pirs 173 web

‫وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫شتێکی تازەی تێدا نەبوو‬

‫ل‪5‬‬

‫‪173‬‬ ‫باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده‪ ‌،‬یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات‪ .‬سێشه‌ممه‌ ‪2013/2/19‬‬

‫ئەبوبەکر عەلی‪ :‬هاوکێشە‬ ‫سیاسیەکان و جۆری‬ ‫هاوپەیمانیەکان‪ ،‬ڕێگرن لەهەر‬ ‫چاکسازییەکی راستەقینە ل‪3‬‬

‫سەالح دەلۆ‪ :‬وەزارەتی ناوخۆی‬ ‫عێراق بەناوی پرسینەوە لە‬ ‫ئەفسەرەکانی پۆلیس ئیهانەی‬ ‫کورد و تورکمان دەکات‬ ‫ل‪2‬‬

‫سەالح دەلۆ‪ ،‬بەرپرسی ئەنجوومەنی سەرکردایەتیی پارتی لە پارێزگای کەرکووک‪،‬‬ ‫دەرب��ارەی رەوشی کەرکووک بە گشتی دەڵێت‪ :‬وەزارەت��ی ناوخۆی عێراق‪ ،‬بە ناوی‬ ‫پرسینەوە لە ئەفسەرەکانی پۆلیس‪ ،‬ئیهانەی کورد و تورکمان دەکات‪ .‬لەبارەی ئاسایشی‬ ‫کەرکووکەوە دەڵێ‪ :‬هەردوو ئاسایشی پارتی و یەکێتی‪ ،‬پەیوەستن بە ئەنجوومەنی‬ ‫ئاسایشی کوردستانەوە و گرفتی دوو ئاسایشی نەماوە و فەرمان لە یەک شوێن وەردەگرن‪.‬‬

‫ئەو یاسایانەی پێویستە‬ ‫هەموو کەسێک بیانزانێت‬

‫کێشەی خوێندنی کوردی لەخانەقین‬

‫هەر لەبیستەکانی سەدەی ڕابردووەوە شاری خانەقین زیاتر لەژێردەستی داگیرکەراندا بووەو لەالیەن حکومەتە یەک لەدوای‬ ‫یەکەکانی عێراقەوە چەوسێنراوەتەوەو مافەکانی لێ زەوت کراوە‪ ،‬یەکێک لەوانە مافی خوێندن بووە بە زمانی کوردی و خەڵکی‬ ‫شارەکە بەناچاری بە زمانی عەربی خوێندویانە‪ ،‬بۆیە لەمرۆدا خوێندن بە زمانی کوردی بۆتە یەکێک لەکێشەکان‪ .‬هەر چەندە‬ ‫لەالیەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە هەوڵدەدرێ گەشە بەخوێندنی کوردی بدرێت‪ ،‬بەاڵم تاکو ئێستا خوێندن بەزمانی کوردی‬ ‫الوازەو خەڵکی زیاتر منداڵەکانیان دەخەنە بەرخوێندنی عەرەبی‪.‬‬

‫ل‪8‬‬

‫ل‪7‬‬

‫‪2‬‬

‫ژماره‌ ‪173‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫‪2013/2/19‬‬

‫کورد بەرگری لە کوردستانیەتی کەرکوک دەکات‬ ‫و دەستی لێ هەڵناگرێت‬ ‫س��ەالح دەل��و‪ ،‬بەرپرسی ئەنجوومەنی سەرکردایەتیی پارتی لە‬ ‫پارێزگای کەرکووک‪ ،‬دەربارەی رووداوە تیرۆریستییەکانی کەرکووک‬ ‫و رەوشی کەرکووک بە گشتی دەڵێت‪ :‬وەزارەتی ناوخۆی عێراق‪ ،‬بە‬ ‫ناوی پرسینەوە لە ئەفسەرەکانی پۆلیس‪ ،‬ئیهانەی کورد و تورکمان‬ ‫دەکات‪ .‬لەبارەی ئاسایشی کەرکووکەوە دەڵێ‪ :‬هەردوو ئاسایشی پارتی‬ ‫و یەکێتی‪ ،‬پەیوەستن بە ئەنجوومەنی ئاسایشی کوردستانەوە و گرفتی‬ ‫دوو ئاسایشی نەماوە و فەرمان لە یەک شوێن وەردەگرن‪.‬‬ ‫دیمانە‪ :‬پرس‪ ،‬کەرکوک‬

‫سەالح دەلۆ‪ ،‬بەرپرسی ئەنجوومەنی سەرکردایەتی پارتی لە پارێزگای کەرکوک‪:‬‬

‫وەزارەتی ناوخۆی عێراق بەناوی پرسینەوە لە ئەفسەرەکانی پۆلیس ئیهانەی‬ ‫کورد و تورکمان دەکات‬

‫پ‪ :‬هۆکاری زیادبوونی تەقینەوەو بارگرژییەکانی کەرکوک چۆن‬ ‫لێکدەدەنەوە؟ یاخود تاچەند فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی دیجلە‪،‬‬ ‫کاریگەری لەسەر رەوشی ئەمنی کەرکوک هەبووە؟‬ ‫و‪ :‬بەداخەوە کەرکوک لە مێژووی خۆیدا خەڵکەکەی ئاسوودەیی‬ ‫بەخۆوە نەبینیوە‪ ،‬بەردەوام لەژێر فشاردا بووە‪ ،‬بەتایبەتی کورد‬ ‫بەشی گرتن و کوشتن و راوەدوون��ان بووە‪ ،‬دوای لەناوچوونی‬ ‫رژێمی س��ەدام حوسێن کە بەهەموو پێوەرێک دەب��وو خەڵکی‬ ‫عێراق بەئاسودەیی و خۆشی بژیت‪ ،‬ئەویش وادەرنەچوو‪ ،‬زۆری‬ ‫نەبرد خەڵکی عێراق رووب��ەرووی تیرۆر و رەشەکوژی بوونەوە‪،‬‬ ‫وەک دەیبینین‪ ،‬رۆژانە کەرکوک و شارە کوردستانییەکانی تری‬ ‫دەرەوەی هەرێم دەبنە ئامانجی کردەوەی تیرۆریستی و ناوە ناوە‬ ‫خەڵتانی خوێن دەکرێن و لەئەنجامدا خەڵکی سڤیل و بێگوناح‬ ‫دەبنە قوربانی‪.‬‬ ‫هۆکار زۆرن بۆ زیادبوونی کردەوەی تیرۆریستی لە کەرکوک‪،‬‬ ‫جگە لە دەستی دەرەک��ی و گروپە تیرۆریستییەکان هەروەها‬ ‫ئۆپەراسیۆنی دیجلەش هۆکار بوونە‪ ،‬چونکە پێش هاتنی ئەم‬ ‫ئۆپەراسیۆنە فرقەی ‪ ١٢‬لە سوپای عێراق کە لە سنووری کەرکوکە‬ ‫بە هەماهەنگی لەگەڵ هێزەکانی پۆلیس و ئاساییشی کەرکوک‬ ‫بەردەوام لەبەرگری و موداهەمەدابوون لە سنوورەکە و تاڕادەیەکی‬ ‫زۆر رۆڵی باشیان هەبووە لە راونانی گروپە تیرۆریستییەکان و‬ ‫دورخستنەوەیان لە کەرکوک‪ .‬بەاڵم لەدوای جێگیربوونی فەرماندەی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەکانی دیجلە لە سنووری کەرکوک و بەستنەوەی فرقەی‬ ‫‪ ١٢‬بەو فەرماندەییە ئەو هەماهەنگییەی جاران نەما‪ ،‬بۆیە ئەگەر‬ ‫تەماشا بکەین ئێستاکە بۆشاییەکی ئەمنی گەورە هەیە لە سنووری‬ ‫فەرماندەی دیجلە و فرقەی ‪ ١٢‬کە سنوورێکی قواڵیی زۆرە بەرەو‬ ‫حەوێجە و شوێنەکانی تر‪.‬‬ ‫پ‪ :‬دەوترێ هەبوونی دوو ئاسایشی یەکێتی و پارتی و یەک‬ ‫نەبوونی یەکێتی و پارتی کاریگەری سلبی کردۆتەوە سەرکەرکوک‬ ‫و رادەی زۆربوونی کردەوە تیرۆریستییەکان و تێکچوونی رەوشی‬ ‫ئەمنی شارەکە؟‬ ‫و‪ :‬سەبارەت بە ئاساییش‪ ،‬ه��ەردوو ئاساییش پەیوەستن بە‬ ‫ئەنجوومەنی ئاساییشی کوردستانەوە و گرفتی دوو ئاساییشی‬ ‫ن��ەم��اوە و ف��ەرم��ان ل��ەی��ەک شوێنەوە وەردەگ����رن‪ ،‬پ��ارت��ی و‬ ‫یەکێتیش کێشەیەکی ئەوتۆمان لە کەرکوک نییە‪ ،‬جگە لەوە‬ ‫هەردووالمان بەپێی ئەو ئیتیفاقییەی هەمانە لەیەک سەنگەرداین‬

‫و یەکهەڵوێستمان هەیە بەرانبەر پرسەکان‪ ،‬لە کەرکوکیش نەک‬ ‫تەنها لەگەڵ یەکێتی بەڵکو لەگەڵ گشت حزبە کوردییەکان یەک‬ ‫دەنگ و هاوهەڵوێستین و بەردەوامیش دەبین‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ناوە ناوە نوری مالیکی بڕیار دەردەکات و ئاڵ و گۆڕ بە‬ ‫کەسەکان و پۆستەکانی کەرکوک دەکات‪ ،‬کە زۆرینەیان کوردەکان‬ ‫بەر ئەو ئاڵوگۆڕە دەکەون‪ ،‬خوێندنەوەتان بۆی چییە؟‬ ‫و‪ :‬بەڵێ ماوەیەکە بەشێوەیەکی ئیستیفزازی ناوبەناو وەزارەتی‬ ‫ناوخۆی عێراق بەناوی پرسینەوە لە ئەفسەرەکانی پۆلیس لیژنە‬ ‫رەوانەی کەرکوک دەکەن‪ ،‬بەبیانووی جۆراوجۆر لێکۆڵینەوە لەگەڵ‬ ‫ئەفسەرەکان دەکەن و زیاتر ئیهانەی کورد و تورکمان دەکەن‪.‬‬ ‫پ‪ :‬دەوترێ لەوەتەی کورد پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی کەرکوکی‬ ‫داوەتە تورکمان‪ ،‬ئێستا نێوانی کورد و عەرەبەکان تێکچووە؟‬ ‫و‪ :‬بەڕای ئێمە جێگەی خۆیەتی برایانی تورکمان ئەو پۆستەیان‬ ‫لە کەرکوک هەبێت یان هەر پۆستێکی تری سیادی‪ ،‬نابێتە گرفتیش‬ ‫بۆ برایانی عەرەب‪.‬‬ ‫پ‪ :‬کورد پشتی بە مادەی ‪ ١٤٠‬بەستووە‪ ،‬بەس لە واقیعدا‬ ‫دیارە حکومەتی ناوەندی جێبەجێی ناکات‪ ،‬بەدیلی ئێوە چییە بۆ‬ ‫گەڕاندنەوەی کەرکوک بۆ سەر هەرێم؟‬ ‫و‪ :‬ئێمە وەکو کورد بەپێی دەستوور شەریکین لە حکومەتی‬ ‫عێراق‪ ،‬ماددەی ‪ ١٤٠‬ماددەیەکی دەستوورییە و دەبێت جێبەجێ‬ ‫بکرێت‪ ،‬سەرەڕای باوەڕمان بە برایەتی و ژیانی خۆش لەگەڵ باقی‬ ‫پێکهاتەکانی تری کەرکوک‪ ،‬ماددەی ‪ ١٤٠‬جێبەجێ بکرێت یان‬ ‫دەست لە کوردستانیەتی کەرکوک هەڵناگرین‪.‬‬ ‫پ‪ :‬دەوترێ کەرکوک لەنێوان ملمالنێی هەرێم و بەغدا بۆتە‬ ‫قوربانی؟‬ ‫و‪ :‬کەرکوک قوربانی نێوان هەرێم و بەغدا نییە‪ ،‬بەڵکو بەدرێژایی‬ ‫مێژوو خاڵی خیالفی نێوان کورد و رژێمەکانی بەغدا بووە‪ ،‬دیوە‬ ‫راستەقینەکەی ئەوەیە کورد بەرگری لە کوردستانیەتی کەرکوک‬ ‫دەکات و دەستی لێ هەڵناگرێت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬پارتە کوردییەکان بۆ یەکلیستی و هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی‬ ‫پارێزگاکانی عێراق چیان ک��ردووە و ئامادەکارییەکان بە کوێ‬ ‫گەیشتوون؟‬ ‫و‪ :‬پارتە کوردییەکانی کەرکوک خۆیان ئامادە کردووە بەیەک‬ ‫لیست دادەبەزن لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان‪ ،‬ئەوەش‬ ‫مافی ئێمەیە‪ ،‬بەپێی ئەزموونی رابوردوومان یەکنەبوونمان لە‬

‫هەڵبژاردنەکان زیانی گەورەی لێکەوتەوە‪ ،‬و نابێت ئەمە دووبارە‬ ‫بکرێتەوە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬دەوترێ پارتی لە کەرکوک کراوەتە ئامانج‪ ،‬ئەمە تاچەند‬ ‫راستە و بۆچی؟‬ ‫و‪ :‬ئەگەر مەبەستت ئامانجی تیرۆریستی بێت‪ ،‬تیرۆریستەکان‬ ‫دەست لە هیچ الیەک ناپارێزن‪ ،‬ئ��ەوان مەبەستیان ئاڵۆزی و‬ ‫تێکدانی دۆخەکەیە‪ ،‬دیارە هەرجارە و الیەن یان شوێنێک دەکەنە‬ ‫ئامانج‪ ،‬بەاڵم گومان لەوە نییە تا پێیان بکرێت کورد لە ئەولەویەتی‬ ‫ئامانجەکانیانە لە کەرکوک‪.‬‬ ‫پ‪ :‬لەئێستا رەوشی پارتی و جەماوەریبوونی لە چ ئاستێکدایە؟‬ ‫و‪ :‬رەوشی جەماوەری پارتی هیچ گرفتی نیە و لەوپەڕی جێگیری‬ ‫دایە‪.‬‬ ‫پ‪ :‬زۆرج��ار رەخنە لە سستبوونی ئەنجومەنی سەرکردایەتی‬ ‫کەرکوک دەگیرێت و بە نائەکتیڤ وەسف دەک��رێ‪ ،‬دەشوترێ‬ ‫دەسەاڵتی ئەنجوومەنەکان دیارنین و لەگەڵ لقەکان تێکەڵ بوونە؟‬ ‫و‪ :‬رەخنەگرتن ئاساییە‪ ،‬ب��ەاڵم نازانم مەبەستت لە رەخنە‬ ‫لەئەنجومەنی سەرکردایەتی لە کەرکوک چییە؟ دەستەاڵتی‬ ‫ئەنجومەنەکان و لق و ئۆرگەکانی تری حزب لەپەیڕەودا دیاریکراوە‪،‬‬ ‫هەریەکە و دەستەاڵت و کارەکانی دیارە و هیچ تێکەڵبوونێکیش‬ ‫نییە‪ ،‬بەپێچەوانەوە ئەنجوومەن پاڵپشتێکی باشە بۆ لقەکان و‬ ‫نزیکبوونەوەی بەشێکی سەرکردایەتییە لە جەماوەری سنورەکە و‬ ‫مەیدانی سەرپەرشتی کارەکان دەکات‪.‬‬ ‫پ‪ :‬بەپێی زانیارییەکان پارتی لیژنەیەکی پێکهێناوە و بەنیازە‬ ‫چاو بە ئەنجوومەنەکان بخشێنێتەوە‪ ،‬ئەمە تاچەند راستەو بۆچییە؟‬ ‫و‪ :‬ئەو لیژنەیە بەتەنها بۆ چاوخشاندن بە ئەنجومەنەکاندا نەبوو‪،‬‬ ‫بەڵکو پرسینەوەیەک بوو لە تەواوی ئیش و کارەکانی پارتی و‬ ‫بەئەرکی خۆیان هەڵسان و کاریان تەواو بوو‪.‬‬ ‫پ‪ :‬وەک پارتی پەیوەندیتان لەگەڵ پارتە تورکمان و عەرەبەکانی‬ ‫پارێزگای کەرکوک چۆنە؟‬ ‫و‪ :‬ئێمە وەکو پارتی لەگەڵ گشت پارت و الیەنێک و کەسایەتییە‬ ‫تورکمانەکان پەیوەندیمان باشە و بەردەوام لەگەشەکردن دایە‬ ‫و پێمان خۆشە لەگەڵ حزب و الیەنە عەرەبیەکانیش پەیوەندی‬ ‫باشمان هەبێت‪ ،‬چونکە کەرکوک پێویستی بە برایەتی و ژیانی‬ ‫هاوبەش هەیە‪ ،‬ئەمڕۆ بێت یان سبەی پێکهاتەکانی کەرکوک دەبێت‬ ‫رێککەون و هەوڵبدەن بەخۆشی بژین‪.‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫ژمار ‌ه ‪173‬‬

‫‪2013/2/19‬‬

‫‪3‬‬

‫ئەگەر وەاڵمەکەی دەسەاڵت ئیجابی نەبێ‪ ،‬رەنگە‬ ‫جۆرێ لە دوورکەوتنەوە لەنێوان ئۆپۆزسیۆن و‬ ‫سەرۆکایەتی هەرێم و دووپارتە فەرمانڕەواکە‬ ‫دروست ببێت‬ ‫دیمانە‪ :‬سەرکۆ بەخیتار‪ ،‬سلێمانی‬

‫ئەبوبەکر عەلی‪ ،‬ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکگرتووی ئیسالمی و ئەندامی لیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆن‪:‬‬

‫هاوکێشە سیاسیەکان و جۆری هاوپەیمانیەکان‪ ،‬ڕێگرن لەهەر چاکسازییەکی‬ ‫راستەقینە لەهەرێمی کوردستاندا‬

‫پرس‪ :‬سەردانی کردنی سەرکردەکانی ئۆپۆزسیۆن بۆ الی سەرۆکی‬ ‫هەرێم بە دەستپێشخەری کێ بوو؟‬ ‫ئەبوبەکر عەلی‪ :‬دەستپێشخەری نەبوو‪ ،‬جواڵندنی وەزعەکە بوو‬ ‫لەالیەن ئۆپۆزسیۆنەوە‪ ،‬پێمان وابوو کە بارودۆخی هەرێمی کوردستان‬ ‫جۆرێ لە چەق بەستویی تێدایە و دەوروبەرەکانیشمان ئاڵوگۆڕی‬ ‫سیاسی گ��ەورەی تێدا ڕوو دەدات و هەرێمی کوردستان ئەخاتە‬ ‫بەردەم دوڕیانێکی نوێوە‪ ،‬هەڕەشەکانی دەرەوەو ئەو دەرفەتانەشی‬ ‫کە دێنە بەردەم هەرێمی کوردستان بەس نییە بۆ ئەوەی کە جۆرێ‬ ‫لەرێکخستنەوەی ناوماڵی کوردی هەبێت‪ ،‬بەڵکو ئەبێت دەستکەوتی‬ ‫سیاسی و گۆڕانکاری لەناوخودی هەرێمی کوردستانیشدا ڕووبدات‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی بەجۆرێ لە جۆرەکان النی کەم ئەوەی کە پێویستە بۆ کۆدەنگی‬ ‫نیشتمانی بێتەدی و هەرێمی کوردستان زۆرترین سود وەرگرێت لەو ئاڵ‬ ‫و گۆڕی و دەرفەتانە‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بە هاوبەشی وەرەقەیەکیان ئامادە کردو لەگەڵ سەرۆکایەتی‬ ‫هەرێم دانیشتن بۆ ئەوەی چەند چاکسازیەکی سیاسی روبدات‪ ،‬هەروەها‬ ‫لە مەسەلە نەتەوایەتیەکەشدا جۆرێ هاودەنگی نیشتمانی لەسەری پەیدا‬ ‫ببێت و چوارچێوەیەکی نیشتمانی بێتە دی بۆ ئیدارەکردنی ملمالنێکان‬ ‫لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەکە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬ناوەرۆکی وەرەقەکەی ئۆپۆزسیۆن چی لەخۆ گرتبوو؟‬ ‫ئەبوبەکر ع��ەل��ی‪ :‬پێش ئ���ەوەی ک��ۆب��وون��ەوەک��ە ئەنجام بدرێت‬ ‫لەکۆبونەوەکەی هەرسێ سەرکردەکەی ئۆپۆزسیۆندا بەڕێز مامۆستا‬ ‫عەلی باپیر راسپێردرا کە ئەو وەرەقە بگەیەنێت بە سەرۆکی هەرێم‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی رەزامەندی مەبدەئی لەسەر ناوەرۆکی ئەو وەرەقە هەبێت‪ ،‬تاکو‬ ‫دانیشتنی سەرکردەکانی ئۆپۆزسیۆن و سەرۆکی هەرێم ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫یەعنی بە جۆرێ لە جۆرەکان مامۆستا عەلی باپیر وەرەقەکەی برد و‬ ‫سەرۆکی هەرێم باسی لەوە کردبوو کە هیچ هێڵێکی سوری نییە‪ ،‬ئەکرێت‬ ‫مناقەشەی هەموو ئەو بابەتانە بکەین و لەگەڵ مەکتەبی سیاسی هەردوو‬ ‫(ی ن ک ) و (پ د ک) دائەنیشێت و دواتر بە فەرمی وەاڵمی ئێمە‬ ‫درایەوە‪ ،‬وەاڵمەکەشیان ئەوە بوو وەفدی هاوبەشی هەردووال سەردانی‬ ‫الیەنە ئۆپۆزسیۆنەکانیان کرد‪ ،‬لەسەردانەکەیاندا سێ بژاردەیان خستە‬ ‫بەردەم هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬بەشداریکردن لەحکومەتێکی فراوان‪،‬‬ ‫هەروەها کۆبونەوەیەکی بەرباڵوی سەرجەم پارت و ڕێکخراوەکانی‬ ‫کوردستان یان ئیشکردن لەڕێی کوتلە پەڕلەمانیەکانەوە بێت‪.‬‬ ‫لەدانیشتنەکانیشدا وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن لەچوار خاڵ پێک هاتبوو‪،‬‬ ‫گێڕانەوەی پڕۆژەی ڕەشنوسی دەسوری هەرێم و ڕێکەوتن لەسەری‬ ‫بەتەوافق‪ ،‬تەوافق کردن لەسەر هەموو ئەو یاسایانەی کەرەهەندی‬ ‫نیشتمانیان هەیە‪ ،‬پێکهێنانی کۆمسیۆنی بااڵی هەڵبژاردن و دەرکردنی‬ ‫یاساکەی بە تەوافق‪ ،‬هەروەها ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا‪ .‬بۆ‬ ‫مەسەلە نەتەوایەتیەکانیش پەیوەست بوو بە داڕشتنەوەی ستراتیژیەکی‬

