ل2
یەکێتی دوای تاڵەبانی، داهاتوویەکی ناڕوون و پڕ کێشە نەسرواڵ نەجمەدین سورچی: ویستمان لە کابینەی شەشەم بەشدار بین ،بەاڵم بەشداریان پێنەکردین ل3
170 باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده ،یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات .سێشه‌ممه 2013/1/8
مووچەی رێزلێنان +الوی ساڵ +سندووقی کۆمەکی داهێنەران
سێ پڕۆژە بە کەمترین پێشوازییەوە
ل6
ئەو کارو پرۆژانەی کە وەزارەت��ی رۆشنبیری و الوانی حکومەتی هەرێم ئەنجامی دەدات ،بە تایبەتی موچەی رێزلێنانی هونەرمەندان و ڤیستیڤاڵی الوی ساڵ و هاوکاری کۆمەکی داهێنەران ،بەردەوام رەخنە و نیگەرانی نوسەران و رۆشنبیران و هونەرمەندانی لێکەوتۆتەوە ،ئەویش بەهۆی ناعەدالەتی و بێ بەرنامەیی و کەمی ئەزموونی ئەندامانی لێژنەکانی هەڵسەنگاندن ،دواین کاریشیان کۆمەکی هاوکاری ٦٩٠کەسی بە ناو «داهێنەر»بوو ،کە وایکر بەشێک لە نوسەران و رۆشنبیران داوای دەست لە کارکێشانەوەی خودی وەزیر بکەن و ،وەزارەت��ی رۆشنبیری تۆمەتبار دەکەن بە بەفیرۆدانی سەروەت و سامانی گشتی ،نوسەرێکی دیاری شاری سلێمانی ئەوەدەخاتەڕوو ،کە ناساندنی نزیکەی حەوت سەد کەس بە داهێنەر ،ئەوە سوکایەتی کردنە بە چەمکی داهێنەر و ،مایەی پێکەنینیشە».
رەوشی رۆژنامەنووسی بەرەو باشتر چووە و پێشێلکارییەکان کەمیان کردووە
ل4
س���ەن���ت���ەری م���ی���ت���رۆ ،راپ���ۆرت���ی پیشێلکارییەکانی دژی رۆژنامەنوسان ل��ەس��اڵ��ی ٢٠١٢ب��ڵ�اوک����ردەوە ،کە ١٩٠پ��ێ��ش��ێ��ل��ک��اری��ی ب��ەرام��ب��ەر ١٣٢ رۆژنامەنوس کراوە ،بەراورد بە پارساڵ لە %٥٢پێشێلکارییەکان کەمی کردووە. سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنووسانیش ،راپۆرتەکەی سەنتەری میترۆ بە نازانستی وەس��ف دەک��ات و ئاماژەی بەوەدا کە بەشێک لەو حاڵەتانە پێشێلکاری نین و رێژەکە لەوە کەمترە. مامۆستایەکی زانکۆش ئاماژە بەوەدەکات کە ئامارەکان دڵخۆشکەرن و نیشانەی ئەوەیە کە رەوشی رۆژنامەنووسی لەهەرێم بەئاراستەیەکی راستدا هەنگاو دەنێت و خەریکە رێکەی خۆی وەردەگرێت.
عەلی عەونی: عێراق بەرەو هەڵوەشان دەچێت و لەمەودوا واڵتێک نابێ بەو پانتاییەی کە ئێستا هەیەتی
ل5
2
ژماره 170
www.lawanikurdistan.com
2013/1/8
یەکێتی دوای تاڵەبانی، داهاتوویەکی ناڕوون و پڕ کێشە
راپۆرتی شیکاری :پرس رۆژی ،٢٠١٢/١٢/١٧تەندروستی سەرۆک کۆمار تێکدەچێت و رەوانەی نەخۆشخانە دەکرێ ،بەهۆی مەترسیداربوونی نەخۆشییەکەی دواتر رەوانەی ئەڵمانیا کرا و ئێستا لەژێر چاودێری ورددایە ،هەرچەندە نەزانراوە نەخۆشییەکەی چییە ،بەاڵم ئاماژە بە جەڵدەی دەماغ دەکرێت ،یەکێتی دوای تاڵەبانی ئەو هاوکێشە ئاڵۆزەیە کەتاکو ئێستا خودی ئەندامانی ناوی یەکێتی و دەرەوەو واڵتانی ئەقلیمی نەیتوانیوە شیکاری بۆ بکەن ،بەشێک لەچاودێرانی سیاسی و ڕۆژنامەنووسانیش پێیانوایە یەکێتی دوای تاڵەبانی ئەو یەکێتیە نابێت کە ئێستا سەنگ و پێگەی هەیە لەهەرێمی کوردستان و دەرەوە ،چونکە بەبڕوای ئەوان ملمالنێ ناوخۆکانی ناو یەکێتی سەلمێنەری ئەو پێشبینیەیە کە دەڵێت یەکێتی دوای تاڵەبانی یەکێتیەکی دابەش بوو دەبێت لەنێوان پارتی و گۆڕاندا یاخود هیچ نەبێت مانەوەی ئەو حیزبە سیاسیە دەبێت بەشێوەیەکی بچووکتر لە ئێستا. کێ برا گەورەیە؟ هەر دوای تێکچوونی باری تەندروستی تاڵەبانی ،مەکتەبی سیاسی خێرا کۆبۆوە و لە بەیانێکدا رایگەیاند کەپۆستەکان وەکخۆی دەمێننەوە و درێژەپێدەری رێباز و رێنماییەکانی مام جەالل دەبن. بەاڵم دوو رۆژ دواتر لەکۆبوونەوی خۆیدا ،ئەنجومەنی ناوەندی یەکێتی کۆسرەت رەسولی وەک (براگەورە) دەست نیشان کرد بۆ بەڕێوەبردنی کاروبارەکانی یەکێتی تا گەڕانەوەی مام جەالل .ئەمە لەکاتێکدایە کە زانیاریەکان ئەوە دەردەخەن بەشێک لەئەندامانی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی لەگەڵ ئەوەنین کە سەرجەم دەسەاڵتەکانی تاڵەبانی لەدەست کۆسرەت ڕەسوڵدا بێت .هاوکات دەوترێ هێرۆ ئیبراهیم، خێزانی مام جەالل بەم بڕیارە نیگەران بووە. جێگرەوەی مام جەالل کێ دەبێت؟ مام جەالل دوو پۆستی گرنگی هەیە ،پۆستی سکرتێری گشتیی یەکێتی و پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق .ئێستا بەرپرسە بااڵکانی ناو یەکێتی لە ملمالنێ و کێبڕکێدان بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستانە. هەندێک پێیانوایە رەنگە هەتا کۆنگرەی چوارەمی یەکێتی کۆسرەت رەسول هەر براگەورەبێت و دکتۆر بەرهەم ساڵیش بکرێتە سەرۆک کۆمار .عەلی باپیر ئەمیری کۆمەڵی ئیسالمیش پێیوایەد.بەرهەم گونجاوە بۆ ئەو پۆستە .بەاڵم عەدنان موفتی ،ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی ،ئەوەی خستۆتەروو ،کە رەنگە دەستەی بەڕێوەبردن دابمەزرێت لە جێگرەکان و دەستەی کارگێڕی و مەکتەبی سیاسی پێکبێت بۆ بەڕێوەبردنی یەکێتی هەتا کۆنگرەی چوارەم دەبەسترێت. رۆڵی بنەماڵەی تاڵەبانی ،لەیەکالیی کردنەوەی جێگرەوەی تاڵەبانی، رۆڵێکی سەرەکی و یەکالکەرەوەیە ،هەر بۆیە چاودێران پێیانوایە، کە بنەماڵەی تاڵەبانی رۆڵی سەرەکی و گرنگ دەگێڕن لەیەکالیی کردنەوەی جێگرەوەی تاڵەبانی ،لەبەرئەوەی دارایی گشتی و دەزگای زانیاری و دەزگای دژە تیرۆر ،کە دەزگای حەساس و گرنگی ناو یەکێتین ،بەدەست کەسە نزیکەکانی بنەماڵەی تاڵەبانییەوەیە ،بۆیە بەبێ رەزامەندی ئەوان هیچ کەس ناتوانێ ببێتە سکرتێری داهاتووی یەکێتی. رێبوار کەریم وەل��ی ،پێیوایە ئەگەر یەکێتی بیەوێ لە بەغدا
جێگرەوەیەک بۆ تاڵەبانی دابنێ و شەڕی ئەو کورسییە بکات ،دەبێ پێش هەموو کەس قەناعەت بە پارتی بکات ،ئەگەر بیەوێ کەسێک یان کەسانێک دابنێ کە سەرکردایەتی یەکێتی بکەن ،ئەوا دەبێ ئەوانە کەس یان کەسانێک بن کە پارتی دەتوانێ کاریان لەگەڵ بکات. ه��ەر چەندە بەپێی پ��ەی��ڕەوی ناوخۆی ئ��ەو حیزبە ،لەغیابی تاڵەبانیدا ،جێگرەکانی ئیش‌وکارەکانی رادەپەڕێنن ،لەئێستاشدا هەریەکە لەکۆسرەت رەسوڵ ،جێگری یەکەم‌و بەرهەم ساڵح جێگری دووەمی تاڵەبانین ،بەوپێیەش کۆسرەت رەسوڵ کارەکانی سکرتێر رادەپەڕێنێت .بەبڕوای ئازاد بەرزنجی ئەو قابیلیەتەی لەکارەکتەر‌و دیپلۆماسییەتەی مام جەالل و لەڕەفتاری سیاسی ئەودا هەبووە، کەمیان خاوەنی ئەو قابیلیەتەن کە بتوانن هەموو ئەو ملمالنێیانە کۆبکەنەوە کە ناوی یەکێتیە .هەر لەمبارەوە ،ئیبراهیم جەالل ،کادیری دێرینی یەکێتی ،دەڵێت «لەناو یەکێتیدا تەکەتول و باڵباڵێنی زۆر ماوە» .وەک ئاماژەیەک بۆ هەر سێ باڵەکەی یەکێتی (کۆسرەت و دکتۆر بەرهەم و هێرۆ ئیبراهیم) .بەاڵم مەال بەختیار ،بەرپرسی دەستەی کارگێری مەکتەبی سیاسی ،پێیوایە جەنابی مام جەالل کەسایەتییەکە کەس ناتوانێ لەناو یەکێتی نیشتمانی کوردستان، جێگەی بگرێتەوە .دەشڵێت «نابێ کەس بیر لەوەبکاتەوە جێگەی مام جەالل بگرێتەوە ،وەک کەسایەتییەکی مێژوویی و رابەرێکی نەتەوەیی». ئایا گۆڕان و یەکێتی دەبنەوە بەیەک؟ تاکەکەس بتوانێت ئیدامە بەیەکێتی بدات و شایستە بێت بۆ ئەو پۆستە نەوشیران مستەفایە ،چونکە پێشتر جێگری سکرتێری گشتی بووە .چاودێرانی سیاسی پێیانوایە کە دوای مام جەالل ،رەنگە یەکێتی و گۆڕان یەکبگرنەوە ،یان بەشێکی زۆری سەرکردەکانی یەکێتی بچنە ناو گۆڕان ،چونکە هیچ کام لە باڵەکان بە رابەرایەتی و سکرتێری باڵەکەی تر رازی نییە و نابێت .بەرپرسێکی یەکێتیش ڕایدەگەیەنێت هیچ ئاماژەیەک نییە بۆ گەڕاندنەوەی نەوشیران مستەفا چونکە پێش ڕۆیشتنی ئەو لەشوێنی مام جەالل بوو. لەچەند کۆبوونەوەیەکی جیاجیادا لەگەڵ هەڵسوراوانی بزووتنەوەی گۆران ،نەوشیروان مستەفا جەختیکردووەتەوە تاڵەبانی جارێکی تر ناتوانێت بگەرێتەوە بۆ نێو گۆرەپانی سیاسی عێراق بەهۆی ناجێگیری باری تەندروستیەوە. رێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆران ،باسی لەوە کردووە کۆتایی هاتنی ژیانی سیاسی تاڵەبانی زۆرێک لە هاوکێشە نێوخۆییەکانی هەرێم دەگۆرێت و پەیوەندی نێوان هێزە سیاسیەکان گۆرانکاری گەورەی بەسەردا دێت. نەوشیروان مستەفا جەختی لەسەر ئەوەشکردووەتەوە «کۆتایی هاتنی ژیانی سیاسی تاڵەبانی کاریگەری گەورەشی دەبێت لەسەر پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم و ناوەند و کۆی گشتی گۆرەپانی سیاسی عێراق». هەندێک پێیانوایە کە رەنگە بەشێک لەسەرکردە و جەماوەری یەکێتی بچنە ناو بزوتنەوەی گۆڕانەوە ،بەاڵم بەرپرسی دەستەی کارگێری ،ئەو ئەگەرە بە دوور دەزانێت و رەتیدەکاتەوە ،مەال بەخیتار دەشڵێت «لە دوای مام جەاللیش رەنگە خەڵک هەبێ بچێتە ناو
گۆڕان و بە پێچەوانەش بێتە ناو یەکێتی ،بەاڵم وەکو سەرکردە نا». عەدنان موفتی ،ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی دان بەوەدا دەنێت کەپەیوەندی تەلەفۆنی لەنێوان کاک کۆسرەت و کاک نەوشیروان هەبووە ،دەشڵێت «بەاڵم نازانین ناوەڕۆکی ئەو پەیوەندییە چی بووە» .ئەمەش نیشانەی ئەوەیە کە بزوتنەوەی گۆڕان بە وردی چاودێری بارودۆخی ئێستای یەکێتی دەکات. بەاڵم بەبڕوای رێبوار کەریمی رۆژنامەنووس ،یەکێتی ئەگەر لە داهاتوودا لەوە زیاتر لە گۆڕان نزیک ببێتەوە ،ئیتر پارچە پارچە دەبێ و هەڵدەوەشێتەوە .گوتیشی «بە دووری نازانم (گۆڕان) کار لەسەر ئەو الیەنە بکات ،چونکە هەڵوەشانەوەی یەکێتی یەکسانە بە بااڵدەستیی تەواوی (گۆڕان) لە ناوچەی سەوز». پەیوەندی پارتی و یەکێتی دوای تاڵەبانی جەالل تاڵەبانی کە سکرتێری گشتی یەکێتییە لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی ڕۆڵێکی یەکەمیان هەبوو لە ئەنجامدانی ڕێکەوتنی ستراتیژی نێوانیان و تاکو ئێستاش هەردووال بەشێوەکی فەرمی جەخت لەپابەند بوون بەو ڕێکەوتنە دەکەنەوە ،لەسەردانەکەی شاندەکەی پارتی بۆ مەکتەبی سیاسی یەکێتی بە سەرپەرشتی مەسعود بارزانی ،دیسانەوە جەخت لەسەر پابەندبوون بە رێکەوتننامەکە کرایەوە ،بەاڵم ئەگەری ئەوەش هەیە کە هەندێک لەسەرکردەکانی یەکێتی چیتر بەو رێکەوتنە رازی نەبن و هەڵیوەشێننەوە ،بۆیە لێرەدا ئەگەری ئەوەیە کە هەندێک لە سەرکردە و جەماوەری یەکێتی بچنە ناو پارتییەوە .بەاڵم مەال بەخیتار رایدەگەیەنێت کەیەکێتی لە دوای مام جەالل-ەوە بیر لەوە ناکاتەوە لەگەڵ پارتی یەکبگرێتەوە .ئەوەی دەگوترێ بەشێکی زۆر لە یەکێتی دەچێتە ناو پارتی بەڕاستی ئەوە جگە لە پڕوپاگەندەیەکی سایکۆلۆژی بۆ رارایی دروستکردن لەناو یەکێتی و جەماوەرەکەی هیچی دیکە نییە. دوای تاڵەبانی ،یەکێتی چۆن دەبێ؟ هەمووان ئاماژە بەوە دەکەن ،کە دوای تاڵەبانی یەکێتی هەمان یەکێتی ئێستا نابێت و ئەگەریش ئینشیقاق روونەدات ،ئەوا بەهۆی ملمالنێی باڵەکانییەوە حزبێکی الواز و لەلێواری تەقینەوەدا دەبێت .ئارێز عەبدواڵ ،ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی ،دان بەو راستییەدا دەنێت و دەڵێت «راستە لەغیابی مام جەالل گرفتمان بۆ دروستدەبێت ،بەاڵم هەموو هەڤااڵن بڕیارمانداوە یەکێتی وەک خۆی بمێنێتەوەو پەیوەستدەبین بەبڕیار‌و راسپاردەکانیەوە». مەال بەختیاریش ،بەرپرسی دەستەی کارگێری مەکتەبی سیاسی، باوەڕی وایە لە دوای جەنابی مام جەالل ،قۆناخی دوای مام جەالل دەستپێدەکات سەبارەت بە یەکێتی .قۆناخی دوای مام جەالل پێکهاتەی یەکێتی دەبێ بەجۆرێک بگۆڕێت ،کە بگونجێ لەگەڵ قۆناخی دوای مام جەالل و گۆڕانکارییەکانی ئایندەش .پێکهاتەی یەکێتی و سەرپەرشتیکردنی یەکێتی دەبێ گۆڕانکاری ریشەیی تێدا بکرێ ،بۆ ئەوەی لەگەڵ قۆناغی دوای مام جەالل ،بگونجێ. دەشڵێت «پرۆسەیەکە زۆر دەخایێنێ هەتا یەکێتی دەتوانێ وەک هێزێکی زیندوو و گ��ەورە خۆی لەگەڵ ئاڵوگۆڕەکانی ئایندەدا، دەگونجێنێتەوە».بەاڵم ،بەبڕوای ئاسۆ عەلی چاودێری سیاسی، یەکێتی لەغیابی تاڵەبانیدا سەرگەردان دەبێت ،چونکە بۆچونی هاوتا نیەو کاریزما بوونی تاڵەبانی تاکە کۆڵەکەو گرێی بووە کە توانیوتی هەموویان کۆبکاتەوە . رێباز جومعە ،جێگری بەرپرسی کۆمیتەی بازیانی یەکێتی ،دان بەوەدا دەنێت کەهەموو کادیرانی یەکێتی تووشی قەلەقی بوون، چونکە نازانین ئایندەی یەکێتی بەرەو کوێ دەروات. یەکێتی نیشتیمانی کوردستان ،لە ١٩٧٥/٦/١دام��ەزراوە و لەو کاتەوە جەالل تاڵەبانی سکرتێری حزبەکەیە و هەتا ئێستا ٣کۆنگرەی بەستووە ووابڕیارە لە ناوەڕاستی ئەمساڵ کۆنگرە ببەستێتەوە. لێدوانەکان لە رۆژنامە و سایتەکان وەرگیراون.
