پەرلەمانتارێكی گۆڕان پێشنیار دەكات حكومەتی هەرێم بە رێگەی قاچاغ چەك بكڕێت بۆ رووبەڕووبوونەوی حكومەتی ناوەندی ل6
ئەندامێکی سەرکردایەتی یەکێتی: پشتیوانی لە هەڵوێستەکانی سەرۆکی هەرێم دەکەین و مالیكی دەبێ بڕوات
156
ل4
باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده ،یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات .سێشه‌ممه 2012/6/5
پرس ئامارەكانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە هەرێم و كەركوك ئاشكرا دەكات
هەولێر زۆرترین و كەركوك كەمترینە
بەپێی ئامارێكی فەرمی ئەنجومەنی دادوەری ،كە وێنەیەكی دەست هەفتەنتامەی پرس كەوتووە ،لە ساڵی 2011ژمارەی ماڕەبڕین و تەاڵق لە شارەكانی كوردستان بە كەركوك و گەرمیانیشەوە بەم شێوەیە ،لە هەولێر ژمارەی مارەبڕین ()18565هەژدە هەزار و پێنجسەد و شەست و پێنج حاڵەت بووە ،لە بەرامبەریشدا ژمارەی تەاڵق ()1910ه��ەزار و نۆ سەد و دە حاڵەت بووە ،واتە بەرێژەی لە .%10 هەورەها لە شاری سلێمانیش ژمارەی مارەبڕین ()14642
چواردە هەزار و شەش سەد و چل و دوو حاڵەت بووە ،بەاڵم ژمارەی تەاڵق( )1339هەزار و سێسەد و سی و نۆ حاڵەت بووە ،واتە بە رێژەی .%9 لە شاری دهۆكیش ژمارەی مارەبڕین ( )11446یانزە هەزار و چوار سەد و چل و شەشە حاڵەت بووە ،لە بەرامبەریشدا ژمارەی تەاڵق تەنها ()712ح��ەوت سەد و دوانزە حاڵەت بووە ،واتە بەرێژەی لە .%6 هەروەها لە كەركوك و گەرمیانیش ژم��ارەی مارەبڕین
بەشداری گەنجان ،لە بۆنە و یادی حزبی كەمی كردووە
«هۆكارەكەی كەمتەرخەمی حزبە»
هەر چەندە حزبەكانی كوردستان، بە عەلمانی و ئیسالمی و كۆن و نوێوە ،شانازی بەوەوە دەكەن كە چەند هەزارێك ئەندامیان هەیە ،كە رێژەی زۆرینە لەو ئەندامانە گەنجن، بە هەر دوو رەگەزی «نێر و مێ» وە .بەاڵم وەك تێبینی دەكرێ ساڵ بەساڵ بەشداری گەنجان و الوان لە چاالكی حزبی و بۆنە و یادی حزبی ،تەنانەت حزبەكەی خۆشیاندا رووی لە كەمیكرووە و رێژەیەكی كەم ئامادەی ئەو چاالكی و بۆنە حزبییە دەبن. بەشێك لە توێژەران و چاالكوانانی كۆمەڵی مەدەنی ،ئەمە بۆ وشیاری الوان و جۆرێك لە رەخنە گرتن لە حزب بە هۆی پەراوێزخستینانەوە، دەگەڕێننەوە.
ل11
( )5828حاڵەت ب��ووە ،رێ��ژەی تەاڵقیش تەنها ()555 حاڵەت بووە ،واتە بەرێژەی لە .%9 كۆی گشتی ژمارەی مارەبڕین دەكاتە ( )50461چەنجا هەزار و چوار سەد و شەست و یەك حاڵەت ،واتە رۆژانە زیتر لە ( )138سەد و سی و هەشت حاڵەتی زەواج هەبووە، ژمارەی تەاڵقیش دەكاتە ( )4516چوار هەزار و پێنجسەد و شانزە حاڵەت ،واتە رۆژانە زێتر لە ( )12دوانزە حاڵەت هەبووە،واتە بەرێژەی نزیكەی.%9
دیسكۆیەكانی توركیا و سوریا و لوبنان و گەیشتنی الوانی کورد بە ئافرەت
ل10
2
ژماره 156
www.lawanikurdistan.org
2012/06/05
هەڵوێستی ئۆپۆزسیۆنی كوردستان لەبارەی الدانی مالیكییەوە «كۆمەڵ و یەكگرتوو واژوویان كرد،بزوتنەوەی گۆڕان بێهەڵوێستە»
ئامادەكردن :پرس
لێسەندنەوەی متمانە لەنوری مالیكی و هەڵوەشانەوەی حكومەتەكەی نزیكبۆتەوە ،الیەنە سیاسییەكان بەكورد و سووننە و بە شێك لە شیعییەكان ،هەوڵەكانیان چڕكردۆتەوە بۆ وەرگرتنەوەی متمانە لەنوری مالیكی ،لەپێناو رێگرتن لەدروستبوونی ت��اك��ڕەوی و دووب���ارە سەرهەڵنە دان��ەوەی دیكتاتۆرییەت لەعێراق. لەكوردستانیش الیەنە سیاسییەكان پاڵپشتی هەوڵ وهەڵوێستە كانی سەرۆكی هەرێم دەك��ەن ،ئ��ەوەی جێی رەخنەو تێبینی بوو بێدەنگی سێ حزبەكەی ئۆپۆزسیۆنی كوردستان بوو ،بەپێی زانیارییەكان ،رۆژی 2012\5\30هەردوو فراكسیۆنی كۆمەڵ ویەكگرتووی ئیسالمی لەپەرلەمانی عێراق، لە چوارچێوەی هاوپەیمانی كوردستانی واژوویانكردووە بۆ لێسەندنەوەی متمانە لەمالیكی و پاڵپشتی هەوڵەكانی سەرۆكی هەرێم ،بەاڵم فراكسیۆنی بزوتنەوەی گۆڕان بێهەڵوێست ماوەتەوە و هیچ كام لەپەرلەمانتاران و سەركردەكانی بزوتنەوەكەش ئامادەنین روونكردنەوەی پێویستو روون لەوبارەوە بدەنە دەزگاكانی راگەیاندن. ئوسامە جەمیل ،ئەندامی نوێنەرانی عێراق لەسەر لیستی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان ،ئەوەی بۆپرس ئاشكراكرد كە فراكسیۆنی كۆمەڵ ویەكگرتووی ئیسالمی ،هەر 6ئەندامەكەیان، رۆژی 2012\5\30واژوویان كردووە و واژووەكانیان ناردووە بۆ سەرۆكایەتی هەرێم بۆئەوەی رەوانەی سەرۆكایەتی كۆماری بكرێت ،كەمتمانە لە نوری مالیكی وەربگیرێتەوە .ئەوەشی روون��ك��ردەوە» ئەمە بەپرسورای حزبەكانمان ب��ووە ،واتە بڕیاڕێكی حزبی بووە». ناوبرا و هۆكاری واژووك��ردن و پاڵپشتیان بۆهەوڵەكانی سەرۆكی هەرێم روونكردەوە ووتی «لەسەر ئەوبنەمایە واژوومان كردووە كە مالیكی دەیەوێ بەرە و تاكڕەوی بڕوات و سەدام حوسێنێكی تر لە عێراق دروستببێتە وە و هەرخۆی ودەوڵەتی یاسا و حزبی دەعوە دەست بەسەر عێراق دابگرن و پرسی كەس نەكەن .بۆ ئەوەی جارێكی تر دیكتاتۆرییەتی لەعێراق سەر هەڵنەداتەوە،كورد و سووننە و زۆرینەی شیعە رێكەوتن لەسەرئەوەی كەئەو پیاوە بگۆڕدرێت». س��ەب��ارەت بەوكەسەشی كە جێی مالیكی دەگرێتەوە، پەرلەمانتارەكە وتی «ئەوەی دێتە جێگەی مالیكی ،دەبێ پابەندی دەستوور بێت و حكومەتی هاوبەشی نیشتمانی پێكبهێنێت و پ��ەی��ڕەوی دیموكراسی بكات و دەس��ەاڵت قۆرخنەكات و مافی الیەنەكانی ترنەخوات». هەفتەنامەی پرس پێوەندیكرد بە چەند پەرلەمانتار و هەڵسووراوێكی بزوتنەوەی گۆڕانەوە ،بەاڵم ئامادەنەبوون لەو بارەوە لێدوان بدەن بەپاساوی ئەوەی گوایە لە سەرزاری وتەبێژی بزوتنەوەی گۆڕانەوە روونكردنەوە دراوە ،كە تا ئێستا فراكسیۆنی گۆڕان بۆ لێسەندنەوەی متمانە لە نوری مالیكی هیچ بڕیارێكی نەداوه و لەكاتی خۆیدا بڕیاری یەكالكەرەوه دەدات .دكتۆر شاهۆ سەعید ئەوەشی وتووە :بەحوكمی ئەوەی نە لە حكومەتی هەرێم و نە لەحكومەتی ناوەندی بەشدار نین و نە ئاگاداری كۆبوونەوەكانن ،هەربۆیە چاودێری ووردی بارودۆخەكه دەكەن ولەكاتی خۆیدا بڕیاری یەكالكەرەوه دەدەن. عارف تەیفور ،جێگری سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ،سەبارەت بەیەك دەنگی الیەنه كوردیەكان لەسەر مەسەلەی س��ەن��دن��ەوەی متمانه لەمالكی رایگەیاندووە «ئ��ەگ��ەر سەركردایەتیەكان ك��ۆدەن��گ ب��ن بەدڵنیاییەوه پەرلەمانتارەكانیشیان كۆدەنگ دەبن ،بەاڵم ئەوەی كه تا ئێستا دیار نیه هەڵوێستی فراكسیۆنی گۆڕانه و بەتەواوەتی هەڵوێستی خۆی ڕووننەكردۆتەوه كه ئایا لەگەڵ لێسەندنەوەی متمانەیه له مالیكیدان یان نا ،بەمەش بۆتە جێگای نیگەرانی
پەرلەمانتارێكی یەكگرتووی ئیسالمی :لەسەر ئەوبنەمایە واژوومانكردووە كە مالیكی دەیەوێ بەرەوتاكڕەوی بڕوات و سەدام حوسێنێكی تر لە عێراق دروستببێتەوە مامۆستایەكی زانكۆ :پێویستە كورد یەك دەنگ ویەك هەڵوێست بێت لەهەمبەر پێشهات ولێكەوتەكان عارف تەیفور :تائێستا فراكسیۆنی گۆڕان هەڵوێستی خۆی ڕووننەكردۆتەوه كه ئایا لەگەڵ لێسەندنەوەی متمانەیه له مالیكی یاننا ،بەمەش بۆتە جێگای نیگەرانی الیەنەكوردییەكان الیەنەكوردییەكان». س��ەب��ارەت ب��ەم بێ هەڵوێستییەی فراكسیۆنی گ��ۆڕان، ئوسامە جەمیل پەرلەمانتارەكەی یەكگرتووی ئیسالمی وتی «فراكسیۆنی بزوتنەوەی گۆڕان دەڵێن :ئەگەر سەندنەوەی متمانە لەنوری مالیكی ،لە سەر 8دەنگەكەی ئەوان بوەستێ، ئەوا ئامادەن واژووی بكەن». شـوان رابـەر ،ئەندامی سەركردایەتی كۆمەڵی ئیسالمی كوردستان ،دەنگدانی فراكسیۆنەكەیان بۆ لێسەندنەوەی متمانە لەنوری مالیكی ،دەخاتە قاڵبی یەك هەڵوێستی كوردەوە و دەڵێت «ئێمە لەگەڵ بەرژەوەندی كورد و گۆڕانكاری ئیجابین. بۆیە پەرلەمانتارانمان لەزمنی هاوپەیمانی كوردستانی بڕیاریانداوە بۆ وەرگرتنەوەی متمانە لە مالیكی».
هەرچەندە بەبڕوای ئەندامەكەی سەركردایەتی كۆمەڵی ئیسالمی ،الدانی مالیكی شتێكی ئاسان نییە ،لەبەرئەوەی بە یاساو بەتەوافوق هاتۆتە سەركار و ،دەسەاڵتیكی باشی هەیەو، تا ئێستایش ئەمریكا و ئێران و چەندان الیەن لەگەڵ الدانی دانین .ئەوەشی وت «تەییاری سەدر لەبەر بەرژەوەندی خۆی فشار لەمالیكی ئەكات ،وەك جۆرێك لەپاشگەزبوونەوە داوای ریفراندۆمی گشتی ئەكات ،الیەنە شیعەكان لەسەر بەرژەوەندی شیعەكۆكن ،ئەگەر سەدر لەوگۆڕانكارییە بەهرەمەند نەبێ ئەوە ناكات،تا ئێستا لەعێراق مجلسول ئەعالو لەكوردستانیش یەكێتی ،سەد لەسەد لەگەڵ الدانی مالیكی نین». ئەوەشی خستە رووك��ە «بەشێكی زۆری الدان��ی مالیكی پەیوەستە بە جەالل تاڵەبانییەوە ،سەرۆك كۆماری عێراق، ئەویش تا ئێستا قەناعەتی بەوە نەهاتووە ،مەگەر بزانێ ئەمریكا و ئێرانیش رازین ،لەوانەشە هەندێ لەئەندامان لەكاتی دەنگدان متمانەی لێ نەسەننەوە». راشی دەگەیەنێت لەعێڕاق زەمانەت نیە ،ئەوەی دێتە سەر كار لەمالیكی باشتربێ .بۆیە سیاسەت بەرژەوەندییە و ئەمانی نییە .پێویستە مالیكی لەسەر بنەمای یاسا و تەوافوق و زەمانەتی پاراستنی بەرژەوەندییەبااڵكانی كورد بگۆردرێت . سەبارەت بەیەك هەڵوێستی كورد بەتایبەتی سێ حزبەكەی ئۆپۆزسیۆن لەبارەی لێسەندنەوەی متمانە لەنوری مالیكی، ئەمین ف��ەرەج ،مامۆستای زانستە سیاسییەكان لەزانكۆی سەالحەدین ،دەڵێت «ئەگەر بڕیاردرا بەلێسەندنەوەی متمانە لەنوری مالیكی ،لەبنەڕەتدا واباشترە كورد یەك هەڵوێستی هەبێت لەسەر ئەوبابەتە چ بەالدان یان مانەوەی مالیكی». لەبارەی بێهەڵوێستی گۆڕانەوە ،مامۆستاكەی زانكۆ دەڵێت «پێویستە كورد لەسەر ئەوپرسە یەك دەنگبێت ،دەشكرێ ل��ەورووەوە قسە لەگەڵ فراكسیۆنی گۆڕان بكرێت بۆئەوەی بزانرێ پاساوی چییە كە هەتائێستا لەسەر ئەو پرسەرای كۆتایی و هەڵوێستی خۆی رانەگەیاندووە .پێویستەگوێی لێ بگیرێت و راكانی تاوتوێ بكرێن .بۆئەوەی كورد بەرامبەر بەسیناریۆكانی داهاتووی عێراق یەكدەنگ و یەك هەڵوێست بێت». لەكۆتاییدا ئەمین فەرەج ،مامۆستای زانستە سیاسییەكان لەزانكۆی سەالحەدین ،ئەوەشی وت «هەرچەندە ئەومەسەلەیە وائاسان نییە و بەواژووكۆكردنەوەیەك كۆتایی نایەت ،بەڵكو چەندقۆناغێكی یاسایی و سیاسیی پێویستە ،كەنازانرێ لێكەوتەكانی البردنی چیدەبن،.بۆیە پێویستە كورد یەكدەنگ و یەك هەڵوێستبێت لەهەمبەر پێشهات ولێكەوتەكان».
www.lawanikurdistan.org
ژمار ه 156
2012/06/05
3
«سەردانەكەی سەرۆكایەتی هەرێم بۆ الی ئۆپۆزیسیۆن ،بۆ یەكهەڵوێستی حزبە كوردییەكان هەنگاوێكی باشە» كارێكی باش وەسف دەكات ،هەروەك خۆی بۆ پرس باسی لێوەدەكات و دەڵێت «پێموایە ئەوە هەنگاوێكی زۆرباشە، چونكە پێویستە لە پرسە نیشتیمانی و نەتەوەییەكان كورد یەك هەڵوێستی هەبێت لە نێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزیسیۆن ،ئەوەش لە رێگەی ئەوەوە دەبێت كە لە رێگەی ئەو سەردانانەوە پرس و ڕا بگۆڕنەوە ،ئەمە هەنگاوێكی زۆرگرنگە بۆ یەكدەنگی گەلی كورد بۆ ئەوەی رووب����ەرووی قەیرانە سیاسیەكان بببنەوە».
