هێشتا لە ناوخۆماندا هەندێک دەڵێن پێشمەرگە ملیشیایە ل2
169
رێزان عەزیز پشتیوان،
مێژوونووس ،نهێنییەکانی
باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده ،یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات .سێشه‌ممه 2012/12/25
(حزبی هیوا) ئاشکرا دەکات
ل4
بەپێی ئامارێک هەولێر ریزبەندی یەكەمە لەسەر پێچیی كامێرا
ل6و7 گروپی کەمئەندامان :بەڵێنی جێبەجێکردنی داواکانمان بەنوسراوی فەرمی دەوێت نزیک ب��ە ی��ەک مانگ دەب��ێ ک��ە گروپی کەمئەندامانی کوردستان لە سلێمانی مانیان گرتووە و ئێستا هاتووتە بەردەم ئەنجوومەنی وەزی�����ران .داوای زی��ادک��ردن��ی موچەی کەمئەندامان دەکەن کە ئێستاکە ٩ ١٥٠ەزار دینارە ،هەروەها داوا دەکەن یاسای ئیمتیازاتی کەمئەندامان ن��اوچ��ە دابڕێنراوەکانیش بگرێتەوە .وتەبێژی گروپی کەم ئەندامانی کوردستان»ئاری محەمەد»بەهەفتەنامەی پرسی ڕاگەیاند «پێش ئەوەی مان بگرین چەندین جار داوام��ان کرد داواکاریەکانمان جێبەجێ بکەن ،ب��ەاڵم بەهیچ شێوەیەک داواکاریەکانمان جێبەجێ نەکرا هەربۆیە لەڕۆژی ٢٠تشرینی دووەم مانمان لەخواردن و خواردنەوە گرت ،بڕیاریشمانداوە نەیشکێنین تاکو داواکانمان جێبەجێ دەکرێت».
ل10
بەپێی ئەو ئامارە فەرمییەی كە دەست هەفتەنامەی پرس كەوتووە ،لەم ساڵدا هەتا ،2012/11/1نزیكەی بە دوو سەد و پەنجا هەزار حاڵەتی سەرپێچی كردنی كامێرا هەبووە ،كە زۆرترینیان بەر پارێزگای هەولێر دەكەوێت. بەبەراورد بە ساڵی رابردوو رێژەكە زیادی كردووە. چ��ەن��د ساڵێك دەب���ێ حكومەتی ه��ەرێ��م ج���ادە و رێگاوبانەكانی بە كامێرای چاودێری كۆنترۆڵ كردووە، بەمەبەستی كەمكردنەوەی رووداوەك��ان��ی هاتووچۆ و كەمكردنەوەی خێرایی شۆفیرەكان و پابەند بوون بە یاسا و رێنماییەكانی هاتووچۆوە.
سوپای عێراق..... لە فەرمانڕەوایی شا فەیسەڵەوە تا نوری مالیکی
ل9
2
ژماره 169
www.lawanikurdistan.com
2012/12/25
هێشتا لە ناوخۆماندا هەندێک دەڵێن پێشمەرگە ملیشیایە پرس :زیرەک عەبدولڕەحمان ،سلێمانی
لەماوەی ڕابردوو ئەندامێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەفڕاکسیۆنی گۆڕان ڕایگەیاند کەوا پێشمەرگە میلیشیایەو جگە ل��ەوەش بڕیارەکەی سەرۆکایەتی هەرێم بۆ کردنی ناوچە جێناکۆکەکان بە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان بە نایاسایی وەسف کرد ،ئەم لێدوانانەش کاردانەوەی بەدوای خۆیدا هێنا و لەمڕووە شارەزایەکی یاسایی ڕایدەگەیەنێت «بڕیارەکەی سەرۆکی هەریم بۆ گۆڕینی ناوی ئەو ناوچانە سەرپێچی دەستووری عێراق نییە» .بەدەر لەوەش وەزارەتی پێشمەرگەی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەوەدەخاتە ڕوو کە هەر کەسێک جێگرەوەیەکی بۆ هێزی پێشمەرگە هەیە با بیخاتە ڕوو .ئەم کاردانەوانە لەکاتێکدایە بزووتنەوەی گۆڕان ڕایدەگەیەنێت «ئێمە دژی هێزی پێشمەرگە نین و ئەو لێدوانانەی حاکم شێخ لەتیفیش گوزارشت لە بزووتنەوەی گۆڕان ناکات». پ��ارێ��زەرو یاساناس (دان��ا محەمەد) لەمەڕ لێدوانەکانی حاکم شێخ لەتیف ،بەهەفتەنامەی پرسی ڕاگەیاند «لەڕووی ئەکادیمیەوە کاتێک باسی هێزی پێشمەرگە دەکرێت ،ئەوا پێشمەرگە لەدەستووری عێراقدا هاتووە ،بۆیە پێشمەرگەی کوردستان بەپاسەوانی سنوور ناسێندراوە ،بەاڵم لەڕووی ب��ەرژەوەن��دی حیزبەوە کە ئ��ەو بیەوێت کاریگەری هێزی پێشمەرگە لەگۆڕەپانی سیاسی عێراق و کوردستان کەم بکاتەوە ،ئەوا دەڵێت پارتی و یەکێتی پێشمەرگەیان بەکار هێناوە بۆ بەرژەوەندی خۆیان وەکو میلیشیا». دانا محەمەد گووتیشی «لەئێستادا لەناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان ،هێزێکی پێشمەرگەی یەکگرتوو هەیەو لەلێدوانەکان و کەناڵەکانی ڕاگەیەندندا ئەوە نابیسترێت کە بووترێت هێزی فاڵن و میلیشیایە». یاساناسەکە ئەوەشی خستەڕوو کە بڕیارەکەی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان بۆ کردنی ناوچە جێناکۆکەکان بە ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان پێشتر کاری بۆ کراوە،لەساڵی ٢٠٠٥وەکو هەرێم ئەو ناوچانەمان ناوبردووە بەناوچە جێناکۆکەکان و مادەی سەدوچل یەکێک لەو میکانیزمانە بووە بۆ گەڕاندنەوەی ئەو ناوچانە،بۆیە بڕیارەکە سەرپێچی دەستووری عێراق نییە ،چونکە دەستوری عێراق دەڵێت دەبێت مادەی سەدوچل لەماوەی ساڵێکدا جێبەجێ بکرێت ،بەاڵم حەوت ساڵ تێپەڕیوەو مادەکە جێنەجێ نەکراوە. ئەندامی ئەنجومەنی سەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان (ئەحمەد کانی) سەبارەت بە لێدوانەکانی پەرلەمانتارەکەی گۆڕان ،بەهەفتەنامەی پرسی گووت «بەپێی دەستوری عێراق ئەو ناوچانەی کوردستانین و تائێستا نەگەڕێندراوەتەوە سەر هەرێم پێی دەڵێن ناوچە جێناکۆکەکان ،بەاڵم لەم دواییانەدا لەبەغداد پێی دەڵێن شوێنە تێکەاڵوەکان ،بۆیە بڕیارەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەبارەی ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان لەجێگەی خۆیەتی و وەاڵمێکی نەتەوەیی و نیشتیمانییە بۆ ئ��ەو زاراوەی���ەی لەئێستادا حکومەتەکەی مالکی بەکاری دەهێنێت». ئەحمەد کانی گووتیشی «حکومەتی عێراق لەسەر بنەمای دەستووری عێراق دروس��ت ب��ووە و سوودمەندی یەکەم و کۆتاییش حکومەتی ناوەندی عێراقە ،ئینجا هەرێمی کوردستان، ئەگەر ئەوان لەدەستور البدەن وپابەند بن پێوەی یاساغ نییە، بەاڵم ناوچە کوردستانیەکان کەناوچەی کوردستانین و بەزۆر دابڕێنراون و پێیان بگوترێت ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم ،بۆ دەرەوەی دەستوورە؟. سەبارەت بەلێدواکانی حاکم شێخ لەتیف لەسەر پێشمەرگە
کانی ڕایگەیاند «بارەگای هەموو حیزبەکان بەبێ جیاوازی پێشمەرگە پاسەوانی دەکات و بەرگری لە گیانیان دەکەن وبۆ ئامانجی نیشتیمانی و نەتەوەیی کورد دروست بوون ،بۆیە گوناهە کورد بە پێشمەرگە بڵێت میلیشیایە،چونکە ناوی پێشمەرگە لەئێمەو هەموو کەسێک گەورەترە،ئەوانەی ئەمنیەتی ناوچەکان و شارەکان دەپارێزن و پارێزگاری لەسەروەری یاسا دەکان لەهەرێمی کوردستان ئەوانە بە گوزارشتە گەورەکە پێشمەرگەن». ئەندامەکەی سەرکردایەتی پارتی ئەوەشی خستەڕوو کە پێشمەرگە لەدەستوری عێراقدا هاتووەو پێشمەرگە بەڕووخسار نییەو لەجەوهەردایە،دەشڵێت «پێشم خۆش نییە ئەوانەی لەسیاسەت کاردەکەن لەهەرێمی کوردستان بکەونە هەڵەی واوە کە بڵێن پێشمەرگە میلیشیایە». الی خۆشیەوە عەقید هەڵگورد حیکمەت بەرێوبەری گشتی رۆشنبیری و راگەیاندن لە وەزارەت��ی پێشمەرگە بۆ هەفتەنامەی پرس دەڵێت «هێزی پێشمەرگەی کوردستان خاوەنی مێژوویەکی پڕ خەبات و تێکۆشان و قوربانیدانە، ئەوەشی ئێستا هاتۆتە بەرهەم و دەپارێزرێت و ئایندەشی پێدێتە بەرهەم ،من نازانم جگە لەهێزی پێشمەرگە کێی دیکە هەبێت؟ بۆیە ئەگەر جێگرەوەیەکی دیکەمان هەیە جگە لەهێزی پێشمەرگە بۆ پاراستنی ئاسایشی نەتەوەییمان کێ الیەتی با ڕابگەیەنێت». بەرێوبەرەکە ڕوونیشکردەوە «ئێمە ناڵێین هێزی پێشمەرگە کەم وکورتی نییە ل��ەڕووی چەک وپێداویستی و هەندێک ووردەکاری دیکە ،بەاڵم ئایا لەکوردستان تاکو ئێستا پێشمەرگە وەکو پایەکی سەرەکی نەتەوەییمان و ئەو کیانەی کەهەمانە چی دیکەمان هەیە جێگرەوەی بێت؟ بۆیە ئێمە لەگەڵ ئەوەین ئەگەر جێگرەوەی باشتر بۆ هەرشتێک ئێمە ئامادەین قبوڵی بکەین ،بەاڵم کاتێک جێگرەوەیەک نییەو دەستووریش باسی کردوەو مێژووی پێشمەرگەش موقەدەسە لەناو میللەتی ئێمە، بۆچی دەبێت ڕێگە بەخۆمان بدەین قسە لەسەر مێژوو و دەستور و ئایندە و پارێزەری ئاسایشی ئەم میللەتە بکەین». هەڵگورد حیکمەت ئاماژەی بۆئەوەش کرد «کەسێک لە ئاستی پەرلەمانتاری عێراقدا بێت دەبێت لەوەشارەزاتر بێت کە تەواوی گرێ و ڕووداوەکانی ناوچەکە بخوێنێتەوە ،ئەوکات هەندێک لێدوان و قسە بکات لەسەر عەمودێکی سەرەکی واڵتی ئێمەکەپێشمەرگەیەو دەبێت ئە پرسیارە لەحاکم بکرێت کە ئایا
ئەو جێگرەوەی چییە بۆ پێشمەرگە با نمایشی بکات». بەرپرسی پێوەندییە دیپلۆماسییەکانی ب��زووت��ن��ەوەی گۆڕان»حەمە تۆفیق ڕەحیم» لەمەڕ وتەکانی حاکم شێخ لەتیف ،بەهەفتەنامەی پرسی ڕاگەیاند «ئێمە ڕەخنەمان هەیە لەسەرۆکایەتی هەرێم ،بەاڵم دژی پێشمەرگە نین ،بۆیەش نازانین چی ووتوەو نەشم بیستووە». حەمەتۆفیق ڕەحیم ڕەتیکردەوە لێدوانەکانی حاکم شێخ لەتیف پەرلەمانتاری عێراق گوزارشت لەڕای بزووتنەوەی گۆڕان بکات و ڕایگەیاند «لێدوانەکانی گوزارشت لەبۆچوونی خۆی دەکات».