‫نەتەوەیی سەربەخۆ بۆ سازدانی نیشتمانی‪ .‬هەروەها بەئەولەویەت دانانی‬ ‫پرسی جێبەجێکردنی ماددەی ‪ ١٤٠‬لەهەموو ئەو پەیوەندیانەی هەرێمی‬ ‫کوردستان و عێراق‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬هۆکاری سەرەکی بەشداری نەکردنتان لە حکومەتی بنکە فراوان‬ ‫چیە؟‬ ‫ئەبوبەکر عەلی‪ :‬لەبەر ئەوەی لە بنەڕەتەوە پرسێ لەالی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫نییە بە ناوی بەشداریکردن لە حکومەت‪ ،‬ئێمە پێمان وایە لەبەردەم‬ ‫ئیستحقاقێکی نوێی هەڵبژاردنداین‪ ،‬پێویستە بە هەموو الیەکمانەوە‬ ‫بەتایبەت هێزە فەرمانڕەواکان زەمینەسازی بکەین بۆ هەڵبژاردنێکی پاک‬ ‫و بێگەرد لە هەرێمی کوردستاندا بۆ ئەوەی دەستکاری ئەو بارودۆخە‬ ‫چەقبەستوییەی ئێستا بکرێت لەڕێی هەڵبژاردنێکەوە‪ ،‬بەڵکو ئاڵوگۆڕێک‬ ‫بەسەر هاوکێشە سیاسیەکان و جۆری هاوپەیمانیەکان بێت‪ ،‬کە ئێستا‬ ‫ڕێگرن لەهەر چاکسازییەکی راستەقینە لەهەرێمی کوردستاندا‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن پێی وانییە بەشداریکردن لە حکومەت ئامرازی گەیشتن‬ ‫بێت بۆ چاکسازی‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن لەپێناو ئیمتیاز و الیەن و حزبەکانی‬ ‫بەشداری حکومەت ناکات‪ ،‬تەنها لەکاتێکا بەشداری لە حکومەتدا‬ ‫ئەکات کە ئەو بەشدارییە ببێتە هۆی بەدیهێنانی چاکسازی راستەقینە‪،‬‬ ‫تەنها ئەوەیە دەنگی ناڕازیی ئۆپۆزسیۆن لەکوردستاندا سڕ ئەبێت‪،‬‬ ‫بەبێ ئ��ەوەی ئەڵتەرناتیڤ و جێگرەوەی چاکسازییەکی ڕیشەیی‬ ‫راستەقینە بێت لە هەرێمی کوردستاندا‪ .‬لە هەرێمی کوردستاندا هیچ‬ ‫زەمینەسازییەک نەکراوەو هەنگاوی چۆنایەتی لەسەرە ڕێی چاکسازیدا‬ ‫نەنراوە هەتا متمانەیەک بۆ ئۆپۆزسیۆن دروست ببێت کە بەشداریکردنی‬ ‫ئەو بەشەکەی تر بزوتنەوەی رەوت��ی چاکسازی لەهەرێمدا بەهۆی‬ ‫بەشداری ئەو لە حکومەتدا تەواوبێت‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬کەواتە لەبەر خۆئامادەکردنتان بۆ هەڵبژاردن بەشداریتان لە‬ ‫حکومەتدا نەکرد؟‬ ‫ئەبوبەکر عەلی‪ :‬ئەبێ ڕێز لە کاتی هەڵبژاردنەکان بگرین‪ ،‬یەکێک‬ ‫لە سەرکردەکانی ئۆپۆزسیۆنیش لە کۆبونەوەکانی خۆیاندا و دوایش‬ ‫لە کۆنگرە رۆژنامەوانیەکەی خۆیاندا جەختیان لەوە کردەوە کە ئەبێ‬ ‫لەهەرێمی کوردستاندا تەنانەت یاسایەک هەبێت بۆ ڕێزگرتن لەکاتی‬ ‫هەڵبژاردنەکان‪ ،‬ئەبێ لەکاتی خۆیدا هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان و‬ ‫سەرۆکایەتی هەرێم و هاوکات هەڵبژاردنی پارێزگاکان بەڕێوە بچێ‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێستا کاتی ئەوەیە هەموومان بیر لەوە بکەینەوە کە ئەو هەڵبژاردنە‬ ‫بەڕێوە بچێ‪ ،‬ئەم وەرەقەیەی کە ئۆپۆزسیۆن پێشکەشی کردووە ئەگەر‬ ‫تەوافقی لەسەر بکرێت ئەوا جۆرێ لەگەشبینی و ئومێد و زەمینە‬ ‫سازکردن بۆ هەڵبژاردنەکان دێتە کایەوە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬لەپەرلەمان چوار حزبن بەاڵم بۆ تەنها ئەو سێ الیەنە کۆبونەوە‬ ‫ئەنجام دەدەن؟‬ ‫ئەبوبەکر عەلی‪ :‬ئێمە هەتا ئێستا ئیتیفاقمان کردبێ لەسەر ئاستی‬

‫پەرلەمان وەک چوار حزب مامەڵە ئەکەین و ڕێگری نییە لە چوارچێوەی‬ ‫لیژنەی هەماهەنگی ئۆپۆزسیۆنیشدا ئەو مەسەلە باس بکرێت‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬وەاڵمی ئۆپۆزسیۆن بۆ دەسەاڵت نابێتە هۆکاری دورکەوتنەوە‬ ‫لە یەکتری‪ ،‬پاش ئەوەی ماوەیەکی کەم جۆرە نزیک بوونەوەیەک‬ ‫دروست بوو؟‬ ‫ئەبوبەکر عەلی‪ :‬ئەگەرێکە لەبەردەم هەمووماندا‪ ،‬من هەردەم ڕای خۆم‬ ‫وابووە دانیشتی سەرکردەکانی ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ سەرۆکی هەرێمدا‬ ‫چەند دەرفەت ئەخاتە بەردەممان بۆ لەیەکتر نزیک بوونەوە و جۆرە‬ ‫تێگەیشتنێکی تازە و کاری هاوبەش دروست ببێت‪ ،‬بەو ئەندازەش‬ ‫مەترسییە جارێکی تر کە جۆرێ نائومێدی و لێک دورکەوتنەوە دروست‬ ‫بێت‪ .‬بەرای من ئەمە شتێکە تارادەیەک زۆر پەیوەستە بە جۆر و‬ ‫وەاڵمی هەردوو پارتە فەرمانڕەواکە بۆ ئۆپۆزسیۆن‪ ،‬ئەگەر وەاڵمەکەی‬ ‫ئیجابی بێت و ئامادەگی ڕەنگ بداتەوە بۆ گەیشتن بەڕێکەوتن‪ ،‬ئەگەر‬ ‫رۆحی تەوافقیان بەهێز بێت و چرای سەوز هەڵکەن بۆ فراکسیۆنەکانیان‬ ‫بەتایبەت بۆ فراکسیۆنی کوردستانی کە لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن بگات‬ ‫بە رێکەوتن‪ ،‬ئەتوانم بڵێم ئەوە زەمینەسازی ئەکات بۆ درێژەپێدانی‬ ‫گفتوگۆکان و گەشبینی و ئومێدی زۆرتریش لە کوردستاندا زۆرتر ئەکات‪.‬‬ ‫بەاڵم بەپێچەوانەوە ئەگەر وەاڵمەکە بەوجۆرە نەبوو رەنگە جۆرێ لە‬ ‫دورکەوتنەوە لەنێوان ئۆپۆزسیۆن و سەرۆکایەتی هەرێم و دووپارتە‬ ‫فەرمانڕەواکە دروست ببێت و جۆرێ ئەو بێمتمانەیەی کەلە قۆناغی‬ ‫رابردودا هەبوو رەنگە قوڵتر بێتەوە‪ ،‬کە هیوادارین بارودۆخەکە بەو‬ ‫عاقارەیەدا نەشکێتەوە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬نزیک بونەوەی یەکگرتوو لەگەڵ کۆمەڵ بۆ بوون بە یەک جزب‬ ‫بەکوێ گەیشتووە؟‬ ‫ئەبوبەکر عەلی‪ :‬ئێمە لیژنەی کاری هاوبەشمان هەبووە کە ئێستا‬ ‫بوژێنراوەتەوە‪ ،‬ئەرک و ئامانجی لیژنەکە هەماهەنگی و هاوهەڵوێستییە‬ ‫لە کاری سیاسیدا و راوێژکردنە بەیەکتر و دروست کردنی گیانێکی‬ ‫ئیجابی لەنێوان ڕێکخستنەکانی یەکتریدا و سڕینەوەی هەر پاشماوەیەکی‬ ‫هەستی سلبییە ئەگەر مابێ لەنێوان رێکخستن و ئەندام و جەماوەری‬ ‫هەردووالدا‪ .‬خەڵکیش هەن لەناو هەردووال و پێیان خۆشە ئەم هەنگاوانە‬ ‫لەدواڕۆژدا ئەوەندە گەشە بکەن کە بیر بکرێتەوە کە ئایا ئەکرێت ئەم‬ ‫دوو هێزە لە چوارچێوەی هێزێکی سیاسی نوێدا جێیان بێتەوە یان نا؟‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆ ئێستا شتێکی وا لەگۆڕێ نییە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬پەیوەندیتان لەگەڵ بزووتنەوەی ئیسالمی چۆنە؟‬ ‫ئەبوبەکر عەلی‪ :‬پەیوەندیمان ئاساییە ئێمە لیژنەیەکی هاوکاری‬ ‫ئیسالمیمان لەگەڵ ئەوانیشدا هەیەو هیچ گرفتێکمان لەگەڵیاندا نییە‪،‬‬ ‫دیارە جیاوازیمان تەنها ئەوەندەیە ئەوان لە حکومەتدان و جۆرێ لە‬ ‫خیتاب و ئەرکی تایبەتیان بۆ دروست ئەبێت‪ ،‬بەاڵم ئێمە ئۆپۆزسیۆنین‬ ‫بە شێوەیەکی گشتی ناکۆکی و کێشەمان نییە‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژماره‌ ‪173‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫‪2013/2/19‬‬

‫پێداچوونەوە بە ژمارەو ئەندامێتی‬ ‫رۆژنامەنووسان دەکرێ‬ ‫بەگوێرەی راپۆرتەکانی ژمارە ‪٩‬و‪١٠‬ی سەندیکای رۆژنامەنووسانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠١٢‬دا ‪٦٣‬حاڵەتی پێشێلکاری بەرامبەر بە‬ ‫‪١٠٥‬رۆژنامەنووس کراوە‪ .‬بەگوێرەی راپۆرتەکانی سەندیکا لە ماوەی‬ ‫‪١٢‬مانگدا‪٨ ،‬حاڵەتی لێدان بەرامبەر بە ‪٢٠‬رۆژنامەنووس‪١٢ ،‬حاڵەتی‬ ‫هەڕەشە کردن لە ‪١٦‬رۆژنامەنووس‪١٨ ،‬حاڵەتی رێگەنەدان بە ‪٣٦‬‬ ‫رۆژنامەنووس‪ ،‬راگرتن ‪١٩‬حاڵەت بەرامبەر بە ‪٢٧‬رۆژنامەنووس‪،‬‬ ‫بێسەروشوێنکردن یەک حاڵەت کە یەک رۆژنامەنووسە‪ ،‬غەرامەکردن‬ ‫‪٢‬حاڵەت بەرامبەر بە ‪٢‬رۆژنامەنووس‪ ،‬دەستگیر کردن ‪٢‬حاڵەت‬ ‫بەرامبەر بە ‪٢‬رۆژنامەنووس‪ ،‬هەروەها یەک حاڵەتی زیندانی کردنی‬ ‫یەک رۆژنامەنووس هەبووە‪.‬‬ ‫دیمانە‪ :‬پرس‬

‫ئازاد حەمەدەمین‪ ،‬نەقیبی رۆژنامەنووسانی کوردستان‪:‬‬

‫ئێمە میدیامان تێکەڵ بە سیاسەت کردووەو‬ ‫بەهەندێک شت ناشرینمان کردووە‬ ‫ب��ۆ ق��س��ە ک���ردن ل��ەس��ەر رەوش����ی رۆژن��ام��ەن��ووس��ی و‬ ‫پێشێلکارییەکان و رووداوەکەی ئێن ئارتی‪ ،‬ئازاد حەمەئەمین‬ ‫نەقیبی رۆژنامەنووسانی کوردستان‪ ،‬وەاڵمی پرسیارەکانی‬ ‫هەفتەنامەی پرس دەداتەوە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬رەوشی رۆژنامەنووسی لەساڵی ‪٢٠١٢‬چۆن بوو یان‬ ‫چۆن هەڵیدەسەنگێنی؟‬ ‫ئازاد حەمەئەمین‪ :‬رەوشی رۆژنامەنووسی بەرەوپێشەوە‬ ‫چووە‪ ،‬رۆژ بەرۆژ کاری پرۆفیشناڵی پەیدا دەبێت و سوود‬ ‫لە تەکنەلۆژیا وەردەگیرێت و خەریکە سکەیەک پەیدا دەبێ‬ ‫کەتەنیا سوار چاک لە مەیدانەکە دەمێننەوە‪.‬‬ ‫بەراورد بە ‪ ٢٠١١‬لەساڵی ‪ ٢٠١٢‬رەوشی رۆژنامەنووسی باشتر‬ ‫بوو و پێشێلکاری کەمتر بوو‪ ،‬ئەمەش پەیوەندی بە کۆمەڵێک‬ ‫فاکتەرەوە هەیە‪ .‬لەبەرئەوەی دۆخی رۆژنامەنووسیی پەیوەستە‬ ‫بە رووداوو و رەوشی سیاسییەوە‪ ،‬هەمیشە لەوەختی روداوەکان‬ ‫بەریەککەوتن پەیدا دەبێ لەنێوان رۆژنامەنووس و الیەنی‬ ‫پەیوەندیدار‪ .‬لەماوەی شەش مانگی رابردوو رووداو نەبوو‪،‬‬ ‫بۆیە پێشێلکاری کەم بوو‪.‬‬ ‫هەستیش دەکەم دام و دەزگاکان پیشەییانەتر مامەڵە لەگەڵ‬ ‫یاسای رۆژنامەگەری دەکەن‪ ،‬پێشتر حاکم هەبوو یاساکەی‬ ‫نەدیبوو‪.‬‬ ‫لەماوەی رابردوو وەزارەتی ناوخۆیش خول و ۆورک شۆپی‬ ‫زۆری کردۆتەوە بۆ کارمەندەکانی بۆ چۆنییەتی مامەڵە کردن‬ ‫لەگەڵ رۆژنامەنووسان‪ .‬وابڕیارە ئێمەش لەداهاتوودا لەگەڵ‬ ‫ئەو الیەنانە چەند ۆورک شۆپێک بکەین‪ ،‬هەروەها وابڕیارە‬ ‫هێلەکی تایبەت بە رۆژنامەنووسی دابەش بکەین‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫لەکاتی هەر رووداو و خۆپیشاندانێک رۆژنامەنووس و هاواڵتی‬ ‫لێکجودا بکرێنەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوانەشدا نیگەرانیمان هەیەو ئەوەی کە روودەدات‬ ‫وەکخۆی دەیگوازینەوە‪ ،‬بەاڵم نامانەوێ شت لەخۆی قەبەتر‬ ‫بکەین‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬لەنێوان راپۆرتەکەی ئێوەو راپۆرتەکەی سەنتەری‬ ‫میترۆدا‪ ،‬جیاوازی داتا و جۆریی حاڵەتەکان هەبوو‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ژمارەی پێشێلکارییەکان الی ئێوە زۆر کەمتر و لە میترۆ‪ ،‬ئەم‬ ‫جیاوازییە لەچییەوە سەرچاوەی گرتووە؟‬ ‫ئازاد حەمەئەمین‪ :‬تۆمار کردنی پێشێلکارییەکان وەکو الیەنی‬

‫فەرمی ئەرکی ئێمەیە‪ ،‬ئیدی نابێ وای لێبێ هەر رێکخراوێک‬ ‫هەستێ نان و پیاز بەناوی ئازادی رۆژنامەنووسییەوە بخوات‪.‬‬ ‫بۆ نموونە ئەگەر ‪ ١٥‬رۆژنامەنووس لەبەردەم نەخۆشخانەی‬ ‫فریاکەوتنی رۆژئاوا پێشێلکارییان بەرامبەر کرا‪ ،‬ئەوە یەک‬ ‫حاڵەتی پێشێلکارییە نەک ‪ ١٥‬حاڵەتی پێشێلکاری‪ ،‬چونکە‬ ‫یەک رووداو بووە‪ .‬هەروەها ئەو کەیسانە کە دەچنە دادگاو‬ ‫یەکالیی نەکراونەتەوە ئ��ەوە ئیشی ئ��ەوان یان ئێمە نییە‬ ‫پێشوەخت بڕیاری لێوە بدەین‪ ،‬ئەوە کەیسێکی یاساییە ناکرێ‬ ‫پێی بوترێ پێشێلکاری‪ ،‬مادام ئێمە باس لەسەروەری یاسا‬ ‫دەکەین‪ .‬بەاڵم ئەگەر رۆژنامەنووسێک بەبێ فرمانی دادوەر‬ ‫گیرا ئەوە پێشێلکارییە‪ ،‬بەاڵم بەبڕیاری دادگا رۆژنامەنووس‬ ‫بانگ بکرێ بۆ دادگاو کەیسی بۆ بکرێتەوە‪ ،‬ئەوە ناکرێ پێی‬ ‫بوترێ پێشێلکاری‪.‬‬ ‫الیەنێکی تر ئەوەیە کە ئێمە لەسەر شتی وەهمی ئیش‬ ‫ناکەین‪ ،‬بۆ نموونە رۆژنامەنووسێک دەڵێ بە ژمارە موبایلی‪....‬‬ ‫هەڕەشەم لێکرا‪ ،‬ئەوە هەر لە گۆترە نابێ‪ ،‬دەبێ ئەو کەسە‬ ‫بیسەلمێنێ‪ ،‬چونکە ئەگەر وانەبێ ئەوا دەبێ رۆژان��ە بەس‬ ‫لەسەر ئیدیعائات ئیش بکەین‪ .‬الی ئێمە هەموو شتێک بە‬ ‫نووسین و بەڵگەوە تۆمار دەکرێ‪ ،‬رۆژنامەنووسەکە دەبێ بێتە‬ ‫الی ئێمە‪ ،‬سکااڵ تۆمار بکات‪ ،‬قەناعەتمان پێبێنێت کە ئەو‬ ‫پێشێلکارییەی بەرامبەر کراوە‪ ،‬ئەوجا تۆماری دەکەین‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێمە بە ئیدیعات ئیش ناکەین و دەمانەوێ پیشەییانەبین‪.‬‬ ‫پ���رس‪ :‬خ��وێ��ن��دن��ەوەو هەڵسەنگاندت ب��ۆ پەیوەندییە‬ ‫تەلەفونییەکەو رووداوەکەی کەناڵی «‪»NRT‬ی چییە؟‬ ‫ئازاد حەمەئەمین‪ :‬ناکرێ رۆژنامەنووس بەهیچ پاساوێک خۆی‬ ‫لە ئیتیکی رۆژنامەنووسی بدزێتەوە‪ .‬بەڕێوەبەری کەناڵەکە‬ ‫کێشەکەی چارەسەر کردو داوای لێبوردنیش کرد لەوانەی‬ ‫کە پارتین یان رەمزی ئەوانن‪ .‬لەهەر کەناڵێک کە سوکایەتی‬ ‫بە الیەنێک دەکرێ و الیەنی بەرامبەر ناڕەزایی دەردەبڕێت و‬ ‫گردبوونەوە دەکات‪ ،‬ناکرێ بوترێ ئەوە هێڕش کردنە بۆ سەر‬ ‫ئازادی‪ ،‬بۆیە ئێمە پێویستیمان بە هەندێک پرەنسیپ و رێکاریی‬ ‫پیشەیی رۆژنامەنوسی هەیە‪ ،‬یەکێک لە کەم و کوڕییەکان‬ ‫نەبوونی یاسای میدیایە‪ .‬لەواڵتان ئەنجوومەنی راگەیاندن هەیە‬ ‫کە رێکار و رێنماییەکان دادەنێت و جۆریی بەرنامە و کاتی‬ ‫رادیۆو تیڤییەکان دیاری دەکات و چاودێریان دەکات‪ ،‬بەاڵم‬

