رەنگە پێوەندیی گۆڕان و پارتی ئاسایی بووبێتەوە
ل2
154
محەمەدەكەی یەكگرتوو ،هادی بەرەو كوێ دەبات؟
ل3
باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده ،یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات .سێشه‌ممه 2012/5/8
دوای دوو ساڵ و نیو ،گۆڕان داوای وەرگرتنی لێژنەكانی پەرلەمانی دەكات
دوای تێپەربوونی زیاتر لە دوو ساڵ و نیو بەسەر خولی سێیەم ،فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان ،داوای وەرگرتنی سەرۆكایەتی چوار لێژنە دەكات ،كە پێشتر مافی خۆی بووە ،بەاڵم بەهۆی ملمالنێ لەگەڵ دەسەاڵت ئامادە نەبووە سەرۆكایەتی لێژنەكان وەربگرێت ،بە تایبەت لێژنەكانی نەزاهە و دارایی كە پێداگری دەكات لە وەرگرتنی .پەرلەمانتارێكی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان بە مافی خۆیانی دەزانێت جگە لە سەرۆكایەتی سێ لێژنە ،لێژنەی نەزاهە یان داراییان پێبدرێت ،هاوكات پەرلەمانتارێكی پارتی و یەكێتیش بە گرنگی دەزانن كە لێژنەی نەزاهە بە گۆڕان بدرێت ،بەاڵم بە دووری دەزانن كە لێژنەی داراییان پێبدرێت ،چونكە دەسەاڵت زۆرینەیە و بۆیان هەیە سەرۆكایەتی ئەو لێژنەیە بكەن ،لەم راپۆرتەی پرسدا وردەكاری و ئامانج لە داواكاری فراكسیۆنی گۆڕان لە وەرگرتنی ئەو لێژنانە بخوێنەوە.
ڤیستیڤاڵە خێڵییەکان... پاراستنی كلتور ،یا ژیاندەوەی نەریتی هۆز و تیرەگەری؟ كۆمەڵگای كوردی بەهۆی بااڵ دەستی ئەو كەلتورەی بەسەریدا زاڵە، كۆمەڵگایەكی خێڵەكی نیمچە شارستانیە، زۆربەی لێكۆڵەرانی مێژووی و شارەزایانی كۆمەڵناسی پێیان وایە هێشتا كۆمەڵگای كوردی قۆناغی فیوداڵیشی بە تەواوەتی نەبڕیوە و گەر بەپێوانەی ئاسایی گەشەی كۆمەڵگا و نەتەوەكانی جیهانیش هەڵسەنگاندنی بۆ بكەین، دەكرێ ئەو بڕیارە بدەین، كە تەنها بەناو ناوی كۆمەڵگایەكی فیوداڵیمان هەیە،
ل10
ئەڤین هروری:
ل5
دەستخۆشی لە نەوشیروان مستەفا دەكەم
ل6
2
ژماره 154
www.lawanikurdistan.org
2012/05/08
«دوای سەردانەكەی نەشیروان مستەفا بۆ الی سەرۆكی هەرێم» رەنگە پێوەندیی گۆڕان و پارتی ئاسایی بووبێتەوە
راپۆرت :پرس
دوای ئەوەی نەوشیروان مستەفا رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان ،بۆیەكەمجار دوای دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕان ،بە یاوەری شاندێك لە بەرپرسانی بزوتنەوەكە سەردانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانیان كرد ،ئەم سەردانەی گ��ۆڕان بەرامبەر ئەو سەردانەبوو كە سەرۆكی هەرێم لە م��اوەی راب��ردوودا لە شاری سلێمانی سەردانی بزوتنەوەی گۆڕانی كردبوو ،بەوتەی چاودێرانیش ئاڵوگۆركردنی بیروڕاكان لە رێگەی ئەم جۆرە سەردانانە كاریگەرییەكی ئیجابی دەبێت بۆ سەر رەوشی سیاسی هەرێمی كوردستان بە تایبەت لەبارودۆخی ئێستادا .هاوكات ئەم جۆرە سەردانانە بە تایبەت لە نێوان پارتی و گۆڕان كە هێزی
ئەوەشی وت «وەفدەی گۆڕان وەك سەرۆكی هەرێم سەردانی سەرۆك بارزانیان كردووە». دەربارەی هەمان پرس ئازاد حەمەدئەمین ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لە پارێزگای سلێمانی ،وتی «سەرۆك بارزانی هەمیشە خەمخۆری پتەوكردنی ئەو پەیوەندییانەیە ،ئەو سەردانە رەنگدانەوەیەكی باشی بینی لە ناو خەڵكدا ،چونكە بمانەوێ و نەمانەوێ كاك نەوشیروان لە سلێمانی قورساییەكی هەیە كە دەبێت بخوێندرێتەوە» .هەروەها ئازاد لە بەشێكی تری قسەكانیدا وتیشی «راستە پارتی هاوپەیمانی ستراتیژی لەگەڵ یەكێتیدا هەیە و هەمیشە كاریشیان كردووە بۆ پتەوكردنی ،بەاڵم
عەلی كەریم ،سەرۆكی ئەنستیۆتی كوردستان بۆ مافەكانی مرۆڤ ،لەم بارەیەوە دەڵێ «ئەو بەرپرسە سیاسیانە كە سەردانی یەكتری دەكەن چ بە سیفەتی حزبی چ بە سیفەتی حكومی بۆ ئاڵوگۆڕكردنی بیروڕا خاڵێكی گرنگە و جۆرێكە لە دیبلۆماسیەتی ناوخۆیی .ئۆپۆزیسیۆن چەندە هەوڵیداوە لە رێگەی میدیا و شەقام بۆچۆون و ئامانجەكانی بێننەدی هێندەش زیاتر گرنگە لە رێگەی دیبلۆماسیەتەوە ئامانجەكانیان بێننەدی ،چونكە زۆرجار لە رێگەی دیبلۆماسیەتەوە هەندێك دەستكەوت بە دەست دێت لەوانەیە بە گرژی و گوتاری توند نەیەتەدی». عەلی كەریم دەربارەی گرنگی پەیوەندی نێوان پارتی و گۆڕان
محەمەد تۆفیق هەڵسوڕاوی بزوتنەوەی گۆڕان :ئەو جۆرە سەردانانە بە گرنگ و پێویست دەزانین بە تایبەت لەم رەوشەی ئێستای هەرێم کە خزمەت بە رەوشی سیاسی دەكات عەلی كەریم ،سەرۆكی ئەنستیوتی كوردستان بۆ مافی مرۆڤ :هیوادارم ئەو سەردانە هاندەرێك بێت بۆ ئەوەی سەرۆكی هەرێم لە پرۆژە چاكسازییەكەی بەردەوام بێ یەكەمی دەسەاڵت و ئۆپۆزیسیۆنن بە هۆكارێك دادەنرێت بۆ یەكدەنگی و یەكهەڵوێستی و ئاسایی بونەوەی شەقامی كوردی و دەبێتە فاكتەرێك بۆ كۆتایی هێنان بە ناكۆكی و پەرتەوازەیی پێكهاتە جیاوازەكان. محەمەد تۆفیق هەڵسوڕاوی بزوتنەوەی گ��ۆڕان ،دەرب��ارەی سەردانەكەی رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ الی سەرۆك بارزانی وتی «ئەم سەردانە زیاتر بۆ ئاڵوگۆڕی بیروڕای هەردووال بووە لەسەر بارودۆخی ئێستای هەرێم بە تایبەت لەسەر گرژی و ئاڵۆزی پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغدا ،لە هەمان كاتیشدا بەرامبەر ئەو سەردانەبوو كە سەرۆك بارزانی لە ماوەی رابردوو سەردانی ئێمەی كردبوو». سەبارەت بە كاریگەری ئەم ج��ۆرە سەردانانە ئاخۆ چ كاریگەرییەكی هەبێت بۆ سەر پەیوەندییەكانی پارتی و گۆڕان؟ محەمەد تۆفیق لەم بارەیەوە دەڵێ «ئێمە ئەو جۆرە سەردانانە بە گرنگ و پێویستی دەزانین بە تایبەت لەم رەوشەی ئێستای هەرێم، راستە پارتی حزبی دەسەاڵتدارە و ئێمەش ئۆپۆزیسیۆن ،بەاڵم ئەو جۆرە سەردانانە خزمەت بە رەوشی سیاسی هەرێم دەكات، بۆیە پێویستە ئێمە لە ناوخۆدا یەكگرتووبین بە تایبەت لەو ساتەوەختەی ئێستادا هەندێك مەسەلە هەیە دەبێت لەسەرووی حزبایەتیەوە سەیری بكەین».
ناشكرێت الیەنێكی تری ناوگۆڕەپانی سیاسی هەرێم بە تایبەت لە ناو سەنتەری سلێمانی فەرامۆشبكرێت» .ئەوەشی وت «بێگومان سەردانەكەی كاك نەوشیروان رێزگرتنە لەسەروەری یاسا و ئومێد دەكەین رەنگدانەوەی زیاتری هەبێت لە ناو تەواوی چین و توێژەكانی كوردستان و ببێتە مایەی خۆرێكخستنەوەی نێو ماڵی كورد و پتەوكردنی پەیوەندییەكان لەسەر هەموو ئاستەكان». دكتۆر خالید سەعید مامۆستای زانستە سیاسیەكان لە زانكۆی سەاڵحەدین ،جەخت لە گرنگی ئەو جۆرە سەردانانە دەكاتەوە و دەڵێ «دەستخۆشی لەهەردوو الیەن دەكەم كە ئەم جۆرە سەردانانەیان بە گرنگ و پێویست زانیوە ،بە تایبەت لە بارودۆخی ئێستای هەرێم كە پێویستە زیاتر پەرە بەو جۆرە سەردان و بیروڕا ئاڵوگۆڕینانە بدرێت» .وتیشی «ئەمجۆرە سەردانانە زیاتر پرۆسەی میللەتی كورد بەرەوپێش دەبات و زیاتریش بۆ یەكدەنگی و یەك هەڵوێستی و كۆكردنەوەی نێو ماڵی كورد گرنگە». هەروەها ناوبراو دەڵێ «خاڵی گرنگ لەو مەسەلەدا ئەوەیە كە دەبێت ببێتە فاكتەرێك بۆ كۆتایی هێنان بەو گرژی و دوژمنكاریی و ناكۆكیانەی كە لە ناو حزب و الیەنە سیاسیەكان هەبووە، هەروەها دەشبێت لە رێگەی ئەم سەردانانەوە شەقامی كوردی زیاتر لێكنزیك بكرێتەوە و ئەو كێشانەی كە لەسەر ئاستی شەقامدا هەیە بهێتە چارەسەركردن».
وتی «ئەگەر ئەو دوو الیەنە پەیوەندییان پتەو و تەندروست و بەهێزبێت كاریگەرییەكی ئیجابی دەبێت بۆ سەر رەوشی سیاسی هەرێمی كوردستان ،لەبەر ئەوەی گەورەترین باڵی سیاسی لە دەسەاڵت و گەورەترین باڵی سیاسی لە ئۆپۆزیسیۆن ئەوانن، ئەوەش جگە لەوەی كە هەردوو جەماوەرێكی فراوانیان هەیە، نابێت ئەوەش لە بیربكەین كە بارەگاكانی گۆڕان لە ناوچەكانی پارتی هێرشی كراوەتە سەر و سوتێندراون ،بۆیە ئەو دووالیەنە لە ئێستادا پێویستیان بە پەیوەندییەكی تەندروست هەیە ،ئەو پەیوەندییەش پێویستە لە رێگەی پەیوەندی شەفاف و ملمالنێی شەریفانە و دیموكراسیانە بێت ،واتە ئەو دوو الیەنە لەسەر بنەماكانی گەمەی سیاسی رێكبكەون ،ئەمەش بەو واتایەی كە چانسی بردنەوە بۆ هەموو الیەك چانسی دۆڕاندنیش بۆ هەموو الی��ەك وەک یەک بێت ،ئەمەش ئەگەر سەركەوت ئ��ەوا ئەو پەیوەندییانە بەردەوامیان دەبێت». ناوبراو لە درێ��ژەی قسەكانیدا جەختی لەوەشكردەوە كە بەچونی نەوشیروان بۆ الی سەرۆكی هەرێم نابێت بگاتە ئەو ئاستەی موجامەلەو سازش لەسەر پرسەكانی چاكسازی بكرێت، وەكخۆی وتی «هیوادارم ئەو سەردانە هاندەرێك بێت بۆ ئەوەی سەرۆكی هەرێم لە پرۆژە چاكسازییەكەی بەردەوام بێت».
www.lawanikurdistan.org
ژمار ه 154
2012/05/08
3
محەمەدەكەی یەكگرتوو ،هادی بەرەو كوێ دەبات؟ راپۆرت :پرس
لە رۆژان��ی 1ت��ا3ی مانگی ،2012\5یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان شەشەمین كۆنگرەی بەست ،وێرای گۆڕانكارییەكان لە پەیڕەو و پرۆگرام و هەیكەلییەت و دەزگاكانی حزب و هەڵبژاردنی سەركردایەتی نوێ ،جیاواز لە كۆنگرەكانی تری حزب ،ئەمیندارێكی نوێ بۆ حزب هەڵبژێردرا و دوای 18ساڵ لە ئەمینداری سەالحەدین بەهادین ئارەزوومەندانە دەستبەرداری پۆستەكەی بوو .بەاڵم ئەوەی پێشبینی نەكراو بوو ،دەرچوونی محەمەد فەرەج بوو بە ئەمینداری نوێی یەكگرتوو و هەروەها شكستخواردنی هادی عەلی باڵی ریفۆرمخوازی یەكگرتوو بوو ،هەر ئەم شكستەش وای لێكرد كە خۆی بۆ ئەندامی سەركردایەتیش نەپاڵێوێت و واز لە كاریی حزبی و یەكگرتوو بهێنێت. سەركەوتنی پارێزگارەکان بەسەر ریفۆرمخوازاندا كۆنگرە بەتێكڕای دەن��گ ن��اوی یەكگرتوو و پاشگرە ئیسالمییەكەی وەك خۆی هێشتەوە و سیاسەت و بانگخوازیش وەك ئیدیعایەی بۆ دەكرا لێكدی جودا نەكرایەوە و دەرنەچوونی ه��ادی عەلیش بە رەتكردنەوەی گۆڕانكاری یەكگرتوو لێک دەدرێتەوە. س��ەب��ارەت ب��ە دەرچ��وون��ی محەمەد ف���ەرەج وەك باڵی بانگخوازی و پارێزگارەکان بەسەر باڵی ریفۆرمخوازاندا و، رۆڵگێڕانی سەالحەدین محەمەد لە سەركەوتنی باڵەكەیدا، ستیڤان شەمزینانی ،جێگری سەرۆكی لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسان ،وەهای وت« :سەالحەدین بەهادین كه رەمزی باڵی پارێزگاری ناو یەكگرتووه به هاوكاریی دەسته و الیەنگرانی خۆی ئامادەكارییەكی زۆر باشیان كردبوو تا پۆستی ئەمیندار له دەستی خۆیاندا بمێنێتەوه ،پاشان زۆرینەی سەركردایەتی ئەو حزبه بەدەستەوه بگرن» .ئەوەشی وت «من هەست ناكەم
خۆی و باڵەكەی».
كاریگەری لە جواڵنی حزبەكە زێتر دەبێ.
