Hippocampus nr. 280 (sep./okt. 2020)

Een compacte duikcomputer met het gloednieuwe Suunto Fused™ RGBM2 algoritme dat het mogelijk maakt om langer de onderwaterwereld te ontdekken. Groot, gemakkelijk afleesbaar kleurenscherm, aanpasbare functies en digitaal kompas! Draadloze connectiviteit met de optionele Suunto Tank POD en je smartphone maken het apparaat een perfecte buddy voor zowel de beginnende als de actieve duiker.

Ruil nu je oude duikcomputer in en ontvang € 200,inruilkorting op een nieuwe Suunto EON Core!

Adviesprijs Inruilkorting

€ 699,€ 200,-

Prijs na inruil

€ 499,-

* Deze actie is geldig van 14/9/2020 t/m 30/11/2020 of zolang de voorraad strekt. Alleen verkrijgbaar bij de erkende Suunto Dealer in de Benelux. De inruilwaarde is niet inwisselbaar voor geld of andere goederen en deze actie is niet te combineren met andere aanbiedingen.

De inruilkorting is geldig vanaf de adviesconsumentenprijs. Vraag je Suunto Dealer naar meer info of kijk op www.amilcosports.nl.

Mechelen P 004152 – TWEEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD (NIET IN JULI EN AUGUSTUS) VAN DE NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT NELOS Nr. 280 – sept./okt. 2020

Suunto EON Core

De Filipijnen Vrije radicalen Getijverwekkende kracht

AMBER OCEANOGRAAF

D420 ADEMAUTOMAAT

“BETROUWBAAR, NATUURLIJKE ADEMHALING EN MAKKELIJK IN ONDERHOUD.”

DEEP DOWN YOU WANT THE BEST

OAHU, HAWAII

Het duikmagazine Hippocampus – kortweg Hippo genoemd – draagt de wetenschappelijke naam van het zeepaardje en is het bondsblad van NELOS vzw, de Vlaamse duiksportfederatie. We informeren over zaken die van belang kunnen zijn voor onze jeugdduikers, sportduikers, instructeurs, technische duikers, duikers met een handicap, vrijduikers, vinzwemmers en onderwaterhockeyers. Maar ook artikels over het onderwaterleven, onderwaterfotografie en -videografie, duikbestemmingen en allerlei technische en wetenschappelijke info met betrekking tot de duiksport komen aan bod.

Bondsnieuws Voor een gedetailleerd overzicht van het bondsnieuws in deze uitgave, zie blz.: ..... 4

Reportages Vrouwen aan de macht .............................. 6-10 De kleine watersalamander ................... 14-17 Het duistere kantje van algen ................ 18-20 Het legendarische Atlantis .................... 22-23 Dames van de zee (parelduiksters)...... 24-28 De zeespiegel ............................................. 30-33 Rebreatherduiken: ook voor vrouwen.. 34-39 Vrije radicalen... Vriend of vijand van de duiker?.................................................... 40-46 De Filipijnen, kleurrijke koraalriffen en een buitengewoon onderwaterleven....... 50-59 Sepia's in de Oosterschelde.................... 60-63 Getijden: toch niet zo eenvoudig als je zou denken.................................................... 64-66 Onderwatermuseum Sri Lanka ................... 68 Het Universitair Aquarium-Museum van Luik.................................................... 72-75 Een mooie toekomst voor de huidige Belgica?................................................... 76-77

Vaste rubrieken Persbericht: Dive-Expo ................................... 11 Mijn buddy: De handduiker...................... 12-13 Close-up (Fleur Eysermans)....................48-49 Duikspinsels: Waterhonger.............................67 Club in de kijker: Sportcomplex Sint-Truiden open tijdens de werken................................70 Retro-Hippo................................................. 78-79 Hippoëzie (Het water doet zijn werk)............79 BEFOS-FEBRAS...............................................103 NELOS-Boetiek................................................104 Lopende agenda..............................................105 NELOS-katern/Hippo-colofon.....................106

Nr. 280 september/oktober 2020

Van de redactie DOOR IVO MADDER Ondanks de vakantieperiode, de zeer zwoele tempera-

Doordat diverse activiteiten

turen en de beperkingen t.g.v. de coronamaatregelen

afgelast werden en het niet

heeft het redactieteam toch een goed gevulde Hippo

duidelijk is wat de toekomst brengt, hebben we niet

klaargestoomd.

veel bondsnieuws. Nog net voor de coronacrisis was er

We mochten niet gaan duiken in Zeeland op het mo-

de Algemene Vergadering van NELOS en we brengen

ment dat de sepia's zich aan het voortplanten waren,

hier het ingekort verslag. Misschien kan het artikel 'De

maar onze Nederlandse vrienden mochten dat wel en

handduiker', onder de rubriek 'Mijn buddy', je stimu-

het leverde een prachtig artikel op.

leren om deel te nemen aan de cursus 'Wet Wheels

Vermits we toch niet konden duiken, trokken we op

Begeleider'? Het volgen van een opleiding vrijduiken

reportage. Zo interviewden we de personen die het

behoort ook tot de mogelijkheid en bovendien is hun

huidige onderzoekschip Belgica een mooie toekomst

nieuwe cursus digitaal beschikbaar. Binnenkort start

willen geven en we bezochten het Universitair Aquari-

er ook een opleiding 'Begeleider Jeugdduiken'. Zoals

um-Museum van Luik, maar we hadden natuurlijk wel

je in deze Hippo kan lezen, is dit een interessante op-

liever een duikje gedaan in het nieuwe onderwater-

leiding, maar de exacte informatie over hoe die cursus

museum van Sri Lanka.

dit jaar geregeld zal worden, wordt eerstdaags mee-

Verre bestemmingen, zoals de kleurrijke koraalriffen

gedeeld via een NELOS-info. De data van de diverse

van de Filipijnen met hun buitengewoon onderwa-

opleidingen technisch duiken zijn al wel gekend. Voor

terleven, kunnen nu voorlopig even niet. Maar we

wie proeven wil doen in de Oosterschelde, weet dan

kunnen wel genieten van de duikervaringen die men

dat er omwille van dijkverstevigingswerken een tijde-

er de voorbije jaren kon beleven. Of hou je het bij een

lijk duikverbod van kracht is op een zestal populaire

duikje in je vijver om er de kleine watersalamander te

duikplaatsen. Sectie EDIT heeft nieuw lesmateriaal

proberen fotograferen? Tenminste als je daar ook geen

uitgebracht en is nog steeds op zoek naar medewer-

hinder ondervindt van het duistere kantje van algen.

kers voor het didactisch team.

Of dook je net zoals sommigen onder ons de geschiedenis in, op zoek naar info over het legendarische At-

Veel leesgenot en blijf gezond!

Ivo Madder

lantis of de aanzienswaardige Ami – de dames van de zee? Ook in de onderwaterwereld zijn er vrouwen aan de macht en ze zijn daarnaast aan een opmars bezig bij het rebreatherduiken.

We presenteren je in deze periodiek een uitgebreid theorieluik over 'Vrije radicalen... Vriend of vijand van de duiker?', 'De zeespiegel' en 'Getijden: toch niet zo eenvoudig als je zou denken'.

Regionale info www.avos.be www.bravos-vzw.be www.limos-vzw.be www.ovos.be www.wevos.be

Coverfoto: Een langvinvleermuisvis (Plantax teira), ook bekend als de teira vleermuisvis of 'longfin batfish'. Locatie: Arborek jetty, Raja Ampat. Camera: Nikon D80, ISO 200, 1/200 sec. bij f/9. Lens: Nikon 16 mm fisheye. Foto: Els Van Den Borre.

Raadpleeg de brochure NELOS-structuur, voor meer info over wie wat doet binnen NELOS. Je kan deze brochure downloaden via onze website: www.nelos.be/documentencentrum.

Correcties en/of opmerkingen i.v.m. de NELOS-cursusboeken en -dossiers: cursus@nelos.be.

Correcties i.v.m. met de NELOS-infomap: infomap@nelos.be. Opmerkingen over didactische documenten, zowel PowerPointpresentaties, werkboekjes, dossiers of andere formulieren, kan je bezorgen via pptx@nelos.be of documenten@nelos.be. Tips, suggesties en opmerkingen over de 'Instructor Manual' zijn welkom via instructormanual@nelos.be.

AIG-ASSISTANCE Bij je duikschool kan je het persoonlijk verzekeringskaartje bekomen, met daarop volgende info: Policy number: ARENA 2.009.718/010.

In geval van repatriëring/hospitalisatie ten gevolge van een duikongeval in het buitenland.

Call Center: +32 3 253 69 16.

Hippocampus sept./okt. 2020

3

Inhoudstafel Bondsnieuws

AV NELOS te Beerse

Vrijduiken: nieuwe cursus!

verslag van de Alge80 Ingekort mene Vergadering NELOS.

86

Wet Wheels begeleider

Opleiding technisch duiken

begeleider 89 Opleiding duikers met een handicap: theoretische module.

De nieuwe cursus is voortaan digitaal, interactief en wordt continu geĂźpdatet.

over de opleidingen 90 Info technisch duiken open circuit en closed circuit.

Begeleider Jeugdduiken

94

Word Begeleider Jeugdduiken en duik een lach op het gezicht van een kind.

Info nieuwe documenten

88 Pointpresentaties en docu-

Diverse updates van Powermenten.

Tijdelijk duikverbod

duikverbod op 92 Tijdelijk verschillende duikplaatsen in de Oosterschelde.

Proclamatie OBK OW-fotografie en -video (advertentie) over de proclamatie 94 Aankondiging van het Open Belgisch Kampioenschap onderwaterfotografie en -videografie.

Controleer regelmatig de pagina www.nelos.be/corona op onze NELOS-website voor aanpassingen aan de richtlijnen met betrekking tot het duiken tijdens de coronacrisis. Als gevolg van aanpassingen opgelegd door de Belgische Nationale Veiligheidsraad, de Geneeskundige Commissie NELOS of het NELOS-Duikonderricht kunnen de richtlijnen steeds veranderen.

4

Hippocampus sept./okt. 2020

Val jij voor een spetterende job?

A

“Dankzij mijn job kan ik genieten van mijn hobby!”

ls fanatieke duikers zijn Annique en Kirsten zeer begaan met de kwaliteit van onze Vlaamse waterlopen.

Bij Aquafin vonden ze een job die perfect aansluit bij hun passie. Voor veel duikplezier heb je namelijk zuiver water nodig!

Annique en Kirsten dragen elke dag bij aan propere waterlopen en een leefomgeving in harmonie met water.

Benieuwd hoe jij mee het verschil kan maken voor fauna, flora en waterplezier? We zijn steeds op zoek naar gemotiveerde medewerkers in heel Vlaanderen. Neem zeker een kijkje op www.aquafin.be/jobs. Wie weet word jij onze nieuwe collega!

Aquafin NV

Dijkstraat 8 • 2630 Aartselaar • T 03 450 45 11 • jobs@aquafin.be • www.aquafin.be/jobs Volg ons op

Reportage

Afbeelding: Dreamerve .

Biologie

Vrouwen aan de macht Vrouwen aan de macht of de bedenkelijke rol van vrouwelijke zeebewoners.

Foto: Kirsten & Joachim Jakobsen - Rebikoff Foundation.

73% van de leden van NELOS zijn van het mannelijke geslacht, bij de 3*Instructeurs bedraagt het viriel percentage zelfs 90,5 %. Duiken is vanzelfsprekend een fysieke sport, maar de fabrikanten van duikmate-

6

De Caulophryne jordani diepzeehengelvis met onderaan het mannetje dat zich vastgebeten heeft in de buik van het vrouwtje.

Hippocampus sept./okt. 2020

riaal doen hun uiterste best om onze uitrusting lichter, gemakkelijker en modieuzer te maken. Dames hebben ook minder te maken met extra gewicht, ik bedoel lood, om hun middel. Ze hebben daarbij nog het voordeel dat ze een dun extra laagje vet onder de huid hebben dat ervoor zorgt dat ze het in het water warmer hebben dan mannen. Waarom duiken er dan proportioneel zo veel meer mannen?

Kwatongen beweren dat veel mannelijke duikers deze sport beoefenen om even aan vrouwlief te ontsnappen, maar daar bestaat geen enkel wetenschappelijk bewijs voor. Vermoeden de mannelijke duikers dan dat het onder water meer manvriendelijk leven is dan op de begane grond en

hopen ze zichzelf diep in zee beter te kunnen bewijzen?

Wij onderzoeken aan de hand van een aantal voorbeelden of de bewoners van de oceanen nood hebben aan masculinisme (de tegenhanger van het veel bekendere feminisme).

de diepzeehengelvis Diepzeehengelvissen (familie Ceratioidea) leven op een diepte tussen 300 en 4.000 meter en zijn niet bepaald moeders mooiste. Zij hebben vlijmscherpe tanden en de vrouwtjes worden niet groter dan 9 cm. De mannetjes zijn nog veel kleiner en halen amper 1 centimeter. De diepzeehengelvissen zijn genoemd naar de hengel die de daFoto: Kirsten & Joachim Jakobsen - Rebikoff Foundation.

D

e redactie ontving enkele licht satirische reacties van NELOS-dames naar aanleiding van artikels als 'Kunnen vissen een orgasme faken?'

(Hippo 276) en 'Wat je nog niet weet over de hamerhaai' (Hippo 279). Uit deze artikels bleek immers dat vrouwelijke waterdieren een dominante rol spelen. Zij draaien hun mannelijke soortgenoten een rad voor de ogen of degraderen hen tot nutteloze schepsels. Wij gaan hier dieper op in.

mes op hun kop hebben. Het is een visstok met een lampje dat door bioluminescentie prooien moet aantrekken in de nacht van de diepzee. Het mannetje kreeg geen lampje mee en moet in de duisternis op zoek naar de geur van een wijfje. De kans om haar te ontmoeten is vrij klein en het moet snel gebeuren: ze kunnen niet jagen en verhongeren als de zoektocht langer dan een paar dagen duurt. Wanneer het hem toch lukt een date te vinden kan er geen sprake zijn van een 'Temptation Island'. Hebben en houden is de boodschap.

Hij bijt zich vast in de buik van zijn geliefde en vergroeit helemaal met haar. Bloedsomloop en organen worden gedeeld en de inwendige organen van het mannetje verdwijnen, terwijl zijn testikels juist groter worden en zijn bestaan tot deze droevige essentie wordt herleid. Het vrouwtje kan op deze manier eieren leggen wanneer ze maar wil: ze heeft altijd zaad ter beschikking. Het mannetje moet daarenboven niet denken de enige minnaar te zijn en te blijven: het vrouwtje kan zo verschillende mannetjes tot zich binden.

het zeepaardje Het zeepaardje (familie Syngnathidae – zeepaarden en zeenaalden) dankt zijn naam aan het oudgriekse woord Hippo-

Foto: Gery Beeckmans.

Foto: Matt Testoni - GuyLian Seahorses of the World 2018.

Een zwanger zeepaardmannetje.

campus en dat betekent 'hippos': paard en 'kampos': zeemonster. Het laatste deel van de naam is zeer toepasselijk op de vrouwelijke vertegenwoordigers van deze familie.

Zij produceren wel de eicellen, maar daar blijft het dan bij. Alles wat overblijft van de voortplantingsopdracht en de opvoeding van de kroost is een opdracht voor het mannetje.

De vrouwtjes flirten en daten erop los om in de gunst van de mannetjes te komen.

Als de juiste partner gevonden is, voeren de jonge heer en de jonge dame een ingewikkelde paringsdans uit, waarbij ze veelvuldig van kleur veranderen. Dan verstrengelen zij hun staartjes en brengt het vrouwtje tussen de 300 en 1.800 eitjes in kleine porties in de broedbuidel op de buik van het mannetje. Daar bevrucht hij de eitjes en beschermt hij ze tot de bevalling.

Want jawel, het mannetje bevalt met echte weeën.

De dracht duurt tussen de tien dagen en zes weken, naargelang de ondersoort en de watertemperatuur. Ondertussen maakt het wijfje nieuwe eitjes aan en kan de sukkel opnieuw voor een kroost zorgen. Zij is bij de meeste ondersoorten nadrukkelijk monogaam en gunt haar mannetje geen bevallingsverlof.

Een zwanger zeenaaldmannetje.

Een aantal mannetjes sterft dan ook aan uitputting tijdens het broedseizoen. Het systeem heeft wel als voordeel dat het vrouwtje veel sneller terug eitjes kan produceren, wat de grote mortaliteit bij de jonge zeepaardjes wat compenseert.

de zeenaald Bij familiebijeenkomsten gaan de dames dikwijls samenzitten om te praten. Terwijl de heren over hun auto's en duikavonturen pochen, wisselen de dames ideeën en ervaringen uit. Dit moet ook gebeurd zijn tijdens de evolutieperiode van de familie Syngnathidae – zeepaarden en zeenaalden. Heel geraffineerd en stiekem hebben de dames elkaar tips gegeven om de kinderzorg aan de mannetjes over te laten.

Hoe kan het anders dat ook hier de man, naargelang de ondersoort, een broedbuidel of een huidplooi aan de staart heeft waarin het wijfje, met de glimlach op haar snuit, 100 tot 400 eitjes deponeert? Net als bij zijn kozijn het zeepaardje zal hij ze daar bevruchten en beschermen tot de geboorte. En zelfs nadien, want het is bewezen dat jonge zeenaalden terug in de buidel zwemmen bij gevaar.

Het mannetje valt bij deze soort op grotere wijfjes. Indien dit niet lukt zal hij genoegen nemen met een kleiner exemplaar, maar Hippocampus sept./okt. 2020

7

Reportage

Het snotolfmannetje bewaakt en verzorgt de eieren.

Biologie

de snotolf De snotolf (Cyclopterus lumpus) is een grote vis zonder schubben, die wij in het voorjaar geregeld waarnemen in de Oosterschelde of in het Grevelingenmeer. Hij leeft tot het paringseizoen in vrij diep water (300 meter). De buikvinnen zijn samengegroeid tot een zuignap, waarmee hij zich op rotsen en stenen kan vasthechten. De lengte van de vis varieert naargelang de soort van 20 tot 70 centimer, voor de wijfjes althans. Mannetjes zijn kleiner en wegen ook minder. Je ziet dus meteen wie de broek draagt bij de familie snotolf.

Het mannetje kan vanaf januari/ februari op zoek gaan naar een nest. Hij doet dat in zeer ondiep water. Tegen de paartijd, wanneer het water zo'n 5 tot 8 graden Celsius warm geworden is, wacht hij geduldig op een vrouwtje. Als zij de broedplaats en de partner naar haar zin vindt, zal ze van 100.000 tot 300.000 eitjes leggen en er zich verder niets meer van aantrekken. De 'bitch' vertrekt onmiddellijk terug naar diepere oorden.

Het arme mannetje wacht de taak om de eitjes te beschermen en met zijn vinnen te bewaaieren.

8

Hippocampus sept./okt. 2020

Mama zwaait ook de plak bij de familie van Nemo, het visje dat wereldberoemd is geworden door zijn optreden in de Disneyfilm 'Finding Nemo'.

Foto: Luc Rooman.

de drieband­anemoonvis

Een familie anemoonvisjes.

Anemoonvisjes (familie Amphiprioninae) leven in symbiose met zeeanemonen. Zij verschuilen zich tussen de giftige tentakels van deze neteldieren en ruimen de parasieten op. Zij verjagen ook hun natuurlijke vijand, de vlindervissen. De meeste vissen die in contact komen met de netelcellen worden verlamd, maar de anemoonvisjes hullen zich in een slijmlaag die door de cellen als anemoon wordt herkend.

Vrouwtjes worden gemiddeld 11 cm groot en de mannetjes 8 cm.

De vrouwtjes worden dus merkelijk groter dan de mannetjes en die zullen het geweten hebben: in de groep is zij de baas en duldt ze geen concurrentie. Moeilijk is dat niet, want in een groepje is er maar één wijfje. Zij zorgt voor de voortplanting samen met het grootste mannetje. Verder bestaat de groep enkel nog uit enkele kleinere, onvolwassenen mannetjes. Als het vrouwtje overlijdt verandert het grootste mannetje in een wijfje. In enkele weken tijd ontwikkelt hij vrouwelijke geslachtsorganen. Het op één na grootste mannetje groeit en kan op zijn beurt voor de voortplanting zorgen.

Foto: Petra Van Bastelaere.

Een omvangrijk broedsel van een groter wijfje verzorgen is voordeliger voor hem dan een evenredig legsel van een kleinere partner. En zo heeft hij toch nog een heel klein beetje iets te zeggen in het voortplantingsverhaal.

De eieren plakken aan elkaar en aan de ondergrond, zodat alles een beetje overzichtelijk blijft.

Mijnheer de snotolf zal ze gedurende een periode van ongeveer 2 maanden niet uit het oog verliezen, zelfs niet om te eten. Als de kleintjes geboren worden, zullen ze nog enige tijd in de buurt van papa blijven vooraleer naar de diepzee te trekken. De vader zal deze taak elk jaar opnieuw op zich nemen, vanaf het moment dat hij geslachtsrijp is op 5 jaar tot zijn dood op maximaal 13-jarige leeftijd.

Een anemoonvis, verscholen tussen de tentakels van een zeeanemoon, bewaakt zijn afgezette eitjes.

Foto: Gery Beeckmans.

dat heeft verstrekkende gevolgen voor de kinderen. Hij zal er namelijk een aantal doden om zijn krachten te behouden voor een broedsel van een groter wijfje. Dit heeft niet alleen te maken met een vorm van natuurlijke selectie om grotere en sterkere zeenaalden te produceren, maar ook met het feit dat mannetjes bepaalde voedingsstoffen, vooral aminozuren, uit de eitjes in hun lichaam opnemen.

Foto: Ivo Madder.

De juweelkardinaalbaars (Pterapogon kaudernil) is net zoals andere kardinaalbaarzen een muilbroeder.

Foto: Ned DeLoach, New World Publications, fishid.com.

Een juweelkardinaalbaars met eieren in zijn muil.

Foto: Kesh Jasa.

de juweelkardinaalbaars

Een juweelkardinaalbaars met jonge visjes in zijn muil.

In Hippocampus nr. 276 maakten wij kennis met de 'Banggai cardinalfish' of juweelkardinaalbaars (Pterapogon kaudernil), een bedreigde diersoort die je op welbepaalde plaatsen in IndonesiĂŤ kunt waarnemen. Wij hadden het geluk hem in Secret Bay (Bali) te ontmoeten. Het mooie visje wordt maximaal 8 cm lang en leeft in ondiep water, 1,5 tot 2,5 meter diep. Hier is het het vrouwtje dat haar best doet om een mannetje te versieren. Zij trilt over heel haar lichaam en streelt het mannetje met haar staart- en achtervinnen. Ze is zeer vastberaden, want zij kan dit baltsgedrag enkele uren tot zelfs enkele dagen volhouden.

periode van een dertigtal dagen zal het mannetje niet eten. Het vrouwtje blijft de eerste dagen bij hem om hem in het oog te houden en ervoor te zorgen dat hij zich niet aan zijn zware taak zal onttrekken.

de arowana of beentongvis Vroeger had vrijwel elk Chinees restaurant een groot aquarium met daarin een of meerdere arowana's (familie Osteo­ glossida). Dat had te maken met het volksgeloof (feng shui) dat vissen stromingen in het energieveld opwekken die tot geluk en zakelijk succes leiden. Inmiddels zijn de Chinezen er wel achter gekomen dat dit potentieel voordeel niet opweegt tegen de hoeveelheid werk die het onderhoud van het aquarium vergt.

Als het mannetje voor haar verleidingskunsten zwicht, zal hij zijn mond met tussenpozen openen om dat te tonen. Je raadt het al: vanaf dan zal hij zijn bek moeten houden. Hij wordt een mannelijke muilbroeder.

Arowana's zijn zoetwatervissen die in langzaam stromend en stilstaand water leven.

Ze worden tot 1 meter lang en kunnen tot 2 meter hoog uit het water springen om een prooi te vangen.

Het wijfje produceert 10 tot 50 eitjes die onmiddellijk door het mannetje in het water worden bevrucht. Daarna neemt hij zo veel mogelijk eieren in zijn mond en zal hij ze daar bewaren tot ze uitgebroed zijn.

Hij kan de dode eieren onderscheiden en ze meteen uitspuwen. Tijdens de broed-

Ze maken elkaar maanden het hof voordat ze gaan paaien. Mevrouw arowana zal dan eitjes leggen die door het mannetje onmiddellijk bevrucht worden. Aangezien hij een overtuigde muilbroeder is, zal hij de eitjes in de bek nemen en een tweetal maanden uitbroeden. Nadien blijft hij ze ook nog beHippocampus sept./okt. 2020

9

Reportage

De zilveren arowana (Osteoglossum bicirrhosum) is net zoals andere arowana's een muilbroeder.

schermen: bij dreigend gevaar zwemmen de pasgeborenen terug in zijn bek om te schuilen. En dacht je dat mevrouw hem hiervoor dankbaar zou zijn ? Neen, na het leggen van de eieren begint ze zich zeer territoriaal te gedragen en wordt ze heel agressief tegenover het mannetje.

Foto: Kris Smets.

Biologie

Bij dreigend gevaar zwemmen de pasgeborenen terug in de bek van de arowana om te schuilen.

conclusie

Foto: Qian Hu Fish Farm.

Onder water is het vrouwelijk geslacht dikwijls de baas. Mannelijke duikers die onder water hopen een meer manvriendelijk milieu te vinden, vergissen zich deerlijk.

Nemo zal mij niet tegenspreken.  PATRICK SWINNEN

Advertentie

10

Hippocampus sept./okt. 2020

Persbericht

Dive-Expo Op 21 en 22 november 2020 zal voor de eerste maal de duikbeurs 'Dive-Expo' plaatsvinden in de Antwerp Expo.

N

a jaren mee aan de kar te hebben getrokken van de technische duikbeurzen in Antwerpen en de nodige ervaringen te hebben opgedaan, vond ik dat het tijd was voor iets anders … in 2018 besloot ik mijn eigen vleugels uit te slaan en zo werd Tec-Expo geboren. Het was een 'vernieuwende' beurs, gedragen door een gepassioneerd jong team met nieuwe, frisse ideeën. Het doel was een mooie en betaalbare beurs te organiseren met voordrachten, workshops en een mooie exposantenruimte. De eendaagse 'try-out' werd een waar succes! We mochten 400 bezoekers ontvangen. We hadden dan ook een topteam en dit smaakte naar meer.

Voor, tijdens en na de Tec-Expo luisterden we naar de standhouders, de bezoekers en de sprekers ... We constateerden dat het gegeven 'Start to Tec' erg leeft en we merkten een grote interesse bij beginnende (recreatieve) duikers naar zwemtechnieken, buoyancy, ...

Een meerderheid vond wel dat de drempel om een 'Tec-beurs' te bezoeken te hoog ligt, vandaar onze naamkeuze voor 'DiveExpo'.

Bovendien is er nog geen beurs die alle facetten van het duiken belicht en in Antwerp Expo hebben we de ruimte om een mooie Belgische duikbeurs uit te bouwen!

Er zal ook een mogelijkheid zijn om via verschillende kanalen tickets te scoren aan een gereduceerd tarief.  STEFAN PANIS

Antwerp-Expo zal tot een mooie ruimte ingericht worden met standen van fabrikanten, reisorganisaties, clubs, winkels en verenigingen, … Het belooft met de duiktank, de 'virtuele duik', touwtechnieken, een fotowedstrijd, enz. ook een dynamische beurs te worden met ruimte voor 'doen' en interactie op de verschillende platforms en tijdens de workshops.

In het congrescenter zullen gedurende de twee dagen lezingen worden gegeven door nationale en internationale toppers, over de meest uiteenlopende onderwerpen: wrakduiken, foto en video, duikgeneeskunde, grotduiken, materiaal, techniek, vrijduiken, positieve ocean, ... we voorzien ook een mogelijkheid om de presentaties in het Frans te volgen.

Tickets: • in voorverkoop: € 12,00 voor een dagticket en € 20,00 voor een weekendticket; • aan de kassa: € 15,00 voor een dagticket en € 25,00 voor een weekendticket.

Info Dive-Expo Wanneer? 21 & 22 november 2020.

Locatie: Antwerp Expo, Jan Van Rijswijcklaan 191, 2020 Antwerpen www.dive-expo.eu info@dive-expo.eu www.facebook.com/DiveExpo

Vrijkaarten Via Hippocampus worden er 15 vrijkaarten weggegeven. Wil jij graag een vrijkaart? Stuur dan een mailtje naar redactie@nelos.be met als onderwerp 'Gratis vrijkaart Dive-Expo 2020' en vermelding van je adresgegevens.

Uit de aanvragen loot de redactie van Hippocampus 15 gelukkigen.

Advertentie

Hippocampus sept./okt. 2020

11

Mijn buddy

Frank dobbert even terwijl hij zijn materiaal controleert. Als alles naar behoren werkt, geeft hij mij het OK-teken. Ik beantwoord dit teken. Hij draait zich om en begint aan de duik. Ik volg.

De

Jan Decrock, de Algemene Duikverantwoordelijke, begeleidt Frank Devriese tot in het water.

Voor de duik met mijn buddy van vandaag moet ik me buiten mijn comfortzone begeven. En nee, dan heb ik het niet over de duik zelf.

Hoewel ik me niet kan voorstellen hoe die er zal uitzien, heb ik er alle vertrouwen in dat de onderwateractiviteit binnen mijn duikcapaciteiten ligt. De uitdaging situeert zich echter op het emotionele vlak.

Ik kom weinig in direct contact met mensen met een lichamelijke handicap. Indien de situatie zich dan toch voordoet, weet ik niet echt hoe ik me ten opzichte van die personen moet gedragen.

12

Hippocampus sept./okt. 2020

Foto's (3): Marc Gouwy.

handduiker A

ls duiker ben ik het niet gewoon om mijn sport te beoefenen met een buddy met een handicap. Ik was er lang van overtuigd dat je in perfecte fysieke en mentale conditie moet zijn om onze sport veilig te beoefenen. Jaren geleden las ik dan ook eerst met verwondering en daarna met bewondering over duiken met een handicap. Tijdens mijn periode als jeugdduikschoolverantwoordelijke doken we vaak op dezelfde plaats als de Antwerp Wet Wheels. We hadden een mondelinge overeenkomst over de coördinatie van het duikgebeuren, zodat jeugd en Wet Wheelduikers hun sport naast en met respect voor elkaar konden beoefenen. Een niet onbelangrijke ervaring voor mijn jeugdige enthousiastelingen.

Maar een duik met een buddy met een handicap had ik nog niet ingelogd. Vandaag zal daar verandering in komen. En eerlijk gezegd, ik voel me niet op mijn gemak.

De duikplaats is me niet onbekend. Toch moet ik even zoeken voor ik de leden van de duikschool Dive+ uit Oostende vind.

Misschien heeft mijn ongemak met de nakende confrontatie er iets mee te maken?

Na een kort telefoongesprek wandel ik naar de opgegeven plaats. Ik zie onmiddellijk dat ik juist zit: de rolstoel niet ver van de waterkant geeft duidelijk aan dat

Profiel Frank Devriese Startjaar duiken: januari 1997.

3 Aantal duiken: 879.

3 Huidige club: Dive+, Oostende.

3 Duikbrevet: A-brevet (voor de leken 3

onder ons: dit brevet betekent dat hij de vaardigheden van een efficiënte duikbuddy heeft).

Andere brevetten: Advanced open water, Nitrox, Deep dive specialty.

Speciaal materiaal: duikhandschoenen met vinnen tussen de vingers.

Favoriete duikstek 'onze wateren': Put van Ekeren.

Favoriete duikstek buitenland: moeilijke keuze tussen Egypte, Azië en de Caraïben.

Voorkeur soort duik: grotten en scheepswrakken, qua fauna groot leven.

Meest spectaculaire duik: nachtduik op het wrak Thistlegorm, Egypte.

3 3 3 3 3 3

e.

nd rl a es e

Foto: Patrick

Va n

Ho

Foto: Marc Gouwy.

dit de plek is.

Jan Decrock, de Algemene Duikverantwoordelijke, komt naar me toe en stelt de volledige ploeg voor. Daarna stappen we naar mijn duikbuddy van vandaag, Frank Devriese.

Frank heeft paraplegie ten gevolge van een motorongeval. Als ik hem een hand geef, zit hij op de grond naast zijn rolstoel.

Hij is zich al aan het voorbereiden, terwijl ik mijn materiaal nog moet uitladen.

Hij stelt me echter gerust dat ik me niet moet haasten, want voor een duik van 45 minuten heeft hij uren nodig om zich voor te bereiden. Jan en hijzelf geven direct aan dat ik hem niet moet helpen. Met meer dan 21 jaar ervaring in deze sport heeft hij een routine ontwikkeld om zich duikklaar te maken. Terwijl hij zich methodisch door zijn mentale checklist werkt, is het bij de andere duikers en supporters een gezellige boel. Ik merk echter wel dat ze Frank in het oog houden en hem bij het gebeuren betrekken.

Voor de duik ga ik even met mijn buddy praten. Tussen zijn duikmateriaal vind ik geen vinnen. Natuurlijk niet, daar kan hij niets mee aanvangen. Frank merkt dat ik iets zoek en overhandigt me zijn duikhandschoenen. Ik zie direct dat dit geen gewone handschoenen zijn. Tussen de vingers zitten er immers vliezen. Deze handschoenen zijn vinnen. Hier zwemt hij mee.

Ik heb altijd geleerd dat je handen tijdens het duiken niet dienen om te zwemmen.

Deze regel is bij hem niet van toepassing.

Onbewust vraag ik me af hoe hij zijn materiaal zal bedienen als hij zijn handen nodig heeft om te zwemmen? Hoe zal hij een lamp, kompas, jacket, … manipuleren en ondertussen duiken? Word ik verondersteld de duikleider te zijn?

We praten ook over zijn paraplegie. Na het ongeval zat hij in de put. Het duiken gaf hem een hobby, waardoor hij terug actief bezig kon zijn en in contact kwam met anderen. Hij was niet langer gekluisterd aan zijn rolstoel en zo kon hij langzamerhand mentaal herstellen.

De andere duikers leggen Frank op zijn rug in het water. Hij dobbert even terwijl hij zijn materiaal controleert.

Als alles naar behoren werkt, geeft hij mij het OK-teken. Ik beantwoord dit teken. Hij draait zich om en begint aan de duik. Ik volg.

Tijd Frank Devriese zwemt voorop. om mijn maLinks: De duikbak van Frank. teriaal uit te laden en me voor te bereiden. Het is een warme dag en mijn lichaamstemperatuur stijgt snel nadat ik mijn duikOnder water zie ik een andere Frank. Zijn pak aangetrokken heb. Frank moet het paraplegie hindert hem totaal niet meer. Ik stukken warmer hebben. Hij zit al sinds bewonder zijn handigheid – en in zijn geik er ben in zijn duikpak op de dijk. Volleval is dit woord zeer passend – om met zijn dig gepakt wandel ik terug de dijk over. Ik twee handen te zwemmen, het kompas te vraag even aan Jan of ik met iets speciaals manipuleren, zijn vlotbaarheid te regelen, rekening moet houden en of er iets van mij zijn duiklamp te gebruiken, de communiverwacht wordt. Hij antwoordt van niet. catie met mij, zijn buddy, te onderhouden Het wordt een normale duik. Ik ben niet en ondertussen nog te genieten van de overtuigd. duik en de onderwateromgeving. Dat alles alsof het de normaalste zaak van de weIk vertel mijn buddy dat hij het rustig reld is. Naarmate de tijd verstrijkt, voel ik aan mag doen. Ik heb tijd. Hij vraagt me me meer op mijn gemak. Ik geraak ervan wie van ons twee de duikleider zal zijn. overtuigd dat dit inderdaad een 'gewone' Ik weet niet of ik mijn verwondering kan duik is. wegsteken bij het horen van deze vraag.

Na een veertigtal minuten geeft Frank aan Ik antwoord voorzichtig dat het vanuit het dat de duik voorbij is. We stijgen samen op. perspectief van dit artikel het beste is dat Aan de oppervlakte draait hij zich op zijn hij de duikleider is, maar dat het geen prorug. Zijn clubleden helpen hem met het afbleem is als hij liever heeft dat ik de leigooien van zijn materieel en dragen hem ding neem. Nee, Frank zal vooraan duiken. naar de kant. Daar begint Frank aan zijn Ik ben benieuwd. lange terugkeer naar de rolstoel. Terwijl hij daarmee bezig is, houden we de debrieMet de luxe van volledige mobiliteit, verfing van deze verrassende duik en loggen tel ik mijn buddy dat ik in het koele water we onze ervaring in. op hem zal wachten. Ik voel me een beetje Tevreden neem ik afscheid van deze jolischuldig dat ik gebruik maak van dit voorge bende. Duiken met alleen je handen? deel en sus mezelf met de gedachte dat ik Frank is hierin zeker een expert. Maar onvanuit kikvorsperspectief een beter zicht danks zijn inspanningen en het vele geduld heb op het gebeuren. kan hij niet duiken zonder de hulp van een geolied team aan de waterkant. Deze duik Als Frank aangeeft dat hij klaar is, komen met 'mijn buddy' heeft een diepe indruk op de leden van de duikschool in beweging. me gemaakt. Dank je wel Frank.

Sommigen hebben zich ook met neopreen Ik verlaat de duikstek met grote bewondeuitgerust met de intentie om te gaan duiring voor iedere duiker met een handicap ken. Anderen zijn naar hier gekomen om te en de vele helpende handen die het mohelpen en van de zon te genieten. Met z'n gelijk maken. Het zijn zo'n momenten die drieën nemen ze Frank op, terwijl anderen het op de hort gaan voor het schrijven van zijn materiaal naar beneden brengen. Ze deze rubriek een zoete smaak geven. Blij zetten Frank voorzichtig in het water en dat ik deze tak binnen onze liga in de verf helpen hem alles aan te gespen. Daarkan zetten en NELOS-leden zoals Frank na geeft Frank al zittend op een rots zijn de kans kan geven om in Hippocampus te briefing. Tot mijn verwondering is dit een verschijnen. Ken je een duiker die ook in quasi-standaard duikbriefing. Niets specideze rubriek moet voorkomen, stuur dan aals voor mij als buddy en hekkensluiter. een mailtje naar patrick.vanhoeserlande@ Voor alle zekerheid vraag ik het nog even. nelos.be. En ik zorg ervoor.

Moet ik de richting niet aangeven? Met Tot aan de waterkant! 

mijn duiklamp bijlichten? Nee, niets van PATRICK VAN HOESERLANDE dat alles.

Hippocampus sept./okt. 2020

13

Reportage Biologie

In gevangenschap kunnen kleine watersalamanders tot 28 jaar oud worden. In de natuur worden ze meestal niet ouder dan 8 jaar.

de

kleine watersalamander "Na ruim 4 jaar in elk mogelijk poeltje, vijvertje gesnorkeld

Kleine watersalamanders komen vaak voor in natuurlijk ingerichte tuinvijvers. Zelfs met een klein plastic kuipje in een drukke woonwijk stelt de soort zich soms tevreden, al hebben ze duidelijk een voorkeur voor tuinvijvers in een meer landelijk gebied met veel hagen en houtkanten.

of gedoken te hebben, kan ik eindelijk zeggen dat ik nu redelijke foto's van de kleine watersalamander gemaakt heb", wist Gino Symus te vertellen.

Hij brengt hier zijn verhaal en de foto's.

E

Ik ben er wel ettelijke keren naartoe gegaan, want je kon de watersalamanders heel moeilijk benaderen. Ze doken dadelijk onder de waterplanten of verstopten zich tussen de algen. Ik heb geprobeerd om ze in het donker te fotograferen, in het daglicht, al duikend en al snorkelend.

Het moeilijkste was het scherpstellen. Omdat ze zo schichtig zijn, moest ik voldoende afstand bewaren, maar ze tegelijk benaderen om ze vrij groot in beeld te krijgen.

