turtle project' op in 1992.

woners met vlotten te water gelaten worden. Kleine stukjes levend koraal worden erop bevestigd en het geheel wordt onder Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage Milieu / ecologie

Foto: Ivo Madder.

meteen milieubewust gemaakt. Gasten van de Amertha Bali Villas mogen deze 'Strand Heroes' vervoegen en mee plastic ruimen.

Bijna een maand oud. Na 1 tot 3 maanden worden ze in zee gelost.

Zo maak je van je duikvakantie meteen ook een ecovakantie.

De ingegraven eieren in de 'Turtle Hatchery'.

van het ei en de kip te vertellen, kon Chris Brown deze werkwijze veranderen. Nu verzamelen diezelfde vissers de eieren en brengen ze die naar zijn 'Turtle Hatchery'. Meteen zijn de legsels beschermd tegen gravende honden en hongerige slangen. Na 45 tot 60 dagen komen de eitjes uit en de schilpadjes worden na 1 tot 3 maanden in zee gelost. Uit onderzoek door middel van tags blijkt dat 1 tot 10 % van de diertjes overleeft. Zonder de kraamkamer is de overlevingskans 0,1 tot 1 %. De 'Turtle Hatchery' werkt met giften, waarvan de helft dient om de vissers te betalen. Een kwart wordt gespendeerd aan plaatselijke feesten of 'ceremonies' en een kwart wordt gebruikt om het centrum draaiende te houden. En de giften? Die komen van jou en mij, de toeristen en de duikers, die maar al te graag bijdragen om een schildpadje naar zee te zien waggelen. Per jaar mogen zo'n 1.300 diertjes de branding trotseren.

gebruik. Rietjes, bekertjes en bestek zijn verboden in supermarkten en 'shopping malls', maar spijtig genoeg nog niet in de kleine plaatselijke winkels. De westerse toerist is over het algemeen vrij milieubewust en zal de plastic fles meestal inruilen voor een duurzaam exemÂ plaar. In het duikcentrum Karang Divers krijg je onmiddellijk bij aankomst een aluminium flesje dat je overal gratis kan vullen. Veel hotels en restaurants bieden metalen rietjes aan en in verschillende winkels krijg je geen plastieken tasje meer mee. Maar er is nog werk. In Pemuteran worden de kinderen aangemoedigd om elke woensdag en zondag het strand te kuisen. Ze worden hiervoor beloond met een T-shirt of met schoolgerief. Zo worden ze

duikvakantie in Bali Een duikvakantie in noordwest Bali is een plaatsje op jouw bucketlist waard. In de vorige editie van Hippocampus kon je kennis maken met de Amertha Bali Villas en de prachtige duikstekken in de baai van Pemuteran en Menjagan Island. Dankzij het duiktoerisme en de positieve invloed van duikcentra als de Karang Divers, is de plaatselijke bevolking milieubewuster geworden en beschermt ze nu zelf ook een heel mooi stukje van onze planeet. Of hoe duikreizen goed kunnen zijn voor een meer ecologische wereld. ď&#x20AC;ź PATRICK SWINNEN

Bali plastic vrij Sinds januari 2019 verbiedt een Balinese wet het gebruik van plastic voor eenmalig

Foto: Patrick Swinnen.

De deelnemende kinderen van de strandopkuis.

Elke woensdag en zondag wordt het strand opgekuist.

Hippocampus jan./feb. 2020

DE DUIKWINKEL VAN

NEDERLAND EN BELGIE

Aqualung Legend Supreme automatenset • Ademt superlicht • Gemonteerd en duikklaar geleverd • Compleet met 1e trap, 2e trap, octopus, inflatorslang en console naar keuze

Suunto Eon Core duikcomputer met Pod • Computer met kleurenscherm • Inclusief Pod voor draadloze luchtintegratie • Met beschermdoos • Op = op

€ 499,-

Paralenz duikcamera • Digitale kleurfiltering zorgt voor superstrakke beelden • Ingebouwde dieptesensor • Lange batterijduur • App met duikprofiel bij je filmopnames

€ 799,-

€ 549,-

SubLub Rotterdam

Verlengde stationsweg 12 9471 PL Zuidlaren T +31 (0)50-8200479 | zuidlaren@sublub.nl Open di-vr 11-18 u & za 10-17 u za 10-17 u

• • • •

Min glazen van -1 tm -8 Plus glazen van +1 tm +4,5 Lees glazen van +1 tm +4,5 Gemonteerd geleverd

€ 149,SubLub Amstelveen

Admiraal de Ruyterweg 40a 3031 AD Rotterdam T +31 (0)10-2440111 | rotterdam@sublub.nl Open di-vr 12-18 u & za 10-17 u

SubLub Zuidlaren

Tusa M212 duikbril met glazen op sterkte

Uilenstede 314 1183 DB Amstelveen T +31 (0)20-6407806 | amstelveen@sublub.nl Open di-vr 13-19 u & za 10-17 u

SubLub Nieuwegein

Merweplein 1 3432 GN Nieuwegein T +31 (0)30-2074062 | nieuwegein@sublub.nl Open wo 16-21 u do & vr 12-18 u, za & zo 10-17 u

WWW.SUBLUB.NL

SubLub Limburg

Valkenburgerweg 12 6367 GV Voerendaal T +31 (0)45-2033013 | voerendaal@sublub.nl Open ma, di, do & vr 14-19 u & za 10-16 u

Goliath grouper (Epinephelus itajara).

Reportage

Foto: Tim Grollimund - dreamstime.

Biologie

De titel mag enigszins misleidend klinken, we gaan het niet over duikers hebben die onder de zeespiegel gaan spioneren, maar we draaien de rollen om: we zetten zeedieren als spionnen in. Althans dat is het idee dat het Amerikaanse leger heeft opgevat en de reden waarom het een onderzoeksproject heeft opgezet onder de naam 'Persistent Living Aquatic Sensors' oftewel 'PALS'.

arien leven, van klein tot groot, is bijzonder gevoelig aan veranderingen in haar omgeving. Deze eigenschappen wil het DARPA (Defence Advanced Research Projects Agency) van het Amerikaanse ministerie van defensie gaan onderzoeken met de bedoeling ze te kunnen inzetten als een onderdeel van een globaal beveiligingssysteem onder water.

Behoorlijk wat zeedieren reageren meetbaar op auditieve, visuele, elektromagnetische en chemische prikkels in het hun omringende water. Het is geweten dat sommige soorten zeebaarzen zich anders gaan gedragen bij verstoring door onderwatervoertuigen en microben kunnen reageren op magnetische signalen van duikboten. Het grote voordeel van het gebruik van marien leven als bewakingssensor is het feit dat het overal reeds gratis aanwezig is, geen stroom verbruikt, niet aangetast wordt door haar omgeving en zich automatisch vernieuwt via voortplanting. De klassieke onderwaterbewaking gebeurt meestal door middel van sonar, maar deze systemen hebben wel heel wat nadelen. Ze zijn behoorlijk duur en niet altijd eenvoudig te installeren. Het plaatsingsbereik van

Hippocampus jan./feb. 2020

sommige is beperkt, omdat ze van stroom moeten voorzien worden en bijgevolg dicht bij een schip of de kust dienen aangewend te worden. Daarom gaat de marine deze detectoren vooral gebruiken om belangrijke bezittingen te bewaken zoals havens en vliegdekschepen. Daarenboven zijn deze installaties onderhevig aan corrosie en geraken ze snel overgroeid met organismen. Uiteraard zullen er ook weer detectoren nodig zijn om het dierlijk gedrag waar te nemen en die gaan met soortgelijke problemen te kampen krijgen als de conventionele. Daarenboven heb je een grondige kennis nodig van het gedrag van het betrokken mariene leven. Om de mogelijkheden te onderzoeken, trok DARPA 45 miljoen dollar uit, waarmee vijf onderzoeksteams werden opgericht, die elk een specifiek marien organisme en zijn reactie op onderwateractiviteiten gaan bestuderen. Een eerste team, onder leiding van de 'Northrop Grumman Corporation', gaat de geluiden van pistoolgarnalen opnemen en analyseren, alsook de optische activiteit van bioluminescente organismen. Pistoolgarnalen kunnen klikkende geluiden maken van wel 200 decibel en behoren daarmee tot de luidruchtigste zeedieren. Deze geluiden kunnen grote afstanden onder water afleggen en bij het

weerkaatsen op vijandelijke voertuigen terug opgevangen worden door sensoren net zoals bij sonar. Zelfs de meest stille onderzeeër zou mogelijk zo gedetecteerd kunnen worden. Deze specifieke toepassing zal verder onderzocht worden door het team van 'Raytheon BBN Technologies'. Een team van het 'Naval Research Laboratory' gaat bacteriën bestuderen om biologische signalen van micro-organismen die reageren op magnetische straling van onderwatervoertuigen op te vangen. Het team van de 'Florida Atlantic University' zal de geluiden van de 'Goliath grouper' in tropische en subtropische omgevingen analyseren. De 'Goliath grouper' (Epine phelus itajara), ook wel itajara genaamd, is een territoriale vis die tot 2,5 meter groot kan worden en dan wel 350 kg weegt. Als duikers hen benaderen, stoten ze laagfrequente 'plofgeluiden' uit waarvan men vermoedt dat het alarmkreten zijn. Die zouden bruikbaar kunnen zijn als waarschuwingssignaal voor indringers zoals onderwaterdrones en onderzeeërs. In eerste instantie gaat men hun gedrag in gevangenschap bestuderen en nadien het gedrag in het wild om na te gaan of er hier verschil optreedt. Tenslotte zal een team van de 'University of Maryland Center for Environmental Science' zwarte zeebaarzen (Centropristis

Een schematische voorstelling van het PALS-systeem.

Los van in deze vijf teams investeert DARPA ook in het 'Naval Undersea Warfare Center, Division Newport' om een netwerk van onderwatermicrofoons op de zeebodem te ontwikkelen dat continu de biologische achtergrondgeluiden van een rif waarneemt, op zoek naar anomalieën. Het systeem moet de veranderingen in akoestische signalen analyseren die duiden op een afweerreactie van het ecosysteem op een predator, wat weerom zou moeten leiden tot een methode om in bijna 'realtime' onderwatervoertuigen te detecteren. PALS is opgezet als een vier jaar lopend onderzoeksproject met de verwachting dat de onderzoekers de resultaten voor de wetenschappelijke wereld kunnen publiceren, op voorwaarde dat DARPA niets van de data, methodes of resultaten als 'controlled unclassified information' beschouwt. In dat laatste geval zullen de PALS-medewerkers er moeten op toezien dat ze de gegevens niet verspreiden buiten de officiële kanalen om. Je bent bij deze dus gewaarschuwd: als je in de toekomst nog eens duikt in het gezelschap van een ploffende 'Goliath grouper', is het mogelijk dat het Pentagon daarvan op de hoogte is… 

Foto: Dabarti CGI - shutterstock.

striata) van sensortags voorzien, waarmee men de veranderingen in zwemsnelheid en diepte van een school, als reactie op de verstoring door een onderwatervoertuig, kan onderzoeken.

Polychaete Tomopteris, bioluminescent organisme.

Foto: Oksana Maksymova - shutterstock.

Een bescheiden pistoolgarnaal (Synalpheus modestus).

STEF VAN UFFEL Zwarte zeebaars (Centropristis striata). Fo

t o:

Irin

oz h

yak ina

Hippocampus jan./feb. 2020 - D r e a ms

tim

e.c

Reportage

Word walvisobservator

Foto boven: Vanop het schip 'De Nieuwe Maen' observeren we de bruinvis. Foto onder: Mama bruinvis met kalf.

Hippocampus jan./feb. 2020

Foto's (2): Annemieke Podt/Stichting Rugvin.

Biologie

'De Nieuwe Maen', verbouwd als eenmaster.

het zeilschip 'De Nieuwe Maen' is een zeilschip uit 1891, gebouwd om bakstenen te vervoeren. In 1984 werd ze speciaal als eenmaster verbouwd om passagiers mee te nemen. Het zeilschip heeft, zowel onder- als bovendeks, ruimte genoeg voor iedereen om bruinvissen te spotten en dat in een ontspannen sfeer. Zelf ben ik nog nooit op een zeilschip gestapt, laat staan dat ik de handen zelf uit de mouwen mocht steken. Ik ervaar het als meerwaarde voor de cursus en het is weer iets wat ik van mijn bucketlist kan schrappen.

Het varend cursuslokaal brengt ons naar plekken waar heel regelmatig bruinvissen worden gespot. Zowel de kapitein Gaby Koomen, de matroos Patricia Martens, als de deelnemers speuren de Oosterschelde af. De natuur laat zich natuurlijk niet regisseren, maar als het dan wel gebeurt â&#x20AC;Ś

avondwandeling Een avondwandeling naar het havenuiteinde van Zierikzee brengt ons naar Studio Bruinvis, waar je live naar bruinvissen kan luisteren. We blijven een tijdje rondhangen, want we staan op een 'hotspot' om bruinvissen

Steeds uitkijken naar de bruinvis.

Foto's (2): Stichting Rugvin.

Walvissoorten bestuderen.

Foto: Chrisje Demuynck.

k stap op zaterdagmorgen op het zeilschip 'De Nieuwe Maen' in de haven van Zierikzee. Na een hartelijke verwelkoming door Nicolle van Groningen gaat de cursus 'Walvisobservatie op de Oosterschelde' meteen van start. Frank Zanderink, de directeur van Stichting Rugvin, geeft een toelichting over walvisachtigen, ongeveer een 90-tal soorten. Ook waar en wanneer je de soorten het best kan waarnemen en hoe je ze herkent (zie ook Hippo 273 â&#x20AC;&#x201C; Gestrande zeezoogdieren), komt aan bod. Mijn hoofd zit na de theoretische voormiddag helemaal vol, dus ben ik blij dat de namiddag frisse Oosterscheldelucht en speurwerk brengt.

Foto: Chrisje Demuynck.

Kijken we niet allemaal richting het water als er plots geroepen wordt: "Bruinvissen"? Deze walvisachtigen spotten, vinden we allemaal geweldig. Als duiker herkennen we de bruinvis meteen, omdat we hem vaak voor of na de duik, jagend in het ondiepe water, zien opduiken en omdat we weten dat hij voorkomt in de Oosterschelde. Maar als een andere walvisachtige de Oosterschelde binnenzwemt, hoever reikt onze kennis dan?

Een cursus volgen op een zeilboot geeft een gezellige sfeer.

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage Biologie

Studio Bruinvis.

Studio Bruinvis

fotografie De volgende ochtend krijgen we bezoek van Annemieke Podt, de fotograaf die praktisch elke bruinvis in de Oosterschelde herkent. Ze geeft waardevolle tips over het fotograferen en herkennen van een specifieke bruinvis. Ze legt ook het belang uit van het Project Photo-ID, dat voor wetenschappelijk onderzoek wordt uitgevoerd. Zo hebben sommige bruinvissen een naam. De bekendste bruinvis is Willem, een stier of een mannetje, die na 8 jaar plots gezien

werd met een kalf. Bleek dat Willem een koe (een vrouwtje) is en nu gaat ze verder door het leven als Willemien. Dit bevestigt het feit dat sommige bruinvissen al 5 tot 10 jaar in de Oosterschelde verblijven.

data verzamelen en registreren Ik maak kennis met manieren om coรถrdinaten af te lezen, afstanden in te schatten en verschillende vormen om data te verzamelen en die ook te registreren. Zo krijg ik een beeld van hoe een onderzoek naar walvisachtigen gebeurt. Dat wil ik natuurlijk in de praktijk brengen, dus geef ik me op om deel te nemen aan de jaarlijkse bruinvistelling (zie Hippo 257). Ook de andere deelnemers zijn enthousiast over de cursus

Foto's (3): Chrisje Demuynck.

Bij het westelijke havenhoofd van Zierikzee ligt een boei, waaraan een hydrofoon is bevestigd die het geluid van bruinvissen opvangt. Het geluid wordt doorgestuurd naar de zuil op het havenhoofd waar de bezoeker dit geluid kan horen. Ook worden deze geluiden geanalyseerd om te weten te komen of de aanwezigheid van bruinvissen afhankelijk is van bepaalde factoren zoals het tij, enz. Ben je benieuwd naar het geluid van een bruinvis, ga dan meteen naar de website www.rugvin.nl/studio-bruinvis of ga zelf ter plekke luisteren!

te zien. Het is een lange leerzame dag die afgesloten wordt met vele verhalen en een ludieke kwis om te kijken wat er aan kennis is blijven hangen.

De boei van Studio Rugvin.

Hippocampus jan./feb. 2020

De hydrofoon.

Herkennen van een bruinvis is niet gemakkelijk.

Foto's (2): Chrisje Demuynck.

Studio Bruinvis.

en de projecten van 'Stichting Rugvin'. Velen willen een bijkomende cursus volgen die overzee wordt gegeven en recht geeft op een korting bij andere organisaties die walvisachtigen monitoren.

Kennis

Wie deze veelzijdige tweedaagse cursus met een uitgebreide kennisoverdracht over walvisachtigen, fotografie en onderzoek naar walvisachtigen wil volgen, kan dit in de weekenden van 2/3 mei, 16/17 mei en 6/7 juni 2020 of tijdens de eendaagse cursusdagen van 26 april, 15 mei of 5 juni 2020 in Zierikzee. Meer info vind je op de website www.rugvin.nl. Bedankt Nicolle, Annemieke, Gaby, Patricia, Isabella en Frank, voor het fijne en leerzame weekend. ď&#x20AC;ź CHRISJE DEMUYNCK

Stichting Rugvin Stichting Rugvin is, sinds de oprichting in 2007, een organisatie die zich bezighoudt met projecten en initiatieven op gebied van walvissen, dolfijnen en bruinvissen en hun leefgebied. Een belangrijke activiteit is het onderzoek naar bruinvissen in de Oosterschelde en de Noordzee. Binnenkort wordt hun website in een nieuw jasje gestoken, waarbij je kan inschrijven op een nieuwsbrief om zo op de hoogte te blijven van nationaal en internationaal walvissennieuws. Ook op Facebook kan je deze organisatie volgen.

Foto's (2): Stichting Rugvin.

Ik heb geleerd dat er om juist te determineren meer nodig is dan enkel de vorm, de kleur en de vin. Terwijl ik dacht dat ik een goede kennis over walvisachtigen had, ben ik toch blij dat ik de cursus heb gevolgd en het goed geĂŻllustreerde boek 'Walvissen kijken in Europa' zal kunnen raadplegen als ik het water opga om walvisachtigen te spotten.

Kapitein Gaby aan het werk.

Annemieke geeft heel veel goede tips i.v.m. fotografie.

Afstanden meten op het water is niet zo evident.

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage Geschiedenis

GUE-BE North Sea Project 2018 Samenhorigheid is een belangrijke factor in de duiksport. Als geen ander spant GUE-BE zich in om haar leden samen te brengen rond een project, ongeacht hun ervaring of niveau.

rienden maken die jouw passie en enthousiasme voor de duiksport delen. Met dit doel voor ogen verzamelt GUE (Global Underwater Explorers) gelijkgezinden rond zich en bouwt aldus een hechte gemeenschap duikers uit met als doel het vertrouwen en de vaardigheden van haar leden te versterken. "GUE-duiken gaat over teamduiken en meer genieten van je duik", zegt Ben van Asselt, de voorzitter van GUE-BelgiĂŤ. "Wij geven onze leden de kans om deel te nemen aan projecten binnen hun persoonlijke grenzen." Tijdens de zomer van 2017 slaagden de duikers van GUE-BE, waarvan velen trouwens ook een NELOS-brevet hebben, erin om een driedimensionaal model te maken van het beschermde wrak van het lichtschip Westhinder (Hippo 270). Het meest recente project van GUE-BE bracht hen in 2018 naar het wrak van het stoomschip

Hippocampus jan./feb. 2020

Kilmore, een schip dat drie keer groter was dan de Westhinder. Van bij de start werden zowel boven- als onderwatervideobeelden gemaakt die opnieuw een mooie documentaire opleverden en een driedimensionaal model van de interessantste onderdelen van het wrak. Het project werd geleid door twee GUE-BE-leden: Johan Wouters en Peter Brandt. De ss Kilmore was een stalen stoomvrachtschip dat gebouwd werd in 1890 en voornamelijk werd gebruikt om handelswaren te vervoeren over de Middellandse en de Zwarte Zee. Het schip was 87 m lang en 11,60 m breed. De voortstuwing werd geleverd door een 'triple expansion' stoommotor, die een enkele schroef aandreef door middel van een as naar het achterschip. Het werkingsprincipe van een drievoudige expansiestoommachine is dat stoom onder druk drie opeenvolgende zuigers aandrijft,

waardoor druk (energie) verloren gaat als die naar de volgende cilinder gaat. Die wordt gecompenseerd door de toenemende grootte van elke opeenvolgende cilinder, waardoor elke zuiger dezelfde hoeveelheid kracht op de aandrijfas levert. De motor werd gebouwd door David Rollo and Sons, gevestigd in Liverpool, en had een vermogen van 218 pk. De Kilmore was voor haar tijd een uiterst modern schip en was voorzien van de allerlaatste technische snufjes. De stuurinrichting bestond uit een door stoom aangedreven roer dat geplaatst was in het motorcompartiment. Een stalen as naar een wormwiel boven op het roer zorgde ervoor dat het kon draaien. Het roer was tevens voorzien van met olie gevulde cilinders die als dempers fungeerden tegen de kracht van het water dat door het roer verplaatst werd.

Foto's (2): GUE-Be.

Kilmore

Foto's (2): GUE-Be.

De schroef.

Melding in het Rotterdams Nieuwsblad - 1 augustus 1906.

Drievoudige expansiestoommachine.

De Kilmore zonk na een aanvaring in de ochtend van 29 juli 1906, vlak bij de locatie waar ook het lichtschip Westhinder verging. Het schip was onderweg van Antwerpen naar Liverpool met een lading aardewerk uit een fabriek in Sarreguemines (Noord-Frankrijk) en staat ook bekend als 'het porseleinwrak', omdat er nog steeds veel porselein in te vinden is. Terwijl de twee schepen elkaar wilden kruisen, was er een misverstand, waardoor het vrachtschip Montezuma het stoomschip Kilmore langs stuurboord raakte. De averij was zo groot dat de Kilmore reddeloos verloren was en binnen het uur zonk. De 25-koppige bemanning werd gelukkig opgevist door de Montezuma. Het interessante aan de Kilmore is dat het al meer dan 100 jaar op de bodem van de Noordzee rust en door de Belgische overHippocampus jan./feb. 2020

Reportage Geschiedenis

Een 3D-model van het stoomschip Kilmore. 1. Drievoudige expansiemotor. 2. Boiler. 3. Boiler. 4. Lieren van het middendek. 5. vierbladige schroef (één blad is verdwenen).

Foto's (2): GUE-Be.

Het team maakt zich klaar voor een duik op de Kilmore.

heid sinds 2016 wordt beschermd als maritiem erfgoed. Deze classificatie verbiedt visserijactiviteiten en ankeren op het wrak. Het is ook illegaal om iets van het wrak mee te nemen. Duiken op de Kilmore mag echter wel. De Belgische overheid heeft een onlinesysteem opgezet waar duikers zich 24 uur voor hun duiktrip kunnen registreren. De teamleiders moesten er dus voor zorgen dat hun duikers online werden geregistreerd vóór elke duiktrip, anders konden ze niet deelnemen. Het project stond voor enkele moeilijke opgaven, de Noordzee staat immers niet bepaald bekend om zijn kalme wateren. Het team werd geconfronteerd met onvoorspelbaar weer en slechte zichtbaarheid en kende vaak de specifieke omstandigheden van het terrein pas nadat ze ter plaatse waren. Ondanks deze moeilijkheden konden de duikers van GUE-BE tijdens de zomer van 2018 voldoende gege-

vens verzamelen om het verhaal van het stoomschip Kilmore te vertellen. Het Kilmore-project werd voltooid in slechts acht duiken en vier duiktrips die vanuit Nieuwpoort vertrokken met de charterboot 'Jonathan'. Dat leverde ongeveer 320 minuten beeldmateriaal op. Door de omvang van het wrak en door de grillige weersomstandigheden was het voor het team heel wat lastiger om hun doel te bereiken dan bij het project van de Westhinder. “Om zoveel mogelijk details vast te leggen experimenteerden we met een setup van 5 naast elkaar gemonteerde actiecamera's. We focusten ons daarbij op de belangrijkste componenten van het wrak zoals de motor, de boeg, de achtersteven en de boilers. Van het VLIZ (Vlaams Instituut voor de Zee) ontvingen we alle sonargegevens van de locatie, zodat we een nauwkeurig basismodel konden maken waarop we vervolgens alle details konden monteren, iets wat redelijk goed is gelukt", legt Ben van Asselt uit.

Na afloop van de duiken moest het team nog heel wat werk verzetten. De computers hadden uren, dagen, weken nodig om de opnames te verwerken tot een 3D-model (met behulp van 'Agisoft Photoscan'), bovendien was er heel wat opzoekingswerk nodig om meer te weten te komen over de volledige geschiedenis van het schip. Het resultaat van al die inspanningen is te zien in de korte documentaire: GUE-BE North Sea Project 2018 – Kilmore (scan onderstaande QR-code). Het 3D-model kan je langs alle kanten bekijken op: https://kilmore.gue-be.be/. 

Advertentie

DUIKTANK

TE HUUR +32 475 73 25 74

DUIKCENTRUM Alle kwaliteitsmerken- Vulstation Eigen onderhouds- & hersteldienst

Verhuurdienst - Duikopleidingen www.aqualand.be info@aqualand.be

Hippocampus jan./feb. 2020

MARIJKE VAN CAUWENBERGHE

Reportage Reisverhaal

Linksboven: De 'West Star', een Deens cargoschip, ligt op een diepte van 4,5 meter. Linksonder: Het oorlogswrak 'Wincher' ligt op een diepte van 4 tot 16 meter. Rechts: De 'K18 Bryza' werd speciaal afgezonken voor duikers en ligt op een diepte tussen 10,5 en 21,7 meter.

Foto's (3): Jef Schellekens.

Duiken in de hel

Gelukkig mogen we het lidwoord weglaten en spreken we over Hel in Polen, een schiereiland ten noordoosten van Gdansk.

oe we ertoe gekomen zijn om daar te duiken is een heel verhaal dat ik jullie ga besparen; er is genoeg te vertellen over de fantastische ervaring. Hel is in Polen bekend vanwege zijn strategische ligging aan het einde van het schiereiland. De meeste bewoners zijn nog steeds trots op de vele overwinningen op de vijand tijdens de oorlogen en tot op de dag van vandaag is er nog steeds een belangrijke militaire basis gevestigd. Het stadje Hel is een trekpleister voor de Polen die een dagje aan het strand willen doorbrengen, daardoor zijn er tal van gezellige terrasjes en restaurants. Honger en dorst hoef je er niet te lijden. Het vraagt enige voorbereiding om er te komen, maar het loont zeker de moeite. Wij zochten een camping uit die niet te ver van het duikcentrum gelegen is en waar Engels de voertaal is (het Pools zijn we niet machtig). Hel is bijzonder vanwege de vele scheepswrakken die daar in en om de baai gezonken zijn, zeg maar een Pools Scapa Flow. Zowel wrakken van de beide Wereldoorlogen, alsook speciaal afgezonken oefenwrakken voor sportduikers zijn er te vinden. Het is een duikstek waar iedereen terecht kan, ook jeugdduikers en technische duikers vinden hier hun gading. Er liggen wrakken op 3 meter diepte, maar ook op 100 meter

Hippocampus jan./feb. 2020

en dieper. Er zijn er zelfs te vinden aan de oppervlakte en op vijf wrakken is een duikverbod omwille van het respect voor de vele slachtoffers die erop te betreuren zijn. Er is een lijst van meer dan 40 wrakken waarop je vrij kunt duiken. Daarnaast zijn er wrakken waarvoor je toestemming moet vragen bij het Maritiem Bureau te Gdansk. Je kan de lijst met vrij te bezoeken wrakken downloaden op de website die vermeld is aan het einde van dit verslag (in het blauw gekleurd op de wrakkenwebsite). Er zijn drie duikcentra in Hel waar elke duiker terecht kan. Je geeft een dag op voorhand door welke gassen je nodig hebt en er wordt voor gezorgd. Wij hielden het voor deze keer bij perslucht, omdat de wrakken die we wilden bezoeken op geringe diepte liggen. Het eerste wrak waarop we doken is de 'Wincher'. Het is een oorlogsschip dat na het zinken de haveningang versperde en om die reden nog in oorlogstijd verlegd werd naar de huidige locatie. Het is daarbij praktisch volledig uit elkaar gevallen. De binnenkant ligt aan de buitenzijde op een diepte van 4 tot 16 meter. Een van de jeugdduikers die mee op de boot was, heeft nog enkele leuke scherven scheepsporselein gevonden met originele stempels erop.

Het tweede wrak waarop we gedoken hebben is 'K18 Bryza', dat speciaal afgezonken werd voor duikers, maar zeker de moeite is om te bezoeken. Op een diepte tussen 10,5 en 21,7 meter is de zichtbaarheid opvallend goed en de meeste Oosterscheldeduikers zullen hierover niet klagen. Daarnaast hebben wij nog gedoken op de 'Delphin' op vergelijkbare diepte en deden we een ondiepe duik op de 'West Star', een Deens cargoschip, op 4,5 meter diepte. Het is gewoonweg geweldig dat je niet dieper hoeft te gaan om een mooi scheepswrak te bezoeken. De watertemperatuur is comfortabel tot op een diepte van 25 meter (18°C – de gemiddelde watertemperatuur is 9,1°C) en ons natpak dubbel 7 mm was dan ook warm genoeg. We hebben de dieper gelegen wrakken even gelaten voor wat ze zijn, maar ik geloof dat ik volgende keer zeker mijn droogpak meeneem. Op www.balticwrecks.com vind je info over de wrakken en verder vind je op www. diveland.com.pl info over het duikcenter dat wij gekozen hebben.  JEF SCHELLEKENS

Reportage

Foto: Nadine Grimm/FLI.