محەمەد ،یەكگرتوو بەرەو كوێ دەبات باس لەوە دەكرێ كە محەمەد فەرەج سەر بەباڵی بانگخواز و پارێزخوازە ،لەگەڵ ئەوەشدا كەسێكی میانڕەوە و لە هەر دوو حزبەكەی دەسەاڵتەوە نزیكە ،بۆیە گوومانی ئەوەی لێدەكرێ یەكگرتوو لەبەرەی ئۆپۆزسیۆنەوە بگوازێتەوە بۆ بەرەی حكومەت و دەسەاڵت .بەاڵم بەبڕوای ئەبوبەكر كاروانی ،ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتووی ئیسالمی ئەمیندار ئەو کاریگەرییەی نابێ لەسەر ئاستی بڕیارە سیاسییەكانی یەكگرتوو ،بەڵكو سەركردایەتی یەكگرتوو بڕیار دەدات .وەك ئەو دەڵێت «كادیر و جەماوەر ناوەندەكەی یەكگرتوو بەشداری لە دروستكردنی بڕیارە هەستیارەكانی وەك مانەوە لە ئۆپۆزسیۆن و چۆنییەتییەكەی و گوتاری یەكگرتوو دەكەن ،بۆیە بڕوا ناكەم كەسی یەكەمی حزب كاریگەری قۆڵی لەو مەسەالنەدا هەبێت».
مانەوە و نەمانەوە كامیل مەحمود وای دەبینێ مانەوە و نەمانەوەی یەكگرتو لەبەری ئۆپۆزسیۆن پێوەندی بە بەرژەوەندی حزبەكە و ئەو گەمە سیاسییانەوە هەیە كە لە گۆڕەپانی سیاسی هەرێمدا روو دەدات ،بۆیە محەمەد فەرەج ئەو كاریگەرییەی نابێ ،هێندەی دۆخەكە كاریگەرە. لەبارەی چارەنووسی هادی عەلییەوە راشكانەوە رایگەیاند «بە بروای من ئاییندەی مامۆستا هادی لە ناو یەكگرتووی ئیسالمی كۆتایی پێهات ،لە كۆی حەوت سەد كەس نزیكەی دوو سەد دەنگی هێناوە ،ئەمە شكستێكی زۆر گەورەیە بۆ ئەو پیاوە ،بۆیە بوونی كۆتاییهاتووە لەناو یەكگرتوو». كامیل مەحمود رەتیدەكاتەوە هادی سەركردایەتی بەرەی ریفۆرمخوازی كردبێت بەو مانایەی بڕوایان بە ریفۆرمی حەقیقی هەبوو بێت بەڵكو وەكخۆی وتی «ئەوە ملمالنێیەك بووە لەسەر
«سەالحەدین بەهادین كه رەمزی باڵی پارێزگاری ناو یەكگرتووه به هاوكاریی دەسته و الیەنگرانی خۆی ئامادەكارییەكی زۆر باشیان كردبوو تا پۆستی ئەمیندار له دەستی خۆیاندا بمێنێتەوه»
هەیمەنه و دیدی سەالحەدین بەهادین بەسەر یەكگرتووەوه كۆتایی هاتبێت ،بەڵكو ئەو روانگەیەی بەهادین نوێنەرایەتی دەكرد ئێستا له رێگەی محەمەد فەرەجەوه درێژەی پێدەدرێت. بەواتایەكی تر ئەوەی له دیمەنەكەدا دەبینرێت زیاتر له دەور و تەسلیم دەچێ نەك گۆڕانكارییەكی ئۆرگانی و جەوهەریی له یەكگرتوودا». چارەنووسی (نەوشیروان)ه شكستخواردووەكەی ناو یەكگرتوو دوای دەرچوونی ئەمینداری نوێی یەكگرتوو ،هادی عەلی پێشڕەوی باڵی ریفۆرمخواز كە بە (نەوشیروان)ەكەی ناو یەكگرتوو ناسرا بوو ،خۆی بۆ سەركردایەتی كاندید نەكردەوە. ئەمەش وای لێدەخوێنرێنتەوە كە لە یەكگرتوو جیابێتەوە و هەمان ئەزموونی نەوشیروان دووب��ارە بكاتەوە .لەمبارەوە شەمزینی دەڵێت «له ئێستاشدا پێشبینیكردنی ئەوەی هادی عەلی له یەكگرتوو جیا ببێتەوه یان حزبی نوێ دابمەزرێنێت، زووه ئەو بڕیاره بدەین ،بەاڵم ئەوەش دەبینرێت رەنگه چیتر ئەو باڵه الوازیی و پەڕاوێزیی خۆیان پێ قبوڵ نەكرێت و بیر لەوه بكەنەوه به رێگەی تر قورسایی خۆیان بگەڕێننەوه» .ناوبراو زێتر درێژەی بەقسەكانی دا و وتی «خۆ هەڵنەبژاردنەوەی هادی عەلی بۆ پۆستی سەركردایەتی یەكگرتوو دوای ئەوەی پۆستی ئەمینداریی له دەستدا ،ئاماژەیەكه بۆ ئەوەی هادی عەلی وەك رابەر و سەركردەیەی یەكەمی باڵی ریفۆرمی نێو یەكگرتوو بیر له رێگەی تر دەكاتەوه بۆ بردنه پێشەوەی خەون و ئامانجەكانی
سەالحەدین بەهادین ،دژی هادی و پشتیوانی محەمەد چاودێران وای بۆ دەچن كە هۆكارێكی دەرنەچوونی هادی عەلی ،پەیوەستە ب��ەو ملمالنێ و ناكۆكییەی كە لەگەڵ ئەمینداری پێشوو ،سەالحەدین محەمەد هەیبووە ،هەر ئەمەش وایكردووە سەالحەدین پشتگیری محەمەد بكات و دژی هادی كار بكات و هادی شكست بێنێت .ئەندامەكەی سەركردایەتی یەكگرتوو پێیوانییە مامۆستا سەالحەدین پشتگیری لە مامۆستا محەمەد فەرەج كردبێت .بەاڵم ئاشكرای كرد «بە دڵنیاییەوە ئەو رووداوانەی دوو ساڵی رابردوو كە روویاندا و پەیوەندیان بە مامۆستا هادییەوە هەبوو ،كاریگەری لەسەر دەرەنجامی دەنگەكان هەبوو ،كەواتە دەرنەچوونی مامۆستا هادی پەیوەندی بەبێ كەفائەتی ئەوەوە نییە». كاروانی رەتیدەكاتەوە بەهۆی دەرنەچوونییەوە هادی عەلی واز لە یەكگرتوو بهێنێت و حزبی نوێ دروس��ت بكات «من پێموایە خوێندنەوەیەكی هەڵەیە ،لەئێستادا شتی وا لەگۆڕێ نییە». كامیل مەحمود ش��ارەزا لە ئیسالمی سیاسی ،پێیوانییە محەمەد فەرەج بەتەنیا كەسێكی دەعی بێت ،هەر چەندە زێتر الیەنگیری گەڕاندنەوەی یەكگرتووە بۆ كاری بانگەواز و پەروەردە وەك لەوەی مۆركە سیاسیەكە زاڵبێ بەسەر حزبەكەیدا .ئەو پێیوایە كەسێكی سیاسی و ئەزموونداریشە ،ئەگەر لە مامۆستا سەالحەدین كاراتر نەبێ ئەوا لەو كەمتر نابێ .لەداهاتوودا
دەسەاڵت كراوە». مەولوود ئافەند سەرنووسەری گۆڤاری ئیسرائیل-كورد، پێیوانییە ئەمینداری نوێ بتوانێ یەكگرتوو گەشەتر پێبكات، وەك��خ��ۆی روون��ی��دەك��ات��ەوە «ی��ەك��ەم :یەكگرتوی ئیسالمی كوردستان پێدەچێت لەسەر دەستی محەمەد فەرەج تەواو لە دەسەاڵت نزیك ببێتەوە چونكە هەمیشە ئەو پیاوە لەوەتەی كە یەكگرتوو گرفتی سیاسی لەگەڵ پارتی هەیە ئەو بە ئاسانی یەكگرتوی رادەست كردووە وەك سوڵحێكی عەشایری لێهاتووە. دووەم :یەكگرتوو بە دۆخێكی مەترسیدار تێدەپەڕی سەرجەم پارتە ئیخوان موسلیمەكانی واڵتانی عەرەبی بەو ئاراستەیەن كە لەالین ئەمریكاوە پاڵپشتیان لێدەكرێت ،بەاڵم یەكگرتوو لەمەیان بەجێما». سەرنووسەرەكە پێیوایە محەمەد فەرەج كەسێكی نیمچە كۆنسەرڤاتیزمە تا نوێخواز ،رەنگە لە سەردەمی حوكمرانی ئەو یەكگرتوو زیاتر رۆڵی بانگەشەی دین بگێڕێ تا مومارەسەی رەوای سیاسی .ئەمەش بە تەكید ئەگەر ئەجێندایەكی نوێخوازانەی نەبێت یەكگرتوو لە كەناڵی ئۆپۆزسیۆن بوونەوە دەپەرێتەوە بۆ حزبێكی بانگەخواز و بەمەش رەنگە رۆڵی ئۆپۆزسیۆن بوون لە ناخی ئەو حزبە دەربچێ و كەمێك لە دەسەاڵت نزیكتر ببێتەوە .بۆیە پێشبینی دەكەم قەیرانەكانی یەكگرتوو لەسەردەمی محەمەد فەرەج ئاراستەكانی بە توندی دەردەكەوێت».
4
ژماره 154
www.lawanikurdistan.org
2012/05/08
لە گۆڕانخوازییەوە بۆ چەقبەستوویی و جیابوونەوەی ئەندامانی ئا :پرس وا بۆ 3ساڵ دەچێ باڵی ریفۆرم لە ناو یەكێتی بە سەرۆكایەتی نەوشیروان مستەفا جیابوونەوەی خۆی راگەیاند و «بزووتنەوەی گ��ۆڕان»ی راگەیاند .دوو ساڵی سەرەتای ئەم بزووتنەوەیە پڕ لە هەڵچوون و ملمالنێی توند بوو لە گەڵ یەكێتی و پارتی ،بەتایبەتی یەكێتی و كابینەی شەشەم بە سەرۆكایەتی دكتۆر بەرهەم ئەحمەد، بەاڵم بزوتنەوەكە لە ماوەی ئەو سێ ساڵەدا نموونەیەكی نوێ و جوانی لە كاریی حزبی و رێكخراوەیی و سیستماتیكییەوە پێشكەش نەكردووە، تەنانەت نەیتوانیوە كۆنگرە ببەستێت ،هەروەها لەم ساڵدا زۆرترین كادیران و هەڵسووڕاوانی گۆڕان دەستیان لەكاركێشایەوە ،بەتایبەتی سەاڵح مەزەن بەرپرسی بازنەی گۆڕان لە شاری هەولێر ،ئەمەش وای لێدەخوێنرێتەوە كە بزووتنەوەی گۆڕان وەك كاردانەوەیەك بەرامبەر بە یەكێتی خۆی راگەیاندووە و هێندە مەبەست و ئامانجی گۆڕینی ریشەیی و چاككردنی سیستەمەكە نەبووە ،هەر بۆیە نەشیتوانیوە لە ناوخۆی خۆیدا گۆڕانكاری و چاكسازی بكات بۆیە رۆژ لە دوای رۆژ ئەندامان و هەڵسووڕاوانی بەرەو كەمبونەوە و جیابوونەوە دەچن .بەتایبەتی چەند پەرلەمانتارێكی فراكسیۆنی گۆڕان لەپەرلەمانی كوردستان سەربەخۆیی خۆیان راگەیاند و لە بزوتنەوەكە جیا بوونەوە. پەرلەمانتارە جیابووەكانی فراكسیۆنی گۆڕان «مرۆڤ كاتێك ئەچێته ناو حزبێكی سیاسی ئەبێت ئاماده بێت بەشێك له جیهانبینی خۆی بكاته قوربانی جیهان بینی حزبەكەی، به شێوەیەكی تر مرۆڤ له حزبدا كۆمەڵێك قوربانی ئەدات بۆ ئەوەی به روحی گرووپ ئیش بكات .ناكرێت تۆ له ناو گرووپ ئیش بكەیت و تەنها بیر له دنیا بینی خۆت بكەیتەوه» .ئەمە سەرەتای قسەكانی كامران وریا قانع رۆشنبیر و نووسەر بوو سەبارەت بە جیابوونەوەی پەرلەمانتارەكانی گۆڕان. ئەو وتشی «ئەم برادەرانەی گۆران كه له فراكسیۆنی گۆران له پەرلەمانی كوردستان هاتونەته دەرەوه وەكو كەسایەتی (سەربەخۆ!) دەمێننەوه ،به بۆچوونی من غەدرێكی گەوره لەو بزووتنەوەیه ئەكەن. تۆ هەم حزب بەجێبهێلیت هەم پۆستەكەشی داگیر بكەیت ئەمه ئەو پەڕی خود پەرستیه». كامەران وریا جیابوونەوەی پەرلەمانتارەكان بۆ كێشەناوخۆییەكانی بزووتنەوەی گۆڕان دەگێڕێتەوە و دەڵێ «ئەم برادەرانەی گۆران كه واز له فراكسیۆنی بزووتنەوهكه دەهێنن لەبەر ئەوه نیه ئیشیان له لیژنەكانی پەرلەمان بۆ ناكرێت یان بروایان به كاریگەری پەرلەمان نەماوه ،بەڵكو ئەوان واز له فراكسیۆنی بزووتنەوەكه ئەهێنن چونكه لەگەڵ بزووتنەوه ناكۆكن». بەبڕوای ئەو دەبوایه ئەم برادەرانه دوای بەجێهێشتنی فراكسیۆنی گۆران له كۆنفراسێكی گشتی هۆیه سەرەكیەكانیان باس كردایە و هیوای دووباره نەبوونەوەیان بكردایه له دوارۆژ. دەستلەكاركێشانەوەی هەڵسووڕاوان و بەرپرسانی بزووتنەوی گۆڕان
لەم ساڵدا زۆرترین هەڵسووڕوای گۆڕان دەستیان لەو حزبە كێشایەوە، وەكخۆیان لەبەیانێكدا راگەیاندبوو بەهۆی ناعەدالەتی و نەشەفافییەتەوە بووە .هەروەها لەم رۆژانە سەاڵح مەزن بەرپرسی بازنەی گۆڕان لە هەولێر لەدەستی لەكاركێشایەوە. کەژال نوری ،رۆژنامەنووس و چاالكوانی كۆمەڵی مەدەنی لەو بارەوە دەڵێ «هۆکاری هەرجارەی ئینشقاقی ئەندامیکی بااڵی بزوتنەوەی گۆران بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە گۆڕان لەزەمینەیەکی سیاسی نالەباری کورستان دا وەک قارچک هەڵتۆقی و لەئەنجامی ئەو هەموو زوڵم و چەوساندنەوەیە و ئەو مودێلە تاسەرئێسقان تاقەت پروکێنەی کە دەسەاڵتی یەکێتی و پارتی پێشکەشیان کرد .ئەمە بێجگە لەنارازییەكانی ناو سەرکردایەتی یەکێتی و هەندێ لەئەندامە دڵشکاوەکانیان کە بووە هۆی لێکترازان». هەر سەبارەت بەو پرۆسەیە ،ساالر بابەشێخ بەڕێوەبەری نووسینی هەفتەنامەی میدیا دەڵێت «ئەوەی كە كادیرانی وەك سەالح مەزن، لە گۆڕان دەكشێنەوە ،لەوانەیە یەكێك لە هۆكارەكانی ئەوە بێت كە گۆڕان وەك هەڵگری دروشمی گۆڕانكای ،نەیتوانیوە لە هەیكەل و پێكهاتەی بزووتنەوەكە و لەناوخۆیدا ،سیستمێك پالنڕێژ بكات ،كە لە سیستم و عەقڵییەتی حزبەكانی كوردستان دوور بێت ،واتە كوردستان و كوردستانییەكان خوازیاری سیستمێكن كە هەموو پلە وپایەیەك و هەموو پاڵێوراوێك خۆی بۆ خزمەتكردنی میللەت و واڵتەكەی تەرخان بكات ،نەك ئەركی پێسپێردراوی تێكەڵ بە بەرژەوەندی تایبەتی خۆی بكات». داهاتووی گۆڕان بەرەو كوێ دەچێت بەم سیستم و كەسایەتی و عەقڵییەت و سیاسەتەوەی كە ئێستا بزووتنەوەی گۆڕان هەیەتی ،داهاتووی چۆن دەبێ؟ كەژاڵ نوری وەه��ای وەاڵم��ی ئەو پرسیارە دەدات��ەوە «بزوتنەوەی گۆران لەئەساسەوە بزوتنەوەیەکی فاشیلە و رۆژیک لەرۆژان هەڵدەوەشێتەوە، چونکە ئەوانەی لە پلە بااڵکاندان و لەسەرەوەن هەر ئەوانەن دوێنێ بەناشیرینترین شێوە لەناو یەکێتی دا سیاسەتیان دەکرد ،ئەوانیش هەروەک هەموو ئەوانەی کە ئێستاشی لەگەڵ بێت لەگەڵ یەکێتی و پارتی دا لەکورسی دان یەک مۆدیلیان لە بەرێوەبردن پێشکەشکردین کە تەواو لە هی ئەوان دەچێت و جیاوازی نییە». ئەوەشی وت «بۆیە ئایندەی ئەو بزوتنەوەیە فەشەلەو کۆمەڵێک چەتەو هەلپەرست بەهۆی ئەوانەوە گەیشتن بەپارە و دەوڵەمەند بوو ن، هەندێك چەتەش بەئاواتی کورسی یەکانی پەرلەمانەوە بوون بۆ خۆیان پێی گەیشتن و دەنگی دەنگدەرانیش هەمووی تیاچون». نەبەستنی كۆنگرە و بڕوا نەبوون بە دەستاودەستی دەسەاڵت سەبارەت بە بەستنی كۆنگرە و مانەوەی نەوشیروان وەك سەرۆكی بزوتنەوەكە بەبێ هەڵبژاردن .ساالر بابەشێخ بەرێوەبەری نووسین لە هەفتەنامەی میدیا ،بەمجۆرە لێكدانەوەی بۆ دەكات «نەبەستنی كۆنگرە و خۆڕێكنەخستنی (گۆڕان) دەچێتە سێ خانەی تایبەتەوە، یەكەم كەمتەرخەمی لە بەرامبەر دەستاودەستكردنی پۆستی بااڵ، دووەم بڕوا نەبوون بەو دەستاودەستییە ،سێیەم نەبوونی كەشی لەبار،