راپۆرت :پرس
دوای هەر كۆبونەوەیەكی سەرۆكی هەرێم لەگەڵ الیەنە سیاسیەكانی عێراق بە مەبەستی چارەسەركردنی ق��ەی��ران��ە س��ی��اس��ی��ەك��ان ،س��ەرۆك��ی دی��وان��ی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان دكتۆر فواد حوسێن ،بە مەبەستی گەیاندنی ناوەڕۆكی كۆبونەوەكان سەردانی سەركردەی هەر سێ حزبی ئۆپۆزیسیۆن( گ��ۆڕان، ك��ۆم��ەڵ ،ی��ەك��گ��رت��وو) ،دەك���ات، هەروەها ناوەڕۆكی كۆبونەكانیان ب��ۆ ش��ی��دەك��ات��ەوە ،ل��ە هەمان ك��ات��ی��ش��دا ت��ێ��ڕوان��ی��ن��ی ئ���ەوان بەرامبەر كێشەكان بە گرنگ زانراوە .بەبۆچونی چاودێران و حزبە ئۆپۆزیسیۆنەكان مەبەست لەو سەردانەی سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتی هەرێم ،بایەخدانە بە بەرەی ئۆپۆزیسیۆنی و زیاتریش ب��ۆ یەكدەنگی و یەكهەڵوێستی حزبە كوردییەكانە ب��ەرام��ب��ەر بە حكومەتەكەی مالیكی .چاودێرێكی سیاسی بۆ پرس دەڵێت «ئەو سەردانانە زیاتر بۆ خۆشەویستی و متمانە دروستكردنە لە نێوان هەردووال». كۆمەڵی ئیسالمی :بەهۆی ئ��ەو س��ەردان��ەوە ملمالنێیە ناوخۆییەكان كاڵبۆتەوە لە چەند رۆژی رابردوو دكتۆر فواد حوسێن سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتی هەرێم ،سەردانی ئەمیری كۆمەڵی ئیسالمی كرد، ناوەڕۆكی كۆبونەوەكانی الیەنە سیاسیەكانی بۆ ئەمیری كۆمەڵ روونكردەوە .تۆفیق كەریم ،ئەندامی سەركردایەتی كۆمەڵی ئیسالمی لەبارەی گرنگی ئەو سەردانەوە بۆ پرس وتی «ئەو سەدرانە زیاتر بۆ پرس و راوێژكردنە دەربارەی قەیرانە سیاسیەكان كە لە ئاستی عێراق هەیە ،بە تایبەتی ئەو پشكەی كە بەر هەرێمی كوردستان كەوتووە».ئەوەشی وت «ئ��ەو سەردانانە بەدەرنییە لە نزیكبونەوەی الیەنە سیاسیەكان ،چونكە هەر خودی هاتوچۆیەكە و گفتوگۆكردن لەسەر مەسەلەكە جۆرێك لە لێكتێگەیشتنی دروستكردووە، ئەوەتا دەبینین ملمالنێیە ناوخۆییەكان كاڵبۆتەوە ،ئەمەیش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە الیەنە سیاسیەكان بڕیارییانداوە لەسەر مەسەلە نیشتیمانیەكان یەك دەنگبن». لە بەشێكی ت��ری قسەكانیدا تۆفیق ك��ەری��م ،وتیشی «ئەوەش بەو مانایە ناێیت كە لەسەر ئاستی كوردستاندا یەك دەنگبین ،یاخود كێشە لە نێوانیاندا دروست نەبێت ،بەاڵم ئێستا تاڕادەیەك ئەوە بەالوە نراوە و بەرژەوەندی نەتەوەیی بە پێش بەرژەوەندی حزبی كەوتوە». ه��ەروەه��ا ل��ە كۆتایی قسەكانیشدا ن��اوب��راو جەختی لەوەكردەوە كە سەرۆكایەتی هەرێم گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە قەیرانەكانی عێراق لە پێشتر گەورەترە و دەسەاڵتیش بە تەنیا پێی چارەسەر نابێت ،بەڵكو پێویستی بە كۆدەنگیەكی هەموو كوردە ،هەروەها نابێت ئەوەش لە یاد بكەین ،كە لە بەغدا هەوڵدراوە كورد بكەنە دوو پارچەوە ،بۆیە سەرۆكایەتی هەرێمیش دركی بەو مەسەلەیە كردووە و بە گرنگی زانیوە سەردانی الیەنە سیاسیەكان بكات.
بزوتنەوەی گۆران :گرنگ نییە ئایا راوێژمان پێدەكرێت یاخود فەرامۆش دەكرێین مەحەمەد تۆفیق ،بەرپرسی پ��ێ��وەن��دی��ی��ەك��ان��ی دەرەوەی بزوتنەوەی گۆڕان ،ئەو سەردانانەی س��ەرۆك��ای��ەت��ی ه��ەرێ��م ب��ە زیاتر لێك ن��زی��ك��ب��ون��ەوەی دەس����ەاڵت و ئۆپۆزیسیۆن دانانێت و دەڵێت «ئەو سەردانە بۆ لێك نزیك بونەوە نییە، بەڵكو ئ��اگ��ادارب��وون��ی ئۆپۆزیسیۆنە لە كۆبونەوەكانی سەرۆكایەتی هەرێم». ناوبراو لە بایەخی سەردانەكانی كەم كردووە و دەڵێت «گرنگ نییە ئایا فەرامۆش دەكرێین یاخود نا، وەفد دەنێرن یاخود نا ،ئەوەش بە دەست ئۆپۆزیسیۆنە كە ئایا دەچێتە بازنەی پرس و راوێژپێكردنەوە یاخود نا». یەكگرتووی ئیسالمی :سەردانەكانی سەرۆكایەتی هەرێم، بۆ یەك دەنگی و یەك هەڵوێستی گەلی كوردە سەاڵحەدین بابەكر ،یاریدەدەری ئەمینداری یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان ،ئەو هەنگاوەی سەرۆكایەتی هەرێم بە
ئەندامێكی سەركردایەتی كۆمەڵ: ئەو سەردانانە جۆرێك لە لێكتێگەیشتنی دروستكردووە یاریدەدەری ئەمنیداری گشتی یەكگرتوو :پێویستە لە پرسە نیشتیمانی و نەتەوەییەكان یەك هەڵوێستی هەبێت لە نێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن هەڵسوڕاوێكی بزوتنەوەی گۆڕان: ئەو سەردانە بۆ لێكنزیكبونەوەی دەسەاڵت و ئۆپۆزیسیۆن نییە چاودێرێكی سیاسی :پێشبینی دەكەم لە رێگەی ئەو سەردانانەوە پانتایی ئەو كێشانەی لە نێوانیاندا هەیە تەسكتر ببێتەوە
چاودێرێكی سیاسی :ئەو سەردانانە متمانە و خۆشەویستی لە نێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزیسیۆن دروست دەكات بە بۆچونی دكتۆر محمد بازیانی ،چاودێری سیاسی ،ئەو سەردانانە متمانە و خۆشەویستی لە نێوان دەس��ەاڵت و ئۆپۆزیسیۆن دروست دەكات ،ئەو دەڵێت «بەدیدی من ئەو سەردانانە لە ئێستادا زۆر گرنگە ،چونكە پرسی نەتەوەیی كورد ئەمرۆ مەترسی لەسەرە ،ئومێد دەك��ەم سەردانێك بێت راوێژ بە یەكتر بكرێت و پرۆتۆكۆڵی بێت نەوەك تەنها سەردانێكی موجامەلە بێت». بازیانی وتیشی «ئێستا دەسەاڵت و ئۆپۆزیسیۆن كامڵ بوونە ،چونكە هەست بەو بەرپرسیارەتییە دەكەن كە لە ئەگەری سەرهەڵدانەوەی دیكاتۆرێكی تر لە عێراق پێویستە یەك هەڵوێست بن ،هاوكات سەرۆكی هەرێم ،تەنها سەرۆكی الیەنێك نیە ،بەڵكو سەرۆكی هەموو الیەنەكان و خەڵكی كوردستانە بۆیە دەبێت ئەو هەڵوێستە لەالیەن ئەوەوە بێت، كە پرس و راوێژ بە سەركردەكانی تریش بكات». ئەوەیشی وت «پێشبینی دەكەم لە رێگەی ئەو سەردانانەوە پانتایی ئەو كێشانەی لە نێوانیاندا هەیە تەسكتر دەبێتەوە». وتەبێژی سەرۆكایەتی هەرێم :بونی یەك دەنگی و یەك رەنگی بەهێزمان دەكات دكتۆر ئومێد سەباح ،وتەبێژی سەرۆكایەتی هەرێم، ل��ەم ب��ارەی��ەوە بۆ پ��رس وت��ی «ل��ەس��ەرەت��ای دروستبونی ئۆپۆزیسیۆنەوە پرس و راوێژكردن هەر هەبووە ،هەروەها لەسەر مەسەلەی پرسە چارەنوسسازەكانیش بێگومان دەبێت هەماهەنگی لە نێوان هەر دووال هەبێت ،ئەمەش بە ویستی هەردووالیە ،چونكە هەردووكیان لە ئاستی بەرپرسیارێتیدان، بوونی یەكدەنگی و یەكرەنگی بەهێزمان دەكات».
4
ژماره 156
www.lawanikurdistan.org
2012/06/05
ئاال تاڵەبانی ،ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق:
پشتیوانی لە هەڵوێستەکانی سەرۆکی هەرێم دەکەین و مالیكی دەبێ بڕوات دیمانە :پرس
ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، پشتگیری لە هەڵوێستەكانی سەرۆك بارزانی دەكات و روونی دەكاتەوە سەرۆكی هەرێم بەحوكمی وەزیفەكەی خۆی وەك نوێنەری خەڵكی كوردستان ،هەموو مافێكی هەیە كەوا رێكکەوتننامە ئیمزا بكات و قسە بكات لەسەر تاكڕەوی مالیكی و توندیش بنوێنێت لە بەرامبەر ئەو هەموو كارە نابەجێیانەی كە حكومەتی عێراقی بەرامبەر هەرێمی كوردستان ئەیكات. ئاال تاڵەبانی ،ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ،ئەوەشی بە پرس راگەیاند ئەگەر الیەنە سیاسیەكان رێككەون ،ئەوا البردنی مالیكی زۆر گرنگە بۆ پاراستنی پرۆسەی دیموكراتی عێراق و رێگرتن لە تاكڕەوی و دیكتاتۆرییەت لە عێراق. بە دڵنیاییەوە ئەوەشی وت «مالیكی دەبێت بڕوات». پ :بە گشتی ئێستا رەوشی سیاسیی عێراق چۆن ئەبینی؟ و :رەوشی عێراق لە ئێستادا خراپە ،چونكە مەسەلەی سەندنەوەی متمانە لە مالیكی كێشەی نێوان كوتلە سیاسیەكان نییە ،ئەمرۆ ترسێك هەیە كە عێراق بەرەو دیكتاتۆریەت بروات .ئێمە ئەم هەموو ساڵەی خەبات بۆ البردنی دیكتاتۆرییەت و تاكڕەوی بۆ ئەوەی عێراق ببێتە عێراقێكی فرەیی و هەموو كەسێك مافی بەشداری كردنی لە دەوڵەت و بڕیاردان هەبێت ،ئەمرۆ جارێكی تر خەڵكانێك ئەگەڕێنەوە بۆ یەك حزبی و یەك كەسی بااڵ دەست ،ئەوەیش لە خودی مالیكی و دەوڵەتی یاسادا بەدەردەكەوێت ،بۆیە ترس لە گەڕانەوی دیكتاتۆرییەت زۆرە. پ :مادام وایە ،بۆچی یەكێتی بەرامبەر بە مالیكی هەڵویستی نەرمترە وەك لە پارتی؟ و :من ناوی نانێم هەڵوێستی جیاواز ،هەر دووال یەكهەڵوێستن، هاوپەیمانی كوردستانی ی��ەك هاوپەیمانییە ،رێكەوتنمان هەیە كە هیچ ئەندامێكی هاوپەیمانی كوردستانی لە بەرنامە و ستراتیجییەهاوپەیمانێتییەكەی نەچێتە دەرەوە. رەنگە میدیاكان و خەڵك پێیانوابێت جیاوازی هەڵوێستە ،بەس بە حوكمی ئەوەی جەنابی سەرۆك كۆماری عێراق كە سكرتێری یەكێتی نیشیمانی كوردستانیشە ،وەك پۆست و پێگەكەی لە بەغدا كار ئەكات ،نەبۆتە بەشێك لە كێشەكان كە ئیستا لە عێراق هەیە، چونكە لە عێراق ئەبێ كەسێك هەبێت سەرپەرشتی ئەم كێشانە بكات و بتوانێ الیەنەكان هەمووی كۆ بكاتەوە. ئەگەر سەرۆكی كۆمار بچێتە ناو ئەم كێشانەی كە هەیە ئەوسا هیچ الیەنێك بێالیەن نامێنێتەوە ،پرۆسەكەش هەمووی لێك هەڵئەوەشێتەوە و قەزیەكە ترسناك ئەبێت و لە قەزییەی سەندنەوەی متمانە لە مالیكی دەرئەچێت. سەرۆكی هەرێم بەحوكمی وەزیفەكەی خۆی وەك نوێنەری خەڵكی كوردستان ،هەموو مافێكی هەیە كەوا رێكەتننامە ئیمزا بكات و قسە بكات لەسەر تاكڕەوی مالیكی و توندیش بنوێنێت لە بەرامبەر ئەو هەموو كارە نابەجێیانەی كە حكومەتی عێراقی بەرامبەر هەرێمی كوردستان ئەیكات.
پ :پێت وایە متمانە لە مالیكی دەسێنرێتەوە؟ و :ئەوە پەیوەندی بە گشت الیەنە سیاسیەكانەوە هەیە .دەبێ الیەنەكان رێككەون لە سەر ئەوەی كە دەبێت ئەم پیاوە بمێنێت یان نەمێنێت .ئەگەر الیەنە سیاسیەكان رێككەون البردنی مالیكی زۆر گرنگە بۆ پاراستنی پرۆسەی دیموكراتی عێراق و رێگرتن لە تاكڕەوی و دیكتاتۆرییەت لە عێراق ،بە دڵنیاییەوە مالیكی دەبێت بروات. پ :سەرۆكی هەرێم ئێوەی ئەندام پەرلەمان بە كەمتەرخەم ئەزانێ كە نوری مالیكی ئەم هەموو دەسەاڵتەی بە خۆی داوە، لێكدانەوەی تۆ چییە؟ و :ئەو دەسەاڵتانەی مالیكی پەیوەندی بە پەرلەمانتارانەوە نیە چونكە دەسەاڵتەكان دوو بەشن ،بەشێكیان لە دەستوری عێراقدا هاتووە ،واتە دەستور ئەو دەسەاڵتەی داوە بە سەرۆك وەزیرانی عێراق. بەشێكی تریان ئەوەیە كە ئەمرۆ نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق بە وەكالەت كۆمەڵێك موئەسەساتی گرنگ بەڕێوەئەبات، ئەوەش نەتیجەی جێبەجێ نەكردنی رێكەوتنامەی هەولێرە ،تایبەت دەست نیشان نەكردنی وەزیر بۆ وەزارەتەكانی ناخۆ و بەرگری ،كە بە وەكالەت نوری مالیكی ئەم وەزارەتانە هەمووی ئیدارە ئەكات، جگە لەوەی دەستور مەجالی داوە كەخۆی سەرۆكی گشتی هەموو هێزە چەكدارەكانی عێراق بێت و سەرپەرشتی دەزگاكانی تیرۆرو و ئەوانی تریش ئەكات ،بە هۆی ئەم هەموو دەزگایە و دەسەاڵتانەی كە دەستور پێیداوە ،دەسەاڵتیكی زۆری هەیە . پ :دوا پرسیارم ئەوەیە ،ئەو رەخنەیە لە ئەندام پەرلەمانە كوردەكانی بەغدا ئەگیرێت كە لە نێوان خۆیاندا یەكگرتوو نین لەسەر كێشە و پرسە نەتەوەییەكان ،رای تۆ لەم بارەوە چییە؟ و :من نازانم ئەو قسەیە لە كوێوە سەرچاوەی گرتووە .دەكرێت
*لە یادی رۆژی جیهانی مندااڵن بەرنامەی یەكێك لە كەناڵەكان پێشكەشكارەكەی سمێڵی بەقەد یەك دەسكە كەورە دەبوو ،لە منداڵێكی پرسی پێشانگاكەت بینی ،گوتی نەخێر ،گوتی رات چی بوو لەسەری؟ (پرۆفێشناڵی دەبێ وا بێت) *برادەرێك سیم كارتێكی ئاسیا سێڵی كڕیوە ،گوتی 10 هەزار وەحدەی تێدا بوو ،بەیانی سەیریم كرد هیچی تێدا نەمابوو. (ئاسیا سێڵ بە گوناهی بۆ ناژمێردرێ ،درۆی مەسڵەحەتی كردووە) *ئ��ەن��دام پەرلەمانێكی پێشوتری گ��ۆران كە ئێستا سەربەخۆیە دەیگوت ،من لەالیەن كەی ئێن ئێن و ئێن ئار تی سانسۆر كرابووم و هیچ دانەدەبەزیم. (ئێ كاكە ئەوان حیزبین خۆ ئەهلی و ئازاد نین) *یادكردنەوەی ئەم جارەی دامەزراندنی یەكێتی هیچ جیاوازییەكی نەبوو ،لەگەڵ یەكەم یادكردنەوەیان كە لە دوای راپەرین بە ئ��ازادی و بۆیەكەم جار لە كوردستان كردیانەوە. (یەكێتی شۆڕشی نوێی بەرپا كردەوە) *لە ئەوروپا پ��ارەی ئ��اوەڕۆش وەردەگیرێت ،ئەگەر حکوومەتی خۆشمان ئەو سیاسەتە پێڕەو بکات ،خەڵکی ئێمە دەبێ بەس بۆ سەرئاو کار بکەن. (کوڕە برا باس مەکە با حکوومەت فێر نەبێت) ئێمە هەندێك لێدوانی جیاوازمان هەبێت نەك لەسەر مەسەلە سەرەكییەكان ،لەسەر رێوشوێنی چارەسەری مەسەلەكان ،دەنا پەرلەمانتارانی كورد لە بەغدا یەك دەنگ و یەك رەنگ و یەك هەڵوێستن و هیچ كاتێك جیاوازیمان نەبووە بە تایبەتی لە مەسەلە نەتەوایەتییەكان. ئەبێت ئەوە پرسیارە بكەین (ئەركی ئێمە لە بەغدا چیە؟) ئەركی ئێمەیە نوێنەرایەتی هەرێم بكەین بە ناوچە دابراوەكانیشەوە، چونكە ئێمە نوێنەرایەتی كەركوكیش ئەكەین.
