٤٦رێکخراوی الوانی هەر چوار پارچەی کوردستان :ئەو کۆنفڕانسەی لەڕۆژئاوا بەڕێوەچوو ،شەرعیەتی نەبوو ل7
175 باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده ،یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات .سێشه‌ممه 2013/4/2
سەرۆکی دادگای دووی هەولێر:
پێم سەیرە دەڵێن دادگاکان سەربەخۆ نین
ل4
پەرلەمانتارێکی یەکێتی: لەناو یەکێتی دوو سەرکردایەتی هەیە
ل5
دوای نەخۆشکەوتنی تاڵەبانی و دوورکەوتنەوە لە حزبەکەی ،ناکۆکیەکانی نێوان ئەندامانی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی یەکێتی پەرەدەسێنێت و ،وایکردووە بەردەوام دژی یەک لێدوان بدەن ،زۆرجارانیش لێدوانی یەکتر ڕەتدەکەنەوەو قسەی یەکتر بە ناڕاست وەسف دەکەن ،هاوکات بەپێی وتەی چاودێرانی سیاسی و رۆژنامەنوسان و مامۆستایانی زانستە سیاسیەکان ،ئەو قسەیە ڕاست دەرچوو کە دەوترا «تاڵەبانی یەکێتی ڕاگرتووە» ،ئاماژە بەوەدەکەن ،کە لە غیابی مام جەالل کێشەوگرفتەکانی ناوخۆی یەکێتی بە ئاسانی هەستی پێدەکرێت ،چاودێرێکی سیاسیش دەڵێت «هەر لەبەر ئەمەیە یەکێتی نایەوێت هەواڵی ڕاستی تەندروستی تاڵەبانی باڵوبکاتەوە» .ئەندامێکی سەرکردایەتی یەکێتیش بە ڕاشکاوانە دەڵێت «لە ئێستا بڕیارمانداوە لێدوان لەسەر ئەو مەسەالنە نەدەین ،چونکە هەر بەرپرسێکمان بۆخۆی لێدوان دەدات و وتەکانیشیان ڕاست نین».
ئایا کۆمەڵ و یەکگرتوو ،بە لیستی هاوبەش بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکەن؟
دوای چەند کۆبوونەویەکی مەکتەبی سیاسی (کۆمەڵ ،یەکگرتوو) ،جەخت لە پێکهێنانی لیستی هاوبەش کراوەتەوە ،ئەگەرچی ئەم دوو حزبە لە دواین هەڵبژاردندا لەگەڵ چوار حزبی تر بە یەک لیست بەشداری هەڵبژاردنەکانیان کرد ،بەاڵم زۆرترین ڕەخنەیان ئاڕاستەی یەکترکرد ،بە جۆرێک یەکگرتوو پێیوابوو ڕێژەی دەنگەکانی زۆر لەوە زیاترە کە بەدەستی هێناوە.
ل3
بەڕێوەبەری شارەوانی شەشی هەولێر: لەسنوری شارەوانی خۆمان چەند زەوییەکمان هەیە کەبەتاڵە ،بەاڵم نازانین ئایا موڵکی شارەوانییە یان نا؟ ل8
2
ژماره 175
www.lawanikurdistan.com
2013/4/2
کاری باش بۆ کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوەکان کراوە وەزیری کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوەکانی حکومەتی هەرێم ،لەو دیدارەیدا لەگەڵ «پرس» ،چۆنیەتی خەرجکردنی ئەو پێنچ ملیۆن دۆالرە ئاشکرا دەک��ات کە لەیادکردنەوەی هەڵەبجەدا خەرجکراوە، دەشڵێت «بڕی ملیۆنێک و حەوت سەد هەزار دۆالر بۆ هەڵدانی خێمەکە تەرخانکراوە» .پێشیوایە هەوڵی باش دراوە بۆ بەجینۆسایدناساندنی کەیسی هەڵەبجەو لە زۆرب��ەی دەوڵەتە زلهێزەکانیش باسکراوە. ڕەتیشیدەکاتەوە کە جیاوازی لەنێوان کەسوکاری شەهیدان کرابێت: دیدار :توانا شێخانی
وەزیری شەهیدان و ئەنفالکراوەکان بۆ پرس:
لەبەر ناچاری خێمەمان بە ملیۆنێک و ٧٠٠هەزار دۆالر بەکرێگرت پرس :خزمەتکردنی کەس و کاری شەهیدان و ئەنفالکراوەکان لەسەر چ بنەمایەک پۆلێنکراوە؟ مامۆستا ئارام :جیاوازی ناکەین لەنێوان هیچ شەهیدو ئەنفالکراوێک ،بەڵکو پۆلێنەکانیان بەپێی یاساو ڕێنمایی ڕێکخراوە ،شەهیدی سەنگەرو جینۆساید یەکەم و پاشانیش شەهیدی ه��اواڵت��ی ،ه��ەروەه��ا ئەوانیش ل��ەدوو الیەنەوە سوودمەند بوونە ،الیەنی ماددییە ،کەبریتیە لەموچەو بەخشش و ،یەکەی نیشتەجێبوون و خوێندن و هاوسەرگیری. الیەنی مەعنەویەکەشی بریتیە لەیادکردنەوەی کارەساتەکان و ،ڕێزگرتن لێیان. پرس :ئایا وەک پێویست خزمەتی کەس و کاری شەهیدان و ئەنفالکراوەکان کراوە؟ مامۆستا ئارام :شەهید بە هیچ شتێک قەرەبوو ناکرێتەوە، تاوەکو ئێستا بە ئەندازەیەک شتی باشیان بۆ کراوەو ،دەبێت کاری زیاتریشیان بۆ بکەین ،تاڕادەیەکی باشیش هاوکاری زۆربەیان کراوە ،چ لەڕێگەی چارەسەرکردنی بەرکەوتووانی چەکی کیمیایی و دابینکردنی یەکەی نیشتەجێبوون و کرێی خوێندن و هتد ...بێت. الی ئێمە ج��ی��اوازی لەنێوان هیچ کەسێک ناکەین و، دادپ��ەروەری لەناو هەموویاندا هەیە ،هەموو شتێک بەپێی یاساو ڕێنمایی دیاریکراوە. پرس :لە شارەکانی کوردستان جیاوازی لە نێوان کەس و کاری شەهیدان کراوە ،بۆ نموونە لەشارێک زۆرترین یەکەی نیشتەجێبوونیان بۆ دروستکراوە ،بەاڵم لەشارەکانی تریش وەک پێویست نیە؟ وەزیری شەهیدان :ئەوە ڕاستە ،ئەوەش چەندین هۆکاری هەیە ،لەوانەیە ج��ۆری شەهیدەکان جیاوازی هەیە ،هی شارەکانیش هەندێک هەیە لەالیەن دەزگ��ای شەهیدانی حزبەکانەوە دابەشکراوە ،لەالیەکی دیکەوە شارەکان گەورە بوونەو زەویش کەم بۆتەوە.
نێودەوڵەتی ،لەزووەوە کاری لەسەر کراوە ،لەرێگەی ڕەوەندی دادگای بکرێن ،هاوکات دادگایکردنیشی پەیوەندی بە دادگای کورد لەدەرەوەو حزبەکان و سەرکردەکان کاری لەسەر کراوە ،بااڵی تاوانەکانی عێراقەوە هەیە. هەروەها ماوەیەکە حکومەت لەڕێگەی پەرلەمان و فەرمانگەی پرس :دەوترێت پێنچ ملیۆن دۆالر بۆ یادکردنەوەی هەڵەبجە پەیوەندییەکان و سەرۆکایەتی هەرێم و خەڵکی چاالکوان و ڕێکخراوەکان کاری لەسەر دەکات ،بۆ ئەو مەبەستەش لە خەرج کراوە ،ئایا ڕاستە؟ مامۆستا ئارام :بەڵێ ،بەاڵم ئەو پارەیە بۆ یادەکانی ٢٥ ساڵی پارەوە هەوڵدراوە لەسەر ئاستی پەرلەمانی و دەوڵەت، ساڵەی کیمیاباران و ئەنفالکراوەکان دانراوە ،هەروەها ١٥٠ زەمینەی سیاسی بۆ خۆشبکرێت. میوانی دەرەکیشمان داوەت کردبوو ،جگە لەوەش ئەمساڵ پرس :تائێستا پەرلەمانی چەند دەوڵەت بەفەرمی کەیسی ویستمان یادەکە لە فرمێسکەوە بگۆڕین بۆ هیوا ،جگە ل��ەوەش هەوڵماندا ئەوساڵ یادکردنەوەکە جیاوازبێت لە هەڵەبجەی بە جینۆساید ناساندووە؟ مامۆستا ئ���ارام :بۆ یەکەمجار لەپەرلەمانی نەرویج سااڵنی ڕابردوو. باسکراو پەرلەمانی سویدیش بەجینۆسایدییان ناساند، پرس :دەوترێت ملیۆنێک و ٧٠٠هەزار دۆالر تەنها بۆ دوات��ر لەگەڵ کۆمیتەی دەرەوەی پەرلەمانی هۆڵەندی و پەرلەمانی بەڕیتانی باسکرا ،بەریتانیا واڵتێکی گەورەیەو هەڵکردنی خێمەکە خەرجکراوە؟ مامۆستا ئارام :ڕاستە ئەو بڕە پارەیە خەرجکراوە ،چونکە پەیوەندی بەهەرێمی کوردستانەوە هەیە ،هاوکات حکومەتی بەریتانیاش هەڵوێستێکی باشی نواندووە ،ئەوانیش هانی هەڵەبجە هیچ هۆڵێکی گەورەی لێ نەبوو کە شایستەی ئەو پەرلەمانی ئەوروپی و رێکخراوە نەتەوە یەکگرتووەکان دەدەن یادەبێت ،دڵنیا نەبووین کە باران دەبارێت یان نابارێت، بەجینۆسایدی بناسێنن ،هەروەها لەچەند واڵتێکی وەکو لەناچاریدا خێمەکە هەڵدا. ئەمریکاو فینلەنداو ئوسترالیاو کەنەداو ئیتاڵیا هەوڵی باش هەیە ،جگە لەوەش ئەمساڵ کە یادی هەڵەبجەمان کردەوە چەندین کەسمان داوەتکرد لەدەرەوە ،ئەمەیش هەوڵێک بوو هەڵەبجە هیچ هۆڵێکی گەورەی لێ بۆ زیاتر کارکردن لەسەر بە جینۆسایدناساندنی ئەو کەیسە، هەوڵیش دەدەین سەنتەرێکی بەڵگەنامەیی دابمەزرێنین. نەبوو کە شایستەی ئەو یادەبێت، پرس :ئایا کۆمەکی ماددی ئەو ڕێکخراوانەتان کردووە، کە لەئەوروپا کار لەسەر بەجینۆساید ناساندنی ئەو کەیسە دەکەن؟ مامۆستا ئارام :کۆمەکی ماددیمان نەکردوون ،بەاڵم لەگەڵ ئەوانیش هەماهەنگیمان هەیە ،بەردەوام لەپەیوەندی داین، هەماهەنگیەکانیش زیاتر سازکردنی کۆبونەوەو کۆنفراس و کۆبونەوەی پەرلەمانییە.