14

Hippocampus sept./okt. 2020

Bij het vallen van de avond en ’s nachts zijn ze het meest actief en komen ze regelmatig lucht happen aan het wateroppervlak.

Foto's (3): Gino Symus.

erdere pogingen waren meestal zonder al te veel succes, voornamelijk door het bijzonder slechte zicht. Ik heb ze wel een aantal keren kunnen zien, maar ze ook op foto krijgen, was dan weer een ander paar mouwen.

Einde maart 2020 kreeg ik een berichtje van een goede kennis met de vraag of ik interesse had in salamanders. Dat moest hij geen tweemaal vragen. Hij had een filmpje doorgestuurd waarop je ze gewoon aan de oppervlakte zag zwemmen.

De volgende dag stond ik daar. Hij had een paar maanden voordien zijn vijver laten uitdiepen en nu stond er 1 tot 1,5 meter water in. De vijver zag er geweldig uit, je kon bijna de bodem zien.

Foto's (2): Gino Symus.

Een mannetje duikt naar een vrouwtje.

Hiervoor is de 100 mm (of 105 mm) lens het meest aangewezen, hoewel ze iets trager focust, maar dat moest dan maar‌ Na twee pogingen met uitstekend zicht kreeg ik helaas een afgescheurde rib op het werk, bijgevolg ben ik diezelfde week niet meer kunnen gaan. Ondertussen was het een heel zonnige periode en dat geeft een explosieve algengroei, was ik al aan het denken. De week nadien stond ik er weer, met wat pijnstillers natuurlijk. Inmiddels was de algenbloei in het vijvertje drastisch toegenomen, wat ik al verwachtte. Hierdoor werd het alleen nog maar wat moeilijker, maar opgeven staat niet in mijn woordenboek!

Uiteindelijk lukte het me om een reeks bruikbare foto's te maken. Aanvankelijk dacht ik foto's gemaakt te hebben van de kamsalamander of grote watersalamander (Triturus cristatus). Maar bij navraag bij een bioloog bleek het om de kleine watersalamander (Lissotriton vulgaris) te gaan.

De kleine watersalamanders hebben een voorkeur voor vijvers met steile randen, die ontoegankelijk zijn voor vee. Ze verkiezen vijvers of plassen die niet te diep zijn en waar toch behoorlijk wat zon op schijnt.

Uiteraard bij voorkeur zonder vissen, want die eten de eitjes op van de salamanders. In grote meren en rivieren vind je ze meestal in de oeverzones, heel ondiep, waar de roofvissen niet bij kunnen. Er moet echter genoeg begroeiing staan, want daarop zetten ze hun eitjes af. Waterplanten zijn dus zeker noodzakelijk.

De wijfjes zijn flets bruin, nauwelijks getekend maar wel met kleine vlekjes op keel en buik.

De wetenschappelijke naam Lissotriton vulgaris laat vermoeden dat de kleine watersalamander een algemene soort is ('vulgaris' betekent immers 'algemeen'). Uit een onderzoek in de provincie West-Vlaanderen tussen 2000 en 2005 bleek dat de soort er sterk was op achteruit gegaan t.o.v. 1975 - 1978. Slechts in 29% van het aantal poelen waar de soort toen voorkwam, was ze ook nu nog aanwezig. De achteruitgang was ronduit dramatisch in de polders van zandig Vlaanderen. In beide regio's bleken kleine watersalamanders verdwenen in ca. 90% van de vroegere vindplaatsen.

Hippocampus sept./okt. 2020

15

Reportage Biologie

Foto's (3): Gino Symus.

Mannetjes hebben 5 tot 7 zwartbruine strepen op hun kop, een gekartelde rugkam (enkel in paartijd), donkerbruine bovendelen, opvallend getekend met zwartbruine vlekken, een roomwitte keel met een opvallend vlekkenpatroon en een witte gevlekte buik met in het midden een helder donkergele tot oranjerode lengtestreep.

De meeste exemplaren zitten vanaf maart tot in juni in het water.

Het grootste deel van de tijd brengen ze door op de bodem.

De mannetjes zijn vrij gemakkelijk te onderscheiden van de vrouwtjes. Mannetjes hebben een bruin-zwarte kop met een afgeplatte kam over de lengte van het lichaam.

Tijdens de paartijd is die rugkam gekarteld.

Ze hebben donkere, ronde vlekken op de rug, een witte gevlekte buik en een oranje lengtestreep in het midden (zie foto hiernaast).

De vrouwtjes zijn flets bruin, nauwelijks getekend maar wel met kleine vlekjes op keel en buik. Ze hebben niet zo'n grote kam.

Tijdens de paarperiode worden de kleuren nog wat intenser. Ze kennen ook twee verschillende stadia per jaar, de landfase en de waterfase. Het grootste deel van het jaar leven ze op het land. De kleine watersalamander overwintert ook in kelders. Eind februari beginnen de eerste mannetjes meestal al aan hun waterfase. Ze komen dan uit hun winterslaap, de vrouwtjes volgen iets later.

De watertemperatuur moet minstens 8°C zijn en de luchttemperatuur minstens 0°C. Het grootste verschil met de landfase is dat de korrelige grauwe droge huid verandert in een gladde en dunnere huid, waardoor ze ook door hun huid kunnen ademen. Daardoor hoeven ze niet zo vaak meer naar de oppervlakte om lucht te happen.

Ik was er net op het goede moment, ze waren nog in de paringstijd. Dat kan je heel gemakkelijk zien aan hun gedrag. De mannetjes die na 2-3 jaar geslachtsrijp zijn, voeren een dansje uit om het vrouwtje te imponeren. Dat was echt wel heel opvallend te zien. Ze wapperen constant met hun staart, ook geven ze een lokstof af die ze naar de vrouwtjes waaieren. Onder de mannetjes zelf is er totaal geen concurrentie. Ze zijn zeer tolerant en vertonen geen vijandig gedrag. Is het vrouwtje geïnteresseerd, dan zet het mannetje een spermapakketje af dat door het vrouwtje in de 'cloaca' wordt opgenomen.

Zet zeker geen vis in je vijver: vis en amfibieën gaan niet samen.

De 'cloaca' (Latijn voor riool) is de opening in het lichaam van sommige dieren waardoor zowel ontlasting, urine en genitale afscheidingen (zoals de eieren) worden afgegeven. Het orgaan behoort dus zowel tot de geslachtsorganen als tot het uitscheidingsstelsel.

16

Hippocampus sept./okt. 2020

Per seizoen zet een vrouwtje 100 tot 400 eieren af, 7 tot 12 per dag. De eitjes worden heel zorgvuldig één per één bevestigd aan de blaadjes van de waterplanten.

Na 6 tot 8 weken komen de larfjes uit de eitjes. Die hebben in tegenstelling tot kikkervisjes al wel direct voorpootjes. Ook hebben ze een rugkam en uitwendige kieuwen, die slechts tijdelijk zijn.

Salamanders hebben een vrij uitgebreid menu als het op eten aan komt. In het water eten ze vooral kleine kreeftachtigen, watervlooien, roeipootkreeftjes, dansmuglarven en insectenlarven. Op land verorberen ze vooral kleine slakken, regenwormen en insecten. Tijdens de paarperiode durven de overmoedige mannetjes zelfs hun eigen eitjes opeten.

De meeste kleine watersalamanders kunnen in de vrije natuur 6-7 jaar worden. Zoals vaak voorkomt in de natuur, zijn er helaas dieren die jagen op salamanders, zoals: de egel, de bruine rat, de bunzing, de waterspitsmuis, de fazant, de lijster, de reiger, de waterral en de ijsvogel. In het water vallen de salamanders vaak ten prooi voor de ringslang, de schildpad en de grotere vissen.

GINO SYMUS

Geraadpleegde bronnen: • wikipedia • www.natuurpunt.be/pagina/ kleine-watersalamander

Foto's (2): Gino Symus.

Eén ding is zeker. Binnen enkele weken zit ik terug in het water, want zo'n salamanderlarve staat hoog op mijn lijstje …

"Never give up!". 

Na de bevruchting zet het vrouwtje vanaf april-mei de bijna twee millimeter grote eitjes stuk voor stuk af tussen de plantenbladeren.

Twee mannetjes.

Hippocampus sept./okt. 2020

17

Reportage Foto: PhotoAlto - shutterstock.

Biologie

het duistere kantje van

algen Water ziet er troebel en zelfs een beetje vies uit als er veel algen in groeien. Maar algen zijn uitermate nuttig. Voor het

Zuurstof wordt door fotosynthese gevormd. Hierbij gebruiken planten en algen hun bladgroenkorrels om lichtenergie op te vangen en daarmee water en koolstofdioxide om te zetten in suiker en zuurstof.

milieu, in het vervoer, in medi-

eutrofiëring

cijnen, cosmetica, als kleurstof

Elk voorjaar, wanneer het licht in duur en intensiteit toeneemt, beginnen o.a. microscopisch kleine wiertjes in het zeewater - het fytoplankton - zich sterk te ontwikkelen. Bij hun groei gebruiken ze de in het water aanwezige voedingsstoffen (nutriënten), stoffen die onontbeerlijk zijn voor de groei en de instandhouding van een organisme. Als een overvloed van deze voedingsstoffen via onze rivieren in de zee terechtkomt, spreken we van eutrofiëring. Hierdoor kunnen de algen zeer snel vermenigvuldigen en onstaat er algenbloei. Duikers spreken van 'den bloei'!

Het is het fenomeen dat we in het voorjaar ,tijdens het duiken, jaarlijks in de Oosterschelde waarnemen en waarbij we ons onze verplaatsing naar Zeeland die dag wel eens in vraag durven stellen.

en als energiebron. Ze kunnen dé grondstof van de toekomst worden. Algen kunnen echter ook voor wrevel zorgen of in een enkel geval, mensenlevens kosten.

E

r zijn zowel eencellige als meercellige algen. Meercellige algen, of macroalgen, noemen we ook wel zeewier.

Eencellige algen, ook wel microalgen of fytoplankton genoemd, zijn er in enorme aantallen. In een liter zeewater uit de Noordzee zitten tussen de 100.000 en 100.000.000 microalgen.

Algen zijn van groot belang voor onze planeet. Zo staan ze aan de basis van de voedselketen en zijn ze de grootste zuurstofproducenten op aarde.

18

Hippocampus sept./okt. 2020

De gevolgen van eutrofiëring zijn uiteenlopend: zuurstoftekort, wijzigingen in het ecosysteem, achteruitgang van de waterkwaliteit (slechte geur en smaak) en ontwikkeling

van algensoorten die toxines produceren die schadelijk kunnen zijn voor mens en dier.

De belangrijkste oorzaak van eutrofiëring in de Noordzee is het gebruik van meststoffen in de landbouw. Niet alle bestanddelen van de meststof worden opgenomen door de planten, waardoor het overige deel wordt getransporteerd via grondwater en rivieren naar zee.

Het gebruik van nitraten in organische en chemische meststoffen voor de landbouw is een belangrijke oorzaak van waterverontreiniging in heel Europa. Door een overmaat aan nitraat gaan algen sneller en beter groeien. Ook fosfaten zijn aanwezig in meststoffen. Fosfor stimuleert de ontwikkeling van de planten en een hoog fosfaatgehalte leidt, net zoals hoge nitraatwaarden, tot een overmatige algengroei.

Gelukkig is er de laatste jaren een daling in het verbruik van minerale meststoffen. Toch blijft de landbouw eveneens verantwoordelijk voor meer dan 50% van de totale stikstofemissies in oppervlaktewater.

In het verleden werden fosfaten eveneens gebruikt als ontharders in waspoeders.

Ontharders of waterverzachters dienen om het water minder hard te maken, zodat het wassen gemakkelijker wordt en

dodelijk surfdrama in Scheveningen De algenbloei die in de lente voor onze kust optreedt, uit zich in de vorming van schuimvlokken langs het strand. Deze schuimlaag ontstaat doordat eiwitten vrijkomen uit de resten van afgestorven algen (Phaeocystis).

Het schuim ontstaat in een mengproces tussen lucht (zuurstofgas) en de eiwitten, opgeklopt door de golven. Dit fenomeen kennen we ook als 'cappuccino coast'. Zo ook op 11 mei 2020 voor de kust in Scheveningen, een strakke noorderwind hoopte er het schuim hoog op in de branding aan het havenhoofd. Vijf ervaren surfers verloren het leven in de witte massa. De zee geeft en de zee neemt. Door omstandigheden konden ze zich niet meer in veiligheid brengen uit de dodelijke schuimlaag en stierven een jammerlijke verstikkingsdood.

de hoeveelheid schuim die je zult vinden.

Als er meer voedingsstoffen in het water terechtkomen, zullen er zich meer Phaeocystis algen ontwikkelen, en meer algen betekent meer schuim. Het schuim is niet toxisch, maar een grote bloei van Phaeocystis kan visnetten doen verstoppen. In Scheveningen vormden de opgeklopte eiwitten een metersdikke laag, waarin oriëntatie onmogelijk werd en ademen door de kleverige schuimblazen totaal belemmerd werd.

blauwalgen Blauwalgen komen zowel voor in zoet als in zout water en zijn eigenlijk geen algen, maar bacteriën. Hun wetenschappelijke naam is cyanobacteriën. Er zijn niet minder dan 2000 soorten en ze behoren tot de oudste levensvormen op aarde. Net als algen doen ze ook aan fotosynthese.

Omdat blauwalgen giftige stoffen afscheiden, kun je ziek worden als je dit water binnenkrijgt. Het is daarom soms verboden te zwemmen in een sloot of meer. Blauwalgen krijgen meestal pas aandacht als ze bloeien en een drijflaag vormen. Niet alle blauwalgen zijn toxisch, maar het overgrote deel is dat wel. Voor bloei moeten een aantal factoren aanwezig zijn:

D een (te) hoog gehalte aan voedingsstoffen (nutriënten) in het water;

D een hoge watertemperatuur; D een gebrek aan stroming, waardoor de bacteriën lange tijd ter plaatse blijven.

Daarom komt de bloei vooral ’s zomers voor in stilstaand of traag stromend water.

Drijvend aan het wateroppervlak vormt blauwalgenbloei een heus tapijt op het water. Als de olieachtige laag op het water dikker wordt en het wier dichter op elkaar drijft, sterven de blauwwieren af en komen er giftige stoffen vrij die schadelijk kunnen zijn voor mens en dier. Via de mond, de huid en bij inademing van kleine waterdruppeltjes kunnen er bijhorende gezondheidsklachten ontstaan zoals diarree en braken, irritatie van de ogen, oren en huid, hoofdpijn, luchtwegklachten, allergische reacties en astma. Toxines die aanwezig zijn in kleine waterdruppeltjes, kunnen ook via de luchtwegen opgenomen worden. Hierdoor lopen niet alleen zwemmers, maar ook hengelaars en beoefenaars van sport op of aan het water een potentieel risico; net als badende honden, omdat zij met open muil zwemmen.

Drijflagen van blauwalgen zien er vaak ook vies uit en kunnen ernstige geurhinder veroorzaken. Omwille van dit risico wordt bij de vaststelling van blauwalgenbloei vaak een captatie- en/of recreatieverbod ingesteld.

Zeeschuim: de grootste boosdoender is Phaeocystis pouchetii. Het is een kleine flagellaat die in het late voorjaar het fytoplanktonbeeld geheel kan domineren.

Hoe kan nu een eencellige algensoort zoveel schuim veroorzaken? De cellen bezitten de unieke eigenschap om zich in nutriëntrijke omstandigheden te gaan organiseren in grote sferische kolonies. Deze kolonies kunnen zeer snel groeien, waardoor er een algenbloei 'algal bloom' onstaat. De meeste cellen bevinden zich ingebed aan de rand van de kolonie, die we kunnen vergelijken met een slijmachtige waterige bal (gelatinelaag – een soort eiwit). Deze slijmlaag beschermt de alg en dient tevens als opslagplaats voor voedingsstoffen, waardoor deze algen ook ’s nachts kunnen blijven groeien.

Omdat de kolonies zo groot zijn, worden ze nauwelijks gegeten door 'grazers', zoals bijvoorbeeld kleine schaaldieren en microzoöplankton. Wanneer alle voedingsstoffen in het water zijn opgebruikt, zullen de kolonies beginnen vervormen en uit elkaar vallen.Tijdens de rottingsfase worden de restanten van de algen opgeklopt door de golven. Hoewel het schuim zelf een natuurlijk fenomeen is en niet het rechtstreekse gevolg van vervuiling, heeft het fenomeen eutrofiëring toch een invloed op Hippocampus sept./okt. 2020

Foto: Ivo Madder.

de oppervlakteactieve stoffen doeltreffender kunnen werken. Het gebruik van fosfaten werd echter afgebouwd, omdat ze bijdragen tot watervervuiling. Ze werden vervangen door andere stoffen, maar komen momenteel (jammer genoeg), bij gebrek aan wetgeving, sterk terug in wasmiddelen wegens hun voordelige prijs. Fosfaten die momenteel in onze waterlopen terechtkomen, zijn dus afkomstig van gezinnen, industrie en een intensieve landbouw.

19

Reportage Biologie

Hierdoor mogen landbouwers geen water meer gebruiken om hun vee te drenken of hun gewassen te beregenen en worden allerlei watersporten verboden. Beide maatregelen kunnen een serieuze economische impact hebben. De grote toename van blauwalgen leidt tot een vertroebeling van het water en dus tot een verminderde lichtinval. Daardoor verdwijnen ondergedoken waterplanten, die belangrijk zijn voor een gezond waterecosysteem. Blauwalgen zijn minder eetbaar dan ander plankton. Daarom wordt bij een massale toename de voedselketen in het water verstoord.

11 mei 2020 verdronken vijf watersporters bij het Noordelijk Havenhoofd in Scheveningen. Een reddingswerker van de KNRM haalt een surfplank uit het water. De vijf surfers stikten in een dikke laag zeeschuim. In het buitenland noemen ze dit dodelijke fenomeen 'Cappuccino coast'.

Foto: Luc Beets.

Blauwalgen aan de binnenschelde. Bloei van 'blauwalgen' of beter cyanobacteriën.

Foto: epa-efe.

Overdag piekt het zuurstofgehalte in het water als gevolg van de massale fotosynthese. ’s Nachts echter verbruiken de algen veel zuurstof, waardoor het zuurstofgehalte sterk daalt. Deze grote schommelingen in de zuurstofhuishouding kunnen schadelijk zijn voor vissen. In het najaar sterven de algen massaal af. Hierbij kan het zuurstofgehalte zo sterk dalen dat vissen en andere waterdieren kunnen sterven. Zuurstoftekort in het water bevordert bovendien de ontwikkeling van botulisme waar vooral watervogels en vissen het slachtoffer van worden.

Hoe herken je blauwalgen?

Bij bloei vormen de bacteriën een drijflaag, die zichtbaar wordt als een blauwgroene tot roodbruine, olie- of verfachtige laag, drijvend op het wateroppervlak. Wanneer er in de oeverzone wit of blauw schuim verschijnt, is er ook sprake van een blauwalgenbloei. Een ongewone watervogel- en/of vissterfte kan eveneens in die richting wijzen.

Een drijflaag van blauwalgen mag niet verward worden met een bedekking van het wateroppervlak door kroos, stuifmeel of andere bacteriën. In het eerste geval bestaat de bedekking uit afzonderlijke kleine groene plantjes. Het massaal vrijkomen van stuifmeel in het voorjaar kan tot geelachtige drijflaagjes op het water leiden. Sommige andere bacteriën kunnen dunne drijflaagjes vormen die gemakkelijk herkenbaar zijn, doordat ze bij verstoring in kleine stukjes uiteenvallen. Drijflagen van blauwalgen sluiten na verstoring zoals olie direct weer aaneen.

Merk je blauwalgenbloei op in een waterloop in je omgeving: contacteer je gemeente.  JAN DIEU

20

Hippocampus sept./okt. 2020

Reportage Geschiedenis

Het legendarische Atlantis

D

e zeer invloedrijke Oud-Griekse filosoof Plato beschreef in het jaar 360 v.Chr. Atlantis als een metropool die 9.000 jaar zijn tijd vooruit was en bij een ramp onder de golven verloren ging. Vele geleerden geloven dat Plato's verhaal slechts fictie was, maar door de talrijke vermelde details lijkt het een zuiver historisch verslag. Atlantis zou zich voorbij de 'Zuilen van Heracles' bevinden, wat tegenwoordig bekend staat als de Straat van Gibraltar. 10 à 15 kilometer naar het noordwesten ligt een zandbank waarvan men veronderstelt dat hij bewoond is geweest en dat daaruit misschien de legende van Atlantis is ontstaan. Nu ligt dit gebied onder 's werelds op één na drukste scheepvaartroute, een moeilijke plek dus om aan onderwateronderzoek te doen. Maar met de nieuwe technologieën en de vergaarde info is het het proberen waard om één van de grootste mysteries aller tijden op te lossen.

Tekening: Fer Gregory.

Atlantis werd door de filosoof Plato als volgt beschreven: een bloeiende beschaving die door de godenwereld verwoest werd om de trotse mensen te straffen. 2.000 jaar later blijft Atlantis vooraanstaande archeologen boeien. Door de wetenschap wordt nieuw bewijsmateriaal gezocht voor het bestaan van Atlantis.

pervlakte vormen. Hier vinden de grootste aardbevingen plaats. Een reeks van aardbevingen kan Atlantis verwoest hebben en door een tsunami kan het eiland door de zee zijn verzwolgen, 9.000 jaar voor Plato's tijd.

Tijdens die aardbevingen kunnen verzakkingen van 20 tot 30 meter plaatsgevonden hebben.

oorzaakt door het wegzinken van het eiland.

Geologie bevestigt het verhaal van Plato, maar een cruciaal bewijs is nog nodig. Door de eeuwen heen is het zeeniveau meer dan 100 meter gestegen en is het territorium van de oermensen overspoeld, waardoor resten van substantiële, door de mens gemaakte structuren ontbreken.

Plato beschreef dat er zich in zijn tijd een ondoordringbare zandbank van modder in dat gedeelte van de zee bevond, die was ver-

De Duitse geleerde Athanasius Kircher (1601-1680) maakte een kaart gebaseerd op de beschrijvingen van Plato die hij opnam in

aanwijzingen Plato's geschriften bevatten belangrijke aanwijzingen. De stad met al zijn krijgers zou ten onder zijn gegaan in één dag en nacht door sterke aardbevingen en overstromingen, waardoor het eiland waarschijnlijk in een subductiezone ligt, een grens tussen de enorme tektonische platen die de aardop-

22

Hippocampus sept./okt. 2020

Kircher's kaart uit 1675 van de wereld na de zondvloed. De locatie van Atlantis - Kaart door Athanius isAtlantis gemarkeerd inuit de 1675 Atlantische Oceaan.Kircher

zijn boek 'Mundus Subterraneus' (De ondergrondse wereld) uit ca. 1665. Het zou om het zuidelijk gelegen berggebied de zogenaamde 'Plato'-zeeberg kunnen gaan, waar Plato mogelijk naar verwees.

Atlantis zoals voorgesteld door Athanasius Kircher in 1664.

de legende blijft bestaan

Eind 2018 denkt een Brits satellietbedrijf de resten te hebben gevonden van de mythische beschaving Atlantis op basis van satellietbeelden, luchtfotografie en grondobservaties.

De ruïnes en een 8,8 km lange muur liggen voor de Spaanse kust, ten noorden van de stad Cádiz en in de buurt van het nationale park Doñana, waarvan wetenschappers denken dat het ooit een binnenzee was.

Stalen van het materiaal zijn getest in een gespecialiseerd laboratorium in het Italiaanse Modena, het Modena Centro Prove, dat vooral Romeinse resten onderzoekt. Zo is een type cement, een prehistorisch beton, gevonden dat nooit eerder werd gezien en

Atlantis volgens Athanasius Kircher in 1664

dat ouder en verder ontwikkeld bleek dan de bekende Griekse en Romeinse resten.

Plato's verhaal over Atlantis gaat over menselijke dwaasheid en de vernietigende kracht van de natuur. Vandaag bedreigt het stijgende zeeniveau alle kustgemeenschappen. Zou de geschiedenis zich herhalen?  CHRISJE DEMUYNCK

Geraadpleegde bronnen: • mythenenmysteries.nl • Spanjevandaag.com

Plato was niet de eerste die over Atlantis schreef. In de Odyssee van Homerus is mogelijk de oudste bekende vermelding van Atlantis terug te vinden. Homerus (800-750 v.Chr.) was een Griekse dichter en zanger die zijn kost verdiende met het verzamelen en opschrijven van heldensagen, godenverhalen en andere mythische vertellingen. In zijn Odyssee werd de nimf Calypso als de dochter van de Titaan Atlas vernoemd, in het oudgrieks 'Atlantis'. Haar thuisland was een eiland dat Ogygia (oerland) werd genoemd. Het is echter discutabel of Ogygia werkelijk Atlantis betrof.

Ook Hellanicus uit de vijfde eeuw v.Chr. schreef over de dochter van Atlas in zijn werk Atlantis (of Atlantias), alhoewel dit werk voor het grootste gedeelte verloren is gegaan.

In dezelfde periode noemde de Griekse historicus Herodotus de zee voorbij de 'Zuilen van Heracles' (de Straat van Gibraltar) al de 'Atlantis Zee'.

Tekening: Fer Gregory.

Sinds halfweg de 19e eeuw zijn er ongeveer 2.000 boeken over geschreven en is er een niet aflatende speurtocht naar Atlantis. Er zijn tal van andere mogelijke vindplaatsen voorgesteld: rond Malta, rond het Griekse eiland Santorini tot de Zuidpool, maar vele onderzoekers houden het bij de Atlantische Oceaan die er trouwens zijn naam aan te danken heeft.

Hippocampus sept./okt. 2020

23

Reportage Geschiedenis

Dames van de zee I

n de Shirahama-regio, in Japan, leeft al meer dan tweeduizend jaar een specifieke groep duiksters. Ze luisteren naar de naam 'Ama', wat 'vrouw van de zee' betekent en worden respectvol aangesproken met 'Ama-San'. Ama's worden in andere kuststreken van Japan ook 'Uminchus' of 'Kaitos' genoemd. De vangst van een Ama verschilt per gebied en kan variëren van kreeften, zee-egels, schelpen – zoals pareloesters en 'abalone' (één van de 130 soorten zeeoren) – tot zeewier. Met een beetje geluk vangen ze af en toe ook parels.

De belangrijkste reden van het dragen van speciale witte katoenen kleding ('isogi') was het weghouden van haaien.

Foto: Shima Shima Sehwag Nishikawa.

In Japan bestaat er een traditie van duiksters die vereeuwigd en geïdealiseerd zijn in vele Japanse gedichten en verhalen. Ze duiken al eeuwen in apneu naar de schatten van de zee, maar zijn vooral gekend als parelduiksters.

ontstaan van de traditie

Door de vele opeenvolgende vrijduiken leden sommige Ama-duiksters aan Taravana, een decompressie-aandoening.

24

Hippocampus sept./okt. 2020

In de Ama-hutten werd de traditie van moeder op dochter overgedragen.

Foto: Iwase Yoshiyuki.

Foto: Toba Ho-sho.

Het verhaal van hoe deze traditie is ontstaan, hangt af van de persoon aan wie je de vraag stelt. De mannen zeggen dat er in het begin evenveel mannen als vrouwen doken, maar dat de mannen na enige tijd met vissersboten op zee gingen, terwijl de vrouwen dichtbij de kust bleven om naar zeeschelpen en zeewier te duiken. Ama-duiksters zijn ervan overtuigd dat hun vrouwelijke biolo-

Foto: Shima Shima Sehwag Nishikawa.

Tegenwoordig gebruiken Ama's in plaats van een boei met een visnet eraan, een grote houten emmer.

geschiedenis De geschiedenis van de Ama gaat heel ver terug in de tijd. De duiksters worden in de beroemde 8e-eeuwse verzameling Japanse gedichten, Man'yoshu, vermeld. In de tiende eeuw ontmoette de schrijfster en hofdame Sei Shōnagon de Ama's tijdens haar reizen.

In haar 'Kussenboek' (een verzameling van observaties en conclusies) beschrijft ze hoeveel risico's de duikende vrouwen nemen, terwijl de mannen veilig en zorgeloos op de boot zitten te wachten. Ze zijn ook te vinden als een geliefd onderwerp in de erotische kunst ('shunga', een Japanse vorm van erotische tekenkunst) en op houtsneden uit de Edoperiode (1603-1868) van onder andere de kunstenaars Utamaro Kitagawa en Utagawa Kunisada. In die periode werden vissers en jagers als minderwaardig ('hinin', betekent onmensen) beschouwd.

In diezelfde periode genoten Ama's van een grote rijkdom, wat zeer ongewoon was voor vrouwen in die tijd. Dat was te danken aan het feit dat ze zeeoren vingen. Dit was en is nog steeds een zeer gewilde delicatesse in Japan. Hierdoor kregen ze toestemming

van de autoriteiten om veel te reizen en om in de wateren van andere steden en dorpen te duiken. Ama's hadden dan ook nog eens enorm veel vrijheid in een land waarin een vrouw volgens de Japanse cultuur haar vader, man en later haar zonen moest gehoorzamen. Een goede Ama was dan ook zeer gewild als echtgenote, omdat dat een goed inkomen betekende (een Ama kon wel 80.000 euro per duikseizoen verdienen met het vangen van zeeoren).

schaars gekleed duiken

de Ise-Shima-regio zich verder ontwikkelde en hun traditionele duikuitrusting, of net het ontbreken ervan, ongewenste aandacht trok.

Ama's staan ​​er echter op dat de belangrijkste reden dat ze de speciale witte katoenen kleding ('isogi') droegen, het weghouden van haaien was. Verder was deze kleur goed te zien onder water in het geval dat er een ongeluk gebeurde. In 1965 begonnen ze een natpak onder de witte outfit te dragen.

beperkte uitrusting

Ama-duiken is doorheen de tijd weinig geëVrouwelijkheid wordt vaak geassocieerd volueerd. Ama's begonnen pas een duikbril met kwetsbaarheid, maar Ama's zijn ongete dragen rond de vorige eeuwwisseling en looflijk dappere vrouwen. Ze worden blootongeveer 50 jaar geleden werden vinnen gesteld aan de meest vijandige omstandiggeïntroduceerd. heden, terwijl ze diep in het donkere, ijskoude, open waHet mes waarmee de schelpen van de rotsen gewrikt werden. ter van de 'Golf van Ise' duiken, met de meest schaarse uitrusting. In het verleden doken Ama's alleen met een lendendoek ('fundoshi') of een korte broek en een hoofddoek ('tenugui'). Op die bandana werden spreuken geschreven voor geluk en om de kwade geesten weg te jagen. Ama's stopten met duiken met een ontbloot bovenlichaam ongeveer 80 jaar geleden toen Foto:: Fosco Maraini.

gische samenstelling helpt om de ijskoude omstandigheden onder water te doorstaan.

Vrouwen hebben van nature meer lichaamsvet dan mannen, waardoor ze beter geschikt zijn om de koude te trotseren en zo meer vangst boven kunnen halen.

Hippocampus sept./okt. 2020

25

Reportage Geschiedenis

hun moeder en de andere Ama's. De traditie ging vervolgens van moeder op dochter over. Tegenwoordig worden deze hutten niet meer gebruikt. In het stadje Osatsu, op het schiereiland Shima, laten Ama's zien hoe het er vroeger aan toe ging in de 'amagoya'.

Hoewel de Ama-hut nu toegankelijk is voor

• 'Funado': deze duiksters zijn het hoogst in rang en kunnen de meeste inkomsten genereren, omdat ze uit ervaring de beste duikplaatsen weten te vinden.

Ze werken samen met een schipper, meestal hun man, en gaan verder de kust af met de boot.

Foto: Iwase Yoshiyuki.

De duiksters gebruikten lange tijd een kleine, kleurrijke boei ('ukiwa'), gemaakt van piepschuim omwikkeld met tape, waarop ze rustten wanneer ze naar de oppervlakte terugkeerden. Aan de 'ukiwa' was een 'sukari' (visnet) bevestigd om de vangst te verzamelen. Tegenwoordig gebruiken Ama's in plaats daarvan de 'iso oke' (een grote houten emmer). Een scherpe metalen haak met een handvat helpt hen niet alleen met de vangst, maar ook bij hun beweegbaarheid tussen de rotsen. Ongelukken gebeuren zelden en hebben dan meestal betrekking op het touw dat de Ama's om hun middel binden. Het touw kan vast komen te zitten tussen rotsen of in het zeewier, waardoor ze niet weer naar de oppervlakte kunnen komen. Daarom gebruiken Ama's tegenwoordig een harnas dat in noodgevallen kan worden losgehaakt.

De Ama's oogsten ook zeewier.

Overtuiging Zoals in alle oude gebruiken, wordt het Ama-duiken beheerst door een interessante overtuiging. Een gebruik dat tot op de dag van vandaag standhoudt, is om nooit op de zevende en de zeventiende van de maand te duiken.

Dit komt omdat de geschiedenis heeft bewezen dat duiken op deze data vaak ongevalsgevoelig zijn.

zeefluit

De duiksters van Jeju (Zuid-Korea)

Ama's kunnen twee tot vier minuten lang onder water blijven en deden dit vroeger zo'n zestig keer per duiksessie. Aan de oppervlakte aangekomen, openen ze lichtjes hun mond en ademden dan langzaam uit.

Het fluitgeluid is het resultaat van een speciale techniek die Ama's gebruiken om hun longen te decomprimeren en heet 'isobue' of 'isonageki' (zeefluit). Dit zeefluitje dient ook om elkaar te informeren over hun locatie als de golven te hoog worden. Het geluid is beroemd in Japan en staat voor de pijn van het beroep.

zowel mannelijke als vrouwelijke bezoekers, maar het was oorspronkelijk verboden voor mannen om de hut binnen te gaan en dat gold zelfs voor de echtgenoten van de Ama's.

Ama-hut

soorten duiksters

Gedurende het duikseizoen verbleven de Ama's in speciale hutten, 'amagoya' of ook 'hachiman' genoemd. Hier rustten ze uit, warmden ze zich op, aten en praatten ze met elkaar. De beginnelingen konden ook veel leren van de verhalen van de meer ervaren duiksters. De oudere Ama's hebben de vaardigheden van het Ama-duiken niet echt geleerd. Ze groeiden op in de Ama-hutten en besteedden veel tijd aan het observeren van

Behalve de regionale verschillen, zijn er twee soorten duiksters: • 'Oyogido' of 'Kachido': zij gebruiken geen boot, maar blijven dicht bij de kust en duiken in ondiepe wateren. Dit zijn meestal de beginnelingen die hun ademhalings- en duiktechnieken nog moeten verbeteren. De oudere duiksters die niet meer zo diep kunnen duiken, zijn hier ook te vinden.

26

Hippocampus sept./okt. 2020

Korea kent een soortgelijke traditie. Hier worden de duiksters 'Haenyeo' genoemd. Ten zuiden van het Koreaanse vasteland, bij het eiland Jeju, wordt er door vrouwen zonder moderne hulpmiddelen gedoken naar schaal- en schelpdieren. Een traditie die stamt uit de 17e eeuw toen de mannen van het eiland op oorlogspad waren en de vrouwen voor het eten moesten zorgen. De traditie verdwijnt langzaam, maar er is nog steeds een generatie 'Haenyeo' actief. Het is een risicovol beroep, maar de duiksters zijn juist trots op hun bestaan en op het feit dat ze 'Haenyeo' zijn, de vrije vrouwen van Jeju.

Tom Waes ging op een van zijn tochten de uitdaging aan om met hen mee te duiken (Zie Youtube Reizen Waes: de bejaarde duiksters).

Bij koud weer maken lage watertemperaturen de taak van de Ama's nog moeilijker. De vrouwen gieten koud water over hun natpak om hun lichaamstemperatuur aan te passen aan het ijskoude water. Het is aan de Ama's zelf om aan te geven te willen stoppen met duiken als het voor hen te pijnlijk wordt.

Foto: Iwase Yoshiyuki.

Tegenwoordig werken Ama's omwille van de bescherming van het onderwatermilieu slechts anderhalf uur per dag. Dat is weinig in vergelijking met hun voorgangers die dagelijks vier uur doken. Ama-duiken is ook seizoenswerk. Er wordt gedoken vanaf maart tot september en vanaf november tot januari. Ama's trotseren de ijskoude zee, die rond maart het koudst is, wanneer de sneeuw in het omringende bergachtige terrein in de lente smelt. Het ijskoude water stroomt de 'Golf van Ise' in en men gelooft dat het ijskoude water de zeevruchten in de regio Ise-Shima bijzonder smakelijk maakt.

De Ama's die er met een boot op uittrokken, genereerden meer inkomsten omdat ze de betere duikplaatsen konden bereiken.

Foto: Iwase Yoshiyuki.

duikseizoen

Ama's oogsten konbu-zeewier.

parelduiken

Foto: Iwase Yoshiyuki.

Foto: Iwase Yoshiyuki.

Hoewel hun beroep oorspronkelijk draaide rond het vinden van voedsel, staan Ama's bekend om het parelduiken. Het lijkt erop dat toen Kokichi Mikimoto, de oprichter van de Mikimoto Pearl Company, zijn activiteiten in de regio Ise-Shima in 1893 opzette, hij de Ama's in dienst nam om parels te helpen kweken. Ze doken in vrije duik 25 tot 30 meter diep.

Lange tijd gebruikten de Ama's een kleurrijk boei van piepschuim waaraan een visnet bevestigd zat.

De beginnelingen en oudere Ama's doken dicht bij de kust.

Hippocampus sept./okt. 2020

27

Reportage

De eerste stap van het kweekproces is het openen van de pareloester. Deze stap vergt een enorme precisie en vaardigheid. Als ze te ver worden geopend, zullen de oesters doodgaan. Vervolgens wordt in het zachte lichaam van de geopende pareloester een kleine incisie gemaakt. Via deze incisie wordt een kern in de oester geïmplanteerd. Omdat de oester de irritatie van het implanteren met een vreemde substantie tegengaat, produceert hij parelmoer. Dit is een glanzende laag die de kern omhult en de parel vormt. De parels worden gewoonlijk na een periode van 1 tot 3 jaar geoogst.

'Awabi-toru' (Japans), 'Abalone divers' (Engels) of zeeoorduikers (Nederlands) door Utagawa Kunisada (circa 1788-1790).

Tekening: Utagawa Kunisada.

Moeilijk proces om parel te bekomen

Tekening: Kitagawa Utamaro.

Geschiedenis

De Ama's verzamelden eerst de oesters vanop de zeebedding, zodat de kern kon ingebracht worden. Zodra het delicate werk van het implanteren van de kern was voltooid, brachten de ze de oesters terug naar een veilige locatie op de zeebodem, waar ze werden beschermd tegen de getijden. Als het nodig was, verplaatsten ze de pareloesters naar plekken waar ze beschermd waren tegen tyfoons. Hoewel de parels van Japan overal te vinden zijn en Ama-duiken meer aandacht krijgt dan ooit, vervaagt de traditie zelf.

rij zijn de Ama's niet meer nodig. Ze geven nu alleen nog parelduikdemonstraties voor toeristen.

modernisering

de ama-traditie bedreigd

Aan het begin van de twintigste eeuw gingen de Ama's westers duikgerief, zoals luchtslangen en -pompen, gebruiken. Zo konden ze langer duiken, waardoor de zeeoor- en zeedierenpopulatie ernstig werd bedreigd en dit verboden werd. Een verbod dat vandaag de dag nog steeds geldt.

In 1956 waren er nog 17.611 Ama's in Japan. Tegenwoordig zijn er nog maar 2.000 Ama's over, waarvan de meesten in de regio Ise-Shima wonen. Moderne technologie is misschien veel efficiënter als het gaat om het werk van de visserij, maar het kan niet concurreren met Ama-duiken, dat een uitgebalanceerd ecosysteem in stand houdt en waarbij uiteindelijk overbevissing wordt voorkomen.