فۆتۆ :دڵشاد هەرتەلی
پ :دوای ئەوەی مالیكی سەردانی كەركوكی كرد ،گوتی :كەركوك شارێكی عێراقییە و مادەی 140جێ بەجێ ناكرێت ،تۆ پێت وایە مادەی 140جێ بەجێ دەكرێت؟ و :مادەی 140كۆمەڵێك هەنگاوە ،هەنگاویان هەیە پەیوەندی ب��ە حكومەتی ع��ێ��راق��ەوە هەیە وەك��و مەسەلەی ب��ودج��ە بۆ قەرەبوو كردنەوە .ئەوەیتر مەسەلەی سەرژمێرییە ،من مەبەستم سەرژمێرییەكەی ماددەی 140نییە ،مەبەستم سەرژمێری هەموو عێراقە ،لە دروست بوونی دەوڵەتی نوێی عێراقەوە وەزارەتی پالن
دانان نەیتوانیوە سەرژمێری بۆ دانیشتوانی عێراق بكات ،لە بەر مەترسی دەرئەنجامەكانی سەرژمێری لە كەركوك ،چونكە ئەوان پێیان وایە كورد دەرەنجامی سەرژمێری كەركوك بەكار ئەهێنێت بۆ هەنگاوی دووەمی مادەی ،140چونكە دوای سەرژمێری راپرسی لەسەر چارەنووسی كەركوك دەكرێ ،ئەوە هەنگاوی كۆتاییە و خەڵكی دەنگ دەدەن لەسەر گەڕانەوەی كەركوك بۆ سەر هەرێمی كوردستان ،چونكە كورد لە عەرەب و توركمان رێژەی زیاترە.
بێ رووتووش
www.lawanikurdistan.org
ژمار ه 156
2012/06/05
5
ئەكرەم ساڵح ،بەرپرسی لقی 22ی گەرمیانی پارتی:
نامەی دەست لە كاركێشانەوەكەی جەنابی مام جەالل مانای یەك هەڵوێستی و یەك دەنگی كوردە
دیمانە :توانا شێخانی
ئەكرەم ساڵح ،بەرپرسی لقی 22ی پارتی لە گەرمیان ،لەو دیمانەیەدا لەگەڵ هەفتەنامەی پرس ،دوپاتی دەكاتەوە ،كە لێسەندنەوەی متمانە لە مالیكی خزمەت بە پرۆسەی سیاسی عێراق دەكات .هەروەها لەبارەی یەك هەڵوێستی سەرۆك بارزانی و تاڵەبانی ،ئەو بەرپرسەی پارتی دەڵێت «نامەی دەست لە كاركێشانەوەكەی مام جەالل بۆ الی جەنابی سەرۆك بارزانی، مانای یەك دەنگی و یەك هەڵوێستی كوردە ،بە تایبەت پارتی و یەكێتی». ئاماژە بەوەشدا دەكات لە گەرمیان وەكو پارتی پێوەندیان لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان باش نییە. پرس :لە گەرمیان رێژەی ئەندام و الیەنگرەی پارتی ،چۆنە؟ ئەكرەم :ئەگەر بەپێی هەلومەرجی سنورەكە سەیری بكەین، رێژەی رێكخستنەكانی پارتی لە ئاستێكی باشدایە ،بەاڵم ئەوەش دوا تموحی ئێمە نیە ،چونكە ئەو ناوچەیە پێگەیەكی بەهێزتری هەیە بۆ كاركردن ،واتە رێژەی رێكخستنەكان لە ئاستێكدایە دەكرێت بە باش هەڵی بسەنگێنین ،هاوكات پێویستی بە كارو خزمەتی زیاتریش هەیە. پ��رس :وەك لقی گەرمیان ،پەیوەندیتان لەگەڵ الیەنە سیاسیەكانی تر چۆنە؟ ئەكرەم :پەیوەندیمان لەگەڵیان ئاساییە و ناكۆكیەكی ئەوتۆ بەدی ناكەین ،هەروەها لە كاتی بۆنەكاندا هەماهەنگی و سەردان و بەسەركردنەوەی یەكترمان هەیە ،هەرالیە و كاری سیاسی حكومەت ،بەشداریكردنی لە حكومەت لەسەر بنەمای رێككەوتن خۆی دەكات ،گرفتێكی ئەوتۆ بووە ،ئەو كەسەی دەبێت بە سەرۆك وەزیران دەبێت پابەندبێت نابینینتر.كە جێگای نیگەرانی بێت رێككەوتنی ئەمجارەی كوردیش بۆ ئێمە یاخود بۆ الیەنێكی سیاسی بە دەستور و جێبەجێكردنی ماددەی 140و خاڵە ناكۆكیەكانی چۆنە؟ گۆڕان بزوتنەوەی پرس :ئەی پەیوەندیتان لەگەڵ لەسەر ئەو بنەمایە دەبێ سەرۆك تری وەك پرسی پێشمەرگە و ن��ەوت ،هاوكات رێككەوتنی ئەكرەم :لە گەرمیان ،پەیوەندیمان لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان ئەمجارەی كوردیش لەسەر ئەو بنەمایە دەبێت ئەو كەسەی مامناوەندە ،چونكە ئەوان ستافێكی جێگیریان نیە ،هەر بۆیە وەزیران پابەند بێت بە دەستور و دەبێت بە سەرۆك وەزیران دەبێت پابەند بێت بە دەستور و پەیوەندییەكانمان لە ئاستێكدایە نە زۆرباشە ،نە ناكۆكیەكی داخوازییەكانی كورد جێبەجێبكات. كوردەوە داخوازییەكانی ئەوتۆش هەیە. پرس :بەاڵم ئەگەر سەیری رابردوو بكەین دەبینین ،حكومەتە ئەنفالەكانی �ی � �ات � روف هێنانەوەی مەڕاسیمی پ��رس :لە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق هیچ داواكارییەكی كوردییان گەرمیان ،گلەیی ئەوە دەكرا كە زۆربەی بەرپرسەكان لە ژێر بۆ پرۆسەی سیاسی عێراق ،گرنگە جێبەجێنەكردووە ،پێتوایە سەرۆك وەزیرانی داهاتوو جێبەجێی سێبەر دانیشتبوون ،دایكی شەهید لەبەر گەرما دانیشتبوو ،ئەم بكات؟ البدرێت كار لەسەر مالیكی فەرق و جیاوازییە بۆ؟ ئەكرەم :مالیكی پاشەكشێی پێوە دیارە چ لە دەستور چ لە ئەكرەم :بەو پێیەی مەڕاسیمەكە كەوتە لقی سلێمانی و رێككەوتنامەی هەولێر ،بە تایبەتی لە ماددەی 140یش ،بێگومان دوزەوە ،دەك��رێ ئ��ەو گلەییە لە دەستەی بەڕێوەچوونی لە گەرمیان ،پەیوەندیمان لەگەڵ دوای مالیكیش یەكێكی تربێت متمانە پێدانی لەالیەن كوردەوە مەڕاسیمەكە بكرێت ،ئەگەر هەبێت ،چونكە بەو پێیەی لەوێ لەسەر ئەو بنەمایە دەبێت كە پابەندبێت بە چارەسەركردنی بزوتنەوەی گۆڕان مامناوەندە، نەبوم ناتوانم قسەی لەسەربكەم. كێشەكانی نێوان هەرێم بەغدا ،ئەگەر نا هیچ لە گۆڕانكارییەك عێراق، سیاسیەكانی لەالیەنە پرس :لە ئێستادا زۆرب��ەی روونادات. جێگیریان ستافێكی ئەوان چونكە سەندنەوەی متمانە لە مالیكی بە رێگەچارە دەزان��ن ،بۆ پ��رس :پێتوایە مالیكی دەب��ێ��ت مەبەستی چ بێت لە رزگاركردنی عێراق لەو قەیرانانەی تێی كەوتووە ،بۆچونی كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران لە شارەكانی عێراق ،بە نییە بەرێزتان چیە؟ تایبەتی كەركوك؟ ئەكرەم :پێموایە سەندنەوەی متمانە لە مالیكی بۆ پرۆسەی لێسەندنەوەی متمانە دەكات؟ ئەكرەم :حكومەتەكەی مالیكی بڕیارێكی پێش وەختەیان ئەكرەم :پێموانیە هەڵوێستی جەنابی مام جەالل لەگەڵ دیموكراسی عێراق گرنگە ،چونكە مالیكی لە ماوەی شەش سەرۆك بارزانی ناكۆك بێت ،بەو پێیەی ئەو سەرۆك كۆماری هەیە ئەویش هەر مانگێك كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران ساڵی راب��ردوودا بە سوود وەرگرتن لە تەنگەژەی سیاسی و عێراقە بەپێی دەستوری و یاسا ناكرێت هەندێك لێدوان بدات ،ببردرێتە پارێزگایەك ،بۆ ئەوەی بە ئاگابن لە كەموكوڕییەكان، ناوخۆی عێراق ،هەوڵیداوە جومگە سەرەكیەكانی دەسەاڵت هەروەها هەروەكو زانراویشە جەنابی مام جەالل نامەی دەست بەاڵم سەردانەكەی بۆ كەركوك و ئەو لێدوانانەی كە دابوی، بگرێتە دەست .بەداخیشەوە دوای ئەو ئەزمونە تاڵەی كە لەكاركێشانەوەی داوەتە سەرۆكی هەرێم ،هەركاتێكیش سەرۆك لەو هەلومەرجە سیاسیەی نێوان هەرێم و بەغدا ،جۆرێك لە رژێمی دیكتاتۆری لە عێراقدا هەی بووە ،هێشتا خەڵكانێك بارزانی بڕیاربدات كە لەو حكومەتە بكشێنەوە ،ئەویش ئامادەیە ئیستیفزازكردنی پێوە دیاربوو ،كە دەكرێت بڵێن فاكتەرێك بوو هەبن ئەزمونیان لەو بارودۆخە وەرنەگرتبێت و بە چاوی هێزەوە بكشێتەوە و بگەڕێتەوە ،كەواتە كۆدەنگیەك یاخود یەك بۆ كاڵبونەوەی متمانەی كورد بەرامبەری. سەیری دەس��ەاڵت بكەن ،بۆیە بۆ پرۆسەی سیاسی گرنگە پرس :مالیكی بڕیاریداوە ،ئەفسەرانی پێشووی سەردەمی دەنگیەك لە نێوان هەردووال بەدی دەكرێت ،بە تایبەتی لەنێوان مالیكی لەسەر كار البدرێت. پارتی و یەكێتی ،بەاڵم سیفەتی بەرپرسیارەتیەكەیان جیاوازە .رژێمی بەعس ،بگەڕێنێتەوە سەر كارەكانیان ،جەنابتان پرس :هەر لەوبارەیەوە ،بۆچی هەڵویستی خودی مام جەالل پرس :لە ئەگەری لێسەندنەوەی متمانە لە مالیكی و دانانی خوێندنەوەتان بۆی چیە؟ سەرۆك كۆماری عێراق ،جیایە لەگەڵ سەرۆكی هەرێم ،بۆ ئەكرەم :بەهێزكردنی خودی خۆیەتی لە ناو سوپا ،تووندكردنی نمونە تائێستا تاڵەبانی بە فەرمی رای نەگەیاندووە ،كە متمانە یەكێكی تر لە شوێنی ،دەبێ كورد چۆن رێكەوتنی لەگەڵدا رك و كینەیە لە ناو سوپا بەرامبەر خەڵكی كوردستان. لە مالیكی بسەندرێتەوە ،بەاڵم سەرۆك بارزانی پێداگری لە بكات؟ ئ��ەك��رەم :لە دوای 2003ەوە كە ك��ورد بەشداربووە لە
“ ““
6
ژماره 156
www.lawanikurdistan.org
2012/06/05
«وێرای ئەوەی سەرۆكی ئەركانی سوپا و هێزە ئاسمانییەكان و ئیستیخبارانی عێراق ،كوردن»
ئا :پرس حكومەتی عێراقی بڕیاریداوە لە ساڵی 2014هەژدە ( )18فرۆكەی ئێف( )16شازدە لە ئەمریكا بكڕێت ،ئەوەش مەترسی ئەوەی لێدەكرێت ئەو فرۆكانە لە دژی هاواڵتیانی خۆی و بە تایبەتی كوردستان بەكاربهێندرێت، هەروەها بەپێی زانیارییەكانیش حكومەتی عێراقی لە بەرنامەیدایە چەند جۆرە چەكێك بكڕێت. بەچوونی بەشێك لە چاودێران و بەرپرسان ،حكومەتی عێراقی جارێكی تر ناتوانێت لە رێگەی هێزەوە مەترسی لەسەر هەرێمی كوردستان دروست بكاتەوە ،چونكە سەرۆك ئەركانی سوپای عێراق و چەند بەرپرسێكی تریش ك��وردن ،بەاڵم پەرلەمانتارێكی پەرلەمانی كوردستانی بە رای پێچەوانەوە ،دەڵێت «حكومەتی ناوەندی هەر كاتێك بیەوێت دەتوانێت مەترسی بۆ سەر هەرێم دروستبكات ،چونكە ئەوە چەند ساڵە خەریكی بونیادنانەوەی خۆیانن». شوان محەمەد تەها ،ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ،لەو بارەیەوە بۆ پرس وتی «ئێمە كێشەمان لەگەڵ پرچەك بوونی عێراق نیە ،بەڵكو كێشەمان لەسەر ئەو بیروباوەڕ و عەقڵیەتە هەیە كە سوپا بەڕێوەدەبات، گومانمان لە كارمەندان و ئەفسەرانی وەزارەت��ی بەرگری و ناوخۆدا نیە ،تەنها ئەو عەقڵیەتەی كە بڕیاڕدەدات ،جێی مەترسییە» .وتیشی «هاواڵتیانی عێراق دڵنیا نین لەو چەكانەی دەست عێراق دەكەوێت، چونكە لەوە دەترسێن دژی خۆیان بەكاری بێنێت». سەالم عەبدولكەریم ،مامۆستای زانكۆی سلێمانی و چاودێری سیاسی، دەربارەی هەمان پرس باسی نامەكەی بابەكر زێباری دەكات و دەڵێت «سوپاساالری عێراق كە كوردە نامەیەكی ئاڕاستەی سەركردایەتی سیاسی كورد كرد ،ئاماژەی بە مەترسیەكانی پڕچەككردنی عێراق و مەترسیەكانی بۆ سەر هەرێمی كوردستان كردبوو ،جا نازانم سەركردایەتی كورد حیسابی ئەوتۆی بۆ ئەو نامەیەی ناوبراو كردووە یاخود نا». گومانی ئەوە دەكرێت حكومەتی ناوەندی جارێكی تر ببێتەوە جێگای مەترسی بۆ سەر هەرێمی كوردستان ،هەر وەک چۆن لە راب��ردوودا حكومەتە یەك لە دوا یەكەكانی عێراق هەمیشە جێگای مەترسی بوونە بۆ گەلی كورد .لەمبارەوە جەبار یاوەر ،ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم ،بۆ پرس وتی «تاوەكو ئێمە بەشێكبین لە پەرلەمان و حكومەت و دەستورێكیشمان هەبێت ،و هەموومان پەیڕەوی ماددەكانی دەستور بكەین ،بە تایبەت ماددەكانی 61كە پەیوەندی بە هێزە چەكدارییەكانی عێراقەوە هەیە و هیچ مەترسیەكی نیە ئەگەر هێزی چەكدار چەكی پێبدرێت ،لەو حاڵەتەشدا ئەوەتا سەرۆك ئەركانی ئەو سوپایە و سەرۆكی هێزە ئاسمانیەكان و سەرۆكی ئیستیخبارانی ئەو هێزە كوردن» .راشیگەیاند «بە هەزارەها ئەفسەری تر لەو سوپایە كوردن،