پرس :بۆچی تاوەکو ئێستا بەشێک لە تۆمەتبارانی کەیسی پ����رس :وەک ح��ک��وم��ەت چ ه��ەوڵ��ێ��ک��ت��ان داوە بۆ هەڵەبجەو کەیسەکانی تر ،دادگایی نەکراون؟ بەجینۆسایدناساندنی کەیسی هەڵەبجە؟ مامۆستا ئارام :ئێمە جەختمان لەوە کردۆتەوە کە دەبێت مامۆستا ئ��ارام :مەسەلەی جینۆسایدناساندن لەئاستی
دڵنیا نەبووین کە باران دەبارێت یان نابارێت ،لەناچاریدا خێمەکە هەڵدrا
ئەمساڵ بۆ یادکردنەوی هەڵەبجە چەند میوانێکی بیانیمان داوەتکرد ،ئەمەش هەوڵێکە بۆ بە جینۆسایدناساندنی کەیسی هەڵەبجە
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 175
2013/4/2
3
ئایا کۆمەڵ و یەکگرتوو ،بە لیستی هاوبەش بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکەن؟ راپۆرتی شیکاری :توانا شێخانی
دوای چەند کۆبوونەویەکی مەکتەبی سیاسی (کۆمەڵ، یەکگرتوو) ،جەخت لە پێکهێنانی لیستی هاوبەش کراوەتەوە، ئەگەرچی ئەم دوو حزبە لە دواین هەڵبژاردندا لەگەڵ چوار حزبی تر بە یەک لیست بەشداری هەڵبژاردنەکانیان کرد ،بەاڵم زۆرترین ڕەخنەیان ئاڕاستەی یەکترکرد ،بە جۆرێک یەکگرتوو پێیوابوو ڕێژەی دەنگەکانی زۆر لەوە زیاترە کە بەدەستی هێناوە ،لەبەرامبەریشدا کۆمەڵ هەمان بۆچوونی هەبوو ،هاوکات هەردووال لەپێکهێنانی لیستی هاوبەش پەشیمان بوونەوەو هەر لەگەڵ یەکەم دانیشتنی کۆبوونەوەی پەرلەمانی جیابوونەوەو دوو فراکسیۆنی جیاوازیان دروستکرد ،لەئێستاشدا زۆرترین قسەوباس لەسەر پێکهێنانی لیستی هاوبەش لەنێوان ئەو دوو حزبەدا دەکرێت ،ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی یەکگرتوو ڕایدەگەیەنێت ،کە تاوەکو ئێستا گفتوگۆیەکان باش ڕۆیشتوون و بەهێزترین ئەگەریش ئەوەیە لیستی هاوبەش پێکبهێنین. هاوکات ڕۆژنامەنوسێکی سەر بە یەکگرتووش ،هۆشداری دەداتە حزبەکەی لەبەرامبەر پێکهێنانی لیستی هاوبەش ،ئەو دەڵێت «دڵنیام دوای ئەو لیستە هاوبەشە ،نیگەرانی و ساردبوونەوەو دوورکەوتنەوەی ئەندامانی لێدەکەوێتەوە» .مامۆستایەکی زانستە سیاسیەکانیش ،پێیوایە ئەو دوو حزبە لە پەرلەمان لیستی هاوبەش پێکدەهێنن نەوەک پێش هەڵبژاردنەکان. ئایا کۆمەڵ و یەکگرتوو ،لیستی هاوبەش پێکدەهێنن؟ ب��ە مەبەستی پێکهێنانی لیستێکی ه��اوب��ەش ل��ە ناو خۆیاندا ،مەکتەبی سیاسی کۆمەڵ و یەکگرتوو ،چەندجارێک ک��ۆب��وون��ەت��ەوەو ،ئ��ەو پرسەیان ت��اوت��وێ��ک��ردووە ،ئەگەرچی بەرپرسانی بااڵی هەردوو حزب ،جەخت لەوەدەکەنەوە لەو چەند دانیشتنەی کراوە هیچ خاڵێکی ناکۆک لە نێوانیاندا نەبووە، بەاڵم بەپێی ئەو زانیارییانەبێت کە دەست «پرس» ،کەوتوون بەشێک لە ئەندامانی یەکگرتوو ناڕازی بوونە بە لیستی هاوبەش بەشداری هەڵبژاردنەکان بکەن ،ئەویش بە پاساوی ئەوەی یەکگرتوو جەماوەری زیاترەو دەنگی زیاتر بە دەستدەهێنێت. بیالل سلێمان ،ئەندامی مەکتەبی سیاسی کۆمەڵی ئیسالمی، هاوکات ئەندامی ئەو شاندەیە کە لەگەڵ یەکگرتوو خەریکی گفتوگۆکردنن بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنێک ،لە لێدوانێکیدا بۆ پرس وتی «تائێستا بڕیاری کۆتایمان ن��ەداوە ،چونکە خەریکن هەڵسەنگاندن بۆ بارودۆخەکە دەکەین» .هەروەها ڕاشیدەگەیەنێت ،کە تاوەکو ئێستا هیچ خاڵێکی ناکۆک لە نێوانیاندا نیە ،هەروەکخۆی دەڵێت «ئەگەری زۆرە بە لیستێکی هاوبەش بەشداری هەڵبژاردنەکان بکەین». فەرهاد مەال ساڵح ،ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکگرتوو، هاوکات بەشداربووە لەو چەند کۆبونەوەی کە لەگەڵ مەکتەبی سیاسی کۆمەڵ کراوە ،جەخت لەوەدەکاتەوە کە لێکتێگەیشتن لەنێوانیاندا هەیەو ،هەر ئەوەش بۆتە هۆی بەرەوپێشچوونی دانیشتنەکان» .دووپاتیشیکردەوە کە ئەگەری زۆرە لیستی هاوبەش پێکبهێنن». دکتۆر جوتیار ع��ادل ،مامۆستای زانستە سیاسیەکان لەزانکۆی سەاڵحەدین ،پێشبینی دەکات ه��ەردووال بەلیستی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردنەکان بکەن و پاشان لەپەرلەمان لیستی هاوبەش پێکبهێنن ،ئەو دەڵێت «ئەوان یەکلیست بە گرنگ نازانن ،بەڵکو ئەوەیان الگرنگە پاش هەڵبژاردن لیستی هاوبەش پێکبهێنن ،ئەمەیش بۆ بەرژەوەندی و بەهێزبوونیانە لەپەرلەمان». دکتۆر محمد بازیانی ،چاودێری سیاسی ،ڕوونیکردەوە کە هەردووال سەیری بەرژەوەندییەکانی خۆیان دەکەن ئینجا بیر لە پێکهێنانی لیستی هاوبەش دەکەنەوە ،ئەو پێیوایە لە هەندێک خاڵدا تێبینیان لەسەر یەکتر هەیەو ،دەبێت حساب بۆ شکستیش بکرێت.
ئایا ڕێژەی نفوزی کۆمەڵ زیاترە یاخود یەکگرتوو؟ بەپێی ئاماری دەزگ��ای هەڵبژاردنی یەکگرتوو ،لە دواین هەڵبژاردن یەکگرتوو ( )٢٤٧.٣٦٦دەنگی بەدەستهێناوە، لە بەرامبەریشدا کۆمەڵی ئیسالمی ( )١٥٣.٦٤٠دەنگی بەدەستهێناوە ،بەپێی ئەو ژمارەیە دەردەکەوێت ،یەکگرتوو ( )٩٣.٧٢٦دەنگ لە پێش کۆمەڵی ئیسالمیە ،بەپێی زانیارییەکان ئەو پرسەش لە ناو کۆبونەوەکەدا باسکراوە ،بەاڵم تائێستا نازانرێت مەرجەکانی پێکهێنانی لیستی هاوبەش لەنێوانیاندا چی دەبێت ،بەاڵم پێدەچێت هەردووال لەچوارچێوەی لیستێکی کراوەدا بەشداری هەڵبژاردنەکان بکەن ،واتە ڕاستەوخۆ دەنگ بە کاندیدەکان بدرێت. هاوکات ه��ەردوو ئەندامەکەی مەکتەبی سیاسی (کۆمەڵ، یەکگرتوو) جەخت لەوەدەکەنەوە کە تاوەکو ئێستا باسی ئەو مەسەلەیە نەکراوە ،بەاڵم ناشیشارنەوە کە ئەو خااڵنەش تاوتوێدەکەن. ئایا لیستی هاوبەش سەرکەوتوودەبێت؟ لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردووی هەرێم ،پێکهێنانی لیستی هاوبەش لە نێوان حزبەکان ،وەک شتێکی مۆدێل و چاولێکەری لێهاتبوو، زۆربەی حزبەکان بە ڕەچاوکردنی بەرژەوەندییەکانیان لیستی هاوبەشیان پێکدەهێنا ،بەاڵم هەر لەئێستاوە هەردوو حزبی دەسەاڵتدار کە پێشتر بە یەکلیستی بەشداری هەڵبژاردنەکانیان ک����ردووە ،ب��ڕی��اری��ان��داوە بەلیستی س��ەرب��ەخ��ۆ ب��ەش��داری هەڵبژاردنەکان بکەن ،هۆکارەکەشی بۆ ئەوەدەگەڕێننەوە کە بەهۆی لیستی هاوبەشەوە هەردووال زەرەرمەندبوونەو لەدەنگی ڕاستی خۆیان کەمتریان هێناوە ،لەئێستاشدا بەرپرسانی کۆمەڵ و یەکگرتوو ،خەریکی تاوتوێکردنی ئەو مەسەلەن ،هەندێکیان پێیانوایە بەهۆیەوە سەرکەوتودەبن ،ب��ەاڵم هەندێکیان بە پێچەوانەوە پێیانوایە ئەگەر لیستی هاوبەش پێکبهێنن دەنگی کەمتر بەدەستدەهێنن. محمود یاسین کوردی رۆژنامەنوسی یەکگرتوو ،لە وتارێکیدا کە لە سایتی خەندان باڵویکردۆتەوە ،پێیوایە هەردووال بەلیستی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردنەکان بکەن باشترەو سەرکەوتوترە، چونکە ئەو پێیوایە ئەگەر بە لیستی سەربەخۆ بەشداری بکەن دەتوانن بە گڕوتینێکی زۆرەوە چاودێری هەڵبژاردنەکان بکەن. ئەو باسی مەترسی لیستی هاوبەشی ک��ردووەو دەڵێت «دڵنیام دوای ئەو لیستە هاوبەشە ساردبوونەوەو نیگەرانی و دوورکەوتنەوە دروست دەبێت» .رۆژنامەنووسەکە نمونەی بە لیستی چاکسازی و خزمەتگوزاری هێناوەتەوە کە پاش یەک دانیشتنی پەرلەمانی ئەو لیستە هاوبەشە درزی تێکەوت و
هەریەک لەو دوو حزبە بوونە دوو فراکسیۆن. هەروەها هەردوو ئەندامەکەی (کۆمەڵ و یەکگرتوو) ،دەڵێن «هەرچیەک لە بەرژەوەندی کورددابێت دەیکەین و ،ئەگەر لیستی هاوبەش لە بەرژەوەندی خەڵکدا نەبێت نایکەین». هەروەها فەرهاد مەال ساڵح ،زیاتر دەڵێت «کاتێک لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوو بە لیستی هاوبەش بەشداریمان کرد، خراپ نەبوو ،بەاڵم ئەمجارەیان باشتر هەڵسەنگاندنی بۆ دەکەین ئینجا بڕیاردەدەین». دکتۆر جوتیار عادل ،پێیوایە ئەگەر حزبەکانی تر بە لیستی هاوبەش داببەزن ئەوکات ئەوانیش بە لیستی هاوبەش دادەبەزن، بۆیە ئەو پێیوایە ئەوان چاوەڕێی بارودۆخەکە دەکەن.