Het duikpak zorgde er ook voor dat de duiksters langer in het koude water konden duiken dan vroeger met opnieuw een bedreiging van het visbestand als gevolg. Er werden regels vastgelegd over het aantal uren per dag dat er gedoken mag worden en het duikseizoen werd ingekort. De opdracht is dus nu om zoveel mogelijk zeeoren in een zo kort mogelijke tijd te vangen, hoewel door vervuiling en de opwarming van de aarde de zeeoor niet zoveel meer voorkomt.

Door de mechanisering van de parelvisse-

28

Hippocampus sept./okt. 2020

Zeeoorduiksters van 'Ise Province' (Seishû awabi-tori no zu) door Utagawa Kunisada (ca. 1840).

Iwase Yoshiyuki, geboren in 1904 in Onjuku, een klein vissersdorp in het oosten van Tokyo, begon eind jaren twintig te fotograferen. Toen waren er nog honderden Ama-duiksters actief in de zeven havens van de Iwawada-kust (Kohaduki, Oohaduki, Futamata, Konado, Tajiri, Koura en Nagahama). Rond 1950 bracht hij de Ama-duiksters in beeld, in hun traditionele outfit. Eind

2000 was deze 2.000 jaar oude manier van leven verdwenen. Yoshiyuki's afbeeldingen zijn het meest uitgebreide document van Ama-duiksters dat ooit is geproduceerd en een verbluffend visueel bewijs van deze fascinerende iconische vrouwen.

De huidige kleine Ama-populatie vergrijst.

Niettemin worden er inspanningen geleverd om de geest van de traditie levend te houden. Japan probeert dan ook de traditie van de Ama-duiksters op de Werelderfgoedlijst van UNESCO geplaatst te krijgen. Verder zijn er nog steeds een handvol avontuurlijke vrouwen die voor deze opmerkelijke roeping kiezen. In een poging om de traditie in stand te houden, bezoeken de Ama's scholen om meisjes te 'rekruteren' door hen kennis te laten maken met hun eeuwenoude manier van duiken. Hoewel sommigen een grote interesse tonen, lijkt het onwaarschijnlijk dat Ama-duiken een gewilde bezigheid zal zijn voor de vrouwen van morgen. CHRISJE DEMUYNCK

DE DUIKWINKEL VAN

NEDERLAND EN BELGIE

Tecline Donut 17 met comfort harnas

Camaro 5mm duikpak Alpha 5 Pro

• Compacte 17 liter wing • Gemaakt voor single tank gebruik, past ook op een dubbel 7 • Comfortabel verstelbaar bandenstel • Gemonteerd en duikklaar geleverd • Uitbreidbaar met diverse Tecline accessoires

• Soepel 5mm pak, warm als een 7mm pak • Met frontrits • Met ritsen bij armen en benen • Beschikbaar in 28 mannenmaten • Beschikbaar in 23 vrouwenmaten • Maataanpassingen zijn gratis • 3 jaar garantie

€ 529,-

Paralenz duikcamera • Digitale kleurfiltering zorgt voor superstrakke beelden • Ingebouwde dieptesensor • Lange batterijduur • App met duikprofiel bij je filmopnames • Met gratis 64gb SD-kaa

va € 339,95,-

€ 499,-

SubLub Rotterdam

Verlengde stationsweg 12 9471 PL Zuidlaren T +31 (0)50-8200479 | zuidlaren@sublub.nl Open di-vr 11-18 u & za 10-17 u za 10-17 u

• Horlogemodel met kleurenscherm • Inclusief Pod voor draadloze luchtintegratie • Met beschermdoos • Op = op

va € 749,SubLub Amstelveen

Admiraal de Ruyterweg 40a 3031 AD Rotterdam T +31 (0)10-2440111 | rotterdam@sublub.nl Open di-vr 12-18 u & za 10-17 u

SubLub Zuidlaren

Suunto D5 Black duikcomputer met Pod

Uilenstede 314 1183 DB Amstelveen T +31 (0)20-6407806 | amstelveen@sublub.nl Open di-vr 13-19 u & za 10-17 u

SubLub Nieuwegein

Merweplein 1 3432 GN Nieuwegein T +31 (0)30-2074062 | nieuwegein@sublub.nl Open wo 16-21 u do & vr 12-18 u, za & zo 10-17 u

WWW.SUBLUB.NL

SubLub Limburg

Valkenburgerweg 12 6367 GV Voerendaal T +31 (0)45-2033013 | voerendaal@sublub.nl Open ma, di, do & vr 14-19 u & za 10-16 u

Reportage

Afbeelding: Ivo Madder.

Milieu

Stijgen of dalen van de zeespiegel, een verhaal over temperatuur, isostasie en gravitatie.

H

te gevolgen kan en zal hebben voor de ecosystemen op aarde. Maar omdat de verdedigers van de klimaatopwarming vaak – omwille van de eenvoud, maar evengoed voor het dramatisch effect – met generalistische informatie naar buiten komen, geven zij zo munitie aan de klimaatsceptici om twijfel te zaaien in de hoofden van de grote massa. Zo ook over de zeespiegel‌

op het afsmelten van een grote massa landijs en de bijhorende stijging van de zeespiegel. Plots kreeg ik het argument voor de voeten geworpen: "Ja maar, als al dat ijs dan smelt, hoe komt het dan dat de zeespiegel voor de westkust van Noord-Amerika daalt?" Bam, daar zit je dan. Veel meer dan "Regionale effecten?" of "Het is een ogenschijnlijke daling?", kwam er niet meer uit. Dat kon ik niet zo laten en ik begon het internet af te struinen.

Enige tijd geleden was ik verwikkeld in een klimaatdiscussie en kwam het onderwerp Foto's (2): NASA.

oewel het er in deze coronatijden even wat stiller rond is, zijn de klimaatverandering en de bijhorende discussies niet verdwenen. Ook als duiker ondervinden we deze klimaatverandering aan den lijve. Jammer genoeg is het debat errond dusdanig gepolariseerd dat er soms meer debat over het debat is, dan dat men ten gronde de problemen en oplossingen correct duidt. Ik denk dat onder het gros van de mensen aanvaard wordt dat er wel degelijk een klimaatopwarming aan de gang is en dat die potentieel gro-

Het in 2013 verschenen rapport van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) bevestigt dat ijskappen en gletsjers bijna overal in de wereld hun massa verliezen. Dat is ook te zien bij de Hornsund fjord aan de westkant van het eiland Spitsbergen. Links de toestand van de gletjers in 1990, rechts zie je dat ze in 2017 al gehalveerd waren.

30

Hippocampus sept./okt. 2020

De 'Potsdam Gravity Potato'. Waarom hebben sommige plaatsen op aarde een hogere zwaartekracht dan andere? Soms is de reden onbekend. Om het aardoppervlak beter te begrijpen, werden gevoelige metingen door de satellieten GRACE en CHAMP gebruikt om een kaart te maken van het zwaartekrachtveld van de aarde.

Aangezien een centrum voor het bestuderen van deze gegevens zich in Potsdam (Duitsland) bevindt en aangezien het resultaat de aarde enigszins op een aardappel doet lijken, wordt de resulterende geoïde de ‘Potsdam Gravity Potato’ genoemd.

Hoge gebieden op deze kaart, rood gekleurd, geven gebieden aan waar de zwaartekracht iets sterker is dan normaal, terwijl in blauwe gebieden de zwaartekracht iets zwakker is. Veel hobbels en valleien op de ‘Potsdam Gravity Potato’ kunnen worden toegeschreven aan oppervlaktekenmerken, zoals de North Mid-Atlantic Ridge en het Himalaya-gebergte, maar andere niet en die kunnen dus verband houden met ongewoon hoge of lage ondergrondse dichtheden. Kaarten zoals deze helpen ook bij het kalibreren van veranderingen in het aardoppervlak, waaronder variabele oceaanstromingen en het smelten van gletsjers. De bovenstaande kaart is gemaakt in 2005, maar in 2011 zijn recentere en gevoeliger zwaartekrachtkaarten van de aarde gemaakt. Afbeelding: CHAMP, GRACE, GFZ, NASA, DLR (bron: https://apod.nasa.gov/apod/ap141215.html).

Figuur 1: De 'Potsdam Gravity Potato'.

complexe zoektocht Allereerst moet ik waarschuwen voor een zoektocht op 'het internet'. Correcte info destilleren uit de miljoenen pagina's informatie die het wereldwijde web rijk is, is geen sinecure. En dan blijkt nog eens dat het verhaal over de zeespiegelverandering veel complexer is dan algemeen aangenomen wordt.

Het lijkt eenvoudig, landijs smelt en het smeltwater zal ervoor zorgen dat de zeespiegel stijgt. Breng dan nog eens in rekening dat het zeewater onder invloed van de toenemende temperatuur zal uitzetten en je hebt er nog een extra stijging bij. Dit is de zogenaamde 'badkuipredenering': je kapt een emmer water in een reeds gevulde badkuip en het water zal overal evenveel stijgen. Op basis van deze redenering zou je de neiging kunnen hebben om het argument van hierboven per direct naar het rijk der fabelen te verwijzen. Puur theoretisch kunnen we zo namelijk bepalen dat als de volledige ijskap van Groenland zou afsmelten, de zeespiegel globaal 7 meter zou stijgen. En in het geval van een volledig afsmelten van de ijskap op Antarctica, zou er zelfs een stijging van maar liefst 60 meter optreden. Data verzameld

door een combinatie van satellietgegevens en meetstations op aarde, bewijzen echter het tegendeel, dus er moet wel meer aan de hand zijn.

Om de nuance terug in het debat te brengen, moeten we alvast drie fenomenen in rekening brengen. Een eerste fenomeen is dus de effectieve stijging van de globale gemiddelde jaartemperatuur. De eenvoudige stelling van smeltend landijs en uitzettend zeewater klopt wel degelijk, alleen kun je dan enkel conclusies trekken voor de gemiddelden op wereldniveau. Op regionaal niveau moeten we even dieper gaan kijken.

verdeling van de watermassa over de aarde Om de andere effecten te begrijpen, moeten we om te beginnen goed beseffen dat de aardbol geen perfecte bol is. Landmassa's staan als puisten op de bol, diepe ravijnen zijn zichtbaar, er is de afplatting door de draaiing van de aarde, … Kortom, die 'perfecte' bol, die we zo mooi op foto zien, is heel wat minder perfect eens je wat dichterbij gaat kijken.

Bovenop die vaste massa ligt een laag water verdeeld, die onze zeeën en oceanen

creëert. In tegenstelling tot wat je misschien zou denken, is die gigantische watermassa niet mooi verdeeld over de ganse planeet. Het is dus niet zo dat we kunnen spreken van één globale waterspiegel die overal op de planeet dezelfde is. Dat is eenvoudig te verklaren als je weet dat die watermassa door zwaartekracht aangetrokken wordt. Nu is die zwaartekracht niet overal gelijk, doordat de landmassa niet evenredig verdeeld is (omwille van de platentektoniek en inwendige mantelconvectie, maar het zou ons iets te ver leiden om daar nu dieper op in te gaan).

De gevolgen van dit alles zijn mooi te zien in figuur 1. Op deze figuur zie je uiteraard de landmassa's die prominent uitsteken, maar ook het niveau van de zeespiegel.

Geel naar oranje en rood geven 'bergen' aan in de watermassa en wanneer het blauw kleurt, zul je een dal vinden in de oceaan. En dat mag je letterlijk nemen.

Als je per schip van Australië naar pakweg Indië zou varen, dan zou je merken dat zelfs je meest eenvoudige GPS-toestel zal aangeven dat je door een gigantisch dal aan het varen bent. Wel kunnen we stellen dat deze 'verdeling' heel stabiel is in de tijd.

Hippocampus sept./okt. 2020

31

Reportage

Figuur 2: In de geofysica wordt het isostatisch evenwicht tussen de aardkorst en de aardmantel soms vereenvoudigd door de korst in een 2-dimensionaal model voor te stellen als losse blokken met constante dikte (in de diepterichting 'z'). In de afbeelding wordt voornamelijk 'Airy isostasie' afgebeeld, hoewel ook de dichtheid varieert.

Legende: 1 = dikte van de korst bij een gebergte; 2 = dikte van de korst bij een plateau; 3 = dikte van normale continentale korst; 4 = dikte van oceanische korst; 5 = zeespiegel; 6 = elk blok zakt weg in de mantel, de dikke blokken verder dan de dunne; 7 = asthenosfeer (een laag in het binnenste van de aarde, tussen 80 en 300 km diepte).

Milieu

"Allemaal goed en wel", zou je nu kunnen denken, "maar als het landijs smelt, dan komt er overal in de oceaan een gelijk laagje water bij, dus heb je overal een gelijkmatige stijging, toch?". Neen, toch niet …

isostatisch evenwicht Een tweede fenomeen dat speelt voor veranderende zeespiegels is het zogenaamde 'isostatisch evenwicht'. Onze aardse lithosfeer (de aardkorst en het buitenste, verharde gedeelte van de aardmantel) drijft namelijk op de vloeibare asthenosfeer. En ook hier geldt de wet van Archimedes zoals wij hem kennen en zullen zwaardere delen van de lithosfeer dieper 'weg gezakt' zijn in de asthenosfeer dan lichtere (zie figuur 2).

Als we beseffen over welke hoeveelheden ijs het hier gaat, dan is het niet moeilijk om ons voor te stellen dat bij het afsmelten ervan een dusdanig massaverlies optreedt, dat de aardkorst hier wel degelijk lichter wordt en zal stijgen. Dit is met name heel goed merkbaar in Scandinavië, waar de zogenaamde 'postglaciale opheffing' ten gevolge van het smelten van het landijs na de laatste ijstijd er nog steeds, 10.000 jaar later, voor zorgt dat Scandinavië opveert. Een rechtstreeks effect hiervan is het langzaam verdwijnen van de Oostzee.

Echter, eigenlijk moeten we hier spreken van een schijnbare verlaging van de zeespiegel en is het relatief lokaal, want door de rigiditeit van de aardkorst zal die elders net zakken en zal er dus een schijnbare stijging van de zeespiegel zijn. In België bijvoorbeeld bevinden we ons in een gebied van postglaciale daling. Bovendien zal ook het afgesmolten water van de ijskappen, dat zich verdeelt over de oceanen, voor een bijkomende druk op de oceaanbodem zorgen, waardoor die net gaat zakken.

Infogram aangepast volgens bron: Wikipedia.

m1 m2 F G r2 waarbij: • F = de aantrekkingskracht is; • G = de gravitatieconstante = (6,67259 ± 0,00030) × 10 −11 m3 s−2 kg−1 (volgens IAU) is; • m1 en m2 de respectievelijk tot elkaar aangetrokken massa's zijn; • r = de afstand tussen beide massa's is.

Uit deze formule wordt direct duidelijk dat deze kracht ongelooflijk klein is en dat die pas relevant wordt bij (heel) grote massa's.

Wanneer jij en ik in elkaars buurt zijn, dan gaan we geen enkele aantrekkingskracht ten opzichte van elkaar ondervinden (althans geen letterlijke). Maar ten opzichte van de grote massa van de aarde daarentegen, voelt iedereen wel degelijk het effect van deze aantrekkingskracht, soms zelfs op vrij pijnlijke wijze. Het hoeft dus

niet zo te zijn dat beide massa's zeer groot moeten zijn. Van zodra één van beide voldoende groot wordt, is het effect merk- en meetbaar.

En nu begin je waarschijnlijk te begrijpen waar ik heen wil met dit verhaal. Wanneer we het namelijk hebben over het landijs op Groenland, Antarctica en de gletsjers in Alaska, dan spreken we over gigantisch grote hoeveelheden ijs met de daarbij horende massa. Denk maar aan die respectievelijke 7 m en 60 m theoretische zeespiegelverhoging, mochten de ijsmassa's volledig afsmelten en je kunt je voorstellen (of net niet) over welke hoeveelheden massa het hier gaat.

Prof. Dr. A.A.J. (Bert) Vermeersen, senior researcher bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) op Texel, gericht op zeespiegelonderzoek, heeft hier uitgebreid onderzoek naar verricht. Een sterk vereenvoudigde conclusie uit dit onderzoek wordt duidelijk gemaakt

gravitatie We hadden het eerder al kort over de zwaartekracht om te verklaren hoe het komt dat de zeespiegel om te beginnen al niet overal gelijk is. Maar zwaartekracht is een specifiek geval van de algemene gravitatiewet van Newton.

Deze gravitatiewet beschrijft hoe alle lichamen tot elkaar worden aangetrokken in functie van hun massa en wordt wiskundig als volgt geschreven:

32

Hippocampus sept./okt. 2020

Figuur 3: Infogram aangepast volgens bron: Vermeersen, A.A.J., 'Effects of ice-melt induced gravity changes and solid earth deformation in the Netherlands', Netherlands Journal of Geosciences (Geologie en Mijnbouw), 87 (3), 215, september 2008.

Figuur 4. Figuur 4a geeft de zeespiegelverandering weer wanneer 1 mm van de Antarctische kap zou afsmelten, figuur 4b wanneer 1 mm van de Groenlandse kap smelt. Blauw is dalen, hoe roder hoe meer de zeespiegel stijgt.

Bron: Mitrova c.s. (Mitrova et al, 'Recent mass balance of polar ice sheets inferred from patterns of global sea-level change', Nature 409, 1026-1029, 2001).

in figuur 3. Links zien we een landmassa die bedekt is met landijs en grenst aan de oceaan. Als de ijskap geen invloed zou hebben op de stand van de zeespiegel, zou kromme 3 het zeeniveau weergeven. Het ijs trekt echter het omliggende water aan, zodat de zeespiegel de rode kromme 1 volgt; het water staat aan de kust bij de ijskap hoger dan niveau 3 en op grote afstand uit de kust lager. Als al het ijs is gesmolten, stelt het oceaanoppervlak zich in op niveau 2.

De verschillen die veroorzaakt werden door de aanwezigheid van het ijs, zijn verdwenen. Tussen de kust en het snijpunt van niveaus 1 en 2 daalt de zeespiegel. Men kan berekenen dat dit snijpunt ongeveer 2.200 km uit de kust ligt. Niveau 1 snijdt verder uit de kust ook nog niveau 3; dit snijpunt ligt op 6.700 km afstand van de ijsmassa's. Tussen beide snijpunten stijgt de zeespiegel van niveau 1 naar niveau 2. Dat is echter minder dan bij het 'badkuipmodel'.

Volgens het 'badkuipmodel' zou namelijk een stijging zijn opgetreden van niveau 3 naar niveau 2.

Maar, er bestaat nog altijd iets als de 'Wet van Massabehoud'. Dus de massa gesmolten ijs wordt wel degelijk opgevangen door de oceanen. Met andere woorden, als op de ene plaats de zeespiegel minder stijgt dan je op basis van het 'badkuipmodel' zou berekenen, dan zal die elders meer stijgen.

Voorbij het snijpunt van 6.700 km zal de zeespiegel dus net meer stijgen dan volgens het 'badkuipmodel' theoretisch berekend wordt.

Wat betekent dit nu voor België?

Wat betreft het afsmelten van de Groenlandse ijskap, ligt België op pakweg 3.500 km van Groenland (gemeten van de Belgische kust naar het centrum van Groenland), ergens tussen beide snijpunten in dus. Dat betekent dat gevolgen voor ons land minder dramatisch zijn bij het afsmelten van de Groenlandse ijskap dan generaliserende media je willen doen geloven. Op zich is dit goed nieuws, maar pas op … Bij het afsmelten van de Antarctische poolkap hebben wij te lijden onder het omgekeerde effect. Het afkalven van de ijskappen op de zuidpool zijn dus gevaarlijker voor ons dan het smelten van het Groenlandse ijs. Dit wordt duidelijk als je de zeespiegelverandering in figuur 4 gaat bekijken. Wanneer er 1 mm ijs van de Antarctische kap zou afsmelten, daalt het waterniveau in het zuidelijk halfrond (figuur 4a). Wanneer er 1 mm van de Groenlandse kap smelt, daalt het waterniveau in het noordelijk halfrond (figuur 4b).

conclusie Alvorens tot een conclusie te komen, moet ik eerst nog iets bekennen. Ook al beschrijft bovenstaand artikel al een stuk genuanceerder de realiteit dan wat algemeen in de media verschijnt, dit is nog lang niet het volledige plaatje. Al het bovenstaande heeft bijvoorbeeld ook effect op de aardrotatie, wat dan weer een effect heeft op de verplaatsing van de polen. En hoewel die

maar een tiental centimeter per jaar bedraagt, beïnvloedt het wel de wereldwijde zeespiegelstijging.

Dat de wereldwijde opwarming van de aarde een effect heeft op het afsmelten van de ijskappen is onmiskenbaar. Net zoals het effect ervan op de zeespiegel. Maar stellingen over globale algemene zeespiegelstijgingen zijn dermate generaliserend dat ze niet als correct kunnen worden beschouwd. 'De' zeespiegelstijging bestaat niet, want ja, ook in tijden van klimaatopwarming kan de zeespiegel dalen. Maar deze stelling maakt dan de fout om een regionaal, wetenschappelijk verklaarbaar verschijnsel te misbruiken om het ganse debat onderuit te halen.

Maar los van al het bovenstaande zijn de opwarming, het afsmelten van de ijskappen en de verandering van de zeespiegel (stijgen of dalen) wel degelijk een vaststaand feit. De veranderingen zullen het aanschijn van onze planeet voorgoed veranderen en vele negatieve effecten zullen voor mens en natuur grote gevolgen hebben. Gevolgen die wij als duikers al kunnen waarnemen. Het kan dus geen kwaad om toch een klein beetje beter voor dit stukje rots in het heelal te zorgen. We hebben het namelijk slechts te leen van onze kinderen en achterkleinkinderen en …  WIM BOLLEIN

Advertentie

G KORTIN G R O EP S S R E IK U VOOR D

Nemo Dive Club & Hotel & Safari’s Bert en Sofie Red Sea Egypt -Safaga

Tel.: 00 20 (0) 100/36 48 708 en 00 20 (0) 100/11 37 707 - info@nemodive.com -

www.nemodive.com

Hippocampus sept./okt. 2020

33

Foto's (2): Glenn Tessens.

Reportage Technisch duiken

Rebreather:

Terwijl een rebreather een aantal jaren geleden nog als een buitenaards apparaat werd beschouwd, heeft nu elke duiker er wel al ĂŠĂŠn gezien aan de waterkant, op de boot of in het zwembad voor een introductie. Meestal ligt die op de rug van een man. Ook bij de dames, waarbij de partner rebreather duikt, geraakt de rebreather ingeburgerd. Maar vinden we ook een CCR-duikende dame binnen NELOS, waarvan de partner niet of niet CCR duikt?

deze vrouwen weten wat ze willen Met een rebreather kan je veel langer duiken op een wrak en zijn ook diepere wrakken bereikbaar.

Anja Aerts, klaar om te water te gaan.

E

en aantal jaren geleden werd ik geconfronteerd met een buddy die met een rebreather dook. Mijn briefing was hier dan ook niet op voorzien, dus vroeg ik Sander Waeterloos, mijn West-Vlaamse buddy waarmee ik was ingedeeld, wat ik nog allemaal moest weten. Waarschijnlijk keek ik alsof ik het in Keulen hoorde donderen, maar mijn interesse was gewekt. Daarna ging het een tijdje uit mijn gedachten, maar na een uiteenzetting op de Zeestage door Pieter Decoene over de rebreather wou ik wel eens een cursus volgen om meer te weten te komen over deze technische machine.

Zonder enige voorkennis of het doen van een initiatieduik, volgde ik een cursus en al snel vlogen er technische termen rond mijn oren waarvan ik niet onmiddellijk wist wat ze betekenden. Techniek is niet mijn sterkste kant en vragen zoals "Wil ik hieraan wel beginnen?" en "Is er nog een dame die CCR duikt en geen partner heeft om haar hierin bij te staan?" spookten door mijn hoofd. Ik ging op zoek naar die dame en verzamelde ondertussen heel veel info over de rebreather.

34

Hippocampus sept./okt. 2020

De eerste 'moderne rebreather' werd uitgevonden in 1878 door Henry Fleuss en werd oorspronkelijk ingezet om mijnwerkers te redden. Het evolueerde naar een onmisbare uitrusting van het leger tijdens WOII.

Foto: Bert Van Opstal.

Hilde Stallaert met haar rebreather.

Wat is een rebreather?

Rebreather betekent letterlijk 'herinademer', waarbij dit apparaat zorgt dat de uitgeademde lucht herbruikt wordt.

Het is een externe long die net werkt als onze longen, maar dan omgekeerd. Onze longen halen een gedeelte O2 uit de ingeademde lucht. Dit gedeelte wordt vervangen door CO2, waardoor de uitgeademde lucht een hogere concentratie aan CO2 bevat. Bij de rebreather wordt de CO2 uit de uitgeademde lucht door de 'scrubber' gefilterd en wordt er O2 aangevuld voor de volgende ademteug. De 'diluent' is het gas dat nodig is om de O2 die we inademen te verdunnen; om zo te vermijden dat zuivere zuurstof wordt ingeademd. Voor geringe diepte is dit lucht, voor diepe duiken is dit trimix (omwille van de toxiciteit van stikstof). Het systeem (zuurstofsensoren, duikcomputer en zuurstoftoevoeging) zorgt ervoor dat de duiker op elke diepte het ideale O2-mengsel inademt. Een manuele toevoeging van O2 is eveneens mogelijk.

Foto: Ivo Madder.

Afkortingen en termen die ingeburgerd zijn:

Duiken met een rebreather vanaf een 'liveaboard' is ideaal. In en uit het water komen via een trap in de Put van Ekeren is ook gemakkelijk, maar met een rebreather klauteren over de dijk en oesters aan de Oosterschelde, dat is afzien.

OC: 'Open Circuit': de uitgeademde gassen verdwijnen in de omgeving en worden dus niet gerecupereerd; CC: 'Closed Circuit': de uitgeademde lucht wordt herbruikt; CCR: 'Closed Circuit Rebreather'; FT: 'Full Trimix'; O2: zuurstofgas; CO2: koolstofdioxide; Scrubber: een filter om het gas of de lucht te ontdoen van bepaalde stoffen; Cannister: de uit kunststof gemaakte tank waarin het scrubbermateriaal zit; Diluent: is het gas dat nodig is om de O2 die we inademen te verdunnen.

Voor geringe diepte is dit lucht, voor diepe duiken is dit trimix; Bail-out: oorspronkelijk komt deze term uit de scheepvaart waarbij men een schip verlaat als het ten onder gaat. In deze context betreft het een plan om een CCR-duiker veilig boven te krijgen in het geval dat de 'rebreather' onder water niet meer functioneert, namelijk een doorgedreven gasmanagement (met flessen in OC). Dit is de reden waarom je een CCR-duiker met bijkomende bailoutfles(sen) ziet lopen en duiken.

Hippocampus sept./okt. 2020

35

Reportage Technisch duiken

Wat zijn de voordelen?

• De gasvoorraad is beduidend groter (het uitgeademde gas gaat niet verloren in de vorm van bellen) in een compacte uitrusting, waardoor je veel langer en comfortabeler kan duiken.

• Het zuurstofverbruik van het lichaam is onafhankelijk van de diepte. Enkel de zuurstof die in de spieren wordt verbrand, dient aangevuld te worden.

• Je ademt een gasmengsel in dat door je eigen lichaam en het absorptieproces is opgewarmd. Zo behoud je de kerntemperatuur van je lichaam wat een extra comfort geeft als je in koud water duikt.

• Je ademt vochtige lucht in, zodat de kans op dehydratie (geen typische 'droge mond') verkleint en zo ook de kans op een decompressieongeval.

• Je verkrijgt een optimalere decompressie, omdat er een constante partiële zuurstofdruk wordt aangehouden.

• Je hebt beperktere decompressieverplichtingen, omdat je steeds op het ideale zuurstofmengsel decompresseert.

• Het systeem is bovendien geluidloos en veroorzaakt geen bellen. Je verstoort de dieren niet.

• Een bezoek aan diepere gelegen wrakken en duikplaatsen behoort tot de mogelijkheden.

Rechts: Kristel Crombez met haar rebreather.

Vrouwen met een rebreather. Rechts: Kristel Crombez.

36

Hippocampus sept./okt. 2020

Foto's (2): Stefaan Crab.

Wat zijn de nadelen?

• Voor iedere duik moet je de werking van het hele systeem controleren aan de hand van checklists. Die bestaan onder andere uit het checken of de scrubber niet verzadigd is, de controle van de zuurstofcellen, de gasvoorraad, de elektronica, … Ook is het regelmatig oefenen van vaardigheden en procedures cruciaal. Dit vraagt om een bepaalde attitude en discipline; de discipline die elke duiker zou moeten hebben.

• Na elke duik moet je het systeem volledig reinigen. Een rebreather wordt na een duik niet zomaar opgeborgen tot de volgende duik.

• Het drijfvermogen in OC is anders dan in CC. Het is opnieuw leren uittrimmen.

• Er is meer kans op defecten. Een rebreather bevat namelijk meer onderdelen en bedieningsknoppen.

• De aankoop van een rebreather is een grote investering.

Foto's (2): Ivo Madder.

Rebreathertraining in het zwembad: oefenen van 'skills'.

Wat zou je moeten weten?

Steeds meer duikers volgen een opleiding en kopen een rebreather aan. Dit maakt dat je kan ingedeeld worden met een CCR-duiker.

Een aantal dingen zijn dan wat anders dan bij duiken met een OC-duiker. Een CCR-duiker hergebruikt zijn ademgas, waardoor hij lang kan duiken. Als er iets mis is met de rebreather, hebben rebreatherduikers hiervoor steeds afzonderlijke flessen mee als 'bail-out'.

Een CCR-duiker kan zijn mondstuk enkel onder water uitnemen, wanneer hij dit eerst afsluit. Anders loopt zijn toestel vol water en is het buiten gebruik. Wanneer deze zou vollopen verliest het toestel zijn drijvend vermogen uit de tegenlong, net zoals wanneer je 'jacket' alle lucht zou verliezen.

Een CCR-duiker moet zowel tijdens de daling als bij de opstijging zijn O2-percentage goed in het oog houden. Bij te weinig O2 (onder 16%) kan hij bewusteloos geraken.

Teveel aan zuurstof kan zuurstofvergiftiging veroorzaken.

nieuw Ondertussen zijn er al veel bellen (of juist niet) geblazen en staat de technologie niet stil. Voor de recreatieve duiker die meer uit zijn duiken wil halen is er nu ook de Horizon – een Semi Closed Circuit Rebreather (SCR).

Hiermee kun je duiken tot 30 m of met Extended Range tot 40 m. Mares en rEvo bundelden hun kennis en jarenlange ervaring om dit unieke semi-gesloten systeem te ontwikkelen. De duiker kan, na het volgen van een opleiding, genieten van de voordelen van het CCR-duiken, terwijl de nadelen (onder andere de aankoopprijs) eerder beperkt zijn. De Horizon is ontworpen voor elk niveau van duiker en eenvoudig in gebruik.

Je zou er 3 tot 8 keer langer mee kunnen duiken en hij heeft slechts een gewicht tussen de 12 Ă 15 kg.

dames aan het woord

Rebreatherduiken ook voor vrouwen.

Het is een zoektocht geweest, maar wie zoekt die vindt! Deze dame hoort al bijna 35 jaar bij de NELOS-familie en is lid van de diepzeeduikschool Torpedo in Kessel-Lo. Kristel Crombez, met bijnaam Koekie, is 3*Duiker, OC Full Trimix en heeft in 2012 de stap gezet naar het CC-duiken zonder haar duikende (ex-)partner, want rebreatherduiken sprak hem niet aan. "Ik duik bijna wekelijks en heb gelukkig veel CCR-buddy's. Ik Hippocampus sept./okt. 2020

37

Reportage

Ook drie andere dames, waarvan de partner wel CCR duikt, delen hun ervaringen.

Op grenzen botsen qua (technisch) duiken heeft hen de stap naar CC duiken laten zetten. "Het is een logisch gevolg in de duikcarrière als je langer en veilig op diepte wil blijven zonder luchtgebrek", vertelt Edith Bracke, 2*I bij duikschool De Manta. "Het is een levenswijze die veel geld kost en waarbij je toestel je eigen verantwoordelijkheid is. Een degelijk onderhouden toestel geeft je voldoening, zodra je kopje ondergaat. Het is 100% de moeite waard. Ik laat graag dure reizen, kleren, enz. voor mijn rebreather".

Edith geeft de gouden raad om veel initiaties te volgen, waarbij je zoveel mogelijk verschillende merken kan testen. "Ga ook naar belangrijke beurzen. Enkel zo vind je uiteindelijk het toestel dat perfect bij je past", geeft Edith nog als laatste tip mee.

Anja Aerts, 2*I bij de duikschool The Sharks volgt Edith daarin. "Hoe meer je kennismaakt met de verschillende rebreathers, des te meer ga je ondervinden dat elk merk zijn voordelen, maar ook zijn nadelen heeft.

Je moet rekening houden met je lichaamsbouw en dus ook met het gewicht dat je

38

Hippocampus sept./okt. 2020

Edith Bracke, klaar om te water te gaan.

telkens meedraagt, samen met je bailoutfles(sen). Als je start, doe dit zeker met degelijk materiaal en na het volgen van de cursus. Alvorens over te gaan tot een aankoop van een tweedehandstoestel, spreek iemand aan die er iets van kent en die je kan bijstaan. Zorg na de aankoop voor een begeleider die de machine ook heel goed kent", benadrukt Anja. Ze is er van overtuigd dat duiken met rebreather niet anders is voor een vrouw dan voor een man. "Ik ben helemaal niet technisch aangelegd en het lukt mij vanzelf. In het begin is het nieuw en wel wat veel, maar je geraakt vertrouwd met de procedures. Oefening baart kunst. Het enige

wat kan verschillen is als je in Zeeland gaat duiken en dit bij laagwater, waarbij je én ver én over de oesters moet lopen, daar zal een dame eerder kiezen om een fles op de rug te leggen", geeft Anja nog snel even mee.

Hilde Stallaert, 3*I bij duikschool IJseduikers, denkt er net hetzelfde over. Het is volgens haar één van de redenen waardoor een dame minder geneigd is om rebreather te duiken. In 2004 was ze de eerste dame bij IANTD Benelux die Advanced Trimix OC deed. "Een vrouw verbruikt doorgaans minder dan een man en er is dus niet direct de nood aan een rebreather. Ook kijkt een Foto: Ivo Madder.

doe ieder jaar enkele wrakduiktrips, meestal naar de mooie oorlogswrakken in Malta, met vooral mannelijke buddy's. Als er al eens een vrouw bij is, is het samen met haar CCR-duikende partner. Duikende vrouwen mogen geïnformeerd worden dat ook zij evengoed comfortabel en in stilte van hun duikavonturen kunnen genieten met een rebreather en dat je daar geen (CCR-)duikende partner voor moet hebben. Een kwaliteitsvolle opleiding, waarin je je duikskills verbetert en waarbij je je toestel helemaal leert kennen, onderhouden en vertrouwen, is natuurlijk een must. Verder moet je natuurlijk graag zelf met je duikmateriaal bezig zijn. Aangezien je toestel dient om je in leven te houden, is het je eigen verantwoordelijkheid om het zelf in gereedheid te brengen. En dat lukt ook zonder duikende partner!", lacht Koekie. Ze volgde haar opleiding destijds bij IANTD, want bij NELOS startte het rebreatheraanbod pas in 2012.

"Mijn voorkeur is naar een rEvo-rebreather gegaan, omdat je daarin verschillende maten hebt en dat in tegenstelling tot JJ, Inspiration, … Als vrouw vind ik dit dus interessanter om comfortabel te duiken. Daarnaast vind ik veilig duiken (binnen je comfortzone) super belangrijk en zeker nog extra op niveau van technisch duiken".

Foto: Eddy De Vliegher.

Technisch duiken

Edith Bracke tijdens een initiatieduik rebreather in het zwembad.

Foto: Bert Van Opstal.

vrouw voor zichzelf veel meer naar het geld dat er naartoe gaat, alhoewel het nu wel echt in de lift zit. Denk goed na over welk toestel je koopt, het gewicht en hoe makkelijk of moeilijk het is om de filter te vullen en in het toestel te plaatsen. Vrouwen hebben nu eenmaal minder kracht in hun vingers dan mannen. Er zijn lichtere toestellen die zeker voldoende zijn voor trimixduiken tot 3 uren als je niet veel verbruikt. Natuurlijk is een goede opleiding zeker nodig. Maar ik zou toch willen benadrukken: eerst goed informeren welk toestel het meest geschikt is voor een vrouw", zegt Hilde.

Moge Koekie en de andere dames een inspiratie zijn. Als je interesse in het rebreatherduiken, het ultieme genieten in de duiksport, gewekt is, is de eerste stap initiaties volgen.

Elders in deze Hippocampus vind je de data van de technische opleidingen! Succes!  CHRISJE DEMUYNCK

"Voor vrouwen is een lichter toestel toch wel aan te raden", vindt Hilde Stallaert.

Advertentie

Duikshop zeeën de

7

Bekende duikmerken Vulstation tot 300 bar Eigen hersteldienst

Openingsuren: wo. – do. & vr. 16.30 – 19.00 u za. 10.00 – 12.00 u & 13.00 – 17.00 u Antwerpsestraat 258 – 2850 Boom 03 888 43 34 – zevenzeeen@telenet.be

Hippocampus sept./okt. 2020

39

Reportage Medisch

Vrije radicalen...

Vriend of vijand van de duiker?

Zuurstof is een onontbeerlijke molecule voor elk aeroob levend wezen, maar kan ook schadelijk zijn.

Z

uurstof is in contact met levende materie een inert gas: het reageert niet spontaan, wat meteen haar hoog gehalte in de atmosfeer verklaart (21%). Men vindt haar daar onder haar meest stabiele vorm, dizuurstof (O2).

Zuurstof of zuurstofgas?

In de duiktheorie komt de term 'zuurstof' dikwijls aan bod. Bijna overal wordt hier echter O₂ bedoeld en zou er dus eigenlijk 'zuurstofgas' of 'dizuurstof' geschreven moeten worden.

Zuurstof (O) verwijst naar het chemisch element zoals het staat in het periodiek systeem der elementen.

Omdat de term zuurstof echter zo ingeburgerd is, blijven we die gebruiken om het zuurstofgas aan te duiden.

Het menselijk lichaam heeft zuurstof nodig om te functioneren. Zuurstof vormt echter schadelijke stoffen – de zogenaamde vrije radicalen – in het menselijk lichaam. Bij een normale partiële zuurstofdruk kan het lichaam de schadelijke werking via bepaalde beschermingsmechanismen of stoffen (o.a. vitamine E) neutraliseren.

zuurstofvergiftiging Dat dit gevaren inhoudt, weten we uit de theorielessen. Zuurstofvergiftiging, ook gekend als hyperoxie (teveel aan zuurstof), wordt onderverdeeld in: • Lorrain-Smith-effect of vergiftiging van de longen. Het verschijnsel treedt onder andere op als we langdurig (meer dan 5 uur) zuivere zuurstof inademen onder lage druk (ppO2 minimum 0,5 bar). Dit vind je in duiksituaties niet terug. Het is enkel een probleem bij langdurige behandelingen in hyperbare geneeskunde.

40

Hippocampus sept./okt. 2020

• Paul-Bert-effect of CZS-intoxicatie (vergiftiging van het centrale zenuwstelsel). Dit effect kan optreden als we duiken met zuivere zuurstof en de ppO2 1,5 bar (5 meter diep) wordt of als (volgens NOAA) de ppO2 > 1,6 bar wordt bij een ademmengsel (lucht, nitrox, trimix). Het kan ook veroorzaakt worden door de opstapeling van zuurstof in ons lichaam tijdens opeenvolgende duiken.

hyperoxie Voor ons, sportduikers, is de kans op vergiftiging van de longen tijdens een duik te verwaarlozen. Hyperoxie door een verhoogde zuurstofdruk is echter wel reëel.

