pirs 172 web

‫هەڵوێستی حزبەکان لەبارەی شێوازی‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێمەوە‬

‫‪172‬‬ ‫باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده‪ ‌،‬یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات‪ .‬سێشه‌ممه‌ ‪2013/2/5‬‬

‫ل‪2‬‬ ‫سیروان زەهاوی‪:‬‬ ‫سەرۆکی هەرێم هیچ‬ ‫دەسەاڵتی رەهای نییە ل‪3‬‬

‫هیوا میرزا سابیر‪ :‬دەخوازین‬ ‫هەڵوێستمان یەک بێت بۆ‬ ‫ئەوەی بتوانین رووبەڕووی‬ ‫تەنگژەکان ببینەوە‬ ‫ل‪5‬‬

‫هیوا میرزا سابیر‪ ،‬ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکگرتووی ئیسالمی‪ ،‬باسی لە هەوڵەکانی‬ ‫نێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزیسیۆن دەکات بە مەبەستی گەیشتن بە رێککەوتنێک و هاوکات‬ ‫دەڵێت «ئۆپۆزسیۆن موبادەرەی کرد کە کۆبوونەوەکانی نێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن‬ ‫دەست پێبکاتەوە»‪.‬‬

‫کاریگەری واڵتانی ئیقلیمی لەئاراستەکردنی حکومەتی‬ ‫عێراق و قوڵکردنەوەی قەیرانەکان‬

‫دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق‪ ،‬رۆژ بە رۆژ کێشە و قەیرانەکانی حکومڕانیی عێراق رووەو زیادبوون و قوڵبوونەوە‬ ‫دەچن‪ .‬چاودێرانی سیاسی و رۆژنامەنووسان‪ ،‬هۆکاری سەرەکی دروست بوون و چارەسەر نەبوونی کێشە و قەیرانەکانی حکومڕانیی‬ ‫عێراق‪ ،‬دەگەڕێننەوە بۆ دەستێوەردانی واڵتانی ئیقلیمی و وابەستەبوونی کەسایەتی و هێزە سیاسییەکانی عێراق بەو واڵتانەوە‪.‬‬ ‫بەتایبەتی لەئێستادا رۆڵ و کاریگەری واڵتانی ئیقلیمی بەسەر حکومەتی ناوەندی و خودی نوری مالیکی سەرۆک وەزیرانی عێراقەوە‬ ‫دەبینرێت و هەستی پێدەکرێت‪ .‬ئەمەش وایکردووە عێراق سەروەری سیادی و سەربەخۆیی بوونی خۆی لەدەست بدات و کێشە‬ ‫و قەیرانەکان قوڵتر بکاتەوە‪ .‬هەر بۆیە لەئەگەری بەردەوامی ئەو جۆرە کێشە و قەیرانانە‪ ،‬پێشبینی دابەشبوونی عێراق دەکرێت‬ ‫بەسەر سێ هەرێمی (کورد و شیعە و سووننە)‪ .‬زۆرێک لەسەرکردە سیاسییەکانی پارتەکانیش ئاماژەیان بەو گریمانەیە داوەو‬ ‫هۆشداریان داوەتە خودی مالیکی و لیستەکەی‪.‬‬

‫ل‪4‬‬

‫دەقگرتنی تەقلیدیانەی‬ ‫بۆنە ئاینیەکان‬

‫ل‪8‬‬

‫‪2‬‬

‫ژماره‌ ‪172‬‬

‫‪2013/2/5‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫هەڵوێستی حزبەکان لەبارەی شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێمەوە‬ ‫«داوا دەکەن لەرێگەی گەلەوە سەرۆکی هەرێم هەڵبژێردرێت نەک پەرلەمان»‬ ‫راپۆرت‪ :‬پرس‬

‫یەکێک لەناکۆییەکانی نێوان و دوو حزبەکەی دەس��ەاڵت و‬ ‫ئۆپۆزسیۆن مەسەلەی چۆنییەتی هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێمی‬ ‫کوردستانە‪ .‬یەکەمجار لە ساڵی ‪ ٢٠٠٥‬سەرۆکی هەرێم لەالیەن‬ ‫پەرلەمانی کوردستانەوە دیاری کراو متمانەی پێبەخشرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دوات��ر یاساکەی هەموار ک��رای��ەوەو لە ‪ ٢٠٠٩/٧/٢٥‬سەرۆکی‬ ‫هەرێم بەشێوەیەکی راستەوخۆ لەالیەن جەماوەرەوە هەڵبژێردرا‪.‬‬ ‫وەک دەوت��رێ یەکێک لە مەرج و پێشنیارەکانی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەهەموارکردنەوەی پ��رۆژەی دەستووریی هەرێم مەسەلەی‬ ‫چۆنییەتی هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێمە لە راستەخۆوە بۆ‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬بەاڵم بەپێی زانیارییەکان‪ ،‬ئەم داوایە تەنیا داوای‬ ‫بزوتنەوەی گۆڕانە و خودی کۆمەڵ و یەکگرتووی ئیسالمی پارێزیان‬ ‫لەسەر ئەو شێوازە هەڵبژاردنە نییە هێندەی کە مەبەستیان‬ ‫چۆنییەتی دابەشکردنی دەسەاڵتەکان و هاوسەنگییە‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫پارتی دیموکراتی کوردستان‪ ،‬جەعفەر ئیمێنکی‪ ،‬لە دیمانەیەکیدا‬ ‫لە گۆڤاری سڤیل ئەو زانیارییانە پشت راست دەکاتەوەو ئاشکرای‬ ‫دەکات کە هەر سێ حزبەکەی ئۆپۆزسیۆن لەو بارەوە هاوڕاو‬ ‫کۆک نین و تەنیا بزوتنەوەی گۆڕان پێداگرە لەسەر هەڵبژاردنی‬ ‫سەرۆکی هەرێم لەالیەن پەرلەمانەوە‪ ،‬دەنا کۆمەڵ و یەکگرتوو‬ ‫پارێزیان لەسەر ئەو شێوازە نییە‪ .‬پسپۆرێکی بواری یاسایی‬ ‫روونیدەکاتەوە کە بەتەنیا هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لەالیەن‬ ‫جەماوەرەوە ئەوا سیستمەکە نابێتە سەرۆکایەتی‪ ،‬هەر وەک چۆن بەپێویست دەزانێت‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی لەالیەن پەرلەمانەوە بە مانای سیستمی پەرلەمانییە‪ .‬ماوەیەکە چۆنێتی هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم وەک خاڵی‬ ‫راشیدەگەیەنێت کە سیستمی سیاسی هەرێم پەرلەمانییە‪ .‬ئەمە ناکۆکی مشتومڕی لەسەر دەک��رێ‪ ،‬هەر یەکەو بە شێوازێک‬ ‫بەڕای سیروان زەهاوی‪ ،‬یاساناس و ئەندامی پەرلەمانی پێشووی بیری لێدەکاتەوەو رامانی خۆی پێشان دەدا‪ .‬سەرۆکی پارتێکی‬ ‫کوردی‪ ،‬لەلێدوانێکیدا بۆ هەفتەنامەی پرس‪ ،‬روونیدەکاتەوە مادام‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫بەس ئ��ەوەی جێی سەرنج و هەڵوەستە کردنە‪ ،‬ئەوەیە کە هەڵبژاردن لەگۆڕی دایە‪ ،‬کەواتە بەرژەوەندی گشتی تێدایە‪ .‬ئەگەر‬ ‫بەتەنیا یەکێتی و پارتی وەک دەسەاڵتدار و بزوتنەوەی گۆڕان و جەماوەر خۆیان لە دیاریکردنی سەرۆکی هەرێم سەر پشک بکرێن‪،‬‬ ‫کۆمەڵ و یەکگرتوو وەک ئۆپۆزسیۆن لەسەر ئەم بابەتە خاوەنی واتە تاکەکانی کۆمەڵ خۆیان راستەوخۆ دەنگ بە پاڵێوراوی‬ ‫مافی بڕیاردان نین‪ ،‬بەڵکو سەرجەم حزبەکانی تری گۆڕەپانی خۆیان بدەن زۆر باشترە لەوەی کە لەنێو پەرلەماندا دەنگی بۆ‬ ‫سیاسی هەرێم بە کورد و تورکمان و ئاشورییەوە مافی را و بدرێ‪ .‬رێکار ئەحمەد‪ ،‬سەرۆکی پارتی رزگاریی کوردستان‪ ،‬لەو‬ ‫پێشنیاریان هەیە‪ ،‬مادام مەسەلە سازانی نیشتمانی و نەتەوەییە‪ ،‬بارەوە زێتر دەدوێت و قسەکانی شیدەکاتەوە «راستە ئەندامانی‬ ‫چونکە ئەم پرسە پەیوەندە بەگشت جەماوەری کوردستانەوە پەرلەمان وەک نوێنەری خەڵک پێوانە دەکرێن و جەماوەر دەنگی‬ ‫پێداون‪ ،‬بەاڵم چونکە هەڵبژاردنی ئەندامانی پەرلەمان بە لەبری‬ ‫نەک هەر بەتەنیا ئەو پێنج حزبە سیاسییە‪.‬‬ ‫بەبڕوای سەرۆکی پارتێکی تورکمانی‪ ،‬هەڵبژاردنی سەرۆکی دانانە‪ ،‬واتە خەڵک دەنگ بە لیستەکان دەدەن و ئەوانیش‬ ‫هەرێم لەناو میللەتدا‪ ،‬شەریعی ترو دیموکراتی ترە نەک لەناو کەسەکان دیاری دەکەن‪ ،‬ئیدی مەرج نیە ئەو کەسەی دەچێتە‬ ‫پەرلەمان‪ .‬عەبدولقادر بازرگان‪ ،‬سەرۆکی پارتی چاکسازی پەرلەمان راستەوخۆ نوێنەرایەتی خەڵک بکات»‪.‬‬ ‫تورکمان لە هەرێمی کوردستان لەوبارەوە بە پرسی راگەیاند ناوبراو ئەوەشی گوت «لەالیەکی دیکەشەوە ئەگەر جەماوەر‬ ‫«ئەو دو شێوازە جیاوازیی هەیە‪ ،‬جیاوازیەکەشی لەوەدایە کە راستەوخۆ دەنگ بە سەرۆکی هەرێم بدەن‪ ،‬ئیدی پۆستی سەرۆکی‬ ‫سەرۆک لەالیەن دوو ملیۆن کەسەوە هەڵبژێردرێ‪ ،‬جیاوازە لەوەی ئەنجوومەنی وەزیران ئەو گرنگی و بایەخەی نامێنێ‪ .‬زۆربەی ئەو‬ ‫لەالیەن سەد کەسەوە هەڵبژێردرێت‪ .‬بۆیە بەبڕوای من هەڵبژاردنی سەرۆکانەی لەنێو پەرلەماندا هەڵدەبژێردرێن‪ ،‬نموونەی واڵتانی‬ ‫سەرۆکی هەرێم لەناو میللەتدا‪ ،‬شەریعی ترو دیموکراتی ترە نەک وەک تورکیا و ئیسرائیل و ئەڵمانیا‪ ،‬ئەو کاتە سەرۆکی ئەنجوومەنی‬ ‫وەزیران دەستەاڵی بااڵی بەڕێوەبردنی دەبێ‪ .‬بۆیە ئەگەر سەرۆکی‬ ‫لەناو پەرلەمان»‪.‬‬ ‫سەرۆکی پارتە تورکمانییەکە هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لەرێی هەرێم راستەوخۆ بە دەنگی خەڵکەوە هەڵبژێردرێ‪ ،‬دەبێ بیر لە‬ ‫ج��ەم��اوەرەوە بە پێویست دەزانێت و دەڵێت «زۆر پێویستە دەستەاڵتی سەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیران بکرێتەوە و گۆڕانی‬ ‫سەرۆکی هەرێم لەرێگەی گەلەوە راستەوخۆ هەڵبژێردرێت‪ ،‬بەسەر دابێ»‪.‬‬ ‫چونکە ئەگەر لەناو پەرلەمان بێت‪ ،‬لەوانەیە بە لێکنیزکبوونەوەو سەرۆکی حزبێکی ئاشووریی‪ ،‬کلدانی پشتگیری خۆی بۆ‬ ‫رێکەوتنی لیستەکان ببێتەهۆی لێسەندنەوەی متمانە لێی‪ ،‬بەاڵم هەڵبژاردنی راس��ت��ەوخ��ۆی س��ەرۆک��ی هەرێم دەردەب��ڕێ��ت و‬ ‫ئەگەر راستەوخۆ لەرێگەی گەلەوە بێت‪ ،‬ئەوا دەسەاڵتی زیاترە و رایدەگەیەنێت بۆ ئ��ەم دۆخ��ەی ئێستا وا پێویستە‪ .‬رۆمیۆ‬ ‫پێگەی سیاسیشی بەهێزترە لەسەر ئاستی ناوخۆیی و جیهانی‪ ،‬هەکاری‪ ،‬سەرۆکی پارتی (بیت النهرین)‪ ،‬لەلێدوانێکیدا بۆ پرس‬ ‫گوتی «بەدڵنیایییەوە لەرێگەی جەماوەرەوە نەختێک گرنگترە‬ ‫چونکە دوو ملیۆن کەس دەنگی پێداوە نەک سەد کەس»‪.‬‬ ‫هەندێک الیەن داوا دەکەن سەرۆکی هەرێم لەرێگەی پەرلەمانەوە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم‪ ،‬چونکە راستەوخۆ خەڵک‬ ‫هەڵبژێردرێت‪ ،‬بەاڵم عەبدولقادر بازرگان ئەمە بە مەعقول نازانێت‪ .‬هەڵیبژاردووە»‪ .‬گوتیشی «ئەگەر پەرلەمان هەڵیبژێریت کە‬ ‫هەر وەکخۆی گوتی «ئەمە هیچ مەعقول نییە‪ ،‬ئەندام پەرلەمان نوێنەری خەڵکی کوردستانە و ئەگەر راستەوخۆش لەرێگەی‬ ‫لەالیەن دوو ملیۆن کەسەوە هەڵبژێردرێت‪ ،‬بەاڵم سەرۆکی هەرێم میللەتەوە هەڵبژێرێت هەر هەمان شتە‪ ،‬چونکە ئامانجەکە هەر‬ ‫لەالیەن سەد کەسەوە هەڵبژێردرێت»‪ .‬ئەو بۆ ئەم دۆخەی یەکە‪ ،‬واتە بە دوو شێواز بۆ یەک ئامانج دەچین»‪.‬‬ ‫ئێستای هەرێم هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لەرێگەی گەلەوە ئەو پێیوایە بەهۆی ئەو دۆخەی ئێستا لەهەرێم هەیە و هەرێمی‬

‫تێدایە‪ ،‬ئەگەر راستەوخۆ جەماوەر هەڵبژێرێت باشترە‪ .‬چونکە‬ ‫وەک ئەو گوتی «بۆ ئ��ەوەی خەڵک ئازادانە سەرۆکی خۆی‬ ‫هەڵبژێرێت»‪.‬‬ ‫هەندێک الیەنی سیاسیی دەیانەوێ وا لەخەڵک تێبگەیەنن ئەگەر‬ ‫سەرۆکی هەرێم راستوخۆ لەرێگەی گەلەوە هەڵبژێردرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەرەو تاکڕەوی و دیکتاتۆرییەت دەچێت‪ ،‬بەاڵم رۆمیۆ هەکاری‪،‬‬ ‫سەرۆکی پارتی بیت النهرین‪ ،‬ئەو بۆچوونە رەتدەکاتەوە و‬ ‫رایدەگەیەنێت «پێموانییە ئێستا لە کوردستان خەڵکانێک بیر‬ ‫لەوە بکەنەوە کە نیازی دیکتاتۆر بوونیان هەبێت‪ .‬ئەو کەسانەی‬ ‫ئەو جۆرە قسانە دەکەن کە شێوازی هەڵبژاردنی راستەوخۆیان‬ ‫پێ قبوڵ نییە‪ .‬دەنا نەکەس بیر لە دیکتاتۆر بوون دەکاتەوە‬ ‫نەخەڵکیش لە کەس قبوڵ دەکات»‪.‬‬

‫سەرۆکی پارتێکی کلدانی‪:‬‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم لەناو‬ ‫میللەتدا‪ ،‬شەریعی ترو دیموکراتی ترە‬ ‫سەرۆکی پارتێکی تورکمانی‪:‬‬ ‫بەهۆی ئەو دۆخەی ئێستا هەرێمی‬ ‫تێدایە‪ ،‬ئەگەر راستەوخۆ جەماوەر‬ ‫سەرۆکی هەرێم هەڵبژێرێت باشترە‬ ‫سەرۆکی پارتێکی کوردی‪:‬‬ ‫ئەگەر جەماوەر سەرپشک بکرێن‪،‬‬ ‫خۆیان راستەوخۆ دەنگ بە سەرۆکی‬ ‫خۆیان بدەن زۆر باشترە لەوەی لەنێو‬ ‫پەرلەماندا دەنگی بۆ بدرێ‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫ژمار ‌ه ‪172‬‬

‫‪2013/2/5‬‬

‫‪3‬‬

‫دەسەاڵتی سەرۆکی هەرێم خەڵکی تر‬ ‫شەریکیەتی‪ ،‬ئەمەش گرێنتیە بۆ ئەوەی قەد‬ ‫دیکتاتۆر دروست نەبێت‬ ‫لەم دیمانەدا سیروان زەهاوی‪ ،‬یاساناس و پارلەمانتاری پێشووی‬ ‫عێراق باس لە جۆرەکانی سیستەمی سیاسی دەکات و ب��ەراوردی‬ ‫سیستەمی سیاسی هەرێمی کوردستانی دەکات ‪.‬‬ ‫دیمانە‪ :‬پرس‬

‫سیروان زەهاوی‪ ،‬یاساناس‪:‬‬

‫سەرۆکی هەرێم هیچ دەسەاڵتی رەهای نییە‬ ‫پ‪ :‬چەند جۆریی سیستەمی سیاسیی لە جیهاندا هەیە؟‬ ‫و‪ :‬سێ جۆر سیستەمی سیاسی هەیە‪( ،‬سیستەمی سەرۆکایەتی)‪،‬‬ ‫(سیستەمی مەجلیسی (جمعیە)) لەگەڵ (سیستەمی پارلەمانی)‪ .‬لەم‬ ‫نێوەندەدا کۆمەڵێک سیستەمی تازە دروست بووە‪ ،‬کە پێی دەوترێت‬ ‫(سیستەمی نیمچە سەرۆکایەتی) یان (سیستەمی نیمچە پارلەمانی)‪ ،‬لە‬ ‫سیستەمی مەجلیسیدا پارلەمان بە تەواوەتی حکوم دەکات‪ ،‬حکومەت‬ ‫بە نوێنەرایەتی پارلەمان حکومی واڵت دەکات‪ ،‬ئەمە تەنیا لە سویسڕا‬ ‫ماوە‪ ،‬دەسەاڵتی سەرەکی پارلەمانە‪ ،‬حکومەت هیچ دەورێکی نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سیستەمی سەرۆکایەتی وەکو ئەمەریکا و چەندین واڵتی تر کە سەرۆک‬ ‫دەوری بااڵ دەبینێت‪ ،‬بەو مانایە نییە پارلەمان دەوری نابێت‪ ،‬پارلەمان‬ ‫دەوری خۆی هەیە لە دەرکردنی یاسا و پەسند کردنی یاساکان و‬ ‫رێکەوتنە نێودەوڵەتیەکان و هەموار کردنی دەستور‪ ،‬ئەمانە هەمووی‬ ‫دەوری خۆی دەبینێ‪ ،‬بەاڵم س��ەرۆک لە ڕووی دەسەاڵتی جێبەجێ‬ ‫کارییەوە هەموو واڵت بەرێوە دەبات‪ ،‬ئەوە لە ئەمەریکا سەرکەوتوو بووە‪.‬‬ ‫سیستەمی پارلەمانیش وەکو بەریتانیا‪ ،‬ئەڵمانیا‪ ،‬ئیتاڵیا‪ ،‬سیستەمەکە‬ ‫سێ خاسیەتی سەرەکی هەیە‪ ،‬یەک واڵت سەرۆکێکی هەیە‪ ،‬پێی‬ ‫دەوترێت سەرۆکی واڵت‪ ،‬ئەم سەرۆکە بەرپرس نییە بەرامبەر پارلەمان‪،‬‬ ‫بەڵکو حکومەت بەرپرسە بەرامبەر پارلەمان‪ ،‬واتە دەسەاڵتی جێبەجێ‬ ‫کردن لە سیستەمی پارلەمانیدا دووانەیە یان دوو سەری هەیە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫سیستەمی سەرۆکایەتی وانییە‪ ،‬دەسەاڵتی جێبەجێ کردن یەک سەری‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەویش سەرۆک کۆمار و سەرۆک وەزیرانە لە هەمان کاتدا‪ ،‬وەکو‬ ‫ئۆباما هەم سەرۆک کۆمارە هەم سەرۆک وەزیرانە‪ ،‬بەاڵم لە پارلەمانی‬ ‫دەسەاڵتی جێبەجێکاری دووانەیە‪ ،‬سەرۆکی واڵت کۆمار یاخود مەلیک‬ ‫لە هەمانکاتدا سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانە‪ ،‬ئەمە پێیدەوترێت دووانەی‬ ‫دەسەاڵتی جێبەجێ ک��ردن‪ ،‬ئەگەر رژێمەکە پارلەمانی بێت دوانە‬ ‫مەجلیسی شیوخی هەیە لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەران‪ ،‬لە سیستەمی‬ ‫پارلەمانی دووانەیە‪ ،‬دەسەاڵتی جێبەجێ کردنیش دووانەیە‪ ،‬یەکێک لە‬ ‫خەسەڵەتەکانی ئەوەیە هەردووال کاریگەرییان بەسەر یەکەوە هەیە‪،‬‬ ‫هەماهەنگی لە نێواندا هەیە‪ ،‬واتە دەسەاڵتی جێبەجێکردن بەهەردوو‬ ‫سەرەکیەوە‪ ،‬دەسەاڵتی تەشریعی بەهەردوو سەرەکیەوە‪ ،‬دەتوانێ داوا‬ ‫بکات پارلەمان حەل بێت لە هەمانکاتدا پارلەمان دەتوانێت سەحبی‬ ‫سیقە لە حکومەت بکاتەوە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬خوێندنەوەت بۆ سیستمی سیاسیی هەرێم چییە؟‬ ‫و‪ :‬لە کوردستان دووان��ەی دەسەاڵتی جێبەجێ کردن هەیە‪ ،‬لە‬ ‫سیستەمی پارلەمانیدا دووانەی دەسەاڵتی تەشریعی مەرج نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مەرجە سیستەمەکە فیدراڵی بێت‪ ،‬بەاڵم کوردستان خۆی دەوڵەتێکی‬ ‫فیدراڵی نییە‪ ،‬هەرێمێکە لە دەوڵەتێکی فیدراڵی‪ ،‬بۆیە ئەنجومەنێکی‬ ‫نوێنەرانی هەیە و دەسەاڵتی جێبەجێ کردنەکەی دووان��ەی��ە‪ ،‬واتە‬ ‫سەرۆکی هەرێم لەگەڵ سەرۆکی حکومەت‪ ،‬مانای ئەوەیە یەکێک لە‬ ‫خەسڵەتە سەرەکیەکانی سیستەمی پارلەمانی لێ جێبەجێ بووە‬ ‫کە دووانەی دەسەاڵتی جێبەجێ کردنە‪ .‬خەسڵەتی دووەم حکومەت‬