مامۆستایەکی زانستە سیاسیەکان: پێشبینی دەکرێت ،هەردووال بە لیستی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردنەکان بکەن و، لە پەرلەمان لیستێکی هاوبەش دروست بکەن ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی کۆمەڵ: ناکۆکیەکی ئەوتۆمان نیە بۆ دروستکردنی لیستێکی هاوبەش ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی یەکگرتوو: بەهێزترین ئەگەر پێکهێنانی لیستی هاوبەشە لەگەڵ کۆمەڵ ڕۆژنامەنوسێکی یەکگرتوو: دڵنیام دوای پێکهێنانی لیستی هاوبەش، نیگەرانی و ساردبوونەوەی ئەندامانی لێدەکەوێتەوە
4
ژماره 175
www.lawanikurdistan.com
2013/4/2
بێ رووتووش پێم سەیرە دەڵێن دادگاکان سەربەخۆ نین دادوەر عەبدولباست فەرهادی ،سەرۆکی دادگای دووی هەولێر ،ئاشکرای دەکات ،کە تاوانی کوشتن کەم بۆتەوەو تاوانی بازرگانیکردن و بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکانیش ڕوو لەزیادبوونە .پێشیوایە هێنانی م��اددەی هۆشبەر دەستی واڵتانی دراوسێی لەپشتەوەیە ،ئەو دەڵێت «تاوانبارەکان دەڵێن زۆر بە ئاسانی هێناومانەتە ناو هەرێم و بە هەرزانتر لەو نرخەی کە کڕاوە بازرگانی پێوەدەکرێت». دیدار :توانا شێخانی
دادوەر عەبدولباست فەرهادی ،سەرۆکی دادگای دووی هەولێر بۆ پرس:
تاوانی کوشتن کەم بۆتەوەو بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان ڕوو لە زیادبوونە هاوکات سەبارەت بەو کەیسانەی کە چەند ساڵێک لەدادگاکان دەمێننەوەو یەکالیی نابنەوە ،ناوبراو دەڵێت «زۆرجار پارێزەری تۆمەتبارەکان بەهۆکاری جیا داوای درێژکردنەوەی دانیشتنی دادگاییەکە دەک��ەن ،جگە ل��ەوەش لەوانەیە چەند تۆمەتبارێک دەستیان لەکارەکەدا هەبێت و شوێن و ناونیشانیان دیارنەبێت». پرس :بەپێی ئەو ئامارانە بێت ،کە سااڵنە ئەنجومەنی دادوەری باڵوی دەکاتەوە ،ڕێژەی تاوانەکان روو لە زیادبوونە ،بە جۆرێک لە هەولێر ڕێژەکەی لە %٢٠ە؟ دادوەر عەبدولباست :داتاکانم لەبەردەستدا نییە ،بۆیە ناتوانم بڵێم لە زیادبوونە یاخود لە کەم بوونە ،ئەو کەیسانەی دەبینین بریتین لەتیرۆرو ماددە هۆشبەرەکان و کوشتن ،لەسنوری هەولێرو چۆمان و سۆران و تەق تەق و دەشتی هەولێر ،بەبەراورد لەگەڵ سااڵنی ڕابردوو هەست ناکەم ڕێژەی تاوان لە سنوری هەولێر زیادی کردبێت. پرس :لەئێستادا جۆری ئەو تاوانانە چین کە لەزیادبووندان؟ دادوەر عەبدولباست :بەگوێرەی ئامارەکان تاوانی کوشتن کەم بۆتەوەو تاوانی ماددە هۆشبەرەکانیش ڕوو لەزیادبوونە ،بۆیە داوا لەمیدیاکان دەکەم ئەو بابەتە بوروژێنن و باسی زەرەرو زیانەکان و سزاکانی ئەو ماددەیە بکەن بۆ ئەوەی خەڵک هۆشیار ببێتەوە. پرس :ڕێژەی ئەو کەسانە زیاتر کە بازرگانی پێوەدەکەن یاخود ئەوانەی بەکاریدەهێنن؟ دادوەر عەبدولباست :بێگومان ڕێ��ژەی بەکارهێنانی زیاترە، هەروەها ئەو کەسانەی بازرگانی پێوەدەکەن کەمتر دەستگیردەکرێن، چونکە شارەزایە لەوەی چۆن خۆی بشارێتەوە ،ئێستاش چەندین بازرگان دەستگیرکراوەو سزای قورسیشیان بۆ دەرچووە ،بەجۆرێک ئەوانەی بازرگانی پێوەدەکەن سزاکەیان لەپانزە ساڵ زیندانی تاوەکو لەسێدارەدانەو هیچ جۆرە لێبوردنێکیش نایگرێتەوە. پرس :ئایا ئەو ماددە هۆشبەرانە لەکوێوە دێنە ناو هەرێم؟ دادوەر عەبدولباست :واڵتانی دراوسێ هەوڵدەدەن دەرمان و ماددەی بێهۆشکەر بۆ کوردستان بنێرن تاوەکو گەنجەکانمان ئالوودەی ببن، چونکە تۆمەتبارەکان دەڵێن زۆر بەئاسانی لەئێرانەوە هێناومانەتە کوردستان ،دەشبینین لەواڵتان نرخیان زۆرە ،بەاڵم لێرە هەرزانە. پ��رس :پێتوایە دەس��ت��ی دەرەک���ی لەپشت هێنانی م��اددەی هۆشبەرەوەیە؟ دادوەر عەبدولباست :بەڵێ ،پێموایە دەستی دەرەکی لە پاڵەوەیە، ئەگەر بەشێوەیەکی فەرمیش نەبێت بەشێوەی نافەرمیە. پرس :دەوترێت ،تائێستاش تاوانی کوشتن و ش��ەڕەف ،زیاتر سوڵحی عەشایەری کێشەکە یەکالدەکاتەوە ،نەوەک دادگاکان؟
دادوەر عەبدولباست :کاتێک کەسێک بە بیانووی شەڕەفپارێزی کەسێک دەکوژێت ،الی یاسا جیاوازی نیە لەگەڵ تاوانی کوشتنێکی تر، چونکە تاوان هەر تاوانە ،ڕەنگە سوڵحی عەشایەریش هەندێک کێشە چارەسەر بکات ،هاوکات یاساش باسی سوڵحی عەشایەری کردووە، جێگای دڵخۆشییە کە لەئێستادا ئەو تاوانانە کەم بۆتەوە. پرس :ئەو قسەیە زۆر دووبارە دەبێتەوە ،دەوترێت تائێستا دادگاکان سەربەخۆنین؟ دادوەر عەبدولباست :پێم سەیرە ئەو قسەیە دەوترێت ،چونکە سەربەخۆی دادوەری خۆی لە سێ ت��ەوەردا دەبینێتەوە ،یەکەم سەربەخۆی دەزگ��ای دادوەری کە ئێستا دەسەاڵتێکی دادوەری سەربەخۆمان هەیە ،دووەمیش بودجەی سەربەخۆی هەیەو چاومان لەدەستی کەس نیە ،سێیەمینیش سەربەخۆی خودی دادوەرەکانە، ناڵێم هەموو دادوەرەکانمان تەئسیریان لێ ناکرێت ،بەاڵم دادوەری زۆر بە جورئەتمان هەیەو بڕیاری زۆر ڕێک دەدەن و کەسیش ناتوانن بڕیارییان لەسەر فەرز بکەن .هەر داوەرێک کە لەسەر کورسی دادوەری دانیشت نابێت پشتگیری هیچ الیەنێک بکات و نابێت خۆی بەقەرزداری هیچ حزبێکیش بزانێت. پرس :ئەو یاسایانەی کە ئێستا لەدادگاکان کاری پێدەکرێت، زۆربەیان هی سەردەمی ڕژێمی بەعسن ،ئایا پێویستیان بە پێداچوونەوە نییە؟ دادوەر عەبدولباست :عیبرەت لە دەرکردنی یاسا نییە ،چونکە ئێستا چەندان یاسامان هەیە کاری پێناکرێت ،بۆ نموونە یاسای جگەرەکێشان هەر لەناو پەرلەمان کاری پێناکرێت ،هەروەها کاتێک یاسایەک هەموار دەکرێتەوە دەبێت بەهێزتربێت لەیاسایە کۆنەکە، بۆ نموونە دەقی یاسای باری کەسیەتی ،کاتێک هەموارکرا ،وابزانم دەقە کۆنەکەی بەهێزترە ،بۆیە پێویستە لەکاتی دەرکردنی یاساو هەموارکردنەوەی ڕاوێژ بە دادوەرەکان بکرێت. پرس :هەندێک کەیس هەیە ،زۆر لەدادگاکان دەمێنێتەوە ،بە جۆرێک پاش چەندین ساڵ یەکالیی نابێتەوە؟ دادوەر عەبدولباست :هۆکارەکان زۆرن ،لەوانەیە لەسەرەتاوە لێکۆڵینەوەیەکی ناڕێک کرابێت ،بۆیە دادگای تایبەتمەندیش ناچارە بیگەڕێنێتەوە بۆئەوەی دووبارە لێکۆڵینەوە بکرێتەوە ،هەروەها لەوانەیە شوێن و ناونیشانی ئەو کەسانەی تاوانەکەیان بنییوەو کردووە ئامادە نەکرێن ،هەروەها زۆرجار پارێزەری تۆمەتبارەکان داوای درێژکردنەوەی دەکەن ،جگە لەوەش تاوان هەیە پێنچ تا شەش تاوانباری تێدایە، بۆیە زۆر دەمێنێتەوە ،بەپێی ئامارێکی ئەنجومەنی دادوەری ،ساڵی پار %٨٥تاوانەکانمان یەکالیی کردۆتەوە.