Vergiftiging van het centrale zenuwstelsel (CZS) uit zich in een hele reeks symptomen, waarbij convulsies (stuiptrekkingen zoals bij vallende ziekte) de ergste symptomen zijn. Veel symptomen van zuurstofvergiftiging lijken op die van stikstofnarcose (dieptedronkenschap). Het is dan ook zeer waarschijnlijk dat de vele ongevallen op grotere diepte, waarvan de oorzaak in het verleden werd toegeschreven aan stikstofnarcose, te wijten waren aan zuurstofvergiftiging van het CZS. Verscheidene factoren beïnvloeden de gevoeligheid voor hyperoxie: • CZS-intoxicatie treedt sneller op in koud water.

• De gevoeligheid voor O2 neemt toe als er zich meer CO2 in het bloed bevindt (CO2 veroorzaakt vasodilatie; het verwijden van de bloedvaten door de daar aanwezige spieren), waardoor er meer O2 naar de hersenen gaat.

• Bepaalde stoffen, zoals geneesmiddelen, verhogen of verlagen de gevoeligheid voor CZS-vergiftiging. Medicatie tegen bijvoorbeeld alcoholverslaving, zoals Antabuse, verhoogt de gevoeligheid.

• Vrije radicalen verhogen de gevoeligheid voor zuurstofvergiftiging. Tijdens een duik worden er, door de verhoogde

zuurstofdruk, meer vrije radicalen gevormd.

vrije radicalen Vrije radicalen zijn zeer kleine, reactieve stoffen in ons lichaam. Vrije radicalen zijn, kort door de bocht gezegd, bijproducten in ons lichaam. Het zijn moleculen of atomen die een elektron missen en daardoor instabiel zijn. Dat betekent dat ze heel snel reageren met andere stoffen. Normaal gezien bevat één atoom elektronen die met elkaar verbonden zijn in elektronenparen. Vrije radicalen zijn atomen/moleculen die een oneven aantal elektronen hebben. De vrije radicaal heeft dus nog een 'vrije' plaats, die zich zo snel mogelijk wil binden aan iets anders.

Cel, molecuul, atoom, ...

De mens bestaat uit cellen. Elke cel bestaat uit moleculen. Moleculen zijn opgebouwd uit een of meerdere atomen die door een chemische reactie gebonden zijn aan elkaar. De kern van een atoom bestaat uit protonen en neutronen. De protonen zijn positief geladen.

De neutronen zijn neutraal geladen (en dienen als opvulling). De atoomkern wordt omringd door elektronenschillen. Dit zijn denkbeeldige banen rond de atoomkern, waarop zich (normaal gezien) een even aantal elektronen bevindt. Elektronen zijn negatief geladen.

Het menselijk lichaam heeft vrije radicalen nodig. Ze worden constant geproduceerd als onderdeel van het normale metabolisme van de cellen. Vrije radicalen zorgen voor een oxidatie (verbranding) van de meervoudige onverzadigde vetzuren in celmembranen en weefsels. Sommige vrije radicalen heb je ook nodig om virussen te lijf te gaan. Als er echter te veel vrije ra-

dicalen aanwezig zijn of vrije radicalen op ongewenste plekken voorkomen, veroorzaken ze een verwoestende kettingreactie in het lichaam. Ze veroorzaken oxidatieve stress en beschadigen daardoor orgaanweefsels, celmembranen en de slagaderwand. Een verhoogde hoeveelheid vrije radicalen werkt ook de productie van abnormale of kankerverwekkende cellen in de hand. Zelfs het verouderingsproces wordt versneld. Een voorbeeld: zonnebrand doet (vermoedelijk) pijn, omdat de ultraviolette straling door de bovenste laag van de huid dringt en vrije radicalen vormt, die vervolgens de celmembranen en het DNA aanvallen. Het immuunstelsel reageert op deze aanvallen door meer vrije radicalen aan te maken, die het weefsel rondom beschadigde cellen vernietigen.

Eigenlijk zorgt een teveel aan vrije radicalen ervoor dat het immuniteitssysteem wordt aangetast. Er zijn onderzoeken die erop wijzen dat oxidatieve stress na lange tijd mogelijk hart- en vaatziekten, kanker en schade aan het zenuwstelsel kan veroorzaken. Dat is een interessant gegeven, vooral als we weten dat een hoge ppO2 bij een duik de productie van vrije radicalen verhoogt. Na recent onderzoek in de duikmedische sector, gaat men ervan uit dat vrije radicalen de hoofdoorzaak zijn van convulsies ten gevolge van zuurstofvergiftiging.

Onderzoek toonde aan dat vrije radicalen ook gegenereerd worden door uitlaatgassen, sigarettenrook, ozon, toxische omgevingen, ultraviolet licht, enz. Eigenlijk is het potentieel gevaar op beschadiging door vrije radicalen dus altijd aanwezig.

cellen hebben zuurstof nodig Iedereen weet dat zuurstof zich via de longblaasjes en het haarvatenstelsel bindt aan hemoglobine (98%). Deze proteĂŻne vervoert de zuurstof naar overal in het lichaam en 'levert' haar daar waar nodig, in de eucaryotische cellen. Al onze cellen hebben zuurstof nodig om te functioneren: of het nu cellen zijn die een orgaan vormen, zoals de nieren of een spier, zoals de biceps of het hart, maar ook neuronen of andere entiteiten als haarzakjes, spermatozoĂŻden, enz.

Wanneer O2 de hemoglobine verlaat om in de cellen te dringen, is ze nog steeds in haar stabiele en inerte vorm. Op dat ogenblik komt de 'mitochondriale ademhalingsketen' tussen. In de cellen vindt men mitochondria in min of meer grote aantallen. Hoe actiever de cel, hoe meer ze er bevat.

De mitochondria zijn kleine 'fabrieken' die een kapitale rol spelen in het omzetten van zuurstof, zodat zij met levende materie kan reageren.

Hemoglobine Rode bloedcellen bevatten grote hoeveelheden eiwitten. Deze zuurstofminnende en zuurstofbindende eiwitten heten hemoglobine.

Hun liefde voor zuurstof is niet altijd even groot. In een relatieve koude omgeving, die zuurstofrijk is en waar de pH basisch is (zoals in de longen) neemt hemoglobine graag zuurstof op. In een warme omgeving, waar een hoge concentratie aan koolstofdioxide heerst en in een iets zurig milieu (zoals de spieren) is de affiniteit voor zuurstof ineens wat minder. De affiniteit verlaagt en het hemoglobine laat zuurstof vrij.

Hippocampus sept./okt. 2020

41

Reportage Medisch

Eucaryotische cellen Eucaryoten, ook wel Eucarya genoemd, vormen één van de drie domeinen waarin de huidige biologische wetenschap het leven indeelt. Eucaryoten zijn alle organismen, waarvan iedere cel een celkern bevat.

Naast een celkern hebben de meeste eucaryotische cellen ook andere organellen, zoals mitochondriën en een golgi-apparaat.

Veel eucaryoten zijn meercellig en bestaan uit specifieke celtypen die verschillende weefsels vormen.

Mitochondrion Een mitochondrion of mitochondrium (meervoud mitochondriën of mitochondria) is een boon- of bolvormig celorganel dat, middels het metabole proces van de celademhaling, fungeert als energieomzetter in de eucaryote cel.

Een mitochondrion heeft een diameter van ongeveer 1 micrometer.

Weefselcellen met een relatief grote energiebehoefte, bijvoorbeeld spiercellen, hebben een relatief groot aantal mitochondriën in hun cytoplasma.

een beetje scheikunde …

De oxidatieve fosforylering of elektronentransportketen staat (samen met de citroenzuurcyclus of krebscyclus) in het centrum van de stofwisseling van alle organismen die zuurstof gebruiken. Het proces speelt zich af in de mitochondria.

Het gaat om een oxidatie-reductiereactie (redoxreactie) in de krebscyclus en de elektronentransportketen, waarbij oxidatie een verlies is van een elektron (A) en reductie een winst is van een elektron (B). Het gaat dus om de overdracht van een elektron van een groep A naar een groep B. Tijdens de eerste stap ontvangt zuurstof een elektron (B). Ze ondergaat reductie en fixeert een elektron. Het zuurstofatoom wordt op dat moment een superoxide anion dat een elektron (A) kan afgeven. Deze eigenschap maakt zuurstof zeer reactief

42

Hippocampus sept./okt. 2020

Citroenzuurcyclus De citroenzuurcyclus, krebscyclus of tricarbonzuurcyclus (TCA-cyclus) is één van de fundamentele metabole cycli in cellen die zuurstof gebruiken in het cellulaire ademhalingsproces. De cyclus komt voor in alle bekende organismen.

In prokaryoten (een eencellig organisme zonder celkern) vinden de reacties van de citroenzuurcyclus in het cytosol plaats. In eucaryoten gebeurt dit in de mitochondriën. Virussen zijn geen organismen en hebben daardoor geen metabolisme.

door de neiging van het elektron om zich opnieuw te binden en zo andere moleculen te destabiliseren. Geladen met dit vrije elektron kan zuurstof lipiden en proteïnen oxyderen om zo de energie te produceren die onze cellen nodig hebben. De gewijzigde moleculen worden hierdoor zelf vrije radicalen en initiëren zo nieuwe kettingreacties.

Onze cellen bevatten dus twee soorten zuurstof: • dizuurstof buiten de mitochondria; • zuurstof geladen met een elektron in de mitochondria.

In fysiologische omstandigheden ontsnapt 0,4 tot 4 % van de elektronen uit de mitochondria en die reageert met de in het overige van de cel opgeloste O2 (cytoplasma).

Onze cellen verbruiken dus O2 en produceren zo energie, net zoals auto's brandstof verbruiken en fijn stof produceren … deze ademhalingsketen produceert 'afval' in de vorm van reactieve zuurstofcomponenten.

Reactieve zuurstofcomponenten zijn normale producten van het metabolisme. Hun basisproductie bedraagt 3% van het totaal zuurstofverbruik. Het is in de reactieve zuurstofcomponenten dat we onze vrije radicalen terugvinden.

De radicalen hebben een zeer korte levensduur en werken in zeer lage concentratie in heel weinig tijd. Dit verleent hen een lokaal effect ten opzichte van de plaats van hun productie. In feite zijn ze tegelijk vriend en vijand: • vriend: we specifiëren hun antibacteriële werking als ze door de witte bloedlichaampjes worden geproduceerd of het voortplantingsproces, wanneer ze door spermatozoïden worden geproduceerd: ze doorboren de wand van de eicel.

Vitamine E Vitamine E is een antioxidans die ons tegen oxidatie door vrije radicalen van meervoudige onverzadigde vetzuren in celmembranen en weefsels beschermt. Deze antioxidans heeft bij verhoogde inname nog enkele positieve eigenschappen: • heeft een goede invloed op de perifere bloedsomloop; • zou de kans op spataderen verminderen; • verlicht de symptomen van reuma en jicht; • vertraagt de symptomen van de ziekte van Alzheimer; • helpt tegen gevoelige borsten tijdens de menstruatie; • ondersteunt het immuunsysteem, zodat er minder kans is op ontstoken sinussen; • beschermt tegen infectieziekten zoals verkoudheid, griep en tuberculose; • zorgt voor een verminderde oxidatie van de 'slechte' cholesterol LDL (low density lipoproteïne). Minder oxidatie van LDL geeft minder plaquevorming in de kransslagader. Bovendien heeft vitamine E een remmende werking op het functioneren van plaqueproducerende cellen in onze slagaderen; • minder kans op bepaalde soorten kanker (o.a. prostaatkanker); • in combinatie met vitamine C verhoogt vitamine E de weerstand tegen zonnestraling; • zorgt voor een betere doorbloeding. Dat komt vooral ten goede bij volgende problemen met extremiteiten: D het syndroom van Raynaud. Bij dit symptoom worden aan de koude blootgestelde vingers en tenen wit en gevoelloos. Ze gaan pijnlijk tintelen als bij warmte het bloed terug begint te stromen; D winterhanden of -voeten. Meestal ontstaan ze bij blootstelling aan de koude.

Bij een slechte doorbloeding kunnen ze ook ontstaan bij normale temperaturen. Dezelfde aandoening komt ook voor aan de oren, wangen en neus. Als de aangetaste delen te weinig doorbloed zijn, ontstaat er een ontsteking met hevige jeuk en een brandend gevoel.

• vijand: we specifiëren zuurstofperoxide (H2O2) of zuurstofwater dat, wanneer het in aanraking komt met de haarvaten, het haar wit bleekt of de oxidatie van de LDL-cholesterol (LageDichtheidLipoproteïne) dat cholesterolplaatjes in onze aderen veroorzaakt.

antioxidanten De productie van radicale componenten is dus fysiologisch en is gerelateerd aan

fysieke activiteit, alsook aan de intensiteit van de zuurstofvoorziening. Als bescherming tegen oxidatie door vrije radicalen gebruikt het lichaam enkele antioxidantia die het uit voeding haalt.

De laatste decennia begrijpen we hoe complex voeding in elkaar zit en erkennen we de kracht van antioxidantia, vooral met betrekking tot het voorkomen van kankers en hartziekten.

Hippocampus sept./okt. 2020

43

Reportage Medisch

Er bestaat dus een evenwicht tussen de aanmaak van vrije radicalen en antioxidanten. Men spreekt van oxidatieve stress wanneer dit evenwicht verbroken wordt.

Omdat een verhoogde zuurstofdruk zorgt voor extra vrije radicalen, is de antioxidant vitamine E voor duikers misschien wel erg belangrijk als voorkoming van oxidatieve stress.

decompressietrappen aan 80-100%, de hyperbare zuurstofkamer, …

bescherming tegen hyperoxie We kunnen ervoor zorgen dat we minder kans lopen op CZS-intoxicatie door onder andere: • niet te diep te duiken (en zeker de maximum toegelaten ppO2 in het oog te houden); • op te passen met langdurige en opeenvolgende duiken (maximum NOAA ppO2 tijdslimiet respecteren); • te zorgen dat de CO2 niet te veel verhoogt in ons lichaam (overdreven inspanning, koude, stress vermijden); • op te passen met bepaalde vreemde stoffen zoals alcohol, sigarettenrook en medicatie; • het lichaam goed te hydrateren voor de duik (drink minstens 1/2 liter water voor de duik).

Maar wat als we roken, af en toe een pintje drinken en/of ook nog een iets wat diepere duik willen doen? Wat als we met vakantie zijn en daardoor veel successieve duiken

Foto: Datacraft.

Antioxidantia zijn te vinden in de meeste fruit- en groentensoorten, maar verrassend genoeg ook bijvoorbeeld in thee en rode wijn. Antioxidanten worden op dit moment beschouwd als de krachtigste hulpmiddelen om ons lichaam te beschermen tegen celbeschadiging en veroudering van de cellen door oxidatie. Antioxidanten zijn enzymen, zoals oligo-elementen (seleen of selenium, zink, koper, …) en vitaminen (vitamine C en E). Vitamine E vind je in wisselende hoeveelheden in oliën (olijf, soja, mais), maar ook in noten. De meeste zoogdieren kunnen vitamine C aanmaken in de lever of in de nieren, maar de mens niet.

Een dagelijkse aanbreng van 100 mg per dag is noodzakelijk (via bijv. verse vruchten).

Drink minstens 1/2 liter water voor de duik.

doen? Zullen we er dan maar voor bidden dat we geen convulsies krijgen of kunnen we er ons misschien tegen beschermen?

Tijdens de duik worden er meer vrije radicalen gevormd. Kunnen we ons daar niet tegen beschermen door vitamine E in te nemen? Maar hoe zit het dan met de gevaren voor een decompressieongeval? Me-

oxidatieve stress Oxidatieve stress is pathologisch. Hij wordt vastgesteld wanneer de productie van reactieve zuurstofcomponenten (ROS) groter is dan de verdedigingscapaciteit van de weefsels.

De vrije radicalen liggen aan de basis van zuurstofintoxicatie en vallen de lipiden en proteïnen aan, waaruit onze cellen bestaan: 1. De eerste verdedigingslinie laat de antioxidatieve moleculen tussenkomen die een onmiddellijke buffer vormen (oligo-elementen en vitaminen).

2. De tweede verdedigingslinie activeert het enzymatisch systeem.

3. De laatste verdedigingslinie (ultiem middel) om schadelijke effecten op het organisme te vermijden is de apoptose: de celdood.

Een gezonde levenswijze is het essentieel element en daarnaast kunnen we onmogelijk alle verontreinigde stoffen weren uit ons milieu. Hyperoxigenatie baart ons echter ook zorgen, want wij – duikers – komen tijdens het uitoefenen van onze hobby regelmatig in contact met een verhoogde zuurstofdruk. Duiken met verrijkte lucht,

44

Hippocampus sept./okt. 2020

Factoren die de ROS-productie verhogen Omgevingsfactoren

Endogene factoren

Stralingen en UV

Hyperglycemie (diabetes)

Zware metalen

Hyperlipidemie

Medicijnen

Ontstekingen

Pesticiden en industriële solventen

Hyperoxygenatie (hyperbare O2)

Infecties

Septische shock

Tekening: Sebastian Kaulitzki.

De neuronen in de hersenen communiceren onderling door hun synapsen.

dicatie kan immers een bezwarende factor zijn.

Als je er een gezonde levenswijze op nahoudt, dan kan je ook als duiker op het vlak van de oxidatieve stress gerustgesteld worden. Na een decostop met een nitroxmengsel van 80% zuurstof zal je niet méér witte haren hebben of een verhoogde vruchtbaarheid kennen. Er geldt immers een blootstellings- en een reactiviteitstermijn van de cellen. De eerste betrokkenen zijn de zenuwcellen, vanwege hun grote afhankelijkheid van zuurstof.

Op het niveau van de hersenen spreekt men van het neuron. Neuronen communiceren onderling door hun synapsen. Maar deze synapsen raken elkaar niet rechtstreeks. De informatie wordt vervoerd via chemische bestanddelen die neurotransmitters heten. Naargelang hun aard activeren of remmen ze het neuron. Bij excessieve blootstelling aan zuurstof, door een verhoging van de ppO2, zal de zuurstofconcentratie in de weefsels de productie van radicale componenten in de mitochondria verhogen. De vrije radicalen die eruit ontstaan kunnen met de zenuwgeleiding interfereren. Zij beschadigen rechtstreeks de zenuwcellen met het risico op apoptose of door in te werken op de neuromediatoren.

Eén van deze neurotransmitters is GABA (Gamma Amino Butyric Acid): het bezit remmende eigenschappen (een kalmerende stof, die je uit de actie haalt en tot rust brengt), dat de neuronen afwaarts blokkeert. In feite regelt het de activiteit van

andere prikkelende neuronen. Dit houdt de verschillende vormen van neuronen in balans. De vrije radicalen gaan de neurotransmitter GABA afbreken en verminderen zo de retrocontrole. Met natuurlijk als risico hyperoxygenatie. Dat is het resultaat van een abnormaal grote neuronale ontlading (d.w.z. de zenuwcellen) die hypersynchroon gebeurt (d.w.z. dat alle cellen gelijktijdig reageren, daar waar zij, in gewone omstandigheden, alternatief functioneren).

Hyperoxygenatie wordt dikwijls vergeleken met een epilepsieaanval, maar belangrijk is te weten dat de reden uitsluitend te vinden is in de verhoging van de ppO2. Een duiker die lijdt aan hyperoxigenatie is geen epilepsiepatiënt en zal het hierdoor ook niet worden. Op die manier zal de duiker wanneer hij terug aan de oppervlakte komt hoogstwaarschijnlijk bewusteloos zijn en de behandeling zal dezelfde zijn als die van een ogenschijnlijk verdronken duiker.

Hij zal dus met O2 behandeld worden, een therapie die onschadelijk is, omdat de ppO2 terug op 1 bar is (= 100% op patm).

Is vitamine E gevaarlijk?

Zoals eerder al vermeld, beschermt vitamine E tegen oxidatieve stress, maar is deze antioxidant niet gevaarlijk? Vitamine E is niet giftig en voor de meeste mensen ongevaarlijk, maar een overschot kan een tekort aan vitamine K veroorzaken.

Vitamine K is dan weer essentieel voor de vorming van bepaalde eiwitten en voor de stolling van het bloed. Vitamine E is geen 'echte' bloedverdunner, maar heeft een bloedverdunnend effect, omdat het de

vaatwand gladder maakt. Het verbetert de doorbloeding, bevordert de celademhaling en remt de vorming van littekens. In combinatie met een hoge dosis vitamine C, dat de bloedvaten soepel en gezond maakt, zal dat ervoor zorgen dat het risico op een hoge bloeddruk lager wordt. Daardoor vermindert de kans op het ontwikkelen van hartziekten. Vitamine E voorkomt LDL-oxidatie (dat atherosclerose in gang zet) en remt processen die zorgen voor progressie van atherosclerose af, zoals een verhoogde plaatjesaggregatie, endotheeldysfunctie, ontsteking en toename van de proliferatie van gladde spiercellen in de vaatwand, aanhechting van monocyten aan de vaatwand en opname van geoxideerde LDL in de vaatwand. Dus als je aspirine slikt of een ander geneesmiddel gebruikt, vraag dan advies aan je arts. Zeker geen vitamine E innemen voor een operatie of wanneer je antistollingsmiddelen neemt. Voorzichtigheid is ook vereist bij een overactieve schildklier of bij een reumatische hartaandoening. Zoals ieder voedingssupplement kan vitamine E minder veilig zijn bij extreem hoge dosering en kan het evenwicht van andere voedingsstoffen in je lichaam verstoord worden.

dagelijkse behoefte Vitamine E (tocoferol) zit onder andere in plantaardige olie, tarwekiemen, noten, zaden, spinazie en margarine. Maar ook de zee biedt ons producten aan die een waardevolle bron van vitamine E zijn, zoals rauwe oesters, mosselen (rauw of gekookt) en pijlinktvis (rauw). Het is ook te koop als voedingssupplement. De dagelijkse behoefte voor een man is 4 mg en voor een vrouw 3 mg. Een tekort komt enkel voor bij mensen die geen vet kunnen opnemen en bij premature baby's. Symptomen zijn onder andere hemolytische anemie (afbreken van rode bloedcellen) en zenuwbeschadiging.

Normaal gesproken krijgt ieder mens voldoende vitaminen binnen als hij zorgt voor een afwisselende en gezonde voeding. Van het voedingssupplement vitamine E krijg je echter niet voldoende binnen. Wil deze vitamine bescherming bieden, dan moet je er grote hoeveelheden van consumeren.

Via de normale voeding krijg je deze hoeveelheid niet binnen. Om 100 I.E. (Internationale Eenheden; 1 mg = 1,49 I.E.) binnen te krijgen moet je 2 kilo spinazie of vier schaaltjes pinda's eten. Ter verbetering Hippocampus sept./okt. 2020

45

Reportage Medisch

van het immuunstelsel vermoeden onderzoekers dat een optimale dosering rond de 200 I.E. per dag ligt. Bij proeven met oudere mensen bleek dat er bij 60 I.E. reeds een opleving van het immuunstelsel was.

Zij die 200 I.E. per dag moesten innemen deden het nog beter, maar zij die 800 I.E. per dag nuttigden deden het minder goed.

Meer is dus niet altijd beter!

besluit Vitamine E beschermt ons in ieder geval tegen de gevaren van zuurstof, vertraagt de veroudering, vermindert verkoudheden, sinusinfecties en versterkt ons immuniteitssysteem. Natuurlijk moeten we wel steeds oppassen met 'te veel' inname van vitamine E. Of er een verhoogd risico is voor decompressieziekte is niet zeker.

Er zijn zelfs duikmedische websites die het gebruik van een cocktail met vitaminen, kruiden, enzymen en metalen (waarvan we het recept hier bewust niet vermelden) aanraden om hyperoxie en het risico op decompressieziekte te verminderen. We weten wel dat bloed het best voldoende vloeibaar kan zijn, anders hebben we een verhoogd risico op een decompressieongeval. Daarom wordt er steeds aangeraden om je lichaam voldoende te hydrateren (met water) voor de duik. Misschien is vitamine E daarom wel een bescherming tegen de 'caissonziekte'; het is immers een natuurlijke bloedverdunner. In ieder geval moeten we zorgen dat we steeds gezond eten. Dan krijgen we normaal gezien vol-

doende (?) vitaminen en mineralen binnen.

Een gezonde voeding is misschien wel belangrijker dan te experimenteren met allerlei preparaten, vooral als je weet dat er op het ogenblik geen gecontroleerde 'dubbel blind studies' bestaan die aantonen dat antioxidantia in vivo ook echt werken bij de mens, en dat er daarentegen enorm veel reclame voor wordt gemaakt buiten de medische wereld om. De grens tussen wetenschap en charlatanisme is dan ook zeer vaag...

Dubbel blind studie Een 'dubbel blind studie' is een studie waar een deel van de proefpersonen de medicatie krijgen en de rest een placebo. Noch de proefpersoon zelf noch de dokter weten wie de echte medicatie krijgt. strikt in je duikplanning, attent tijdens de duik en let vooral op een gezonde levensstijl in het dagelijkse leven. 

Tot slot moeten we begrijpen dat we zelf onze ergste vijand zijn en dat de vrije radicalen enkel en alleen hun werk doen! Wees

IVO MADDER

Bronvermelding D De basis van dit artikel komt uit 'Bescherming tegen hyperoxie', een artikel van Ivo Madder, gepubliceerd in Hippocampus nr. 181 (december 2000).

D Het artikel 'Les radicaux libres – Amis ou ennemis du plongeur?' (Vrije radicalen – Vriend of vijand van de duiker?), een tekst van Gaëtane Maturin, gepubliceerd in het LIFRAS-magazine Hippocampe nr. 248 (2018), werd vrij vertaald door Patrick Swinnen om in dit artikel toe te voegen.

D Daarnaast werden volgende bronnen geraadpleegd: • 'Voeding die schaadt, voeding die baat' van Reader's Digest; • 'U hebt vitamine E nodig' van Reader's Digest; • 'The Physiology and Medicine of Diving 4th Edition, Chapter 6: Oxygen Toxicity'.

• 'The Technical Encyclopedia' door Mount Tom; • IANTD World HQ; • NELOS-cursus 'Gevorderd-Nitrox-Duiker'; • Naslagwerk theorie sportduiken van NELOS (editie 2020); • 'Fysiologie en duikmedische aspecten', door Dr. Roland Vanden Eede; • Internet, Wikipedia en verscheidene krantenartikels.

Advertentie

UW EXPERT IN ONDERWATERFOTO & -VIDEOGRAFIE

WIJ ALLE SERVICEN IN EI MERK GEN E ATEL N IER

ONDERHOUD HERSTELLING

WWW.MES-BVBA.BE 46

Hippocampus sept./okt. 2020

MAATWERK

VERKOOP

Close-up

Kortsnuitzee

paardje in de

Oostersche

lde.

Een platw

NELOS-fotograaf in de kijker

Een v

ispor

orm.

tret .

Hengela

arsvis.

Sfeerbeeld van een duiker in een grot.

48

Hippocampus sept./okt. 2020

Blauwgeringde oct Bar t in het gras me

opus.

t barracuda's.

s serman Fleur Ey Naam I titel 2* Brevet/ t OWF1 fiebreve Fotogra b iving Clu uclea D Club N 9 de r t 1 9 9 Duikt se 1.220 uiken A a nt al d o, Raja 30 0 a en Goz , Kenia, en +/lt ik a u M d , e to e exico dse z Aantal fo iddellan pte, Sulawesi, M M , e e z d y No o r e n , Eg atsen Malediv Duikpla Ampat, Kreta k II -M1 Mar s OMD E u p m ly O C a me r a am auticam 0 g Nautic 2mm, N 4 4 1 Behuizin UC L 3 3 O s M.ZUIK ON UCL165 en IN Olympu , -1 L W Lenzen CMC-1 en W 000 -2 S N 2x INO n e s t Fli G een ak .

Website draadsl Violett

e

Rood zeepaardje op een gorgoon.

Hippocampus sept./okt. 2020

49

Reportage

De Filipijnen, kleurrijke koraalriffen

en een buitengewoon onderwaterleven

D

e Filipijnse archipel is gelegen op het uiterste puntje van de koraaldriehoek. De koraaldriehoek, ook wel de kraamkamer van de wereldzeeën genoemd, vanwege de rijkdom aan dieren en planten die er leven, omvat veel landen. Vanwege zijn bijzondere en afgelegen ligging staat de Republiek der Filipijnen bekend als één van de landen met de grootste biodiversiteit op aarde. Het

50

Hippocampus sept./okt. 2020

Prachtige zachte koralen.

zal je dan ook niet verbazen dat veel van de beste duikgebieden ter wereld in de Filipijnen gelegen zijn.

Het hele jaar door is het er warm. De luchtvochtigheid is er over het algemeen vrij hoog, net zoals de temperaturen.

De gemiddelde minimum jaartemperatuur ligt er op 21°C en overdag kan de maximumtemperatuur er oplopen tot 34°C. De gemiddelde zeewatertemperatuur ligt tussen 27 en 30°C. In de maanden juni, juli en augustus is het zeewater er op zijn warmst. In theorie kan er in de Filipijnen eigenlijk het hele jaar door worden gedoken.

Maar net als Indonesië (zie ons vorige artikel) zijn ook de Filipijnen gelegen aan de 'Pacifische Ring van Vuur' of de 'Ring of Fire'.

regen en wind De ligging aan de 'Pacifische Ring van Vuur'

Foto: Bruno Van Saen.

Spectaculaire landschappen, mysterieuze lagunes, ongerepte stranden en diepblauwe tot smaragdgroene wateren. De net iets meer dan zevenduizend eilanden van de Filipijnen bieden tal van mogelijkheden om er fantastische combi-duikreizen te maken. Maar … hoe, waar en wanneer kan je het best deze bijna veertigduizend kilometer lange kustlijn verkennen? Onderwaterfotografen Els Van Den Borre en Bruno Van Saen geven je hier hun favoriete Filipijnse duikbestemmingen mee en brengen enkele Filipijnse pareltjes in beeld.

Foto: Bruno Van Saen.

Reisverhaal

Foto: Els Van Den Borre.

Een juveniel visje tussen het koraal.

de Filipijnen. Met windsnelheden van 314 km/h liet Haiyan meer dan vijfduizend doden na. Van alles wat zich in het hart van de storm bevond, werd zo'n 70 tot 80% verwoest. Deze tyfoon staat dan ook niet voor niets in de geschiedenisboeken opgetekend als de zwaarste storm van 2013.

Maar, geen paniek! Je kan in de Filipijnen wel overal degelijk en rustig duiken.

Een blauwgeringde octopus.

Foto's (2): Bruno Van Saen.

(The Ring of Fire) maakt ook de Filipijnen extreem kwetsbaar voor natuurrampen, zoals aardbevingen, vulkaanuitbarstingen, maar ook tyfoons (ook gekend als cyclonen en orkanen). Jaarlijks trekken zo'n vijftien tot vijfentwintig tyfoons ('bagno' in het Filipijns) door dit gebied. Volgens het Joint Typhoon Warning Center (JTWC) razen er zes tot negen hiervan effectief over Filipijnse bodem. Tyfoon Haiyan was ĂŠĂŠn van de dodelijkste natuurrampen ooit op

Zoals zo vele tropische bestemmingen kennen de meeste delen van de Filipijnen ook twee seizoenen: het droge en het natte seizoen. Het regenseizoen (moesson) loopt in de meeste delen van de Filipijnen van juni tot oktober. De regenval is echter per gebied enorm verschillend. De gebieden in het oosten kennen bv. meer neerslag van november tot januari. Dankzij de warme temperaturen zijn de Filipijnen ook in het natte seizoen perfect te bezoeken. Na kor-

Een juveniele gele dwerggrondel (Gobiodon atrangulatus).

Hippocampus sept./okt. 2020

51

Reportage Reisverhaal

Een walvishaai (Rhincodon typus).

De ideale periode om de Filipijnen te bezoeken is van februari tot begin mei. Dit is namelijk de droogste periode. In het voorjaar staat er nog wel wat wind, maar heerst er al een aangename warmte en de kans op een orkaan is nihil. De zichtbaarheid onder water wordt niet langer verstoord door de regen van de vorige maanden en op de eilanden wordt de oorspronkelijke jungle nog even bewaard. In deze periode zijn de eilandjes van de Filipijnen op zijn Een flamboyante dwergsepia (Metasepia pfefferi).

52

Hippocampus sept./okt. 2020

mooist en is het één van de beste plekken ter wereld om het leven in zee te bewonderen. Voor ons persoonlijk … om het te fotograferen.

eilandhoppen De Filipijnen worden verdeeld in vier grote gebieden of eilandgroepen: Luzon, Visayas, Mindanao en Palawan. Hoewel het onbegonnen werk is om tijdens één reis deze gebieden – of zelfs nog maar een paar eilandjes ervan – te verkennen zijn ze alle vier absoluut op zijn minst een bezoekje waard.

Ja, ja, … de Filipijnen kan je niet in één, twee of drie reizen gezien hebben! Zeg nu zelf, is dit niet de perfecte reden om papa en mama of je partner ervan te kunnen overtuigen om wat meer te mogen reizen?

Het beste transportmiddel om een regio in de Filipijnen te bezoeken zijn de traditionele, lokaal gemaakte boten, de bangka's.

Een bangka lijkt zeer sterk op een kano, maar wordt aangedreven door een motor.

Dit type boot onderscheidt zich door één of twee zware bamboedrijvers aan de zijkanten van de boot. Een met zeil overdekt gedeelte biedt bescherming tegen de bijna onophoudelijke zonneschijn (in de juiste periode tenminste). Dankzij de zijwaartse ondersteuning biedt de bangka een uitstekende stabiliteit op ruwe en wilde zeeën.

Het is trouwens ook dankzij die stabiliteit dat je aan boord van de bangka weinig kans hebt om zeeziek te worden!

De beste manier om de diepblauwe zeeën en de kristalheldere lagunes van de Filipij-

Een krabbetje verscholen in een zeeveer tijdens een nachtduik.

Foto's (4): Bruno Van Saen.

te buien, maar soms ook hevige langdurige dagen met regen, wordt de hemel er ineens opnieuw helderblauw, met prachtige zonsondergangen tot gevolg. Het natte seizoen zorgt enerzijds voor de weelderige groene natuur, anderzijds kunnen de onstabiele weersveranderingen ook zorgen voor de grootste ravage.

Grote school vis.

nen te verkennen is door te 'eilandhoppen' … met een bangka. Kortdurende tochtjes met de bangka brengen je naar de mooiste eilandjes, resorts en de beste duikstekken in een gebied. Vaak wordt er amper 2 tot 3 nachten verbleven in een resort, vooraleer de bangka je naar je volgende bestemming brengt. Er is zo ontzettend veel moois te zien tijdens de overzettochten dat een ritje met de bangka op zich al een prachtige manier is om de Filipijnen te verkennen en de dag door te brengen.

Bij sommige combireizen worden ook verder afgelegen eilanden bezocht. Die zijn vaak met de ferry (veerboot) te bereiken, anderen liggen dan weer enkele honderden kilometers verder, zodat je aangewezen bent op het nemen van één of meer binnenlandse vluchten.

Rhinopias frondosa (wierschorpioenvis of gemarmerde schorpioenvis).

duiken in de Filipijnen De bangka's worden niet enkel gebruikt om toeristen en/of duikers van het ene resort naar het andere te vervoeren, ze dienen ook als lokale vissersbootjes en om duikers naar de duikplaatsen zelf te brengen.

Bangka's zijn perfect om de ondiepe wateren vol koralen te bevaren en om je achterwaartse val te trainen! Op het einde van de duik wordt een grote intrekbare ladder het water ingelaten, zodat je soepel en op een gemakkelijke manier weer aan boord kan geraken. De bangka die gebruikt wordt om te duiken is meestal een kleiner type dat comfortabel is voor maximaal 4 duikers, plus een 2-koppige bemanning en je duikgids.

Sommige paradijselijke eilanden van de Filipijnen bestaan uit bergachtige terreinen.

Ze zijn begroeid met een overvloed aan palmbomen, omringd door lage vlaktes en parelwitte zandstranden en ingesloten door donker- tot bleekgroen water. Onder water bevindt zich één van de meest diverse mariene ecosystemen van Zuidoost-Azië. De levendige riffen, de steile wanden en de warme vulkanische bodems zorgen voor een kleurrijk en gevarieerd onderwaterleven.

Maar… de Filipijnse archipel is ook een netwerk van diepe troggen en diverse eilandbogen. Sommige duikplaatsen kennen dan ook dramatische 'drop-offs' en boven- en onderstromingen die soms leiden tot echte 'washing machines'.

'Last but not least', de diversiteit in de Filipijnen is verbazingwekkend en geschikt voor zowel beginnende als zeer ervaren duikers.

Rode schorpioenvis ( Rhinopias eschmeyeri).

Hippocampus sept./okt. 2020

53

Foto's (3): Bruno Van Saen.

Een voshaai (Alopias pelagicus).

Reportage

Een zeepaardje (Hippocampus sp.).

Bonte bidsprinkhaankreeft (Odontodactylus scyllarus) met eieren.

de beste duikgebieden van de Filipijnen Tijd om kennis te maken met enkele Filipijnse pareltjes en ook wel enkele van de beste duikbestemmingen ter wereld, ingedeeld per gebied.

1. LUZON – Anilao, Puerto Galera & Verde Island, Romblon, Tablas & Sibuyan, Donsol.

Manilla is de hoofdstad van de Filipijnen.

De stad ligt op het eiland Luzon. Luzon is gelegen in de meest noordelijke regio van de Filipijnse archipel en het is bovendien het grootste eiland van de Filipijnen. Manilla is de belangrijkste internationale toegangspoort tot het land. De rijstterrassen

van Banaue staan op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Samen met een aantal beruchte actieve vulkanen, zoals de Pinatubo, Mount Taal en de Mount Mayon en de Cagayan – de langste rivier (505 km) van de Filipijnen – geven deze pareltjes ons nog maar een kleine impressie van het gebied Luzon.

Duiken in Anilao: Anilao, gelegen in Batangas area en wellicht wel een van de gemakkelijkst te bereiken regio's in de Filipijnen, ligt op slechts twee tot drie uur rijden van de hoofdstad. Het is een mekka voor de onderwaterfotograaf met een ongelooflijke diversiteit aan zeeleven. Rijke riffen, een enorme verscheidenheid aan vissen, tal van rare zeebewoners en naaktslakken in overvloed. Nergens anders vind

je zoveel verschillende soorten naaktslakken op een relatief kleine oppervlakte.

Men noemt Anilao dan ook de 'Nudibranch Capital of the World'. Verder zijn bijna 90% van alle critters hier aanwezig. Het is de beste plaats in de Filipijnen voor het maken van macro- en muckduiken en voor ons eenvoudigweg onze nummer 1 van 'Beste macrobestemmingen ter wereld'!

Hengelaarsvissen, wonderpussen, harlekijngarnalen, zeepaardjes, blauwgeringde octopussen, enz. Daarbij zijn de duiken er relatief eenvoudig (geen gevaarlijke stromingen) en variëren ze tussen 5 tot 25m diepte. Zeker ook niet vergeten dat, naast de zanderige bodems, Anilao ook beschikt over een aantal mooie riffen. Het is bovendien één van 's werelds beste bestemmingen voor 'Blackwater diving'.

Infogram: Ivo Madder.

Foto: Bruno Van Saen.

Reisverhaal

54

Hippocampus sept./okt. 2020

Duiken in Puerto Galera & Verde Island: Puerto Galera, gelegen op het eiland Mindoro, ligt op korte vaarafstand (circa één tot anderhalf uur) van de pier van Batangas. Deze duiklocatie wordt vaak gecombineerd met een duikvakantie in Anilao.