بێ رووتووش
*پ��اس��ەوان��ەک��ان��ی لقی ی����ازدەش چ��وون��ە پ��اڵ ئەو پێشمەرگانەی كە بۆ زیادكردنی مووچەكانیان ،خۆپیشاندان و مانگرتنیان راگەیاند ،بەرپرسی پاسەوانەكانیش پێی گوتن باشە بۆتان چاك دەكەم (بەتووڕەبوونەوە). (دیارە بەڕێزیان لە گیرفانی باوكی مەعاشەكان دەدات) *لەسەر رێگای كەسنەزان-هەولێر كە رێگایەكی سەرەكییە و لە نزیك ماڵی بەرهەم ساڵح ،كولێرەخانەیەك هەیە ،لە دەرەوەڕا دەڵێی دوكانی شوشەواتە دەبریسكێتەوە ،كەچی لیژنەی چاودێری سەردانی كردن لە ژورەوە حاوییەكی زبڵخانە بوو بە شاراوەیی. (گومان هەیە خواردنی دەرەوە پاكی تێدا مابێت) *لە روونكردەوەكەی ستافی گۆڤاری چرپەدا هاتووە «ئ��ەوەی هەڵە ناكات ،ئیش ناكات» ،ئەو رۆژەش لە هەواڵێكی رادیۆی نەورۆزدا دەڵی «تەقینەوەیەك كوژرانی نۆ كەس و بیست كەسی لێ كەوتەوە». (رێزمانی كوردی هەر لەگەشەكردندایە ،ماشەڵاڵ لە چاو نەچێ) *لە یەكێك لە زانكۆ ئەهلییەكاندا ،لە كاتی تاقیكردنەوەی وەرزی دووەم لە وانەی ئینگلیزی 13 ،قوتابی بە هۆی ئەوەی كە لەسەر دەستیان قۆپییەیان نووسیبوو ،لە الیەن راگرەوە ،گیران و بڕیاری فەسڵكردنی بۆ دەركردن .تەنانەت پێی گوتبوون بڕۆن لە وەزارەتی خوێندنی بااڵ كتابم بۆ بهێنن هەتا فەسڵ نەكرێن. (جا ئەوەش لە پیاوچاكی نییە ،بۆ خۆچاككردنەوەیە لە بەرامبەر هەڵەكانی ساڵی رابردوو بۆ ئەوەی بتوانێ ساڵی داهاتوو قوتابی نوێ وەربگرێت) كەوا دەبینرێ ئەو بزووتنەوەیە گیرۆدەی هەر سێكیان بێت. ئەگەر گشتاندن نەبێت ،راموایە خۆخوازی پەتی ،بەرۆكی سەرۆكی زۆرب��ەی الیەنە سیاسییەكانی ك��وردی بە (گۆڕان)یشەوە گرتووە، ئەوەشیان پشتگوێ خستووە كە كورسی پەرستی زۆر جار كوردی تووشی ماڵوێرانی و شەڕی خۆكوژی كردووە». بزووتنەوەی گۆڕان و كابینەی شەشەم بابەشێخ راشكاوانە رایدەگەیەنێت كە «نكۆڵی لەوە ناكرێت كە بزووتنەوەی گۆڕان بە سەرۆك و كادیر و الیەنگرانیەوە ،لە كابینەی شەشەم ،زۆر بە توندی رووبەڕووی حكومەت بوونەوە ،كە دەكرا لە بری هەوڵی رووخاندنی ئەو حكومەت و كابینەیە ،رای جەماوەری بە ئاراستەی چاكسازی و دروستكردنی فشاری مەدەنییانە لەسەر حكومەت ببەن .گۆڕان سواری شەپۆلێك بووە بە ناوی (ناڕەزایەتی بەرامبەر بە گەندەڵی و نادادپەروەری) كە بەشێك لە دەسەاڵتی خۆماڵی و زۆرینەی نزیك بەگشتیی دانیشتووانی باشووری كوردستان و كەرتەكانی دیكەی واڵتیش لەو بوارەدا خوازیاری گۆڕانكارییەكی ئەرێنین». دۆخی ئێستای بزووتنەوەی گۆڕان بەرێوەبەری نووسینی هەفتەنامەی میدیا ،بارودۆخی ئێستای بزووتنەوەی گۆڕان ،وەها شرۆڤە دەكات «سەبارەت بە بارۆدۆخی ئێستای بزووتنەوەی گۆڕان ،دەكرێ بە كورتی هێما بە هەندێك جووڵەی دڵخۆشكەر بكەین ،لەوانە وازهێنان لە لووتبەرزی و ئامادەبوونی سەرۆكی ئەو بزووتنەوەیە لە دیداری سەرۆكی هەرێمێكی خواپێنەداو، كە تا هەنووكەش ناوچە دابڕێنراوەكانی باشووری واڵتەكەمان لەبەر خاتری خاترداران بە «ناوچە جێ ناكۆكەكان « ناو دەبردرێ ،ئەم تەلیسمی شەرمە بەرامبەر بە نەیار و خۆ فش كردنەوە بەرامبەر بە خودی ،دەبێت بشكێت ،جا لەهەر ئاست و پلەیەكدا بێت».
www.lawanikurdistan.org
ژمار ه 154
2012/05/08
5
دوای دوو ساڵ و نیو ،گۆڕان داوای وەرگرتنی لێژنەكانی پەرلەمانی دەكات
پەرلەمانتارێكی پارتی :گۆڕان لەسەرەتاوە غەدری لە خۆی كرد ،بۆیە ئێستا پەشیمان بونەتەوە راپۆرت :پرس
دوای تێپەربوونی زیاتر لە دوو ساڵ و نیو بەسەر خولی سێیەم، فراكسیۆنی گ��ۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان ،داوای وەرگرتنی سەرۆكایەتی چوار لێژنە دەكات ،كە پێشتر مافی خۆی بووە ،بەاڵم بەهۆی ملمالنێ لەگەڵ دەسەاڵت ئامادە نەبووە سەرۆكایەتی لێژنەكان وەربگرێت ،بە تایبەت لێژنەكانی نەزاهە و دارایی كە پێداگری دەكات لە وەرگرتنی .پەرلەمانتارێكی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان بە مافی خۆیانی دەزانێت جگە لە سەرۆكایەتی سێ لێژنە ،لێژنەی نەزاهە یان داراییان پێبدرێت ،هاوكات پەرلەمانتارێكی پارتی و یەكێتیش بە گرنگی دەزانن كە لێژنەی نەزاهە بە گۆڕان بدرێت ،بەاڵم بە دووری دەزانن كە لێژنەی داراییان پێبدرێت ،چونكە دەسەاڵت زۆرینەیە و بۆیان هەیە سەرۆكایەتی ئەو لێژنەیە بكەن ،لەم راپۆرتەی پرسدا وردەكاری و ئامانج لە داواكاری فراكسیۆنی گۆڕان لە وەرگرتنی ئەو لێژنانە بخوێنەوە. داواكەی فراكسیۆنی گۆڕان لە كاتێكدایە ،كە پێشتر پێداگری لەسەر سەرۆكایەتیكردنی لێژنەی نەزاهە یاخود دارایی دەكرد ،بەاڵم پارتی و یەكێتی ئامادە نەبون هیچ كامێك لەو لێژنانەیان پێبدەن ،بۆیە ئەوانیش رازی نەبون سەرۆكایەتی هیچ لێژنەیەكی تر بكەن ،لەمەشیان ئۆپۆزیسیۆنیان هەڵبژارد ،لێرە پرسیارەكە ئەوەیە ئایا بۆچی لە كاتێكدا داوای وەرگرتنەوەی سەرۆكی لێژنەی پەرلەمان دەكەن كە ماوەی ئەو خولە كەمتر لە دوو ساڵی ماوە؟ دكتۆر سەروەر محەمەد ،ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەسەر لیستی یەكێتی ،لەم بارەیەوە دەڵێت «كاتی خۆی فراكسیۆنی گۆڕان لەسەر سەرۆكایەتی كردنی چەند لێژنەیەك پێكنەهاتن ،بەتایبەت لیژنەكانی نەزاهە و دارایی ،بۆیە كاتێك هیچ كامێك لەو لێژنانەیان پێنەدرا الیان بووە گرێیەكی دەروونی و لە هەموو شتێك خۆیان بێبەشكرد و دەیانگوت نا .ئێستا بە كارەكانی رابردوویاندا چونەتەوە و هەستیان كرد هەڵەبونە». ئەوەشی وت «دوای ئەوەی گۆڕانكاری بەسەر سەرۆكایەتی پەرلەماندا هات ،دكتۆر ئەرسەالن بایز شوێنی دكتۆر كەمالی گرتووە سیاسەتی پەرلەمان كرانەوەی زیاتر بووە ،ئەوەبوو لەگەڵ برادەرانی ئۆپۆزیسیۆن دانیشت بە تایبەت گۆڕان ،داوای لێكردن كە بەشداری لێژنەكان بكەن، هاوكات ئەوانیش بەڵێنیاندا كە بەشداری بكەن ،چاوەڕوان دەكرێت لە ماوەیەكی نزیكدا ئەنجامی هەبێت». كاردۆ محەمەد سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان، ل��ەم ب��ارەی��ەوە دەڵێت «ل��ەس��ەرەت��ای خولی پەرلەمانەوە داوای لێژنەی ن��ەزاه��ە یاخود داراییمان كرد ،بەاڵم لیستی زۆرینە ئامادە نەبوو پێمان بدات ،بۆیە بڕیارماندا كە سەرۆكایەتی كردنی هیچ لێژنەیەك وەرنەگیرن ،لە كاتێكدا كە مافی خۆمان بوو كە لە سەرجەم لێژنەكان دوانزە پلەمان هەبێت وەك ،سەرۆك ،جێگری سەرۆك ،بڕیاردەری لێژنە ،بۆیە ئێستا داوای ئەو مافەی خۆمان دەكەینەوە». شڤان ئەحمەد پەرلەمانتاری كوردستانی لەلیستی پارتی ،هاوڕایە لەگەڵ پەرلەمانتارەكەی یەكێتی ،بۆچونی وەهایە كە گۆڕان لەسەرەتاوە غەدری لە خۆی كرد ،هەڵبەتە زووش بۆیان دەرك��ەوت كە زەرەری��ان ك��ردووە ،بۆیە ئێستا پەشیمان بونەتەوە و داوای وەرگرتنەوەی س��ەرۆك��ای��ەت��ی��ك��ردن��ی ل��ێ��ژن��ەك��ان دەك���ەن، هەروەها دوای گفتوگۆكردن بەپێی قورسایی فراكسیۆنەكەیان لێژنەیان پێدەدرێت. هەردی مەهدی مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی، دەرب���ارەی هەمان پ��رس دەڵ��ێ «پێدەچێت پێداچونەوە بە سیاسەتی گۆڕان كرابێت ،لەوەی كە لە رابردوو كراوە ئێستا خوێندنەوەیەكی تری بۆ كرابێت ،بەاڵم لە كاتێكیشدا پۆستی ناو پەرلەمان ناكاتە وەرگرتنی ئیمتیازات بۆ گۆڕان،
بەڵكو داواكەی گۆڕان بۆ چاالكتربوونی ئۆپۆزیسیۆنە ،چونكە لە رێگەی ئەو لێژنانە دەتوانن زیاتر كاریگەرییان هەبێت ،هەنگاوێكی زۆریش باشە ،چونكە ئەو كات گفتوگۆیەكان زیاتر گەرمتر دەبن ،شەڕی شەقام دەچێتە ناو پەرلەمان». عەدالەت عەبدوڵاڵ ،رۆژنامەنووس و چاودێری سیاسی ،دەربارەی بە ئاگاهاتنەوەی فراكسیۆنی گۆڕان لەو داوایە وتی «رەنگە تێگەیشتبێتن كە خەباتی پەرلەمانی گرنگە و شتێكی بێ بایەخ نیە وەك لە رابردوودا سەیرییان كردووە .پێشتر دەیان وت پەرلەمان شانۆگەرییە و هیچ شەرعیەتێكی نیە و هەندێك رەخنەی تریش كە خزمەتی خۆشیانی نەدەكرد ،بۆیە پێشبینی دەكەم مامەڵەیەكی تر لەگەڵ پەرلەماندا بكەن و هەستیشیان بەوە كردبێت سەرۆكایەتی لێژنەكان و كاركردن بۆی كاریگەریی بەهێزی دەبێت ،هاوكات دووریش نیە ئامانجی سیاسیشی لە پاڵەوەبێت». لە ئێستادا فراكسیۆنی گۆڕان ،بە فەرمی داوای سەرۆكایەتیكردنی لێژنەكانی ،تەندروستی ،ناوخۆ ،مافی مرۆڤ ،نەزاهە یاخود دارایی، كردووە ،بەاڵم تاوەكو ئێستا وەاڵمیان نەدراوەتەوە ،پرسیارەكە ئەوەیە كە ئایا داواكاریی گۆڕان بۆ ئەم لێژنانە دەبێت چ مەبەستێكی لە پاڵەوە بێت بە تایبەت لێژنەكانی نەزاهە و دارایی ،كە دوو لێژنەی گرنگی ناو پەرلەمانن ،بە بڕوای عەدالەت عەبدوڵاڵ ،هێشتا زووە بۆ ئەوەی بزانین بۆ چ مەبەستێكە ،بەاڵم ئەو كاتە ئامانجەكەیان دەردەكەوێت كە سەرۆكایەتی لێژنەكانیان وەگرت .بەاڵم پەرلەمانتارەكەی یەكێتی، دەڵێ «بۆ هەرچ مەبەستێك بێت ئاساییە ،بەاڵم زۆرم پێخۆشە ئەوان سەرۆكایەتی لێژنەی نەزاهە وەربگرن بۆ ئەوەی ئەو لێژنەیە زیاتر ئەكتیڤ بێت لە رێگەی فشاری ئەوانە بارودۆخەكە باشتربكرێت، هەروەها ئەگەر مەبەستیان باشتركردن بێت ئەوكات ئێمەش پاڵپشتی و پشتگیرییان دەكەن». هاوكات پەرلەمانتارەكەی پارتی بە زەحمەتی دەزان��ێ��ت كە سەرۆكایەتی لێژنەی دارایی بدرێت بە گۆڕان ،چونكە هەروەك خۆی باسی لێوەدەكات و دەڵێ «دەسەاڵت لیستی زۆرینەیە و بەپێی كورسی پەرلەمانیمان هەقی خۆمانە ئەو لێژنەیەمان هەبێت ،بۆیە ئەگەری هەیە ئەو داوایەیان بۆ جێبەجێنەكرێت و ئەو لێژنەیەیان پێنەدرێت».