دانا محەمەد: لەئێستادا لەناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم ،هێزێکی یەکگرتووی پێشمەرگە هەیە و لە ڕاگەیاندنەکاندا ناوترێت هێزی فاڵن و میلیشیا هەڵگورد حیکمەت: کەسێک لە ئاستی پەرلەمانتاری عێراقدا بێت دەبێ لەوە شارەزاتر بێت کە تەواوی گرێ و ڕووداوەکانی ناوچەکە بخوێنێتەوە حەمەتۆفیق ڕەحیم: لێدوانەکانی حاکم شێخ لەتیف گوزارشت لە بزووتنەوەی گۆڕان ناکات
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 169
2012/12/25
3
بۆ رووبەروو بوونەوەی هەر ئەگەرێکی نەخوازراو ،پێویستە کورد چی بکات پرس :هەولێر
ماوەی ٩ساڵە کێشە هەڵواسراوەکانی نێوان هەرێم و بەغدا، وەکخۆی ماوەتەوە و رۆژ بە رۆژ حکومەتی ناوەندی کێشە بۆ هەرێم دەنێتەوە و هەوڵدەدات لە ماف و دەستکەوتەکانی هەرێم بکاتەوە و دەسەاڵتەکانی سنووردار بکات .دوایین پرسیش مەلەسەی دروستکردنی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی دیجلەیە ،کەلەالیەن نوری مالیکی سەرۆکوەزیرانی عێراقەوە ب��ڕی��اری ل��ێ��دراوە ،وێ���رای چەندین ه���ەواڵ و دانیشتنی لیژنەی سەربازی هەر دووال و سەردانیکی کردنی شاندی سیاسییی هەرێم بۆ بەغدا ،بەاڵم هێشتا ئەو فەرمانەدییە هەڵنەوەشاوەتەوە و لەدەوربەری شاری کەرکوک جێگیر کراون و هێزی پێشمەرگەش لە ئامادە باشیدایە و لە دەوروبەری سنوورەکانی کەرکوک جێگیر کراون .بەهۆی تاکڕەوی نوری مالیکی بەرەو دیکتاتۆربوونی ،زۆرجاران هەست بەمەترسیی هەڵگیرسانی شەڕی نێوان کورد و عەرەب دەکرد و دەستێک هەیە بۆ ئەگەری هەڵگیرسانی شەڕی نەتەوەیی نێوان کورد و ع��ەرەب .لێرەدا دەپرسین «بۆ رووبەرووبونەوەی هەر ئەگەرێکی نەخوازراو ،پێویستە سەرکردایەتی کورد چی بکات و بەرنامەی چی بێت بۆ زاڵبوون بەسەر کێشەکانی نێوان هەرێم وبەغدا؟». س��ەرەت��ا دک��ت��ۆر س��االر باسیرە ،مامۆستای زانستە سیاسییەکان لە زانکۆی سلێمان ،وەها وەاڵمی پرسیارەکەی پرسی دایەوە «مەبەست لە ئەگەرێکی نەخوازراو هێرشی سوپای حکومەتەکەی مالیکییە یان هەر حکومەتێکی تری هاوشێوە لە عێراق بۆ سەر کورد .کورد هەمیشە جەستەیەکی غەریبی نەخوازراو بووە لەنێو دەوڵەتی عێراقدا ،بۆ رژێمە عەرەبیەکان بە هەمان شێوە .کوردیش هەست بە عێراقی بوونی خۆی ناکات لەنێو ئەم دەوڵەتە دەستکردەداو ئەمەش بێهۆ نەبووە» .دکتۆر باسیرە ئەوەشی وت « کێشەی سەرەکی عێراق لەوەدایە هیچ رژێمێکی دیموکراسی بە خۆیەوە نەبینیوە کەبتوانێت ئەم «جەستە غەریبە» بکاتە هاواڵتی خاوەن ماف .تەنیا رێگایەکیش بۆ کورد مابێتەوە رێگای بەرگری کردن بووە لەخۆی». سەبارەت بەوەی کورد چی بکات و بەرنامەی چی بێت بۆ زاڵبوون بەسەر کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدا ،مامۆستاکەی زانکۆ دەڵێت «من لێرەدا دوو شت لە یەکتر جودا ئەکەمەوە، کە بریتین لە بەرژەوەندییە یەکالیەنەکانی دەسەاڵتدارانی ک��ورد لەم بەشەی کوردستان و هەروەها خواستەکانی جەماوەر لە الکەی ترەوە .هەتا ئێستە دەسەاڵتی سیاسیی
کورد ،کە بەرژەوەندی خۆی خستۆتە سەرو بەرژەوەندی نەتەوەییەوە .قوربانیی یەکەمیش بریتی بووە لە خەڵکی رەش و رووتی واڵت و بەهەدەردانی قوت و سامانیان ،ئیتر بۆ هەر مەبەستێک بوبێت .بەاڵم ئایا بەشێکی ئەم ئەگەرە نەخوازراوە، بەبڕوای ئەو ،کورد بەشێکە لە سیستەمە سیاسیەکەی عێراق ،چونکە ئەو گوتی «بەشێکی دەسەاڵتداران لە بەغدا لە نێو پەرلەمان و حکومەت و سوپادا کوردن و سەر بە دوو حیزبەکەی هەرێمی کوردستانن .ئایا مەهامی ئەمانە چیە لەوێ؟ کە بتوانن ببنە بەرنامەی بەرگریکردن لە واڵتەکەیان». دەشڵێت «ئەم دەسەاڵتە باشترە پشت بەستن بە گەلەکی بکاتە بەرنامە ،لەبری پەنا بردنە بەر ئەم و ئەو». دکتۆر ساالر باسیرە لەکۆتایی قسەکانیدا جەخت لەوەش دەکاتەوە کە هەر بەرگرییەکی چەکداریش ئەنجام بدرێت لە کوردستان بەرامبەر بە دوژمنانی ک��ورد لە پێناوی بەرژەوەندییە گشتییەکانی گەل و نیشتمان بێت ،شەرعییەتی تەواوی هەیە .دەشڵێت «مێژووی سیاسی دەبێت کوردی فێری ئەوە کردبێت کار لەسەر دروستبوونی دەوڵەتی کوردی بکات ،بەاڵم نا بۆ دەوڵەتی ستەمکار ،بەڵکو بۆ دەوڵەتێکی فیدرالی و دیموکراسی». هەر سەبارەت بەم بابەتە ،دکتۆر ساقی بارزانی نووسەر و چاودێری سیاسی ،پێیوایە ئەوەی کەهەنووکە لە ئێراق ڕوو دەدات جێی ڕامانە و زۆر مەترسیدارە لە سەر پرۆسەی دیموکراسیی و فرە الیەنیی و پیکەوە ژیان .بۆیە دەڵێت «بڕیارەکانی سەرکردایەتیی کورد لە هەمبەر ئەم دیاردە چاوەڕیکراوانە زۆر گرنگن بۆ داهاتووی ک��ورد ،کە وەکو کەمایەتییەکی سیاسیی و ئەتنیکی بەناو قەیرانەکاندا دەخولێتەوە» .گوتیشی «سەرکردایەتی سیاسیی کورد و حکومەتی هەرێم بەرپرسێتیی مێژوویی و چەندین ئەرکی گرنگییان لەسەر شانە ،وەک چێکردنی ئەنجومەنی سەرکردایەتی نەتەوەیی و ستراتیژی تیکەڵ لە سەرجەم الیەنە سیاسییەکانی کوردستان بە ئۆپۆزیسیونیشەوە .بۆ بڕیاردان لە سەر کێشە چارەنووسسازەکانی پەیوەست بە گەلی کورد». هەروەها داواش دەکات سەرکردایەتی کورد بەرنامەدارێژی بکات بۆ سازدانی پەیڕەو و پرۆگرامێکی ستراتیژیی نەتەوەیی و چاالک کردنی سەرجە م کاناڵە سیاسیی و میدیایییەکان بەرەو ئەو ئاراستەیە و یەکخستنەوەی ماڵی کوردیی و ووتاری کوردی و میدیا و ڕاگەیاندنەکان ،بە تایبەت لیدوانەکانی
سەرکردەکان بۆ میدیای ناوخۆ و بیانی. ئەوەشی گوت کە «ڕێکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە لە ناو چوارچێوەیەکی نیشتمانی و پڕ چەککردنیان بەچەکی سەردەمییانە و هیشتنەوەیان لەسەر سنوورەکانی کوردستان وەکو دیفاکتۆ و باشکردنی باری گوزەرانی پیشمەرگەکان». رۆژنامەنووسێک جەخت ل��ەوە دەکاتەوە کە پێویستە هەرێمی کوردستان پرۆژەیەکی نیشتیمانی کوردستانی هەبێت بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدا لەالیەک و هەرێمی کوردستان و واڵتانی هەرێمایەتی لەالیەکی ترەوە. بەبڕوای خەڵەف غەفور ،رۆژنامەنووس لە دام��ەزراوەی خەندان ،هەرێمی کوردستان لەئێستادا پێگەیەکی بەهێزی هەیە ،بەاڵم ئەو گوتی «کۆڵەکەکانی ئەم پێگەیە زۆر پتەو نییە و پێویستی بەگرتنەبەری سیاسەتێکی نیشتمانی هەیە بۆ ئەوەی بەئاسانی مل بۆ فشارە ناوخۆیی و نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییەکان نەدات». بۆ ئ��ەوەی هەرێمی کوردستان بەرامبەر بە عێراق و ناوچەکە بە بەهێزی بمێنێتەوە ،رۆژنامەنووسەکە بەپێویستی دەزانێت ،نێو ماڵی کورد یەکبخرێتەوە و پرۆسەی چاکسازی و بنبڕکردنی دیاردەی گەندەڵی تەفعیل بکرێت و پەیڕەوی شافافیەت بکرێت لەدابەشکردن و خەرجکردنی داهات و بودجەی هەرێمدا. خەڵەف غەفوری رۆژنامەنووس ،جەخت لەسەر بوونی هێزی پێشمەرگەی نیشتمانی دوور لە ئینتیمای حزبی دەکاتەوە. هەروەها ئەوەشی گوت «ب��رەودان بەوەبەرهێنانی نەوت بەشێوەی سیاسەتێکی نیشتمانی و شەفاف ،کەداهاتەکەی ئاشکرابێت بۆ ک��وێ دەچێت و بڕەکەیشی چەندە ،بۆ ئامادەکردنی سەرخان و ژێرخانی ئ��اب��ووری بۆ ئ��ەوەی لەکاتی گونجاودا بڕیاری ه��ەرێ��م��ی ک��وردس��ت��ان س��ەرب��ەخ��ۆی��ی خ���ۆی ب��ەئ��اراس��ت��ەی بدا». ق��س��ەک��ان��ی��دا ل����ەک����ۆت����ای����ی دەڵ������ێ������ت رۆژن��ام��ەن��ووس��ەک��ە بەقسە نابن و «ه���ەم���وو ئ��ەم��ان��ە هەرێم خاکیانە پێویستە س��ەرۆک��ی ن��ی��ش��ت��ی��م��ان��ی، ب��ی��ان��ک��ات��ە پ���رۆژەی تەنیا ن��ا ،بەڵکو بەهاوبەشی هەڵبەتە خ��ۆی بە کوردستانییەکان». هەموو هێز و الیەنە
4
ژماره 169
www.lawanikurdistan.com
2012/12/25
بێ رووتووش
گرنگترین چاالکی ناردنی چەند گروپێک بۆ دەرەوەی واڵت ،بە تایبەتی بۆ ئێران و ئەمریکا ،بە مەبەستی باڵوکردنەوەی بیری کوردایەتی بوو
عەزیز پشتیوان
حزبی هیوا لە ساڵی ١٩٣٨لە سەردەستی مامۆستا (رەفیق حیلمی) هاتۆتە دامەزراندن ،لەوە بەدواوە حزبی هیوا لە زۆربەی ناوچەکانی کوردستان بنکە و بارەگای خۆی کردۆتەوە بۆ باڵوکردنەوەی بیروباوەری کوردایەتی، لە شاری (خانەقین)یش بنکەیەکی جەماوەری فراوان وبەهێزی هەبووە.بۆیە بە پێویستمان زانی ئەم دیمانەیە لەگەڵ ڕێزان عەزیز پشتیوان سازبدەین. دیمانە :پرس
رێزان عەزیز پشتیوان ،مێژوو نووس نهێنییەکانی (حزبی هیوا) ئاشکرا دەکات
پ :حزبی هیوا لە خانەقین کەی هاتە دامەزراندن؟ و :لە رۆژی ١٩٣٩/٢/٧یەکەم شانەی حزبی هیوا ،بەسەرپەرشتی مامۆستا رەفیق حیلمی لە خانەقین دامەزرا ،کە پێک هاتبوون لە عەزیز پشتیوان و مەال سەید حەکیم و حاجی برایم بەگ .لە قوتابخانەی (رەحاملە) یەکەم کۆبوونەوەی خۆیان سازدا ،چونکە لەو سەردەمە عەزیز پشتیوان بەرێوبەری ئەو قوتابخانەیە بوو .مامۆستا رەفیق حیلمیش سەرپەرشتیاری پەروەردە بوو لە پەروەردەی پارێزگای دیالە. پ :ئاشنایەتی عەزیز پشتیوان بۆ رەفیق حیلمی ،بۆ کەی دەگەڕێتەوە؟ و :بۆ یەکەم جار لە ١٩٣٥/٧/١مامۆستا عەزیز پشتیوان لەگەڵ دکتور تاهیر بەهجەت مەریوانی سەردانی رەفیق حیلمییان کرد لە سلیمانی .لەوێ رەفیق حیلمی بە عەزیز پشتیوان دەڵێ :زۆر جار ناوی تۆم بیستووە ،لە بەرنامەم هەبووە کە رۆژێک چاووم پێتبکەوێ .لەو رۆژەوە ئاشنای یەکتر بوون. ئیدی ئەوە هۆکارێکی گرنگ بوو بۆ باڵوکردنەوەی بیری کوردایەتی لە خانەقین ،لە هەمان کاتیشدا شێخ فەتاح وتاربێژی مزگەوتی شێخ فەتاح لە خانەقین،کەدەبێتە خاڵی رەفیق حیلمی ،بەو هۆیەوە چەند جارێ سەردانی خانەقینی کردووە. پ :دەکرێ باسی هەندێک لەو چاالکیانەمان بۆ بکەی؟ و :حزبی هیوا چاالکی زۆری ئەنجامدا لەم دەڤەرە ،بەاڵم گرنگترینیان ناردنی چەند گروپێک بۆ دەرەوەی واڵت ،بە تایبەتی بۆ ئێران و ئەمریکا ،بە مەبەستی باڵوکردنەوەی بیری کوردایەتی .هەروەها
لیژنەیەکیان دامەزراند لە خانەقین وشار وشارۆچکەکانی تریش، بەهەمان مەبەست بۆ گەیاندنی پەیامی حزبی هیوا. پ :زۆر جار باس لەوە دەکرێت ئەندامانی حزبی هیوا لە کاتی بوون بە ئەندام سوێندێکی تایبەتیان هەبووە ،ئێوە لەم بارەیەوە چی دەڵێن؟ و :گرنگترین بەڵگەکانی حزبی هیوا و چاالکییەکانی کە دەستووسی عەزیز پشتیوانە الی من پارێزراوە ،باسی شێوەی سوێند وتنەوەی بە ئەندام بوون لە حزبی هیوای تیایە .لە سەر مێزێکی بچکۆلە قورئانێک و مشتێک لە خاکی کوردستان وئ��ااڵی کوردستان وخەنجەرێک ودەزوویەک دانراوە ،بەمشێوە سوێندیان خواردووە کەدەستی لە سەر قورئانەکە بووە ،ئەو جار دەڵێ :سوێند دەخۆم بە قورئانی پیرۆز و بە خاکی کوردستان و ئااڵی کوردستان ،بە دروشمی کورد هەتاکو ماوم لە ژیاندا ببم بە نمونەیەکی جوان بۆ کورد وکوردستان ،هیچ کاتێک خیانەتە میللەتەکەم نەکەم .ئەو جار بەو دەزووە پەنجەی خۆی کون دەکات و بە خوێنی دەستی مۆرێک دەکات .زۆربەی ئەندامانی حزبی هیوا الیان نەدا لە رێبازی کوردایەتی ،بە هۆی ئەو سوێندەوە. کتێبێکم بە دەستەوەیە لە ژێر ناوی چاالکی ودامەزراندنی حزبی هیوا لە خانەقین ،بەم زووانە باڵوی دەکەمەوە. پ :دەکرێ باسی کۆنگرەی کەالری حزبی هیوامان بۆ بکەی؟ و :دوا کۆنگرەی حزبی هیوا لە کەالر لە ( ) ١٩٤٤/٧/ ٣-١بوو ،کە بە پیالنێکی داگیرکەری ئەو سەردەمە حزبی هیوا لەوێ کۆتایی پێهات. چونکە ناکۆکییەکان پەرەی سەند.