‫بەرپرسە بەرامبەر پارلەمان نەک سەرۆکی هەرێم‪ ،‬سەرۆکی هەرێم‬ ‫رەمزی واڵتە‪ ،‬ئەگەر هەر کەم و کوڕییەک لە واڵتدا هەبێت حکومەت‬ ‫و وەزیرەکان بەرپرسن لێی‪ ،‬خەسڵەتی سێیەمی سیستەمی پارلەمانی‬ ‫هەماهەنگی لە نێوان دەسەاڵتەکاندا و تێکەاڵوییەک هەیە‪ ،‬جیاکردنەوەی‬ ‫دەسەاڵتەکان بە تەواوی جامد نییە‪ ،‬بەڵکو جۆرێک لە نەرمی هەیە‬ ‫لە دەسەاڵتدا‪ ،‬نەوەکو هەندێک کەس دەڵێن دەبێت دەسەاڵتەکان جیا‬ ‫بکرێنەوە‪ ،‬لە الیەک دەڵێن سیستەم با پارلەمانی بێت‪ ،‬لە الیەکی تر‬ ‫دەڵێن دەسەاڵتەکان بە تەواوی جیا بکرێنەوە‪ ،‬ئەوە بە پێچەوانەی‬ ‫سیستەمی پارلەمانییە‪ ،‬سیستەمی پارلەمانی پێمان دەڵێت نابێت بە‬ ‫تەواویی دەسەاڵتەکان لێکجیا بکرێتەوە‪ ،‬بەڵکو دەبێت هەماهەنگی لە‬ ‫نێوانیاندا هەبێت‪ ،‬پارلەمان دەتوانێت وەزیرەکان بانگهێشتی پارلەمان‬ ‫بکات‪ ،‬ئەوجا کردویەتی نەیکردووە کێشەی خۆیەتی‪ ،‬ب��ەاڵم یاسا‬ ‫رێیپێداوە بیکات‪ ،‬لە بەرامبەردا دەسەاڵتی جێبەجێ کردن دەتوانێ‬ ‫داوا بکات پارلەمان حەل بکرێت‪ ،‬لە پرۆژەی دەستوریشدا هاتووە‪،‬‬ ‫لە هەندێ حاڵەتدا سەرۆکی هەرێم دەتوانێ پارلەمان حەل بکات‪،‬‬ ‫ئەویش زۆر قورسە وەکو ئەوەی نیوەی ئەندامانی پارلەمان ئامادە‬ ‫نەبن‪ ،‬یان سێ مانگ پارلەمان نەتوانێت کۆبێتەوە‪ ،‬ئەو خەسڵەتانەی‬ ‫لە سیستەمی پارلەمانی هەیە هەمووی لە کوردستان هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫سیستەم لە کوردستاندا سیستەمێکی پارلەمانییە‪ ،‬ئەوان رەخنەی ئەوە‬ ‫دەگرن سەرۆک لە الیەن خەڵکەوە هەڵدەبژێردرێت‪ ،‬ئەوە بە پێچەوانەی‬ ‫سیستەمی پارلەمانی نییە‪ ،‬وەک بولگاریا و نەمسا و سەنگافورە‬ ‫سیستەمی پارلەمانییە کەچی سەرۆکەکانیان لە الی��ەن خەڵکەوە‬ ‫هەڵدەبژێدرێن‪ ،‬تەنانەت لەو دەوڵەتانەی کە سەرۆک لە الیەن خەڵکەوە‬ ‫هەڵنابژێردرێن سیستمی پارلەمانییە‪ ،‬واتە الیەن ئەنجومەنی نوێنەران‬ ‫سەرۆک هەڵنابژێدرێت بۆ نمونە وەکو ئیتالیا سیستەمەکەی پارلەمانییە‪،‬‬ ‫بەاڵم سەرۆکەکەی لە الیەن پارلەمان و خەڵکەوە هەڵنابژێردرێت‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لە الیەن ه��ەردوو دووان��ەی دەسەاڵتی تەشریعیەوە هەڵدەبژێردرێن‪،‬‬ ‫ئەویش گروپێک پێکدەهێن لە ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پیران‬ ‫بە یەکەوە سەرۆک دادەنێن‪ ،‬لەبەر ئەوەی تەنیا ئەندامانی پارلەمان‬ ‫نەتوانن لێپرسینەوە لەگەڵ سەرۆکدا بکەن‪.‬‬ ‫پ‪ :‬هەرێمێکی بێ کیان و دەوڵەتی وەکو هەرێمی کوردستان ئایا‬ ‫پێویستی بە سیستەمی سەرۆکایەتییە یاخود پارلەمانییە؟‬ ‫و‪ :‬بە داخ��ەوە‪ ،‬هەندێک زۆر هەڵە تێگەیشتوونە لەسیستەمی‬ ‫سەرۆکایەتی‪ ،‬پارلەمانی‪ ،‬مەجیلیسی‪ ،‬ئەمانە ه��ەر هەمووی‬ ‫دیموکراتین‪ ،‬ئەوانەش هەڵەن کە دەڵێن سیستەمی پارلەمانی دیکتاتۆر‬ ‫دروست ناکات و سیستەمی سەرۆکایەتی دیکتاتۆر دروست دەکات‪،‬‬ ‫کاکە دیکتاتۆر دروست کردن بە دیموکراسیەت دروست نابێت‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هەمووی سیستەمی دیموکراسین‪ ،‬بەاڵم هەر سیستەمێکی دیموکراتی‬ ‫لە رێڕەوی خۆی الیدا دەبێتە دیکتاتۆر‪ ،‬ئێستا مالیکی خەڵک پێیناڵێن‬ ‫دیکتاتۆر‪ ،‬ب��ەرەو دیکتاتۆر دەچێت‪ ،‬ئەی باشە سیستەمی عێراق‬ ‫پارلەمانی نییە؟ ئەی هیتلەر نەبوو دونیای داگیر کرد ئەی سیستەم‬

‫پارلەمانی نەبوو؟ ئەی ئیتاڵیا مۆسۆلین هەموو دونیای ئیبادە نەکرد‬ ‫و سیستەم پارلەمانی نەبوو؟ بەڵێ ئەمانە هەمووی پارلەمانی بوون‪.‬‬ ‫پارلەمانی و سەرۆکایەتی و مەجلیسی هەمووی باشە‪ ،‬بەاڵم دروست‬ ‫بوونی دیکتاتۆریەت کۆمەڵێک زروفی هەیە‪ ،‬زروفی ئیقلیمی‪ ،‬ناوخۆ‪،‬‬ ‫دەرەک��ی‪ ،‬زروفی نەفسی ئەو شەخسەی کە سەرۆکی واڵتە‪ ،‬ئەمانە‬ ‫هەمووی کاریگەری هەیە بۆ دروست بوونی دیکتاتۆر‪.‬‬ ‫ئێستا مۆدیلی دیکتاتۆریەت نەماوەو قۆناغی بەسەر چوو‪ ،‬بۆیە بە‬ ‫بڕوای من هەر یەک لەوانە هەڵبژێدرێت ئاساییە‪ ،‬پارلەمانی هیچ عەیبی‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم دەسەاڵتی جێبەجێ کردن سێ ڕای هەیە بۆ دابەش کردنی‬ ‫دەسەاڵتەکان‪ ،‬ڕای یەکەم دەڵێ‪ :‬دەسەاڵتی سەرۆک کۆمار یان سەرۆکی‬ ‫هەرێم شکیلی بێت و هیچ نەبێت و دەسەاڵتی ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫زیاتر بێت‪ .‬ڕای دووەم دەڵێت‪ :‬نەخێر‪ ،‬هاوسەنگ بێت‪ ،‬دەسەاڵتی‬ ‫سەرۆکی هەرێم و سەرۆک وەزیران وەکو یەک بێت‪ .‬ڕایەکی تر دەڵێت‪:‬‬ ‫نەخێر‪ ،‬سەرۆکی هەرێم دەسەاڵتی زۆرتر بێت و سەرۆکی ئەنجومەنی‬ ‫وەزی��ران دەسەاڵتی کەمتر بێت‪ .‬بە ب��ڕوای من ئەو ڕایە باشە کە‬ ‫سەرۆکی هەرێم دەسەاڵتی پێبدەی‪ ،‬لەبەر ئەوەی ئێمە لە قۆناغی‬ ‫رزگاری نیشتیمانین‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانین لە هەلومەرجێکی گونجاودا‬ ‫بانگەشە بۆ راپرسی لەسەر جاڕدانی دەوڵەتی کوردی بکەین‪ ،‬لەم‬ ‫حاڵەتەدا بێگومان پێویستمان بە رەمزێک و سەرکردەیەکی بەهێز هەیە‪،‬‬ ‫بێگومان سەرۆکی بەهێز تەنیا بە کەسایەتی شەخسایەت و مێژوو‬ ‫نییە‪ ،‬دەبێت هەندێک دەسەاڵتی هەبێت‪ ،‬بە بڕوای من لەو قۆناغەدا‬ ‫پێویستیمان بە سیستەمێکی پارلەمانییە‪ ،‬بەاڵم لەناو ئەو سیستەمە‬ ‫پارلەمانییەدا سەرۆک هەندێک دەسەاڵتی هەبێت بۆ ئەوەی بتوانێت‬ ‫هەندێک لەئەرکەکانی راپەرێنێت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬دەوترێت بۆیە ئۆپۆزسیۆن زۆر جەخت لە گەڕانەوەی پرۆژەی‬ ‫دەستور بۆ پارلەمان دەکەن‪ ،‬لەبەر ئەو دەسەاڵتە رەهایە کە داوێتییە‬ ‫سەرۆکی هەرێم‪ ،‬ڕای جەنابتان لەمبارەوە چییە؟‬ ‫و‪ :‬سەرۆکی هەرێم هیچ دەسەاڵتی رەهای نییە‪ ،‬لە پرۆژەی رەشنووسی‬ ‫دەستور دەڵێ‪ :‬سەرۆکی هەرێم فاڵن شت دەکات بە پێی یاسا‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫هەرێم فاڵن شت دەکات بە هەماهەنگی لەگەڵ سەرۆکی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران‪ ،‬سەرۆک فاڵن شت دەکات بە رەزامەندی پارلەمان‪ ،‬سەرۆکی‬ ‫هەرێم فاڵن شت دەکات بە رەزامەندی دەستەی دادوەری لە کوردستاندا‪،‬‬ ‫سەرۆکی هەرێم فاڵن شت دەکات بە رەزامەندی زۆرینەی پارلەمان‪.‬‬ ‫ناڵێم دەس��ەاڵت��ی نییە‪ ،‬دەس��ەاڵت��ی هەیە‪ ،‬ب��ەاڵم دەسەاڵتەکەی‬ ‫هەماهەنگییە لەگەڵ دەسەاڵتەکانی دیکەی واڵت‪ ،‬کە ئەنجومەنی وەزیران‬ ‫و دەسەاڵتی دادوەری و پارلەمانە‪ ،‬واتە هیچ شتێک لە خۆیەوە ناکات‪.‬‬ ‫بە ب��ڕوای من دەس��ەاڵت��ی س��ەرۆک��ی هەرێم دەس��ەاڵت��ی کاشفە‪،‬‬ ‫دەسەاڵتێکی ئەسڵی نییە‪ ،‬دەسەاڵتێکە بە هەماهەنگی خەڵکی ترە کەوا‬ ‫دەکات قەد دیکتاتۆر دروست نەبێت‪ ،‬چونکە هیچ دەسەاڵتێک نییە‬ ‫بە تەنیا بیکات‪ ،‬هەمووی خەڵکی تر شەریکی دەبێت‪ ،‬مادام خەڵکی‬ ‫تر شەریکیەتی ئەمە گرێنتیە بۆ ئەوەی قەد دیکتاتۆر دروست نەبێت‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژماره‌ ‪172‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫‪2013/2/5‬‬

‫کاریگەری واڵتانی ئیقلیمی لەئاراستەکردنی‬ ‫حکومەتی عێراق و قوڵکردنەوەی قەیرانەکان‬

‫بێ رووتووش‬

‫راپۆرت‪ :‬پرس‬

‫دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق‪ ،‬رۆژ بە رۆژ کێشە و‬ ‫قەیرانەکانی حکومڕانیی عێراق رووەو زیادبوون و قوڵبوونەوە دەچن‪.‬‬ ‫چاودێرانی سیاسی و رۆژنامەنووسان‪ ،‬هۆکاری سەرەکی دروست بوون و‬ ‫چارەسەر نەبوونی کێشە و قەیرانەکانی حکومڕانیی عێراق‪ ،‬دەگەڕێننەوە‬ ‫بۆ دەستێوەردانی واڵتانی ئیقلیمی و وابەستەبوونی کەسایەتی و هێزە‬ ‫سیاسییەکانی عێراق بەو واڵتانەوە‪ .‬بەتایبەتی لەئێستادا رۆڵ و کاریگەری‬ ‫واڵتانی ئیقلیمی بەسەر حکومەتی ناوەندی و خودی نوری مالیکی سەرۆک‬ ‫وەزیرانی عێراقەوە دەبینرێت و هەستی پێدەکرێت‪ .‬ئەمەش وایکردووە‬ ‫عێراق سەروەری سیادی و سەربەخۆیی بوونی خۆی لەدەست بدات و‬ ‫کێشە و قەیرانەکان قوڵتر بکاتەوە‪ .‬هەر بۆیە لەئەگەری بەردەوامی ئەو‬ ‫جۆرە کێشە و قەیرانانە‪ ،‬پێشبینی دابەشبوونی عێراق دەکرێت بەسەر سێ‬ ‫هەرێمی (کورد و شیعە و سووننە)‪ .‬زۆرێک لەسەرکردە سیاسییەکانی‬ ‫پارتەکانیش ئاماژەیان بەو گریمانەیە داوەو هۆشداریان داوەتە خودی‬ ‫مالیکی و لیستەکەی‪.‬‬ ‫خۆپیشاندانەکانی سووننەکان دژی حکومەتەکەی نوری مالیکی و‬ ‫پشتگیری بەشێکی شیعە بەپارت و سەرکردەکانیانەوە‪ ،‬بۆ داخوازی‬ ‫خۆپیشاندەران و رەخنە گرتن لە سیاسەتەکانی مالیکی‪ ،‬ئاماژەیەکی‬ ‫روون بۆ دەستێوەردانی واڵتانی ئیقلیمی‪ ،‬کە نوری مالیکی جێبەجێکاری‬ ‫سیاسەتەکەیانە‪.‬‬ ‫دەوت��رێ هەر دوو جەمسەری ئێران و هاوپەیمانەکانی و تورکیا و‬ ‫هاوپەیمانەکانی رۆڵ و کاریگەریان بەسەر سیاسەت و بڕیار و ئاراستەی‬ ‫عێراقەوە هەیەو ملمالنێ دەک��ەن بۆ چەسپاندنی سیاسەتەکانیان و‬ ‫پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان لەعێراق‪ .‬ئەمەش وایکردووە میللەتی عێراق‬ ‫ببێتە قوربانی و رۆژ بەرۆژ کردە تیرۆریستییەکان زیاد بکەن و مەترسی‬ ‫بەرەو دیکتاتۆربوون لەعێراق هەبێت‪.‬‬ ‫بەبڕوای رۆژنامەنووسێک کێشەی جەوهەری عێراق لە ئێستا و رابردوویدا‬ ‫ئەوە بووە کە هەمیشە ئەجیندای دەرەوەی ئاراستە سیاسیەکانی دیاری‬ ‫کردووە‪ ،‬جکە لەوەی عێراق خاوەنی گەورەترین و کۆنترین کێشەی تائیفی‬ ‫و مەزهەبییە‪ ،‬دیارە مەسەلەی سوننە و شیعە ئاریشەیەکی ئایدۆلۆجی‬ ‫و ئاڵۆزە‪ ،‬چونکە خوێن لە نێوانیان رژاوە و سەدان کودەتا و جەنگیان‬ ‫لەبەرامبەر یەک کردووە‪ ،‬بۆیە ئەم بارگرژییە ئایدۆلۆژییە وا بە ئاسانی‬ ‫نابڕێتەوە‪.‬‬ ‫نووسەر و رۆژنامەنووس‪ ،‬دڵزار حەسەن لەلێدوانەکەیدا بۆ هەفتەنامەی‬ ‫پرس‪ ،‬راشیگەیاند «ئێران و سعودیا و ئەمریکاش گۆمەکەیان زیاتر‬ ‫قوڵکردووە‪ ،‬سعودیا نایەوێت سووننەکان الوازب��ن‪ ،‬ئێرانیش لەهەوڵی‬ ‫ئەوەدایە مەدی شیعەگەرایی لە عێراق و سوریا و لوبنان و ناوچەکە بەهێز‬ ‫بکات‪ ،‬ئەمریکاش خاوەنی سیاسەت و ئەجێندای تایبەت بە خۆیەتی‪ ،‬هەم‬ ‫بۆ عێراق و هەمیش بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬دەیەوێت لە نێوان شیعە و‬ ‫سووننەدا هاوسەنگی رابگرێت»‪.‬‬ ‫رۆژنامەنووسەکە سەبارەت بە رۆڵ و کاریگەری هەرێمی کوردستان‬ ‫و سەرکردایەتی کورد لەو نێوەندەدا‪ ،‬گوتی «تەنها کورد لە عێراقدا‬ ‫سیاسەت دەکات»‪ .‬ئەو مەبەستەکەی خۆی زێتر رووندەکاتەوەو دەڵێت‬ ‫«شیعە و سووننەی عەرەب لە عێراقدا خەریکی شەڕی ئایدۆلۆژی و‬ ‫جێبەجێکردنی ئەجێندای واڵتانی ئیقلیمین‪ ،‬بەاڵم کورد خاوەنی ئیرادە و‬ ‫سیاسەتی خۆیەتی و دۆخی سیاسی کورد زۆر جیاوازترە لەوانی دیکە»‪.‬‬ ‫پێشبینیش دەکات کە عێراق لە چەند ساڵی داهاتوودا گۆڕانی گەورە‬ ‫بە خۆیەوە دەبینێت‪ ،‬یەکێک لەو گۆڕانانە پرسی دابەشکردنی عێراقە‬ ‫بەسەر سێ هەرێمدا‪ ،‬وەک ئەو گوتی «ئەم پرسە پرۆژەیەکی ئەمریکییە و‬ ‫ئەمریکیەکان چاوەڕێی دەرفەت دەکەن بۆ هێنانە پێشەوەی ئەم پرسە»‬ ‫دەشڵێت «ئێرانیش ئەمەی پێخۆشە‪ ،‬بەاڵم مەرجی خۆی هەیە‪ ،‬عەرەبی‬ ‫سووننە و خەلیج و ئەردەنیش بەمە رازی نین‪ ،‬جونکە ئەوان ئەمە بە‬ ‫لێدانی سووننەی عەرەب دەزانن لە ناوچەکەدا»‪.‬‬ ‫«هەندێ لەواڵتە زلهێزەکانی خۆرهەاڵت و خۆرئاواو‪ ،‬واڵتانی دراوسێی‬ ‫عێراق‪ ،‬بەرژەوەندییان لەعێڕاق هەیە‪ ،‬شەڕو ملمالنێ لەسەر خاکی عێڕاق‬ ‫لەگەڵ یەکتری دەکەن‪ ،‬دەست لەکاروباری ناوخۆی عێڕاق وەردەدەن‪،‬‬ ‫دەستیان لەدروستکردنی تەنگژەو ئاڵۆزییەکان عێڕاق هەیە»‪ .‬ئەمە بەشێک‬ ‫بوو لە قسەکانی شـوان ڕابـەر‪ ،‬ئەندامی سەرکردایەتی کۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫کوردستان‪ ،‬بەبڕوای ئەو هەر واڵتەو هاوکاری و پاڵپشتی هەمەالیەنی‬ ‫حزبێک یا نەتەوەو تائیفەیەک یا زیاتر دەکات‪ ،‬ئامانج و بەرژەوەندیەکانی‬ ‫خۆیان لەعێڕاق تەحقیق دەکەن و تەسفیەی حیسابات لەگەڵ یەکتری‬