پەرلەمانتارەكەی گۆڕان دەرب��ارەی هەمان پرس دەڵێ «ئێمە ئۆپۆزیسیۆنین ،بۆیە بە مافی خۆمانی دەزانین یەكێك لە لێژنەكانی دارایی یان نەزاهە وەربگرین ،بۆیە پێداگری لەسەر وەرگرتنی یەكێك لەو لێژنانە دەكەین ،چونكە ئۆپۆزیسیۆن دەبێت بەدواداچون بۆ كارەكانی حكومەت بكات و چاودێر بێت بەسەر حكومەتەوە ،ئەگەر واشمان نەكرد ،كەوایە ئیشمان چیە؟ دەوترێت گۆڕان ،بۆ گەورەكردنی قەبارەی كێشە و قەیرانەكانی كوردستان داوای وەرگرتنی ئەو لێژنانە دەك��ات ،لەو ئەگەرەدا ه��ەردی مەهدی بە كارێكی سروشتی و ئاسایی دەزانێت ،چونكە ئەوان ئۆپۆزیسیۆنن و ئەوە كاری ئەوانە .ئەو دەڵێت «هەر هێزێكی ئۆپۆزیسیۆن ك��اری بریتیە لە گەورەكردنی كێشەكان بۆ ئەوەی خەڵك بیان بینێت ،لە دونیای دیموكراسیدا كارێكی زۆر ئاساییە». بەاڵم پەرلەمانتارەكەی یەكێتی لەم حاڵەتەدا بە دووری دەزانێت كە سەركەوتوبن ،ئاماژە بەوە دەكات كە ئەگەر مەبەستیان بێت قەیرانەكان گەروە بكەن ئەوا تێیدا سەركەوتوو نابن.
سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان: پێداگری لەسەر وەرگرتنی لێژنەی نەزاهە یان دارایی دەكەین پەرلەمانتارێكی یەكێتی :زۆرم پێخۆشە گۆڕان سەرۆكایەتی لێژنەی نەزاهە وەربگرێت چاودێرێكی سیاسی :داواكەی گۆڕان دوور نییە ئامانجی سیاسی لە پاڵەوەبێت
6
ژماره 154
www.lawanikurdistan.org
2012/05/08
ئەڤین هروری ،ئەندامی سەركردایەتی پارتی:
ئەگەر مالیكی لەو كارانەی بەردەوام بێت چارەنوسی وەك سەدام حوسێنی لێدێت دیمانە :توانا شێخانی ئەڤین هروری ،ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی و ئەندامی لێژنەی بااڵی كۆنفرانسی ناوخۆی پارتی ،لەو دیدارەیدا لەگەڵ «پرس» باس لە دەرئەنجامی كۆنفرانسی ناوخۆ دەكات و رایدەگەیەنێت كە هەیكەلی رێكخستنەكانی پارتی لەو كۆنفرانسەدا پوختكرایەوە و نوێ بونەوەی بە خۆوە بینیوە .هەروەها ئاشكراشی دەكات كە رێژەی بەشداری كردنی ئەندامان لە سەرووی %70بووە .لە تەوەرێكی تریشدا دەربارەی لێدوانە دژ بە یەكەكانی پەرلەمانتارانی یەكێتی و پارتی لە لیستی هاوپەیمانی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ،دەڵێت «نەدەبوو ئەو پەرلەمانتارانە لێدوانی دژ بە یەك بدەن بە تایبەت لە هەلومەرجێكی وەك ئێستادا كە گرژی و ئاڵۆزییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا لە لوتكەدایە» .هەروەها هروری سەردانەکەی نەوشیروان مستەفا بۆ الی سەرۆك بارزانی بەرز دەنرخێنێت و دەڵێت «هەنگاوەكەی كاك نەوشیروان زۆر ئیجابی بوو، دەستخۆشی لێدەكەم». پرس :بەگشتی كارەكانی كۆنفرانسی ناوخۆ ،چۆن بەرێوەچوو؟ ئەڤین :پرۆسەیەكی گەورەی وەكو كۆنفرانس ،ئیجابیات و سلبیاتی تێدایە ،بەاڵم ئیجابیاتەكەی زیاتربوو ،لەبەر ئەوەی دوای چەند ساڵێك دووبارە رێكخستنی پارتی جواڵنەوەیەكی بەخۆوە بینییەوە ،هەروەها لەم كۆنفرانسەدا ژمارەیەكی زۆر لە گەنج و خاوەن توانا هاتنە پێشەوە، هەروەها ژمارەیەكی بەرچاوی ئافرەتیش هاتنە پێش ،كە پێش ئێستا ئەو مەجالەیان پێنەدرابوو ،هەروەها بەپێی پەیڕەوی كۆنگرەی سێزدە تاڕادەیەكی باش هەیكەلیەتی رێكخستنی پارتی پوختكرایەوە ،ئەو بەرفراوانیەی كە پێشتر هەبوو ئێستا كە نەماوە. هەروەها پرۆسەكە لە كاتێكی گونجاودا بەرێوەچوو ،بەاڵم بەبێ ئاریشە كۆتایی هات. سلبیاتەكەشی ئەوەبوو ئەو كەسەی دەرنەچووە دەڵێت پرۆسەكە بەشێوەیەكی دیموكراسیانە نەبووە ،بەاڵم بەدیدی من پرۆسەكە حەفتا لەسەد سەركەوتو بوو. پرس :ئایا لەم كۆنفرانسەدا خروقات تاچ رادەیەك بوونی هەبووە؟ ئەڤین :لێژنەی بااڵی سكااڵمان هەبوو ،بەو مانایەی بڵێن تەزیو یاخود ساختەكاری نەبوو ،بەاڵم ژمارەیەك لەو كەسانەی كە دەرنەچوون ئەوان گوتیتیان ساختەكاری كراوە ،ئێستاش لیژنەكە لە لق و ناوچەكان بەدواداچون بۆ ئەو سكااڵیانە دەكات كە بۆیان هاتووە. پرس :بۆچی لە سنوری لقی دووی هەولێر و لقی بیست و چواری سەفین و لقی گەرمیان باس لە خروقات دەكرێت ،هەروەك ئاگاداریش بووین كە هەڵبژاردن لەوێ دووبارە كرایەوە؟ ئەڤین :لە ناوچەیەكی لقی بیست و چوار هەڵبژاردن دووبارە كرایەوە، ئەویش یەكەم ناوچەبوو كە هەڵبژاردنی تێدا دەك��را ،ئ��ەوەش لەبەر ئەوەی رێژەی ئاسایی ئەندامان ئامادە نەبوون ،لەالیەن لێژنەوە بڕیاردرا هەڵبژاردن دووبارە بكرێتەوە ،دواب��ەدوای ئەوەش لە هەندێك ناوچەی تریش بایكۆتی هەڵبژاردن كرا ،هەروەها لەسەر ئاستی لقیش بایكۆت هەبوو ،دووبارەی ئەوەش تەنها لەبەر ئەوەبووە كە هیچ كەسێك گلەیی نەمێنێت. پرس :بایكۆت كردنەكە لەسەر چی بووە؟ ئەڤین :هەندێك لە كادیرەكان دیعایەی ئەوەیان دەكرد كە دەستوەردان هەیە بۆیە بایكۆتیان كردبوو ،هەر لەبەر ئەمەش جەنابی سەرۆك و مەكتەبی سیاسی گوتیان مادام دیعایەكی وەها هەیە و بەبێ بەڵگەشە، بۆ ئەوەی هیچ گرفتێك نەهێتە پێش و هیچ كادیرێكیش مەغدور نەبێت، با هەڵبژاردن دووبارە ببێتەوە. پرس :رێژەی بەشداری كردنی ئەندامان چۆن بوو؟ ئەڤین :رێژەیەكی باش بوو لێشی رازیبوین ،نزیكەی حەفتا لەسەد بوو، چونكە رێژەی یاسایمان لەبەر چاو گرتبوو ،بە رێژەی پەنجا كۆ یەك، بە بۆچونی من ئەگەر وەهاش نەبوایە لەسە رووی هەشتاوپێنچ لەسەد ئامادە دەبون. پرس :بەپێی ژمارەی ئەندامانی پارتی ،ئایا ئەو رێژەیەی كە ئاماژەت پێدا كەم نیە ،چونكە هەروەك دەزانین پارتی لەسەرجەم هەڵبژاردنەكان
پلەی یەكەمی بەدەست دەهێنا؟ ئەڤین :لەوانەیە ئەوە هەڵەیەك بێت لەالیەن لێژنەی بااڵی هەڵبژاردن ،چونكە ئەوان بڕیاری بەشداریكردنی پەنجا كۆ یەكیان داوە ،كە لە ه��ەر شوێنێك ئەو رێژەیە ئامادە ببێت هەڵبژاردنی تێدا ئەنجام بدرێت ،بەبۆچونم ئەگەر ئەو یاسایە پەیرەو نەكرابایە رێژەی بەشداریكردنی ئەندامان دەگەیشتە سەرووی لە سەدا هەشتاوپێنچ. پرس :رێژەی بەشداریكردنی ئافرەت چۆن بوو لەم كۆنفرانسەدا؟ ئەڤین :رێژەی بەشداریكردنی ئافرەت لە ئاست تموحی ئێمەدا نەبوو ،بەاڵم ئەوەی مایەی دڵخۆشی بوو ،ئەوەبوو كە لە ناوچەكانی پیشەیی و زانكۆ و مامۆستایان رێژەیەكی بەرچاوی ئافرەت بەشداریان تێدا كردبوو ،هەروەها رێژەی بەشداریكردنی ئافرەت لەم كۆنفرانسەدا باشتربوو لەوەی پێشتر. پرس :ئایا ئۆرگانەكانی پارتی ،پاش ئەو كۆنفرانسە نوێبونەوەی بەخۆوە بینیوە؟ ئەڤین :بێگومان ،چونكە رێژەیەكی زۆری گەنجان هاتونەتە پێشەوە. پ��رس :ئایا ئەوانەی كە پێشتر بەرپرسی ناوچە یاخود كارگێر ناوچەبوون ،بەاڵم لەو كۆنفرانسەدا دەرنەچون ،چارەنوسی ئەوان چی بەسەردێت؟ ئەڤین :هەندێكیان وەك كادیری چاالك دەمێننەوە ،لەوانەشە هەندێك لەو كادیرانە لە مەكتەبی ناوەندی سەر بە مەكتەبی سیاسی شوێنیان بۆ بكرێتەوە ،لەگەڵ ئەوەشدا موچەی هیچ كەسێك نابڕدرێت ،تەنها لەڕووی مەعنەوییەوە پلەی نامێنێت و بەشدار نابێت لە كۆبونەوەكان. پ��رس :یەكێك لە پرۆگرامەكانی كۆنگرەی سێزدە ،دامەزراندنی ئەنجومەنی راوێژكارییە ،ئایا ئەو ئەنجومەنە كەی دادەمەزرێت؟ ئەڤین :بەم زووانە ئەو ئەنجومەنەش دادەمەزرێت. پرس :ماوەیەكە لێدوان و هەوڵوێستی پەرلەمانتارەكانی یەكێتی جیاوازە لەگەڵ رێككەوتنی ستراتیژی ،هۆكاری ئەم ناكۆكیانە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟ ئەڤین :جێگای داخە لەو هەلومەرجەی ئێستای هەرێمی كوردستان ناكۆكی ل��ە ن��ێ��وان پەرلەمانتارانی یەكێتی ه��ەی��ە ،ه��ەروەه��ا ئەو پەرلەمانتارانەش نەدەبو لێدوانی لەو شێوەیە بدەن ،چونكە هەروەك ئاگادارین پەیوەندی هەرێم و بەغدا ناخۆشبووە ،بەاڵم خۆشبەختانە دوای كۆبونەوەی سەرۆك بارزانی و تاڵەبانی هەموو لێدوانەكانی رەتكردەوە. پرس :بەاڵم ئەو ناكۆكیانە ،رۆژنامەنوسانیشی گرتۆتەوە ،هاوكات جگە لە تۆڕی كۆمەاڵیەتی؟ ئەڤین :بەڵێ ،جەنابی سەرۆك ئاماژەی ب��ەوەدا كە پێویستە ئەو شەڕەی لە فەیسبوك هەیە رابگیرێت. پ��رس :گ��رژی و ئاڵۆزییەكانی ،حكومەتەكەی مالكی و هەرێم لە زیادبووندایە ،پێتوایە تاكەی بەردەوام دەبێت؟ ئەڤین :بێگومان ماوەیەكی زۆرە دەبینین كە جەنابی سەرۆك خەریكە بەشێوەیەكی دیبلۆماسیانە ئەو كێشانە چارەسەربكات ،هەروەها جێگای دڵخۆشیە كە زۆربەی كوتلەكانی عێراق كۆكن لەسەر هەڵوێستەكەی جەنابی سەرۆك بارزانی ،ئەوەش بۆخۆی وەاڵمێكە بۆ مالیكی كە دەبێت دەستبەرداری ئەو سیاسەتە ببێت ،پێشموایە ئەگەر مالیكی لەو كارانەی بەردەوام بێت چارەنوسی وەك سەدام حوسێنی لێدێت. پ��رس :سەردانەكەی بەرێز نەوشیروان مستەفا رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ الی جەنابی سەرۆك ،چۆن هەڵدەسەنگێنی؟ ئەڤین :دەستخۆشی لە نەوشیروان مستەفا دەكەم ،هەنگاوێكی زۆر ئیجابی نواند ،سەردانەكەشی لە كاتێكی زۆر گونجاودابوو.