Biologie

Killivissen of wat we

van vissen kunnen leren De Nothobranchius furzeri uit de familie van de killivissen of Nothobranchiidae heeft de bijzondere eigenschap om van eitje naar volwassen leeftijd uit te groeien in minder dan 14 dagen tijd. Hij kan zich dan ook al voortplanten. Meteen is hij het snelst groeiende gewerveld dier.

et visje leeft in de Afrikaanse savanne in seizoensgebonden poelen die maximaal 2 tot 3 weken vochtig blijven. De natuurlijke evolutie heeft hem in staat gesteld heel snel volwassen te worden en daarenboven tijdens de rest van het jaar te overleven als embryo in het droge sediment. De Nothobranchius furzeri (Turquoise killifish) is een vrij mooi diertje (hij lijkt een

beetje op een guppy en is 6 cm groot) en kan in het aquarium gehouden worden. Zijn levensduur in dat milieu bedraagt maximaal enkele maanden, maar dat laat de wetenschappers toe zijn uitzonderlijk snelle veroudering te bestuderen.

progeria, een aandoening die wordt veroorzaakt door een bepaalde mutatie in het LMNA-gen. Samengevat: een visje waar we veel van kunnen leren. ď&#x20AC;ź

De resultaten zouden een doorbraak kunnen betekenen in het onderzoek naar bepaalde menselijke verouderingsziekten als

Bron: Sciencedirect - current-biology/ vol/28/issue/15

PATRICK SWINNEN

Advertentie

G KORTIN G R O EP S S R E IK U VOOR D

Nemo Dive Club & Hotel & Safariâ&#x20AC;&#x2122;s Bert en Sofie Red Sea Egypt -Safaga

Tel.: 00 20 (0) 100/36 48 708 en 00 20 (0) 100/11 37 707 - info@nemodive.com -

www.nemodive.com Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage

Toestand bij aanplanting.

Neptunusgras in bloei.

Foto: Sylvie Gobert.

Biologie

Het Neptunusgras

de long van

Toestand na 3 jaar.

Foto: Arnaud Abadie.

Pinna nobilis in een grasveld.

Foto: Sylvie Gobert. Foto: Arnaud Abadie.

de Middellandse Zee

Het biologisch onderzoeksstation STARESO (zie Hippocampus nr. 275) in Corsica bestudeert al sinds haar ontstaan in de jaren zeventig de eigenschappen en de evolutie van de zeegrasvelden.

ls je in de Middellandse Zee duikt of als je er gewoon op het strand wandelt, heb je zeker het Neptunusgras (Posidonia oceanica) leren kennen. De plant is endemisch in deze zee en is er meteen ook de meest voorkomende plant langs de kust. Wetenschappers gaan ervan uit dat 25% van de zeebodem tussen 2 en ongeveer 40 meter diep erdoor bedekt wordt.

Hippocampus jan./feb. 2020

Neptunusgras is geen wier, maar een plant en wordt ingedeeld bij de bedektzadige planten (Angiospermae). Het bestaat uit een bosje van 5 tot 8 donkergroene bladeren van 40 tot 80 cm hoog en 1 cm breed die uit een geschubde wortelstok ontspruiten. De wortelstokken rotten heel traag weg en vormen bodembedekkende matten van wortels, sedimenten en afgestorven bladeren. Deze matten kunnen honderden jaren behouden blijven en enkele meters dik zijn. De plant kan zich ongeslachtelijk voortplanten via de wortelstokken of geslachtelijk via bloemen en zaden. Voor wie meer wil weten over de kenmerken en de levenswijze van het Neptunusgras, verwijs ik naar de reportage van Ivo Madder in Hippocampus nr. 240 sept./okt. 2012 – www.nelos.be/hippo240.

Marseille zonder Bouillabaisse? Indien het Neptunusgras niet bestond, zouden veel visspecialiteiten zoals de beroemde vissoep uit Marseille nooit op het menu voorkomen. De Neptunusgrasvelden voeden en beschermen immers talloze vis- en andere diersoorten, beschermen de kusten tegen erosie, zuiveren het water, slaan CO2 op en produceren zuurstof. Vergelijk even: een woud slaat gemiddeld 8 gram CO2 op per vierkante meter per jaar. Op dezelfde oppervlakte en tijdens dezelfde periode zal een Neptunusgrasveld 200 tot 300 gram opslaan. Uiteraard zijn de onderwatervelden niet zo uitgebreid als de Europese of Afrikaanse bossen of het Amazonewoud, maar ze realiseren toch een belangrijke opslag van koolzuurgas. Als je rekening houdt met een gemiddelde dikte van de Neptunusgrasmatten van 1 tot 4 meter, stockeren ze tussen de 11 en 42% van de CO2 uitstoot van de landen rond de Middellandse Zee sinds de industriële revolutie. Gesteld dat de matten zouden verdwijnen komt er dus een bijzondere grote hoeveelheid schadelijk gas vrij.

meten is weten Het Neptunusgras kan ons veel leren over de toestand van de Middellandse Zee. Hoe gezonder een plant is, hoe meer hij groeit en hoe meer zuurstof hij produceert. Een gezonde Neptunusgrasmat is autotroof, wat betekent dat hij meer zuurstof produceert dan verbruikt. Het wetenschappelijk team van STARESO meet al een tiental jaar de zuurstofproductie in de baai van Calvi (noordwesten

van Corsica). Dit doen ze met optische sensoren die met hoge precisie de opgeloste hoeveelheden zuurstof in het water meten. Vandaag de dag wordt er ook geëxperimenteerd met hydrofoons die door middel van geluidsfrequenties de zuurstofuitstoot kunnen meten. Op lange termijn zullen deze metingen toelaten de gezondheid van de Middellandse Zee van heel dichtbij te volgen, maar de invloed van de menselijke activiteit kan nu al opgetekend worden. (Zie ook 'Listening to posidonia seagrasses': www.reflexions.uliege.be/ cms/c_384971/en).

Opgelet, gevaar! De Posidonia oceanica is in Frankrijk beschermd en de plenaire vergadering van het Europees Parlement debatteerde (voorlopig zonder gevolg) op 13 november 2017 over een bescherming op Europees vlak. Sommige landen veroordelen immers de visvangst met sleepnetten boven de planten. De plant werd wel opgenomen in de Conventie van Barcelona (annex 2 – list of endangered or threatened species). Het toerisme, de ontwikkeling van havens en marina's en de toenemende bezoedeling door mest- en andere stoffen betekenen een reëel gevaar voor de grasmatten. De rizomen of wortelstokken worden eveneens vernield door ankers van pleziervaartuigen, en 'last but not least': het zeewier Caulerpa taxifolia dat in 1984 uit het Musée Océanographique van Monaco via de riolering in de zee werd geloosd, overwoekert nu nog steeds grote Neptunusgrasvelden. Studies gaan ervan uit dat er jaarlijks 7% van de oppervlakte aan grasmatten verdwijnt. Een alarmerende hoeveelheid … Op het strand van Ile Rousse, een populaire badplaats in Corsica, klagen de toeristen dat er te veel Neptunusgrasblaadjes zijn. Frédérique, een badgaste uit Parijs, heeft geen weet van hun ecologisch belang en stelt dat de autoriteiten het gras moeten verwijderen, want de dode blaadjes plakken aan haar voeten en het gras is trouwens ook vervelend in het water. Het gemeentebestuur heeft wel oor naar haar klachten, maar staat voor een dilemma. Aangezien de plant heel traag vergaat, houden de dode blaadjes een grote hoeveelheid CO2 gevangen en ze zijn ook beschermd. Het dode gras wordt dan maar geregeld bijeen geharkt en gestockeerd. Na

het toeristisch seizoen wordt het terug op het strand gestrooid. Aan het levende gras wordt niet geraakt, tot spijt van Frédérique.

 PATRICK SWINNEN

Kan je Neptunusgras (her)planten ? Gezien het groot belang van het Neptunusgras voor het milieu (zuurstofproductie, stabilisatie van de ondergrond, voedingsbron en beschutting voor vele diersoorten) stellen biologen alles in het werk om de grasvelden te beschermen en zo mogelijk te vergroten. Natuurvrienden stellen voor het gras op plaatsen waar het verdwenen is te herplanten. In STARESO hebben duikers reeds 25 jaar geleden een aantal planten verplaatst. Een grasmat telt 200 tot 1.200 plantjes per vierkante meter. Om de stroming te overleven, moesten ze herplant worden in een raam dat op de bodem is verankerd. Na 25 jaar is geen enkele herplante zone terug aangegroeid tot een grasmat. De zeer trage groei van de plant is hier de voornaamste oorzaak van. Het Neptunusgras kan niet genoeg energie opbrengen om tegelijkertijd wortels te produceren en zich te voeden om te groeien. (Zie ook 'Effect van transplantatie op Posidonia oceanica-scheuten': http://orbi.uliege.be/ handle/2268/20870). Een verplaatsing van de grasvelden zou nochtans een oplossing kunnen zijn voor een aantal controversen die ze onder meer in Frankrijk veroorzaken. De Middellandse Zee is één van de meest toeristische plaatsen ter wereld en elke meter kust is goud waard. Het Neptunusgras is echter beschermd en het is verboden een rioolbuis te plaatsen, een haven in te richten of een strand aan te leggen zonder voorafgaandelijke studie die bewijst dat er geen grasvelden zullen vernietigd worden tijdens de werken. Deze studie zal ook moeten uitwijzen dat er nadien geen nadelige gevolgen zullen opduiken voor het Neptunusgras (bezoedeling, verplaatsingen van de ondergrond enz.). Met andere woorden de economische belangen zijn immens en verder onderzoek vindt nog plaats.

Hippocampus jan./feb. 2020

Vader

en zoon

Foto: Wils - Van Berendonk

Mijn buddy

Nicolas (rechts) is klaar voor zijn eerste doopduik.

doopduikers Als instructeur zijn, naast het duiken met de jeugd, doopduiken mijn favoriete opleidingsmomenten. Het is fascinerend beginnende duikers, jong en oud, te begeleiden tijdens hun eerste stappen in de onderwaterwereld die we zo goed kennen. Je merkt aan je buddy dat wat je als ervaren onderwaterrat als normaal beschouwt, dat voor hem helemaal niet zo is. Je beseft iedere keer opnieuw dat je onbewuste aquaciteit de vruchten zijn die je plukt van uren vertoeven in die vreemde, maar intrigerende wereld. Ik moest dan ook niet lang nadenken toen ik op facebook een fotoreeks zag van Frank en Nicolas Wils over hun eerste duik. Dit vader-zoon duo zou mijn volgende 'buddy' zijn.

k moest niet echt aandringen, want ik ken hen al lang. Terloops vermelden dat ik als journalist-instructeur over hun ervaring wilde schrijven, beklonk de zaak. Het was eerder een kwestie van een gemeenschappelijke vrije dag in onze agenda's vinden dan van hen te overtuigen om mee te werken. We mochten echter niet te lang wachten, want ze waren zoals de meeste beginnende duikers maar al te ijverig om hun serie doopduiken af te werken en ik wilde hun ervaringen als starters delen. Met een beetje soepelheid vonden we een moment om samen in het water van de Put van Ekeren te springen.

Hippocampus jan./feb. 2020

Profiel Frank en Nicolas Wils Startjaar duiken: 2018. 3 Aantal duiken: 2. 3 Huidige club: DUCS â&#x20AC;&#x201C; Schoten. 3 Duikbrevet: geen. 3 Andere brevetten: geen. 3 Speciaal materiaal: standaard duikuitrusting, waarvan een deel geleend. 3 Favoriete duikplaats 'onze wateren': Put van Ekeren. 3 Favoriete duikplaats in het buitenland: nog geen ervaring. 3 Voorkeur soort duik: moeilijk te zeggen na slechts 2 duiken. 3 Meest spectaculaire duik: duik nummer 2. 3

De drukte op de parking noodzaakte ons om aan de verste zijde af te spreken, zodat we toch enigszins rustig konden staan. Er is immers geen reden om het stressniveau voor een doopduik extra te verhogen door je mee te laten slepen met de atmosfeer van gespannen verwachting bij andere duikers. Een doopduik is zo al opwindend genoeg. Al pratend kleden we ons om. Als alles klaar is, kijk ik even het materiaal na en beginnen we aan de briefing. Omdat het voor mij twee duiken na elkaar zullen zijn en een bespreking op het ponton niet ideaal is, overlopen we onze duikplanning op de parking. Goed voorbereid wandelen we alle vier naar de waterkant. Jawel, we zijn met vier. Duiken is bij hen een gezinsactiviteit en dus is echtgenote en moeder Mieke meegekomen. Als verpleegster vervult ze naast het collectief geheugen ook nog de rol van veiligheid aan de kant en fotograaf. Het feit dat we in twee keer duiken, zorgt er tevens voor dat ze niet eenzaam moet wachten tot we terugkeren. Hoewel, het ponton lijkt een trekpleister voor veiligheidsmensen. De duiken verlopen zoals de meeste doopduiken. Half in het water staand, geef ik een korte herhaling van wat we gaan doen en waar op gelet moet worden. Daarna steken we ons hoofd onder water en is er een snelle controle op ondiepte. Is alles OK? Voelt mijn buddy zich goed? We duiken rustig volgens plan. In het begin is er het zichtbaar checken of alles OK is en bevestiging vragen, daarna beetje bij beetje de toestand nagaan op een meer discrete manier. We maken een tocht rond de beelden op zoek naar vissen en andere fauna. Binnen de afgesproken tijd zijn we terug op het vertrekpunt aangekomen om met de volgende buddy het sop te verkennen.

ken op een oudejaarsavondfuif. Het was me toen al duidelijk dat de jeugd op dit vlak het voortouw zou nemen en dat Frank dit initiatief zou gebruiken om een sluimerende wens in realiteit om te zetten. Jeugdig enthousiasme en gevoel van onbezorgdheid leiden tot het vlotter eigen maken van duiktechnieken en het zich thuis voelen in het aquatisch milieu. Voeg daarbij de gedrevenheid om door te groeien en je hebt een verklaring voor het verschil tussen vader en zoon. Dit is gewoon een vaststelling. Het zou me niet verwonderen dat Nicolas sneller dan zijn vader de ladder der brevetten opklimt. De toekomst zal het uitwijzen. Als we na de tweede duik onze hoofden boven water steken, staat de helft van ons groepje te wachten. Frank heeft zich nog niet omgekleed. Ze willen immers nog een foto van de drie, natte duikers samen. De kans is immers klein dat we deze duo-doopduik zullen herhalen en we hebben nog enkele foto's voor dit artikel nodig. Daarna snel omkleden en afdrogen. Terwijl we de innerlijke mens versterken, debrief ik over de twee duiken. Vader en zoon vergelijken hun ervaringen en hun duik. We vullen de logboekjes in en praten nog wat na. Als het daglicht begint te verdwijnen en de muggen actief worden, nemen we afscheid.

Dank je wel, vader-zoon duo Frank en Nicolas en moeder/veiligheid Mieke, om deel te mogen uitmaken van jullie eerste ervaringen in de onderwaterwereld. Blijf ervan genieten en leer veel van anderen. Ik sla mijn autokoffer vol druppende duikspullen dicht en rij de parking af. Ik tokkel mijn volgende duikbestemming in en activeer mijn 'Waze'. Met '100 meter en dan naar rechts' ben ik op weg naar mijn volgende buddy. Of moet ik rechtsomkeer maken? Om het antwoord op die vraag te weten zal je moeten wachten op mijn volgend artikel. Tot dan ben ik nog steeds op zoek naar interessante buddy's. Denk je dat het leuk zou zijn om van jouw soort duiken een publiek geheim te maken, stuur dan een mailtje naar patrick.vanhoeserlande@ nelos.be. Ik verzeker je dat jouw profielfoto een pagina van onze Hippocampus zal versieren. Doen! ď&#x20AC;ź PATRICK VAN HOESERLANDE

Rechtsboven: De duikbak van Frank en Nicolas. Frank, Nicolas en Hoesy.

Foto: Wils - Van Berendonk

Mijn origineel plan was om met zijn drieĂŤn te duiken, maar gezien de drukte aan de waterkant en het beperkt aantal gelogde duiken van het duo besloten we om het niet te moeilijk te maken. Veiligheid staat voorop. Eerst zou ik met Frank het water verkennen en daarna met Nicolas.

Het valt me op, en niet echt onverwacht, dat de zoon zich meer thuisvoelt onder water dan de vader. Nicolas was immers diegene die het initiatief nam om te leren duiken. Ik herinner me nog een gesprek over dui-

Hippocampus jan./feb. 2020

OWT 1978.

Foto's (2): archief BDA.

Groepsfoto tijdens het jubileumfeest.

Foto: Jozef Van den Berghe.

Club in de kijker

Belgium Diving Asse 45 jarig bestaan Duikclub 'Belgium Diving Asse' zag het levenslicht in september 1974. Wijlen Frans De Neve, Hilda Eeckhout, Alain Bontemps en Jean-Claude De Beer waren destijds de oprichters.

anaf de start ging het ledenaantal gestaag omhoog en was de interesse groot bij de inwoners van Asse en omstreken om deze, toen zeer onbekende en nieuwe sport, te ontdekken. De clubleden en hun families waren steeds welkom op de gezellige clubduiken en verre clubreizen naar exotische oorden. Onder het peterschap van Roger Ghyoot werd 'Belgium Diving Asse' in 1978 snel een volwaardige NELOS-duikschool

en werd er ook gestart met zwembadtherapie onder leiding van Dr. Karel Ringoet (zie Hippo 229 â&#x20AC;&#x201C; mei/juni 2010). De familiale band en de sfeer van vriendschap onder de leden is nog steeds voelbaar aanwezig en kenmerkt onze vereniging. Nieuwe leden worden altijd met open armen ontvangen en zo snel mogelijk betrokken bij de jaarlijkse evenementen zoals de doopduik voor de kandidaten 1*Duiker, de pannenkoekenduik te Thorn, de mosselduik

Foto: Eddy Van Lier.

Doopduik 2019 te Wemeldinge.

Hippocampus jan./feb. 2020

Wemeldinge, ma

art 1978.

Foto's (7): archie

f BDA.

Lessinnes 1980.

Frans De Neve, mei 1978.

Den Osse, mei 1978.

in Zeeland, een BBQ op het einde van het trainingsseizoen en natuurlijk ons spaghettifestijn waar iedereen welkom is. De afgelopen jaren is er een enorme toestroom van nieuwe, vooral jonge, leden die wekelijks gemotiveerd deelnemen aan de trainingen die op dinsdag- en vrijdagavond plaatsvinden. Tijdens de trainingen is er per niveau een klas, alsook een conditiegroep die zich focust op het onderhouden van de aangeleerde technieken. In 2018 werd onze jeugdduikschool 'The Blue Sharky's' opgericht om kinderen jonger dan 14 jaar ook te kunnen laten proeven van de wonderen van de onderwaterwereld. Zodoende kan iedereen tussen 9 en 99 jaar plezier vinden bij ons in het zilte nat.

structeurs die meehelpen tijdens de lessen als personen die een handje toesteken op niet-zwembadgerelateerde activiteiten, waardoor we kunnen rekenen op een honderdtal actieve leden. Naar de toekomst toe blijven we streven naar het afleveren van een kwalitatieve opleiding die alle leden toestaat om eender waar ter wereld zonder zorgen actief te kunnen duiken. ď&#x20AC;ź SVEN LANCKMANS, VOORZITTER BDA

De werking van onze duikschool steunt volledig op vrijwilligers. Dit zijn zowel in-

Foto: Jozef Van den Berghe.

Voorzitter Sven Lanckmans zet Hilda Eeckhout, weduwe van BDA-stichter Frans De Neve, in de bloemen. Ook Eddy Van Lier, lid van het eerste uur, en zijn vrouw worden in de bloemetjes gezet.

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage

Onderwaterfotografie

Dwerginktvis 'highly commended'. Foto: Luc Rooman. Zandgrondel en een oorkwal - categorie 'Portfolio'. Foto: Filip Staes.

1e plaats categorie 'Onder water'. Foto: Luc Rooman. Groene wierslak en een oorkwal - categorie 'Portfolio'. Foto: Filip Staes.

De 'Lowland Photo contest' 34

Hippocampus jan./feb. 2020

et verschillende foto-exposities, een beursvloer met aanbieders van foto- en optiekmateriaal, natuurreizen, fotoworkshops en leveranciers van alle denkbare accessoires van boeken tot drijvende schuilhutten, heeft het festival zich in zes jaar tijd stevig op de kaart gezet. Eén van de zalen van het bioscoopcomplex was volledig voorbehouden voor de inspirerende lezingen van vermaarde fotografen uit binnen- en buitenland. Daarnaast kon je het hele weekend gratis een reeks prachtige foto-exposities bezoeken met beelden van onder meer Walter Barthélemi – de 'Lowland Photographer of the Year 2018' – en de finalisten van de Lowland Photo Contest 2019. De fotowedstrijd was aan zijn vijfde editie toe en focuste zich op de natuur van bij ons. Alle foto's moesten bij voorkeur in Nederland of België genomen zijn of tenminste van soorten zijn die hier ook voorkomen. Dit jaar was er voor het eerst een uitzondering. In de categorie 'De wereld' mochten er natuurfoto's van overal worden ingezonden. In totaal waren er 12 categorieën met 25.000 euro aan prijzengeld.

Foto: Ivo Madder.

Op 7 en 8 december 2019 organiseerde Landschap vzw de zesde editie van haar inmiddels befaamde 'Lowland Photo Festival'. Een niet te missen evenement voor natuurliefhebbers en fotografen in de Kinepolis te Antwerpen.

Sfeerbeeld van de beurs. Waterlelies 'runner-up'. Foto: Gino Symus.

Witgestreepte waaierslak - categorie 'Portfolio'. Foto: Filip Staes.

Net zoals voorgaande jaren domineerden de Nederlandse fotografen de wedstrijd, maar in de categorie 'Onder water' waren het vooral de Belgen die de afgelopen jaren in de prijzen vielen. Ook dit jaar waren NELOS-fotografen Luc Rooman, Gino Symus en Filip Staes goed voor het gros van de prijzen. Luc won met een indringend portret van een zeepaardje in de Oosterschelde. Hij behaalde ook een 'highly commended' voor zijn foto van een dwerginktvis – beter bekend als de sepiola – uit het Grevelingenmeer. Gino was 'runner-up' met een bijzonder sfeervolle tegenlichtopname van waterlelies in een vijver en Filip ontving een 'highly commended' met een beeld-op-beeld foto van een zeedahlia en een oorkwal in het Grevelingenmeer. In de categorie 'Portfolio' deed hij dat nog eens over met acht foto's genomen in de Zeeuwse wateren. Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage

Onderwaterfotografie

Doorschijnende zakpijp - categorie 'Portfolio'. Foto: Filip Staes. Weduwroosje - categorie 'Portfolio'. Foto: Filip Staes.

Amerikaanse ribkwal en een oorkwal - categorie 'Portfolio'. Foto: Filip Staes. Zeedahlia en een oorkwal 'highly commended' - categorie 'Onder water'. Foto: Filip Staes.

Winnaar 'Lowland Photographer of the Year 2019'. Foto: Marijn Heuts.

De titel van 'Lowland photographer of the year' ging naar Marijn Heuts met een nachtelijk beeld uit de categorie zoogdieren. Op de foto zie je een vers aangevreten populier waarbij nog net de staart van een bever te zien is. Een sprekend plaatje dat dankzij een cameraval tot stand kwam. Op http://bit.ly/lowland2019 kan je de foto's van de finalisten bewonderen. ď&#x20AC;ź FILIP STAES

Hippocampus jan./feb. 2020

Zeedahlia en een oorkwal - categorie 'Portfolio'. Foto: Filip Staes.

WIJ ONDERHOUDEN & HERSTELLEN ALLE MERKEN WWW.MES-BVBA.BE INFO@MES-BVBA.BE +32 11 85 15 08

Duikshop zeeën de

Bekende duikmerken Eigen hersteldienst Vulstation tot 300 bar

Openingsuren: wo. – do. & vr. 16.30 – 19.00 u za. 10.00 – 12.00 u & 13.00 – 17.00 u

Antwerpsestraat 258 – 2850 Boom 03 888 43 34 – zevenzeeen@telenet.be

Adv_7-Zeeen_20170126.indd 1

Hippocampus jan./feb. 2020

2/02/2017 15:57:28

Reportage

De zeenaaktslak Melibe leonina op zeegras in zuidelijk Brits Colombia.

Melibe

Wie iets over dit buitenbeentje wil weten, zal het internet heel hard afschuimen of op de ouderwetse manier de bib binnenstap-

pen. Melibe leonina zal je fascineren door haar verschijning, haar eigenaardig danstalent en haar bijzondere tafelmanieren.

et is de uniciteit van dit beestje en de beperkte informatie die de nieuwsgierigheid voedt. Als dit beestje al zwemmend in je vizier komt, is je eerste gedachte dat er een kwal aan het spartelen is. Zwemmen is niet haar favoriete bezigheid, maar happen naar voedsel wel. Dit is alvast één van de vele veronderstellingen, want wetenschappelijk onderzoek over dit slakje is moeilijk te vinden.

danstalent Het is vooral de stroming die de Melibe draagt en op haar bestemming brengt. Om in de luwte te komen of zich vast te kunnen zetten, zal ze haar lange platte lichaam buigen om stuwkracht te genereren. Haar lichaam ziet er ongelooflijk uit en is zeer efficiënt. Het bestaat uit een staart en een

Hippocampus jan./feb. 2020

hoofd met daarop een kap. Het is de staart die heel hard heen en weer slingert om in een bepaalde richting te geraken. Normaal vind je deze slak op planten zoals zeegras of kelp waar zij zich het liefst ophoudt. Ze heeft geen tanden of harde delen, waardoor het afbijten van stukjes plantmateriaal niet mogelijk is. De mondkap, geopend, ziet eruit als een schaal met aan de rand sensorische cerata (ook papillen genaamd, de uitstulpingen die meestal op de rugzijde van een naaktslak voorkomen). In het midden van de mondkap vind je de witachtige opening van de ware mond, eveneens omgeven door cerata. In zowel de wand als de cerata is er een netwerk van spijsverteringskanaalbuizen. In het nekgebied vind je een oranje massa, de ring van zenuwganglia die de hersenen van de slak

kunnen worden genoemd. De twee dunne witte draden die naar voren uit de hersenen lopen, zijn grote zenuwen die verbonden zijn met de rhinoforen (reuksprieten).

metamorfose Sommige zeeslakken produceren eitjes die ze in het water laten rondzweven tussen het plankton. Uit zo'n planktonisch eitje kruipt dan een héél klein larfje dat eigenlijk helemaal niet lijkt op een slakje. Dat larfje blijft tussen het plankton zweven, waar het zich zal voeden met microscopische planten (fytoplankton) en groeien. Als het larfje groot genoeg is (maar voor ons blijft het nog altijd microscopisch klein) ondergaat het een gedaantewisseling, waardoor een nieuw type larfje ontstaat dat men de Veliger-larve noemt. Die Veliger-larve wordt groter en zwaarder, waardoor ze naar de bodem zinkt en zich verder ontwikkelt tot een volwassen slak. De metamorfose is een belangrijke gebeurtenis voor alle naaktslakken, omdat ze niet alleen van vorm veranderen, .maar ook omdat het spijsverteringsstelsel en de werking ervan, door de omschakeling van planten naar vlees, niet hetzelfde blijven. Melibe leoni

Foto: Derek Holzapfel -Dreamstime.com.

Biologie

Foto: Monterey Bay.

Melibe leonina met een geopende mondkap.

na is een van de weinige soorten waarvan de larvale ontwikkeling en metamorfose op enige diepte is bestudeerd. Bickell & Kempf (1983) voerden hun Veliger-larven een soort algen. Toen ze in kleine kruipende naaktslakken veranderden, kregen ze niet-geïdentificeerde ééncelligen, die werden gekweekt op rot dierlijk weefsel. Dit dieet werd aangevuld met de nauplii-larven (mini kreeftachtige larven).

voedingsgedrag Na op de bodem te hebben gezeten, begint de kleine slak van vorm te veranderen. Na 12 à 20 uur groeit de mondkap en het eerste paar cerata snel. Binnen de 2 à 3 dagen is de mondkap groot genoeg om zijn eerste maaltijd te vangen. Melibe le onina, zoals alle soorten Melibe, gebruikt haar mondkap als een werpnet bij het vissen om haar voedsel op te vangen. De fijne tentakels langs de rand worden gebruikt om te zoeken naar een prooi. Wanneer een prooi wordt gedetecteerd, kan het net snel sluiten, waardoor het voedsel in de mond wordt getrokken. Melibe leonina eet kleine schaaldieren en andere kleine ongewervelde dieren, maar grote en kleine Melibe gebruiken de kap helemaal anders. Grotere dieren (25 tot 90 mm) voeden zich door de mondkap op te tillen in de waterkolom, die door het water te zwaaien en regelmatig te sluiten om eventueel gevangen dieren

Foto: Emeric Ben.

Melibe leonina in het 'Birch Aquarium', San Diego, California, USA.

Foto: Stickpen.

Een volwassen zeenaaktslak Melibe leonina graast de zandbodem af op zoek naar voedsel.

op te eten. Hoe meer prooien in het water, hoe vaker Melibe door de voercyclus van het zwaaien en sluiten van de kap zal gaan. De kleine Melibe, minder dan 25 mm lang, lijkt het heel anders te doen. Zij houdt de kap horizontaal, net boven de bodem, en voelt met de tentakels rond de rand van de kap op zoek naar kleine prooien.

meloen Melibe leonina (in het Engels: Hooded nudibranch, lion nudibranch, lion's mane nudibranch) staat bekend om de karakteristieke meloengeur die ze produceert wanneer ze wordt aangeraakt of wanneer ze in grote aantallen aggregeert. Deze afscheiding wordt geproduceerd door huidklieren in de mondkap en de cerata. In de literatuur heb ik een paar referenties gevonden die aantonen dat de geur wordt veroorzaakt door een aldehyde die Melibe vanaf nul maakt. Omdat het kuddedieren zijn, gebruiken ze het waarschijnlijk om bij elkaar te blijven. Er is ook gesuggereerd dat het een seksferomoon is, waarbij dieren samen worden aangetrokken om te paren, maar niemand weet het echt.

autotomie Wat de functie van de cerata is, is niet duidelijk, maar ze vergroten zeker het huidoppervlak. Ze zijn dus belangrijk bij de ademhaling en kunnen worden gezien als

kieuwen. Een andere belangrijke functie van de cerata is waarschijnlijk verdediging. Wanneer gestoord, kan het meloenslakje één of meer van de cerata afbreken, die dan ronddraaien en hun kenmerkende uitscheiding en geur voor enige tijd uitstralen. Dit gedrag, net zoals bij een hagedis die zijn staart laat vallen, wordt autotomie genoemd. Het is ook niet duidelijk of de cerata kunnen hergroeien, wat weer knap zou zijn van dit eigenaardig diertje, mijn favoriet meloentje.  CHRISJE DEMUYNCK BRON: SEASLUGFORUM.NET

scan me:

Melibe is een geslacht van weekdieren uit de klasse van de Gastropoda (slakken). Je kan ze vinden aan de kust van het Mexicaanse Baja California, de Westkust van Noord-Amerika tot Alaska. Aldehyde is een verzamelnaam voor een groep van chemische verbindingen met een gelijkaardige structuur. Ze hebben vaak een sterke geur. Aldehyden zitten in heel wat zaken die je in huis gebruikt: lijm, hars, parfum, haarlak en schoonmaakproducten. Hippocampus jan./feb. 2020

Bootduiken

Foto's (3): Chrisje Demuynck.