‫بێ رووتووش‬

‫*لە لێداونێکی بەرپرسێکی بااڵی وەزارەتی پەروەردەدا هاتوە «لە‬ ‫ماوەی سێ ساڵدا تەنیا یەک خێرخواز داوای کردووە قوتابیخانەیەک‬ ‫دروست بکات»‪.‬‬ ‫(فەقیرحاڵ لە وەزارەتی ئەوقاف ئەو نەفەرەش نەبووە!!!!!!!)‪.‬‬ ‫*کۆمپانیایەکی دروستکردنی یەکەی نیشتەجێبوون بە کەمتەرخەمی‬ ‫خانووەکانی دروست کردوون‪ ،‬دانیشتوانەکەشی ناڕەزاییان دەربڕیوە‪.‬‬ ‫(کاکە باش نییە ئەوەندەشی کردووە)‬ ‫*لە بەرنامەیەکی تەلەڤزیۆنیدا کە دوو میوانی هەبوو‪ ،‬یەکێیان‬ ‫یەکێتی و ئەوی تریان یەکگرتوو بوو‪ ،‬کابرای یەکگرتوو هەر نەیدەکرد‬ ‫و نەیدەبرد نموونەی بە (محەمەد مۆرسی دەهێنایەوە)‪.‬‬ ‫(بۆ رەچەڵەکی خۆی گەڕاوەتەوە‪ ،‬پێشینیان واتەنی «رێوی لە‬ ‫کونی خۆی هەڵگەڕێتەوە‪ ،‬گەڕ دەبێ»)‬ ‫*نووسینگەی تایبەتی سەرۆک کۆماری عیراق رایگەیاند کەوا مام‬ ‫جەالل وردە وردە تەندروستی بەرەو باشتر دەچێت‪.‬‬ ‫(خوا بکا وا بێت)‬ ‫*وەزارەتی تەندروستی بەردی بناغەی سێ نەخۆشخانەی دانا‪،‬‬ ‫کەچی هێشتا نەخۆشخانە ‪ ٤٠٠‬قەرەوێڵەییەکەی سلێمانی تەواو‬ ‫نەبووە‪.‬‬ ‫(پەلەتان چییە ئەویش تەواو دەبێ)‬ ‫*زۆربەی هەرە زۆری دووکانەکان و فرۆشگاکانی کوردستان مەرجی‬ ‫بەرگریی رووداوی ئاگرکەوتنەوەیان نییە‪ ،‬بە جۆرێک بە پاڵیەکەوە‬ ‫دروست کراون مەحاڵە ئاگرکەوتەوە کۆنترۆڵ بکرێ‪.‬‬ ‫(کەچی گلەیی لە تیمەکانی ئاگرکوژێنەوە دەکەن)‬ ‫*پاش ئەوەی دەسدرێژی سێکسی کردووەتە سەر دەیان کەس‬ ‫ئەوجا ئاسایش توانی تاوانبارەکە دەستگیر بکات‪ ،‬کەچی ئەوەیان بە‬ ‫دەستکەوتێکی مەزن بۆ خۆیان دەژمارد‪.‬‬ ‫(لە کوردستان ئەوانە نەک دەستکەوتن‪ ،‬بگرە ئۆپەراسیۆنن)‬

‫بەداخەوە ئێمە لێرە میدیامان تێکەڵ بە سیاسەت کردووەو‬ ‫بەهەندێک شت میدیامان ناشرینمان کردووە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬باس لەوە دەکرێ کە بەنیازن چاو بەژمارەی ئەندامان‬ ‫و رۆژنامەنووساندا بخشێننەوە‪ ،‬ئەوە بەکوێ گەیشتووە؟‬ ‫ئازاد حەمەئەمین‪ :‬ئێستا زیاتر لە شەش هەزار رۆژنامەنووسمان‬ ‫هەیە‪ ،‬دەستمان بە پرۆسەکە کردووە‪ ،‬رەنگە هەتا مانگی چوار‬ ‫تەواو ببین‪ .‬ئەوەی راژەی خزمەتی گوازبێتەوە لە ئەندامی‬ ‫«کارا»وە کردوومانە بە «بەشدار»‪ ،‬نزیکەی ‪٥٠‬رۆژنامەنووس‬ ‫وەفاتیان کردووە‪ ،‬هەیە لەمێژە ئابوونەوەی نەداوە هەتا ‪/٣/١‬‬ ‫دەبێ ئابوونەکەی بدات‪ ،‬هەر کەس ئابوونە نەدات ناوی لە‬ ‫تۆمار نامێنێ‪ ،‬ئەگەر دواشکەوت ئەوە بۆی هەیە بە دووقات‬ ‫ئابوونەکە بکات هەتا ‪ ،/٤/١‬دەنا ئەگەر هەر کەسێک ناوی‬ ‫رەشکرایەوە دەبێ سەر لەنوێ مامەڵە بکاتەوە‪.‬‬

‫بەراورد بە ‪ ٢٠١١‬لەساڵی ‪ ٢٠١٢‬رەوشی‬ ‫رۆژنامەنووسی باشتر بوو و پێشێلکاری کەمتر بوو‬ ‫هەر رۆژنامەنووسێک ئابوونە نەدات لە‬ ‫ئەندامێتی دەسڕێتەوە‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫ژمار ‌ه ‪173‬‬

‫‪2013/2/19‬‬

‫‪5‬‬

‫وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن شتێکی تازەی تێدا نەبوو‬ ‫«چاوەڕێی دەکرێ تاهەڵبژاردنی داهاتوو دۆخەکە وەک خۆی بمێنێتەوە»‬ ‫ئا‪ :‬پرس‬

‫رۆژنامەنووسان و سیاسیەتوانان رەخنە لەوەاڵمەکەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بۆ دەس��ەاڵت دەگ��رن و پێیانوایە ئۆپۆزسیۆن‬ ‫شتیکی تازەی پێنییە بۆ وتن‪ .‬پێشبینیش دەکەن دۆخەکە‬ ‫وەکخۆی بمێنێتەوە هەتا هەڵبژاردنی داهاتوو‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی شاندی یەکێتی و پارتی بەسەرپەشتی نێچیرڤان‬ ‫بارزانی و دکتۆر بەرهەم سەردانی الیەنەکانی ئۆپۆزسیۆنیان‬ ‫کردو کارنامەیەکی سێ خاڵیان وەک مێکانیزمی دەستپێکردنی‬ ‫چاکسازی پێشکەش بەئەوان کرد‪ ،‬ئۆپۆزسیۆن لە وەاڵمەکەی‬ ‫خۆیدا بۆ دەسەاڵت بەشداری کردنی لە حکومەتی بنکەفراوان و‬ ‫دیالۆگی سەرجەم الیەنە سیاسییەکانی رەتکردەوەو داوا دەکات‬ ‫پ��رۆژەی چاکسازی بدرێتە دەست کوتلە پەرلەمانییەکان و‬ ‫بەسازانی سیاسی یاسا نیشتمانییەکان پەسەند بکرێن‪.‬‬ ‫رۆژنامەنووسێک وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن بە «نوکتە» ناو‬ ‫دەبات و دەڵێت «کەباس لەوەدەکەن باچاکسازی لەرێگەی‬ ‫کوتلەکانی پەرلەمانەوە بکرێت‪ ،‬بەڕاستی ئەمە نوکتەیەکی‬ ‫تازەیە‪ ،‬بەراستی سیاسەت کردن و ئۆپۆزسیۆن بوون بەم‬ ‫شێوەیە ناکرێت‪ ،‬چونکە ئەوان دەڵێن پەرلەمان پەرلەمانێکی‬ ‫حیزبیە‪ ،‬باپەرلەمان هەڵبوەشێتەوە‪ ،‬پەرلەمان شەرعیەتی خۆی‬ ‫لەدەستداوە‪ ،‬ئەی خێرە ئێستا دەڵێن باچاکسازی لەرێگەی بەڵکو پێویستە سیغەیەکی هاوبەش بدۆزرێتەوە بۆ چاکسازی‬ ‫کوتلەکانی پەرلەمانەوە بکرێت‪ ،‬بەراستی ئەم قسانە قسەی کردن»‪.‬‬ ‫سواو قەوانی لێدراوەن»‪.‬‬ ‫بەبڕوای رۆژنامەنووس بەهرۆز جەعفەر‪ ،‬دەسەاڵت نەبەرنامە‬ ‫هەم‬ ‫و‬ ‫دەسەاڵت‬ ‫هەم‬ ‫رۆژنامەنووس‬ ‫مامەندی‬ ‫بەبڕوای هێمن‬ ‫چاکسازییەکەی خ��ۆی جێبەجێ ک���ردووە‪ ،‬ن��ەپ��رۆژەک��ەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن کات دەکوژن و موزایەدەی سیاسی و ئینتیخابی ئۆبۆزسیۆن‪ .‬سەرباری ئەوەش بڕیاری ژمارە ‪٢‬ی پەرلەمانیش‬ ‫دەکەن‪ .‬بەگوێرەی لێکدانەوەی هێمن مامەند‪ ،‬تاهەڵبژاردنی تایبەت بەخۆپیشاندانەکانی ‪١٧‬ی شوبات جێبەجێ نەکراوە‪.‬‬ ‫داهاتوو دۆخەکە بەم شێوەیەی ئێستا چەق بەستوو دەبێت‪ .‬راشیدەگەیەنێت هەرچی نامەگۆڕینەوەو دانوستانی نێوان‬ ‫دەشڵێت « کۆبونەوەکان و دەرئەنجام و وەاڵمەکانیان دووبارەو دەسەاڵت و ئۆبۆزسیۆنیشە هیج ئەنجامێکی ئەرێنی ئەوتۆی لێ‬ ‫سەدبارە دەبێتەوە و هیچی لێ سەوز نابێت»‪.‬‬ ‫نەکەوتۆتەوە‪ .‬وەک خۆی گوتی «ئەمە رەشبینی نییە‪ ،‬بەڵکو‬ ‫مامۆستایەکی زانکۆش جەخت لەوە دەکاتەوە کەوەاڵمەکەی واقعەکە وامان لێ دەخوازێت»‪.‬‬ ‫ئۆپۆزسیۆن شتی نوێی تێدا نەبوو‪ .‬ئەمین فەرەج‪ ،‬مامۆستای‬ ‫جەعفەر بەهرۆز هۆشداری لە دۆخەکە دەدات و رایدەگەیەنێت‬ ‫زانستە سیاسییەکان لە زانکۆی سەالحەدین لەلێدوانێکیدا «رەنگە ئەم دۆخە لەشوێنێکدا بتەقێتەوەو نەگاتە هەڵبژاردن‪،‬‬ ‫ب��ۆ هەفتەنامەی پ��رس گوتی «وەاڵم��ەک��ەی ئۆپۆزسیۆن لەوەشگەڕێ کە رەنگە کات و ئالیەت و ژمارەی هەڵبژاردنەکان‬ ‫کاردانەوەی هەڵوێستی یەکێتی و پارتییە‪ ،‬کە ئەوانیش هیچ لەرۆژێکدا هەر بۆ خۆی هۆسەیەکی بەدوادا بێت»‪.‬‬ ‫بەرەوپێشچوونێکیان پێوەدیار نەبووە‪ ،‬تەنیا ئامادەگیان‬ ‫ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان ئاماژە‬ ‫دەربڕی بوو بۆ گفتوگۆو دانووسان‪ .‬بۆیە هەم دەسەاڵت و هەم بەوە دەک��ات کە لەهەندێک قۆناغ دەس��ەاڵت و ئۆپۆزسیۆن‬ ‫ئۆپۆزسیۆن هیچ شتێکی نوێیان پێنەبوو»‪ .‬هەروەها گوتیشی دەگەنە یەکتری و لە هەندێک قۆناغیش جیاوازیان دەبێت‪،‬‬ ‫«پێشبینی ناکەم گۆڕانکاری لە دۆخەکە رووب��دات‪ ،‬بۆیە تا هەتا هەڵبژاردنی داهاتوو‪ .‬بۆیە ئەو جۆرە وەاڵمانەیان بە الوە‬ ‫هەڵبژاردنی داهاتوو پەیوەندیی ئۆپۆزسیۆن و الیەنەکانی ئاساییە‪.‬‬ ‫حکومڕان لە هەڵکشان و داکشان دادەبێت»‪.‬‬ ‫ئارێز عەبدواڵ‪ ،‬ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی لەلێدوانێکیدا بۆ‬ ‫��ردوو‬ ‫�‬ ‫راب‬ ‫�اوەی‬ ‫�‬ ‫�ەم‬ ‫مامۆستاکە باسی ل���ەوەش ک��رد ک��ە ل�‬ ‫پرس لەبارەی وەڤالمەکەی ئۆپۆزسیۆنەوە گوتی «وەاڵمەکەی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن پرۆژەیەکی چاکسازی پێشکەشی یەکێتی و ئۆپۆزسیۆن بۆ ئێمە چ��اوەڕوان کراو بوو»‪ .‬ئەوەشی گوت‬ ‫پارتی کردو ئەوانیش وەک وەاڵمێک پرۆژەیەکی چاکسازیان «پێموایە دۆخەکە وەکخۆی دەمێنێتەوە»‪ .‬پێشبینیش دەکات‬ ‫پێشکەشی ئۆپۆزسیۆن ک���ردەوە‪ ،‬ک��ەوات��ە ه��ەر دووالی��ان ئۆپۆزسیۆن فشاری زیاتر بکات‪ ،‬وەکخۆی گوتی «لەبەر ئەوەی‬ ‫پرۆژەی چاکسازیان هەیە کە بەهاوبەشی جێبەجێی بکەن‪ ،‬کاتی هەڵبژاردن زۆری نەماوە‪ ،‬لەوانەیە لەماوەی داهاتوو‬ ‫جێبەجێکردنی پرۆژەی هاوبەشیش پێویستی بە حکومەتی الیەنەکانی ئۆپۆزسیۆن بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن فشاری زیاتر‬ ‫هاوبەش هەیە‪ ،‬کە ئۆپۆزسیۆن لەبنەڕەتەوە رەتیدەکاتەوە‪ ،‬بکەن و هەندێک بایەتی تر بێننە بەرباس و لێکۆڵینەوە»‪.‬‬ ‫چونکە پێیوایە بەبەشداری کردنی لە حکومەت متمانەی‬ ‫رۆژنامەنووس ئەنوەر عەرەب‪ ،‬پێیوایە وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن‬ ‫خەڵکی لەدەستدەدات‪ ،‬دەسەاڵتیش پێیوایە بەبێ بەشداری شتی نوێی تێدا نەبوو تەنها دووبارەکردنەوەی داواکارییەکانی‬ ‫ئۆپۆزسیۆن چاکسازی ناکرێ‪ ،‬ئەمە جیاوازی بیروبۆچوونەکانە‪ .‬پێشوو بوو‪ .‬ئەو گوتیشی «وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن چاوەروانکراو‬ ‫بۆیە کێشەکە لە ه��ەردووالوە دەبینرێت و چارەسەرییەکیش بوو‪ ،‬چونکە ئەو نێوانەی لەنێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆندا‬ ‫پێویستی بە هەردووالیە‪.‬‬ ‫دروستبووە‪ ،‬هیچ ئومێدێکی بۆ بڕوا بوون بەیەکتری نەهێشتووە‪،‬‬ ‫ئەمین فەرەج‪ ،‬مامۆستاکەی زانکۆ راشیگەیاند «لەبەرئەوەی بەدڵنییاییەوە قەیرانی بێ متمانەیی لە هەرێمدا هەیە»‬ ‫ئۆپۆزسیۆن بەدیلی تەواوەتی دەس��ەاڵت نییەو دەسەاڵتیش‬ ‫م��ادام وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن بۆ دەس��ەاڵت شتی نوێی‬ ‫بەتەنیا ناتوانێ چاکسازی ئەنجام بدات‪ ،‬بۆیە بەبێ رێکەوتن تێدا نەبووە‪ ،‬بۆیە چ��اروەڕوان ناکرێ دۆخەکە بگۆڕدرێت و‬ ‫لە نێوان دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن چاکسازی ئەستەمە‪ ،‬ئەمەش هاوکێشەی نوێ بێتە ئاراوە‪ ،‬رۆژنامەنووسەکەش لەسەر هەمان‬ ‫مانای ئەوە نییە کە ئۆپۆزسیۆن بەشداری حکومەت بکات‪ ،‬رایە و دەڵێت «پێموایە بەمشێوە مامەڵە سیاسیەی هەردووال‬

‫بارودۆخەکە وەک خۆی دەمێنێتەوە تا هەڵبژاردن‪ ،‬چونکە‬ ‫کەسیان سازش بۆ کەسیی تریان ناکات و هەردووال چاوەڕێن‬ ‫بە هەڵبژاردنەکان و دەنگی جەماوەر وەاڵمی یەکتر بدەنەوە و‬ ‫بیکەنە سەنگی مەحەک»‪.‬‬ ‫لەدوای رووداوەکانی ‪١٧‬ی شوباتی ‪ ،٢٠١١‬کۆبوونەوەی پێنج‬ ‫قۆڵی لەنێوان سێ حزبەکەی ئۆپۆزسیۆن (کۆمەڵی ئیسالمی‬ ‫و بزوتنەوەی گ��ۆڕان و یەکگرتووی ئیسالمی) و دەس��ەاڵت‬ ‫(یەکێتی و پارتی) لەمەڕ پرسی چاکسازی لە هەرێم هاتە‬ ‫ئ��اراوەو وێرای چەندین کۆبوونەوەو پێشکەش کردنی شەش‬ ‫پاکێجی چاکسازی لەالیەن ئۆپۆزسیۆنەوە بۆ دەس��ەاڵت‬ ‫و وەاڵمی دەسەاڵت بۆ پاکێجەکان‪ ،‬کەچی دووای دوو ساڵ‬ ‫هێشتا نەگەیشتوونەتە رێکەوتن و خاڵی هاوبەش‪ .‬لەبارەی‬ ‫وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆنیشەوە‪ ،‬جەعفەر ئیمینکی‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫پارتی رایگەیاندووە‪ ،‬پەلە ناکەن لە وەاڵمدانەوەی ئۆپۆزسیۆن‪.‬‬ ‫باسی لەوەش کردووە کە مەکتەبی سیاسی هەردووال کۆبوونەوە‬ ‫دەک��ەن و بە فەرمی وەاڵم��ی ئۆپۆزسیۆن دەدەن��ەوە‪ .‬ئەمە‬ ‫لەکاتێکدایە کە کابینەی حەوتەم تەنیا شەش مانگی ماوەو‬ ‫بەپێی یاسا دەبێ لەمانگی هەشت هەڵبژاردنی پەرلەمانی‬ ‫کوردستان ئەنجام بدرێت‪.‬‬

‫مامۆستایەکی زانکۆ‪:‬‬ ‫وەاڵمەکەی ئۆپۆزسیۆن کاردانەوەی‬ ‫هەڵوێستی یەکێتی و پارتییە‪ ،‬کە‬ ‫ئەوانیش هیچ بەرەوپێشچوونێکیان‬ ‫پێوەدیار نەبووە‬ ‫رۆژنامەنووسێک‪:‬‬ ‫باچاکسازی لەرێگەی کوتلەکانی‬ ‫پەرلەمانەوە بکرێت‪ ،‬بەڕاستی ئەمە‬ ‫نوکتەیەکی تازەیە‬

‫‪6‬‬

‫ژماره‌ ‪173‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫‪2013/2/19‬‬

‫میکانیزمی داڕشتن و بەگەڕخستنی قانونەکان‬ ‫کەم و کوڕی هەیە‬ ‫هیوادارم ئۆپۆزسیۆن نەێیتە ناو دەسەاڵتی‬ ‫راپەڕاندن‬ ‫دیمانە‪ :‬پرس‬

‫دکتۆر عوسمان عەلی وەیسی‪ ،‬مامۆستای زانکۆ و پسپۆری بواریی یاسا‪:‬‬

‫ئەو پرسانەی کە سروشتی دەستوری و رەهەندی نیشتمانیان هەیە نابێ بە‬ ‫هیچ شێوەیەک بە زۆرینەو کەمینە مامەڵەیان لە گەڵدا بکرێت‬ ‫پ‪ :‬پرۆژە یاسای بودجە لەپەرلەمان موناقەشەی زۆریی لەبارەوە‬ ‫کراو پەسەند کرا‪ ،‬ئایا تاچەند شێوازی ئامادەکردنەکەی و شێوازی‬ ‫رەخنە و سەرنجدانی پەرلەمانتاران لەو ڕووەوە یاساییە و گونجاو‬ ‫بووە؟‬ ‫وەیسی‪ :‬بودجە سیاسەتی گشتیی دەوڵەت بە زمانی ژمارە‬ ‫نیشان دەدات‪ ،‬بودجە مێژووییەکی زۆری کێشمە کێشی بڕیوە‪ ،‬تا‬ ‫دواجار لە دەستی فەرمانڕەوایان هاتەدەرێ و‪ ،‬وەک موڵک و مافی‬ ‫میللەت مامەڵەی لە گەڵدا کرا‪.‬‬ ‫ئەزموونی کوردستان هەر لە ئامادەکردن و گفتوگۆکردن و دانانی‬ ‫پالن و راستاندن و دواجار جێبەجێکردن و ئینجا چاودێریکردن‪،‬‬ ‫وەک زۆر لە پرسە دیموکراسییەکانی تر کێشەی هەیە‪ .‬بەاڵم ساڵ‬ ‫بۆ ساڵ لە بەرەو پێشچووندایە‪.‬‬ ‫لە الیەک ئەزموونی واڵتان زۆر لەو گفتوگۆیانەیان تێپەڕاندووە کە‬ ‫ئەمڕۆ لە کوردستان قسەو باسە‪ ،‬بەاڵم لەهەر سێ روی داهات و‬ ‫خەرجیەکان و ئینجا بە دیهێنانی ئامانجەکان و چاودێریکردن‪ ،‬ئێمە‬ ‫لە واقیعێکدا دەژین کە لەرووی لۆژیکی ئەمری واقیع دەبێ قبوڵی‬ ‫بکەین و بە ئاسایی و بگرە بە دروستی بزانین‪ .‬ئاسان نییە بەو‬ ‫میتۆدانەی لە دووتوێی کتێب یان لە واڵتانی پێشکەوتوو هەیە ئێمە‬ ‫بتوانین پیادەو پەیڕەوی بکەین‪.‬‬ ‫بەاڵم لە هەموو روویەکەوە پێشکەوتنی بەرچاو بە بودجەو پڕۆژە‬ ‫یاساکەوە هەیەو‪ ،‬گفتوگۆکانیش بە گشتی مایەی خۆشحاڵین‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چی لە هەندێ رووەوە لەبواری زانستی دارایی گشتی دەرچوون و‬ ‫الدان و تەنانەت بێئاگاییش بەدیدەکرا‪.‬‬ ‫پ‪ :‬ئۆپۆزسیۆن زۆر جەخت لەسەر گەڕانەوەی دەستوور بۆ‬ ‫پەرلەمان و هەموار کردنەوەی دەکات‪ ،‬لەرووی یاسا تاچەند ئەمە‬ ‫رێگە پێدراوە و یاساییە؟‬ ‫وەیسی‪ :‬لە راستیدا نامەوێ وەاڵمی ئەم پرسیارە بدەمەوە‪،‬‬ ‫چونکە خودی ئەم پرسەو ئامانجەکانی هێندە بێتام و بێمانا بوون‬ ‫کە قسەو باسیش لەم روەوە (لە گەڵ رێزو حورمەت بۆ ئێوەو بۆ‬ ‫ئەوانەش کە بە مەبەستی جیا ئەم پرسە لەم چوارچێوەیەدا شەن‬ ‫و کەو دەکەن) زۆر بێمانایە‪ ،‬بەاڵم یەکەم و دوا بەرپرس دەسەاڵتە‬ ‫کە کوردستان بێ بەڵگەنامەی دەستورە‪ ،‬لە گەڵ ئەوەی کە لەگەڵ‬ ‫زۆرێک لە پێشنیازەکانی ئۆپۆزسیۆندا نیم‪ .‬لەوانەیە باشترین کارێک‬ ‫ئەوە بێت کە چیتر لەم روەوە کەسمان نەبینە ئەرستۆ پۆلێنی‬ ‫دەستورو سیستەمە سیاسیەکانمان بۆ بکات‪ ،‬پەنا بۆ یونامی ببەین‬ ‫و هەمو الیەک بە دادوەری ئەوان رازی بین باشە‪.‬‬