““ ““
دەستخۆشی لە نەوشیروان مستەفا دەكەم
بەشداریكردنی ئەندامان لە كۆنفرانسی ناوخۆ %70بوو
ئەو بەرفراوانیەی پێشتر لە ناو حزب هەبوو ،ئێستا نەماوە رێژەی بەشداریكردنی ئافرەت لە ئاست تموحی ئێمەدا نەبوو پرس :ئایا بەرێز نەوشیروان مستەفا وەك سەرۆكی هەرێم سەردانی سەرۆك بارزانیان كردبوو یاخود وەك سەرۆكی پارتی؟ ئەڤین :بەرێزیان وەك سەرۆكی هەرێم سەردانی سەرۆك بارزانیان كردبوو. پرس :پەیوەندی نێوان پارتی و گۆڕان ،چۆن دەبینی ،بە تایبەت لەم كات و ساتەدا؟ ئەڤین :دوای ئەوەی جەنابی سەرۆك بارزانی سەردانی كاك نەوشیروانی كردووە ،لەو كاتەوە هەڵوێستیان نەرمترە ،هەروەها سەردانەكەی كاك نەوشیروانیش وەاڵمدانەوەی سەردانەكەی سەرۆك بارزانی و سەرۆكی كابینەی حەوتەم بووە. پرس :دوای ئەوەی رێزدار نێچیرڤان بارزانی ،سەردانی هەر سێ بەرەی ئۆپۆزیسیۆنی كرد ،بۆ بەشداری كردن لە حكومەت ،بەاڵم ئەوان سوربون لەسەر بەشداری نەكردنیان ،پێتوایە ئۆپۆزیسیۆن دەوێت خزمەت بكات یاخود دژایەتی حكومەت بكات؟ ئەڤین :مافی خۆیانە ،بەشداری بكەن یان نەكەن ،هەروەها یەكگرتووی ئیسالمی رایانگەیاندوو كە بەشداری حكومەت ناكەن بەاڵم هاوكاری حكومەت دەك��ەن ،هەروەها رۆژ دوای رۆژ جۆرە نەرمیەك بەرامبەر دەسەاڵت دەنوێنن.
www.lawanikurdistan.org
ژمار ه 154
2012/05/08
7
زمانێ كوردی ل تورا فەیسبوكی هەمبەر گەڤێن نەمانێ یە
ماموستایەكێ زانكویێ :كورد بێ پالنن بۆ رێكخستنا زمانێ كوردی د تەكنەلوجیا نوودا راپۆرت :بیالل ئەحمەد فەیسبوك پێگەهەكێ خزمەتگوزاریێن جڤاكی یە ،ب زمانێن ئینگلیزی و فەرەنسی و ئەلمانی و ئەسپانی و عەرەبی و كومەكا زمانێن دی كو كوردی یا التینی ئێكە ژ وان خزمەتگوزاریێن خۆ پێشكێش دكەت. بۆ ماوێ زێدەتری 4مەهانە زمانێ كوردی وەكو زمانەكێ فەرمی ل فەیسبوكی دهێتە بكارئینان و رێڤەبەریا فەیسبوكی راگەهاندیە ئەگەر هەتا شەش مەهان رێژا بكارهێنەرێن زمانێ كوردی نەگەهێتە 200هزار كەسان دێ زمانێ كوردی هێتە الدان و ئێدی نابیتە زمانەكێ بكارئینانێ دن��اڤ مەزنترین ت��ورا جڤاكی دا كو نها بكارهێنەرێن وێ گەهشتیە ملیارەك كەسان ل جیهانێ. ب تنێ دوو مەهـ ماینە و هەتا نها 200هزار كەسان فەیسبوك ب كارنەئینایە ،گومان تێدا نینە كو زێدەتری 200هزار كوردان د تورا جڤاكیا فەیسبوكی دا ئەندامن و بكاردئینن. هوگر محمد وەكو الوەك دبێژیت ئەز كوردی ب كاردئینم و ئەز هایدارم كو ئەگەر 200هزار كورد بكارنەئینن دێ زمانێ كوردی هێتە ژناڤبرن ل فەیسبووكی .خەمساری ژ هەمی الیەكی یە و گەلەك كاران ئەم ئەنجام ددەین لێ هزر ل كاریگەری و باشتر بكارئینانا وان ناكەین و ئەم وەكو خۆ هزر دكەین بێ كو بزانین چ جوری َهزركرنێ باشترە .هندەك تا نها نزانن فەیسبوك چیە و چەوا بكاربینن زێدەباری زێ چەندێ گەلەك نزانن لیستا زمان بكاربینن .دیسان گەلەك نە شارەزانە د ڤێ تورا جڤاكی دا و بگرە هندەك كەس هەنە هەڤالێن وان ئەكاوەنتان بۆ دروست دكەن و ئەو بخۆ نزانن دروست بكەن.
شەهال رێكانی كجەكە ب رێ یا فەیسبووكی بۆ پرس ئاخفت و گوت ئەز كوردی بكاردئینم و ل دەسپێكی گەلەك كەسان بزاڤ كر ئەز فارسی و عەرەبی بكاربینم لێ من رەتكر ،ئەز كوردی بكاردئینم و دێ هەر كوردی ب كارئینم. شەهال دبێژیت ئەز هایدار نینم ل سەر بابەتێ ژناڤبرنا زمانێ كوردی لێ تشتەك مەترسیدارە ،جهێ داخێ یە ب كارئینانا كوردی زورا كێمە .گەلەك كەس هەنە دبێژن عەرەبی یان زمانێن دی خوشترن ،ئەز كەسێن فەیسبوكی بكاردئیین بیرپرس دبینم هەمبەر نەمانا زمانێ كوردی ل ڤێ تورێ ئەگەر بهێت ئەڤ چەندە رووی بدەت. زوربەریا وەالتیێن كوردێن دفەیسبوكی دا زمانێن عەرەبی و ئینگلیزی بكاردئینن و كوردی پێ باش نینە یان تێگەهشتن و نڤیسین و خزمەتێن وی ب گونجایی نابینن ،لێ گەلەك ژی هەنە ئاگەهداری ڤێ چەندێ نینن یان نزانن چەوا بگوهرین بۆ زمانێ كوردی. ژێگر سەفر دبێژیت ئەز كوردی بكاردئینم لێ یێ ب زەحمەت و تێگەهشتنا وی یا پر ئاستەنگە ،لێ زمانێ مەیە و نەچارین بكاربینین .ناڤبری دبێژیت من باوەر نینە فەیسبوك زمانێ كوردی دناڤا زمانان دا راكەت و ب تنێ گوتنە .لێ ئەگەر ئەڤ پێنگاڤە هاتە هاڤێتن كارەك باش نینە ،ئەم كورد و ب تایبەت زمان زان بەرپرسن ژبەركو تا نها زمانەكێ ستاندارد و ئێكگرتی نەدانایە كو هەمی كورد تێبگەهن .بەلكو زمانێ مە زمانەك ئێكگرتی نینە و ئەڤە مەزنترینە ئاستەنگە هەمبەر زمانێ كوردی د هەر بیاڤەكێ دابیت. تا نها ژی نە حوكمەت و نەژی ناڤەندێن زمانێ كوردی و زانستی و زانكویێن كوردی و رێكخراوێن جڤاكێ سڤیل كار بۆ ناساندنا زمانێ كوردی و سەرخستنا وی ل فەیسبوكی نەكریە و رەنگە ئاگەهدار ژی نەبن .ب تنێ هندەك الو و كەسێن د تورا فەیسبوكی دا خەلكی هانددەن و ریكالمی بۆ ڤێ پێنگاڤێ دكەن كو ئەڤ بزاڤێن پیروز بێ پشتەڤانیەكا حوكمی و زانستی و جەماوەری سەرگرتنا وان دێ بزەحمەت بن.
زمانێ كوردی تا نهایە نەشیایە د تەكنەلوجیا نوودا رولێ خۆیێ ئەكتیڤ ببینیت و تا نها ژی كوردان گرفت دگەل ڤێ چەندێ هەنە، رەنگە ئەڤ بزاڤ هاتبنە كرن لێ پشتەڤانی و كاكرنا پێدڤی ژبۆ نەبویە .كورد پێدڤینە كار بۆ ناساندنا زمانێ كوردی و بكارئینانا وی د تەكنەلوجیایێ دا بكەن و مینا گەلەك زمانێن دی ببنە زمانێن بكارهاتی د تەكنەلوجیایێ كو رێژا بكارئینانا گەلەك زمانان ژ رێژا كوردی كێم ترە لێ شیاینە سەربكەڤن د بزاڤێن خۆدا . هاریكارێ سەروكێ زانكویا زاخۆ و شارەزایێ زمانێ كوردی د. عەبدولوەهاب خالد بۆ پرس گوت تەكنەلوجیا نوو رولەكێ كاریگەر هەیە بۆ زیندی مانا زمانان و گەلەك شارەزا ددەنە زانین نە دویرە د سەدەیێ 21دا گەلەك زمان ببنە قوربانێ تەكنلوجیا نوو، ژناڤ بچن و نەمینن ،تورا جیهانیا ئەنترنێتێ نها ئامرازێ هەرە بلەزە بۆ ڤەگوهاستنا پەیامێن گرنگ ل جیهانێ و رول دبەالڤكرنا رەوشەنبیری و كەلتوران دا هەیە. پاراستنا زمانێ كوردی نها پێدڤی ب هەمی خەلكێ كوردستانێ و ب تایبەت شارەزایێن زمانی و كەسێن پسپور د تەكنەلوجیا نوو دا .دیسان دەستهەالتا سیاسی و ناڤەندێن زانستی و ئەكادیمی پێدڤیە ڤێ رەوشێ بەرچاڤ وەربگرن و كار ژبۆ بكەن. تا نها كوردان د تەكنەلوجیا نوودا رێنڤیسەكا ئێكگرتی نینە، دیسان پیتێن عەرەبی ژی د گەلەك كومپیوتەران دا نینن كو زوربەیا كوردێن هەرێمێ بڤێ رێنڤیسێ دنڤیسن.هەتا التینی ژی نینن. نها ب هەڤكاریا هندەك دلسوزان پیتێن یونیكود هاتینە پروگرامكرن كو هەڤكارە بۆ بكارئینانا زمانێ كوردی د تەكنەلوجیا ن��وودا ،بونا زمانێ ك��وردی ژی گرنگە بۆ هەڤگرتنا نامەیان و دروستبونا پەیوەندیان. پێدڤیە كورد هەوەكا مەزن بكەن بۆ بكارئینانا زمانێ كوردی ل فەیسبوكی و هەروەسا شارەزا بزاڤێ بكەن رێنڤیسەكا ئێكگرتی دروست بكەن و دیسان میدیا كوردی ب حزبی و بازرگانیڤە كار بۆ پێشخستنا زمانی و هاندانا خەلكی بۆ بكارئینانا وی د تەكنەلوجیا نوودا بكەن .دیسان ناڤەندێن زانستی و حوكمی لێكولینان ل سەر بكەن و رونشتنێن بەردەوام ل سەر هەبن. ئەز نابێژم كورد خەمسارن لێ دبێ پالنن ،ئەنتەرنێت تشتێن سادە بالڤ دكەت و ناچیتە دناڤەروكا بابەتان دا ،هەروەسا كەسێن ب كوردی بەالڤ دكەن هەر ئێك وەكو خۆ و ب رێنڤیسەكا تایبەت بخۆ كارێ بەالڤكرنێ دكەت .هەتا هندەك جاران ئێك كەس د
رێنڤیسا خۆ دا ئێك نینە و گەلەك جورێن رێنڤیسان بكاردئینن.
الوەك كورد بەرپرسن ژبەركو تا نها نەشیاینە زمانەكێ كوردی یێ ئیكگرتی دروستبكەن كجەك ئەز هایدار نینم زمانێ كوردی ل بەر گەڤا ژناڤچونێ بیت ل فەیسبوكی ماموستایێ زانكویێ گەلەك زمان هەمبەر گەڤێن ژ ناڤچونێ نە د سەدەیێ 21ێ دا ژبەر تەكنەلوجیا نوو تا نها كوردان رێنڤیسەكا ئێكگرتی نینە بۆ سەردەری كرن دگەل تەكنەلوجیا نوو زمانێ كوردی د تورا ئەنترنێتێ دا یێ بزەحمەت و ئاسان نینە بۆ تێگەهشتنێ. ئەم هەمی بەرپرسین هەمبەر مەترسا نەمانا زمانێ كوردی.
8
ژماره 154
www.lawanikurdistan.org
2012/05/08
پاشاگەردانی رۆژنامەنووسیی جارێكی دیكە مەالكانی وروژاندەوە ئامادەكردنی :پرس
رووبەروو بوونەوەی نێوان رۆژنامەنووسان و مەالكان لە كوردستان دیسان روداوێكی تازەی بەرهەم هێنایەوە ،ئەمجارەشیان هەڵمەت گۆران لە رێگای گۆڤاری چرپە كۆمەڵێك هێرش و سوكایەتی بە ئاینی پیرۆزی ئیسالم كردو لە رێگای وتارێكەوە هەستی ملیۆنان موسڵمانی لە كوردستان وروژاند و مەالكانیش دوا دەرفەت دەدەنە حكوومەت و پەرلەمان لەپێناو دانانی یاسایەكی تایبەت كە سنوری داری ئەو دەسدرێژیانە بكات كە تاو نا تاوێك دەكرێنە سەر پیرۆزیەكانی ئاینە كەیان. ئەو روداوانە وەنەبێ سەرەتابن و ئێستا سەریان هەڵدابێ ،بەڵكو ساڵی راب��ردووش چەند حاڵەتێكی دیكەی هەمان شێوە دووبارە بوونەوە ،هەر لە هەرای گۆڤاری وێران و شیعرەكانی شاعیر قوبادی جەلی زادە و كتێبەكەی مەریوان هەڵبجەیی وە تا بەوەی ئێستا دەگات ،كە پێدەچێ لێرەوە فیلمێكی تازە لە دەركەوتە ترسناكەكانی ئەو روداوە بەرهەم بێن. پاش باڵوبوونەوەی قسەكانی هەڵمەت گۆران و كەوتنە بازاری گۆڤارەكە ،بە ماوەیەكی كەم لە بازار كۆكرایەوە و دواین وتاری هەینی راب��ردووی زۆربەی مزگەوتەكانی شاری هەولێر تایبەت بوو بەو بابەتە و وتاربێژان لە مینبەرەكانەوە بەتوندی ئەو گۆڤارەیان سەركۆنەكرد و داوایانكرد دەست بەجێ وێڕای داخستنی باڵوكراوەكە سەرنووسەرەكەشی بەندبكرێ و پەرلەمان و حكوومەتیش لەمەو دوا یاسای تایبەت بە پاراستنی پیرۆزیەكانی ئاین دارێژێ. بۆ رۆژی دواتر مەالیەكان پاش ئەوەی لەالیەن پارێزگاری هەولێر و دەزگا ئەمنیەكان داواكاری خۆپیشاندانیان رەتكرایەوە ،لە مزگەوتی سەوافی هەولێر گردبوونەوەیەكیان ئەنجامداو تەئكیدان لەوەكردەوە كە گەر حكوومەت هەڵوێستی پەلەو خێرای نەبێ ئەوان دێنە سەر شەقام و خۆپیشاندانێكی فراوان دەكەن. لەو كاتەدا نوێنەری سەرۆكی حكوومەت سەردانیكردن و داوایكرد كە سەرۆكی حكوومەت بیان بینێ ،بەاڵم ئەوان ئامادە نەبوون بچنە سەرۆكایەتی ئەنجوومەنی وەزیران و لە ئەنجامدا لە جێگایەكی تایبەت لەگەڵ سەرۆكی حكوومەت كۆبوونەوە ،كە لە كۆبوونەوەكەدا نوێنەری مەالكان تەئكیدیان لەسەر داواكاریەكانیان كردەوە ،كە بە داواكاری گشتی خەڵكیان لە قەڵەمدا ،لەالیەكی دیكەشەوە نوێنەری سەندیكای رۆژنامەنووسان و گۆڤاری چرپە و لیژنەی ئەوقاف لە پەرلەمانی كوردستان كۆبوونەوە و بڕیاردرا وێ��رای كردنی داوای لێبوردن گۆڤارەكەش داخەن. لە هەرێمی كوردستان سەدان رۆژنامە و گۆڤار دەردەچن و بەپێی یاسای سەندیكای رۆژنامەنووسان و وەزارەتی رۆشنبیری و حكوومەت و وەزارەتی ناوخۆ ،لە دوا دەرئەنجام بڕیاردرا كە هەركەسێك بیەوێ گۆڤارێك یا رۆژنامەیەك دەركات تەنها بە باڵوكردنەوەی ئاگاداریەك لە
رۆژنامەیەكی رۆژانە و پێشكەشكردنی دووێنە و فۆتۆكۆپی رەگەزنامەی شارستانی دەتوانن ببنە سەرنووسەر و خاوەن ئیمتیازی رۆژنامە یان گۆڤار ،ئەوەچ وایكرد خەڵكانێكی زۆر بۆ دەركردنی رۆژنامە داواكاری پێشكەش بكەن و لەماوەیەكی زەمەنی زۆر كورتدا بە ه��ەزاران باڵوكراوە بازارەكانی كوردستانی تەنییەوە ،بەوەش پاشەگەردانی و فەوزایەكی ترسناك كەوتەوە كە سەرئەنجام بە كەوتنەوەی روداوی مەترسیداری لەو جۆرە كۆتایی پێ هات. ئەگەرچی بوونی ئەو فرەییە لە باڵوكراوە و رۆژنامەكان لە دەرەوە
ئەو بارودۆخەش بەجۆرێك بەریەككەوتن و رووبەرووبوونەوەی لێكەوتۆتەوە كە رۆژان��ە روداوی تازە دروستدەكان ،كارەستاتی حاڵەتەكەش لەوە دایە كە هەردوو ال وتاربێژان و رۆژنامەنووسان لە رێگای راگەیاندەوە كە كاریگەرترین چەكی دانانی شوێن پێی خۆیانن لەسەر هەست و نەستی جەماوەر جاری شەرەكەیان دەدەن و بەهۆشیەوە شەقام بە جۆر وشێوازێكی ترسنان هەریەكە و بەالیەكیدا ئاراستە دەكات ،لە بەرامبەریشدا یاساو دەسەاڵت تەنیا تەماشاكار و هیچی تر ،بەوەش رەوشێكی بێ سەروبەر دورستدەبێ كە شەقام
وانیشانی دەدات كە هەرێمی كوردستان دەسەاڵتێكی دیموكراتی و ئ��ازادی هەیە ،بەاڵم لە ناوەخۆدا ئەو بارودۆخە بۆتە هۆكاری قورباینكردنی نەك هەر مەعنەوی بەڵكو جەستەیش ،ئەمەش لە كاتێكدا زیاتر لە رۆشنبیرێك و نووسەرێكی كورد مەترسی ئەو رەوشەی خستۆتەڕوو ،لەگەڵ ئەوەشی كە هەندێك هەوڵی جوان و خەمخۆری رۆژنامەنووسی لە نێوەدەكەدان كە بە بەرپرسیاریەوە دەیانەوێ كاری پیشەی بكەن ،بەاڵم لەناو ئەو قەرەباڵغیەدا دەنگیان ونبووە و كاریگەری پێویستیان نییە ،لە الیەكی دیكەوە رۆشنبیران و رۆژنامەنووسان رەخنەی ئەوە لە حكوومەت و دەسەاڵت دەگرن كە زۆر بێ باكانە و سادانە كەوتونەتە ژێركاریگەری مەالكان و ئەوانیان كردۆتە دەم راستی خۆیان.