Regionieuws

Na de duik nog een heerlijke zwempartij in het warme water, waarbij de veiligheid verzekerd is.

Het leven van een schipper is

ZWAAR

Ik engageer me om bijschipper te zijn bij zoveel mogelijk (V)OS-bootduiken en ondervind aan de lijve hoe een schipper veel inspanningen moet leveren om op tijd te zijn, heel de dag paraat te staan en zeer alert te blijven.

Algemene briefing in de haven van Wemeldinge tijdens de OVOS -bootduik.

inschrijven

k kijk ernaar uit om weer de gezelligheid aan de haven op te snuiven, het motorgeluid van de boot te horen ronken, de zilte smaak van zeelucht te proeven en te genieten van de rust op het water. Terwijl ik voorheen anderhalf uur voor vertrek in de haven aanwezig moest zijn, rustig een thee zat te drinken om me daarna om te kleden en mijn materiaal aan boord te leggen, help ik deze keer, samen met Jeroen Cloetens, met de inschrijvingen en de aanwezigheidslijst op de AVOS-bootduikdag.

Het is een blij weerzien aan de inschrijvingstafel, want velen heb ik al een tijdje niet meer gezien. Ook nieuwe gezichten komen zich aanmelden. Het loopt vrij vlot tot de ene na de andere kandidaat die niet is ingeschreven zich komt melden en ook nog eens een proef wil doen.

motorpech Daarbij komt dat even later gemeld wordt dat er nog steeds een boot met motorpech in Kats ligt. Bart Verlinden, die dit jaar voor de eerste keer de organisatie van de

De Oosterschelde leek wel een spiegel tijdens de AVOS-bootjesdag.

Hippocampus jan./feb. 2020

De LIMOS-aprĂ¨s-dive.

AVOS-bootduik in handen neemt, stuurt hulp en dan wordt het wel echt spannend. Er wordt nagedacht over een back-upplan, want zonder die boot kan niet iedereen een bootduik doen. Gelukkig krijgt Bart positief nieuws. Een goede briefing wordt gegeven en in de laatste minuut wordt de bootindeling nog eens door elkaar geschud om aan elke wens tegemoet te komen. Ik doe zelf nog een allerlaatste aanpassing in de boot- en ploegindeling en bedenk dat zo'n organisatie toch wel veel verantwoordelijkheid en ervaring vereist.

overlevingsinstinct Als iedereen veilig is gedropt, heerst er rust, maar is er ook een grote waakzaamheid van de schippers vereist. Voor de vrouwelijke schippers is dit tevens het uitstekend plasmoment. Dat wordt door een luide "Blaas je jacket op!" abrupt onderbroken. Ik zie op een afstand een duiker aan de oppervlakte opnieuw ondergaan, waarbij de buddy oppervlakte maakt en ook terug ondergaat. Zo wisselen ze elkaar de hele tijd af. Terwijl de Aldebaran naar het duikersduo manoeuvreert, geef ik volle gas om enige assistentie te verlenen. Catherine De Maeyer, bijschipper op de Aldebaran en ook voorzitter van de Geneeskundige Commissie, geeft heel kordaat opdrachten aan beide duikers, zodat de ene zich aan de boot kan vastklampen en zij de andere bij het trimvest boven kan houden. Wie de Aldebaran kent, weet dat Catherine bijna helemaal overboord moet hangen om dit klaar te spelen. De ervaring van schipper en bijschipper zorgt ervoor dat beide duikers en schippers er met de schrik van afkomen.

eigen organisatie in de handen van Peter Vaes, 2*I. Ik kom er omstreeks 11.00 uur aan om een half uurtje later uit te varen. Ondanks een slechte weersvoorspelling varen we met vijf boten uit, wat voor een eerste keer toch zeker niet slecht is. Spijtig genoeg hebben de schippers hun kunnen moeten bewijzen. Twee duikers poppen na 8 minuten zonder OSB boven. Drie schippers schieten meteen in actie. Het is Dries Devoght, schipper van Deep Encounter, die als eerste ter plaatse is en de nodige actie onderneemt.

aan boord De aangedane duiker aan boord krijgen, blijkt niet zo simpel. Geen trapje aan de boot, alleen als schipper aan boord en een duiker die toch wat moet bekomen, dat is geen ideale combinatie. Een veiligheidsboot met twee personen aan boord blijkt wel nuttig.

OVOS Naar jaarlijkse gewoonte vallen de Oost-Vlaamse duikers in hetzelfde weekend als de AVOS-bootduikdag letterlijk in het water. Terwijl ik tegen de middag wordt ver-

afsluiter valt in het water Om de debriefing en namiddag af te sluiten, belanden de meeste duikers na de aanhoudende hitte opnieuw in het water om het 'drijven' te oefenen en ondertussen af te koelen, dit onder het alziend oog van de schipper die de veiligheid garandeert. Ik mag wel spreken van een zeer unieke en supertoffe afsluiter van deze zonovergoten duikdag.

De OVOS-aprĂ¨s-dive.

Dit jaar organiseren beide VOSSEN hun eerste bootduikdag. Spijtig genoeg valt die van WEVOS op dezelfde dag als van AVOS, waardoor ik de organisatie van WEVOS moet missen. BRAVOS, die deze keer niet met LIMOS verbroedert, geeft de eerste

Foto's (2): Chrisje Demuynck.

WEVOS en BRAVOS

Hippocampus jan./feb. 2020

Regionieuws

Foto's (3): Chrisje Demuynck.

Bootduiken

Algemene briefing voor het LIMOS-bootduikweekend.

wacht, staan de schippers al drie uur vroeger paraat op de parking van Hubo. Sommigen zijn dan ook nog eens 1,5 uur vroeger om de boot tijdig in het water te leggen. Hoe gemakkelijk is het dan niet voor mij om als bijschipper te fungeren? Het harde werk laat ik aan de schipper over, terwijl ik uitslaap. Respect hoor, schippers! Ook vandaag primeert de gezelligheid. Ik kan genieten van een rustige plaspauze, wanneer iedereen te water is en zie volgens afspraak de OSB's bovenpoppen. Dat geeft toch wat rust, want het is niet evident om de hele tijd de veiligheid te garanderen. Hiermee bedoel ik niet alleen dat ik graag alle duikers terug veilig aan boord heb, maar de schippers zorgen er ook voor dat andere boten niet over de hoofden van de duikers varen. Verschillende keren heb ik moeten brullen en naar de duikersvlag moeten wijzen om boten te laten uitwijken.

LIMOS De Limburgse (V)OS organiseert een bootduikweekend vanuit Colijnsplaat. Het is de eerste keer dat ik aanwezig ben op dit gebeuren. Al snel blijkt Agnes Daems, aftredend Algemeen Duikverantwoordelijk van LIMOS, alles onder controle te hebben. Van flesvulling, middagmaal tot ligplaatsen voor de boten, alles is tot in de puntjes geregeld, dus stel ik haar volgende vraag: "Indien een duiker richting ziekenhuis moet, is er bij dit evenement voorzien dat iemand van de organisatie ook naar het ziekenhuis gaat om

Hippocampus jan./feb. 2020

ondersteuning te geven?". Ik was blij verrast met het antwoord: "Dat is vanzelfsprekend". Uit ervaring weet ik dat dit niet altijd voorzien is, maar dat het wel zeer welkom is bij de duiker die in het ziekenhuis is terecht gekomen. Alles verloopt heel gemoedelijk tijdens dit weekend, maar voor de eerste keer bij dit evenement pikt een schipper een duiker op die in paniek is. Sturen we onze duikers te vroeg naar een evenement en verwachten wij als instructeur meer van onze kandidaten? Zijn het onze kandidaten die wat te snel willen gaan? Of geven we geen goede briefing? Onderschatten we de gemoedsrust van de minder ervaren duiker? Of verbergt de minder ervaren duiker zijn ongerustheid? Ik ben alvast blij dat dit incident een goede afloop kent. Anjes Daems heeft weer voor een tof bootduikweekend gezorgd en wordt verdiend in de bloemetjes gezet voor haar jarenlange inzet. LIMOS is dus op zoek naar opvolging.

aan denken Het valt mij op dat veel duikers niet eens water aan boord meenemen, terwijl water drinken toch wel zeer belangrijk is, zowel voor als na de duik. De 'aprĂ¨s-dive' maakt de debriefing gezellig, waarbij we de schippers toch niet mogen vergeten. Iedere keer opnieuw staan ze voor ons klaar en stellen ze hun boot ter onzer beschikking, zodat we 'zonder veel sleuren' kunnen duiken. Naast de schippers hebben we de organisatoren met hun rechter-

hand(en) die ons de mogelijkheid geven om een leuke duik vanop een boot te doen. De verantwoordelijkheid die hiermee gepaard gaat, is zeer groot. Ze verdienen het grootste respect en deelnemers kunnen zich voorbereiden door: tijdig in te schrijven en te betalen; wensen duidelijk te vermelden; tijdig aanwezig te zijn; geen materiaal te vergeten; drinkwater mee aan boord te nemen; versnaperingen te voorzien; het te melden als je voor de eerste keer van een boot duikt of naar een beÂ paalde diepte duikt; het te melden als je nerveus bent of je zorgen maakt. Daar is niets mis mee, integendeel.

3 3 3 3 3 3 3 3

Eens we in de haven zijn, zorgt iedereen ervoor dat zijn spullen in de auto geraken. Er wordt echter vaak vergeten dat de schippers de boot uit het water halen, op de parking sommige benodigdheden van boord halen, de aanhangwagen verkeersveilig maken en naar huis te rijden om thuis de boot af te spoelen om hem opnieuw vaarklaar te maken voor de volgende keer. Ik kan het niet anders beschrijven dan als een vermoeiende dagtaak. Ik ben zeer gelukkig dat er nog steeds mensen zijn die hun nek uitsteken en mij verschillende leuke dagen hebben bezorgd. Bedankt, organisatoren en schippers!

Anjes Daems wordt in de bloemetjes gezet.

Na een duikdag zoeken we vaak de gezelligheid op, gaan we er eentje drinken of gaan we uit eten. Het komt goed uit dat onze groep duikers aan boord de schippers uitnodigen om mee te gaan eten in Casco, waar ze op voorhand gereserveerd hadden. Natuurlijk slagen we dit niet af en na een telefoontje met de zaak, staat de tafel gedekt bij aankomst. Als dit geen mooie afsluiter is in Wemeldinge na een leuke duikdag. ď&#x20AC;ź CHRISJE DEMUYNCK

Hou de havenmeester tevreden. Als organisator van een bootduik is het een goed idee om de havenmeester op voorhand op te hoogte te brengen van jullie komst. Zo kan hij ook zijn wensen en richtlijnen doorgeven. Vaak belemmeren wij, duikers, niet alleen de vlotte doorgang van het verkeer (elke duiker rijdt graag met de wagen zo dicht mogelijk tot bij de boot), de toegang tot de haven (briefing), maar ook de doorgang op de steigers (duikgerief of een groep duikers die wachten op een bijschipper die iets vergeten is). Een shuttle om een groot deel van al het duikgerief naar de haveningang te brengen, samen met wat opmerkzaamheid, poetst het imago van de duiker snel op. Mocht het ook nog zijn dat je een terras van een zaak wil gebruiken, breng ook de eigenaars van de zaak op voorhand op de hoogte. Wie weet, staat de koffie klaar?

Advertentie

afsluiter duikdag

wekelijks een nieuw menu

â&#x201A;Ź 21, 50

welkom in casco Casco eten & drinken, is met zijn schitterende ligging aan de Oosterschelde, de eetgelegenheid voor duikers, fietsers, wandelaars en natuurlijk voor iedereen die van lekker eten houdt. De familie Hoondert biedt u de juiste kwaliteit van zowel vlees en vis voor de juiste prijs.

arangementen Op zoek naar een locatie voor uw feest en/of receptie? Casco eten & drinken zorgt ervoor dat uw evenement een geslaagd feest wordt. Hierbij kunt u kiezen uit verschillende arrangementen: walking dinner, buffet enz. Contacteer ons via info@clubcasco.nl of +31 113 620 606.

www.cascowemeldinge.nl Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage Geschiedenis

60 jaar archeologisch onderzoek in de Grotten van Han 60 jaar geleden doopte Marc Jasinski als eerste zijn vinnen in het water van de Lesse in de Grot-

arc is immers de pionier van het archeologisch speurwerk in de Belgische wateren en hij gaf vorm aan het wetenschappelijk onderzoek in de binnenlandse waterwegen. In augustus 2019 kon ik hem en de leden van de CRAF (Centre de Recherches ArchĂŠologiques Fluviales) gedurende enkele dagen vergezellen tijdens hun werk in de grotten. De Lesse stroomt door de Grotten van Han via de 'Gouffre de Belvaux' en het water komt er 24 uren later uit in het dorp Han sur Lesse (Rochefort). Toen de eerste toeristen in de 19e eeuw de grotten kwamen bezoeken, werd er vooraf een geweerschot in de gangen gelost. Hiermee verjoeg de gids de kwade geesten die de duisternis onveilig maakten en konden de bezoekers genieten van de echo. De traditie wordt enigszins anders voortgezet en zo klinkt er vandaag een luid kanonschot wanneer een groep de grot verlaat. De ploeg onder leiding van Christophe Delaere, een Belgische archeoloog verbonden aan de universiteit van Oxford, verricht aan de uitgang van de grot in de Lesse archeologisch onderzoek. Zij kijken er niet meer van op, maar ik schrik mij telkens een bult.

Zicht op de werf.

naar boven, waaronder een Gallo-Romeinse vaas, verschillende keramische potten en een bijl van meer dan 1.000 jaar oud. Als beginnend amateur-archeoloog verza-

Foto: Patrick Swinnen.

ten van Han. Een kleine stap, maar een grote sprong voor het archeologisch onderzoek onder water.

melde hij zijn vondsten in enkele kartonnen schoendozen die hij naar bekende instituten bracht. Hij legde zijn schatten voor aan het Instituut voor Natuurwetenschap-

In maart 1959 vernam Marc Jasinski dat er oud keramiek te vinden was aan de oevers van de Lesse bij de uitgang van de Grotten van Han. Bij zijn allereerste duik op 4 meter diepte ontdekte hij 15e eeuws keramiek en verschillende voorwerpen uit het bronzen tijdperk. In de loop van datzelfde jaar bracht hij uit het ijskoude water verschillende objecten

Hippocampus jan./feb. 2020

De CRAF aan het werk.

Foto: Patrick Swinnen.

60e verjaardag

Foto: Patrick Swinnen.

pen, aan het Koninklijk Museum Kunst en Geschiedenis en aan verschillende universiteiten, maar werd steeds wandelen gestuurd. Niemand geloofde immers dat je ernstig archeologisch werk kon verrichten in een rivier. Na overleg met de uitbaters van de grotten begreep hij al snel dat het lukraak bergen van voorwerpen wetenschappelijk niet verantwoord is en ging hij zich op eigen initiatief bijscholen in onderwaterarcheologie in Zwitserland, aan de oevers van het meer van Neuchâtel. Vanaf 1963 onderzochten Marc en zijn ploeg de uithoeken van de onderaardse rivier volgens de wetenschappelijke normen die toen gangbaar waren. De ontdekkingen volgden elkaar op en uitzonderlijke objecten, zoals gouden halskettingen, oorbellen en sluitspelden werden geborgen. Stenen speerpunten,

Links de airlift en zeef, rechts de takel voor zware rotsblokken.

bronzen en ijzeren zwaarden, aardewerk en keramiek getuigden van bewoning sinds de voorhistorie tot in de moderne tijd. De aanwezigheid van meer dan 10.000 grote en kleine voorwerpen van meer dan 3.000 jaar oud maakte gauw duidelijk dat het hier gaat om één van de belangrijkste archeologische vindplaatsen in België sinds de tweede wereldoorlog. Je kan deze schatten bewonderen in de Prehistohan, het museum van de grotten.

nieuwe methodiek In de jaren tachtig richtte Marc Jasinski de CRAF (Centre de Recherches Archéologiques Fluviales) op met de bedoeling duikers en niet-duikers op te leiden en hen de technieken van het hedendaags archeologisch onderzoek aan te leren. De leden zijn gediplomeerde archeologen, studenten archeologie, professionele duikers en

sportduikers. Er worden geregeld seminaries gegeven over de methodiek van de onderwaterarcheologie. De opleiding 'Introduction aux méthodes de l'archéologie subaquatique' is erkend door de 'Nautical Archaeology Society' (UK) en door CMAS en geniet een internationale reputatie. Het 'Comité Archéologie' van de Wetenschappelijke Commissie LIFRAS is er ook bij aangesloten. NELOS-duikers met interesse voor de archeologie onder water en met een redelijke kennis van de Franse taal zijn welkom (zie www.craf.be).

airlift We zijn met twaalf: archeologen, duikers en vrijwillige helpers. De duikers gaan per twee voor maximaal een kwartier in het water. De ploeg bestaat telkens uit een archeoloog en zijn buddy. Aan wal staat een veiligheidsduiker volledig uitgerust klaar

Sorteerwerk aan de kant.

Hippocampus jan./feb. 2020

Foto: Patrick Swinnen.

Marc Jasinski.

Foto: Marc Jasinski. (Prehistohan – collectie nv Grotten van Han).

Ontdekkingen in 1959.

Reportage Geschiedenis

Werk met de airlift.

rotsblokken verwijderen Dit jaar geldt voor de CRAF als een voorbereidend jaar. Een deel van de Lesse aan de uitgang van de grotten is nog nooit onderzocht. Met rede, want rotsblokken van meer dan een ton bedekken de bodem. Christophe Delaere heeft onder water een zone van 6 x 4 meter afgebakend en de rotsblokken worden één voor één met een lier of met hefballonnen verwijderd. Daaronder bevindt zich een 'maagdelijke' zone die volgend jaar laag per laag zal onderzocht worden. Het werk is niet ongevaarlijk, want hoe dieper je graaft, hoe onsta-

Foto: Marc Jasinski.

Werfleider Christophe Delaere (University of Oxford).

Het grootste deel van het werk gebeurt nadien in de lokalen van de CRAF of in verschillende universiteiten. Stukken worden getrieerd, gedateerd en gecatalogeerd volgens de meest moderne werkwijzen.

Foto: Patrick Swinnen.

om in te grijpen. Een tweede veiligheidsverantwoordelijke volgt onafgebroken de luchtbellen van diegenen die onder water zijn. Op vlotten op het water staan groepsleden die enerzijds de 'airlift' bedienen en anderzijds aan de lier klaarstaan om grote stenen te verplaatsen. De 'airlift' is een soort grote stofzuiger die op perslucht werkt. De soepele slurf wordt onder water door een duiker bediend. Aan de onderkant heeft de buis een metalen bek, waarin perslucht wordt geblazen door middel van een compressor. De lucht stijgt naar het bovenste deel van de buis en neemt een waterstroom met de sedimenten mee. Op het einde worden die op een vlot door een zeef gejaagd. Aan land wordt het opgezogen sediment zorgvuldig onderzocht en de archeologisch interessante stukken gesorteerd.

Hippocampus jan./feb. 2020

Zicht op de werf.

Foto: Marc Jasinski. (Prehistohan – collectie nv Grotten van Han)

Foto: Valérie Fassotte.

Werk onder water.

bieler de wanden worden en hoe groter de kans op instortingen is. Christophe wil de bedding van de Lesse tot op de rotsbodem onderzoeken (zo'n 8 meter diep) en hoopt op die manier stelselmatig in onze geschiedenis terug te gaan, van de eerste toeristen in de grot begin 19e eeuw tot in de prehistorie.

Han: een bijzondere plaats De bedding van de Lesse in de Grotten van Han is een bijzondere archeologische vindplaats op Europees niveau. De stukken zijn bijzonder goed bewaard, omdat ze onder water in het slib zijn gebleven, in een zuurstofarm milieu en uit het zicht van plunderaars. De eerste sporen van menselijke aanwezigheid in de grot dateren uit het Mesolithicum, ongeveer 11.000 jaar geleden. Op

Duiker met zwaard.

Foto: Marc Jasinski. (Prehistohan – collectie nv Grotten van Han)

het einde van het Neolithicum, zo'n 2.800 tot 2.400 voor onze jaarrekening, werd de grot veelvuldig als woonplaats gebruikt. Stenen bijlen, werktuigen in silex en hoorn en siervoorwerpen zijn daar stille getuigen van. De gevonden stukken dateren uit verschillende tijdperken, maar vooral uit het einde van het bronzen tijdperk tussen 1100 tot 800 vóór Christus. Hoe kwamen ze daar terecht? De meningen verschillen: volgens de ene zouden het offers kunnen zijn, gebonden aan een eredienst of dodenverering, volgens anderen zouden de grotten bewoond geweest zijn en zijn het gebruiksvoorwerpen uit het dagelijks leven. De vondsten uit dit tijdperk zijn zo talrijk en goed bewaard gebleven dat Han één van de belangrijkste vindplaatsen in Europa is geworden voor deze periode. Veel vondsten dateren uit het Romeins tijdperk, met als uitschieter een bronzen diploma dat op 19 januari 108 na Christus door keizer Trajanus werd uitgereikt. De grot heeft als schuilplaats gediend tijdens de woelige perioden van de Middeleeuwen en als verzamelplaats voor struikrovers. Tijdens de 16e en de 17e eeuw werd

Einde van de duik.

Foto: Marc Jasinski. (Prehistohan – collectie nv Grotten van Han)

Foto: Marc Jasinski (Prehistohan – collectie nv Grotten van Han)

Constructie van de eerste airlift (links Marc Jasinsky in 1959).

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage Geschiedenis

• Stenen tijdperk Mesolithicum De laatste jagers/plukkers. Vondsten: vuurstenen aan de ingang van de grot. Van het einde van de ijstijd tot 10.500 v.C.* Neolithicum De eerste dorpsgemeenschappen. Vondsten: versieringen, pijlpunten, stenen messen. 10.500 tot 1.800 v.C.* . Br on uw zen ee medaillon XVIIde

• Kopertijd Eerste werktuigen in koper. Vondsten: geen. 5.500 tot 3.300 v.C*

• Bronstijd Metaalbewerking en gebruik van brons, een legering van koper en tin. Vondsten: messen, sikkels, bijlen, zwaarden, gouden schijven. 3.000 tot 800 v.C.*

Rome ins diploma.

• IJzertijd

De uitgang van

de grot.

Ontdekking en bewerking van het ijzer. Vondsten: weinig (ijzer corrodeert zeer snel). 800 v.C.* tot begin van onze jaartelling.

• Romeinse tijd Grote landbouwexploitaties (Romeinse villa's). Vondsten: emmer in messing, eetgerei, schalen, munten, militair getuigschrift. 57 v.C. (Julius Caesar) tot 300 n.C.

•

Go ude n hal

. jd st i on r b sketting einde

Merovingers en Karolingers Inval van de Frankische stammen, vorming van een groot rijk. Vondsten: nagenoeg geen.

Op het einde van de 15e eeuw dient de grot als schuiloord voor boevenbendes. Vondsten: bewapening en buit (messen, lepels, wijwatervat).

• Moderne tijd De grot dient als toevluchtsoord tijdens de oorlogen van Lodewijk XIV. Vondsten: voornamelijk uit de 17de eeuw : kralen van een rozenkrans, bronzen wandtegel.

Foto: Patrick Swinnen.

• Hedendaagse tijd Begin van de toeristische bezoeken. vondsten : glas van olielampen, toortsenhouders.

• Gisteren en vandaag Ha nge ijd. rtjes einde bronst

Nog steeds worden voorwerpen toegevoegd. Vondsten: fototoestellen, GSM, fopspenen.

* De datering van de periodes kan nooit accuraat zijn. De tijdperken lopen in elkaar over en er zijn grote geografische verschillen.

Hippocampus jan./feb. 2020

Foto 1,2,4: M. Timperman. Foto 3: Guy Evrard (Prehistohan – collectie nv Grotten van Han)

• Middeleeuwen

ze meermaals gebruikt als onderkomen bij de verschillende buitenlandse invasies die België onderging. Vanaf de 19e eeuw beginnen begoede bezoekers zich voor het natuurschoon te interesseren. De eerste toeristen als het ware.

kers-archeologen. Stuk voor stuk sympathieke mensen die je heel wat kunnen vertellen over onze voorouders …  PATRICK SWINNEN

Als je in augustus een bezoek brengt aan de Grotten van Han, moet je aan de uitgang zeker eens gaan kennismaken met de dui-

Foto: Patrick Swinnen

Foto: Peter Van Der Plaetsen. (Prehistohan – collectie nv Grotten van Han)

Tijdens de tweede wereldoorlog werden de grotten gebruikt als toevluchtsoord voor

de weerstand en bij het laatste Ardennenoffensief schuilden de inwoners van Hansur-Lesse er tijdens de Duitse bombardementen. De duikers vinden er vandaag nog de sporen van.

Klaar voor de duik.

Onderwaterarcheologie aan de ingang van de Grotten van Han.

Advertentie



Europlongée Boulouris START TO

DIVE

Meer informatie www. nelos .be

Deze gratis duikinitiatie is voor: Naam voornaam

Alles inbegrepen van maandag tot vrijdag: 5 nachten, volpension

10 duiken aan € 539 per persoon.

Diep duiken: 6 duiken aan € 336 per persoon. (vullen met zuurstof mogelijk) 6 personen minimum

Actie geldig tot 15/03/2021

www.europlongee.fr FAX: 04 94 19 03 26 GSM: 06 09 18 53 74 • contact@europlongee.fr Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage

Een jonge Makaak aap.

Reisverhaal

De natuurwonderen van

INDONESIË

Azuurblauwe zeeën, parelwitte zandstranden, een overvloed aan uitzonderlijke diersoorten, ongerepte natuur en duizenden eilanden. De biodiversiteit van Indonesië is de op één na meest gevarieerde van de wereld (na Brazilië). Onderwaterfotografen Els Van Den Borre en Bruno Van Saen geven hier een overzicht van hun favoriete dieren en duikplaatsen in Indonesië, maar ook een overzicht van de gevaren die deze archipel genadeloos met zich mee kan brengen.

SULAWESI RAJA AMPAT

WEST PAPOEA

et iets meer dan zeventienduizend eilanden is Indonesië de grootste eilandenstaat ter wereld. Een aantal van deze eilanden komt regelmatig voor in top 10-lijsten van 'Beste duiklocaties ter wereld', 'Beste macroduiken', 'Mooiste bestemmingen', enz. Maar probeer het thuisfront, na herhaaldelijke nieuwsberichten over aardbevingen of tsunami's, er maar

Hippocampus jan./feb. 2020

MOLUKKEN

BALI

KOMODO

telkens opnieuw van te overtuigen dat wij verzot zijn op deze Indonesische archipel. "Papa, mama, … We gaan in september op nieuw naar Bali".

het land van vulkanen De volledige Indonesische archipel maakt deel uit van de zogenaamde 'Ring of Fire' of de Pacifische Ring van Vuur. Dit ringvormig gebied rondom de Grote Oceaan bestaat uit een keten van vulkanen. In Indonesië alleen

De hindoeïstische tempel Pura Ulun Danu Bratan.

De Komodovaraan, 's werelds grootste hagedis.

Foto's (4): Bruno Van Saen.

De rijstvelden van Ubud.

al bevinden zich meer dan 400 vulkanen. Meer dan 120 ervan zijn nog steeds actief. De meest gekende slapende vulkaan van Indonesië, Gunung Agung op Bali, werd echter in november 2017 opnieuw actief. Vulkanen domineren niet alleen het landschap van Indonesië, maar ze beïnvloeden er ook het weer. Op het eilandje Bali worden de wolken komende uit het westen tegengehouden door de piek van Mount Agung. Dit maakt de Westkant van Bali weelderig en groen, terwijl het Oosten eerder droog en dor blijft. De vulkanen van de 'Ring of Fire' zorgen voor negentig procent van alle geologische activiteit op aarde. Dit veroorzaakt veelvuldig vulkaanuitbarstingen, zowel aardbevingen als zeebevingen met soms catastrofale gevolgen zoals vloedgolven of tsunami's. En toch weerhouden deze natuurrampen er ons niet van om onze zoveelste reis naar Indonesië te boeken?! "Zijn jullie zot? Er is nog maar net opnieuw een vulkaanuitbarsting geweest in Indone sië".