بەاڵم لە كاتێكدا ئەوەی كە باسمان كرد تێكچوو ،ئەو كات مەترسی دروست دەبێت بۆ سەر كوردستان». بەاڵم قسەكانی بورهان رەشید ،ئەندامی پەرلەمانی كوردستان، لە فراكسیۆنی گۆڕان ،بە پێچەوانەی قسەكانی جەبار یاوەرە ،دەڵێت «حكومەتی عێراقی هەركاتێك بیەوێت دەتوانێت مەترسی بۆ سەر هەرێمی كوردستان دروست بكات ،چونكە ئەو هێزە نزیكەی حەوت تا هەشت ساڵە خەریكی خۆ بونیاد نانەوەیە ،وەك لەڕووی پڕچەككردن و زیادكردنی ژمارە و زیادكردنی نەوعیەتی خۆی و مەشقكردن ،ئەگەر بارودۆخەكە بەو شێوەیە بڕوات ،ئەوا لە بەرژەوەندی هەرێمی كوردستان نییە ،چونكە تائێستا رەنگە بەهۆی بارودۆخی سیاسی توانیبێتی تەوازنێك دروست بكات ،بەاڵم بە تێپەڕبوونی زەمەن بارودۆخەكە لە بەرژەوەندی هەرێمدا نامێنێتەوە». هەر لەمبارەوە چاودێرە سیاسییەكە بۆچونێكی تری هەیە و دەڵێت «حكومەتی بەغدا ناتوانێت وەكو بەعس كیمیاباران و ئەنفالمان بكات، بەاڵم رەنگە بە شێوازی تازەتر ،لە رێگەی دروستكردنی گەماڕۆی ئابوری و دروستكردنی ناكۆكی و ناردنی سوپا بۆ ناوچە جێناكۆك ،هەروەها رەنگە لەگەڵ واڵتانی ئیقلمی رێكبكەون و فشاربخەنە سەر كوردستان ،واتە مەترسیەكە ئەوەیە كە ئەوان رەنگە بتوانن لەڕووی دیبلۆماسیەوە تەنگەژە و قەیران بۆ سەر ئێمە دروستبكەن ،ئەوەش هیچی كەمترنییە لەوەی لە شوێنێك حەسرمان بكەن و نەتوانین لەگەڵ دەوروبەردا پەیوەندیمان هەبێت». بەاڵم شوان محەمەد چەند جارێك دوپاتی كردەوە كە مەترسی لەسەر هێزنییە ،بەڵكو لەسەر ئەو عەقڵیەتەیە كە سوپا بەرێوەدەبات. لە ئەگەری دروستكردنی مەترسی بۆ سەر خاكی كوردستان ،دەبێت سەركردایەتی سیاسی كورد لە ئێستاوە هەوڵی جدی بۆ ئەو مەسەلەیە بدات ،پێویستە چەكی پێویست بۆ هێزەكانی دابین بكات و هەروەها مەشقیش بە هێزەكانی بكات ،بورهان رەشید ،پێشنیازی ئەوەدەكات كە پێویستە هێزەكانی كوردستان بكرێتە دەزگایەكی نیشتمانی و گرنگی تەواوی پێبدرێت ،ئەگەرچی ناتوانێت هەموو جۆرە چەكێك بكڕێت ،بەاڵم خۆ دەتوانێت هەندێك جۆری تربكڕێت هەتا ئەگەر بە رێگەی قاچاغیشەوە بێت». بەاڵم چاودێرە سیاسیەكە پێچەوانەوەی بورهان رەشیدەوە دەڵێت «پێشنیاری دامەزراندی دەستگایەكی ستراتیژی بۆ لێكۆڵینەوەی ستراتیژی و سەربازی دەكەم كە ئەوەش لە زۆر واڵت بوونی هەیە ،بێگومان ئەوەش بە خۆڕایی دانەمەزراوە ،بەاڵم بەداخەوە تائێستا حكومەتی هەرێم ،دركیان بە دامەزراندنی دەستگایەكی لەو شێوەیە نەكرووە ،بۆ ئەوەی لە رێگەی ئەو دەزگایەوە خوێندنەوە بۆ سەركردەكان بكرێت و بزانرێت چی دەكرێت و چی ناكرێت».
فەرەیدون بێوار
پڕ چەك بوونی عێراق ،مەترسی بۆ سەر هەرێمی كوردستان دروست دەكات
بارزانی ،روخێنەری بونیادنەر
دوای روخانی رژێمی بەعس و بونیادنانەوەی عێراقی نوێ ،ناكرێ رۆڵی مەسعود بارزانی ،چ وەك سەرۆكی پارتی و چ وەكو سەرۆكی هەرێم لەچارەسەر كردنی كێشە و قەیرانەكانی عێراق ،نادیدە بگرین .بەتایبەت كێشە خوێناوییەكانی نێوان شیعە و سووننە و دواتر 8مانگ دواكەوتنی حكومەتی عێراقی .رەنگە هەندێكجار ئەو چارەسەر كردنانە لەسەر ماف و دۆزی كورد و دەسەاڵتی سەرۆكی هەرێم بووبوو ،بەاڵم بۆ بەرژەوەندی گشتی گەالنی عێراق كراوە. هەر ئەوەشی كە نوری مالیكی هێنایە سەر حكوم و دروستكەری بوو ،دەسپێشخەرییەكەی سەرۆكی هەرێم بوو لەساڵی ،2010 دەستپێشخەرییەك لە پێناو گەالنی عێراق و سەقامگیری عێراق لەسەر بنەمای هاوبەشی نیشتمانی و پابەندبوون بە دەستوور و جێبەجێ كردنی داوا و مافەكانی كورد ،بەاڵم لەگەڵ گرتنەدەستی حكوم و دانیشتن لەسەر كورسی دەسەاڵت ،نوری مالیكی هەموو ئەو بەڵێن و رێكەوتننامانەی بەتاڵ كردەوە و رووە و تاكڕەوی و دیكتاتۆرییەت هەنگاوی ناوە و دەنێت. ئێستاش هەر لەسەر دەستی سەرۆكی هەرێم و هاوپەیمان و هاوپشتەكانی ،هەوڵەكان چڕ بوونەتەوە بۆ متمانە سەندنەوە لە نوری مالیكی و رووخاندنی حكومەتەكەی .من لەگەڵ ئەوەدام و بڕوام پێی هەیە ،كە ئەمجارە سەرۆكی هەرێم ئەم حكومەت و سەرۆكە باڵگرتووە بروخێنێت و كولتورێكی سیاسی نوێ و ژیانێكی نوێی سیاسی و حكومەتێكی نوێ بونیاد بنێتەوە لەپێناو گەالنی عێراق و زامنكردنی مافەرەواكانی كورد و چەسپاندنی بنەماكانی دیموكراسی و دەرسدادان بە كەسانی تاكڕەو و پاوانخواز .ئەگەر ئەم ئەگەرە لەسەر دەستی بارزانی بێتە ئ��اراوە ،ئەوا من ناوی دەنێم :بارزانی ،روخێنەری بونیادنەر .بەراستی ئەم رووخاندنە لەپێناو بونیادنانێكی راستەقینەیە. بۆیە پێویستە ئەمجارە كورد هێز و توانای خۆی نیشان بدات و چیتر لەپێناو عێراقی بەناو دیموكراسی و فرەیی ،تەنازول بۆ هیچ الیەنێكی نێوخۆیی و دەرەكی نەكات و سوور بێت لەسەر داوا رەواكانی خۆی و پێكهێنانی حكومەتێكی هاوبەشی نیشتمانی راستەقینە كە پایەكانی لەسەر دیموكراسی بونیاد نرابێت .ئەمەش پێویستی بە یەكدەنگی و یەكڕیزی كورد هەیە بە دەس��ەاڵت و ئۆپۆزسیۆنەوە ،كە پاڵپشت و هاوپەیمانی مەسعود بارزانی بن وەك نوێنەری هەڵبژێردراوی خەڵكی كوردستان.
پەرلەمانتارێكی گۆڕان پێشنیار دەكات حكومەتی هەرێم بە رێگەی قاچاغ چەك بكڕێت بۆ رووبەرووبوونەوی حكومەتی ناوەندی چاودێرێكی سیاسی :حكومەتی ناوەندی دەتوانێ لەڕووی دیبلۆماسیەوە تەنگەژە و قەیران بۆ سەر ئێمە دروستبكەن
www.lawanikurdistan.org
ژمار ه 156
2012/06/05
7
كورد لەبەردەم تاقیكردنەوەی دووەمی شۆڤێنیزمی عەرەبیدا
خەڵەف غەفور*
ئەگەر قۆناغی یەكەمی شۆڤێنیزمی عەرەبی وا وێنا بكەین كە لە سەرەتای دامەزراندنی عێراقی عەرەبییەوە لە 1921 دەستپێئەكات و لە چركەساتەكانی ڕوخانی ڕژێمەكەی سەددام حسێن لە 2003/4/9كۆتایی دێت ،ئەوا قۆناغی دووەمی شۆڤێنیزمی عەرەبی لە عێراقی نوێدا لەدوای ئەو بەروارەوە بەستایلێكی جیاوازتر خۆی نمایش ئەكاتەوە. عێراقی نوێ زۆر كەس و چاودێری سیاسی (هەڵبەت خۆم یەكێك بووم لەو كەسانە) وامان بۆ ئەڕوانی فۆرمێكی جیاوازترمان لە حوكم و عەقڵی عەرەبی نیشانئەدات ،بەاڵم ئەم ڕوانینەی ئێمە كەمتر لە ساڵێكی دوای پرۆسەی ئازادییەوە ئەكەوێتە ژێ��ر كۆمەڵێك پرسیاری جەوهەرییەوە لەسەر ئاستەكانی عەقڵی ئۆپۆزسیۆنی عەرەبی كە ئێستا میراتگری ڕژێمەكەی سەددامن. كورد كە لە سەرەتاكانی دامەزراندنییەوە بێخواستی خۆی بەشێك لە خاكەكەی لكێنراوە بە عێراقی عەرەبییەوە ،لە ساڵی 2005ڕووبەڕووی قۆناغی دووەمی شۆڤێنیزمی عەرەبی بووەوە كاتێك دەستكرا بە نووسینەوەی دەستووری هەمیشەیی عێراق. ڕاستە ئەو پرۆسەیە تاڕادەیەك بەهۆی فشار و سەنگ و پێگەكەیەوە بەقازانجی كورد شكایەوە ،بەاڵم بەراورد بەمێژووی خەبات و قوربانیدانی الیەنی كەمی مافەكانی لەو دەستوورەدا ڕەنگیداوەتەوە. شیعە كە تاكو 2003دوور و نامۆبوون لە دەسەاڵت كاتێك بەشێوەیەكی پراكتیكی لە ناوەڕاستی 2004و ڕاستتریش لە 2005ەوە ئەبنە خاوەن دەسەاڵت تووشی جۆرێك لە غرور و هێستریا ئەبن ،ئەوان كە ئەیانزانی ئەوەی ئێستا ئەوان بوونەتە خاوەنی دەرەنجامی ملهوڕییەكانی ڕژێمێكی تۆتالیتارە ،بەاڵم ئەمەیان تەوزیف نەكرد بۆ كرانەوە لە پراكتیكی ڕژێمێكی سیاسی كە بنەمایەكی دیموكراتی و ڕەنگدانەوەی شەریكایەتییەكی
ڕاستەقینە بێت ،بەڵكو پێچەوانەی ئەمە پایەكانی حوكمی شیعەیان لە عێراقی دوای سەددام حوسێندا لەسەر پەرچەكردار بەرانبەر بە عەرەبی سوننە و داخوازییە ڕەواكانی كورد دامەزراندەوە و بەهۆی هەیمەنەی زۆرینەبوونیانەوە ئەیانەوێت ڕەوایەتی بەهەموو كار و كردارێكیان بدەن. قۆناغی دووەم��ی شۆڤێنیزمی عەرەبی ئەتوانین بەحەزی پاوانخوازی شیعە دابنێین ،چۆن سەددام حوسێن زەمینەی بۆ ڕەخسا خەونی پاوانخوازی سوننە بەدیبێنێت بەهەمان شێوە نوری مالیكی بووە پێشەنگی سیاسەتە پاوانخوازییەكانی شیعە. لەم نێوەدا ك��ورد ئەكەوێتە ب��ەردەم ئەزموونی دووەم��ی مامەڵەكردن لەگەڵ عەقڵێكی پاوانخواز و دەسەاڵتێك كە شەرعیەتی لەڕێگای هەڵبژاردنی خەڵكەوە وەرگرتووە ،بەاڵم لە چەركەساتەكانی یەكەمیدا نرخی قوربانییەكان لەبیرئەكات و هەوڵئەدات خۆی وەكو فریادڕەس نیشان بدات بێ ئەوەی ئەوە پرسیار لەخۆی بكات ئایا ئەتوانێ وێنە ڕاستەقینەكەی خۆی لە خەڵك و هێزە سیاسییەكانی تر بشارێتەوە؟ ئێستا كە عێراق ڕووبەڕووی قەیرانێكی ترسناك بووەتەوە بەبڕوای من شەڕكردنە لەگەڵ قۆناغی دووەمی پاوانخوازی و شۆڤێنیزمی عەرەبی بەشوناسە شیعییەكەی ،لەم نێوەیشدا كورد لەهەمووكات زیاتر لەبەردەم مەترسیدایە. ئەوەی الیەنی كوردی هەوڵی بۆ ئەدات ڕێگیریكردنە لەم پاوانخوازییە ،بەاڵم درەنگكەوتنی پێوەدیارە كاتێك هەمووالیەك ئەزانین نوری مالیكی لە كابینەی یەكەمی حكومەتەكەیەوە ئەم سیاسەتە بەڕێوە ئەبات و ماددە گرنگەكەی دەستوور بەالی سەركردایەتی كوردەوە (ماددەی )140پێنج ساڵ بەسەر ماوەی یاسایی جێبەجێكردنیدا تێپەڕ بووە و لەئێستایشدا هیچ ئاماژەیەك نییە بۆ ئەوەی جێبەجێ بكرێت. باوەڕم وایە بۆ ئەوەی كورد نەكەوێتە دوای قۆناغی دووەمی
شۆڤێنیزمی عەرەبییەوە ئەبێت ه��ەوڵ��ی ئ��ەوە ب���دات نێوماڵی خۆی یەكبخاتەوە ،هەڵبەت ئەمەیش ب��ەك��ردەوە، لەم ڕووەیشەوە ئەبێت چ��اك��س��ازی ب��ن��ەڕەت��ی ل���ە ب���ەڕێ���وەب���ردن���ی شێوازی حوكمڕانی و بنبڕكردنی دیاردەكانی گەندەڵی و خراپ بەكارهێنانی دەسەاڵتدا بكات و هەرچی زیاترە هەوڵی خۆشگوزەرانی هاواڵتیانی كوردستان بدات ،ئەمە وائەكات الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن شانبەشانی حزبە حوكمڕانەكان بەشداریبكەن لە داڕشتنی پرۆژەیەكی نیشتیمانی و سیاسەتی ستراتیژی بۆ پاراستنی كوردستان لەهەر ئەگەرێك. فراوانتركردنی ڕووبەری ئازادییەكان و كرانەوەی زیاتر و پاراستنی مافی كەمینەكان و پێشخستنی كەرتی ئابووری و زیاتركردنی داهاتی خەڵك و زیاتربوونی ڕۆڵی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی وێنای هەرێمی كوردستان لەسەر ئاستی دەرەوە جوانتر ئەكەن و بەوەیش پشتگیری دەرەكی بەدەستئەهێنین. بەم شێوەیە پێگە و كارتی كورد بەهێزتر ئەبێت كاتێك لەسەر ئاستی ناوخۆیی یەك ڕەنگی و دەنگی ئەبینرێت و هێچ كەلێنێك نابێت الیەنی نەیار ئیشی لەسەربكات و بەهۆی پەیڕەوكردنی سیاسەتێكی دروستیشەوە خاوەن پشتگیری دەرەكی ئەبین ،بۆیە هەرێمی كوردستان كارەكتەرێكی براوە ئەبێت كاتێك قۆناغی دووەمی شۆڤێنیزمی عەرەبی ئەیەوێت خۆی نمایش بكاتەوە. *نووسەر و ڕۆژنامەنووسە لە دامەزراوەی خەندان بۆ پەخش و وەشاندن
مالیكی ..پیاوی دروستكەری قەیرانەكان شاخەوان برایم عەبدوڵاڵ
هەركە دەرئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق راگەیەندرا، شكستی لیستە ئیسالمییەكەی مالیكی بەرانبەر لیستەكەی عەالوی ،بووە مانشێتی رۆژنامە جیهانی و عێراقییەكان و خوێندنەوەی جیاواز بۆ عێراقی دوای هەڵبژاردنەكە دەكرا، هەندێ پێیانوابوو لەمەودوا عێراق بەرەو كرانەوە دەروات، بەوپێیەی ع��ەالوی كارەكتەرێكی عەلمانی و ك��راوەی��ە، ئەمەش هاندەرێك دەبێت تاكو عێراقییەكان ئاشت بكاتەوە. لەبەرانبەریشدا بۆچوونێكی تری بەهێز هەبوو پێیوابوو ئیدی مالیكی بەئاسانی دەستبەرداری دەسەاڵت نابێت ،ئەوەبوو بۆچوونەكەی دووەم راست دەرچوو و دوای زیاتر لە هەشت مانگ ،مالیكی سەرەڕای شكستە هەڵبژاردنییەكەی حكومەتێكی قەیراناوی لەكاتێكی هەستیاردا پێكهێناو دەسەاڵتەكانی لەچەند وەزارەت و فەرمانگەی سیادی واڵت��دا چڕكردەوە بەتایبەتی ئاسایش و سەربازی ،ئەمەش وایكرد نارەزایی عێراقییەكانی لێبكەوێتەوەو لەو نێوەندەشدا الیەنی كوردستانی پێداگریان لەسەر داوا رەواكانی قەزیەی كوردستانی كردەوە كە جێبەجێكردنی مادەی 140و پێشمەرگەو نەوت و بودجەو بەشداری پێكردنی الیەنی ك��وردی بووە لە دەسەاڵتەكانی عێراقدا وەكو هاوبەش ،ئەوەبوو هیچ یەكێك لەوانە بۆ كورد نەهاتنەدی و سەرۆكی هەرێم بەئاشكرا لەنەورۆزی ئەمساڵدا ئەمەی بە كوردو عەرەبەكان راگەیاند ئەگەر مالیكی بەخێرایی چارەسەری ئەم كێشەكان نەكات ئێمە بۆ گەل دەگەڕێینەوە. لەئێستاكەدا مەسەلەی لێسەندنەوەی متمانە لەمالیكی ،بۆتە دیارترین پرس و باس لەناوەندی میدیایی و سیاسی لە عێراق