‫دەکەن‪ .‬جەخت لەوەش دەکاتەوە کە عێڕاقیان کردۆتە گۆڕەپانی تەراتێن‬ ‫و ڕوبەڕوبوونەوەی یەکتری‪ ،‬کێشەو ئاژاوە لەعێڕاق دروست دەکەن‪.‬‬ ‫شوان رابەر روویندەکاتەوە‪ ،‬ئەو کێشانەی لەناو عێڕاق هەن‪ ،‬تەنها‬ ‫ناوخۆیی نین‪ ،‬بەڵکو دەستی دەرەکیشیان تێدایە‪ .‬بۆیە ئاڵۆز تر دەبن‪،‬‬ ‫دەچەقن و چارەسەر ناکرێن‪.‬‬ ‫ئەندامەکەی سەرکردایەتی کۆمەڵی ئیسالمی‪ ،‬زێتر لە مبارەوە دەدوێت‬ ‫و دەڵێت «خەڵکێک لە عێراق بە پاڵپشتی دەرەک��ی تەیار و پشت‬ ‫ئەستوورە‪ ،‬الیەنگری خەڵکێک دەکەن لەسەر حیسابی خەڵکێکی تر ‪،‬‬ ‫ئەمەش کارێکی خراپە»‪.‬‬ ‫هەر سەبارەت بەکاریگەری واڵتانی ئیقلیمی لەئاراستەکردنی سیاسەتی‬ ‫حکومەتی عێراقی و قوڵکردنەوەی قەیرانەکان‪ ،‬رۆژنامەنووسێک جەخت‬ ‫لەوە دەکاتەوە کە واڵتانی ئیقلیمی کاریگەری گەورەیان لەسەر رەوتی‬ ‫سیاسی و ئیدارەی عێراق هەیە‪ .‬بە بۆچونی رۆژنامەنووس عەلی فەتاح‪،‬‬ ‫س��ەرەداوی چارەسەری کێشەکانی عێراقیش هەر ل��ەدەرەوەی سنوری‬ ‫عیراقە بەتایبەت ئێران و تورکیا‪ ،‬وەک ئەو ئاماژەی پێدان‪.‬‬ ‫عەلی فەتاح‪ ،‬لەدرێژەی لێدوانەکەیدا بۆ هەفتەنامەی پرس زێتر‬ ‫دوواو وتی «سەرجەم ئەو پارت و الیەنە سیاسیانەی ئەمڕۆ لەعێراقدا‬ ‫بە هەرێمی کوردستانیشەوە‪ ،‬رۆژانێکی دوور و درێژیان وەک پەنابەری‬ ‫سیاسی بەتایبەت لە ئێران بەسەر بردووەو زۆرترین کاریگەری سیاسی‬ ‫و فەرهەنگیشیان لە ئەدەبیاتی ئەو واڵتەوە وەرگرتووە»‪ .‬ئەوەشی گوت‬ ‫«بوونی مەزاری گەورە پیاوانی شیعە دیسانەوە ئێران بە عیراقەوە گرێ‬ ‫دەدات‪ ،‬تورکیاش وەک ئەندامی حیلفی ناتۆ نوێنەرایەتی ناتۆ ئەکات‬ ‫لەناوچەکەدا‪ ،‬بوارەکانی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و وەبەرهێنان جارێکیتر تورکیا‬ ‫دەخاتەوە ناو هاوکێشەکەوە‪ ،‬تائێستاش ئێران خۆی بەخاوەنی نەجەف‬ ‫و کەربەالو خلیجی فارس (بە مانا ئێرانیەکەی) دەزانێت‪ ،‬وەک چۆن‬ ‫تورکیاش وەک شارێکی تورکی سەیری موسڵ و دەوروب��ەری ئەکات و‬ ‫کەمینە تورکمانەکانیش بەهاواڵتی خۆی دەزانێت»‪ .‬گوتیشی «بەدەر‬ ‫لەهەموو ئەمانەش واڵتانی ئیقلیمی بەتایبەت ئێران و تورکیا لەهەوڵی‬ ‫هێشتنەوەو قوڵکردنەوەی قەیرانەکانی ناوچەکەدان بە ئامانجی دواخستنی‬ ‫شەپۆلەکە لەخۆیان‪ ،‬چونکە پاش سوریا ئەو دوو واڵتە هەڵبژێردراوی‬ ‫یەکەمن کە شەپۆلی گۆڕانکاریەکان بیانگرێتەوە‪ ،‬بەتایبەت ئێران گرفتی‬ ‫گەورەی پیتاندنی یۆرانیۆم و کێشەی کوردو ئۆپۆزسیۆنێکی ناوخۆیی‬ ‫بەهێزی هەیە‪ ،‬وەک چۆن تورکیاش کێشەکانی (ک��ورد و ئەرمەن و‬ ‫قوبروس)ی لەکواڵندان و گەیشتوونەت لوتکە»‪.‬‬

‫*کەناڵی تەلەفزیۆنی‪ ....‬ئەو رۆژەی لە سلێمانی بەشێکی‬ ‫ناوخۆیی سوتابوو‪ ،‬خەڵک دەبووە رەژوو‪ ،‬ئەویش دەیگوت ئێمە‬ ‫یەکەم کەس بووین گەیشتینە ئەو شوێنە‪ ،‬هەر هەمان کەناڵ‬ ‫هەڵمەتێکی کۆکردنەوەی کۆمەکی بۆ کوردانی رۆژئاوای کوردستان‬ ‫رێکخست‪ ،‬بەاڵم هێندە باسیان کرد و بەچاوی خەڵکیان دادایەوە‪..‬‬ ‫(دیعایەی ئینتیخابیە)‬ ‫*چەند رۆژێکی زۆر کەم پێش سووتانی بەشە ناوخۆییەکەی‬ ‫سلێمانی هێزەکانی بەرگری میللی ئەو شارە گوتیان بە شێوەیەکی‬ ‫ب��اش خۆیان بۆ ه��ەر ئەگەری رووداوێ��ک��ی سروشتی ئامادە‬ ‫کردووە؟؟؟‪.‬‬ ‫(ئەرێ ئاگرکەوتنەوە کاری دەستکردە؟)‬ ‫*کەناڵێکی تەلەفزیۆنی حزبێکی ئیسالمی هەواڵێکی باڵو‬ ‫کردەوە‪ ،‬گوایە لە وەرتێ دەسەاڵت رێگای نەداوە یادی مەولودی‬ ‫پێغەمبەر (د‪.‬خ) بکرێتەوە‪ ،‬کەچی بۆ بەیانییەکەی بەڕێوبەری‬ ‫پۆلیسی سنوورەکە گوتی «قاتی دووەم��ی مزگەوت لە ژێر‬ ‫چاککردندا بوو‪ ،‬گوتمان لە خوارەوە بیکەن رازی نەبوون»‪.‬‬ ‫(ئەرێ عەالماتی مونافیق چەندن)‬ ‫*گەنجێک لە رۆژنامەیەکی رۆژانە لە فایلە هونەرییەکەی لێدوانی‬ ‫داوە گوایە لەبەر نەبوونی پارە نەیتوانیوە سێ گۆرانی تۆمار بکات‪،‬‬ ‫بەاڵم وەاڵهی ئەو گەنجە نەک دەنگی بۆ گۆرانی کەڵکی هەیە‪،‬‬ ‫بەڵکو دەم و چاویشی هێندە ناهێنی بخرێتە سەر کاغەزی رۆژنامە‪.‬‬ ‫(بژی حکومەتی کوردی)‬ ‫*بەشێکی خەڵک خانوویان لەسەر زەوی نایاسایی (تەجاوز)‬ ‫دورس��ت ک��ردووە‪ ،‬لەوێش سووکە بارانێک بەسە هەتا الفاو‬ ‫هەستێت و ئاوەڕۆیەکان بگیرێن‪ ،‬کەچی لە تەلەڤزیۆنەکان دەڵێن‬ ‫«حکوومەت خەتابارە خزمەتگوزاری بۆ نەکردووین»‪.‬‬ ‫(ئەوانیش ناحەق نین‪ ،‬لە ناچاری هەرچی بکەن)‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫ژمار ‌ه ‪172‬‬

‫‪2013/2/5‬‬

‫‪5‬‬

‫دەخوازین هەڵوێستمان یەکبێت و بڕیاری سیاسیی‬ ‫ئەم هەرێمە بە سازان بێت بۆ ئەوەی بتوانین‬ ‫رووبەڕووی تەنگژەکان ببینەوە‬ ‫هیوا میرزا سابیر‪ ،‬ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکگرتووی ئیسالمی‪،‬‬ ‫باسی لە هەوڵەکانی نێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزیسیۆن دەکات بە مەبەستی‬ ‫گەیشتن بە رێککەوتنێک و هاوکات دەڵێت «ئۆپۆزسیۆن موبادەرەی کرد‬ ‫کە کۆبوونەوەکانی نێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن دەست پێبکاتەوە»‪.‬‬ ‫دیمانە‪ :‬پرس‬

‫هیوا میرزا سابیر‪ ،‬ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان‪:‬‬

‫ئۆپۆزسیۆن موبادەرەی کرد کە کۆبوونەوەکانی نێوان دەسەاڵت و‬ ‫ئۆپۆزسیۆن دەست پێبکاتەوە‬ ‫پرس‪ :‬خوێندنەوەت بۆ دەسپێکردنەوەی کۆبوونەوەکانی نێوان‬ ‫دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن چییە و تاچەند بەردەوامی کۆبوونەوەکان بە‬ ‫گرنگ و پێویست دەزانی؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬ئێمە ئەو پێهەڵسانە بەئەرکێکی نیشتمانی و نەتەوەیی‬ ‫دەزانین‪ ،‬بارودۆخە سیاسییەکە ئەوە دەخ��وازێ کە هەموو الیەنە‬ ‫سیاسییەکان‪ ،‬بەتایبەتی دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن قسەیان لەبارەیەوە‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونکە کۆمەڵە پرس و تەحەدایەکی گەورە روویکردۆتەوە‬ ‫ناوچەکە و عێراق‪ ،‬هەرێمی کوردستانیش بەشێکە لەو واقعە‪ .‬بۆیە‬ ‫وادەخوازێ الیەنەکانی هەرێمی کوردستان دانووستان و دیالۆگیان‬ ‫هەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەی لە کێشە و بارودۆخە نائاسایی و هەنووکەییەکان‬ ‫قسەیان هەبێت‪ .‬بۆیە ئۆپۆزسیۆن بە باشی زانی دەستپێشخەرییەک‬ ‫بۆ دەسەاڵت بکات‪ ،‬کە بەو مەرجانە ئامادەی دانووسان و دیالۆگە‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی ئێمە بە ئەرکێکی نیشتمانی و نەتەوییمان زانیوە‪،‬‬ ‫پێهەڵسانێکی ئیجابییە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬شاندی یەکێتی و پارتی سەردانی یەکگرتوویان کرد و‬ ‫گفتوگۆتان کرد‪ ،‬پێتوایە ئەمجارە یەکێتی و پارتی جیدیترن و جیاواز‬ ‫لە کۆبوونەوەکانی پێشوو‪ ،‬لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن دەگەنە رێکەوتن و‬ ‫خاڵی هاوبەش و بەرهەمی ئیجابی دەبێت؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬خوێندنەوەی واقعەکە ئەوە دەخوازێ کە دەسەاڵت‬ ‫جدی بێت و گوێ لە داواکانی ئۆپۆزسیۆن بگرێت‪ ،‬چونکە داواکانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن لەبەرژەوەندی گشتی دایە و هیواخوازین جدیەتی هاتنیان‬ ‫بەدەم داواکانەوە هەبێت و جێبەجێکردنیان بەرجەستە بێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫هێشتا وەختمان لەبەردەمدایە و بەئیجابی سەیری دەکەین و دەخوازین‬ ‫دەرەنجامێکی باشی هەبێت‪ ،‬چونکە بەرژەوەندی هەرێمەکەمان‬ ‫لەمەدایە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬کاتی خۆی کۆبوونەوە پێنج قۆڵییەکان راگیران و نەگەیشتنە‬ ‫ئەنجام‪ ،‬پێتوایە ئەم کۆبوونەوانەی ئێستا جیاواز دەبن لە ئەوانی‬ ‫پێشوو؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬هێشتا کۆبوونەوەی پێنج قۆڵی دەستی پێنەکردۆتەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو ئەوە موبادەرەیەکە کە ئۆپۆزسیۆن ئاراستەی سەرۆکی هەرێمی‬ ‫کردووەو لە چەند خاڵێکدا داوای کردووە وەکو دەستپێشخەرییەکی‬ ‫دەس��ەاڵت جێبەجێیان بکەن بۆ ئ��ەوەی زەمینە خۆش بێت بۆ‬ ‫بەردەوامی گفتوگۆکان‪.‬‬ ‫سەرۆکی هەرێم لەگەڵ مەکتەبی سیاسیی یەکێتی و پارتی‬ ‫باسی لە خاڵ و داواکانی ئۆپۆزسیپۆن کردووەو تاوتوێیان کردووە‪،‬‬ ‫ئەوانیش شاندێکیان بە نوێنەرایەتی خۆیان ناردووە بۆالی سێ حزبە‬

‫ئۆپۆزسیۆنەکە‪ ،‬کەچەند پێشنیارێکیان خستۆتە بەردەمی الیەنەکانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بۆ جێبەجێکردنی داواکانیان‪ ،‬دوای دیراسەکردنی ئەم‬ ‫پێشنیارو مێکانیزمانە‪ ،‬ئینجا بڕیاری لەسەر دەدەین کە کۆبوونەوەکان‬ ‫چۆن بن‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬خاڵ و پێشنیارەکانی ئێوە بۆ پێشمەرجی کۆبوونەکان چی‬ ‫بوون و چین؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬خاڵ و پێشنیارەکانی ئێمە لەبەردەمی سەرۆکی هەرێم‬ ‫و هەردوو حزبی دەسەاڵتدایە‪ ،‬ئێمە بەباشی دەزانین هەتا نەگەینە‬ ‫رێکەوتنێک بەشێوەیەکی فەرمی رانەگەیەنرێت‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬پێشنیارەکانی دەسەاڵت بۆ ئێوە چییە و لەسەر چی کۆک‬ ‫و لەسەرچی ناکۆکن؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬کۆمەڵێک پێشنیاریان ک��ردووە‪ ،‬لەوانە بەشداری‬ ‫کردنی ئۆپۆزسیۆنە لە حکومەتی نیشتمانیی بنکە فراوان‪ ،‬هەروەها‬ ‫بەشێوەیەکی سیاسیی وتووێژ بکرێت لەگەڵ الیەنە سیاسییەکان بۆ‬ ‫جێبەجێکردنی داواکان‪ ،‬هەروەها لەرێگەی کوتلە پەرلەمانییەکانەوە‬ ‫پشتگیری سیاسی بکرێت‪ ،‬ئەم پێشنیارانە خراونەتە ب��ەردەم‬ ‫ئۆپۆزسیۆن‪ .‬ئۆپۆزسیۆنیش ئێستا وا دیراسەی دەکات و دواتر‬ ‫بەفەرمی وەاڵمی دەسەاڵت دەدەینەوە‪ ،‬تابزانین بەکام پێشنیار رازین‬ ‫و بە گونجاوی دەزانین‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬لەمیدیاکاندا باس لەوە دەکرێ کە ئۆپۆزسیۆن وەاڵمەکەی‬ ‫بۆ دەسەاڵت لە چوار خاڵدا ئامادە کردووەو بەشداری حکومەتی بنکە‬ ‫فراوانیش ناکات‪ ،‬دەکرێ لەمڕووەوە زانیاری زیاترمان بدەیتێ؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬تائێستا ئەو وەاڵمە بەشێوەیەکی قەتعی یەکالیی‬ ‫نەکراوەتەوە‪ ،‬بەڵکو کۆبوونەوەی لیژنەی هەماهەنگی نێوان ئۆپۆزسیۆن‬ ‫تاوتوێی پێشنیارەکانی دەسەاڵتی کرد‪ ،‬ئێمەش کۆمەڵە خاڵێکمان‬ ‫وەک وەاڵم بۆ دەسەاڵت گەاڵڵە کردووە‪ ،‬بەاڵم پێویستە جارێکی تر‬ ‫دابنیشینەوەو دیراسەی خاڵەکان بکەینەوە‪ ،‬ئینجا بدرێت بە سێ‬ ‫سەرکردەی ئۆپۆزسیۆن و دەرەنجامەکەی بدرێتەوە بە دەسەاڵت‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬تاچەند گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە و خۆپیشاندانەکانی عێراق‬ ‫و پێکهێنانی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی دیجلە‪ ،‬وا دەخوازێ کە‬ ‫دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن یەکهەڵوێست بن و خاوەن بەرنامەیەکی‬ ‫ستراتیژی و نیشتمانی بن؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬هەر وەک چۆن دەکرێ ئەو گۆڕانکارییانە بە ئیجابی بۆ‬ ‫کورد بشکێنەوە‪ ،‬بەهەمان شێوە دەشکرێ بە رووە سلبییەکەی بەسەر‬ ‫کورددا بشکێتەوە‪ ،‬ئەگەر ناوماڵی کوردستان یەکنەخەینەوەو یەکگوتار‬ ‫و یەکهەڵوێست نەبین‪ .‬لەو رووانگەیەوە ئۆپۆزسیۆن وەکو ئەرکێکی‬

‫نیشتمانی و نەتەوەیی لەم قۆناغەدا ئەو موبادەرەیەی کردووە‪ ،‬کە‬ ‫هەستکردنە بەبەرپرسیارێتی و لەبەر بەرژەوەندی گشتیی هەرێمەکە‪.‬‬ ‫دەخوازین هەڵوێستمان یەکبێت و بڕیاری سیاسیی ئەم هەرێمە بە‬ ‫سازان بێت بۆ ئەوەی بتوانین رووبەرووی تەنگژەکان ببینەوە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬کەواتە ئێوە دەرکتان بەوە کردووە‪ ،‬کە مەترسییەک لەسەر‬ ‫ئەزموونی هەرێمی کوردستان هەیە و پێویستە سەرکردایەتی کورد‬ ‫خۆی بۆ ئامادە بکات؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬ئێمە نابێ دڵنیابین لەم واقعە‪ ،‬الفاوێکە هەڵیکردووە‪،‬‬ ‫هەر لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستەوە گۆڕانکاریی ریشەیی لەزۆربەی‬ ‫دەسەاڵتەکانەوە دەک��رێ‪ .‬ئێستاش خۆپیشاندانەکان لە ناوچە‬ ‫سووننەنیشنەکانی عێراقەوە سەریهەڵداوەو دۆخی سوریاش لە کواڵن‬ ‫و گۆڕانکاریدایە‪ ،‬لەبەر ئەمانە زۆر پێویستە الیەنە کوردستانییەکان‬ ‫لەخەمی هەرێمەکەدابین‪ ،‬بەجۆرێک گۆڕانکارییەکان بشکێتەوە کە‬ ‫لەبەرژەوەندیمان دابێت‪ ،‬چونکە ئەگەر وریای خۆمان نەبین‪ ،‬پریشکی‬ ‫ئەو ئاگرانەم بەردەکەوێت‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬دەوترێ لە دوا کۆبوونەوەی لیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫لەسەر وەاڵمیک بۆ دەسەاڵت رێکنەکەوتوون و راجیایی هەبووە‪،‬‬ ‫هەر بۆیە بەالغی کۆتایی رانەگەیەندراوەو کۆنگرەی رۆژنامەوانی‬ ‫نەبەستراوە‪ ،‬ئەمە تاچەند راستە؟‬ ‫هیوا میرزا‪ :‬ئەوە شتێکە دوورە لەراستییەوە‪ ،‬ئەو بابەت و شتانەی لە‬ ‫میدیا و راگەیاندنەوە باس دەکرێ وانییە‪ ،‬چونکە کۆبوونەوەی لیژنەی‬ ‫هەماهەنگی بۆ ئەوە نەبووە کەبەیەکجارەکی دەرەنجامی وەاڵمەکە‬ ‫ئامادە بکات‪ ،‬بەڵکو بۆ تاوتوێکردن و هەڵسەنگاندنی پێشنیارەکانی‬ ‫دەس���ەاڵت ب��وو‪ .‬بە تێروتەسەلی پێشنیارەکانی دەسەاڵتمان‬ ‫تاوتوێکردووە و گەیشتوینەتە دەرەنجامێک و‪ ،‬ئەنجامەکەییمان‬ ‫داوەتە سەرکردایەتی سیاسیی هەر سێ الیەنەکەی ئۆپۆزسیۆن بۆ‬ ‫ئەوەی تاوتووێی بکەن و دواتر هەر سێ المان کۆببینەوەو وەاڵمێکی‬ ‫یەکگرتوو بدەینەوە بە دەسەاڵت‪.‬‬

‫تەحەدایەکی گەورە روویکردۆتەوە‬ ‫ناوچەکە‪ ،‬وادەخوازێ الیەنەکانی هەرێمی‬ ‫کوردستان دانووستان و دیالۆگیان هەبێت‬

‫‪6‬‬

‫ژماره‌ ‪172‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫‪2013/2/5‬‬

‫سیستەمی فیدڕاڵیزم و ئەنجومەنی فیدڕاڵی‬ ‫لە عێراق‬ ‫د‪ .‬ساالر باسیرە*‬

‫سیاسییە جیاوازەکاندا بە جیاوازییە مەزهەبیەکانیشەوە‪ .‬بەواتا‬ ‫هەتا ئێستە فیدراڵییەت لە عێراق کاری پێنەکراوە‪ .‬سەبارەت‬ ‫بە هەرێمی کوردستان ئەمئێستە بۆتە واقعێک بەسەر عێراقەوە‪.‬‬