Omdat de grond er enorm vulkanisch is, is de vruchtbaarheid van de bodems er zeer groot. Indonesië ligt midden op de evenaar. Mede dankzij de vulkanische bodems, de hoge temperaturen en de overvloedige hoeveelheid neerslag ontplooit zich in Indonesië een ongelooflijke en unieke verscheidenheid aan natuurgebieden. Tevens zijn de iets meer dan zeventienduizend eilanden, allemaal gelegen in de Koraaldriehoek.

de Koraaldriehoek De Koraaldriehoek (in het Engels 'Coral Triangle') valt onder de landen Indonesië, Maleisië, Papoea-Nieuw-Guinea, de Filipijnen, de Salomonseilanden en Oost-Timor. Dit gebied is gelegen tussen de Stille en de Indische Oceaan. Deze regio bevat meer dan 75% van alle koraalsoorten op aarde. Met meer dan 3.000 soorten vissen, reusachtige walvisachtigen en een grote diversiteit aan ander zeeleven, zoals garnalen, krabbetjes, enz. zijn de duiken er enorm gevarieerd en

op zijn minst spectaculair te noemen. Alle indrukwekkende duiken bij 'drop-offs' (steile wanden), de 'slope' duiken (oeverduiken, waarbij je langzaamaan de diepte ingaat) en de 'drift dives' (stromingsduiken waarbij het rif aan je neus voorbij vliegt) worden één voor één gekenmerkt door koraalriffen. Maar let op, ook de stromingen in Indonesië kunnen verraderlijk gevaarlijk worden!

de Indonesische doorstroom Enorme hoeveelheden water verplaatsen zich van de Stille Oceaan via de Indonesische eilandengroep naar de Indische Oceaan. Deze doorstroom van water tussen de verschillende eilandjes brengt enorme stromingen met zich mee. Een fenomeen dat gekend is onder de naam 'Indonesian Throughflow' of ITF. De Indonesische wateren werken eigenlijk als een soort opslagplaats waar het warme water van de Stille Oceaan wordt gemengd met het koude water van de Indische Oceaan. Daarnaast staan de tropen bekend om hun korHippocampus jan./feb. 2020

Reportage Foto: Els Van Den Borre.

Reisverhaal

Foto: Bruno Van Saen.

Een muilbroeder.

Tarsius aapje.

te intense regenbuien. De circulatie en het transport van zoet en zout water binnen de Indonesische zeeën worden dus grotendeels mee bepaald door de moessonregens. Tijdens de moessonovergangen vermindert de ITF-stroming, maar het zijn de sterke stromingen die nu eenmaal zorgen voor veel actie van de grootste dieren in onze oceanen. De combinatie van deze ITF, de warme vulkanische bodems en de onophoudelijke zonneschijn zorgt voor een enorme aanvoer van plankton. Het is dan ook mede dankzij deze verschijnselen dat de voedselrijke zeeën van Indonesië een enorme rijkdom en verscheidenheid aan biodiversiteit hebben. "Mama, Papa? Zijn jullie al een klein beetje overtuigd? Mogen we jullie eens kennis la ten maken met enkele van de – voor ons – mooiste natuurgebieden ter wereld?".

1. SULAWESI – Lembeh en Bunaken Het kleine eilandje Lembeh ligt ten noordoosten van Sulawesi, op ongeveer twee uur rijden van Manado (de hoofdstad van

Hippocampus jan./feb. 2020

Foto: Els Van Den Borre.

Foto: Bruno Van Saen.

Rhinopias.

Wobbegonghaai.

Noord-Sulawesi). Aanvankelijk waren het de prachtige koraalriffen van het Bunaken Nationaal Park die Sulawesi op de kaart hebben gezet. De eilanden Bunaken en Siladen, gelegen aan de noordpunt van Sulawesi, zijn omringd door bossen van harde en zachte koralen De wateren rond deze eilanden, met buitengewone zichtbaarheid (tot wel 40 meter ver), zijn een ware broedplaats voor schildpadden, haaien en andere roofdieren. Lembeh, iets verderop, werd pas wereldberoemd in 2008. Sindsdien wordt de straat van Lembeh gezien als de macro- en 'critter'-duikhoofdstad van de wereld (nvdr: 'critters' = beestjes). De duikplaatsen liggen er dicht bij elkaar en zijn te bereiken binnen tien à dertig minuten vaartijd. Een bijzonder kenmerk is dat de zeebodem bedekt is met zwart zand. Lembeh is dus vooral gericht op de liefhebbers van macro- en 'muck'-duiken. Muck staat voor rommel, maar tussen de vaargeul van de haven Bitung en het kleine eilandje Lembeh hebben veel onderwatersoorten zich aangepast om onopgemerkt

te blijven. Van harige hengelaarsvissen tot spookfluitvissen, blauwgeringde octopussen, tot harlekijn- en Colemongarnalen, bijna alle 'onderwatercritters' zijn hier te vinden. Het is onze tweede favoriete plaats (na Anilao, in de Filipijnen) als het gaat over de 'Beste 'critter'-duiken ter wereld'. Het weer op en rond het eiland wordt bepaald door de twee seizoenen: de noordwest moesson van december tot maart en de zuidoost moesson van juni tot oktober. De periodes hiertussen noemt men overgangsperiodes. De noordwest moesson brengt vaak iets meer regen en winden met zich mee dan de zuidoost moesson. Maar dankzij Onze favoriete duikstekken in Sulawesie: Nudie falls, Nudie Retreat, Police pier, Bianca, TK3. Favoriete onderwaterleven: Rhinopias, harige hengelaarsvis, Lembeh zeedraakje. Bezienswaardigheden boven water: haven van Bitung. Favoriete diertje boven water: Tarsius aapje. Beste reisperiode: het hele jaar door.

Een school vleermuisvissen.

Foto's (4): Bruno Van Saen.

Poetsvisjes in actie.

Vleermuisvissen onder de 'jetty'.

de gunstige ligging van Lembeh zijn wind en regenval er beperkt en kan er het hele jaar door prima worden gedoken. De sterke stromingen die er soms staan, kunnen altijd worden vermeden door het kiezen voor een duik in een beschutte inham of baai.

2. BALI – En omliggende eilanden Ten oosten van Java en ten westen van Lombok ligt, ongeveer centraal gelegen in Indonesië, het waarschijnlijk wel bekendste en meest toeristische eilandje Bali. Je vindt er prachtige rijstvelden, tempels en de vulkaan Gunung Agung, die met een hoogte van 3.142 meter het landschap domineert. De bewoners zijn er uiterst vriendelijk en enorm gelovig. Het wordt dan ook het 'land van de goden' genoemd. Tijdens het regenseizoen worden de duikplaatsen vaak overspoeld met regenwater. Het zicht onder water is dus op zijn best in het droge seizoen. Bali is aanbevolen voor elk type duiker, van beginner tot zeer ervaren en van beginnende fotograaf tot wedstrijdfotograaf. Je vindt

Zeeschildpad.

er voldoende variatie, van mooie 'walldives', over wrakduiken tot 'muck'-duiken'. Het 'USAT Liberty wrak', gelegen in de Tulamben regio, staat tevens ook in de top 10 van 'Beste wrakduiken'. Voor elk wat wils dus en daarbij zijn de stromingen veel minder dan ergens anders in Indonesië. Het eiland is daarom bijzonder geschikt voor onderwaterfotografen en kent een geweldige variatie aan klein en groot leven. Op ongeveer 30 minuten varen vanuit de haven van Sanur op Bali, liggen de eilanden Nusa Penida, Nusa Lembongan en Nusa Ceningan. Dagelijks worden er boottrips georganiseerd vanuit Bali naar deze kleine eilandjes om er te gaan duiken en/of snorkelen. Wij raden een kort verblijf (van 3 à 4 nachten) aan op Lembongan, waardoor je optimaal van deze eilandjes kan genieten. De hoogtepunten van deze eilanden zijn … de hoge punten. Spectaculaire kliffen steken wel honderd meter boven de zeespiegel uit. De zonsondergangen zijn er dan ook adem-

benemend mooi. Van augustus tot oktober komen elk jaar opnieuw honderden duikers afgereisd naar de duikplaats Crystal Bay, de juiste plek om de maanvis of Mola mola te zien. Op de duikplaatsen Manta bay en Manta point kan je bij ondiepe poetsstations (ongeveer 10 tot 15 meter diep) onvergetelijke duiken maken met grote mantaroggen. Toch is het wel opletten geblazen bij deze eilandjes. De eilanden zijn enorm onderhevig aan grote deiining en zeer sterke strominOnze favoriete duikstekken in Bali: Seraya Secret, Noisy, USAT Liberty, Crystal Bay en Manta Point. Favoriete onderwaterleven: Mola mola, Mantaroggen, bultkoppapegaaivis. Bezienswaardigheden boven water: rijstvelden van Ubud, tempels Ulun Danu en Tanah Lot, waterval. Favoriete diertje boven water: Makaak aap. Beste reisperiode: juni tot en met september.

Reportage

Foto: Els Van Den Borre.

Reisverhaal

Diklipvissen.

gen. De stromingen kunnen er à-la-minute veranderen. Een zeer ervaren duikgids is er absoluut noodzakelijk.

3. KOMODO – Komodo Nationaal Park Sinds 1991 staat het Komodo Nationaal park op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Het park bestaat uit de drie grotere eilanden Komodo, Padar en Rinca samen met nog 26 kleinere eilandjes. Het eiland Komodo is vooral gekend door de Komodovaraan, 's werelds grootste hagedis. Volwassen exemplaren worden tot wel 3 meter lang, wegen ongeveer 125 kg en halen snelheden van bijna 20 km/h. Een beet van de Komodovaraan brengt zijn prooi in een soort shocktoestand. Eerder werd er aangenomen dat de giftige bacteriën in het speeksel van deze hagedis de dood van zijn slachtoffer zou veroorzaken. Wees gewaarschuwd als je ze dichtbij wil benaderen. Of… toch maar liever een sterke zoomlens meenemen? De eilanden van het Komodo Nationaal Park staan bekend voor hun rotsachtige structuren, maar vooral voor hun zeer sterke en gevaarlijke stromingen. Opwaartse stromingen die je bijna op het rif gooien en

Hippocampus jan./feb. 2020

spiraalvormige onderstromingen die je in fracties van seconden meesleuren naar 50 of 60 meter diepte zijn er dagelijkse kost. "Nee mama, deze stromingen vallen echt wel goed mee. Wij zijn ervaren duikers en bij ons is het steeds … 'safety first' (veilig heid eerst)". Net zoals op vele andere plaatsen in Indonesië zorgen ook hier de stromingen voor een overvloed aan zeeleven. In de noordelijke gelegen duikplaatsen rond Komodo geniet je vaak van helder warm water. Schildpadden, haaien, adelaarsroggen, dolfijnen, enz. zijn de liefhebbers van het noordelijke deel van Komodo. In het zuiden is het water veel frisser met een sterk verminderde zichtbaarheid. Dit leidt dan weer tot meer voedingstoffen en vergroot de kans op manta's. Het zuiden is ook ideaal om een aantal rustigere duiken (zo goed als zonder stromingen) te maken en op zoek te gaan naar naaktslakken, de pittoreske dragonet (gevlekte mandarijnvis), en vele andere kleine wezentjes. Duiken op Komodo doe je best met een 'liveaboard', waarmee zowel de duikplaatsen in het noorden als in het zuiden worden aangedaan. Vergeet niet om een extra 'wetsuit' (shorty) mee te nemen.

Onze favoriete duikstekken in Komodo: Castle Rock, Labuan Bajo, Manta Alley, Lighthouse. Favoriete onderwaterleven: pittoreske dragonet, zeeschildpad, grijze rifhaai. Bezienswaardigheden boven water: Rinca Island. Favoriete diertje boven water: komodovaraan. Beste reisperiode: juni tot oktober.

4. MOLUKKEN – Baai van Ambon De Molukken is een eilandengroep gelegen in het oosten van Indonesië. Deze archipel staat bekend als de 'provincie van de duizend eilanden'. De Indonesische duiklocatie Ambon, de hoofdstad van de Zuid-Molukken, wordt vaak gecombineerd met de nabijgelegen Banda-eilanden. In de Bandazee ligt de diepste oceaantrog van Indonesië. De zee is er maar liefst 6.500 meter diep. De belangrijkste eilanden zijn Banda Besar, Banda Neira en Banda Api. Op dat laatste ligt de actieve vulkaan Gunung Api met een hoogte van 658 meter. En ja hoor, ook hier zijn bijna alle eilanden omringd door prachtige koraalriffen met een grote variatie aan pelagische dieren: napoleonvissen,

Foto: Bruno Van Saen.

Walvishaai.

Foto: Bruno Van Saen.

Foto: Els Van Den Borre. Foto: Els Van Den Borre.

Een school bultkoppapegaaivissen.

Zwarte manta.

roggen, tandbaarzen, enz. De duikplaatsen in de Bandazee hebben een spectaculaire topografie met onderzeese grotjes, versierd met zachte koralen. Het eiland Ambon ligt in het centrale deel van de Molukken en bestaat uit twee schiereilanden, Letimor en Hitoe. Duiken in Ambon wordt voornamelijk gedaan in de baai van Ambon. De baai van Ambon staat dan weer op nummer 4 in onze top 10 van 'Beste macro duiken'. Ambon is de 'place-to-be' om verschillende kleuren Rhinopiasvissen te spotten. De baai barst van gezonde riffen, maar wordt ook gekenmerkt door de hoeveelheid vuil (muck) op sommige duikplaatsen.

Onze favoriete duikstekken in Ambon: The twighlight zone, Pantai Parigi, Airport Jetty, Rhino Point. Favoriete onderwaterleven: Rhinopias, scholen vleermuisvissen, napoleonvis. Bezienswaardigheden boven water: Banda Neira. Favoriete diertje boven water: onze enige uitzondering! De 'Psychedelic frogfish' onder water. Beste reisperiode: oktober tot april.

5. RAJA AMPAT – Van Sorong tot de baai van Triton De Raja Ampatarchipel bestaat uit meer dan 1500 eilanden en is voor ons misschien wel de nummer één van de beste duikbestemmingen ter wereld. De vier grootste eilanden zijn Misool, Salawati, Batanta en Waigeo. De duiken rond deze eilanden, gelegen ten westen van Nieuw-Guinea, zijn gekend voor het – vaak – kristalheldere water en de haaien, mantaroggen, doegongs, enorme scholen vissen, enz. Maar het zijn de spectaculaire ondiepe kleurrijke koraalriffen die een blijvende indruk nalaten. Misool, het tweede grootste eiland van de 'Four Kings of Raja Ampat', ligt zo'n 150 km ten zuidwesten van Sorong. Duiken rond het gebied van Misool kan worden gedaan door een verblijf op het vasteland, maar de beste manier om de Raja Ampateilanden te bezoeken is volgens ons toch via een 'liveaboard'. Hiermee zie je niet enkel de schitterende natuur van de kleine verschillende eilandjes in de buurt, maar duik je ook op veel meer verschillende locaties die allemaal wel iets anders te bieden hebben. Triton Bay ligt ten zuidoosten van Raja Ampat en is aan een opmars bezig. Prachtige koraalriffen op ongewone beperkte dieptes,

schitterende 'muck'-duiken, walvishaaien en mantaroggen. Deze baai krijgt stilaan de reputatie vergelijkbaar te zijn met de Raja Ampateilanden. Onze favoriete duikstekken in Raja Ampat: Boo Window, Yanggelo channel. Favoriete onderwaterleven: Wobbegonghaai, 'Santa Claus' pygmee zeepaardje, diklipvissen. Bezienswaardigheden boven water: Pianemo Island, Wayag Island. Favoriete diertje boven water: kleurrijke vlinders. Beste reisperiode: oktober tot en met januari.

6. WEST PAPOEA Baai van Cenderawasih Zoals zo vele andere plaatsen ter wereld, heeft ook West-Papoea zijn eigen nationale mariene park. Met een oppervlakte van iets meer dan 14.000 vierkante kilometer is de baai van Cenderawasih trouwens het grootste beschermde gebied van Indonesië. Meer dan duizend vissoorten en ongeveer vijfhonderd verschillende soorten koraal kan je er Hippocampus jan./feb. 2020

Scholen vis en prachtige gorgonen.

Reportage

Foto: Els Van Den Borre.

Reisverhaal

Komodo.

vinden. Maar de grootste ontdekking die er werd gedaan was in 2008. Een patrouilleteam van het 'Cenderawasih National Park' vonden enkele lokale vissers samen met door hen zelf in elkaar geknutselde drijvende vissersplatformen, de welbekende 'bagans'. Onder de 'bagans' bevinden zich grote netten die dienen als vangnet, maar ook gebruikt worden als drijvende kweekvijvers. Voor liefhebbers van walvishaaien is de baai van Cenderawasih een unieke plek. Dagelijks komen walvishaaien hier een deel van de buit van de lokale vissers opeisen. Sommige 'liveaboards' bieden 'open dek' duiken aan. De boot verblijft er een aantal dagen en je kan gaan duiken met deze reusachtige dieren wanneer jij wil. Cenderawasih Bay wordt ook beschouwd als een gebied binnen de Raja Ampatarchipel, maar verdient zijn eigen plaatsje in onze lijst van 'Verbazingwekkende natuurgebieden'.

Fo to

:B run oV

an S

Hippocampus jan./feb. 2020

Foto: Els Van Den Borre.

aen.

Het 'USAT Liberty wrak', gelegen in de Tulamben regio (Bali).

Onze favoriete duikstekken in de Baai van Cenderawasih: Kwatisore, Boomerang atol. Favoriete onderwaterleven: walvishaai. Bezienswaardigheden boven water: lokale bevolking. Favoriete diertje boven water: paradijsvogel. Beste reisperiode: november tot januari.

samenvatting

"En papa, mama, … Indonesië ligt in derdaad in een risicogebied. Er zijn vul kaanuitbarstingen en er kunnen sterke stromingen staan, maar voor ons is er nog zo veel meer te ontdekken in deze geweldige eilandengroep. En trouwens … volgend jaar gaan we naar de Filipij nen".

BRUNO VAN SAEN

Foto: Bruno Van Saen.

De fauna en flora van Indonesië behoren tot de meest gevarieerde in de wereld. In theorie kan je het ganse jaar door naar Indonesië reizen, maar van januari tot april heb je veel meer kans op hevige regenbuien. Zoals hierboven beschreven hangt de beste reistijd af van het gebied dat je wil bezoeken.

De SMY Ondina, één van de cruiseboten.

Advertentie

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage

Onderwaterfotografie

Foto Masters - Macro - 1e plaats. Foto: Marco Heesbeen.

Duiken in Beeld Publieksprijs - 2e plaats. Foto: Sandra Boerlage.

Duiken in Beeld Publieksprijs - 1e plaats. Foto: Brenda de Vries.

Hippocampus jan./feb. 2020

Foto Masters - Groothoek - 1e plaats. Foto: René Weterings.

Foto Masters - Overall - 1e plaats. Foto: René Weterings.

Open Nederlands Kampioenschap

2019

Op zaterdagavond 30 november 2019 maakte de NOB in Podium Hoge Woerd in De Meern de kampioenen Onderwaterfoto- en -videografie 2019 bekend. René Weterings kreeg opnieuw de titel Nederlands Kampioen Onderwaterfotografie toegewezen.

Foto Masters - Groothoek met model - 2e plaats. Foto: Nancy van Offen.

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage

Onderwaterfotografie

Foto Starters 'Beste foto'. Foto: Gerard Wijnsma. Foto Masters - Groothoek met model - 1e plaats. Foto: Peter Schultes.

Foto Masters - Overall - 3e plaats. Foto: Luc Rooman.

erwijl in 2018 de Belgen het kampioenschap overheersten, moesten ze dit jaar zowel bij de Masters Fotografie als bij de Masters Videografie het onderspit delven. René Weterings en Marco Heesbeen duwden de Belgische Luc Rooman naar de derde plaats. René dankte zijn titel van Nederlands Kampioen Onderwaterfotografie onder meer aan een eerste plaats voor zowel zijn vis-

portret als voor zijn foto in de categorie groothoek. Bij de Masters Videografie werden de Belgische Johan de Smedt en Gery Beeckmans overtroffen door de Nederlandse Ronald Faber en René van der Laan met hun grappig scenario.

Hippocampus jan./feb. 2020

CHRISJE DEMUYNCK

Bij de Starters vinden we meer Belgen op

Foto Starters 'Beste foto' - 2e plaats. Foto: Tom van Hout.

het podium. We hebben alvast een mooie selectie gemaakt uit de winnende foto's. Geniet ervan! 

Teamwedstrijd 'The Roma's' - 3e plaats. Foto: Luc Rooman.

Foto Masters - Visportret - 2e plaats. Foto: Marco Heesbeen.

Teamwedstrijd 'Duikeninbeeld damesteam' - 2e plaats. Foto: Ester Hardenberg.

Zoetwaterwedstrijd 1. Philip Aerdts (NL) 2. Patrick van Gemert (NL) 3. Cornelis van Rijswijk (NL)

Plastic Soup 1. Michael Thiel (NL) 2. Brenda de Vries (NL) 3. Rob Adan (NL)

Plastic Soup - 1e plaats. Foto: Michael Thiel.

Duikeninbeeld Publieksprijs 1. Brenda de Vries (NL) 2. Sandra Boerlage (NL) 3. Tom van Hout (B)

Teamwedstrijd 1. De Ronnies (NL) 2. Duikeninbeeld damesteam (NL) 3. The Roma's (NL)

Foto Masters - Visportret - 1e plaats. Foto: RenĂŠ Weterings.

Starters Onderwatervideografie 1. Johannes Heldens (NL) 2. Frank Pastors (B) 3. Koenraad de Vos (B)

Masters Onderwatervideografie 1. Ronald Faber (NL) 2. RenĂŠ van der Laan (NL) 3. Gery Beeckmans (B)

Foto Starters 'Beste foto' - 3e plaats. Foto: Werner Graf.

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage

Onderwaterfotografie

Foto Masters - Thema - 1e plaats. Foto: Henny Blokvoort. Foto Starters 'Beste foto' - 1e plaats. Foto: Jessica Van Craen.

Starters Onderwaterfotografie Categorie Thema: 1. Rebecca Pauwels (B) 2. Paul Vingerhoets (NL) 3. Yvan Clement (B)

Categorie Beste foto: 1. Jessica Van Craen (B) 2. Tom van Hout (B) 3. Werner Graf (B)

Overall: 1. Paul Vingerhoets (NL) 2. Tanja de Vries (NL) 3. Tom van Hout (B)

Masters Onderwaterfotografie Categorie Groothoek met model(len): 1. Peter Schultes (NL) 2. Nancy van Olffen (NL) 3. RenĂŠ Weterings (NL)

Categorie Groothoek:

Hippocampus jan./feb. 2020

1. RenĂŠ Weterings (NL) 2. Nancy van Olffen (NL) 3. Marco Heesbeen (NL)

Categorie Macro: 1. Marco Heesbeen (NL) 2. Henny Blokvoort (NL) 3. John Landa (NL)

Categorie Visportret: 1. René Weterings (NL) 2. Marco Heesbeen (NL) 3. Peter Borsch (NL)

Categorie Thema Mens en Natuur: 1. Henny Blokvoort (NL) 2. Arie Vreugdenhil (NL) 3. Arco de Man (NL)

Overall: 1. René Weterings (NL) 2. Marco Heesbeen (NL) 3. Luc Rooman (B)

Zoetwater - 1e plaats. Foto: Philip Aerdts.

Plastic Soup - 6e plaats. Foto: Patrick van Gemert. Foto Masters - Macro - 2e plaats. Foto: Henny Blokvoort.

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage

Foto's (2): Wim Bollein.

Duikmateriaal

Natpak BARE onder de loep Een essentieel onderdeel van onze duikuitrusting is ons duikpak. Als droogpakduiker test ik het nieuwe dames natpak van Bare, de '7 mm Nixie Ultra Full Suit'.

k moet eerlijk toegeven, ik zie er tegenop om terug nat te duiken. Ik stel me een gevecht voor waarbij het pak aan mijn knieĂŤn stropt, een minuut later mijn billen amper in het pak te schudden zijn om daarna mijn bovenarmen in de mouwen te wringen. Ik kan het koude water al langs mijn rug voelen binnenlopen. Vermits ik een koukleum ben, vind ik dat een zeer onprettige ervaring. Ik ben dus benieuwd of het nieuwe natpak mij kan bekoren.

Hoe werkt een natpak? Een natpak voelt als het ware aan als een tweede huid om je lichaam. Het zit overal strak, maar tegelijk ook comfortabel. Zowel onder als boven water moet je er goed kunnen in bewegen. De meeste natpakken zijn gemaakt uit neopreen, een materiaal met thermische eigenschappen. Tussen je huid en het pak komt er een beetje water te zitten dat wordt opgewarmd door je lichaamswarmte. Op die manier krijg je extra isolatie, waardoor je niet te snel afkoelt in het water (je koelt trouwens in het wa-

Hippocampus jan./feb. 2020

ter ongeveer 20 keer sneller af dan boven water). Belangrijk is dus dat een natpak je goed past (ook aan de oksels), zodat je weinig tot geen waterdoorstroming voelt tijdens het duiken. Het Bare 'Nixie Ultra' natpak is gemaakt uit een progressieve 'Full-stretch' neopreen met de Omnired-technologie (de rood-oranje gekleurde stof die de binnenkant van het pak bekleedt). Ik merk dat het pak zeer soepel is en ik zeer gemakkelijk in het pak geraak, het klemt enkel aan mijn bovenarmen. Of dat aan mijn armen ligt of aan het feit dat dames geen biceps mogen hebben, laat ik in het midden. Dit ongemak verdwijnt bij de daarop volgende duiken, wat maakt dat het dragen van het pak mij niet beperkt in mijn doen en laten en dat zowel onder als boven water. Het is uit het water wel moeilijk om het pak een hele tijd te dragen als het is toegeritst, omdat het zweet me dan uitbreekt. Onder water duik ik comfortabel een uur lang en

voel ik de thermocline, maar het valt me op dat dit zeer geleidelijk aan is.

bescherming Naast het feit dat een duikpak zorgt voor thermische isolatie, biedt het ook bescherming bij bijv. een val op oesters, een scherpe steen of een rots. Verder beschermt het de huid tegen al wat ons onder water ongemakken kan bezorgen, zoals een kwal. De kniebeschermers bij de 'Nixie Ultra' voelen zeer stevig en flexibel aan, waardoor niet alleen het pak, maar ook het onderbeen beter gevrijwaard blijft van sneeĂŤn.

sprong in het water Ik test het natpak zonder het bijhorende ondervest met kap. Bij het vallen in het water heb ik geen onprettig gevoel van koud kruipend water. De rits aan de voorkant van de nek, de zachte (glideskin) kraag en de rugrits, zorgen voor een maximale afdichting. Ook de 'skin-in flip-seals', die zich zowel aan de onderarm en aan de kuit bevinden en ervoor zorgen dat er min-

der water binnenkomt en opgewarmd water wegstroomt, doen hun job. Bij het aandoen van het pak kantelt de skin-in flipseal zo dat de rubberkant (smooth skin zijde) tegen de huid komt. Dit zorgt voor een zeer goede afdichting van het pak (cfr. de neopreen polsen nekseals bij een droogpak). Bij het uitdoen van het pak kantelt de skin-in flip seal met de nylonzijde tegen de huid, waardoor het pak zeer gemakkelijk glijdt en uit te trekken is.

afwerking Het pak is goed afgewerkt en dat zie je aan de details. De polsen enkelritsen en de lange rugrits vergemakkelijken het aan- en uittrekken samen met die aan de nek. Deze laatste geeft je de mogelijkheid om de sluiting rond de hals open te laten zolang je op het droge bent. De naadloze oksels geven extra comfort. Bij

het uittrekken van het pak kan je de velcro aan de nek op rugzijde dichtplooien op een pakbeschermer om zo haken en ogen te voorkomen.

besluit De pasvorm van het Bare 'Nixie Ultra Full Suit' natpak is zeer vrouwelijk en geeft op zo'n manier mee dat het gemakkelijk is om het pak aan te trekken. Verder is het zeer warm. Om te vermijden dat je je rugrits stuk trekt, kan je best altijd even hulp vragen bij het dichtritsen. Dit pak is zeker een sterk artikel op de markt dat mij weet te bekoren. 

CHRISJE DEMUYNCK

Uitnodiging tot ergernis

Een natpak dat vol water loopt? Wat kan je beter doen in die lange donkere decemberdagen dan een spannende thriller lezen? Zo installeerde ik me gezellig in de zetel met de detectiveroman 'AMLA' van de Vlaamse auteur Sterre Carron. Dankzij de vlotte schrijfstijl van de schrijfster volgde ik het onderzoek van rechercheur Rani Diaz naar de oplossing van de moord op de voet.

en verdachte bleek duikinstructeur Rick te zijn. Maar dan schrok ik wel bij het lezen van de passage over die Rick: "Rick was de eigenaar van een duikcentrum. Op een dag was hij samen met een jonge kerel het water ingegaan. De jongen had een brevet om tot 20 meter diep te duiken, maar als hij slaagde voor die proef, mocht hij dieper gaan. Rick was verbonden met de jonge duiker door een buddylijn. Opeens zag Rick dat de jongeman, Noud, in de problemen kwam. Hij heeft er alles aan gedaan om de jonge duiker te helpen. Minutenlang heeft hij hem beademd met zijn mondstuk, maar omdat Nouds wetsuit vol water liep, zakte hij naar beneden. Na tien minuten kon Rick niet anders dan zonder Noud terug naar het oppervlak komen. Hij vond het een verschrikkelijke keus de jongen van de buddylijn los te koppelen. Wat er precies fout is gelopen weet geen mens. Waarschijnlijk is er

iets misgegaan met zijn duikpak. Rick heeft het drama nooit kunnen verwerken en zijn duikclub ging zienderogen achteruit". Ergernis borrelde op. Beademen met zijn mondstuk?

En het mondstuk van Noud? Wat met de loodgordel? Misschien de trimvest gebruiken? En dan blijkbaar hét probleem: de 'wetsuit' die vol water liep! We kunnen niets anders dan auteur Sterre Carron aanraden bij haar volgende boek over duiken vooreerst de passages in de NELOS-cursus te lezen over duikmateriaal, ongevallen en redding. En zeker in een Engels-Nederlands woordenboek de betekenis van 'wet' op te zoeken. Dan zal de essentie van 'wetsuit' ook voor haar duidelijker worden. Of Rick nu schuldig is aan de moord ontdek je in het boek, maar we begrijpen echter wel waarom de duikclub van zo'n instructeur zienderogen achteruit ging. 

WIM VAN DOESELAER

Hippocampus jan./feb. 2020

Foto: Derek Holzapfel -Dreamstime.com.

Club in de kijker

Groepsfoto's van tijdens ons 20-jarig bestaan, 6 jaar geleden.