‫تۆ بڵێی دەقی گوتەی «یاساییەو یاسایی نییە» شیکردنەوەو‬ ‫تێگەیشتنی هێندە ئەستەم بێت کوردستانیان لە هەزارەی سێیەم‬ ‫لێی تێنەگەن؟!!!!!! تەنها وەاڵمی سادەو ساکار وەک گوتەی «لە‬ ‫چاوی پیس بە دووربین»ی دەوێت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬رەخنەی ئەوە لە پەرلەمان دەگیرێ کە خۆی بە هەندێ‬ ‫یاسای ناپێویستەوە سەرقاڵ دەکات و یاسا گرنگ و هەنووکەیی و‬ ‫پێویستییەکانی ئەمڕۆی کۆمەڵگەی کوردی فەرامۆش کردووە‪ .‬رای‬ ‫تۆ لەوبارەوە چییە؟‬ ‫و‪ :‬ئەو قانونانەی کە دێنە بەرباس و گفتوگۆ لە پەرلەمان‬ ‫بەپلەی جۆراو جۆر مایەی بایەخن‪ ،‬بەاڵم بە تێگەیشتنی سادەیی‬ ‫ئێمە‪ ،‬هەم میکانیزمی داڕشتن و هەم بەگەڕخستنی قانونەکان‬ ‫لە کوردستان بە گشتی کەم و کوڕی هەیە‪ ،‬هەمیش پەرلەمان‬ ‫گیرۆدەی واقیعی سیاسییە کە ناپڕژێتە یان ئەو قانونانەی کە زۆر‬ ‫گرنگن بۆ رێکخستنی سیستەمی سیاسی و زۆر کاری تر کێشەو‬ ‫دواکەوتنیان تێدەکەوێت‪.‬‬ ‫پ‪ :‬هەمیشە دەوترێ پەرلەمان ئەکتیڤ نییە و حزب کۆنترۆڵی‬ ‫کردووە‪ ،‬چۆن دەکرێ پەرلەمان ئەکتیڤ و کارا بکرێ؟‬ ‫وەیسی‪ :‬وا دەزانم وەزیفەکانی پەرلەمان لەرووی قانونی و بۆ‬ ‫رەوتی مێژوویی خەڵکی کوردستان زۆرن‪ ،‬ئەکتیڤ بوونی پەرلەمان‬ ‫لەم قۆناغەدا‪ ،‬کە بەردەوامیش لە بەرەو پێشچووندایە‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫راستەوخۆی بە ئەگەری ب��ەرەو پێشچوونی پرسە دیموکراسی‬ ‫و سیاسی مەدەنییەکانەوە هەیە‪ ،‬وا دەزان��م ئێمە لە قۆناغی‬ ‫راگوزەرداین‪ ،‬پێم وایە ئۆپۆزسیۆن دەوری زۆر باشی بینیوە کە‬ ‫حزبەکان بە گشتی قۆناغ لە دوای قۆناغ بە چاوێکی تر سەیری‬ ‫پەرلەمان بکەن و‪ ،‬بە دیدێکی تر لە ماهیەتی کاری پەرلەمانی‬ ‫بڕوانن‪.‬‬ ‫پ‪ :‬یەکێک لەئەرکەکانی پەرلەمان‪ ،‬چاودێری کردن و لێپرسینەوەیە‬ ‫لە حکومەت و بەدواداچوونە بۆ چۆنییەتی جێبەجێکردنی بڕیارو‬ ‫یاساکانی‪ ،‬بەاڵم وەک دەوترێ ئەم رۆڵەی نەگێڕاوەو لەمڕووەوە‬ ‫بێدەسەاڵت ماوەتەوە‪ .‬ئەم دۆخەی پەرلەمان چۆن هەڵدەسەنگێنی؟‬ ‫و‪ :‬پرسی چاودێریکردنی پەرلەمان‪ ،‬ئەگەر چی بەرەو پێشچوونی‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم پێم وایە حکومەتی ئیتیالفی لەم روەوە هەمیشە ئەم‬ ‫کێشانەی دەبێت و‪ ،‬هیوادارم لە الیەک ئۆپۆزسیۆن نەێیتە ناو‬ ‫دەسەاڵتی راپەڕاندن و‪ ،‬لە الیەکی تر پرسی بە دواداچوون زیاتر بە‬ ‫هەند وەربگیرێ لە الیەن فراکسیۆنی دەسەاڵتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها لە بیرمان نەچێت گەورەترین و ناودارترین و بە‬

‫ئەزمونترین پەرلەمان لە جیهاندا کە هی بەریتانیایە لەم هەموو‬ ‫کێشمەکێشانەی سەدەی بیستەمدا تەنها دووجار توانیویەتی متمانە‬ ‫وەربگرێتەوە لە حکومەت‪ ،‬کە ئەمەش ئەوپەڕی الوازی پەرلەمان لە‬ ‫پرسێکی وادا نیشاندەدات‪.‬‬ ‫نابێ لە بیرمان بچێت کە دەسەاڵتی سیاسی هەمیشە بەشێکی‬ ‫یەکجار گرنگی لە ناو دنیای «ما هو کائن» دا کار دەکات‪.‬‬ ‫پ‪ ::‬ئۆپۆزسیۆن رەخنەی ئەوە لە لیستی دەسەاڵت دەگرێ‪،‬‬ ‫کە بە هۆکاریی زۆرینە و کەمینە یاساکان تێدەپەڕێنێت و حیساب‬ ‫بۆ رای ئۆپۆزسیۆن ناکات‪ ،‬ئەم کەمینە و زۆرینەیە تاچەند وارد‬ ‫و رێگەپێدراوە لە کاریی پەرلەمانیدا‪ ،‬یاخود تاچەند رەخنەکەی‬ ‫ئەوان بەجێیە؟‬ ‫و‪ :‬ئۆپۆزسیۆن رۆڵ��ی ئەرێنی ب��ووە لە جوانکردنی سیمای‬ ‫دیموکراسی و پەرلەمانی کوردستان‪ ،‬زۆر جاریش شەڕی سیاسییان‬ ‫لە پەرلەمان ئەنجامداوە‪ ،‬کە لە الیەک ئاسایی و لە الیەکی تر‬ ‫پەرچەکرداری زیاتر کردووە‪ .‬لەهەندێ حاڵەتیشدا پرسی زۆرینە‬ ‫خراپ بە کارهێنراوە‪ .‬زۆر جار بەکارهێنانی ئەم چەکەش پەیوەندی‬ ‫بە گرفتی سیاسەتی حزبی و تەنانەت وێنەی بەرپرسە پلە یەک و‬ ‫دووەکانی حزب لە بەرامبەر یەکترەوە هەبووە‪.‬‬ ‫بە کورتی ئەو پرسانەی کە سروشتی دەستوری و رەهەندی‬ ‫نیشتمانیان هەیە نابێ بە هیچ شێوەیەک بە زۆرینەو کەمینە‬ ‫مامەڵەیان لە گەڵدا بکرێت‪ .‬مەرج نییە ‪ %١٠٠‬هەموو کۆک بن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لۆژیکی گشتیی هەیەو ئامانجی گشتی هەیە‪ ،‬کە دەبێ سیاسەتی‬ ‫تەشریعی لە بەرچاوی بگرێت‪.‬‬ ‫دەبێ دەسەاڵت بزانێ‪ ،‬مێژوو و خوێندنەوەی بۆ پرسەکان‪ ،‬تەنها‬ ‫بۆ ئەم ساتە وەختە نییە‪ ،‬بەڵکو تۆمارەکانیش گرنگن‪ .‬لە زانستی‬ ‫یاسادا فەرمانڕەواکان نمایندەی گەلن نەک خاوەنی چییەتی الیەنە‬ ‫ماددی و مەعنەویەکانی خەڵک‪.‬‬

‫ئۆپۆزسیۆن رۆڵی ئەرێنی بووە لە جوانکردنی سیمای‬ ‫دیموکراسی و پەرلەمانی کوردستان‬ ‫ئۆپۆزسیۆن دەوری زۆر باشی بینیوە کە حزبەکان بە‬ ‫دیدێکی تر لە ماهیەتی کاری پەرلەمانی بڕوانن‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫ژمار ‌ه ‪173‬‬

‫‪2013/2/19‬‬

‫‪7‬‬

‫ئەو یاسایانەی پێویستە هەموو کەسێک بیانزانێت‬ ‫حاڵەتەکانی دەستگیر کردن چین؟‬ ‫مافپەروەر ناز ڕزگار شێخانی‬

‫لەبەر گرنگی ئەو ماددەیەی سەرەوە پێویستە کە خوێنەران هۆشیار‬ ‫بن‪ ،‬چونکە لە یاسادا بنەمایەک هەیە کە بە کوردیەکەی دەڵێ (هیچ‬ ‫عوزرێک بە نەزانینی یاسا پێی وەرناگیرێ) واتا نابێ کەس بڵێ من‬ ‫ئاگام لەم ماددەیە نەبووە یاخود شارەزای یاسا نیم‪ ،‬نەزانینی یاسا‬ ‫نابێتە پاساو لە بەرامبەر دادوەر‪ ،‬بۆیە پێویستە زانیاریمان لە سەر‬ ‫یاسا هەبێت یان بە النی کەم ماددە گرنگەکان بزانین‪.‬‬ ‫تاوانەکانی م��اددە ‪ ٣‬کە لە یاسای بنەمای دادگایی کردنی‬ ‫سزایی عێراقی هاتووە هەندێ تایبەتمەندی خۆی هەیە‪ ،‬یەکێک لەو‬ ‫تایبەتمەندیانە ئەوەیە کە ماوەی جواڵندنی داوا تەنیا ‪ ٣‬مانگە‪ ،‬واتا‬ ‫لەو ڕۆژەوەی کە تاوان لێکراو بە تاوانەکە دەزانی تا ‪ ٣‬مانگیتر بۆی‬ ‫هەیە شکات لە تۆمەتبار بکات‪ ،‬ئەگەر نا مافەکەی دەفەوتێ‪ ،‬ناتوانێ‬ ‫دوای ئەو ‪ ٣‬مانگە شکات بکات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر کەسێک تەهدیدی‬ ‫کردبوو کە شکات نەکات یاخود هەر هۆکارێکی تر کە ڕێی لێگرت بۆ‬ ‫ئەوەی شکات بکات‪ ،‬ئەوا دەتوانی دوای ئەو ماوەیەش شکات بکات‬ ‫بە مەرجێ «بیسەلمێنێ» کە نەیتوانیوە شکات بکات‪.‬‬ ‫تایبەتمەندی دووەمی ئەوەیە تەنیا تاوان لێکراو دەتوانێ شکات‬ ‫بکات یان وەکیلەکەی دەتوانێ بە وەکالەت شکات بکات‪ ،‬ئەگەر نا لەم‬ ‫تاوانانە کەسی تر ناتوانێ شکات بکات‪ ،‬هەتا ئەگەر تاوانەکەش بە‬ ‫بەر چاوی ئەو ڕوویدا بێ‪ ،‬چونکە ئەو تاوانانە تەنیا حەقی شەخسی‬ ‫تیایە‪ ،‬واتا حەقی عامی تیا نیە‪.‬‬ ‫ماددەی ‪ ٣‬پێک هاتووە لە ‪ ٧‬بڕگە کە ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪(-١‬زینا کردنی ژن و مێرد یان فرە ژنی بە پێچەوانەی یاسای‬ ‫باری کەسی)‬ ‫واتا ئەگەر ژنێک مێردەکەی زینا بکات و بە پێچەوانەوە یان‬ ‫مێردەکەی ژنی بەسەر بێنێ بێ ئەوەی ژنەکە ئاگادار بێ‪.‬‬ ‫‪-٢‬بوختان یان جوێن دان یان ئاشکرا کردنی نهێنی یان هەواڵدان بە‬ ‫درۆ یان هەڕەشەکردن یان ئازار دان‪ ،‬بەاڵم ئەگەر هاتوو ئەو کەسەی‬ ‫کە تاوانەکەی لەگەڵ ئەنجام دراوە‪ ،‬واتا تاوان لێکراو فەرمانبەری‬ ‫حکومی نەبێت و تاوانەکەش لەکاتی دەوام ڕووی نەدابێت یان بە‬ ‫شێوازێک ڕوی نەدابێت کە پەیوەندی بە وەزیفەکەی هەبێ‪ ،‬ئەگەر نا‬ ‫ئەوا ئەو مادەیە نایگرێتەوە‪ ،‬چونکە لەم حاڵەتەدا حەقی عامی تیایە‪،‬‬ ‫واتا هەرکەسێک و هەر کاتێک دەتوانێ شکات بکات‪.‬‬ ‫‪-٣‬دزیکردن یان زەوت کردن یان دەست پیسی یان فێڵ کردن بە‬ ‫مەرجێ تاوانبار و تاوان لێکراو ژن و مێرد بوون یان تاوانلێکراو لە‬ ‫بنەچەی تاوانبار بوو واتا باوانی بوو یان نەوەو منداڵی بێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر ئەم مەرجە نەهاتە دی ئەوا هەر کەسێک لە هەر کاتێک‬ ‫دەتوانێ شکات بکات‪.‬‬ ‫‪-٤‬لە ناو بردن یان تێکدانی سامان بە مەرجێ سامانی دەوڵەت‬ ‫نەبێ‪ ،‬چونکە سامانی دەوڵەت حەقی عامی تیایە‪.‬‬ ‫‪-٥.‬پێشێڵ کردنی پیرۆزی موڵکایەتی یان چونە ناو زەوی چێنراو‬ ‫یان ئامادەکراو بۆ چاندن یاخود ڕێگە بە ئاژەڵەکانت بدەیت بچنە ناو‬ ‫زەوی چێنراو‪.‬‬ ‫‪-٦‬بەرد هاوێشتن بۆ ئامێرەکانی گواستنەوە یان هەر شتێکی تر کە‬ ‫کار لە ئامێرەکانی گواستنەوە بکات وەکو ئۆتۆمبیل و پاپۆر و‪ ..‬یان‬ ‫بەرد هاوێشتنە مااڵن و یان باڵە خانەو باخچەکان‪.‬‬ ‫‪ -٧‬هەر تاوانێکی تر کە بە ئاشکرا لە دەقی یاسایەکدا هاتبێت کە‬ ‫بڵێت تەنیا تاوانلێکراو بۆی هەیە شکات بکات‪.‬‬ ‫مەبەست و حاڵەتەکانی دەست گیر کردن‬ ‫زۆر جار گوێمان لێ دەبێت کەسێک بێ ئەوەی تاوانی کردبێت‬ ‫دەستگیر دەکرێ و دوای لێکۆڵینەوە ئازاد دەکرێت‪ ،‬یاخود کەسێک‬ ‫تاوانی ئەنجام داوە دەسگیر ناکرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەم بابەتە ڕوون‬ ‫بێتەوە‪ ،‬پشت دەبەستین بە یاسای بنەماکانی دادگایی کردنی سزایی‬ ‫کە باسی ئەم بابەتە دەکات بەم شێوەیە (دەست گیر کردن بریتیە‬ ‫لە سنور دار کردنی ئازادی دەستگیر کراو و دانانی لە ژێر دەستی‬ ‫ئەو الیەنەی دەسەاڵتی دەست گیر کردنی هەیە‪ ،‬بۆ ماوەیەکی کاتی‬

‫بۆ ئەوەی ڕانەکات بە مەبەستی لێ پرسینەوەی لە الیەن الیەنە‬ ‫تایبەتمەندەکان)‪ .‬کەواتە فەرمانی دەستگیر کردن جیاوازە لەگەڵ‬ ‫فەرمانی ئامادە بوون (تبلیغ) چونکە لە فەرمانی ئامادە بوون‬ ‫کەسەکە تەنیا پێی ڕادەگەیەنرێت کە ئامادە بێت لە بەردەم دادوەر‬ ‫بە مەبەستی لێکۆڵینەوە‪.‬‬ ‫ئەو الیەنەی فەرمانی دەستگیر کردن دەردەکات‬ ‫لە ماددەی ‪ ٩٢‬لە یاسای بنەماکانی دادگایی کردن هاتووە کە‬ ‫دروست نیە هیچ کەسێک دەستگیر بکرێت یان ڕابگیرێت(توقیف)‬ ‫تەنیا بە پێی فەمانی دادوەر یان دادگا نەبێت‪ ،‬کەواتە دادوەری‬ ‫لێکۆڵینەوە تاکە الیەنە کە لە قۆناغی لێکۆڵینەوەی سەرەتایی‬ ‫دەسەاڵتی دەرکردنی فەرمانی دەستگیر کردنی هەیە‪ .‬ئەویش هەر‬ ‫دادوەرێک یان هەر دەسەاڵتێکی تر دەگرێتەوە کە دەسەاڵتی دادوەری‬ ‫لێکۆڵینەوەی هەیە‪ ،‬بۆیە دەسەاڵتی دەستگیر کردن تەنیا بە دادوەری‬ ‫لێکۆڵینەوە دراوە‪ ،‬چونکە کارێکی مەترسیدارە و زیان بە ئازادی‬ ‫تاکەکان دەگەیەنێ‪.‬‬ ‫حاڵەتەکانی دەرکردنی فەرمانی دەستگیر کردن‬ ‫فرمانی دەستگیر کردن ئەو کاتە دەردەکرێت کاتێ کەسێک سکااڵی‬ ‫لە سەر تۆمار کراوە بۆ ئەوەی لە ب��ەردەم دادوەری لێکۆڵینەوە‬ ‫ئامادەبێت بە مەبەستی لێپرسینەوە بۆ ئەوەی بزانرێ ئاخۆ تاوانبارە‬ ‫یان نا‪ ،‬جا ئەگەر دەرکەوت کە تاوانبارە ئەوا حوکم دەدرێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بێ تاوانیش دەرچوو ئەوا ئازاد دەکرێت‪.‬‬ ‫لە ماددەکانی ‪ ٩٧‬و ‪ ٩٩‬لە یاسای بنەماکانی دادگایی کردن هاتووە‬ ‫کە دەکرێت حاڵەتەکانی دەرکردنی فەرمانی دەستگیر کردن لەو‬ ‫خااڵنەی خوارەوە کورت بکرێنەوە‪:‬‬ ‫‪ -١‬ئەگەر تاوانەکە سزای لە سێدارەدان یان بەند کردنی هەتا‬ ‫هەتایی بێت‪ ،‬پێویستە لەسەر دادوەری لێکۆڵینەوە بۆ ئەو کەسەی‬ ‫کە بەم تاوانە تۆمەتبارە فەرمانی دەستگیر کردن دەربکات‪ ،‬ناتوانێ‬ ‫فەرمانی ئامادە بوون (تبلیغ) دەربکات‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ئەگەر تاوانەکە سزای حەپس کردن بێت بۆ ماوەی زیاتر لە یەک‬ ‫ساڵ‪ ،‬لە بنەڕەتدا دەبێ دادوەری لێکۆڵینەوە فەرمانی دەستگیر کردن‬ ‫دەر بکات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر پێی باشتر بوو دەتوانێت فەرمانی ئامادە‬ ‫بوون (تبلیغ) دەربکات‪.‬‬ ‫کەواتە ئەم حاڵەتە جیاوازە لەگەڵ خاڵی یەکەم‪ ،‬چونکە لە‬ ‫حاڵەتی یەکەم دادوەر فەرزە لە سەری تەنیا فەرمانی دەستگیر کردن‬ ‫دەربکات‪ ،‬بەاڵم لە حاڵەتی دووەم دوو هەڵبژاردنی لە دەستە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بە پێی ڕادەی ترسناکی تاوانەکەو تاوانبار بڕیار دەدات‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ئەگەر تاوانەکە سزای حەپس کردن بێت بۆ ماوەی کەمتر‬ ‫لە ساڵێک ‪ ،‬ئەوا لە بنەڕەتدا نابێ دادوەر فەرمانی دەستگیر کردن‬ ‫دەربکات‪ ،‬بەڵکو بە ڕێگەی دەرکردنی فەرمانی ئامادەبوون داوای‬ ‫لێدەکرێت کە ئامادە بێت‪ .‬بەاڵم لێرەشدا لە چەندین حاڵەت دادوەری‬ ‫لێکۆڵینەوە بۆی هەیە فەرمانی دەستگیر کردن دەربکات ئەویش‬ ‫ئەمانەن‪:‬‬ ‫ا‪ -‬ئەگەر هاتوو دوای ئەوەی دادوەر فەرمانی ئامادەبوونی بۆ دەر‬ ‫کرد‪ ،‬بەاڵم ئەو کەسە بە بێ هیچ عوزرێکی مەشروع ئامادە نەبوو‪.‬‬ ‫ب‪ -‬ئەگەر مەترسی ڕاکردنی ئەو کەسە لە ئارادا بێت‪.‬‬ ‫ج_ ئەگەر ترسی ئەوە هەبێت کە ئەو کەسە کاریگەری هەبێت‬ ‫لەسەر بەڕێوەچوونی لێکۆڵینەوە‪ .‬واتا ترس هەبێت کە کاریگەری‬ ‫هەبێت بە سەر شایەدەکان یاخود بەڵگەکان لە ناو ببات‪.‬‬ ‫د_ ئەگەر تۆمەتبارەکە شوێنی نیشتەجێبوونی دیار نەبێت‪.‬‬ ‫‪ -٤‬هەر دادوەرێک دەتوانێت فەرمانی دەستگیر کردنی هەر کەسێک‬ ‫دەر بکات کە بە ئامادە بوونی ئەو دادوەرە تاوانەکەی ئەنجام داوە‪.‬‬ ‫کە ئەمەش پێی دەڵێن تاوانی بینراو‪ .‬مەبەست لە دادوەر هەر‬ ‫دادوەرێکە دادوەری لێکۆڵینەوە بێت یان هەر دادوەرێکی تر بێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬یاسای بنەماکانی دادگایی کردنی سزایی عێراقی‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژماره‌ ‪173‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫‪2013/2/19‬‬