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 170
2013/1/8
3
نەسروڵاڵ نەجمەددین ،بەرپرسی مەکتەبی سیاسی حیزبی ئایندەی کوردستان ،دەڵێ ئێمە پێشتر ویسمان لە کابینەی شەشەم بەشدار بین، بەاڵم بەشداریان پێنەکردین ،لەبارەی ھەڵوێستیان بەرامبەر حکوومەت ئاماژە دەکات ئەوان کە لە پەرلەمان نوێنەریان ھەبێ و لە حکوومەت بەشدار نەبن ،بە شێوازێکی سروشتی دەبنە ئۆپۆزیسیۆن. دیمانە :سەرکۆ بەختیار ،سلێمانی
نەسرواڵ نەجمەدین سورچی ،بەرپرسی مەکتەبی سیاسی حزبی ئایندەی کوردستان:
ویستمان لە کابینەی شەشەم بەشدار بین ،بەاڵم بەشداریان پێنەکردین پرس :دەنگۆی ئەوە هەیە کە بەنیازن لەگەڵ الیەنێک یەکبگرن؟ سورچی :بەڵێ وایە ،پرۆسەی یەکگرتنمان لەگەڵ (بزاڤی ژینگەو یەکسانی) کە دێنە ناو حزبی ئێمە ،لەم چەند رۆژەی داهاتوودا رادەگەیەنین. پ���رس :ئ��ێ��وە ت��ام��اوەی��ەک ب��ێ��دەن��گ��ب��وون ،ک��ەچ��ی دوات��ر ئۆپۆزسیۆنبوونتان هەڵبژارد ،هۆکاری چی بوو؟ سورچی :مێژووی ئۆپۆزسیۆن بونی ئێمە کۆنە ،بەم دواییەش کە حکومەتی نوێ بەسەرۆکایەتی د .بەرهەم دام��ەزرا ،پرسیان پێکردین و داوایان لێکردین بەشداری بکەین لە حکومەت ،ئێمەش وەاڵممان بە باشە دانەوە ،بەاڵم دواتر بەشدارییان پێنەکردین. بەتەبیعەتیش کە لە پەڕلەمان بویت و لە حکومەتدا نەبویت ئۆپۆزسیۆنیت .ئێستا لەگەڵ الیەنەکانی ئۆپۆزسیۆن هەماهەنگیمان هەیە ،بەاڵم ئەوان میکانیزمێکیان هەیە کە ئێمە لەناویدا نین، کەواتە بەشدارینەکردنمان لە حکومەت یەکێکە لەو هۆکارانەی کە ئێمە ئۆپۆزسیۆن بین. هۆکاری تریش ئەوەیە کە ئێمە وەک پێویست لە دەسەاڵت رازی نین و لە نزیکیشەوە پێمان ووتون. پرس :پاش جیا بونەوە و دروست کردنی حزبی سیاسی نوێ، ئایا بودجەتان هەیە لە حکومەت؟ سورچی :ئەو برادەرانەی کە جیا بوونەوە لە ،٢٠٠٩ / ٣/٢٨لە رۆژی ٣/٣٠بە تەواوی بودجەکە درا بەئەوان ،بەبێ ئەوەی مراعاتی ئێمە بکرێت .تاماوەی ١٦مانگ بودجەمان نەبوو ،پاشان بەبڕیاری بەڕێز سەرۆکی هەرێم لە کۆی ٤٠٠ملیۆن تەنها ١٢٠ملیۆن ئەدرێت بە ئێمە ،کە ئەمەش کێشەی زۆر گەورەی بۆ دروست کردوین، چونکە کاتێک بودجە دێت خەڵکی دڵی خۆش دەبێت ،بەاڵم ئێمە دڵمان تەنگ دەبێت ،لەبەر ئەوەی نازانین چۆن دابەشی بکەین، هەوڵی زۆریشمان داوە بۆ چارەسەرکردنی ،بەاڵم تا ئێستا وەک خۆی ماوەتەوە. پرس :پەیوەندیتان لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن چۆنە؟ بەتایبەت لەگەڵ الیەنە ئیسالمییەکان؟ سورچی :پەیوەندیمان لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن باشە ،لەگەڵ هێزە ئیسالمیەکانیش ئێمە جیاین و ئەوانیش جیان ،بەاڵم هەندێ شت کۆماندەکاتەوە ،وەک داواکردنی کارەبا یان رێگاوبان یان ژێرخانی ئابوری واڵت ،ئەوان خاوەن فەلسەفەی تایبەتی خۆیانن و ئێمەش خاوەن فەلسەفەی خۆمان ،ئێمە لەشتە هاوبەشەکان کە خەڵک داوای ئەکات هاوبەشین ،هەروەها لەساڵی ٢٠٠٩لە هەڵبژاردنەکان
یەک لیست بووین و توشی هیچ گرفتێکیش نەبووین ،چونکە لە پرۆسەی سیاسی هەندێ خاڵ هەیە هاوبەشە و هەندێکیش جیاوازە، لەوانەیە خاڵە هاوبەشەکان زۆرتربێت لە خاڵە جیاوازەکان .هەتا ئێستاش پەیوەندیمان باشە و هاتووچۆمان هەیە ،بەاڵم هاوپەیمانی قورسمان نییە ،تەنها ئەوەندەیە کەلەناو پەرلەمان یەک دەنگین، بۆنمونە ئەوان شتێک پێشکەش بکەن ئێمە بزانین باشە پشتگیریان ئەکەین. پرس :پەیوەندیتان لەگەڵ (ی ،ن ،ک) و (پ ،د ،ک) چۆنە؟ سورچی :باشە ،کە ئەڵێم باشە ،ئەوەیە کەهەر یەکێکمان لەماڵی خۆمانین ،ئەوە باشی نییە ،چونکە یەکێتی و پارتی غەدریان لێکردوین ،بوونە هۆکاری دروس��ت بونی ئینشقاق لەناوماندا، خۆشیان ئێعترافیان پێکردووە ،نەک تەنها بە قسەی ئێمە بێت. جەنابی مام جەالل خۆی بە ئێمەی وت :ئێوە هاوپەیمانیتان لەگەڵ ئیسالمییەکان کرد ،ئێمەش لەبەرامبەردا وەهامان کرد .هەروەها بۆ بودجەش هەتا ئێستاش غەدرمان لێدەکەن ،کۆنە بەعسییەک لەکوردستان تێروتەسەلە ،بەاڵم ئێمە حزبێکی شۆڕشگێر و لە ساڵی ١٩٧٦وە لە شاخ بووین ،نان نەبێت بیخۆین ،بەراستی ئەمە عەدالەتی تێدا نییە .گلەیی لە مالیکی ئەکەین ،کەچی دەسەاڵتیش لەکوردستان هەروا دەکات. ل��ەم دوای��ی��ەی ک��ۆب��ون��ەوەی س��ەرۆک��ی هەرێم لەگەڵ الیەنە سیاسیەکان بۆ مەسەلە چارەنوسازەکان بە ئێمە نەوتراوە و بانگ نەکراوین ،بەڕاستی المان سەیرە! ئەگەر پێیانوابێت قورساییمان نییە ،من پێم وایە لە ڕۆژێکی وا تەنگانەدا یەک نەفەر قورسایی خۆی هەیە .گلەییمان زۆر لەم مەوزوعانە هەیە ،هیوادارین لەگەڵ یەکێتی و پارتی پەیوەندیمان باش بێت و ئەگەر لە هەرشوێنێک گرفت هەبێت ،باپێکەوە چارەسەری بکەین. پرس :دروست کردنی لیستێکی کوردی بۆ ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێم لەالیەن الیەنە سیاسیەکانی کوردستانەوە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق ،چۆنە هەڵدەسەنگێنی؟ س��ورچ��ی :س��ەرج��ەم حزبەکان نییە ،بەڵکو تەنیا حزبە سەرەکییەکانن .ئێمە زۆر زۆر پێمان باشە ،لەبەر ئ��ەوەی لە هەڵبژاردنی رابردوی عێراق نزیکەی حەوسەد هەزار دەنگمان فەوتا، کە دوو کورسی دەکرد ،لەبەر ئەوەی کە پێکەوە نەبووین ئەو زەرەرەمان کرد ،بەاڵم ئێستا دروست کردنی ئەو لیستە ،بۆچونێکی زۆر تەواوە کە الیەنەکانی دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن لەم ناوچەیە بەیەک لیست بن ،بۆ ئەوەی بتوانین کورسی باش بهێنین .ئەگەر کورد پێکەوە بێت ،قەناعەتم وایە کە زۆرترین کورسی بۆ ئێمە
دەبێت. پ��رس :داخستنی سنورەکان ل��ەڕوی کوردەکانی رۆژئ��اوا چ کاریگەریەکی لەسەر برایەتی پارچەکانی کوردستان دەبێت؟ سورچی :خۆمان ئەزانین وەزعی هەرچوار پارچەی کوردستان چۆنە لە ئێستا ،بیرمان نەچێت هەمیشە لەباشوری کوردستان شۆڕش بەهێزتر بووە لەچاو پارچەکانی تریدا ،بەاڵم هەر کاتێک کە شکستی هێنابێت کوردەکانی پارچەکانی تر بەهانامانەوە هاتوون، ئێستا ئەرکێکی زۆر قورسە لەسەرمان ،نابێ ڕێگایان لێبگرین .خۆی ئەو رێگا گرتنەش هۆکاری خۆی هەیە ،بەاڵم ئەبێت ئەم پەیوەندیە نەپچڕێت و هیوادارین ئەم رێگایە نەگیرێت و هاتوچۆکردن بەردەوام بێت ،کە بتوانین کۆمەک و هاوکاری بۆ کوردستانی رۆژئاوا بنێرین. پرس :ئایندەی (ی ،ن ،ک) چی بەسەردێت پاش ئەوەی جەنابی مام جەالل باری تەندروستی تەواو نییە ،لێکدانەوەی ئێوە چییە لەو بارەیەوە؟ سورچی :ئێرانیەکان بە مام جەالل ئەڵێن (کۆکەرەوەی دژەکان) واتە دژەکان بەیەکەوە کۆ دەکاتەوە .بەراستی دەوری مام جەالل چ لەسەر ئاستی یەکێتی ،وێڕای جیاوازی بیروڕا لەنێوان خۆیاندا کەچی هەمویانی کۆ کردۆتەوە ،یان لەسەر ئاستی کوردستان و عێراق کە بە موبادەراتی مام جەالل کێشەکان چارەسەر ئەبوون. هەروەک دیارە لەم ماوەیەدا کە لێرە نییە جێ دەستی دیارە. بەدڵنیایەوە غیابی مام جەالل کاریگەری نەک لەسەر یەکێتی بەڵکو لەسەر کوردستان و عێراق و ناوچەکەش هەیە ،بەاڵم لەسەر یەکێتی کەس ناتوانێت خوێندنەوەی بۆ بکات ،چونکە ئێستا (ی ،ن ،ک) لە کۆبونەوەی بەردەوامدان ،لەو باوەڕەدام بتوانن تارادەیەک خۆیان کۆبکەنەوە .لەوانەیە وەک پێشتر بەهێز نەبێت، بەاڵم یەکێتی حزبێکە ئەساسییەو هەردەمێنێت.
بەعسییەک لەکوردستان تێروتەسەل ،بەاڵم ئێمە نان نیە بیخۆین کاتێک بودجە دێت خەڵکی دڵی خۆش دەبێت ،بەاڵم ئێمە دڵمان تەنگ دەبێت
4
ژماره 170
www.lawanikurdistan.com
2013/1/8
رەوشی رۆژنامەنووسی بەرەو باشتر چووە و پێشێلکارییەکان کەمیان کردووە
بێ رووتووش
راپۆرت :پرس ،سلێمانی
سەنتەری میترۆ ،راپۆرتی پیشێلکارییەکانی دژی رۆژنامەنوسان لەساڵی ٢٠١٢ب�ڵاوک��ردەوە ،کە ١٩٠پێشێلکاریی بەرامبەر ١٣٢ رۆژنامەنوس کراوە ،بەراورد بە پارساڵ لە %٥٢پێشێلکارییەکان کەمی کردووە .سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنووسانیش، راپۆرتەکەی سەنتەری میترۆ بە نازانستی وەسف دەکات و ئاماژەی بەوەدا کە بەشێک لەو حاڵەتانە پێشێلکاری نین و رێژەکە لەوە کەمترە .مامۆستایەکی زانکۆش ئاماژە بەوەدەکات کە ئامارەکان دڵخۆشکەرن و نیشانەی ئەوەیە کە رەوشی رۆژنامەنووسی لەهەرێم بەئاراستەیەکی راستدا هەنگاو دەنێت و خەریکە رێکەی خۆی وەردەگرێت. سەنتەری میترۆ بۆداکۆکیکردن لە مافی رۆژنامەنوسان ،راپۆرتی پیشێلکارییەکانی دژی رۆژنامەنوسان لەساڵی ٢٠١٢باڵوکردەوە و ساڵی ٢٠١٢ی بە ساڵی (رێگری لەکاری رۆژنامەنوسی) ناونا ،کە ١٩٠پێشێلکاریی بەرامبەر ١٣٢رۆژنامەنوس کراوە و زێتریان رێگری کردن بووە لەکاریی رۆژنامەنووسی .بەگوێرەی راپۆرتەکەی سەنتەری میترۆ، لەچاو پارساڵ پێشێلکارییەکان لە %٥٢کەمیان کردووە ،بەجۆرێک لە ساڵی ٢٠١١دا ٣٥٩پێشێلکاریی بەرامبەر بە رۆژنامەنووسان تۆمار کرابوو ،بەاڵم ئەمساڵ رێژەکە کەمی کردووە بۆ ١٩٠حاڵەت. بەپێی روون��ک��ردن��ەوەی راپ��ۆرت��ەک��ە ،لە ساڵی ٢٠١٢دا ()٥٠ رۆژنامەنوس دەستگیرکراون و )٥( ،رۆژنامەنوسیش هەڕەشەی کوشتنیان لێکراوە ،هەروەها لە ٢١رۆژنامەنووس دراوە و٦٧ ، حاڵەتی رێگریکردن لەکاری رۆژنامەنوسان هەبووە کە دەکاتە لە %٣٥ی پێشێلکارییەکان. لەراپۆرتەکەشدا ئەوە روونکراوەتەوە کە ١٢حاڵەتی سوکایەتی‌و قسە پێوتنی ناشیرین بەرۆژنامەنوسان هەبووە ،هەروەها ٣٤حاڵەتی شکاندن‌ودەستبەسەرداگرتنی کەرەستەی رۆژنامەوانی‌و لەگەڵ یەک حاڵەتی هێرشی چەکداری تۆمارکراوە». ب��ەاڵم ک���اروان ئ��ەن��وەر ،سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنوسانی کوردستان لەلێدوانێکدا بۆ هەفتەنامەی پرس راپۆرتەکەی سەنتەری میترۆ بە «نازانستی» وەسف دەکات و دەڵێت «من نازانم ئەو پێشێلکارییانە لەسەر چ بنەمایەک تۆمار کراون، هەروەها بەبێ هەبوونی بەڵگەی سەلمنێراو ،ناکرێ هەر لەخۆیەوە هەموو شتێک بە پێشێلکاری هەژمار بکرێ» .بۆیە سکرتێری لقی سلێمانی ئەو ئامار و زانیارییانە رەتدەکاتەوە و رایدەگەیەنێت کە پێشێلکارییەکان زۆر لەوە کەمترە و راپۆرتەکەی سەنتەری میترۆ، زانستی نییە و پشتی بە بەڵگە نەبەستووە .ئەو گوتی «ئەگەر رۆژنامەنووسان هەڕەشەی لێکرابێت یان لێیدرابێ ،ئەوا دەبێ بێت داوا
تۆمار بکات و بەڵگەی پێویست بخاتەروو ،ئەوکات دوای سەلماندنی ئینجا دەکرێ بەپێشێلکاری هەژمار بکرێت ،نەک رۆژنامەنووسان لەسەرکارێکی نارۆژنامەنووسی گیرابێ و لەسەر پیشەی رۆژنامەنووسی هەژمار بکرێت». سکرتێرەکە وتیشی «تێناگەم ئەو هەموو پێشێلکارییە لەسەر چ بنەمایەک تۆمارکراوە ،ئێمە لە لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنووسان لەشەش مانگی کۆتایی ٢٠١٢هیچ پێشێلکارییەکمان تۆمار نەکردووە، چونکە هیچ رۆژنامەنووسێک نەهاتووە بڵێ پێشێلکاریم بەرامبەر کراوە». ناوبراو روونیشی دەکاتەوە کە لەراپۆرتەکەدا باس لەهەڕەشەی تەلەفون‌و رێگری کردن لە چوونە ژوورەوەی رۆژنامەنووسان دەکات لەکاتی کۆبوونەوەکەی نێوان مام جەالل و نەوشیروان مستیەفا ،ئەو گوتی «ئەمانە ناچنە قاڵبی پێشێلکارییەوە». سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنووسان ،ئاشکراشی دەکات کە هەفتەی داهاتوو راپۆرتی شەش مانگی دووەمی ٢٠١٢ی تایبەت بە رەوشی رۆژنامەنووسان و پێشێلکارییەکان بە هەر سێ زمانی ئینگلیزی عەرەبی و کوردی باڵودەکرێتەوە .ئاشکراشی دەکات کە لەچاو پارساڵ ،پێشێلکاری بەرامبەر بە رۆژنامەنووسان زۆر کەمی کردووە و رەوشی رۆژنامەنووسی لە هەرێم باشتر بووە. هەر سەبارەت بەم بابەتە ،مامۆستایەکی زانکۆ داتاکان بە دڵخۆشکەر ناو دەبات و گەشبینە بە داهاتووی رەوشی رۆژنامەنووسی لە هەرێمی لەکوردستان .هەردەوان نەقشبەندی ،مامۆستای بەشی راگەیاندن لە کۆلێژی ئەدەبیاتی زانکۆی سەالحەدین ،لەلێدوانێکیدا بۆ هەفتەنامەی پرس گوتی «من نازانم لەسەر چی بنەمایەک ئەو داتا و پێشێلکارییانە تۆمار کراون ،بەاڵم رێژەی داتاکان دڵخۆشکەرن و نیشانەی ئەوەیە کە رەوشی رۆژنامەنووسی بەرەوباشتر چووە و تێگەیشتن و بایەخی زێتر بۆ کاریی رۆژنامەنووسیی هەیە». گوتیشی «دیویکێتری ئەوەیە کە خودی رۆژنامەنووسانیش وردتر و پرۆفیشنااڵنەتر مامەڵە لەگەڵ خ��ودی رووداوەک���ان و پیشەی رۆژنامەنووسی دەکەن». هەردەوان نەقشبەندی ،ئەوەشی خستەروو کەدەبێ پێناسەیەکی یەکگرتوو بۆ خودی رۆژنامەنووس و پیشەی رۆژنامەنووسی هەبێ ،بۆ ئەوەی بزانرێ رۆژنامەنووس کێیە و کێ پێشێلکاری بەرامبەر کراوە. مامۆستاکەی بەشی راگەیاندن ،بەپێویستی دەزانێ کە سەرلەنوێ رۆژنامەنووس و پیشەی رۆژنامەنووسی پێناسە بکرێتەوە و زۆری و ب��ۆری رۆژنامەنووسان لەهەرێم لە بێژنگ ب��درێ ،بۆ ئ��ەوەی رۆژنامەنووسی راسەقینە بزانرێت کێیە و جۆریی پێشێلکارییەکان و الیەنی پێشێلکاریش بزانرێت کێیە.