*پ��اش ئ��ەوەی زنجیرەی درام��ای گەردەلول بەشێ سێیەمی پەخشکرا ،بۆیەکەم جار ئەکتەرەکانی هەولێر بەشداریان پێکرا، ئەویش بە رۆڵێکی الواز و کەم و هەندێک جاریش سوک (بە شەیتانی نەبێ) *دەرهێنەرە ئێرانیەکە سەرئەنجام کارەکانی درامای پێغەمبەری ئیسالم (د.خ) ل��ەس��ەر بێت کۆتایی پێهێناو ب��ەو نزیکانە پەخشدەکرێ ،ئنجا سەرنج بدەن کەچۆن لە سیناریۆکەی رۆڵی ئیمامی عەلی بە ماکیاژێکی زۆرەوە دەردەخا. (دەستی خۆشبێ ،ئەوان دەزانن چۆن هەمووشتێک بۆ خۆیان بەکاردێنن) *پاش ئەوەی پار و پێرار و پێشتریش نەخۆشیەکانی شێتی مانگا و ئەنفلەونزای بەرزا و باڵندە ترس و دڵەڕاوکێ خستەوە ،ئێستا نەخۆشیەکی دیکە کە گوایە لە ئاژەڵ دەگوازرێتەوە باڵوبۆتەوە. (خوا دەردی دایە و دەرمانیش دایە) *لەوەتەی مام جەالل لە دەرەوە بە هەزار نانی عەلی و دنیایەک ئامێری هەناسەدان و چاودێری وردی پزیشکی دەڵێن هێشتا ماوە، لە یەکێتی کەس بەکەس نییە. (خوا نەکا ،ئەو رۆژەی دڵە گەورەکەی لە لێدان دەکەوێ؟) *لە هەواڵێکدا هاتووە بەشێکی گەڕەکەکانی شاری سلێمانی ئاوەکانیان پاکنییە ،جار نا جارێکیش باس لە سەرچاوەی ئاوەکە دەکەن کە لە دووکانەوە پیسبووە. (لەم واڵتەی ئێمە بەسودفە رێکدەکەوێ خۆراکێکی پاکبخۆی) *ماوەکەیە لەنێوان پارتی و یەکێتی بۆتە کێشەو بێنەو بەردە لەسەر زیادبوونی ژمارەی دانیشتوانی هەردوو شاری هەولێر و دهۆک ،بەرپرسێکی یەکێتیش بەو بۆنەیەوە قسەیەکی خۆشی کرد. (هەزار راپرسی بکرێ راستدەرناچێ ،چونکە خەڵک وادەزانن بۆ تەعویز یا معاش زیادبوونە) *وەزارەت����ی ب��ازرگ��ان��ی ل��ە راگەیاندێک ب�ڵاوی ک���ردووە کە بەرهەمەکانی ناوخۆیی گەنم و ئاویی کانزایی لە سەدا سەدی پێداویستی ناوخۆیی دابین کردووە. (بەو مانایە حکومەتی هەرێم بەقەدەر یەک کارێز ئینتاجی هەبووە). پرس :بۆچی تاوەکو ئێستا دادگا بڕیاری دەستگیرکردنی کۆنە جاش و موستەشارەکان دەرناکات ،کە لەئێستادا بە ئازادی دەسوڕێنەوە؟ دادوەر عەبدولباست :ئەوانە لە دادگای تاوانەکانی عێراق ،فەرمانی دەستگیرکردنیان بۆ دەرچووەو ،جێبەجێکردنیشی لە ئەستۆی دادگای ئێمە نییە ،خۆ دادوەر دەست ناداتە تفەنگ بچێت تۆمەتبار دەستگیر بکات. پڕۆفایل: دادوەر عەبدولباست عەبدواڵ فەرهادی لە ساڵی ١٩٥٨لە هەولێر لە دایکبووە. لە ساڵی ٢٠٠٥بۆتە دادوەر. لە سەرجەم دادگاکانی هەولێر کاری کردووە. سەرۆکی دادگای تاوانی دووە لەهەولێر. جێگری سەرۆکی دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی هەولێرە.
یاسا باسی سوڵحی عەشایەری کردووە هێنانی ماددەی هۆشبەر بۆ کوردستان دەستی واڵتانی دراوسێی لە پاڵەوەیە
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 175
2013/4/2
5
پەرلەمانتارێکی یەکێتی: لەناو یەکێتی دوو سەرکردایەتی هەیە ڕاپۆرتی شیکاری :توانا شێخانی
دوای نەخۆشکەوتنی تاڵەبانی و دوورکەوتنەوە لە حزبەکەی، ناکۆکیەکانی نێوان ئەندامانی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی یەکێتی پەرەدەسێنێت و ،وایکردووە بەردەوام دژی یەک لێدوان بدەن ،زۆرجارانیش لێدوانی یەکتر ڕەتدەکەنەوەو قسەی یەکتر بە ناڕاست وەسف دەکەن ،هاوکات بەپێی وتەی چاودێرانی سیاسی و رۆژنامەنوسان و مامۆستایانی زانستە سیاسیەکان ،ئەو قسەیە ڕاست دەرچوو کە دەوترا «تاڵەبانی یەکێتی ڕاگرتووە» ،ئاماژە بەوەدەکەن ،کە لە غیابی مام جەالل کێشەوگرفتەکانی ناوخۆی یەکێتی بە ئاسانی هەستی پێدەکرێت ،چاودێرێکی سیاسیش دەڵێت «هەر لەبەر ئەمەیە یەکێتی نایەوێت هەواڵی ڕاستی تەندروستی تاڵەبانی باڵوبکاتەوە» .ئەندامێکی سەرکردایەتی یەکێتیش بە ڕاشکاوانە دەڵێت «لە ئێستا بڕیارمانداوە لێدوان لەسەر ئەو مەسەالنە نەدەین ،چونکە هەر بەرپرسێکمان بۆخۆی لێدوان دەدات و وتەکانیشیان ڕاست نین». ناکۆکیەکانی نێوان ئەندامانی سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی بە گوێرەی ئەو لێدوانانەبێت کە ڕۆژانە ئەندامانی سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی یەکێتی دەیدەن ،دژ و پێچەوانەی یەکترین، بۆ نموونە لەسەر مەسەلەی هەڵبژاردنەکان و بەشداریکردنیان بە لیستی جیا ،سەعدی پیرە و بڵێسە جەبار و ئااڵ تاڵەبانی و ئارێز عەبدواڵ و ئازاد جوندیانی ڕایدەگەیەنن کە ئەوان بەلیستی جیا بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکەن ،بەاڵم لەالیەکی ترەوە ،کۆسرە ڕەسول عەلی کە سکرتێری یەکەمی ئەو حزبەیەو هاوکات جێگری سەرۆکی هەرێمە ،ڕەتی دەکاتەوە کە تاوەکو ئێستا قسەیان لەسەر ئەوە کردبێت ،دەشڵێت «تائێستا بڕیارمان نەداوە کە بەتەنیا بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکەین یاخود بە هاوپەیمانی». ئەو لێدوانە پێچەوانانە بەڵگەن بۆ هەبوونی ناکۆکی لەنێوان بەرپرسانی یەکێتی. ئەندامێکی سەرکردایەتی یەکێتی ،کە نەیویست ئاماژە بە ناوەکەی بکرێت ،لە لێدوانێکیدا بۆ پرس وتی «ئێمە بڕیارمانداوە چیتر لەسەر ئەو مەسەالنە لێدوان نەدەین تاوەکو بارودۆخەکە ئارام دەبێتەوە ،چونکە هەر ئەندامێک بێ ئەوەی زانیاری هەبێت لێدوان دەدات ،بەشێکیش لەقسەکانیان دوورە لە ڕاستیەوە». هاوکات شەماڵ حوسێن ،مامۆستای زانستە سیاسیەکان لە زانکۆی سەاڵحەدین ،دروستبوونی ئەو حاڵەتە بۆ چەند هۆکارێک دەگەڕێتەوە ،ئەو پێیوایە قسەکانی بەرپرسی دەزگای هەڵبژاردنی پارتی وایکردووە ،جۆرە پشێوەیەک بە بارودۆخی ناوخۆی یەکێتیدا دروست ببێت ،ناوبراو دەڵێت «لە ئێستادا قەیرانی ناوخۆی یەکێتی وایکردووە گوتارێکی دیاریکراویان نەبێت ،بەرامبەر بارودۆخەکە و پارتی» .مامۆستاکە پێشیوایە بەشێکی زۆری ئەو هۆکارانە لە غیابی مام جەالل سکرتێری گشتی ئەو حزبە دروستبووە. ب��ەاڵم ،گ��ۆران ئ��ازاد ،پەرلەمانتاری یەکێتی لە پەرلەمانی کوردستان و کادیری دیاری یەکێتی ،ڕەتی دەکاتەوە کە ئەندامانی سەرکردایەتی حزبەکەی یەک گوتیارییان نەبێت و لێدوانی دژی یەکتر بدەن ،ئەو دەڵێت «بوونی بۆچونی جیاواز ئاساییە ،ئەو بۆچوونە جیاوازانەش کە دروستبووە لە ئەنجامی دوو پارچەیی یەکێتیە ،بە جۆرێک داب��ەش دەبێت بۆ دووب��ەش (هەولێر، سلێمانی)». مەسعود عەبدولخالق ،چاودێری سیاسی لەگەڵ قسەکانی مامۆستای زانستە سیاسیەکان کۆکەو دەڵێت «ئەو بارودۆخ و بۆچوونە ج��ی��اوازان��ەی ن��او یەکێتی ،لەغیابی م��ام جەالل دروستبووە».
ئەندامانی سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی ،بونەتە دوو بەشەوە هەندێک لە ئەندامانی سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی ،بە تایبەت ئەوانەی ئێستا لە حکومەتن و پۆستی بااڵیان هەیە ،لە پارتیەوە نزیکن و پێیان باشە لە هەموو حاڵەتێکدا لەگەڵ پارتی بن ،چونکە پارتی خاوەن پێگەی جەماوەری گەورەیەو مەغدوریان ناکات ،بەاڵم بەشێکی تر لە بەرپرسانی حزبی و بە تایبەتی ئەوانەی ئێستا پۆستی حکومیان نیە ،لە بزوتنەوەی گۆڕانەوە نزیکن و ،بەپێی زانیارییەکانیش دوای نەخۆشکەوتنی تاڵەبانی نزیکبوونەوەی ئەو باڵەو بەتایبەتی ئەوانەی کە خۆیان خەڵکی سلێمانین و دانیشتووی سلێمانین ،هەوڵی نزیکبوونەوەی گۆڕان لەیەکێتی دەدەن ،بەاڵم پێناچێت ئەو هەواڵنە سەربگرێت ،چونکە بزوتنەوەی گۆڕان لەوە تێگەیشتووە کە یەکێتی دەیەوێت لەدوو الوە سوودمەندبێت ،یەکەمیان :لەسەر بەاڵنسی گۆڕان ببێتە خاوەن دەنگی زیاتر ،دووەمیان :ملمالنێ و لەدژی پارتی ڕابوەستێت. ئەو ئەندامەی سەرکردایەتی یەکێتی کە ناوەکەی الی پرس پارێزراوە ،ڕەتی دەکاتەوە سەرکردایەتی یەکێتی بوبێتە دوو پارچەوە ،وەکخۆی دەڵێت «یەکێتی یەکتری گرەو یەک پارچەیە». بەاڵم گۆران ئازاد ،پەرلەمانتاری یەکێتی ،دەڵێت «لەناو یەکێتی دوو سەرکردایەتی هەیە ،بەشێوەیەک ئەو ئەندامانەی کە لە ژێر دەستی پارتی ئازاریان چەشتووە دژی ئەوەن لە پارتی نزیکببنەوە، ئەو ئەندامانەی لەسلێمانی گۆڕان ئازاری داون و تۆراون دژی ئەوەن لەگۆران نزیک ببینەوە». بەبڕوای شەماڵ حوسێن مامۆستای زانستە سیاسیەکان، یەکێتی دوو ڕێگای لە پێشە ،ڕێگای یەکەم چۆکدانانە بۆ پارتی و بەو پۆستانە ڕازی بێت کە پێیدەدات ،دەشڵێت «ڕێگای یەکەم لە بەرژەوەندی یەکێتیدایە ،چونکە سەرکردایەتی یەکێتی باش ئەوەدەزانێت ،کە ئەو پۆستانەی ئێستا لەحکومەت هەیەتی بەشێکی پشکی پارتی بووە». جگە لەوەش شەماڵ حوسێن ،دەڵێت «دەمێکە تێبینی ئەوەمان کردووە ،ئەو بەرپرسانەی یەکێتی کە پۆستی حکومیان نیە ،خۆیان بە مەغدور دەزانن و ،وادەزانن دوورن لەو سەروەت و سامانەی کە دەست بەرپرسانی حکومی دەکەوێت ،ئەمەیش وایکردووە بەشێکیان مەیلیان بۆ پارتی نەبێت و ،لەالیەنی تر نزیکببنەوە». ئایا تاڵەبانی یەکێتی ڕاگرتووە پێش ئ��ەوەی ،مام جەالل تاڵەبانی نەخۆشبکەوێت ،دەوترا تاڵەبانی یەکێتی ڕاگرتووە ئەگەرنا یەکێتی دەمێک بوو ببووە چەند پارچەیەک ،دوای نەخۆشکەوتنی و دیارنەبوونی چارەنووسی و درێژە کێشانی نەخۆشییەکەی ،ئێستا سەرە داوەکانی ناکۆکی و دووبەرەکی ناو یەکێتی بە ئاشکرا دیارە. گۆران ئازاد ڕەتیدەکاتەوە ،کە یەکێتی دوای تاڵەبانی شپرزەیی پێوەدیاربێت ،ئەو دەڵێت «بارودۆخی یەکێتی ئاساییە ،ئەو بۆچون و بڕیارانەی کە دراون خودی تاڵەبانی پێی باشبووە». بەاڵم مەسعود عەبدولخالق ،پێیوایە بۆ تاڵەبانی ئاسان بوو کە یەکێتی بەڕێوەببات ،بۆیە دەڵێت «لە غیابی مام جەاللد کێشەکان زۆر زەقتربونەتەوە ،یەکێتی پێویستی بە کەسێک هەیە وەک تاڵەبانی کارەکان ڕایی بکات ،بەاڵم ئەو کەسەیان نییە».