‫نووسینی دیوار و شوێنە گشتییەکان سیمای شاریان ناشیرین کردووە‬ ‫«داوا دەکرێ دیوارێک بۆ نووسین دروست بکرێت»‬ ‫ژیلوان کانەبی‬ ‫یەکێک لە دیاردە ناشیرنەکانی کۆمەڵگای ئێمە ئەوەیە‪ ،‬هەندێک کەس‬ ‫لەسەر دیواری ماڵەکان و قوتابخانەکان و شوێنە گشتییەکان و دەرگای‬ ‫تەوالێتی مزگەوتەکان و زۆر شوینی تریش‪ ،‬شت ئەنوسن‪ ،‬بەبێ ئەوەی‬ ‫کەس لێیان بپرسێتەوە‪ .‬بەو هۆیەشەوە سیمای زۆربەی شوێنە گشتییەکانی‬ ‫شارو زۆربەی شوێنی تر ناشرینکراون‪ ،‬کەگوزارشت لەناشارستانی و‬ ‫ناڕۆشنبیری تاکەکانی کۆمەڵگە دەکات‪ .‬زۆربەی نوسینەکان دەربارەی‬ ‫خۆشەویستییە بۆ کچێک یاخود بۆ یاری و یاریزانێک‪.‬‬ ‫ئەمەش والێکردین کەبەدواداچوون بۆ ئەم بابەتە بکەین و چەند کەسێک‬ ‫بدوێنین‪ .‬چونکە هەتائێستا هیچ کەسێک لەسەر ئەوە سزا ن��ەدراوە‪،‬‬ ‫ئەمەش رێخۆشکەر بووە بۆ زیاتر بەردەوام بوون لەسەر ئەم کارە ناشرین‬ ‫و ناشیاوە‪٠‬‬ ‫بەبڕوای سەمیرە ئیبراهیم بەڕێوەبەری قوتابخانەی مەولەوی کۆن‪ ،‬شت‬ ‫نوسین لەسەر دیوارەکان ئیشی ئەو کەسانەیە کە مناڵن یاخود لەتەمەنێکی‬ ‫هەرزەکاری دان‪ .‬ئەو کە بەڕێوبەری یەکێک لە قوتابخانەکانی هەولێرە‪ ،‬دان‬ ‫بەوەدا دەنێت کە زورکات قوتابییەکانی شت لەسەر دیوارەکان ئەنوسن‪٠‬‬ ‫ئەو نموونە بەخۆی دێنێتەوەو دەڵێت «ڕۆژێک یەکێک لە کارگوزارەکان‬ ‫بانگی کردم وتی مامۆستا وەرە بزانە قوتابییەکان چیان نوسیوە‪ ،‬کاتێک‬ ‫چوم سەیرم کرد هەرچی شتی ناشرینە نووسیویانە‪ ،‬کەشایەنی باسکردن‬ ‫نییە»‪.‬‬ ‫بەبڕوای بەڕێوەبەری قوتابخانەکە‪ ،‬چارەسەر کردنی ئەم کێشەیە بەوە‬ ‫ئەبێت کە لەمناڵییەوە مناڵەکان یاخود قوتابییەکان بەجوانی پەروەردە‬

‫ئا‪ :‬سەربەست برزۆ‬

‫بکرێن کە شت نوسین لەسەر دیواری ماڵ و قوتابخانە و شوێنە گشتییەکان‬ ‫کارێکی خراپە نەیکەن‪.‬‬ ‫هەر لەمبارەوە‪ ،‬خاتوونێکی تر بەناوی شادڵ محەمەد‪ ،‬بۆ پرس‬ ‫گوتی «بەبۆچوونی من شت نوسین لەسەر دیوارەکان کاری گەنجەکانە‪،‬‬ ‫هەندێکیان دەربارەی خۆشەویستی و خۆشەویستەکانیانە کە بەوجۆرە‬ ‫ناخی خۆیان دەرئەبڕن‪ .‬هەندێکیان دەرب��ارەی یاری و یاریزانەکانە و‬ ‫خۆشەویستی بۆیان‪ ،‬یاخود ڕق لێبونەوەیان»‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژە ب��ەوەش دەک��ات کە هەندێکات بۆ کەسابەتە‪ ،‬وەک‬ ‫وەستاکان کەژمارەکانی خۆیان لەسەر دیوارەکان ئەنوسن بۆ ریکالم کردن‪.‬‬ ‫راشیگەیاند «بۆ بنبڕکردنی ئەم دیاردەیە پێویستە بەخۆماندا بچینەوە و‬ ‫ئیتر وازی لێبهێنین و بەردەوام نەبین»‪٠‬‬ ‫کچە قوتابییەک بەناوی شاز عەلی‪ ،‬لەوبارەوە بە پرسی راگەیاند‬ ‫«ئەوانە کەسانێکن کە بەسەقەتی لەالیەن خێزانەکانیانەوە پەروەردە‬ ‫کراون»‪ .‬گوتیشی «لەسەر ئەو تەختەیەی کەمن لە قوتابخانە لەسەری‬ ‫دائەنیشم‪ ،‬هەندێک شتی لەسەر نوسراوە زۆر جار خەیاڵم ئەڕوات بۆالی‬ ‫ئەو نوسینانە و خەیاڵم الی مامۆستا نامێنێت»‪ .‬پێشیوایە هەندێک کەس‬ ‫بۆ مانەوەی یادگاری ئەو شتانە دەنووسن‪.‬‬ ‫قوتابییەکە پێشنیار دەکات حکومەت دیوارێکی تایبەت دروست بکات‬ ‫بۆ شت نوسین‪ ،‬هەر وەک چۆن لە چەندین واڵت ئەم دیوارە هەیە بۆ ئەو‬ ‫کەسانەی کە حەزەکەن لەسەر دیوار شت بنوسن‪٠‬‬ ‫کرمانج خدر‪ ،‬هۆکاری نووسینی ئەو شتانە دەگەڕێنێتەوە بۆ ناوشیاری‬

‫کەسەکان و دەڵێت «ئەو کەسانە ئاستی ڕۆشنبیریان نزمە و مەبەستییان‬ ‫ئابڕوبردنی خەڵکە‪ ،‬بەنوسینی ناو و ناونیشانی کەسەکان‪ ،‬یاخود نوسینی‬ ‫ژمارە مۆبایلی ئافرەتێک یاخود هەر شتێکیتر بێت»‪ .‬بەبۆچوونی ئەو‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەم کارە ناشیرنە نەمێنێت‪ ،‬پێویستە ئەو کەسانەی ئەم کارە‬ ‫ئەکەن بدرێنە دادگا و ڕوبەڕوی یاسا بکرێنەوە‪٠‬‬ ‫قوتابییەکی تر بە ناوی مژدە عارف‪ ،‬دان بەوەدا دەنێت کە کچانیش‬ ‫هەمان شت دەکەن و لە قوتابخانە تەختە و دیوارەکان دەنووسن و تەعبیر‬ ‫لە ناخی خۆیان دەکەن بۆ کوڕان‪ .‬داواش دەکات لە ڕاگەیاندنەکانەوە باسی‬ ‫ئەم دیاردە ناشیرینە بکرێت و مامۆستایانی ئایینیش لەخوتبەی ڕۆژی‬ ‫هەینی دا باسی بکەن‪ ٠‬و خەڵکی وشیار بکەنەوە بۆ بنبڕکردنی حاڵەتەکە‪.‬‬ ‫«من کرێنم هەیە و خاوەن ئیش و کارم‪ ،‬لەزۆربەی شوێنەکان ژمارەی‬ ‫خۆم لەسەر دیوارەکان نوسیوە‪ ،‬بەاڵم من لەبەر بەرژەوەندی خۆم و دەست‬ ‫کەوتنی ئیش ئەم ژمارەیە ئەنوسم و باڵوی ئەکەمەوە»‪ .‬ئەمە بەشێک‬ ‫بوو لە قسەکانی موڕاد عوسمان‪ .‬ئەو زێتر دووا و گوتی «زۆرجار مۆڵەت‬ ‫لە بەڕێوبەری ئەو دەزگایە وەرئەگرم کە ژمارەکەم لەسەردیواری دەزگاکە‬ ‫ئەنوسم»‪ .‬گوتیشی «ئ��ەوەی جێگای داخە‪ ،‬ئەوەیە ژم��ارەی خاوەن‬ ‫پیشەکان لەگەڵ ژمارەی ئەو کەسانەی کە بۆ مەبەستێکی تایبەتی خۆیان‬ ‫ئەی نوسن جیاناکرێتەوە»‪ .‬بۆیە پێشنیار دەکات حکومەت شوێنێک‬ ‫دابین بکات بۆ خاوەن پیشەکان تا ژمارەی خۆیانی لێ بنوسن و ڕیکالم‬ ‫بۆ خۆیان بکەن‪ ،‬نەک ئەوەی بەئارەزوی خۆیان لەکوێ بیانەوێت ژمارە‬ ‫بنوسن و سیمای شار ناشیرین بکەن‪٠‬‬

‫کێشەی خوێندنی کوردی لەخانەقین‬

‫هەر لەبیستەکانی سەدەی ڕابردووەوە شاری خانەقین زیاتر‬ ‫لەژێردەستی داگیرکەراندا بووەو لەالیەن حکومەتە یەک لەدوای‬ ‫یەکەکانی عێراقەوە چەوسێنراوەتەوەو مافەکانی لێ زەوت‬ ‫کراوە‪ ،‬یەکێک لەوانە مافی خوێندن بووە بە زمانی کوردی و‬ ‫خەڵکی شارەکە بەناچاری بە زمانی عەربی خوێندویانە‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەمرۆدا خوێندن بە زمانی کوردی بۆتە یەکێک لەکێشەکان‪ .‬هەر‬ ‫چەندە لەالیەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە هەوڵدەدرێ‬ ‫گەشە بەخوێندنی کوردی بدرێت‪ ،‬بەاڵم تاکو ئێستا خوێندن‬ ‫بەزمانی کوردی الوازەو خەڵکی زیاتر منداڵەکانیان دەخەنە‬ ‫بەرخوێندنی عەرەبی‪.‬‬ ‫سەبارەت بەو ئاریشەیە‪ ،‬فەالح حەسەن حوسێن‪ ،‬جێگری‬ ‫بەڕێوەبەری پەروەردەی خانەقین‪ ،‬لەلێدوانێکیدا بۆ هەفتەنامەی‬ ‫پرس وتی «لەبەر ئەوەی دەیان ساڵە خوێندن لەم شارەدا‬ ‫بەزمانی عەرەبی بووەو شێوەزاری ئەم ناوچەیەش جیاوازە‪،‬‬ ‫بۆیە سەخت دەبێ خوێندن بە کوردی»‪ .‬راشیگەیاند «لەوانەیە‬ ‫مامۆستاکانیش بەرێکوپێکی کوردییەکە نەزانن بۆ ئەوەی‬ ‫پەیامەکە بگەیەننە قوتابیان»‪ .‬گوتیشی «دەبێ زیاتر بایەخ‬ ‫بەکردنەوەی خولی زمانی کوردی بدرێت»‪.‬‬ ‫ئەوەشی بۆ پرس ئاشکرا کرد کە (‪ )٨١‬قوتابخانەی کوردی و‬ ‫(‪ )٥١‬قوتابخانەی عەرەبی لەو سنورەدا هەیە‪ .‬لە قوتابخانەکانی‬ ‫زمانی کوردی (‪ )٨٩٧٠‬قوتابی لە هەموو ئاستەکان دەخوێنن‬ ‫و لە قوتابخانەکانی زمانی عەرەبی نزیکەی (‪ )١٤٠٦٨‬قوتابی‬ ‫دەخوێنن‪ .‬پێشیوایە رێ��ژەی خوێندنی ک��وردی زۆر کەمەو‬ ‫دەشڵێت «ئەرکی هەموو الیەکمانە چارەسەری بکەین»‪.‬‬ ‫شەمسەدین حەسەن نوری‪ ،‬سەرپەرشتیاری پەروەردەیی لە‬ ‫خانەقین‪ ،‬لەوبارەوە بە پرسی راگەیاند «پەروەردە و فێرکردن‬ ‫پرۆسەیەکی بەردوام و گشتگیرە‪ ،‬هەر بۆیە پێویستە الیەنی‬ ‫پەیوەندیدار گرنگی ت��ەواوی پێ بدات و بە هیچ شیوەیەک‬ ‫پشتگوێ نەخرێت»‪ .‬سەرپەرشتیارەکە گوتیشی «جێی‬ ‫داخە کە لەناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەریم‬

‫وەکو پێویست ئەو گۆڕانکارییانەی بەخۆوە نەدیوە لە بواری‬ ‫پەروەردەدا‪ ،‬کە لەهەرێمی کوردستان کراوە»‪ .‬لەوڕووەوەش‬ ‫حکومەتی عێراقی بە کەمتەرخەم دەزانێت لە دابین نەکردنی‬ ‫بینای قوتابخانە و دامەزراندنی ماموستایان و کەلوپەلی‬ ‫قوتابخانەکان و کتێبی خویندن و‪...‬‬ ‫بەبڕوای سەرپەرشتیارەکە هوکارێکی سەرەکی کەخەڵکی‬ ‫خانەقین منداڵەکانیان دەخەنە بەرخوێندنی عەرەبی‪ ،‬نەبوونی‬ ‫ماموستای پسپۆرە‪ ،‬کە لەسەرجەم بابەتەکاندا ناتوانن وەکو‬ ‫پێویست بەزمانی ک��وردی وانەکان بڵێنەوە‪ ،‬لەگەڵ کەمی‬ ‫سەرپەرشتیاری پەروەردەیی بەپێی پسپۆرییەکان‪.‬‬ ‫ماهیر عەلی ئەحمەد‪ ،‬پسپۆر لە زمانی ک��وردی‪ ،‬کێشە‬ ‫سەرەکییەکانی ب��ەردەم زمانی کوردی دەخاتەروو و دەڵێت‬

‫«نەبوونی پسپۆری زمانەوانی ک��ورد لەناوچەکەو کەمی‬ ‫س��ەرچ��اوەو‪ ،‬کەمی ئاستی ماموستایانی زمانی ک��وردی لە‬ ‫قوتابخانە و خویندنگاکاندا‪ ،‬کە وا دەکات قوتابی و خوێندکار‬ ‫نەتوانێ سوود وەربگرێ‪ ،‬ئەمانە وایکردووە ئاستی خویندنی‬ ‫کوردی ئاستی دابەزێ»‪.‬‬ ‫پێشیوایە زاڵبوونی زم��ان و کەلتوری عەرەبی بەسەر‬ ‫دانیشتووانی ش��ارەک��ە و الوازی ڕۆڵ��ی دەزگ��ا روشنبیری‬ ‫و راگەیانەکان لەسەر هەموو ئاستەکان‪ ،‬یەکێکی ترە لە‬ ‫هۆکارەکان‪.‬‬ ‫دەشڵێت «گرفتی سەرەکی خێزانەکانیش لەوەرنەگرتن و‬ ‫دانەمەزراندنی منداڵەکانیانە‪ ،‬هەر بۆیە منداڵەکانیان ناخەنە‬ ‫بەردەم خوێندنی کوردی»‪.‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫ژمار ‌ه ‪173‬‬

‫‪2013/2/19‬‬

‫‪9‬‬

‫سوپای عێراق‪.....‬‬ ‫لە فەرمانڕەوایی شا فەیسەڵەوە تا نوری مالیکی‬ ‫ستیڤان شەمزینانی‬ ‫بەشی پێنجەم و کۆتایی‬ ‫«بارزانییەکان تاساڵی ‪ ١٩٨١‬لەباشوور مانەوە‪ ،‬ئەو ساڵەی سەرلەنوێ بۆ‬ ‫ئۆردوگای قوشتەپە لەدەرەوەی هەولێر گوێزرانەوە‪ .‬بارزانییەکان لەپەنجا هەزار‬ ‫کەس تەنیا ‪ ٣٠-٢٠‬هەزار کەسیان لێمایەوە‪ .‬لەساڵی ‪ ١٩٨٣‬بەرزان تکریتی‬ ‫نوێنەری عێراق لەنەتەوە یەکگرتووەکان – بەشداریی ئەو چاوپێکەوتنانەی‬ ‫کردووە لەگەڵ لیژنەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ مافی مرۆڤ بەستراوە‪ -‬و‬ ‫وەتبانی برای سەددام حسێن وتیپێکی موخابەرات ویەکەیەکی تایبەت لەسوپا‬ ‫چەند هەزار نێرینەیەکیان لەئۆردوگاکە کۆکردەوە‪ ،‬ئەوانەی تەمەنیان لەسەرووی‬ ‫‪١٢‬ساڵەوە بوو‪ ،‬شاهیدێک دەیووت‪ :‬ئەو خەڵکەیان بەماشێن بەرەو باشوور‬ ‫گوێزایەوەو دواجاریش لەدەوروبەری شاری بەغداد بینراون‪ ،‬ئینجا بێسەرو شوێن‬ ‫کران»‪ .»٢١« .‬تاوانی بەکۆمەڵکوشتنی بارزانییەکان وەاڵمدانەوەبوو بۆ ئەو‬ ‫زنجیرە چاالکییەی مەفرەزەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان بەهاوبەشیی‬ ‫لەگەڵ سوپای ئێران لەسنووری حاجی ئۆمەران ئەنجامیاندا بوو‪ ،‬بەاڵم هیچکات‬ ‫بەعس رەوایی نەبوو لەبەرامبەر هێرشی پێشمەرگەدا چاالکیی وزەبری تۆڵەسێنی‬ ‫لەبەرامبەر هاوواڵتیانی بێ دیفاع ئەنجامبدا‪ .‬ئەم پرۆسەیە هەر بەوەوە نەوەستا‬ ‫سنووری ناوچەیەکی دیاریکراو بگرێتەوە بەڵکو لەسەرەتای ساڵی ‪ ١٩٨٨‬گەیشتە‬ ‫ترۆپک‪ .‬ساڵی ‪ ١٩٨٨‬بۆ سوپای عێراق رەشتترین ساڵە لەدیرۆکدا‪ ،‬چوون‬ ‫ئەو ساڵە‪ ،‬ساڵی پیادەکردن وبەڕێوەچوونی هەر چوار قۆناغەکەی شااڵوەکانی‬ ‫ئەنفالی گەلی کوردستانە کە لەرۆژی بیست وسێی شوباتەوە دەستیپێکردو تاکو‬ ‫شەشی ئەیلوولی هەمان ساڵی خایاند‪.‬‬ ‫لەم پرۆسەیەدا کەدەتوانرێت بەجینۆساید بناسێنرێت وبەهاوشانی قەتڵوعامی‬ ‫ئەرمەنەکانی ساڵی ‪١٩١٥‬و هۆلۆکۆستی جووەکان دابنرێت‪ ،‬زیاتر لە‪ ١٠٠‬هەزار‬ ‫مرۆڤی کورد لەناوبران‪ ،‬لەپەنایدا هەزاران گوندو مزگەوت وقوتابخانەو کەنیسە‬ ‫وێرانکران‪ ،‬ئەمە جیا لەوەی بەملیۆنەها گیانلەبەرو باڵندە قڕکران وزۆرینەی باغ‬ ‫ودارستان وناوچە سەوزاییەکان کرانە بیابانی کاکی بەکاکیی‪ .‬ئەندرو وایتلی‬ ‫لەپێشەکیی راپۆرتەکەی «میدڵ ئیست وۆچ» کەیەکێکە لەسەرچاوە نایابەکانی‬ ‫ناساندنی ئەنفال بەدنیا‪ ،‬دەنووسێت «بەخەمڵ وبۆچوونی ئێمە الیکەمەکەی‬ ‫‪ ٥٠‬هەزار یان ‪ ١٠٠‬هەزار کەس کەزۆربەیان ژن ومنداڵ بوون لەنێوان شوبات‬ ‫وئەیلوولی ‪ ١٩٨٨‬کوژرابن»‪.»٢٢« .‬‬ ‫هەرچەندە ئامارێکی فەرمیی وکۆنکرێتی لەبەردەستدا نییە ژم��ارەی‬ ‫ئەنفالکراوەکان ئاشکرا بکات‪ ،‬بەاڵم ئەوندەی دەزانرێت ژمارەکە النیکەمەکەی‬ ‫‪ ١٠٠‬هەزار کەسە‪ ،‬عەلی حەسەن مەجیدی سەرپەرشتیاری پرۆسەکەدا لەدوو‬ ‫جێگەدا‪ ،‬بەڵگەی ئەوە بەدەستەوە دەدات‪ ،‬ژمارەی ئەنفالکراوەکان لە‪ ١٠٠‬هەزار‬ ‫کەس زۆرتربووە‪ ،‬ناوبراو لەیەکێک لەنامەکانیدا بۆ سەددام ئاماژەیکردووە بەوەی‬ ‫زیاتر لە‪ ١٠٠‬هەزار کەسن وحکومەت هەر فریا ناکەوێت تەنانەت سابوونیش‬ ‫بەسەریاندا دابەش بکات بۆیە هەموویان لەناوبراون‪ .‬لەجاری دووەمدا «لەمایسی‬ ‫‪١٩٩١‬دا کاتێ دەسەاڵتداری بێسنووری ئەنفال‪ ،‬عەلی ئەلحەسەن مەجید‪ ،‬کەدواتر‬ ‫بەرزکرایەوە بۆ وەزیری بەرگریی‪ ،‬لەدانوستانێکی نەزۆکدا لەگەڵ سەرکردە‬ ‫کوردەکاندا کۆبووەوەو دەیزانی چۆن قسە دەکات! کاتێ رووبەڕووی داواکاریی‬ ‫کوردەکان بووەوە کەچارەنووسی کوردە سەرنگومکراوەکان روون بکاتەوە – ئەو‬ ‫ژمارەیەی ئەوان دایاننابوو ‪ ١٨٢‬هەزار کەس بوو‪ -‬ئەم بەتووڕەییەوە وایدەربڕی‬ ‫تێکڕای ئەو ژمارەیەی لەئەنفالدا کوژراون بەهیچ جۆرێک لەسەد هەزار کەس‬ ‫زیاتر نەبووە»‪ .»٢٣« .‬بەجیا لەزیانی گیانیش لەرووی ماددییەوە کوردستان‬ ‫لەالیەن سوپاوە بەتەواوەتی وێرانکراو ژێرخانە ئابوورییەکەی هەڵتەکێنرا‪،‬‬ ‫چەندان ئاوەدانی چۆڵ و وێرانکران‪ ،‬بەبەهای ملیارەها دۆالر زیانی ماددیی بەر‬ ‫تێکڕای کوردستان کەوت کە تاکو هەنووکەش ئاسەوارە خراپ ونێگەتیڤەکانی‬ ‫بەردەوامییان هەیە‪ .‬بەپێی ئامارو بەڵگەنامەیەک‪ ،‬تەنیا لەساڵی ‪١٩٨٨‬و‬ ‫لەمیانەی هەڵمەتەکانی ئەنفالدا «یەکەم‪ ٢٨٣٩ :‬گوندو شار وێران کراون‪.‬‬ ‫دووەم‪ ١٧٥٧ :‬قوتابخانە کاولکراون‪ .‬سێیەم‪ ٢٤٥٧ :‬مزگەوت وجیگەی ئاینیی‬ ‫تر وێران کراون‪ .‬چوارەم‪ ٢٧١ :‬نەخۆشخانەو تیمارگە وێرانکراون‪ .‬پێنجەم‪:‬‬ ‫‪ ٢١٩٨٢٨‬خێزان لەسەرجەم ناوچەکانی کوردستاندا راگوێزراون»‪ .»٢٤« .‬هەر‬ ‫لەساڵی ‪ ١٩٨٨‬و لەچوارچێوەی پالنی قڕکردنی گەلی کورد هێزە ئاسمانییەکانی‬ ‫سوپای عێراق بەچەکی خنکێنەر شارۆچکەی «هەڵەبجە»یان بۆردومانکرد‪ ،‬جیا‬ ‫لەکاولکردنی شارەکە‪ ،‬نزیکەی پێنج هەزار هاوواڵتی کوژران ودوو بەرابەر بەو‬ ‫ژمارەیەش زامداربوون‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا هەزاران هەڵەبجەیی ئاوارەو پەڕاگەندەی‬ ‫شارەکانی کوردستان ودیوی ئێران بوون‪ .‬لەساڵی ‪ ،١٩٩١‬دوای راپەڕینی گەلی‬ ‫کورد لەباشووری کوردستان وشیعەکان لەباشووری عێراق‪ ،‬جارێکی دیکە سوپا‬ ‫رۆڵێکی دڕندانە وتوندی هەبوو لەسەرکوتکردنی راپەڕینی گەالنی عێراق‪ .‬ئەگەر‬ ‫لەکوردستان بەهۆی کۆڕەوی میلۆنیی گەلی کوردەوە زیانە گیانییەکانی کورد‬ ‫کەمتر بووبن بەبەراوورد بەقۆناغەکانی تر‪ ،‬ئەوە لەناوەڕاست وباشووری عێراق‬ ‫سوپا زۆر بەتوندیی شیعەکانی سەرکوتکرد‪ ،‬لەم پرۆسەیەدا هەزاران هاوواڵتی‬ ‫راپەڕیوی شیعە کوژران وسەدان جێگەی ئاینیی وهەزاران ماڵ لەگەڵ زەوی‬