*لە کۆنفرانسی زمان ناسنامەی نەتەوەیە ،کە خوا نەیبڕێ بە چوار الیەن ،وەزارەتی خوێندنی بااڵ ،وەزارەتی رۆشنبیری و الوان ،سەندیکای رۆژنانەمووسان ،وەزارەتی پەروەدە رێکیان خستبوو ،هەر لە پڕۆگرامی کۆنفرانسدا ٣٠هەڵەی زمانەوانی هەبوو. (ئەک ماڵێ بەقور نەگیرێ میرزا) *تا مام جەالل ساغ بوو هەرچی هەبوو و نەبوو سەرزەنشت و ئیدانە و تەنانەت هەندێک جار جنێویشان پێدەدا ،بەاڵم ئێستا کە نەخۆشە شین و شەپۆڕی بۆ دەگێڕن و قژی بۆ دەڕننەوە. (هیچیان لە دڵەوە نین) *ل��ەس��ەر مەسەلەی میسر و ب��ێ��ن��ەوب��ەردەی م��ۆرس��ی و موعارەزەکانی تەلەڤزیۆنی گەلی کوردستان و سپێدە، هەریەکەیان بوونەتە کەناڵی ئۆپۆزیسیۆن و دەس��ەاڵت و جارجاریش خۆبەخۆ شەڕە دنوکێک دەکەن. (شەڕ لە بادینان تۆز لە دەرکێ ئەوان) * نوکتەیەکی شێخ بارام هەیە دەڵێ ،تەاڵقم کەوتبێ ئەگەر کورد بێنی و بیخەیە ناو سندووقی شوشەی ساردی ئینجاش یەک ریز نابن و هەر پەرتەوازە و لێکترازاو دەبن. (ئەشهەدو ،ئۆباڵ بەگەردنم) *ئەو رۆژەی هەواڵی گیرانی خۆر و نزیکبوونەوەی ٢١ی مانگ زۆربەی خەڵکی تەنگەتاو کردبوو ،تەنانەت دەیانگوت هەندێک بە جۆرێک ترسابوون داوای گەردن ئازدایان لە یەکتری دەکرد. (مادام هێندە دەترسێن ،بۆچی وا بە ویژدانن) *کەناڵێکی ئاسمانی ک��وردی لە هەواڵێکدا نووسیبووی «وەزارەت���ی نەوتی عێراق بڕی بەرهەمهێنانی ن��ەوت بەرز دەکاتەوە بۆ 3ملیۆن و 200هەزار بەرمیلی رۆژانە لە رۆژێکدا» (دیارە جۆری نەوتەکە رۆژانەیە ،ئەگەرنا هەواڵەکە کێشەی نییە)
ئێستا بۆ میدیا سەنگی مەحەکە بەختیار شاخی لەوەتەی عێراق کراوەتە دەوڵەت ،گەورەترین خەمی دەسەاڵتدارانی بریتی بووە لە کپ کردنی هەر جۆرە ناڕەزایەتییەک ،چوونکە پێکهاتەی مووزاییکی ئەو واڵتە زەمینەی دەسەاڵتدارییەکی بێ کێشەی تێدا نەڕەخساوە ،زۆربوونی جیاوازی هۆکاری یەکەمی درووستبوونی ئەو ڕایە الی دەسەاڵتدارانی عێراق بووە کە باشترین ڕێگە بۆ پێکەوە بەستنی مووزاییکی پێکهاتەکەی بریتییە لە پێکەوەبەستنێک بە ڕێگەی هێز ،بەاڵم هەمشیە فشاری زیاتر پەرتەوازەیی زیاتری بەدوادا هاتووە. ڕاگەیاندنی عەرەبی لەسەر ئەوە سوورە کە کورد بە هۆکاری ناسەقامگیریی عێراق بناسێنێ ،ئەوان کاتێک ئەو قسەیە دەکەن کە شیعەی دەسەاڵتداری ئێستای عێراق تا ڕووخانی رژێمی عێراق وەک کورد نەیاری رژێمەکەی سەددامی دیکتاتۆر بوون و ئەگەر بەرهەڵستکاریی ڕژێمێکی خۆسەپێن بە هۆکاری ناسەقامگیریی بناسرێت ئەوا دەسەاڵتدارانی ئیستای عێراق دەبێ لەپای خەباتی ڕاب��ردووی خۆیان داوای لێبوردن لە دەسەاڵتدارانی پێش خۆیان بکەن. لە مێژووی مرۆڤایەتیدا کەم نین ئەو قوربانییانەی دوای ڕزگاری لەدەست زاڵمێک ،خۆیان بوونەتە جێگرەوەیەکی خراپتر ،کورد
ناحەقی نییە ترسی لە دووبارە بونەوەی زوڵم و ستەم هەبێت ،ئەو زوڵمانەی بەرامبەر کوردستان کراون هاوتای کەمە ،چ گرەنتییەک هەیە سرووشتی دێرینی نەیارانمان گۆڕابێت و ئێمە وەک خۆمان قبووڵ بکەن؟ بەداخەوە تەنانەت لە عێراقی نوێدا گەلی کوردستان هەستی بە دڵنیاییەکی تەواو نەکردووە و وێڕای چەسپاندنی مافی دیاریکردنی چارەنووسی خۆی لە دیباجەی دەستووری نوێدا کەچی هێشتا ئەوە لە ناخی هاوبەشەکانماندا نەچەسپاوە. کوردستانییەکان لە ئارامیدا دەژین ،بەاڵم هەمیشە بە وریاییەوە دەڕوان��ن و تا ئەو ڕۆژەی دەگەینە تەواوی مافەکانمان و ئاواتی لەمێژینەمان دێتەدی پێویستە بەهێز و خۆڕاگر بین. ئەو ئارامییەی لە کوردستان هەیە دەپارێزرێت و ئاوەدانیی بەردەوام دەبێت ،دەبێ ناسنامەی خۆمان بپارێزین و بڕوای تەواومان بە هێز و توانای خۆمان هەبێت ،پێکەوە ژیان و تەبایی زیاتر بکەین و ئازادییەکەمان بپارێزین. نەیارانی کوردستان لە یەکڕیزی و تواناکانمان دەترسن ،ئەگەر ئەوە خاڵی بەهێزی ئێمەیە و ئەگەر ئاوەدانیی و پێشکەوتنی بەرچاوی کوردستان جێی بایەخی دۆست و نەیارانمانە ،ئەگەر ئارامیی و ئاسایشی سەقامگیرمان جێی شانازییە ،دەبێ ئەوەیش بزانین کە هەموو ئەوانە نیشانەن و هەوڵی تێکدانیان دەدرێت،
کلیلی سەرکەوتنیشمان پێکەوەبوون و هاوکارییە و نابێ بەهیچ نرخێک لەدەستی بدەین .لەو ڕوانگەیەوە پێویستە ڕاگەیاندن ڕۆڵی خۆی بە ت��ەواوی ببینێت ،چونکە هەرجۆرە هەڵەیەک زۆر گران لەسەری دەکەوێت ،نابێ راگەیاندن گەشبینیی بێ بنەما یان ترسی بێ هۆ باڵو بکاتەوە ،ئەگەر ڕاگەیاندن لە بەرژەوەندیی بااڵی گەلی کوردستان دوور بکەوێتەوە و بێ ئاگا بکەوێتە ژێر کاریگەریی هەندێ بەرژەوەندیی الوەکییەوە لەچوارچێوەی یەکڕیزی دەردەچێت و دەبێتە مەترسی بۆسەر خاک و گەلەکەی. ئەگەر ڕاگەیاندن بە نەزانی خۆی بکاتە بڵندگۆی نەیارانی کوردستان و بە باڵوکردنەوەی هەڕەشەی بەتاڵی ئەوان ببێتە هۆی شڵەژانی ڕەوشی ناوخۆ هەڵەیەکی کوشندە دەکات ،ئەگەر ڕاگەیاندن متمانەی بە ڕۆڵی گەورەی خۆی نەبێت ئەوا دەبێ ئەوە الی چەسپابێت کە پێویستە بڕوای بە بەهێزی و گەورەیی گەلەکەی هەبێت و نەبێتە هۆکارێک بۆ خۆ بەکەمزانین و بچووک سەیرکردنی پێگەی گەل واڵتەکەی ،ڕاگەیاندن دەبێ زۆر وریا بێت و نەکەوێتە ئەو تەڵەیەوە کە نەیاران بە پشتبەستن بە ئازادیی کاری رۆژنامەنوسی ناویانەتەوە و دەیانەوێ بە دەستی خۆمان سووکایەتیی بە بوون و پێگەی خۆمان بکەین ،بەپێچەوانەی ئەوەوە ڕاگەیاندن وەک دەسکی دارینی تەور دەبێتە بەاڵ بۆگیانی ئازادییەکەی کوردستان( .خەندان)
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 169
2012/12/25
5
فازڵ رەئوف ،بەرپرسی لقی ٢١ی پارتی دیموکراتی کوردستان ،باس لە گۆڕانکارییەکانی ئەم دواییەی ھەرێمی کوردستان و پەیوەندیی نێوان ناوەند و ھەرێم دەکات .لە بەشێکی دیمانەکەیدا دەڵێت «پەیوەندیمان لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان باشە و جەنابی سەرۆک و کاک نێچیرڤان دانیان بە ئەنجامی ھەڵبژاردنەکاندا ناوە کە گۆڕان ٢٥کورسی بەدەست ھێناوە». دیمانە :سەرکۆ بەخیتار ،سلێمانی
فازڵ رەئوف ،بەرپرسی لقی ٢١ی پارتی دیموکراتی کوردستان:
پەیوەندیمان لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان باشە ،جەنابی سەرۆک ئیمانی بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکە هەیە کە ئەوان خاوەنی ٢٥کورسی پەرلەمانی کوردستانن پرس :ئێستا پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغداد چۆن دەبینن؟ فازڵ :هەتا ئێستا پەیوەندیمان باش نیە ،تەنها ئەوەندە نەبێت کە س��ەرۆک بارزانی لەسەر داوای س��ەرۆک کۆماری عێراق هەڵمەتی راگەیاندنی راگرتووە ،پەیوەندیمان باش نییە و مەترسی هەر هەیە لە پالن و بەرنامە دارێژراوی مالکی و دەستەی مالکی بۆ کورد و کوردستان. پرس :پەیوەندی کورد لەگەڵ الیەنە سیاسیەکانی تری عێراق چۆنە؟ فازڵ :باشە ،جەنابی سەرۆک لەڕێگەی ئەو برایانەی کە لە بەغدادن ،یان لەرێگەی پەیوەندی تەلەفۆنی یان ئەو پەیوەندیە کۆنەی کە هەمانە ،پێشتر چۆن بووە ئێستاش هەروایە ،بگرە لەم ماوەیەدا باشتر بووە ،لەبەر ئەوەی هەندێ هەڵوێستی شۆڤێنی و دیکتاتۆریەتی مالکی کارێکی وایکردووە کە ئەوانیش وەک ئێمە ناڕازی بن ،تەنانەت لەناو خودی حزبەکەی خۆیدا هەندێ سەرکردە ناڕازین لە هەڵوێست و ئەدای مالکی ،کە مەبەستی شێواندنی عێراقە ،شێواندنی عێراقیش دەبێتەهۆی دروست بوونی کێشە و گیرو گرفت بۆ هەموو الیەنە عێراقیەکان بەگشتی و کورد بەتایبەتی ،لەبەر ئەوە ئەو الیەنانەش دژی هەڵوێستەکانی مالکین.