Duikteam Hemiksem stopt ermee Menig onder jullie hebben het ondertussen al wel gehoord: Duikteam Hemiksem, een kleine maar gezellige club met als motto 'Waar duiken je hobby is', heeft zijn activiteiten stopgezet. Ons clubhuis was gevestigd in het oud-gemeentehuis.

uikteam Hemiksem is in 1993 opgericht door enkele brandweerduikers van Niel en Hemiksem onder initiatief van de eerste voorzitter wijlen Victor van den Broeck en als eerste duikschoolverantwoordelijke Felix Hicquet. Felix moest na enkele maanden de club verlaten omwille van persoonlijke redenen en toen werd Duikteam Hemiksem een duikclub. Walter Hansen, 1*Instructeur, hielp ons uit de nood voor een 6-tal maanden, zodat we toch een duikschool konden blijven. Hierna nam duikschool CVD het peterschap een aantal jaar op zich. De hulp van Kitty Van Duysen, Loumar Wittebroodt, Frank Michielssens en Ivo Madder was zeer welkom. Er is, zoals in elke club, doorheen de jaren heel wat verloop geweest. We kwamen op een dieptepunt in de periode 2006-2008. In 2008 hebben we ook het clubhuis in het oud-gemeentehuis moeten sluiten. Deze mooie locatie werd geteisterd door verschillende lekkages. Vloeren werden rot en schimmelvorming was overal, met als gevolg dat mensen hier wegbleven. We had-

Hippocampus jan./feb. 2020

Danny Cornelis, voorzitter van Duikteam Hemiksem.

Onze clubduikvlag.

den ook geen financiële middelen om het open te houden en er werd dus beslist om te sluiten. Ondanks de financiële kater en weinig leden hielden we toch stand. In 2009 werd er gevolg gegeven aan een noodoproep op de Algemene Vergadering. Dominique Siebens en Rosette Leyendeckers boden zich aan om de vzw mee te ondersteunen als respectievelijk penningmeester en secretaris. Jan Claes bood zich aan als duikschoolverantwoordelijke en ook een aantal raadsleden staken mee hun schouders onder de club. Daarnaast boden externe clubs hulp in moeilijke periodes. Denk maar aan het peterschap van duikschool CVD en later de samenwerking met duikschool The SeaMasters, waardoor we samen konden trainen in het zwembad. Sinds 2009 hebben we opnieuw kapitaal kunnen opbouwen, onze werking kunnen versterken en zeer fijne tijden meegemaakt. Maar op een gegeven moment ging de prijs van het zwembad met 25% omhoog en daarna kwam de boodschap dat het zwembad elk moment dicht kon gaan. Vanaf dat moment ging onze financiële toestand beetje bij beetje achteruit en het ledenaantal groeide niet voldoende aan om dit te compenseren. De energie was op. Om niet in rode cijfers te eindigen (denkend aan de

In 2008 moesten we ons clubhuis sluiten.

Foto's (4): Danny Cornelis.

Jan Claes, duikschoolleider van Duikteam Hemiksem.

Foto: Roland Wantens.

Het zwembad van Hemiksem sluit weldra definitief haar deuren.

bestuurders van de vzw) is er beslist om in schoonheid te stoppen. We hebben dit gemeld op de ledenvergadering begin 2019. We beslisten om niet met een andere club samen te gaan, ondanks dat er zeer goede contacten waren en er hulp werd aangeboden, maar elke lid zijn eigen keuze te laten maken. Duikteam Hemiksem stond voor die kleine club (zeker de laatste jaren), waar het sociale en familiale aspect een zeer grote waarde had. Men zou haast denken dat het duiken erbij kwam. Het duiken en de opleidingen gebeurden dan ook vrij open. Mensen werden niet gepusht naar brevetten toe. Ze moesten zich vrij voelen in hun doen en laten. De duikclub is de uitlaatklep om de zorgen van het dagelijkse werken even opzij te zetten en is ook het gezellige samenzijn met meestal wat te eten en te drinken. We dachten er soms aan om onze afkorting DTH, wat staat voor Duikteam Hemiksem, om te vormen tot Degustatie Team Hemiksem. We hadden een vrij grote ploeg actieve leden, misschien net door ons karakter. Dit artikel is dan in de eerste plaats ook voor hen als bedanking. Iedereen bedankt die zijn rots, steen of keitje heeft bijgedragen en een daverend applaus in onze gedachten voor ieder van jullie. Bedankt dat je erbij was!  DANNY CORNELIS

Bestuursleden door de jaren heen Deze lijst is samengesteld uit het geheugen van enkele mensen en volgens de handtekeningen op de statuten. Dus mocht je ontbreken en je hebt hard meegeholpen, mea culpa. Duikschoolleiders: Felix Hicquet (enkele maanden), Walter Hansen (6 maand), Bruno Van Nuffel, Jan Claes (in 1997), Stefan De Blende, Jan Claes (opnieuw sinds 2009). Voorzitters: Victor van den Broeck, Charles De Schutter, Danny Huyghe, Lesley Janssens, Danny Cornelis (sinds 2006). Penningmeesters: Pierre Poels, Vic Verlinden, Guy Nuytemans, Ivan Smets, Dominique Siebens (sinds 2009). Secretarissen: Gert Verhoeven, Antoon Verheyden, Rudy Sergeyssels, Staf Dupont, Jan Claes, Lisa Tondat, Guido Janssens, Rosette Leyendeckers (sinds 2009). Materiaalmeesters: Harald van der Vreken, Jozef Verherstraeten, Erwin Ketels, Stefan De Blende, Danny Huyghe, Bart de Winter, Patrick Reynders. Feestbestuur/clubhuisverantwoordelijken/media: Jenny De Kimpe, Nico Decock, Danny Cornelis, Eric De Zangre en Kristine Cools, Philippe Verdyck en Charis Lowet, Karin Criar. Hippocampus jan./feb. 2020

Close-up

Een koppeltje koraalvissen.

NELOS-fotograaf in de kijker

M anda

rijnvisje

s (Synch

Een tre

Duik

te r er ach

gele b

uissp

onze

Hippocampus jan./feb. 2020

Een vijlvis

iropus sp

k kersvis

lendidu

met een

s).

remora

Titan trekkervis (Ba

listoides viridescen

s).

Steur.

auts L uc A r n Naam r structeu titel 1*In / t e v e r B t OWF1 fiebreve ut Fotogra l Turnho ikschoo u D e h c mpis Club Ke 3 de r t 1 9 9 Duikt se 2 2 79 uiken A a nt al d onaire, en 30 0 rdzee, B o ik o u N d , to n e gay, veling Aantal fo lde, Gre zee: Frankrijk (A nje tersche a s e p o s S d O n n e a atsen iddell orsica) Duikpla umel Aruba, M , Marseille en C z o C n e en is Boulour se kust), Filipijn n a la ta a (C x K5 ta n e P C a me r a ss mm , g Divero ye 10-17 Behuizin Fisch-E .8 100 mm A D x ta Pen cro 1:2 DFA Ma Lenzen Penta x 1 Sea Ys-D 2 x S ea & n e s t li F . Een rifb

Een kangeroe zeenaa

ktslak (Ceratosoma

Wrak Le Prop Wrakduik.

tenue).

hĂ¨te bij Cava

laire.

Hippocampus jan./feb. 2020

aars

Foto: Fred Serpentier.

Afscheid van de cafetaria.

Club in de kijker

30 jaar Duikschool Maanvis Het ontstaan en een kort overzicht van de geschiedenis van duikschool Maanvis te Diksmuide kon je in een eerdere Hippocampus (nov./dec. 2014) lezen, naar aanleiding van ons 25-jarig jubileum.

ijf jaar later hebben we de kaap van 30 jaar gerond en kunnen we terugblikken op een periode waarin we heel wat veranderingen en leuke momenten hebben meegemaakt. Zoals bij veel clubs zijn er af en toe wisselingen gebeurd in het bestuur, nam een nieuwe Duikschoolverantwoordelijke de fakkel over, kwamen er leden bij en vielen er af. Van de handgeschreven of getypte ledenlijsten in het pre-computertijdperk en de papieren logboekjes zijn we nu overgeschakeld naar de digitale inschrijvingen en Dives. Voor het bepalen van de ‘decotrappen’ moest je vroeger kunnen hoofdrekenen en duiktabellen, horloge en dieptemeter gebruiken; vandaag kan je een duik niet voorstellen zonder duikcomputer.

Foto's (2): Dirk Crutelle.

Eerste duiken in de Rode Zee.

Hippocampus jan./feb. 2020

Als fotograaf moest je in het analoge tijdperk je toestel heel goed beheersen en was je per duik beperkt tot (meestal) 36 opnames. Pas na enkele dagen, wanneer je de ontwikkelde filmrolletjes terugkreeg, kon je zien of je foto’s geslaagd waren. In het digitaal tijdperk kan je tijdens een duik bijna onbeperkt de ontspanner indrukken. Dankzij het scherm achteraan kan je nu onmiddellijk zien hoe je foto eruitziet en zo nodig tientallen keren dezelfde foto maken tot ze voldoet aan je verwachtingen. Iedereen is ondertussen al lang vertrouwd met het Duikershuis in Mechelen voor alle administratie en vooral voor opleidingen. Vroeger zat NELOS veel krapper behuisd in de Jules Broerenstraat in Anderlecht, waar

ze samen met LIFRAS en BEFOS een appartement deelde. Wie al lang in de duiksport actief is, zal ooit gehoord hebben van een clubmonitor, federaal monitor en nationaal monitor. Deze termen zijn een hele tijd geleden vervangen door 1*, 2* en 3*Instructeur en bij de recreatieve duikers werden de 1*, 2*, 3*Duiker plots 2*, 3*, 4*Duiker/Assistent-Instructeur en kwam er het startbrevet 1*Duiker bij. Nu we toch herinneringen aan het bovenhalen zijn: deze zullen we zeker niet vergeten. Op één van onze clubreizen in 2003 waren we in Egypte getuige van een eerste Maanvis-huwelijksaanzoek onder water. In 2015 mochten we iets gelijkaardigs meemaken

"We zijn goed bezig".

Foto's (3): Dirk Crutelle.

Jaarlijkse duik in Nemo33 te Brussel.

in het zwembad. De duiksport werkt op dat vlak blijkbaar inspirerend. Huwelijksaanzoek. [Nvdr: 'Keppe' is West-Vlaams voor 'lieveling'].

ook een gloednieuw zwembad bijgebouwd dat begin september 2019 geopend werd.

Training in het nieuwe zwembad.

Dit is voor ons minder goed, want door de sluiting van het oude zwembad zijn we ons clublokaal kwijt. Maar het is ook een verbetering, want het nieuwe zwembad heeft nu 8 banen. Wij krijgen een half bad ter beschikking en we kunnen onze training starten om 19.30 u i.p.v. 21.00 u. Terugkijken is eens leuk en goed om lessen te trekken uit foutjes. Maar de toekomst ligt voor ons en daar moeten we ons op focussen. We zullen nog vele jaren blijven duiken en nieuwe duikers opleiden en zijn benieuwd welke veranderingen of vernieuwingen er in de komende jaren op ons afkomen. ď&#x20AC;ź

Een laatste en voor onze duikschool heel ingrijpende wijziging hebben we dit jaar meegemaakt. De stad Diksmuide is al een aantal jaren bezig om het stedelijk sportcomplex De Pluimen uit te breiden. Daar hebben ze

Het oude zwembad De Kupe, waar wij gedurende 30 jaar wekelijks konden trainen, werd op hetzelfde moment gesloten, waardoor wij mee moesten verhuizen.

DIRK CRUTELLE

Advertentie

Hippocampus jan./feb. 2020

Reportage Milieu

Containerramp boven de Waddeneilanden Op 1 januari 2019, iets meer dan een jaar geleden, vond de

Foto: Udo van Dongen.

containerramp boven de Waddeneilanden plaats. Er zijn nog 47 containers die niet geborgen zijn en er is nog heel wat algemene vervuiling van de ramp.

Foto: Udo van Dongen.

In totaal bergen we 2.500 kilogram afval en netten.

Op alle wrakken treffen we ernstige vervuiling aan.

et jaar is slechts ĂŠĂŠn dag jong wanneer een zware noordwesterstorm over de Noordzee raast. In de nacht van 1 op 2 januari 2019 worden de golven tot 6 meter hoog opgestuwd. In de vaargeul boven de Waddeneilanden haasten grote en kleine zeeschepen zich naar de veilige havens in Duitsland. De vaarroute hier heeft een gemiddelde diepte van 20 meter, normaal gesproken voldoende voor de 16 meter diepliggende containerschepen. Maar, met deze golfhoogte verandert dat naar minder dan 17 meter. Een ramp kan niet uitblijven. Het 396 meter lange containerschip MSC (Mediterranean Shipping Company) Zoe, met een capaciteit van 19224 TEU, goed voor ruim 19.000 containers aan boord, raakt de zandbodem en er volgt een heftige schok.

De grootte van containerschepen wordt uitgedrukt in de capaciteit TEU die kunnen geladen worden. TEU = 'Twenty Foot Equivalent Unit'. Als alle containers 20 foot (ongeveer 6,1 m) lang zijn, kunnen er op een containerschip als de MSC Zoe 19.224 containers geladen worden. Maar er zijn vaak ook 40 foot (2 TEU) van 12,2 m aan boord.

kilo's afval uit de zee en van de stranden gehaald en afgevoerd. Geweldig dat dit op zo'n korte termijn kan worden gerealiseerd. 'Duikteam de Zeester' schiet een paar maanden later in actie en komt met onderwaterbeelden van afval dat ze vinden op de wrakken. Mooie burgerinitiatieven die bijdragen aan de bewustwording van de omvang. Daarna wordt het een tijdje stil rond de ramp. In de wandelgangen horen we dat de rederij MSC het op een akkoordje wil gooien met de overheid en het 'project' zo snel mogelijk wil afronden.

reageerd. Natuurorganisaties schreeuwen ondertussen moord en brand. Op de stranden van Terschelling en Ameland spoelen al snel de eerste containers aan die door de branding op het strand zijn geworpen. Dit zijn de hele containers, waarvan de inhoud licht genoeg is om te blijven drijven. De strandjutters zijn als eersten ter plaatse en beschouwen deze aangespoelde containers als een buitenkansje. Zij hebben op dat moment nog geen idee welke 'afvaltsunami' op weg is om de stranden ernstig te vervuilen. Er wordt eerst gesproken over 30 containers. Dit aantal wordt bijgesteld naar 100 en vervolgens 270. Een week later wordt het officiële cijfer bekend gemaakt: er zijn 342 containers overboord geslagen. In de dagen die volgen komen de burgemeesters van de Waddeneilanden, gesteund door 'Stichting De Noordzee' en de 'Waddenvereniging', in actie. Er wordt een oproep gedaan naar vrijwilligers en ook wordt het leger ingezet. Er worden tienduizenden

sportduikers helpen bergen Het is maandag 9 september 2019. Het expeditieschip van 'Stichting Duik de Noordzee Schoon' (SDDNZS), de Cdt. Fourcault, bevindt zich boven het scheepswrak van de 'Eurabia Sun', een 120 meter lang vrachtschip dat hier in 1974 in een storm is vergaan. Door haar ligging boven Ameland hebben we een hele grote kans om weggespoeld afval op het wrak tegen te komen. Als de kentering eindelijk is aangebroken, springen mijn buddy Wouter en ik vanop het drie meter hoge dek het water in. Via de afdaallijn belanden we 16 meter lager op de hoogste wrakdelen. Het zicht is verrassend goed en snel zetten we de afdaallijn vast, koppelen het ankertje los en blazen het met behulp van een hefballon naar het oppervlak. De andere duikers wachten op dit signaal en zullen nu spoedig volgen. Nadat we de 'uitzwemhaspel' (reel) hebben bevestigd, zwemmen we naar beneden waar de slijpgeul zich bevindt. Deze geul ontstaat door de waterstroming die tegen het wrak botst en het zand van de bodem meeneemt. Daardoor ontstaat een, soms 3 tot 4 meter diepe, geul rondom het

Een 'donsjack'.

Foto: Reindert Nijland.

Foto: Udo van Dongen.

Met een enorme knal breken een aantal stalen sjorringen die de containers op hun plaats moeten houden. De kapitein heeft de storm onderschat. Hij had moeten kiezen voor het diepere vaarwater ten noorden van zijn huidige positie. De containers staan 7 hoog opgestapeld en de MSC Zoe slingert en stampt door de woeste zeegang. De eerste containers vallen overboord ter hoogte van Terschelling. Een domino-effect volgt. Met een wild geraas vallen de containers één voor één van 25 meter hoogte het water in. Deuren en wanden breken open en laten een spoor van drijvende goederen achter. Een ramp van ongekende, aanhoudende omvang is een feit. Pas ter hoogte van het Duitse eiland Borkum heeft de bemanning door wat er buiten op het honderden meters lange schip gebeurt. De kapitein stuurt hard naar bakboord, naar dieper water. Een spoor van bijna 120 kilometer drijvende en gezonken lading achterlatend. Ruim 3.257.100 kilogram aan goederen in 345 deels stukgeslagen containers is inmiddels overboord geslagen. Veel afval en containers blijven drijven, maar de meeste lading zakt naar de bodem van de kolkende zee. Via kanaal 16 waarschuwt MSC Zoe de kustwacht en de scheepvaart voor het gevaar van drijvende containers. Rijkswaterstaat, die verantwoordelijk en uitgerust is voor de hulpverlening bij maritieme rampen, wordt op de hoogte gebracht. Helaas zijn de verantwoordelijke personen op vakantie en duurt het veel langer dan wenselijk vooraleer er via een noodplan actie wordt genomen. Dit geeft veel onduidelijkheid bij andere instanties, met als gevolg dat het dagen duurt voordat er adequaat wordt ge-

Kookpannen.

Hippocampus maart/april 2019

Reportage Foto: Reindert Nijland.

Foto: Udo van Dongen.

Milieu

Even kijken wat er in de koffers zit. Koffers worden geborgen.

laten deze voorwerpen nog even met rust totdat de foto- en filmploeg hier is geweest. De supportduikers zullen deze voorwerpen uitgraven en bergen. Het is natuurlijk zeer verontrustend dat er zoveel (kunststof) afval op en rond de wrakken ligt. Deze wrakken vervullen immers een functie als kraamkamer en veilige schuilplaats voor heel veel onderwaterleven. Langzaam maar zeker zullen deze kunststofdeeltjes overgaan in microplastics en later zelfs in nanoplastics. Het zeeleven ontkomt er dan niet meer aan en uiteindelijk komt het ook bij ons op het bord te liggen. Het is een onprettig idee dat wij in de toekomst (en wellicht nu al) plastic in ons voedsel hebben. Onze taak van het uitleggen van de 'reels' zit erop, maar we hebben ook oude spooknetten zien hangen aan de bovenzijde van het wrak. Het blijken grote stukken sleepnet te zijn en met onze speciale messen snijden we

Onze grootste vondst betreft twee grote elektrische speelgoedauto's.

Hippocampus jan./feb. 2020

Het expeditieteam.

Foto: Udo van Dongen.

Foto: Klaudie Bartelink.

wrak. Dit is een verzamelplaats van voorwerpen, die door de sterke stroming over de zeebodem worden verplaatst. Eenmaal in de geul zal het voorwerp meestal achterblijven of inhaken in het wrak. We zijn nauwelijks op de bodem beland of we zien 4 aluminium kookpannen liggen, duidelijk de lading van de MSC Zoe. Een paar meter verder zien we een grote blauwe rolkoffer staan en even verder een rode sportschoen. Een grote blauwe kreeft kijkt ons verbaasd aan. Er zijn in dit deel van de Noordzee opmerkelijk veel grote kreeften en krabben op de wrakken te vinden. We zitten op het juiste spoor en verlengen de eerste 'reel' met de tweede. We gaan verder langs de andere kant van het wrak en hier liggen weer kookpannen en een 'donsjack'. Als we het eind van de 'reel' bereiken, zien we een grote tweede koffer staan. Die blijkt muurvast te zitten in het zand, waarmee hij ook helemaal is gevuld. Het lijkt wel alsof deze koffer in het beton is gegoten. Ook het 'donsjack', dat we eerder tegenkwamen, zit muurvast in het zand. We

binnen 10 minuten twee postzakken vol. We bevestigen hier een hefballon aan en verplaatsen deze zware last met moeite naar de opstijglijn. Met een karabinier klikken we de hele handel vast aan de lijn. We hebben nu nog heel even tijd om goed om ons heen te kijken. Zoals op bijna alle wrakken is bijna ieder wrakdeel begroeid met anemonen, wieren en sponsen, een kleurenpallet. De grote scholen steenbolken zijn zoals altijd erg nieuwsgierig en komen verbaasd kijken wie deze bezoekers zijn. Met honderden tegelijk zwemmen ze om ons heen, het lijkt wel een tropisch rif. Hier moeten we natuurlijk zuinig op zijn. De grotere vissen, zoals polak en kabeljauw zijn voorzichtiger. Wij lijken vanop een afstand een beetje op de zeehonden die regelmatig de wrakken afstruinen op zoek naar een lekker hapje. Zodra ze door hebben dat deze luidruchtige bellenblazers erg slechte zwemmers zijn, durven ze dichterbij te komen. Helaas zit onze duiktijd erop. Na de verplichte vei-

Watersportcentrale N.V.

Meer dan 45 jaar HET adres voor al uw duikmateriaal, boten & motoren. Waar service het beste product is!

Rozenkranslaan 93-97, 3600 Genk +32 (0)89 30 38 89 | www.watersportcentrale.be

ENKELE VAN ONZE PARTNERS: SCUBAPRO SUB GEAR

BARE SUUNTO UWATEC SHEARWATER METALSUB BIGBLUE RIFF GREEN FORCE MARES SEAC PROCEAN DIVESYSTEM UK DICAPAC BRIGHT WEIGHT SEALIFE DUIKCOMPUTERS DUIKLAMPEN ADEMAUTOMATEN DROOGPAKKEN JACKETS, …

showroom Hofeinde 21, 2350 Vosselaar, België Tel: +32(0)14 61 12 60 E-mail: Hcv.Bvba@Pandora.Be www.duikmateriaal.be

Hippocampus jan./feb. 2020

Geef je op als vrijwilliger Ben je ervaren Noordzeeduiker en denk je dat je een meerwaarde kunt zijn tijdens onze expedities? Bijvoorbeeld omdat je wrakken wilt

schoonmaken, verstand hebt van het dierenleven, ander wetenschappelijk onderzoek wilt doen of op een andere manier kunt bijdragen? Geef je dan op als vrijwilliger van Duik de Noordzee Schoon. Meer informatie

over de eisen en voorbereidingen vind je terug op: www.duikdenoordzeeschoon.nl/ steun-ons/meeduiken/regels-veiligheid/.

Foto: Klaudie Bartelink.

ligheidsstop steken we ons hoofd weer bogeschatte 800.000 kilogram aan lading nog nog tientallen jaren de Noordzee blijven ven water om de zilte zeelucht diep in te moet worden geborgen en dat de rederij vervuilen. Hoe moet de Noordzee er over 50 ademen. Het was een hele zinvolle duik, haar verantwoordelijkheid moet nemen de jaar uitzien? waarmee we hebben aangetoond dat er komende decennia. Er zijn nog 47 contaiveel afval rondom de wrakken op de bodem ners vermist, waarvan 2 met een gevaarlijOnze 14e Noordzee expeditie van SDDNZS ligt dat alleen met de inzet van duikers kan ke lading. Volgens Rijkswaterstaat gaat het was bijzonder succesvol. Dankzij de inzet worden geborgen. daarbij om het Duitse deel van de Noordvan al onze gemotiveerde vrijwilligers lukt We maken in totaal op 7 wrakken boven zee. Ik geloof niet dat microplastics grenzen het telkens weer om veilig en tevreden tede Waddeneilanden een monitorings- en kennen, maar vernietigend door de gehele rug te kijken op wat we hebben bereikt. bergingsduik. Op alle wrakken treffen we Noordzee en zelfs richting Noordpool spoeernstige vervuiling aan. Op het wrak van de len. Een gezamenlijke opruimactie tot het Onze Noordzee is weer een stukje schoner 'Amerskerk' kwamen behalve de 'donsjacks' laatste 'donsjack', voetbad, sportschoen geworden. en sportschoenen ook badjassen, handdoeen speelgoedauto geborBEN STIEFELHAGEN, ken en elektrische voetbadjes boven water. gen zijn, lijkt mij een beter NAMENS SDDNZS Onze grootste vondst betreft 2 grote elektriuitgangspunt. Je kan er nu sche speelgoedauto's van erg dikke felgevoor kiezen om de vervuiler kleurde kunststof, compleet met bedrading hiermee weg te laten komen, en accu's. maar de consequentie van In totaal bergen we 2.500 kilogram afval en dit besluit zal netten. We hebben prachtig foto- en filmmateriaal gemaakt en meegeholpen aan Enkele bedenkingen het 'Oesterproject van het WNF' op de Borkumse stenen. Per jaar vallen er wereldwijd ongeveer Wanneer we Scheveningen binnenvaren, 1.700 containers overboord, waarvan 25 in Nederlands water. Het zou goed staan er 4 cameraploegen en 3 radiojourzijn dat de volgende vragen worden gesteld: nalisten ons op te wachten. Het wordt even • Is het verantwoord grote diepliggende schepen in de zuidelijke vaarroute te behoorlijk dringen aan boord om deze melaten varen? dia de resultaten te laten zien en de span• Hoe kunnen we zorgen dat we beter voorbereid zijn op dit soort rampen? nende verhalen te vertellen. Leuk voor de • Waar waren de verantwoordelijke beleidsmakers in de eerste dagen na deze inmiddels vele woordvoerders van de ramp? stichting om middels de zenders RTLZ, • Was er geen andere bergingsmethode mogelijk om de deels intacte containers te SBS6 en NOS aandacht te vragen voor bergen, en hadden de opruimacties op de stranden niet beter georganiseerd kunnen het containerprobleem. Het verhaal van worden door de overheid? de lading is natuurlijk nog lang niet af• Kunnen, via een noodwet, de vissersschepen eerder komen assisteren bij een gerond. Het zal misschien tientallen jaren volgende calamiteit? duren voordat het kinderspeelgoed volle• Doordat bij de berging veel containers stuk zijn genepen, is er veel lading dig is afgebroken. Dat is niet wat we willen. op de zeebodem terechtgekomen. Op moment van dit schrijven ploegt de Voor een gezonde Noordzee moeten we vissersboot 'LO 28' de hele zeebodem om op zoek naar afval. Deze hardwermoeite blijven doen. kende vissers doen hun best de zeebodem schoon te krijgen. Maar we moeten besefRijkswaterstaat heeft al vroeg de stelling fen dat we hiermee de bodemstructuur op zijn kop gaan zetten. ingenomen dat 80% van de verloren la• De rederij heeft de zeebodem in kaart gebracht met sonar en rov's, maar wil de geding moet worden geborgen. De rederij gevens niet gratis beschikbaar stellen om andere opruimacties te faciliteren. MSC is naar eigen zeggen 35 miljoen • Worden er nog duikers ingezet om het resterende afval bij de wrakken weg te halen? euro kwijt aan de afwikkeling van In de brief van de minister over de MSC Zoe is ze weliswaar erg aardig over de containerramp en er liggen SDDNZS, maar zegt ze tegelijkertijd dat er zeker geen inzet van duikers nog diverse schadeclaims. zal komen omdat de inspanning “... in verhouding met 'Stichting Duik de Noordzee de risico’s en kosten niet proportioneel te noemen is”. Schoon' is van mening dat de

Een speelgoedauto.

Hippocampus jan./feb. 2020

PUCK PRO +

ALLES WAT JE NODIG HEBT. nIETS TEVEEL. • Slank ontwerp voor een perfecte pasvorm • Groot display voor een makkelijke aflezing • Intuïtieve gebruikersinterface met één enkele drukknop • Lucht, Nitrox tot 2 mengsels en dieptemeter modi • logbook capaciteit 35u en batterij door de gebruiker zelf te vervangen Alles wat je nodig hebt. In de kleur die je wil.

mares.com

Retro-Hippo Verzameld door Wim Van Doeselaer

55 jaar geleden uit Hippocampus nr. 4

januari 1965

Corthals (The Sharks), Jean-Paul Demaerel (Poseidon), Charles Elzen (Amphora), Victor Gooris (Neptune), Rik Hellemans (Neptunus), Patrick Hendriks (Duikernikkers), Michaël Mols (VVDC), Roger Pichal (CVD), Maria Schoolmeesters (Neptunus), Alfons Schrijvers (CVD), René Smans (CVD), François Vandesavel (Neptunus), Roger Van der Mieren (Neptunus), Willy Van Gompel (Aquanauten), Louis Vleminckx (Neptunus), Willy Wellens (CVD).

35 jaar geleden uit Hippocampus nr. 102

februari 1985

Foto: Archief Mireille Xhignesse.

Commandant Cousteau op bezoek Commandant Cousteau, voor de eerste maal op officieel bezoek in België, was die dag de eregast van BEFOS-FEBRAS. Hij presenteerde ons zijn nieuwe film 'Le Monde sans Soleil', die met 'Le Monde du Silence' een der klassieke meesterwerken zal worden van de onderwaterfilm. Na de filmvertoning werden in het zwembad van Schaarbeek de Nationale Monitors voorgesteld aan Commandant Cousteau. Paul Bailly, voorzitter BEFOS-FEBRAS

45 jaar geleden uit Hippocampus nr. 52

februari 1975

Theorie Hulpmonitor 43 van de 84 kandidaten slaagden voor het theoretisch examen. De Vlaamse geslaagden: Robert Anthone (Flipper), Marc

Hippocampus jan./feb. 2020

Eerste Belgische Competitie Onderwaterhockey Op 23 oktober 1994 werden in het zwembad 'Wezenberg' te Antwerpen de laatste wedstrijden gespeeld voor de 1e officiële Belgische OWH-Competitie. De klassering: 1. Walrussen Maastricht; 2. Belgium Masters; 3. Koraal Genk; 4. Orca Bree, 5. ASAC Charleroi.

uit Hippocampus nr. 202

februari 2005 Mechanische decompressiemeter Een decompressiemeter kan geen enkele duiktabel vervangen omdat slechts één enkel weefsel gesimuleerd wordt, terwijl de tabellen ontwikkeld werden met behulp van een mathematische beschouwing van het gehele menselijk lichaam met zijn verschillende weefsels. De Nationale Materieelcommissie adviseert de decompressiemeter niet als primair veiligheidsinstrument te gebruiken, hoogstens als hulpmiddel.