‫یەکسان کران‪.‬‬ ‫بەکورتییەکەی سوپای عێراقیی لەمێژووی ژیانی تایبەتیی خۆیدا‪ ،‬تۆمارێکی‬ ‫ئێجگار رەش ودزێوی هەیە لەکوشتار ولەناوبردنی هاوواڵتیانی واڵتەکەیدا‪،‬‬ ‫رەنگبێ لەمێژووی میللەتان ودەوڵەتاندا نموونەیەکی تر نەبێت‪ ،‬کەسوپای واڵتێک‬ ‫بەو قەبارە ترسناکە سەرکوتی هاوواڵتیانی واڵتەکەی کردبێت‪ .‬هەروەک چۆن‬ ‫لەتەواوی دیرۆکدا دەستناکەوێت هیچ واڵتێکی هاوچەرخ بەقەدەر عێراق زۆرترین‬ ‫پرۆسەی کاولکاریی لەنێو دەوڵەت و ئاوەدانییەکانی خۆیدا بەڕێوە بردێت‪ ،‬ئەم‬ ‫حاڵەتە یەکێک لەدەگمەنترین حاڵەتەکانە کەپێویستیی بەپانتایی زیاترو فراوانترە‬ ‫بۆ شرۆڤەکردنی ئەکادیمیی وهەمەالیەنە‪ .‬لەپوختترین دەربڕینیشدا سوپای عێراق‬ ‫لەمەیدانی هیچ جەنگێک لەگەڵ دەوڵەتان سەرکەوتوو نەبووە‪ ،‬تەنێ لەسەرکوتی‬ ‫ناوخۆیدا نەبێ‪ ،‬کەبەبڕوای من دۆڕانی حەتمی وراستەقینە ئەوی دووەمییانە‪ .‬‬ ‫سوپای نوێی عێراق لەدوای بەعس‬ ‫پرۆسەی «ئازادیی» عێراق ئەو وێستگەیە بوو سوپای عێراقی دوای هەشتاو‬ ‫دوو ساڵ لەتەمەن بەتەواوەتی هەڵوەشاندەوە‪ ،‬لەگەڵ رووخانی پەیکەرەکەی‬ ‫دیکتاتۆر لەساحەی فیردەوسی بەغدادو هاتنە ناوەوەی سوپای هاوپەیمانان بۆ‬ ‫ناو شارەکە‪ ،‬ئیدی شتێک نەما پێبووترێت سوپای عێراق‪ .‬لەرووی یاساییەوە‬ ‫ئەمەریکا لەگەڵ راگەیاندنی کۆتایی ئۆپەراسیۆنەکەیان‪ ،‬راشیانگەیاند بەعس‬ ‫وسوپاو وەزارەتی بەرگریی ودامودەزگاکانی رژێم هەڵوەشاونەتەوەو لەمەو بەدوا‬ ‫بوونیان یاساغە‪ .‬ئەوە یەکەمجار بوو دوای هەشت دەیە سوپای دەست وچنگ‬ ‫خوێناویی عێراقیی سکوت بکات ولەسەر شانۆی رووداوە گەرمەکان نەک رۆڵی‬ ‫بەڵکو بوونیی فیزیکیشی بسڕێتەوە‪ .‬دوابەدوای وەرگرتنەوەی ئیدارە لەالیەن‬ ‫عێراقییەکانەوە‪ ،‬جارێکی دیکە لەژێر رێنمایی وبەئامادەیی ئەمەریکییەکان‬ ‫سوپایەکی نوێی عێراقی دامەزرایەوە‪ .‬ئەم سوپایە سوپایەکی سنووردارەو‬ ‫گەشەکردن وهەموو جموجۆڵەکانی بەدەستوور پێوەندکراوە‪ .‬م��اددەی ‪١٤‬‬ ‫لەدەستووری هەمیشەیی عێراق ئاماژەدانێکی راستەوخۆی تێدایە کەسوپای‬ ‫عێراق دەبێت هەموو پێکهاتە جۆراوجۆرەکانی ناو عێراق لەخۆ بگرێت‪ .‬بەپێی‬ ‫راپۆرتی سەنتەری دیراساتی ستراتیژیی نێودەوڵەتیی ‪ csis‬کە لە‪-٩-١٦‬‬ ‫‪٢٠٠٨‬دا باڵویکردۆتەوە‪ ،‬سوپای عێراق لەئابی ساڵی ‪٢٠٠٨‬دا ژمارەکەی بەگشتیی‬ ‫‪ ١٨٠٢٩٦‬سەرباز بووە‪ ،‬واتە بەژمارە لەو هێزەی ئەمەریکا لەوکاتەدا لەعێراق‬ ‫هەیبووە زیاتر بووە «هێزەکانی ئەمەریکا لەتەمووزی ‪ ،٢٠٠٨‬تەنیا ‪ ١٤٦‬هەزار‬ ‫سەرباز بوو»‪ ،‬بەپێی هەمان راپۆرت تەنیا دوو لیوا هەن لەکوردەکان پێکهاتبێت‬ ‫وتێکڕاش ژمارەی سەربازەکانی ئەو دوو لیوایە لە ‪ ٩٠١٠‬سەرباز تێناپەڕێت‪.‬‬ ‫لەرووی چەک وچۆڵیشەوە وردە وردە سوپای عێراقیی بەرەو پێشکەوتن وخۆ‬ ‫پڕ چەککردن هەنگاو دەنێت‪ ،‬بۆ ئەو مەبەستەش چەندان بۆندی بەبەهای‬ ‫ملیارەها دۆالر لەگەڵ کۆمپانیا ئەمەریکییەکان واژۆ کردووە بەمەبەستی کڕینی‬ ‫چەک وتەقەنیاتی پێشکەوتووی سەربازیی‪ .‬رۆژنامەی «واڵستریت جۆرناڵ»ی‬ ‫ئەمەریکیی لەراپۆرتێکیدا لەمانگی ئەیلوولی ساڵی پار باڵویکردۆتەوە‪ ،‬بۆندێک‬ ‫لەنێوان حکومەتی عێراق وئەمەریکا واژۆ ک��راوە بۆ کڕینی ‪ ٣٦‬فڕۆکەی‬ ‫جەنگیی ئەمەریکیی لەجۆری «‪ .»F١٦‬لەالیەکی تریشەوە سوپا لەالیەن‬ ‫ئەمەریکییەکانەوە راهێنانیان پێدەکرێت لەسەر چۆنێتی بەشدارییکردنی جەنگ و‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی پەالماردانی تیرۆریستیی‪ .‬دیمەنەکە وەهایە‪ :‬هەوڵێکی چڕوپڕ‬ ‫لەئارادایە بۆ بوژاندنەوەی سوپای عێراق کەئێستا سوپاکە بیست ونۆیەمین‬ ‫سوپایە لەئاستی جیهاندا‪ ،‬بەرپرسانی عێراقیی دەخوازن خێراتر لەوەی هەیە‬ ‫سوپا گەشە بکات ودامەزراوە سەربازییەکانیش بەپەلە بنیاتبنرێنەوە بەحوکمی‬ ‫ئەوەی سوپای هاوپەیمانان لەئامادەکارییدان بۆ کشانەوە‪ ،‬بەم پێیەش ئەرکی‬ ‫سوپای عێراقیی سەختتر وگرانتر دەبێت لەدابینکردنی سەقامگیریی بۆ خەڵک‪.‬‬ ‫«ئەحمەد عەلوانی» ئەندامی لیژنەی بنیاتنانەوەو وەبەرهێنان وئابووری‬ ‫لەئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق‪ ،‬لەشوباتی رابردوو رایگەیاند‪ :‬توانای لۆجیستی‬ ‫وپیشەسازیی سەربازیی عێراق لەئاستێکی نزمدایەو پێویستە حکومەتی نوری‬ ‫مالیکی کاری جیددی بکات بۆ سەرلەنوێ بوژاندنەوەی پیشەسازیی سەربازیی‪.‬‬ ‫عەلوانی بەپێویستی دەزانێ هەمان وەزارەتی پیشەسازیی سەربازیی سەردەمی‬ ‫رژێمی پێشوو زیندوو بکرێتەوەو پێیوایە «هەزاران کادری پێشکەتوو هەیە‬ ‫شارەزاییان لەو بوارەدا هەیە‪ ،‬بەاڵم تائێستا سوودیان لێ وەرنەگیراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەبێت حکومەت کار بۆ ئەوەبکات پشت بەشارەزایانی خۆماڵیی ببەستێت‬ ‫وکەرتی پیشەسازیی سەربازیی ببووژێنێتەوە»‪ .‬چوار ساڵی کابینەکەی‬ ‫«نوری مالیکی» بەچوار ساڵی بنیاتنانەوەو گەشەکردنی سوپای عێراق دێتە‬ ‫هەژمار‪ ،‬مالیکی زیرەکانە توانی پەرەبدات بەتوانای سوپاکەی وبارهێنانیان بۆ‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی تێرۆر‪.‬‬ ‫ئەگەرچی هەندێک گلەیی وناڕەزایی هەیە لەسەر پتەوبوونەوەی سوپای عێراق‪،‬‬ ‫ئەمەش لەالیەن کوێتییەکانەوە شایانی شاردنەوە نەبووە‪ ،‬بۆیەکا بەئاشکرا‬ ‫کوێتییەکان ناڕەحەتیی خۆیان نیشان دەدەن لەمەڕ ئەو رۆڵ پەیداکردنەوەی‬ ‫سوپای عێراقیی‪ .‬لەبەرامبەردا سەرکردە عێراقییەکان رایدەگەیەنن خۆ پڕ‬ ‫چەککردنەوەو پتەوکردنی سوپا پاساوی خۆی هەیە‪ ،‬یەکێک لەهەرە دیارترینیان‬

‫جەنگانە لەگەڵ شانە تیرۆریستییەکانی ناوخۆ ورووبەڕوبوونەوەی رێکخراوی‬ ‫ئەلقاعیدە‪ .‬ئەمە لەالیەک ولەالیەکی ترەوە کاربەدەستانی عێراق دووپاتی‬ ‫دەکەنەوە ئەم سوپایە نابێتە سوپاکەی بەعس‪ ،‬هەروەک چۆن لەنیەتدا نییە‬ ‫بەرێگاکەی پێشوودا بڕواتەوە‪ .‬هەندێکیش جەخت دەکەنەوە‪ ،‬دەبێت سەرکردەیی‬ ‫سوپا بەدەستی کەسە مەدەنییەکانەوە بێت‪ ،‬بۆ وێنە «سەلیم جبوری» وتەبێژی‬ ‫بەرەی تەوافقی سووننە پێیوایە «پێویستە سەرکردایەتی سوپای عێراق‬ ‫بەدەست مەدەنییەکانەوە بمێنێتەوەو تاوەکوو دەستدرێژیی نەکاتە سەر مافی‬ ‫مرۆڤ وگەالنی عێراق»‪ .‬‬ ‫کوردەکانی عێراقیش سەرەڕای بەشدارییان لەو سوپا نوێیەدا‪ ،‬ترسیان لەپڕ‬ ‫چەککردنەوەو پتەوبوونی سوپا هەیە‪ ،‬بەرپرسانی باشووری کوردستان نیگەرانیی‬ ‫خۆیان لەچەندین جێگە وبۆنەدا پیشان داوە لەبەهێزیی ورۆڵ پەیداکردنەوەی‬ ‫سوپا‪ ،‬تەنانەت سەرۆکی هەرێم «مەسعوود بارزانی» بەنیگەرانییەوە دەڕوانێتە‬ ‫ئەو پرسەو دەڵێ «پێکهاتەی سوپای عێراقیی مانای پەڕاوێزخستنی کوردە»‪،‬‬ ‫چەندان سەرکردەی تری سیاسیی کورد هەمان بۆچوونیان هەیە‪ ،‬لەبەرامبەریشدا‬ ‫گروپی دووەم هەن‪ ،‬لەو بڕوایەدان مادام دەستوورێک هەیە ئەرک ورۆڵی سوپای‬ ‫دیاریکردووە ومافەکانی کوردیشی چەسپاندووە‪ ،‬مادامیش کورد خۆی بەشدارە‬ ‫لەپێکهاتەی سوپادا هیچ مەترسییەکی ئەوتۆ نییە بۆ سەر مافی کورد‪ .‬فریاد‬ ‫رواندزی ئەندامی کوردی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقیی هەمان ئەو بۆچوونەی‬ ‫هەیەو رایدەگەیەنێت «سوپای عێراق سوپایەکە نابێت دەست لەکاروباری‬ ‫ناوخۆی واڵت وئیدارات وناکۆکییە سیاسییەکان وەربدات‪ ،‬بۆیە هیچ مەترسییەک‬ ‫لەپڕ چەککردنەوەی سوپای عێراقدا نابینم‪ ،‬بەتایبەتی سوپای ئێستای عێراق‬ ‫سوپایەک نییە لەژێر دەسەاڵتی تەنیا کەسێکدا بێ‪ ،‬بەڵکو کوردو سووننەو‬ ‫شیعەی تێدایە‪ ،‬هەروەها کورد لەسوپای عێراقییدا چەندین پۆستی گرنگی‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەو پۆستە گرنگانەش وا دەکات هیچ مەترسییەکی لێ بەدینەکرێت»‪.‬‬ ‫بەشێکی تر لەکوردەکان وتەنانەت عەرەب عێراقییەکان وچاودێران لەوە نیگەرانن‬ ‫بەهێزبوونەوەی سوپا ئەگەری کودەتای سەربازیی دەهێنێتە پێشەوە‪ ،‬هەروەک‬ ‫«جەیمس دینزلۆ» دەڵێ «بەهێزکردنی سوپای عێراق وئەگەری کودەتا‬ ‫ئەوەی دەیسەپێنێت تەریبە لەگەڵ دەرچوونی بەریتانیا لەو واڵتە لەساڵی‬ ‫‪١٩٤٨‬دا‪ ،‬شۆڕشی ‪ ١٩٥٨‬وهاتنی حکومەتە سەربازییەکەی عەبدولکەریم قاسم‬ ‫وعەبدولسەالم عارفی ب��ەدوادا هات»‪ .‬بەدەر لەهەموو ئەم راستییانە نابێت‬ ‫نادیدەی بگرین‪ ،‬جیهان گۆڕاوەو ئێستا نەک پەنجا ساڵ بگرە پێنج ساڵ پێش‬ ‫ئێستا نییە‪ ،‬ئەوەی لە‪ ١٩٨٨‬بۆ سوپای عێراق وحکومەتی سەددام دەچووە‬ ‫سەر مەحاڵەو لەزەحمەت زەحمەتترە بۆ ئەم سوپا نوێیەو نوری مالیکی یان‬ ‫هەر سەرۆک وەزیرێکی تری عێراقیی بچێتە سەر‪ ،‬بەبۆچوونی من سوپای عێراق‬ ‫چەندیش بەهێزبێت‪ ،‬لەئاستی ئەو چاوە تیژەی لەسەر عێراقە هێشتا هەر الوازە‪.‬‬ ‫دوایین وتە‬ ‫لەکاتی خوێندنەوەو تاوتوێکردنی ئەو سەرچاوانەی بۆ ئەم باسە بەکارمهێناون‪،‬‬ ‫لەگەڵ رۆیشتنی ئەو هەموو رووداو وکارەساتەی لەماوەی هەشتا ساڵدا‬ ‫لەسەردەستی سوپای عێراق بەسەر گەالنی ستەمدیدەدا هێنراوە‪ ،‬الی خۆمەوەو‬ ‫لەدەرەوەی واقیعی کارەساتەکانەوە تووشی جۆرێک لەتۆقین بووم‪ ،‬لەرێگەی‬ ‫ئینتەرنێتەوە چەندین وتارو لێکۆڵینەوەم لەسەر سوپای دەوڵەتانی تر پەیداکردو‬ ‫خوێندمەوە‪ ،‬هێشتا نەمبینی هیچ کۆمەڵگەیەک لەتەواوی سەدەی بیستدا بەدەر‬ ‫لەئەڵمانیای نازی هێندەی عێراق بووبێتە مەیدانی جەنگ ودەستڕۆیشتوویی‬ ‫سوپاو کاولکاریی ناوخۆیی‪ .‬تەنانەت لەسەردەمی بەعسدا «دروستتر وایە بڵێین‬ ‫سەردەمی س��ەددام»‪ ،‬عێراق بەتەواویی لەکۆمەڵگەیەکی نۆرماڵەوە گۆڕا بۆ‬ ‫سەربازگەیەکی گەورە‪ ،‬هەڵمەتی بەسەربازکردن تەنێ لەسنوورێکدا نەمایەوە‪،‬‬ ‫پیرو مندااڵن وژنان وتەکنۆکرات وهەموو چین وتوێژێکی عێراقی گرتەوە‪ ،‬هونەر‬ ‫بوو بەهونەرێکی سەربازیی‪ ،‬شیعرو ئەدەب وتەنانەت ژیانیش رەنگی خۆیانیان‬ ‫لەدەستداو بوونە کەرەستەیەک بۆ پێگەیاندنی سەرباز‪ ،‬دایکی هەرە ئازا ئەوەبوو‬ ‫زۆرترین منداڵ یان بابڵێین زۆرترین سەرباز بخاتەوە‪ ،‬فەرمانگەی تەجنید‬ ‫لەهەموو شوێنێک قەرەباڵغتر بوو‪ ،‬بەردەوام جمەی دەهات‪ ،‬ئەم فەرمانگەیە‬ ‫خوازیاربوو ژنە سکپڕەکانیش سەردانی بکەن تا ناوی منداڵە لەدایکنەبووەکەی‬ ‫ناو سکیشیان بنووسن وەک سەربازی «دواڕۆژ»‪ .‬جەنگ و مانۆڕی سەربازیی‬ ‫تامی هەموو شتێکیان ناخۆش وگۆڕیبوو‪ ،‬جەنگ تەنانەت پارەو پیتاکی مندااڵنی‬ ‫قوتابخانەکانی هەڵلووشی‪ ،‬عێراق لەماوەی ئەو جەنگە هەشت ساڵییەدا لەگەڵ‬ ‫ئێران‪ ،‬تەواو قەرزار بوو‪ ،‬ژمارەی قەرزەکانی لە‪ ١٠٠‬بیلیۆن دۆالر تێپەڕی‪ ،‬کەزیاتر‬ ‫لە‪ ٤٠‬بیلیۆنیان بۆ چەک وتەقەمەنی بەهەدەر درابوون‪ ،‬ئاکامی جەنگیش جگە‬ ‫لەدۆڕاندنی عێراق وکوژرانی ‪ ٢٠٠‬هەزارو برینداربوونی ‪ ٥٠٠‬هەزار کەسی دیکەی‬ ‫عێراقیی بەرهەمێکی تری نەبوو‪ .‬سوپا کارەکتەری هەموو ئەم نەهامەتییانە‬ ‫بوو‪ ،‬لەبەرئەوە وای بەباش دەزان��م مێژووی سوپای عێراق ببێتە وانەیەک‬ ‫لەقوتابخانەکاندا بۆ ئەوەی تا دنیا دنیایە لەبیرمان بێت سوپایەک هەبوو لەم‬ ‫رەنگەو لەو چەشنە‪.‬‬ ‫تێبینی‪ :‬ناوی سەرچاوەکان الی هەفتەنامەی پرس پارێزراون‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ژماره‌ ‪173‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫‪2013/2/19‬‬