پێچەوانەوە قسەکانی جەنابی سەرۆک هەمووی دەستوریە ،کاتانەی کە هەیە. لەبەر ئەوە ئەو برادەرە زۆر جار تەسریحی بێبنەما ئەدات، بەداخەوە کە تائێستاش لەگەڵ قەزیەی کوردیدا نییە وەک پ��رس :پەیوەندیتان لەگەڵ بزوتنەوەی گ��ۆڕان چۆنە؟ بەتایبەت لە پاش دروست بوونی لیستی هاوبەشی الیەنە چۆن لە پێش راپەڕین لەگەڵ قەزیەی کوردا نەبووە. ئەوانەی کە رەخنە لە سەرۆک کۆمار و سەرۆکی هەرێم ئەگرن کوردستانیەکان؟ خزمەتی کورد و کوردایەتی ناکەن ،چونکە ئەمڕۆ رۆژی تەبایی فازڵ :پەیوەندیمان لەگەڵ بزوتنەوەی گۆڕان باشە ،چونکە و برایەتی و رۆژی یەکگرتنە بۆ بەربەرەکانێی ئەو خەڵکە ئێمە وەک کەس پەیوەندیمان هەیە ،وەک ئێعتراف کردنیش شۆڤێنیە و دیکتاتۆریەی وەک مالکی کە ئەیەوێت ماف و حەقی هەر لە جەنابی سەرۆک بارزانی و کاک نێچیرڤان بارزانی و کورد نەدرێت و خۆی بگەڕێتەوە سەر دیکتاتۆریە کۆنەکەی مەکتەبی سیاسی ئیمانمان بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکە هەیە کە سەدام و میللەتی کوردیش بگەڕێنێتەوە بۆ ئەو دۆخەی جاران ،ئەوان خاوەندی ٢٥کورسی پەرلەمانی کوردستانن ،مانای وایە بەاڵم ئەوانە خەیاڵیان خاوە ،ئەوانەشی تەئیدی مالکی ئەکەن ئەبێت موشتەرەک بێت لە واڵتدا کە موشتەرەکیش بوو تۆش خەیاڵیان خاوە قەت قەت جارێکی تر ئەوە دروست نابێتەوە .پێویستت بە پەیوەندی هەیە لەگەڵیدا ،ئێستا پەیوەندیەکانمان باشە و جێگەی خۆشحاڵییە ،لەو کۆبونەوانەی ئەم دواییانە پرس :پەیوەندیەکانی نێوان (ی ،ن ،ک) و (پ ،د ،ک) نوێنەریان بەشداری ئەکەن لە کۆبونەوکانی جەنابی سەرۆک، هەروەها لە نیەتەکەدا هاوبەشین بەرامبەر ئەم بارودۆخەی کە پاش ئەو روداوانەی ئەم دواییە چۆنە و لە چ ئاستێکدایە؟ فازڵ :زۆر باشە ،چونکە بمانەوێت و نەمانەوێت ئێمە هاوبەشین ڕووی داوە لەنێوان کورد و مالکیدا .مادام موئامەرەکە لەسەر لە حکومەت و دەسەاڵتدا ،لەبەر ئەوە ئێمە عیالقاتمان باشە ،کوردە ،بۆیە دەبێت هەموو کوردێک خۆی بۆ ئامادە بکات، ئێمە سەیری ئ��ەو عیالقاتە چ��اک و دۆستایەتیە ئەکەین ئەمەش جێگەی دڵخۆشیە کە برایانی گۆڕان هەستیان بە ئەو کەلەنێوان جەنابی مام جەالل و جەنابی سەرۆک بارزانی دایە مەترسیە کردووە ،بۆیە هاتونەتە پێشەوە. کە چۆن رێکن ،هەروەها هەردوو مەکتەبی سیاسیش ناوبەناو کۆبونەوەی خۆیان ئەکەن ،خەڵکیش قسە ئەکات لەمالو ئەوال، بەداخەوە بۆ ئەو برادەرە حەز ئەکەین ئەمە ئەوە ناگەیەنێت کە پەیوەندیمان سارد بێت ،هەندێ ساردی ئەگەر هەبێت لە خوارەوەیە ،خوارەوەش ئەگەڕێتەوە هەموو کەس رابردووی بزانێت کە لەکاتی بۆ کەسەکان ،بەنمونە من خۆم پەیوەندیم زۆر بەهێزە ،بەاڵم یەکێکی تر وانیە و حەزی لەو پەیوەندیە نییە. رژێمدا چی بوو ،ئەتوانرێت بەخۆی بوترێت،
پرس :پاش دەرکردنی بڕیاری سەرۆکی هەرێم بە ناوهێنانی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم لە نووسراوە فەرمییەکاندا ،پەرلەمانتارێک پێی وایە کە راکێشانی سۆزی خەڵکە ،رای تۆ چییە لەو بارەیەوە؟ فازڵ :ئەو قسانەی کە جەنابی سەرۆک ئەیانکات هەموویان پرس :جارو بار باسی رێکەوتن نامەی ستراتیژی نێوانتان ئەگەڕێنەوە بۆ دەستور ،ئەوە راستی و قانونییە .بەداخەوە ئەکرێت کە ئەبێت پێداچوونەوەی بۆ بکرێت ،رای تۆ چییە بۆ ئەو برادەرە حەز ئەکەین هەموو کەس رابردووی بزانێت کە لەسەری؟ لەکاتی رژێمدا چی بوو ،ئەتوانرێت بەخۆی بوترێت ،کاتی رژێم فازڵ :پێداچونەوە بۆ رێکەتننامەی ستراتیژی زۆر باشە، کە ئەو خەڵکە و جەنابی سەرۆک بارزانی داکۆکیان لەمافی چونکە ئێمەش گلەییمان هەیە و یەکێتیش گلەیی هەیە، گەلی کورد ئەکرد و لە شاخ بوون ،حەز ئەکەین لەڕێگەی هەروەها خەڵکان و دۆستان و هەڤااڵنی ئێمە و یەکێتیش ڕۆژنامەکەی ئێوەوە پێی بڵێین لەکوێ بووی؟ وا ئێستا خۆی گلەییان هەیە ،پێویستی بە ئەوە هەیە چەند خاڵێکی تری کردووە بە خاوەنی قەزیەی کوردی و خاوەنی دەستور .بە تێبکەین یان چەند خاڵێکی الببەین ،بەپێی ئەو زروف و
کاتی رژێم کە ئەو خەڵکە و جەنابی سەرۆک بارزانی داکۆکیان لەمافی گەلی کورد ئەکرد و لە شاخ بوون ،حەز ئەکەین لەڕێگەی ڕۆژنامەکەی ئێوەوە پێی بڵێین لەکوێ بووی؟
6
ژماره 169
www.lawanikurdistan.com
2012/12/25
هەولێر ریزبەندی یەكەمە لەسەر پێچیی كامێرا لە %67حاڵەتی سەرپێچیكردنی كامێرا زیادی كردووە
پرس :هەولێر
بەپێی ئەو ئامارە فەرمییەی كە دەست هەفتەنامەی پرس كەوتووە ،لەم ساڵدا هەتا ،2012/11/1نزیكەی بە دوو سەد و پەنجا هەزار حاڵەتی سەرپێچی كردنی كامێرا هەبووە ،كە زۆرترینیان بەر پارێزگای هەولێر دەكەوێت .بەبەراورد بە ساڵی رابردوو رێژەكە زیادی كردووە. چەند ساڵێك دەبێ حكومەتی هەرێم جادە و رێگاوبانەكانی بە كامێرای چاودێری كۆنترۆڵ كردووە ،بەمەبەستی كەمكردنەوەی رووداوەكانی هاتووچۆ و كەمكردنەوەی خێرایی شۆفیرەكان و پابەند بوون بە یاسا و رێنماییەكانی هاتووچۆوە ،بەس وەك لەئامارە وەدەستهاتووەكە بەدیار دەكەوێت سەرپێچیكردنی شۆفیرەكان لە یاساكانی هاتووچۆ وەك لە كامێراكان تۆمار ك��راوە ،زۆر زیادی ك��ردووە .بەگوێرەی ئاماری ،2011كۆی سەرپێچییەكانی كامێرا ( )136،852سەد و سی و شەش هەزار
و هەشتسەد و پەنجا و دوو حاڵەت بووە ،بەاڵم ئەمساڵەكە هەتا 2012/11/1رێژەكە بەرزبۆتەوە بۆ ( )243176دوو سەد و چل و سێ هەزار و سەد و هەفتا و شەش حاڵەت .كە لە هەر دوو ساڵەكەدا زۆرترین حاڵەتی سەرپێچیكردن لە پارێزگای هەولێر بووە ،بە جۆرێك كە لە ساڵی 2011 بەرێژەی لە %73ی حاڵەتی سەرپێچییەكان لەپارێزگای هەولێر بووە .بەاڵم لەمساڵدا بە ماوەی 11مانگ رێژەی سەرپێچییەكان لە پارێزگای هەولێر دابەزیوە بۆ %42حاڵەت لەسەر ئاستی هەرێم .بەاڵم لە پارێزگای سلێمانی لەمساڵدا بەراورد بە پارساڵ رێژەی سەرپێچیكردن 10هێندە زیادی كردووە. بەگوێرەی ئەو خشتەیە بێت كە دەست هەفتەنامەی پرس كەوتووە ،كۆی سەرپێچییەكان لەساڵی 2011بۆ پارێزگای هەولێر ( )120854حاڵەت و پارێزگای سلێمانی ()9357
سەرپێچی كامێرا لە ساڵی ( )2011
حاڵەت و پارێزگای ده��ۆك ( )30761حاڵەت و ئیدارەی گەرمیان ( )1629حاڵەت و ئیدارەی سۆران ( )1251حاڵەتی سەرپێچیكردن هەبووە ،كە كۆی گشتی ( )163852حاڵەت دەكات. ئەو سەرپێچیانەی كە كامێرەكانی رێگاوبانەكان هەتا 2012 /11/1تۆماریان كردووە و شۆفێرەكان پابەندی یاسا و رێنماییەكانی هاتووچۆ نەبووە و بەتایبەتی تیژڕەو بوونە، بەجۆرە بووە ،پارێزگای هەولێر ( )103537حاڵەت و پارێزگای سلێمانی ( )88995حاڵەت و پارێزگای دهۆك ( )47025حاڵەت و ئیدارەی گەرمیان ( )3019حاڵەت و ئیدارەی سۆران ()600 حاڵەت بووە ،كە كۆی سەرپێچییەكانی كامێرا ()243176 حاڵەت دەكات ،كەواتە لە %67حاڵەتی سەرپێچیكردنی كامێرا لە هەرێمی كوردستان زیادی كردووە. سەرپێچی كامێرا لە ساڵی ( )2012
ناوشار
دەرەوەی شار
كۆی گشتی
کۆی گشتی
هەولێر
111726
9128
120854
هەولێر
١٠٣٥٣٧
سلێمانی
6314
3043
9357
سلێمانی
٨٨٩٩٥
دهۆك
20814
9947
30761
دهۆک
٤٧٠٢٥
گەرمیان
113
1516
1629
گەرمیان
٣٠١٩
سۆران
865
386
1251
سۆران
٦٠٠
كۆی گشتی
139832
24020
163852
کۆی گشتی
٢٤٣١٧٦
پرس :هەولێر
%60دەرهێنانی مۆڵەتی شۆفێری ،ئافرەتانی سلێمانین ئافرەتانی هەولێر زێتر حەز بە مۆڵەتی گشتیی دەكەن
ئافرەتانی هەولێر زێتر حەز بە مۆڵەتی گشتیی شۆفیری دەكەن و ئافرەتانی سلێمانیش لەچاو پارێزگاكانی تری هەرێم زۆرترین مۆڵەتی تایبەتیان وەرگرتووە. بەگوێرەی ئاماری سێ ساڵ ( 2010و 2011و )2012كە دەس��ت هەفتەنامەی پرس كەوتووە ،لەم ماوەیەدا بە هەر سێ پارێزگاكەی هەرێم (سلێمانی و هەولێر و دهۆك) و هەر
دوو ئیدارەی (گەرمیان و سۆران) ،بەهەر دوو جۆرەكەیەوە ( )161690سەد و شەست و یەك هەزار و شەست و نەوەد ئافرەت مۆڵەتی شۆفیریان وەرگرتووە ،كە تەنیا ( )561مۆڵەتی گشتیی تێدایە ،كە رێژەی لە ژێر سفرەیەوە ،لەو رێژەیە ()323 مۆڵەتیان لەپارێزگای هەولێر بووە ،واتە زۆرترین مۆڵەتی گشتیی لە پارێزگای هەولێر بووە .بەاڵم زۆرترین دەرهێنانی مۆڵەتی
پێدانی مۆڵەتی ئافرەت لە گشت هاتووچۆكانی هەرێم لە 2010 /1/1تاكو 2010/12/1بە گوێرەی ئەم خشتەی خوارەوەیە
شۆفیری بەتایبەت ،مۆڵەتی تایبەت لە پارێزگای سلێمانی بووە. واتە لە كۆی گشتیی ( )97450ئافرەتیان لە شاری سلێمانی بووە ،كەرێژەكەی لە %60دەكات لەسەر ئاستی هەرێم. بەگوێرەی ئامارەكانی هەر سێ ساڵەكە ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە ،كەحەزی ئافرەتان بۆ شۆفیری كردن و دەرهێنانی مۆڵەت ساڵ بە ساڵ لە زیاد بووندایە.
پێدانی مۆڵەتی ئافرەت لە گشت هاتووچۆكانی هەرێم بە گوێرەی ئەم خشتەی خوارەوەیە تاكو2011/12/1/
هەولێر
سلێمانی
دهۆك
سۆران
گەرمیان
كۆی
گشتی
44
13
2
9
1
69
گشتی
تایبەتی
1152
7208
1162
319
703
10544
تایبەتی
25168
كۆ
1196
7221
1164
328
704
10613
كۆ
25296
پێدانی مۆڵەتی ئافرەت لە گشت هاتووچۆكانی هەرێم بە گوێرەی ئەم خشتەی خوارەوەیە تاكو2012/9/27/ هەولێر
سلێمانی
دهۆك
سۆران
گەرمیان
كۆی
گشتی
151
76
30
55
3
315
تایبەتی
19716
48890
8470
1579
1592
80247
كۆ
19867
48966
8500
1634
1595
80562
هەولێر
سلێمانی
دهۆك
سۆران
گەرمیان
كۆی
128
30
3
13
3
177
41352
1161
1009
1648
70338
41382
1164
1022
1651
70515
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 169
2012/12/25
7
لەماوەی چوار ساڵدا 2344 ،كەس بە رووداوی ئۆتۆمبێل مردوون زۆرترین رێژەی برینداربوون و مردن لە سلێمانییە
پرس :هەولێر
بەگوێرەی ئامارێك كە دەست هەفتەنامەی پرس كەوتووە، رێژەی رووداوەكانی هاتووچۆ لە زیاد بووندایە و زۆرترین مردن بەر سلێمانی و زۆرترین روودا بەر هەولێر كەوتووە. بەگوێرەی ئەو ئامارە فەرمییەی كە دەست هەفتەنامەی پرس كەوتووە ،لە 2009/1/1هەتا 2012/11/1واتە لە ماوەی 47مانگدا )12،154( ،دوانزە هەزار و سەد و پەنجا و چوار كارەساتی ئۆتۆمبێل روویداوە ،كە تێیدا ( )22375بیست و دوو هەزار و سێسەد و هەفتا و پێنج كەس بریندار بوون و
( )2344دوو هەزار و سێسەد و چل و چوار كەس مردوون. بەپێی خشتەی ئامارەكە بێت زۆرترین مردن بەر سلێمانی و زۆرترین روودا بەر هەولێر كەوتووە. هەر لە ئامارەكەدا ئ��ەوەش روونكراوەتەوە كە ()3730 كارەساتی ئۆتۆمبێل لە پارێزگای سلێمانی و ()3830 كارەساتی ئۆتۆمبێل لە پارێزگای هەولێر روویانداوە ،واتە زۆرترین كارەسات لە هەولێر ب��ووە ،بەاڵم هەر بەگوێرەی ئامارەكە زۆرترین حاڵەتی مردن لە پارێزگای سلێمانی بووە
كارەساتی هاتووچۆی گشت پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لە 2009 /1/1تاكو 2009/12/31بە گوێرەی ئەم خشتەی خوارەوەیە
كە ( )989كەس بووە ،بەاڵم لە هەولێر لە ماوەی ئەو چوار ساڵەدا ( )761حاڵەتی مردن هەبووە. هەروەها زۆرترین حاڵەتی بریندار بوونیش بەهۆی كارەساتی ئۆتۆمبێلەوە لەپارێزگای سلێمانی بووە كە دەكاتە ()13،244 حاڵەتی بریندار بوون ،كە لەسەر ئاستی هەرێم رێژەكەی لە %59ی دەكات .واتە هەر دوو پارێزگای هەولێر و دهۆك و ئیدارەی گەرمیان و سۆرانەوە ،رێژەی بریندار بوونە لە %41 دەكات.