و بەشێكی واڵتانی جیهان و ئەمەش كاردانەوەی جیاوازی بەدوای خۆیدا هێناوەو عێراق زیاتر بەرەو قەیران چووە ،كە پرسیاری ئەوە دروست بووە چارەنووسی مالیكی وەك سەرۆكە شكستخواردووەكەی هەڵبژاردن بەرەو كوێ دەڕوات؟ بەپێی ئەو زانیاریانەی دزەیان كردووە لەكۆبوونەوەكەی دوكاندا الیەنە سیاسییەكان رێژەی دەنگەكانی خۆیان ئاشكرا كردووە بەمەبەستی لێسەندنەوەی متمانە لەمالیكی كە عێراقیە 83دەنگ و رەوتی سەدر 41دەنگ و پەرلەمانتارانی پارتی 33دەنگ و ئەم ژمارانەش دەكاتە 157دەنگی پەرلەمانتاران و بەم رێژەیەش ناتوانرێت متمانە لەمالیكی بسەندرێتەوە، بەڵكو بۆ لێسەندنەوەی متمانە پێویستە 163دەنگ بەسەرەوە هەبێت ،هەر بەپێی زانیارییەكان الیەنی یەكێتی بەهیچ شێوەیەك باسی دەنگەكانی خۆیان نەكردووە ،ئەمەش گومان دروس��ت دەك��ات یەكێتی هاوهەڵوێست نیە لەگەڵ پارتی لەمەسەلەی لێسەندنەوەی متمانە لە مالیكی ،ئەمەش لەكاتێكدایە كە سەرۆكی هەرێم بەجیدی ئیش لەسەر ئەو پرسە دەكات و لێدوانەكانی ئاماژەی سیاسی بەهێزن بۆ متمانە سەندنەوە لە مالیكی و تاردەیەكیش زیرەكی كورد دەركەوتووە لە دروستكردنی رەئی بۆ لێسەندنەوەی متمانە لە سەرۆك وەزیران. لەكاتێكدا مالیكی حكومەتەكەی پێكهێنا كە زیاتر لە هەشت مانگ نارەزایی هەبوو بۆ ئەوەی نەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت ،چونكە لیستی عێراقییە براوەی هەڵبژاردن بووەو مافی پێكهێنانی كابینەكەیان بەخۆیاندەدا ،ئەمەش عێراقی دووچاری چەندان قەیرانی ئەمنی و سیاسی و كۆمەاڵیەتی گەورە
كردووە و ئێستاكەش ن����ارەزای����ی����ەك����ان ب��ەئ��اراس��ت��ەی��ەك��ی ت��ردا رۆیشتوون كە داواك��ردن��ی متمانە ل���ێ���س���ەن���دن���ەوەی م��ال��ی��ك��ی��ی��ە ،ب��ەم ش������ێ������وەی������ەش كابینەكەی مالیكی سەركەوتن بەدەست ناهێنێت و زۆربەی عێراقییەكان بەحكومەتی خۆیانی نازانن بەتایبەتی كورد ،ئەمەش دەلیلی ئەوەیە مانەوەی مالیكی سەرەڕای پێگە سیاسییە بەهێزەكەی كاتییەو گرنگ ئەوەیە كورد ستراتیژی دوای مالیكی بخوێنێتەوەو هەوڵبدات لەگەڵ لێسەندنەوەی متمانە لەمالیكی مافەكانی كوردستانییەكان بهێنرێتەدی و ئەمەش بەیەكڕیزی ت��ەواوی الیەنە سیاسی و ج��ەم��اوەری كوردستان دەبێت و رێگە نەدرێت عێراق بەئاراستەی داخ��راوی و دیكتاتۆریەت هەنگاو بهاوێت وەك ئەوەی ئێستاكە مالیكی ئیش لەسەر بەهێزی ناوەند دەكاتەوە لەسەر حیسابی بێ هێزكردنی دامەزراوە سیاسی و ئابووری و ئەمنی و سەرەڕای هەموویان هەرێمی كوردستان. گرنگی لێسەندنەوەی متمانە لەمالیكی لەوەدایە ئاماژەیەكە كوردستان ئێستاكە پێگەیەكی بەهێزی هەیە كە دەتوانێت سەرۆك وەزیران بگۆڕێت.
8
ژماره 156
www.lawanikurdistan.org
2012/06/05
گوڵتان كشاناك ،هاوسەرۆكی «بەدەپە» و پەرلەمانتاری كورد لە پەرلەمانی توركیا:
ئێمە هەوڵی ئەوە دەدەین دەستوری توركیا بگۆڕێت دیمانە :تریقە ئازاد
لەم دیمانە تایبەتەی هەفتەنامەی پرس ،گوڵتان كشاناك،هاوسەرۆكی پارتی ئاشتی و دیموكراتی «بەدەپە» و پەرلەمانتاری كورد لە پەرلەمانی توركیا ،باس لە رەوشی سیاسی كوردستانی باكوور و هەوڵەكانیان بۆ چارەسەری پرسی كورد دەكات و روونیدەكاتەوە دەبێ دەستووری توركیا بگۆڕێت و ماف و دۆز و داخوازییەكانی كورد بە یاسایی بكرێت و وەكو نەتەوە مامەڵەی بكرێت ،لەم نێوەندەشدا كەسایەتی عەبدواڵ ئۆجەالن بە گرنگ و كاریگەری وەسف دەكات. لەبەشێكی تری دیمانەكەیدا باس لە رەوشی ئافرەتانی كورد دەكات و ئاماژە بەوە دەدات كە بەستنی دووەمین كۆنفرانسی نەتەوەیی ژنانی كورد لە هەولێر ،كارێكی باش بووە بۆ یەكێتی كوردان و باشتر كردنی رەوشی ژنانی كورد. پ :ئایا ئێستا رەوشی كورد لە كوردستانی توركیا لە چ بارودۆخێكی سیاسی دایە؟ و :خەڵكی كوردستانی باكور لەگەڵ ئەو هەموو هەوڵ و تێكۆشانەی كە كردویانە دەزگایەكی دەوڵەمەندیان دروست كردووە،بەاڵم تا ئێستا لە یاساداكوردان هیچ مافێكیان نییە .لە یاسای توركیادا كورد نییە، زمانی كوردی قەدەغەیە ،ئێستا لە دادگا 8زمانەوان گیراوە ،كە ئەیانەوێت بە كوردی لە دادگا قسە بكەن ،بەاڵم دادوەری لێكۆڵینەوە رێگا نادات بە كوردی قسە بكەن ،چونكە كوردی قەدەغەیە .لەبەر ئەوە ناچارن بە توركی قسە بكەن .لەم بابەتە ئافرەتی كورد یان خەڵكی كورد لەگەڵ ئەو هەوڵو تێكۆشانەی كە كردویانە ئازادییەكیان بۆ خۆیان دروست كردووە.بەاڵم لە یاساكان بەرامبەر ئێمە هیچ ئەوە دەدەین شتێك نیە .ئێمە هەوڵی توركیا ك��ە دەب��ێ��ت دەس��ت��وری بگۆڕێت،مادام كوردو ت�����ورك پ��ێ��ك��ەوە دەژی��ن،ك��وردی��ش
مافی هەیە ،مادام كورد و تورك ئەژین ئەبێت زمانێكش بە كوردی هەبێت ،پەروەردەش بە كوردی بێت .ئێمە دەمانەوێت ئەمانە بە یاسا بنوسینەوە .ئێستا ئەو هەواڵنەی لە باكوری كوردستان هەیە ئەمانەن، لەگەڵ ئەو هەواڵنەی تر كە لە باكوری كوردستان كردومانە كەشێكی ئازادیمان رەخساندووە ،بۆ نموونە كۆنفراسی نەتەوەیی ئافرەتان بۆ یەكەمجار لە ئامەد كرا ،ئەمە بە فێعلی بە پێی یاسا توركیا قەدەغەیان كردووە. پ :كۆنفراسی نەتەوەیی ژنانت چۆن بینی؟ و :دەمەوێت ئەوە بڵێم سوپاسی هەموو هاورێیانم ئەكەم بۆ ئەم كۆبونەوەیە .ئەم كۆنفراسە خۆی لەخوێدا بۆ بەرەنگار بوونەوەی توندو تیژی بەرامبەر بە ئافرەتانی كوردو بۆ ئازادی خەڵكی كورد دەستكەوتێكە ،لە ناخەوە ب��اوەرم پێیەتی ،بەاڵم ئەمە پێویستە
“
ئەگەر ئافرەت هەقی نەدرێتێ، ئەوا كۆمەڵگەی كوردی ئازاد نابێت
كاری باشتری بۆ بكرێت ،پێوستە لە كۆنفراسەكانی داهاتوو لە نێوانكۆنفراسەكاندا هەندێك كار بكەین لە ب��ارەی توندو تیژی بەرامبەربە ئافرەت و دەزگا ئەهلیەكانی ئافرەتان و موجادەلەی ئازادی ئافرەتان،لەسەر ئەمانە ئەتوانین كار بكەین ،دەتوانین لەسەر ئازادی دەستكەوتەكانی ئافرەتان كار بكەین و كار كردنی ئافرەت لە بواری سیاسی دا كاری بۆ بكەین ،لە كۆنفراسی داهاتوو دەبێت كۆنفراسی داهاتوو پر بێت لە گفتوگۆ ،پڕ بێت لە زانیارێ پێویستە لەیەكبگەین و لەم كۆبونەوانەمان سود لە شارەزایی یەكتر وەربگرین .
فۆتۆ :ئینتەرنێت
پ :رەوشی ئافرەت لە نێو پارتە سیاسیەكان،لەباكوری كوردستان چۆن دەبینی؟ و :لە نێو پارتە سیاسییەكان ئافرەت لە 40%دەبینرێت، لە ئەنجومەنی پارتەكانی پەدەپە و ئاشتی و داد و گەشەپێدان چەندین پارتی تر بوونیان هەیە ،لە پەرلەمانیش بوونیان هەیە .لەپشت ئەمانەشدا چاالكی بەهێزیان هەیە ،ئێمە ئێستا ( )36كورسی پەرلەمانمان هەیە ،لە نێوانیان ( )11پەرلەمانتاری ئافرەتمان هەیە .دەمانەوێت كورسییەك بۆ سەرۆكی شارەوانی بە دەست بێنین ،بە بێبوونی ئافرەت لە هەر كۆبونەوەیەكدا ناتوانرێت بڕیاری كۆتایی بدرێت ،هەر بریارێك یان هەر پێشنیازێك كە دەكرێت بە دڵنیایەوە ئەبێت ئافرەت بەشداری تێدا بكات .ئێمە ئەوانەمان لە حزب لە 15%بەسەر ریكخراوەكاندا سەپاندووە. ئافرەتان كاریان لەسەر كراوە ،بودجەی ئافرەتان خۆیان بەكاری دەهێنن لە ئەنجامدانی چاالكیەكان ،لە پیاوان پارەمان ناوێت ،ئێمە بودجەی خۆمان هەیە ،ئەمە شتێكی گرنگە ،هەبوونی بودجەیەكی ت��ای��ب��ەت ب��ۆ ئ��اف��رەت��ان، پیاوان ئافرەتان بە پلەی دوو دادەنێن ،دەڵێن پارە نییە بۆ ئ��ەوەی رزگارمان ب���ێ���ت ،چ����ارەس����ەری كێشەكان بكەین،بۆیە ئێمە بودجەیەكی ت���ای���ب���ەت���م���ان دان��ا ئافرەتان خ���ۆی���ان ك���ارو پ��رۆژەك��ان��ی��ان پێ جێ بەجێ
دەكەن بە گوێرەی بودجەكە. پ :هۆكار چیە لە باكوری كوردستان بەشداری كردنی ژن لە كایەی سیاسی چاالكترە وەك لە پارچەكانی تر؟ و :لە ئەوروپادالە هەندێك حزبدا سیتەمی حوكمڕانی هاوبەش هەیە كە سیستەمێكی دیموكراتییە ،ئێمەش لە حزبەكەماندا سیتەمی هاوبەش بەكاردەهێنین .پیاو چەند مافی قسە كردنی هەبێت ئافرەتیش ئەوەندە مافی هەیە ،ئەوە لە حوكمڕانی حزب ،تەنانەت لە حكومڕانی پارێزگاكانیش سیستەمی حوكمڕانی هاوبەش هەیە كە پیاو و ئافرەت پێكەوە كارەكانیان دەكەن ،لە شارەوانیەكانیش جێگری ئافرەتمان هەیە ،هەردووكیان بەیەكەوە شارەوانیەكە بەڕێوە دەبەن ،ئێمە ئێستا لە حزبەكەمان لە 40%بونمان هەیە بۆ ،50%هەوڵ ئەدەین بۆ نیوە بە نیوە ،چونكە ئێمە نیوەی كۆمەڵگە پێك دەهێنین .كوردەكان تەواو لە پیاو پێكنایەن ،بەڵكو نیوەی لە پیاوە و نیوەی لە ئافرەت پێكدێت، كەواتە پێویستە لە سیاسەت و رۆڵەكانی سیستەمی حوكمڕانی یەكسان بین و مافمان هەبێت ،ئێمە نیوەی كۆمەڵین ،یانی ئەگەر ئافرەت ببێتە پیالنی دووەم و هەقی نەدەنێ ،ئەوا كۆمەڵگەی كوردی ئازاد نابێت . پ :ئایا پەیوەندی ب��ەوەوە هەیە كە پەكەكەو حزبەكانی دیكە هەمیشە ژنیان وەك هاوسەرۆك داناوە؟ و :ئێمە بۆ شكاندو راگرتنی ئەم ئۆپراسیۆنە لەچەند الیەكەوە كاردەكەین ،دەمانەوێت دەوڵەوت وا تێبگەیەنین ئێوە چەند دەیانگرن و ب��ەردەوام بن لە گرتنی ئ��ەوان ،ئەو وەزیفانە هیچیان بە بەتاڵ نامێنێتەوە ،كەسی تر دێتە شوێنیان،نیشتمانپەروەردەی كوردی هەیە ،تاوەكو ئێستا 8هەزار كەسیان لێگرتوین ،بە هیچ كارێكیشیان نەوەستاوین ،رۆژانە لە شوێنی هەر گیراوێك كەسی تر دا ئەنێن ،بەو پەڕی توانایان كار ئەكەن. جیاوازی نێوان ئەوروپاو توركیا و پارچەكانی تری كوردستان بەردەوام وەك پشت شكاندنی ئەم بەشانە ،بۆ هەمیشە ئەمانەوێت دەستوور بگۆڕین،بەاڵم ئەگەر ئەم یاسایە نەگۆڕین یاسای دیموكراتی دروست نابێت ،لەبەر ئەمە یاساكان بگۆرێن هاورێكانمان بەربدەن لە توركیا.لە توركیادا یاسای دژە تیرۆر هەیە ،بەپێی ئەو یاسایە كوردەكان وتێكۆشینەكانیان بە تیرۆر دادەنرێت ،ئێمە دەگرن ،ئەنجومەن دادەنێین قەدەغەی دەكەن ،بەرێوەبەری شارەوانی هەڵدەبژێرین دەیگرن ،ئەندام پەرلەمان هەڵدەبژێرین دەیگرن ،مانای وایە خۆی لە خۆێدا كورد بوون تاوانە لە توركیادا ،ئێمە كۆشش ئەكەین و دەمانەوێت لە هەموو یاساكان لەگەڵیان هاوبەش بین . پ :بۆچی كوردانی باكور نە خاك و نە نەتەوە و نە ئااڵتان بەالوە گرنگ نیە ،ئەوەی التان گرنگ بێت سەرۆك ئاپۆیە؟ و :لە كوردستانی باكور لە دوای پێكهێنانی دەوڵەتی توركی ( )30ساڵ شەڕیان كرد بەرامبەر بە كورد ،لە چیای قرس توركەكان گۆڕێكیان دروست كرد لەسەریان نووسی ( كوردستانی خەیاڵی) لێرەدا نێژراوە ،مانای وایە كوردستان خەیاڵێكە ئێمە كوردەكانمان هەموو كوشتن لە ناو ئەو گۆرەمان نان ،جارێكی تر ئیتر كوردەكان سەر هەڵنابڕنەوە،بەاڵم بە دەست پێكردنی و كۆششی بەرێز ئۆجەالن كوردەكان لە باكوری كوردستان جارێكی تر سەریان هەڵدایەوە ،ئێمە وەك خەڵك جیا بووینەوە ،زمانمان دانا دەوڵەتی توركی لە گۆڕی دەنا، بۆ ئاوارە بوون و پارچە پارچە كردنیخەڵكی باكور ،بەاڵم بە كۆشش و ئازادی ئۆجەالن بوو ،بۆیە خەڵكی كورد لە باكوری كوردستان وەك نەتەوە قبوڵ دەكات ،كورد هەقی ژیان و ئازادی هەیە ،لەشەخسی ئۆجەالن دا دەبینرێت. دیسان ئێمە لە گۆشەی ئافرەتی كوردەوە لە راستی دا لە باكوری كوردستاندا لە كۆششی ئازادی ئافرەت بەشداری رێگایەكی كراوەی گرنگە بەرێز ئۆجەالن ،چونكە كۆمەڵگەی كوردی وتویەتی تا ئافرەت ئازاد نەبێت ئەوا كۆمەڵگە ئازاد نابێت ،ئەوەی وای وتووە پیاوان بوون كۆششەكانی ئافرەتیان دەست نیشان كردووە بە البردنی كۆسپەكانی بەردەمیان ،بۆیە ئێمە بەرێزئۆجەالن بە نرخ و گرنگ دەزانین ،لەبەر ئەم هۆكارانەی كە باسم كردن. لە نێو پرۆسەی سیاسی دا بۆ ئازادی ئۆجەالن چینێكی گەورە و كاریگەر رۆڵ ئەگێڕین .