هەموو بڕیارەكان دەدا و هەرخۆشی جێ بەجێیان دەكات. ئەوەی لێرەدا زۆر گرنگەو پێویستە بكرێت ئەوەیە كە پەرلەمانی كوردستان پەلەبكات لە دەركردنی دوو یاسا یەكەم بۆ پاراستنی پیرۆزیەكان وەكو ئاین و سمبول و كەسایەتیەكان و دووەمیش یاسای سزادانی عێراقی هەمواربكاتەوە و بەپێی بەرنامە و شێوازی ئێستا سەردەم دایرێژێ كە رێگا نەدات چیتر ئەو هەلومەرجە نەخوازراوانە بكەونەوە ،بەتایبەتی كە ئێستا و رەنگە داهاتووش هەرێمی كوردستان بە وەزعێكی ناسك تێ دەپ��ەڕێ و رەنگە هەر روداوێكی بچووك كارەسات بخاتەوە ،جگە لەوەش خەڵكی ئەمرۆ بە شێوازێكی زۆر ورد و هەستیار گوێڕایەڵی مەالكانن و لە ژێركاریگەری ئەواندا دەجوڵێن و ئاراستەدەكرێن ،لەو جۆرە كۆمەڵگایانەش كە ئاین بۆتە هۆكاری كۆكەرەوەی بەشێكی زۆری خەڵك دەبێت دەسەاڵت بە پالن و پرس و راوێژ و بەرنامەی تایبەت مامەڵەی واقیع بكات و لە رێگای بەرنامەی ئیداری سەركەوت و ئەو بارودۆخانە كۆنترۆڵبكات ،چونكە كاتێك كۆمەڵگا دەكەوێتە دەست الیەنێك بە تەنیا دەبێ چاوەڕێ تەقینەوەی بارودۆخەكە بكەی لە هەر ئان و ساتێك بێت.
كارەسات لەوەدایە كە هەردوو ال وتاربێژان و رۆژنامەنووسان لە رێگای راگەیاندەوە كە كاریگەرترین چەكی دانانی شوێن پێی خۆیانن لەسەر هەست و نەستی جەماوەر جاری شەرەكەیان دەدەن و بەهۆشیەوە شەقام بە جۆر وشێوازێكی ترسنان هەریەكە و بەالیەكدا ئاراستە دەكات
www.lawanikurdistan.org
ژمار ه 154
2012/05/08
9
لە سێ کابینەی حکومەتی هەرێمدا ،لە کۆی ( )80وەزیر تەنیا ()5یان ئافرەت بوونە
ئا :دڵشاد هەرتەلی
لە هەر سێ کابینەی پێنجەم و شەشەم و حەوتەمی حکومەتی هەرێم کە ( )80وەزیری لە خۆگرتووە تەنیا پێنج وەزیریان ژن بوونە و سەرۆکی ئەنجومەنی خانمان و پەرلەمانتاران و چاودێرانی سیاسی نیگەرانن لە کەمی بەشداری پێکردنی ژنان لە حکومەت و پڕۆسەی سیاسی ،هۆکارەکەشی بۆ حیزبەکان دەگەڕێنەوە ،چونکە ئەوان كەسەكان بۆ پۆستەکان دیاری دەکەن. لە کابینەی پێنجەمی حکومەتی هەرێم لە کۆی ( )42وەزیر تەنیا سێ وەزیری ژن بووە،ئەوانیش «دكتۆر چنار سەعد وەزی��ری كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوەن» و «نازەنین رەسول وسو وەزیری شارەوانی» و «دكتۆر جەنان وەزیری هەرێم بۆ كاروباری ئافرەتان» .لە کابینەی شەشەم لە کۆی ( )19وەزیر تەنیا یەک وەزیری ژن هەبووە ئەویش «ئاسۆس نەجیب وەزیری كاروباری كۆمەاڵیەتی»بووە و لە کابینەی حەوتەمیش لە کۆی ( )19وەزیر بەهەمان شێوە تەنیا یەک وەزیری ژن هەیە كە هەمان وەزیری كاروباری كۆمەاڵیەتییە و كاندیدی یەكێتی نیشتمانی كورستانە .چاودێران و ژنان ئەمە بە پاشەکشەیەکی گەورە لە عەقڵیەتی سیاسی کوردی دەزانن لە هاتنە دواوەی بەشداری پێکردنی ژن لەکایەی سیاسی و لە هەمان کاتیش بە خاڵی الوازی هەردوو حزبی دەسەاڵتدار و کابینەی حەوتەمی ناودەبەن ،چونکە لە کابینەی پێنجەم توانرا سەرەتایەکی باش بۆ روو بەڕووبونەوەی گرفت و کێشەکانی ژنان دەست پێکرێت و کێشەکانی ژنان لە کێشەی ژنەوە بکرێتە کێشەی کۆمەڵگە ،ئەویش بەهۆی دامەزراندنی وەزارەتی هەرێم بۆ کاروباری ژنان و بەرێوەبەرایەتی رووبەروو بونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و چەسپاندنی هەفتەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان. پەخشان زەنگەنە سەرۆکی ئەنجوومەنی خانمان لەم بارەوە وتی «ئێمە نیگەرانین لە بەشداری پێکردنی ئەو ژمارە کەمەی ژن لە حکومەت ،ژمارەی ژن ئێستا لە حکومەت بە هیچ جۆرێک ناگونجێت لەگەڵ رێژەی ژنان لە پەرلەمان ،لە بەرئەوەی لە پەرلەمان کۆتا هەبوو ،ناچاربوون کۆتا بۆ ژنان دابنێن ،بەاڵم لە عێراق و کوردستان و دەوروبەر مەسەلەی ژن تاڕادەیەک چوەتە دواوە بەهۆی کۆمەڵێک هۆکارەوە، بەاڵم ئێمە داوا لە حکومەتی هەرێم دەکەین ئەو کەلێنەی
«بەبڕوای من ئەمە رەنگدانەوەیەکی راستەقینەی بیرکردنەوەی عەقڵیەتی پیاوە لە پڕۆسەی سیاسیدا بەتەنیا خۆی بە بڕیاردەری یەکەم و دووەم و بێکۆتا دەبینێت» لە حکومەت رویداوە لە بواری تردا پڕی بکاتەوە .بەتایبەتی ئێستا سێ زانکۆ سەرۆکەکانیان بوون بە وەزیر ،با سەرۆکی یەکێک لەو زانکۆیانە بدرێت بە ژنێک ،چونکە ئێستا ژنی زۆر باشمان هەیە لە هەموو بوارەکاندا». لەبارەی ئەوەی کێ هۆکارە لە نەهاتنە پێشەوەی ژنان، ناوبراو وتی «وەزی��رەک��ان لەالیەن حیزبەکانەوە دان��راون و پێویستە ئەو پرسیارەش لە حیزبەکان بکرێت». ئاشتی عەزیز ئەندامی پەرلەمانی کوردستان ،لە فراکسیۆنی گۆڕان سەبارەت بە هەمان پرس راگەیاند «ئەو رێژەیەی لەناو پەرلەمان ئێستا ژنان نوێنەرایەتی دەکەن رێژەیەکی راستەقینە نییە ،لەبەر ئەوەی لە دەسەاڵتی جێبەجێ کردن سیستەمی کۆتا یان یاسایەک نییە کە لە هەموو دامودەزگاكانی حکومەتدا بیسەپێنێت کە پێویستە یەکسانییەک هەبێت ،دەبینیت بوونی ژن رەنگدانەوەی نییە لە دەسەاڵتی جێبەجێ کردن بەتایبەتی لە کابینەکانی حکومەت». ئاشتی عەزیز وتیشی «بەبڕوای من ئەمە رەنگدانەوەیەکی راستەقینەی بیرکردنەوەی عەقڵیەتی پیاوە لە پڕۆسەی سیاسیدا بەتەنیا خۆی بە بڕیاردەری یەکەم و دووەم و بێکۆتا دەبینێت». سااڵنی پێشتر بیانوی بێ توانایی ژن دەهێنرایەوە بۆ نەهاتنە پێشەوەیان .ئەو پەرلەمانتارە راشكاوانە وتی «من لە بەرامبەر ئەمە پرسیارێکی زۆر سادە دەکەم ئایا هەموو ئەو پیاوانەی چەند جارێک پۆستی وەزیری وەردەگ��رن یان وەریانگرتووە یەک لەدوای یەک شکستیان نیە لە وەزارەتەکانی پێشویان؟ ئایا ئەمانە خەڵکێکی ئیداری زۆر سەرکەوتو بوون؟ هەمانە لە وەزیرێکی بواری مەدەنیەوە کاری کردووە تا گەیشتۆتە کۆمەڵێک پلەو پایەی عەسکەری ،ئایا تەنیا ئەم کەسانە شایستەی ئەوە بوون کە ئەم هەموو ئاڵوگۆڕکیان پێ بکرێت لەم پۆستە جیاواز جیاوازانەدا؟بۆیە بەبڕوای من مەسەلەکە پسپۆڕی نییە ،بەڵكو کۆمەڵگایەکت هەیە بەسیاسەتمەدارەکانیشەوە ،زیاتر متمانەیان بە سیاسەتمەداری لەالیەن پیاوەوە هەیە و هەستدەکەن پۆستی
گەورە شایستەی پیاوە نەک ژن کە ئەمەش بیرکردنەوەیەکی زۆر تەقلیدی و خراپە». ئەو پەرلەمانتارە ئەوەشی خستەڕوو کە حیزبەکان هۆکارن لە نەهاتنەوە پێشەوەی ژن ،وەك ئەو وتی حزبەكان هەموو پۆستەكان لە نێوان خۆیاندا دابەش دەكەن و ئەوان پێكهێنەری كابینەكانی حكومەت و دام و دەزگاكانن و كەسەكان بۆ پۆستەكان دیاری دەكەن. هەر سەبارەت بەکەمی بەشداری پێکردنی ژن لە حکومەت، ش��وان ه��ەورام��ی چ��اودێ��ری سیاسی ،پێیوایە س���ەرەڕای دروستکردنی تەالر و باڵەخانەی زل و زەبەالح ،بەناوی ژنان و ئافرەتانەوە هەتا ئێستاش پرسی ژن لە رواڵەتەوە نەگەیشتۆتە نێوەڕۆک ،واتە ژن لە کاری سیاسی هەرێمەکەدا زیاتر وەک پەنجەرە و روویەک نیشاندەدرێت بەجیهانی دەرەوە بۆ ئەوەی لە کۆبوونەوە تایبەتەکاندا پێیان بڵێن ئێمەش پێشکەوتووین و ئەوەتا مامەڵەی شارستانیانە لەگەڵ ژنان دەکەین! ئەو چاودێرە سیاسیە ئاماژەی بەوەش کرد «لەوانەیە ژنان بۆ خۆیان بەرپرس بن لە بەشێکی ئەو پرسە ،ئەویش کەمیی بوونی پسپۆڕییە لە بەڕێوەبردنی پۆستە سیاسیی و ئابووریی و کارگێڕییە بااڵکاندا ،چونکە لە حاڵەتی بووندا کەسەکە خۆی دەسەپێنێت ،ئەگەر توانای لەو بوارانەدا باشتر بوو لە پیاوان. راستە ئەمەش بەرپرسیارێتیەکی گەورەی حکومەتە کە لەو رووەوە دەبێت سەرمایە گوزاریی بکات و بە بەرنامە كاری لەسەر بکات ،وەک ئەوەی پێشتر لە عێراقدا مەسەلەی کۆتا سەپێنرا و کرایە یاسا ،دەکرێت دوبارە پەرلەمانی کوردستان یاسایەکی لەو شێوەیە دەربکات بۆ پۆستەکانی حکومەتیش .چونکە پێموایە ئەوەی ئێستا وەزیرە و بڕوانامەی سێیەمی ناوەندیی هەیە ،هیچ کاتێ لەو ژنانە بە تواناتر نیە کە ماستەر یان دکتۆرای هەیە لە بوارێکی بەڕێوەبردنی کاروبارەکانی ژیاندا». هەورامی هۆكاری پەراوێزخستنی ژنانی لە كایەی سیاسی بەڕێوەبردندا گەڕاندەوە بۆ بە حیزبی کردنی هەموو کایەکانی ژیانی خەڵک كە ئەو حاڵەتە نەخۆشەی بەرهەم هێناوە.