In tegenstelling tot het rustige Anilao biedt Puerto Galera een actief nachtleven met talloze restaurants, winkeltjes, bars met happy hours en uitzicht op het water.

Onder water biedt Puerto Galera voor iedere duiker een bijzonder avontuur. Van eenvoudige kantduiken of wrakduiken, tot lichte driftduiken voor beginners. Een enorm gevarieerd aanbod aan harde en zachte koralen, kleurrijke sponzen en een overvloed aan macro- en groot zeeleven zoals witpuntrifhaaien, barracuda's, tonijnen, schildpadden, enz.

De meer ervaren duikers, die houden van sterke stromingen en opwindende driftduiken, kunnen zich gaan uitleven bij het nabijgelegen Verde Island. Vanwege de zeer sterke stromingen, die er kunnen staan in de Verde Passage, is het water er kristalhelder en zijn de riffen er begroeid met enorme waaierkoralen en gorgonen. Een ongelooflijk mooie plaats voor het maken

Foto: Els Van Den Borre.

Foto: Els Van Den Borre.

Een harige garnaal (Phycocaris simulans).

van groothoek- en fish-eye opnames van grote scholen vis en zelfs af en toe de walvishaai.

Duiken in Romblon, Tablas en Sibuyan: De provincie Romblon, gelegen in het uiterste zuiden van Luzon, staat bekend als het centrum van de Filipijnse marmerindustrie. De belangrijkste eilanden zijn Tablas, Sibuyan en Romblon zelf, de hoofdstad van de provincie. Het toerisme op de eilanden is de afgelopen jaren sterk gegroeid. Romblon is geen gemakkelijke plek om te bereiken. Je moet hiervoor een twaalf uur durende overtocht maken met de veerboot vanuit Batangas. De eilanden zijn er omgeven door prachtige witte stranden en diep helderblauw water.

De wateren bezitten een schat aan zeer zeldzame, maar uiterst kleine onderwatercritters. Romblon is een verborgen paradijs, waar de mooiste 'sea slugs' ter wereld kunnen worden gevonden. De trekpleisters zijn de Butterfly Sea Slugs. Tot nu toe vonden nog maar weinig duikers hun weg naar Romblon. Voor mij persoonlijk is dit voornamelijk te wijten aan de grootte van de meeste diertjes onder water. Romblon

is geen macrobestemming, maar een microbestemming. Als je op zoek bent naar verschillende soorten pygmeezeepaardjes, zeer zeldzame naaktslakken en tal van uniek gekleurd minuscuul onderwaterleven, dan mag Romblon zeker niet ontbreken op je lijst.

Duiken in Donsol: Donsol ligt op ongeveer 14 uur rijden van Manilla. Eigenlijk is het makkelijker om eerst naar Legazpi te vliegen. Voor een ongeveer anderhalf uur durende vlucht betaal je 60 à 70 euro. Van hieruit bereik je Donsol in een uurtje rijden.

Met een quad kan je dan Mount Mayon bezoeken, een bijna perfecte kegelvormige vulkaan en de meest actieve vulkaan van de Filipijnen. Maar Donsol is waarschijnlijk wel de bekendste plaats van de Filipijnen om te snorkelen (duiken is er verboden) met de walvishaai. De beste tijd om er walvishaaien te spotten is van december tot juni. Voor niet-duikers en vooral voor kinderen is het zwemmen met deze zachte reuzen een unieke ervaring, maar wij zien de grootste vis ter wereld toch liever onverwacht gracieus voorbij zwemmen tijdens één van onze duiken.

Advertentie

Hippocampus sept./okt. 2020

55

Reportage

Foto's (3): Els Van Den Borre.

Reisverhaal

Een 'Blanket octopus' tijdens een 'blackwaterduik'.

2. VISAYAS – Bohol, Cabilao, Balicasag, Malapascua, Negros, Dauin, Dumaguete, Apo Island.

De eilanden gelegen in het centrale gedeelte van de Filipijnen noemt men de Visayas. De gemakkelijkste manier om de Visayas te bereiken, is via de internationale luchthaven op het eiland Cebu. In de Visayas liggen adembenemende landschappen, watervallen, grotten en charmante dorpjes allemaal niet zo ver uit elkaar. Het biedt de beste mogelijkheid om te eilandhoppen.

Hier hoef je nergens lange afstanden af te

leggen op zee om steeds opnieuw een ander opwindend eiland te gaan verkennen.

Het eilandje Boracay is één van de meest paradijselijke plekjes op aarde. Het is vooral in trek bij jongeren en combineert kilometerslange witte stranden, romantische hutjes, tal van activiteiten met een leuk uitgaansleven. Maar de Visayas worden vooral beschouwd als één van de meest interessante duikgebieden in de Filippijnen.

Duiken in Bohol, Cabilao en Balicasag: Bohol is het tiende grootste eiland in de hele Filipijnse archipel en ligt in het hart

van de Visayas. Langs de kustlijn bieden verschillende eilandjes, zoals Panglao, Cabilao, Balicasag, … allemaal een uitstekend zeeleven.

Panglao is verbonden met het eiland Bohol en is voor velen de plaats bij uitstek om de beroemde Chocolate Hills en de schattige Tarsiusaapjes met hun grote ronde ogen te bewonderen. Het eiland kent iets minder faam als duikbestemming, maar biedt goede mogelijkheden tot diverse duiktrips naar tal van andere naburige eilanden.

Terwijl Cabilao bekend is voor zijn wereldklasse macroduiken, richt Balicasag zich

56

Hippocampus sept./okt. 2020

Foto: Els Van Den Borre.

Een driebandanemoonvis (Amphiprion ocellaris).

vooral op grote scholen vis en groot leven: barracuda's, makrelen, vleermuisvissen, napoleonvissen, dolfijnen en zelfs haaien afgewisseld met prachtige structuren van harde en zachte koralen.

Duiken in Malapascua: Malapascua staat bekend om zijn prachtige stranden en ontspannen sfeer. Er is geen directe route van Cebu naar Malapascua, maar de reis is absoluut de moeite waard. Na een 3 tot 4 uur durende rit met een busje bereik je Maya, gelegen op de noordpunt van Cebu.

Vervolgens neem je de veerboot die je on-

Een inktvis tijdens een 'blackwaterduik'.

geveer 45 minuten later op het strand van Malapascua afzet. In minder dan een uur kan je het eiland rondwandelen of je kan er gewoon ontspannen op het witte zand van Bounty Beach.

Malapascua is de beste duikplaats in de wereld, waar voshaaien van heel dichtbij kunnen worden waargenomen. Elke ochtend tussen 4.30 - 5.30 uur maken duikers van over de hele wereld zich klaar en vertrekken ze met grote bangka's richting Monad Shoal. Een natuurlijke plaats met verschillende 'cleaning stations' (poetsstations). Hier worden vaak één à twee

duiken gemaakt met deze extreem sierlijke dieren. In de vroege avond is Malapascua de perfecte locatie om het nachtelijke paringsritueel van de mandarijnvissen te aanschouwen.

Een mooie daguitstap is onder andere een duikdagje naar Gato Island. Gato Island is een beschermd marien reservaat en is een perfecte duikplek voor zeeslangen, witpuntrifhaaien en is bekend om zijn fameuze tunnelduik. Ook een bezoekje aan het prachtige Kalanggaman Island mag zeker niet ontbreken. Het is een paradijselijk eiland met hagelwitte zandstranden,

Heel veel mooie, vreemdsoortige zeenaaktslakken.

Hippocampus sept./okt. 2020

57

Foto: Els Van Den Borre.

Een juveniele bidsprinkhaankreeft tijdens een 'blackwaterduik'.

Reportage

Foto's (3): Bruno Van Saen.

Reisverhaal

Kalanggaman Island.

waarvan velen van ons alleen maar kunnen dromen.

Duiken in Negros, Dumaguete, Dauin en Apo Island: Negros ligt ten oosten van Cebu en is het 4e grootste eiland van de Filipijnen. Er zijn verschillende manieren om Negros te bereiken: met de bus, veerboot, taxi of het vliegtuig. Even uitzoeken wat het best bij jou past. Negros biedt een aantal uitstekende duiken, maar ook enkele uitvalplaatsen naar andere top-duikbestemmingen van de Filipijnen. Na ongeveer twee uren rijden richting het zuiden bereik je Dumaguete.

Een ander duikparadijs, Dauin, ligt dan weer ongeveer 16 km (30 minuten) ten zuiden van Dumaguete.

En 'last but not least': Dumaguete, waar de meeste reizigers hun trip naar Apo Island starten. Dumaguete en Dauin zijn vooral gekend voor hun macro- en muckduiken.

De zo goed als kale zandbodems zitten er vol vreemde en prachtige wezentjes. Allerlei soorten garnalen en kreeftachtigen, verschillende soorten schorpioenvissen,

Prachtige zonsondergangen.

diverse soorten spookfluitvissen en de spookmurenes. Apo Island, niet te verwarren met Apo Reef, is zichtbaar vanaf Dauin. Het eiland heeft diepe steile wanden en prachtige koraaltuinen. Het is een absolute must-see voor de liefhebbers van koraalriffen. Het eiland was een tijdje gesloten na de doorkomst van supertyfoon Haiyan, die een enorme ravage heeft aangebracht aan de ondiepe koraalriffen. Gelukkig wist de natuur er zich te herstellen.

tische trekpleisters om te zwemmen en/of te snorkelen met walvishaaien. Hoewel het een controversiële activiteit is, is het ook een zeer unieke ervaring voor mensen die nog nooit een walvishaai van dichtbij hebben gezien. Sommige duikcentra bieden je zelfs een onvergetelijke duikervaring aan met walvishaaien. Het spijtige is hier dat de walvishaaien door de lokale vissers worden gevoederd, maar dit is nog steeds beter dan dat ze worden afgeslacht.

Duiken in Moalboal en Oslob: Moalboal ligt ongeveer 90 kilometer ten zuidwesten van Cebu City of ongeveer vier uur verwijderd van Cebu. Moalboal is vooral bekend voor zijn fascinerende duikplekken en het wonderbaarlijke onderwaterleven. Duiken op de riffen van Moalboal is super gevarieerd. Van slopes tot drop-offs voorzien van grotjes, overhangen en canyons. De duiken bieden voor elk wat wils: van kleine slakjes, allerlei vissoorten, krabbetjes, hengelaarsvissen tot zelfs de grote walvishaai.

Oslob, een drietal uurtjes verwijderd van Cebu, is net als Donsol één van de toeris-

En ja! ik weet het! Nu, zoveel jaren later voelt het ook niet meer zo prettig aan!

Maar het was ook mijn eerste echte ontmoeting onder water met deze zachte reus.

3. PALAWAN – El Nido, Coron, Tubbataha.

Palawan hoort eigenlijk bij het noordelijke deel van de Filipijnen, Luzon. Maar door zijn grote en bijna 650 km lange kustlijn wordt het vaak genoemd als een apart gebied van de Filipijnen. Het heuvelachtige gebied van Palawan wordt gezien als een van de mooiste eilanden in Azië en wordt

58

Hippocampus sept./okt. 2020

Foto: Els Van Den Borre.

Een xeno krab (Xenocarcinus tuberculatus) op een gorgoon.

De Filipino's zijn vrolijke en warme mensen die van plezier houden.

de 'Last frontier of the Philippines' genoemd. Palawan is te bereiken vanuit Cebu met een anderhalf uur durende vlucht of via Puerto Princesa International Airport.

De beste duikplekken in Palawan zijn El Nido, Coron en Tubbataha Reef.

Duiken in El Nido: In El Nido word je betoverd door de prachtige koraalriffen, de talloze zeedieren en verbluffende kalkstenen kliffen. Of je nu houdt van vrijduiken, diepe of ondiepe duiken, drop-offs, zandvlaktes of driftduiken, El Nido heeft het allemaal.

Prachtige waaierkoralen en gorgonen vol met zeeleven. Een must-see als je Palawan bezoekt.

Duiken in Coron: Coron is gelegen aan de noordpunt van Palawan. Het staat vooral bekend voor zijn wrakduiken. Veel Japanse schepen gingen in de Baai van Coron ten onder en de scheepswrakken zijn behoorlijk spectaculair. De duiken hier vereisen wel wat ervaring door de soms snel opkomende stroming en slechte zichtbaarheid.

Naast de wrakken moet je zeker eens een duik wagen in het Barracuda Lake. Dit is een meer in een vulkanische krater met zowel zoet als zout water en er is zelfs een diepe grot die toegankelijk is voor technische grotduikers.

Duiken in Tubbataha: Verschillende liveaboards bezoeken Tubbataha Reef. Deze riffen bestaan uit twee grote atollen en het Jessie Beazley Reef. Duiken is er van wereldklasse met de drop-offs, koraaltuinen, kanalen en veel grote pelagische diersoorten. De zichtbaarheid kan er oplopen tot wel 40 m.

4. MINDANAO – Camiguin Island.

Mindanao, gelegen in het meest zuidelijke deel van de Filipijnen, is het op één na

grootste eiland van de Filipijnse archipel.

Terwijl de meeste inwoners van de Republiek der Filipijnen katholiek zijn, leven er hier veel moslims. Deze regio is gevoelig voor schermutselingen gevoerd door islamitische groepen en is daarom veel minder toeristisch dan de andere gebieden van de Filipijnen. Mindanao is het gemakkelijkst te bereiken via de internationale luchthaven van Davao City. Naast de hoogste berg Mount Apo, die ook een nog steeds actieve vulkaan is in de Filipijnen, rijzen nog zes andere vulkanen majestueus de lucht in.

Duiken in Camiguin Island: Er wordt gezegd dat Camiguin Island is ontstaan door landverschuivingen en vulkaanuitbarstingen, vandaar de naam 'Island Born of Fire'. Het heeft in totaal zeven vulkanen, waaronder Mount Hibok-Hibok. Een ander beroemd monument van Camiguin is 'White Island', een zandbank ten noordwesten van het vasteland. Het eiland komt tijdens de vloed aanzienlijk onder water te staan.

Het is een favoriet bij toeristen, omdat het een panoramisch uitzicht biedt op de berg Hibok-Hibok en de omliggende vulkanen.

Reizigers beweren dat Camiguin Island, dat gelegen is in het uiterste noorden van Mindanao, zijn voet mag zetten naast Hawaï en Fiji. Een straffe uitspraak, vind ik. Zelf ben ik er nog nooit geweest, maar naar het schijnt is de natuurlijke schoonheid op Camiguin Island onuitputtelijk. Of het nu gaat om fantastische witte of zwarte vulkanische stranden, warm- of koudwaterbronnen, adembenemende watervallen en naar het schijnt de prachtige onderwaterwereld, Camiguin is gestart met het verwerven van een serieuze reputatie voor interessante muckduiken.

Mocht je het nog niet doorhebben, Camiguin staat op mijn 'to-do list' van uit te zoeken muckduikplaatsen. En vergeet dit niet te combineren met Iligan, de 'stad van

majestueuze watervallen' met als meest bekende de Maria Cristina waterval.

Zie zo! Op deze manier krijg je dan ook meteen nog een locatie mee van mijn enorme 'wishlist' van duikvakanties.

samenvatting In tegenstelling tot veel andere landen in (Zuidoost)-Azië kun je de Filipijnen beter niet bezoeken in het regenseizoen. Door de wind zijn zelfs sommige plaatsen in de drogere maanden niet toegankelijk om te duiken. Afhankelijk van de locatie en het weer, kan de zichtbaarheid onder water enorm variëren (tussen 5-45 meter).

De Filipino's zijn vrolijke en warme mensen die van plezier houden. Meer dan 90% van de inwoners zijn christenen en er zijn grote verschillen in inkomen en in levenskwaliteit. Meer dan 1/4 van de totale bevolking leeft onder de armoedegrens.

De zonsondergangen in de Filipijnen zijn legendarisch en het is ongelooflijk hoe de meeste plaatsen in dit land onaangeroerd zijn gebleven.

Het leven van de Filipino's is gevuld met familiezwemtochten en/of stranduitstapjes met vrienden. De spectaculaire duiken die het land biedt, gecombineerd met de Filipijnse gastvrijheid, zorgen er telkens opnieuw voor dat ik er een onvergetelijke duikvakantie maak. De officiële slogan van het land is dan ook niet voor niets: 'It's more fun in the Philippines'.  BRUNO VAN SAEN

Hippocampus sept./okt. 2020

59

Reportage Biologie

Van zodra de watertemperatuur 12°C bereikt komen de sepia's zich voortplanten.

Sepia's

in de Oosterschelde

De afgelopen jaren kwamen

Sepia's hebben pigmentcellen in de huid zitten

er maar weinig sepia's naar de

waarmee ze van kleur kunnen veranderen.

Oosterschelde om zich voort te planten. Maar dit jaar (2020) zijn ze weer in groten getale aanwezig. Hier een verslag van Rinie Luijkx over dit spektakel.

60

Hippocampus sept./okt. 2020

Foto's (2): Rinie Luykx.

B

ouwwerken van bamboestokken en wilgentakken. In maart en april zijn duikers in Zeeland druk bezig om een mooi stekje te maken voor sepia's waarop ze hun eitjes af kunnen zetten. Vooral bij de populaire duikstekken de Zeelandbrug, Goese Sas, Zoetersbout en de Bergse Diepsluis worden de bouwsels geplaatst. Ik besluit om eens te gaan kijken.

De vele stellingen zijn niet moeilijk te vinden. De eerste die ik tegenkom is leeg. Op de stokken groeien wel wat sponzen en anemonen, hier en daar scharrelen wat krabben.

Vooral de spinkrabben zijn een veel voorkomende soort op de stellages. Langzaam duik ik verder op zoek naar het volgende bouwwerk. Het duurt even voor ik een stelling zie met eieren erop, maar ik weet dat ze er zijn!

Helaas wordt hun aantal de afgelopen jaren steeds minder. Ik nader de volgende stel-

ling. Hier zit ik goed, twee sepia's in volle actie! Niet veel later komen er meer koppels aanzwemmen. De mannetjes maken zich breed om hun concurrenten uit de buurt te houden. Ze kleuren donker om hun houding kracht bij te zetten. De vrouwtjes trekken zich nergens iets van aan en gaan op zoek Sepia's kunnen best nieuwsgierig zijn!

Foto's (2): Rinie Luykx.

Parende sepia's.

naar een stok om hun eitjes op af te zetten.

Rechts van me zie ik een koppel dat zich wat van de stelling afzondert. Een paar kleinere mannetjes gaan mee. Ik weet wat er staat te gebeuren, de kleine mannetjes loeren op een kans. Plots verstrengelen de armen van het mannetje en het vrouwtje zich in elkaar.

De zogenaamde gordiaanse knoop. Wat een spektakel, dit is de daadwerkelijke paring!

Het mannetje schuift met behulp van ĂŠĂŠn van zijn mondtentakels een in een slijmhulsel verpakt zaadpakje in de mantelholte van het vrouwtje. Uit dit pakje komen de spermatozoa in de geslachtsopening terecht. De kleine mannetjes hebben het nakijken. De paring duurt wel enkele minuten. En ik ben getuige.

kleine slimmerik Bij de stelling gaan de andere koppels door met het afzetten van hun eieren. Een klein mannetje zwemt tussen de bouwwerken door op zoek naar een partner. De grote sterke mannen geven dit ventje weinig kans.

Maar wie niet sterk is, moet slim zijn. Hij verstopt zich in het midden van de stelling, precies daar waar een vrouwtje haar eitjes aan het afzetten is. En als haar man even niet oplet, grijpt hij zijn kans. Hij pakt haar vanonder de stelling beet om zijn pakketje bij haar in te brengen. Beduusd kijkt haar man op. Hij heeft het nakijken.

De tranen rollen over mijn gezicht van het lachen, wat een slimmerik! Tja, je hoeft dus niet groot en sterk te zijn om een vrouwtje te kunnen veroveren. Na de paring wordt de kleine man weggejaagd en neemt de grote man zijn vrouw weer in bescherming. Ik blijf rustig liggen en fotografeer een paar vechHippocampus sept./okt. 2020

61

Reportage Biologie

Foto's (3): Rinie Luykx.

Sepia in een transparant eitje.

tende sepia's. De sepia's zetten per keer wel 200 tot 300 eieren af. Mijn ervaring is dat ze op anderhalf uur tijd 15 tot 20 cm eieren aan een stok afzetten. Zowel kleine als grote eieren, afhankelijk van de grootte van de sepia. Een vermoeiende klus voor het vrouwtje. Bij de stelling zie ik een dame die op haar laatste benen loopt. Haar lichaam toont al tekenen van verval. Ze zal zich weldra terugtrekken om te sterven.

Het gedrag van de sepia's blijft bijzonder.

Tijdens een duik kom ik een sepia tegen die erg nieuwsgierig is. De sepia bekijkt me helemaal. Ze raakt even mijn bril aan en blijft me gewoon aankijken. Ik raak zelf geobsedeerd. Een unieke kans voor mij als fotograaf. Ik pak mijn camera en maak een paar uitzonderlijke beelden.

Na enige tijd heeft de sepia er genoeg van en zwemt ze weer weg.

Bij een stelling zie ik een aantal rijen met transparante eitjes. Deze eitjes bevatten geen inktlaag, een lege cartridge. Toch zijn ze interessant om later nog eens te bekijken: bij deze eieren kan ik het verloop van de groei goed volgen. Het zal ongeveer 8 weken duren vooraleer de jonge sepia's uit hun eieren komen. Het valt me op dat er dit jaar vergeleken met de afgelopen jaren gelukkig weer veel sepia's aanwezig zijn, dit was van 2013

62

Hippocampus sept./okt. 2020

Parende sepia's met omstaanders.

Sepiavrouwtje met tekenen van verval.

Vechtende mannetjes sepia's.

om garnaaltjes op te schrikken. Voordat de beestjes beseffen wat hen overkomt, worden ze door de vangarmen bliksemsnel gegrepen alvorens ze zich opnieuw kunnen ingraven. Ze worden vervolgens naar de snavelachtige bek gebracht. Tijdens de paartijd eten de sepia's echter zeer weinig.

Foto's (2): Rinie Luykx.

jonge sepia's

geleden. Ik dacht dat hun aantal ieder jaar verminderde, maar dit jaar bewijst dat dit niet het geval is en dat we weer volop kunnen genieten van dit spektakel.

lichaamsbouw Sepia's hebben een platte inwendige schelp en een kort, breed lichaam met 8 korte armen en 2 veel langere tentakels. Een sepia kan ongeveer 50 cm groot worden. Tussen hun 8 gewone armen zitten twee langere vangtentakels, die alleen te zien zijn als de sepia een prooi grijpt. De prooi wordt doormidden gebeten door de snavelvormige bek die tussen de armen ligt.

de voortbeweging: het water wordt opgezogen in de mantelholte en met een krachtige straal naar buiten gespoten.

Sepia's zijn echte nachtdieren die 's nachts jagen op krabben en garnalen, hun hoofdvoedsel. Hij vangt zijn voedsel op een zeer speciale manier. Langzaam zwemt hij over de zeebodem, ondertussen waterstraaltjes blazend over het zand, met de bedoeling

Weken later ga ik terug naar de stelling om te kijken of de kleine sepia's al groot genoeg zijn om de veilige omgeving van het ei te verlaten. Ik zie dat enkele eieren al leeg zijn.

Hier en daar verlaat een kleintje zijn veilige thuis. De kleine sepia's zijn ongeveer 1 cm groot en een exacte kopie van hun ouders.

Wat een grappig gezicht, die mini-exemplaren. Ze kunnen ook al inkt spuiten en van kleur veranderen. Het eerste wat ze doen als ze uit hun ei komen, is een beschut plekje in het zand zoeken om zich in te graven.

Als ik wat verder zwem, zie ik ook enkele grotere exemplaren. De jongere sepia's blijven nog wel een aantal weken in de Oosterschelde om hierna te vertrekken naar de open zee en verder te groeien. Tijdens een nachtduik kom ik nog enkele grotere exemplaren tegen, ze zijn aan het jagen. Ik zie een jonge sepia jagen op een krab. De sepia is te snel en de krab kan niet aan zijn vangarm ontsnappen. De sepia zwemt rustig weg met de krab in zijn bek op zoek naar een rustige plek om de krab te veroberen. Een mooi slot van een geweldig sepiajaar.  RINIE LUIJKX

Een jonge sepia heeft een krab gevangen.

kleur De sepia heeft pigmentcellen in zijn huid zitten waarmee hij van kleur kan veranderen en zijn uiterlijk aan de omgeving aan kan passen. Meestal gaan ze daarom goed op in de achtergrond, maar tijdens de paring verschieten ze snel van kleur en ze zijn vaak bruinrood als ze boos zijn.

skeletschelp Een sepia heeft geen botten, alleen een interne skeletschelp. Deze schelp, gekend als zeeschuim of het knaagspeeltje in de kanariekooi, spoelt zeker in de zomer volop aan op de stranden. Tevens bezit het dier een sifon voor Hippocampus sept./okt. 2020

63

Reportage

Foto: John Maes.

Zeemanschap

Getijden:

toch niet zo eenvoudig als je zou denken De oude Egyptenaren wisten al lang dat de zon en de maan een invloed hebben op de waterstanden van de Nijl. Ze gebruikten hun waarnemingen om te voorspellen wanneer een hoge waterstand hun akkers kon bevloeien.

Ze konden echter niet verklaren welke invloed aan de bron van deze veranderende waterstanden ligt. De zon en de maan waren voor hen dan ook belangrijke goden.

P

as in de 17e eeuw viel de appel van Sir Isaac Newton. Hij schreef in zijn 'Philosophiae Naturalis Principia Mathematica' de eerste natuurkundige wet neer die tot op vandaag met vrij grote nauwkeurigheid de beweging van hemellichamen beschrijft en uitlegt hoe ze invloed op elkaar uitoefenen. Deze wet van de zwaartekracht werd later nog aangevuld om ook de meer extreme fenomenen te beschrijven, zoals ruimtekromming en tijdsvertraging, maar in het dagelijkse leven voldoet de 'appel van Newton'.

Zoals we allemaal weten en ook zelf kunnen waarnemen, oefent de aarde omwille van haar grote massa de grootste aantrekkingskracht uit op alles in haar omgeving. Als we omhoog springen, dan vallen we terug op de grond. Een bezoekje

64

Hippocampus sept./okt. 2020

aan de maan toont ons dat ook de maan erin slaagt om Neil Armstrong uiteindelijk terug naar zich toe te trekken. De kracht die hiervoor verantwoordelijk is, is gekend als zwaartekracht of gravitatie. De zwaartekracht reikt oneindig ver en de sterkte en richting hangen af van hoe groot de massa's zijn die elkaar aantrekken en de afstand tussen beide massa's. Neemt de afstand toe, dan vermindert deze kracht al snel en anderzijds zijn sommige massa's zo zwaar dat zelfs het licht niet kan ontsnappen als het te dicht nadert: het zogenaamde zwarte gat.

Zo slaagt de aarde erin om de maan, die met een snelheid van meer dan 3.500 km/h rond de aarde zoeft, steeds van richting te veranderen en rondom zich heen te laten draaien. Dit doet de aarde niet zonder zelf ook een stukje te worden meegesleurd door de maan en zo wentelen beide hemellichamen uiteindelijk rond een gemeenschappelijk zwaartepunt (Z), dat wegens de veel grotere massa van de aarde, binnen de aarde ligt. Je kunt het perfect vergelijken met twee schaatsers die met gestrekte armen rond elkaar wentelen. De zwaarste persoon draait kleine rondjes omheen het gemeenschappelijk zwaartepunt en blijft bijna centraal. De lichtste persoon draait grotere rondjes en heeft hierdoor een grotere snelheid. Beiden ondervinden een naar buiten gerichte kracht die we de centrifugale of middelpuntvliedende kracht noemen. Deze kracht is groter naarmate men zich verder van het ge-

meenschappelijke zwaartepunt bevindt.

Als de schaatsers elkaar zouden loslaten of wanneer de zwaartekracht tussen aarde en maan zou wegvallen, dan vliegen beide lichamen direct van elkaar weg.

Z

de zwaartekracht veroorzaakt getijden, maar de maan krijgt het water niet opgetild Tot nu toe hebben we enkel vaste lichamen bekeken die elkaar aantrekken. Maar wat als we aan de vaste aardkorst een grote oceaan toevoegen die het gehele oppervlak bedekt? Je zou dan verwachten dat het water het dichtst bij de maan het meest door de maan wordt aangetrokken en dat het water het verst van de maan de grootste centrifugale kracht ondervindt, omdat het zich het verst van het gemeenschappelijke zwaartepunt bevindt. Op die manier beschrijven we ook de tegenover elkaar staande vloedbergen en zo wordt ook

meestal het verschijnsel van de vloedberg en het eraan gekoppelde hoogwater (HW) en laag water (LW) uitgelegd.

Maan

N Maangetijden

Evenaar Declinatie 23,5°

Z

De redenering op zich is juist, alleen is de aantrekkingskracht die op het water wordt uitgeoefend door de aarde zó veel groter (10 miljoen keer groter dan de aantrekkingskracht van de maan), dat de maan er helemaal niet in slaagt om het water op te tillen. Anders zouden we ook getijden zien in meren of in onze kop koffie. De zwaartekracht werkt niet alleen in op het water, maar behandelt elke massa gelijk. Wat zou het leuk zijn om net bij hoogwater op de weegschaal te gaan staan, maar helaas.

er is iets veel subtieler aan de hand om een vloedberg van > 0,5 m te verklaren Omdat we wel degelijk een vloedberg van enkele meters waarnemen, moeten we verder zoeken. Om het verschijnsel te verklaren, hernemen we even dat een kracht niet alleen een grootte heeft, maar ook een richting. Zo wordt het water aan de polen naar hetzelfde centrum van de maan aangetrokken als het water aan de evenaar, maar gebeurt dit duidelijk onder een andere hoek ten opzichte van de lijn aarde-maan. Het water dat zich aan de evenaar het dichtst bij de maan bevindt (A), wordt door de aarde in tegengestelde richting aangetrokken dan de maan, zodat hierdoor de maan de aantrekkingskracht naar de aarde toe minimaal vermindert.

Aan de polen (B) staat de aantrekkingskracht van de aarde duidelijk niet tegengesteld in richting als die van de maan, maar onder een andere hoek. De combinatie van beide krachten geeft het water een zetje richting evenaar. Deze zeer kleine kracht heet getijdenkracht.

Doen we dit op alle punten op aarde, dan krijg je een krachtenverdeling die duidelijk naar de evenaar gericht is. Deze krachten zijn inderdaad zeer klein en er is dan ook heel veel water en een grote aarde nodig om een centrale ophoping of vloedberg te veroorzaken.

+

M

Je kunt het vergelijken met een tube tandpasta, waarop je maar lichtjes hoeft te drukken om uiteindelijk een grote ophoping aan de opening van de tube te bekomen. Op een aarde zonder continenten en volledig bedekt met water, zou het water door deze getijdenkrachten erin slagen om aan de evenaar een vloedberg van ongeveer 0,5 meter hoogte te creëren. De rond haar as draaiende aarde schuift zo elke 6 uur onder deze vloedberg door en krijgen

Advertentie

Ephyra

Noordzeeduiken - Nieuwpoort Info en reservatie: 09/367 01 22 jan@thebigblue.be

Duikcenter The big Donklaan 26 - 9290 Berlare blue tel: + 32 (0)9 367 01 20

info@thebigblue.be - www.thebigblue.be

Openingsuren:

Alle kwaliteitsmerken - Vulstation 300 bar Nitrox vulstation - Eigen onderhouds- en hersteldienst Herkeuren van duikflessen - Duikopleidingen Nitrox en technical opleidingen

Woensdag en vrijdag: 10u00-12u00 & 13u00-19u00 | Donderdag: 13u00-21u00 | Zaterdag: 10u00-17u00 | Dinsdag enkel op afspraak | Zondag en maandag gesloten Advertentie Hippo 2018.indd 1

29/04/2020 9:20:40 65 Hippocampus sept./okt.

2020

Reportage

Springtij bij nieuwe maan.

Zeemanschap

Cotidale lijnen en amfidrome punten 180°

150°

120°

90°

60°

0°

30°

90°

ARCTISCHE OCEAAN

10 0

45°

4

0

4

2

4 6

6 8

15°

8

4 6

10 0 0

10

8

0

15°

INDISCHE OCEAAN

STEENBOKSKEERKRING

0

2

10

4 2

6

0°

6

10

10

8 10 0

2

-

10

00 u 02 u 04 u 06 u 08 u 10 u

4 2

0

8

-

4

8

30°

10

10

STILLE OCEAAN

6 2

2

ATLANTISCHE OCEAAN

4

EVENAAR

Vertragingstijd hoogwater in uren:

60°

4

0

6 KREEFTSKEERKRING

0

2

10

8

6

0

10

75°

POOLCIRKEL

2

4

Hippocampus sept./okt. 2020

VM (Volle Maan)

Doodtij bij eerste kwartier.

6

66

= maansgetij

Zo werd ook in kaart gebracht op welke plaatsen op zee er quasi geen getijdenwerking is. De vloedberg draait letterlijk om die punten heen.

Deze punten worden = zonsgetij = maansgetij EK (Eerste kwartier) amfidromische punten of getijdenknooppunten Doodtij bij laatste kwartier. genoemd. In het zuidelijk gedeelte van de Noordzee (gelegen tussen IJmuiden en Lowestoft op 51°41N - 3°13O) is zo'n amfidromisch punt waarrond het getij van de Noordzee in tegenwijzerzin draait. Je kunt het vergelijken met = zonsgetij = maansgetij LK (Laatste kwartier) een wijnglas dat je in je hand rondjes laat draaiLaat dit een mooie gedachte zijn om en om de aroma's vrij te maken. Tijdens dat dit artikel mee af te sluiten. Gezondwalsen staat in het midden van het glas de heid!  wijn stil, maar aan de rand passeren er bij elke HENDRIK DE SOETE rotatie 2 wijnstanden voorbij je duim (HW hoge wijnstand en LW lage wijnstand).

0

Omdat een vloedberg soms enkele dagen onderweg is voor hij zijn invloed heeft verloren en er ondertussen al een nieuwe vloedberg op komst is, zijn er meerdere plaatsen op aarde waar ze elkaar ontmoeten en op elkaar inwerken. Hierdoor krijg je soms speciale neveneffecten. De tijdstippen waarop twee getijdengolven elkaar opvolgen, kunnen zo op elkaar inwerken dat beide gelijktijdig binnenkomen en er maar één keer per dag eb en vloed is. De kustlijn en het bodemprofiel zorgen er soms voor dat het water er veel minder lang over doet om te stijgen dan om te dalen,

= zonsgetij

6

alle water vloeit uiteindelijk samen en werkt op elkaar in

Springtij bij volle maan.

8

Hoogwater in België wordt niet bekomen door water dat door de maan (en de zon) wordt opgetild, maar door water dat twee dagen geleden uit de Zuidelijke IJszee werd voortgestuwd.

NM (Nieuwe Maan)

8

De grootste vloedberg wordt op aarde gevormd op die plaatsen waar het water het meest uitgestrekte gebied overspant. Enkel de Zuidelijke IJszee vormt een aaneengesloten watergordel van waaruit elke 6 uur een vloedberg vertrekt. Deze vloedberg reist uiteindelijk door de Atlantische oceaan en bereikt na een 2-tal dagen onze Belgische kust. Vandaar dat bij ons springtij een twee dagen na volle en nieuwe maan wordt ervaren.

= maansgetij

2

de invloed van de Zuidelijke IJszee

= zonsgetij

8

Het zijn echter de continenten en het bodemprofiel onder de watermassa die ervoor zorgen dat de ophoping van het water niet egaal verloopt en dat het water soms wat langer onderweg is, in een diepere zone terecht komt of zich net nog meer ophoopt in ondiepe zones. Het feit dat de aarde rond haar as draait en samen met de maan continu in beweging is, zorgt ervoor dat de getijdenkrachten steeds van grootte en richting veranderen en dat deze krachten steeds veranderlijk zijn. Hierbij hebben we de invloed van het weer en de zon dan nog niet in rekening gebracht. De zon creëert een eigen getijdenkracht op aarde die, zoals je weet, de invloed van de maan versterkt of afzwakt en zo zorgt voor dood- of springtij.

8 6

het vasteland en het bodemprofiel maken het verschil

waardoor de laagwaterstand tot 2,5 uur langer duurt dan de hoogwaterstand. Meer landinwaarts komt het voor dat een initiële daling gevolgd wordt door een kortstondige stijging om daarna terug een daling te krijgen. Deze dubbele laagwaterstand wordt agger genoemd. Alle waterstanden en bijhorende stromingen worden tegenwoordig door elk land via computermodellen berekend en uitgebracht in zogenaamde stromingsatlassen.

2

we bijna de getijden zoals we ze kennen.

0

8

2 4

10 8

45°

6 60°

ANTARCTISCHE POOLCIRKEL

75° 90°

30°

Waterhonger Hét coronawoord bij uitstek was zeker en vast huidhonger. Het niet kunnen knuffelen van de kleinkinderen, het niet kunnen omhelzen van dierbaren of geliefden en het niet kunnen begroeten van vrienden zoals we vroeger deden, het hakte er bij iedereen in.

W

at hebben we met z'n allen die knuffels gemist. Lichamelijk contact is belangrijk, maar wij duikers ervoeren dat het contact met het water misschien nog net iets belangrijker is. Het duiken al die maanden moeten missen, ook dat hakte erin. Toen dat plots weer mocht, liet het resultaat zich dan ook raden. Gezien de grenzen nog gesloten waren, was elke put plots goed genoeg om in kopje onder te gaan. En toen het reizen naar Nederland weer mogelijk was, was het hek helemaal van de dam. De dijken werden overspoeld,

door duikers weliswaar. Althans dat is wat we dachten dat er zou gebeuren.

Toegegeven, de Oosterschelde lonkte voor velen en heel wat ongeduldige enthousiastelingen brachten de eerste dagen na 15 juni aan de andere kant van de grens door in de hoop nog net op tijd te zijn om sepia's te spotten. Met de coronamaatregelen diende rekening gehouden te worden en je kon niet met de hele meute de dag afsluiten op je favoriete terras, maar op de meeste plaatsen moest je geen nummertje trekken om in het water te kunnen gaan. Zeepaardjes zoeken

kon dus nog steeds zonder je eerst een weg te banen doorheen verschillende duikploegen en stofwolken en de sepia's kwamen regelmatig even gedag zeggen. Terwijl de hele wereld op zijn kop stond, liet het opnieuw kunnen duiken ons voelen dat er ook nu nog altijd zekerheden in het leven zijn. Zeeland rekenden we deze zomer voor het gemak dus maar even bij Vlaanderen. Op die manier was het verkennen van de Oosterschelde toch ook een beetje 'staycation' en werd onze honger naar water gestild.  NATALIE DECROCK

Advertentie

Duiken met je buddy, wij klaren de rest.

Met 60 kantduikstekken om uit te kiezen, is er altijd een rustige plek om te duiken op Bonaire!

Kies met je buddy bijvoorbeeld voor Buddy Dive Resort, al 40 jaar hét duikresort op Bonaire.

Dit najaar profiteer je van diverse aanbiedingen, zoals elke 2e duiker duikt gratis! Meer informatie over deze en andere acties vind je op www.abctravel.nl/buddy-dive Benieuwd naar de mogelijkheden?

Onze enthousiaste reisspecialisten helpen je graag met het samenstellen van jouw ideale duikvakantie naar Bonaire, of één van onze andere veelzijdige bestemmingen!

abctravel.nl

®

Langestraat 45b | 7511 HB Enschede | Nederland | +31 [0)53 303 0012

Hippocampus sept./okt. 2020

67

Foto: Rinie Luykx.

Duikspinsels

Reportage Reisverhaal

Onderwatermuseum

Sri Lanka

Foto's (5): newswire.lk.