*دەرهێنەرێک کە پرۆژەی پێشکەش بە وەزارەتی رۆشنبیری کردبوو ،ناوی لە لیستی داهێنەران هاتبۆوە دەیگوت «ناوی ئەمینداری سندوق بگۆڕن بەڕاستی ناوێکە سەردەمی بەعسمان بیر دەخاتەوە» ،کەچی بەخۆشی کە قسەی دەکرد لە چوار وشە سێیانی عەرەبی یا ئینگلیزی بوون. (واقیعەن قەولەکەی متەکاملە) *دەڵێن لە ئەمریکا هونەرمەندێک سااڵنە بڕی یەک ملیۆن دۆالر بۆ خانەی مندااڵنی بێسەرپەرشت خ��ەرج دەک��ات، کەچی هونەرمەندانی ئێمە نەک نابەخشن ،بەڵکو بەردەوام دەسەسڕی سواڵیان لە بەردەم قاپی ئەنجوومەنی وەزیران راخستوە. (لال یا محسنین لال) *کەناڵێکی سەتەالیت لە هەواڵەکانیدا باڵوی کردەوە کە رۆشنبیران و نووسەران رەخنەبارانی پڕۆژەی داهێنەرانی وەزارەتی رۆشنبیری دەکەن و کەمپینیان پێکهێناوە ،کەچی لە راپۆرتە ڤیدیۆییەکە تەنها پەیامنێرەکان قسەیان دەکرد. (بیانگوتبا کەمپینی زانایانیش چ باس نەبوو) *پاڵێوراێکی ئەمینداری گشتی یەکگرتوو کە لە دواین کۆنگرەیان دەرنەچوون لە بەرنامەیەکی تەلەڤزیۆنی دەیگوت الیەنە ئۆپۆزیسیۆنەکان لە نزیکبوونەوە و خۆبردنە پێشیان بۆ پارتی و یەکێتی کێبڕکێ دەکەن. (جەنابی گەر دەرچوبا ئەو قسەیەی نەدەکرد). *لە راپۆرتی ژووری ئابووری بزووتنەوەی گۆڕان هاتووە ساڵی رابردوو بودجەی ئەنجوومەنی ئاسایش سێ سەد و سی و پێنج ملیار دینار بووە ،بەاڵم ئەمساڵ ٢٨ئەوەندە زیادی کردووە ،کە بڕکەی بۆتە سێ سەد و پەنجا ملیار ،بەو حسابەی ئەوان دەبێ پارەکە نۆ ترلیۆن و سێ سەد و هەشتا ملیار بکات. (هیچیان زیاد بەسەرەوە نەناوە تەنیا ٩ترلیۆن)
سەنتەری میترۆ: پێشێلکاریی بەرامبەر بە رۆژنامەنووسان کەمی کردووە سەندیکای رۆژنامەنووسان: هەفتەی داهاتوو راپۆرتی خۆمان باڵودەکەینەوە و رێژەکە لەوە کەمترە مامۆستایەکی زانکۆ: ئامارەکان دڵخۆشکەرن و رەوشی رۆژنامەنووسیی بەرەو باشتر چووە
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 170
2013/1/8
5
عەلی عەونی ،ئەندامی سەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان، باس لە تەنگژەکانی ئێستای گۆڕەپانی سیاسیی عێراق دەکات ،ئاماژە بەوە دەکات کە حکوومەتی فیدڕاڵی ئامادە نابێت بەبێ شەڕ ،حاجی ئۆمەرانیش بە کورد بکات ،ھاوکات دەڵێ ،عێراق بەرەو ھەڵوەشانەوە دەچێت و لەمەودوا واڵتێک بەو پانتاییەی ئێستا ھەیە ،بوونی نابێت.
دیمانە :پرس
عەلی عەونی ،ئەندامی ئەنجوومەنی سەرکردایەتی (پ.د.ک):
عێراق بەرەو هەڵوەشان دەچێت و لەمەودوا واڵتێک نابێ بەو پانتاییەی کە ئێستا هەیەتی پرس :خوێندنەوەی ئێوە بۆ قەبارەی ئێستای قەیرانەکان عێراق چییە؟ عەونی :ئەگەر خشتی یەکەم لە خانوودا بە خواری دانرا ،ئەوا دیوارەکە هەتاسەر هەر بە خواری دەڕوا ،عێراقیش لەبنەڕەتدا هەر بە خواری دان��راوە و بەسقەتی لە دایکبووە ،لە حەیاتیدا عێراق دەوڵەت نەبووە ،بەڵکو بەرژەوەندی براوەکانی شەڕی جیهانی یەکەم وایکرد ئەم ناوچەیە دیزاین بکرێتەوە و عێراقی لێپێکبێت .بەداخەوە، دەسەاڵتدارانی عێراق مێشیکان بایی ئەوەندە فروان نەبووە ،کە س��ەرەدەری لەگەڵ واڵتێکی فرە نەتەوە و فرە ئایین بکەن .هەر کەسێک کە هاتووە ویستوویەتی بەکەڵەگایی خۆی بەسەر وەزعەکەدا بسەپێنێت. تەنانەت سەدام حوسێن دەسەاڵتی حزبی و عەشیرەتێکیش نەبوو، بەڵکو دەسەاڵتی بنەماڵەیەک بوو لە عۆجە .ئێستاش مالیکی تەنانەت نوێنەری حزبی دەعوەش نییە ،بەڵکو بەرەبەرە خۆی دەکاتەوە سەدامەکەی جاران و نەیتوانیوە ببێتە نوێنەری شیعەش. ئەم خۆپیشاندانانەی کە دورس��ت بوون دژ بە حکومەتەکەی مالیکی ،نیشانەی ئەوەن کە عێراق بەرەو هەڵوەشان دەچێت .واتە لەمەودوا عێراق واڵتێک نابێ بەو پانتاییەی کە ئێستا هەیەتی .بۆیە پێشبینی دەکەم لەم چوار پێنج ساڵەدا عێراق سەر لەنوێ دیزاین دەکرێتەوە. پرس :لەناو ئەو هەمووە پارتی سیاسی و سەرکردەی سیاسی بەشدار لە حکومەت و پرۆسەی سیاسیی عێراق ،مالیکی چۆن دەتوانێ ببێتە تاکڕەو و مەترسی دیکتاتۆربوونی لێبکرێ؟ عەونی :مالیکی سەربەخۆ نییە و بیرۆکەی واڵتێکی هەرێمی بەڕێوە دەبات ،لەبەر ئەوەی ملمالنێیەکی زۆر گەورەی هەرێمی لەسەر عێراق بەڕێوە دەچێت .ئێران کارەکتەرێکی گرنگە لە عێراقدا .هەروەها فیکرەش شیعەش وادەخ��وازێ کە قەرەبووی راب��ردووی بکاتەوە، مالیکی بەو نییەتە هاتەپێشەوە ،بەداخەوە ئەمریکاش نەیتوانی ئەوەی کە بە خوێن کردیان ئیدارەی بکەن و لەسەر سینەیەکی زێڕین پێشکەشی کۆماری ئیسالمی ئێرانی کرد. پرس :بۆچی ئەمریکا عێراقی رادەستی مالیکی کرد ولێی بێدەنگە؟ عەونی :مالیکی توانی ئەمریکا هەڵخەڵەتێنێ ،یان ئەمریکا رەوشەکەیان زۆر سادە دەدی .بۆیە ئێستا سیاسەتی ئێران لەعێراق زاڵە وەک لە سیاسەتی ئەمریکی.
پرس :کە باس لە حکومەتەکەی مالیکی و تاکڕەوی مالیکی دەکرێ ،ئەوە پرسیارە دێتە پێشێ :خۆ حکومەتی بەغدا تەنیا بریتی نییە لە حزبەکەی مالیکی ،بەڵکو سووننە و کوردیش کارەکتەری سەرەکی پێکهاتەو پێکهێنەری حکومەتەکەن ،بەتایبەتی سوپاالر و چەندین وەزیری کوردی تێدایە ،رۆڵی ئەمان چی بووە؟ عەونی :لەوەتەی سوپاساالر لەوێیە ،بێ هیوایە لەوەی کە وەک سوپاساالر رۆڵی خۆی ببینێت ،ئەفسەرە بااڵکان لەجیاتی ئەوەی ئیلتیزامیان بە سوپاساالرەوە هەبێ ،ئیلتیزامیان بە مالیکییەوە هەیە. چەندینجار ویستوویەتی کە واز بێنێت ،بەاڵم وتوومانە حزورمان هەبێ باشترە لەوەی کە هەر نەبێت .دەبێ ئەوەش بزانین کە سوپاالریش فرمان لە وەزیرەکەی وەردەگ��رێ ،وەزیرەکەشی گەمەیە بەدەست مالکییەوە. ئەم ملمالنێ و بەرگرییەشی کەدەکرێت لە وجودی وەزیرەکانەوەیە، بەاڵم هێزمان وەک پێویست نییە .بەاڵم ئەو کێشەیەی کە هەیە، کێشەی نێوان عێراق و کوردستانە ،ئەوە بەتەنیا کێشەی وەزیرێک نییە .ئێمە بەشێکی سادە نین لە دەوڵەتێکی سادە ،بەڵکو لەبنەڕەتدا کێشەی نێوان دوو واڵت و دوو نەتەوەیە .بۆیە کێشەکان دێنە هەرێمی کوردستان. پرس :لەدوای ٢٠٠٣ەوە کورد زێتر پشتیوانی شیعەی کردووە ،وەک لە سووننە ،کەچی شیعەش هیچی بۆ کورد نەکرد ،چۆن بوو کورد ئەو سیاسەتەی گرتەبەر؟ عەونی :ئێمە ناوەڕاستی دارێکمان گرتووە هەر دوو سەری پیسە. ئێمە ٨٠ساڵ دەسەاڵتی سووننەمان تاقیکردەوە ،مەعقول نەبوو دوای ٢٠٠٣یش دیسانەوە بگەڕێینەوە بۆ ئەو فکرەیەی کە ٨٠ساڵە تاقی دەکەینەوە .لەبەرامبەردا هێزی شیعە هەبوو ،ئێمە رێکەوتنمان لەگەڵ کردن بۆ ئەوەی ئەو مەوزوعانە دووبارە نەبنەوە ،چونکە ئەوان مەزوڵم بوون ،بۆیە دەبوو ئەوانیش تاقی بکەینەوە ،بەس بەداخەوە ئەوان پابەندی بەڵێنەکانیان نەبوون .چونکە لەراستیدا نەشیعە و نەسووننە بڕەویان بە قەزیەی ک��ورد نییە .ل��ەداوی ٢٠٠٣ی��ش��ەوە ب��ەردەوام حکوومەتی هەرێم ناڕازی بووە لە حکومەتی ناوەندی و داوای لێکردووە کە دەستوور جێبەجێ بکات و پێیوەی پابەند بێ ،بەتایبەتی ئەو مادانەی کە پەیوەندن بە کوردەوە .بەاڵم ئێمە داخەکەمان لەوێیە، مادام ئاگرەکە لە ماڵی من نییە ،با ماڵی دراوسێ بسوتێ ،دەنا ئێمە مستەحەقی ئەوەبووین خۆپیشاندان دژی مالیکی بکەین ،هەر چەندە پێشتریش کردوومانە ،بەس الیەنەکانی تر هاوکارنەبوون.
پرس :عەالوی داوای هەڵوەشانەوەی حکومەتەکەی مالیکی دەکات و پێشنیاری حکومەتی کارڕایی دەکات ،رای تۆ لەو بارەوە چییە؟ عەونی :من تەسەور دەکەم عێراق لەسەر لێواری هەڵوەشانەوەیە، بەتایبەتی حکومەتەکەی مالیکی ئێستا وەختێتی کە هەڵبوەشێتەوە. یان ئەوەتا ئێمە سوود لەو دەرفەتە وەربگرین و هەندێک لە داواکانی خۆمانی پێ جێبەجێبکەین ،هەر چەندە من پێموایە مالیکی لەوە ئەحمەقترە لەوەی کە بۆخۆی بەرەیەک رابگرێت ،چونکە پیاوی خوڵقێنەری قەیرانە. پرس :بۆ دەرچوون لەم قەیرانە ،پێویستە کورد چی بکات؟ عەونی :باشتیرین شت ئەوەیە کورد ئێعالنی دەوڵەتی کوردستانی بکات ،چونکە هیچ رێگایەکی تر نییە. پرس :ئایا ئێستا دەرفەتەکە گونجاوە؟ عەونی :هیچ وەختێک وەکو ئێستا لەبار نەبووە. پرس :ئایا ئامادەسازیی ناوخۆیی بۆ کراوە؟ عەونی :من تەسەوەر دەکەم لەسەر ئاستی جەماوەری و نەتەوەیی وشیارییەکی باش هەیە .هەروەها لەسەر ئاستیی پەیوەندیی نێودەوڵەتیش ،تەسەوەر دەکەم کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تارادەیەک تەفاهومی وەزعی ئێمە دەکات. پرس :بەس لە %٤٠زێتری خاکی کوردستان لەژێر دەسەاڵتی حکومەتی ناوەندیدا ،ئەمانە چۆن دەخرێنە سەر دەوڵەتی کوردستان؟ عەونی :من پێموایە ئێمە هێشتا لەگەڵ عێراق شەڕێکمان ماوە. پ��رس :کەواتە بەبێ شەڕ ناوچەدابڕاوەکان ناگەڕێنەوە سەر کوردستان؟ عەونی :بە دڵنیاییەوە ،بەس نازانم قەبارەی شەڕەکە چەندە و چۆنە ،چونکە ئەوان ئامادەنین بەبێ شەڕ حاجی ئۆمەرانیش بدەن بە کورد .ئەوەندەی کە لەئێران تورکیا دەترسێین ئەوە ترسەمان لەناوخۆ نییە. پرس :پێشبینی دەکەی کەی دەوڵەتی کوردستانی ئێعالن بکرێ؟ عەونی :پێشبینی دەک��ەم لەم چ��وار پێنج ساڵەدا دەوڵەتی کوردستانی ئێعالن بکرێ.