‫هۆکارەکانی گۆڕانی کولتوور‬ ‫هێرۆ جەمیل*‬ ‫گۆڕانی کولتووری هەر لەخۆیەوە بەرپا نابێ‪ ،‬بەڵکو چەند هۆکارێک‬ ‫هەن هەریەکەی بەڕێژەیەک گۆڕانەکە چاالکتر و حەتمی تردەکەن‪ ،‬گۆڕانی‬ ‫کولتووری دیاردەیەکی گشتی هەموو کۆمەڵگاکانە‪ ،‬ڕەنگە ئەو گۆڕانە‬ ‫خێرابێت یان سست بێت‪ ،‬بەشەکی یان هەمووەکی بێت‪ ،‬ئەو هۆکارانە‬ ‫لەکۆمەڵگایەک بۆ کۆمەڵگایەکی تر جیاوازە‪ ،‬هەر لەزەمەنێک بۆ زەمەنێکی‬ ‫تر گۆڕانی بەسەردادێت‪ ،‬فاکتەری «ماوە»ڕۆڵێکی بنەڕەتی دەبینێت‪ ،‬هیچ‬ ‫کۆمەڵگایەک ناتوانێ تا سەر کولتوورەکەی بپارێزێ‪ ،‬هەر ئەوەش وایکردووە‬ ‫ملمالنێی نەوەی کۆن ونوێ بێتەئاراوە‪.‬‬ ‫گۆڕان‬ ‫گۆڕان بە یەکێک لە دیاردە گشتیەکان دادەنرێت کە ناسنامەی کۆمەڵگاو‬ ‫میللەتەکانە‪ ،‬هەر لەوکاتەی مرۆڤ بوونی هەبووە گۆڕانیش بوونی هەبووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕادەی گۆڕانەکان بەپێی جیاوازی کات و شوێنەکان جیاواز بووە‪،‬‬ ‫بۆ یەکەمجار (ولیم ئۆکبێرن)(‪ )Wilam Ogburn‬دەستنیشانی‬ ‫چەمکی گۆڕانی کردووە‪ ،‬کاتێک پەرتوکێکی بەناوی (گۆڕانی کۆمەاڵیەتی)‬ ‫لەساڵی ‪١٩٢٢‬باڵوکردەوە‪ ،‬دەستنیشانی چەمکی گۆڕانی کردووە‪ ،‬هەروەها‬ ‫تاوتۆی چەمکی گەشەسەندنی کۆمەاڵیەتی و ڕاڤەی هۆکارە بایۆلۆژی و‬ ‫کولتووریەکانی کردووە‪ .‬یەکەم کەس بووە کە گریمانەیەکی پێشکەشکردووە‬ ‫بەناوی (دواکەوتنی کولتوور‪ ))Cultural Lag‬لەنێوان کولتووری مادی‬ ‫و نامادی‪ ،‬بۆیە چەمکی گۆڕان بەستراوەتەوە بەو گۆڕانە کۆمەاڵیەتیانەی لە‬ ‫جۆری پەیوەندیە کۆمەاڵیەتیەکان لەبارو دۆخێکی کۆمەاڵیەتی دیاری کراو‬ ‫بەدیاردەکەوێت‪ ،‬لەکاتێکی دیاری کراودا‪ .‬هەر بۆیە گۆڕان سیماێیکە یان‬ ‫خەسڵەتێکە لە خەسڵەتەکانی کۆمەڵگای مرۆڤایەتی‪ ،‬لەهەمان کاتدا گۆڕان‬ ‫بەحاڵەتێکی سروشتی دادەنرێت کە هەموو الیەنەکانی ژیانی کۆمەاڵیەتی‬ ‫گۆڕانیان بەسەردادێت‪ ،‬بەاڵم مەرج نییە گۆڕانەکان هاو تەریب بن‪ ،‬هەندێک‬ ‫الیەن خێراتر گۆڕانیان بەسەر دادێت و ماوەی کەمی دەوێت‪ ،‬هەندێکی تر‬ ‫ماوەی زیاتری دەوێت بۆئەوەی گۆڕانکاری دروست بکات‪.‬‬ ‫لەالیەکی تر زانای کۆمەڵناسی ئەلمانی (جۆرج زمل) یەکەم کەس‬ ‫بوو کە گۆڕانی کۆمەاڵیەتی بە دیاردەیەکی کۆمەاڵیەتی وەسف کردووە‪،‬‬ ‫پێوابووە نابێت ئێمە گۆڕان بەحاڵەتێکی خراپ دابنین لەناو کۆمەڵگادا‪،‬‬ ‫بەڵکو هەرکاتێک کۆمەڵگا سەقامگیریەکی ڕێژەی بەخۆوە بینی‪ ،‬ئەمە‬ ‫بە شێوەیەکی کاتییە بەهۆکارێک لەهۆکارەکانی تێکەاڵوبوونی کۆمەڵگا‬ ‫دانانرێن‪ ،‬بەڵکو دەبێت ئێمە دیراسەی گۆڕان بکەین لەسەر بنچینەی‬ ‫تێگەیشتنمان بۆ دیاردە کۆمەاڵیەتیەکان‪.‬‬ ‫دیاردەی گۆڕان لەگشت شوێن و کاتەکان ڕوودەدات‪ .‬گۆڕانیش بەمانای‬ ‫ئەو جیاوازیانەی کە لەسەر دی��اردە کۆمەاڵیەتیەکان لەکاتێکی دیاری‬ ‫کراودا ڕوودەدەن‪ ،‬دەتوانرێ تێبینی وپێوانەی گۆڕانەکانیش بکرێت‪ ،‬کە‬ ‫ئەو گۆڕانانە ڕوو دەدات بەهۆی ملکەچی هۆکاری دەرەکی و ناوەخۆیین‪،‬‬ ‫وەکو دۆزینەوەی کەرەستەکانی بەرهەم هێنان و کۆچکردن و باڵوبونەوەی‬ ‫خوێندەواری‪.‬‬ ‫چەمکی گۆڕان بەستراوەتەوە بە چەمکی (گۆڕانی کۆمەاڵیەتی) کە‬ ‫ئەمەیان بەمانای هەر گۆڕانێک لە پێکهاتەکانی دانیشتوان‪ ،‬سیستەمی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬پەیوەندیە کۆمەاڵیەتیەکان‪ ،‬یاخود لەبەهاو پێوەرەکان‪،‬‬ ‫کەئەمانە کاریگەریان دەبێت لەسەر ڕەفتاری تاک لەکۆمەڵگا‪.‬‬ ‫کەواتە گۆڕان واتە جیاوازی نێوان حاڵەتی کۆن و نوێ‪ ،‬یان جیاوازی‬ ‫شتێکە لەماوەیەکی دیاریکراو‪ ،‬هەروەها گۆڕان بەهۆی دوو هۆکارەوە بەرپا‬ ‫دەبێ‪ ،‬ئەویش هۆکاری دەرەکی و هۆکاری ناوەخۆییە‪ ،‬ئەو دوو هۆکارە‬ ‫هەریەکە بەڕێژەیەک کاریگەریان دەبێ لەسەر ڕەفتاری تاک لەکۆمەڵگادا‪ .‬لەو‬ ‫پێودانگەوە لە ڕوانگەی ئایینیەوە گۆڕانی کولتووری‪ ،‬کۆمەاڵتی پەیوەست‬ ‫بە دید و ئەقڵیەت وبیرکردنەوەی خەڵکەوە‪ ،‬چونکە ئەوە خەڵکە دەشێت‬ ‫لە(خراپەوە) بگۆڕدێت بۆ(باشتر) یان بەپێچەوانەوە‪ ،‬لێرەدا گرنگە جەخت‬ ‫لەسەر هەژموونی ئایین بکرێ‪ ،‬چونکە ئەوە ئایینە خوێندنەوەی دینامیکی‬ ‫بۆ دەروون وبیر وجیهانبینی مرۆڤ دەکات وئاراستەی دەکات‪.‬‬ ‫کولتوور‬ ‫لەڕووی زاراوەناسیەوە‪:‬‬ ‫وشەی (کولتوور) وشەیەکی بیانیە لە وش���ەی(‪)Cult‬ەوە هاتووە‪،‬‬ ‫بەمانای ئەو شتەی کە کۆمەڵگا چاندویەتی‪ ،‬کولتوور بەرامبەر وشەی‬ ‫کەلچەری (‪ )Culture‬ئینگلیزی و (الثقافە) عەرەبیەوە وەرگیراوە‪ ،‬زۆر‬ ‫جار لەبەرامبەر وشەی (کولتوور) لەزمانی کوردیدا وشەی (ڕۆشنبیری)‬ ‫یاخود (فەرهەنگ) بەکاردێت‪.‬‬ ‫کولتوور بەدوو واتا بەکار هاتووە‪ ،‬یەکەمیان بەواتای ((ڕێوڕەسمی‬ ‫ئایینی)) دووەم بەواتایی کشتوکاڵ کردن لەسەر زەوی‪ ،‬بەاڵم بۆیەکەمجار‬ ‫بیرمەندان و هزرڤانانی سەردەمی ڕێنسانس بوون کە وشەی کولتووریان بە‬ ‫ڕەهەندە (مەعنەویەکەیدا) بەکارهێناوە‪.‬‬ ‫لەڕووی واتاسازییەوە‪:‬‬

‫کولتوور یەکێکە لەپێکهاتە گرنگەکانی پێشینەی کۆمەاڵیەتی‪ .‬کولتوور‬ ‫ئەو شتانەیە کە تاکەکەس لەکۆمەڵ وەریان دەگرێ وەک هونەرەکان‪،‬‬ ‫زانستەکان‪ ،‬بیرو ڕا هەروەها الیەنە م��ادی و نامادیەکان دەگرێتەوە‬ ‫لەنەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر دەگوازرێتەوە‪.‬‬ ‫(ئ��ەدوار تایلور) پێیوایە کولتوور هەموو ئەو پێکهاتانە دەگرێتەوە‬ ‫لەزانیاری بیروباوەڕو ئایین و هونەر و بەها و سیمبول‪ ...‬کە تاک بەو‬ ‫پێیەی ئەندامی کۆمەڵگایە وەری دەگرێت‪.‬‬ ‫پێشتر کولتوور تەنیا بەمانایی(ڕۆشنبیری) لێکدراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەگەوهەردا سنور و م��ەودای ئەم وشەیە لەوە فراوانترە کە سەرجەم‬ ‫بوارەکانی (ڕۆشنیری و زمان وداب ونەریت و ئایین وپانتایی هۆشیاری‬ ‫وناهۆشیاری و کەش و نەسەقەی کۆمەاڵیەتی و ئایینەکان وفیکرو ئەدەب‬ ‫وهونەرو مێژوو) دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫کولتوور پێکهاتەیەکی زۆر ئالۆزە لەئەنجامی پرۆسەیەکی زیندەگیانەی‬ ‫مێژوییە کە لەزۆرترین باردا بەشێوەیەکی نائاگاییانە پراکتیزە دەکرێت‪،‬‬ ‫یاخود کولتوور هەموو ئەونەخشە داڕێژراوە مێژوییانەن کە ڕێڕەوی ژیان‬ ‫دیاری دەکەن‪ ،‬وەکو نەخشەی دیارو ئاشکرا و نادیار و شاراوە‪ ،‬عەقڵی‬ ‫و ناعەقڵی و ڕەفتار لەگەڵ شتە مادییەکان‪ ،‬ئەوانە لە هەموو کاتێکی‬ ‫دیاریکراودا بوونیان هەیە و خاوەنی تواناکارییەکی بەهێزن بۆ ئاراستەکردنی‬ ‫ڕەفتاری خەڵک و ڕێنمایی کردنیان‪.‬‬ ‫کولتوور بەستراوەتەوە بەکۆمەڵگا هیچ کۆمەڵگایەک بەبێ کولتوور‬ ‫نابێت هیچ کولتوورێک بەبێ کۆمەڵگا نابێت‪ ،‬ئەمەش وەکو دوو ڕووی یەک‬ ‫دراو سەیر دەکرێت‪ .‬کۆمەڵگا بەهۆی کولتوورەوە ڕێک دەخرێت و مرۆڤ‬ ‫بەهۆی کولتوورەوە دەبێت بەبونەوەرێکی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬کولتوور هۆکاری‬ ‫پەیوەندی کردنە ئەگەر کۆمەڵگا سیستەمێکی پەیوەندی کردن بێت ئەوا‬ ‫ئەم پەیوەندی کردنە بەهۆی کولتوورەوە دیاری دەکرێت‪.‬‬ ‫کولتوور بەشێکە لە کەسایەتی‪ ،‬ناسنامەیەکە بۆ کۆمەڵ بەگشتی‬ ‫مرۆڤەکان بەتایبەتی کەخۆیان لەوەی دیکە جیا دەکەنەوە‪ ،‬کەواتە کولتوور‬ ‫چەند هۆکاری خۆناسینە هێندەش هۆکاری خۆجیاکردنەوەیە لەوانی تر‪ ،‬بۆیە‬ ‫کولتوور ڕێگا و شێوازی ژیانە‪ ،‬هەر کۆمەڵگایەکی مرۆڤایەتی کولتوورێکی‬ ‫تایبەت بەخۆی هەیە‪ ،‬کە دەگوازرێتەوە بۆ نەوەیەکی تر‪.‬‬ ‫گۆڕانی کولتوور‬ ‫گۆڕانی کولتووری هەموو ئەو وەچەرخان و گۆڕانانەیە کە لەهەر بەشێکی‬ ‫کولتووردا ڕوودەدەن لەهونەر‪ ،‬زانست‪ ،‬فەلسەفە‪ ،‬تەکنۆلۆژیا ‪ ..‬هەروەها‬ ‫هەموو شێوە یاساکانی گۆڕانی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬لەوە مەزنتر هەموو جۆرەکانی‬ ‫گۆڕانی شێوە یاساکانی سیستەمی کۆمەاڵیەتی دەگرێتەوە‪ ،‬یاخود گۆڕانی‬ ‫کولتووری بریتییە لەپرۆسەیەکی گۆڕانکاری گشتگیر کە سروشتی کولتوور‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬بۆیە لەبنەڕەتدا گۆڕانێکی جۆرییە‪.‬‬ ‫گۆڕانی کولتووری گۆڕانێکی مرۆییە‪ ،‬لەکاتی گۆرینیدا کار بۆگۆڕینی ئەو‬ ‫مرۆڤە دەکات کە بەکاری دەهێنێت‪ ،‬بۆیە گۆڕانی کولتوور لەپاڵ ئەوەدا‬ ‫کەخودییە ئەوا هاوکات جۆریشە‪.‬‬ ‫گۆڕانی کولتوور بەخەسڵەتێک لەخەسڵەتەکان و تایبەتمەندیەکانی‬ ‫کولتوور دادەنرێت‪ ،‬گۆڕانی کولتوور واتە زیاد کردن یاخود لێدەرکردنی‬ ‫هزرەکان و شێوازە کولتوورییەکان ئەو پراکتیکیانەی کەپێوەی پەیوەستە‬ ‫بەشێوەیەکی لەخۆوە یاخود نەخشە بۆکێشراو‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگەی باسە کولتوور هەمیشە لەحاڵەتی گۆڕاندایە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫لەناو ئەو کۆمەڵگایانەش کە وەستا و کەم جوڵە دێنە بەرچاو گۆڕان‬ ‫لەبەشێکی کولتوور دەبێتە هۆی گۆڕان لەبەشەکانی تردا‪ ،‬چونکە ئەگەر‬ ‫بەشەکان بەیەکەوە نەگۆڕدرێن ئەوا دەبێتە دواکەوتنی کولتوور‪.‬‬ ‫دەتوانین بڵێین گۆڕانی کولتووری هەموو ئەو شتانە دەگرێتەوە کە‬ ‫دەگۆڕێن لەکۆمەڵگا‪ ،‬جا ئەو گۆڕانە سنوردار بێت یاخود فراوان گشتگیر‬ ‫بێت‪ ،‬وەکو لەالیەنی مادی یاخود مەعنەوی‪،‬پەیوەندیەکان‪ ،‬داب ونەریت‬ ‫وبەها‪...‬‬ ‫گۆڕانی کولتووری ئاماژە بۆ گۆڕان لەڕەگەزە کولتووریەکان (مادی‬ ‫ونامادی) دەکات لەنمونەی داهێنراوەکان‪ ،‬ڕێکخستن‪ ،‬بەهاکان‪..‬‬ ‫گۆڕانی کۆمەاڵیەتی‬ ‫لەڕوانگەی ئەوەی گۆڕانی کۆمەاڵیەتی و گۆڕانی کولتووری پەیوەندیەکی‬ ‫پتەویان بەیەکەوە هەیە‪ ،‬زۆر جار وەکو دوو زاراوەی هاوواتا بەکاردێن‪،‬‬ ‫بەاڵم هەردووال یەک نیین‪ ،‬بۆیە وەک یەکەیەکی سەربەخۆمان دانا‪ .‬گۆڕانی‬ ‫کۆمەاڵیەتی واتە هەرگۆڕانێک لە پێکهاتە و بونیادی کۆمەڵگا‪ ،‬یاخود‬ ‫ڕێکخراوی کۆمەاڵیەتیدا ڕووبدات بە گۆڕانی کۆمەاڵیەتی ناودەبرێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەو گۆڕانانەی کە لە ئەرکەکان و ڕۆڵەکان و داب و نەریت وپەیوەندیە‬ ‫باڵوەکانی ناو کۆمەڵگا ڕوودەدات‪.‬‬ ‫گۆڕانی کۆمەاڵیەتی بریتیە لەهەر گۆڕانێک لەڕووی فەرمان و بەها و ڕۆڵە‬ ‫کۆمەاڵیەتیەکان لەماوەیەکی دیاریکراودا بەسەر بونیادی کۆمەاڵیەتیدا دێت‪،‬‬

‫دەکرێت گۆڕانەکە بەرەو پێشکەوتن بێت و دەشکرێت بەرەو دواکەوتن بێت‪.‬‬ ‫بەو واتایەی مەرج نییە گۆڕانی کۆمەاڵیەتی هەمیشە بەشێوەیەکی ڕەها‬ ‫بەرەو پێشکەوتن یان دواکەوتن بێت‪ ،‬هەروەها دەکرێت گۆڕانەکە لەخۆوە‬ ‫(تلقای) بێت‪ ،‬دەکرێ بەپێی پالنێک بێت‪ ،‬لەوانەیە گۆڕانەکە هێواش و‬ ‫لەسەرخۆ بێت یان بەپێچەوانەوە خێراو شۆرشگێڕانە بێت‪.‬‬ ‫خەسڵەتەکانی گۆڕانی کۆمەاڵیەتی‬ ‫‪-١‬گۆڕانی کۆمەاڵیەتی دیاردەیەکی گشتیە‪ ،‬لەنێوان تاکەکانی کۆمەڵگادا‬ ‫ڕوودەدات‪.‬‬ ‫‪-٢‬گۆڕانی کۆمەاڵیەتی لەماوەیەکی دیاریکراودا ڕوودەدات‪ ،‬بەواتای‬ ‫پرۆسەیەکە سەرەتایەکی هەیە لەکاتێکی دیاریکراودا کۆتایی دێت‪.‬‬ ‫‪-٣‬گۆڕانی کۆمەاڵیەتی لەبونیادی کۆمەاڵیەتی ڕوودەدات بەواتای کاریگەری‬ ‫لەسەرهەیکەلی سیستەمی کۆمەاڵیەتی دادەبێت‪ ،‬وەک ئەو گۆڕانانەی‬ ‫لەبونیادی خێزان‪ ،‬یان سیتەمی ئابووری یان سیتەمی سیاسیدا ڕوودەدەن‪.‬‬ ‫*کۆمەڵناس‬

‫کام ناو بۆ عێراق پەسەندە‬ ‫عێراقی فیدراڵ یان عێراقی بەرەو‬ ‫تاریکی لە حکومڕانی دیکتاتۆرییەت؟‬