www.lawanikurdistan.org
ژمار ه 156
2012/06/05
9
كەمال سەعید بەرپرسی مەكۆی گۆڕان لە هەولێر بۆ پرس:
پەڕلەمانتارە جیابووەكانی گۆڕان، خیانەتیان لە دەنگدەرانیان كرد
دیمانە :پرس
كەمال سەعید ،بەرپرسی مەكۆی گۆڕان لە هەولێر ،لەو دیدارەیدا لەگەڵ رۆژنامەی «پرس» رەتیدەكاتەوە كە پارتی ب��ارەگ��ای گۆڕانی چاككردبێتەوە ،بەڵكو دەڵێت :لەسەر ئەركی پارێزگای هەولێر چاككراوەتەوە نەوەك خودی پارتی. هەروەها ناوبراو لەبارەی مەكۆی گۆڕان لە هەولێر كە زۆرترین دەست لە كاركێشانەوەی بەرپرسانی تێدابووە دەڵێت «لە دوای رووداوەكانی 17شوباتی ساڵی پار ،شێوازی كاركردنی گۆڕان لە هەولێر گۆڕانی بەسەردا هات ،بەجۆرێك هەندێك لە هەڵسوڕاوان نەدەگونجان لە هەولێر بمێنەوەو كە بەهەمان شێوازی پێشوو كاربكەن» .هەروەها ئەوەش رەتدەكاتەوە كە سەرجەم بڕیارەكانی گۆڕان لەالیەن خودی نەوشیروان موستەفاوە بدرێت. پرس :چۆن بوو پارتی بارەگاكەی بۆ نۆژەنكردنەوە ،ئەگەر بە ووردی باسی بكەیت؟ كەمال :مەكۆی ئێمە حكومەت (پارێزگای هەولێر) نۆژەنی كردۆتەوە نەك پارتی ،بەو پێیەی حكومەت بەرپرسە لە پاراستنی خەڵك و بنكەو بارەگای هەموو حزب و رێكخراوێك، بۆیە ئەگەر حكومەت كەمتەرخەم بوو لە پاراستنی ئەو شوێنانە ،بەرپرسیارەتی چاككردنەوەی دەگرێتە ئەستۆ. پرس :بۆچی بارەگای یەكگرتوو لە دهۆك نۆژەن نەكراوەتەوە، كەچی هی ئێوە نۆژەن كراوەتەوە ،ئەمە پەیوەندی بە چیەوە هەیە؟ كەمال :دەكرێ ئەو پرسیارە لە یەكگرتوو بكەن. پرس :بزوتنەوەی گۆڕان پەیوەندی لەگەڵ پارتی چۆنە ،لە هەولێر؟ كەمال :بەهۆی ئەو گ��رژی و ئاڵۆزییەی لە دوای 17ی شوباتی 2011ڕوویدا ئێستا لەگەڵ پارتی لە سەرەتایی ئاسایی كردنەوەی پەیوەندیەكانمانداین. پرس :بە گشتی پەیوەندیتان لەگەڵ یەكێتیدا چۆنە؟ كەمال :بەهەمان شێوە لەگەڵ یەكێتیش لەسەرەتای ئاسایی كردنەوەی پەیوەندییەكانمانداین. پرس :تێبینی ئەوە دەكرێت ،كە لەالیەنگرانی گۆڕان لە هەولێر روەو كەمی چووە ،بەرێزتان چی دەڵێن؟ كەمال :بەپێچەوانەوە بە پێی زانیارییەكانمان الیەنگرانمان لە هەولێرو هەموو ناوچەكانی تر زیادی كردووە ،ئەمەش بەهۆی هەڵوێستی ڕاست و دروستی نەتەوەیی و نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕانە ،بەاڵم بۆ خۆپاراستن لە گێچەڵەكانی دەسەاڵت خۆیان ئاشكرا ناكەن. پرس :دەوترێت مەكۆی گۆڕان لە هەولێر زۆرترین كێشەی هەبووە ،چونكە تاكە مەكۆی گۆڕانە كە تا ئێستا چەندین بەرپرس دەستی لە كاركێشاوەتەوە ،بە نمونەش ،عوسمان بانی مارانی ،سەاڵح مەزن ،سەفینی مەالقەرە ،پرسیارەكەم ئەوەیە بۆچی مەكۆی گۆڕان لە هەولێر زۆرترین دەست لە كاركێشانەوەی بەرپرسانی تێدابووە؟ كەمال :ئێمە وەك هێزیكی زیندوو بۆچونی جیاوازمان هەیە لەشێوازی كاركردن ،بەاڵم ڕاست نیە كە مەكۆی هەولێر زۆرترین كێشەی هەبێت و زۆرترین بەرپرسانی دەستیان لەكار كێشابێتەوە ،لەدوای 17ی شوباتی 2011بارێكی نائاسایی بەسەر هەولێر سەپێندرا ،بۆیە شێوازی كاری بزوتنەوەكە گۆڕانی بەسەر داهات كە بگونجێت لەگەڵ دۆخە نوێیەكە، بەجۆرێك هەندێك لە هەڵسوڕاوان نەدەگونجان لە هەولێر بمێنەوەو بەهەمان شێوازی پێشوو كاربكەن ،بەهۆی ڕاوەدوونان و رێگرتنی دەسەاڵت لە چاالكی هەڵسوڕاوان .بەڕێزان سەفین
مەال قەرە و عوسمان بانی مارانی دەستیان لەكار نەكێشاوەتەوە، لە شوێنی تر كار بۆ بزوتنەوەی گۆڕان دەكەن ،بەنمونە كاك سەفین سەرپەرشتی كەركوك دەكات ،كاك سەالح مەزنیش هەرلەسەرەتاوە بۆ ماوەی شەش مانگ ئەركی باژێروانی گرتە ئەستۆ .بەالی ئێمەوە ئەمە دەست لەكاركێشانەوە نیە ،بەمانای وازهێنان لە بزووتنەوەی گ��ۆڕان، بەڵكو بواردانە بەهەڵسوراوانی تر كەڕۆڵی خۆیان ببینن ،كاركردن لە بزووتەوەی گۆڕاندا تەنها ئەركێكی قوڕسە و هیچ ئیمتیازاتێكی تێدا نیە كە شەڕی لەسەر بكەن. پرس :بەرپرسانی مەكۆی گۆڕان لە هەولێر ،كێشەیان چیە، تاوەكو دەست لە كاربكێشنەوە؟ كەمال :وەك گوتم هیچ كێشیەك نیە كە بەهۆیەوە دەستیان لەكاركێشابێتەوە. پرس :دەوترێت بزوتنەوەی گ��ۆڕان ،رووب��ەڕووی قەیرانی ناوخۆ بۆتەوە ،هەورەك زانراوە لە سنوری قەاڵدزێ و رانیە توشی كێشەبوونە و بەشێك لە ئەندامانیان وازیان هێناوە؟ كەمال :بزوتنەوە گۆڕان هیچ قەیرانێكی ناوەخۆیی نیە ،لەو سنورەی باسیشی دەكەی كێشەی وا ڕوینەداوە كە ببێتە هۆی وازهێنانی ئەندامانمان. پرس :رەخنەی ئەوە لە گۆڕان دەگیرێت ،كە تاوەكو ئێستا كۆنفرانسی نەبەستووە ،ئایا گۆڕان بۆ كۆنفرانس نابەستێت؟ كەمال :لە ماوەیەكی كەمی تەمەنی بزوتنەوەی گۆڕاندا دوو هەڵبژاردن كرا (هەڵبژاردنی پەڕلەمانی كوردستان و هەڵبژاردنی پەڕلەمانی عێراق) لەو ماوەیەدا سەرقاڵی ئەو هەڵبژاردنانە بووین ،پاشانیش لە دوای ڕووداوەكانی 17ی شوباتدا بارێكی نائاسایی لە هەرێم دروس��ت بوو ،بەشێوەیەك لە هەولێرو بادینان مەكۆكانی گۆڕان داگیركران و سوتێنران ،خەڵك كوژراو هەڵسوڕاو و هەوادارانی گۆڕان گیران و ڕاوەدونران ،ئەو بارە نائاسایی و نا سروشتیە كە لەو كاتەوە ڕویداوە تا ئێستاش بەتەواوی ئاسایی نەبۆتەوە تا كار بۆ بەستنی كۆنگرە بكەین. پرس :دەوترێت هەموو بڕیارەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لەالیەن خودی بەرێز نەوشیروان موستەفاوە دەدرێت ،راوێژ و پرس و ڕا بە كەسانی تر ناكات؟ كەمال :بەپێچەوانەوە كاك نەوشیروان هیچ بڕیارێك نادات كە پەیوەندی بە بزوتنەوەی گۆڕانەوە هەبێت بێ ڕاوێژ لەگەڵ هەڤاڵەكانی ،بۆ مەسەلە گرنگ و چارەنوسسازەكانیش نەك پرس ب��ەدەوروب��ەری ،بەڵكو پرس بە هەڵسوڕاوانی خواری خوارەوەش دەكرێت. لەماوە ڕابردوودا بۆ چەندین بابەتی گرنگ ڕای هەڵسوراوانی خوارەوە وەرگیراوە. پرس :زۆرێك لە الیەنگرانی گۆڕان ،بە خیانەتكار وەسفی ئەو پەرلەمانتارانەیان دەكرد كە لە فراكسیۆنی گۆڕان جبابونەوە و سەربەخۆی خۆیان راگەیاند ،تۆ چی دەڵێی؟ كەمال :ئەو دەنگانەی ئەو پەڕلەمانتارانە پێی چوونە پەڕلەمان دەنگی بزوتنەوەی گۆڕان بوون ،بە تایبەتی لەو هەڵبژاردنەدا شێوازی لیستی داخراو پەیڕەو كرا ،بۆیە الدان لە پرەنسیپەكانی بزوتنەوەی گۆڕان الدانە لە خواست و بیرو ڕای دەنگدەرەكانی ،بەم پێیە دەتوانین بڵێین ئەو پەڕلەمانتارانە خیانەتیان لە دەنگدەرانیان كرد ،باشتر وابوو داوای لێبوردن
“ “
هەندێك لە هەڵسوڕاوان نەدەگونجان لە هەولێر بمێنەوە و بەهەمان شێوازی پێشوو كار بكەن لەسەرەتای ئاسایی كردنەوەی پەیوەندییەكانین لەگەڵ پارتی و یەكێتی بكەن و لە هەڵوێستەكەیان پاشگەزببنەوە. پرس :ئەو كێشەیەی كە كورد لەگەڵ مالیكی هەیەتی، پێتوایە كێشەیەكی شەخسیە و پەیوەندی بە تاكە كەسێكەوە هەیە ،یاخود نەتەوەییە؟ كەمال :كورد كێشەی لەگەڵ ناوەنددا هەیە لەسەر مافە نەتەوەییەكانی كە لە دەستوریشدا ئ��ام��اژەی پێكراوە و چ��ارەس��ەری بۆ دان���راوە ،ب��ەاڵم ئ��ەوەی ئێستا ئ��ەوەن��دەی لەسەر ملمالنێی حزبایەتی و شتی ترە ئەوەندە لەسەر مافە نەتەوییەكان نیە. پرس :تاچ رادەی��ەك پشتگیری وتەكانی مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكەن؟ كەمال :ئێمە نە لە كوردستان و نە لە عێراقیش بەشدار نین لە حكومەت ،ئەوان الیەنی سەرەكی حكومەتن ،بەم هۆیەوە لە ڕێكەوتنەكانیشیان نەبووین و ئاگادارنین .لە پڕێكدا نێوانینان تێكچوو ،هەرالیەو ئەوی تر تۆمەتبار دەك��ات .بۆیە ئێمە بەرچاومان ڕوون نیە ڕەنگە بەیانی ڕێككەونەوە و كەسیش نەزانێ لەسەر چی ڕێككەوتونەتەوە. پرس :پێتوایە كورد چ هەنگاوێكی ناوە بۆ یەكالیی كردنەوەی كێشەكانی لەگەڵ حكومەتی ناوەندی؟ كەمال :بەداخەوە كورد تا ئێستا هەنگاوێكی بەرچاوی نەناوە بۆ یەكالیكردنەوەی كێشەكانی لەگەڵ ناوەند ،ئەوەندەی خەریكی شەڕی پۆست و دەسكەوتی حزبی بوون ،ئەوەندە لە خەمی بەدەستهێنانی مافەكانی خەڵكی كوردستان نەبوون، بۆ نموونە تا ئێستاش یەك بستی خاكی كوردستان لە ناوچە دابڕێنراوەكان نەگەڕاوەتەوە سەر هەرێم ،مەسەلەی پێشمەرگە چارەسەر نەكراوە ،بەشە بوودجەی كوردستان كەمی كردووە، هتد...