پێشبینی دەکەم لەم چوار پێنج ساڵەدا دەوڵەتی کوردستانی ئێعالن بکرێ
6
ژماره 170
www.lawanikurdistan.com
2013/1/8
مووچەی رێزلێنان +الوی ساڵ +سندووقی کۆمەکی داهێنەران
سێ پڕۆژە بە کەمترین پێشوازییەوە
بەدواداچون :توانا شێخانی
ئەو ک��ارو پ��رۆژان��ەی کە وەزارەت���ی رۆشنبیری و الوانی حکومەتی هەرێم ئەنجامی دەدات ،بە تایبەتی موچەی رێزلێنانی هونەرمەندان و ڤیستیڤاڵی الوی ساڵ و هاوکاری کۆمەکی داهێنەران ،ب��ەردەوام رەخنە و نیگەرانی نوسەران و رۆشنبیران و هونەرمەندانی لێکەوتۆتەوە ،ئەویش بەهۆی ناعەدالەتی و بێ بەرنامەیی و کەمی ئەزموونی ئەندامانی لێژنەکانی هەڵسەنگاندن ،دواین کاریشیان کۆمەکی هاوکاری ٦٩٠کەسی بە ناو «داهێنەر»بوو ،کە وایکر بەشێک لە ن��وس��ەران و رۆشنبیران داوای دەس��ت لە کارکێشانەوەی خودی وەزیر بکەن و ،وەزارەتی رۆشنبیری تۆمەتبار دەکەن بە بەفیرۆدانی سەروەت و سامانی گشتی ،نوسەرێکی دیاری شاری سلێمانی ئەوەدەخاتەڕوو ،کە ناساندنی نزیکەی حەوت سەد کەس بە داهێنەر ،ئەوە سوکایەتی کردنە بە چەمکی داهێنەر و ،مایەی پێکەنینیشە». نەبوونی پالن و بەرنامە لەو پرۆژانەی کە وەزارەتی رۆشنبیری ئەنجامی دەدات ،بە تایبەتی پرۆژەکانی ( ڤیستیڤاڵی الوی ساڵ ،موچەی رێزلێنانی هونەرمەندان و نوسەران و رۆشنبیران ،کۆمەکی داهێنەران) بەردەوام ڕووبەڕووی رەخنەی توندی نوسەران و رۆشنبیران بۆتەوە ،چونکە بە وتەی خۆیان کارەکان جۆرێک بێ بەرنامەیی و زۆری و بۆری پێوە دیارە .هەروەها کەسانی شیاو ڕاناسپێرن بۆ دەستنیشانکردنی ئەو کەسانەی کە شایەنی خەاڵت و رێزلێنانن. عەتا قەرەداغی ،نوسەری دیاری شاری سلێمانی ،بە توندی رەخنە لە وەزارەتی رۆشنبیری دەگرێت و ئاماژە بەوەدەکات، ئەو وەزارەت��ە هەر لەسەرەتای دروستبونییەوە بە توندی ڕووبەڕووی رەخنەی رۆشنبیران بۆتەوە و بەشێکی زۆریشی گلەیی و گازندەکان لە شوێنی خۆیدان .ئەو زیاتر دەڵێت «پێویستە تۆزێک بە پالن کاربکەن بە تایبەتی لە رووی رێزلێنان و سەفەرکردن و کتێب چاپکردن ،تاوەکو ئێستا هەستم نەکردووە کە ئەو وەزارەتە پەیوەندی بە منەوە هەیە» .ئەو نوسەرە ئاماژەشیدا ،کە لە کۆی ئەو چاالکیەکانی کە وەزارەت سااڵنە ئەنجامی دەدات پێموانیە بە پالن و بەرنامەبێت ،چونکە کارەکان شکستیان پێوەدیارە». مامەیارە ئەحمەد ،رۆژنامەنوسی شاری هەولێر ،نایشارێتەوە کە ئەو کارانەی وەزارەتی ناوبراو دەیکات هیچی بەپێی پالن و بەرنامە نییە ،بەڵکو کارەکان لەسەر ئەساسی برادەرایەتی و حزبایەتی بووە ،بۆیە دەبینین سەرجەم کارەکانیان تێبینی و ڕەخنەی زۆری ل��ەس��ەرە .مامەیارە نمونە بە پ��رۆژەی ڤیستیڤاڵی الوی ساڵ و کۆمەکی داهێنان دەهێنێتەوە ئەو دەڵێ «هەیە تەمەنی زێتر لە چل ساڵە دەستنیشانیان کردووە بۆ وەرگرتنی خەاڵتی الوی ساڵ ،یاخود کەس هەیە ناو بە داهێنەر تۆمارکراوە ،ئەو کەسانەی تێدایە کە خۆیان داهێناوە لەبەرامبەر کەسێکدا کە ناویان لە لیستی داهێنەران تۆماربکات، بۆیە ئەگەر کاروپرۆژەکانیان بەشێوەیەکی بەرنامە داڕێژراوبێت ئەو ئەنجامەی ئێستای نابێت». ئاریان ف��ەرەج ،بەڕێوەبەری گشتی دی��وان لە وەزارەت��ی رۆشنبیری و الوان ،بە پێچەوانەوە رەت��ی دەک��ات��ەوە کە کاروپڕۆژەکانیان بەپێی بەرنامەیەکی داڕێژراو نەبێت ،بەڵکو ئەو دەڵێت «کارەکان بەپێی بەرنامەیەکی ڕاست و دروست دەڕوات بەڕێوە ،هیچ کارێکیش بەبێ کەموکوڕی نابێت ،ئەگەر هەر کەموکوڕییەکیش هەبوبێت ،با هەموومان هەوڵبدەین لە سااڵنی داهاتوودا ئەو کەموکوڕییانە نەهێڵین» .هەروەها ناشی شارێتەوە کە هەڵسەنگاندنی دەقی ئەدەبی یاخود بواری
هونەری لە سەرانسەری دونیا جۆرێک لە کێشەی تێدایە ،بۆ نمونە کەسێک پێی وایە نوسەرێک داهێنانی کردووە ،بەاڵم بەشێکی تر بە پێچەوانەوە پێیانوایە هیچی نەکردووە ،ئەمەش ناڕەزایی لێدەکەوێتەوە ،واتە بەدڵی هەموومان نابێت». دکتۆر ئەحمەد وەرتی ،جێگری سەرۆکی لێژنەی رۆشنبیری لە پەرلەمانی کوردستان ،لەوبارەیەوە لە لێدوانێکیدا بۆ پرس وتی «چەندنجارێک لەسەر ئەوبابەتانەی کە ناڕەزایی لێدەکەوێتەوە کۆبونەوەمان لەگەڵ خودی وەزیری رۆشنبیری کردووە ،ڕەخنەکانی رۆشنبیرانمان بۆ باسکردووە ،ئەوانیش پێیانوایە ئەگەر کارەکانیان زەڕبی سفربکرێت ئەوا غەدریان لێدەکرێت ،لەمەودواش بە جدی بە دواداچون بۆ ئەو مەسەالنە دەکەین کە ناڕەزای لێدەکەوێتەوە». زاڵبوونی ناعەدالەتی و واسیتە و ڕەچاوکردنی ئینتیمای حزبایەتی بەشێکی زۆر لەو نوسەر و رۆشنبیرانەی کە چاودێری کارەکانی وەزارەتی رۆشنبیری دەکەن ،نایشارنەوە کە بەشێک لەو کەسانەی کە سااڵنە رێزلێنان لێدەگیرێت و خەاڵت دەکرێن، یاخود وەکو داهێنەران دەستنیشان دەکرێن ،بەشێکی زۆریان شایەنی ئەوەنین کە رێزیان لێ بگیرێت و پارەیان پێ بدرێت، هەروەها ناشی شارنەوە کە بەشێکی زۆری لە ڕێگەی واسیتە و واسیتەکاری و ڕەچاوکردنی ئینتیمای حزبایەتیە .عەتا قەرەداغی ،لەوبارەیەوە دەڵێت «گومانم هەیە دەستی حزبی لە پاڵەوە بێت ،بە تایبەتی لە ڕووی دەستنیشانکردنی کەسەکانەوە ،چونکە من ماوەیەکی زۆرە نوسەرم ناوی کەسی وەهام لە لیستی داهێنەراندا بەرگوێ دەکەوێت کە تاوەکو ئێستا یەک بەرهەمیم نە خوێندۆتەوە و ناشی ناسم ،ئەگەر بە واسیتە و بە برادەرایەتی نەبێت زۆرکەس هەن شایەنی ئەوەنین کۆمەک بکرێن و ڕێزیان لێبگیرێت» .بەبڕوای قەرەداغی ئەو وەزارەتە یەکێکە لە شکستترین وەزارەتەکانی حکومەتی هەرێم و پێویستە دابخرێت. ئاریان ف��ەرەج ،ب��ەڕێ��وەب��ەری گشتی دیوانی وەزارەت��ی رۆشنبیری ،تەئیکد لەوەدەکاتەوە کە بەهیچ شێوەیەک لە چوارچێوەی خزمایەتی و دۆستایەتی و حزبایەتی لە هیچ پرۆژەیەکدا کاریان نەکردووە ،ئەو دەڵێت «ئەگەر رەچاوی ئەوە بکەین کێ هاوڕێمان و کێ هاوڕێمان نیە ،ئەوا پرۆژەکانمان فەشل دێنێت ،چونکە لە کۆمەڵگایەک دەژین هەموومان یەکتری دەناسین». ئەندامانی لێژنەکان کێن لەبارەی ئەندامانی لێژنەکانی هەڵسەنگاندن ،ئاریان فەرەج دەڵێت «ئەو ئەندامانەی کە بەرهەمەکان هەڵدەسەنگێن کەسانی پسپۆر و شارەزا و زیرەکن ،بە شێوەیەکی زانستیانە کاری خۆیان کردووە ،بەاڵم مەخابن هەندێک الیەنی ئۆپۆزسیۆنی دەیانەوێت مەسەلەکە بە ئاڕاستیەکی سیاسیدا بەرن و چەند تۆمەتێک بۆ لیژنەکان دروست دەکەن ،کە لە بنەڕەتدا ڕاست نیە». مامەیارە ئەحمەد ،باسی ئەندامانی لێژنەی هەڵسەنگاندنی کۆمەکی هاوکاری دەکات و خۆزگە دەخوازێت کە ئەو لێژنە سەقەتە نەبوایە ئەو دەڵێت «کەسێک خۆی شای داهێنەران بێت ئینجا دەتوانێت داهێنەر دەست نیشان بکات ،بەاڵم لە کوردستان وانیە». رەت��ک��ردن��ەوەی ه��اوک��اری کۆمەکی داه��ێ��ن��ەران ،لەالیەن نوسەران و رۆشنبیرانەوە
ڕاستەوخۆ دوای ڕاگەیاندنی ن��اوی ٦٩٠کەس بە ناوی سندوقی داهێنان ،بەشێک لە هونەرمەندان و نوسەران بڕی ئەو هاوکارییان ڕەتکردەوە کە وەزارەت پێیانی دەبەخشی، هەروەها راشیدەگەیەنن ،کە کارەکانی ئەوان داهێنان نیە و داواش لە وەزارەت��ی رۆشنبیری دەکەن بە کاروپڕۆژەکانیدا بچێتەوە .هاوکات ئەو پرۆژەیەش یەکێک بوو لەو پرۆژانەی کە زۆرترین رەخنەی لێگیرا و زۆرترین قسەوباسی لەسەرکرا، هەندێک پێیانوابوو ئەمە ڕێگایەکە بۆ بەفیرۆدانی سەروەت و سامانی گشتی و هەندێکی تریش پێیانوابوو ئەو پرۆژەیە سەرکەوتووە. عەتا قەرەداغی ،تێبینی لەسەر ژمارەی کەسەکان هەیە و دەڵێ «ناکرێت بەو ژمارە دیارکراوەی دانیشتوانەوە نزیکەی حەوسەد کەس بە داهێنەر بناسێنیت ،بەڕاستی ئەوە مایەی پێکەنینە و ،سوکایەتی کردنە بە چەمکی داهێنان» .هەروەها وتیشی «ن��اوی هەندێک کەسی تێدایە کە بەرهەمەکانیان کرچوکاڵە و هیچ نیە ،پێموایە لە کۆی ئەو حەوسەد ناوە کەمتر لە سەدیان شیاوی ئەوەبوون ئەو هاوکارییە وەربگرن». سەبارە بە دەستنیشانکردنی ئەو حەوت سەد ناوە ،ئاریان ف��ەرەج ،روونیکردەوە ،کە لە کاتێکدا ژم��ارەی ئەندامانی سەندیکاکانی هونەرمەندان و رۆژنامەنوسان و نوسەران زیاتر لە ٣٠هەزار ئەندام بێت و ،ژمارەی ئەو کەسانەی کە فۆڕمی سندوقی کۆمەکی داهێنیان پڕکردۆتەوە دوو هەزار کەس بێت، پێموانیە هەڵبژاردنی حەوت سەد کەسیش زۆربێت. دکتۆر ئەحمەد وەرت��ی ،پێیوایە بەخشینی ئەوپارەیە بەهەدەردانی سامانی گشتیە ،چونکە بە وتەی ناوبراو هەندێک ناو لە لیستەکەدا بەرچاو دەکەون شیاوی ئەوەنین کۆمەک بکرێن ،بۆیە دەبێت لەمەودوا ئەو کارانە لە رێگەی یاساوە چارەسەربکرێت ،چونکە بڕی ئەو پارەیەی کە بۆی تەرخانکراوە یەکجار زۆرە.
بەڕێوەبەری گشتی دیوان:
کاتێک ئەندامانی سەندیکاکانی هونەرمەندان و رۆژنامەنوسان و نوسەران زیاتر لە ٣٠ هەزار کەس بێت ،دەستنیشانکردنی شەش سەد و نەوەد داهێنەر کەمە
رۆژنامەنوسێک: کەسێک خۆی شای داهێنەران بێت ،ئینجا دەتوانێت داهێنەر دەست نیشان بکات نووسەرێک: کارەکانی وەزارەتی رۆشنبیری شکستی پێوە دیارە
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 170
2013/1/8
7
لەم دیمانەدا بەیان ن��وری ،ئەندامی مەکتەبی سیاسی و بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان ،باس لەپێکهاتە و ریزبەندی لیستی هاوبەشی حزبە کوردستانییەکانی هەرێم دەکات بۆ بەشداری کرن لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق .هەروەها ئاماژە بە دواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی هەرێم و پارلەمانی کوردستان دەکات .دەشڵێت «هێشتا بریاری ئەوە نەدراوە کە کاندیدیان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی هەرێم هەبێت». دیمانە :پرس
بەیان نووری:
لە هەڵبژاردندا جەماوەر دەنگ بە کێ بدەن ،ئێمە پێی رازی دەبین پ���رس :چەند ح��زب ب��ەش��دارن ل��ەو لیستە هاوبەشە کوردستانییە و بۆ چەند پارێزگایە؟ بەیان نوری :هەشت حزب بەشدارن ،لیستە هاوبەشەکە بۆ پارێزگاکانی موسڵ ،دیالە ،سەالحەدین ،بەغدایە. پرس :هەر حزب و چەند کاندیدی دەبێت و ریزبەندی کاندیدەکان چۆن دەب��ێ ،بە تایبەتی کە لیستی نیمچە کراوەیە ،خەڵک دەنگ بە شەخس دەدات نەک حزب؟ بەیان ن��وری :ه��ەر حزبێک لە دەس��ت خۆیدایە چەند کاندید دیاری دەکات ،لە شوێنی وا هەیە حزبێک کاندیدێکی هەیە ،ئەوانی تر دوو سێ و زیاتریان هەیە .بۆ ریزبەندی وا ریکەوتین کە بە تیرو پشک بێت ،لە موسڵدا بەم شێوەیە (-١یەکێتی ،شیوعی ،زە‌حمەتکێشان) پاڵێوراوی یەکگرتوو ژمارە ٨ە ،لە دیالە (شۆسیالیست ،پارتی ،شیوعی و... پاڵێوراوی یەکگرتوو ژمارە ٥ە) لە سەالحەدین (-١گۆران، ٢یەکێتی-٣ ،یەکگرتوو). پرس :ئەگەر هاتوو لە کەرکوک سەرجەم کاندیدەکانی یەکێتی دەرچ���وون لە موسڵیش سەرجەم کاندیدەکانی پارتی دەرچوون ئێوە (حزبەکان) چۆن تەعامول لەگەڵ ئەو ئەگەرانەدا دەکەن؟ بەیان نوری :جەماوەر دەنگ بە کێ بدات ئێمە پێی رازین، بەو مەرجەی هیچ گزیکارییەکی تیا نەکرێت ،بۆ زانیاریتان جارێک هەڵبژاردن لە کەرکوک ناکرێت. پرس :لیستە هاوبەشەکە تەنیا بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاکانە یاخود بۆ هەڵبژاردنی پارلەمانیشە؟ بەیان نوری :لەم قۆناغەدا بۆ ئەو ٤پارێزگایەیە ،بڕیاری چۆنیەتی دابەزین بۆ پەرلەمان وەستاوەتە سەر رادەی سەرکەوتنی ئەم ئەزمونە و بەرژەوەندییە نەتەوەییەکە. پرس :موسڵ و کەرکوک ،تورکمان و مەسیحی و عەرەبی لێیە ،بۆچی حزبە تورکمانی و مەسیحییە کوردستانییەکان بەشدار نین لەو لیستە؟ بەیان نوری :ئەوان لیستی تایبەتی خۆیان هەیە بە تایبەت مسیحییەکان ،کێبرکێ بۆ کورسی کۆتا دەکەن. پرس :وەکو یەکگرتووی ئیسالمی ڕاتان چییە لە بارەی
هاوپەیمانەکان وەک کۆمەڵێک عەشیرەتی جیا لە زمان و دواکەوتنی هەڵبژاردنی پارێزگاکانی هەرێم؟ بەیان نوری :بە عەیبداری دەزانین بۆ بەرچاوی هەموو کەلتور و بیرورا سەیرمان بکەن ،بۆ ئەو راستکردنەوەیە ئەگەر جیهان و پرۆسەی دیموکراسی کە لە سەرەتای ئازاد کردنی لە ناوخۆی هەرێمدا لە کێبرکێی شەرعیانەی یەکتردا بین با عێراقەوە دەوترا دەبێت حکومەتی مەرکەزی سوود لە ئەزمونی لە دەرەوە دژ بە یەک کار نەکەین. هەرێمی کوردستان وەربگرن ،بەاڵم ئەوان لە ٢٠٠٣وە تا ئەمرۆ هیچ هەڵبژاردنێکیان لە ٣مانگ زیاتر دوا نەخستووە .ئەوان هەڵبژاردنی خولی سێهەم دەکەن و ئێمە لە خولی یەکەمدا ماوینەتەوە. پرس٧\٢٥ :ی ئەمساڵ ،ماوەی ئەم خولەی پارلەمانی کوردستان تەواو دەبێت ،تا ئێستا نە یاساکەی گۆڕاوە نە یەکێک لە هۆکارەکانی دروستنەبوونی ئامادەکاری کراوە ،هەڵوێستی ئێوە چی دەبێت لە ئەگەری دواخستنی هەڵبژاردنی پارلەمانی کوردستان؟ دەوڵەتی کوردی دوای جەنگی جیهانی بەیان نوری :هەڵوێستی ئێمە ئاشکرایە ،هەر سێ الیەنی ئۆپۆزسیون یاداشتمان داوە بە پەرلەمان و داوامان کردووە ،یەکەم ،یەکنەبوونی کورد بوو کە وای کرد کە لە کاتی خۆیدا ئەم هەڵبژاردنە بکرێت ،تا ئەزموونی دەوڵەتە هاوپەیمانەکان وەک کۆمەڵێک نادیموکراسی زیاتر لەسەر هەرێم تۆمار نەکرێت. کردووە ئامادەکاریتان پرس :وەکو یەکگرتووی ئیسالمی عەشیرەتی جیا سەیرمان بکەن بۆ هەڵبژاردنی پارلەمانی کوردستان؟ بەیان نوری :تا ئەمڕۆ ،نەخێر. پرس :باس لە دروست کردنی لیستی ئیسالمی دەکرێت لە الیەن (یەکگرتوو ،کۆمەڵ ،بزوتنەوە) ڕای جەنابتان چییەلەسەری؟ بەیان نوری :هەر بابەتێک بە پێی بارودۆخی ئەو رۆژەی هەڵبژاردنی تیا ئەنجام دەدرێت قسەی تیا دەکرێت .هەموو پرۆفایل: ئەگەرەکانیش لەبەر دەمدا وااڵیە. *بەیان نوری تۆفیق سەرۆکایەتی بۆ یەکگرتوو پرس :دەوترێت پاڵێوراوی *لە دایک بووی ١٩٦٠/١١/١شاری سلێمانی. هەرێم مامۆستا سەالحەدین محەمەدە ،ئەمە تاچەند راستە؟ *دەرچوی کۆلێژی ئەندازیاری سەالحەددین ١٩٨٣-١٩٨٢ بەیان نوری :تا ئێستا دوا بڕیار نەدراوە. *ئەندامی پێشووی پەرلەمانی عێراق ()٢٠٠٤ پرس :یەک دەنگی کورد بۆ ئەم قۆناغەی ئێستا تا چەند *یەکێک بووە لە دەستەی دامەزرێنەرانی یەکگرتوی ئیسالمی گرنگە؟ کوردستان ()١٩٩٤ بەیان ن��وری :یەکێک لە هۆکارەکانی دروس��ت نەبوونی *ئەندامی مەکتەبی سیاسی کۆنگرەی چ��وارەم وپێنجەم دەوڵ��ەت��ی ک��وردی لە دوای جەنگی جیهانی یەکەمەوە ،و شەشەم ب��ووە ،هاوکات لە ئێستادا بەرپرسی دەزگای یەکنەبوونی ک��ورد ب��ووە ،لەو کاتەدا وای کرد دەوڵەتە هەڵبژاردنی یەکگرتووی ئیسالمییە.