Het eerste onderwatermuseum van Sri Lanka werd op 5 april 2020 door de marinecommandant viceadmiraal Piyal De Silva voor de kust van Galle geopend.

Een museum dat je alleen kunt bezoeken als je een duikpak aanhebt? Dat vind je in het Aziatische land Sri Lanka. Duikers hebben daar begin april 2020 namelijk een museum geopend dat onder water ligt! Het museum ligt op zo'n 15 meter diepte in de haven van de hoofdstad Galle.

D

e grenzen van Sri Lanka zijn een tijdje gesloten geweest vanwege het coronavirus. Maar sinds 1 augustus 2020 zijn toeristen weer welkom. Het land hoopt dat veel van deze toeristen het speciale museum komen bezoeken. Het museum, gebaseerd op een concept van premier Mahinda Rajapaksa, is door de marine gebouwd onder direct toezicht van de commandant van de Sri Lanka Navy en ligt op zo'n 15 meter diepte in de haven van Galle, een populaire toeristische bestemming.

Begin april – tijdens de lockdown – werd in Sri Lanka het onderwatermuseum van de marine officieel geopend. De marinecommandant viceadmiraal Piyal De Silva knipte onder water het lintje door. Dit on-

68

Hippocampus sept./okt. 2020

derwatermuseum is opgedragen aan alle marineduikers uit Sri Lanka die hun leven hebben opgeofferd tijdens de dienst.

In de havenstad Galle is nog een andere bezienswaardigheid: een fort uit 1633, dat herinnert aan de kolonisatie door Nederland.

Het materiaal voor het onderwatermuseum is trouwens gedeeltelijk afkomstig van dat fort. Daarnaast heeft de marine heel wat van hun afgedankt materiaal – van schepen tot kanonnen – een plaats gegeven in het museum. Ook staat er een grote verzameling beelden. Alle sculpturen die in het museum zijn geplaatst, zijn ontworpen en gebeeldhouwd door marinezeilers met gebruik van cement en milieuvriendelijk materiaal (zie https://youtu.be/vc1ocwa5kA8). De be-

doeling is dat de objecten onderwaterleven zullen aantrekken en koraal de kans krijgt te herstellen, wat niet enkel het zeeleven in het gebied bevordert, maar ook de schoonheid van het museum verbetert. IVO MADDER

De realisatie van ('the making of') het onderwaterpark:

De officiële opening door marinecommandant viceadmiraal Piyal De Silva:

Europlongée Boulouris

GET WET maritiem

Alles inbegrepen van maandag tot vrijdag: 5 nachten, volpension

Go lock

down

www.getwet.nl Raadpleeg de data van de trainingen op:

10 duiken aan € 539 per persoon.

Diep duiken: 6 duiken aan € 336 per persoon. (vullen met zuurstof mogelijk) 6 personen minimum

www.europlongee.fr FAX: 04 94 19 03 26 GSM: 06 09 18 53 74 • contact@europlongee.fr

Kwaliteit in maritieme praktijktrainingen en wrakduiken

ENKELE VAN ONZE PARTNERS: SCUBAPRO SUB GEAR

BARE SUUNTO UWATEC SHEARWATER METALSUB BIGBLUE RIFF GREEN FORCE MARES SEAC PROCEAN DIVESYSTEM UK DICAPAC BRIGHT WEIGHT SEALIFE DUIKCOMPUTERS DUIKLAMPEN ADEMAUTOMATEN DROOGPAKKEN JACKETS, …

showroom Hofeinde 21, 2350 Vosselaar, België Tel: +32(0)14 61 12 60 E-mail: Hcv.Bvba@Pandora.Be www.duikmateriaal.be

Hippocampus sept./okt. 2020

69

Club in de kijker

Open tijdens de werken!

Sint-Truiden krijgt een gloednieuw zwembad. Helaas ging het huidig bad t.g.v. COVID-19 in maart 2020 dicht, terwijl de opening van de nieuwe infrastructuur pas volgend jaar (2021) voorzien is. Hoe kunnen de lokale duikers deze situatie overleven? Duikschool JAWS heeft een plan 'B' en zelfs 'C' en 'D'!

H

et wordt een pracht van een sportcomplex met twee grote baden, een ruime cafetaria en eerste klasse infrastructuur. Vóór we zover zijn moeten we eerst bijna één jaar zien te overleven zonder training. Maar klopt dat wel?

Geert Hinoul, voorzitter van vzw JAWS, legt uit: "Tijdens de zomer was er sowieso geen training voorzien. Met het mooie weer gaan onze leden liever buiten duiken en vrijduiken. Dit is plan 'B': je kunt ons verwachten op de populaire duiklocaties: Zeeland, steengroeves en meren van ons land. Daar zullen onze instructeurs en initiatoren zorgen voor een volwaardig opleidingsprogramma. Begin oktober vertrekt de club bovendien naar Egypte voor weer een onvergetelijke clubreis. De laatste duikreis van JAWS, in El Gouna, was op veel punten uitzonderlijk. Zo kregen een aantal van onze beginners het bezoek van een school dolfijnen tijdens hun eerste tropische duik! Voor onze vrijduikers is er ook de mogelijkheid om deel te nemen aan de NELOS-vrijduikzeestage in Dahab. Tot eind oktober zit onze agenda dus goed vol, zelfs zonder zwembad".

zwembad Landen Ingrid Vanrutten, 2*I en woonachtig te Landen, heeft voor plan 'C' gezorgd: "We hebben een overeenkomst met het zwembad van Landen om daar vanaf september te kunnen trainen. Landen is iets verder dan Sint-Truiden, maar de meeste van onze 'haaitjes' hebben dat er wel voor over om samen te

Het gloednieuwe hoofdbad met 8 banen heeft veel mogelijkheden voor onze sportduikers en vrijduikers.

blijven oefenen. We zullen in die periode een maximum aantal zwembadproeven inplannen voor de duikers die een brevet willen behalen". Omdat het zwembad van Landen begin 2021 op zijn beurt sluit, heeft JAWS een plan 'D' nodig om de maanden zonder training te overbruggen. In afwachting van de opening van het nieuw complex in Sint-Truiden zal de duikschool haar activiteiten niet stopzetten. Uiteraard blijven we bijna elk weekend clubduiken organiseren, zoals altijd. Ook voorzien we activiteiten tijdens de week. Op dinsdagavond kunnen we in de prachtige steengroeve van Dongelberg gaan duiken. Vrijduiken kan daar ook vanaf de lente, als de dagen langer worden.

De laatste jaren is het zicht in Dongelberg spectaculair verbeterd. Het is er tegenwoordig veilig en aangenaam duiken, zelfs voor de minder ervaren duikers. Ook Todi in Beringen is een optie. Als we daar één keer per maand naartoe gaan, kunnen onze kandidaten gewoon hun opleiding verder-

zetten, weliswaar op een iets lager tempo.

Ook plannen we theorielessen tijdens deze periode, alsook een bezoek aan Nemo33 in Brussel. En natuurlijk ook een paar 'social events', kwestie van de leden bij elkaar te houden.

meer capaciteit in Sint-Truiden Het nieuwe sportcomplex van Sint-Truiden zal (vrij)duikschool JAWS toelaten om meer leden aan te werven en op te leiden. Er komt een groter hoofdbad met 8 banen en zelfs de mogelijkheid om een tweede bad te huren als extra capaciteit nodig is. Vooral voor de vrijduikafdeling is dit goed nieuws, omdat in het oud zwembad een 12-tal vrijduikers ongeveer het maximum was om in alle comfort te kunnen trainen. Voortaan zal JAWS gemakkelijk aan de vraag kunnen voldoen.

Met deze vooruitzichten lacht de toekomst de haaitjes van Sint-Truiden tegemoet! 

Advertentie

DUIKTANK

TE HUUR +32 475 73 25 74

DUIKCENTRUM Alle kwaliteitsmerken- Vulstation Eigen onderhouds- & hersteldienst

Verhuurdienst - Duikopleidingen www.aqualand.be info@aqualand.be

70

Hippocampus sept./okt. 2020

GREETJE BUYSSE

Rood Filter (37MM ou 52MM)

SeaLense Macro

SEATOUCH 3 PIONEER & accessories

Contact Nederland / België : customdivingsystems.com

vereeuwig uw mooiste avonturen versie Pro waterdicht 80 m



START TO

DIVE

Deze gratis duikinitiatie is speciaal voor: Naam voornaam Actie geldig tot 15/03/2021

Meer informatie www. nelos .be

Hippocampus sept./okt. 2020

71

Reportage

Foto: Aquarium-Muséum ULiège - J.Ninane.

Geschiedenis

De tropische lagune.

Het Universitair Aquarium-Museum van Luik Een boeiend bezoek met een vleugje geschiedenis aan de onderwaterwereld van het Universitair Aquarium-Museum van Luik.

72

Hippocampus sept./okt. 2020

vergelijkende anatomie van de dieren'. Hij voegde daar een persoonlijke gift van bijna 2.000 schelpen van weekdieren aan toe om de beginnende verzameling te stofferen.

De verschillende rectoren breidden de collectie uit en alles werd in 1947 in een groot museum ondergebracht. Rector Marcel Dubuisson creëerde in datzelfde jaar een aquarium voor onderzoek op het gebied van de mariene biologie. In 1962 werden het museum en het aquarium opengesteld voor het publiek. Ze ontvangen van-

daag meer dan 100.000 bezoekers per jaar (pre-Coronacijfers). Een team van 26 vaste personeelsleden en biologen en een aantal vrijwilligers zorgen er voor de permanente en tijdelijke tentoonstellingen.

Na het beklimmen van de twintigtal treden tussen de kolommen van het statige 'Institut Zoologique' word ik hartelijk verwelkomd door Marie Bournonville, biologe en verantwoordelijke voor de verzamelingen.

Zij wordt voor enkele uren mijn persoonlijke gids voor en achter de schermen van het

Een zwartpuntrifhaai in het grootste bassin van het aquarium.

Foto: Patrick Swinnen.

E

en bezoek aan een groot aquarium kan voor ons, duikers, meer betekenen dan een zwartpunthaai van dichtbij bewonderen of huiveren voor de tanden van een piranha. Aquaria zijn immers een uitstekende manier om onze kennis van de biologie te verrijken zonder op reis te gaan. Je krijgt er een beter beeld van de taxonomische groepen en je kan er rustig kijken naar het gedrag van scholen of solitaire vissen, naar de levenswijze van neteldieren, algen en koralen en bijvoorbeeld naar de verschillen tussen beenvissen en kraakbeenvissen. Aquaria lichten trouwens dikwijls zaken toe die wij tijdens een duik niet kunnen waarnemen, zoals de geslachtsveranderingen van bepaalde soorten of bioluminescentie.

Een bezoek aan het Universitair Aquarium-Museum van Luik past dan ook helemaal in dit kader.

De universiteit van Luik werd in 1817 opgericht door Willem 1 van Oranje (België maakte toen deel uit van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden). Aan elke universiteit hoorde toen een dierenverzameling. Koning Willem 1 gebood dus de oprichting van een 'Cabinet voor zoölogie en

Hoe positioneert dit aquarium zich ten opzichte van de andere grote aquaria?

Marie Bournonville (MB): "Wij hebben één van de oudste infrastructuren. In vergelijking met Oceanium Blijdorp Rotterdam of Nausicaá in Boulogne-sur-Mer zijn wij eerder bescheiden. Wij bestaan dan ook bijna 60 jaar en er werden weinig ingrijpende wijzigingen aan het gebouw aangebracht.

Het straalt een wat nostalgische charme uit, maar het heeft zeker beperkingen. Zo zijn onze 46 bakken vrij klein, omdat men in de jaren '60 geen andere techniek had dan vlak vensterglas om ze te bouwen. Het waterdicht maken van de aquaria was toen geen eenvoudige zaak. Ons grootste bassin bevat 66.000 liter water, daar waar het grootste bassin van Naussicaá, tevens het grootste in Europa, 10 miljoen liter bevat.

Maar hoe dan ook, onze collectie telt meer dan 2.500 vissen afkomstig uit alle werelddelen. Je kan bij ons ook kennismaken met een veertigtal vissoorten die in onze Skelet van de vinvis in het museum.

eigen waterlopen en meren leven en die je tijdens een duik in de zandsteengroeve van La Gombe of in de Nekker in Mechelen kan ontmoeten".

Waar komt al dat water vandaan en hoe gaan jullie ermee om?

MB: "Wij hebben ongeveer driemaal meer water nodig dan de 155.000 liter die je in de aquaria ziet. Het wordt immers constant gezuiverd door een systeem met mechanische en biologische filters. Er is een regelmatige kwaliteitscontrole, waarbij warmte, zuurtegraad, hardheid, nitrieten en nitraten, zuurstofgehalte en afval (koper, fosfaten) worden onderzocht en genormaliseerd. Naast de bassins die voor het publiek zichtbaar zijn, hebben we natuurlijk ook kweekbassins en een grote quarantainebak om dieren een tijdje af te zonderen nadat ze bij ons toekomen.

Onze zoetwaterbassins worden gevuld met kraantjeswater. Een rustperiode van een tweetal dagen zorgt ervoor dat het chloorvrij is en het wordt behandeld om de juiste

hoeveelheden mineralen te bevatten. Voor het zoutwater komt er maandelijks een tankwagen vers water dat uit zee wordt gepompt op Neeltje Jans aan de Oosterscheldekering. Hiermee wordt onze voorraad weer aangevuld en ververst. Bepaalde dieren stellen ook nog bijzondere eisen aan het water. Dat is bijvoorbeeld het geval voor onze koralen. Voor hun ontwikkeling hebben zij zeer zuiver water nodig met een vrij grote concentratie aan magnesium en calcium. Wij zorgen hiervoor door dolomiet toe te voegen. Koralen hebben ook veel licht nodig en samen met de omgevingswarmte veroorzaakt dit veel verdamping. Er wordt dan ook constant een kleine hoeveelheid zoetwater aan het bassin toegevoegd. Onder het aquarium met koralen kan de bezoeker het hele waterbehandelingssysteem zien. Een uitgebreide nota verklaart het hele gebeuren".

Het lijkt soms of er te veel vissen in één aquarium zitten. Is dat zo?

MB: "Sommige vissen leven in scholen.

De kaken van een Megalodon verwelkomen jou aan de ingang van het aquarium.

Foto's(2): Patrick Swinnen.

aquarium en beantwoordt al mijn vragen.

Hippocampus sept./okt. 2020

73

R Meportage ijn buddy

Foto's(2): Patrick Swinnen.

Geschiedenis

Piranha’s, publiekstrekkers bij uitstek.

De neerkijker, een zeldzame gast in aquaria.

Vissen die dit gedrag in de natuur vertonen doen dat ook in aquaria. Het is ook zo dat we soms het aantal individuen vergroten om de territoriale rivaliteit te verminderen.

Zo ontstaan er minder gevechten en verwondingen. Maar er zijn ook andere redenen … (glimlacht). Onze vissen zijn dikwijls groter en vooral dikker dan in de natuur.

Zij hebben hier wat minder beweging en onze verzorgers vertroetelen ze graag met een hapje. Wij moeten soms ook vissen opvangen die in beslag genomen werden of die door particulieren niet meer verzorgd kunnen worden. Een kleine koraalduivel in een aquariumbak thuis is mooi, maar als de vis wat groter wordt, stelt zich een probleem. Het is voor ons heel moeilijk om al deze dieren op een degelijke wijze onder te brengen in afwachting van een duurzame oplossing. Er bestaat gelukkig en goede samenwerking tussen grote aquaria. Wij hielpen de Zoo van Antwerpen bijvoor-

beeld met de opvang van enkele van de 132 kwastvinsnoeken die op de luchthaven van Zaventem gestrand waren na een administratief probleem".

Waar komen jullie vissen en andere dieren vandaan?

MB: "Ik vermeldde al de opvang van dieren afkomstig van particulieren en de verzorging van in beslag genomen dieren. Zo leven er hier aardig wat zoetwaterschildpadden die hun aquarium op een appartement ontgroeid zijn. Verder rekenen we op eigen kweek en een actieve uitwisseling tussen aquaria om inteelt te vermijden. Kijk nu even naar deze anemoonvissen: in zee zien ze er allemaal ongeveer hetzelfde uit. In onze bassins zwemmen er enkele rond die uit privé-aquaria komen en daar zie je dat ze veel bredere witte vlekken hebben met soms zwarte strepen. Ze worden door inteelt en kruisingen zo gekweekt, omdat ze

Foto's (2): Aquarium-Muséum ULiège - J.Ninane.

Marie Bournonville, biologe, verantwoordelijk voor de collectie.

74

Hippocampus sept./okt. 2020

dan meer waard zijn in de handel. Dat proberen we natuurlijk te vermijden door onze vissen geregeld te kruisen met exemplaren uit minstens 4 andere leefgroepen. De genetische diversiteit van de soort wordt op deze manier gewaarborgd. Bij grotere dieren, zoals haaien, worden DNA-stalen genomen en is er een stamboekhouder die door uitwisseling tussen de aquaria voor genetische diversiteit instaat. En uiteindelijk kopen we ook dieren bij erkende handelaars. Zij moeten zich aan de CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) regelgeving houden en de wildvangsten moeten gebeuren in aangewezen seizoenen en met respect voor het milieu".

Is er een soort waar jullie bijzonder trots op zijn?

MB: "Oh ja, je kan bij ons een aantal exemplaren van de neerkijker (Selene vomer)

Het statige gebouw uit 1947 herbergt het aquarium en het museum.

Foto: Patrick Swinnen.

De rijke verzameling levende koralen.

Het bezoek bewonderen. Dit familielid van de horsmakrelen heeft de ogen helemaal boven op de kop, waardoor hij precies altijd op je neerkijkt. Hij is zilverachtig van kleur en blinkt met een opvallende glans. Hij benadert zijn prooien van boven en valt door zijn kleur en glans nauwelijks op tegen het achter hem invallende zonlicht. Zijn heel kleine schubben maken zijn huid kwetsbaar en daarom vind je hem zelden in aquaria.

Maar de bezoekers en vooral de kinderen zijn natuurlijk gefascineerd door onze haaien en piranha's".

Wij bezoeken niet alleen het aquarium, er is ook het museum…

MB: "Inderdaad, een groot museum met meer dan 20.000 geëxposeerde stukken.

Het 18 meter lange geraamte van de gewone vinvis is hier natuurlijk de blikvanger. Het gevaarte weegt niet minder dan 3 ton. We hebben hier een museum in een museum. De infrastructuur dateert namelijk uit de 19e eeuw en de collecties in het neoclassicistische gebouw worden door grote dakvensters verlicht. Het spreekt vanzelf dat het daglicht niet ideaal is voor de tentoongestelde specimens. De voch-

tigheidsgraad wordt op peil gehouden door een binnenfontein waarin goudvissen rondzwemmen. De tentoongestelde dieren worden geklasseerd volgens hun onderlinge gelijkenissen en niet volgens hun orde, familie of geslacht. Ook dat hoort niet meer thuis in de actuele museologie.

De collectie zelf is echter bijzonder interressant, ondanks je je een beetje in het verleden waant. Je zal hier een bijzonder grote verzameling koralen kunnen bekijken die door een Belgische wetenschappelijke missie in 1967 vanuit het Groot Barrièrerif uit Australië werd meegebracht. Dit zou vandaag niet meer kunnen, gelukkig maar".

Wat zijn de toekomstplannen?

MB: "Wij starten op 7 september met enkele kleinere ingrepen en het Aquarium-Museum zal gesloten zijn tot 16 oktober. Er zijn verder middelen vrijgemaakt om in het voorjaar van 2021 grotere werken aan te vatten in beide afdelingen. Het hele museum wordt gemoderniseerd en de collecties zullen op een hedendaagse manier tentoongesteld worden. In het aquarium worden eveneens werken voorzien om het

Het Aquarium-Museum van de Universiteit van Luik is gelegen aan de Quai Édouard Van Beneden, 22 B – 4020 Luik GPS: 50.63881°N, 5.579115°E Het bezoek duurt doorgaans een tweetal uren. Je kan het dus best met een andere activiteit combineren. Neem bijvoorbeeld de rivierpendel op de Maas die je van de parking Coronmeuse tot aan de trappen van het Aquarium-Museum brengt. Onderweg kan je op verschillende plaatsen aan wal komen om tal van musea en andere bezienswaardigheden te bezoeken.

De inkom van het Aquarium-Museum bedraagt slechts 7,50 euro per persoon.

Een gezinspas kost je 22,00 euro. Op www.aquarium-museum.uliege.be vind je de openingsuren en meer info. zowel voor de bezoeker, voor de medewerkers als voor de dieren aangenamer te maken". 

Advertentie

PATRICK SWINNEN

 

rEvo rebreathers info@revo-rebreathers.com www.revo-rebreathers.com

 

Hippocampus sept./okt. 2020

75

Reportage Geschiedenis

Een mooie toekomst voor

Foto's (4): archief KBIN.

Foto: archief Belspo.

de huidige Belgica?

Meetaparatuur op zonne-energie om onder andere de stroming in kaart te brengen.

Het nemen van bodemstalen.

76

Je zou het misschien niet meteen verwachten, maar BelgiĂŤ heeft als klein landje groot aanzien in de wereld van de mariene biologie. Onze wetenschappers, onderzoekers en duikers kunnen terugblikken op 150 jaar ervaring in het verkennen en onderzoeken van de wereldzeeĂŤn. Ook voor de toekomst blijven we ambitieuze plannen maken. Zo stond er in 2020 met de vervanging van ons nationale onderzoeksschip de Belgica alweer een nieuwe mijlpaal op het programma, maar ook hier zorgde de coronacrisis voor wat vertraging.

W

ij gingen praten met ingenieur Manu Gorus. Manu is niet zozeer betrokken bij de 'nieuwe' Belgica, maar wil een mooie toekomst geven aan de huidige Belgica. Hippocampus trok naar Dendermonde om daar meer over te weten te komen.

De fijne sleepnetten om te bepalen hoeveel plankton er in het water zit.

Analyse van de bodemstalen.

Hippo: Hoe ziet de mooie toekomst er dan uit voor de Belgica?

Manu Gorus: Om naar de toekomst te kijken, moeten we eigenlijk beginnen bij het verleden van de Belgica. Je moet weten dat het huidige onderzoeksschip zijn naam ontleent aan een eerdere – en de oorspronkelijke – Belgica. Dat was het expeditieschip waarmee de illustere Belgische ontdekkingsreiziger Adrien baron de Gerlache en zijn bemanning aan het eind van de 19e eeuw op Zuidpoolmissie trokken. Het was de Gerlache die het pad effende voor de ontdekking en ontsluiting van de Zuidpool en het Belgisch maritiem onderzoek vleugels gaf. (Leuk om weten is dat hij in 1898 een eiland in de Antarctische Archipel de naam Antwerpen gegeven heeft). Het belang en de heroïek van het werk van de Gerlache is niet te onderschatten. Het was in 1984 dan ook een eerbetoon om het Belgische federaal onderzoeksschip met dezelfde naam te dopen.

Hippo: Het begin van een even heroïsch verhaal?

Manu: (lacht) Ik denk dat de bemanning van de huidige Belgica minder ontbering heeft gekend dan haar voorgangers. Vergeet niet dat de oorspronkelijke bemanning 3 maanden lang vastzat in het poolijs. In het eeuwige donker, in de constante vrieskou en op een zeer beperkt rantsoen.

Daarvan is het huidige schip, voor zover ik weet, bespaard gebleven. Maar het wetenschappelijk belang van de moderne Belgica is minstens even aanzienlijk. De Belgica is de voorbije 37 jaar vooral actief geweest in onze eigen Noordzee en heeft er een schat aan informatie verzameld over de evolutie van de Noordzee, met prehistorische vondsten. Momenteel loopt een onderzoek naar de effecten van de opwarming van de aarde in onze contreien. Het is ook lovenswaardig dat het nieuwe onderzoeksschip de fakkel overneemt en die opdracht onverminderd verderzet. Die kennis is belangrijk.

Hippo: Een nieuwkomer... betekent dit dat voor de huidige Belgica het verhaal eindigt?

Manu: Als het aan ons ligt zeker niet! De Belgica heeft dan misschien geen plaats meer in de federale werking, maar wij willen met ons privéproject 'Belgica1984' de toekomst van het huidige schip veilig stellen. Het doembeeld dat dit belangrijke schip verkocht wordt aan een obscure partij of dat het in een 'worstcasescenario' onder de sloophamer gaat, is immers iets waar ik nachten van wakker kan liggen.

Hippo: Waarom ligt de Belgica je eigenlijk zo nauw aan het hart?

Manu: Daar zijn verschillende redenen voor.

Om te beginnen blijft er nood aan wetenschappelijk onderzoek. We moeten onze wereld beter leren kennen en ons bewust worden van de impact van de klimaatverandering. Daarvoor is kennis essentieel.

Alhoewel de Belgica geen hypermodern schip is, heeft ze apparatuur en faciliteiten om dat onderzoek te blijven voeren. Onderzoeksschepen zijn dun gezaaid, dus het zou zonde zijn om haar bestaansreden te verloochenen. Ten tweede is de Belgica één van de laatste getuigen van ons rijk industrieel verleden. De Belgica werd in 1984 immers gebouwd op de Boelwerf in Temse. Daarmee is ze een stukje industrieel erfgoed, waar we veel zorg voor moeten dragen. Als trotse soldaat heeft ze twee generaties lang voor ons land gevaren, dus we vinden dat we iets moeten terugdoen.

Tenslotte heb ik ook een zeer persoonlijke band met het schip, want ik voer als jonge knaap (en als beginnend duiker) mee op één van haar missies. Dat is een ervaring die je je hele leven meeneemt. Ik heb zelf de duikmicrobe stevig te pakken en ik zie een geweldige opportuniteit om duikactiviteiten te integreren in het toekomstplan voor de Belgica.

Hippo: De Belgica moet dan wel op eigen kracht verder. Hoe zorg je daarvoor?

Manu: Ik ben jammer genoeg geen miljonair, dus kunnen we het schip niet gewoon kopen. Een eerste stap is het verwerven van het gebruiksrecht of eigendom. Daarvoor zijn we al maandenlang in gesprek met de mensen van KBIN, Belspo (dat zijn de federale onderzoeksinstanties die instaan voor de exploitatie van het schip) en de Belgische marine, om samen naar constructieve oplossingen te zoeken. Denk hierbij aan gedeeld eigendom of huurformules. Dat vormt een basis voor ons businessplan.

Hippo: Hoe ziet dat plan er dan uit?

Manu: Om de Belgica een rendabele toekomst te geven, willen we wetenschappelijk, toegepast onderzoek combineren met unieke duikexcursies. Het schip is perfect uitgerust om een groep duikers op niet-alledaagse locaties een unieke duikervaring te bezorgen. En de 'particuliere' duikers kunnen de wetenschappers aan boord helpen, al was het maar door de data van de duikcomputers te analyseren of in een vorm van 'citizen science': het documenteren van de duik, staalname, 'coral farming',… er zijn talloze mogelijkheden om van deze duikex-

cursies een zeer unieke ervaring te maken.

Hippo: Hoe zie je dat dan concreet?

Manu: We stippelen op dit moment onze 'Maiden Voyage' uit, hopelijk ergens uit te voeren in de lente van 2022. We varen dan naar de Rode Zee met een groepje wetenschappers, maar er zal ook plaats zijn voor 15 à 20 particuliere duikers. De trip voert ons langs de Frans-Atlantische kust en het wrak van de Léopoldville, langs Malta en Gozo, langs de Egyptische kusten in de Middellandse Zee en zo naar de Rode Zee. Met een schip als de Belgica kan je heel andere excursies plannen dan het 'standaard' duikaanbod. En daar zetten we voluit op in.

Hippo: Hoelang gaat die trip duren en is er een mogelijkheid om bijv. enkel deel te nemen aan het gedeelte Malta?

Manu: Ik schat dat we ongeveer na 6 maand onze eindbestemming in de Rode Zee gaan bereiken. Tijdens onze reis houden we halt op meerdere plaatsen, waar geïntereseerden voor bijv. een week kunnen deelnemen aan de expeditie. Als er interesse is om te duiken op de wrakken rond Malta, kunnen we in die regio bijv. twee weken rondvaren om de wrakken te verkennen.

Hippo: Wat zijn de volgende stappen?

Manu: Zoals ik eerder zei, moeten we eerst het eigendom of gebruiksrecht in handen krijgen. Dat is een stap die door de coronacrisis en een regering in lopende zaken niet evidenter is geworden. Maar we geven niet op. We willen in de loop van 2022 een eerste keer op expeditie richting Rode Zee, met meerdere tussenstops in de Middellandse Zee. We hopen op deze expeditie een aantal particuliere duikers mee te kunnen nemen, om zo de kostprijs van de brandstof wat te recupereren. Daarom wil ik jullie lezers oproepen om lid te worden van onze Facebookpagina www.facebook.com/belgica1984 om zo op de hoogte te blijven van ons project. We zijn ook steeds op zoek naar sterke schouders en helpende handen. Dus: like ons op Facebook, zodat we samen een community kunnen vormen die het allerbeste voorheeft met de Belgica.

En hopelijk zien we jullie binnen enkele maanden terug aan boord van dit Belgisch icoon.  Hippo: Dat klinkt geweldig. Bedankt Manu voor dit interview. En veel geluk!

IVO MADDER

Hippocampus sept./okt. 2020

77

Retro-Hippo Verzameld door Wim Van Doeselaer

55 jaar geleden

op 300 m. Het onder druk zetten van 0 tot 300 m duurt wel 6 u.

uit Hippocampe nr. 8

oktober 1965

De duikers hebben telkens 3 u effectief gewerkt op de diepten 200, 250 en 300 m.

In het totaal 27 u en dit zonder enig vermoeidheid of problemen.

Duikongevallen Er werd door de Medische Commissie vastgesteld dat vele ongevallen gebeuren bij trips in zee tijdens lange weekends en de 'bruggen' tussen feestdagen.

Onderwijs van de duiksport Het duiken aanleren is niet gemakkelijk, daarom heeft BEFOS een brochure (Franse en Nederlandse tekst) uitgegeven 'Het onderwijs van het duiken', die verkocht wordt tegen de prijs van 30 fr. Meer dan 1000 brochures werden reeds aangekocht door de clubs tijdens het seizoen 1964-1965.

Nieuwe aansluitingen AKO (Antwerpen), Nautilus (Hasselt), Squales (Jalhay), Wolu Plongée (Brussel), Onderwaterzwemclub Weiden (Duitsland), DDT (Tienen), KDK (Kortrijk), Poseidon (Leuven).

Inderdaad op deze nogal dure clubuitstappen wil iedereen 'waar voor zijn geld' en men wil geen geplande duik missen ondanks de vermoeidheid, het verschil van klimaat en de voeding en men neemt daardoor enorme risico's.

35 jaar geleden uit Hippocampus nr. 105

Duyse, A.E.P. wonende te Vilvoorde, van beroep brandweerman. Bij aankomst van Van Duyse ademde het slachtoffer niet meer en ook was geen polsslag waarneembaar.

Desondanks is Van Duyse onmiddellijk begonnen met beademing en reanimatie met het gevolg dat na ongeveer 10 minuten het slachtoffer weer enigszins ademde en polsslag voelbaar was.

Ik ben dan ook van mening dat Van Duyse zeer adequaat en deskundig is opgetreden.

Ik stel u dan ook voor te willen bevorderen dat de heer Van Duyse binnen uw vereniging in aanmerking komt voor een eervolle vermelding.

De Commandant van de Groep. C.B. Langendoen

25 jaar geleden uit Hippocampus nr. 155

september 1995

oktober 1985

45 jaar geleden uit Hippocampe nr. 55

CMAS-Instructeursvergadering te Parijs

september 1975 Foto- en filmcommissie Het 5e Internationaal O.W. Film- en fotofestival van NELOS te Antwerpen noteerde 62 deelnemers, waarvan er 18 afkomstig waren uit 8 verschillende landen. 234 inzendingen werden gejureerd, 28 prijzen toegekend waaronder 13 Belgen.

Twee duikers van C.G. DORIS werkten op een diepte van 313 m Meer en meer dringt de noodzaak zich op van op grotere diepten te werken. Daarom heeft de 'Compagnie Générale pour les Développements Opérationnels des Richesses Sous-Marines' opnieuw proeven gedaan met saturatieduiken.

Eerst werden proefduiken gedaan op 200 en 250 m alvorens het materiaal te testen

78

Hippocampus sept./okt. 2020

Er waren ook de Regionale Festivals van West-Vlaanderen te Oostende, Antwerpen en Limburg te Antwerpen en Brabant en Oost-Vlaanderen te Lokeren.

Rijkspolitie Te Water – Groep Wemeldinge Op maandag 1 juli 1985 omstreeks 22.15 uur deed zich in de Oosterschelde nabij het 'Goese Sas' een ongeval voor met een Belgische sportduiker. (…) Op roepen van de buddy kwam de Belgische sportduiker Van

BEFOS was met 12 delegatieleden de tweede grootste afvaardiging na de Franse Federatie FFESSM. De vergaderingen gingen door in de Parijse voorstad Villeneuve-la-Garenne in de lokalen van Aqua 92, een pracht van een zwembad met diepten van 3 m, 5 m, 10 m en 20 m.

We hebben ons ervan kunnen overtuigen dat in dit heldere en warme water van dit 'zwembad' de voorbereiding op de 'echte' doop op een ideale wijze kan gebeuren. Alle openwaterproeven kunnen er degelijk ingeoefend worden.

Onkosten instructeurs Op de Algemene Vergadering van het College der 3*Instructeurs werd voorgesteld een commissie op te richten die de taak zal hebben een studie te maken met betrekking op een betere onkostendekking voor onze instructeurs.

15 jaar geleden uit Hippocampus nr. 205

september 2005

CMAS Europe

Opleiding duikartsen

Op de historische dag van 25 juni 2005 werd CMAS Europe gesticht te Brussel. De 19 stichtende leden ondertekenden plechtig de statuten. Het werd inderdaad tijd dat de CMAS-federaties van de Europese Unie intenser zouden samenwerken. Samen zijn we immers sterker tegenover de supranationale Europese instellingen die regels en normen opleggen. Het zijn de voorzitters van BEFOS, Willy van der Plas en Robert Henry, die het initiatief hebben genomen. Na de ondertekening werden de eerste bestuursverkiezingen georganiseerd. John Remue werd daarbij de eerste voorzitter van CMAS Europe.

Het is belangrijk dat duikers voor keuringen en vragen terecht kunnen bij artsen met kennis en ervaring terzake. Daarom start de Universiteit Antwerpen in samenwerking met de artsen van de verschillende hyperbare centra in Vlaanderen en de artsen van de duiksportfederaties met een opleiding voor artsen die interesse hebben voor duikkeuringen en adviesverlening.

Dr. Roland Vandeneede

HippoĂŤzie Het is een kei van een rots en zij baadt in de groene rivier Hoe kwam zij daar? Wanneer?

De oeverbomen wuiven haar gewillig toe, elke dag, of toch bijna, als de wind het wil.

Zij rust daar onbeweeglijk afgesleten; enkel haar golvende schaduw spiegelt haar een dubbel leven voor.

Hoe kwam zij daar?

Wat doet zij hier?

Foto: archief Ivo Maddder.

Keien van vragen.

Het water doet zijn werk.

Guy Commerman (uit 'Het lied van de lens')

Hippocampus sept./okt. 2020

79

Bondsnieuws Raad van Bestuur

Algemene Vergadering NELOS te Beerse Op 1 maart 2020 was NELOS vzw te gast bij duikschool Lucky Divers. Voorzitter Ronny Margodt dankte de club voor de organisatie en het hartelijk onthaal. "De Algemene Vergadering van NELOS is een belangrijk instrument, hier moeten de Raad van Bestuur en de Commissies verslag uitbrengen over hun activiteiten van het voorbije jaar en toelichting geven bij de plannen voor het volgende jaar", sprak de voorzitter in zijn inleiding.

Hij richtte een speciaal woordje van dank aan de personeelsleden: Inge, Lien, Katrijn, Hannelore en Eva, die tijdelijk Margaux vervangt (zij is inmiddels bevallen van een gezonde baby). Ronny richtte ook een dankwoord aan onze vrijwilligers. NELOS is immers een organisatie waarin ongeveer 1.500 vrijwilligers pro-deodiensten verlenen.

R

onny Margodt herinnerde de aanwezigen eraan dat er veel verandert in de wetgeving en de regelgeving met betrekking tot vzw's en sportfederaties. NELOS heeft verschillende initiatieven ondernomen om tegemoet te komen aan deze eisen door de aanstelling van een ombudsman en API-mandataris, het vormen van API's, het uitvaardigen van een gedragscode, het creĂŤren van een Juridische Commissie en het organiseren van diverse opleidingen inzake ethisch verantwoord sporten.

De Raad van Bestuur werkte samen met de Kerngroep onder leiding van Stef Teuwen om allerhande acties te ondernemen die ertoe hebben geleid dat NELOS het label 'Goed Bestuur' ontving van de Vlaamse Overheid.

80

Hippocampus sept./okt. 2020

Het volledige, uitgebreide verslag kan je downloaden via het documentencentrum op de NELOS-website.

BEFOS – EUF – CMAS

De EUF (European Underwater Federation) is samengesteld uit alle organisaties en federaties die hun brevetten internationaal laten certificeren. Ronny Margodt vertegenwoordigt er zowel BEFOS als CMAS-Europe. Het belang van een gecertificeerde opleiding volgens de ISO-standaards wordt alsmaar groter. België is in de ISO-commissie vertegenwoordigd door Ronny als BEFOS-voorzitter. In 2019 werden de eerste standaards voor rebreatherduiken opgemaakt. "Dit jaar willen we NELOS echt op de internationale kaart van de duikwereld zet-

ten", verklaarde Ronny. "Zo komen in juni in ons Duikershuis de ISO-commissie, EUF en de Raad van Bestuur van CMAS-Europe bijeen. (Nvdr: uitgesteld door corona).

België is een topspeler binnen CMAS-​ World. We maken deel uit van de kerngroep van CMAS, waarin de 6 belangrijkste CMAS-landen vertegenwoordigd zijn.

In 2019 werd uiteindelijk gestart met het reviseren van de CMAS-standaards en het opstellen van sancties en maatregelen om frauduleus uitgereikte CMAS-kaarten aan te pakken.

CMAS-Europe is in feite de sterkste vleugel van CMAS: ongeveer 80% van de uitgereikte CMAS-brevetten worden binnen het kader van CMAS-Europe verdeeld."

Ronny vindt het een eer om het voorzitterschap van deze organisatie te mogen waarnemen.

Hippocampus sept./okt. 2020

81

Foto's: Ivo Madder.

Daarna kwam de werking van de koepel BEFOS en de internationale organisaties waar we via de Belgische Federatie lid van zijn aan de beurt. BEFOS wordt gerund door NELOS en LIFRAS. Beide liga's werken hard aan het synchroon verlopen van hun werking.

Bondsnieuws Raad van Bestuur

Commissie Deltagebied John Maes.

Dan bracht de BEFOS-afgevaardigde bij de Commissie Deltagebied, John Maes, verslag uit over de werking van deze NOB-Commissie. Het doel is steeds om in de Zeeuwse waters de belangen van de brede duikersgemeenschap te verdedigen en de faciliteiten voor de duikers te vergroten. Ook is er regelmatige overleg met de beroepsvisserij over conflictbeheersing. De duiklocaties aan het Grevelingenmeer, de Westerschelde en het Veerse Meer werden aangepakt i.v.m. toegankelijkheid, infrastructuur en parking. Nu is Noord- en Zuid-Beveland aan de beurt. Het afzinken van wrakken en het aanleggen van kunstriffen blijft een voorname doelstelling van de Commissie, evenals het aanleggen van een verplichte eco-toplaag met natuurbreukstenen boven de stortingen van staalslakken.