ناوبراو وتیشی «هەر لەبەر ئەمەشە نایانەوێت هەواڵی ڕاستی تەندروستی تاڵەبانی باڵوبکەنەوە». ئایا یەکێتی ڕکابەرایەتی پارتی دەکات؟ لە ئێستادا دەبینین ،ئەندامانی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی یەکێتی ،بەردەوام خەریکی لێدوانن دژی ڕێککەوتنامەی ستراتیژی و مەکتەبی سیاسی پارتی ،بە جۆرێک بە قسەی بەرپرسی دەزگ��ای هەڵبژاردنی پارتی پەست بوون و وایکرد ڕاستەوخۆ ڕوونکردنەوەیەک باڵوبکەنەوە .سەرکردایەتی یەکێتی جەخت لە بەتەنیا بەشداریکردنیان دەکەنەوە ،لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە، بۆچی یەکێتی پێشتر بیری لە لیستی جیا نەکردۆتەوە؟ مەسعود عەبدولخالق ،هۆکاری ئەم ئاڵۆزییە بۆ ڕێککەوتنامەی ستراتیژی دەگەڕێنێتەوەو ،پێیوایە ڕێککەوتنەکە زیاتر لە نێوان مام جەالل و کاک مەسعود داب��ووەو ،نەهاتۆتە خ��وارەوە ،ئەو دەڵێت «لەئێستادا الیەنێکیان نەماوە ،کەواتە ڕێککەوتنامەکە لە مەترسیدایە و کێشەی زۆرتر سەرهەڵدەدات». بەپێی لێدوانی بەرپرسانی یەکێتی بێت ،پێش نەخۆشکەوتنی خ��ودی تاڵەبانی ڕازی��ب��ووە یەکێتی بە لیستی جیا بەشداری هەڵبژاردنەکان بکات ،گ��ۆران ئازادیش ،دووپاتیدەکاتەوە ئەو بڕیارانەی ئێستای یەکێتی دەگەڕێتەوە بۆ پێش نەخۆشکەوتنی تاڵەبانی.
مامۆستایەکی زانستە سیاسیەکان: لە غیابی مام جەاللدا پشێوی بە سەرکردایەتی یەکێتییەوە دیارە پەرلەمانتارێکی یەکێتی: ئەو بۆچوونە جیاوازانەی کە دروستبووە لە ئەنجامی دوو پارچەیی یەکێتیە ئەندامێکی سەرکردایەتی یەکێتی: بڕیارمانداوە لەسەر بارودۆخی یەکێتی لێدوان نەدەین چاودێرێکی سیاسی: یەکێتی پێویستی بە کەسێک هەیە وەک تاڵەبانی کارەکان ڕایی بکات ،بەاڵم ئەو کەسەیان نیە
6
ژماره 175
www.lawanikurdistan.com
2013/4/2
حاکم تۆفیق کەریم ،لە ساڵی ١٩٤٦لەدایکبووە ،بە کالۆریۆسی لە زانکۆی بەغدا لە ساڵی ١٩٦٨ -١٩٦٧وەرگرتووە .لەساڵی ١٩٨٧ تاوەکو دوای راپەرین حاکمی شۆڕش بووە ،هەروەها لە ساڵی ١٩٨٩ ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری یەکێتی ماف پەروەرانی کوردستان بووە .لەساڵی ٢٠٠٤وە لە کۆنگرەی سێیەم تاوەکو ئێستا سەرۆکی یەکێتی مافپەروەرانی کوردستانە. دیمانە :تریفە ئازاد
حاکم تۆفیق کەریم ،سەرۆکی یەکێتی مافپەروەرانی کوردستان (حاکمی شۆڕشی ئەیلول):
چوومە خزمەت جەنابی سەرۆک گوتم :ئەوانە دان بە تاوانەکەیان نانێن ،ئەبێت شێوازی تر بەکاربێنین .خۆی توڕە کردو گوتی :ئەوە قابیلی قبوڵ نیە ،شتی واش قبول ناکەم و کاری واش نەکەن پ :لەسەردەمی شۆرشی گواڵن حاکم بوویت ،چۆن بوویت بە حاکمی شۆرش؟ و :من کەسێکی ناسراو بووم لە ناو پارتی ،چونکە من چوونم بۆ رێزی شۆرشی گواڵن ،درێژە پێدانم بوو بە شۆرشی ئەیلول ،من لە سەردەمی شۆرشی ئەیلولەوە لەگەڵ پارتی بووم ،لەسەرەتای مانگی ٧ی ١٩٨٧پێوەندیم بە شۆرشەوە ک��ردووە ،کە گەیشتمە شاخ یەکسەر بڕیارم دەرچ��وو کە بکرێم بە حاکمی شۆڕش ،ئەوکات مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان لە ڕاژان بوو. پ :ئەو کات کە چوویتە ئەوێ ،ئایا حزب بە رەسمی دادگای شۆڕشی هەبوو؟ و :بەڵێ ،پێش من هەندێک برادەری تر لەوێ بوون ،لەوانە حاکم ئەسعەد کە ئێستا ماوە ،هەروەها کاک فەرزەندە زێباریش لەوێ بوو. پ :کێ سەرۆکی دادگاکە بوو؟ و :سەرۆکمان نەبوو ،راستەوخۆ پەیوەندیمان بە جەنابی سەرۆک و مەکتەبی سیاسییەوە بوو. پ :ئەو دادگایە کەی دامەزراوە ؟ و :لەسەرتای شۆرشی گواڵن هەبووە ،جگە لە سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی ،لەناو لقەکانیش خەڵکی دەرچووی کۆلیژی حقوق هەبوون ،لەوێ کارووباری دادگایان بەرێوە ئەبرد. پ :دادگ��ای ش��ۆڕش ،چۆنیەتی وەرگرتنی ئەندامانی حاکمەکان و دەستەی بەرێوبردنتان چۆن بوو؟ و :من و دووبرادەری تر ئیش و کارەکانمان بەرێوە ئەبرد، هەر کێشەیەک هاتبایە المان ،بریاری خۆمان لەسەر ئەداو بەرزمان ئەکردەوە بۆ سەرکردایەتی. پ :مافی دانانی حاکمەکان لە دەسەاڵتی کی بوو؟ و :جەنابی سەرۆک و مەکتەبی سیاسی. پ :کێشەکانی ئەو کات چی جۆرێک بوو؟ و :کێشەی کۆمەاڵیەتی کەم ئەهاتە الی ئێمە ،چونکە
ئێمە لە دەرەوەی کوردستان بوین ،بارەگامان لە ڕاژان بوو، لەبەر ئەوە کێشەی کۆمەاڵیەتیمان کەم بوو ،ئەگەر هەبا لە ناو ئێران ئەو کێشانە ئەهاتن ،وەک سەرپێچی پێشمەرگە، یان زوڵم لە هاواڵتیەک بکرێت ،یان خەڵکانێک هەبن بە تۆمەتی جاسووسی و تیرۆر دەسگیر کرابان کە تەحویلی سەرکردایەتی ئەکرا. پ :ئێوە پشتان بە چ جۆرە بنەماو یاسایەک ئەبەست ؟ و :هەر یاساکانی عێراقی بوو. پ :تاچەند دادگاکە لە ژێر کاریگەری مەکتەبی سیاسی و پارتی بوو؟ و :من بە ویژدانەوە ئەڵێم ،هیچ رۆژێک لە رۆژان ئەندامێکی سەرکردایەتی لەدوورو لەنزیک بە ئێمەیان نەگووتووە ئێوە بریارێکی وا دەربکەن و بریارێکی وا دەرمەکەن .ئەو نمونەشم ئەوەیە جارێکییان دوو کەس دەستگیر کرابوون بە تۆمەتی تیرۆرکردنی جەنابی سەرۆک ،لێکۆڵینەوەمان لەگەڵ کردن کە دانیان بە تاوانەکەی خۆیاندا نەدەنا ،منیش چوومە خزمەت جەنابی سەرۆک گوتم :ئەوانە دان بە تاوانەکەیان نانێن ،ئەبێت شێوازی تر بەکاربێنین .بە راستی جەنابی سەرۆک خۆی توڕە کردو گوتی :ئەوە قابیلی قبوڵ نیە، شتی واش قبول ناکەم و کاری واش نەکەن ،من لەگەڵ ئەو جۆرە شتان نیم .دوایی عافووی کردن و ئازاد کران. پ :تۆ ئەتەوێ بڵێی دادگای شۆرشی ئەو کات ئەوەندە دادپەروەرانە بووە جیاواز لەگەڵ حاکم و دادگاکانی ئێستا؟ و :من نازانم ،هیچ تێبینەکم لەسەر نییە .من نازانم بۆ بەو شێوەیە ئیتهامی دادگا یان حاکمەکانی ئێمە ئەکرێت، خەڵکێکی بێ ویژدانیش هەیە کوێرانە بڕیار لەسەر خەڵک ئەدات .مومکینە هەندێک کەس کراینە بە حاکم رەنگە ئەو توانایەیان نەبێت ،بەاڵم گوناحە ئیتهامیان بکەی بە پاشکۆ، بە پێچەوانەوە کەسایەتی حاکم کەسایەتیکی بە قوەت بوو، بڕواتان هەبێت هیچ کەس نیە بتوانێ قسەی لەسەر بکات. پ :لەدادگای شۆڕش تاچەند حوکمی لەسێدارەدان و
حوکمی ئەبەدی دەردەچوو؟ و :نە لەسێدارەدان و نە حوکمی ئەبەدیمان نەبوو. پ :ئایا پۆلیسێکتان هەبوو بۆ بەدواداچونی کێشەکان ؟ و :ئێمە پێشمەرگەمان هەبوو ،ئەمری حاکمەکانیان جێ بەجێ ئەکرد زۆر بە رێک و پێکی. پ :رۆڵی ئافرەتان چۆن بوو لە شۆرش ؟ و :ئەوەی ئافرەت کردویەتی شتێکی زۆر گەورەیە ،رۆڵیان بەرزبوو ،ئافرەت شان بەشانی پیاوەکان بۆ شاخ دەچوو، منداڵیان بەخێو ئەکرد ،نانیان بۆ پێشمەرگە ئەکرد،ئافرەتی ئەو کات زۆر جیاواز بوو لەگەڵ ئافرەتی ئێستا ،ئەو کارەی ئافرەتانی ئەو کات کردویانە ئێسا وای نابینم. پ :چ تێبنیەکت هەیە بۆ نەوەی ئێستا ؟ و :ب��ەداخ��ەوە ن��ەوەی ئێستا هەستی نەتەوایەتی زۆر الوازە ،هۆکارەکەشی لەوانەیە زیاتر کاریگەری پێشکەوتنی تەکنەلۆجیا بێت ،هەروەها دیراساتیش زۆر باش نییە لەقوتابخانەکان ،بۆیە الوان نازانن هەستی نەتەوایەتی چیە؟ کوردایەتی چیە؟ نەدەزانن پێشمەرگایەتی چیە؟ تەنها ئەوە ئەزان ئەو شتەی کە ئێستا هەیە بە ئامادەکراوی هاتۆتە بەردەستیان. پ :پێتوانییە زۆری رێکخراوەکان وای لە گەنج کردبێت کە ئینتمای نەمێنێت ؟ و :لەوانەیە ،ئەوەش کاریگەری هەیە ،کە رۆڵی خۆیان بە تەواوەتی نابینن. پ :چی بکرێت بۆ ئەوەی ئینتمای نەتەوایەتی بگەرێتەوە بۆ گەنجەکانمان؟ و :پێویستە مەنهەجی پ���ەروەردە لە قوتابخانەکان بگۆڕدرێت ،خەڵک هان بدرێت بۆ ئەوەی هەستی نەتەوایەتی لەدڵی بچەسپێت ،خەڵک هۆشیار بکرێتەوە .بەراستی راگەیاندنەکان الوازن و لەسەر ئەو بابەتە کار ناکەن ،بۆ ئەوەی وا بکەن هەستی جوانی کوردایەتی لە دڵی الوەکان بچەسپێت.