‫ئەنجومەنی نوێنەران لە سیستەمە فیدراڵییەکاندا لە دوو‬ ‫پێکهاتە دروستبووە کە بریتین لە (پەرلەمانی ئیتیحادی)‬ ‫لەگەڵ (ئەنجومەنی فیدراڵی)‪ .‬ئەنجومەنی فیدراڵی لەنوێنەری‬ ‫هەرێمەکان دروستبووە کە نوێنەرایەتی هەرێمەکانی خۆیان‬ ‫یەکەم خوێندنەوە بۆ دروستبوونی ئەنجومەنی فیدراڵی لە‬ ‫دەک��ەن لەنێو ئەم ئەنجومەنەدا‪ .‬بۆئەوەی دیکتاتۆریەت‬ ‫دروست نەبێت زۆربەی ئەو بڕیارانەی لە پەرلەمانی ئیتیحادی پەرلەمانی عێراق‬ ‫بەر لە ماوەیەک لە پەرلەمانی عێراق یەکەم خوێندنەوە بۆ‬ ‫دەردەچ���ن بە ئەنجومەنی فیدراڵیشدا تێپەردەکات‪ .‬ئەو‬ ‫بڕیارانەی رەزامەندی ئەنجومەنی فیدراڵی لەسەر نەبێت ئەوا دروستبوونی ئەنجومەنی فیدراڵی کرا‪ .‬بەپێی ئەو پرۆژە یاسایە‬ ‫دەگێڕدرێتەوە بۆ ئەنجومەنی نوێنەران (پەرلەمانی ئیتیحادی) هەر پارێزگایەک چوار نوێنەری دەبێت لە نێو ئەنجومەنی‬ ‫بۆ دوب��ارە دوان��دن ل��ەس��ەری‪ .‬لە بەشی سێیەم‪ ،‬م��اددەی فیدراڵی عێراقدا‪ .‬بەواتا لە سەرجەم (‪ )٧٢‬نوێنەر هەرێمی‬ ‫‪٦٢‬ی دەستووری عێراق باس لەئەنجومەنی فیدراڵی کراوە‪ ،‬کوردستان بە (‪ )٣‬پارێزگاکەیەوە (‪ )١٢‬نوێنەری دەبێت تێیدا‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم ئۆرگانە دەستوورییە گرنگە لەعێراق هەتا ئێستە ئەم هەرێمە بە سێ پارێزگاوە بۆتە هەرێمێکی فیدراڵی کە‬ ‫کاری پێنەکراوە‪ .‬لەدەستوری عێراق لەماددەی (‪)١١٣‬دا ئەمیش گونجاوە لەگەڵ دەستووری فیدراڵی عێراق‪ .‬دەوڵەتێک‬ ‫هاتووە «رژێمی فیدراڵی کۆماری عێراق پێکدێت لەپایتەخت بەتەنها یەک هەرێمی فیدراڵیش دەکرێ ببێتە دەوڵەتێکی‬ ‫و هەرێمەکان و پارێزگا ن��اوەن��دی (الم��ەرک��ەزی)ی��ەک��ان و فیدراڵی‪ .‬هەر بۆیە لەدانانی نوێنەرەکانی ئەنجومەنی فیدراڵی‬ ‫بەرێوەبەرێتیە خۆماڵییەکان»‪ .‬بەم پێیە حکومەتی فیدراڵی گونجاو نابێت هەرێمی کوردستان بە ژمارەی پارێزگا دابنرێ‬ ‫دەسەاڵتی داوەت��ە پارێزگاکان‪ .‬لەماددەی (‪)٦٢‬دا هاتووە و وەک هەرێمێکی فیدراڵی سەربەخۆ مامەڵەی لەگەڵ نەکرێ‪.‬‬ ‫«ئەنجومەنێکی یاسادانان دادەمەزرێت بەناوی (ئەنجومەنی دەبێت هەرێمەکە کۆی نوێنەرەکانی وەک هەرێم بنێرێتە نێو‬ ‫فیدراڵی) کەنوێنەرانی هەرێمەکان و ئەو پارێزگایانەی لەنێو ئەنجومەنی فیدراڵی نەک وەک ژمارەی پارێزگا‪ ،‬چونکە ئەوە‬ ‫هەرێمێکدا نین دەگرێتەوە‪ .»...‬بەم پێیە دەبێت پارێزگاکان چیتر بڕوا نەبوون بە سیستەمی فیدراڵی و هەرێمەکە دەگەیەنێت‬ ‫لەئەنجومەنی فیدراڵی ئیتیحادی بتوانن کورسی ودەنگیان کە کورد خۆی لە بەغدا بەشێکی دەسەاڵتەکەی پێکهێناوەو‬ ‫هەبێت‪ .‬بەاڵم هەر پارێزگایەکیش دەتوانێت ببێتە هەرێمێکی دەنگی بە دەستوورەکەی داوە‪ .‬لێرەدا بوونی هەرێمی تری‬ ‫سەربەخۆ‪ .‬ئەم مافە لەماددەی (‪)١١٥‬ی دەستوورەکەدا سەربەخۆ لە عێراق بە سوودی کورد دەگەڕێتەوە‪ .‬بە گونجاوی‬ ‫هاتووەو دەڵێت «هەر پارێزگایەک یان زیاتر مافیان هەیە دەبینم هەرێمی کوردستان لە نێو ئەنجومەنی فیدراڵیدا مافی‬ ‫هەرێمێک پێک بێنن لەسەر داوایەک کەراپرسی لەسەر بکرێت‪ ،‬ڤیتۆی هەبێت‪ ،‬یان بەپرەنسیپی تەوافوق بریارەکان بدرێن‪،‬‬ ‫بەیەکێک لەم دوو رێگایانە پێشکەش دەکرێت‪ :‬یەکەم‪ :‬داوایەک چونکە بە پێی زۆرینە و کەمینە بێت کورد دۆراوە‪ .‬دەبێت‬ ‫لەسێ یەکی ئەندامانی هەر ئەنجومەنێک لەئەنجومەنەکانی ئەو ئەوە لە گرنگییەتی ئەنجومەنی فیدراڵی بێت مافی کەمینە‬ ‫پارێزگایانەی دەیانەوێت هەرێم پێک بێنن‪ .‬دووەم‪ :‬داوایەک بەرامبەر بە زۆرینە نەخورێت‪ ،‬ئیتر هەرێم بێت یان پارێزگا‪ ،‬یان‬ ‫لەدەیەکی (‪)١٠/١‬ی دەنگدەران لەو پارێزگایانەی دەیانەوێ نەتەوەیی و کەمە نەتەوەییەکان بێت‪ ،‬بۆ نمونە ئەگەر واقیعی‬ ‫هەرێم پێکبهێنن‪ .‬دواتر لەراپرسیەکداو بەپێی دەستوور دەکرێ کەرکوک بخەینە بەرچاو‪ .‬مۆدێلی سیستەمی سیاسی زۆرن‪،‬‬ ‫ئەم داوای��ە ببێتە واقع‪ .‬بەاڵم وەک دەبینین رێگری هەیە بەاڵم مۆدێلێک کە دادپەروەرانە دروست بووبێت‪ ،‬سەقامگیری‬ ‫بۆ دروستبوونی هەرێمی فیدراڵی سەربەخۆ لە نێوان هێزە و دیموکراسی و فرەنەتەوەکانی تێدا بێت‪ ،‬پێویستە بەپێی‬

‫واقیع وئەزموونە سیاسی و مێژویی و ئایینی و کەلتووری ئەو‬ ‫واڵتە پێکبهێنرێت‪ ،‬ئەمەش کەلتوور و ئەقڵی دیموکراسی و‬ ‫سیاسی دەوێت و رەزامەندی و بڕیاری ئارەزوومەندانەی گشتی‬ ‫دەوێت‪.‬‬ ‫ئایا هەرێمی کوردستان فیدراڵییە؟‬ ‫کێشەی دەسەاڵتی سیاسی کوردیش لە هەرێمی کوردستان‬ ‫لەوەدایە کە لەراستیدا بە پرەنسیپی فیدراڵیزم مامەڵە لەگەڵ‬ ‫هەرێمەکەیدا ناکات‪ ،‬بەڵکو لەبری ئەوە سیمای مەرکەزیەتی‬ ‫پێوە دیارە‪ .‬لە بەغدا داوای المەرکەزی دەکات‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫هەرێمەکەی خۆیدا مەرکەزیەت پیادە دەک��ات‪ .‬بارودۆخی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکان تەنیا یەکێکە لە نموونە بەرچاوەکان‪.‬‬ ‫ئەگەر سیستەمی المەرکەزی لە واڵتێکدا پەیڕەو نەکرێ ئەوا‬ ‫رۆڵی ئەنجومەنەکان نامێنێت و الدانە لە سیستەمی المەرکەزی‪.‬‬ ‫سیستەمی المەرکەزی کە دابەشکردنی دەسەاڵتەکانە دەبێتە‬ ‫هۆی کەمبوونەوەی گەندەڵی و بەهێزکردنی دیموکراسی‬ ‫وسەقامگیری‪ .‬بەاڵم مەرکەزییەت تەواوی ئەقڵی سیاسی و‬ ‫سیستەمیی سیاسی لەعێراق و کوردستاندا تەنیوە‪ .‬لەهەرێمی‬ ‫کوردستانیشدا هێشتا لەژیانی سیاسی و حیزبی و حوکمڕانیدا‬ ‫ئەقڵییەت و سیستەمی مەرکەزی و کەلتووری مەرکەزی زاڵە‪.‬‬ ‫بڕوا بوون بە مەرکەزییەت بڕوا نەوبونە بە دیموکراسییەت‪.‬‬ ‫دەوڵەتێکی کوردیی دوارۆژیش تەنیا بە پیادەکردنی سیستەمی‬ ‫سیاسی فیدراڵی سەرکەووتو و‪ ،‬دیموکراسی و سەقامگیر‬ ‫دەبێت‪ .‬لە دەرفەتێکی تردا دەرب��ارەی مۆدێلی من بۆ ئەم‬ ‫شێوە سیستەمە سیاسییە لە باشوری کوردستان دەکرێ‬ ‫زۆرتر بدوێم‪ .‬مۆدێلێک کە بۆ عێراقی ئایندەو دەوڵەتەکانی‬ ‫ناوچەکەش گرنگە‪.‬‬ ‫*مامۆستای زانستە سیاسییەکان‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫ژمار ‌ه ‪172‬‬

‫‪2013/2/5‬‬

‫‪7‬‬

‫حکومەت ئاگاداری کۆمسیۆنی بااڵی‬ ‫هەڵبژاردنەکانی کردووە کە پێویستە بۆ‬ ‫کۆتایی مانگی ‪ ٥‬هەڵبژاردنی ئەنجومەنی‬ ‫پارێزگاکان ئەنجام بدرێت‬ ‫دیمانە ‪ :‬تریفە ئازاد‬

‫هەڵۆ ئەحمەد کوردە بەرپرسی لقی چواری پارتی دیموکراتی کوردستان‪:‬‬

‫پێویستە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە وادەی خۆیدا بکرێت و‬ ‫چیتر ئەم پڕۆسەیە دوانەکەوێت‬ ‫پ‪ :‬بۆچی پارتی ڕازی نییە سەرۆکی هەرێم لە پەرلەمان هەڵبژێردرێت؟‬ ‫و‪ :‬ئاشکرایە پڕۆسەی هەڵبژاردن چۆتە بەردەمی سندوقەکانی دەنگدان‪،‬‬ ‫یەکێک لە میکانیزمە هەرە گرنگ و کاریگەرەکانی دیموکراتیەتە‪ ،‬چونکە‬ ‫کرۆک و گەوهەری دیموکراتیەت لەو ڕاستیەدا خۆی دەچەسپێنێت کە تاک‬ ‫بتوانێ ڕای خۆی دەربڕێت و نوێنەری ڕاستەقینەی خۆی هەڵبژێرێت‪ .‬بێگومان‬ ‫سەرۆک بارزانی کەسێکی شایستە و خاوەن بیر و باوەڕی نیشتیمانی و‬ ‫کوردستانی و نەتەوەیی و زیاتر لە ‪ ٥٠‬ساڵی تەمەنی خۆی بۆ سەرکەوتنی‬ ‫کوردستان و سەربەخۆیی کوردستان تەرخان کردووە‪ ،‬بە بڕوایەکی پۆاڵین‬ ‫و پتەو بە دۆزی ڕەوای گەلەکەمان خۆشەویستی بەڕێزیان لەالیەن گەلی‬ ‫کوردستانەوە بەهۆی وتار و کردار و هەڵوێستەکانیەوە دە خوازێت بە‬ ‫متمانەیەکی زیاتر و چەسپاوتر لە ڕێگای سندوقەکانی دەنگدانەوە ڕاستەوخۆ‬ ‫هەڵبژێردرێت‪ .‬ئەم ڕاستەیەش بەڵگەی متمانە و باوەڕ بەخۆ بونی زیاتری‬ ‫لەالیەن جەنابیانەوە وەک لە پڕۆسەی هەڵبژاردن دا بینرا لە ‪ %٧٠‬ی دەنگی‬ ‫بەدەست هێنا‪ ،‬بۆیە باشتر وایە لە ڕێگای سندوقەکانی دەنگدانەوە سەرۆک‬ ‫هەڵبژێردرێت‪ ،‬بەو هیوایەی ئەم پڕۆسەیە بۆ دەیان ساڵی تر و دەیان خولی‬ ‫هەڵبژاردنی تر بەردەوام بێت و ببێتە نەریتێکی دیموکراسی ڕاستەوخۆ بۆ‬ ‫سەرجەم هەڵبژاردنەکانی داهاتومان‪.‬‬ ‫پ‪ :‬بۆچی پارتی ڕازی نییە دەستور بگەرێندرێتەوە بۆ پەرلەمانی‬ ‫کوردستان ؟‬ ‫و‪ :‬بڕوام وایە لێک تێنەگەشتنێک هەیە‪ .‬بێگومان پڕۆژەی دەستور کە‬ ‫بەرهەمی وتووێژ و لێکۆڵینەوە و شەونخونی چەندین ساڵی کەسانی شارەزا‬ ‫و پسپۆڕی یاسایی و سیاسی و کۆمەاڵیەتییەو دواتر دەنگی ‪ ٩٦‬ئەندامانی‬ ‫پەرلەمانی بۆ دراوە بەپێی ڕونکردنەوەی زۆربەی یاساناسەکان‪ ،‬ڕێڕەوی‬ ‫یاسایی خۆی گرتووە و پێویستە بخرێتە ڕاپرسیەوە‪ .‬لە وەاڵمی ڕاپرسی‬ ‫خەڵکدا دەنگی مسۆگەری خۆی بەدەست بهێنێ‪ ،‬پاشان دەگەڕێتەوە‬ ‫پەرلەمان‪ ،‬کە لە ڕاستیدا ئەمە کڕۆکی دیموکراتیەتە‪ ،‬چونکە دەستورە وەک‬ ‫گرێبەستێکی سیاسی و یاسایی و کۆمەاڵیەتییە لە نێوان تاکەکانی کۆمەڵ‬ ‫و حکومەت و دەزگای بڕیاردەر و پاشان لەنێوان تاکەکان بۆ تاکەکانی تر‬ ‫ڕێک دەخرێت‪ ،‬بۆیە بەردەوام پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە چارەنوسی تاکەکانی‬ ‫کۆمەڵەوە هەیە‪ ،‬پێویستە ڕاپرسی لە ناو خەڵکدا بۆ بکرێت‪ .‬حەق وایە ئەو‬ ‫پرسیارە لەو بەڕێزانە بکرێت دەڵێن بگەڕێتەوە پەرلەمان‪ ،‬ئایا ئەو ئەندام‬ ‫پەرلەمانانەش بە دەنگی تاکەکانی کۆمەڵ هەڵنەبژێراون؟‪ ،‬ئایا بۆ متمانەیان‬ ‫بە هەڵبژاردنی خۆیان هەیە کە کەسێک بتوانێ نوێنەرایەتی ‪ ٣٠‬تا ‪ ٣٥‬هەزار‬ ‫کەس بکات‪ ،‬لەبری ئەوانە وتوێژ لەسەر پڕۆژەی دەستور بکات ‪،‬بۆ ڕازی‬ ‫نابن کە ئەو تاکانە خۆیان ڕاستەوخۆ بەشداری لە وتووێژی بڕگە و مادەکانی‬ ‫دەستوردا بکەن‪ ،‬بۆیە ئێمە پێمان وایە ئەمە ناحەقیەکە دەرحەق بە مافی‬ ‫تاک دەکرێت‪ ،‬پارتی دیموکراتی کوردستان وەک گەورەترین و کۆنترین حیزبی‬ ‫کوردستانە کە تێکۆشانی لەسەر مافەکانی خەڵکی کوردستان کردووە‪ .‬شان‬ ‫بە شانی ئەمەش هەوڵی بەدیهێنانی میکانیزمەکانی دیموکراتییەتی داوە‪.‬‬

‫ئێستا کە زۆرترین دەنگی پەرلەمانی کوردستان و پەرلەمانی عێراقیشی‬ ‫هێناوە‪ ،‬حەقمانە متمانە بەو دەنگانەو بەو خەڵکەی دەنگیان بۆ جەنابی‬ ‫سەرۆک بۆ ئەندامەکانی پەرلەمانی کوردستان و عێراق داوە‪ ،‬متمانەیان‬ ‫پێ بکەین و پشتیان پێببەستین کە لەوپەڕی وشیاری و هەستکردن بە‬ ‫بەرپرسیارێتیەوە وتووێژ و لێکۆڵینەوە لەسەر پڕۆژەی دەستور بکەن‪.‬‬ ‫پ‪ :‬پێت وایە هەڵبژاردنی پەرلەمان و پارێزگاکان لە کاتی خۆی ئەنجام‬ ‫بدرێت؟‬ ‫و‪ :‬وەک دەزانن لەبەیانی کۆتایی کۆبونەی ئەنجومەنی سەرکردایەتی‬ ‫پارتیدا بە ڕاشکاوی و ڕونی جەخت لەوە کرایەوە کە پێویستە هەڵبژاردنی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگاکان لە وادەی خۆیدا بکرێت و چیتر ئەم پڕۆسەیە‬ ‫دوانەکەوێت‪ ،‬هەر بۆیە حکومەت ئاگاداری کۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردنەکانی‬ ‫کردووە کە پێویستە بۆ کۆتایی مانگی ‪ ٥‬هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان‬ ‫ئەنجام بدرێت‪ ،‬سەبارەت بە هەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆکایەتیش پەرلەمان‬ ‫نوسراویان بۆ سەرۆکی هەرێم ناردووە و جەنابی سەرۆکیش وەاڵمی داونەتەوە‬ ‫کەلە وادەی یاسایی خۆیدا هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت‪ ،‬وەک دەزانرێت پەرلەمان‬ ‫لە ‪ ٨/٢٠‬دەست بەکار بووە و یەکەم کۆبونەوەی خۆی ئەنجام داوە‪ ،‬واتە‪٢٥‬‬ ‫ڕۆژ دوایی هەڵبژاردنەکانی ‪. ٧/٢٥‬‬ ‫پ‪ :‬هەڵوێستی الیەنە سیاسیەکان چۆن ئەبینی لە کوردستان؟‬ ‫و‪ :‬لە دنیای جیهانگیری ئەمڕۆدا ڕیز بەستنی چین و توێژەکان لە‬ ‫کوردستان شێوازێکی سیستەماتیک و هەڵقواڵوی هەل و مەرجی دنیای‬ ‫سەرمایەداری نییە و نەبووە‪ ،‬پڕۆسەی ‪ ‬بەردەوامی بازاڕی سەرمایە و ڕۆڵی‬ ‫کاراکتەرەکان بە کاریگەرێتی چەندین فکر و بیروباوەڕی ئاینی و چەپ و‬ ‫سۆپەر چەپ و نەتەوایەتی هاوشانی بەرژەوەندیەکانی تاک و داواکاری و‬ ‫ئارەزوی شەخسی و پێویستیەکانی ژیان و گوزەران هەم بۆ گشت بۆ تاک و‬ ‫شەڕی دەسەاڵت هەڵپە و پەلەی زوو گەشتن بە دەسەاڵت لەالیەن هەندێک‪،‬‬ ‫تەنانەت زۆر جار بەهەڵەدا چوون لە ڕێی دەرچون دەبێت‪ ،‬بۆیە ناکرێ‬ ‫بەردەوام و بەیەک شێوە و بەیەک لێکدانەوەی حیزبی الیەنە سیاسیەکان‬ ‫بپێورێن‪ ،‬بێگومان هەڵبەز و دابەزی حیزبەکان لەکات و ‪ ‬هەل و مەرجە‬ ‫جیاجیاکاندا ئاڵوگۆڕیان بەسەردا دێت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی جیاوازی و ناکۆکیەکان‬ ‫لەیەک کاتدا بەرژەوەندی هاوبەشی هەموو الیەکیش لە مەسەلەی ڕزگاری‬ ‫نیشتیمانی و نەتەوەیی کورد و کوردستان وامان لێ دەکات‪ ،‬بە داخەوە‬ ‫بڵێن زۆربەی چەمک و زاراوەک��ان بە پەلە و بە هەڵە پەڕاوە دەکرێن و‬ ‫دەبنە مایەی کێشە و ملمالنێی زیاتر‪ ،‬کە هاوشانی حیزبەکان تەنانەت‬ ‫ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنیشی گرتۆتەوە و ڕاگەیاندن و میدیاش لە‬ ‫هەڵبەز و دابەزی ئەرێنی و نەرێنیدا ڕۆڵێکی یەکجار گرنگی بینیوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەڵوێستی الیەنە سیاسیەکان چون یەک نین و هەندێ بە جێگای دڵخۆش و‬ ‫متمانە پێکردن نین‪ ،‬ئەوەی‪ ‬گرنگە لەسەرهەڵدانی ئۆپڕاسوێنەکانی دیجلە و‬ ‫دواتریش نزیک بونەوەی وادەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان کۆ دەنگی‬ ‫و کۆ هەڵوێستیەک لەالیەن الیەنە سیاسیەکان لە بەرامبەر کێشەکانی نێوان‬