NOB en NELOS namen deel aan het minisymposium 'Toeristische Ontwikkeling Wemeldinge' en werkten mee aan de realisatie van 'Visatlas' van 'Fauna Zeelandica'. Een bedreiging is de snelheid van de zeespiegelstijging.

100.000 e-mails verstuurd en werden er 260.000 ontvangen! In SharePoint zijn ongeveer 34.000 bestanden opgenomen. Vorig jaar waren er 9.712 leden, wat een lichte daling van 0,8% betekent.

Nieuw in 2019 is de samenwerking tussen de ledenadministratie en DIVES. Ivo wees op enkele aandachtspunten voor de clubs, zoals het updaten van de Duikschoolverantwoordelijke. Dit is belangrijk voor DIVES! Ook het inschrijven van een 2e activiteit en 2e lid werd soms niet uitgevoerd.

Ivo bedankte nog Herwig Van Cotthem en Michel Declercq voor de assistentie.

PR-werking Ronny Margodt sneed daarna de PR-werking aan. Een goede PR-werking en goede communicatie vereist enorm veel werk.

Hij moest vaststellen dat dit alles een te grote taak voor een voorzitter is. Chris Demuynck kwam als reddende engel met het voorstel om de leiding te nemen van een PR-werkgroep: het PR-Dreamteam. Zij kon melden dat vorig jaar de vakantiesalons een succes waren met meer dan 700 initiaties.

Chrisje Demuynck.

NELOS-patrimonium Franklin Forrez, als beheerder van het NELOS-patrimonium, kon melden dat er heel wat verbeteringen werden uitgevoerd in het druk gebruikte Duikershuis. Er werd een volledig nieuw wifi-netwerk geïnstalleerd en er zijn nieuwe beamers geplaatst.

Voor 2020 wordt er geïnvesteerd in het plaatsen van nieuwe led-verlichting in de vergaderzalen.

clubadministratie & DIVES De clubadministratie werd besproken door Ivo Hubert. Het aantal Office 365-accounts is sinds 2017 praktisch verdubbeld tot 414 en dus steeg ook het aantal e-mails significant: zo zijn er

82

Hippocampus sept./okt. 2020

Voor 2020 staan de Scubapro Testdagen op de planning. (Nvdr: geannuleerd door corona). Clubs die aan jeugdwerking willen doen, kunnen een beroep doen op subsidies met het project 'Duik erin'.

De evaluatie van de sociale media, het PR-materiaal en de website staan ook op de agenda.

Nieuw in de boetiek zijn de instructeursjas, het rugzakje voor de jeugd en de Visatlas Zeeland.

Sport Vlaanderen Ronny Margodt vervolgde met Sport Vlaanderen, onze belangrijke partner, want via hen kunnen we aanspraak maken op belangrijke subsidies. Het maken van de noodzakelijke verslagen en rapporten is geen sinecure, maar het secretariaat weet alles netjes op tijd te produceren.

financiën De penningmeester Dirk Saman gaf toelichting over de voorgestelde balans en de resultatenrekening. Vermits er meer overschot is, wordt een deel als provisie behouden. De werkingsmiddelen voor de commissies zijn gestegen, omdat er twee nieuwe commissies zijn. Dirk besprak het budget en verklaarde een aantal posten waar er verschillen opgetreden zijn ten opzichte van de resultatenrekening van vorig werkingsjaar. Het voorgesteld budget werd goedgekeurd.

Commissarissen der rekeningen, Ronny De Meersman en Mark Bulté hadden de nodige controles op de boekhouding verricht. Zij konden bevestigen dat de boekhouding overeenstemt met de werkelijkheid en dat de balans een waarheidsgetrouwe weerspiegeling is van het bezit van NELOS vzw.

Er waren geen nieuwe kandidaten, aldus werd het mandaat van Ronny en Mark bij handgeklap verlengd. De Algemene Vergadering verleende ontheffing van de Raad van Bestuur.

Audiovisuele Commissie Marc Vermeiren.

NELOS-boetiek Rik Olievier besprak de werking van de boetiek. Er was een omzet van 76.947,88 euro, dit is een significante verhoging t.o.v. 2018. De distributie van de bestellingen gebeurt via het regionaal afhaalpunt en bpost.

Marc Vermeiren besprak de activiteiten van de Audiovisuele Commissie. Hij gaf een overzicht van de wedstrijden: het We-

reldkampioenschap, het Open Belgisch Kampioenschap en het OBK Juniors. Het OBK 'shout-out' 2020 vindt plaats in juni en september (nvdr: door COVID-19 enkel in september). Het Festival wordt georganiseerd op 13 december in Kinepolis Antwerpen in samenwerking met het Lowland Photo Festival (nvdr: door de coronamaatregelen is het OBK-Festival uitgesteld tot 2021, het Lowland Photo Festival gaat wel door, maar op een andere locatie).

Wat de opleidingen onderwaterfotografie betreft is het aantal deelnemers vergelijkbaar met voorgaande jaren, maar het aantal homologaties is aanzienlijk gestegen.

Bij de cursus onderwatervideografie waren er slechts 2 cursisten ingeschreven en voor de workshop Assistent-Onderwatervideograaf 22. Tot besluit drukte Marc de hoop uit voor een betere samenwerking met alle commissies.

derzoeksschip Simon Stevin georganiseerd.

In 2019 werden 4 specialisatiecursussen onderwaterbiologie ingericht met in totaal 42 deelnemers. Ongeveer 50% van de NELOS-leden heeft de cursus datzelfde jaar beĂŤindigd en behaalde het brevet.

Voor 2020 zijn ook weer voordrachten en themaduiken voorzien, evenals een daguitstap in het Zwin Natuurpark. De opleiding voor het Specialisatiebrevet Onderwaterbiologie is voorzien in april en mei in de verschillende regio's. (Nvdr: door de coronacrisis werden veel van de geplande evenementen geannuleerd).

Commissie Duikers met een Handicap Jan Decrock.

Commissie Biologie Tiny Heremans.

Dan was het de beurt aan Tiny Heremans met het verslag over de werking van de Commissie Biologie. Er was de voordracht over 'Zoet water, meer dan alleen snoeken, karpers en baarzen' door Erik De Boer. De themaduik te Wemeldinge werd verzorgd door Bas van der Sanden over 'Kwallen: leuk, plaag, mooi, redding of lastig?'. De Commissie Biologie had ook zijn jaarlijkse familiedaguitstap: een zeehondensafari vanuit Zierikzee. Waren aanwezig: 152 deelnemers en 110 zeehonden!

De themaduik te Stavenisse had als spreekster Lilian Schoonderwoerd over 'Zeepaardjes en verwante vissen, zoals zeenaalden'. Dan was er de voordracht te Antwerpen door John De Block over 'Zeezoogdieren, de intelligente kampioenen onder de zeespiegel'.

In november werd in samenwerking met het VLIZ een rondleiding in het Marien Station te Oostende, alsook op het on-

"Het einde van het jaar 2019 was voor de commissie niet het meest aangename", verklaarde Jan Decrock namens de Commissie Duikers met een Handicap. Er waren namelijk de ontslagen van Ann Tielen, Patrick Verbouw en Jan Lagacie.

Jan bedankte hen voor hun jarenlange inzet. Plotseling bestond het bestuur nog uit Eddy Carrez en Jan zelf. Maar er waren gelukkig nieuwe kandidaturen: Liesbeth Lenaerts, Tom Vanderlocht, Luc Dupas en Philippe Calu. De herziening van de opleiding van begeleider werd afgewerkt. Een belangrijk item dat opgelost moet worden zijn de opleidingscentra zonder Wet Wheel Instructeur.

Ten slotte werd het voorstel besproken om als subcommissie te werken onder de vleugels van het Duikonderricht.

Commissie Duikonderricht Voor de Commissie Duikonderricht nam Sven Vandekerckhove het woord. De lancering van DIVES was een grote uitdaging. Alles werd goed gestuurd en opgevolgd door Lutgart Stals, Herwig

Van Cotthem, Ivo Hubert en de regionale Powerusers. DIVES is ook een grote bron van informatie over hoe onze leden duiken. De mythe dat Belgische duikers te diep duiken is daarmee ook uit de wereld geholpen: nauwelijks 0,70 % van de duiken zijn dieper dan 50 meter.

De regionale bijscholingen waren in 2019 succesvol en zijn intussen uitgegroeid tot een 'must' voor de actieve instructeur of het actieve bestuurslid.

De NELOS-Infomap 2020 is nu opgesteld in functie van de duiker en de instructeur. Technisch Duiken, de reglementen van inwendige orde en de reglementen van de Commissie Duikers met een Handicap en de Sportcommissie zijn nu apart terug te vinden op de website.

Ongeveer 200 duikers hebben hun brevet laten inschalen bij NELOS. Dit is wel een parameter die aantoont dat we goed bezig zijn.

Dan besprak Sven de kadervorming: jaarlijks is er een nieuwe lichting 1*, 2* en 3*Instructeurs. Hij dankt daarbij alle Instructeurs en Assistent-Instructeurs die steeds weer belangeloos hun schouders steken onder het NELOS-Duikonderricht. Binnenkort is er de lancering van de 'Instructor Manual' op de Algemene Vergadering van de Commissie Duikonderricht (nvdr: door COVID-19 werd deze handleiding enkel voorgesteld in de vorige Hippocampus).

Commissie Redactieteam Hippocampus Ivo Madder.

"Dankzij de onbaatzuchtige inzet van het Redactieteam Hippocampus waren er weer vijf prachtige, goedgevulde duikmagazines", begon Ivo Madder zijn uiteenzetting. De kwaliteit van het drukwerk is over het algemeen in orde, maar er waren toch klachten over de afwerking, gelukkig niet bij alle exemplaren. De drukker beloofde hieraan extra aandacht te besteden.

Hippocampus sept./okt. 2020

83

Bondsnieuws Raad van Bestuur

We hebben vorig jaar ook een onderzoek gedaan naar voor- en nadelen van de Hippo-enveloppen in bio-plastic, papier of plastic voor de verzending. De mogelijke alternatieven zijn niet milieuvriendelijker en bovendien een stuk duurder. Vooral Natalie Decrock heeft zich beziggehouden met het nazicht van de NELOS-website.

De Facebookpagina van Hippocampus heeft meer dan 1.900 vrienden, maar bereikt regelmatig 2.500 en meer Facebookgebruikers. Op de NELOS-Flickr-pagina staan ondertussen bijna 25.000 foto's.

Hippocampus blijft een schitterend visitekaartje voor onze liga.

netwerk ontwikkelen, nationale en internationale samenwerkingen, informaticaplatform.

Sectie Mental Coaching Elfrie ven Poppelen.

Geneeskundige Commissie Catherine De Maeyer.

Catherine De Maeyer bracht het verslag van de Geneeskundige Commissie. Vooreerst over de cursus Duiker-Hulpverlener waar er twee lessenreeksen waren, één in het voorjaar en één in het najaar.

Er waren ook twee examenmomenten.

Het modulair systeem werd goed onthaald en blijft behouden. Inschrijvingen voor de cursus gebeuren via DIVES. Voor de bijscholing Duiker-Hulpverlener worden er ook 2 reeksen per jaar door de 'Vossen' georganiseerd. Via de cursus Train-de-trainer werden er uniforme, up-to-date reanimatietechnieken aangereikt. Deelnemers aan de cursus zijn de eerste keus om te fungeren als juryleden DHV-examens, als begeleiders bij de bijscholing DHV en als begeleiders van praktijkles(sen) DHV. Het Duikgeschiktheidsonderzoek werd herwerkt met als doel een optimaal keuringsprotocol op maat van de duiker te realiseren. Dit wordt dit jaar verder opgevolgd.

Verschillende werkgroepen waren ook actief: jeugdduiken, reisapotheek, technisch duiken, coördineren en opvolgen van medische vragen, multidisciplinair

84

Hippocampus sept./okt. 2020

Walter Mellaerts.

Daarna kwam Elfrie Van Poppelen aan het woord over de Sectie Mental Coaching.

Vorig werkingsjaar waren er drie cases, waarbij er begeleiding was van duikschool, partner en mededuiker.

Er is een sterkere inhoudelijke interactie met de Geneeskundige Commissie door de integratie van een arbeidsgeneesheer in het bestuur en bij teamactiviteiten. Daarnaast zijn een aantal werkgroepen actief over missie, visie en strategie, opleiding Duiker-Hulpverlener en opleiding van coaches.

Er was de speciale opdracht van CMAS 'Opbouw Mental Coaching Team in duikfederatie' met als sluitstuk de presentatie op de jaarlijkse bijeenkomst van CMAS-Europe in Monaco.

Elfrie besloot met erop te wijzen dat de Sectie Mental Coaching er is voor iedereen na een incident, een ongeval of gewoon een duik met een rot gevoel.

Sportcommissie Herwig Van Cotthem heeft wegens familiale en gezondheidsredenen beslist om een stap terug te zetten, daarom sprak Ronny Margodt namens de Sportcommissie. De diverse disciplines van de Sportcommissie moeten elk individueel voldoende autonomie krijgen om hun werkzaamheden nationaal en internationaal te ontwikkelen, daarom het voorstel om drie subcommissies op te richten. De Algemene Vergadering ging daarmee akkoord.

Namens het de Subcommissie Vrijduiken sprak Walter Mellaerts. De laatste jaren is de vrijduiksport explosief aan het groeien. De ledengroei komt voornamelijk van nieuwe NELOS-leden die innerlijke rust willen koppelen aan een sportieve uitdaging en die de yoga onder water willen leren kennen. Om die ledengroei op te vangen is er nood aan kader. Vorig jaar heeft de eerste lichting van Assistent-Instructeur/Initiator hun VTS-diploma behaald. Een werkgroep werkt aan een update van het cursusboek met steun van de Geneeskundige Commissie.

In 2019 organiseerde de Sportcommissie 81 duiksessies op verschillende locaties, waaraan in totaal 1.290 atleten deelnamen. Er werd ook een Vrijduik-Zeestage georganiseerd, evenals een 'Dieptestage' naar de zone dieper dan 40 meter. In de afgelopen jaren was de focus hoofdzakelijk gericht op het recreatief vrijduiken. Dit jaar starten we met een paar wedstrijden op NELOS-niveau om ook deze tak van onze fascinerende sport te exploreren. Om aan de vraag tegemoet te komen moet het aantal clubs dat vrijduiken willen aanbieden toenemen en het aantal vrijduikinstructeurs aanzienlijk vermeerderen.

Free Duerinckx.

Dan was het de beurt aan Free Duerinckx voor de Subcommissie Vinzwemmen. Hij

besprak de deelname aan de Belgische wedstrijden Afdaling van de Maas, Doortocht Schulensmeer, Doortocht van het Albertkanaal, Beker van het Zilvermeer, Seneffe en internationaal Descente de la Loire. Er waren ook de zwembadwedstrijden Mémorial Patrick Sastre te Charleroi en ook in Utrecht. Er was ook aandacht voor de scheidsrechterscursus o.l.v. LIFRAS en promotie voor de jeugd.

Voor het beleidsplan 2021-2024 wordt er kadervorming voorzien met als doel het vergroten van het aantal vinzwemmers en clubs.

den proberen te verminderen, de instroom van nieuwe leden te vergroten en leden die niet voor een brevet gaan een alternatief te bieden op de traditionele clubtrainingen.

Er zijn plannen om wedstrijden in te richten om de clubs dichter bij elkaar te brengen en bruggen te slaan tussen de verschillende NELOS-duiksportonderdelen.

Mario Verhaeghe.

Philippe Habay.

Er is een 'spelkoffer' ter beschikking van de clubs in de vijf regio's. De spelfiches zijn downloadbaar van de website. De koffer werd ook geïntegreerd in de opleiding AI.

Philippe Habay bracht verslag uit over de Subcommissie Onderwaterhockey.

Aan het Belgisch Kampioenschap namen slechts 5 ploegen deel. Er was de deelname aan de European Championships te Castellon in Spanje, evenals aan de Jeugdgroep Kampioenschap te Sheffield. Ook was de vrouwenploeg present op het toernooi te Rennes. Philippe kijkt uit naar het Wereldkampioenschap in Australië. (Nvdr: door de coronacrisis zullen veel van de geplande evenementen niet doorgaan). Voor 2024 wil de subcommissie de kadervorming in de hand werken en proberen de NELOS-clubs te laten samenwerken over de clubgrenzen heen en streven naar een gestructureerde uniforme wijze van opleiding en spelen. Onderwaterhockey is een leuke bezigheid die voor een aangename afwisseling in je duikschool kan zorgen en bijdraagt aan de fysieke vorming van de leden.

Juridische Commissie Anne-Marie Flo.

Dan was het de beurt aan nog een nieuwe Commissie: de Juridische Commissie waarover Anne-Marie Flo uitleg verschafte. Zij hernam de doelstellingen: juridisch advies verstrekken, onderzoek

van de ontvankelijkheid van klachten, samenstellen, coördineren, adviseren en superviseren van de Sportrechtbank NELOS, oordelen over wraking, herziening of cassatie. Anne-Marie herinnerde eraan dat de Commissie niet bevoegd is voor vzw-wetgeving, clubreglementeringen en club/duikschoolstatuten, persoonlijke twisten, lichamelijke schade en financiële geschillen. Gemotiveerde klachten moeten schriftelijk gericht worden aan de voorzitter van de Juridische Commissie. Een Ontvankelijkheidscommissie beslist of de klacht behandeld zal worden door de Sportrechtbank.

De 9 juristen die in de Commissie zetelen worden voorgedragen door de Raad van Bestuur, maar moeten worden benoemd door de Algemene Vergadering NELOS. De vergadering aanvaardde dit bij handgeklap.

verkiezingen Tot slot waren er de verkiezingen voor de Raad van Bestuur. Ivo Hubert, Franklin Forrez en Ronny Margodt waren uittredend en herkiesbaar, terwijl Herwig van Cotthem beslist had om zijn nog 2 jaar lopend mandaat neer te leggen. De voorzitter bracht hulde aan Herwig die ondervoorzitter, ambassadeur voor de Sportcommissie en ambassadeur voor de Commissie Redactieteam Hippocampus was. Herwig stond aan de wieg van diverse ICT-toepassingen die de clubadministratie en DIVES mogelijk maakten.

Rudi Baert en Michel Declercq stelden zich voor als kandidaat voor het vrijgekomen mandaat. De uitslag van de verkiezingen bekrachtigde het mandaat van Ronny Margodt, Ivo Hubert, Franklin Forrez en Michel Declercq.

De Algemene Vergadering werd traditioneel afgesloten met het glas van de vriendschap.  INGEKORT VERSLAG DOOR WIM VAN DOESELAER

Commissie Innovatief Sporten Sinds de vorige Algemene Vergadering is er een nieuweling: de Commissie Innovatief Sporten, waarover Mario Verhaeghe verslag uitbracht. De doelstellingen zijn onder andere 'drop-out' van cluble-

De nieuwe Raad van Bestuur NELOS. Vlnr: Michel Declercq, Franklin Forrez, Ivo Hubert, Ronny Margodt, Sven Vandekerckhove, Dirk Saman, Rik Olievier.

Hippocampus sept./okt. 2020

85

Bondsnieuws Foto: Freepik.com.

Subcommissie Vrijduiken

Vrijduiken:

een nieuwe cursus!

E

ind 2019 werd duidelijk dat de cursus vrijduiken dringend aan vernieuwing toe was. Op vijf jaar tijd was de cursus zo ver afgeweken van de dagelijkse praktijk dat een nieuwe uitgave noodzakelijk werd. Op zich is apneuduiken nog altijd hetzelfde gebleven, maar de kennis en de protocollen zijn op korte tijd sterk geëvolueerd. Walter Mellaerts, de drijvende kracht achter de Subcommissie Vrijduiken en 3*Instructeur vrijduiken, zocht dus vrijwilligers om het project in goede banen te leiden. Op 2 januari 2020 begonnen de vier leden van de werkgroep 'Cursus 2020' met een 'kick-off meeting'.

86

Hippocampus sept./okt. 2020

strakke timing Van in het begin hadden we onszelf een strakke timing opgelegd. We moesten hoe dan ook tegen de zomer een bruikbaar document publiceren. We hadden een aantal mogelijke scenario's, waarbij de uiteindelijke keuze afhankelijk zou zijn van de snelheid waarmee we konden werken. In het 'basisscenario' zouden we gewoon de fouten uit de oude cursus halen. Beter dat dan alles te willen veranderen en uiteindelijk niets te bereiken. In het 'nice-to-have-scenario' gingen we voor een nieuwe interactieve publicatie in een volledig nieuw jasje. We hebben zelfs de mogelijkheden op het gebied van e-learning onderzocht, maar dat werd niet weerhouden. Binnen NELOS is er reeds geëxperimenteerd met een e-learningplatform, dat zelfs ingebouwd zit in de huidige website, maar het uitbouwen en het onderhoud ervan vergt talloze manuren, die er gewoonweg niet zijn. Uiteindelijk werd de nieuwe cursus een digitale versie van de vertrouwde cursus, met een beperkte interactiviteit. We gingen wel veel verder dan louter een verbeterde versie: ook structureel hebben we de nieuwe cursus aangepast.

Foto: NELOS-archief.

Sinds kort heeft de Sportcommissie een nieuwe cursus vrijduiken. Dit was nodig, want de laatste editie dateerde van 2015 en was ondertussen achterhaald. De nieuwe cursus is voortaan digitaal, interactief en wordt continu geüpdatet. Omdat de cursus niet meer gedrukt wordt, kan ieder NELOS-lid een kijkje nemen, ook de niet-vrijduikers.

Dit zijn de belangrijkste aanpassingen: We drukken de cursus niet meer op papier, wat niet enkel goedkoper is, maar ook beter is voor het milieu (tenminste als niet iedereen hem begint af te printen). Het belangrijkste voordeel is dat we op die manier elke fout onmiddellijk kunnen verbeteren. Het gekozen pdf-formaat werkt op alle toestellen en laat toe om een beperkte interactiviteit in te bouwen, dit onder de vorm van links naar foto's, video's en webpagina's.

De leerstof bestaat voortaan uit een algemeen hoofdstuk 'Recreatief vrijdui-

3

3

ken' en twee specifieke delen voor de kandidaten 'Adventure' en 'Advanced' vrijduiker. De kandidaten moeten niet meer op verschillenden plaatsen zoeken welke leerstof bij welk brevet hoort; de indeling is dus veel overzichtelijker geworden.

De leerstof van de verschillende brevetten beantwoordt vanaf nu ook volledig aan de strenge CMAS-normen die sinds enkele jaren van kracht zijn. Zo telt de cursus een splinternieuw hoofdstuk over getijden en vrijduiken op zee.

De indeling van de 'sterren' komt voortaan overeen met de CMAS-brevetten: Discovery, 1*FD, 2*FD en 3*FD. De benamingen blijven 'Discovery', 'Adventure', 'Advanced' en 'Master', alleen het aantal CMAS-sterren is anders. In een latere fase zullen we de materie voor 'Master vrijduiker' bundelen en in een aparte pdf publiceren, als uitbreiding van de cursus. Dit is een werk van lange

3

3

missie in 2014 een samenwerkingsverband ondertekend heeft. Maar bijv. een vrijduikmasker kies je niet op dezelfde manier als een gewone duikbril, er zijn bij ons ook geen 'hekkensluiters' en vrijduikers kunnen niet 'even opstijgen' als ze hun oren niet meteen kunnen klaren. We hebben dus alle verwijzingen naar de wereld van het sportduiken uit de cursus gehaald.

Sommige belangrijke thema's en onderdelen zijn toegevoegd of herschreven, zoals taravana, vrijduikstages of 'rope rescue'. Tevens hebben we de cursus anders ingedeeld om herhalingen te voorkomen. Ook is er telkens een nieuw leerstofoverzicht op het einde van de delen 'Adventure' en 'Advanced'. De meerkeuze-examenvragen werden aangepast om ze nog beter af te stemmen op de inhoud van de nieuwe cursus.

Voor de oude cursus hadden de toenmalige auteurs enkele illustraties geko-

3

3

fouten verbeterd. Sommige elementen waren fout, misleidend of zelfs gevaarlijk, zoals het beweren dat hyperventileren je apneu met 50% verlengt (er stond wel boven vermeld dat het niet correct was, maar dan kunnen we het beter gewoon niet vermelden). Andere zaken hadden geen wetenschappelijke basis, zoals het bewusteloos raken als de ppO2 onder 0,1 bar zakt tijdens een vrijduik.

Er zijn ook protocollen die veranderd zijn. Zo geven we bijv. geen rukken meer aan de daallijn bij een keerpunt, omdat plotselinge bewegingen op grote diepte het risico op een longsqueeze verhogen.

Tenslotte hebben we een hoop neveninformatie gewoon verwijderd, omdat het niet (meer) relevant was.

Er werd ook een bijzondere zorg besteed aan de eindredactie in de hoop een resultaat zonder taalfouten af te leveren. Mocht er toch een taalflater aan onze aandacht ontsnapt zijn of er zijn andere onnauwkeurigheden, aarzel niet om ons erop te wijzen via een mailtje naar vrijduiken@nelos.be.

3

download de cursus

Foto: Freepik.com.

Het resultaat kan iedereen zien door zich aan te melden op de NELOS-website, daar op de opleiding 'Vrijduiken' te klikken en dan de cursus 'NELOS-cursus_Vrijduiken. pdf' te downloaden. Je kan de pdf ook terugvinden in het documentencentrum, onder de rubriek 'Documenten vrijduiken' of onder 'Dossiers & cursussen'. De pdf is 55 MB groot, omdat we ervoor gekozen hebben de kwaliteit van de illustraties te garanderen, ook als je inzoomt. adem, want momenteel bestaat er geen afgewerkte cursus voor 'Master FD'. We moeten echt van bijna nul beginnen en op dat niveau is de complexiteit zo hoog dat alle teksten eerst de goedkeuring moeten krijgen van een groep experts.

Ook de Geneeskundige Commissie zal de relevante teksten moeten fiatteren.

De oude cursus was gedeeltelijk gebaseerd op artikels en publicaties, overgenomen uit de NELOS-cursus Theorie sportduiken en herwerkte vertalingen uit de Engelstalige cursusboeken van 'Pure apnea', waarmee de Sportcom-

3

zen waar bijv. snorkelaars of recreatieve vrijduikers op te zien zijn. Dit deden ze bij gebrek aan andere foto's of soms was het zelfs een bewuste keuze als aandachtstrekker. De werkgroep heeft de foto's en afbeeldingen aangepast aan de realiteit van de 'echte' vrijduikwereld. Sommigen zullen het jammer vinden, maar de halfnaakte snorkelende 'babe' staat niet meer op de cover van de nieuwe cursus.

We hebben gekozen voor een foto van een vrijduiker aan de daallijn die wel een correcte vrijduikhouding heeft.

Uiteraard hebben we de inhoudelijke

Veel lees- en leergenot! 

LAURENT SCHMITZ

3

Hippocampus sept./okt. 2020

87

Bondsnieuws

Commissie Duikonderricht Sectie EDIT

In f o nieuwe documenten In de NELOS-Infomap 2020 werd de theoretische kennis per brevetniveau grondig herwerkt. Hierdoor is het nodig om het bestaande didactisch materiaal aan te passen en uit te breiden.

De brochure opleiding tot 1*I werd aangepast met vooral aandacht voor DIVES. Zo is er een overzichtstabel toegevoegd die verduidelijkt wat er allemaal moet worden ingebracht in het systeem, met welke activiteit en welk niveau van instructeur.

Het vijfletterwoord EDIT staat voor: Elektronische Didactiek, Internet en Theorie.

De tweede versie van het gedeelte Duikonderricht van de NELOS-Infomap werd ondertussen gepubliceerd op de NELOSwebsite. De overige infomappen, zoals commissies, inschalingen, algemene info, moeten nog geactualiseerd te worden. Opmerkingen hierover zijn altijd welkom. Gebruik hiervoor het e-mailadres infomap@ nelos.be.

In samenwerking met het BC (Brevettencomité) werd een gloednieuwe PowerPointpresentatie (PPT) over zeemanschap samengesteld. De leerstof over dit onderdeel is grondig herzien. Deze PPT is bruikbaar vanaf het niveau 2*D tot en met 2*I. Als je een les aan een bepaald niveau wilt geven is het aangeraden even te kijken wat dit precies inhoudt, want voor de lagere brevetten is dit vrij beperkt gehouden en grotendeels informatief van aard. Voor de 1*D wordt het onderdeel zeemanschap momenteel verwerkt in het bestaande lespakket. Gezien dit lespakket reeds dateert van 2013 wordt het momenteel volledig herwerkt. In de loop van het najaar zal dit via het documentencentrum beschikbaar komen.

De zwembadfiches werden allemaal geactualiseerd en uitgebreid. Er is nu een fiche voor alle zwembadprotocollen van 1*D tot en met 1*I. Voor de opleiding Assistent-Instructeur werd het evaluatieblad examen zwembaddemonstratie aangepast. Het protocol werd hieruit verwijderd en er wordt verwezen naar de nieuwe zwembadfiche.

88

Hippocampus sept./okt. 2020

Opmerkingen over didactische documenten, zowel PowerPointpresentaties, werkboekjes, dossiers of andere formulieren, kan je bezorgen via pptx@nelos.be.

Opmerkingen over de diverse NELOS-Infomappen stuur je naar: infomap@nelos. be, zodat ze bij de juiste personen terecht komen om verwerkt te worden.

Wat zit er momenteel nog verder in de pijplijn? Er is al gestart met een actualisatie van de PPT praktisch duiken om deze in lijn te brengen met de NELOS-Infomap en het aangepaste 12-puntenduikplan. Deze PPT zal in het loop van het najaar beschikbaar zijn.

Er zijn echter nog veel andere documenten die aan een revisie toe zijn: de werkboekjes, diverse PPT's (GND, fysica, materiaal, ….), de overige infomappen (commissies, in-

schalingen, …), diverse dossiers en dit gaat maar zo snel als er medewerkers zijn.

Momenteel bestaat de Werkgroep EDIT (het didactisch team binnen de Sectie EDIT) uit een heel beperkte ploeg. Geef je zelf les in één van de te kennen vakken, heb je ideeën over hoe we het didactisch materiaal kunnen verbeteren of heb je gewoon interesse om ons te helpen documenten up-to-date te maken? Stuur dan een e-mail aan voorzitter@edit.be.  LUTGART STALS, VOORZITTER SECTIE EDIT

Medewerkers gezocht Ben je een gepassioneerd lesgever of heb je ideeën om het bestaande lesmateriaal verder te verbeteren, wordt dan medewerker in het didactisch team onder de Sectie EDIT. Aanmelden kan via het e-mailadres voorzitter@edit.be.

Foto: archief Hippocampus.

S

ectie EDIT heeft niet stilgezeten de afgelopen maanden. Wat is er tijdens de zomerperiode nieuw verschenen in het documentencentrum op de NELOSwebsite en waar wordt momenteel volop aan gewerkt?

Bondsnieuws

Foto: Ann Tielen - NELOS vzw.

Commissie Duikers met een Handicap

Opleiding begeleider

van duikers met een handicap:

theoretische module

E

lders in deze Hippocampus lees je in de reeks 'Mijn Buddy' van redactielid Patrick Van Hoeserlande het verslag van zijn duik met Frank Devriese, verlamd aan het onderlichaam en duiker sinds 20 jaar. Misschien de aanzet voor jou als valide duiker om ook eens kennis te maken met het duiken met een persoon met een beperking? De opleiding van en het duiken met personen met een beperking (wet wheelers) gebeurt immers door duikers met het brevet 'Wet Wheels Begeleider' en/of 'Wet Wheels Gespecialiseerd Begeleider'.

Na verloop van tijd en met de nodige ervaring kunnen sommige wet wheelers, afhankelijk van hun mogelijkheden, duiken

met twee of soms zelfs met één mededuiker zonder dit brevet. Anderen blijven bij de ploegsamenstelling steeds afhankelijk van de aanwezigheid van het nodige aantal mededuikers met een begeleidersbrevet.

Je moet dus met je begeleidersbrevet niet per sé aansluiten bij een Wet Wheels Opleidingscentrum, je kan ook je steen(tje) bijdragen door af en toe te 'depanneren' bij een duikuitstap of -reis.

Ook als kandidaat-begeleider 'first things first': je kan contact opnemen met een Wet Wheels Opleidingscentrum in de buurt (zie de NELOS-website) om een training mee te volgen of je kan meteen inschrijven voor de volgende theoretische module. Die laatste

vindt plaats in het Duikershuis in Mechelen op zondag 11 oktober van 09.00 uur tot 18.00 uur (onder voorbehoud van nieuwe maatregelen i.v.m. COVID-19). Niet alleen het geneeskundig aspect, de reglementering en het praktisch duiken passeren de revue, in de namiddag volgt in het zwembad Nekkerpool een kennismaking met diverse handicaps en de verschillende trainingsvormen.

Reeds als 1*Duiker kan je begeleider worden in het zwembad, vanaf 2*Duiker kan je fungeren als begeleider in open water. Sedert 1 juli 2020 werd dit basisbrevet door de Commissie Duikers met een Handicap sterk vereenvoudigd. We hopen dan ook op een hernieuwde interesse om de opleiding aan te vatten!

Hou alvast de uitnodiging via de NELOS-Info en de lopende agenda in Hippocampus in het oog. Het aantal inschrijvingen is zoals steeds beperkt. Hopelijk tot dan? JAN DECROCK, VOORZITTER COMMISSIE DMH

Advertentie

Watersportcentrale N.V.

Meer dan 45 jaar HET adres voor al uw duikmateriaal, boten & motoren. Waar service het beste product is!

Rozenkranslaan 93-97, 3600 Genk +32 (0)89 30 38 89 | www.watersportcentrale.be Hippocampus sept./okt. 2020

89

Bondsnieuws Sectie Duiktechnieken

Foto: Glenn Tessens.

Technisch duiken in open en gesloten circuit

Het technisch duiken bij NELOS zit al enkele jaren in de lift, zowel in 'open circuit' als 'gesloten circuit'. Meerdere duikers starten met technisch duiken uit nieuwsgierigheid, om hun ervaring of mogelijkheden te verruimen of om bepaalde doelstellingen te realiseren in de beste omstandigheden en de grootst mogelijke veiligheid. Een technische opleiding is een rijke en leuke ervaring op alle niveaus.

I

n open circuit (OC) kan je kiezen uit de volgende opleidingen: ERD (Extended Range Duiker), NTD (Normoxic Trimix-Duiker) en ATD (Advanced Trimix-Duiker). Tevens bestaan er ook opleidingen om instructeur te worden (ERI, NTI en ATI). In gesloten circuit (CC) kan je uit volgende opleidingen kiezen: CCR-D-A (Closed Circuit Rebreather Duiker – Diluent Air), CCR-D-NTx (Closed Circuit Rebreather Duiker – Normoxic Trimix) en CCR-D-Tx (Closed Circuit Rebreather Duiker – Diluent Trimix). Binnen het gesloten circuit kent NELOS slechts 1 instructeurstitel, namelijk CCR-I-Tx. NELOS kon al zelfstandig opleidingen geven voor CCR-D-A op rebreathers van AP Diving. Recent kwam hier

90

Hippocampus sept./okt. 2020

ook JJ-CCR bij. Hierdoor kunnen we nog een groter publiek bereiken en ik maak me sterk dat er in de nabije toekomst nog fabrikanten van rebreathers onze opleiding zullen erkennen.

Wat moet je nu doen om te starten met technisch duiken?

Om te beginnen moet je voor jezelf een keuze maken of je start in open of gesloten circuit. Vervolgens moet je je inschrijven voor een cursus via Sectie Duiktechnieken (SDT) en betaal je deze opleiding, die vanaf 2021 via DIVES zal verlopen. Er zijn natuurlijk een aantal basisvoorwaarden om te starten, hieronder zet ik ze nog eens op een rij voor ERD en CCR-D-A: lid zijn bij een NELOS-club; medisch in orde zijn; minstens NELOS 3*D zijn; het NELOS-brevet GND bezitten.

3 3 3 3

Tevens willen we de kandidaten die starten met een technische opleiding nog een aantal fundamentele zaken meegeven, zodat ze niet voor verrassingen komen te staan.

Die zullen in de desbetreffende cursus nog ruimschoots aan bod komen.

In open circuit verschilt de cursus ERD ten opzichte van de cursus GND niet enkel op een aantal reglementaire zaken zoals de maximumdiepte, beperking van maximale decompressietijden en partiële zuurstofdrukken van decompressiemengsels. Het

materiaal om reglementair ERD duiken te kunnen doen, bestaat minimum uit een dubbelset met voldoende groot volume en flessen die van elkaar gescheiden zijn of door een 'manifold' kunnen gescheiden worden. Op één van de ontspanners moet een 'longhose' (min 1,5 m) voorzien zijn. Door de aard van deze duiken zijn er ook steeds twee drijflichamen nodig (bijv. droogpak en 'wing' of natpak en 'wing' met dubbele 'bladder').

In gesloten circuit moet je voor CCR-D-A beschikken over een rebreather van AP Diving of JJ-CCR. De NELOS-opleiding wordt door beide fabrikanten erkend.

Voor alle technische opleidingen zijn een degelijke 'reel' met voldoende touw en twee volwaardige OSB's vereist. Een oranje voor normale situaties en een gele voor noodsituaties. Je moet ook beschikken over één (ERD en CCR-D-A) of meerdere stages. De stage(s) moet(en) voorzien zijn van een goede 'riggingkit' met volwaardige ontspanner (geschikt voor het desbetreffende mengsel), 'inflator' en manometer.

Die dient correct gemarkeerd te zijn en de slangen moeten netjes opgeborgen zijn.

Waaruit bestaat een technische opleiding?

Een technische opleiding bestaat uit 3 modules:

Foto: Glenn Tessens.

MOD 1: theoretische opleiding (the3

orie, planning en materiaal). Voor rebreather komt daar nog een specifieke les over het type rebreather (AP of JJ) bij.

MOD 2: Shallow water drills (vaardigheden aanleren).

MOD 3: Deep water dives.

3 3

Wanneer je deze modules met succes aflegd hebt, word je gehomologeerd.

De opleidingen ERD, NTD, ERI, NTI, CCRD-A en CCR-D-NTX kan je in onze wateren volgen. Voor de opleidingen ATD, ATI, CCRD-Tx en CCR-I-Tx zal je de officiële technische NELOS-Stage in het buitenland moeten volgen, aangezien de vereiste dieptes niet haalbaar zijn in onze wateren. Alle voorwaarden voor deelname kan je terugvinden in de NELOS-Infomap Technisch duiken. De Technische Stage wordt georganiseerd door SDT en is telkens op een locatie waar je gemakkelijk dieptes tussen 60 en 100 m kan bereiken, gecombineerd met prachtige fauna en flora en wrakken.

Veel kandidaten die we in het verleden hebben opgeleid, gaan regelmatig terug mee, omdat ze weten dat deze Stages een aantal grote voordelen hebben, namelijk: georganiseerd door SDT in samenwerking met zeer ervaren instructeurs; zeer leerrijk, grote ervaringsuitwisseling tussen OC en CC; goede begeleiding tijdens diepe duiken; interessante themagesprekken of voordrachten; diepe duiken uitgevoerd in de veiligste omstandigheden.

3 3 3 3 3

Wanneer starten de opleidingen voor open circuit?

ATD-opleiding Verantwoordelijke: Stefan Cuyvers Do. 15/10/2020 : Theorie Do. 22/10/2020: Planning Do. 12/11/2020: Examen

Wanneer starten de opleidingen voor gesloten circuit?

Algemene verantwoordelijke CC: Glenn Tessens.

CCR-D-A-opleiding Verantwoordelijke: Stef Teuwen Ma. 11/01/2021: Theorie Ma. 18/01/2021: Theorie Ma. 25/01/2021: Planning Ma. 01/02/2021: Materiaal (machinespecifiek) Ma. 08/02/2021: Examen Herexamen op afspraak Di. 16/02/2021: SWD zwembad SWD open water en deep dives op afspraak

Algemeen verantwoordelijke OC: Rein Crombez.