كارەساتی هاتووچۆی گشت پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لە 2010 /1/1تاكو 2010/12/30بە گوێرەی ئەم خشتەی خوارەوەیە
مردوو
بریندار
ژماری كارەسات
هەولێر
181
694
632
هەولێر
سلێمانی
256
2971
690
سلیمانی
258
دهۆك
90
1473
780
دهۆك
88
754
گەرمیان
31
249
220
گەرمیان
36
359
285
سۆران
6
51
42
سۆران
12
124
94
كۆی گشتی
564
5438
2364
كۆی گشتی
584
5971
2845
كارەساتی هاتووچۆی گشت پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لە 2011 /1/1تاكو 2011/12/31بە گوێرەی ئەم خشتەی خوارەوەیە
مردوو
بریندار
ژمارەی رووداو
190
1102
980
3632
854 632
كارەساتی هاتووچۆی گشت پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لە 2012 /1/1تاكو 2012/11/1بە گوێرەی ئەم خشتەی خوارەوەیە مردوو
بریندار
ژمارەی كارەسات
مردوو
بریندار
ژمارەی كارەسات
197
931
996
هەولێر
193
782
1222
هەولێر
3094
1057
سلێمانی
278
3547
1129
سلێمانی
197
545
دهۆك
83
691
707
دهۆك
109
600
گەرمیان
55
442
547
گەرمیان
45
413
492
سۆران
22
280
170
سۆران
19
186
80
كۆی گشتی
631
5742
3775
كۆی گشتی
567
5224
3170
8
ژماره 169
www.lawanikurdistan.com
2012/12/25
شاری خانەقین یەکێکە لەو شارە کۆن وخنجیالنانەی کوردستان کە زۆرب��ەی دانیشتوانەکەی ک��وردن ،بۆیە حکومەتە ی��ەک ل��ە دوای یەکەکانی ع��ێ��راق هەمیشە نەیانهێشتووە گەشە بستێنێ و زۆربەی دانیشتوانەکەی بە هۆی کوردبوونەوە راگوێزراوون بۆ شارەکانی تری عێراق. ئێستا خانەقین وەکو شارێکی کوردستانی لە دەرەوەی سنوری هەرێمی کوردستانەوسەر بە پارێزگای دیالەیە لە رووی ئیدارییەوە.بۆ زیاتر ئاشنا بوون بە رەوشی ئێستای شاری خانەقین ،ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ (محەمەد مەال حەسەن) قایممقامی خانەقین سازدا. دیمانە :سەربەست برزۆ
محەمەد مەال حەسەن ،قایمقامی قەزای خانەقین:
بە هۆی ئەوەی گەندەڵی لە دیالە بەرێژەیەکی دیار بوو و فەراغێکی ئەمنی بەر چاو هەبوو ،بۆیە بە نیوە چڵی پرۆژەکان جێبەجێ دەکران
پ :لەرووی ئیدارییەوە قەزای خانەقین سەر بە پارێزگای دیالەیە،ئەم پارێزگایە تا چەند توانیوێتی خزمەتگوزاری و بودجە بۆ ئەم شارە دابین بکات؟ و :ڕاستە تاوەکو ئێستا خانەقین سەر بە پارێزگای دیالەیە، بەاڵم ڕەوشی ئەمنی دیالە زۆر خراپ بوو لە ساڵی ٢٠٠٣تاوەکو ساڵی ،٢٠٠٧لە دیالە حکومەت نەبوو ،نیمچە ڕوخێنرابوو، بۆیە لەو سەردەمە ئەوەندە سوودمەند نەبووین لەو بودجەیەی کە دانرابوو بۆ دیالە ،بەاڵم لە دوای ساڵی ٢٠٠٧توانیمان پرۆژە بدەینە پارێزگا ،ئەویش بە هۆی هەندێک بارودۆخ بەرەو باش دەرۆیشت .بەس نەمانتوانی سوود لەو پرۆژانە وەربگرین کە پێشکەشمان کرد ،بە هۆی ئ��ەوەی گەندەڵی لە دیالە بەرێژەیەکی دیار بوو و فەراغێکی ئەمنی بەر چاو هەبوو ،بۆیە بە نیوە چڵی پرۆژەکان جێبەجێ دەکران. پ :ئایا حکومەتی هەرێمی کوردستان تا چەند توانیوێتی دەستی خزمەتگوزاری بگەێینێتە ناوچەکە؟ و :حکومەتی هەرێمی کوردستان قسوری نەکردووە و دەستی هاوکاری و خزمەتگوزاری بۆ ئێمە درێژ کردووە ،بەاڵم بەداخەوە بە گوێرەی پێویست نەبووە .ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە بۆشاییەکان پڕ نەکراونەتەوە ،چونکە بەبەرنامەیەکی چل ساڵە حکومەتی بەعس ژێر خانی ئەمشارەی بە تەواوەتی داتەپاندبوو و لە توانای حکومەتی هەرێم نییە کەم وکوڕییەکان داپۆشی. سەرەڕای ئەوە چەندین جارا داوامان کردووە کە کۆمپانیای تایبەت بێتە خانەقین و ئاوەدانی بکاتەوە ،بەاڵم بەداخەوە رێگری لێدەکرێ گوایە چۆن دەبێ لە بودجەی هەرێم بۆ خانەقین دابین بکرێت و خانەقین سەر بە دیالەیە ،بەس نابێ وا سەیر بکرێ کە خانەقین شارێکی کوردستانی نییە، بەڵکو واجبی ئەخالقی حکومەتی هەرێم ئەوەیە کە هاوکاری و یارمەتی ئەم شارە بکات ،چونکە بودجەی هەرێم بودجەی هەموو کوردە و تەنیا تایبەت نییە بە ناوچەکانی سلێمانی و هەولێر و دهۆک ،بۆیە دەبێ حکومەتی هەرێم بودجەی زیاتر بۆ ئەم ناوچانە دابین بکات. پ :سەردانەکەی نێچیرڤان بارزانی ،سەرۆکی حکومەتی هەریم بۆ خانەقین ،چۆن دەنرخێنی وئەو خزمەتگوزاریانە چی بوون کە بەرێزیان رەزامەندی لەسەردا بۆ خانەقین؟ و :لە رووی ئەمنی ومەعنەوییەوە پاڵپشتیک بوو بۆ ئیدارە
وجەماوەری خانەقین ،پێشتریش بەرێز دکتۆر بەرهەم سەردانی خانەقینی کرد و لەم کابینەیەشدا خۆشبەختانە کاک نێچیرڤان بارزانی سەردانی خانەقینی کرد .ئێمە بەڵێنی زۆرمان لێی وەرگرت وئەو پڕۆژانەی کە پێشکەش جەنابیمان کرد هەمووی پرۆژەی گشتی بوون .وەک کێشەی ئاو و تەندروستی وگەڕەکی پیشەسازی وبەدووساید کردنی رێگاکان و چارەسەرکردنی ک��وردەرەی ناو خانەقین و دابینکردنی چەند ئامێرێک بۆ شارەوانی خانەقین ،لەگەڵ کێشەی ئەو خوێندکارانەی کە بە کوردی دەخوێنن ،لە کۆلیژ و پەیمانگاکانی کوردستان وەربگیرێن ،هەروەها بیمەی بێکاری و هاوسەرگیری ئیدارەی گەرمیانیش بگرێتەوە ....،هتد ئەمانە هەمووی داوای ئێمە بوون ،کە لەو دوو سەد ملیۆن دۆالرەی کە تەرخان کراوە لە الیەن ئەنجومەنی وەزیران بۆ گەرمیان و داوای ئەوەشمان کردووە کەدەروازەی خانەقین تاوەکو بازگەی باوە مەحموود دوو ساید بکرێت ،بەرێزیشیان زۆر ب��ە دڵێکی ف��راوان داواکارییەکانمانی قبوڵ کرد. پ :لەئێستادا ئۆپراسیۆنی دیجلە هاتۆتە ناوچەکە ولە بەرامبەریشدا هێزیکی زۆری پێشمەرگە لەئامادە باشیدایە، ئێوە وەکو ئیدارەی خانەقین هەڵوێستان چی دەبێ ئەگەر هاتوو ئەو هێزە بەنیاز بوو بێتە ناو خانەقین؟ و :ئێمە لە ئیدارەی خانەقین توانیومانە دۆخی ئەمنی شارەکە باشتر بکەین وپێشوەخت ئەو هەوڵە دراوە( ،عەلی غ��ەی��دان) بە قیادەی سوپای عێراق کاتی خۆی ویستی بێتە ناوچەکە،بەس بە پاڵپشتی جەماوەر وئەنجومەنی شار ئەوەمان رەت کردەوە و نەمانهێشت بێنە ناوچەکە ،وەزیری بەرگری عێراقیش لەو کاتە سەردانی خانەقینی کرد ،ئەوەمان پێراگەیاند کە ئێمە ئەم کارە رەت دەکەینەوە وقابیلی قبوڵ نییە ،بۆیە ئێمەهێزی دیجلە رەت دەکەینەوە ورازی نین و لە کاتی خۆیشی رازی نەبوین بەو هێزە کە ئێستا لە ناوچەکانی جەلەوال وسەعدییە جێگیر کراون. پ :بەنداوی ئەڵوەن لە تەواو بووندایە ،بەس دەنگۆی ئەوە هەیە کە گەندەڵی لەو پرۆژەیە بەدی دەکرێ ،دەنگوی ئەوەش هەبوو کە بروخێت ،وەاڵمتان چییە؟ و :بەو شێوەیە نییە .پڕۆژەی بەنداوی ئەڵوەن لە الیەن وەزارەتی ئاودێریی عێراقەوە جێ بە جێ دەکرێ ،ئێمە ناتوانین
بڵێین گەندەڵی تیایە ،ئەگەر زانیاریمان دەستکەوێ لە سەری بێدەنگ نابین ودەیدەینە دادگا .لەوانەیە کەمتەرخەمی هەبێ لە کاتەکەی ،چونکە ئەبوایە لە مانگی سێ ت��ەواو بوایە، دوای ئەوە حیسابی وشکەساڵیان کردبوو پێشوەخت ئاویان گلدابۆوە .بۆیە بە هاوکاری ئیدارە و فەرمانگەی رەی و بەئەزموونی بەڕێوەبەری رەی خانەقین توانیمان دوو فەتحەی بۆ بکرێتەوە وبەماوەیەکی کورت چارەسەری بکەین ومەترسی لە سەر نەمێنێ ،ئەویش بە هۆی ئەوەی بارانێکی زۆر باری و الفاو هات و لەئاست ئەوە نەبوو بەنداوەکە قبوڵی ئەو هەموو ئاوە بکات .بەاڵم ئێستا هەموو الیەک دڵنیا دەکەینەوە کە ئەو مەترسیانە نەماوون لە سەر بەنداوەکە .مەسەلەکەش گەندەڵی نییە ،بەڵکو مەسەلەی کات بوو. پ :باسی لەوە دەکرێت کەلە هەندێک لە فەرمانگەکانی خانەقین گەندەڵی هەیە .چیتان کردووە لەمبارەیەوە؟ و :میدیا و رۆژنامەنووسان بە گشتیی قسە دەکەن ،لە کوێ شک بە گەندەڵی ئەبەن ،با پێمانی بدەن تاوەکو چارەسەری بکەین ،ئەگەر چارەسەر نەکرا ،ئەوا ئێمەش هاوبەشی ئەو گەندەڵییەین.