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 175
2013/4/2
7
رۆژئاوای کوردستان لەژێر هەڕەشەی سەفقەیەکی مەشبووهدایە
٤٦رێکخراوی الوانی هەر چوار پارچەی کوردستان :ئەو کۆنفڕانسەی لەڕۆژئاوا بەڕێوەچوو ،شەرعیەتی نەبوو ڕاپۆرت :توانا شێخانی
بڕیارە بە بەشداری ٤٦ڕێکخراوی هەر چ��وار پارچەی کوردستان ،سێیەمین کۆنفڕانسی الوانی هەر چوار پارچەی کوردستان لە کەمپی دۆمیز بەڕێوەبچێت ،بەپێی ڕاسپاردەکانی دووەمین کۆنفرانسی الوان کەساڵی پار لەهەولێر بەڕێوەچوو، بڕیاربوو سێیەمین کۆنفرانس لەڕۆژئاوا بەڕێوەبچێت ،بەاڵم بەو مەرجەی ئەگەر ئازاد کراو بارودۆخی ئەمنی جێگربوو. هەروەها ئەو ٤٦ڕێکخراوە ڕایدەگەیەنن ،کە ئەو کۆنفرانسەی لەمانگی ئادار بەبەشداری رێکخراوەکانی (یەکێتی ،گۆڕان، پەکەکە و حزبی زەحمەکێشان) بەڕێوەچوو ،هیچ شەرعیەتێکی نیەو بڕیارە کۆنفڕانسەکە لە ٢٠ئەو مانگە بەڕێوەبچێت. ڕێکخراوەکانی الوانی سەر بەیەکگرتو و کۆمەڵ و نوێنەرانی رێکخراوەکانی ڕۆژئاوا ،ڕەتیدەکەنەوە کە یەکێتی الوانی پارتی هۆکار بووبێت ،بۆ ئەوەی کۆنفڕانس لەڕۆژئاوا ئەنجام نەدرێت. ئەوان ڕایدەگەیەنن ،هەموو الیەک لەسەر ئەوە کۆکبونە کە کۆنفڕانس لەکەمپی دۆمیز بەڕێوەبچێت. بۆچی کۆنفڕانس لەڕۆژئاوا بەڕێوەنەچوو ٢٦ئ���اداری ڕاب���ردوو ،بە بەشداری ١٨رێکخراو ،سێیەم کۆنفراسی الوان��ی هەرچوارپارچەی کوردستان ،لە شاری ڕومەیالنی ڕۆژئ���اوای کوردستان ب��ەڕێ��وەچ��وو ،کە تێیدا ڕێکخراوەکانی الوانی ( یەکێتی و گۆڕان و پەکەکەو حزبی زەحمەتکێشان) بەشداربوون .ساڵی ڕاب��ردوو کە دووەمین کۆنفراسی الوان لە شاری هەولێر بەڕێوەچوو ،بڕیاردرا ئەگەر ڕۆژئ��اوای کوردستان ئازادکرا ،ئەوا سێیەمین کۆنفرانسی نەتەوەیی الوانی هەر چوار پارچەی کوردستانی تێدا ئەنجام بدرێت ،ئەگەرچی بارودۆخی کوردستانی ڕۆژئ��اوا لەوپەری خراپیدایە ،بەاڵم ڕێکخراوەکانی الوانی ( یەکێتی و گۆڕان و پەکەکەو زەحمەتکێشان) سوڕبوونە لەسەر ئەنجامدانی کۆنفرانس لەوێ ،هاوکات لەبەر خراپی ڕەوشی ئەمنی لە ڕۆژئاوا ٤٦ڕێکخراوی هەر چوارپارچەی کوردستان ،پێیان باشبووە ئەو کۆنفرانسە لەهەرێمی کوردستان لەکەمپی دۆمیز ئەنجام بدرێت. ئومێد خۆشناو ،سکرتێری یەکێتی الوان��ی دیموکراتی کوردستان لەوبارەیەوە دەڵێت «لە دووەمین کۆنفرانس کە لە شاری هەولێر بەڕێوەچوو ،بڕیاردرا کۆنفرانسی سێیەم لە ڕۆژئاوا ئەنجام بدرێت ،بەاڵم بەو مەرجەی ئەگەر ئازادکرا، ئێستاش دەبنیین ڕەوش��ی ئەمنی لە ڕۆژئ���اوا لەوپەری خراپیدایە» .خۆشناو وتیشی «وەک ڕێکخراوەکانی الوان، ئامادە نەبوین بچینە ڕۆژئاوا ،چونکە ڕۆژانە دەبینین چەندین گەنج و الو شەهید دەکرێن ،بۆیە پێمان باشبوو لەکەمپی دۆمیز کە کوردانی ڕۆژئاوای لێیە ئەنجام بدرێت ،چونکە رۆژئاوای کوردستان لەژێر هەڕەشەی سەفقەیەکی مەشبووهدایە». شێرزاد مامە ،ڕێکخەری لێژنەی هەماهەنگی ڕێکخراوەکانی الوان لە کۆمیتەی ئامادەکاری سێیەمین کۆنفراسی الوانی هەرچوارپارچەی کوردستان و نوێنەرانی ڕێکخراوی الوانی یەکگرتوو ،ئاشکرای دەکات ،کە ئەو کۆنفرانسەی لە شاری ڕومەیالن بەڕێوەچوو ،ئەوان لێی بێئاگابوونە ،ئەو دەڵێت «چەند ڕۆژێک پێش کۆنفرانسەکە ،لەقەندیلەوە پەیوەندیان پێوەکردین ،وتیان ٢٦مانگ ،کۆنفرانس لەشاری ڕومەیالن لەڕۆژئاوا دەبەسترێت و ،بەیانی کۆتایشمان دەرکردووە ،دەبێت ئێوە وەک میوان ئامادەبن» .گوتیشی «ئێمە لەبەر خراپی ڕەوشی ئەمنی ڕۆژئاوا بەشداریمان نەکرد» .ناوبراو ئاشکراشی دەکات ،کۆنفرانسەکەی رۆژئاوا ناوی لێدەنرێت «کۆنفرانسی پەکەکەی هەرچوار پارچەی کوردستان». شێرزاد مامە ئاماژەی بەوەدا کە هەموومان لەسەر ئەوە کۆکن کە لە ٢٠ئەم مانگە لەکەمپی دۆمیز کۆنفرانس سێیەمی نەتەوەیی الوانی هەر چوار پارچەی کوردستان بەبەشداری ٤٦
رێکخراو ،ببەستن. دکتۆر ڤیان ،نوێنەری ڕێکخراوەکانی ڕۆژئاوای کوردستان، ڕایدەگەیەنێت ،ئەوان پێیان باشبووە ئەو کۆنفرانسە لەکەمپی دۆمیز ببەسترێت ،چونکە ئەوان ڕایانگەیاندووە بارودۆخی ئەمنی ڕۆژئاوا لەوپەری خراپیدایە ،بەاڵم بەشێک لەڕێکخراوەکان سوربونە لەسەر ئەنجامدانی کۆنفرانس ،ئەو دەڵێت «ئەوانەی چوونە ڕۆژئ��اوا بۆ کۆنفرانس ،پەلەیان کردو ،پێویست بوو دابنیشن و گفتوگۆ بکەن ،بەاڵم نەیانکرد». ٤٦ڕێ��ک��خ��راو :ڕەت��ی��دەک��ەن��ەوە ،ل��ە ژێ��ر ف��ش��اری پارتی کۆنفرانس لە ڕۆژئاوا ئەنجام نەدرێت؟ ٤٦ڕێکخراوی هەرچوارپارچەی کوردستان ،لێدوانەکانی ڕێکخراوی ئازدی الوان و ڕاڵەیەی گۆڕان ڕەتدەکەنەوە ،کە یەکێتی الوانی سەر بەپارتی ،هۆکار بووە بۆ ئەوەی کۆنفرانس لەڕۆژئاوا ئەنجام نەدرێت ،ئەوان ڕایدەگەیەنن هەموو الیەک لەسەر ئەوە ڕێککەوتوین کە کۆنفرانس لەباشور لەکەمپی دۆمیز ئەنجام بدرێت. لەوبارەیەوە ئومێد خۆشناو ،ڕەتیدەکاتەوە هۆکاربووبن بۆ ئ��ەوەی کۆنفرانسەکە بێتە دوو کۆنفرانس ،ئەو دەڵێت «بەداخەوە ماوەیەکە هێرشی ناڕەوا دەکرێتە سەر یەکێتی الوان ،بەوەی ئێمە هۆکاربوینە بۆ ئەوەی کۆنفرانس لە ڕۆژئاوا ئەنجام نەدرێت ،بەڵکو ئێمە ٤٦ڕێکخراو لەسەر ئەنجامی کۆنفرانس لەکەمپی دۆمیز کۆکبوین». شێرزاد مامە ،بەرپرسی ڕێکخراوی الوان��ی یەکگرتوو، سەبارەت بەو لێدوانانەی بەرپرسانی ڕێکخراوی ئازادی الوانی سەر بەیەکێتی و گۆڕان ،کە دەڵێن لە ژێر فشاری پارتی ئەو کۆنفرانسە نەکراوە ،دەڵێت «برادەرانی ڕێکخراوی ئازادی الوان فشە بە خۆیان دەکەن ،ئەگینا لەیەکەم کۆبونەوە لەگەڵمان بوون و ،دەشزانن پارتی یەک دەنگی هەبوو». ناوبراو ڕوونیشیکردەوە ،ئێمە و کۆمەڵ دەنگمان دا ،ئینجا پارتی دەنگیدا ،ئەو قسانەی کە بڕادەرانی یەکێتی دەیکەن، دوورە لەڕاستیەوەو ئەسڵ و ئەساسی نیە».