10
ژماره 156
www.lawanikurdistan.org
2012/06/05
دیسكۆیەكانی توركیا و لوبنان و گەیشتنی الوانی کورد بە ئافرەت ئا :پرس
بەهۆی ئەو ئاینەی كە لەالیەن سەدا نۆوەدی كورد وەكو نەتەوەی زۆرینە لە هەرێمی كوردستان پەیڕەوی لێدەكەن، گەنجان بە كۆمەڵێك كۆت و بەندی كەلتوری و ئاینی رێگیریان لێكراوە و ئارەزوە جنسیەكانیان بەتاڵبكەنەوە ( تەنها رێگای پیادەكردنی ئەو حەزە سەرە رۆو و جڵەونەكراوە ژنهێنان بووە ،ئەمەش هەموو گەنجێك بۆی مەیسەر نابێ و نەبوە) ،ب��ەوەش لە زۆرب��ەی ك��ۆاڵن و گ��ەڕەك و دێ و ئاواییەكانی كوردستان پەنادەبرا بەر رێگای جیاواز جیاواز بۆ مومارەسەكردنی ئەو حەزە سورشتیەیان ،گەرچی واقیعیەتی كەتبتی جنسی الوان لە كوردستان حاشاهەڵنەگرە و تا ئەو دواییانەش چونە گژ ئ��اژەڵ ،وەكو گوێدرێژ و ئێستر ئەو چیرۆكە زۆر و زەبەندانە بوون كە بەر گوێچكەی هەمووا كەوتووە ،بەاڵم لەبەر شەرمنی و عەیبە و ئابڕو و كەرامەت كە بەشێكی هەرە گەورەی كەسیەتی مەعنەوەی كورد پێكدێنێ، ئەو باسانە هەر ژێر بە ژێر و لە دانیشتن و كۆبوونەوەی زۆر داخرا و پەنهانی كۆمەاڵیەتی باسكراون ،واتا لە چەند هەوڵێكی سنوردار و بە پێچ و پەنا نەبێ ئەدەب و هونەری كوردی نەیتوانییوە خۆی لە قەرەی باسی ئاماژەكراو وبدات. لە پێش راپەڕین هەل و مەرجی كۆمەاڵیەتی هەرێمی كوردستان بە رەوشێكی تایبەت و داخرا و وشك باركرابوو و داب و نەریت رویەكی زۆر توند و تیژتری لەوەی ئێستامان هەبوو ،تەنانەت بەهۆی تەسكی و تەنگی رێگاكانی بەیەك گەیشتنی كور و كچ وەكو دوو بوونەوەری هەستیار و پڕا و پڕ لە وزە و تینی گەنجایەتی شێتانە ،ناچارانە بە دزییەوە و لە پەناو پەسێو و بەیەك گەیشتن دورست دەبوو ،دووریش نییە زاڵبوونی رەنگی سۆز و غەرامیات بەسەر ئەدەبی شیعرماندا، جگە لە سروشتی خ��ۆی ،هۆكارەكەی ئ��ەو كۆتو بەندە توندانەبێ كە كۆمەڵگا خستبوویە دەست و پێی خۆشەویستی نێوان گەنجانی رەگەز جیاواز ،بۆیە كۆبوونەوەی ئەو هەموو شەحنە لەناو الواندا زۆرجار بەالرێدا دەچوو و كارەساتی كۆمەاڵیەتی ترسناكی لێدەكەوتەوە و وایدەكرد پەالماردان
لە نێوان ئەندامانی یەك خێزانیش دروستببێ ،كە پاش راپەرینیش حاڵەتەكە درێژەی هەبوو ،گەرچی ئەوكات لە رێگای توركیاوە دەرگایەكی خێر بە رویانداكرایەوە و وایكرد بەكارهێنانی خاكی ئەو واڵتە وەكو ترانزێتی رێگای پیادەی ئەوروپا سودی لێوەرگیرێ و لە دیسكۆكانی ئەوێش حەزە لە مێژیینەوە و سەركوتكراوەكە بەڕەاڵبكرێ (دیارە لە پێش راپەرین مەلهاكانی شاری موسڵ و بەغدا هەمیشە بەرووی خەڵكی كوردستاندا كراوە بوون ،بەاڵم ئەو كاتە دەرئەنجامی سیاسەتی راوەدون��ان و وب��ەزۆر پەلكێشكردنی گەنجان بۆ ریزەكانی سوپا ،نەیاندەتوانی بە ئازادی بە بازەگاندا برۆن و دەستیان بگاتە ئەو شوێنانە ،ئەو وەختە زیاتر موستەشار و بازرگان و چەلەبیەكان بۆیان فەراهەمبوو بوو لەو شوێنانە رابوێرن و لەگەڵ ئافرەتان بخەون) ،رێگای توركیا ئەو ئازادییە پێویستەی نەدابۆە گەنجان كە بكارن خەونی شەیتان پێ كەنینان بكەنە واقیع).، لە پاش 2003بەدواوە ئیدی ئەو دەرچە و دەرگا بچوك و لەسەر تەنیشتانە كە تێیدا الوان تێدەپەڕین بۆ سەر زەمینی كەیف و سەفایان ،بە زەویی و ئاسماندا كەوتە سەرپشت و جیا لە فرۆكەخانەی هەولێر و فرۆكەخانەی سلێمانی، كرانەوەی رەسمی كونسڵخانەی توركیا و ئێران لە هەولێر و هاتنە كاییەی كۆمپانیاكانی گەشت و گوزار و سەرهەڵدانی كێبركێی دابەزاندنی نرخی گەشتەكان ،هەموو ئەوانە وایكرد، رێژەی گەشتیارانی الوان بۆ واڵتانی هاوسێ بە شێوەیەكی سەر سوڕهێنەر زیاد بكات و دیسكۆ و باڕەكانی دیمەشق و ئەستنەبوڵ شەوانە لەالیەن هێزی گەنجانی كوردستانەوە بەرزترین ئاستی بازار و بوژانەوە بەخۆیانەوە ببینن ،كە ئەو واقیعە پێشتر تەنها لە چیرۆك و فیلمەكانی هۆڵیود دەبینرا. ئێستاش لە جیاتی سەردانیكردنی شوێنەوار و ناوچە گە شتیاریەكانی هەرێمی كوردستان ،واڵتانی هاوسێ بوونەتە بەدیل و ئاسانكاریەكانی هۆكارەكانی سەفەركردنیش ،وەكو دەستەبەركردنی بەڵگەنامەی سەفەر و وەرگرتنی فیزا بەنرخێكی هەرزان و بوونی دەیان كۆمپانیای گواستنەوە و دیسانەوە هەرزانی نرخی سەردانەكان ،وایكردەوە بەشی
زۆری الوان بۆ بەتاڵكردنەوەی ئارەزوە جنسیەكانیان سەردانی دەرەوە بكەن و ئەو پارەو دەسكەوتەی بە چەند مانگێك لە كوردستان كۆیدەكەنەوە لەوێ خەرجی بكەن ،كە ئەگەر گۆرانی رەوشەكە بەو جۆرە جارێك لە بەرژەوەندی توێژی الوانبێ بەوەی ئازادی تەواوی جنیسان وەرگرتووە ،ئەوا بۆ ئەو واڵتانە بوژانەوەیەكی ئابووری سەر سوڕهێنەرە كە هەموو ئەو پارانە لە كوردستانەوە بۆ ئەوێ دەچن. پەیدابوونی سەتەالیت و ب�ڵاب��وون��ەوەی ئینتەرنێت و دەسكەوتنی خزمەتگوزاریەكانی ئەو بوارە لە بازارەكانی كوردستان بەو شێوە و بەو نرخەكەمە ،راستە كاریگەی خۆی هەبوو لەسەر دۆزی��ن��ەوەی دنیایەكی دیكەی ئازاد لەالیەن گەنجانمانەوە ،كە ئەگەر لە واقیعیش دەستیان بە جەستەی رەگەزی بەرامبەر نەگات بە وێنە و دوور بە دوور ئەو ئاواتەیان هاتەدی ،كەپێشتر زۆر لێی مەحروم بوو بوون، بەاڵم كە كار بەوە گەیشت دەستراگەیشتن بەو سەرزەمینە بەهەشتی و خەیااڵویە بە واقیعی و راستەو خۆ هێندە سوك و ئاسان بێ و پارەی تێچووی ئەو یاریە خۆشە نەكات لەسەدا 20ی نرخی سەیارەیەك ،ئەوا بێگوومان سێ و دووی لێناكەن و تا ئەو واڵتە خۆش و ئەو بازارە گەرم و گوڕە هەبێ درێغی لێ ناكەن. بۆ لەمەو دواش چاوەرێ دەكرێ بە ئەنجامی فراوان بونی پەیوەندیەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ واڵتانی دەرەوە و دروستبوونی ئاسانكاری زیاتر لە رێگای زۆربوونی كۆمپانیاكانی گەشت و فرۆكەوانی و كرانەوەی زیاتری باڵوێزی واڵتانی ئەوروپا و ئاسیا لە شاری هەولێر و تەنانەت بوونیش بە جۆرێك لە بازرگانی لەالیەن هەندێك لە بازرگانانەوە ،بازنەی بەشداریكردنی الوان لەو كەشە هەوەس ئامێزەدا رۆژ بە رۆژ فراوانترببێ و بازارەكە زیاتر رەواج پەیدابكات ،پەیدابوونی ئەو كەلتورەش بەو مۆدێلە نوێیە وایكردووە كەلتورە بەرهەم هاتووەكانی پێشتر بەناوی كەلتوری ،نێربازی و كەلتوری القەكردنی ئ��اژەاڵن و خۆبەتاڵكردنەوە بەدەستی خۆیان لەالیەن گەنجان بە تەواوی بسرێتەوە و لەناو بچێت.
www.lawanikurdistan.org
ژمار ه 156
2012/06/05
11
بەشداری گەنجان ،لە بۆنە و یادی حزبی كەمی كردووە
«هۆكارەكەی كەمتەرخەمی حزبە» ئا :پرس هەر چەندە حزبەكانی كوردستان ،بە عەلمانی و ئیسالمی و كۆن و نوێوە ،شانازی بەوەوە دەكەن كە چەند هەزارێك ئەندامیان هەیە ،كە رێژەی زۆرینە لەو ئەندامانە گەنجن ،بە هەر دوو رەگەزی «نێر و مێ» وە .بەاڵم وەك تێبینی دەكرێ ساڵ بەساڵ بەشداری گەنجان و الوان لە چاالكی حزبی و بۆنە و یادی حزبی ،تەنانەت حزبەكەی خۆشیاندا رووی لە كەمیكرووە و رێژەیەكی كەم ئامادەی ئەو چاالكی و بۆنە حزبییە دەبن. بەشێك لە توێژەران و چاالكوانانی كۆمەڵی مەدەنی ،ئەمە بۆ وشیاری الوان و جۆرێك لە رەخنە گرتن لە حزب بە هۆی پەراوێزخستینانەوە ،دەگەڕێننەوە. دانا جەمال ،سەرۆكی رێكخراوی (رۆشنبیری و هونەری شار) لەشاری سلێمانی ،هۆكاری كەمی بەشداری الوانی ئەندام لە حزب، لە چاالكی و بۆنە حزبیەكەی بەمجۆرە شرۆڤە دەكات و دەڵێت «لەچاو جاران هاواڵتیان بۆ بۆنە حزبییەكان كەم دەچن ،ئەویش دەگەرێتەوە بۆ هۆشیاری تاك و ناكرێت لە هەموو بۆنەكاندا ئامادەبوونیان هەبێت». هۆكارێكی تری گەڕاندەوە بۆ زۆر بوونی حزبەكان كە ئەمەش وای كردووە نفوسی حزبەكان دابەش بن و پەرتەوازەیی دروست كردووه. بەبڕوای ئەو چاالكوانەی كۆمەڵی مەدەنی ،گەنج كە كاریگەریترین چین و توێژی كۆمەڵگایە ،وەك جاران ئینتیمای نەماوە بۆ حزبەكان. وەكخۆی وتی «لەبەر ئەوەی بەڵێن زۆر بووە و كاریش كەمە بۆیان، بۆیە ئەوانیش بێزاربوون لە شەڕە پەرۆ و ئەیانەوێت وەك گەنجانی وواڵتانی دنیا بژین و خۆشگوزەرانی زیاتریان بۆ دابین بكرێت وەك حكومەت نەك وەك حزب». كامەران غەریب ،بەرپرسی ناوەندی بااڵی دەورب��ەری یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان ،كەرێكخراوێكی سەر بە پارتییە. لەمڕووەوە رەخنە لە ئەدای حزبەكان دەگرێت سەبارەت بە توێژی الوان و دەڵێت «هیچ حیزبێک بە ڕەچاوکردنی تایبەتمەنی الوانی ناو حیزبەکە نەیتوانیوە وەكو پێویست بەدەنگ كێشە و گیروگرفتی الوانەوە بێت و چارەسەرەكان تەنیا لە پێناوی بەرجەستە كردنی كۆمەڵێك ئامانجی تایبەتی وەكو هەڵبژاردن و كپكردنەوەی دەنگی ناڕەزایەتی و ڕاگرتنی بارودۆخەكە بووە ،ئەگەر هەوڵێکیش لەم پێناوەدا درابێت لە سنووری كردنەوەی چەند خولێكی وەرزشی و كۆمپیۆتەر تێنەپەڕیوه ،كە ئەمەش كار و چاالكیەكی دیار نین». ئەوەشی وت «بەدەنگەوه نەهاتنی دەس��ەاڵت��ی حیزبی بۆ چارەسەركردنی گیروگرفتەكان و ڕوانینی جیاوازیان بۆ گەنج و بیرکردنەوە و تێڕوانینیان و بوونی گومانی ب��ەردەوام لە سەر یاخیبوونی سەردەمیی گەنجی کە خەسڵەتێکی سروشتی هەموو گەنجێکە ،جگە لەوە بەرژەوەندی تاکەکەسی تا ئێستا ڕێگرە لە بەردەم ئەنجامدانی كۆمەڵێك پرۆژەی بەسوودی تایبەت بە الوان تەنانەت لە ناوخودی حیزبەکانیشدا ،نەبوونی بڕوا لە الیەن دەزگا حیزبیەکان و کەسانی بەرپرس بە وزە و توانای گەنج بە شێوەیەک کە پێیان ڕەوا نابینرێت لە پۆستە حیزبیەکاندا بە پێی ئەزموون و شارەزاییان پلەیان پێ بدرێت ،دەبێتە هۆی تۆرانی گەنج لە حیزب و هەڵگەڕانەوەی لێی ،تا وای لێدێت کە حیزبەکان دەبنە کۆمەڵێک کەسی بە تەمەن و لە هەموو سیمایەکی گەنجانە دادەماڵرێن و گەنجانیش خۆیان لە ب��ەرەی دژە حیزب و بەشداری سیاسیدا دەبیننەوە». بەاڵم ئەندامێكی ئەنجوومەنی سەركردایەتی پارتی رەتیدەكاتەوە بەشداری گەنجان رووی لە كەمیكی كرد بێت .هەروەك عەلی عەونی
ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتی: هەر حزبێك بیەوێ بەردەوام بێت و گەشە بكات ،دەبێ بیر لە الوان و گەنجان بكاتەوە توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی :حزب لە كوردستان خەریكە لەالی گەنجان ناشرین دەبێت بەهۆی ئەوەی بەتەمەنەكان بەرهەمەكانی حزبیان قۆرغ كردووە لە ئیمتیازەكانی ماددی و مەعنەوی چاالكوانێكی كۆمەڵی مەدەنی: لەچاو جاران هاواڵتیان بۆ بۆنه حزبییەكان كەم دەچن ،ئەویش دەگەرێتەوه بۆ هۆشیاری تاك و ناكرێت له هەموو بۆنەكاندا ئامادەبوونیان هەبێت، بەرپرسی ناوەندێكی الوانی حزبی: بەدەنگەوه نەهاتنی دەسەاڵتی حیزبی بۆ چارەسەركردنی گیروگرفتەكان و ڕوانینی جیاوازیان بۆ گەنج ،وایكردووە حزبەكان لە هەموو سیمایەکی گەنجانە دادەماڵرێن و گەنجانیش خۆیان لە بەرەی دژە حیزب و بەشداری سیاسیدا دەبیننەوە
روونیدەكاتەوە «بەشداری كردن لە چاالكی و بۆنە و یادی حزبی، بەشدارییەكی ئارەزوومەندانەیە و بەشێوەیەكی رێكخستن و زۆرملێ و گوشار نییە .لەگەڵ ئەوەشدا زۆرینەی ئەوانەی بەشداری چاالكی و خولی رۆشنبیری و بۆنە و یادەكان دەكەن گەنج و الوانن نەك پیر و بەسااڵچوان» .ئەو تۆمەتەش رەتدەكاتەوە گوایە بەهۆی پەراوێزخستینان گەنجان و الوان لە حزبەكان تۆرابن و بەشداری چاالكی و بۆنەی حزبەكەیان نەكەن .وەكخۆی وتی «زۆربەی ئەوانەی لە ئۆرگانەكانی حزب و تەنانەت سەركردایەتی پارتین گەنج و الوان، ئەمە وێرای ئەوەی كە رێكخراوەكانی یەكێتی الوان و قوتابیان و ئافرەتان ،و ...هەمووی بە دەست كەسیی الوەوەیە ،كەواتە الوان بەشدارن لەپرۆسەی سیاسی و بڕیار و چاالكییە حزبییەكان». بەبڕوای توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی بەشدارینەكردنی گەنجان لە بۆنە و یادەكانی حزبەكان چەندین لێكدانەوەی بۆ دەكرێ .هێمن ساڵح توێژەری كۆمەاڵیەتی ،گەنجەكان پۆلێن دەكات و دەڵێت «یەكەمیان پەیوەندی بە نەمانی ئینتیمای حزبیەوە هەیە كە حزب لە كوردستان خەریكە لەالی گەنجان ناشرین دەبێت بەهۆی ئەوەی بەتەمەنەكان بەرهەمەكانی حزبیان قۆغ كردووە لە ئیمتیازەكانی ماددی و مەعنەوی ،هەموو بەرهەمەكانی حزب لە پۆستەكان و مووچە بەرزەكان بووەتە ئی خەڵكی بەتەمەن و گەنجانیش لەوالوە دەبێت سوتەمەنی بن .دووەمیان رەنگە هۆكارەكەی گەنجێكی بێكار بێت كە مووچەیەكی كەمی بمرەو بژی لەالیەن حزبەوە بۆ دیاریكراوە كە بێمنەتە لە بڕانی ،كە هەر ئەو مووچەشە تەمبەڵی كردووەو وایلێكردووە لەماڵەوە پاڵداتەوە و تاقەتی ئیش و بۆنە حزبیەكانی نەبێت» .ئەوەشی وت «ئەو بۆنانە خۆیان سواو و دووبارەن كە گەنج حەزی لە نوێكاری و بابەتی تازە هەیە كە بیانبینێت ،نەك بە ئااڵیەكەوە لەبەردەم تیپێكی مۆسیقا هەڵپەڕێ یان ئەوەتا بە كەرنەڤاڵی ئۆتۆمبێل و هۆڕن لێدان خەڵك بێزار بكات ،هەموو ئەوانە هەریەكەیان بە پلەیەك كاریگەری دروستكردووە لەسەر بێتاقەتبوونی گەنج لەو بۆنانە». هەر لەمبارەوە ،ئارێز عەبدواڵ ،ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان رای وایە ئەمساڵ لە یادی دامەزراندنی حزبەكەیدا ،یەكێتی نیشتمانی رێژەی بەشداری كردنی الوان زۆر زۆرتر بووە لە چاوسااڵنی تر ،پێشیوایە نەوەی سێیەمی یەكێتی هاتۆتە مەیدانی كاری سیاسی و خەباتی جەماوەری لەناو یەكێتی. ئارێز رەتیدەكاتەوە گەنجان پەراوێز خرابن و دەڵێت «هەر حزبێك بیەوێ بەردەوام بێت و گەشە بكات ،دەبێ بیر لە الوان و گەنجان بكاتەوە ،چۆن پ���ەروەردە و ئاراستەیان دەك��ات و بەرژەوەندییەكانیان دەپارێزێت و دەستەبەری دەكات». ب��ەرای ئەو ،لەسەركردایەتی یەكێتی و ئەنجوومەنی ناوەند ژمارەیەكی زۆری گەنجی تێدایە ئەمە وێرای ئەوەی ئۆرگانەكانی تریش زۆرینەیان هەر گەنجن ،ئەمەش بە هێمای بایەخپێدانی حزبی دەزانێت بۆ گەنجان ،هەر چەندە ئەوەشی وت «هەر چەندە پێدانی پۆست و پلە بەپێی تەمەن نییە ،بەڵكو بەپێی توانا و شارەزاییە». ئەندامەكەی سەركردایەتی یەكێتی ،تۆمەتەكانی كەم بەشداری كردنی گەنجان و پەراوێزخستینان رەتدەكاتەوە و ئەوەش روون دەكاتەوە كە «ئێمە وەك یەكێتی لەگەڵ هاوپەیمانەكانمان لەرێگەی حكومەتەوە بایەخی زۆرمان بە گەنجان داوە ،وەك دابین كردنی پرۆژەی تواناسازی مرۆیی بۆ گەنجان كە لەدەرەوە بخوێنن ،لەگەڵ پێشینەی هاوسەرگیری و قەرزی بچوك و.. واتە ئێمە بەپێی توانا و دەرفەت هەوڵمانداوە دەرفەت بۆ گەنجان برەخسێنن و بەشداریان پێبكەن لە پرۆسەی سیاسی و ئاوەدانیدا».