‫هەرێم و بەغداد جێگای دڵخۆشین و ئومێد بەخشن‪ ،‬چاوپێکەوتنی جەنابی‬ ‫سەرۆک لەگەڵ سەرکردەی حیزبەکانی ئۆپۆزسیۆن و دواتر سەردانی بەڕێز‬ ‫کاک نێچیرڤان بارزانی و د‪.‬بەرهەم ساڵح هیوای زیاترمان دەداتێ کەبەرە‬ ‫و ڕێکخستنی ناوماڵی کورد دروستکردنی ‪ ‬خیتابیکی هاوبەش بۆمەسەلە‬ ‫ستراتیژیە و نەتەوەییەکان ببێتە بەردی بناغەی کارەکانی داهاتومان‪،‬‬ ‫بەلەبەرچاو گرتنی پاراستنی بەرژەوەندی هەمووالیەک کە دەبێت پێداگری و‬ ‫داکۆکی هەموومان بۆ هێنانەدی ئامانجە نیشتیمانی و نەتەوەییەکان بێت‪،‬‬ ‫پاشان بەرژەوەندی حیزبی و الیەنە سیاسیەکان و تەنانەت بۆ بەرژەوەندی‬ ‫تاکەکان و پاراستنی مافی تاک لەبەرچاو بگیرێت و بپارێزرێت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬زۆری جار دەوترێ پارتی لە ڕوی جەماوەرەوە لە کەم بوون دایە‪ ،‬ئایا‬ ‫لە سلێمانی جەماوەری پارتی چۆنە؟‬ ‫و‪ :‬پارتی لە ڕوی جەماوەرەوە لەکەم بوندا نییە‪ ،‬گەر سەیری مێژوی‬ ‫کوردستان و مێژوی پارتی بکەین دەبینین بە شێوازێکی تێکچڕژاوی پێکەوە‬ ‫گرێدرا و لێوان لێو لە خەبات و فیداکاری ڕۆڵەکانی گەلەکەمان لە هەموو‬ ‫سەردەمەکان شەڕ و ئاشتی و دەوڵەت داڕێژدا‪ ،‬بۆ نمونە‪ ‬لە سەرەتای‬ ‫شەستەکان زۆربەی زۆری خەڵکی شاری سلێمانی ئەندام و الیەنگری پارتی‬ ‫بوون‪ ،‬بە ڕێژەیەکی بەرچاو و بەرز خەڵکی سلێمانی بەشداری شۆڕشی‬ ‫مەزنی ئەیلولیان کردووە و بە دەیان کەس لە زیندانەکاندا گیانی خۆیان‬ ‫بەخشی تەنها بە ووشەیەک دژی بارزانی باوک و سەرۆکی نەتەوەیی و‬ ‫پارتی وتەیەکیان لەدەم نەهات‪ ،‬بەاڵم لە چڕ بوونەوە و زیادبونی ژمارەی‬ ‫دانیشتوان بزوتنەوەی ڕاگواستن لە الدێ بۆ شار و لە شار و شارۆچکەکانی‬ ‫خوار و ناوەڕاست و لە بەشەکای تری ڕۆژهەاڵت و باکوری کوردستان بۆ‬ ‫سلێمانی‪ ،‬گۆڕینی دیموکراتیەتی سلێمانی و بەرزبونەوەی ڕێژەی ژمارەی‬ ‫دانیشتوان هاوتەریپ بە پڕۆسەی دیموکراتی و‪ ‬ئاڵۆزی پەیوەندیەکان و‬ ‫بەرژەوەندیەکان و سەرهەڵدانی حیزب و ڕێکخراوە سیاسیەکانی تر‪ ،‬بەپێی‬ ‫کاریگەری فکری بیر و باوەڕەکانی سەردەم ئێستا ژمارەی هەڤاڵ و ئەندامانی‬ ‫پارتی کەمتر دەردەکەوێت‪ ،‬دەتوانم بڵێم ژمارەی هەڤااڵن و ئەندامانی پارتی‬ ‫لە چاو سااڵنی شەستەکان دوو جار سێ جار بەرزتر بووە‪ ،‬بەاڵم بە بەراورد‬ ‫بە ڕێژەی دانیشتوان ئەو ئاستە نابینرێ‪ ،‬جگە لەمەش سندوقەکانی دەنگدان‬ ‫دەتوانێ وەاڵمگۆی ئەو ڕاستیەبێت‪ ،‬بەو هیوایەی لە هەڵبژاردنەکانی داهاتودا‬ ‫ئەو پڕۆسەیە تاقی بکەینەوە‪ ،‬لێرەوە‪ ‬بە دڵنیایەوە دەڵێم پارتی نەک‬ ‫جەماوەری خۆی لەدەست نەداوە‪ ،‬بەڵکو ئێستا پەیوەندی کردن و هاتنی‬ ‫ئەندام و الیەنگرانی حیزبەکانی تر بۆ ناو پارتی بەردەوام لە زیاد بوندایە‪ .‬‬

‫پەیوەندی کردن و هاتنی ئەندام و الیەنگرانی‬ ‫حیزبەکانی تر بۆ ناو پارتی بەردەوام لە زیاد بوندایە‬

‫‪8‬‬

‫ژماره‌ ‪172‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫‪2013/2/5‬‬

‫دەقگرتنی تەقلیدیانەی بۆنە ئاینیەکان‬ ‫ئا‪ :‬پرس‬

‫لە مێژووی مرۆڤایەتیدا یادکردنەوە و سازکردنی بۆنە سیماو‬ ‫خەسڵەتی جیاوازی هەبووە‪ ،‬هەر گەل و نەتەوە و بویەرێک‬ ‫بەپێی کلتور و داب و نەریتی باوی خۆیان گوزارشتیان لە‬ ‫رۆژە تایبەتیەکانیانکردوە و بەرێگای تایبەت و مەراسیمی‬ ‫رەسمی یادەکان دەکەنەوە‪ ،‬ئەوەش دەبێتە بەشێکی گرنگ‬ ‫و گەورە لە کردەی بونیادی ژێرخانی شارستانیەتی یان و‬ ‫سەرئەنجام پایەکانی مانەوەی خۆیانی لەسەر راگیردەکەن‪ ،‬لە‬ ‫پاڵ ئەوەشدا بۆنەی نیشتیمانی و کەسی تایبەت رۆڵی خۆیان‬ ‫هەیە و لە رۆژ ژمێری جیهانی نەتەوەکان کات و ساتی تایبەت‬ ‫بەو یادانە هەیە و بەشداریەکی فراوانیشی لەالیەن خەڵکی‬ ‫گشتیەوە تێدا دەکرێت‪ ،‬بەاڵم ئەوانە دەچنە چوارچێوەی یادی‬ ‫تایبەت و دیاریکراو بەو شوێن و کاتانەی کە تێیاندا رێک‬ ‫دەخرێن‪ ،‬بەاڵم جیاوازی ئاین و پێڕەوانی لەوە دایە کە بەهۆی‬ ‫ئەو پەیوەندەیە فراوان و قوڵ و بەهێزەی لە نێوان تاک و‬ ‫خوای گ��ەورەدا هەیە‪ ،‬ب��ەردەوام بۆنە ئاینیەکان زیاتر لە‬ ‫هەر بۆنەیەکی دیکە پیرۆزی و بایەخی خۆی هەیە و لەروی‬ ‫بەشداریکردنیش فراوانیەکی زیاتری هەیە‪ ،‬بۆیە دەبینین لە‬ ‫زۆربەی ئەو ناوچە و دەوڵەتانەی کە پەیوەستیەکی بەتین و‬ ‫پێڕەوانێکی زۆریان لە ناو ئاینەکان هەیە‪ ،‬زۆرتر روخسار و‬ ‫شێوەیەکی گشتی وەردەگرێت و دەگشتێندرێ‪.‬‬ ‫زۆر جاریش جگە لە دەستنیشانکردنی رۆژی تایبەت‬ ‫بەو بۆنانە شوێنی تایبەتیش دیاریکراوە بۆ کۆبوونەوە‬ ‫و گردبوونەوەی خەڵکانی تایبەت بە یادکردنەوەکان و‬ ‫مەراسیمەکانی‪ ،‬الی ئێمەش کە ئاینی پیرۆزی ئیسالم هەر‬ ‫لە سەردەمی فتوحاتەکانەوە هاتۆتە ناومان و پەیڕەوی‬ ‫لێدەکەین‪ ،‬لە زۆربەی بۆنە ئاینیەکان پێشوازیەکی زۆر و‬ ‫گەرم و گوڕی لێدەکەن و ئامادەییەکی بەرفراوانی لەسەر‬ ‫ئاستی هەموو شار و شارۆچکەکان و بازار و گەرەکەکان‬ ‫لێدەکرێ‪ ،‬ئەوەش وەک ئەرک و قەرزاریەک بۆ ئەو ئاینە‬ ‫نیشان دەدەن‪ ،‬بۆتە نەریتێکی جوان و ئاماژەی وەفاداری و‬ ‫سۆز و خۆشەویستی بۆ ئەو ئاینە‪ ،‬بەتایبەتی یادی مەولودی‬ ‫پێغەمبەری ئیسالم (د‪.‬خ) ی لەسەر بێ کە هەموو ساڵێک‬ ‫بەلێشاو یادی ئەو کەسایەتیە مەزنە دەکرێتەوە‪ ،‬بەاڵم سەرنج‬ ‫و رەخنەکە لەوەدایە کە ئەو کەرستە و ئەداتانەی لەالیەن‬ ‫سەر پەرشتیاران کاریپێدەکرێ بە جۆرێک زۆربەی هەرە زۆری‬ ‫شێواز و رێگای یادکردنەوەکە سەدان ساڵە چەقی بەستوە و‬ ‫نەیتوانیوە ئەو سنورە کۆنە بشکێنن‪ ،‬لە کاتێکدا ژیان بەردەوام‬ ‫لە پێشکەوتندایە و تەکنیک و هونەری بەرهەمهێنانیش تا‬ ‫دێت لە گۆڕانکاری و نوێبوونەوەدایە‪ ،‬کەچی سەیر دەکەی‬ ‫بۆ سرودێکی ئاینی دەچن ئاوازی گۆرانیەکی پڕ لە عشق‬ ‫و غەرامیاتی دەدزن و بەبێ هیچ دەسکاری و رتوشکردنێک‬ ‫دەیکەنە ئاوازی گۆرانیەکی ئاینی و شعرێکی سەقەت و ناڕێک‬ ‫و دوور لە زمانی ئەدەبی جوانی بۆ دادەنێن‪.‬‬ ‫زۆربەی هەرە زۆری ئەو کەسانەی گوایە لە خەمخۆری و‬ ‫دڵسۆزیان بۆ ئاینی پیرۆزی ئیسالم و نێردراوەکەی محمد‬ ‫ساڵوی خوای لەسەر بێ ئێستا دەستیان داوەتە ئیشکردنێکی‬ ‫بێ بەرنامە و دوور لە زەوقی هونەری و تەکنیکی و دێنە سەر‬ ‫شاشەکانی تەلەفزیۆن و بەردەم مایکەکانی رادیۆ بە دەنگێکی‬ ‫ناخۆش بەشان و باڵی خوا و پێغەمبەردا هەڵدەدەن‪ ،‬کە‬ ‫بەڕاستی ئەو جۆرەیان لە کارکردن نەک هەر خزمەت بە ئاینی‬ ‫پیرۆزی ئیسالم و راکێشانی خەڵکی نا موسڵمان ناکەن بۆ‬ ‫ئەوەی بێنە ریزەکان ئیسالم و شایتمان بێنن‪ ،‬بەڵکو ئەو‬ ‫خەڵکەشی کە باوەڕی هەیە بە ئاینی پیرۆزی ئیسالم بەهۆی‬ ‫کاری وا خوار و خێچ و نارێکەوە دوور نییە باوەڕیان بە ئاینەکە‬ ‫لەق بێت‪ ،‬سەیرەکە ئەوەیە ئەو پارت و رەوتە ئیسالمیانەشی‬ ‫کە ئێستا لە کوردستان هەن هەوڵنادەن بەرگێکی جوانتر و‬

‫سەردەمیانەتر بەبەر ئەویادانەدا بکەنەوە‪ ،‬بەڵکو ئەوانیش کە‬ ‫خۆیان بە نوێنەری ئیسالم دەزانن لەسەر زەوی لە خەڵکی‬ ‫سادە و ئاسایی خەمساردترن و بێ باباکانە ئەو بابەتەیان‬ ‫وەرگرتووە‪ ،‬ئەوەش مانای وایە ئەوان پرسەکەیان تەنیا وەک‬ ‫کەرستەیەکی بازرگانی سیاسی بەکار هێناوە‪ ،‬بۆ کەسبکردن‬ ‫و کۆکردنەوە و راکێشانی خەڵک ب��ۆالی خۆیان تاکو لە‬ ‫هەڵبژاردنەکان دەنگیان پێ بدەن‪.‬‬ ‫تەنانەت ئێستا لە دۆبالژکردنی فلمە بیانیەکانیش بۆ سەر‬ ‫زمانی کوردی رەچاوی عادات و شەریعەتی ئیسالم ناکەن و‬ ‫زۆر گفتوگۆ و سیناریۆ هەیە لەگەڵ ناوەڕۆکی شەریعەت و‬ ‫ئاین وێک نایێنەوە‪ ،‬کەچی ئەوان گوێی پێنادەن و بۆ بینەرانی‬ ‫خۆیانی پەخشدەکەن‪ ،‬ئەوەش یەک دنیا سەرنج و رەخنە و‬ ‫گلەیی یان لەسەر دورستدەکەن‪ ،‬چونکە ناکرێ ئێمە لەواڵتێک‬ ‫بژین لە سەدا هەشتای خەڵکەکەی پەیڕەوی ئاینی پیرۆزی‬ ‫ئیسالم بکەن و خۆمان بە میراتگرەوەی ئەو ئاینە پیرۆزە‬ ‫بزانین ئاوا بێ باکانە و خەمساردانە مامەڵە لەگەڵ هەستیاری‬ ‫بارودۆخەکە بکەین‪.‬‬ ‫خەریکە پرسی بۆنە ئاینیەکانیش وەک��و سەرجەم‬ ‫بابەتەکانی دیکەی ناو چوارچێوەی ژیانی ئێمە بازرگانی تێ‬ ‫دەکەوێ و تەنیا بۆ بازارگەرمکردن و قەرەباڵغکردنی کەش‬ ‫و هەوای سیاسی کوردستان پەنا بۆ بازرگانیکردنی بابەتەکە‬ ‫دەبەین‪ ،‬بەتایبەتی کە هەندێک بەناو کۆمپانیا یا کەسانی‬ ‫دیکە پەیدابوونە خۆیان کردۆتە ئەهلی کار و شارەزایی‬ ‫بوارەکە تەنیا بۆ مەبەستی قازانجێکی کاتی سیدی و کاسێت‬ ‫پڕدەکەنەوە و بازاڕی خۆیان پێ گەرم دەکەن‪ ،‬لە کاتێکدا‬ ‫بوارەکە تایبەت مەندە و پێویستی بە لێزانی زانستی نوێ‬ ‫هەیە‪ ،‬نەک بەبێ زاستی و رەشاوێژی بکەویتە ناوی‪.‬‬ ‫ئەم واڵتە خەریکە هەرچی تامی ژیان و مرۆڤ بوون و‬ ‫بەهاجوانەکانیەتی لێی بار دەکات و بۆ هەتا هەتایە پشتی‬ ‫تێدەکات‪ ،‬هەرچی هەیە و نییە بە رەنگ و بۆنی بازرگانی‬ ‫سیاسەت رەنگ و تامکراوە‪ ،‬کار بەوە گەیشت ئێستا ئەو‬ ‫هەموو قیەمو پیرۆزیانەی کە لە ئاینی پیرۆزی ئیسالم‬

‫هەن لە بەرچاو بخرێن و بکرێنە قوربانی خۆ دەرخستن و‬ ‫خۆنمایشکردن و کەسبکردنی خەڵک بۆ حزب و الیەنەکانی‬ ‫کێبڕکێکار‪ ،‬ئەوەش هیچ نرخێک لە نێواماندا ناهێڵن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ترسان لە دوا رۆژی خەڵێککی وا ترسێکی ئاساییە و پێویستە‬ ‫زۆر بەجدی وەربگیرێت‪ ،‬گەر فەرامۆشیش بکرێت ئەوا‬ ‫‪...............‬‬

‫بۆ سرودێکی ئاینی دەچن ئاوازی گۆرانیەکی‬ ‫پڕ لە عشق و غەرامیات دەدزن و بەبێ‬ ‫هیچ دەسکاری و رتوشکردنێک دەیکەنە‬ ‫ئاوازی گۆرانیەکی ئایینی‪ ،‬شعرێکی سەقەت‬ ‫و ناڕێک و دوور لە زمانی ئەدەبی جوانی‬ ‫بۆ دادەنێن‬ ‫رەوتە ئیسالمییەکانی ئێستای کوردستان هەوڵ‬ ‫نادەن بەرگێکی جوانتر و سەردەمیانەتر بەبەر‬ ‫ئەو یادانەدا بکەنەوە‪ ،‬ئەوانیش لە خەڵکی‬ ‫ئاسایی خەمساردترن و بێ باباکانە ئەو‬ ‫بابەتەیان وەرگرتووە‪ ،‬ئەوەش مانای وایە‬ ‫پرسەکەیان تەنیا وەک کەرستەیەکی بازرگانیی‬ ‫سیاسی بەکار هێناوە‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫ژمار ‌ه ‪172‬‬

‫‪2013/2/5‬‬

‫‪9‬‬

‫سوپای عێراق‪.....‬‬ ‫لە فەرمانڕەوایی شا فەیسەڵەوە تا نوری مالیکی‬ ‫ستیڤان شەمزینانی‬ ‫بەشی چوارەم‬

‫سوپای عێراق لەدەیەی بیستەکانی سەدەی رابردوودا «ساڵەکانی‬ ‫‪ ،»١٩٢٨ ،١٩٢٧ ،١٩٢٦ ،١٩٢٤‬هەستاوە بەسەرکوتکردنی چەندین‬ ‫بزووتنەوەو راپەڕینی میللیی وئازادیخوازانە‪ ،‬بۆ نموونە لەهەریەک‬ ‫لەشارەکانی وەک «موسڵ‪ ،‬نەجەف‪ ،‬کەربەال‪ ،‬بەسرە‪ ،‬ناسرییە‪،‬‬ ‫رومادی»‪ ،‬هەروەها لەباکووریش چەندین هەڵمەتی بەڕێوەبردووە‬ ‫بۆ لەناوبردن وسەرکوتکردنی بزووتنەوە سیاسییەکانی گەلی کوردو‬ ‫ئاشوورییەکان‪ ،‬لەساڵی ‪١٩٢٤‬ی��ش سوپا هەڵمەتێکی دڕندانەی‬ ‫سەرکوتکردنی لەشاری سلێمانی بەڕێوە برد کەتێیدا ژمارەیەکی‬ ‫بێشوومار بوونە قوربانی‪ ****.‬لەسااڵنی دواتریشدا بەهەمان شێوە‬ ‫سوپا رۆڵی سەرەکیی وهۆڤانەی گێڕاوە لەبەرپەچدانەوەی زۆرینەی‬ ‫شۆڕش وراپەڕینەکانی گەالنی عێراق‪ .‬ئەم سەرکوتە زۆر دژوارەی‬ ‫سوپا لەبەرامبەر کوردو نەتەوەو گەلە ناعەرەبەکانی عێراق چەند‬ ‫قات زیاتر بووە‪ .‬بۆ وێنە لەسەردەمی پاشایەتیدا سوپا دەورێکی‬ ‫نێگەتیڤ وتوندی هەبوو لەکۆمەڵکوشتنی ئاشوورییەکان لەباکووری‬ ‫عێراق‪« .‬لە‪١١‬ی ئۆگۆستی ‪١٩٣٣‬دا‪ ،‬یەکەیەکی سەربازیی پڕ چەک‬ ‫لەژێر فەرماندەیی ژەنەراڵ سدقی دا چووە شارۆچکەی سێمێڵەوە‪.‬‬ ‫بەشێوەیەکی سیستماتیک دەستکرا بەرەشەکوژیی لەپیاوان وژنان‬ ‫ومنااڵن‪ .‬کەدانیشتووانەکەی ئاشوورییەکان بوون‪ .‬لەجیاتی ئەوەی‬ ‫ئەم کۆمەڵکوژییەی ئاشوورییەکان ببووایە بەریسواییەکی نیشتمانیی‪،‬‬ ‫کەچیی بووە سیمبۆڵ بۆ یەکێتی خاک و شانازیی نیشتمانیی‪ .‬کەوانە‬ ‫ئارمی سەرکەوتن لەسەر شەرەفی سوپا لەشاری موسڵ چەقێنرا‪،‬‬ ‫لەکاتی گەڕانەوەی سوپاش بۆ بەغداد‪ ،‬لەنمایشێکی سەربازییدا‬ ‫لەشەقامەکاندا گوڵباران کران»‪ .»١٥« .‬سەرچاوە مێژووییەکان‬ ‫ژمارەی کوژراوە ئاشوورییەکان لەم قەتلوعامە کوێرانەیەدا بەزیاتر‬ ‫لە‪ ٤‬هەزار ک��وژراو مەزندە دەکەن وهەندێک ژێدەریش پێیانوایە‬ ‫ژم��ارەی قوربانییەکانی ئەم پرۆسەی کۆمەڵکوشتنە مێژووییە‬ ‫نزیکەی ‪ ٥‬هەزار کەس بووە‪ .‬لەئەنجامی ئەم سەرکەوتنەشەوە بوو‬ ‫ژەنەراڵ «بەکر سدقی» بەرەگەزی کوردی پاڵەوانی جینۆسایدی‬ ‫ئاشوورییە مەسیحییەکان پلە سەربازییەکەی لەسوپادا لەعەقیدەوە‬ ‫بەرزکرایەوە بۆ فەریق‪ .‬هاوکات لەگەڵ کردەوەی هەڵمەتی پاکتاوی‬ ‫ئاشوورییەکاندا‪ ،‬کیوماڵێکی گەورەش لەکوردستان بەڕێوە دەچوو‪،‬‬ ‫لەو سەروەختانەدا کەشۆڕشی بارزان لەژێر سەرکردایەتی «شێخ‬ ‫ئەحمەدی ب��ارزان» لەکڵپەسەندن وت��اودا بوو‪ ،‬رژێمی پاشایەتی‬ ‫بەهاوکاریی باڵەفڕو یەکە تایبەتییەکانی ئەرتەشی ئینگلیز بەخەستی‬ ‫پرۆسەیەکی کاولکاریی وکوشتاریان لەناوچەکانی بارزان ودەوروبەری‬ ‫بەڕێوە دەبرد‪ ،‬ئەم پرۆسەیە سەختترین پرۆسەی کاولکاریی بوو‬ ‫لەبەرامبەر کورد لەسەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە تا ئەو‬ ‫رۆژگ��ارە‪ .‬لەساڵەکانی ‪« ١٩٣٤-١٩٣٣‬تەنیا لەناوچەکانی بەرۆژ‪،‬‬ ‫م��زووری وشیروان ‪ ٧٩‬گوند وێ��ران ک��ران‪ ،‬لەسەرجەمی ‪٢٣٨٢‬‬ ‫خانووبەرە ‪ ١٣٦٥‬خانوویان سووتاندو رووخاند‪ ،‬واتە ‪%٦٠‬ی وێران‬ ‫کرا»‪ .»١٦« .‬لەدوای خامۆشبوونەوەی مەشخەڵی شۆڕشەکانی‬ ‫بارزان وزاڵبوونی تەواوەتی حکومەتی پاشایەتی بەسەر کوردستاندا‪،‬‬ ‫سوپا هیچ ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیی بەرباڵوی نەکردۆتە سەر‬ ‫ناوچە کوردنشینەکان‪ ،‬بەاڵم لەالیەکی ترەوە هەر کات پێویستی‬ ‫کردبێت سوپا ئامادەبووە بۆ سەرکوت وکوژاندنەوەی ئاگری هەر‬ ‫راپەڕینێک لەهەر الیەکی کوردستانەوە سەریهەڵدابێت‪ ،‬ئەمە جیا‬ ‫لەوەی حکومەت بەشێوەیەکی سیستماتیک وپالن بۆکێشراو لەهەوڵی‬ ‫تەعریبکردنی ناوچە کوردنشینەکان وداڕنینی مۆرکی کوردیی هەندێک‬ ‫ناوچەیی ستراتیژیی کوردستاندا بوو‪ ،‬ئەم سیاسەتەش درێژەی کێشا‬ ‫هەتا ئەو کاتەی کۆمەڵەی ئەفسەرە ئازادیخوازەکان لەژێر رێبەریی‬ ‫قاسم – عارف «عەبدولکەریم قاسم – عەبدولسەالم عارف» لەساڵی‬ ‫‪ ،١٩٥٨‬لەرێی کودەتایەکی سەربازییەوە رژێمی پاشایەتیان گۆڕی بۆ‬ ‫رژێمی کۆماریی‪ .‬لەسەرەتای دەسەاڵتی «قاسم»دا گەلێک هەنگاوی‬ ‫گرنگ لەریفۆرمی سیاسییەوە تا ریفۆرمی ئابووری وکۆمەاڵیەتی نران‪،‬‬ ‫لەناو ئەم پانتاییەدا بوارێک بۆ کورد رەخسا تاوەکوو بەشداریی بکات‬ ‫لەژیانی سیاسییدا‪ ،‬لێرەوە پارتی دیموکراتی کوردستان ویەکێتییە‬ ‫پیشەییەکانی بەئاشکرا دەستیانکرد بەکارکردن‪ .‬لەساڵی ‪١٩٥٩‬دا‬