١٨ڕێکخراو ،تائێستا شەش بەیاننامەیان دەرکردووە دوای تەواوبوونی ئەو کۆنفرانسەی کە لە ڕۆژئاوا بەڕێوەچوو، ١٨ڕێکخراوی بەشداربوو ،تائێستا بەالغ و ڕاسپاردەی کۆتایی کۆنفرانسیان دەرنەکردووە ،هەروەها تائێستاش زیاتر لەشەش بەیاننامەیان باڵوکردۆتەوە ،لەو بەیاننامانەدا خاڵێکی تێدانیە باسی نەتەوەیی کرابێت ،بەڵکو هەر ڕێکخراوێک بەپێی بۆچوونی حزبەکەی بەیاننامەی دەرکردووە. ئومێد خۆشناو ،ڕایدەگەیەنێت ،ئەو کۆنفڕانسەی لە ڕۆژئاوا بەڕێوەچوو ،دووربوو لە بنەمای نەتەوەیی و لە ژێر هەژموونی حزبیدا کارەکانیان ک���ردووە ،ئ��ەو دەڵێت «بۆیە دەبینین کۆنفڕانسەکە کۆتایی ه��ات��ووەو ،تائێستا بەالغی کۆتاییان ڕانەگەیاندووەو ،هەر الیەنێک بۆخۆی بەالغێک باڵودەکاتەوە».
سکرتێری یەکێتی الوانی دیموکراتی کوردستان: بڕیاری پێشوەختە هەبوو بۆ ئەوەی کۆنفراسەکە بەو شێوەیەی لێبێت ڕێکخەری لێژنەی هەماهەنگی ئامادەکاری سێیەمی کۆنفرانس: برادەرانی ڕێکخراوی ئازادی الوانی سەر بەیەکێتی فشە بەخۆیان دەکەن نوێنەری ڕێکخراوەکانی الوانی ڕۆژئاوا: ئەوانەی چوونە ڕۆژئاواو کۆنفڕانسیان بەست ،پەلەیان کردو گفتوگۆیان نەکرد
8
ژماره 175
www.lawanikurdistan.com
2013/4/2
شارەوانی یەکێکە لەو بوارانەی کە لەژیانی ڕۆژان��ەی ئێمەی هاواڵتیان بەشدارە ،هەر لەبەردەرگای ماڵەکانی خۆمانەوە تائەگاتە شوێنەگشتیەکان .لەئاستی جیهانیشدا شارەوانی گرنگییەکی زۆری پێدراوە ،ئەتوانین بڵێین شادەماری رێکخستنی هەر شارێک و هەر کۆمەڵگایەکە .بۆ ئەم مەبەستە ئەم چاوپێکەوتنەمان لەگەڵ ئەندازیار (ئەسعەد عەلی قادر) سازکرد. دیمانە :ژیلوان کانەبی
ئەسعەد عەلی قادر ،بەڕێوەبەری شارەوانی شەشی هەولێر:
لەسنوری شارەوانی خۆمان چەند زەوییەکمان هەیە کەبەتاڵە ،بەاڵم نازانین ئایا موڵکی شارەوانییە یان نا؟ پ :ئەمانەوێت لەکارەکانی ئێوەوە دەست پێ بکەین ،بابزانین کارەکانی ئێوەچین؟ و :بەزۆری کاری پڕۆژەکان ئەنجام ئەدەین ،ئەو پڕۆژانەی لەسەر بودجەی پەرەپێدانی پارێزگای هەولێر یان لەوەزارەتی شارەوانی بۆمان دێت ،ئەو پڕۆژانەی لەسەربودجەی پەرەپێدانی پارێزگای هەولێرە ئەندازیارانی ئێمە راستەوخۆ سەرپەرشتی ئەکەن ،سەرپەرشتی کردنی دروستکردنی ڕێگاوبان و ئاوو ئ��اوەڕۆو کۆنکریت کردن و قیرتاو کردن و چەندین کاریتر، هەروەها مۆڵەتی دروستکردنی خانوو لەدەسەاڵتی ئێمەیە، بەاڵم مۆڵەتی دروستکردنی باڵەخانە لەدەسەاڵتی ئێمەدا نییە. پ :خاوێنکردنەوەی هەولێر داب��ەش ک��راوە بەسەر چەند کۆمپانیایەک ،ئەو کۆمپانیایەی کەخاوین کردنەوەی ئەوسنورەی ئێوەی گرتۆتە ئەستۆ کێیەو چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەکەن؟ و :کۆمپانیای (هەڵمەت محەمەد)ە کەخۆڵ و خاشاک و پاشماوەکان هەڵئەگرێتەوە .ئێمە وەک شارەوانی شەش لیژنەی بەدواداچونی خۆمان هەیە ،ڕۆژانە ڕاپۆرتی خۆمان ئەنوسین، ئەو شوێنانەی کە پیس بوون چاودێرەکانی ئێمە بەکامێرا وێنەی ئەگرن و ئەیدەینە بەڵێندەر ،ئەگەر هاتوو تا ٢٤کاتژمێر پاکی نەکاتەوە ،ئەوا تووشی سزای یاسایی ئەبێت؟ پ :ئەو گەڕەکانەی لەسنوری ئێوەدان ،لەڕووی خزمەتکردن و پڕۆژە و نۆژەنکردنەوەوە چۆنن؟ و :ئەگەر بێت و سەیری بارودۆخی گەڕەکە کۆنەکان بکەین زۆر باش نین ،بەاڵم ئێمە تیمێکی قیرتاو کردنمان هەیە، کەپێی ئەوترێت سیانە ،سیانەی ئەو شوێنانە ئەکات کە کەم و کوڕییان هەبێت. بۆ ئەمساڵ داوام��ان ک��ردووە لەسەر بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاکان قیرمان بدەنێ ،بۆ ئەوەی قیرتاوی کۆاڵنە کۆنەکان بکەینەوە بەچینێک لە بایندەر. پ :هەندێک زەوی بەتاڵ لەکۆاڵنەکاندا هەن ،کە هاواڵتیان کردویانن بەباخچە ،ئایا ئەو زەویانە هی خەڵکە یاخود هی شارەوانییە؟ و :ئێمە لەسنوری شارەوانی خۆمان چەند زەوییەکمان هەیە
کەبەتاڵە ،بەاڵم نازانین ئایا موڵکی شارەوانییە یان نا؟ کێشەی گەورەی هەر شارێکە کە پارچەزەوی بەتاڵی هەبێت ،چونکە دەبێتە سەرچاوەی خۆڵ و خاشاک .هەندێک پارچە زەوی هەیە ،هی سااڵنێکی زۆر پێش ئێستایە ،خاوەنەکەی دیار نییە، ئێمە داوامان لەسەرووی خۆمانکردووە تاپۆکانمان بدەنێ ،بۆ ئەوەی کەدەرکەوت کە موڵکی شارەوانییە رێوو شوێنی یاسایی ئەنجام بدەن ،ئەگەریش موڵکی ئێمە نەبێت ئەوا ناتوانین تەسەروفاتی پێوە بکەین.
سنورەکەتان پیس دەکەن؟ و :دەستخۆشی لەهاواڵتیان ئەکەم زۆرجاری واهەبووە وێنەی سەیارەیان گرتووە کە پیسی فڕێ داوەتە سەرشەقامەکان و ژمارەکەیان گرتووە. بێگومان ئێمە ئیجرائات لەگەڵ ئەوکەسانە ئەکەین ،تائێستا چەندین ژم��ارەی ئۆتۆمبێلمان الیە کە پیسی فڕێ داوەتە سەر شەقامەکان و ئیجرائاتیان لەگەڵ کراوە ،هەروەها ئەو کەسانە غرامەکراون لەبەرامبەر فڕێدانی ئەوخۆڵ و خاشاکەی کەلەسنورەکەمان فڕێیانداوە.