‫شەمسەدین هەرکی‬ ‫رۆژ لە دوای رۆژ رەوشی عێراق ئاڵۆزتر دەبێت‪ ،‬لەچەند ساڵی‬ ‫رابردوو جەنابی سەرۆک قسەی لەسەر کردو رایگەیاند دەبێت‬ ‫رێگری بکرێت لە بەرێوەبردنی سیستەمی‪ ‬حکومڕانی بەرەو‬ ‫دیکتاتۆرییەت و بڕیاردانی مەرکەزی لە چوارچێوەی تاکحزبی و‬ ‫تاکەکەسی دا‪ ،‬بەاڵم زۆر بە داخەوە ئەمرۆ دەبینین کە عێراق‬ ‫دەبێتە عێراقێکی تایفەگەری لە نێوان عەرەبی سونە و شیعە‪،‬‬ ‫کوردیش الیەنی سێیەم‪ .‬ئەوەی من تێگەیشتووم کە دەبێ عێراق‬ ‫یەکپارچە بێت‪ ،‬ئامانجی حزبی حکومڕان لەم دروشمە ئەوەیە کە‬ ‫گەلی کورد رایکێشێتە بن دەستی خۆی ‪ ،‬بەاڵم بە سیاسەتی‬ ‫حەکیمانەی جەنابی سەرۆک رێی پێنەدا ئەو مەرامە خراپانەی کە‬ ‫مەبەستی دیکتاتۆریەت بوو پێیبگات‪.‬‬ ‫ئەو رەوشەی کە ئێستا عێراق تێیدا گوزەر دەکات‪ ،‬رۆژانە‬ ‫کردەوەی تیرۆرستی و کەیس دروست کردن بەناوی تیرۆر بۆ‬ ‫سەرکردەی الیەنە سیاسییەکان و تۆمەتبار کردنی وەزیرەکان‬ ‫و جوڵە پێکردنی هێز بۆ سەر ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی‬ ‫هەرێم و لێکترازانی حزبەکان و پاڵپشتی رژێمی سوریا و‬ ‫کێشەنانەوە بۆ کۆمپانیاکانی دەرهێنانی نەوت لە کوردستان و‬ ‫ئەنجامنەدانی پرۆژە خزمەتگوزارییەکان لەناوچە جیاجیاکانی‬ ‫عێراق و پەنابردنەبەر واڵتە زلهێزەکان بۆ کڕینی چەکی قورس‪ ،‬کە‬ ‫لە کۆبونەوەیەکی خۆیدا‪ ،‬مالیکی وتوویەتی هەر کە ئەم چەکانە‬ ‫گەیشتن ئەوە لەماوەی یەک سەعات دا کورد لەعێراق نەهێڵین‪.‬‬ ‫سەیرە ئەم کابرایە (نوری مالیکی) هێشتان قورسایی کوردی‬ ‫نەزانیوە‪ ،‬پەندێکی کوردی هەیە دەڵێت (ئەگەر بزن ئەجەلی‬ ‫هات نانی شوانی دەخوات ) وەک ئەم پەندە دێتە پێش چاوم‪،‬‬ ‫کورد لە عێراق الیەنی یەکالکەرەوەی کێشەکانە‪ ،‬بەاڵم دەبێ پەلە‬ ‫نەکەین و بە پێش رووداوەکان نەکەوین‪ ،‬چاوەرێی هەڵوێستەکان‬ ‫و پێشهات و گۆڕانکارییە ناوخۆیەکانی هەرێم و نێودەوڵەتییەکان‬ ‫بکەین‪ ،‬سەبارەت بە کوردستان و عێراق و ناوچەکە‪.‬‬

‫‪www.lawanikurdistan.com‬‬

‫ژمار ‌ه ‪173‬‬

‫‪2013/2/19‬‬

‫‪11‬‬

‫کورتترین ماوه‌ی هاوسه‌رێتی ل ‌ه نێوان ئه‌ستێره‌کان‬

‫یه‌که‌م‪ :‬بریتنی سپیرز شوی به‌ جایسۆن ئه‌لکسانده‌ر کرد‪،‬‬ ‫به‌اڵم دوای ‪ 55‬کاتژمێر جیابوونه‌وه‌‬

‫چ��واره‌م‪ :‬درو باریمور هاوسه‌رێتی له‌گه‌ڵ جیرمی تۆماس‬ ‫پێکهێنا دوای ‪ 19‬رۆژ له‌یه‌ک جیابوونه‌وه‌‬

‫حه‌وته‌م‪ :‬لیز هاوسه‌رێتی له‌گه‌ڵ نیکۆالس کیدج پێکهێنا‪،‬‬ ‫به‌اڵم دوای سێ مانگ له‌یه‌ک جیابوونه‌وه‌‬

‫هه‌شته‌م‪ :‬جینیفر ئیسبوزیتو شوی به‌ برادلی کوبر کرد‪،‬‬ ‫به‌اڵم دوای چوار مانگ له‌ یه‌ک جیابوونه‌وه‌‬

‫دووه‌م‪ :‬گۆرانیبێژ شیر هاوسه‌رێتی له‌گه‌ڵ گریگ ئه‌ڵمان‬ ‫پێکهێنا و دوای نۆ رۆژ له‌یه‌ک جیابوونه‌وه‌‬

‫پێنجه‌م‪ :‬بامێال ئه‌نده‌رسۆن هاوسه‌رێتی له‌گه‌ڵ ریک سالمۆن‬ ‫پێکهێنا‪ ،‬به‌اڵم دوای ‪ 60‬رۆژ جیابوونه‌وه‌‬

‫سێیه‌م‪ :‬ئیدی مێرفی هاوسه‌رێتی له‌ گه‌ڵ ترایسی ئدموندز‬ ‫پێکهێنا ‪ ،‬به‌اڵم دوای دوو هه‌فته‌ جیابوونه‌وه‌‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی خەندان‬

‫خاوەنی ئیمتیاز‪:‬‬ ‫ئومێد خۆشناو‬ ‫سەرنووسەر‪:‬‬ ‫ئاڤان حه‌مه‌ ساڵح‬

‫‪0750-446 1301‬‬

‫شه‌شه‌م‪ :‬کیم کاردشیان هاوسه‌رێتی له‌گه‌ڵ کریس هامفریز‬ ‫پێکهێنا‪ ،‬به‌الم دوای ‪ 72‬رۆژ جیابوونه‌وه‌‬ ‫جێگری سه‌رنووسه‌ر‪ :‬شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان‬ ‫‪0750-448 0225‬‬

‫به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین‪ :‬فەرەیدون بێوار‬ ‫‪0750-414 1910‬‬ ‫‪f_bewar@yahoo.com‬‬

‫نۆیه‌م‪ :‬کارمن ئه‌لکترا شوی به‌ دینیس رودمان کرد‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫دوای نۆ رۆژ کێشه‌ که‌وته‌ نێوانیان به‌اڵم ئاشتبوونه‌وه‌ دوای‬ ‫‪ 4‬مانگ و نیو جیابوونه‌وه‌‬

‫ده‌یه‌م ‪:‬هونه‌رمه‌ند رینیه‌ زیلویگر شوی کرد به‌ کینی تشیسنی‬ ‫له‌ که‌شێکی رۆمانسیدا ‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م که‌شه‌ رۆمانسیه‌ زۆری‬ ‫نه‌خایاند دوای ‪ 7‬مانگ و نیو جیابوونه‌وه‌‪.‬‬ ‫ناونیشان‪ :‬هەولێر‪ -‬بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی‬ ‫الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران‬ ‫یان له‌ رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه‌ بابه‌ته‌کانتان بنێرن‪:‬‬ ‫‪shaxawanjournalist@yahoo.com‬‬

‫گۆرانی بێژ نیلیسا‪:‬‬ ‫دیمانە‪ :‬ئەحمەد تاریق‬

‫پرس‪ :‬چۆن بوو هونەری گۆرانی وتنت هەڵبژارد؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬ئەوە حەزێکی منداڵیم بوو‪ ،‬لەمنداڵیەوە حەزم لەهونەری‬ ‫گۆرانی بوو‪ ،‬لەکۆتاییەکەشی گەیشتم بە ئاواتەکەم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬خۆت لەواڵتی بەریتانیا دەژی��ت‪ ،‬بۆچی ماوەیەکی زۆر‬ ‫لەکوردستان ماویتەوە؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬هۆکاری ئەوەبوو کە کوردستانم زۆر خۆشدەویست‪ ،‬بۆیە‬ ‫حەزم کرد لەکوردستان بمێنمەوە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬ئەگەر بکرێت کەمێک باسی منداڵیمان بۆ بکەیت‪ ،‬ئایا‬ ‫منداڵێکی بزێو بوویتە یاخود هێمن و لەسەرخۆ؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬وەک هەموو مناڵێکی تری ئاسایی بووم‪ ،‬بەاڵم منداڵێکی‬ ‫هێمن و لەسەر خۆ بووم و خولیای هونەرم هەبووە هەر لە مناڵییەوە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬چ شتێک نیلیسا توڕە دەکات؟ یاخود چ شتێک دڵخۆشت‬ ‫دەکات؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬هەموو شتێکی ناخۆش و ناراستی مرۆڤ دڵناخۆشم‬ ‫دەکات‪ ،‬کاری باش و سەرکەوتنم لەکارەکانمدا دڵخۆشم دەکات‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬بڕیارت نەداوە گۆرانییەک بۆ هاندەرانی بەرشەلۆنە یاخود‬

‫ریال مەدرید تۆماربکەیت؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬نەخێر‪ ،‬ئەگەر بیڵیم بۆ یانەیەکی کوردستانی ئەیڵێم نەک‬ ‫ئەو یاریانە‪ ،‬ئەبینم ئەو خەڵکە چۆن بەشەڕ دێن‪ ،‬یاخود گرەوی‬ ‫لەسەر دەکەن‪ ،‬بۆیە حەز ناکەم بەسەر ریال و بەرشەلۆنە گۆرانی‬ ‫بڵێم‪ ،‬بەاڵم بۆ یانەی کوردستان حەزەکەم گۆرانی بڵێم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬خۆت هاندەری کام یانەی؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬زۆر سەرقاڵ نیم بە یارییەوە‪ ،‬چونکە خۆم زیاتر بە کاری‬ ‫هونەر خەریک دەکەم‪ ،‬یاخود رۆژانە گۆی لە موزیک دەگرم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬بۆچی کەناڵە کوردییەکان کلیپەکانی ئێوە زۆر بەکەمی‬ ‫پەخش دەکەن؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬ڕاگەیاندنەکان زۆر بێ بنەمان‪ ،‬الیەنەکانیش لەبەر‬ ‫سیاسەت ئاگاداری هونەرو کلتور نین‪ ،‬بۆیە کلیپەکانی ئێمە زۆر‬ ‫بەکەمی پەخش دەکرێت‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬الی تۆ هونەری رەسەن چ پێناسەیەکی هەیە؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬من بڕوام بە شتێک نییە پێی بوترێ ڕەسەن‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬سەرەتای کارکردنت ناوی ڕاستەقینەی خۆت گۆڕی‪،‬‬ ‫هۆکارەکەی چی بوو؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬پێم باش بوو نازناوێکی هونەریم هەبێت کە گونجاو بێت‬ ‫لەگەڵ فۆرمی کارەکانم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬ئایا دەزانی خواردن درووست بکەیت؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬نەخێر‪ ،‬باش نیم لەخواردن درووست کردن‪ ،‬بەاڵم وا هەوڵ‬ ‫دەدەم فێری بم‪ ،‬ئێستا دەزانم هەندێک خواردن دروست بکەم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬دەڵێن زۆربەی گۆرانیبێژە کچەکانی ئێستا تەنیا بەجلی‬ ‫ج��وان و خۆ رووت کردنەوە سەرنجی خەڵک رادەکێشن نەک‬ ‫بەگۆرانی‪ ،‬تۆ رات چییە لەسەر ئەو قسەیە؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬ئەوە راستە‪ ،‬کە هونەرمەند جلی کراوە لەبەر دەکەن‪،‬‬ ‫بەاڵم تائێستا کەس بەرووتی نەهاتۆتە سەر کەناڵەکانی راگەیاندن‪،‬‬ ‫چونکە ناتواندرێت کەلیمەی رووت بەکار بهێندرێت‪ ،‬بەاڵم هەرکەسەو‬ ‫بەستایلێک و شێوازێکی تر دێتە سەر کەناڵەکان‪ ،‬بەاڵم من لێرەوە‬ ‫دەڵێم هەر کەسەو بەهەر شێوەیەک خزمەتی هونەرکەی خۆی بکات‪،‬‬ ‫هیج رەخنەیەکم لێی نییە‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬زۆربەی هونەرمەندەکان لەبەر کۆپی کردن وازیان لەکاری‬ ‫ئەلبوم هێناوە‪ ،‬ئایا تۆ لەسەر ئەلبوم بەردەوام دەبیت؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬ئەگەر یەکێک هونەرەکەی خۆی خۆش بوێت‪ ،‬لەبەر کۆپی‬ ‫کردن واز لە ئەلبوم ناهێنێت‪ ،‬ئەگەر جەماوەرێکی راستەقینەی‬ ‫هەبێت ئەوا سیدی کۆپی ناکات‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬بە بەراورد لەگەڵ لۆکە و دەشنێ و میرا‪ ،‬زۆر کەمتر لە‬ ‫راگەیاندنەکان دەردەکەوێ‪ ،‬بۆچی؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬من یەکەم پڕۆژەم بوو ئەنجامم دا‪ ،‬هەروەها سەردانی‬ ‫لەندنیش دەکەم‪ ،‬هیوادارم بتوانم زیاتر گرنگی بەکارە هونەرییەکانم‬ ‫بدەم تا چاالکیی بەردەوامم هەبێت‪.،‬‬ ‫بەڕاستی تەلەفیزیۆنەکانیش ئومێدی هونەرمەند کەم ئەکەنەوە‪،‬‬ ‫رەنگە ئەوەش فاکتەرێک بێت‪ ،‬چونکە کەسی نەشارەزا میدیاکان‬ ‫بەڕێوە دەبەن‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬جگە لەهونەری گۆرانی وتن‪ ،‬خولیای چیترت هەیە؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬ئەوەی خولیای من بێت تەنها هونەرە‪ ،‬بیرم لەشتی تر‬ ‫نەکردۆتەوە‪ ،‬بەاڵم سەفەریشم زۆر پێ خۆشە‪ ،‬بۆیە حەز دەکەم زوو‬ ‫زوو سەفەر بکەم‪.‬‬ ‫پرس‪ :‬بابزانین چ شتێک نیلیسا دڵگران دەک��ات و بێتاقەتی‬ ‫دەکات؟‬ ‫نیلیسا‪ :‬ئەوەی راستی بێت زۆر شت هەیە کە من بێتاقەت و‬ ‫دڵگران بکات‪ ،‬یەک لەوانە ئەوەیە کە منداڵێکی بێ باوک و بێ‬ ‫دایک یاخود منداڵێکی هەژار دەبینم‪ ،‬ئەوانە زۆر کارم لێ دەکات و‬ ‫بێتاقەت دەبم‪.‬‬

‫کەسی نەشارەزا میدیاکان بەڕێوە دەبەن‬

‫شادمان مەال حەسەن‬

‫بڕوام بە شتێک نییە پێی بوترێ هونەری رەسەن‬

‫تورکیا لەسەر هێلی ئاشتی دا‬

‫یەکێ لە بنەماخراپەکانی داگیرکردنی کوردستان ئەوەیە تەنها‬ ‫لەالیەن یەک واڵت و یەک نەتەوە داگیرنەکراوەو نەچەوساوەتەوە‪،‬‬ ‫بەڵکو ک��راوە بەچەند پارچە و بەشێک هەر پارچەیەکی بەر‬ ‫دەوڵەتێک و نەتەوەیەک کەوتووە‪ .‬ئەم واڵتانەش هەریەکە‬ ‫شارستانیەتێک و شێوە دەوڵەتێکی هەیە‪ ،‬لە چۆنیەتی تێڕوانین‬ ‫بەرامبەر بە کێشەی کوردو مامەڵەکردنی جیاوازی هەیە لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتەکانی تری زاڵ بەسەر کوردستان‪ .‬بەاڵم لە کۆتاییدا هەر‬ ‫داگیرکەرە‪ .‬دەوڵەتی تورکیای نوێ واتە سەردەمی دەست پێکردنی‬ ‫سیستەمی کۆماری لە ساڵی ‪١٩٢٣‬ەوە بە شێوەیەکی بنەڕەتی‪،‬‬ ‫واتە لە چوارچێوەی دەستووری هەمیشەیی واڵتەکەیەوە نکۆڵی لە‬ ‫بوونی نەتەوەی کورد دەکات‪ .‬بۆیە کورد لەم بەشەی کوردستان‬ ‫خەباتەکەی زۆر قوڕس بوو‪ ،‬چونکە سەرەتا بەوە دەستی پێکرد‬ ‫تاکو نەتەوەیەک لە ڕووی زمان و فەرهەنگ و ناسنامە زیندوو‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬ئینجا هاتە سەر ماف‪ .‬بەاڵم لە بەشەکانی تری کوردستان‬ ‫واتە ئەوەی بەر عێراق و ئێران کەوتووە‪ ،‬کێشەکەی لە وەرگرتنی‬ ‫مافەوە ب��ووە‪ .‬لەئێستادا لەگەڵ هاتنە پێشی خەباتی گەلی‬ ‫کورد لەباکوری کوردستان لەسەر هەموو ئاستەکانی سیاسی و‬ ‫کەلتوری و چەکداری وایکردووە دەوڵەتی تورکیا بێتە سەر هێڵی‬ ‫وەستان بۆ ئاشتی و چارەسەرکردنی کێشەی کورد‪ .‬هەروەها‬ ‫جێگیر بوونی هەرێمی کوردستان لە ڕووی ئەمری واقع و لە ڕووی‬ ‫قانوونی و دەستوورییەوە لەناوچەکەو بوونی بەرژەوەندیەکی‬ ‫بااڵو گەورەی ئابووری واڵتی تورکیا لەم هەرێمەو گۆڕانی ڕەوشی‬ ‫سیاسی لەواڵتانی ناوچەکە هەمووی وایکردووە تورکیا بە جدی‬ ‫تر بیر لەکێشەی کورد بکاتەوە‪ .‬بەاڵم بەڕێگایەکی تازەبابەت کەوا‬ ‫چارەسەرێک بێت‪ ،‬ئەنجامی بە سوودی هەبێ‪ ،‬دوور لەو ڕێگا‬ ‫چارەسەریانەی کە جاران دەیگرتەبەر‪ ،‬ئەویش تەنها ڕێگا چارەی‬ ‫شەڕ و کوشتن بوو‪ ،‬کەوا هیچ جارێکیش ئەنجامی نەبووە‪ .‬بەڵکو‬ ‫بەپێچەوانەوە هەمیشە بزووتنەوەی چەکداری و سیاسی کوردی‬ ‫پێ بەهێزتر بووە‪.‬‬ ‫وەک بینیمان لە ‪ ١٩٩٩/٢/١٥‬عەبدوال ئۆج ئاالنی سەرۆکی‬ ‫پارتی کرێکارانی کوردستانیشی دەستگیر کرد بەپیالنێکی‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ،‬کەچی نەیتوانی ئەم کێشەیە بنبڕ بکات‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەئێستادا پارتی دادو گەشەپێدانی فەرمانڕەوا زۆر بەباشی‬ ‫ڕەوشەکەی خوێندۆتەوە‪ ،‬بۆیە هەنگاو بەئاراستەی ئاشتی‬ ‫دەهاوێژێت‪ .‬گەرچی هێشتا ڕێگایەکی زۆر ئاڵۆزو پڕ لە هەڵدێر‬ ‫لەبەردەم ئەم پڕۆسەیەدایە‪ .‬بەاڵم گۆڕانێکی زۆر گەورەیە‪ ،‬کاتێ‬ ‫دەوڵەتی تورکیا هاتۆتە سەر هێڵی گفتووگۆو جیهانی بەهێزیش‬ ‫پشتوانی لێدەکات‪ ،‬بەاڵم لە هەموو گرنگتر یەک هەڵوێستی کوردە‬ ‫لە ئاستی سەرکردەو گروپە سیاسیەکان و ئاستی میللی لەهەموو‬ ‫پارچەکانی کوردستان بۆ چارەسەری ئاشتی و وەدەست هێنانی‬ ‫مافەکانی لەم واڵتەدا‪ ،‬کەواتە ئەوەندی تورکیا بیر لەبەرژەوەندی‬ ‫خ��ۆی دەک��ات��ەوە لەڕێگای چ��ارەس��ەری کێشەی ک���وردەوە‪،‬‬ ‫یەکگرتوویی کوردیش ئەوەندە کارتێکی بەهێزو کاریگەرە لەسەر‬ ‫ئەم واڵتە بۆ ئەوەی ناچاربێت بێتە سەر مێزی گفتوگۆی ئاشتی‪،‬‬ ‫چونکە تورکیا لە ئێستادا لەگەشەکردنێکی زۆر خێرای ئابووری‬ ‫و سیاسییە بە ئاراستەی ڕۆژهەاڵت و ڕۆژئاوا‪ ،‬بەاڵم بەربەستی‬ ‫سەرەکی ئەم گەشەکردنە ک��وردە‪ .‬بۆیە بۆئەوەی بەئارامی و‬ ‫دوور لەکێشە بپەڕێتەوە دەرەوەی سنورەکانی هەر دەبێ کورد‬ ‫ڕازی بکات و بیکات بەهاوبەشی خۆی لە کاروانەکەدا‪ .‬داواکاری‬ ‫کوردیش لە ئێستادا ئەوەندە نییە جێ بەجێ نەکرێ‪ .‬بۆیە ئێستا‬ ‫هەنگاوبنێ باشترە لەبەیانی‪.‬‬ ‫گروپێکی گ���ەورە ل��ەن��او واڵت��ی تورکیا ب��ەم ئاراستەیە‬ ‫بیردەکاتەوە‪ .‬بەاڵم چەند سەرکەوتن بەدەست دەهێنێ ئەوە‬ ‫ئەنجامی هەنگاونانەکەیان دەریدەخات ‪.‬‬