‫بارزانی «مەال مستەفا ‪ »١٩٧٩-١٩٠٣‬لەتاراوگەوە «سۆڤێت»‬ ‫گەڕایەوە بۆ عێراق ولەرێی کەرنەڤاڵێکی جەماوەرییەوە پێشوازییەکی‬ ‫گەرمی لێکرا‪ ،‬لەوالشەوە دەستووری عێراق بۆ یەکەمین جار دانی‬ ‫هێنا بەمافی کوردو هاوبەشێتی کوردو عەرەبدا لەچوارچێوەی واڵتدا‪.‬‬ ‫مانگی هەنگوینی پەیوەندیی دۆستانەی کوردو حکومەتی قاسم‬ ‫ک��ورت ب��وو‪ ،‬ساڵی ‪ ١٩٦١‬جارێکی دیکە گرژیی وئاڵۆزییەکانی‬ ‫کوردو رژێمی بەغدا تەقینەوەو لەکوردستانەوە مەشخەڵی شۆڕش‬ ‫داگیرسایەوە‪ ،‬بەاڵم سوپای عێراق بێ هیچ گوێدانە پرنسیپێکی‬ ‫جەنگ ومۆراڵی شەڕکردن‪ ،‬بەفۆرمێکی داپڵۆسێنەرانە کەوتە وێزەی‬ ‫خەڵک‪ ،‬کردەوەو رەفتارە دوور لەپرنسیپە سەربازییەکانی سوپای‬ ‫عێراق هەر بەوەوە نەوەستا هاوواڵتیانی بێ دیفاعیش بکاتە ئامانج‪،‬‬ ‫تەنانەت خانووبەرەو مزگەوت وکانی وئەشکەوتەکانیش بەدەر‬ ‫نەبوون لەپرۆسەی وێرانکردن ولەناوبردن‪« .‬هاوینی ‪ ،١٩٦١‬رژێمی‬ ‫عەبدولکەریم قاسم‪ ،‬هێرشی کردە سەر کوردستان ونیوەی زیاتری‬ ‫سوپای عێراقیی بەهێرشی لەدوای هێرش بەردایە سەر دانیشتووان‪،‬‬ ‫تا لەماوەی ساڵ ونیوێکدا نزیکەی ‪ ٣٠٠٠‬سێ هەزار کەس کوژران‪،‬‬ ‫کەزۆربەیان خەڵکی مەدەنیی بوون‪ .‬زیاتر لەسەد هەزار کەس ئاوارە‬ ‫بوون وکەوتنە چیا‪ ١٥٠ ،‬سەدو پەنجا گوندو شار وێرانکران»‪.»١٧« .‬‬ ‫لەماوەی دوو ساڵی شەڕی کوردو عێراق «‪»١٩٦٣-١٩٦١‬و تا رمانی‬ ‫رژێمەکەی قاسم لەرێی کودەتای سەربازییەوە‪ ،‬کوردستان لەهەموو‬ ‫الیەکەوە لەژێر هەڕەشەو مەترسیی سوپادا بوو‪ ،‬بەئەندازەیەک‬ ‫شوێنێک نەمابوو دەستی وێرانکەرانەی سوپای عێراقی نەیگاتێ‪،‬‬ ‫گوندێک‪ ،‬شارێک‪ ،‬شارۆچکەیەک نەمابوو کوشتاری تێدا روونەدات‪.‬‬ ‫لەگەڵ هاتنە سەرکاری رژێمی «عەبدولسەالم عارف» لەدوای هەشتی‬ ‫شوباتی ‪ ،١٩٦٣‬ئەگەرچی بۆ چەند مانگێک لەنێوان پارتی دیموکراتی‬ ‫کوردستان «کەئەوسا رابەرایەتی شۆڕشی کوردی دەکرد»و رژێم‪،‬‬ ‫ئاگربڕ روویداو چەند خولێکی دانوستان دەستیانپێکردەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو مفاوەزاتانە لەچەند مانگێک ئاگربڕ بەوالوە چیتریان لێ شین‬ ‫نەبوو‪ ،‬بەپێچەوانەوە بۆ کەڕەتێکی دیکەش جەنگ لەنێوان هەردووالدا‬ ‫هەڵگیرسایەوە‪ .‬رەنگە خوێناویترین کارەسات لەو قۆناغە لەالیەن‬ ‫سوپای عێراقەوە ئەنجامدرابێت ئەو هەڵمەت ورەشبگیرییە بێت لەژێر‬ ‫فەرماندەیی «زەعیم سدیق»دا لەزۆرینەی ناوچەکانی کوردستاندا‬ ‫ئەنجامدرا‪ ١٩٦٣-٦-١١« .‬دیسانەوە شەڕ هەڵگیرسایەوەو لەمانگی‬ ‫یەکەمی هێرشدا نزیکەی ‪ ٢٠٠‬دوو سەد گوند سووتێنران و زیاتر‬ ‫لە‪ ٢٠٠٠‬دووهەزار کەسیش کوژران‪ ،‬لەمانگی ‪ ١٩٦٣ -٧‬وەفدی یەکێتی‬ ‫سۆڤێت لەنەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند‪ :‬شەڕی رژێمی عێراق‬ ‫لەدژی کورد‪ ،‬شەڕی جینۆسایدە»‪ .»١٨« .‬پێنج ساڵی حوکمی‬ ‫ه��ەردوو عارف «عەبدولسەالم و عەبدولڕەحمان» بەیەکێک لەو‬ ‫وێستگە مێژووییانە دادەنرێت لەمێژووی عێراق وکوردستاندا‪ ،‬کەسوپا‬ ‫زۆرترین کاولکاریی وکشتوبڕی لەناوچە جۆربەجۆرەکانی کوردستاندا‬ ‫ئەنجامداوە‪.‬‬ ‫هاتنە سەرکاری بەعسییەکان لەهاوینی ‪١٩٦٨‬دا‪ ،‬قۆناغێکی تازەی‬ ‫سیاسیی بوو چ سەبارەت بەکورد‪ ،‬چ سەبارەت بەعێراق وناوچەکەش‪،‬‬ ‫ئەجیندای بەعس لەئەجیندای تێکڕای حکومەتەکانی پێشووی عێراق‬ ‫جیاوازبوو‪ ،‬بەعس ه��ەروەک لەخودی ناوەکەیەوە دەردەکەوێت‪،‬‬ ‫بزووتنەوەیەکی سیاسیی نەتەوەیی عەرەبیی بوو دەیویست بیری‬ ‫عەرەبچێتی بژێنێتەوەو یەکێتییەکی بەهێزی عەرەبیی لەسەر ئەو‬ ‫جوگرافیایەی ناوی نیشتمانی عەرەبیی لێنراوە پێکبهێنێت‪ ،‬بۆ‬ ‫هێنانەدی ئەم خەونەش سڵی لەهیچ پیالنێکی مەترسیدارو تۆقێنەرو‬ ‫خوێناویی ن��ەدەک��ردەوە‪ ،‬سەرانی بەعس بەباشی تێگەیشتبوون‬ ‫کارەکەیان ئاسان نییەو تەنانەت گرێ وکۆسپی ناوخۆیشیی‬ ‫لەپێشدایە‪ ،‬لەم سۆنگەوە بەپێویستیان دەزانی لەسەرەتاوە گرفتە‬ ‫ناوخۆییەکان ونەیارە ناوخۆییەکان ریشەکێش بکەن‪ ،‬ئەوجا‬ ‫هەنگاوەکانی داهاتوویان بنێن‪ ،‬بەم هۆیەوە سەردەمی دەسەاڵتی‬ ‫بەعس ودڕندایەتی سوپای بەعس لەبەرامبەر کورد سەختترین قۆناغەو‬ ‫هەرگیز شایانی بەراووردکردن نییە بەقۆناغەکانی رابردوو‪ .‬تیۆریسیۆن‬ ‫وپێغەمبەری بەعسییەکان «میشێل عەفلەق» کەوەک مێژوونووسی‬ ‫سوریی «بەسام گیبی» ئاماژەی بۆ کردووە زۆر سەرسام بووە‬ ‫بەهیتلەرو پێیوایە هیتلەر دواجار سەردەکەوێت بەسەر نەیارەکانیدا‪،‬‬

‫لەزۆرینەی نووسین وگوتارەکانیدا جەخت لەسەر یەکێتی عەرەب‬ ‫ولەناوبردنی دوژمنانی ئەم خەونە دەکاتەوە‪ .‬ئەو دەڵێت «دەبێت‬ ‫تەنیا عەرەبەکان لەواڵتی خۆیاندا سەرگەورەو بەهێزبن»‪ .‬ئەم هزرینە‬ ‫لەدوا شیکردنەوەدا ئەوەمان بۆ تەفسیر دەکات لەغەیری عەرەب‬ ‫کەسی تر قبوڵ ناکرێت لە»نیشتمانیی عەرەبییدا» دەستڕۆیشتوو‬ ‫بێت‪ ،‬ئەوەش هاوواتای لەناوبردن وپوکاندنەوەی بەزۆرو جەوری‬ ‫هەموو ئەوانی دیکەی ناعەرەبە‪ .‬بەعسییەکان خوازیاربوون سەرەتا‬ ‫لەرێگەی هێنانەدی عێراقێکی سڕف عەرەبییەوە شەقاو بهاوێژن بۆ‬ ‫یەک بەیەکی پالنەکانیان لەسەرتاسەری نیشتمانیی عەرەبدا‪ .‬ئەوەتا‬ ‫ئەم راستییە لەیەکێک لەبەندەکانی دەستووری عێراقی سەردەمی‬ ‫بەعسدا جەختی لێکراوەتەوە «عێراق بەشێکە لەنیشتمانیی عەرەبی‬ ‫ولەپێناوی وەدیهێنانی یەکبوونێکی گشتی عەرەبییدا تێدەکۆشێت»‪.‬‬ ‫«‪ .»١٩‬بوونی کوردیش لەعێراقدا لەروانگەی ئایدۆلۆژیای بەعسەوە‬ ‫بەربەستێکی لەراددە بەدەری بەردەم ئەو خەونە بووە‪ ،‬بۆیەکا بەعس‬ ‫بەهەمیشەیی کاری لەسەر داتاشینی وێنەیەکی دزێو وناهەمواری کورد‬ ‫دەکرد‪ .‬هەروەک «ئاراس فەتاح» دەڵێت «بەعسیزم ئەو سیستمەیە‬ ‫بوونی کورد لەناو جەستەی کۆمەڵگا سیاسییەکەیدا وەک هۆکارێکی‬ ‫ناڕەحەتکەرو شێوێنەر تەماشادەکات ولەوێشەوە وێنەی بێگانەیەکی‬ ‫پێدەبەخشێت کە لەرووی سیاسییەوە دەبێت بەدووژمن»‪.»٢٠« .‬‬ ‫لێرەوە پڕۆژەی جینۆسایدو لەناوبردنی رەگەزیی کورد نەک هەر‬ ‫دەبێتە ئەجیندایەکی سیاسیی بەڵکو بەپێی ئایدۆلۆجیای بەعس‬ ‫رەواییش وەردەگرێت‪.‬‬ ‫بەعس لەدوو ساڵی پێش رێککەوتنی ئاداری ‪١٩٧٠‬ی نێوان کورد‬ ‫وحکومەت «واتە سااڵنی ‪ ١٩٦٨‬و‪ ،»١٩٦٩‬لەهەموو الیەنێکەوە‬ ‫ل��ەرووی سەربازیی وسیاسییەوە پ��ڕۆژەی لەرەگەوە دەرهێنانی‬ ‫کوردی پەیڕەو دەکرد‪ ،‬هەر لەم رێکەوتە مێژووییەشەوە سێکوچکەی‬ ‫سیاسەتی بەعس دەرهەق بەکورد «تەعریب – تەرحیل – تەبعیس»‬ ‫دەستپێدەکات وپێدەنێتە سەرزەمینی واقیع‪ ،‬پیادەکردنی ئەم سێ‬ ‫سیاسەتەش لەدوا ئاکامدا جگە لەتواندنەوەی کورد هیچی تر نەبوو‪.‬‬ ‫سوپا لەبردنەپێشەوەی سێکوچکەی سیاسەتی بەعس رۆڵێکی ئێجگار‬ ‫بایەخداری هەبوو‪ ،‬لەم روانگەشەوە بوو سەرانی رژێم کەوتنە هەوڵی‬ ‫بەهێزکردنی سوپاو خەنیکردنی جبەخانەو تەکنۆلۆژیای سەربازیی‬ ‫دەوڵەتەکەیان‪ .‬ئەگەرچی لەچوار ساڵی ئاشتیی ‪ ١٩٧٤-١٩٧٠‬سوپا‬ ‫کەمترین دەوری هەبوو لەگۆڕەپانەکەدا‪ ،‬ئەمە مانای ئەوە نییە‬ ‫سیاسەتی سڕینەوەی کورد وەستانی بەخۆوە بینیبێت‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫دەستپێکردنەوەی خولێکی تری شەڕ‪ ،‬سوپای عێراقی کە سوودی‬ ‫لەپشووی چوارساڵە وەرگرتبوو‪ ،‬بەیارمەتی نوێباوترین چەکی‬ ‫رووسیی لەباڵەفڕو الپاڵم وبۆمبی فۆسفۆریی وتۆپی دوورهاوێژ کەوتنە‬ ‫سووتماککردنی کوردستان‪ .‬لەم بەروارە بەدواوە تادەگاتە شااڵوەکانی‬ ‫ئەنفال وراپەڕینی ساڵی ‪ ١٩٩١‬قورسترین پرۆسە سەربازییەکانی‬ ‫سوپای عێراقی لەکوردستاندا تاو دەستێنن‪ ،‬کەئەمجارەیان سوپای‬ ‫عێراق مێژوویەکی هێندە خوێناویی تۆمار دەکات مەگەر ئەو مێژووە‬ ‫رەشە تەنیاو تەنیا مەغۆلەکان ونازییەکان وستالین تۆماریان کردبێ‪.‬‬ ‫لەهەنگاوەکانی سەرەتادا پاکتاوی کوردە فەیلییەکان لەدەیەی‬ ‫هەفتاکان وهەشتاکانی س��ەدەی بیستەمەوە بەخەست وخۆڵیی‬ ‫دەستیپێکرد‪ ،‬لەو پرۆسەیەدا جیا لەوەی دەستگیرا بەسەر سەروەت‬ ‫ودارایی زۆرینەی فەیلییەکاندا‪ ،‬لەهەمان کاتدا بەهەزارانیان لێکوژراو‬ ‫بەهەزارانیشیان کەوتنە زیندانەکانەوە کەچارەنووسییان دیارە هەر‬ ‫مەرگ بووە‪ ،‬بەپێی هەندێک ئاماری نافەرمیش زۆرتر لەچارەگە‬ ‫ملیۆنێکیشیان دەربەدەربوون و روویانکردە کۆماری ئێران‪.‬‬ ‫لەدوای هەڵگیرسانەوەی شۆڕشی نوێی گەلی کوردستان لەساڵی‬ ‫‪ ١٩٧٦‬کەشۆڕشێکی بەرەیی بوو‪ ،‬دیسان سوپای عێراقی وەک جاری‬ ‫جاران‪ ،‬بگرە سەرسەختتر وهۆڤانەتر کەوتە پەالماردانی کوردستان‬ ‫وکوشتاری هاوواڵتیانی سیڤیلیش‪ .‬رەنگە ل��ەدوای جینۆسایدی‬ ‫فەیلییەکانەوە‪ ،‬رەشبگیریی ولەناوبردنی بەکۆمەڵی نێرینە‬ ‫بارزانییەکان رووداوێکی مەترسیدارو کارەساتبارترین بێت‪ ،‬گەرچی‬ ‫ژمارەی بارزانییەکان تا بەئێستاش دەگات بەتەواویی روون نییە چەند‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم گومان لەوە ناکرێ ئەو ژمارەیە لەهەشت هەزار مرۆڤ‬ ‫کەمتر نەبووەو نییە‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ژماره‌ ‪172‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫‪2013/2/5‬‬

‫تێگەشتن لەهێز‬ ‫بەهرۆز جەعفەر‬ ‫هێز‪ ،‬مانا فیزیکییەکەی لە (نیوتن)ەوە پتر دەرک��ەوت‪ ،‬کە لەژێر‬ ‫دارەکەدا دانیشتبوو‪ ،‬سێوێک بەربوویەوە کۆشی‪ ،‬ئەمیش هەر بەپیسی‬ ‫پەالماری ن��ەداو بخوات‪ ،‬بیری ک��ردەوە ئەم سێوە بۆ ب��ەرەو ئاسمان‬ ‫نەچوو‪ .!!..‬گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە زەوی هێزی کێشکردن و تاودانی‬ ‫بەرەو خۆی هەیە‪ ،‬بۆیە هێزی یەکسان کرد بە بارستایی و تاودانی زەوی‪.‬‬ ‫کەوابێت لەسەر زەوی هێزێکی بێشومار هەیەن جگە لە هێزی ماددی‪ ،‬هێزی‬ ‫مەعنەویش هەیە‪ ،‬گەلێک هێمای بەنرخی لەژیاندا نەخشاندووە‪.‬‬ ‫لەڕووی سیاسیەوە‪ ،‬سوێند ئەخۆم (هێز) سێ بەشی سیاسەتە‪ .‬چەمک‬ ‫و مانای هێز (‪ )power‬ئەوەندە لەگەڵ (دەس��ەاڵت)دا نزیکە‪ ،‬هەر‬ ‫جیاناکرێتەوە‪ ،‬بۆیە زانایان دەڵێن (بگە بەهێز‪..‬گەیشتووی بەسیاسەت‬ ‫و دەسەاڵت)‪ .‬ئەکرێت هێزێکی ماددی باش باری ئاسایش و کۆمەاڵیەتی‬ ‫و رۆشنبیرییەکی باش بداتە دەستەوە‪ ،‬بۆنموونە ببێتە هۆی پێشکەوتنی‬ ‫کەرتی خوێندن و ئاکادیمیا لەواڵتدا‪ ،‬ببێتە هۆی بوژانەوەی دەروونی‬ ‫و هەستکردن بەبەرپرسیارێتی‪ ،‬بەپێچەوانەوە لەوەدەچێت ئەو هێزە‬ ‫ئیختراقی هەموو الیەنەکانی ژیان بکات و ببێتە مایەی نەگبەتی و‬ ‫بیرکردنەوەی خراپ‪« .‬جۆزیف نای» لەبواری هەڵس و کەوت و مامەڵە‬ ‫دەرەکیەکاندا‪ ،‬بە شاکارە بەنرخەکەی (قوە ناعمە –‪)soft power‬‬ ‫ناسراوە‪ .‬الیوایە‪ :‬هێز لە ڕەوشی گۆڕاوی ئەدمۆسفێر دەچێت‪ ،‬هەموو‬ ‫کەس پشتی پێدەبەستێت و باسی دەکات‪ ،‬بەاڵم کەمن ئەوانەی لێی‬ ‫تێدەگەن‪ ،‬جوتیارێک یان کەشناسێک هەست بەگۆڕانی کەش و هەوا‬ ‫دەکەن‪ ،‬هەروەها هێز لەخۆشەویستی دەچێت‪ ،‬تاقیکردنەوەی ئاسانترە‬ ‫لەدیاریکردنی ‪.‬‬ ‫ئەوەی ئێمە‪ ،‬مەبەستمانە پتر کلیکی لەسەر بکەین‪ ،‬ئەوەیە چ مرۆڤ‬ ‫چ گروپ و حزب یان هەرێم و دەوڵەت‪ ،‬دەبێت خاڵی بەهێز (نوقتەی‬ ‫قوەت)ی خۆیان بزانن‪ ،‬جوتیارێک لەکوێرە دێیەک تێدەگا گاسن و زەوییە‬ ‫بەراوەکانی باوکی‪ ،‬لەگەڵ مەڕومااڵتەکەی گرەنتی مانەوەی ئەمن لەژیاندا‪،‬‬