8
ژماره 170
www.lawanikurdistan.com
2013/1/8
عێراق ...واڵتی کێشە و گرفتاری ئا/پرس
(یا اهل النفاق والشقاق ومساوئ االخالق) لەو کاتەوەی حەجاجی کوڕی یوسفی سەقەفی لە وتارێکدا بەم جۆرە وەسفی عیراقیەکانی کرد ،پێشوتریش لە سەردەمی سۆمەریەکان و ئەکەدی و بابلییەکان وەکو سەرچاوەکانی مێژوو باسی دەکەن ،ئەم واڵتە شانوێ ملمالنێ و پێکداهەڵپژان و یەکتری سڕینەوە بووە ،دیارە تۆمارەکانی مێژووی سەرجەم گەالن و نەتەوەکانی دنیاش پڕاو پڕن لەو دۆخە نائارام و شڵەژاوانە، بەاڵم ئەوەی عیراق جیاوازیەکەی لەوەدایە ئێستا بەشی هەرە زۆری سەرزەمینەکانی وێرانکاری و شەڕ و ئاشوب ،بونەتە دەڤەری سەقامگیر و بەرقەراریان تێدا بااڵدەستەو واڵتیش گەشەی زیاتری ک��ردوە و ئ��ەوەی لە فەرهەنگیان نەمابێ رووبەرووبوونەوەی بێ مانا و دور لە سیاسیەتی حەکیمانەیە، کەچی عیراق هەر لەسەر هەمان ئاوازی جاران درێژە بە ژیانی سیاسی و ئیداری و فەرهەنگی خۆی دەدات و کاربەدەستان و سیاسەتکار و دەوڵەتدارانیش هەموو مەبدەئ و بەهایەکی جوانی ژیانیان کردۆتە قوربانی بەرژەوەندی کەسی و تایبەتی. رەنگە بەدرێژایی مێژووی واڵتەکە تاقە رۆژگار یا چەرخێک گ��وزەری کردبێ و بەبێ کێشە و ئاریشە ماوەیەکی کاتی رۆیشتبێ ،سەردەمی خولەفاکانی راشدی و عەباسیەکان بوبێ ،هەرچەندە ئەو وەختەش سنورەکانی واڵت کەوتبوونە بەر رەحمەتی هێرش و پەالمارەکانی ئیمپراتۆریەکانی وەک مەغۆل و تەتەر و یۆنانی کۆن، بەاڵم هەستدەکرا لەناو خۆی واڵت بەو ئەندازەیە ناجێگیری لەحوکم و دەسەاڵت نەبووبێ ،ئەوەش بەحوکمی نزیکی کاتەکەیە ل��ە ساتی باڵوبوونەوەی ئاینی پیرۆزی ئیسالم و بیروباوەڕی خەڵک بەگشتی بەئەمارەتی ئیسالمی ،کە ل��ە روی ش��ەری��ع��ەت��ەوە رێزگرتن و بەیعەتدان بە فەرمانڕەوایی ئیسالمی وەکو واجبە. ل��ە پ���اش ئ��ەوان��دا رێ��ک��ت��ر ل��ەچ��ەرخ��ی خەالفەتی عوسمانی دی����س����ان����ەوە خەڵکی ئەو واڵتە ئۆخەیان ن����ەک����ردو و ل����ەخ����ۆی����ان سوتان و داگ��ی��رک��اری و راوەدون���ان و کوشتوبڕ ئارامی لەبەر دانیشتوانی واڵتەکە هەڵگرت ،بەتایبەتیش ئەو جەنگە بەردەوامانەی لە نێوان خەالفەتی عوسمانلی و ئیمپراتۆری ئەو سای ئێران شا ئیسماعیلی سەفەوی رویانداوە، ئەو بارودۆخە سەخت و دژوار و پڕ لە کێشەیەش وایکردووە واڵتە بکەوێتە تەنگژە و گرفتاری بارێکی سیاسی متربەکراو بە ملمالنێی نادروست و تەسفیەکردنی یەکتری بە بڕوبیانوی نا بەجێ ،کە تەنها مەبەست لێی وەرگرتنی جڵەوی دەسەاڵت و قۆرغکردنی کێکی شیرنی فەرمان ڕەوایەتی بووە. پاش شکستی خەالفەتی عوسمانلی لە جەنگی جیهانی و هاتنی سوپای بەریتانیا بۆ بەسرە و بەغدا ،قۆناغێکی دیکەی ئاڵۆزی و پشێویەکان دەستیپێکردەوە و شانۆیەک یا فلمێکی دیکەی سینەمایی لەسەر روداوە تژی لە سەرئێشەکانی واڵت بەرهەمهات ،کە ئەو جارەیان دەرهێنەرەکەی بەریتانیای عوزمابوو ،ئەکتەرەکانیش دەسترۆشتوانی ئەوسای واڵت و کاربەدەستی حکومەتەکەبوون ،ئەو وەختەش واڵت نغرۆی
ناکۆکی و بەاڵ و کارەساتی نەخوازراو بۆە ،بەتایبەتی شۆڕشی عەرەبەکان لە دژی داگیرکاری ئنگلیز لەالیەک و بزووتنەوەی رزگاری خوازی کوردیش بە سەرکردایەتی شێخ مەحمودی حەفیدیش لە هەرێمی کوردستان ،هاوکات شێخ عەبدوسەالمی بارزانیش لە سەردەمی عوسمانیەکان سەرکردایەتی بزووتنەوەی رزگاری خوازی کوردی کرد ،بۆیە واڵت ب��ەرەو روی قات ن���ەب���وون���ی و و ق����ڕی و
چەرمەسەری ب��������رد ،خ���ەڵ���ک شەکەت و هیالکی شەڕ و ماڵوێرانی برسیەتی بوو. لە پاش روخانی مەلەکیەت و بوونی عیراق بە واڵتێکی کۆماری هاتنە سەر دەسەاڵتی عەبدولکەریم قاسم ،ئومێدێک بۆ عیراقیەکان هاتەبەر کە واڵت دەحەسێتەوە و کۆتایی بەو هەلومەرجە ناخۆشە دێ کە یەخەی خەڵکەکەی گرتووە، لەگەڵ گەڕانەوەی مەالمستەفای بارزانی لە روسیا تاڕادەیەک هێمنی و سەقامگیری باڵکێشی گۆڕەپانی سیاسی عیراق بوو ،تا ئەو ساتەی شۆێڤێنیەکانی چواردەوری قاسم و دارودەستەکانی بەعسی فاشی حکومەتیان بەالرێدا برد و سەرلەنوێ ئاگری شەڕێکی دیکەی مەرگەساتاویان بەرپاکرد ،کە زیاتر هەرێمی کوردستان پڕشکی ئاگرەکەی بەرکەوت و زەرەر مەندی گشتی خەڵکی هەموو عێراق بوون و بەتایبەتیش کورد زیانی گەورەی گیانی و ماڵی بەرکەوت و هەاڵتن و سوتان و دەربەدەرکردنی گوند و ئاواییەکانی کوردستانی گرتەوە. تا ئەوکاتەی بەعسیەکان کودەتای سەربازیان بەسەر شوعیەکانداکرد هەل رەخسا بۆ شۆڤێنیەکان تاکو زیاتر واڵت بەرەو ئاقاری هەرا و ئاژاوەگێڕی بەرن و مەرامی خۆیان لە
رشتنی خوێنی خەڵکی بێ دیفاع لە خەونەوە بکەنە واقیع، بۆیە سیما و روخساری جوگرافیای واڵتیان بە سەربازیکرد و ئەحکامی عورفیان راگەیاند و کەوتنەوە کوشت و بڕ ،لە سەر ئاستی ئیقلیمش دەسوەردانێکی ئاشکرا بەدیدەکرا و دەوڵەتانی هاوسێ هەریەکە و بۆ بەدیهێنانی ئەجێندای سیاسی و ئابووری خۆی هانی بەردەوامی رەوشە ئاڵۆزەکەیان دەدا و هەندێک جاریش واڵتان دەستخستنەناوی راستەوخۆی وەزعەکەیاندەکرد و نەوت و بەنزینیان بە ئاگرەکەدا دەکرد ،تا وایلێهات کارەساتی گەورەیی مرۆیی بکەوێتەوە و کاربگاتە بەکارهێنانی چەکی قەدەغەکراوی نێودەوڵەتی وەک ئەوەی سەدام دژی خەڵکی سڤیلی هەڵبجە کردی. لە پ��اش ٢٠٠٣کە قۆناغێکی ن��وێ هاتەپێشەوە و حکومەتێکی نوێی دیموکراتی فیدراڵ دامەزرا و کورد رۆڵێکی بااڵی هەبوو لە دروستکردنەوەی بناغەکانی ئەو واڵتە نوێیە، چاوی هەموو چاودێران و شرۆڤەکارن و خەڵکی عیراقیش بەگشتی ئەوەبوو ،ئیدی کاتی بیناکردنەوە و بونیادنانی ب��واری ئ��اب��ووری و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری و دابینکردنی هەلی کار و پێشخستنی هەمووسێکتەرەکانی ژیانیان ب��وون ،کەچی پێچەوانەی هەموو ئەوانە دەس��ەاڵت��داران��ی واڵت کە شیعە مەزهەبن، پشتیان لەو هەموو پێداویستیانەی ژیانی خەڵکرد و دەستیانکرد ب���ە ک��ڕی��ن��ی چ��ەک و ت���ەق���ەم���ەن���ی و م���ۆرک���ردن���ی گرێبەستی گەورەیی چەکی ئاسمانی بۆ ب��ەه��ێ��زک��ردن��ی ت��وان��ا سەربازیەکانی واڵت، ئەمەش لە کاتێکدا دایە کە گەالنی ئەو واڵتە کوشتەی بێکاری و کەمی سوتەمەنی و نەبوونی ئەمنیەت و خۆشگوزەرانین. بۆیە گەر بمانەوێ بەدوای ئاسایش و ئارامیدا بگەڕێین و ئەو واڵتەشی مەبەستمان دۆزینەوەی ئەو دوو چەمکەی ژیان بن تێیدا عیراق بێت ،بەهیچ جۆرێک ساتێکیش مان دەستناکەوێ شاهێدی لەسەر سەقامگیری جوگرافیاکە بدات و بەڵکو ئەوەی هەیە تێکچون و لە بارچون و نا هاوسەنگی هاوکێشەکانە ،ئەوەش پێمان دەڵێ تاکو وایلێدێت عیراقیش وەکو واڵتانی دیکە ببێتە سەرزەمینێکی لەبار بۆژیان و ئاسودە بۆ بەختەوەری پێویستە ژێرخانی فکری و بیرکردنەوەی ئێستای میللەتەکەی لە رەگوڕیشەوە دەرکێشرێت و سەرلەنوێ تۆوی عەقڵێکی کراوە و شەفاف و مەدەنی بڕوێنرێت کە بشێ لە داهاتوودا ببێتە هەوێنی خۆشگوزەرانی.
تا ئەوکاتەی بەعسیەکان کودەتای سەربازیان بەسەر شیوعیەکاندا کرد هەل رەخسا بۆ شۆڤێنیەکان تاکو رشتنی خوێنی خەڵکی بێ دیفاع لە خەونەوە بکەنە واقیع
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 170
2013/1/8
9
سوپای عێراق..... لە فەرمانڕەوایی شا فەیسەڵەوە تا نوری مالیکی ستیڤان شەمزینانی بەشی دووەم: دروست لەگەڵ هاتنە سەرکاری بەعسییەکان لەرێگەی کودەتای ئیدی لەم رێکەوتە بەدواوە سوپای عێراقی بەفەرمیی دادەمەزرێت ،بەتالیۆنێک پێکدەهێنرێت بەناوی تیپی هاشمی کەتیپێکی سوارە بوو .بەاڵم وردە وردە بەپێی تێپەڕینی کات ولەسەر داخوازیی بەریتانیا سوپای عێراقیی گەشەی کرد هەم لەرووی ژمارەو هەم لەرووی چەک وئامێرە جەنگییەکانەوە. ئەگەرچی حکومەتی عێراقی ناچارکرابوو تەنێ لەحکومەتی ئینگلتەرە چەک وچۆڵ بکڕێت ،بەاڵم بەبەراوورد بەکات وژمارەو توانای سەربازیی سوپای عێراق ،سوپاکە لەچەکی کەم نەبوو . نووسەری ناسراو «پیتەر سالگت» لەبارەی ئەو گەشەکردنەی سوپای عێراقییەوە دەنووسێت :دامەزراندنی سوپای عێراق لەشەشی کانوونی دووەمی ١٩٢١بەرە بەرە لەژێر رکێفی ئینتیدابدا قەبارەکەی گەورەبوو، لە ٣٥٠٠سەربازەوە بۆ ١٢هەزار سەرباز ،بەاڵم دیسان دامەزراندنی ئەو سوپایەو پەروەردەکردنی بەو شێوەیەی بەریتانیاو مەلیک دەیانویست هەژموونێک بوو بۆ دەسەاڵتی ئەوکاتە ..بەریتانیاش بەشێوەی کرداریی عێراقی بەڕێوە دەبردو لەهەموو بۆنەو ناخۆشییەکدا هاوکاریی سوپای عێراقی دەکرد لەسەرکوتکردن وراوەدونانی شۆڕشگێڕانی عێراقیدا.»٣« . بەپێی هەندێک سەرچاوەی مێژوویی ،سوپای عێراق لەساڵی ١٩٣٣لە١٢ هەزار سەرباز پێکهاتبوو ،ئەم ژمارەیە لەساڵی ١٩٣٥بەرزدەبێتەوە بۆ ١٥هەزار سەرباز ،تائەوەی لەکاتی شۆڕشی چواردەی گەالوێژی ١٩٥٨ لەالیەن «ئەفسەرانی ئازادیخواز»ەوە ،ژمارەی سەربازانی خۆی لەنزیکەی « »٢٠هەزار سەرباز داوە .بەگوێرەی زانیاریی لیوا «مەنسوور حەفید»یش گەشەکردنی ژمارەو توانایی سەربازیی سوپای عێراق بەپێی چەند قۆناغێک بووە .ناوبراو لەالی خۆیەوە بەمجۆرە گەشەکردنی سوپای عێراق ریزبەند دەکات: لەحوزەیرانی ساڵی ١٩٢١دا یەکەم فەرمانگەی تەجنیدی گشتییسوپای عێراق ،خۆبەخش دامەزرا. یەکەم فەوجی سوپای عێراقیی «لەسەرەتای دامەزرانیدا» ناویلێنرابوو فەوجی «موسای ئەلکازم». ٢٨ی ئازاری ١٩٢٨حەڤدە قوتابی عێراقیی بۆ فێربوونی لێخوڕینیفڕۆکەی جەنگیی لەبەریتانیا وەرگیران . ٢٢نیسانی ١٩٣١یەکەمین وەجبەی فڕۆکەوانانی عێراقیی لەکولێژیکرانویل لەئینگلتەرە دەرچوون. لە ٢٣تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٣٧دامەزراندنی یەکەم مەفرەزەیتانگی سووکی عێراقیی. ساڵی ١٩٣٧دامەزراندنی یەکەمین یەکەی هێزی دەریایی عێراقیی. یەکی تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٣٨کردنەوەی یەکەمین کولێژیئەرکان لەشاری بەغداد.»٤« . رەنگبێ یەکێکیش لەهۆکارەکانی گەشەکردنی سوپای عێراقی جیا لەشەڕو ش��ۆڕو سەرکوتی ناوخۆیی ،پابەندبێ بەسەپاندنی خزمەتی سەربازیی زۆرەملێیی .یەکەمین کەسێکیش یاسای زۆرملێیی پێڕۆ کردبێت ،ژەنەراڵ «جەعفەر عەسکەری» بەرەگەز کورد بوو ،چوون ئەو یەکەم کەسێک بوو لەجیاتی تەڕبووش سیدارەی خستە سەری .جەعفەر عەسکەریی کەلەیەکەم کابینەی حکومەتی عێراقیدا ،شالیاری بەرگریی بوو ،ئەو یەکێک بوو لەکۆنە ئەفسەرەکانی سوپای عوسمانلیی ،عەسکەری یەکەم کەسیش بوو داوای لەکۆنە ئەفسەرەکانی سوپای عوسمانلیی کرد یارمەتی بدەن لەدامەزراندنی هێزی ئەرتەشی عێراقیدا .بۆ ئەو مەبەستە لەرۆژی بیست ودووی تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٢٣پێشنیارێکی پێشکەش کرد بەئەنجوومەنی دامەزرێنەری سوپا کەلەوێدا دەڵێ :بەرگرییکردن لەعێراق ئەرکێکی نیشتمانییە .ئەم دەربڕینە هاوواتای سەربازیی زۆرەملێی دەگرێتەوە .عەسکەری لەیادداشتنامەکەدا نوسیبووی «سوپا لەنێو گەالندا رەمزی ژیانەو کۆڵەکەی سەربەخۆییە ،هەروەها سەربەخۆیی میللەت وپاراستنی کەرامەتی بەپاڵپشت وئاواتی سوپای بێگانە نایەتەدی». بەاڵم حکومەتی پادشایی ئەوکاتی عێراق بەهۆی پاشکۆیی بۆ سیاسەتی ئینگلتەرە ئەم خواستەی پشتگوێخست .تاوەکوو دواجار ئەو حکومەتە ل��ەرۆژی ١٩٣٥-٦-١٢بڕیاریدا یاساکە جێبەجێ بکرێت ،کەئەمەش زنجیرەیەک خۆپیشاندان وناڕەزایی توندیی جەماوەریی بەدوای خۆیدا هێنا لەسەرجەم ناوچە جیاجیاکانی عێراقدا .دەستووری عێراق یەکێک لەو دەستوورانە گرنگیی بەرچاوی داوە بەسوپا ،ئەمەش وێنەدانەوەی خواستی دەسەاڵتداران بووە کەخوازیاربوون سوپا وەک شتێکی پیرۆزو بایەخدار سەیر بکرێت وخەڵک لەسەر ئەوە رابهێنرێت بەگرنگییەوە بۆی بڕوانن. (دەستووری کاتیی ١٩٥٨کە لە ١٩٥٨-٧-٢٧نوسراوە ،لەماددەی ١٧دا