5e Internationaal NELOS-Film- en Fotofestival

25 jaar geleden Alle zeeën op deze planeet zijn verbonden met elkaar. Daarom zal ieder toxisch product gestort op gelijk welke plaats op enkele jaren tijd overal verspreid zijn.

Het Veiligheidscomité had reeds lange tijd vastgesteld, naar aanleiding van duikongevallen, dat beginnende duikers veel te snel, veel te diep doken. De reglementering over de dieptekwalificatie is een van de concrete oplossingen om de beginnende duiker diets te maken dat diep(er) duiken niet zo maar vanzelfsprekend is.

15 jaar geleden

Het 5e festival kende terug een enorm succes. Wij noteerden meer dan 1.000 bezoekers, waarbij wij veel Noorderburen mochten begroeten. Het Festival werd voorafgegaan door drie regionale wedstrijden. Jos Audenaerd ontving de titel 'OW-Fotograaf van het jaar 1984'.

Verwittiging van Commandant Cousteau

Dieptekwalificatie

uit Hippocampus nr. 152

februari 1995

Nieuwe vissoorten Vorig jaar werden er tijdens de internationale telling – onder de noemer 'Census of Marine Life' – meer dan 13.000 onbekende vissoorten ontdekt. Bij de prestigieuze telling zijn onderzoekers van meer dan 70 landen betrokken. Tot voor kort schuimde de mens enkel het oppervlak van de zeeën af. We weten dus al het een en ander over de eerste honderd meter, maar als we dieper gaan is de kans groter om onbekende soorten te ontdekken.

Thoolse Schakerloopolder Eind september is een start gemaakt met de inrichting van natuurgebied Schakerloopolder. Het doel is een overgangssituatie te creëren waarbij zowel zoete als zoute vegetatie een kans krijgt. De lage, natte stukken zullen onder invloed van de zoute kwel zouter worden, terwijl op de hogere stukken zich zoete vegetatie kan ontwikkelen. Luc Beets

The Ultimate Diving Experience in jouw achtertuin! • Warm water van 24 graden • 4.500 tropische vissen • 30 Soorten vissen • Prachtige decors! • Snorkelen, duiken en vrijduiken • Try scuba dives • Duikschool • Inkijk in het aquarium via de ramen • Brasserie met reuzengroot aquarium • Duikersbar • Klimparcours voor de kids in de buurt

Een onvergetelijke onderwaterbeleving bij TODI op de be-MINE site te Beringen.

UNIEKurg,

b voor Lim België a! en Europ

Exclusieve NELOS aanbieding: een TODI duiksessie + een heerlijke lunch (Putpatatbuffet OF Pastabuffet)

(vanaf 15 personen)

voor € 45 p.p. Geldig van september 2019 tot en met april 2020. Telefonisch te reserveren en betaling ter plaatse op vertoon van deze actie.

TODI is het eerste indoorduikcentrum waar je in optimale en veilige omstandigheden zal kunnen duiken en snorkelen in een zeer groot aquarium tussen 2.500 kleurrijke, tropische zoetwatervissen. Iedere bezoeker kan de ontdekking van de onderwaterwereld mee beleven via 6 ramen, of zelf gewichtloos zweven tussen de decorelementen onder water. Nadien kan je gezellig iets eten of drinken in de TODI-brasserie, gehuisvest onder het duikbassin van 6.500.000 liter helder water. Kortom: duiken is hier een belevenis voor ontdekkingsreizigers van 8 tot 88 jaar.

TODI be-MINE 1

•

BE 3582 Beringen

•

+32 11 36 40 40

www.todi.be

•

info@todi.be

Bondsnieuws

Commissie Duikonderricht

ek an d

to v psfo G roe duik . e t l aat s

andi

d ate

e2 an d

* St a

ge n

a de

Koen

Sche

ers.

Leen

y He

ns .

E LO S 's: Iv Fo t o

nde y Va Dav F

tj e L

onck

Rob

ran c er t V

ke n .

2*Stage 2019 'We RIDE together, We DIVE together' â&#x20AC;&#x201C; de lange weg naar 2*Instructeur, een verslag van Ann Cockx.

. vzw

Dav

r-N

Co c k

dde o Ma

Ann

Rob

n. inne

a ilip V

en. teeg

n Du

L i ev

e na en L

. ppen Pi e

er ts.

. egge ter W

Roe l

N Van

a St e f

oten

n Sn

ij d e r

n de nacht van oud naar nieuw begint er niet altijd enkel een nieuw jaar. Soms is het ook de start van een nieuw hoofdstuk in je duikcarriĂ¨re. Of de bubbels er iets mee te maken hebben, kunnen we niet met zekerheid uitsluiten, maar oudejaarsnacht is het moment waarop

De tent.

Foto's (4): Ivo Madder.

Opbouwen van de materiaaltent.

Op weg naar de boot.

mijn clubgenoot Robby (nvdr: Robert Vrancken) en ik definitief hebben beslist om te proberen 2*Instructeur te worden. Er begint een jaar van leren, stressen, proberen, twijfelen, lukken en mislukken. Met andere woorden, een jaar van voorbereiding tot het moment van de waarheid – de Stage in Boulouris – is aangebroken.

maag. De tweede groep: ontspannend een koffietje drinken, een koffiekoek eten (ik mocht er niet aan denken) en helemaal klaar om ons op de rooster te leggen. Eenmaal het examen begon, was de stress verdwenen en liep alles vlot. Even staken de zenuwen terug de kop op tijdens het wachten op de uitslag, maar dan kwam het verlossende woord: geslaagd.

eerste stap: de theorie

tweede stap: de voorbereiding

Opnieuw naar de schoolbanken. Tijdens de lessen leerde ik mijn medekandidaten kennen. Tegen het einde van de lessenreeks zijn we een hechte groep van twaalf. Zondag 28 april 2019 stond het theorieexamen op het programma. Het contrast tussen de kandidaten en de examinerende 3*Instructeurs kon niet groter zijn. De eerste groep: knikkende knieën, trillend van de stress en met de nodige knopen in de

Vanaf dan stond alles in het teken van voorbereiden op de Stage. En die voorbereiding is niet alleen de fysieke conditie opkrikken en veel duiken. Ook T-shirts ontwerpen, een stagelied componeren (met dank aan Veerle), sponsors zoeken, zuurstofflessen huren, EHBO-koffer en reservemateriaal regelen, snoep bestellen en nog zo veel andere taken kwamen erbij. Na enkele vergaderingen was dat allemaal

geregeld en verdeeld en doken we het water in. Reddingen oefenen met LIMOS in Platte Taille, tafelgesprekken en oefenduiken met AVOS in de Put van Ekeren en Wemeldinge, een tafelgesprek en een Stageduik met WEVOS in Barges, de pre-preStage van AVOS en OVOS in de Grevelingen. Stuk voor stuk heel leerrijk en soms ook heel confronterend. En als alles even misloopt, zijn er je medekandidaten om je weer op te beuren. In de zomer trokken we met vier naar Boulouris, zodat we het duikcentrum en de duikplaatsen in alle rust konden leren kennen. Een deugddoende vakantie, waarbij we heel wat opstaken. Zo gingen de maanden stilaan voorbij, maar de Stage was nooit ver weg uit onze gedachten.

nog even de batterijen opladen Twee weken voor de Stage trokken Robby Hippocampus jan./feb. 2020

Bondsnieuws

en ik met de club naar Kaapverdië. “Het zal jullie goed doen”, zeiden ze. Ontspannen duiken en even de batterijen opladen, ver weg van de plek waar alles zou gebeuren. En misschien zou dit ook wel zo geweest zijn, ware het niet dat een virusje ons ook wel een leuke bende vond. Resultaat: 13 Moby Dickers met – om het mooi uit te drukken – protesterende darmen. Niet iets waarmee je wil zitten vlak voor de Stage. Het beestje besloot helaas om mee te reizen naar Frankrijk.

Commissie Duikonderricht

o Brun

e Vand

rb e k

en.

Shin

l ke ré Va And

nae r

ji Ba

uter

Brun

o Bo

. ssie r

E ric

k. Von Rud

D irk

i Bae

rt.

derde stap: de praktijk Uiteindelijk brak het moment aan waar we al zo lang naar toewerkten. Tijdens de rit naar Zuid-Frankrijk hebben we vaak meer zin om rechtsomkeer te maken, maar het doorzettingsvermogen haalde het van de stress. Met frisse moed komen

rt. allae E ric

Se ls

Pu t t

enee

rs.

Ivo M

adde

L ar s

R Van

oey. Koen

D Van

yc k .

o Pa s f

to's:

Ger t

pp Ph i l i

c Al M ar

leme

ersc

ande en V

ke r

St e f

an P

nder

rie z e De V

lder, D e vo Tony tage. *S ter 2

Portretfoto's: de juryleden en de organisatie van de 2*Stage.

r o t ve s, bo M ae e. J o h n o r d e l ij k o ant w

Grote foto: de boot van de 2*Stage.

Lu t g

ar t S

t als .

aas .

e reng r e Sp nelo ning). H an u erste (ond

rp n Go c Va M a r h e i d ). ig (veil

N i co

ve . ck ho

e Va

te ran . n(v ) inne ilighe id w S J o h n e l i j k e ve d r wo o

. eren

Hippocampus jan./feb. 2020

anr y be V This . er dok t

sse lb

ergh

rc e r ke Vand J o s é h e i d ). ig (veil

rs or t Dek g). Inge ste unin r e (ond

k h ov

vo o r

z i t-

we aan in Boulouris en kunnen we met de laatste voorbereidingen beginnen. Zaterdag zetten we de materiaaltent op en prepareren we zoveel mogelijk veiligheidsmateriaal. Tussendoor probeer ik ook nog een beetje te genieten van mijn verjaardag. 's Avonds gaan we met alle kandidaten samen uit eten en drinken we er eentje op. Maar het uitgebreide feestje volgt hopelijk donderdag. Zondag 29 september 2019, 'D-day'. 'We RIDE together, We DIVE together': we zijn alle twaalf klaar om ons te smijten. We delen T-shirts en drinkbussen uit, laten groepsfoto's maken en luisteren naar briefings en speeches. Dan is het aan ons en begint het spel, met het eerste tafelgesprek. We worden er meteen ingegooid en leren de uitgebreide fantasie van de juryleden kennen. Het is de eerste keer dat ik 'moord en 20 jaar gevangenis' als ant-

woord krijg op de vraag waarom de laatste duik zo lang geleden is. Duik 1 is meteen ook een confrontatie met de chaos aan boord, 'time management' dat langs geen kanten klopt en ik die als hekkensluiter maar net op tijd het grootste deel van mijn duikuitrusting aanheb (handschoenen … die hebben we deze duik niet nodig). Eens onder water keert de rust bij mij terug. Hoewel, rustig kan je de duik niet echt noemen: een krachtredding, 'buddybreathen', de ploeg bijeen houden en nog wat andere kleine problemen oplossen. De toon voor de rest van de week is gezet. De volgende dagen duiken we met een allegaartje aan duikers met de meest uiteenlopende achtergronden en ervaring. Ze hebben ook allemaal wel een of andere wens: slakjes zien, krachtreddingen oefenen of afnemen, een complete duikset samenstellen ("het duikcentrum heeft gezegd dat de instructeur waarmee ik duik dat wel voor mij re-

gelt"), materiaal herconfigureren ("want met die kerstboom aan slangen wil ik niet gezien worden"), een wrakduik simuleren (tonen hoe je werkt met 'reel') … Maar wat het plan boven water ook is, onder water loopt het steevast mis. Dus we redden, 'buddybreathen', begeleiden, zwemmen achter wegzwemmers aan, kalmeren angstige duikers en ontnuchteren dieptedronken buddy's dat het een lieve lust is. Tussendoor proberen we ook nog wat beestjes te laten zien. Aan de oppervlakte stopt het niet. We slepen onze slachtoffers naar de boot, hijsen ze aan boord en wekken ze terug tot leven. Ze weten ons bezig te houden. Duik na duik zijn we als groep de chaos de baas. De boot blijft ordelijk, we weten beter wat we moeten doen, geraken op elkaar ingespeeld, springen voor elkaar in als het een keer nodig is en slagen erin om zowel onszelf als onze juryleden op tijd én met

Foto's(4): Ivo Madder.

Vullen van de duikflessen.

De gesponsorde T-shirt en drinkbus.

Tijdens het tafelgesprek worden er onder andere afspraken voor de duik gemaakt. Feedback..

Hippocampus jan./feb. 2020

Bondsnieuws

Foto: Olivier Malbrancke.

Commissie Duikonderricht

Hannelore Sprengers, als havenkapitein.

De kandidaten van de 2*Stage 2019. Foto's(4): Ivo Madder.

De boei voor de reservefles.

John Maes (bootverantwoordelijke), Inge Dekort (havenkapitein) en Tony Devolder (voorzitter 2*Stage).

volledige uitrusting in het water te krijgen. Het wordt min of meer routine. Tot aan het begin van duik 5. Op dat moment krijgen we te horen dat Stefan Snijders is afgevoerd met de helikopter met vrij zware decoverschijnselen. Een donderslag bij heldere hemel ... een mokerslag … ongeloof… onze groep is niet meer compleet … duiken is het laatste waar we op dat moment aan denken, maar we moeten voort. Na een korte onderbreking wordt de Stage verdergezet. We proberen de knop om te draaien en doen verder. En ik denk dat ik hier voor al mijn medekandidaten mag spreken, Stefan dook mee, in gedachten was onze 12e man er nog steeds bij. 's Avonds krijgen we een eerste update en dat is gelukkig goed nieuws. Er staan hem nog wat caissonsessies te wachten, maar het gaat de goede kant uit. En dan is opeens die laatste duik daar. Na een intense week probeer ik me nog

Hippocampus jan./feb. 2020

Overlopen van de passagierslijst en aanmelden bij de havenkapitein.

één keer op te laden. We gaan er gewoon een fantastische duik van maken. Wanneer iedereen terug aan boord is, barst het eerste feestje los en knallen de kurken. Wanneer we de haven binnenvaren, worden we uitbundig verwelkomd door de Exploratiestage, familie en vrienden. Kippenvel! Iets later doen we hetzelfde voor de 3*Stage. Daarna volgt een receptie aangeboden door duikcentrum Europlongée. Tussendoor halen we de boten leeg, spoelen we duikgerief en breken de materiaaltent af. Het zit er echt op. Lunchen gebeurt voor een keer in een ontspannen sfeer zonder een verplicht tafelgesprek. We vullen onze duikboekjes in, genieten van de sfeer en zingen uit volle borst. Net voor de proclamatie volgt er een zeer emotioneel weerzien met Stefan die van de dokters de toestemming heeft gekregen om erbij te zijn. 'Our buddy is back on the Stage'.

Wanneer Tony Devolder – voorzitter van de 2*Stage – het woord neemt, neemt de spanning toe. Zo meteen weten we of ons harde werk vruchten heeft afgeworpen. "Yes, GESLAAGD!". Zes namen roept hij af. Maar zes …? Een rollercoaster aan emoties en gemengde gevoelens. En dan toch een feestje, hoewel de vermoeidheid ineens heel hard toeslaat. De laatste nacht in Boulouris is er eindelijk eentje zonder dromen over briefings, materiaalcontroles en lastige juryleden. Een vlotte rit naar België en dan ineens is het voorbij. Een Stage overleven kan je niet alleen. Het is wel een individueel parcours, maar zonder mijn medekandidaten zou ik het niet gehaald hebben. Dus bedankt Leentje Loncke, Davy Hens, Lieven Lenaerts, Rob Scheers, Stefan Snijders, Koen Swinnen, Filip Van Duppen, Roel Van Noten, Davy Vandersteegen, Robby Vranken en Pieter Wegge. We zijn één team, voor altijd.

Jean-Louis, de hotelmanager van Cap Boulouris, en Sven Vandekerckhove, Technisch directeur NELOS. Ann Cockx, geslaagd.

Bang afwachten wat het resultaat zal zijn. Leentje Loncke geeft de coördinaten van de veiligheidsboot door aan José Vandekerckhove.

Foto's(5): Ivo Madder.

De artsen Catherine De Maeyer en Thisbe Vanrysselberghe.

Een welgemeende dank aan onze sponsors: Scuba Service Store, Camping Les Rives de l'Agay, Gazelle, TODI, Club Casco en Scubapro. En natuurlijk een dikke merci aan onze juryleden. We hebben soms op jullie gevloekt, maar we hebben ook ontzettend veel geleerd en zijn als andere duikers teruggekomen. En nu? Nu ga ik leren om een goede 2*Instructeur te zijn.  ANN COCKX

Sponsors: www.flickr.com/photos/nelos-vzw/ albums voor meer foto's van de Zeestage 2019.

Hippocampus jan./feb. 2020

Bondsnieuws

Foto: Ivo Madder.

Commissie Duikonderricht

De kandidaten en juryleden van de 3*Stage 2019.

Pa t r n It er Va Diet Va Ku r t

Bar t ve n s

asse

RiviĂ¨

eeck

nbo

). l i j ke t orde uber I vo H e r a n t w o tv (b o o anck

Te le nn

sse n

s ( ju

e Vand

r y).

e an L nĂŠ V

euw

en ( j

ur y)

e g a t 3*Sr de tweedear

( ju onck

r y).

voo eel zwa h keer

isje D

e mu

Ber t

ret fo Po r t

N an

loz y De

O Van

pst a

e ns (

e e rin Cat h . ) s t r (a

). ( jur y

De M

a eye

M ad

jur y

: Ivo

mm r t Lo

Fo t o

y nck

der.

albr

re.

K ris

rM livie

r ghs

Chr to's:

St e Joris

P Van

nde

te rb

a l ke ick V

( jur y

H arr

r zit te vo o r . edt , ge 2019 a r e a D 3* S t D irk e d van k lin Fran

86 R ik O

l i ev i

e r ( ju

r y).

Fo r r

ez ( j

ur y)

e ili en (v nge l

ghei

d ).

Foto: Ivo Madder.

Foto: Chrisje Demuynck.

Klaarmaken van de balise.

Foto: Chrisje Demuynck .

Foto: Ivo Madder.

Groepsfoto met de 'crew' van Euro Plongée.

Kurt Vande Rivière en Catherine De Maeyer. Foto: Chrisje Demuynck.

Planning van de volgende duik.

Jurering.

Ivo Hubert (bootverantwoordelijke) en Inge Dekort (havenkapitein).

3*Instructeur worden is geen sinecure. Het te doorlopen parcours is zwaar en vol hindernissen, zodat het vaak niet vlekkeloos wordt afgelegd. Joris Stevens vertelt ons hoe hij zijn tweede Zeestage beleefde. van de Stage maken we met alle kandidaten nog enkele laatste checkduiken. Alles klopt, we hebben vertrouwen in onszelf, maar zeker ook in elkaar. Zaterdag wordt besteed aan het in orde brengen van het materiaal: de 'balise' wordt nagekeken, de reserveflessen gemonteerd, gassen worden geanalyseerd en de flessen gelabeld. Ook het persoonlijk materiaal wordt nog voor een laatste keer gecheckt. Dan is het zover: zondag 29 september 2019. In de voormiddag gaan we naar de haven om ons materiaal in de tent te zetten. Tot mijn grote verbijstering stel ik vast dat mijn duikpak op mysterieuze wijze verdwenen is! Hier sta ik dan, enkele uren voor de start van de Stage, zonder een duikpak en met een klein 'paniekske'. Na het bellen naar een hulplijn op de camping, ben ik toch nog aan een pak geraakt. Bedankt Chrisje en Peter voor de snelle interventie! Om 11.00 uur worden we in 'de container' verwacht. We krijgen de laatste instructies en ook onze eerste opdracht en ploegindeling. Stipt om 12.00 uur worden we toegesproken door de respectievelijke Stagevoorzitters en de verantwoordelijke van het Duikonderricht. Zelfs de voorzitter van LIFRAS haalt haar beste Nederlands boven. Tenslotte worden de Zeestages of-

Foto's (2): Ivo Madder.

a het theoretisch examen en herexamen in januari zijn er nog vier kandidaten in de running. De eerste horde naar de Zeestage is genomen, nu nog de verhandeling. Op de Academische Zitting ontmoet ik al enkele potentiële reisgenoten die samen met Kurt Vande Rivière, Dieter Van Itterbeeck en ikzelf opnieuw op avontuur gaan. Inderdaad, vorig jaar konden we deze laatste stap naar de titel van 3*Instructeur helaas niet tot een goed einde brengen en nu zijn wij de drie herkansers. Op 14 mei 2019 valt de beslissing: Bart Van Passel, Olivier Malbrancke en Patrick Valkenborghs zullen samen met ons naar Zuid-Frankrijk vertrekken! Een WhatsApp-groepje wordt opgericht en de eerste vergadering wordt vastgelegd. Het plannen kan beginnen: collectief materiaal verzamelen, documenten van vorig jaar herbekijken en aanpassen, een eerste aanzet voor de T-shirts maken, restaurants, vullocaties en vooral duikplaatsen bekijken. Kortom, een volledige to-dolijst moet afgevinkt worden. Tussendoor wordt er onderling gedoken en hier en daar nog eens een redding ingeoefend. Opeens is het september, de tijd vliegt! De pre-Stage is voorbij en voordat we het zelf beseffen zijn we op weg naar St.-Raphaël. Op donderdag en vrijdag voor aanvang

Hippocampus jan./feb. 2020

Bondsnieuws

Commissie Duikonderricht

Algemene briefing door Patrick Valkenborghs.

Het eerste tafelgesprek is niet van de poes. Patrick is duikleider en ikzelf ben hekkensluiter. We proberen alle nodige informatie los te peuteren, maar de jury is niet echt meegaand. Het is een stroef en lastig gesprek. Het uur van samenkomst wordt afgesproken en we reppen ons naar de haven om volledig klaar te zijn en de jury op te vangen. Tijdens de algemene briefing van Olivier wordt het al snel duidelijk dat een gestructureerde briefing geven niet evident is. Je wordt continu onderbroken door allerlei vragen en onbenulligheden. Eén vraag zal de rode draad worden door alle daaropvolgende briefings: de graden van de windstreken en het azimut (vraag het maar aan Bert Van Opstal …). Uiteindelijk worden de boten geladen en na de briefing door de duikleider en de materiaalcontrole door de hekkensluiter, varen we uit richting de 'Sec a melon'. Ik kan mij al iets voorstellen bij wat er onder water zal gebeuren, maar voor Patrick is dit zijn eerste kennismaking met een 3*I Stageduik. Alles gebeurt in een hogere versnelling en de opeenvolging van reddingen sluit naadloos aan op het verliezen van mondstuk, dieptedronkenschap en wegzwemmen. De eerste fysieke test is een feit. Na de debriefing en het uitladen van de boten, haasten we ons terug naar het hotel. De opdracht

Hippocampus jan./feb. 2020

van de volgende dag ligt immers al op ons te wachten: het plannen van een volledige dagtrip. We bepalen de duikplaatsen aan de hand van de weersvoorspelling en bellen een restaurant en het vulstation om de nodige afspraken te maken. Na het tafelgesprek tijdens het avondmaal houden we nog twee rondetafelgesprekken. Daarbij debatteren we met z'n allen over onderwerpen die de toekomst van het

Maandag is voor mij een moeilijke dag. Zowel boven als onder water weet ik precies van geen hout pijlen te maken. Hoe hard ik ook mijn best doe, niets gaat goed. Dit resulteert dan ook in een zéér pittige debriefing. Even zie ik het niet meer zitten. Vragen zoals "Kan ik eigenlijk wel duiken?", "Wat ben ik hier aan het doen?" en "Zou ik niet beter naar huis rijden?" spoken door mijn hoofd. Gelukkig zijn er mijn medekanFoto's (2): Chrisje Demuynck .

ficieel geopend met de magische woorden: 'Let the games begin'!

Algemene briefing door Kurt Vande Rivière.

Ronny Margodt mag ook meevaren met de 3*Stage.

duikonderricht aanbelangen. Daarna vullen we nog de nodige documenten in voor de volgende dag, zodat we rond 00:30 uur onder de wol kruipen. Zes uur later loopt de wekker af; veel slapen zit er de volgende dagen niet meer in.

De tweede RIB, tevens veiligheidsboot.

didaten. Bij hen kan ik terecht voor morele steun! Zij slagen erin om mij op te peppen, zodat ik er terug volledig voor kan gaan! En dat doe ik dan ook: de volgende dag sta ik er weer met in mijn achterhoofd: "Mij krijg je niet klein, hier ben ik!" en dat hou ik vast

Foto's (3): Ivo Madder.

Algemene briefing door Joris Stevens.

Foto: Ivo Madder.

Eén van de 2 RIB's van de 3*Stage.

tot de laatste duik. Boven water kan ik oplossingen bieden voor elk probleem. Onder water red en zwem ik alsof mijn leven er vanaf hangt. Ik leid de duiken kordaat en met vaste hand en ook mijn taak als hekkensluiter vervul ik met volle overgave.

de 2*Stage en sympathisanten en voor een laatste keer ruimen we alles op. De tent wordt afgebroken, materiaal terug ingepakt en we drinken een glas tijdens de receptie van het duikcentrum. Een laatste keer het wegje naar het hotel… We zijn moe, héél moe. We douchen en gaan aan tafel. Eten zonder moeilijke vragen, het is een tijdje geleden. De gezangen worden ingezet en tenslotte komt het moment waarFoto's (2): Ivo Madder.

Op dinsdag duiken we op de wrakken Togo en de Rubis in Cavalaire en op woensdag duiken we in Agay. Zonder het te beseffen

Harry Engelen en Catherine De Maeyer, de veiligheid van de 3*Stage.

Ivo Hubert en Bart Van Passel overlopen de passagierslijst.

eerste naam wordt afgeroepen: Patrick Valckenborghs. Ik zie dat de voorzitter nog slechts één kaartje in zijn hand houdt. Het zweet breekt me uit, het zal toch weer niet waar zijn. Maar dan hoor ik mijn naam! Ik ben erbij! Volledige ontlading! Dank aan de jury: Dirk Deraedt, Nancy Deloz, Franklin Forrez, Kurt Lommers, Rik Olievier, Glenn Tessens, René Van Leeuwen, Bert Van Opstal en Kris Vanderdonck. Jullie hebben het ons moeilijk gemaakt, maar jullie waakten ook over onze veiligheid! Dank aan het ondersteunende team: Ivo Hubert, Harry Engelen en Catherine De Maeyer. Dank aan, maar vooral respect voor alle deelnemers: Bart, Patrick, Kurt, Dieter en Olivier. We zijn er samen als een team voor gegaan. Een 3*Stage is een zware stage, op alle vlakken. Elk jaar zijn er geslaagden en zijn er die de titel niet mee naar huis kunnen nemen. Vorig jaar stuurde een collega-instructeur en vooral vriend mij het volgende bericht: "Sometimes you win, sometimes you learn". Hij had gelijk!  JORIS STEVENS

is het donderdag. De week is voorbij gevlogen! De laatste duik! Nog één keer opladen en er volledig voor gaan, want hier kunnen nog beslissingen vallen. "It ain't over till it's over!". Na de duik varen we binnen onder luid applaus van de Exploratiestage,

op de 12 deelnemers van de 2*Stage en de 6 deelnemers van de 3*Stage gewacht hebben: de proclamatie. Blikken gaan schichtig door de zaal wanneer er slechts 6 geslaagden van de 2*Stage worden afgeroepen. Daarna is het ons moment. De

www.flickr.com/photos/nelos-vzw/ albums voor meer foto's van de Zeestage.

Hippocampus jan./feb. 2020

Foto: Ivo Madder.

r s

Ligue Francophone de Recherches et d'ActivitĂŠs Subaquatiques

Geslaagden 2*Stage. De nieuwe 2*Instructeurs.

Les réussites du Stage Fédéral. Les nouveaux Moniteurs 2*/MF.

Danny Capart LES PINGOUINS (LIFRAS)

Ann Cockx MOBY DICK DIVING TEAM (NELOS)

Laurent Devillers TRITONS E.R.P.E.S.M. (LIFRAS)

Davy Hens AMFIBIE (NELOS)

Hugues Humblet CORAIL D.C. (LIFRAS)

Virginie Lis Royale A.S.M. (LIFRAS)

Leentje Loncke BILZER DUIKCLUB DOLFIJN (NELOS)

Geneviève Moreas LES REQUINS ECPSM (LIFRAS)

Nicolas Mouchart PTEROIS E.D.S. (LIFRAS)

Laurent Patriarche ROYAL WOLU PC (LIFRAS)

Frédéric Puissant JUBARTE (LIFRAS)

Davy Vandersteegen ORCA BREE (NELOS)

Robert Vrancken MOBY DICK DIVING TEAM (NELOS)

Pieter Wegge NEPTUNUS (NELOS)

Geslaagden 3*Stage.

Caroline Gallez ALHOA CEPOC (LIFRAS)

Joris Stevens NEMO (NELOS)

Patrick Valkenborghs LAGOONDIVERS (NELOS)

Pasfoto's NELOS: Ivo Madder.

De nieuwe 3*Instructeurs.

Les réussites du Stage National.

Les nouveaux Moniteurs 3*/MN.

Hippocampus jan./feb. 2020

Bondsnieuws Audiovisuele Commissie

Groothoek met model (2de wedstrijddag). Foto: Filip Staes.

Merel deed haar uiterste best om een goed onderwatermodel te zijn.

Groothoek met model (2de wedstrijddag). Foto: Filip Staes.

Een schorpioenvis met mooie tekening, een mogelijke kandidaat om er een mooi visportret van te maken. Foto: Filip Staes.

Het WK Onderwaterfotografie en -videografie in Tenerife

Foto: archief Gery Beeckmans.

Het 17e CMAS Wereldkampioenschap Onderwaterfotografie en het 3e CMAS Wereldkampioenschap Onderwatervideo vonden samen plaats van 17 tot 22 september 2019 in Tenerife. Het evenement werd georganiseerd door FEDAS, de Spaanse Onderwaterfederatie.

De volledige Belgische afvaardiging.

