De puitaal

Foto: Ivo Madder.

Puitaal (Zoarces viviparus).

Een puitaal die een borstelworm aan het verorberen is.

De Puitaal (Zoarces viviparous), een eierlevendbarende vis, is één van de mooiere palingachtigen in zout- en brakwater.

Taxonomie

• Rijk: Animalia (dieren). • Stam: Chordata (chordadieren). • Klasse: Actinopterygii (straalvinnigen). • Orde: Perciformes (baarsachtigen). • Familie: Zoarcidae (puitalen). • Geslacht: Zoarces. • Soort: Zoarces viviparus. • Nederlandstalige naam: puitaal.

Foto: Janny Bosman.

Deze straalvinnige vis kan tot 50 cm lang worden. Meestal zien sportduikers ze met een lengte tussen de 10 en 30 cm. In 2017 heb ik tijdens mijn wekelijkse duiken in de Oosterschelde, de Grevelingen en de Noordzee enkele uitzonderlijke exemplaren ontmoet: • In het voorjaar 2017, in de Oosterschelde, ben ik een pasgeborene van enkele centimeters groot tegengekomen. • In de Grevelingen zag ik er eentje van 20 cm lang – met een mooie, geelbruine slijmhuid – uitrusten op een, met zakpijpen begroeide, rotsblok. • Eind september 2021, in de Noordzee, zag ik een volwassen zwanger vrouwtje, met een lengte van ongeveer 50 cm.

Dat was even schrikken! Zo lang en zo anders van vorm dan wat ik gewoonlijk zie. Toen heb ik even getwijfeld aan de soortnaam, maar het kleurenpatroon was typisch.

De kleur varieert van geelachtig groen tot bruin met wat meer grijsbruin aan de onderkant. Een patroon van donkere vlekken en soms ook gele strepen en vlekjes zorgt voor een goede camouflage. Puitalen leven bij voorkeur in stromingsarm water aan de oppervlakte tot 20 m diep en een zeldzame keer tot op een diepte van 40 m. Tijdelijk

kunnen ze op het droge (tussen nat wier in drooggevallen getijdenpoelen) overleven, omdat ze in staat zijn adem te halen, ook als ze op het droge zijn.

Qua voedselvoorziening is deze soort niet al te kieskeurig. Op het menu staat alles wat in de mond past, levend of niet. Dat gaat van aasgarnalen, weekdieren en wormen tot vissen. Meestal ligt de puitaal op zand- of modderbodems tussen het zeewier of de stenen, wachtend op zijn prooi.

voortplanting

Zoals de wetenschappelijke naam Zoarces viviparus doet vermoeden, is de puitaal eierlevendbarend. Vanaf augustus/september vindt de paai plaats, gevolgd door een inwendige bevruchting. Na een zwangerschap van 120 dagen bevalt het vrouwtje van een kroost tussen de 25 en 400 volledig ontwik-

Zwangere puitaal in de Noordzee… Foto's (4): Valentin Engelbos.

Op het zand liggend, wacht de puitaal op een prooi.

Juveniele puitaal in de Oosterschelde.

kelde jongen. De jongen worden niet allemaal tegelijk geboren en het totale aantal hangt af van de grootte van de moeder. Bij de geboorte zijn de pasgeborenen elk ongeveer 4 cm lang en veel smaller van bouw dan volwassen dieren. Reken even uit: 4 cm x 25 à 400 visjes = 1 m tot 16 m totale lengte in de buik van een zwangere moeder! Gewicht: 1 g x 25 à 400 = 25 tot 400 g. Indrukwekkend en het is niet gemakkelijk om zo voort te bewegen wanneer je als volwassen puitaal zelf amper 500 g zwaar wordt. Puitalen worden omstreeks hun tweede levensjaar geslachtsrijp bij een lengte van 16 tot 18 cm. Het wijfje dat ik in de Noordzee tegenkwam, was ongeveer 50 cm lang en zwom rond met een dik gevulde buik en een smal achterlijf, net als een kikkervisje. Ik nam een foto en maakte een kort filmpje om het beestje daarna verder met rust te laten.

verspreiding

Van Noord-Scandinavië (Witte Zee) via de Oostzee tot Bretagne en het westelijk deel van de Britse Eilanden. Aan de overkant van de oceaan komen enkele nauw verwante soorten voor. Alles samen omvat de groep Zoarcidae zo'n 150 soorten.

culinair

De puitaal is niet de meest geliefde vis in de keuken, omwille van de vele graten en de onappetijtelijke groenkleuring van bot en vlees tijdens het koken. De groenkleuring is niet afkomstig van de giftige kleurstof vivianiet die aanwezig is in de botten van de vis. 

VALENTIN ENGELBOS

Bronnen: soortenbank.nl stichting Anemoon waddenzeevismonitor.nl

Foto: Valentin Engelbos.

Foto: Slawomir Andrzej.

De puitaal heeft wel wat weg van een botervisje. Een puitaal in het Grevelingenmeer.

Advertentie