‫دیمانە‪ :‬بەهرە سدیق‬ ‫ماوەی ‪ ١٢‬ساڵە گۆرانی دەڵێت‪ ،‬یەکەم بەرهەمی هونەریشی‬ ‫بەناونیشانی (شدل هۆ) بوو‪ ،‬هەر لەرێگەی ئەم ڤیدیۆ کلیپەوە‬ ‫ناسراوە‪ ،‬وەکو خۆی ئاماژەییدا دەرهێنانی لەالیەن (ئەی ئارتی )‬ ‫یەوە بوو‪ ،‬دوومانگ بەتایبەت لەو کەناڵە دابەزی‪ ،‬دواتر لەهەموو‬ ‫کەناڵەکان پەخشکرا‪ ،‬لە واڵتانی ئەورۆپی و ئەمەریکی التینی و‬ ‫خەلیجی‪ ،‬لەدیمانەیەکی تایبەتی رۆژنامەی پرس بەمشێوەیە هاتە‬ ‫دوان‪:‬‬

‫بۆیە زیاتر داکۆکی لێدەکات و گەشەی پێدەدات‪ ،‬تاسەر قوربانی بۆئەدات‪.‬‬ ‫کەسێکی خوا پێداو دەزانێت ئەگەر ناوبانگی باوک و عەشیرەتەکەی نەبێت‪،‬‬ ‫ئەم لەدوای فاریزەش جێی نابێتەوە‪ ،‬بۆیە هەمیشە کەخۆی دەناسێنێت‬ ‫هێمای پێش خۆی دەکات‪ .‬بەهەمان شێوە دیکتاتۆرەکانیش هەروا بوون‪،‬‬ ‫هەمیشە بەرگری لەخاڵی بەهێزی خۆیان دەکەن‪ ،‬وەکو دوا پێگەو قەاڵی‬ ‫خۆیان دەیبینن‪ ،‬وەکو «باستیل» لەشۆڕشی فەڕەنسا‪ ،‬یان وەک کۆشکی‬ ‫زستانە لەشۆڕشی ئۆکتۆبەر‪ ،‬بەرگری بەعس لە دوا نوقتەی خۆی لەئەمنە‬ ‫سورەکەی سلێمانی‪ .‬کەواتە لەوەدەچێت دەوڵەتێک چەندین خاڵی بەهێزی‬ ‫وەک کۆمەاڵیەتی بوون‪ ،‬نوسەر بوون‪ ،‬سەربازیی بوون‪ ،‬زمانزانی‪ ،‬ئابوریی‪،‬‬ ‫مێژوویی‪ ،‬ئاینی‪..‬یان هەر هەیبەتێکی هەبێت‪ ،‬بەاڵم دواجار چەقی هێزی‬ ‫لەکوێدایە‪ ،‬دەوێت لەوێوە پەخش بکا بۆ شوێنەکانی تر‪.‬‬ ‫ئ��ەوەی ئەم هێزە دروستکردنە ویستی بڕیاردانە‪ ،‬بونی ئیرادە و‬ ‫جێهێشتنی دوو دڵییە‪ .‬دیاریکردنی سەرچاوەکانی هێزە لەکوردستان‪،‬‬ ‫وەکو‪ :‬هێزی سەربازی بەهەموو لق و تەکتیک و ستراتیژەکانییەوە‪ ،‬هێزی‬ ‫مرۆیی و کۆمەاڵیەتی‪ ،‬هێزی سەرچاوەی سروشتی وەک‪ :‬نەوت و غازو‬ ‫کانزاکان و ئاوی شیرین‪ ،‬هێزی قەناعەتپێکردن و دیبلۆماسی‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەهەمووی گرنگتر هێزی یەکبوون وەک ئەو باوکەی کە هیچ کام لەکوڕەکانی‬ ‫بەتەنها دارەکەیان نەشکاند‪ ،‬دواتر بەهەر پێنج کوڕەکە دارەکەیان شەت‬ ‫و پەتکرد‪ .‬ئینجا لەکۆتاییدا دەبێت هەموو ئەم هێزانە بچنە خزمەتی‬ ‫یەک شتەوە‪ ،‬یان هەموو ئەم جۆگەالنە بچنەوە سەریەک ڕووباری گەورە‪،‬‬ ‫ئەویش ناوی (ستراتیژیی نەتەوەییە) کەدڵنیام نیمانە‪ .‬لەبری ئەمە تازووە‬ ‫دەبێت (یەکیەتی نەتەوەیی) دروست بکەین‪ .‬ئێستا ئەگەر لەمن بپرسن‬ ‫نوقتەی قوەتی کورد دەکەوێتە کوێوە‪ ،‬زۆر شت هەن کێبڕکێ دەکەن تا‬ ‫لەیەکەمیندا بن‪ ،‬بەاڵم (کەرکوک) خاڵی کۆکردنەوەی هێزە‪ ،‬کە کورد‬ ‫درکی پێنەکردووە‪ .‬دەبوو لەسەرەتاوە بەهێزی مادی و مەعنەوی زۆرەوە‬ ‫بڕۆشتباین‪ ،‬نەک کەسانێک کاندید بن و بەرپرسی حزبی بن لەکەرکوک‬

‫کەهیچ ئەزمونێکی پێشوەختیان نەبووەو نییە‪ .‬دەبێ بزانن کێ لەکوێ‬ ‫دائەنێن‪ ،‬کام داش و پولە دەجوڵێنن لەبەرامبەر جوڵەکانی ناحەزاندا‪.‬‬ ‫کوردستانی گەورە‪ ،‬بەپیالنی زلهێزان کراوە بە پێنج بەشەوە‪ ،‬زۆرینەی‬ ‫خاکەکەی لە تورکیایە(‪ )%٤٣‬دوای ئەویش ئێران (‪ )%٣١‬ئەوسا عێراق و‬ ‫سوریاو یەکێتی سۆڤیەتی جاران (‪)%٢‬ی بەرکەوتووە‪ .‬ئێستا تەنها (‪)٤٨‬‬ ‫هەزار کم‪ ٢‬ی حوکمی خۆی دەکا‪ .‬کەواتە باشوری کوردستان چەقی‬ ‫هێزی پارچەکانی ترە‪ ،‬لەدوای ئەمیش هێزی زێڕین پەکەکە هەیە‪ .‬ناکرێت‬ ‫قوربانی بەهەرێمی کوردستانی باشور بدەین بۆ پارچەکانی تر‪ .‬دەبێت‬ ‫بەهێزی بکەین بۆ بەهێزکردنی پارچەکانی تر‪ .‬ئەگەر (‪ )١٩٤‬دەوڵەت‬ ‫لە جیهاندا هەموو کار بۆ پێکەوەلکانی گشت پارچەکانی کوردستان‬ ‫بکەن‪ ،‬چوزانم باڵیشمان وەباڵی فریشتەی خواوە بێت‪ ،‬تاوەکو ئامادەگی‬ ‫(استعداد)ی ناوخۆییمان نەبێت و پێکەوە نەبین‪ ،‬ناتوانن سوود لەهیچ‬ ‫هێزێک وەربگرن بە نەوتیشەوە‪ ،‬ک��ە(‪)%٤٣‬ی یەدەکی نەوتی عێراق‬ ‫پێکدێنین‪ .‬پێکەوەبوون بەمانای گەڕانەوەیە بۆ شەقام نەک لەسەرحیسابی‬ ‫شەقام و نوخبە ڕێکبکەون‪.‬‬ ‫لەکۆتاییدا ئەگەر بۆ لەمەوال جێ پێی خۆمان نەزانین‪ ،‬هەڵەو گورزی‬ ‫گەورە دەخۆین‪ ،‬کە ڕووپێو (مساح)ێک دەچێتە کێڵگەیەکی زەوییەوە بۆ‬ ‫کارەکەی‪ ،‬دوای دانانی ئامێری لیڤڵەکەی‪ ،‬یەکەم کار دەیکا دۆزینەوەی‬ ‫شوێن پێی خۆیەتی‪ ،‬ئەو خاڵە دیاری دەکا کەخۆی تیایدا وەستاوە‪ .‬ئینجا‬ ‫تیشک ئەگرێتە گۆشەکانی تر‪...‬بەسە بەس دەمێکە ئێمە هاوار ئەکەین‪.‬‬ ‫ئیتر کاتیەتی‪.‬‬

‫پ‪ :‬بنەماکانی سەرکەوتنی تۆ چی بوون؟‬ ‫و‪ :‬هەموو مرۆڤێک ح��ەزدەک��ات ک��اری سەرکەوتووی هەبێ‪،‬‬ ‫منیش بێگومان حەزم بەوەیە نەک تەنها کارێکم بەڵکو زۆر کاری‬ ‫سەرکەوتووم هەبێ‪ ،‬چونکە تەنها کارێک بەس نییە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫بەردەوام بوون و خۆشەویستی خەڵک ئەوانە وا لەهونەرمەند دەکات‬ ‫سەرکەوتووبن‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ئایا گۆرانی دوێتت گوتووە؟‬ ‫و‪ :‬پرۆژەیەکی لەو بابەتە هەبوو‪ ،‬بەاڵم تەواو رۆشنم نەکردەوە و‬ ‫سەری نەگرت‪ ،‬تائێستاش قسە لەسەر کردنی بەردەوامە و وەکو‬ ‫خۆی هەر گفتوگۆیە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ئەگەر هونەرمەندێکی کورد داوای لێکردی گۆرانی لەگەڵ بڵێی‬ ‫رازی دەبیت؟‬ ‫«بۆنا‪ ،‬سەرەتا بۆ من شەرەفە‪ ،‬پێشتریش تاقیکردنەوەیەکی‬ ‫وام هەبوو لە گۆرانی عێراقی‪.‬‬ ‫پ‪ :‬پرۆژەی ئێستات چییە؟‬ ‫و‪ :‬کارێکە لەگەڵ کاک هەڵکەوت زاهیر‪ ،‬ئەویش گۆرانییەکە‬ ‫بە هەردوو زمانی کوردی و عەرەبی‪ ،‬ئێمە دانیشتین و قسەمان‬ ‫کردووە لەسەری‪ ،‬انشاللە کارەکە سەرکەوتوو دەبێ‪ ،‬ئاوازی‬ ‫کاکە هەڵکەوتەو تێکستی (د‪ .‬میشال جحە)و دەرهێنانیشی‬ ‫لەالیەن (فادی حەداد)ەوە بۆ دەکرێت‪ ،‬بەاڵم تائێستا ناونیشانی‬ ‫ئەو بەرهەمە دیاری نەکراوە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬لەیەکەم سەردانت کوردستانت چۆن بینی؟‬ ‫و‪ :‬کوردستان زۆر جوانە بە جەماوەرەکەیەوە‪ ،‬واڵتێکە‬ ‫دەرکەوتنی تێدا دەبینم و خەڵکەکەشی زۆر ب��اش و روو‬ ‫خۆشن و دڵیان باشە‪ ،‬هەستمان کرد لەنێو منداڵی خۆمانین‪،‬‬ ‫هەستمان نەکرد لە غەریبین‪ ،‬ئەگەر کاتمان هەبێ سەردانی‬ ‫شوێنەکانی کولتووری دەکەین‪ ،‬ئەو ماوەیەی‬

‫لێرەبووم بەکاری راگەیاندن و سەردانی شاندەکانەوە سەرقاڵ بووم‪،‬‬ ‫بۆیە نەمانتوانی‪ ،‬لێرە زۆر دڵخۆش بووم‪ ،‬دوای دابەزینی دواین‬ ‫گۆرانیم بەناونیشانی (الخبر) لێرەوە داوەتکراین لەالیەن باڵیۆزی‬ ‫عێراقی لەلوبنان‪ ،‬تاکو هاتین بۆ ئێرەو زۆر داواش کراین لەالیەن‬ ‫راگەیاندنەکانەوە ئاهەنگی سەری ساڵیشم بەسەرکەوتوویی تەواوکرد‪،‬‬ ‫زۆر خۆشحاڵ بووم‪.‬‬ ‫پ‪ :‬پەیوەندیت چۆنە لەگەڵ هونەرمەندە لوبنانیەکان؟‬ ‫و‪ :‬پەیوەندییەکە باشە‪ ،‬هەندێکیان نزیکترن لەهەندێکیان‪،‬‬ ‫لەوانەیە ئەستێرەی لوبنانی وەلید تۆفیق‪ ،‬سەردانی کورستان بکات‬ ‫و بەیەکەوە گۆرانی بڵێین‪ ،‬نامەوێ بڵێم کەس لەکەس باشترە‪،‬‬ ‫چونکە ئەوان زۆرن‪ ،‬ئەوەی جوانتر گۆرانی بڵێ ئەوە باشترینە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬تاچەند جوانی گرنگە بۆ هونەرمەند؟‬ ‫‪،‬ن��ەک تاچەند گرنگە‪ ،‬بەڵکو زۆر گرنکە لەتەنیشت دەنگی‬ ‫هونەرمەندەوە جوانی هەبێت‪ ،‬چونکە خوا خۆی جوانی دروست‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫پ‪ :‬بەرای تۆ جیاوازی چیە لەنێوان هونەری کوردی و هونەری‬ ‫لوبنانی؟‬ ‫و‪ :‬هیچ پێوەرەک نییە‪ ،‬چونکە هەر شارێک رەنگی تایبەتی‬ ‫و زەوقی تایبەتی هەیە‪ ،‬من هونەرمەندێکی لوبنانیم‪ ،‬زۆر هونەری‬ ‫کوردیم خۆشویست‪ ،‬وشەکانی گۆرانی کوردی زۆر ناسک و خۆشن‪،‬‬ ‫هەتا ئاوازەکانیشی زۆر لەسەرخۆ و هێمنن لەگەڵ مۆسیقای کوردی‪،‬‬ ‫زۆر حەزی لێ دەکەم بەتایبەت کالسیک‪ ،‬هونەر جوانییە‪ ،‬بۆیە هەموو‬ ‫هونەرێک وات لێ دەکات بڵێی ئەوەیان بەنازترە لەوەی پێشتر‪.‬‬ ‫پ‪ :‬دوایین پەیڤت چیە بۆ خەڵکی کوردستان؟‬ ‫و‪ :‬ئەو گۆرانییەی کە لێرە تۆماری دەکەم بەکوردی پێشکەشی‬ ‫ئەوانی دەکەم‪ ،‬چونکە زۆر خۆشم دەوێن‪ ،‬ئەگەر هەستم نەکردبا ئەو‬ ‫رەنگەیان خۆشدەوێ کە دەیڵێن ئەوتاقیکردنەوەم نەدەکرد‪.‬‬

‫کچە هونەرمەندی لوبنانی (حەسنا یوسف مەتەر)‪:‬‬ ‫گۆرانییە کوردییەکەم پێشکەشی خەڵکی‬ ‫کوردستان دەکەم‪ ،‬چونکە زۆرم خۆشدەوێن‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫ژمار ‌ه ‪172‬‬

‫‪2013/2/5‬‬

‫‪11‬‬

‫پرۆژەیەکمان ئاراستەی پارلەمان کردووە بۆ ئەوەی‬ ‫بە یاسایی هەڵبژاردنی نوێنەرایەتی قوتابی و‬ ‫خوێندکارییەکان سااڵنە ئەنجام بدرێت‪ ،‬بەاڵم تاوەکو‬ ‫ئێستا وەاڵمیان نەبووە‬ ‫لە دیمانەیەکی پرس دا فاتیح مەولەوی زادە‪ ،‬سکرتێری یەکێتی قوتابیانی‬ ‫کوردستان باس لە رێکخراوەکەی دوای بەستنی کۆنگرەی چواردەهەم و‬ ‫حزبیبوون و کوتلەکاری ناو رێکخراوەکەی دەکات‪.‬‬ ‫دیمانە‪ :‬محەمەد عومەر‬

‫فاتیح مەولەوی زادە‪ ،‬سکرتێری یەکێتی قوتابیانی کوردستان‪:‬‬

‫ئەو رێکخراوانەی پێیانوایە کە یەکێتی قوتابیان شەرعیەتی نەماوە با بفەموون بێن‬ ‫هەڵبژاردن بکەین‬ ‫پ‪ :‬ئەولەویەتی کارەکانی یەکێتی قوتابیان دوای بەستنی‬ ‫کۆنگرەی چواردەهەم چییە؟‬ ‫و‪ :‬لە ئێستادا ئێمە لە ئامادەکاری داین بۆ کۆنفراساتی‬ ‫ناوخۆیی یەکێتی قوتابیانی کوردستان‪ ،‬لە پاشاندا ئەو کارکردنە‬ ‫وەکو بیرۆکەیەک لە المانە بۆ زیاتر بەرەو پێشوەچوونی زانست‬ ‫لەناو کوردستاندا‪ ،‬لەگەڵ الیەنەکانی پەیوەندیدار کاری لەسەر‬ ‫بکەین‪ ،‬بەدەر لەوەش ئەو پردەی کە پێشتر هەبووە لە نێوان‬ ‫دەسەاڵت و قوتابی دەبێ زیاتر مەحکەمتر ببێت بۆ ئەوەی‬ ‫بتوانین سەرجەم داواکارییەکانی قوتابیان بگەیینینە دەسەاڵت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬کاری رێکخراوەیی لە ناوەندەکانی خوێندن جۆرێک لە‬ ‫کاڵبوونەوەی پێوە دیارە‪ ،‬پرسیارەکە ئەوەیە بۆچی یەکێتی‬ ‫قوتابیان ئەو رۆڵەی جارانی نەماوە لەناوەندەکانی خوێندن دا؟‬ ‫و‪ :‬ڕەنگە کردنی کۆنگرەی چواردەهەمینی یەکێتی قوتابیان‬ ‫لە ماوەی چەند مانگی رابردوودا تا کۆنفراساتی ناوخۆیی ئەو‬ ‫الوازییەی دروست کرد بێت‪ ،‬ئەگینا وەکی دیکە هەتا ئێستاش‬ ‫ئێمە توانیمانە رۆڵی خۆمان ببینین لە ناوەندەکانی خوێندن‪،‬‬ ‫ئەکتڤێتی یەکێتی قوتابیان دەگەڕێتەوە بۆ هەبوونی ئەو هەموو‬ ‫کادیرە لێوەشاوەی کە لە ناو یەکێتی قوتابیانی کوردستاندا‬ ‫هەن‪ ،‬ئەگەرچی کۆنفراساتی ئێمە دواکەتووە‪ ،‬بەاڵم لە زۆربەی‬ ‫زۆری ناوەندەکانی خوێندن چ لە ئامادەیی چ لەناوەندەکانی‬ ‫زانکۆ تواندراوە رۆڵێکی کاریگەر ببینن‪.‬‬ ‫پ‪ :‬زۆرجار باس لە پاشکۆبوون بە حزبیبوونی رێکخراوەکەتان‬ ‫دەکرێت؟‬ ‫و‪ :‬مایەی فەخر و شانازییە کە رێکخراوێکی وەکو یەکێتی‬ ‫قوتابیان لە ژێر سێبەری پارتێکی مێژوویی و نەتەوەیی لە‬ ‫باشوری کوردستاندا کە رۆڵێکی کاریگەری بینیوە توانیەتی‬ ‫بە هاوشانی زۆرێک لە پارتەکانی تریش ئەمڕۆکەی کوردستان‬ ‫بونیاد بنێت و لە ئازادی دا بژین‪ ،‬ئێمە لە ژێر سایەی ئەوە لە‬ ‫کارکردنین‪ ،‬بەاڵم ئەو لە ژێر سایەیە مانای ئەوە نییە کە ئێمە‬ ‫پەیڕەوی هەموو الیەنە حزبیەکان بکەین لەناو کاری رێکخراوەیی‪،‬‬ ‫ئەگەر وامان کرد کەواتە یەکێتی قوتابیانی کوردستان نەبێت‬ ‫باشترە‪ ،‬بەاڵم لەناو ناوەندەکانی خوێندن بەوپەڕی ئازادییەوە‬ ‫خاوەنی ئیمتیاز‪:‬‬ ‫ئومێد خۆشناو‬ ‫سەرنووسەر‪:‬‬ ‫ئاڤان حه‌مه‌ ساڵح‬