سوپا بەموڵکی گەل دادەنێ وئەرکی پاراستنی سەروەریی واڵت وسەالمەتی زەوییەکانی پێ دەسپێردرێ .لەدوای کودەتای ١٩٦٣و لەدەستووری کاتیدا کە لە ٢٩نیسانی ١٩٦٤دا نوسراوە ،بایەخی زیاتر بەپێگەو ئەرکەکانی سوپا دراوەو خاڵی سێیەم لەبابی چوارەمی سیستمی حکومڕانیی ولەمیانەی شەش ماددەدا « »٨٢ -٧٧بۆ ئەم مەبەستە تەرخانکراوە) .»٥« . لەسەردەمی پاشایەتیدا ئەگەرچی چەند کودەتایەکی سەربازیی روویاندا، بەاڵم گەشەکردنی ژمارەی سەربازان وتوانای سەربازیی سوپای فەرمیی عێراق ،لەسەرخۆ وتاراددەیەک سروشتیی بوو .بەاڵم لەدوای شۆڕشی چواردەی گەالوێژی ١٩٥٨ەوە ،بەرە بەرە هەم سوپا بایەخی زیاتری پێدراو هەم گەشەیەکی نائاسایی بەخۆوە بینی ،ئەمەش بەهۆی ئەوەی رەوشی سیاسیی عێراق تەواو ئاڵۆزیی بەخۆوە گرت ،لەالیەک چەندین رەوتی وەک ناسیۆنالیستە توندڕەوەکانی عەرەب لەهەوڵی کودەتادا بوون ،لەالکەی تر لەساڵی ١٩٦١بەوالوە شۆڕشی کورد بەرێبەرایەتی «پارتی دیموکراتی کوردستان» تاویسەند .ئەم دوو هۆکارە بوونە هۆکاری زیاتر بایەخدان بەیەکە سەربازییەکان لەالیەن حکومەتی «عەبدولکەریم قاسم»ەوە .لێرە بەدواوە حکومەتی عێراقی جیا لەوەی چەند هێزێکی تری نافەرمیی دروستدەکات لەوێنەی جاشە کوردەکان ،لەهەوڵیشدایە توانا سەربازییەکانی زۆرتر پەرە پێبدات وئاستی سوپای عێراق بەرزبکاتەوە بۆ ئاستی سوپا ناودارەکانی جیهان .لەم پێناوەدا حکومەتی عێراق هەوڵدەدات کۆنتاکت لەگەڵ چەندین دەوڵەت ببەستێت بۆ بەدەستهێنانی چەک وتەقەمەنی سەردەم بەمەبەستی بەهێزکردنی سوپاکەی بۆ بەرپەرچدانەوەی هەر پیالنێکی ناوخۆیی لەالیەن عەرەبە ناسیۆنالیستەکانەوە ،هەم بۆ دامرکاندنەوەی شۆڕشی ئەیلوول کەرۆژ لەدوای رۆژ زیاتر کڵپەی دەسەندو بەهێز دەبوو ،بەاڵم (سەختترین سەردەمی سوپای عێراق ئەوکاتە بوو بەعسییەکان دەسەاڵتیان بەدەستەوە بووە ،چونکە دوای هاتنە سەرکاری سەددام ،سوپای عێراق کرایە ٤٤ فیرقەو لەساڵی ١٩٩٠یشدا ئەو ژمارەیە بۆ ٦٣فیرقە بەرزبووەوە).»٦« . سەربازییەوە « ،»١٩٦٨بایەخی زیاتر درا بەسوپا ،بەعسییەکان چوونکە خەونی نیشتمانێکی عەرەبیی گەورەو لەناوبردنی جوولەکەیان هەبوو ،هاوکات سوپاکەیان بەدۆڕاویی لەجەنگی عەرەب – ئیسرائیل گەڕابووەوە ،دەیانویست بەهەر نرخێک بووە عێراق لەرێی بەهێزکردنی سوپاکەیەوە وەها لێبکەن دەسەاڵتی بەسەر تەواوی ناوچەکەدا بشکێت، ه��ەروەک خوازیاربوون ل��ەرەگ��ەوە بزووتنەوەی ک��وردو ن��ەژادی کورد دەربکێشن .بەعسییەکان چەندان بۆندیان لەگەڵ سۆڤێتی سووردا واژۆ کرد بۆ کڕینی نوێترین چەک وناپاڵم وباڵەفڕی سیخۆی رووسیی ،بەاڵم واقیعی عێراق زۆر لەوە سەختتر ببوو بەم چەکانە کۆنترۆڵ بکرێت یان بتوانرێت بەو چەکانە شۆڕشی کڵپەسەندووی کوردەکان بەهاوکاریی ئێران وئیسرائیل وئەمەریکا دابمرکێنرێتەوە .بۆیە سەرانی دەوڵەتی عێراق هەر لەدەیەی شەستەکانی سەدەی راب��ردووە بیریان لەبەدەستهێنانی چەکی کۆکوژو کیمیایی دەکردەوە« .دەبلیو سیت کاروس» پێیوایە «عێراق بەرنامەی بەرهەمهێنانی چەکی کیمیایی لەساڵەکانی دەیەی ١٩٦٠و زۆر لەپێش لەوەی سەددام بگاتە دەسەاڵت دەستپێکردبوو» .جیا لەهەموو ئەمانە قۆناغی بااڵبوونی زیاترو گەیشتنە لوتکەی سوپای عێراقی هاوکاتە لەگەڵ هاتنە سەرکاری سەددام حسێن « ،»١٩٧٩چوونکە سەددام خولیایەکی لەراددەبەدەر وزیاتری لەهەر سەرۆکێکی عێراقیی هەبوو بۆ بەهێزکردنی سوپا هەم لەرووی چەندایەتییەوە ،هەم لەرووی چۆنایەتییەوە .ئەوەبوو سوپای عێراق پێشکەوتنی زۆری بەخۆوە بینی ،تەنانەت لەساڵی ١٩٩٠دا عێراق خاوەنی زیاتر لەیەک ملیۆن سەرباز بووە ،ئەمە بێجگە لەوەی خودانی تازەترین تەکنۆلۆژیی چەک وچۆڵ بووە« .ریچارد بێننێت» لەو رووەوە دەڵێت (لەشکری عێراقیی لەساڵی ١٩٩٠دا یەکێک بوو لەلەشکرە گەورەکانی جیهان ،بەاڵم لەکۆتایی یەکەمین جەنگی کەنداودا بەرەڵاڵییەکی ت��ەواو باڵی بەسەر پاشماوەکانی یەکە سەربازییەکانی لەشکرەکەدا کێشا ،وایان لێهات لەهەموو الیەکەوە لەالیەن دوژمنەکانیانەوە زەبریان لێدەکەوت) .حکومەتی بەعس بەوە رازی نەبوو لەسنوورێکدا سوپاکەی قەتیس بکات ،بەڵکو دەیویست سوپاکەی بکاتە سوپایەک کەپشت ببەستێت بەتەکنۆلۆژیترین چەکی سەردەم ،بەتایبەتیی چەکی کۆمەڵکوژ. سەرانی بەعس بەرێبەریی «سەددام حسێن» ،هەموو تواناو وزەی خۆیان بەکارهێنا تا واڵتەکەیان بکەنە خاوەنی چەکی کیمیایی وئەتۆمی .ئەم هەوڵە لەدەیەی حەفتاکانی سەدەی رابردوودا زۆرتر برەوی سەند .بۆ ئەو مەبەستە وەزارەتی بەرگریی و وەزارەتی پیشەسازیی سەربازیی لەچەندان رێگەی جۆربەجۆرەوە کۆنتاکتیان لەگەڵ دەوڵەتان وچەندین کۆمپانیای جیاجیا گرێدا تاکو ئەو خەونە بهێننەدی .بەاڵم ئیسرائیل کەزیاد لەهەمووان هەستی بەمەترسیی عێراقێکی خاوەن چەکی ئەتۆمی دەکرد ،زۆر زوو،
لەساڵی ١٩٨١لەرێگەی لێدانی هەواییەوە بنکەکانی کورەی ئەتۆمی عێراقی کاول وتێکوپێکدا ،ئەمەش وەهای لە»مەناحیم بێگن»ی سەرۆکی ئەوکاتی ئیسرائیل کرد بەخۆشحاڵییەوە بڵێت وەک خۆی ئامانجەکەمان پێکاو خەونی لەناوبردنی ئیسرائیلمان پووچەڵ کردەوە .لەگەڵ ئەمانەشدا حکومەتی سەددام هەر بەردەوام لەسەر سەرەڕۆییەکانی تا دواجار توانی عێراق بکاتە خاوەنی چەکی کیمیایی( .رژێمی عێراق توانی لەچەندەها ب��واری هەمەجۆری تەکنۆلۆژیای ناوکییدا مەشق بەکادرە تەکنیکی وئەندازەییەکانی خۆی بکا تا ئەو راددەیەی کەژمارەی زاناکان گەیشتە ٥٠٠زاناو ژمارەی ئەندازیاران وتەکنیککاران گەیشتە ٧-٥هەزار کەس، جگە لە ٢٠هەزار کارکەری تری ئەم بوارە .سەرباری ئەمەش بودجەیەکی زۆر تەرخانکرا کەگەیشتە ١٢ملیارد دۆالر کە لەم کەرتەدا خەرجکرا, جگە لەوە ،رژێم چەند دەزگایەکیشی دروستکرد پەیوەندییان بەبەرنامە ناوکییەکەیەوە هەبوو ،کەژمارەیان گەیشتە ٢٨دەزگاو پڕۆژە ،لەوانە چەند مەڵبەندێک بۆ لێکۆڵینەوەو نەخشەسازیی وپیتاندنی یۆرانیۆم وچەند ناوەندێکیش بۆ ئەلکترۆنکاریی وتاقیکردنەوە) .»٧« .ئەوەی زیاتر عێراقی هاندەدا بۆ ئەوەی لەزووترین کاتدا تەکنۆلۆژیی سەردەمی چەک بەدەستبهێنێت بەتایبەت چەکی ناوکیی دوژمنایەتی بوو لەگەڵ ئیسرائیل لەالیەک وشەڕی دەستەویەخەی لەگەڵ ئێران وبزووتنەوەی رزگاریخوازی کوردستان لەالیەکەی تر بوو .رژێمی بەعس لەدەیەی هەشتاکاندا زۆرترین بودجەی لەداهاتی واڵتەکەی بۆ بەرهەمهێنان وکڕینی چەک وتەقەمەنی تەرخانکرد .هەندێک لەتوێژەران وپسپۆران سەرسوڕمانی خۆیان نیشان دەدەن لەوەی بەدرێژایی هەشتاکان عێراق زۆرتر لەو بڕە دیاریکراوەی بۆ سەرجەم کەرتەکانی تەندروستی وخزمەتگوزاریی تەرخانی کردبوو، بودجەی بۆ کەرتی سەربازیی وپەرەپێدانی یەکە سەربازییەکانی تەرخان کردبوو. Judit Miller, Laurie Mylroieدەرب��ارەی فراوانبوون وخەرجکردنی ژمارەیەکی خەیاڵیی پارە بۆ سوپا لەسەروەختی جەنگی ئێران – عێراقدا دەنووسن «لەم سااڵنەدا بارودۆخی ئابووری ئەم واڵتە زۆر خراپ ببوو ،سەددام هەموو پاشەکەوتە داراییەکانی خۆی بۆ کڕینی چەک وتەقەمەنی سەرفکردبوو .لەدوو ساڵی سەرەتای جەنگ ،عێراق ١٠ ملیارد دۆالری یارمەتی دارایی لەواڵتانی عەرەبیی وەرگرت کەهەمووی بۆ کڕینی چەک تەرخانکرا» .»٨« .هەر لەمبارە ،ئەنیستیتۆی نێودەوڵەتیی ئاشتی ستۆکهۆڵم ب��ەراووردی ک��ردووە :عێراق لەساڵی ١٩٨٤بەبەهای نزیکەی ١٤ملیارد دۆالر چەکی کڕیوەو بەکاریهێناوە .بەپێی بەراووردی «ئانتۆنی کوردسمان» کەیەکێکە لەشارەزایانی ئەمەریکیی ،حکومەتی عێراقیی لەنێوان ساڵەکانی ١٩٨٥ -١٩٨٢نزیکەی ٢٧ملیاردو ٣٠٠ملیۆن دۆالرو لەنێوان ساڵەکانی ١٩٨٩ -١٩٨٦نزیکەی ١٥ملیاردو ٥٠٠ملیۆن دۆالر کەکۆی گشتیی زیاتر لە ٤٢ملیارد دۆالرە لەم حەوت ساڵەدا چەکی هێناوەتە ناو واڵتەوە .ئەو تەنانەت لەو بڕوایەدایە تینووێتی سەددام بۆ چەک لەماوەی ئەم سااڵنەدا لەم ژمارە سەرسوڕهێنەرەش زیاترە .حەزی سەددام بۆ کڕینی چەک تەنانەت پاش کۆتاییهاتنی جەنگ لەگەڵ ئێرانیشدا کۆتایی نەهات ،بەشێوەیەک لەماوەی پێنج ساڵی پاش تەواوبوونی شەڕ، عێراق گەورەترین واڵتی کڕیاری چەک وپێداویستیی سەربازیی بووە .بەپێی ب��ەراووردی شارەزایان %٩هەموو چەکە فرۆشراوەکانی جیهان لەالیەن سەددامەوە کڕدراون .»٩« .ئەگەرچی لەدوای ئۆپەراسیۆنی «گەردەلوولی بیابان» سوپای عێراق لەرووی مەعنەویی وماددییەوە بەتەواویی تێکشکێنرا، بەاڵم سەددام حسێن زۆر لەوە سەرکێشتر بوو بەو گورزوەشاندنە دەست لەو خولیا وحەزە شێتانەیەی خۆی هەڵبگرێت .بۆیە لەسااڵنی ئابڵووقەی ئابووری وبازرگانیی نەوەدەکانی سەدەی رابردوو لەسەر عێراق ،لەکاتێکدا بەندی حەوتی نەتەوە یەکگرتووەکان رێگریی دەکرد لەعێراق چەک وچۆڵ بکڕێت ،بەاڵم رژێم بەرێگەی قاچاغ لەهەوڵدا بوو لەرێگای ئۆکرانیاو رووسیاو بەبەرتیلدان لەناو تورکیادا ،ژمارەیەکی زۆری چەک وپێداویستیی سەربازیی بهێنێتە ناو عێراقەوە ،هەتاکو ئەمەریکاو کۆمەڵی نێودەوڵەتیی پێیانزانی کار لەکار ترازابوو ،بەمجۆرە جارێکی دیکە سوپای عێراقیی بەهێز کرایەوەو چەندان یەکەی وەک «گاردی کۆماری وسوپای قودس و گیانبەختکەرانی سەددام» لەدەرەوەی سوپای فەرمیی بەتوانایەکی ماددیی ولۆجیستیی زۆرەوە قووتکرانەوە کەکاریان تەنیا داکۆکیکردن بوو لەرژێم و سەرکوت ولەناوبردنی بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی کوردو هێزە بەرهەڵستکارە شیعەکانی باشووری عێراق .تا ئەوکاتەی لەپرۆسەی داگیرکردنی عێراق لەالیەن ئەمەریکاوە لەبەهاری ٢٠٠٣دا بەتەواوەتی لەبەریەک هەڵوەشایەوەو هەموو تەکنۆلۆژیا سەربازییەکەشی لەکیس چوو .
10
ژماره 170
بەهێز حوسێن*
www.lawanikurdistan.com
2013/1/8
حوکمی ئیخوانەکانی میسر خوالنەوە لەبازنەی داخراودا
میسر واڵتێکی مۆزایکی فرە پێکهاتەی مەزهەبی ،ئایینی ،کەلتوریی ئەوتۆیە کە تەنها لەسایەی سیتسمێکی دیموکراسی عەلمانیدا دەتوانرێت لە رەوشێکی پڕ سەقامگیرییدا بهێڵرێتەوە ،ئەگەرنا ئەوا هیچ سیتمێکی سیاسی و حوکمڕانی ناتوانێت کۆنتڕۆڵی بکات ،بە ستەمکار و تۆتالیتار و دیکتاتۆر و شمولییەکانیشەوە ،مێژووی ئەو واڵتەش ئەمەی سەلماندووە. هەوڵەکانی ئیخوانەکانی میسر «پارتی ئازادی و داد» بۆ جڵەوکردنی ئەو کۆمەڵگە پڕ لە شارستانی و مێژووە دێرین و دینامیکییەی میسر بە هەوڵێکی شکستخواردووی دەبینم ،چونکە پەنابردن بۆ سیستمی داخراوی شورائامێزی ناسیۆنالیستی ئایینی داخراو دادی میسرییەکانی نەداوە ،تا ئەمڕۆ بیدات ،هەر بۆیە سەرەتاکانی هەوڵی جڵەوکردنی کۆمەڵگەی میسری لەالیەن ئیخوانەکانەوە ڕوبەڕووی بەرهەڵستکاری بەهێز بۆتەوە. ئەگەرچی زۆرینەی میسرییە بەشداربووەکانی هەردوو قۆناخەکەی ڕاپرسی دەستووری میسر بەرێژەی لە ( ) %٦٥دەنگیان بە (بەڵێ)دا ،بەاڵم رێژەی دەنگی (نا)کان کەم نەبوون کە لە ()%٣٥بوو ،ئەم دەنگانە تەنها لەکۆی دەنگی کەمتر لە ( )%٤٠ی میسرییە بەشداربووەکانی ئەو راپرسییە دەکات ،کە ئەگەر بەوردی سەرنجبدرێت ئەوا رەنگە لەگەڵ بەشداری رێژەی بەشداربووانی میسرییەکان ئەنجامەکان بەجۆرێکی تر بگۆڕانایە ،چونکە بەشدارینەکردن لە راپرسییەکی ئاوا چارەنووسسازیشدا خۆی لەخۆیدا وەک دەنگی سپی یان بایکۆتکردن وایە و ئاماژەیەکی پۆزەتیڤانە نییە بۆ دروستی یان سەرکەوتنی پڕۆژەی دەستوورەکە. لەم کاتەدا میسرییەکان پێویستیان بەدەستوورێکە کە خەڵکی بەپەرۆشەوە بۆی بچنە سەر سندوقەکانی دەنگدان و النی کەم دەنگی زۆرینەی ڕەهای خەڵکی میسر بەدەستبهێنێت ،لێرەدا پێویستە ڕاستگۆیانە بڵێم کە ئیخوانەکان جگە لە پێکهاتە و گروپێکی کەم و لەبازنە دەرنەچووی ئایدۆلۆژی گەلی میسریان لەدەوری خۆیان هێشتۆتەوە و قایل کردووە ،گرفتەکەش لێرەدا ئەوەیە کە ئیخوان نەیتوانیوە ببێتە مایەی متمانە و رەزامەندی خەڵکانی میسر لەدەرەوەی بازنەی ئیخوان یان بەرفراوانتر بڵێین دەرەوەی بازنەی ئیسالمییەکانی ئەو واڵتە. شکستی ئیخوانەکان لەوەدایە کە نەیانتوانیوە دەنگ و متمانە و پشتگیریی قیبتەکان و کریستیان و عەلمانی و تەنانەت الیەنگرانی رژێمی پێشوو کۆبکەنەوە ،وەک ئەوەی بڵێی ئەوان «مورسی و ئیخوان» کە تەنها بەدەنگی ئیخوانەکان و سەلەفییەکان هاتوونەتە دەسەاڵت ،هەر حوکمی دەنگدەرانی خۆیان بکەن! ...لە کاتێکدا ئەم بیرکردنەوەیە نەک هەر مەترسی بۆسەر دەسەاڵتی میسر دروستکردووە ،تەنانەت ئاسایشی واڵتی تێکداوە و چەند بەرەیی لەسەر شەقام و لێکترازانی کۆمەڵگەی میسریشی هێناوەتە ئاراوە. شکستی حوکمڕانی ئەمڕۆی محەمەد مورسی لەوەدایە کە هەرچەندە هەوڵیاندا نموونەی حوکمڕانێتی و ئەزموونی ئیخوانەکانی تورکیا «پارتی داد و گەشەپێدان» دووبارە بکەنەوە ،بەاڵم نەیانتوانی و خوالنەوە لە بازنەی داخراوی ئایدیای ئیخوانیدا ڕووبەڕووی قەیرانێکی کردوونەتەوە کە ڕەنگە بە ئاوابوونی خۆری دەسەاڵتی پڕ خۆزگەی خۆیان کۆتایی پێ بێت ،کە ئەوان ٨٠ساڵ زیاترە بۆی هەوڵ دەدەن. ئەم نموونەیەی دەسەاڵتی مورسی نەک تەنها کێبرکێکارەکانی بەرەی سیکۆالر و عەلمانی و دیموکراتەکانی بەهێزترکردووە لە میسردا ،بەڵکو هاوبەشە فیکری و ئایدۆلۆژی و جیهادییەکانی دوێنێشی لەخۆی کردووە و ئەوەتا ڕۆژ بەڕۆژ حیزبی نوێی ئیسالمی تر دادەمەزرێت و هەوڵی گرتنە دەستی دەسەاڵت دەدەن و سەلەفییە پشتگیرەکانی دوێنێشی لێ دەبێتە کێبرکێکار و ئۆپۆزسیۆن. من لەوباوەڕەدام کە میسر پێویستی بە حوکمڕان و دەستور و سیستمێکی دەوڵەتداریی دیموکراتی و عەلمانی وایە کە دەستەبەریی ماف و ئازادییەکانی پێکهاتە هەمەچەشن و فرە ڕەنگەکەی کۆمەڵگەی ئەو واڵتە بکات ،تاکە شتێک لە ئێستادا میسرییەکان لەدەستیان نەداوە ،ئیرادەیە بۆ پاراستنی جیاوازییەکانیان و ئازادییە گشتی و تایبەتییەکانیان ،بۆیە لێ ناگەڕێن هیچ کەس و الیەنێک لێیان زەوت بکات ،بەتایبەتی پاش ئەوەی گەلی هەژاری ئەو واڵتە لەسایەی ئەم دەسەاڵتەدا هەژارتربوون و ژمارەی بێکارەکانیان زۆرتر بووە. لەو باوەڕەدام کە بەرهەڵستکاریی گەورە بۆ حوکمی ئیخوانەکانی میسر خەونی دەسەاڵتی ڕەهای ئیخوانەکانی تووشی شۆک کردووە و نەک بەربەستیان لەسەر رێگای بەرەوپێشچوونییان داناوە ، بەڵکو پاشەکشەیان بە پڕۆژەی ئیخوانەکان کرد و پێشبینی دەکرێت کە لەمساڵدا گۆڕانێکی گەورە بەسەر سیستمی حوکمڕانێتی میسردا بهێنرێت بەجۆرێک لەبەرژەوەندی خەڵکی میسر بێت واتە لەبەرژەوەندی پێکەوە ژیان و پاراستنی تایبەتمەندی و ئازادییەکانی هەموو پێکهاتەکانی گەلی میسر بێت. *پێشکەشکاری بەرنامەی گەرماوگەرم لە کەناڵی ئاسمانی گەلی کوردستان.