Hippocampus jan./feb. 2020

e Belgische delegatie bestond uit NELOS-videograaf Gery Beeckmans en zijn assistente Karen Michiels, NELOS-fotograaf Filip Staes en zijn assistente Merel Bocken en LIFRAS-fotograaf Pierre-Bernard Demoulin en zijn assistente Valerie Woit. Het was de eerste keer dat het CMAS Wereldkampioenschap Onderwaterfotografie en -videografie samen georganiseerd werden en de verwachtingen waren dan ook hoog gespannen. Het organiserend land had Las Galletas in het zuiden van Tenerife uitgekozen als uitvalsbasis voor de wedstrijd. Het WK begon zoals steeds met een parade tijdens de openingsceremonie. Na een rondje hotel was er de officiĂŤle opening door de voorzitters van de verschillende commissies en federaties. 's Avonds begon dan het echte werk met de technische vergadering, waarbij de ploegen ingedeeld werden op de boten en het

schema werd meegegeven met waar en wanneer we zouden duiken. Na de vele vragen en discussies werd de avond laat afgesloten.

het verloop De eerste duikdag was een oefendag. Zo konden deelnemers en organisatie nog wennen aan de procedures. Er werd streng gecontroleerd bij het openen en sluiten van de camerabehuizingen. Dat mocht enkel gebeuren in aanwezigheid van een controleur die zelfs mee op de boot ging om een oogje in het zeil te houden. Ook de verplichte

Groothoek met model (2de wedstrijddag). Foto: Filip Staes.

minimale resterende druk van 30 bar na de duik werd zorgvuldig nagekeken en genoteerd. De twee volgende dagen werden er twee duiken per dag gemaakt. In totaal vier duiken op vier verschillende duikstekken met vijf categorieën: macro, visportret,

groothoek, groothoek met model en het thema (kraakbeenvissen). Na de twee competitiedagen moest er 's avonds een selectie gemaakt worden en mocht er één foto per categorie ingediend worden. Nabewerking was niet toegestaan.

Groothoek zonder model (2e wedstrijddag). Foto: Filip Staes.

diskwalificatie Dag twee van de competitie begon slecht. Het nieuws sijpelde binnen dat het Spaanse fototeam betrapt zou zijn met veel meer lucht in hun flessen dan de andere deelnemers. Met

Merel spotte een schildpad en ik kreeg de kans om enkele foto's te schieten.

Hippocampus jan./feb. 2020

Bondsnieuws

Macro portret, beeld-op-beeld opname in de camera (1e wedstrijddag). Foto: Filip Staes.

Audiovisuele Commissie

260 bar op 200 bar 12-literflessen zouden ze niet alleen langer kunnen duiken, maar brachten ze ook hun mededuikers in gevaar. Er werd een officiĂŤle klacht ingediend en die werd ondertekend door alle landen met uitzondering van Chili. Het gevolg was dat de organisatie op het einde van de dag en na lang overleg hun verdict meedeelde: de vice- en wereldkampioen van twee jaar geleden werden uit de wedstrijd gezet. Het

Foto: archief Filip Staes.

Het team Filip Staes en Merel Bocken behaalde uiteindelijk toch nog een bronzen medaille in de categorie visportret.

nieuws sloeg in als een bom, maar iedereen vond het een terechte beslissing. Door de commotie begonnen alle ploegen hun tweede duikdag veel later dan voorzien. Verscheidene teams, waaronder het Belgische, kwamen hierdoor te laat op de duikstek waar er grote Atlantische roggen te zien zijn. Die dieren worden gevoederd en verblijven er slechts korte tijd. In combinatie met een foute dropping kwam niemand boven met een foto van een rog. Deze plek was voor de meeste fotografen de enige kans om een foto binnen dit thema te maken. Verschillende deelnemers konden hierdoor in deze categorie geen foto inleveren en er werd er dan ook een klacht ingediend. Door al het tumult met de Spanjaarden werd de klacht pas na afloop van het WK behandeld en erkend. Het voorval werd echter als spijtig en onherroepelijk gecatalogeerd. Een ander gevolg van de diskwalificatie van de Spanjaarden was dat bijna alle teams hun selectie pas vroeg in de ochtend konden indienen. Het werd een lange nacht in de lobby van het hotel.

de proclamatie Ook de aanvang van de prijsuitreiking liep vertraging op. Deze keer waren het twee online juryleden die niet beschikbaar bleken te Hippocampus jan./feb. 2020

Boven: Op de plek waar Filip in juni veel macroleven vond, was er tijdens het WK veel minder te fotograferen. Onder: Om visportretten en macro-onderwerpen te spotten, was Merel een goede buddy.

zijn. Hierdoor moest er last minute nog op zoek gegaan worden naar twee vervangers. De presentatie zelf liep gelukkig wel van een leien dakje. In tegenstelling tot vorige edities was er geen Algemeen Wereldkampioen, maar een eerste, tweede en derde plaats in elke categorie. De Belgen vielen nergens binnen de top drie, wat ondanks de goede sfeer toch een beetje een domper op de feestvreugde was.

3e plaats visportret tijdens het CMAS WK Onderwaterfotografie 'shoot out' (1e wedstrijddag) beeld-op-beeld opname in de camera. Foto: Filip Staes.

een verrassende wending Een tweetal weken na de competitie verscheen dan eindelijk de officiële uitslag op de webpagina van CMAS. Daar bleek iets heel anders te staan dan tijdens de prijsuitreiking verteld was. Na wat onduidelijkheid was er dan toch een officiële communicatie die vermeldde dat de uitslag – volgens het reglement – altijd nagekeken wordt op fouten en die zaten er wel degelijk in. Waarschijnlijk, grotendeels door tijdsgebrek, waren er enkele belangrijke dingen over het hoofd gezien. Sommige winnende foto's werden toch nog gediskwalificeerd wegens inbreuken op het reglement, waardoor deelnemers die een medaille hadden behaald, ze terug moesten indienen. De rangschikking werd hierdoor in verscheidene categorieën omgegooid. Een verrassende wending van een tumultueus wereldkampioenschap, maar het leverde voor het Belgische NELOS-fototeam wel een verdiende bronzen medaille op in de categorie visportret.  FILIP STAES

Het relaas van onze NELOS-vertegenwoordiger voor onderwatervideografie, Gery Beeckmans en zijn buddy Karen Michiels. Waarin verschilt een videocompetitie nu van een fotocompetitie?

ij het creëren van een film is een pak voorbereiding nodig. Zo hadden we op voorhand een verhaal, scenario, muziek en 'voice-over', die we mee naar de wedstrijd namen. Deze voorbereiding startten we bijna een jaar vóór de competitie. Het gebruik van het videobewerkingsprogramma Magix werd week na week ingeoefend. Het klaarmaken van de geluidslijnen brachten we hierdoor van één uur naar vijftien minuten terug. Een belangrijke tijdswinst.

reeds tot een eerste woordenwisseling tussen de deelnemers en de organisatie. Plots werd beslist dat er geen gebruik mocht gemaakt worden van de voorbereide 'voice-overs'. Ook de foto's die we geselecteerd hadden om het verhaal te ondersteunen, werden geweigerd. Hiervoor moesten we een oplossing zoeken. En dat binnen de 48 uur. Gelukkig werden de rangen tussen de deelnemers gesloten en was er genoeg gezond verstand bij de organisatie. De wedstrijd kon starten.

Het idee van de video 'The legacy of Jacques-Yves Cousteau' (De erfenis van Jacques-Yves Cousteau) was een ode te brengen aan de nalatenschap van de eerste voorzitter van CMAS, met enkele foto's van hem die in de video verweven zouden worden. Foto's zoals de eerste CMAS-vergadering die hij voorzat, de begroeting van de Nationale Monitors van BEFOS, enz.

Een videoteam heeft een oefendag en twee wedstrijddagen. Onze hardware, computers en schermen moeten we echter inleveren na de trainingsdag, zodat we niet met het beeldmateriaal aan de slag konden gaan.

Bij de technische meeting kwam het

Op een tweede computer bekeken we na de vrije trainingen en de competitietrainingsdag onze beelden en we bepaalden wat we moesten aanpassen. De 'shots' die we zeker wilden gebruiken, sloegen we op

Hippocampus jan./feb. 2020

Tijdens de openingsceremonie worden de vlaggen van de deelnemende landen getoond.

Bondsnieuws

Foto: archief Gery Beeckmans.

Het team Karen Michiels en Gery Beeckmans behaalde de zesde plaats met hun video.

in onze hoofden. Voor de wedstrijdduiken overliepen we nogmaals de 'shotlist'. We gingen op zoek naar de juiste volgorde voor de montage. Mijn buddy, Karen, was hoofdnavigator tijdens de duiken. Zij besliste waar we naartoe gingen en hield de diepte, de duiktijd en het luchtverbruik in het oog. Met een 12-liter 200 barfles kan je je geen fantasietjes veroorloven op bijna 30 meter diepte. De verhoopte school vissen vonden we niet terug en we moesten het met minder spectaculaire beelden stellen. Alle duiken verliepen voorspoedig, we keerden terug met mooie opnames en dan kon de stress beginnen. Na wedstrijddag 1 hadden we drie uur tijd om te starten met onze montage, dag 2 gaf ons nog eens vijf uur montagetijd. In deze tijdspanne moet ook de rendertijd opgenomen worden. Na de training wist ik dat ik voor deze film ongeveer 16 minuten zou moeten renderen. (Elke seconde kan tellen). Het probleem van de foto trachtten we op te vangen met een 'timelapse' van een eigen gemaakte tekening. Nood breekt

Hippocampus jan./feb. 2020

wet en dus gingen we midden in de nacht zelf aan de slag. Tussendoor deden we ook nog de bovenwateropname bij zonsondergang. Die verliep sneller dan gedacht en na 15 minuten zaten we in het donker.

bereidwillige jury ging samen met ons op zoek naar een juist oordeel. Een uur later bleek dat we 12 'frames' te veel hadden, minder dan een halve seconde en dus ... toegelaten.

Na een korte nacht met amper 5 uur slaap, startte dag 2 nerveus en met een angstig gevoel. Die dag moest het immers gebeuren. Hiervoor waren we een jaar aan het plannen en organiseren. De duiken verliepen voorspoedig. Door een akkefietje met een Spaanse deelnemer was de start verlaat en dus waren we ook later binnen. Er was geen tijd om te rusten tussen aankomst en eindmontage. Om 18.00 uur gingen we aan de slag met de montage. Alles verliep voorspoedig tot 22.40 uur, het moment om het renderen te starten. Toen vertelde mijn computer me dat hij hiervoor 35 min. nodig zou hebben. PANIEK, opnieuw starten, opnieuw meer dan dertig minuten. Oververmoeid en de moed in mijn schoenen, noodplan, renderen op 720 pixels. De film moet afgeleverd worden vóór 23.00 uur. Ik leverde hem af om 23.07 uur met 15% strafpunten tot gevolg.

de proclamatie

Wel of niet gediskwalificeerd? Diep teleurgesteld verlieten we de zaal. Later in de nacht werden we uit bed gelicht. Onmiddellijk klaarwakker kregen we te horen dat de film niet voldeed aan de reglementering met als gevolg diskwalificatie en wat we hierover te vertellen hadden ... "Sorry", we hadden geen weerwoord. Een

In de eindstand werden we zesde, met strafpunten. Zonder strafpunten zouden we vierde geworden zijn. Ik kan hiermee leven. Later zocht ik mijn fout. Wat er gebeurde, was dat bij het snijden van de reservebestanden er twee frames bleven staan op de zesde minuut van de tijdlijn. De computer besliste dus om te renderen tot voorbij de zesde minuut. Jammer, maar dit gebeurt bij te veel stress. Het was een mooi, leerrijk kampioenschap met een geweldige buddy naast me. Op naar het volgende Europees of Wereldkampioenschap van CMAS. Ik heb het gevoel dat ik iets moet rechtzetten. De kleine foutjes hebben me pijn gedaan, maar er is hoop, het verschil met de medailles is klein.  GERY BEECKMANS

'The legacy of J a c q u e s -Y v e s Cousteau', de video van het team Gery Beekmans en Karen Michiels:

Foto: Gery Beeckmans.

Audiovisuele Commissie

Wedstrijdresultaten WK CMAS Onderwaterfotografie en -videografie Categorie Visportret Goud: team Rui Bernardo en Sonia Bernardo (Portugal). Zilver: team Damir Zurub en Katarina Marija Mihaljinec (Kroatië). Brons: team Filip Staes en Merel Bocken (België). 4e plaats: team Marco Heesbeen en Ron Offermans (Nederland). 5e plaats: team Grega Verc en Tomaz Volaj (Slovenië). 6e plaats: team René Wetterings en Goof Van Rijswijk (Nederland).

Categorie Close-up/Macro Goud: team Julien Carpels en Martine Ruoppollo (Frankrijk). Zilver: team Francesco Sesso en Alessandra Paliaro (Italië). Brons: team Damir Zurub en Katarina Marija Mihaljinec (Kroatië). 4e plaats: team Guglielmo Cirerchia en Iwona Molsa (Italië). 5e plaats: team Srdan Vrancic en Martina Gracic (Kroatië). 6e plaats: team Bjornar Nygard en Gry Henriksen (Noorwegen).

Categorie Thema (kraakbeenvissen) Goud: team Taner Atilgan en Caglar Atilgan (Turkije). Zilver: team Niklas Nilsson en Caterine Jostéus (Zweden). Brons: team Lisa Svensen en Jan Carstensen (Denemarken). 4e plaats: team Mikkel Nygaard en Rune Platz (Denemarken). 5e plaats: team Rui Palma en Carla Siopa (Portugal). 6e plaats: team Francesco Sesso en Alessandra Paliaro (Italië).

Categorie Breedhoek Goud: team Martin Hanell en Sara Karlsson (Zweden). Zilver: team René Wetterings en Goof Van Rijswijk (Nederland). Brons: team Takahiro Shiroyama en Kuniko Tanaka (Japan). 4e plaats: team Francesco Sesso en Alessandra Paliaro (Italië). 5e plaats: team Hakan Basar en Ersin Tahumat (Turkije). 6e plaats: team Guglielmo Cirerchia en Iwona Molsa (Italië).

Categorie Breedhoek met model Goud: team Guglielmo Cirerchia en Iwona Molsa (Italië). Zilver: team Jose T. Yakasovic en Javiera E. Kitzing (Chili). Brons: team Damir Zurub en Katarina Marija Mihaljinec (Kroatië). 4e plaats: team Martin Butikofer en Timea Farkas (Zweden). 5e plaats: team Rui Bernardo en Sonia Bernardo (Portugal). 6e plaats: team Grega Verc en Tomaz Volaj (Slovenië).

De pagina met de ingezonden foto's voor de categorie Visportret:

De pagina met de ingezonden foto's voor de categorie Close-up/Macro:

De pagina met de ingezonden foto's voor de categorie Thema:

De pagina met de ingezonden foto's voor de categorie Breedhoek:

De pagina met de ingezonden foto's voor de categorie Breedhoek met model:

Categorie Video Goud: team Jorge Candan en Pilar Barros (Spanje) met 'The Return'. Zilver: team Jose Carlos Rondo en Enrique Collado (Spanje) met 'The Sea Does Not Need Scripts'. Brons: team Katje Kieslich en Frank Pastor (Duitsland) met 'Save The Ocean'. 4e plaats: team Ronald Faber en René Van Der Laan (Nederland) met 'Fontem Vitae'. 5e plaats: team Gianluigi Melchiori en Laureta Scampini (Italië) met 'I'm Still Here'. 6e plaats: team Gery Beekmans en Karen Michiels (België) met 'The legacy'. 7e plaats: team Matthais Lebo en Pascal Widmer (Zwitserland) met 'Crab Dance'. 8e plaats: team Gui Costa en Paolo Barilari (Portugal) met 'Tenerife Magic Blue'.

De video 'The return' van het team Jorge Candan en Pilar Barros (Spanje) behaalde goud:

De video 'The Sea Does Not Need Scripts' van het team Jose Carlos Rondo en Enrique Collado (Spanje) behaalde zilver:

De pagina met alle ingezonden video's voor het CMAS WK 2019 in Tenerife:

De video 'Save The Ocean' van het team Katje Kieslich en Frank Pastor (Duitsland) behaalde brons:

Hippocampus jan./feb. 2020

Bondsnieuws

Foto: Benoit Daoust.

Een statische apneu kan je perfect oefenen in het kinderzwembad.

Sportcommissie

Boost je club met een vrijduikafdeling! Vrijduiken zit in de lift. Er is echter een groot tekort aan vrijduikclubs in Vlaanderen. Vaak moeten we kandidaten weigeren, omdat alle bestaande vrijduikclubs vol zitten. Tegelijkertijd telt NELOS een aantal kleinere duikclubs die met moeite hun zwembad vullen. Voor deze duikclubs kan het oprichten van een vrijduikafdeling nieuwe wind in de zeilen blazen. Lees hier het succesverhaal van duikschool Jaws in Sint-Truiden.

rijduiken is nog nooit zo populair geweest. Meer en meer mensen willen proeven van deze tegelijkertijd oeroude en hypermoderne sport. In Vlaanderen is het aanbod echter beperkt. De grootste en de meest actieve club in Vlaanderen is ScyllaDiving, in Aarschot. Voor mijn vrouw Greetje en ik, en onze buddy Johan, is dat een uur rijden vanuit Sint-Truiden. Eens ter plaatse is het vaak een ware overrompeling: dan lijkt het zwembad wel een bak palingen bij de visboer. Hoewel de instructeurs hun best doen om de beschikbare ruimte in te delen, is het duidelijk dat de partiële druk aan vrijduikers genoeg spanning veroorzaakt om de saturatie te bereiken…

Hippocampus jan./feb. 2020

In Antwerpen vind je wel een paar clubs (nvdr: onder andere CVD en Lagoondivers), maar die zitten ook goed vol. Brugge (nvdr: duikschool Barracuda) is te ver weg en bij de andere federaties bestaan er niet echt clubs waar je wekelijks kunt trainen. We moesten dus een oplossing vinden. Walter Mellaerts, de drijvende kracht achter het vrijduiken in Vlaanderen, had er één voor ons: "Waarom starten jullie niet met een eigen vrijduiktraining in Sint-Truiden?".

nieuwe vrijduikschool Eerst gingen we in ons eigen club polsen, maar het bestuur was niet overtuigd. Dan maar aankloppen bij de andere duikclub van Sint-Truiden, Jaws. Daar stond het bestuur open voor vernieuwing en konden we ons project voorstellen. Onze nieuwe vrienden vertrouwden ons snel en zo werden we begin 2018 de eerste vrijduikschool van Limburg! Met welgeteld drie leden: twee 3*FD en één 2*FD… had Jaws echter niets te verliezen. Het zwembad was ruim genoeg, we konden 2 à 3 banen van de zeven inpalmen. Bovendien konden we het hele babybad gebruiken voor de 'static' training. Van het stadsbestuur kregen we zelfs toestemming om een half uur vóór de training al te starten met een sessie yoga aan de kant, bij het redderslokaal. Tot september 2018 voelden we ons een beetje eenzaam, aan de ondiepe kant van het 25 meterbad, maar na het organiseren van een vrijduikinitiatie en zelfs zonder reclame te maken begonnen de kersverse leden

binnen te sijpelen: Jaws-FD was officieel geboren!

een echte 'boost' voor de club Ondertussen telt onze jonge vrijduikschool 12 leden. Greetje heeft haar 3*FD brevet behaald, Johan en ik zijn 'Assistent-Instructeur Initiator Vrijduiken' (AIF) geworden. We zijn dus administratief in orde en kunnen voortaan alle opleidingen aanbieden tot en met 'Advanced Freediver' (3*FD). Aan de diepe kant van ons zwembad zijn de scubaduikers ook heel tevreden met onze komst. Door de uitbreiding naar het vrijduiken is een nieuwe dynamiek ontstaan in de club. Het aantal duikers is toegenomen, de duikschool draait op volle toeren en er zijn geregeld duikuitstappen voor zowel scuba- als vrijduikers. Dit is een schoolvoorbeeld van een 'win-win'. Door de samenwerking en de volledige integratie tussen vrijduikers en scubaduikers kunnen al onze leden makkelijk proeven van beide sporten, met één enkel lidmaatschap. Zo kan een duiker beslissen om een opleiding vrijduiken te volgen, en vice versa, zonder van duikschool te moeten wisselen. De toekomst lacht duikschool Jaws toe, want Sint-Truiden krijgt een gloednieuw zwembad. Na een korte onderbreking kunnen we terecht in een moderne infrastructuur, waar we plek zat zullen hebben om nog verder te groeien.  LAURENT SCHMITZ

Een vrijduikafdeling oprichten?

OK, maar ik ben geen instructeur… Geen nood! Als 2*FD ben je opgeleid om zelfstandig te duiken en als 3* FD ben je in staat om een ploeg of 'boei' te leiden. Als je dat in open water kan, is er geen reden waarom dat niet zou kunnen in een zwembad. Je kan dus perfect samen trainen met je buddies. Kunnen we opleidingen organiseren? Om een 'vrijduikschool' te worden moet je club minstens een AIF tellen. De cursus AIF wordt elk jaar georganiseerd en is toegankelijk vanaf 3*FD. Een andere oplossing is één van de duikinstructeurs warm te maken voor het vrijduiken, zodat hij snel 3*FD wordt. 'Scuba' instructeurs die een 3*FD of 4*FD brevet behalen, worden automatisch AIF. Ondertussen geef je de training onder begeleiding van een lid van de club die een pedagogische achtergrond heeft, een AI of een Instructeur. Je volgt het protocol en het lessenpakket opgesteld door NELOS. Voor advies, steun, proeven en examens kan je rekenen op de NELOS FD-Instructeurs van de Sportcommissie. Op die manier kunnen de vrijduikers in je club toch hun brevetten halen, ook als je club geen 'vrijduikschool' is.

Hoe vind ik nieuwe leden? De vrijduikgemeenschap is klein, hoogstwaarschijnlijk zullen vrijduikers spontaan je club vervoegen. Daarnaast kan je initiaties organiseren, in samenwerking met de Sportcommissie en je clubbestuur. Soms starten scubaduikers met vrijduiken, maar de laatste tijd merken we dat meer en meer niet-duikers onze rangen vervoegen. Om het publiek te overtuigen is het niet moeilijk: een artikel in de gemeentekrant, affiches in de hal van het zwembad, een vermelding op de website van je stad of gemeente, enz. Zorg ook dat de website van je club het vrijduiken vermeldt. NELOS zal ook de tag 'vrijduiken' toevoegen aan de beschrijving van je club. Vragen over het vrijduiken die bij NELOS terechtkomen, worden door de Sportcommissie beantwoord met onder andere de informatie over waar men terecht kan voor een opleiding. Hier wordt dus ook steeds onze club met de locatie vermeld. Hoeveel kost het, moeten we materiaal hebben? Materiaal heb je niet echt nodig. Je krijgt steun van de Sportcommissie onder de vorm van een 'starterspakket' (zie hieronder). Verder zijn er geen administratieve verplichtingen zolang je binnen een bestaande club blijft. Vrijduikers betalen hun clubgeld zoals de andere duikers van de vereniging. Het lidgeld bestemd voor NELOS is wel minder dan dat van een scubaduiker. Een interessante optie is om – zoals bij Jaws – de vrijduikers ook in te schrijven als 'duikers'. De bijdrage is amper duurder, maar het laat de vrijduikers toe om van zowel vrijduiken als van scubaduiken te genieten.

Moeten we yoga aanbieden? Het moet niet, maar uit ervaring merken we dat yoga net een grote aantrekkingskracht heeft op nieuwe leden. Bovendien is yoga onafscheidelijk van vrijduiken. Ben je geen ervaren Yogi? Geen probleem! We geven je voldoende opleiding om zelf eenvoudige relaxatie-, stretching- en ademhalingsoefeningen te geven. Een tiental minuten voor elke training volstaat. Maar beter nog, na verloop van tijd leg je jezelf een dagelijkse routine op met stretching- en ademhalingsoefeningen. Het komt lichaam en geest ten goede. Mijn duikclub heeft plaats, maar telt geen vrijduikers. Sommige duikclubs tellen (te) weinig leden. Soms dreigen ze zelfs hun uren in het zwembad te verliezen door onderbezetting of te weinig geld in de kas. Ze zouden versterking kunnen gebruiken, maar niemand doet aan vrijduiken. Contacteer dan de Sportcommissie. Misschien zijn er vrijduikers die in je omgeving wonen en die een vrijduikafdeling zouden kunnen starten. Heb je interesse? Contacteer ons dan via: vrijduiken@nelos.be. Gratis starterspakket! Elke NELOS-duikclub die met een vrijduikafdeling start, krijgt van de Sportcommissie een starterspakket bestaande uit een compleet uitgeruste vrijduikboei met 40 m daallijn, een assortiment vrijduikvinnen in 5 verschillende maten en een grote waterdichte tas. Bovendien voorziet de Sportcommissie een sponsoring voor de club bij elke nieuwe vrijduikopleiding.

Foto: Fizkes - Dreamstime.com.

Dat kan zeker! Het is zelfs eenvoudiger dan je zou denken. Eerst moet er wel plaats zijn in je huidige duikclub, met minstens 2 vrije banen in het zwembad. Is dat het geval? Dan zal de Sportcommissie van NELOS je initiatief zeker steunen. Stel je project voor aan je clubbestuur. Indien er interesse is, maak je concrete afspraken: hoeveel banen kan de club afstaan, hoeveel vrijduikers kunnen bij jullie trainen, enz.

Je moet geen yoga aanbieden tijdens een vrijduikopleiding, maar het helpt wel om extra leden aan te trekken.

Hippocampus jan./feb. 2020

Bondsnieuws Audiovisuele Commissie

Een twintigtal video- en fotografen, waaronder de cursisten van de opleiding 'Onderwaterfotografie Niveau 1' doken met hun apparatuur de tank in voor een uurtje oefenen, samen met vijf onderwatermodellen. Op het droge werd eerst de praktijk ingeleid en voorbereid met als eerste spreker Peter Ryngaert. Hij benadrukte nog eens dat het belangrijk is de algemene regels in acht te nemen ten opzichte van fauna en flora bij het filmen en gaf de fotograferen talrijke tips i.v.m. compositie en opbouw. Hij goochelde met instellingen van sluitertijden, ISO-waarden en diafragma specifiek voor het fotograferen in de duiktank. Te onthouden: bij een sfeerbeeldopname met flits en rekening houdend met het omgevingslicht in de duiktank, is een algemeen zeer werkbare instelling ISO 400, f5.6 en sluitertijd 1/50 sec.. Een waardevolle tip is daarbij dat de sluitertijd geen invloed heeft op de belichting van de flitsers op een onderwerp! Daarna benadrukte Johan Devolder het belang van voldoende en juiste belichting aan de hand van een opname met model. Als afsluiting van dit eerste deel gaf Luc Leys van 'da Factory' een overzicht van de werking van zijn firma.

100

Hippocampus jan./feb. 2020

Foto: Joachim Blomme.

Licht Op 23 oktober 2019 organiseerde de 'WEVOS Cel Foto, Film & Video' voor de derde maal de fel gesmaakte activiteit 'Spelen met licht', opnieuw in de duiktank Transfo in Zwevegem.

en twintigtal video- en fotografen, waaronder de cursisten van de opleiding 'Onderwaterfotografie Niveau 1' doken met hun apparatuur de tank in voor een uurtje oefenen, samen met vijf onderwatermodellen. Op het droge werd eerst de praktijk ingeleid en voorbereid met als eerste spreker Peter Ryngaert. Hij benadrukte nog eens dat het belangrijk is de algemene regels in acht te nemen ten opzichte van fauna en flora bij het filmen en gaf de fotograferen talrijke tips i.v.m. compositie en opbouw. Hij goochelde met instellingen van sluitertijden, ISO-waarden en diafragma specifiek voor het fotograferen in de duiktank. Te onthouden: bij een sfeerbeeldopname met flits en rekening houdend met het omgevingslicht in de duiktank, is een algemeen zeer werkbare instelling ISO 400, f5.6 en sluitertijd 1/50 sec. Een waardevolle tip is daarbij dat de sluitertijd geen invloed heeft op de belichting van de flitsers op een onderwerp!

Foto: Joachim Blomme.

Spelen met

Foto: Peter Ryngaert.

Foto's (2): Ruth Teerlynck.

Tegen het einde kon Ruth al beter overweg met de instellingen van haar camera.

Daarna benadrukte Johan Devolder het belang van voldoende en juiste belichting aan de hand van een opname met model. Als afsluiting van dit eerste deel gaf Luc Leys van 'da factory' een overzicht van de werking van zijn firma. Eén van de deelnemers was Ruth Teerlynck, tevens cursiste 'Onderwaterfotografie Niveau 1'. Haar beleving van deze avond verwoordde zij als volgt: "Een mens kan altijd wat bijleren, onder dat motto nam ik deel aan de cursus 'Onderwa terfotografie niveau 1'. Ondertussen neem ik toch al een kleine tien jaar onderwaterfo to's, maar de behoefte om een cursus te vol gen was er niet echt. Dankzij filmpjes op het internet en enkele boeken leerde ik het me zelf aan en dat was voor mij voldoende. Het fotograferen startte ooit als een leuk extraa tje om de dieren die ik onder water zag te determineren. De laatste jaren groeide het fotograferen echter uit tot een echte hobby. Zoveel als mogelijk neem ik mijn camera mee onder water, met wisselende resulta ten. Eén van mijn duikbuddies, die gestart was met onderwaterfotografie, vroeg mij of ik niet wilde deelnemen aan een cursus. Er werd een cursus 'Onderwaterfotografie Ni

Foto: Peter Ryngaert.