10
ژماره 154
www.lawanikurdistan.org
2012/05/08
ڤیستیڤاڵەخێڵییەکان... پاراستنی كلتور ،یا ژیاندەوەی نەریتی هۆز و تیرەگەری؟
ئا :پرس كۆمەڵگای كوردی بەهۆی بااڵ دەستی ئەو كەلتورەی بەسەریدا زاڵە ،كۆمەڵگایەكی خێڵەكی نیمچە شارستانیە ،زۆربەی لێكۆڵەرانی مێژووی و شارەزایانی كۆمەڵناسی پێیان وایە هێشتا كۆمەڵگای كوردی قۆناغی فیوداڵیشی بە تەواوەتی نەبڕیوە و گەر بەپێوانەی ئاسایی گەشەی كۆمەڵگا و نەتەوەكانی جیهانیش هەڵسەنگاندنی بۆ بكەین ،دەكرێ ئەو بڕیارە بدەین ،كە تەنها بەناو ناوی كۆمەڵگایەكی فیوداڵیمان هەیە ،گەر نا لەئاستی كردار ئەو خەسڵەتەشمان نییە، دیارە لە بەینی هەردوو كۆمەڵگای شارستانی و كۆمەڵگای خێڵەكی گەر بكرێت لەو نێوانەدا میانەیەك بدۆزینەوە ،ئەوا دەشێ بێ دوو دڵی ئاستی كۆمەڵگاكەمان لەو نێوەدا دانێین و ناشبێ هێندە خۆش باوەڕ و ساوێلكە بین ،بە پەرەسەندنی پێداویستیەكانی تەكنەلوجیا لە واڵتەكەمان و زۆری رێژەی بەكاربەری بە پێودانگی پێشكەوتنی كۆمەاڵیەتی كۆمەڵگاكەمانی حیساب بكەین ،لەو جۆرە كۆمەڵگایانە كە نموونەیان لە رۆژهەاڵتی ناوەراست و باكور و باشوری ئەفریقیا و رۆژئاوای ئاسیا زۆرە دەرئەنجامی پێنەگرتنی سروشتیانەی خۆیان سیستەمە دیموكراتیەكان و پوكانەوە و وشكبوونی چەمكەكانی كۆمەڵگای مەدەنیی و ئازای فەرد ،دیسانەوەش بەر ئەنجامی ئەو دەسەاڵتە پڕ لە هێز و هەمیشە كاراو ئامادەیی كە ئاین و ئاین زاكان و سروتەكانیا بەسەر كۆمەڵەوە هەیەتی ،بەردەوام لە بری تاك كۆ پێگەو سەنگی هەیە و لە جیاتی سیستەم و یاسا كەلتور و داب و نەریتی باو حوكمی موتڵەقی هەیە ،لەو جۆرە كەش و هەواو بارو دۆخانەش زیاتر لە دامەزراوە و دەسگایەكی بەیاسای بونیادنرا و گروپ و تیپ و كۆمەڵە كەس دەتوانن رۆڵ و كاریگەریان هەبێت کە جێدەستیان بەسەر رەوتی ژیان یەكجار بە زەقی رۆشن و ئاشكرایە. كۆمەڵگای كوردی هەر لە دێر زەمانەوە كۆمەڵگایەكی سونەتی نەریتی بووە ،باشترین نموونەش بوونی ئەو میرنشینە كوردیانە بوونە، وەكو میرنشینی بابان و میرنشینی سۆران و میرنشینی بۆتان....هتد، ئەوەش گەرچی لەرووی سیاسی و شێوازەكانی بەرێوەبردنی ئیدارەی دەوڵەتداری ئەو نموونانە بە ئەزموونی دەوڵەمەند دەژمێردرێن ،گەر ئەو سیستەمە لەبەر چاوبگرین كە میرنیشینەكان دەسەاڵتی ئیداری سنورێكی جوگرافیان كردووە و لەرووی ئیدارەكردنی خەڵك جۆرێك لە موئەسەساتی بونیان پەیرەوكردووە ،بەاڵم كاتێك ورد دەبینەوە و بە ناوەرۆكی بنەمای دامەزرانی ئەو جۆری دەسەاڵتە هەرێمایەتیە بچوكانەدا دەچینەوە ،تێدەگەین كە چۆن بیرۆكەی سەرهەڵدانیان سەرچاوەیەكی بەهێزی لە نەستی هۆز و هۆز گەرایی وەرگرتووە، تەنانەت خودی وشەی میر كە بۆ سەرۆك و سەركردە بەكار هاتوە مانایەكە پڕە لە روكار و ئاكاری تیرەگەری و مانای عەشرەت گەرایەتی
ئەبەخشێ. بەداخەوە لەم سااڵنەی دوایی نەریتێك سەری هەڵداوە ئەویش كۆبوونەوە و گردبوونەوەی سەرۆك خێڵ و هۆزەكانە لە ناوچەیەكی دیاریكراو پاشان ئەنجامدانی چەند چاالكیەكی نەریتگەرای كە هەموویان بۆنی وەستان و چەق بەستنی ئاستی تێگەیشتنی خەڵك دەدەن ،پاشان ناونانیان بە ڤیستیڤاڵی ئێڵ بەگی جاف و ڤیستیڤاڵی باڵەكایەتی و ڤیستیڤاڵی بڵباسەكان ،ئەوەش دیسانەوە خوێنێكی تازە بەبەر دەمارگیریە كەلتوریەكانمان دەكاتەوە و سەرلەنوێ خۆشویستنی دیوەخان و بەگ و ئاغایەتی لەناوماندا پەرەپێدەدات ،كە ئەگەر لە واڵتێكی ئەمریكی یا ئەوروپی ئەو جۆرە ڤیستڤااڵنە ئەنجامیشدرێن دەرئەنجامێكی ئەوتۆیی نییە ،بەاڵم الی ئێمە هێشتا زووە بۆ بانگەشە و رێكالم كردن لەو جۆرە كارانە ،بەحوكمی ئەوەی هێشتا وشیاری گشتی لەناوماندا ئەو سنورەی نەشكاندوە كە خوار و خێچی و الریەكانی ئەو كەلتور توڕ هەڵدەین و پێمان وابێ یا وا تێبگەین كە پێویستە كۆمەڵگای ئێمەش ئەو نەریتانە بباتە مۆزەخانەوە و تەنیا لەوێوە هەوڵبدەین جارێكی دیكە پێشانی خۆمان و میوانەكانمانی بدەین. راستیەك هەیە كە هیچ نەتەوە و گەلێك نابێ راب��ردووی خۆی رەشبكاتەوە و تەنیا روو لە ئایندە بكات ،سود وەرگرتن لە هەموو روداو بەسەرهات و چیرۆكە تاڵ و شیرنەكانمان لە دوێندا ،كارێكی چەندی زووبكرێت درەنگە ،بەاڵم ئەوەی بە هەرەشە دەزانرێت بۆ ئێستا زیندوكردنەوەی ئەو بەشە تاریك و تاڵیە لە دیرۆكماندا كە هۆكاری دۆگمابوون و بەستەڵەكی بیركردنەوی كۆمەاڵیەتیمان بووە ،هەموومان دەزانین ئەوەی لە مێژووی كۆمەاڵیەتیمان بەخاڵی نارۆشن و زیانخەرەوە دەژمێردرێن ئەو نەریتەیە كە گوزارشت لە خێڵ و خێڵگەرایی دەكات و لەجیاتی دەسگاو دامەزراوەی شارستانی و مەدەنی و داد سەروەری، دیوەخان و ئاغایەتی و سوڵحی عەشایری و چی و چی ،....دەكات، بەتایبەتیش كاتێك دەبینین بەم دواییانە خوێنێكی كەم نەڕژاوە و خەریكە جارێكی تر یاسا پاشەكشەی زیاتر دەكات و دەبێتەوە پاشا گەردانی و كێ هێزی هەبێ ئەو دەسەاڵتدارێتی دەكات ،ئەمانەش پێچەوانەی مۆتێلی پێنج ئەستێرە و فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی و شەقامی پان و پۆڕن كە ئێمە خۆمانی پێ هەڵدەدەینەوە و بە رەمزی پێشكەوتنمانی دەزانین ،لە هەمووشی ترسناكتر ئەوەیە ،گەر لە واڵتانی پێشكەوتوو مونەوەران و بیرمەندان بە هەوڵ و تەقەالكانیان و لە بەشداریی و خستنەوەی بیرۆكەو داهێنانەكانیان توانیبێتیان كاریگەری لەسەر كۆمەڵگاكەیان دانێن و هۆكاری پێشڤەچونیان بووبن، بەداخەوە لە كوردستان بەشی زیاتر رۆشنبیران و رۆژنامەنووسان و نووسەران دەورێكی بااڵیان گێڕاوە لە هێشتنەوە و پاراستنی ئەو
كەلتورە باو قوفڵدراوانە ،چ بەهۆی بێ هەڵوێستیانەوە بێ ،یان لەبەر دانەپاڵیان بۆ پارتی و یەكێـتی وەكو دوو حزبی بااڵدەست كە ئەوانیش زۆر كوێرانە دەستی ئەو كەلتورەیان گرتوە و ناهێڵن لە ناو بچێـت. لەهەمووشی كۆمیدیتر ئەوكاتە هەستیپێ دەكەین كە زۆرێك لە نووسەران و ئەدیبان و رۆشنبیران پاشگری عەشرت و تیرە بۆ ناوەكانیان دادەنێت و زۆر بە شانازیشەوە لە كاتی باڵوكردنەوەی پەیامەكانیا ئەو راستیانە پشت راست دەكەنەوە. ئاشكرایە لە ئەوروپاش كە بەالنكەی شارستانیەت دەژمێردرێت و بەتایبەتی لە سەدەكانی ناوەراست تیرەگەری و ئەو كەلتورەی بێزراوەی كە هەیەتی لێكەوتەی سەدان كوشت و كوشتار و بەریەك كەوتن و پێكدا هەڵپژان بوونە ،بەاڵم لەگەڵ بەرپابوونی شۆرشی فەرەنساو شۆرشی پیشەسازی ئینگلتەرا و هاتنەكاییەی رێكخراوەكانی سۆسیال دیموكرات و گەشەكردنی هوشیاری تاك لە ناویاندا ،ئەو قۆناغەیان بە چەندین ژان و ئازار تێپەراند و توانیان بۆ خۆیان كۆمەڵگایەكی شارستانی و موئەسەساتی بونیاد بنێت ،كە نابێت لێرەدا رۆڵی ئەو فەیلەسوف و بیریارانە نادیدە بگرین ،وەكو جان جاك رۆسۆ و مارتن لوسەر و دەیان ناوی دیكەی پرشنگدار كە لەپاڵ جواڵندنی جەماوەربوون بۆ تێپەڕاندنی ئەو وێستگە مێژوویە ترسناكانە.
ناونانیان بە ڤیستیڤاڵی ئێڵ بەگی جاف و ڤیستیڤاڵی باڵەكایەتی و ڤیستیڤاڵی بڵباسەكان ،دیسانەوە خوێنێكی تازە بەبەر دەمارگیریە كەلتوریەكانمان دەكاتەوە و سەرلەنوێ خۆشویستنی دیوەخان و بەگ و ئاغایەتی لەناوماندا پەرەپێدەدات
www.lawanikurdistan.org
ژمار ه 154
2012/05/08
11
بازگەكانی هەرێمی كوردستان ،پارێزەری ئاسایشیی هەرێم و هاواڵتیان ئا :پرس
بازگەكانی هەرێمی كوردستان هۆكاری پاراستنی ئاسایش و ئارامی كوردستان و هاواڵتیان و شوێنی رێگری كردنی هاتنە ناوەوەی تیرۆریست و مادەی هۆشبەرن بۆ كوردستان .ئەم بازگانە خزمەتێكی گەورەیان بە ئەمنییەتی كوردستان و هاواڵتیان كردووە و دەیان تیرۆریست و داواكراویان دەستگیر كردووە و رادەستی یاسا كراون .هەروەها بە سەدان مادەی بەسەرچوو و قاچاغ و ماددەی هۆشبەریان دەستبەسەردا گرتووە .بەاڵم زۆرجاران لە الیەن هاواڵتیانەوە گلەیی ئەوەیان لێدەكرێت كە وەك پێویست شارەزا و كارامە نین و بە دەم هاواڵتیانەوە نایەن. لەبارەی كێشە و گرفتەكانی هاواڵتیان لە بازگەكان عەمید كەیوان تۆفیق ،بەرپرسی ئاسایشی بازگەكانی هەرێم بۆ پرس هاتە ئاخاوتن و گوتی «من دەمەوێت زیاتر باس لە سنوری بازگەی هەولێر و دهۆك بكەم ،بە شێوەیەكی گشتی ئەتوانم بڵێم كێشەمان نیە .چونكە ئەوە ئەركی ئێمەیە پارێزگاری لە هاواڵتیان بكەین». ئێستا باس لەوە دەكرێ گوایە هێنانی ماددە هۆشبەرەكان بۆ كوردستان رووی لە زیادی كردووە ،تاچەند بازگەكان توانیوتانە دەست بەسەر ئەو مادە هۆشبەرانەدا بگرن؟ لەم بارەیەوە ناو براو دەڵێت «ئێمە لە بەرێوبەرایەتی گشتی ئاسایش مدیرەتییەكمان هەیە بەناوی بەڕێوەبەرایەتی گشتی ماددە هۆشبەرەكان ،لە هەموو سنوری دهۆك و سۆران و هەولێر بنكەیان هەیە .لە هەر بازگەیەك دەستی بەسەردا بگیرێت راستەو خۆ تەسلیم بەو مەركەزانە ئەكرێت كە لە قەزاكانن ،یاخود راستەخۆ ئەیدەینە بەڕێوەبەرایەتی مادە هۆشبەركان». لەبارەی دزەكردنی تیرۆریستان لە رێگەی بازگەكانەوە بۆ ناو هەرێمی كوردستان ،بەرپرسەكە رایگەیاند «ئێمە كار لەسەر ناو ئەكەین ،ئەوانەی كە تیرۆریستن یان ئەوانەی كە داوا كراون. ئێمە لە هەموو بازگەیەك ژورێكی زانیاریمان هەیە ،لەم ژوورە زانیارییە تەحقیق لە هەموو ناوێك ئەكرێت ،ئەو ناوانەی كە داخلی كوردستان ئەبن چ كوردبن چ عەرەب چ توركمان بن ئێمە كاری لەسەر ئەكەین». ئاشكراشی كرد كە ئەوان مانگانە چەندین داواكراو و گومان لێكراو و تیرۆریست دەستگیر ئەكەن و رادەس��ت��ی الیەنی پەیوەندیداری دەكەن بۆ لێكۆڵینەوە لێی. لەبارەی ئەركی بازەگەكانەوە وتی «ئەركی ئەساسی ئێمە ئەوەیە كە كار لەسەر تیرۆر و مادە هۆشبەرەكان بكەین .لەسەر ئەوانەی كە بیانەوێ ئەمنیەتی هەرێمی كوردستان تێك بدەن». س��ەب��ارەت ب��ەو كەسانەی لە بازگەكان دادەن��رێ��ن تاچەند راهێنانیان پێكراوە و شارەزان؟ عەمید كەیوان روونیكردەوە كە «وەك بەرێوبەرایەتی ئاسایشی گشتی بە نسبەت زابتەكانمان یاخود ئەو مفەوزانەی كە دەرەجەیەك بوون لەرووی شەهادە و
شەهادەی باشیان هەبووە ،دەوراتیان بۆ كراوەتەوە .كە لە كولیە زابتەكانی ئێمە تەخەرووج ئەكەن دەرسێكی باش ئەخوێنن. بازگەكانیش لە %90زیاتری راهێنانیان كردووە ،كارمەندەكانیش لەبن دەستی ئەوانن .ئێمەش ناوە ناوە خولیان بۆ ئەكەینەوە لە ناو بەرێوەبەرایەتی خۆمان .هەروەها لێرە ژوری رێنماییمان هەیە كە تەوجیهاتیان دەدەنێ ،كارمەندەكانیشمان لەژێر تەعلیمات كار ئەكەن و سەربەخۆو شەخسی كار ناكەن». ئەوەشی وت «ئەركی ئێمەش ئەوەیە ئەبێت ئیحترامی هەموو هاواڵتییەكی سەرتاسەری كوردستان بەبێ هیچ جیاوازیەك بگرین، ئێمە وەك بازگە لەگەڵ كورد یان عەرەب كێشەمان نیە ،بەاڵم ئەو عەرەبانەی كە دێنە كوردستان مەلەفاتیان لێ وەرئەگیرێت، الی ئێمە وەك دیكۆمێنت ئەمێنێتەوە .ئەوانەی پیاو خراپ بن دەستگیر ئەكرێن ،ئەوانەی تر كە خەڵكی باشن پسولەی خۆیان بۆ ئەكرێت و بە ئاسانی داخلی كوردستان ئەبن .چونكە هەر عەرەبێك كە دێتە كوردستان پسولەیەكی رێگەپێدانی بۆ ئەكرێت، ئەو پسولەیە پێ بێت لە هەر بازگەیەك پیشانی بدات نەپشكنینی بۆ ئەكرێت نە رایئەگرن». لە كۆتاییدا داوای لە هاواڵتیان و گەشتیاران كرد كە رێزی كارمەندانی بازگەكان بگرن و هاوكاریان بن و بە سەبر بن ،چونكە وەكخۆی وتی «رۆژانەی نزیكەی 4هەزار كەس لە بازگەكانەوە داخل دەبن و قەرەباڵغی دروست دەبێت».