چەندین جارا داوامان کردووە کە کۆمپانیای تایبەت بێتە خانەقین و ئاوەدانی بکاتەوە ،بەاڵم بەداخەوە رێگری لێدەکرێ گوایە چۆن دەبێ لە بودجەی هەرێم بۆ خانەقین دابین بکرێت و خانەقین سەر بە دیالەیە پرۆفایل محەمەد مەال حەسەن ،لە دایکبووی شاری خانەقینە ساڵی .١٩٥٧ لە ٢٠٠٣/١٢/٢٥هەڵبژێردراوە بە قایمقامی خانەقین،خێزاندارە وسێ منداڵی هەیە (هیلین ,نیڤار ,رێوان)،دەرچووی پەیمانگای مامۆستایانی هەولێرە لەساڵی .١٩٧٦
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 169
2012/12/25
9
سوپای عێراق..... لە فەرمانڕەوایی شا فەیسەڵەوە تا نوری مالیکی ستیڤان شەمزینانی بەشی یەکەم: شاراوە نییە لەهیچ یەکێک ئەگەر بۆ یەک رۆژیش لەعێراقدا ژیابێت، سوپا رۆڵێکی بنەڕەتیی وسەرەکیی بینیوە لەنەخشاندنی وێنەی سیاسیی وفەرمانڕەوایی وسەقامگیرکردنی پایەکانی دەسەاڵت .لەماوەی زیاتر لەهەشتا ساڵدا سوپا میکانیزمێکی هەرە کاریگەری دەستی فەرمانڕەوایان بووە لەعێراقدا بۆ سەرکوت ودامرکاندنەوەی هەموو دەنگێکی ناڕازی یان خوازیاری گۆڕان ودەستاودەستکردنی دەسەاڵتی سیاسیی ،بەقەبارەی ئەوەش سوپا بۆ هێزە بەرهەڵستکارو قەدەغەکراوەکان میکانیزمێکی ئێجگار هەستەوەر بووە ،بەتایبەت بۆ بەکارهێنانی لەکودەتای سەربازییدا، ئەگەرچی کودەتای سەربازیی تەنیا تایبەت نییە بەعێراق وهەر لێرە رووینەداوە ،بەاڵم دەبێت بڕوایەکی کۆنکرێتی بەو بهێنین کودەتا تەنێ لەو جێگەو جوگرافیاو سەرزەمینانەدا روودەدات ،هەموو رێگاکانی ئاشتیی ودیموکراتی تیایاندا کڵۆمدراون بەمەبەستی ئاڵوگۆڕی دەسەاڵتی سیاسیی .بەکورتییەکەی کودەتا سەربازییەکان تەنێ لەو شوێنانە روودەدەن حوکمێکی زۆرەملێ ودیکتاتۆرانەیان تێدا هەیە ،ئەگەرنا لەهەر جێگەیەک دیموکراسی هەبێت ،ئامڕازو رێوشوێنی ئاشتیخوازانەش هەن بۆ دەستاودەستکردنی دەسەاڵت .هەشتا ساڵ لەعێراقدا سوپا تەنیا رۆڵێکی ترسناک ودژی بەرژەوەندیی تەنانەت هاوواڵتیانی ناوخۆی واڵتیشی گێڕاوە ،چوونکە ئەو سوپایە هەموو جەنگێکی دۆڕاند بوو جگە لەجەنگی سەرکوتکردنی هەر «نا»یەکی ناوخۆیی ،جگە لەگۆڕی بەکۆمەڵ وکوشتنی هاوواڵتیانی بێتاوانی ناوخۆ لەهەموو پێکهاتە جیاوازەکان شتێکی تۆمار نەکردووە بەسەروەریی یان بەشانازیی بۆ بنووسرێتەوە لەدیرۆکی تایبەتیی خۆیدا .ئەگەرچی سوپای عێراق لەسەرەتاوە بۆ داکۆکیی لەبەرژەوەندییە نیشتمانییەکان وپاراستنی س��وودو قازانجی گشتیی عێراقییەکان هێنرایە سەر شانۆی ژیان ،بەاڵم بێگومان بەرژەوەندیی بااڵی عێراق لەیەکپارچەییدا بوو ،ئەمەش بەهەموو شێوەیەک بەکارەسات بۆ کورد تەواو دەبوو ،بینیشمان هەروا بوو بەکارەساتی گەورە بۆ کورد لەباشووری کوردستان تەواوبوو .جیا لەمەش سروشتی کۆمەڵگەی عێراقیی وهاتنە سەر شانۆی سیاسیی چەند گروهێکی دیکتاتۆر وتاکڕەهەند هەر زۆر زوو ئەو خەونەی بەگۆڕ سپارد کەخوازیار بوو سوپای عێراق ببێتە سوپایەکی بەهێز ،داکۆکیی لەقازانجی سەرجەم عێراقییەکان بکات ،بەپێچەوانەوە لەبری ئەوەی سوپا بچێتە خزمەتی مرۆڤەکانەوە ،بەداخەوە ملیۆنەها عێراقیی بەرێگەی جۆراوجۆر بوونە قوربانیی خەونی دزێوی سوپایەکی بەهێز ،بەتایبەت لەرۆژانی رەشی حکومڕانیی دیکتاتۆری مەزن «سەددام حسێن»دا. مێژووی عێراق یان مێژووی جیاوازیی ویەکترسڕینەوە لەبەرەبەیانی مێژووەوە ئەو جێگەیەی ئێستا بەعێراق دەناسرێتەوە «میسۆپۆتامیا» ئاوەدانیی بووە ،ئەمەش بەهۆی بەپیتیی خاکەکەی وهەبوونی ژێدەرێکی زۆری ئاوەوە .هەر لەگەڵ ئەو مێژووەدا ناکۆکیی وش��ەڕو ئ��اژاوە بەشێکی دانەبڕاو ب��ووە لەدیرۆکی ئەم جوگرافیایە. بەهەڵدانەوەی الپەڕەکانی مێژووی دێرینی بەر لەهەزاران ساڵی پێش زایین ،ئەو راستییە بەئاشکرا دەبینین :ناوچەکە بەشێوەیەکی گشتیی ومیسۆپۆتامیا بەتایبەتیی ناوچەی نائارام وپڕ لەئاژاوە وکێشمەکێش بووە ،هەر لەسۆمەرییەکانەوە تادەگاتە ئاکادیی وحیسیی وئاسوریی وبابلی وکلدانیی ودەسەاڵتی فارسەکان ،ئەو سەرزەمینەی ئەمڕۆ پێیدەوترێت عێراق ،گۆڕەپانی سەختترین ملمالنێی توندوتیژو شەڕو کوشتاری بێ بەزەییانە بووە .لەمێژووی دواتریشدا ولەسەردەمی فتوحاتی ئیسالمییەوە تادەگاتە دوا رۆژەکانی خەالفەتی عەبباسیی وهەرەسهێنانیان لەسەردەستی مەغۆلەکان ،ئەوە نەک پشوویەک بەدیناکەین ،بەڵکو ئەوەی زیاتر لەهەر شتێکی دیکە لەم ماوە مێژووییەدا دەیبینین خوێن وئازارە، ئەگەر حەججاجی کوڕی یوسفی سەقەفی نموونەیەکی توندوتیژ یان سەددامێکی سەروەختی خۆی بووبێت ،ئەوە ئەو هەموو شەڕو کوشتارەی لەنێوخۆی موسڵمانە ئەمەویی وعەبباسییەکاندا روویدا شتێکی کەمتر نییە لەوەی لەمێژووی نوێدا هەستی پێدەکەین ودەیزانین .جا لەکارەساتە خوێناوییەکانی بزووتنەوە هەڵگەڕاوەکان لەخەالفەت بگەڕێ ،چوونکە سوورکردنی دیجلە لەخوێندا لەالیەن مەغۆلەکانەوە بەسەرۆکایەتی هۆالکۆ رووداوێکی خوێناویی ئەوەندە گەورەیە تا مێژوو هەیە لەبیری
ناچێتەوە .ئەگەر چاوێکیش بەقۆناغەکانی دواتر ودیرۆکی عوسمانییەکان هەتا داگیرکاریی ئینگلیزەکاندا بگێڕین ئەوە دیسان ماوەیەک نابینین پشوویەکی تێدابێت لەخوێنڕشتن وکاولکاریی ویەکترسڕینەوە .بێگومانیش داگیرکاریی نوێی ئینگلیزەکان لەسەرەتای سەدەی بیستەمدا بێ شەڕو خوێنڕێژیی وکاولکاریی نەبوو .هەروەک چۆن کەچکردنی ملی کورد بۆ هەڵبژاردنی عێراقێکی عەرەبیی بێ ژان وسەرئێشەو کاولکاریی وشەڕ نەبوو .ئەگەر لەهەموو ئەم کارەساتانە وردبینەوە ،راستییەکی رەهاو روون هەیە ،ئەوەی ئەم مێژووەی وەها پڕکردووە لەخوێن ،تەنیا وتەنیا هێزو لەشکر بووە ،بۆیەکا ناماقووڵ نییە بڵێین لەوەتی عێراق هەیە «مەبەستمان لەو جوگرافیایە ئێستا پێدەوترێ عێراق» ئەوەندەی لەشکرو خاوەن لەشکران رۆڵیان تێدا گێڕاوە هیچ شتێکی تر تاهەنووکەش نەیتوانیوە نیوەی ئەوە ،رۆڵ ئەدا بکات .لەقۆناغی نوێدا وەختێک لەژێر سایەی حکومەتی ئینگلیز دەوڵەتی عێراق دروستدەکرێت وسوپایەکی قانوونی بۆ دادەمەزرێنێت ئیدی بەرە بەرە سوپا رێگەی زیاتری پێدەدرێت دەور لەهاوکێشە سیاسییەکاندا ببینێت ،تادواجار بارودۆخەکە بەجێگەیەک گەیشت سوپا لەعێراقدا کارەساتێکی گەورەی مرۆیی نایەوە ،کارەساتێک لەدوای هۆلۆکۆستەوە لەوێنەی نییە لەتەواوی سەدەی بیستەمدا. مێژووی سوپای عێراق بڕانەوەی یەکەم جەنگی جیهانیی کەتێیدا ه��ەردوو ئیمپریالیزمی فەڕەنسیی – بەریتانیی سەرکەوتن ،جیهانی خستە بەردەم چەرخێکی تازەوە ،کاریگەرییەکانی ئەو جەنگە بوونە هۆی سەرلەنوێ داڕشتنەوەی نەخشەی جیهان ،ئیمپراتۆریای عوسمانلی «پیاوە نەخۆشەکە» لەئەنجامی شەڕەوە تەواو شەکەت والواز ببوو ،هەموو ئەو ناوچانەی لەدەستدابوون کەوتبوونە دەرەوەی تورکیای ئێستا .ئەم شکستەی عوسمانلییەکان هەلێکی زێڕینی دایە دەست ه��ەردوو ئیمپریالیزمی براوەی جەنگ ،بەئاسانیی نەخشەی سیاسیی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بەپێی بەرژەوەندییەکانی خۆیان دابڕێژنەوە .لەم نێوەندەدا حکومەتی ئینگلتەرە لەسەر جەستەی هەر سێ ویالیەتی بەسرە ،کوفە ،موسڵ «پێشتر شارەزوو بوو» توانی دەوڵەتێکی نوێ دابمەزرێنێت بەنێوی «عێراق» .ئەگەرچی هەر لەسەرەتاوە ویالیەتی موسڵ یان راستتر بڵێین باشووری کوردستان کێشەو بیروڕای جیاوازی لەسەر بوو لەوەی بلکێنرێت بەعێراقەوە یاخود بەتورکیای نوێوە؟ ،بەاڵم سەرەنجام دوا بڕیاری بەریتانیا ئەوەبوو بخرێتە سەر عێراق بەتایبەت بەهۆی دۆزینەوەی نەوت ،هاوکات بۆ زیاترکردنی رێژەی سووننە مەزهەب لەعێراقی تازە دروستبوودا .بەریتانییەکان سەرەنجام عێراقی عەرەبییان دروستکردو پادشایەکیان لەدەرەوەی عێراق هێنا بۆی ،دەستووری تازەی عێراقیش بەهەموو جۆرێک عێراقی وەک واڵتێک یان بەشێک لەنیشتمانی عەرەب دەناساند ونکۆڵیی لەهەبوونی هەر نەتەوەو گەلێکی دیکە دەکرد. ل��ەم��اددەی دووەم��ی دەس��ت��ووری ساڵی ١٩٢٥دا ن��ووس��راوە «عێراق دەوڵەتێکی سەربەخۆی ئازادە ،بەهیچ جۆرێک خاکەکەی پەرت پەرت ناکرێت ودەست لەهیچ بەشێکی هەڵناگیرێ ،حکومەتەکەشی حکومەتێکی پاشایەتی نیابییە» ،بەاڵم لەراستیدا حوکمی راستەقینە لەژێر چنگی بەریتانیادا بوو ،چونکە هەتا ماوەیەکی زۆر دواتر ،عێراق هەر لەژێر سایەی ئینتیدابی ئینگلیزییدا مایەوە .بەریتانییەکان خوازیاربوون عێراق یەکەیەک بێت هەموو بەرژەوەندییەکانیان تێیدا پارێزراو بێت ،دەسەاڵتی پادشایی دەیخواست بۆ داکۆکییکردن لەپەیکەری
دەسەاڵتەکەی هەموو رێگەکانی خۆی بەکاربهێنێت ،لەم چوارچێوەیەدا بۆ دروستکردنی دامەزراوەکانی حکومەتێکی فەرمیی هەنگاوی پێکهێنانی سوپا بووە پێویستییەکی پلە یەک .ئەگەرچی لەپێشتریشدا ئیدارەی ئینگلتەرە چەندین هێزی جیاجیای نافەرمییان لەجێگەکانی عێراق دروستکردبوو ،بەاڵم ئەوە وەاڵمی پێویستییەکانی نەدەدایەوە ،بەتایبەت لەو سەروەختەدا عێراق دەوڵەتێکی تازە دامەزراو بوو .بەریتانییەکان لەساڵی ١٩١٥بەدواوە هەوڵەکانیان خستەگەڕ بۆ پێکهێنانی ئەو هێزە نافەرمییانە .لەو نێوەندەدا «هێزی لیڤی» دروستکرا ،ئەگەرچی سەرەتا ئەم هێزە تەنیا لە ٤٠پیاو دروستکرا ،بەاڵم دواتر ژم��ارەی گەیشتە « »٦١٩٩پیاو ،ئەمە لەمانگی مایسی ساڵی .١٩٢٢ئامانجی ئەم سوپایە کەزۆرینەی لەئاسوورییەکان پێکهاتبوو ،بەپلەی یەکەم دژایەتیکردنی کوردو دەسەاڵتی شێخ مەحموودی مەلیکی کوردستان بوو ،ئەگەرچی بەریتانیا خوازیاربوو لەزۆر پێناوی تردا بەکاریبهێنێت « .»١بەاڵم هەوڵەکانی دامەزراندنی سوپایەکی فەرمیی مەشقپێکراو ،تاوەکوو ببێتە سوپای دەوڵەت ،بۆ کۆتاییەکانی ساڵی ١٩٢٠و سەرەتای ساڵی ١٩٢١ دەگەڕێتەوە . بەپێی سەرچاوە مێژووییەکان هەنگاوی ئەفسەرە عێراقییەکان کەبەشێکی بەرچاویان کورد بوون ،لەسەر دەستپێشخەریی بەریتانییەکان بووە .ئەوەبوو سەرەنجام (رۆژی ١٩٢١-١-٦لەسەر رۆخی رووباری دیجلە لەشاری بەغداد ،کۆمەڵێک ئەفسەری عێراقیی ،کەشارەزای تەواوی سوپا بوون ولەالیەن عوسمانلی و بەریتانییەکانەوە مەشقیان پێکرابوو، بەچاودێریی بەریتانیاو لەماڵی عەبدولقادر ئەلخەزەیری کۆبوونەوەو بڕیاری دامەزراندنی سوپای عێراقیان دا .ئەو ئەفسەرانە دوانزە کەس بوون ولەنێوانیشیاندا بەشێکیان کورد بوون کەبەئامادەبوونی مێجەر ئایدی راوێژکاری بەریتانیی لەوەزارەتی بەرگریی عێراق ورائیدی سوارە «محێدین عومەر» یەکەمین کۆبوونەوەی سوپا ئەنجامدرا .لەئەفسەرە کوردەکانیش هەریەکە لە»بەکر سدقی ،تۆفیق وەهبی ،جەمال بابان ،جەالل بابان، بەهادین نوری وچەند کەسێکی تر» ئامادەی کۆبوونەوەکە بوون). « .»٢هەندێک سەرچاوەی مێژوویی ناوی ئەو دوانزە ئەفسەرەی سوپای عێراقیان دروستکرد ،تۆمارکردووە کەبریتی بوون لەهەریەک «عەقید عەبدولحەمیدی کوڕی ئەحمەد ،موقەدەم عەبدولڕەزاق یاسین خواجە، موقەدەم شاکیر عەبدلوەهاب شێخلی ،رائید سەعید حەقی عومەر ،رائید محێدین سەلیم سوهرەوەردی ،رائید بەکر سدقی شەوقی عەسکەری، رائید تۆفیق وەهبی مەعروف بەگ ،رائید حیلمی محەمەد ،نەقیب موحسین عکوش ،نەقیب حەسەن تەحسین مستەفا عەسکەری ،نەقیب یوسف پاچەچی ،نەقیب یوسف حەنزەڵ» *.هەر لەو سەروەختەدا یەکەمین پڕۆژە یاسا بۆ رێکخستنی کاروباری سوپایی فۆرمۆڵەکراو ناوی «باڵوکراوەی سوپای عێراقی ساڵی »١٩٢١بوو ،لەسەرەتاوە لێی نووسرابوو ئەم پڕۆژە یاسایە «سێر پریسی کۆکس»ی جەنەراڵ ونوێنەری مەندوبی سامی لەعێراق دوای رەزامەندیی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق دەریکردووەو ئەم باڵوکراوەیەش لەرۆژی یانزەی کانوونی دووەمی ١٩٢١ لەسەر هەموو تاکێک لەسەربازەکانی سوپای عێراق لەهەموو ناوچەیەکی عێراق پیادەو جێبەجێکراوە .لە ٢٨تەمووزی هەمان ساڵیش یەکەم فەوجی سوپای عێراقی بەناوی «موسا کازم» دام��ەزرا **.هاوکات لەسەر راسپاردەی بەریتانییەکان وپشتگیریی ئەفسەرانی سوپای ئینگلیز «جەعفەر عەسکەری» کرایە یەکەمین وەزیری بەرگریی عێراق کەئەویش پەیوەندیی کرد بەدۆستە نێزیکەکانییەوە تا هاوکاریی بکەن*** .