روونکردنەوە :لە ژمارەکانی 154و 155دا ،دوو بابەتی دڵشاد هەرتەلی باڵو کراونەتەوە کە لە ماڵپەڕی چەتر پرێس وەرگیرابوون ،بە هۆی هەڵەی تەکنیکیەوە ئاماژە بە ناوی ماڵپەڕەکە نەدراوە ،بۆیە داوای لێبوردن دەکەین. خاوەنی ئیمتیاز: ئومێد خۆشناو سەرنووسەر: ئاڤان حه‌مه ساڵح
0750-446 1301
جێگری سه‌رنووسه‌ر :شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان 0750-448 0225
به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین :فەرەیدون بێوار 0750-414 1910 f_bewar@yahoo.com
ستافی پەیامنێران: توانا شێخانی محەمەد عومەر شاخەوان شێخانی نه‌خشه‌ساز :شێرکۆ
ناونیشان :هەولێر -بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یان له رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه بابه‌ته‌کانتان بنێرن: shaxawanjournalist@yahoo.com
دیمانە :پرس
لەگەڵ ئەوەی ئەمرۆ لە كوردستان رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی رۆڵێكی بەر چاویان بینوە لە خزمەت كردنی كۆمەڵگە و توانیویانە چەندەها كەس لە دەوری خۆیان كۆبكەنەوە بۆ ئەوەی بتواتن سود بە كەسانی تر بگەیەنن .ئافرەتانیش رۆڵێكی باشیان هەیە لەو خزمەت كردنە بە كۆمەلگا. یەكێك لەو ئافرەتانە (گەشاو تەلعەت)ی ئەندامی رێكخراوی فریاگوزاری میللییە ،بۆ زیاتر ئاشنا بوون بە كاری ئەم رێكخراوە پرس ئەم دیمانەی لەگەڵ گەشاو سازكرد: پ :كارەكانی ئێوە لەسەر چ میكانزمێكە؟ و :ڕێكخراوەكەمان لە چەند سێكتەرێكی جیاواز پێكهاتووە، هەر كەسە و كاری خۆی دەكات ،بە پێی سروشتی ئەو پڕۆژەی كە كاری تێدا دەكەین .وەك كردنەوەی خولی ڕاهێنان بۆ پەرەپێدانی تواناكان بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەی بچووك . پ :ئێوە زیاتر لە دەرەوەی هەولێر كارەكانتان ئەكەن یان لە ناوەی هەولێر؟ و :بە پێی پڕۆژە دەگۆڕێت ،بەاڵم كاری زۆرمان ئەنجام داوە چ لەناوەوەی هەولێر چ لەدەرەوەی هە ولێر بێت. پ :ئەوانەی بەشداری خولەكانتان ئەكەن لە چ توێژێكن؟ و :زیاتر لە توێژی گەنجانن و بە تەمەنیشی تێدایە ،بە بەشداری كردنی هەردوو رەگەزەوە. پ :وەك ئافرەتێك رێكخراوەكانی ئافرەتان چۆن هەڵدەسەنگێنی؟ و :بە شێوەیەكی گشتی باشە و دەكرێت باشتریش بكرێن، چونكە ئەوان زیاتر ئەتوانن تێكەڵی رەگەزی مێنە بن و لە كێشە و نەهامەتیەكانیان بگەن ،كاری ئەوان داكۆكی كردنە لە رەگەزی مێینە.
پ :پێت وایە رێكخراوەكان توانیویانە ئافرەت رۆشنبیر بكەن؟ و :تا رادەیەك بەڵێ ،بەاڵم وەك ئاماژەم پێكرد دەكرێت ئەوان لە رێگای بەشداری پێكردنی كەسانی پسپۆر و شارەزاوە لەمەر بابەتەكانی تر كە پەیوەندی دارە بە مافەكانی ئافرەت كار بكەن. پ :لەگەڵ زۆری رێكخراوەكانی ئافرەتان كێشەی ئافرەتان لە زیادبوون دایە ،هۆكاری ئەمە چیە؟ و :ناتوانم بڵێم رێكخراوەكان توانای چارەسەر كردنی كێشەی ئافرەتیان هەیە ،چونكە توندوتیژی لە هەموو جیهان زۆرە لەبەردەم رەگەزی مێینە ،بەاڵم ئەوەی وایكردووە لەم چەند ساڵەی دواییدا كێشەكان زەق ببنەوە ،ئەوەیە كە خەڵكی ئیستا هۆشیار بۆتەوە و ئافرەت سكااڵ تۆمار ئەكات بۆ بەدەست هێنانی مافەكانی و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و تایبەت ئەو رێكخراوانەی كە داكۆكی كاری مافەكانی رەگەزی مێینەن داتا و ئامار باڵو ئەكەنەوە و بونەتە دەروازەیەك بۆ ئەوەی ئافرەتان پەنایان بۆ بەرن و كێشەكانیان باس بكەن. ئەگینا من لەو باوەڕەدام توندو تیژی دژ بە ژنان ،كوشتنی ژنان ،كچ بە زۆر بە شوودان و چەندین كێشەی تری تایبەت بە ئافرەت رووی لە كەمی كردووە. پ :بۆچی ئافرەت لە نێو رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی، كەمتر كار ئەكات؟ و :ئەمە ئەگەڕێنمەوە بۆ كێشە و داب و نەریتی كۆمەاڵیەتی و بیری خێڵەكی ،كە رێگە نادات بە ئافرەت كار بكەن لە دەرەوەی ماڵ ،یانیش متمانەیان بە تواناكانی ئافرەت نییە، یاخود بە چاوێكی نامۆ سەیری رێكخراوەكان دەكەن .بەاڵم ئەمەوێت ئەوەش بڵێم لە ئێستادا رێژەیەكی بەرچاو ئافرەت دەبینرێت لە نێو رێكخراوەكانی كۆمەلگەی مەدەنی، ئەمەش جێگای خۆشحاڵیە.
فەیسەڵ خەلیل
گەشاو تەلعەت ،ئەندامی رێكخراوی فریاگوزاری میللی: توندوتیژی دژ بە ژنان ،كوشتنی ژنان ،كچ بە زۆر بە شوودان، رووی لە كەمی كردووە
دەستوور لە دوای رێكەوتنەكانی هەولێر و نەجەف دێت
كورد دوو بواری لە بەردەست دایە ،بۆ ئەوەی بتوانێت ئامانجەكانی خۆی بەدەست بهێنێت ،ئەوانیش بواری یاسایی و سیاسییە ،وەنەبێت ئەو دوو بوارە تێكەڵ بەیەكتر نەبن ،بەاڵم لە رووخساریش دا لەیەكتر جیاوازن ،كوردیش لەگەڵ بەغدا هەردوو رێگای تاقیكردۆتەوە و تا ئێستاش مومارەسەی هەردوو بوار دەكات. كە باسی یاسا دەكەین و دەمانەوێت لە چوارچێوەی ئەو بوارەدا مافەكان دەستەبەر بكەین ،ئەوا دەبێت بیر لە تێكستێك بكەینەوە، كە دایكی یاساكانە و هەموو یاساكان لە خۆ دەگرێت ،ئەویش تێكستی دەستوورە. كورد زۆرجار لە بەڵێنە زارەكییەكان و رێكەوتنە البەالكان زەرەرمەند بووە ،لێرەوە گرنگی دەستوور بۆ كورد دەردەكەوێت ،ئێستایش دەیبنین كورد لەالیەن هەر دەسەاڵتێكەوە داگیركرابێت ،لەكاتی رێكەوتن لەگەڵی هەوڵ دەدات ،ئەگەر بەشێكی كەمیش بێت ،مافەكانی بخاتە ناو چوارچێوەی ئەو دەسەاڵتەی كە داگیری كردووە. نموونە توركیای ئێستا گرنگە ،كە دەبینین كورد چۆن لەو واڵتە لە چاوەروانی هەمواركردنی دەستووردایە ،یان نموونەی كوردستانی باشوور بینیمان كورد چۆن هەوڵی دەدا دستورێك بۆ عێراق هەبێت مافەكانی ئەو دابین بكات ،بەاڵم دەردەكەوێت كە كێشەكە تەنها بە دەستوور چارەسەر ناكرێت ،كورد لە تێگەیشتن لەو خاڵە تۆزێك بەهەڵەداچووە ،بۆ ئەمەش نموونە زۆرە. لە دەستووری كاتی عێراق ،لە دوای كۆدەتاكەی عەبدولكەریم قاسم ناوی كورد وەك شەریك لەواڵتی عێراق هاتووە ،دواتر رێكەوتنی جۆربەجۆر لەگەڵ دەسەاڵتەكانی تر كراوە و تەنانەت لەسەردەمی دیكتاتۆرترین سەرۆكی عێراقی مافی ئۆتۆنۆمی بە كورد دراوە ،لە دواتریش لە دوای روخانی ئەو رژێمە گەورەترین كێشەكانی كورد خرایە دەستووری عێراقی نوێ و میكانیزمی چارەسەركردنی بۆ دانرا ،بەاڵم تا ئێستاش كێشەكان وەك خۆیان ماون ،رەنگە لێرەدا پێویست پرسیار ئەوە بكرێت كێشەی ئەمە چییە؟ با بەمشێوەیە وەاڵمی ئەو پرسیارە بدەینەوە :سووربوونی كورد بە پابەندبوون بە دەستوور ئەوكاتە گرنگتر دەبوو كاتێك ئەوانەی كە بڕیار لە سایەی دەستووردا لەگەڵی بژین كۆمەڵگایەك بوونایە رێزیان لە دەستوور و یاسا بگرتایە ،بەاڵم كاتێك ئەوان لە هیچ رووێكی ژیانی خۆیان پابەند نابن ،چۆن دەكرێت كورد چاوەرێی ئەوەیان لێ بكات ،كە ماددەكانی پەیوەندار بە مافەكانی كورد جێبەجێ بكەن ،كاتێك دەبینرێت هەر لە بەسراوە تا موسڵ رۆژانە لە الیەن ئەو دەسەاڵتە و ئەو كۆمەڵگایە سوكایەتی بە هەموو یاسایەكی دانراو و تەنانەت یاسا سروشتیەكانیش دەكرێت ،تۆ لێرەدا چۆن زمانی یاسایی بەكار دەهێنیت؟ تۆ وای دابنێ كورد دەتوانێت شەڕی یاسایی بۆ بەدەست هێنانی مافەكانی بكات ،ئەوا لەو كاتەدا چاكترین شوێن بۆ ئەوشەڕە پەرلەمانی عێراق دەبێت ،ئەگەر سەیری ئەو پەرلەمانە بكەیت ،ئەوا لەوەشدا بێ ئومێد دەبین ،من هەفتەی رابردوو لە چوارچێوەی راپۆرتێكدا زانیاریم لە بارەی كاركردنی ئەو ئەندام پەرلەمانانەی كورد كۆكردەوە ،كە هیچ رۆڵێكی گرنگی چاودێرییان نەبووە ،تەنانەت ناتوانن لێپرسینەوە لەگەڵ یەك وەزیر بكەن ،هەموو بە پسپۆری نەگونجاو لە لیژنەكان پەرتەوازە كراون .تۆ ئەگەر سەیری كاروچاالكییەكانیان بكەیت ،لەوە دڵنیا دەبیت كە ئەگەر تەوافوقی سیاسی و ئەو رێكەوتنانە نەبێت كە سەركردایەتی كورد لە دەرەوەی پەرلەمان ئەنجامی دەدات ،ئەوا ئەو پەرلەمانتارە بەرێزانە هیچ «حەول و قوەتێكیان» نییە. بۆیە دەبێت رەخنە لەوە نەگرین كە سەركردایەتی كورد لە دەرەوەی پەرلەمان رێكەوتنەكان ئەنجام دەدات و دەبێت ئەوەمان لەبەر چاو بێت كە چارەسەرە سیاسییەكان پێش چارەسەرە یاساییەكان دێن ،نەوەك بە پێچەوانەوە.