‫‪0750-446 1301‬‬

‫کادیرەکانی ئێمە توانیوانە رۆڵێکی باش ببنین‪.‬‬ ‫پێشووتر رێکخراوی حزبی قوتابیانمان هەبوو لە سنوری‬ ‫ناوەندەکانی خوێندن‪ ،‬لەسەر دەستی پارتی دیموکراتی کوردستان‬ ‫ئەم رێکخراوانە هەڵگیڕان‪ ،‬کەواتە ئەمە دەستپێشخەرییەکی‬ ‫پارتی دیموکراتی کوردستانە بۆ رێکخراوی یەکێتی قوتابیان‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ناوەندەکانی خوێندن بە دوور بن لە دەستێوەدانی‬ ‫حزبی‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ئایا یەکێتی قوتابیان پرۆژەیەکی پارتییە بۆ دەستەمۆ‬ ‫و بە حزبی کردنی قوتابیان یاخود پرۆژەیەکی پارتییە بۆ‬ ‫پێشبردنی خوێندن و خزمەتی توێژی قوتابیان؟‬ ‫و‪ :‬دەکرێت بڵێم ئەمانە هەمووی گشتگیرن‪ ،‬لەبەر ئەوەی‬ ‫یەکێتی قوتابیان وەکو ئەرکی پیشەیی و رێکخراوەیی خۆی‬ ‫زۆربەی زۆری ئەو کەوادیرانەی کە ئێستا لەناو حزبە جیاجیا‬ ‫و بااڵکان ب��وون جگە لە پارتی دیموکراتی کوردستان بە‬ ‫خودی ئەم پارتەوەش لەناو دامودەزگاکانی میری و حکومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان و بە عێراقی فیدراڵیشەوە کە کوردن‪ ،‬بەم‬ ‫رێکخراوەدا تێپەڕیون‪ ،‬ئەم رێکخراوە بۆتە قوتابخانەیەکی‬ ‫پێگەیاندن‪ ،‬کەواتە یەکێتی قوتابیان بەو رێچکەیە خەریکی‬ ‫خزمەتکردنە‪ ،‬پێگەیاندنی کەوادیر لەناو یەکێتی قوتابیان‬ ‫ئەرکێکی هەمیشەیی یەکێتی قوتابیان بووە‪ ،‬ئیدی ئایا ئەو‬ ‫پێگەیاندنە بۆ خودی حزبەکەیە‪ ،‬یان بۆ هەر ئەحزابێکی تر‪،‬‬ ‫یان بۆ دامودەزگا میرییەکان بێت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬دوو جیلی خوێندن لە زانکۆکان رۆیشتوون هەڵبژاردنی‬ ‫فیدراسیۆنی قوتابیان لەناوەندەکانی خوێندندا ئەنجام نەدراوە‪،‬‬ ‫چۆن دەکرێت باس لە شەرعیەتبوونی رێکخراوەکەتان بکەن‬ ‫وەکو نوێنەری سەرجەم قوتابیان؟‬ ‫و‪ :‬نایشارینەوە خۆمان بە نوێنەری شەرعی دەزانین‪ ،‬لەبەر‬ ‫ئەوەی کە لە ساڵی ‪ ٢٠٠٤-٢٠٠٣‬هەڵبژاردن بۆ نوێنەرایەتی‬ ‫قوتابی و خوێندنکاران کراوە‪ ،‬ئەو رێکخراوانەی پێیانوایە کە‬ ‫یەکێتی قوتابیانی کوردستان شەرعیەتی نەماوە با بفەموون‬ ‫بێن هەڵبژاردن بکەین‪ ،‬فیدراسیۆنی رێکخراوە قوتابی و‬ ‫خوێندکارییەکان ‪ ١٤‬رێکخراوە‪ ،‬ئێمە وەکو یەکێتی قوتابیان‬ ‫جێگری سه‌رنووسه‌ر‪ :‬شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان‬ ‫‪0750-448 0225‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین‪ :‬فەرەیدون بێوار‬ ‫‪0750-414 1910‬‬ ‫‪f_bewar@yahoo.com‬‬

‫لەگەڵیان دانیشتووین بۆ ئ��ەوەی کە قەناعەتیان پێبکەین‬ ‫هەڵبژاردنی نوێنەرایەتی قوتابی و خوێندکارییەکان بکرێت‪،‬‬ ‫ئێمە هیچ زەمبێکمان نییە‪ ،‬بۆیە ئەمە ئەرکی سەرجەم‬ ‫رێکخراوەکانە‪ ،‬هەموو قوتابیەکان ئازادبن لە دەستنیشان کردنی‬ ‫نوێنەری شەرعی خۆیان‪ ،‬بەاڵم ئێمە شەرعیەتمان هەیە لەبەر‬ ‫ئەوەی هەتا ئێستا هەڵبژاردن نەکراوە‪ ،‬ئێمە دەستپێشخەریمان‬ ‫کردووە کە هەڵبژاردن بکرێت‪ ،‬پرۆژەیەکیش ئاراستەی پارلەمان‬ ‫کراوە چاوەڕێ وەاڵمی ئەوان دەکەین‪ ،‬بۆ ئەوەی بە یاسایی‬ ‫هەڵبژاردنی نوێنەرایەتی قوتابی و خوێندکارییەکان سااڵنە‬ ‫ئەنجام بدرێت‪ ،‬بەاڵم تاوەکو ئێستا بە داخەوە وەاڵمیان نەبووە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬باس لە کێشە و ملمالنێی و کوتلەکاری دەکرێت لەناو‬ ‫رێکخراوەکەتان‪ ،‬ئایا ئەو شتانە دوای کۆنگرە هەر ماون؟‬ ‫و‪ :‬زیندویی و ج��واڵن و ئەو تامەزرۆیەی لەناو یەکێتی‬ ‫قوتابیانی کوردستاندا هەیە بەراستی لە هیچ شوێنێکی دیکە‬ ‫نەمبینیوە‪ ،‬ئەمەش نیشانەی خوێن گەرمی و گڕوتینی ئەو‬ ‫کادیرانەیە بۆ تموحات‪ .‬بە بۆچوونی من هەر کادرێک تموحی‬ ‫نەبێت کادر نییە‪ ،‬کەواتە هەمیشە لەناو کۆنفراساتی ناوخۆیی‬ ‫یەکێتی قوتابیان بۆ بەستنی کۆنگرەکانی ئەو جموجۆاڵنە هەر‬ ‫هەبووە‪ .‬من دڵخۆشم سەرکردایەتی پارتی دەستێوەدانی حزبی‬ ‫لە هەڵبژاردنی یەکێتی قوتابیان نەکردووە‪ ،‬هەوڵیشیان داوە بە‬ ‫شێوازێکی دیموکراتیانە بێت‪ ،‬ڕەنگە ئەمە بەالی زۆر خەڵکەو‬ ‫سەیر بێت‪ ،‬چونکە پێیانوایە لەوەی کە ئەحزابەکان هەموو‬ ‫شتێک بە ئارەزووی خۆیان دەکەن‪ ،‬بەاڵم واقیعەتی کۆنگرەی‬ ‫یەکێتی قوتابیانی کورستان چ لە ئێستا چ لە رابردوو هەروەها‬ ‫رێکخراوەکانی دیکەش چ الوانە چ ئافرەتانە نیشانی دەدات‬ ‫کەوا کادیرەکان بە دەنگی خۆیان متمانەپێکردنیان لە الیەن‬ ‫ئەندامانی کۆنگرە هەڵدەبژێرێن‪ ،‬ئەو شتانەش کە هەبووە لەناو‬ ‫یەکێتی قوتابیان شتێکی ئاسایی بووە‪ ،‬گرنگ ئەوەیە کە ئێمە لە‬ ‫دوای کۆنگرەی چواردەوە ئێستاکە لەناو مەکتەبی سکرتاریەتی‬ ‫قوتابیانەوە وەکو تیمێک خەریکی کار کردنین‪ ،‬ئەمە نیشانەی‬ ‫ئەوەیە کادیری یەکێتی قوتابیان بەرژەوەندی بااڵی رێکخراوەیی‬ ‫بەالوە زۆر زۆر گرنگترە لە بەرژەوەندییە تاکییەکان‪.‬‬ ‫ناونیشان‪ :‬هەولێر‪ -‬بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی‬ ‫الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران‬ ‫یان له‌ رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه‌ بابه‌ته‌کانتان بنێرن‪:‬‬ ‫‪shaxawanjournalist@yahoo.com‬‬

‫هەنار فەرهاد‪ ،‬دەرهێنەری سینەما‪:‬‬ ‫ئاساییە لە فیلمی کوردیدا ئافرەت ماچ بکرێ‬ ‫پرس‪ :‬ئەگەر بکرێت سەرەتا پێناسەیەکی خۆتمان بۆبکەیت؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬من هەنار فەرهاد ڕەشید‪ ،‬لەدایک بووی ساڵی‬ ‫‪١٩٨٢‬ی شاری سلێمانی‪ ،‬دەرچووی ئامادەییم‪ ،‬ئەگەر لێرە‬ ‫بمێنمەوە بەنیازیشم بچمە زانکۆی ئەهلی و درێژە بە خوێندن‬ ‫بدەم‪ ،‬لەساڵی ‪٢٠٠٠‬ەوە دەستم کرد بەکاری هونەری‪ ،‬تاوەکو‬ ‫ئێستا لەچەند فیلم و ۆورک شۆپ بەشداریم کردوە‪ .‬هەروەها‬ ‫ریکالمێکیشم هەیە‪ ،‬ئێستاش فەرمان بەرم لەبەڕێوەبەرایەتی‬ ‫سینەمای هەولێر‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬سەرەتای دەستپێکردنی کاری هونەریت کەی بوو‪،‬‬ ‫یەکەم فیلم چی بوو کە بەشداریت تیاکرد؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬سەرەتای دەستپێکردنم ساڵی ‪٢٠٠٤‬بوو‪،‬‬ ‫بەشداریکردنم بوو لە کورتە فیلمێک بەنێوی (باجگێر)‬ ‫هەروەها ریکالمێکیشم کرد‪ ،‬بەو ریکالمە و بەو فیلمە دەستم‬ ‫کرد بەکاری هونەری و تاوەکو ئێستاش هەر بەردەوامم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬تاچەند لەئاستی خۆت و کارەکانت رازی؟ یاخود‬ ‫لەکام فیلم پەشیمانی؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬هیچ کارێکی وام نەکردووە تاوەکو لێ‬ ‫پەشیمان بم‪ ،‬لەکارەکانی خۆشم تا ئاستێکی مام ناوەند رازیم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬بەشداریت لەچەند فیلمدا کردووە؟ یاخود لەچەند‬ ‫فیلم وەک دەرهێنەر کارت کردووە؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬لە چوار کورتە فیلم دەرهێنەر بوومە‪ ،‬لە دوو‬ ‫فیلمی درێژ وەک ئەکتەر کارم کردووە لەگەڵ مەهدی ئومێد‪،‬‬ ‫هەروەها لەپشتی کامێراش کارم کردووە‪.‬‬ ‫پ��رس‪ :‬تاچەند لەگەڵ ئ��ەوەدای��ت ئەگەر پێویستی کرد‬ ‫لەفیلمی کوردیدا ئافرەت ماچ بدات؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬ئێمەش وەکو سینەمای جیهانی و وەکو‬ ‫سینەمای عەرەبی هیچمان کەم نییە‪ ،‬ئاساییە ئافرەت ماچ‬ ‫ب��ک��رێ‪ ،‬ئ��ەگ��ەر ئەکتەرەکە‬ ‫ئ��ام��ادەب��ێ��ت‪ ،‬بەپێی‬

‫پرس‪ :‬یەکەم جار لەرێگەی کێوە مەهدی ئومێدت ناسی؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬لەرێگەی سینەما و شانۆوە ئەووم ناسی‪ ،‬ئەو‬ ‫کات من لە بەڕێوەبەرایەتی سینەما و شانۆ لەبەشی ئەرشیف‬ ‫کارم دەکرد‪ ،‬مەهدی ئومێد لەگەڵ کاک پشتیوان هات بۆالم‪،‬‬ ‫کاک ئومێد دەگەڕا بەدوای ڕاکانێکا کە دیمانەی ئەوی تیابوو‪،‬‬ ‫هاتن بۆالم کە من بۆیان بدۆزمەوە‪ ،‬کە مەهدی ئومێدم بینی‪،‬‬ ‫گوتی کاری ئەکتەری دەکەیت‪ ،‬منیش گوتم‪ :‬نەخێر‪ .‬ئیتر ئەوە‬ ‫بووە هۆکاری ئەوە کە مەهدی ئومێدم ناسی‪.‬‬ ‫؟‬

‫پرس‪ :‬بۆچی مەهدی ئومێد هانی دایت لەسینەما کاربکەیت‬

‫هەنارفەرها‪ :‬مەهدی ئومێد تەنیا هانی منی نەداوە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫هانی زۆرکەسی تری داوە‪.‬‬

‫پرس‪ :‬ئەو شەش مانگەی لەگەڵ مەهدی ئومێد پەیوەندی‬ ‫خۆشەویستیتان هەبوو‪ ،‬هیچ جار بەیەکەوە دەرۆیشتن بۆ‬ ‫دەرەوە؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬زۆربەی کات لەدەرەوە بووین‪ ،‬ئەو کات هەر‬ ‫دەگەڕا بەدوایی لۆکەیشن‪ ،‬یاخود ئەو شوێنانەی بۆ فیلمەکەی‬ ‫دەگونجان‪ ،‬من لەگەڵی بووم و هاوکاری بووم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬ئایا ماڵی خۆتان بەم پەیوەندیەیان دەزانی؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬سەرەتا نەخێر‪.‬‬ ‫پ��رس‪ :‬کامەتان زیاتر خەریکی ناو ماڵ دەب��ن بۆ پاک‬ ‫کردنەوەی ناوماڵ؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬من زیاتری کاری ناو ماڵ دەکەم‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫هاوکاریم دەکات‪ ،‬چونکە ئەوە کاری منە زیاتر‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬ئیقامەی چ واڵتێکت هەیە؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬جنسیەی واڵتی سویدم هەیە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬تازەترین بەرهەمت چییەو خەریکی چیت؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬ئێستا کاریی سەرەکی من دەرهێنانە‪،‬‬ ‫لە بەرنامەمدایە فیلمێکی دیکۆمێنتاری بکەم‪ .‬هەروەها‬ ‫سیناریۆیەکی مەهدی ئومێد هەیە بۆکاری درێژ‪ ،‬ئەگەر دەرفەت‬ ‫برەخسێت ئەوا لەوانەیە من ئیخراجی بۆبکەم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬لەچ شتێکی مەهدی ئومێد بێزاری؟‬ ‫هەنار فەرهاد‪ :‬هیچ شتێکی وای نییە تاوەکو لێی بێزاربم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬هەندێک لە ئەکتەرەکان دەڵێن سینەمای کوردی‬ ‫لەقەیران دایە؟‬ ‫هەنارفەرها‪ :‬ئەو قەیرانانەی ناوسینەمادا هەیە‪ ،‬ئەوە‬ ‫نەبوونی ئەکتەری باشە‪ ،‬بۆیە قەیران درووست دەبێت لەناو‬ ‫سینەمای کوردیدا‪ ،‬بۆ نمونە ئێستا من کارێکم هەیە دەگەرێم‬ ‫بەدوای ئەکتەرێکی باش‪ ،‬جاروایە داوا لەئەکتەر دەکەیت‬ ‫یاخود سەفەر دەکات یاخود لەکارێکی تر کارەکات‪ ،‬تۆیش‬ ‫پەلەت لێدەکەن ئەوکارە بکرێت‪ ،‬بۆیە ناجار دەبیت کەسێک‬ ‫بانگ بکەیت کە مستەوای ئەو کارە نییە‪ .‬تۆش لەوانەیە‬ ‫کارەکەت بکەوێتە قەیرانەوە‪.‬‬ ‫ئەو پارەی لە ئەوروپا هەیە لێرە نییە‪ ،‬ئەو ژیانەی بۆ‬ ‫ئەکتەران و دەرهێنەرەکان لەوێ رەخساوە لێرە نییە‪ ،‬یانی‬ ‫لێرە کەس ناتوانێت بەکاری هونەری بژیت‪ ،‬دەبێت کارێکی‬ ‫تر بکەیت‪.‬‬

‫فەیسەڵ خەلیل‬

‫پرس‪ :‬ئەحمەد تاریق‬

‫سیناریۆکە کە پێویستی کرد‪ ،‬ئەوا پێویستە ئافرەتەکە ماچ‬ ‫بکرێت‪.‬‬

‫پارە دزراوەکەی‬ ‫وەزیری مافی مرۆڤ‬ ‫دزی ل��ە ه��ەر کەسێک بکرێت دزی��ی��ە‪ ،‬هیچ دی��ن و‬ ‫ئایدۆلیژیایەک نییە شەرعیەت بە دزی بدات‪ ،‬ئەو دزانەی‬ ‫ئێستایش هیچ کامێکیان رۆبن هود نیین لە پێناو هەژاران‬ ‫دا دزی بکەن‪ ،‬بۆیە بەر لەوەی بنووسم پێم ناخۆش بوو‪ ،‬کە‬ ‫پارە لە ماڵی دکتۆر شوانی وەزیری پێشووی مافی مرۆڤ‬ ‫دزراوە‪ ،‬ئەویش لەو مونتەڵەقەی کە وەک وتم دزی کارێکی‬ ‫دزێوە‪ ،‬بەاڵم ئەو دزیینەی کە لە ماڵی ئەوان کرا‪ ،‬بۆمن‬ ‫بۆوە موناسەبەیەک کە لەسەر ئەو وەزیرە بدوێم کە دەمێک‬ ‫بوو‪ ،‬خۆم بۆ دانابوو‪.‬‬ ‫هەقم بەسەر ئەوە نییە چەند دزراوە و دکتۆر شوان‬ ‫چەند پارەی هەبووە و لەکوێی بووە؟ بەڵکو دێمە سەر ئەو‬ ‫موناسەبەیەی کە من بەدوای دەگەڕام‪ ،‬کاتێک دکتۆر شوان‬ ‫وەزیری مافی مرۆڤ بوو‪ ،‬دوو جار چاوپێکەوتنم لەگەڵ‬ ‫کرد‪ ،‬ئەویش لە سەر دوو قسەی جیاواز‪ ،‬یەکەمیان دیار‬ ‫نەمانی کچێکی پانزە ساڵە بوو‪ ،‬کە لێم پرسی کچێک دیار‬ ‫نەماوە؟ وەزیر وتی‪ :‬ئاگادار نییم‪ ،‬منیش وتم ماڵی کچەکە‬ ‫لەبەرامبەرتە‪ ،‬ئەگەر ئەو پەردەی ژوورەکەی البدایە ماڵی‬ ‫ئەوکچەی لێ دیاربوو‪ ،‬کە گوایە دیار نەمابوو‪ ،‬کەچی وەزیر‬ ‫لەوەو لە دەیان شتی تریش کە پەیوەندی بە مافی مرۆڤ و‬ ‫وەزارەتەکەی ئەوەوە بوو‪ ،‬بێ ئاگابوو‪.‬‬ ‫جاری دووەم ئەوەبوو کۆمەڵێک بەڵگەمان لەسەر ئەو‬ ‫وەزیرە دەستکەوت‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەخالقیاتی راگەیاندن رەچاو‬ ‫بکەین پێمان باش بوو خۆیشی قسە لەسەر بەڵگەکان‬ ‫بکات‪ ،‬یەکێک لەو بەڵگانە ئەوەبوو‪ ،‬وەزیر بە ناوی هاوکاری‬ ‫پارەی بە کوڕو کچی خەزوورەکەی دابوو‪ ،‬کاتێک لێم پرسی‬ ‫وتی‪ :‬پاداشتە! کوڕە خەزوورەکەی سەیارەی وەزارەتی‬ ‫مافی مرۆڤی بەکاردەهێنا کە خۆی فەرمانبەری وەزارەتێکی‬ ‫تر بوو‪ ،‬جگە لەمەش جەنابی وەزیر پشتگیری لەیەکێک‬ ‫کردبوو ببێتە راوێژکاری کە ئەو کەسە بڕوانامەی پۆلی‬ ‫شەشی سەرەتایی هەبوو‪ ،‬لەوەش زێتر جێگری سەرۆکی‬ ‫حکومەت ئەوکات داوای کردبوو‪ ،‬پێویست ناکات وەزیر‬ ‫لە بۆنەیەکدا بەشداری بکات‪ ،‬کاتێک جێگری سەرۆک ئەو‬ ‫وەاڵمەی بۆ وەزیر ناردبوو‪ ،‬وەزیر سەفەرەکەی ئەنجام دابوو‪،‬‬ ‫وەزیر چەندین نامەی لەگەڵ چەند بەرپرسێکی حزبەکەی‬ ‫گۆریبۆوە‪ ،‬هەموو ئەمانە بە پاساوەکانی خۆیشییەوە‬ ‫باڵوکرایەوە‪ ،‬ئەمەش چەند ساڵێک لەمەوبەر بوو‪.‬‬ ‫ئەو کات زۆر کەس تانەی لەوە دەدا کە گوایە رۆژنامەی‬ ‫جەماوەر پارتییە‪ ،‬بۆیە لەسەر ئەو وەزی��رە یەکێتیەی‬ ‫نووسیوە‪.‬‬ ‫برادەرێکم هەر ئەو قسەیەی پێگوتم کە خۆی لە‬ ‫رۆژنامەیەکی ئەهلی ک��اری دەک��رد‪ ،‬منیش وت��م‪ :‬ئەگەر‬ ‫ئەو بەڵگانە لەبەر دەستی ئێوە بووایە ئێوەش باڵوتان‬ ‫نەدەکردەوە؟ وتی «بەڵێ باڵومان دەک��ردەوە»‪ .‬ئەی بۆ‬ ‫ئێمە باڵوی بکەینەوە مانایەکی تری دەبێت؟ ئەو کات ئەو‬ ‫نووسینانەی لەبارەی ئەو وەزیرەوە دەنووسرا‪ ،‬کەسانێک‬ ‫هەبوون بەشەڕی حزبایەتیان دەزان��ی‪ ،‬کەچی ئێستا بێ‬ ‫ئەوەی بەڵگەیان لەبەر دەست بێت گومان لەو پارەیەی‬ ‫وەزیر دەکەن و دەپرسن وەزیر ئەو پارەیەی لەکوێ بوو؟‬