گومان وەک (ژەنگ) خۆرکەی یەکریزی کورد پێشەوا بایز
ئەودەرد و کێشە و نەخۆشیانەی بەرۆکی گەلی کوردی گرتوە و گرتون ،چ لە ئێستا و چ لە رابردوو و رەنگیشە لە داهاتوو کە منین ،هەر ئێمەش وەکو گەلێکی دێرن و خودان سنورێکی جوگرافی دیاریکرا و لەسەر زەوی ئەو حاڵمان نەبووە ،بەڵکو گەالنی دیش کەم تا زۆر کوشتەی دەستی ئەو پەتایانە و بەو هۆیشەوە قوربانی زۆریانداوە ،بەاڵم جیاوازیەکە ئەوەیە ئەوانەی ئێمە لەگەڵ هاتنیان نەبوونەتە جێگای عیبرەت و پەند و وانە لێفێربوون و ئەزموونمان لێوەرگرتبێ ،بەڵکو تا هاتوە پێوە نااڵندومانەو و قوربانیمان بەهۆیەوە داوە ،کە ئەگەر چاوێکی خێرا بەناونیشانەکانیان بخشێنین ،لیستێکی دوور و درێژ پڕدەکاتەوە وە( خیانەت ،بێ باکی ،خەمساردی، خۆبەکەمزانین ،خۆیستی (نرجسیەت) ،کە هەر یەکەیان لەگەڵ ئێمە چیرۆکێک و بەڵکو زیاتریش لە بەسەرهات و هەبوو نەبووی هەیە. گومانیش وەک ژەنگ و خۆرکەیەک لە بەرەبەیانی مێژووی ئێمەوە تاکو ئێستا دەست لە مالنێمان بووە و دڵی نەهاتوە بۆ چرکەیەکیش دەستمان لێبەربدات ،گەرچی لەروی تیرۆیی و فەلسەفیەوە بیرمەندان و زاهیدان چەمکی گومان وەک واقیعەت یا روحی کارکردنی مرۆڤ دەزانن و پێیان وایە بۆ ئەوەی تۆ هەمیشە بە راستیەکان بگەی و خوار و خێچی و نارێکی لە راست و پاک و رەوانی جیابکەیەوە ،پێدڤی بە عەقڵێکی گومانبردن بۆ هەموو بویەرێک بچیت و قەت دڵنایی نەتخاتە ناو بێ باکی و سادەیی ،بەاڵم ئەوەی ئێمە باسی لێوەدەکەین زیاتر روکارە سیاسیەکەی گومانە کە ئەمڕۆ لەسەر شانۆی سیاسی هەرێمی کوردستان گورزی کوشندەی لێداوین و لەزۆر بواردا نەک وەستاندونی بەڵکە پاشەکشێی ترسناکی پێکردوین ،چونکە پێمان وابووە بەردەوام هەر نیەت و ویستێکی بەرامبەر لەهەر بڕیار و بیرکردنەوەیەکدا مەبەستێکی خراپ و ناپاکی لە پشتەوەی خۆی مەاڵسداوە و دەیانەوێ لەو رێگایەوە گۆڵی خۆیان بکەن ،وەک ئێستا گەر بە وردی و وشیاریەوە سەیری نێوانی خوانی موعارەزە و دەسەاڵت بکەین هەستدەکەین ئەو تەمی گومانە رەوشێکی نا ئاسایی خوڵقاندوە و گرفت و ئاریشەی بێزارکار و خەمی ناخۆشی بەرهەمهێناوە کە سەر ئەنجام کاریگەری لەسەر رەوتی ژیانی خەڵک دورستکردوە. لە مێژووی بزوتنەوەی رزگ��ای خ��وازی کورد کەمنین ئەو وێسگانەی تۆماری لێکەوتەکانی دەردی گومانی کردووە ،بە تایبەتی کە دووژمن ویستویەتی زۆر بە ئاسانی لەو درزەوە بخزێتە نێو ریزەکانی شۆڕش و بە رێگای خەڵکانی بەکرێگیراوی خۆی ،کەلێنی گەورەی دروستکردوە و سەرئەنجامی زەفەری بە یەکڕیزی و یەکگرتوی ناوخۆمانی بردەوە ،قازانجیشی لە سەرقاڵکردن و دروستکردنی کێشە بۆ ئێمە کردوە، ئەو گومانەش زۆر جار شکاوەتەوە سەر حساباتی شەخسی و یەکالکردنەوەی ملمالنێی نێوان دوو رەوت یا دوو جەمسەر کە یەکێکیان ویستویەتی ئەوەکەی تر بخاتە چاڵەوە یا دووری بخاتەوە لە بازنەی بەرپرسیاری ،کاتێک بەدروستکردنی گومان لەسەری دەستی چەوری خۆی بەو دەسڕێتەوە و وێنەی دوژمنی بۆ دەکێشت لە چاوی گشتیدا، کە رەنگە ئەو کەسەی ئەو گومانەی لەسەر بیناکرابێ زۆر لەوە تر دڵسۆزتربێ کە هەوڵی خراپکردنی ئەدات. دەڵێن ئەو گومانە لەناو روحی کلتوری کوردی و بەتایبەتی بواری کۆمەاڵیەتی گواستراوەتەوە بۆ ناو سەحنەی سیاسی ،بەتایبەتی کاتێک دەبینین لەسەر گومانێکی بچوک مرۆڤێک دەبێتە قوربانی لەسەر کێشەیەکی کۆمەاڵیەتی زۆر بچوک ،کە زۆرجار لە پاش لێکۆڵینەوە دەرکەوتە تەنیا گومانێکی سادە ئەو کارەساتەی خولقاندوە ،کە زۆر جاریش پەیوەندی بە نزمی ئاستی رۆشنبیری و تەسکی بیرکردنەوەی ئەنجامدەری تاوانەکەیە ،بەوەی تەنها بە قسەکردنی کەسێک لەسەر ئەو کەسەی دەیکوژێت دەبێتە بکوژ و تاوانێکی گەورە ئەنجامدەدات ،وەکو روە سیاسیەکەشی رەنگە ئەو کەسی کوژرابێ زۆر لەوەی بکوژ راسگۆ و پاکتربێ. ئێستاش وەکو سەرەتا ئاماژەی بۆ کرا لە روەسیاسیەکەیدا ئەو دەردە زۆر بەزەقی دیارە و نێوانی موعارەزە و حکوومەت بە نێو هەورێکی رەشی گوماندا دەڕوات ،کە وایکردووە هەم حکومەت لە پرۆژە و بەرنامەکانی موعارەزە بە گومانەوە بڕوانێ، هەمیش ئۆپۆزسیۆن بە چاوێکی وردی گوماناوی لە حکومەت تەماشابکات ،کە لە هەردوو حاڵەتەکەدا تەنیا گومانبردنێکی ناڕاستە و گەر کەسانێکیش لە هەردوو ال هەبن مەبەستیان نەبێ دۆخەکە بەرەوە باشتر هەبێ ،کە دڵنیاین رێژەیان زۆر کەمە ،ئەوا نیەتە گشتیەکە پاکەو لە پێناو باشترکردنی وەزعەکە و هێورکردنەوەی و بەرەوپێشەوە بردنی ژیانی ئابووری و سیاسی و کۆمەاڵیەتی خەڵکە ،هەمووش ئەو ئامانجە کۆماندەکاتەوە.
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 170
وەاڵم نەدانەوەی خۆپیشاندەران عێراق دەباتە قۆناغێکی مەترسیدار عومەر غواڵمی*
قەیران لە دوای قەیران بەردەوامە لە عێراقدا ،هەنگاوەکانی مالیکی تەنها کوردی نیگەران نەکرد ،ئاراستەی قەیرانەکانی گۆڕی بۆ سوننەکانیش. مالیکی بەردەوامە لە قەیران دروستکردن لە عێراقدا، لە ئێستادا دۆخی سیاسی عێراق لەو پڕی قەیراندایە، حکومەتەکەی مالیکی هەنگاوی چارەسەر نانێت ،بەڵکو ئاڵۆزییەکان درێژە پێدەدات ،گەر چارەسەری بۆ نەدۆزرێتەوە ئەگەری ڕوودانی کارەساتی خراپی دەبێت. خۆپیشاندەران سورن لەسەرداواکانیان لە (ئەنبار و ڕومادیە و موسڵ و بەغداد و ناوچە سوننەنشینەکانی تر) فراوانبوونی خۆپیشاندانەکان و گوێنەگرتنی دەسەاڵت لە چارەسەرکردنی داخوازیەکانیان ،دوور نییە خۆپێشاندانەکان ئ��اراس��ت��ەک��ەی ب���ەرەو ڕاپ��ەڕی��ن سەربکێشێت ل��ە دژی حکومەتەکەی مالیکی. لەوەها باروودۆخێکدا مالیکی نایەوێت چارەسەری کێشەکانی عێراق بکات ،چوار بژاردە وەک ئەگەر دەخاتە ڕوو بۆ بارودۆخی عێراق کە یەکێکیان مەترسی دارە و باس لە ڕوودانی شەڕی ناخۆ دەکات لە عێراقدا ،ناکرێت سەرۆک وەزیران لە کاتێکدا بەرپرسی یەکەمی هێزە چەکدارەکانە ئەو دەستەواژۆیە بەکار بهێنێت. بەردەوامی خۆپیشاندان لە ناوچە سوننەکان ئەمجارەیان ڕەتکردنەوەی دەسەاڵتی مالیکی و ڕەتکردنەوەی مەرکەزێتی دەسەاڵتە ،بەجۆرێک لە عێراق هەرێمێکی تر دروست بێ ئەویش هەرێمی سوننەیە ،چونکە هاواڵتیان لە باشور و ناوەڕاستی عێراق کێشەی ئاسایش و خزمەتگوزییان هەیە و دەیانەوێت هاوشانی هەرێمی کوردستان هەرێمێکی تر دروست بکەن. سوننە بۆی ڕوونبووەتەوە کە ناتوانێت بەو شێوەی ئێستا کە عێراق بەڕێوە دەبرێت ،ڕۆڵی خۆی وەک پێویست
خاوەنی ئیمتیاز: ئومێد خۆشناو سەرنووسەر: ئاڤان حه‌مه ساڵح
0750-446 1301
بگیڕێت و جارێکی تر لە عێراقدا هاوشێوەی ڕاب��ردوو دەسەاڵت بگرێتەوە دەست ،دواجار دەیەوێت هەرێمێک بۆ خۆی دروست بکات ،لەو ڕێگەیەوە ڕۆڵی خۆی بگێڕێت ،بۆ ئەمە دەیانەوێت فشار لەسەر حکومەتەکەی مالیکی دروست بکەن ،بۆ ئەوەی ڕۆڵی سوننەکان پەراوێز نەخرێت ،بۆیە لە پەنای ناڕەزاییەکانی کورد و بەهێزبوونی بەرەی دژ بە مالیکی لە پێناو پاراستنیان وەاڵمی مالیکی بە خۆپیشاندان دەدەنەوە. بەردەوامی خۆپیشاندان ،دوور نییە کارەساتی نەخوازراوی لێبکەوێتەوە ،ئەگەری هەیە لە دژی خۆپیشاندانەکانی سوننە الیەنگیرانی مالیکی بڕژێنە سەرشەقامەکان لە دژی سوننەکان ئەو کات عێراق دەباتە دۆخێکی ناهەموار. دەبێت ل��ەوەه��ا بارودۆخێکی قەیراناویدا سەرکردە سیاسیەکان بە تایبەتی دەوڵەتی یاسا پەنا ببنە بەر چارەسەری دەستووری و دانوستانی ڕاستەقینە و متمانە لە نێوان خۆیاندا دروست بکەن ،لە پێناو بەرژەوەندی هەموو عێراقییەکاندا ،واڵت بەم شێوە قەیراناویە بەردەوامە بەڕێوە نابرێت ،پێویستە الیەنە سیاسییەکان بگەڕێنەوە بۆ چارەسەری کێشەکان و باشترین چارەسەر بۆ هیورکردنەوەی بارودۆخی سیاسی عێراق گەڕانەوەیە بۆ ڕێکەوتننامەی هەولێر و دەستوور. هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران و حکومەتی عێراق لە ئێستاداو هەڵبژاردنی پێشوەخت کەئێستا لەالیەن ئەیاد عەالوی و مالیکییەوە داوا دەکرێت ،چارەسەر نییە بۆ کێشەکان ،چونکە تا حکومەت پێکهێنرا لە دوای هەڵبژاردنی ٢٠١٠ماوەیەکی زۆری پێچوو ،دەکرێت حکومەت و پەرلەمان و الیەنە سیاسییەکان بگەڕێنەوە بۆ ئەو ڕێکەتنەی کە حکومەتیان لەسەر بنیاد ناوە. *جێگری سەرنووسەری هەفتەنامەی رێبازی ئازادی.