Met een meter, schrijfleitje en een verzwaard speelgoedje ging Ruth Teerlynck aan de slag.

veau 1' in West-Vlaanderen georganiseerd en hij dacht dat die cursus mij ook wel kon interesseren. Voor de prijs, tijdsinvestering en de locatie moest ik het niet laten, dus ik had weinig redenen om niet op zijn voorstel in te gaan en ik schreef me in." "De theorieles – waarin ik zeker een aantal interessante zaken kon oppikken – werd gevolgd door een praktijkles in de duiktank Transfo, tijdens het event 'Spelen met licht'. We mochten zelf een opdracht uitwerken. Ik besloot om de lichtsterkte van mijn flit sers te bepalen op verschillende afstanden van mijn onderwerp en met verschillende diafragma's. Met een meter, schrijfleitje en een verzwaard speelgoedje ging ik aan de slag. Het duurde langer dan verwacht, maar ik vond het wel interessant om mijn tijd te nemen om van alles uit te testen. De waarden die ik theoretisch uitgerekend had, bleken niet volledig overeen te komen met de praktijk, maar ze gaven me wel een idee van wat mijn flitsers aankunnen en wat niet. Nadien bleef er nog wat tijd over om willekeurig foto's te nemen. Ideaal om nog wat te oefenen, te prutsen en te proberen. De resultaten konden beter, maar dat had enerzijds te maken met mijn nieuwe came

ra, waarvan ik de instellingen nog niet goed beheers en anderzijds omdat ik nogal streng ben voor mezelf." "Een evenement als 'Spelen met licht' is ideaal als testplatform. In alle rust kon ik me focussen op mijn camera en kon ik mijn eigen ding doen. Achteraf viel ik compleet uit de lucht toen er iemand me vertelde dat er een tunnel in de tank is. Die tunnel had ik helemaal niet opgemerkt; ik was zo hard bezig met foto's te nemen, instellingen te veranderen en aan te modderen dat de tunnel nooit in mijn gezichtsveld gekomen is. Hopelijk wordt het evenement volgend jaar nog eens georganiseerd. Want een tun nel, dat schept perspectieven voor nieuwe foto-uitdagingen. De duiktank is de Ooster schelde niet, maar voor een onderwaterfo tograaf valt er toch heel wat te beleven." Ook de andere deelnemers aan het evenement 'Spelen met licht' waren tevreden over deze organisatie. Als het aan ons ligt (of licht?), komt er een vervolg.  JAN DECROCK, MEDEWERKER 'CEL FOTO FILM & VIDEO'

Hippocampus jan./feb. 2020

101

Bondsnieuws Duikonderricht

Nieuwe richtlijnen van het NELOS-duikonderricht De leeftijdsgrens voor 3*Duikers is aangepast en dankzij DIVES moet je geen log- en duikboekjes meer opsturen.

aar de NELOS-clubs worden regelmatig NELOS-info's verzonden, die ook downloadbaar zijn op de NELOSwebsite. Onderstaande info stond in de NELOS-info nr. 381.

Minimumleeftijd 18 jaar voor 3*D-opleiding De leeftijdsgrens voor deelname aan de 3*D-opleiding wordt verhoogd van 16 naar 18 jaar. Deze verhoging is ingegeven door de CMAS-eisen voor 3*Duikers. Dit heeft tot gevolg dat een aantal van de huidige 2*Duikers die dit jaar 16, 17 of 18 jaar oud worden, hun eventuele geplande

start van de 3*D-opleiding tot 2 jaar uitgesteld zien. Het Duikonderricht voorziet een overgangsperiode voor de 2*Duikers geboren tussen 1 januari 2002 en 31 december 2004. Zij kunnen nog inschrijven voor de 3*D-opleiding tot en met 30 juni 2020. Vanaf die datum moeten ze effectief 18 jaar oud zijn om te kunnen inschrijven en te starten met de 3*D-opleiding.

niet meer worden opgestuurd, samen met hun aanvraag voor het eindexamen. Deze aanpassing vloeit voort uit het gebruik van DIVES, waarin de duiken en proeven van de kandidaat zijn geregistreerd. Dit neemt niet weg dat de logboekjes nog steeds ingevuld moeten worden en dat ze een correcte weergave moeten zijn van de duiken die tot op dat moment werden uitgevoerd. 

Duik- en logboekjes AI en 4*D Sinds 1 januari 2020 moeten de log- en duikboekjes van de kandidaten AI en 4*D

Bondsnieuws

TECHNISCH DIRECTEUR SVEN VANDEKERCKHOVE

Het OBK onderwaterfotografie en -videografie 2020

Audiovisuele Commissie

De wedstrijddagen en de datum van de proclamatie, die samenvalt met het 'Lowland Photo Festival', zijn al gekend.

et OBK 2020 voorziet volgende data tijdens volgende wedstrijdperiode: 2 opeenvolgende dagen en 1 nacht, vrij te kiezen binnen 1 van de 2 weken. De 2 weken zijn: 7 juni 2020 van 7.00 uur t.e.m. 14 juni 2020 om 16.30 uur. 21 september 2020 van 07.00 uur t.e.m. 27 september 2020 om 16.30 uur.

3 3

102

Hippocampus jan./feb. 2020

In tegenstelling tot de fotografen kunnen de videografen ervoor opteren om twee keer te kiezen uit zout of zoet water. Op de zoutwaterwedstrijddagen moeten alle beelden gemaakt worden op de officiële duikstekken van Zeeland. Op de zoetwaterwedstrijddagen moeten alle beelden gemaakt worden in de Put van Ekeren (domein Muisbroek). Nieuw is dat de videografen hun bovenwaterbeelden mogen maken tussen de twee wedstrijdperiodes in (tussen 7 juni en 27 september 2020). De proclamatie van de 'OBK shoot-out', het 'OBK-festival' en de zeepaardjeswedstrijd 'Guylian Seahorses of the World 2020' vindt plaats op 13 december 2020 in het 'Press &

Communication Center' van Kinepolis Antwerpen (Groenendaallaan 394, 2030 Antwerpen). Voorafgaand aan de proclamatie zullen de ingezonden beelden getoond worden tijdens de openingsuren van de fotografiebeurs 'Lowland Photo Festival' op 12 en 13 december 2020, eveneens in Kinepolis Antwerpen. Het volledige reglement van het OBK onderwaterfotografie en -videografie zal weldra beschikbaar zijn op www.nelos.be/ OBK_2020 en dat van de zeepaardjeswedstrijd op www.nelos.be/seahorses.  MARC VERMEIREN, VOORZITTER AUDIOVISUELE COMMISSIE

BEFOS

Bondsnieuws

Belgische Federatie voor Onderwateronderzoek en -Sport vzw

Geneeskundige Commissie

Voorzitter: Maria del Pilar Ruiz Lopez Rue G. Stocq 18 – 1050 Ixelles Tel. 02 649 57 95 – gsm 0477 74 38 17 pilarlifras@gmail.com

Foto: Jill Heinerth - NOAA Ocean Explorer.

Medevoorzitter: Ronny Margodt Steenovenstraat 24 – 8490 Varsenare Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be Bestuursleden: Marc Lycops Av. de la Liberté 158 Bte 7 – 1080 Molenbeek-Saint-Jean Gsm 0473 81 68 62 – marc@lycops.eu

EUBS-congres 2019 (deel 2) Zuurstoftoxiciteit bij 'tec diving' In een vorige bijdrage hebben we enkele interessante gegevens over decompressieziekte op een rijtje gezet. Nu kunnen we hetzelfde doen met zuurstoftoxiciteit. Voor recreatieve duikers en ook sportduikers niet direct een bezorgdheid, echter des te meer voor wie met een rebreather duikt of aan andere vormen van technisch duiken doet.

inds de eerste gevechtsduikers met 100 % O2 het water ingingen, heeft men getracht om werkbare limieten vast te leggen zonder zeer grote veiligheidsmarges te moeten hanteren. Tot hiertoe is dit echter nooit gelukt en het is verhelderend om op een rijtje te zetten hoe dat komt. We weten zeker dat de ongewenste effecten 'dosis' en 'tijd' gerelateerd zijn, we weten ook dat een partiële druk van 0,5 ppO2 vrijwel onbeperkt getolereerd kan worden en we weten waarom geen enkel model voldoening geeft. Verder is het grotendeels koffiedik kijken. Dit geldt niet enkel als we diersoorten (ratten en mensen bijv.) onderling vergelijken, maar ook mensen met elkaar en zelfs dezelfde persoon op verschillende momenten. Er zijn hiervoor drie belangrijke redenen: 1. Hyperbare zuurstof heeft ongewenste effecten via verschillende wegen: vrije radicalen kunnen een rol spelen, maar ook celbeschadiging, de aantasting van vetmoleculen en de immuunresponsen hierop.

Catherine Bes Rue de la Plaine 10 – 1390 Archennes Gsm 0476 24 92 89 – catherine.bes@skynet.be Jean-Pierre Vlieracker Rue Georges Rodenbach – 1420 Braine-l'Alleud Gsm 0476 31 91 78 – jpvlieracker@hotmail.com Dirk Saman Groeningenlei 106 – 2550 Kontich Gsm 0475 26 79 20 – dirk.saman@nelos.be

2. In het organisme spelen ook verschillende factoren mee: genetische opmaak, hormonale toestand, voorkomen van stikstofoxiden, anti-oxidantia. Het feit dat de reacties van het organisme in een nat milieu zeer verschillend zijn van die in een droge caisson, en dat de effecten op relatief lagere partiële drukken verschillen van die van hoge partiële zuurstofdrukken. 3. Bijkomende complexiteit is dat we de effecten niet goed kunnen meten: de 'cut off' waarde van de UTPD-methode ('Unit of Toxic Pulmonary Dose' = 1 minuut zuivere zuurstof aan 1 bar) vraagt een blootstellingsstop wanneer de vitale capaciteit, gemeten door een longfunctieproef, met 2 % afneemt. Als je dan weet dat de interindividuele variabiliteit 15 % en bij eenzelfde individu tot 5% op verschillende tijdstippen bedraagt, kan je inschatten wat de waarde van de methode is. Een diffusiemeting die rechtstreeks de toestand van de ruimte tussen alveolen en capillairen zou meten is technisch niet evident ten velde, en ook onvoldoende nauwkeurig. Er wordt nu gekeken naar het meten van 'Volatile Organic Compounds' (VOC's) in de uitademlucht. Ook verschillende NELOS-duikers hebben hier reeds hun medewerking aan verleend zoals in een vroegere bijdrage vermeld. Hier is echter nog veel onderzoek nodig. (Nvdr: zie Hippo 256 van nov./dec. 2015 – Vroegtijdig opsporen van oxidatieve longschade bij duikers).

Ivo Hubert Stijn Streuvelslaan 24 – 2630 Aartselaar Gsm 0475 49 87 24 – ivo.hubert@nelos.be Sven Vandekerckhove Acaciastraat 76 – 9890 Asper Gsm 0476 34 00 64 – duikonderricht@nelos.be

BEFOS-secretariaat:

Margaux Montrieux Jules Broerenstraat 38 – 1070 Anderlecht Tel. 015 29 04 86 – secretariaat@nelos.be

LIFRAS

r s

Ligue Francophone de Recherches et d'Activités Subaquatiques

Ligue Francophone de Recherches et d'Activités Subaquatiques asbl

Présidente: Maria del Pilar Ruiz Lopez Rue G.Stocq 18 – 1050 Ixelles Tel. 02 649 57 95 – gsm 0477 74 38 17 pilarlifras@gmail.com Vice-Président: Marc Hiernaux Avenue des Paveurs 10 – 1410 Waterloo Gsm 0475 46 09 65 – marc.hiernaux@skynet.be Secrétaire Général: Roland Thiebault Hoogstraat 31 – 1980 Zemst Gsm 0475 92 00 03 – roland.thiebault@proximus.be Administrateurs: Didier Arts rue Baudet, 7 – 7090 Petit-Roeulx-lez-Braine Gsm 0495 50 86 02 – easy.engine@skynet.be Catherine Bes Rue de la Plaine 10 – 1390 Archennes Gsm 0476 24 92 89 – catherine.bes@skynet.be Sylviane Godin Rue Bruyère St Jean 95 – 1410 Waterloo Gsm 0475 87 99 95 – sylviane.godin@gmail.com Robert Henry Av. Docteur Terwagne 46 – 1310 La Hulpe Gsm 0475 76 77 85 – henry.robert@skynet.be Marc Lycops Avenue de la Liberté 158 boite 7 – 1080 Bruxelles Gsm 0473 81 68 62 – marc@lycops.eu Frédéric Willem Des Charmes 28 – 5100 Jambes (Namur) Gsm 0475 64 59 74 – willem.frederic@skynet.be

Secretariaat:

Wat we kunnen onthouden, is dat het met zuurstof een beetje is zoals met het andere geslacht: "Can't live without It, can't live with (too much of) It".

Katia Van De Veegaete – katia@lifras.be Muriel Van Blommen – muriel@lifras.be Boekhouding: comptabilite@lifras.be Jules Broerenstraat 38 – 1070 Brussel Tel. 02 521 70 21 – fax 02 522 30 72

ROLAND VANDEN EEDE, DUIKERARTS

Hippocampus jan./feb. 2020

103

NELOS-boetiek Fleece € 45,00

T-shirt kind € 10,00

Longsleeve € 17,00

Polo € 20,00

Alle artikelen kunnen besteld worden via het NELOS-secretariaat. De bestellingen worden opgestuurd vanuit het NELOS-secretariaat of worden afgehaald bij de regioverantwoordelijken. Meer informatie: boetiek@nelos.be. Bij het opsturen worden verzendingskosten aangerekend.

NELOS-boetiek Algemeen verantwoordelijke Rik Olievier Gsm 0475 64 31 71 boetiek@nelos.be Rekening boetiek: BE45 4016 5136 2189

NELOS-boetiek Duikerhuis Limburg: Stefan Paas Slakweidestraat 20 3630 Maasmechelen Gsm 0475 76 10 11 boetiek.lim@nelos.be

NELOS-structuur?

Antwerpen: Frederik Rausenberger Brandheide 2 2880 Bornem Gsm 0468 57 58 75 boetiek.ant@nelos.be

Oost-Vlaanderen: Mark Bulte Hendrik Consciencelaan 6 9950 Waarschoot Tel. 09 377 37 97 boetiek.ovl@nelos.be

Raadpleeg de brochure NELOS-structuur, voor meer info over wie wat doet binnen NELOS, zoals bijv. de Ereraad, de ombudsman, de verantwoordelijken voor de commissies, ...

Vlaams-Brabant: Tiny Heremans Janseniusstraat 8 3000 Leuven Tel. 016 22 56 98 boetiek.vbr@nelos.be

West-Vlaanderen: Kurt Lommens Jules Deconinckstraat 16 8560 Wevelgem Gsm 0475 78 11 32 boetiek.wvl@nelos.be

Brusselsesteenweg 313-315 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 secretariaat@nelos.be

Regionale verantwoordelijken

104

Hippocampus jan./feb. 2020

Je kan deze brochure downloaden via onze website: www.nelos.be/ documentencentrum.

Lopende Agenda

Maart 2020 01 Algemene Vergadering NELOS Locatie: CC 't Heilaar, Heilaarstraat 35, 2340 Beerse – 14.00 - 18.00 u

04 Herexamen AI/Initiator – M1 + M3 Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

08 Herexamen 1*I Locatie: Gemeentelijk Sportcentrum, Kleistraat 204, Aartselaar

14 Herexamen 3*I – Theorie Locatie: Duikershuis NELOS – 08.00 - 13.00 u

14 College der 3*I (+ workshop) Locatie: Duikershuis NELOS

14 2e handsbeurs onderwaterfoto & videomateriaal tijdens het Hugycup-festival Locatie: Cultureel Centrum De Fabriek, Fabrieksstraat 19, 9520 St. Lievens-Houtem – 09.30 - 13.30 u

16 AV Commissie Redactieteam Hippocampus Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.30 u

16 Herexamen Nitrox-Instructeur

Raadpleeg de uitgebreide Lopende Agenda op www.nelos.be voor meer info.

Gentse Dolfijnen Robert Rinskopflaan 9050 Gentbrugge – 20.00 u

07 Examen 2*I – Theorie – Herkansing Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

12-13 Examen 3*I – Verhandeling (afhankelijk van aantal inschrijvingen) Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 23.00 u

16 Duiker-Hulpverlener Examensessie 1 Locatie: nog te bepalen – 08.30 - 17.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

16-23 Technische Stage Locatie: Malta Info en inschrijven: SDT@nelos.be

19 Kick-off Zeestage 2*Instructeur Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 22.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

22 Limiet inschrijving Zeestage 2*I en 3*I Inschrijven: secretariaat@nelos.be

23 Bijscholing DHV Locatie: Clubhuis Brugse Clubs Doornstraat 112, St Andries (Brugge) – 14.00 u

Juni 2020 02 Bijscholing DHV

Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 23.00 u

GC Oosterhof, Dr. Vanderhoeydonckstraat 56

Inschrijven: secretariaat@nelos.be

3560 Lummen – 20.00 u

29 Academische Zitting Locatie: Cultuurcenter De Waai, Werft 28, 2440 Geel – 14.00 - 17.00 u

31 Bijscholing Aanspreekpunt Integriteit GC Oosterhof, Dr. Vanderhoeydonckstraat 56, 3560 Lummen – 20.00 u

April 2020 10 Examen 3*I Indienen Verhandelingen Sturen naar: secretariaat@nelos.be

20 Bijscholing DHV Locatie: Mantis Divers Floriant Sportstraat (achter zwembad), 9820 Merelbeke – 20.00 u

22 Bijscholing Aanspreekpunt Integriteit Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 u

23 Bijscholing Aanspreekpunt Integriteit Clubhuis DNBO, Polderstraat / Vicognedijk, 8450 Bredene – 20.00 u

26 Examen 2*I – Theorie Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 13.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

28 Bijscholing DHV Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 u

Mei 2020 05 Bijscholing Aanspreekpunt Integriteit

06-07 Scubapro testweekend Locatie: Put van Ekeren – 09.00 - 17.00 u

16 Duiker-Hulpverlener Train the Trainer

Inschrijven: secretariaat@nelos.be

25 Examen AI/Initiator – M1 + M3 Locatie: nog te bepalen – 09.00 - 13.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

November 2020 05 Ronde Tafel regio AVOS Locatie: nog te bepalen – 20.00 - 22.00 u

08 Examen 1*I – Theorie Locatie: School Regina Caeli, Rozenlaan 45, 1700 Dilbeek – 09.00 - 12.30 u

08 Zeestage 2*I en 3*I – Post-Boulouris Locatie: School Regina Caeli, Rozenlaan 45, 1700 Dilbeek – 13.00 - 15.00 u

09 Limiet inschrijving examen 3*I Inschrijven: secretariaat@nelos.be

09 Herexamen AI/Initiator – M1 + M3 Inschrijven: secretariaat@nelos.be

12 Ronde Tafel regio OVOS Locatie: nog te bepalen – 20.00 - 22.00 u

14 Specialisatieopleiding Jeugdduiken Theorie deel 1 Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 17.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

19 Examen 1*I – Theorie – Herkansing Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

19 Ronde Tafel regio LIMOS + BRAVOS Locatie: nog te bepalen – 20.00 - 22.00 u

21 Specialisatieopleiding Jeugdduiken

Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 23.00 u

Theorie deel 2

Inschrijven: secretariaat@nelos.be

Locatie: Duikershuis NELOS – 09.30 - 17.00 u

20 Antwerp Wet Wheels DiveDay 2020 Locatie: Put van Ekeren – 10.00 - 16.00 u

Juli 2020 05 Reddingstechnieken voor k2*I en k3*I Locatie: Plate Taille (Barrage de l'Eau d'Heure) – 09.00 - 17.15 u

September 2020 01 Examen 1*I – Limiet inschrijvingen Inschrijven: secretariaat@nelos.be

06 College der 3*I (+ workshop) Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 13.00 u

06 Zeestage 2*I en 3*I – pre-Boulouris Locatie: Duikershuis NELOS – 14.30 - 17.30 u

Oktober 2020 04-08 Zeestage 2*I en 3*I Locatie: Hotel Cap Boulouris, 2430 Route de la Corniche, 83700 Saint-Raphaël, Frankrijk

17 Duiker-Hulpverlener Examensessie 2 Locatie: nog te bepalen – 08.30 - 17.00 u

Inschrijven: secretariaat@nelos.be

22 Examen 1*I – Fysieke Fitheid & vergadering afspraken voor Module 4 Locatie: Zwembad Strop, Stropstraat 31, 9000 Gent - 13.00 - 18.00 u

26 Ronde Tafel regio WEVOS Locatie: nog te bepalen – 20.00 - 22.00 u

December 2020 12-13 Lowland Photo Festival Info: www.landschapvzw.com

13 Proclamatie OBK-festival Locatie: Press & Communication Center van Kinepolis Antwerpen Info: www.nelos.be/OBK

Op www.nelos.be/sdt vind je meer info over de opleiding extended range, trimix, CCR, ... Controleer even of het evenement inderdaad plaatsvindt. Weet je van interessante evenementen of organiseer je zelf een activiteit die in onze Lopende Agenda kan opgenomen worden? Bezorg ze dan aan: Ivo Madder – redactie@nelos.be.

Hippocampus jan./feb. 2020

105

CERTIFICATION INTERNATIONAL

De Nederlandstalige Liga voor Onderwateronderzoek en -Sport vzw is lid van BEFOS, stichtend lid van de Wereldbond voor Onderwateractiviteiten CMAS, erkend door Sport Vlaanderen en EUF-gecertificeerd.

www.facebook.com/NederlandstaligeLigaVoorOnderwateronderzoekEnSport Verantw. der brevetten: René Van Leeuwen Gsm 0475 65 53 55 – rene.vanleeuwen@nelos.be

INFORMATIEBLAD VAN NELOS vzw

Voorzitter & Public Relations: Ronny Margodt Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be

Ereraad: Wim Van Doeselaer Gsm 0479 82 48 84 – voorzitter.ereraad@nelos.be

Vice-voorzitter: Herwig Van Cotthem Gsm 0495 55 85 19 – ondervoorzitter@nelos.be

Subcommissie Jeugdduiken: Franklin Forrez Gsm 0492 25 12 33 voorzitter.jeugdduiken@nelos.be

Hoofdredacteur: Ivo Madder De Bisthovenlei 46 – 2100 Deurne (Antwerpen) Tel. 03 290 54 06 – Gsm 0475 73 32 01 redactie@nelos.be

Raad van Bestuur

Penningmeester: Dirk Saman Gsm 0475 26 79 20 – penningmeester@nelos.be Boetiekverantwoordelijke: Rik Olievier Gsm 0475 64 31 71 – boetiek@nelos.be Bestuurslid: Ivo Hubert Gsm 0475 49 87 24 – ivo.hubert@nelos.be Bestuurslid: Sven Vandekerckhove Gsm 0476 34 00 64 – sven.vandekerckhove@nelos.be Bestuurslid: Franklin Forrez Gsm 0492 25 12 33 – franklin.forrez@nelos.be

Secretariaat & Ombudsman Duikershuis – Margaux Montrieux Brusselsesteenweg 313-315 – 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 – secretariaat@nelos.be www.nelos.be/secretariaat Ombudsman & Aanspreekpunt integriteit (API): Eric Sels Gsm 0475 36 88 23 – ombudsman@nelos.be

Ongevalsaangiften-administratie

Brevettencomité: John Maes Gsm 0495 66 56 19 voorzitter.brevettencomite@nelos.be Sectie duiktechnieken: Glenn Tessens Gsm 0485 57 52 13 – voorzitter.sdt@nelos.be Sectie EDIT: Lutgart Stals Gsm 0473 2 86 64 – voorzitter.edit@nelos.be Veiligheidscomité: Eric Vonk Gsm 0475 44 55 29 voorzitter.veiligheidscomite@nelos.be

Geneeskundige Commissie Voorzitter, dopingpreventieverantwoordelijke en contactpersoon Medisch Verantwoord Sporten: Catherine De Maeyer voorzitter.duikgeneeskunde@nelos.be Mental Coaching: Elfrie van Poppelen Gsm 0497 44 60 03 – mental.coaching@nelos.be

Audiovisuele Commissie Voorzitter: Marc Vermeiren Gsm 0472 27 96 67 – voorzitter.audiovisueel@nelos.be

Arena Nv: Tel. 02 512 03 04, www.arena-nv.be arena@arena-nv.be. Contactpersoon Inge Ghijsels.

Voorzitter Sectie Onderwaterfotografie: Marc Vermeiren – owf@nelos.be

Dodelijk ongeval: binnen de 2 dagen ongevalsaangifte (maak een kopie voor jezelf) naar het NELOS-secretariaat verzenden. Zo snel mogelijk erna een verslag over de omstandigheden van het ongeval, vergezeld van een medisch attest over de doodsoorzaak. Arena NV mag ook op de hoogte gebracht worden. Andere ongevallen: binnen de 15 dagen ongevalsaangifte naar het NELOS-secretariaat verzenden, vergezeld van de geneeskundige getuigschriften (maak een kopie voor jezelf). Attesten moeten door de dokter worden afgeleverd binnen de 3 dagen na het ongeval!

Voorzitter Sectie Onderwatervideografie: Jo De Smedt Gsm 0478 25 09 21 – owv@nelos.be

Hulpdiensten

Commissie Biologie Voorzitter: Tiny Heremans Tel. 016 22 56 98 – voorzitter.biologie@nelos.be

Commissie Redactie Hippocampus Hoofdredacteur: Ivo Madder Gsm 0475 73 32 01 voorzitter.redactieteam@nelos.be

Commissie Duikers met een Handicap

UNIVERSITAIR ZIEKENHUIS ANTWERPEN Tel. 03 821 30 55 (24/24 uur)

Voorzitter (ad interim): Jan Decrock Gsm 0483 66 79 01 – voorzitter.cdmh@nelos.be

HYPERBAAR CENTRUM Militair Hospitaal Neder-over-Heembeek (afrit 6 op de ring rond Brussel), Tel. 0800 12382

Commissie Innovatief Sporten

ALGEMEEN ALARMNUMMER Tel. 112 Medisch Centrum Hyperbare Zuurstoftherapie 's-Gravenpolderseweg 114, Goes, Nederland Tel. 0031 113 23 42 90 (24/24 uur)

Deadlines artikels Hippocampus Editie januari/februari: vóór 5 december Editie maart/april: vóór 5 februari Editie mei/juni: vóór 5 april Editie september/oktober vóór 15 juni Editie november/december: vóór 5 oktober

Commissies Commissie Duikonderricht Voorzitter: Sven Vandekerckhove Gsm 0476 34 00 64 voorzitter.duikonderricht@nelos.be

106

Hippocampus jan./feb. 2020

Voorzitter: Mario Verhaeghe Gsm 0475 63 16 97 voorzitter.innovatiefsporten@nelos.be

Juridische Commissie Voorzitter: René Van Leeuwen Gsm 0475 65 53 55 – rene.vanleeuwen@nelos.be

Sportcommissie Voorzitter: Herwig Van Cotthem Gsm 0495 55 85 19 voorzitter.sportcommissie@nelos.be

Commissie Solidariteitsfonds Leden: Guy Bosmans, Ronny De Meersman, Ronny Margodt

Erevoorzitters Jozef Van den Berghe jozef.vandenberghe@nelos.be Willy van der Plas willy.vanderplas@nelos.be

Verantwoordelijke uitgever: Ronny Margodt Steenovenstraat 24 – 8490 Varsenare Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be

Redactieteam: Luc Beets, Natalie Decrock, Chrisje Demuynck, Jan Dieu, Ivo Madder, Bart Morent, Katrijn Ools, Patrick Swinnen, Marijke Van Cauwenberghe, Jozef Van den Berghe, Wim Van Doeselaer, Patrick Van Hoeserlande, Stef Van Uffel, Roland Wantens Ambassadeur: Ivo Hubert Vormgeving en publiciteit: Katrijn Ools Brusselsesteenweg 313-315 – 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 publiciteit@nelos.be Drukkerij: Moderna Printing Schoebroekstraat 50 – 3583 Paal-Beringen www.moderna.be Hippocampus verschijnt 5 maal per jaar:

februari, april, juni, september en december. Oplage: meer dan 10.000 exemplaren. ISSN-nummer: 1782-8414.

Gedrukt op:

Advertentietarieven Zie 'Media Pack' op: www.nelos.be/mediapack Hippocampus kan je downloaden in pdf-formaat via de NELOS-website, meer bepaald via: www.nelos.be/Hippo-archief Of je kan door de recentere uitgaven bladeren via: http://issuu.com/ivomadder De redactie en de uitgever zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste advertenties. Ongevraagd toegestuurde redactionele teksten en/of foto's worden niet teruggestuurd. De artikels ter publicatie in de Hippocampus moeten binnen zijn bij de redactie minstens 45 dagen vóór de maand van verschijning. Overeenkomstig de Europese privacywetgeving (GDPR – General Data Protection Regulation – of ook genoemd Algemene Verordening Gegevensbescherming – AVG), welke op 25 mei 2018 volledig van kracht werd in iedere lidstaat van de EU, melden wij dat uw persoonsgegevens worden bijgehouden in een bestand. Wij verbinden ons ertoe deze gegevens enkel te gebruiken voor de verzending van ons tijdschrift en de administratie van de liga overeenkomstig het doel van onze organisatie. U heeft inzage- en correctierecht. Niets van deze uitgave mag overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de verantwoordelijke uitgever.

Lid van:

Adresveranderingen enkel via het secretariaat van je duikclub waar je als 1e lid ingeschreven bent.

www.facebook.com/hippocampusredactie

G 2 D U I KC O M PU T E R

DE MEEST BETROUWBARE DUIKCOMPUTER IS OOK DE MAKKELIJKSTE OM TE GEBRUIKEN. scubapro.com

SUUNTO D5 De nieuwe Suunto D5 is zo duidelijk en gebruiksvriendelijk dat u onbezorgd de onderwaterwereld kunt verkennen en van de duik kunt genieten. Speel met stijl door de polsband met uw outfit te matchen. Na het duiken verbindt u de Suunto D5 draadloos met de Suunto-app om uw avonturen opnieuw te beleven en met vrienden te delen. www.suunto.com

Suunto Diving

@suuntodive

Mechelen P 004152 – TWEEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD (NIET IN JULI EN AUGUSTUS) VAN DE NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT NELOS Nr. 277 – jan./feb. 2020

LATEN WE SAMEN ONTDEKKEN.

Zeestage 2019

Hippocampus nr. 277 (januari/februari 2020)

Articles inside

Het verslag en een reeks schitterende beelden

De nieuwe lichting 2* en 3* Instructeurs van NELOS en LIFRAS

De wedstrijddagen en de datum van de proclama tie, die zijn al gekend

Enkele interessante gegevens rond zuurstof toxiciteit op een rij gezet

Een nieuwe vrijduikafdeling. Het succesverhaal van duikschool Jaws

Een verslag van de workshop 'Spelen met licht