10
ژماره 169
www.lawanikurdistan.com
2012/12/25
گروپی کەمئەندامان :بەڵێنی جێبەجێکردنی داواکانمان بەنوسراوی فەرمی دەوێت پرس :زیرەک عەبدولڕەحمان ،سلێمانی نزیک بە یەک مانگ دەبێ کە گروپی کەمئەندامانی کوردستان لە سلێمانی مانیان گرتووە و ئێستا هاتووتە بەردەم ئەنجوومەنی وەزیران .داوای زیادکردنی موچەی کەمئەندامان دەکەن کە ئێستاکە ٩ ١٥٠ەزار دینارە ،هەروەها داوا دەکەن یاسای ئیمتیازاتی کەمئەندامان ناوچە دابڕێنراوەکانیش بگرێتەوە .وتەبێژی گروپی کەم ئەندامانی کوردستان»ئاری محەمەد»بەهەفتەنامەی پرسی ڕاگەیاند «پێش ئەوەی مان بگرین چەندین جار داوامان کرد داواکاریەکانمان جێبەجێ بکەن ،بەاڵم بەهیچ شێوەیەک داواکاریەکانمان جێبەجێ نەکرا هەربۆیە ل��ەڕۆژی ٢٠تشرینی دووەم مانمان لەخواردن و خواردنەوە گرت، بڕیاریشمانداوە نەیشکێنین تاکو داواکانمان جێبەجێ دەکرێت». ئاری محەمەد گووتیشی «داواکاریەکانی ئێمە بریتیە لەزیادکردنی مووچەی ئەو کەمئەندامانەی فەرمانبەری حکومەت نین لە سەدو پەنجا ه��ەزارەوە بۆ شەش سەد هەزار ،ئەوانەشی فەرمانبەری حکومەتن لەسەد هەزارەوە بکرێتە پێنج سەد هەزار ،داواکاری دووەمیشیمان بریتییە لەوەی کەمئەندامانی ناوچە دابڕێنراوەکانی هەرێمی کوردستان سوودمەند بن لەو مووچەی دەدرێ��ت بە کەمئەندامانی هەرێمی کوردستان». ووتەبێژەکە باس لەوە دەکات کە ئەوان لەپێناو کەمئەندامان ئەوەیان کردووە بۆئەوەی ژیان و گوزەرانیان باشتر بێت لەئێستاکە. ئەو رەتیشیدەکاتەوە لەژێر فشاری هیچ الیەن و کەسێک مانیان گرتبێت. ووتەبێژی گروپی کەمئەندامانی کوردستان سوورە لەسەر بەردەوامی مانگرتن هەتا جێبەجێکردنی داواکانیان ،دەنا وەکخۆی دەڵێت «ئەگەر تا چەند ڕۆژی داهاتوو وەاڵمیان نەداینەوە ،ئەوا هەڵوێستی دیکەمان دەبێت» .بەاڵم ناوبراو هەڵوێستی داهاتوویان ئاشکرا نەکرد. لەماوەی ڕاب��ردوودا سکرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەردانی کەمئەندامەکانی کردو پێی ڕاگەیاندن بەشێک لەداواکانتان جێبەجێ دەکرێت ،بەاڵم کەمئەندامان ڕەتیان کردەوە مانگرتنەکەیان بشکێنن و داوایان کرد بەنووسراوی فەرمی ڕەزامەند بوونی حکومەتی هەرێمیان بۆ بهێنرێت لەسەر جێبەجێ کردنی داواکانیان. سەرۆکی مەڵبەندی سلێمانی یەکێتی کەم ئەندامانی کوردستان «عومەر کەریم» بەهەفتەنامەی پرسی ڕاگەیاند «ئەو کەمئەندامانەی لەبەردەم نوسینگەی سلێمانی پەرلەمانی کوردستان مانیان گرتووە، گوزارشت لەڕای سەرجەم کەمئەندامانی کوردستان ناکەن و تەنها گوزارشت لەخۆیان دەکەن». عومەر کەریم گووتیشی «داواکانی ئەوان ڕەوایە ،ئەو داوایانەی ئەوان لەکۆی ئەو پانزە داواکارییەیە کەزێتر لە ٢٥رێکخراو پێکەوە پێشکەشی حکومەت و پەرلەمان ک��ردووە تاکو جێبەجێی بکەن، حکومەتی هەرێمیش ڕەزام��ەن��دی لەسەر جێبەجێ کردنی چەند داواکاریەک داوە». ئەندامی لیژنەی کاروباری کۆمەاڵیەتی و منداڵ و خێزان لەپەرلەمانی کوردستان «ژیان عومەر شەریف» لەمبارەوە بە پرسی گووت «ئێمە سەردانی ئەو مانگرتوانەمان کرد و داوامان لێکردن کە مانگرتنەکەیان بشکێنن و لەبەرامبەریشدا نوێنەری گروپی کەمئەندامان و سەرجەم کەمئەندامانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ هەریەک لە وەزیری کاروباری کۆمەاڵیەتی و تەندروستی و دارایی کۆببنەوەو سەرجەم داواکاریەکانیان بخەنە ڕوو ،بەاڵم ئەوان ڕەتیان کردەوە مانگرتنەکەیان بشکێنن». ژیان عومەر گووتیشی «کەمئەندامە مانگرتووەکان گووتیان ئێمە بڕیاری فەرمیمان دەوێت و دەمانەوێت بەنووسراوی فەرمی داواکانمان جێبەجێ بکرێت ،ئەوکات لەگەڵ وەزیرەکاندا کۆدەبینەوە .ئەمەش لەکاتێکدایە کەلیژنەکەمان بەڵێنی بە کەمئەنداماندا لەنزیکەوە چاودێری کۆبونەوەکەی سێ وەزیرەکان و نوێنەری کەمئەندامان بکات ،بەاڵم ئەوان قبوڵیان نەکرد». ئەندامەکەی پەرلەمانی کوردستان دووپاتیکردەوە کە لیژنەکەیان لەخەمی کەمئەنداماندایە و دەیانەوێت هاوکاریان بن بۆ چارەسەر کردنی کێشەکان و جێبەجێ کردنی داواکانیان. الی خۆشیەوە بەڕێوەبەری چاودێری و گەشەپێدانی کۆمەاڵیەتی
سلێمانی «محەمەد حەمە ساڵح» ڕاگەیاند «ئێمە پێمان وایە هەموو داواکاریەک بەشێک لە حەقیقەتی تێدایە». گووتیشی «ئێمە بەهەموو شێوەیەک لەگەڵ ئەوەداین بارو ژیان و گوزەرانی کەمئەندامان لەهەرێمی کوردستان باشتر ببێت ،ئەمەش نەک بەتەنها لەڕێگەی مووچەوە ،بەڵکو لەڕێگەی دیکەوە کاریان بۆ بکرێت و هاوشێوەی کەمئەندامانی جیهان پێداویستیەکانیان بۆ فەراهەم بکرێت». بەڕێوەبەری چاودێری و گەشەپێدانی کۆمەاڵیەتی سلێمانی ئاماژەی بۆئەوەش کرد ،ئەوەی کەمئەندامە مانگرتووەکان داوای دەکەن، پێویست بەوە دەکات یاسای ماف و ئیمتیازاتی کەمئەندامان لەهەرێمی کوردستان هەمواربکرێتەوەو ئەو داواکاریانەیان جێگیر بکرێت ،ئەوکات داواکانیان جێبەجێ دەبێت.
لیژنەی کاروباری کۆمەاڵیەتی پەرلەمان: پێشنیارمان کرد لەگەڵ سێ وەزیری پەیوەندیدار کۆببینەوە بەاڵم ڕەتیان کردەوە یەکێتی کەم ئەندامانی سلێمانی: ئەو کەم ئەندامانە تەمسیلی هەموو کەم ئەندامان ناکەن
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 169
2012/12/25
11
کۆتایی جیهان و سەرەتای ئێمە ئا/پرس
لەوەتەی ژیان لەسەری زەوی دەستیپێکردەوە ،پاشانیش بیرکردنەوەی مرۆڤ و پەرەسەندنی زانستی گەردون و ئاسمان ناسی ،ب��ەردەوام ئەو پرسیارە لە مێشکی هەموو مرۆڤێک گینگڵ دەخوا ،ئایا ئاسایشی ژیان لەسەر زەوی ناکەوێتە بەر مەترسی تەنەکانی دیکەی گەردون ،ئایا ئەو رەوتەی خولگەی ئەستێرەکان و مانگ و خۆر دیاری دەکات تاکەی هەروا بە ئاسایی خۆیان دەمێننەوە ،ئەدی رۆژگارێک نایێتە پێش ئەویش رێڕەو و یا بەرنامەی ئاسایی خۆی تێکبدات و سەرئەنجام کاریگەریە سلبیەکانی ،ژیانی ئاسیی جیهان تێکبدەن ،ئەدی کۆتایی جیهان کەی دێت؟؟ چەند رۆژی رابردووش ئەو هەواڵە بێ بنەماو بەهەڵە وەرگێڕدراوەی گوایە رۆژانی ٢٢-٢١ی ئەم مانگە رۆژدەگیرێت سەرقاڵی و ترس و بیم و شڵەژانێکی زۆری خستبۆە ناو ژیانی خەڵکەوە. ئاشکرایە مرۆڤ هەمیشە لە روداوی لەناکاو و کتوپڕ دڵی خورپە دەک��او دەترسێ ،بۆیە ب��ەردەوام ئەو هەوااڵنەی کە شتی تازە سەربارەت بە ژیانی ئاسایی دەگەێنن سەرنج و تێ بینیەکی زۆر دورستدەکەن و بەدواداچونی زۆری بۆدەکرێ، هەڵبەت کەس ناتوانێ گومان لەوەش بکات کە هیچ قسەیەک بێ بنەماو لەختوخۆڕایی سەرچاوە ناگرێ ،بەاڵم پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە ئێمە چۆن هەروا بە ئاسانی باوەڕدەکەین و دەکەوینە ژێرکاریگەری هەر باسێک کە فرێدەدرێتە ناومان ،چونکە ناکرێت هەر رۆژێک لەالیەکەوە هەواڵێک باڵوکرێتەوە یەکسەر ئێمەش بۆ منداڵەکانمانی بگێڕینەوە و ئەوانیش بەهۆی بچوکی تەمەنیان باوەڕبکەن ،شەو خەونی ناخۆش ببین و بکەونە گریان و شەرم و لە دەرسەکانیان بەهۆیەوە دوابکەون. جارێ ئەوە هیچ کە هەرچی باوەڕی بە ئاینی پیرۆزی ئیسالم و فەرمودەکانی پتەو بێت و کەمێک شارەزایی لە حیکمەتەکانی ئەو ئاینە قوڵ وفراوانە هەبێ ،دەزانێ کە کۆتایی جیهان نهێنیەکە خوای بەخشندە بۆ پێغەمبەری ئیسالم محمد (درودی خوای لەسەربێ) کە نزیکترین و ئازیزترین بونەوەری سەر زەوی بووە لەالی نەدرکاندوە ،ئەی چۆن بۆ ئێمەی ئاشکرادەکات ،دواتریش
یەکێک لە خاڵە سیحراوی و پڕ لە ماناکانی ئاشکرانەکردنی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە گەر مرۆڤ بزانێ کەی دنیا خرا دەبێ ئەوسا حسابێکی خۆی دەکات و تا ئەو رۆژەی خرا دەبێ بێ دڵی خۆی ناکات پاشان دەگەڕێتەوە و خوا پەرستی دەکات ،هەر وەکچۆن لە شاراوەبوونی رۆژ و کاتی مردنیش بۆ هەر مرۆڤێک کۆمەڵێک پەند و وانەی زێرێن و حیکمەت و گەورەییەکی زۆر هەیە ،کە بەس خوای بەخشندە و میرەبان عالمە ئەو نهێنیە چییە. کەواتە ئێمە کاتێک دەستبەجێ و بێ س���ڵ���ک���ردن���ەوەو وردبوونەوە ئەو هەوااڵنە بەگرنگ دەزانین و متمانەیان پێ دەکەن ،مانای ناوشیارمان دەدات و بە کوردی و کورتیەکی نەخوێندەوارین ،ئەمرۆ کە تەکنەلۆژیا هەموو ئاسانکاریەکی خستۆتە بەردەستی مرۆڤ و هەر یەکێکمان دەتوانین زانیاری لەسەر چ شتێکمان بوێت بی دۆزی��ن��ەوە ،ئیتر چ پێویست دەکات تەمبەڵبین و تاقەتی ئەوەشمان نەبێت بەدوای راستی و دروستی شتەکان بچین بەس چاوەڕێی ئەوە بکەین دەبێ کەی دنیا خرابێ یا رۆژ بگیرێ یا تەلەفزیۆن نێک کەسێک بکاتە میوانی بەرنامەو دڵنەوایمان بکات ،ئەمەش لەکاتێکدایە ئیدیعای پێشکەوتن و رۆشنبیریەتی خۆمان و گەل و نەتەوەکەمان دەکەین ،گەر شتێکی وا لەناو واڵتێک باوەڕبکرێ کە دواکەوتون و هیچ هۆکارێکی پێشکەوتویان نییە ،یا لەجەنگەڵ و دارستان بژین ،نەک سەیارە و خانوی ئاخر مۆدێلیان هەبێ کێشە نییە، بەاڵم الی ئێمە ئەوە روبدات کارەساتە ،شەرمە ئابڕوو تکانە. لە راستیدا گرفتەکە ئەوە نەبوو کە بەس خەڵکی ئاسایی و ئاست نزمی خوێندن ترس و دڵەڕاوکێیان گرتبوو ،بەڵکو هەبوو مامۆستای زانکۆ یا رۆژنامەنووس بوو کەچی مۆتەکە ئەوکی گرتبوو ،رەنگی هەڵبزڕکابوو ،ئەوەش خەمەکەی زۆر لە قەبارەی خۆی زیاتر گەورەترکرد ،چونکە تۆ کە منداڵێکت هیچ نازانێ و دەتەوێ فێرەخوێندن و نوسینی بکەی دەینێریتە الی ئەوان بەڵکو شتێکی فێربکەن ،ئەدی گەرە ئەوان خۆیان هیچ نەزانن چی وردەدات ئەوە لە کارەسات خراترە ،ئەو رۆژە مامۆستایەکی ئاینی کە هاوکات مامۆستای کۆلێژیشە لە وتاری هەینی گوتی،
بە سەدان ئێس ئێم ئێسم بۆ هاتووە ،لێم دەپرسن مامۆستا راستە دەڵێن کە فاڵن رۆژە خۆر بۆماوەی دوو رۆژ دەگیرێت و پاشانیش دنیا خرادەبێ. ئەو روداوەش هەمان حاڵەتی دابەزینی دەفەری ئاسمانییە بۆ سەر زەویمان بیردەخاتەوە ،کە چەندین ساڵە باسدەکرێت لە فاڵن واڵت دەفرێکی قەبارە ئەوەندە دابەزیوە و خەڵکی ئاسایی بە چاوی خۆیان دیویانە ،راگەیاندەکانی جیهانیش بە رۆژنامە و گۆڤار و تەلەفزیۆت و رادیۆوە هەواڵەکە پەخشدەکەن ،کەچی دواتر هەر خۆیان کەسانی شارەزا و پسپۆری بوارەکە دەهێنن و قسەکانی خۆیان و ئەو سەرچاوانەی هەواڵەکانیشیان لێ هێناوە بەدرۆدەخەنەوە ،بۆیە ناکرێت مرۆڤ هێندە سادە و ساکاربێ بە هەموو دەنگێک بکەوێتە تەنگەتاوی و خۆی و عەقڵی لەیاد بکات و جڵەوی کەسیەتی بدۆڕێنێ و تەسلیمی الیەنێک بێ کە یاری بە ئیرادەی دەکەن و بۆخۆیانی سەرقاڵ دەکەن بەشتی ناراست. ئێستا ئەوەی زۆر سەرنج راکێش و سەمەرەیە ،ئێمە لە ساڵی ٢٠١٢بەرەوە ٢٠١٣دەچین ،واتا ساڵێکی دیکە لەناو ئەو جیهانە پڕ لە جوڵە و کار و بەرهەم و دەسکەوتە ئێمەش لەگەڵ گەالنی خاوەن بیرۆکە و بەرهەم هەنگاودەنێین ،واتا نەئێمە لەدوای ئەوان ئەو ساڵە جێدێڵێن ،نە ئەوانیش پێش ئێمە دەچنە ئەو ساڵەوە ،کەواتا بۆچی هێندە لە دواوەی ئەوان بین و گەر پێوانەی گەشەی عەقڵی خۆمان لەگەڵیاندا بکەین بە سەد ساڵ لە دواوەین ،دیارە ئەوەش پرس و بابەتێکی گەورە و گرنگە و پێویستی بە سەدان لێکۆڵینەوە و لێوردبوونەوە و تێکۆشان هەیە تا بە ئەنجامە راستقینەکەی دەگەین کە ئەویش دەشێ شتێکمان لە راستی بداتێ. یا با پەلە نەکەین لە ئایندەیەکی نزیکدا ئەو هەموو قوتابیە دەرچوانە لەو زانکۆ زۆر و زەبەندانەی کوردستان بە زانست و ماریفەت و کارەمەییان لەو بوارەی خۆیان تێیدا دەخوێنن شتێکمان بۆدەکەن و ئەوە دەسڕنەوە بکەوینە ژێرکاریگەی خورافیات و شتی پوچ.