ERD-opleiding Verantwoordelijke: Dirk Wuyts Ma. 01/02/2021: Theorie Ma. 08/02/2021: Decompressietechnieken Ma. 22/03/2021: Planningssoftware Ma. 01/03/2021: Workshop Ma. 08/03/2021: Examen Ma. 15/03/2021: Herexamen Wo. 17/03/2021: Zwembad Zaterdag 27/03/2021: SWD Ekeren

CCR-D-Tx-opleiding – Verantwoordelijke: Patrick Valkenborghs Wo. 14/10/2020: Theorie Wo. 21/10/2020: Theorie Wo. 28/10/2020: Materiaal Wo. 04/11/2020: Planning Wo. 18/11/2020: Examen Herexamen op afspraak SWD’s open water op afspraak

NTD-opleiding Verantwoordelijke: Rein Crombez Di. 23/03/2021: Theorie Di. 30/03/2021: Planning Di. 20/04/2021: Workshop Di. 27/04/2021: Examen Di. 04/05/2021: Herexamen

De NELOS-Stage Technisch duiken zal plaatsvinden in Malta (Sliema) bij Dive Systems van 15 tot 22 mei 2021 (onder voorbehoud).

Wanneer en waar zal de Technische Stage OC/CC 2021 plaatsvinden?

Hoe kan ik een technisch brevet van een andere federatie inschalen?

andere federatie en je wil dit inschalen bij NELOS, dan moet je de procedure volgen die je kan terugvinden in de NELOS-Infomap Technisch Duiken en uit volgende stappen bestaat: je doet 3

een aanvraag bij SDT via e-mail en bezorgt alle informatie; SDT bekijkt de aanvraag en zal de inschaling opstarten als alles in orde is, tegelijkertijd wordt een melding aan het Bureau Duikonderricht gemaakt; SDT stelt (een) instructeur(s) aan; de instructeur zal de inschaling uitvoeren en de inschalingsdocumenten aan SDT bezorgen; SDT zal de homologatie regelen met het secretariaat.

3 3 3 3

Tot slot SDT hoopt, samen met alle technisch instructeurs, veel nieuwe kandidaten te mogen ontmoeten die zich inschrijven voor een cursus technisch duiken. Mag ik vragen om tijdig in te schrijven door een e-mail te sturen naar sdt@nelos.be, zodat we tijdig onze planning kunnen opstellen en voldoende kader kunnen voorzien. Ook voor de Stage graag tijdig inschrijven of je deelname bevestigen.

Verder wens ik iedereen nog een fantastisch duikseizoen 2020 toe en het allerbelangrijkste: blijf gezond!

Sportieve groeten namens SDT.  GLENN TESSENS

Indien je een brevet hebt behaald bij een Hippocampus sept./okt. 2020

91

Bondsnieuws Commissie Deltagebied

Tijdelijk duikverbod in de Oosterschelde

Opgelet: de komende maanden is er een tijdelijk duikverbod op verschillende bekende Zeeuwse duikplaatsen in de Oosterschelde.

H

et is zover: al enkele jaren aangekondigd en een aantal keer uitgesteld, de vooroeverversterking van sommige dijktrajecten wordt over enkele weken aangevat.

Regelmatige onderzoeken naar de toestand van de verschillende dijktrajecten rond de Oosterschelde hebben aangetoond dat de vooroevers van zes locaties (meestal nabij de diepere geulen) niet meer voldoen aan de bepalingen van 2015.

De vooroeverlijn onder water loopt min of meer parallel met de kustlijn, waarop de dijken staan. De diepere vooroever, al dan

niet in het verlengde van een laagwaterplateau, ondersteunt dus de voet van de dijk en is hierdoor één van de essentiële elementen die de stabiliteit van de dijk in haar geheel bepaalt. Als de vooroever door getijdenstroming langzaam wordt weggeschuurd, dan kan op termijn de dijk zijn onderste steunfundering verliezen en het begeven. De fragielere locaties moeten dus vrij ingrijpende waterbouwkundige werkzaamheden ondergaan om deze dreiging ongedaan te maken. De catastrofale watersnoodramp van 1953 zit nog in het collectief geheugen als de dodelijkste calamiteit van Zeeland. Daarom staat en

blijft de veiligheid van de Zeeuwse gemeenschap boven alles bij het bepalen van de meest efficiënte en betrouwbare oplossingen.

Door hun hoge dichtheid werden staalslakken als stabilisatiemateriaal verkozen voor de vooroeverversterking, omwille van hun onmiskenbare mechanisch eigenschappen om deze verstevigingfunctie het best te vervullen. Parallelle biochemische onderzoeken hebben geen aantoonbare chemische contaminatie uit deze staalslakken kunnen vaststellen in het stromend getijwater, ook niet bij de gevoelige oester- en

Groen, in een omlijnd duikplaatsvak, is daar waar de steenstortingen gaan gebeuren. In de aanpalende zones van de steenstortingen mag men ook niet duiken.

De rode zones zijn altijd verboden.

92

Hippocampus sept./okt. 2020

Het sterk gemotiveerde bezwaarschrift, door de NOB in kortgeding ingediend bij de betrokken instanties, heeft uiteindelijk vruchten afgeworpen en de autoriteiten overtuigd van een en-en-oplossing. Er is nu gekozen voor het overstorten van de staalslakken door een ecolaag van breukstenen, waarop fauna en flora zich snel kunnen herstellen en verder ontwikkelen, om zo het Nationaal Park Oosterschelde ook onder water zoveel mogelijk te vrijwaren. Dit is weliswaar wat duurder, maar komt zowel de veiligheid als de natuur ten goede. Andere plaatsen in de Oosterschel-

de hebben aangetoond dat deze breukstenen vrij snel opnieuw gekoloniseerd worden, en er zich na ongeveer twee jaar al opnieuw een aantrekkelijke en gevarieerde biotoopbegroeiing heeft ontwikkeld, met een quasi volledig herstel na ongeveer vier jaar. Grotere sponsexemplaren hebben die tijd zeker nodig.

de vooroeverversterkingswerkzaamheden en het lokaal duikverbod Het absoluut duikverbod op de hieronder aangegeven plaatsten is bij besluit door de Rijkswaterstaat Zee en Delta uitgevaardigd en zal ook consequent door de politie en binnenvaartpolitie worden gehandhaafd.

Speciale verbodstekenborden zullen dit ook ter plekke aanduiden binnen de betrokken zones, met de genummerde dijkpalen als referentiepunten.

Een verwittigd duiker is er drie waard! Ga onder geen enkel beding duiken op één van deze zes plaatsten, noch in de onmiddellijke nabijheid ervan, zolang het aangegeven duikverbod van kracht is. Deze waterwerkzaamheden, die zowel in de week als tijdens het weekend zullen worden uitgevoerd, zijn voor duikers uiterst gevaarlijk tijdens de verschillende fasen van de ruime stortactiviteiten en stabilisatie, maar ook tussen deze fasen gezien het bijzonder slecht zicht dat dit aanhoudend zal veroorzaken.

De waterbouwkundige werkzaamheden over de zes locaties en het gekoppelde tijdelijk duikverbod lopen over een periode van ca. zes maanden binnen het tijdsvenster van 28 september 2020 tot en met 1

april 2021. De overige duiklocaties blijven zolang vrij toegankelijk, hoewel ook daar op sommige momenten slecht zicht mag verwacht worden.

absolute duikverbod D Dijktraject Burghsluis (gedeelte tussen dijkpaal 23 en 32). Periode vanaf 28 september 2020 t.e.m. 1 april 2021, met daarin de duiklocaties: 45a Burghsluis en 45b Burghsluis Oostbout.

D Dijktraject Schelphoek (gedeelte tussen dijkpaal 1 en 9). Periode vanaf 28 september 2020 t.e.m. 1 april 2021, met daarin de duiklocaties: 42a Schelphoek en 42b Schelphoek Dam. D Dijktraject Zierikzee (gedeelte tussen dijkpaal 181 en 188). Periode vanaf 28 september 2020 t.e.m. 1 april 2021.

D Dijktraject Oost-Bevelandpolder (gedeelte tussen dijkpaal 1650 en 1657).

Periode vanaf 28 september 2020 t.e.m.

1 april 2021, met daarin de duiklocatie: 63 Goese Sas. D Dijktraject Wemeldinge-Oost (gedeelte tussen dijkpaal 1582 en 1594). Periode vanaf 28 september 2020 t.e.m. 1 maart 2021, met daarin de duiklocaties: 68 Wemeldinge West, 68a Galjoen zonder Poen en 69 Hoogeweg.

D Dijktraject Wemeldinge-West (gedeelte tussen dijkpaal 1603 en 1621).

Periode vanaf 1 november 2020 t.e.m.

1 april 2021, met daarin de duiklocaties: 64 Kattendijke en 65 Nieuwe Sluis.

Take care… and stay safe!  JOHN MAES, AFGEVAARDIGDE BIJ DE COMMISSIE DELTAGEBIED/NOB

Foto: Stichting de Oosterschelde/Ron Offermans.

mosselcultuur (die trouwens ook uitbundig op stalen wrakken en kettingen groeien en gedijen). Nochtans heeft de duikersgemeenschap, onder leiding van de NOB (Nederlandse Onderwatersport Bond) en haar commissies, kunnen aantonen dat staalslakken alsnog een ander bijzonder negatief effect hebben op de ontwikkeling van het bentisch biotoop. Deze levensgemeenschap vindt weinig of geen schuilmogelijkheden meer binnen de kleine en onwrikbare openingen tussen de ondoordringbare staalslakken. Daartegenover staat dat natuurbrokstenen van grof kaliber, boven elkaar gestapeld, belangrijke en gevarieerde schuilopeningen nalaten. Bovendien wordt deze mineraalstructuur door vele levensvormen met hecht- en boorcapaciteiten snel gekoloniseerd. Ze wordt daarnaast ook existentieel benut door schaaldieren, waaronder de kreeft als meest bekend en gewaardeerd door zowel duikers door de fascinatie die en het respect dat dit dier oproept, als door de beroepsvisserij dan wel voor economische redenen.

Absoluut duikverbod op de plaatsen waar er vooroeverversterkingswerkzaamheden bezig zijn. De reden waarom aanpalende zones ook af te raden zijn, is omdat men steeds kiest waar men in het water gaat, maar nooit precies waar men er uit zal komen.

Hippocampus sept./okt. 2020

93

Bondsnieuws

Subcommissie Jeugdduiken

Duik een lach op het gezicht van een kind Hoe leuk is het niet om een duiker te zien groeien in zijn hobby en hieraan een bijdrage te leveren? Kinderen leren duiken is echter niet hetzelfde als volwassenen leren duiken. Ik wil mijn blik verruimen en schrijf me in om opgeleid te worden tot Begeleider Jeugdduiken (BJ).

Z

oals ieder jaar vindt de tweedaagse cursus over jeugdduiken plaats in november. Het Duikershuis staat telkens op zaterdag klaar om de toekomstige, maar ook de ervaren begeleiders die hun kennis willen opfrissen, te ontvangen. Ook ik loop er binnen en ben verrast door de grote opkomst, we eten een koffiekoek en praten wat bij. De dag wordt ingeleid door Franklin Forrez, de voorzitter van de Subcommissie Jeugdduiken. Of het nu gaat over de omgang met ouders en kinderen, reglementering, materiaal of geneeskunde, de verschillende lesgevers brengen hun onderwerp luchtig. Aan enthousiasme is er ook geen gebrek en dit werkt

aanstekelijk op de aanwezigen, zodat er een goede interactie ontstaat. De lesgevers zijn gedreven jeugdduikinstructeurs die kunnen putten uit hun rijke ervaring in het jeugdduiken. Een actieve workshop over het aanleren van reanimatie bij de jeugd brengt een nuttige en leerrijke afwisseling.

Het is voor mij dan ook een oogopener, waarbij het duidelijk is dat inleving in de wereld van de jeugd nodig is.

opsplitsing van de groep De tweede zaterdag start gelijkaardig. Na het ontbijt, de gezellige praatjes en de inleiding op het didactische onderdeel, wordt de groep opgedeeld. De jeugdduikinstructeurs die ingeschreven hebben om Evaluator Jeugdduiken te worden, krijgen hun opleiding in een andere zaal, terwijl de lesgevers van de kandidaat-begeleiders opnieuw zeer ludiek en luchtig hun ervaringen delen over het maken van een lesvoorbereiding en over het lesgeven aan de jeugdduikers.

De 'do's & don'ts' bij het lesgeven in het zwembad worden zeer visueel voorgesteld.

Om de laatste namiddag af te sluiten prikAdvertentie

94

Hippocampus sept./okt. 2020

kelen de lesgevers onze creativiteit. We worden in groepen ingedeeld en krijgen een aantal spullen, waarbij we moeten aangeven hoe we die in een zwembadles kunnen integreren. We krijgen gelukkig de assistentie van de kandidaat-evaluatoren om dit tot een goed einde te brengen.

jeugdduikschool Ik ga tijdens de opleiding op zoek naar een jeugdduikschool die op donderdag traint, want dit past het best in mijn agenda en zo kan ik me voor lange tijd engageren. Ik kom terecht bij de 'Lagoondivers' die me meteen uitnodigen op een vergadering met de jeugdduikbegeleiders. Ik kom er oude bekenden tegen die het plagen niet kunnen laten en een zin als "Wie pakken ze hier nu weer binnen?" tussen de tanden fluiten, waardoor de toon is gezet en ik me snel welkom voel. Ik verneem dat ik aan de Bronzen Dolfijnen zal lesgeven onder de hoede van de jeugdduikschoolverantwoordelijke Gunter.

BEFOS Belgische Federatie voor Onderwateronderzoek en -Sport vzw

Voorzitter: Maria del Pilar Ruiz Lopez Rue G. Stocq 18 – 1050 Ixelles Tel. 02 649 57 95 – gsm 0477 74 38 17 pilarlifras@gmail.com

Foto: NELOS vzw.

Medevoorzitter: Ronny Margodt Steenovenstraat 24 – 8490 Varsenare Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be

voorbereiding Omdat ik geen ervaring heb in het lesgeven aan jeugd, volg ik eerst zelf een aantal lessen die Gunter geeft. Zo leer ik niet alleen de Dolfijnen zelf kennen en wat ze al kunnen, maar kom ik ook te weten hoe Gunter zijn les aanpakt en ondersteunt met visualisatie. Ik merk dat je bij aanvang van de training best goede afspraken maakt. Verder moet je het onderwerp dat je aanbrengt goed beheersen, want het zou anders wel eens in chaos kunnen resulteren. Kinderen hebben nu eenmaal meer fantasie en kunnen wel degelijk moeilijke vragen stellen.

start Ik stuur mijn lesvoorbereiding door naar Gunter en krijg een aantal tips die ik erin verwerk.

En dan is het tijd voor de vuurdoop. Ik ontvang die doop eerder dan verwacht, namelijk in de hal van het zwembad. Ouders komen zich voorstellen en willen wat info vergaren. Ik moet meteen denken aan de cursus: communicatie met de ouders; check!

Nadat ik de tweede begeleider, die mee instaat voor de veiligheid, heb verteld wat ik van hem en de kinderen verwacht, smijt ik me voor de leeuwen. Ik maak afspraken en zorg meteen voor structuur en discipline zonder streng te zijn, want hun hobby moet ook een uitlaatklep zijn. Ik wek hun interesse en stimuleer hun participatie. Zo ontstaat er een goede interactie en merk ik ook meteen de verschillende karakters op. De grappenmaker probeert het geheel een beetje te ontwrichten, terwijl er eentje naar de achtergond sluipt om zich onzichtbaar te maken. Ik antwoord met een grapje, haal de onzichtbare er terug bij, om daarna opnieuw mijn aandacht te verdelen over alle kinderen.

zwembad Het optuigen van de fles doen deze Bronzen Dolfijnen moeiteloos of ze doen beroep op elkaars hulp. Ik bewonder hun zelfstandigheid en hulpvaardigheid, terwijl ik observeer. Ik moet toegeven dat ik zelf diep moet nadenken om de 1-3-2-4-regel toe te passen bij het monteren van het trimvest op de fles. Ik schakel

Gunter even in die mij met een bedenkelijke lach de regel bevestigt. (Kandidaat-begeleider, wees gewaarschuwd). Eenmaal in het zwembad volg ik steeds mijn lesvoorbereiding, die gelukkig flexibel is opgesteld. Ik merk dat ik mijn creativiteit wat moet herschrijven in kindertaal en bij mijn woordgebruik zeer selectief te werk moet gaan, want de kinderen voeren alles tot op de letter uit.

Ik hou de kinderen goed in beweging, terwijl ik hier en daar een oefening weglaat om niet in tijdsgebrek te komen, want eens iedereen plezier heeft in de ontdekkingsreis en het opgezette spel, gaat de tijd snel voorbij.

Wanneer alles opgeruimd is en de kinderen naar de kleedkamers zijn, krijg ik nog wat feedback mee van Gunter die mijn les heeft geobserveerd. Ik ben alvast blij dat alles soepel, efficiënt en vooral veilig verlopen is.

team Als kandidaat-begeleider word ik al snel in het wekelijks overleg betrokken, waarbij de taakverdeling wordt afgesproken voor de komende zwembadtraining. Omdat er per groep Dolfijnen steeds rond bepaalde onderwerpen en vaardigheden wordt gewerkt, worden de vorderingen ook goed bijgehouden. Dit vereist een goede samenwerking binnen het jeugdduikbegeleidersteam, waar ik deel mag van uitmaken. Bedankt, jeugdduikbegeleidersteam Lagoondivers voor de vlotte omgang om de jeugdduikers op een plezierige, veilige en pedagogische manier van de duiksport te laten genieten!

info Je vindt alle info, voorwaarden en inschrijvingsformulieren op de website www.

NELOS.be bij Jeugdduiken. In de loop van september komt er een NELOS-info uit over hoe de opleiding BJ en BJOW georganiseerd zal worden tijdens de coronaperiode. Heb je vragen? Stuur een mail naar secretariaat@ nelos.be.

Bestuursleden: Marc Lycops Av. de la Liberté 158 Bte 7 – 1080 Molenbeek-Saint-Jean Gsm 0473 81 68 62 – marc@lycops.eu Catherine Bes Rue de la Plaine 10 – 1390 Archennes Gsm 0476 24 92 89 – catherine.bes@skynet.be Jean-Pierre Vlieracker Rue Georges Rodenbach – 1420 Braine-l'Alleud Gsm 0476 31 91 78 – jpvlieracker@hotmail.com Dirk Saman Groeningenlei 106 – 2550 Kontich Gsm 0475 26 79 20 – dirk.saman@nelos.be Ivo Hubert Stijn Streuvelslaan 24 – 2630 Aartselaar Gsm 0475 49 87 24 – ivo.hubert@nelos.be Sven Vandekerckhove Acaciastraat 76 – 9890 Asper Gsm 0476 34 00 64 – duikonderricht@nelos.be

BEFOS-secretariaat:

Margaux Montrieux Jules Broerenstraat 38 – 1070 Anderlecht Tel. 015 29 04 86 – secretariaat@nelos.be

LIFRAS

r s

Ligue Francophone de Recherches et d'Activités Subaquatiques

Ligue Francophone de Recherches et d'Activités Subaquatiques asbl

Présidente: Maria del Pilar Ruiz Lopez Rue G.Stocq 18 – 1050 Ixelles Tel. 02 649 57 95 – gsm 0477 74 38 17 pilarlifras@gmail.com Vice-Président: Marc Hiernaux Avenue des Paveurs 10 – 1410 Waterloo Gsm 0475 46 09 65 – marc.hiernaux@skynet.be Secrétaire Général: Roland Thiebault Hoogstraat 31 – 1980 Zemst Gsm 0475 92 00 03 – roland.thiebault@proximus.be Administrateurs: Didier Arts rue Baudet, 7 – 7090 Petit-Roeulx-lez-Braine Gsm 0495 50 86 02 – easy.engine@skynet.be Catherine Bes Rue de la Plaine 10 – 1390 Archennes Gsm 0476 24 92 89 – catherine.bes@skynet.be Sylviane Godin Rue Bruyère St Jean 95 – 1410 Waterloo Gsm 0475 87 99 95 – sylviane.godin@gmail.com Robert Henry Av. Docteur Terwagne 46 – 1310 La Hulpe Gsm 0475 76 77 85 – henry.robert@skynet.be Marc Lycops Avenue de la Liberté 158 boite 7 – 1080 Bruxelles Gsm 0473 81 68 62 – marc@lycops.eu Frédéric Willem Des Charmes 28 – 5100 Jambes (Namur) Gsm 0475 64 59 74 – willem.frederic@skynet.be

Secretariaat: Katia Van De Veegaete – katia@lifras.be Muriel Van Blommen – muriel@lifras.be Boekhouding: comptabilite@lifras.be Jules Broerenstraat 38 – 1070 Brussel Tel. 02 521 70 21 – fax 02 522 30 72

CHRISJE DEMUYNCK

Hippocampus sept./okt. 2020

95

NELOS-boetiek Fleece € 45,00

T-shirt kind € 10,00

Longsleeve € 17,00

Polo € 20,00

Alle artikelen kunnen besteld worden via het NELOS-secretariaat. De bestellingen worden opgestuurd vanuit het NELOS-secretariaat of worden afgehaald bij de regioverantwoordelijken. Meer informatie: boetiek@nelos.be. Bij het opsturen worden verzendingskosten aangerekend.

NELOS-boetiek Algemeen verantwoordelijke Rik Olievier Gsm 0475 64 31 71 boetiek@nelos.be Rekening boetiek: BE45 4016 5136 2189

NELOS-boetiek Duikerhuis Limburg: Stefan Paas Slakweidestraat 20 3630 Maasmechelen Gsm 0475 76 10 11 boetiek.lim@nelos.be

NELOS-structuur?

Antwerpen: Frederik Rausenberger Brandheide 2 2880 Bornem Gsm 0468 57 58 75 boetiek.ant@nelos.be

Oost-Vlaanderen: Mark Bulte Hendrik Consciencelaan 6 9950 Waarschoot Tel. 09 377 37 97 boetiek.ovl@nelos.be

Raadpleeg de brochure NELOS-structuur, voor meer info over wie wat doet binnen NELOS, zoals bijv. de Ereraad, de ombudsman, de verantwoordelijken voor de commissies, ...

Vlaams-Brabant: Tiny Heremans Janseniusstraat 8 3000 Leuven Tel. 016 22 56 98 boetiek.vbr@nelos.be

West-Vlaanderen: Kurt Lommens Jules Deconinckstraat 16 8560 Wevelgem Gsm 0475 78 11 32 boetiek.wvl@nelos.be

Brusselsesteenweg 313-315 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 secretariaat@nelos.be

Regionale verantwoordelijken

96

Hippocampus sept./okt. 2020

Je kan deze brochure downloaden via onze website: www.nelos.be/ documentencentrum.

Lopende Agenda

Opgelet!

Raadpleeg de uitgebreide Lopende Agenda op www.nelos.be voor meer info.

Locatie: GCOC Oosterhof Lummen, Dr. Van-

Ten gevolge van de coronacrisis werden en

derhoeydonckstraat 56, Lummen – 20.00 u

worden er heel wat activiteiten afgelast of

Inschrijven: secretariaat@limos-vzw.be

uitgesteld. Afhankelijk van wat de Nationale

12 Ronde Tafel regio OVOS

Veiligheidsraad beslist, kunnen sommige

Locatie: Huis van de Sport, Zuiderlaan 13,

geplande activiteiten misschien toch nog

9000 Gent – 20.00 u

doorgaan. Check dus dubbel of een bepaalde

Inschrijven: secretariaat@ovos.be

activiteit wel degelijk doorgaat of niet.

September 2020 08 Bijscholing Mental Coaching - WEVOS Locatie: Brugs duikershuis, Doornstraat 112114, 8200 Brugge – 20.00 - 22.00 u Inschrijven: allan@soreyn.be

14 Bijscholing Mental Coaching - OVOS Locatie: Huis van de Sport, Zuiderlaan 13, 9000 Gent – 20.00 u Inschrijven: secretariaat@ovos.be

19-27 OBK 'shout-out' Open Belgisch Kampioenschap voor onderwaterfotografie en -videografie Info: www.nelos.be/OBK_2020

Oktober 2020 25 Opleiding Begeleider van Duikers met een Handicap Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 18.00 u

15-19 Cursus onderwaterfotografie Niv. 1

14 Specialisatieopleiding Jeugdduiken Theorie deel 1 Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 17.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

18 Bijscholing Mental Coaching - AVOS Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 u Inschrijven: www.avos.be

19 Herexamen theorie 1*I Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u Inschrijven: secretariaat@nelos.be

19 Ronde Tafel regio LIMOS + BRAVOS Locatie: GCOC Oosterhof Lummen, Dr. Vanderhoeydonckstraat 56, Lummen – 20.00 u Inschrijven: secretariaat@limos-vzw.be

19 Bijscholing Zeemanschap - OVOS Locatie: Huis van de Sport, Zuiderlaan 13, 9000 Gent – 20.00 u Inschrijven: secretariaat@ovos.be

21 Specialisatieopleiding Jeugdduiken Theorie deel 2 Locatie: Duikershuis NELOS – 09.30 - 17.00 u

21-22 Dive-Expo 2020

Info: www.landschapvzw.com

13 Proclamatie OBK-festival Locatie: Duikershuis NELOS – 14.00 u Info: www.nelos.be/OBK

Januari 2021 08 Examen 2*I – Limiet inschrijvingen secretariaat@nelos.be

08-11 Salon de la Plongée sous-marine Locatie: Exhibition Park, 1 place de la Porte de Versailles, 75015 Parijs, Frankrijk Info: www.salon-de-la-plongee.com

09 Examen 3*I – Theorie Locatie: Duikershuis NELOS – 08.00 - 18.00 u

18 Infoavond – Nitrox-Instructeur Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 22.00 u

23-31 boot Düsseldorf Locatie: CCD Congress center Dūsseldorf Info: www.boat-duesseldorf.com

Februari 2021 05-07 Duikvaker Info: www.duikvaker.nl

15 Examen Nitrox-Instructeur – Theorie Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 23.00 u

16 Duiker-Hulpverlener – Train the Trainer Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 - 23.00 u

28 Examen AI/Initiator – M1 + M3

Locatie: Zwembad Den Uyt, Rode-Kruislaan

Locatie: Antwerp Expo, Jan van Rijswijcklaan

20, 2400 Mol – 19.00 u

191, 2020 Antwerpen – 09.00 - 17.00 u

Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 13.00 u

Inschrijven: info.acavos@gmail.com

Info: www.dive-Expo.eu

Inschrijven: secretariaat@nelos.be

17 Duiker-Hulpverlener Examensessie 2

22 Examen 1*I – Fysieke Fitheid & verga-

Locatie: Montfortcollege, Aarschotsesteen-

dering afspraken voor Module 4

weg 39, 3110 Rotselaar – 08.30 - 17.00 u

Locatie: Zwembad Strop, Stropstraat 31, 9000

Inschrijven: secretariaat@nelos.be

Gent – 13.00 - 18.00 u

24 Bijscholing Duiker-Hulpverlener

26 Ronde Tafel regio WEVOS

Locatie: Clubhuis Stingrays, Lendedreef 48a,

Locatie: Clubhuis Stingrays, Lendedreef 48a,

8570 Vichte – 14.00 u

8570 Vichte – 20.00 u

Inschrijven: danny.vanparys@hotmail.com

Inschrijven: allan@soreyn.be

25 Examen AI/Initiator – M1 + M3

26 Bijscholing Zeemanschap - AVOS

Locatie: Duikershuis NELOS – 09.00 - 13.00 u

Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 u

Inschrijven: secretariaat@nelos.be

Inschrijven: www.avos.be

November 2020

December 2020

05 Ronde Tafel regio AVOS

02 Bijscholing Zeemanschap - WEVOS

Locatie: Duikershuis NELOS – 20.00 u

Locatie: Clubhuis NDI, Sint Jorisstraat 64,

Inschrijven: www.avos.be

8870 Izegem – 20.00 - 22.30 u

08 Examen 1*I – Theorie Locatie: School Regina Caeli, Rozenlaan 45, 1700 Dilbeek – 09.00 - 12.30 u

09 Limiet inschrijving examen 3*I Inschrijven: secretariaat@nelos.be

09 Herexamen AI/Initiator – M1 + M3 10 Bijscholing Mental Coaching - LIMOS & BRAVOS

Inschrijven: allan@soreyn.be

Maart 2021 07 AV NELOS Locatie: DIOS – Liedekerke – 14.00 - 18.00 u

10 Herexamen AI/Initiator – M1 + M3 Locatie: Duikershuis NELOS – 19.00 - 22.00 u

14 Herexamen 1*I 15 Herexamen Nitrox-Instructeur 20 Herexamen theorie 3*I 20 College der 3*I's + workshop

April 2021 09 Indienen verhandeling examen 3*I 18 Academische Zitting Locatie: CC De Waai, Werft 28, 2440 Geel

25 Examen 2*I – Theorie

10 Bijscholing Zeemanschap – LIMOS & BRAVOS

Op www.nelos.be/sdt vind je meer info over de

Locatie: GCOC Oosterhof Lummen, Dr. Van-

opleiding extended range, trimix, CCR, ...

derhoeydonckstraat 56, Lummen – 20.00 u Inschrijven: secretariaat@limos-vzw.be

12-13 Lowland Photo Festival Locatie: CC Ter Dilft, Absveldstr. 37, Bornem

Controleer even of het evenement inderdaad plaatsvindt. Weet je van interessante evenementen of organiseer je zelf een activiteit die in onze Lopende Agenda kan opgenomen worden?

Bezorg ze dan aan: Ivo Madder – redactie@nelos.be.

Hippocampus sept./okt. 2020

97

CERTIFICATION INTERNATIONAL

De Nederlandstalige Liga voor Onderwateronderzoek en -Sport vzw is lid van BEFOS, stichtend lid van de Wereldbond voor Onderwateractiviteiten CMAS, erkend door Sport Vlaanderen en EUF-gecertificeerd.

www.facebook.com/NederlandstaligeLigaVoorOnderwateronderzoekEnSport Verantw. der brevetten: René Van Leeuwen Gsm 0475 65 53 55 – rene.vanleeuwen@nelos.be

INFORMATIEBLAD VAN NELOS vzw

Voorzitter & Public Relations: Ronny Margodt Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be

Ereraad: Wim Van Doeselaer Gsm 0479 82 48 84 – voorzitter.ereraad@nelos.be

Penningmeester & vice-voorzitter: Dirk Saman Gsm 0475 26 79 20 – penningmeester@nelos.be

Subcommissie Jeugdduiken: Franklin Forrez Gsm 0492 25 12 33 voorzitter.jeugdduiken@nelos.be

Hoofdredacteur: Ivo Madder De Bisthovenlei 46 – 2100 Deurne (Antwerpen) Tel. 03 290 54 06 – gsm 0475 73 32 01 redactie@nelos.be

Raad van Bestuur

Boetiekverantwoordelijke: Rik Olievier Gsm 0475 64 31 71 – boetiek@nelos.be Bestuurslid: Ivo Hubert Gsm 0475 49 87 24 – ivo.hubert@nelos.be Bestuurslid: Sven Vandekerckhove Gsm 0476 34 00 64 – sven.vandekerckhove@nelos.be Bestuurslid: Franklin Forrez Gsm 0492 25 12 33 – franklin.forrez@nelos.be Bestuurslid: Michel Declercq Gsm 0475 56 56 18 – michel.declercq@nelos.be

Secretariaat, ombudsman & API Duikershuis – Margaux Montrieux Brusselsesteenweg 313-315 – 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 – secretariaat@nelos.be www.nelos.be/secretariaat Ombudsman & Aanspreekpunt integriteit (API): Eric Sels Gsm 0475 36 88 23 – ombudsman@nelos.be

Ongevalsaangiften-administratie

Brevettencomité: John Maes Gsm 0495 66 56 19 voorzitter.brevettencomite@nelos.be Sectie duiktechnieken: Glenn Tessens Gsm 0485 57 52 13 – voorzitter.sdt@nelos.be Sectie EDIT: Lutgart Stals Gsm 0473 2 86 64 – voorzitter.edit@nelos.be Veiligheidscomité: Eric Vonk Gsm 0475 44 55 29 voorzitter.veiligheidscomite@nelos.be

Geneeskundige Commissie Voorzitter, dopingpreventieverantwoordelijke en contactpersoon Medisch Verantwoord Sporten: Catherine De Maeyer voorzitter.duikgeneeskunde@nelos.be Mental Coaching: Elfrie van Poppelen Gsm 0497 44 60 03 – mental.coaching@nelos.be

Audiovisuele Commissie Voorzitter: Marc Vermeiren Gsm 0472 27 96 67 – voorzitter.audiovisueel@nelos.be

Arena NV: tel. 02 512 03 04 – www.arena-nv.be arena@arena-nv.be (contactpersoon Inge Ghijsels)

Voorzitter Sectie Onderwaterfotografie: Marc Vermeiren – owf@nelos.be

Dodelijk ongeval: binnen de 2 dagen ongevalsaangifte (maak een kopie voor jezelf) naar het NELOS-secretariaat verzenden. Zo snel mogelijk erna een verslag over de omstandigheden van het ongeval, vergezeld van een medisch attest over de doodsoorzaak. Arena NV mag ook op de hoogte gebracht worden.

Andere ongevallen: binnen de 15 dagen ongevalsaangifte naar het NELOS-secretariaat verzenden, vergezeld van de geneeskundige getuigschriften (maak een kopie voor jezelf). Attesten moeten door de dokter worden afgeleverd binnen de 3 dagen na het ongeval!

Voorzitter Sectie Onderwatervideografie: Jo De Smedt Gsm 0478 25 09 21 – owv@nelos.be

Hulpdiensten

Commissie Biologie Voorzitter: Tiny Heremans Tel. 016 22 56 98 – voorzitter.biologie@nelos.be

Commissie Redactie Hippocampus Hoofdredacteur: Ivo Madder Gsm 0475 73 32 01 voorzitter.redactieteam@nelos.be

Commissie Duikers met een Handicap

UNIVERSITAIR ZIEKENHUIS ANTWERPEN Tel. 03 821 30 55 (24/24 uur)

Voorzitter: Jan Decrock Gsm 0483 66 79 01 – voorzitter.cdmh@nelos.be

HYPERBAAR CENTRUM Militair Hospitaal Neder-over-Heembeek (afrit 6 op de ring rond Brussel), Tel. 0800 12382

Commissie Innovatief Sporten

ALGEMEEN ALARMNUMMER Tel. 112 Medisch Centrum Hyperbare Zuurstoftherapie 's-Gravenpolderseweg 114, Goes, Nederland Tel. 0031 113 23 42 90 (24/24 uur)

Deadlines artikels Hippocampus Editie januari/februari: vóór 5 december Editie maart/april: vóór 5 februari Editie mei/juni: vóór 5 april Editie september/oktober vóór 15 juni Editie november/december: vóór 5 oktober

Commissies Commissie Duikonderricht Voorzitter: Sven Vandekerckhove Gsm 0476 34 00 64 voorzitter.duikonderricht@nelos.be

Voorzitter: Mario Verhaeghe Gsm 0475 63 16 97 voorzitter.innovatiefsporten@nelos.be

Juridische Commissie Voorzitter: René Van Leeuwen Gsm 0475 65 53 55 – rene.vanleeuwen@nelos.be

Sportcommissie Ambassadeur: Michel Declercq Gsm 0475 56 56 18 voorzitter.sportcommissie@nelos.be

Commissie Solidariteitsfonds Leden: Guy Bosmans, Ronny De Meersman, Ronny Margodt

Erevoorzitters Jozef Van den Berghe jozef.vandenberghe@nelos.be

Verantwoordelijke uitgever: Ronny Margodt Steenovenstraat 24 – 8490 Varsenare Gsm 0473 96 13 50 – voorzitter@nelos.be

Redactieteam: Luc Beets, Wim Bollein, Natalie Decrock, Chrisje Demuynck, Jan Dieu, Melanie Gevaert, Ivo Madder, Katrijn Ools, Patrick Swinnen, Marijke Van Cauwenberghe, Jozef Van den Berghe, Wim Van Doeselaer, Patrick Van Hoeserlande, Stef Van Uffel, Roland Wantens Ambassadeur: Ivo Hubert Vormgeving en publiciteit: Katrijn Ools Brusselsesteenweg 313-315 – 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 publiciteit@nelos.be Drukkerij: Moderna Printing Schoebroekstraat 50 – 3583 Paal-Beringen www.moderna.be

Hippocampus verschijnt 5 maal per jaar:

februari, april, juni, september en december.

Oplage: meer dan 10.000 exemplaren.

ISSN-nummer: 1782-8414.

Gedrukt op:

Advertentietarieven Zie 'Media Pack' op: www.nelos.be/mediapack Hippocampus kan je downloaden in pdf-formaat via de NELOS-website, meer bepaald via: www.nelos.be/Hippo-archief Of je kan door de recentere uitgaven bladeren via: http://issuu.com/ivomadder De redactie en de uitgever zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste advertenties. Ongevraagd toegestuurde redactionele teksten en/of foto's worden niet teruggestuurd. De artikels ter publicatie in de Hippocampus moeten binnen zijn bij de redactie minstens 45 dagen vóór de maand van verschijning.

Overeenkomstig de Europese privacywetgeving (GDPR – General Data Protection Regulation – of ook genoemd Algemene Verordening Gegevensbescherming – AVG), welke op 25 mei 2018 volledig van kracht werd in iedere lidstaat van de EU, melden wij dat uw persoonsgegevens worden bijgehouden in een bestand. Wij verbinden ons ertoe deze gegevens enkel te gebruiken voor de verzending van ons tijdschrift en de administratie van de liga overeenkomstig het doel van onze organisatie. U heeft inzage- en correctierecht.

Niets van deze uitgave mag overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de verantwoordelijke uitgever.

Lid van:

Adresveranderingen enkel via het secretariaat van je duikclub waar je als 1e lid ingeschreven bent.

Willy van der Plas willy.vanderplas@nelos.be www.facebook.com/hippocampusredactie

98

Hippocampus sept./okt. 2020

AMBER OCEANOGRAAF

D420 ADEMAUTOMAAT

“BETROUWBAAR, NATUURLIJKE ADEMHALING EN MAKKELIJK IN ONDERHOUD.”

DEEP DOWN YOU WANT THE BEST

OAHU, HAWAII

Een compacte duikcomputer met het gloednieuwe Suunto Fused™ RGBM2 algoritme dat het mogelijk maakt om langer de onderwaterwereld te ontdekken. Groot, gemakkelijk afleesbaar kleurenscherm, aanpasbare functies en digitaal kompas! Draadloze connectiviteit met de optionele Suunto Tank POD en je smartphone maken het apparaat een perfecte buddy voor zowel de beginnende als de actieve duiker.

Ruil nu je oude duikcomputer in en ontvang € 200,inruilkorting op een nieuwe Suunto EON Core!

Adviesprijs Inruilkorting

€ 699,€ 200,-

Prijs na inruil

€ 499,-

* Deze actie is geldig van 14/9/2020 t/m 30/11/2020 of zolang de voorraad strekt. Alleen verkrijgbaar bij de erkende Suunto Dealer in de Benelux. De inruilwaarde is niet inwisselbaar voor geld of andere goederen en deze actie is niet te combineren met andere aanbiedingen.

De inruilkorting is geldig vanaf de adviesconsumentenprijs. Vraag je Suunto Dealer naar meer info of kijk op www.amilcosports.nl.

Mechelen P 004152 – TWEEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD (NIET IN JULI EN AUGUSTUS) VAN DE NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT NELOS Nr. 280 – sept./okt. 2020

Suunto EON Core

De Filipijnen Vrije radicalen Getijverwekkende kracht