هەر عەرەبێك كە دێتە كوردستان پسولەیەكی رێگەپێدانی بۆ ئەكرێت ،ئەو پسولەیەی پێ بێت لە هەر بازگەیەك پیشانی بدات نەپشكنینی بۆ ئەكرێت نە رایئەگرن».
ڕوونكردنەوەیەك لە خەسرۆ گۆران ،بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە ژم��ارە 153ـ��ی هەفتەنامەی (پرس)ـدا دیمانەیەك لەگەڵ من ساز دراوە سەبارەت بە هەڵبژاردن و لە كۆتایی دیمانەكەدا پرسیارێكی دوور لە بابەتەكە لە من كراوە سەبارەت بە هەڤاڵی بەڕێزم كاك شێروان حەیدەری كە گوایە لە ڕاگەیاندن تۆمەتبار كراوە بە تێوەگالن لە ئەنفالدا ،لە وەاڵمدا گوتوومانە ئێمە زانیاری ئەوهامان نییە و بەڕێزیان كەسێكی لێهاتوو و زیرەكە .پرسیارەكە دووب��ارە كرایەوە و لە وەاڵمدا گوتوومانە وا نییە و لە ڕاگەیاند خاوەنی ئیمتیاز: ئومێد خۆشناو سەرنووسەر: ئاڤان حه‌مه ساڵح
0750-446 1301
نەگوتراوە دەستی هەبووە لە ئەنفال ،بەڵكوو پارەی بەخشیەوە و لە هەشتاكان ڕژێم بە زۆر پارە و زێڕی لە خەڵك دەستاند ،بە ڕاستی من نازانم بەڕێز شێروان حەیدەری لە هەشتاكان چی كردووە. جێی داخە لە مانشێتی دیمانەكەدا سەبارەت بە شێروان حەیدەری وەزیری داد هەندێ قسە لەسەر زمانی منەوە گوتراوە .لەالیەن خۆمەوە ڕایدەگەیەنم كە بە هیچ شێوەیەك ئەو قسانە هی من نین و بۆچوونی پەیامنێرەكەیە .پێویستە هەفتەنامەكەش بۆ پاراستنی
جێگری سه‌رنووسه‌ر :شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان 0750-448 0225
به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین :فەرەیدون بێوار 0750-414 1910 f_bewar@yahoo.com
ستافی پەیامنێران: توانا شێخانی محەمەد عومەر شاخەوان شێخانی نه‌خشه‌ساز :شێرکۆ
ڕاستگۆیی خۆی بە وردییەوە هەڵسوكەوت لەگەڵ بابەتەكان بكات. من لێرەوە داوای لێبوردن لە برای بەڕێزم كاك شێروان حەیدەری دەكەم كە هەر لە ساڵی 1992تا ئەمڕۆش هەڤاڵ و دۆستی نزیكم بووە. خەسرۆ گۆران ئەندامی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان و بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی پارتی ناونیشان :هەولێر -بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یان له رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه بابه‌ته‌کانتان بنێرن: shaxawanjournalist@yahoo.com
ئاشتی عەزیز ،پەرلەمانتاری لیستی گۆڕان بۆ پرس:
یەكێكم لە شارەزاكانی چێشت لێنان
«بە منداڵی بەردەوام خەریكی وێنەكێشان بووم ،منداڵێكی بوێربوم ،بەاڵم هاروهاجیش نەبوم ،بە شاهێدی هەمووان هەموو خواردنێك دەزانم ئامادەبكەم تەنها سەروپێ نەبێت ،سەڕەڕای ئەوەش لێشی دەترسم» .ئەمەی سەرەوە سەرەتای قسەكانی ئاشتی عەزیز ،پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆڕانە ،ناوبراو لەو دیدارەیدا بۆ یەكەمجار باس لە ژیانی تایبەتی خۆی دەكات. ئاشتی عەزیز ،بە منداڵی ئارەزووی وێنەكێشانی هەبووە ،بە بەردەوام وێنەی كێشاوە ،هەر ئەوەش وایكردووە كە حەزێكی لە رادەب��ەدەری هەبێت بۆ پەیمانگای هونەرەجوانەكان ،بۆیە لە قۆناغی ناوەندییەوە بە دوای حەزەكانی كەوتووە و چۆتە پەیمانگای هونەرەجوانەكان ،ئەگەرچی دایك و باوكی حەزیان لێبووە ئاشتی بچێتە كۆلێژی پزیشكی ،بەاڵم ئەو سور بووە لەسەر تەواوكردنی پەیمانگا .هەروەها پاش تەواوكردنی پەیمانگا ،دیسان بە حەزی خۆی چۆتە كۆلێژی یاسا و رامیاری، بەشی رامیاری تەواو كردووە. ئاشتی دەڵێت «خۆشترین رۆژەكانی ژیانم ،لە گەڕەكی كانیسكان بوو ،چونكە سەردەمی منداڵی بەگشتی خۆشە ،تێیدا بەسەرهاتی و خۆش و ناخۆشمان هەبووە ،لە هیچ كەسێكیشم نەداوە و منداڵێكی شەڕاوی نەبووم». بەشێك لە پەرلەمانتارە ئافرەتەكان نێوانیان لەگەڵ جگەرەكێشانە باشە و ب��ەردەوام دەیكێشن ،بەاڵم ئاشتی بە پێچەوانەوە دەڵێت «زۆرم رق لێدەبێتەوە و پەیوەندیم لەگەڵی زۆر خراپە ،نەم كێشاوە». زۆربەی كەسایەتیە ناودارە ئافرەتەكان لە قۆناغی خوێندندا و بە تایبەتی لە قۆناغی زانكۆدا كەوتونەتە داوی خۆشەویستی رەگەزی بەرامبەرەوە ،پەرلەمانتارەكەی گۆڕان لەم بارەوە وتی «ئەو كاتەی كە لە زانكۆ وەرگیرام ،شووم كردبوو و هەروەها كچێكیشم هەبوو ،ئێستاش دوو كچم هەیە بە ناوەكانی یەسنا و یارسان ،ئاواتیشم ئەوەیە كە قۆناغەكانی ژیان بە بێ كێشەوگرفت لەگەڵ هاوسەر و منداڵەكانم بەڕێبكەم». دەربارەی باوەڕبونی بە بەخت و فاڵ ،ئاشتی دەڵێ «بڕوام بە هیچیان نیە ،چونكە شارەزایی و ماندوو نەبوون بەردەوام بڕوا بوون بە بەخت رەتدەكاتەوە ،بڕواشم وایە كە توانای مرۆڤ سنوری نیە ،خەڵكانێك هەیە توانای پێشبینیان هەیە ،چونكە تواناكانی ئاڵۆز و شاراوەیە». س��ەب��ارەت ب��ە ك��اروب��اری ماڵیشەوە بە تایبەت چێشت ئ��ام��ادەك��ردن ،ئەو پەرلەمانتارە ،بەبێ موجامەلە دەڵێ «زۆرم حەز لە چێشت ئامادەكردنە، بە شاهێدی هەمووانیش یەكێكم لە شارەزاكانی چێشت لێنان و بە تایبەت لە خواردنەكانی بریانی و یاپراخ كە ئەوانەی خواردویانە دەڵێن زۆر خۆش و بە تام بووە ،تەنها سەروپێ نازانم ئامادە بكەم، س���ەڕەڕای ئ���ەوەش لێشی دەترسم، هەروەها هەموو جۆرەكانی شۆربام بەالوە خۆشە ،هیچ ژەمێكیش بەبێ شۆربا ناخۆم». بەشێك لە پەرلەمانتارەكان بەهۆی كەمی كاتیان لەالیەن ماڵ و منداڵەكانیان رەخنەیان لێدەگیرێت كە نەیان توانیوە لەگەڵیان دابنیشن ،بەاڵم ئاشتی عەزیز ل��ەم ب��ارەی��ەوە دەڵێت «پەرلەمان دای نەبڕاندوم لە خێزانەكەم ،چونكە كاتەكانم
زۆر حەز بە لێخوڕینی سەیارە دەكەم لە ژیانمدا كارێك نیە كە هەوڵم بۆی دابێت و پێی نەگەیشتبم ركم لە جگەرەكێشان دەبێتەوە پرۆفایل: ئاشتی عەزیز ساڵح ،لە ساڵی 1975لە شاری سلێمانی لە دایكبووە. لە ریزبەندی پێنجەم كەسە لە خێزانەكەیان. دەرچووی كۆلێژی یاسا و رامیارییە، بەشی رامیاری. خێزاندارە ،دوو كچی هەیە. لە ساڵی 2009ەوە ئەندامی پەرلەمانی كوردستانە ،لە فراكسیۆنی گۆڕان.
فەیسەڵ خەلیل
دیمانە :پرس
دابەشكردووە ،كاتێكی دیاریكراویشم بۆ ئەوان تەرخانكردووە». پەرلەمانتارەكەی گۆڕان ،ماوەی نۆ ساڵە مۆڵەتی شۆفێری هەیە و دەشڵێت «زۆر حەز بە لێخوڕینی سەیارە دەكەم، سەرجەم رێنماییەكانی هاتوچۆش جێبەجێدەكەم». ئەمجارەیان دەربارەی گرنگی پارە لە ژیانی پرسیارمان لێكرد، ئەو وەها وەاڵمی داینەوە «پارە مەسەلەیەكە زۆر لە بیرۆكەكانی مرۆڤ دەخاتە واری جێبەجێكردنەوە ،بەاڵم نەزانین لە بایەخ پێدان و خ��ودان بە كۆكردنەوەی ژیانی راستەقینەی مرۆڤ لەكیس دەبات» .ئەو زیاتر دوا و وتی «لە ژیانمدا كارێك نیە كە هەوڵم بۆی دابێت و پێی نەگەیشتبم ،چونكە هەوڵدان خۆی كلیلی سەركەوتنە ،بۆیە هەوڵم بۆ هەر شتێك دابێت بەدەستم هێناوە». هەروەها ناوبراو حەز بە دەنگی گۆرانیبێژان ،عەدنان كەریم و كەمال محەمەد و محەمەدی ماملێ و ئەلیسا دەكات. ئاشتی هەر لە ئێستاوە پالنی بۆ دوای وادەی تەواوبونی ئەو خولەی پەرلەمان داناوە ،هەروەك خۆی ئاماژەی بۆ دەكات كە حەزدەكات لە بواری رێكخراوی كۆمەڵی مەدەنی درێژە بە ژیان و كاری خۆی بدات.
تاڵەبانی چیمان بۆ دەكات؟
لە هەموو الیەك باس لەوە دەكرێت ،كە سیاسەتی نوری مالیكی بەرەو تاكڕەوی دەڕوات و كەسایەتی دیكتاتۆر لە خۆی دا بەرجەستە دەكات ،دیارە لە مێژووی عێراقدا مالیكی یەكەم دیكتاتۆر نابێت و ڕەنگە دوا دیكتاتۆریش نەبێت ،بەاڵم ئەوەی تێبینی دەكرێت ،لە مێژووی عێراقدا دیكتاتۆریەت و تۆتالیتاریەت یەك فۆڕمیان نییە ،هەر جارێك بە شكڵێك دەردەكەون. دكتۆر فالح عەبدولجەبار كە باسی مێژووی تۆتالیتارییەت دەكات ،پێیوایە عێراق لە بیست ساڵەی یەكەمی دا ،هیچ رەگەزێكی تۆتالیتاریەت و دیكتاتۆریەتی تێدا نەبووە ،بەڵكو لەگەڵ جواڵنەوەكەی گەیالنی لە سەرەتای 1940دا ،دوو ئایدۆلۆژیا روو لە عێراق دەكەن و مۆدیلی تۆتالیتاریەت لە عێراق پەیدا دەكەن ،یەكەمیان مۆدیلی قەومیەكان بوو ،كە خودی گەیالنی و هاورێیانی رێبەرایەتیان دەكرد و هەر لەو رەوتەشدا عەفلەقیەت و بەعس دروست بوو ،دووەمیش :مۆدیلی شیوعیەكان بوو كە ئەوانیش لە سەرەتای دروست بوونیان دابوون ،دواتر ئەم دوو مۆدیلە لە عێراق دەسەاڵت دەگرنە دەست ،هەرچی شیوعیەكان لەگەڵ عەبدولكەریم قاسم سەردەكەون و ئەوانیتریش دوای ئەو، ئەوەی لە ژێر عەباكەی قەوییەكانیش دابێت لە 1963تا 2003 دەسەاڵت دەگرنە دەست. قسەكەی فالیح ئەمە نییە ،كە عێراق بەر لە 1940دیموكراسی بێت ،خۆی هاوكێشە سیاسیەكان لە عێراقدا ئالۆزن ،بۆ نموونە وەسی عەرشی مەلیكی خۆی لە خۆیدا دیكتاتۆرێك بووە، بۆیە فالح دەرگایەك بۆ تێگەیشتنەكەی دەكاتەوە ،پێیوایە لە ژینگەیەكی بچووكیش دابێت دەكرێت تۆتالیتاریەت سەر هەڵبدات. نوری مالیكیش لەسەر ئەو كولتورە سیاسیە پێ دەگات بەاڵم بەمۆدیلێكی تر ،سەدام لە نموزەجی سەرۆك كۆمار بوو ،مالیكی سەرۆك وەزیرانەن سەدام بەعسی و سوننە ،ئەوەیان دەعوە و شیعە ،ئێستا كورد و نەتەوەكانی تریش بڕوایان بەوە هێناوە كە عێراق كولتورێكی دیكتاتۆری بۆ دروست بوە دەكرێت لە هەر لەحزەیەك دا دیكتاتۆرێك دروست بێت ،ئەمەش بێ متمانیەكی گەورە دروست دەكات لەگەڵ بەغدا سەرۆكی هەرێمیش چەند جارێك باسی لەوە كردەوە كە كێشەی لەگەڵ ئەو فەرهەنگە هەیە كە لە عێراقدا بااڵ دەستە. لێردا پرسیاری ئەوە دێتە ئاراوە :كە ئەگەر كێشەكە كێشەیەكی كولتووری سیاسی بێت و كێشە لە گەڵ شەخسەكان نەبێت ،چۆن چارەسەری ئەو وەزعە دەكرێت؟ بەاڵم ئەگەر سەیری جارەكانی رابردوو بكەین ،دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگرین كە ئەمجارەیان لەگەڵ بوونی دیكتاتۆریەتی مالیكی سەرۆك كۆمار كوردە ،لەو كاتەدا رۆلی مام جەالل چی دەبێت؟ هەرچەندە بارزانی تەئكید لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە هەڵویستی تاڵەبانی لەگەڵ ئەودا لێك نزیكە ،بەاڵم تا ئێستا لەسەرەتای سەرهەڵدانی كێشەكانەوە ،نازانرێت تاڵەبانی وەك چ كەسێك مامەڵە لەگەڵ رووداوەكان و هەڵوێستەكان دەكات، ئایا وەك كەسایەتی سەرۆك كۆمار ،یان وەك كەسایەتی الیەنێكی عێراقی گرنگ ،یان وەك وەك سەركردەیەكی كورد؟ ئەمە ئەركی تاڵەبانی قورس دەكات ،كاتێكیش ئەو پرسیارانە دەكرێت مانای ئەوە نییە كە گومانم لە كوردایەتی تاڵەبانی هەبێت؟ بەاڵم دیاركردنی هەڵویستیش گرنگە ،بۆ ئەوی بزانین چیمان بۆ دەكات