جێگری سه‌رنووسه‌ر :شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان 0750-448 0225
به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین :فەرەیدون بێوار 0750-414 1910 f_bewar@yahoo.com
2013/1/8
11
لەکۆتاییدا، مالیکی چی بەسەردێ بەهرۆز جەعفەر سەروەختێک بوو مالیکی گەیشتبووە لوتکەی هەرەبااڵی دەسەاڵت، چونکە هەم ئێران و هەمیش ئەمریکا ئەگەرچی لەشێوازی خودا پەرستندا جیاواز ب��وون ،ب��ەاڵم لەمەسەلەی مالیکیدا ه��اوڕاب��وون ،زۆرشتی وەک زیادبوونی بودجەو ،هێزە چەکدارەکان مالیکیان تەواو گومڕاکرد ،گومڕابوون مەبەست لەو ژینگەیە کەتاکی عێراقی تیایدا خۆالی دەبینێتەوە ،تاکێک کەهەر دەسەاڵتی هەبوو ،تراژیدیا ئەخوڵقێنێت و خوێنڕێژو دەسەاڵتخواز دەبێت .لەئێستادا ئاسان نییە ،لەمالیکی تێبگەین بۆچی وادەکا..؟ گوێ لەئەندامانی حزبەکەی ناگرێت ،هاشمی واڵت بەدەرکردو ،سوپای دژی کورد پێکەوەناو بانگەشەی شەڕی کوردو عەرەبیشی کرد ،دواتر گرفتی لەگەڵ سووننەکان و عیساویدا گەیاندە ترۆپک ،چونکە لەگەڵ ئەوەی پێشووتر لەچەندین کۆبونەوەدا بەڕاشکاوی بەسووننەکان وتراوە «ئەوباوکەتان مرد، دەسەاڵت بگرنەوە دەست» .لەمەش بترازێت هەرگیز مالیکی لەلێدوانە هەڕەشەو توندئامێزەکانی خۆی بەرامبەر تورکیا ناکەوێت .ئێ تۆبڵێی ئەم کابرایە نەخۆشی دەروونی هەبێت! یان خوا سەری لێشێواندبێت ،بەبڕوای ئێمە نەخێر ،چونکە مالیکی لەکۆتاییدا لەبەردەم دوو ڕێگەدایە: یەکەمیان :الببرێت و کەسێکی تر بهێنن ،هەندێک وای تێدەگەن کە البردنی چارەسەر نییەو یەکێکی تر بێت لەمیان باشتر نابێت ،بەاڵم ڕاستیەکەی باشترین چارەسەر زوو دوور خستنەوەی مالکییە ،چونکە هەرکەسێکی تر دێت ،النیکەم وەکو مالیکی ئەگەر هەل و مەرج لەباربێت ( )٨-٧ساڵی دەوێت تاببێتە تاکڕەو و دیکتاتۆر .لەم ماوەیەدا دەکرێت کورد بەتایبەتی ئەسپی خۆیان باشتر تاوبدەن .هەم بەالچوونی مالیکی ئەبێتە پەندێک بۆ هەموو ئەوانەی دەیانەوێ السایی بکەنەوە ،لەوەدەچێت لەکۆتاییدا ببێتە کلتورێکیش لەعێراق هەر کەسێک کورسییەکەی خراپ بەکارهێناو جوان دانەنیشت ،الی بدەن .پرسیارەکە ئەوەیە ئایا مالیکی الدەچێت...؟ لەحیکایەتی جۆسام دا ڕۆژێکیان گشت درەختەکانی ناو دارستانەکە کۆدەبنەوە ،کەسێک بکەنە سەرۆکی خۆیان ،دەچنە الی هەنجیر، پێی وایە ئەم چەندین سوودی هەیە و خۆی تووشی ئەم سەرئێشەیە نەکات باشترە ،ڕوو لە زەیتون دەکەن تا ڕابەرایەتی دارستان بکا ،ڕەتی دەکاتەوە، چونکە ئەم جگە لەماددەی خۆراکی و چەورییەکی بەسوود کە پێشکەشی دەکا ،نایەوێ خۆی لەمەدا ناشرین بکاو کاری سەرۆکایەتی بگرێتە ئەستۆ، هەروەها دەچنە الی درەختەکانی تریش .لەکۆتاییدا چاری ناچار ڕوو لە (دڕک) دەکەن کەسەرۆکایەتی درەختەکانی دارستان وەربگرێت ،ئەمیش دوای دانانی کۆڵێک مەرج کەتیایدا هاتووە «نابێت من الببرێم» .دوای ماوەیەک دڕک زۆر خراپ هەڵس و کەوت دەکات ،دەیانەوێ الیببەن ،دەڵێ ئەگەر المبدەن ،ئەوا گشت دارستانەکە ئەسوتێنم. دووەمیان :مالیکی لەکۆتاییدا دەیەوێ چی بکا..؟ ئەو هەموو هۆسەیەی ناوەتەوە ،هەندێک وابیردەکەنەوە کەمالیکی لەدوا کاری سلبیانەی خۆیدا، چاڵێکی تری بۆخۆی هەڵکەندو خۆپیشاندانی سووننەکان و بەهاری عەرەبی هێنایە عێراق ،بەبڕوای من ئەمە زۆر هەڵەیە ،چونکە خۆی لە بنەڕەتدا ئەمە ئامانج و خواستی مالیکی بوو کە خۆپیشاندان بگاتە عێراق ،بەمەبەستیش سەرجەم گرفتەکانی تری دروستکرد ،ڕوونتر بیڵێم ئەم کابرایە عێراقی کرد بەقوربانی ئێران و هێڵی گشتی شیعەکان لەناوچەی ئیقلیمیدا ،تاوەکو سوریاش بڕوخێت بەهارەکە نەگاتە ئێران و مالیکی لەعێراق ڕێگەی پێبگرێت ،یان هەر ئەم ناوچەیە بەشێوەیەکی ناجوگرافیش بێت بەن بەدەم یەکەوە .ئەزانن مالیکی ماوەیەک پێش ئێستا تەواو سەربەخۆیی خۆی وەرگرتبوو لەبواری ماددەو هێزو پەیوەندییەکاندا ،لەسیاسەتیشدا لەسەرپێی خۆوەستان و سەربەخۆیی گرنگە .بۆیە هەر زوو ئەمریکا گرێبەستە()١٤ ملیار دۆالرییەکەی لەگەڵ مالیکی بۆ فرۆشتنی چەک پەکخست ،ترسا دواتر ئەم چەکانە خراپ بەکار بهێنێت یان بیدات بەئێران. ناونیشان :هەولێر -بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یان له رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه بابه‌ته‌کانتان بنێرن: shaxawanjournalist@yahoo.com
ئااڵ کەمال ،رۆژنامەنووس:
یەکسانترین کۆمەڵگە ئاشتیترینە فەیسەڵ خەلیل
کۆمەڵگەی ئێمە هێشتا کەلتورییە و زۆرمان ماوە بۆ کۆمەڵگەیەکی مودێرنی ئازاد
دیمانە :پرس پ :بەرێزتان رەوش��ی ژن��ان بەگشتی لە ساڵی ٢٠١٢چۆن هەڵدەسەنگێنن ،خوێندنەوە بۆ دۆخی ژنان لەم ساڵەدا چییە؟ و :ساڵی ٢٠٠١٢بە یەکێک لە ساڵە پڕ لە پێشێلکارییە گشتییەکان بەرامبەر بە ژنان لە هەرێمی کوردستان دادەنرێت ،لە بوارە جیاوازەکانی (یاسایی ،سیاسی ،کۆمەاڵیەتی) ئەم راستییەش لە بەرز بوونەوەی ئامارەکانی الیەنە پەیوەندیدارەکانەوە خرایەروو. دیارە هۆکار گەلێک هەبووە بۆ ئەم بەرز بوونەوەیە کەدەکرێت ئاماژە بە گرنگترینیان بدەین. لەوانە بێدەنگ نەبوونی ژنان لەو توندوتیژیانەی بەرامبەریان دەکرا و ئاگادار کردنەوەی الیەنە پەیوەندیدارەکان و بەرز کردنەوەی دەنگی ناڕەزایی و داوای هاوکاری کردن لێیان . نزمی ئاستی هوشیاری تاک بە ئەرک و مافەکانیان بەرامبەر بەیەکتری ونەزانی لە ظۆنێتی مامەڵە کردنی تاکەکان بەم بنەمایە . نەبوونی پاراستنی یاسایی و کۆمەاڵیەتی پێویست بۆ ئەو ژنانەی بوونەتە قوربانی توندوتیژی و ئەو ژنانەی داکوکیان لێدەکەن. بێگومان نەبوونی یەکڕیزی و یەکهەڵوێستی لە الیەن ژنان خۆیانەوە هۆکارێکی تری کاریگەرە .هەندێجار کەمێک لە پیاوانی ئایینی ئیسالمیش بە بیرۆکەی تەسکی پیاوساالری و لە ژێر پەردەی ئایینی ئیسالم بێ بەش نەبوون لە دروست کردنی کاردانەوەی سلبی لە ناو کۆمەڵ بە راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ لە سەر بارودۆخی ژنان. نەبونی سەربەخۆیی ئابوری لەناو ژنانداو بەرز بونەوەی رێژەی نەخوێنەواری دیسانەوە بە هۆکار دادەنرێن. پ :بەگوێرەی ئامارەکانی ،٢٠١٢مەسەلەی خۆکوشتن و خۆکوژی ژنان هەر بەردەوامە ،بەتایبەتی کەسانی رۆشنبیری و هونەرمەندیشی گرتۆتەوە ،وەک نازک سەلیمی گۆرانی بێژ ،تۆ چۆن شرۆڤەی هۆکار و حاڵەتە دەروونی و کۆمەاڵیەتییەکانی ژنانی خۆکوژ دەکەی؟ و :لە هەر شوێنێکی دنیا بە هەرێمەکەی ئێمەشەوە ،مرۆڤ کاتێک پەنا دەباتەبەر کۆتایی هێنان بە ژیانی خۆی دیارە کۆمەڵێک هۆکاری هەیە ،لەوانە وون بوونی ئارامی دەروونی کە تووشی هەڵچون و داچوونی دەکات .بێزار بوون لە ژیانی روتینی خۆی کە ناتوانێت گۆڕانکاری بەرەو باشتری بە سەردا بهێنێ و چەقبەستووە ،کە ئەمانە وای لێی ئەکات کەسایەتییەکی بێهێز و دور لە بەرپرسیارێتی بەرامبەر بە ئەگەری هاتنە پێشەوەی کێشەیەکی ن��ەخ��وازراو خۆی رانەگرێت و ئاسان ترین شێوەی راگردن لە بەرپرسیارێتی بگرێتەبەرو خۆی بکوژێت ،ئەمە بەگشتی ،بەاڵم ژنان بە تایبەتتر لە کۆمەڵگایەکی رۆژهەاڵتی پیاوساالری دین پەرست ،ئەکەوێتە ژێر فشارێکی دەروونی و کۆمەاڵیەتی زیاتر و دەبێتە تاکێکی الوازتر و قوربانی بە خۆی دەدات ،هەر چەندە خۆکوشتن بوێرییەک و ئازایەتێکی تایبەتی دەوێت ،بەاڵم هەر خۆراگری و بەرەنگاربونەوەی کێشەکان و هەوڵدانی چارەسەرکردنی ئازایەتێکی زیاتری تیایە. هونەرمەندو روشنبیرانیش دیارە هەروەک هەموو مروڤێکی سروشتی دووچاری فشاری دەروونی و کۆمەاڵیەتی دەبن و الواز دەبن و پەنا
دەبەنەبەر ئەمشێوازە خۆکوشتنە .کۆمەڵگاکەی ئێمەش هێشتا کۆمەڵکایەکی کەلتورییە و هێشتا زۆرمان ماوە بۆ تێپەڕاندنی و گۆڕینی بە کۆمەڵگایەکی مودێرنێتەی ئازاد لەسەر زانینی ئەرک و مافەکانمان بەرامبەر بەیەکتری. پ :زۆرجاران دواکەوتوویی کولتور بە هۆکاری زوڵم کردن و بەند و سنووردارکردنی توانا و ئازاداییەکانی ژنان دادەنرێت ،لەماوەی سااڵنی رابردوو ،لەالیەن رێکخراوەکان و چاالکوانانی ژنان و حکومەت، تاچەند هەوڵی دەستکاری کردن و چاککردنی ئەو کولتورە دراوە؟ و :کەلتوری کۆمەڵگای ئێمە دیاردەی باش و خراپی لە خۆی گرتووە ،ئەکرێت ئێمە س��وود لە کەلتورە باشەکان وەربگرین و زیندووی راگرین ،وەک هەندێک لە پەیوەندی کۆمەاڵیەتییە پتەوەکانی کە لە ئێستادا واڵتانی روژئاوا ئاواتی پێدەخوازن .لە خۆشەویستی ئەندامانی خێزان و دڵسۆزیان بۆ یەکتری و دەربڕینی بەرپرسیارێتی بەرامبەر بەیەک تا کۆتایی تەمەنیان ،بە پێچەوانەی دیاردەکۆمەاڵیەتییە رۆژئاواییەکان .زۆر دیاردەی جوانی تر وەک رێزو خۆشەویستیمان بۆ بەسااڵچووانی (بەتەمەنەکانی وەک دایک ،باوک، داپیرە ،باپیرە و ئەوای تر)و هێشتنەوەیان لە ناو خیزانەکانما وەک پیرۆزی .دیاردەی نادروستیش وەک جیاوازی رەگەزی و نایەکسانی کە رۆڵی مێینەی بچوک کردۆتەوە .ئەکرێت پیاچوونەوەی بۆ بکرێت و بگۆڕدرێت بە بەیەکسانی کردن و نەهێشتنی جیاوازی لە سەر بنەمای رەگەز ،کەئەمانە خۆیان لە خۆیاندا هۆکارن بۆ دروست کردنی ئاشتی ،چونکە ئاشتی ترین کۆمەڵگا یەکسان ترینیانە. پ :کۆتاییەکانی ،٢٠١٢کێرڤی هەڕەشەکردن لە چاالکوانانی ژن بەرزبۆوە و بەرێگەی جۆراوجۆر هەڕەشە لە چەند ژنێکی چاالکوان کرا ،لێکدانەوەی بەرێزتان بۆ جۆریی هەڕەشەکان و بە ئامانجگرتنی ئەو چاالکوانە ژنانە چییە؟ و :لەم پێناوەشدا هەردوو رەگەز هەوڵی خۆیان بە گەڕ خستووە، بەاڵم رەگەزی مێینە زیاتر جەختی کردۆتە سەر داکوکی کردنێکی تەواو لە دابین کردنی یەکسانی لە نێوان نێر و مێ لە بەردەم یاسا و کۆمەڵگا ،ئەم زیاتر دەرکەوتنەیان هەندێک لە پیاوانی بیر تەسکی ترساندووە ،بە لێدانی بەرژەوەندی تایبەتیان ،بۆیە دەستیان کردووە بە تەقەکردن و هەڕەشەکردن بەسووتاندنی کوشتنی هەندێک لە ژنە چاالکە دیارەکان لەرێگەی تەلەفونەوە. دوات��ری��ش لە جیاتی گرتنەبەری رێ و شوێنی تایبەت بۆ پاراستنیان ،ئەم ژنە چاالکانە تاوانبار ئەکرێن بە دروست کردنی سینارێۆ بۆ ئەوەی لە دەرەوەی هەرێم مافی پەنابەرییان پێبدرێت، لەکاتێکدا کە ئەو ژنانە هەندێکیان ئەندامی پەرلەمانن و پێویستیان بەوە نییە ،چونکە خۆیان حەسانەی دیپلۆماسیان هەیە ،یان خاتوو بەهار مونزیر ،خۆی مافی پەنابەرێتی هەبووەو بۆ خزمەتی ژنان هاتۆتەوە بۆ کوردستان. ژیاننامە: ناو :ئااڵ کەمال محەمەد ،لە دایکبووی .١٩٦٣ پیشە :رۆژنامەنووس. ئاستی خوێندن :سێ کۆرسی خوێندووە لە بواری پەیوەندیی و راگەیاندن لە زانکۆی سۆربۆن ،لە پاریس. شوێنی کار :یەکێتی سەندیکا گشتییەکانی کرێکاران ،لقی سلێمانی. هەروەها ئامادە و پێشکەشکار لە رادیۆی دەنگی مەدەنییەت. چاالکوان لە بواری کۆمەڵگەی مەدەنی.
ئایا یەکێتی بێ باوک دەبێ؟ یەکێتی دوای تاڵەبانی بابەتێک بوو دوو ساڵ زۆرترین کاری لە رۆژنامەکان لە سەر کراوە ،هەرچەندە پێشتر ئەم بابەتە لەالیەن سەرکردایەتی یەکێتی قبوڵ نەکراو بوو، بەاڵم دواجار بەهۆی تێکچوونی باری تەندروستی تاڵەبانی ئەو مەسەلەیە لە عاتیفەوە دەرچ��وو ،مەکتەبی سیاسی یەکێتی کەوتە ئەمری واقیع. هەرچەندە یەکێتی هەڵویستی خۆی وەک سەرەتایەک بۆ کارکردن لە دوای تاڵەبانی وەرگرتووە ،بەاڵم لەوە ناچێت داهاتووەکە هێندە بەسانایی بڕوات ،یەکێتی لە هەڵوێستی یەکەمی پابەندبوونی خۆی بە رێگای تاڵەبانی دووپاتکردووە ،لە قۆناغی دووەمیش دا دوو ئیجرائاتی ک��رد یەکێک لەوانە دانانی کۆسرەت بە ب��را گ��ەورە و هێشتنەوەی مەکتەبی سیاسی وەکوخۆی تا کۆنگرە ،لە قۆناغی سێیەمیش دا لەسەر زاری ئەنجومەنی ناوەندا گ��وازرای��ەوە ،ئەویش ئەوەیە کە کۆنگرەی داهاتووی یەکێتی لە کاتی خۆی دەبێت و «ئاسایی» دەبێت. ئەمانە هەڵوێستی فەرمی یەکێتی بوون ،بەاڵم چاودێران و رۆژنامەوانان بەم هەنگاوە هێمنانەی یەکێتی واز ناهێنن و شرۆڤەی جۆراوجۆریان بۆ دەکەن ،یەکێک لەوانە ئەگەری نزیکبوونەوەی یەکێتییە لەگۆڕان ،کە هەندێک زۆر بە سادەیی باسی تێکەڵکردنەوەیان دەکەن ،هەندێکی تر باس لە الواز بوونی یەکێتی دەکەن و تا رادەی��ەک پێیانوایە کە یەکێتی حزبێکی بێ جەماوەر دەبێت ،هەندێکی تر پێیانوایە یەکێتی لە ئەنجامی سەرکردایەکی ناتەبا تووشی پەرتەوازەیی دەبێت و لە دواجاردا حزبێک دەبێت بە دەست بنەماڵەی تاڵەبانییەوە ،هەموو ئەمانە کورتکراوەی ئەو بیروبۆچوونانەن کە لە بارەی یەکێتییەوە دەگوترێن. من پێموایە هەموو ئەو بۆچوونانە و بۆچوونی تریش لە ب��ارەی ئاییندەی یەکێتییەوە زوون ،من بەو رادەیە پێموانییە کە یەکێتی دوای تاڵەبانی «بێ باوک» بێت، هەموو ئەوانەی ئێستاش ئیدارەی یەکێتی دەکەن ،زیاتر لە سی ساڵ کاری سیاسیان کردووە ،بە پێچەوانەی هەموو بۆچوونەکانەوە ،من پێموایە مام جەالل لەو نۆ ساڵەی دواییدا کاریگەرییەکی فیعلی بەسەر یەکێتیەوە نەبووە، تەنها مەعنەوی ب��ووە ،گەورەترین جیابوونەوە رووی��دا، مام ج��ەالل نەیتوانی رێگری لێ بکات ،تا دوا ساتی سیاسەتکردنیشی نەیتوانی بارودۆخەکە لەنێوان گۆڕان و یەکێتی هێور بکاتەوە ،ئەگەر ئەو لێکدانەوەمان قبوڵ بێت، ئەوەشمان قبوڵ دەبێت کە بڵێین یەکێتی دوای تاڵەبانی بۆ ماوەیەک بە ئاسایی کارەکانی خۆی دەکات و بەردەوام دەبێت. با لە ئێستاوە خۆمان لەوە بەدوور بگرین کە یەکێتی سەرکەوتوو دەبێت یان نا ،لەبری لێکدانەوەکان ،دەبێت یەکێتی بەر لەهەموو شتێک ئەو پرسیارە لینینیە لە خۆی بکاتەوە «چی بکەین؟» .بۆ ئەوە من پێموایە دەبێت یەکێتی بۆ پاراستنی ئەو سوقلەی کە ماوەیەتی سێ تەوەر رەچ��او بکات ،یەکەمیان ئەوەیە سەرکردایەتیەکەی لە تەکەتوالت بەدوور بێت ،دووەم جەماوەرەکەی بپارێزێت بە تایبەتی کادیرانی لەسەر ئاستی مامناوەند ،سێیەمیشیان پەیوەندی بە پارتییەوە دەبێت ،کە پاراستنی زیاتر لە خزمەتی یەکێتی دا دەبێت.