راستکردنەوە :لە ژمارەی رابردوودا لەم الپەڕەیە ،دیمانەیەکی کاروان جەمال ،جێگری بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان باڵو کرایەوە ،بەاڵم لە ولیدەکەیدا بە هەڵە ناوی عەبدوڵاڵی حاجی مەحمود نووسراوە .داوای لێبوردن دەکەین( .پرس) خاوەنی ئیمتیاز: ئومێد خۆشناو سەرنووسەر: ئاڤان حه‌مه ساڵح
0750-446 1301
جێگری سه‌رنووسه‌ر :شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان 0750-448 0225
به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین :فەرەیدون بێوار 0750-414 1910 f_bewar@yahoo.com
ناونیشان :هەولێر -بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یان له رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه بابه‌ته‌کانتان بنێرن: shaxawanjournalist@yahoo.com
شنۆ محەمەد ،شاعیر:
دیمانە :پرس ،سلێمانی
شنۆ محەمەد ،لەساڵی ١٩٨٠لەشاری سلێمانی لە دایکبووە ،لەتەمەنی دوو ساڵییەوە بەخێزانییەوە چوونەتە ئێران ،لەشاری مەریوان و سنە گەورە بووە ،لەتەمەنی دوان��زە ساڵییەوە دەستی بە نووسین ک��ردووە .لەساڵی ٢٠١٠کتێبی شیعری بە ناوی (جێژوان) چاپ ک��ردووە، هاوسەرگیری کردووە و (جێژوان)ی کچی تەمەن حەوت سااڵنەی بەرهەمی خێزاندارێتی . پ :رات چییە لەسەر فێستیڤاڵی هەڵبەستی الوان ،کە ماوەی ٣رۆژ لە هەولێر بۆ الوانی شاعیری هەر چوارپارچەی کوردستان بەردەوام بوو؟ و :ئ��ەوەی من هەستم کرد شیعر زۆر زۆر الوازب��وو، بەتایبەتی کە کوڕەکان شیعریان دەخوێندەوە لە حاڵەتێکی زۆر بێتاقەت و شەڕیان لەگەڵ خەڵک دەک��رد ،هەستی ناسکیان نەبوو .پێمخۆشبوو شیعرەکانی الوان زۆر لەوە گەورەتر و جوانتر بێت ،ئەو حاڵەتە دەڕەندەیی و توڕەییەی تیانەبووایە باشتر بوو .شیعری ناسک و جوانی تیانەبوو. پ :الوازی شیعرەکان لە چیدا بوو؟ و :هەموو الساییکردنەوە بوون و لە یەک ئاست لەیەک بواردابوون ،هەروەها لەرووی تەکنیکیشەوە الواز بوو. پ :پێتوایە یاخی بوون لە شیعری گەنجەکانا هەیە؟ و :سەد لە سەد وایە ،چونکە ئەوان لە ژیانێکی ناهەمواردا دەژین و بێزارن لەکۆمەڵگەکەی خۆیان. پ :ئایا شیعر تەنیا هەستناسکییە یان بەشێکی بریتییە لە عەقاڵنی بوون و مەعریفە؟ و :شیعر یانی هەستناسکی ،ئەگەر ئەو کەسە مرۆڤێکی زۆر دڕندە بێ ناتوانێ ببێت بە شاعیرێکی هەست ناسک. دەبێ بڕوای جوانت هەبێت و وشەی ناسک بەکاربەریت. پ :رەخنەی ئەوە لە شیعری گەنجەکان دەگیرێت کە لەفۆڕم و تەکنیک داماڵڕاون و لە قسەی جوان و وتار دەچن؟ و :بەڵێ هەندێک لە شیعرەکان لە قسەی ج��وان و وتاردەچوون ،شیعر دەبێ تەکنیکی جیاوازی هەبێت.
پ :تاچەند لە شیعری کچەکانا هەستی مێینەبوونی ئەوانت بە دی کرد؟ و :شیعر الی ئافرەت وەکو پیاو نووسراوە ،واتە شیعرێکی ژنانە نەبووە ،ژنێک نەبووە هەستی ژنانەی خۆی بەشیعر بنووسێتەوە ،ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ کۆمەڵگە ،بۆ نەبوونی جورئەت الی ژنان ،ئەگەر جورئەت هەبێ گوێ بە کۆمەڵگە نادەیت. پ :کەواتە ،ئەوەی لەشیعرەکانا شنۆ محەمەد لەبارەی پیاوەوە دەوترێ ،ئەوە جورئەت بوونی شنۆیە؟ و :بەڵێ ،من لە وشە و دارشتنی شیعرەکان ناترسم و جورئەت بە خۆم دەدەم کە بەوجۆرە بنووسم کە دەمەوێ. گەشە بەو ستایلی خۆم دەدەم و رووتتری دەکەمەوە. پ :ئەوە خەیاڵدانی شنۆیە کە شیعرەکانی بەو ئاراستەیە دەب��ات ،یان لە واقیعدا شنۆ ب��ڕوای بەو شتە هەیە کە دەیڵێت؟ و :باوەڕم بەو شتە هەیە. پ :ئەم باوەڕبوونەت ،تاچەند کێشەی کۆمەاڵیەتی و خێزانی بۆ دروست کردووی؟ و :کێشەی زۆر بۆ دروست ک��ردووم ،زۆر کەس پشتی تێکردم ،بەاڵم من هەر وازم نەهێنا لەو جۆرە نووسینە، چونکە پیاو چەندێ هەستی هەیە و حەز بە خۆشی دەکات، ژنیش هەمان هەستی هەیە و پێیخۆشە ،بەاڵم پێویستە ئەو هەستە بگەیەنرێت بە پیاوەکە. پ :کرۆکی شیعرەکانی تۆ زێتر باس لە چی دەکات؟ و :من لە شیعرەکانما زێتر باس لە سێکس دەکەم، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە من بڕوام بەوە هەیە ،کە ژن وەک پیاو حەزی بە سێکسە ،وەکو پیاو هەست و دڵی هەیە .لە وتنی ئەم شتانە شەرم ناکەم و پەشیمانیش نیم لەوەی کە لە شیعرەکانما باسی سێکسی و جەستەی پیاوم ک��ردووە .چونکە پیاو وشەیەکی جوانە ،وەسفی جوانە، هەزار جۆر وەسفی هەیە الی من. پ :پیاو الی تۆ چی دەگەیەنێت؟ و :پیاو الی من بە قەد شیعرەکانم ئازیزە ،سەرتاپای پیاو جوانە ،پیاو زۆر گوناحە ،مرۆڤێکی دڵسۆزە ،دڵێکی فراوانیی بێ کینەی هەیە.
شادمان مەال حەسەن
لە وتنی ئەم شتانە شەرم ناکەم و پەشیمانیش نیم کە شیعرەکانم باسی سێکس و جەستەی پیاویان کردووە
سەردەمی بەئایدیاکردنی دەوڵەت بەسەرچوو زۆر لە واڵتانی جیهانی سێیەم و والتانی عەرەبی لەوەتەی هەن لەهەولی خۆدزینەوەن لە بنیادنانی دەولەتی هاوچەرخ لەسەربنەمای مافی هاواڵتی بوون و سیستەمی دیمۆکراسی ڕاستەقینە .لەماوەی ٩٠ساڵی ڕابردوو کە والتانی عەرەبی ئەم شێوە دەولەتیانەی ئێستایان بەخۆیانەوە بینیوە پێشکەوتنێکی ئەوتۆیان بەخۆیانەوە نەبینیووە .چونکە ئەوەندی لە هەوڵی بە ئایدیاکردنی دەوڵ��ەت��ن ئ��ەوەن��دە لە هەولی بنیادنانی بنەماکانی دەوڵەتی هاوچەرخ نینە ،تاکو بەرەو پێش بڕۆن و دانیشتوانەکەیان بخەنە ناو چوارچێوەی خۆشگوزەرانی و شارستانیەتی سەردەمەوە .جاران ئەوەندی لە بەنەتەوە کردنی دەوڵەت بوون .ئەوەندە لە بە شارستانیکردن و پێشکەوتن و بە دیمۆکراتی کردنی والتەکانیان نەبوون ,نمووونەی جەمال عبدالناسر بۆ میسر و قەزافی بۆ لیبیا و سەدام حسێن بۆ عێراق و حافز ئەسەد بۆ سوریا .ئەمانە هەموویان شکستیان خوارد لە بنیادنانی دەولەتی ئایدیا نەتەوی شمولی سەردەستە ,چونکە حیسابی نەتەوە و کەمایەتی و ئایدیای تری جیاواز لە ئایدیای نەتەوەییان نەدەکرد .لە ئیستادا لەگەل هاتنی باهۆزی گۆڕانی بەهاری عەرەبی زۆر لە ڕژێمە تەقلیدیەکان ڕوخان و ئیسالمیەکان لە ڕێگای سندوقی دەنگدانەوە هاتنە دەسەالت ،ئەوانیش بەهەمان شێوەی دەسەالتدارانی پێشوو بەدەرکەوت هەموو دروشمەکانیان بۆ خەڵەتاندنی خەڵکی والتەکانیان بوو .چونکە ئەوان لە ئێستادا زۆر بە پەلە پڕوزێ کەوتوونەتە ئەوەی هەرچی زووە بە ئیسالمیکردنی کۆمەڵگا .بێگومان ئیسالمی توندڕەوی ئایدیا حزبی کە خۆیان دەیانەوێ .لە عێراق والت ڕۆژ بەڕۆژ بە مەزهەبی دەکرێ .بۆیە لە هەموو ئەو والتە عەرەبی و ئیسالمیانەی کە بیرکردنەوە و هەوڵدان بۆ بە ئایدیاکردنی دەوڵەت لە ئارادایە هیچ جۆرە پێشکەوتن و گۆڕانێکی کاریگەر نەهاتۆتە گۆڕێ بۆ ئەوەی میللەتانی ئەم والتانە بە ئارامی و دوور لە چەسپاندنی ئایدیایەکی شمولی بەزۆر بژین .کەچی زۆر والت دوور کەوتۆتەوە لەم بۆچوونە پێشکەوتنی وەدەست هێناوە .نموونەی هیندستان و مالیزیا .بۆیە ناڕەزایی و قەیرانەکان لە والتانی عەرەبی هەرگیز کۆتایی نایەت ،تاکو دەوڵ��ەت لەسەر بنەمای مافی هاوالتی بوون و سیستەمی دیمۆکراسی و دادپەروەری کۆمەالیەتی بۆ هەموو تاکەکان دانەمەزرێ .جیهانی سەردەم هی هیچ جۆرە ئایدیا و فکرێکی سەرتاپاگیر نییە .ئازادی و دەستەبەری دادی کۆمەالیەتی بنەمای سەرەکی بنیادنانی کۆمەڵگای بەختەوەر و پێشکەوتوون .هەروەها زۆری کێشە و پێویستیەکانی مرۆڤی سەردەم و هۆشیاری مرۆڤەکان و زوو گەیشتن بە سەرچاوەکانی زانیاری و تێکەڵ بوونی کەلتورە جیاواز و ڕۆشنبیریەکان لە ڕێگای تۆڕە ئەڵیکترۆنیەکان وایکردوە مرۆڤی سەردەم زیاتر تاکگەرایانە بیربکاتەوە .داب و نەریتە باوەکان کاڵ بوونەتەوە هەستە نەتەوەیی و دەمارگرژیە ئاینی و مەزهەبیەکان کە گروپە سیاسیە توندڕەوەکان دەیانەوێ لە ڕێگایەوە کۆمەڵگاکانیان پێ ڕام بکەن ئەوەندە کاریگەری و باویان نەماوە .بۆیە ڕاستیەک هاتۆتە پێش ئەو والت و سەرکردە سیاسیانەی دەیانەوێ ڕێگای تەندروست بگرنە بەر بۆ میللەتەکانیان پێویستە واز لە بە ئایدیاکردنی دەوڵەت بهێنن .بەلکو والت لەسەر بنەمای دیمۆکراسی و ئازادی و خۆشگوزەرانی و مافی تاک بنیادبنێن. ئەگەرنا هەرگیز قەیرانەکانە تەواو نابن