پ :لیژنەکانی چاودێری ئێوە ،تەنیا چاودێری پرۆژەکانی تایبەت بۆ خۆتان دەکەن ،یان کۆی پرۆژەکانی سنوورەکەتان؟ پ :گرنگتری ئەو پڕۆژانە چین کەئێوە پێشنیارتان کردووە و :ئێمە کامێرامان هەیە ،کە تەسویری شوێنەکانی پێ ئەکەین ،لەساڵی٢٠١٣دا بۆ سنوری شارەوانی شەش بکرێت؟ ئەگەر تایبەت نەبوو بەخۆمان و پەیوەندی بەبەڕێوبەرایەتییەکی و :داوای تەبەقەیەکی چینی بایندەرمان کردووە بۆ چاککردنی ترەوە هەبوو ،ئێمە بەڕاپۆرت بۆیان ئەنێرین. گەڕەکە هەژارنشینەکان یاخود ئەو گەڕەکانەی کە لەکۆنەوە دروستکراون ،هەروەها دروستکردنی هەندێک جادەی نوێ پ :ل��ەرووی پەرورەدەییەوە بەرنامەتان چییە و چیتان بەتەریب لەگەڵ جادەی ١٢٠مەتری ئەڕوات ،لەگەڵ چەندین پ��ڕۆژەی تر کەداوامان ک��ردووە ،کەدەخوازین بچێتە بواری کردووە؟ و :ئێستا قایمقامییەتی هەولێر دەستەیەکیان پێکهێناوە و جێبەجێکردنەوە بەرنامەیەکیان هەیە ،کە ئەچنە قوتابخانەکان هەریەکەو بە سنوری شارەوانی شەش ،لە ٦٠مەتری لەجادەی مەخمورەوە پێی پیشەی خۆی رێنمایی پێشکەش دەک��ات .ئێمەش بۆ دەست پێدەکات تائەگاتە یەکەم سەیتەرەی مەخمور ،کە خۆمان مۆڵتمان لەپەروەردە وەرگرتووە کەبچینە قوتابخانەکان٢١ ،گەڕەک لەسنوری شارەوانی شەش دایە .دانیشتوانەکەی کارمەندانی بەشی ڕاگەیاندن و بەشی خزمەتگوزاری بەهاوبەشی نزیکەی دووسەد هەزارکەسە ،گەڕەکانی بریتین لە :شادی، ئەچنە قوتابخانەکان و لەگەڵ بەڕێوبەر قوتابخانەکان و بەهاری ن��وێ ،بەهاری ک��ۆن ،ڕزگ��اری ی��ەک ،ڕزگ��اری دوو، قوتابیەکان کۆ ئەبنەوەو ڕێنماییان پێ ئەدەن لەسەر چۆنێتی سەربەستی و کۆمەڵێک گەڕەکی ت��ر ،ه��ەروەه��ا مامزاواو سەرکارێزو قەتەویش تەنها پڕۆژەکانیان پەیوەندی بەئەوانەوە پاک و خاوێنی ڕاگرتن. هەیە پ :کاتێک گەڕەکێکی تازە دروست ئەکرێ ،ناولێنانی ئەو گەڕەکە بەدەست ئێوە ئەبێت یاخود بەتەنسیق ئەبێت لەگەڵ سەرۆکایەتی شارەوانی؟ دەستخۆشی لەهاواڵتیان ئەکەم زۆرجاری و :ناولێنانی گەڕەک هیچ پەیوەندییەکی بەئێمەوە نییە، بەڵکو لیژنەیەکی تایبەتی خۆی هەیە و ئەوان بڕیار لەسەر واهەبووە وێنەی سەیارەیان گرتووە کە ناوەکەی ئەدەن. پ :ئیجرائاتی ئێوە چییە بۆ ئەو شۆفێرانەی کە لەناو سەیارەکەی خۆیانەوە پیسی و خۆڵ و خاشاک فڕێ ئەدەن و
پیسی فڕێ داوەتە سەرشەقامەکان و ژمارەکەیان گرتووە
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 175
2013/4/2
9
یارییە ڤیدیۆییەکان و فیلم و توندوتیژی وەرگێڕانی :بەختیار محەمەد نوسینی :مایک البۆسەر هەر کاتێک کێشەی تەقەکردن لە وویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا زیندوو دەبێتەوە ،هەوڵێکی زۆر دەکەوێتە گەر بۆ زانینی هۆکارەکانی( یان خستنە ئەستۆی کەسێک) .ئەو کارە بە گشتی لە دوای پرۆسەی ڵێکۆلینەوەکانەوە دێ��ت .ئەو کەسانەی ڕکیان لە چەک دەبێتەوە، گوناهەکەی دەخەنە ئەستۆی چەکەوە ،ئەوانەی حەزیان بە چەکە دەڵێن» چەک کەس ناکوژێت ،کەسەکان یەکتری دەکوژن» ئینجا لە بەرنامە تەلەفزیۆنیەکانەوە ئەو کەسانە دەردەچن لە سایکۆلۆجی خوێنویانە و بیردۆزێک دادەرێژن لە الپەڕەکانی کتێبێکی سەر رەفەی کتابفرۆشەکان باسی دەک��ەن .ئەوانەی کە بە مێشک خوێندویانە نوێترین بیردۆزی خۆیان دەخەنە ڕوو ،بە دڵنیاییەوە ڕەخنە گرتنیش بۆتە عادەت لە یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمە توندوتیژ ئامێزەکان.ئەوجارەیان زۆر راشکاوانە ڕێکخراوی نەتەوەیی بۆ چەک توندوتیژیەکانی خستە ئەستۆی هۆلیۆد لە کاتێکدا وویالیەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا بڕیاریدا پاسەوانێک بە چەکەوە لە بەردەم قوتابخانەکاندا زیادبکات. لەو کاتەی کە من دەنوسم لەسەر یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلم و توندوتیژی. منیش بۆچوونی خۆم هەیە سەبارەت بەو کێشەیە. ئەو بۆچون و گفتوگۆیانەی کە هەیە سەبارەت بە هونەر ( لە نێو ئەو هونەرانەش یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکانن) کە پێیان وایە دەبێتە هۆی دروستکردنی توندوتیژی ،دەگەڕێتەوە بۆ گفتوگۆیەکانی ئەفالتۆن لەسەر هونەر لە کتابی (کۆمار) باسیکردووە .لەو کتابەیدا ئەفالتون دەڵێت هونەر دەبێتە هۆی داڕمانی رووح هەروەها دەبێتە پاڵنەرێک بۆ ئەوەی خەڵک بەدوای شەهوەتەکانیان بکەون ،توڕەیی و گاڵتە بە جۆرێک جیاوازە و نابێتە هۆی ڕوودانی ئەو کارانە .لە حاڵەتێکی وەکو تەقەکردن هەتا ئێستاکە ئەو بیردۆزە وەکو خۆی ماوەتەوە ،ئەو دیمەنانەی کە توندوتیژیان تێدا هەیە لە یاریەڤیدیۆیەکان و فیلمەکان لەوانەیە ببێتە خویەکی ڕاستەقینە لە الی خەڵکی ئاسایی ،وەکو ئەو تەقەکردنانەی بە شێوەیەکی جەماعی لە شانۆکان یان فیلمەکان یان لە قوتابخانەکان ئەنجام دەدرێت. ئەو بیرۆکەیەی کە دەڵێت یاریەڤیدیۆیەکان و فیلمەکان دەبێتە هۆی دروستکردنی توندوتیژی لە ناخی کەسەکان جێگەی گومانکردنە .لە ڕاستیدا دوو بۆچونم هەیە بۆ پاڵپشتیکردنی ئەو بۆچونەی کە دەڵێت یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان دەبنە هۆی دروست بوونی توندوتیژی لە ناخی ئینسان. سەرەتا ،بەردەوام نیشاندانی ئەو دیمەنانەی لە یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان هەیە ئینسان وەک حاڵەتێکی ئاسایی لە ناخی خۆی قبوڵی دەکات ،چونکە ئینسان بە شێوەیەکی گشتی یان الوەکی خەیاڵی خۆی لەو وێنانە وەردەگرێت کە بە شێوەیەکی ب��ەردەوام دەیبینێت ،ئەگەر توندوتیژی بووە شتێکی ئاسایی لە ژیانی ئەو کەسە ،ئەو هەستەش وەکو بۆمبێکی لێدێت بۆ توندوتیژی(یان شتێکی ڕۆتینی لە ژیانی ئەو کەسە) هەروەها کەم و زۆر حەزی توندوتیژی الی ئەو کەسە زیاد دەکات. چاودێریکردنی توندوتیژی دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی فشاری سەر ئینسان(یان هەندێک کەس) بە تایبەتی توندوتیژی بەرچاوو هەروەها کەمتر بە شێوەی توندوتیژ بەدەردەکەون. دووەم ،بیرۆکەم لەسەر بنەمای ئەو بیرکردنەوانە هاتووە کە دەڵێت یاریە ڤیدیۆیەکان وفیلمەکان بە شێوەیەکی بەرنامە داڕێژراو خەڵک فێردەبێت کە توندوتیژی چارەسەرێکی گونجاوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان .یاریە ڤیدیۆیە زۆر باوەکانی وەکو (هەڵۆ فۆر) و (وۆرلد ئۆف وۆرکرافت) زۆر تەرکیز لەسەر توندوتیژی دەکات .لەگەڵ ئەوەی چیرۆکەکە چیرۆکێکی زانستی و خەیاڵیە .هەروەها یاریەکی تریش هەیە زۆر باوە کە کەسی یەکەم تەقە دەکات وەکو (کۆڵ فۆر دیوتی) ،بە شێوەیکی ڕوون ئاماژە بە کەسێکی توندوتیژ دەکات .هەروەها یاریەکیترش هەیە لەو یاریانە تەعبیر لە کەسێکی خراپ دەکات ،کە کاری خراپ ئەنجام دەدات .لە حاڵەتی فیلمەکانیش وەکو فیلمی (ئاینگەرس) و (هۆبیت) دیمەنی زۆر ڕوونی توندوتیژی تێدا هەیە. ئەو وانانەی کە لە فیلم ویاریە ڤیدیۆیەکان فێری دەبین ،زۆر ئاساییە بڵێین ئەو کەسانەی ئەو جۆرە فیلم و یاریە ڤیدیۆیانە دەبینن ،ناچاردەبن پەنا بۆ توندوتیژی ببەن بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانیان ،بەو جۆر دەتوانین بڵێین سوچی ئەو کێشەیە لە ئەستۆی فیلم و یاریە ڤیدیۆیەکانە. لەو کاتەدا کێشەیەکی زۆر گرینگ هەیە کە وامان لێدەکات گومانمان هەبێت لە فیلم و یاریە ڤیدیۆیەکان ،زۆر گرینگە بزانین هۆکاری ئەو توندوتیژیە چییە .بۆ ئەوەی چارەسەرێکی گونجاو بۆ کێشەکە بدۆزینەوە. بوونی ئەو دیمەنە زۆرانەی توندوتیژی لە ناو فیلم و یاریە ڤیدیۆیەکان بەس نییە بۆ ئەوەی ببێتە خوێک لە الی ئینسان .بەاڵم گرینگترین
هۆکار ئەوەیە بزانین بۆچی کاریگەری هەبووە لەسەر ئینسان .بە شێوەیەکیتر ئەگەر بیری لێبکەینەوە ،چیبکەین بۆ ئەوەی توندوتیژی نەبێتە پێویستیەک .بۆ نمونە بوونی ئۆکسجین شتێکی پێویستە بۆ ژیانی ئینسان .لەو کاتەوەی ئینسان بۆتە ئینسان توندوتیژی بەشێک بووە لە ژیانی ،فیلم و یاریە ڤیدیۆیەکان داهێنانی تازەن .بە بینیان پێویست ناکات ببێتە هۆکاری سەرهەڵدانی توندوتیژی .پاش هەموو شتێک دەکرێت لە خۆمان بپرسین ئایاهیچ جۆرە توندوتیژیەک نەبووە بەر لە داهێنانی ئەو شتانە؟ ئەگەر کێشەکە وایە. کەواتە زۆر ئاساییە ئەگەر بڵێن هەموو ئەو هونەرانەی توندوتیژیان لە خۆگرتووە(وەکو ئەو چیرۆکانەی باسی شەڕ دەکەن) یان یاری(شترەنج) لەوانەیە هۆکارێک بێت بۆ ئەوەی مرۆڤ توندوتیژ بێت لە کاتێکدا ئەو یاریانە زۆر لە مێژە بوونیان هەیە .لەگەڵ ئەوەشدا مرۆڤ بەر لەوەی ئەو یاریانە دروستبکات هەر بکوژ بووە بەر لەوەی هونەرمەند یاخود یاریکەرێک بێت. کەواتە زۆر ڕوونە کە بینینی فیلم و یاریە ڤیدیۆیەکان هۆکاری سەرەکی نینە بۆ توندوتیژی بەڵکو خودی مردن هۆکاری سەرەکی هۆکارەکەیە. وەکو سەربڕین کە هۆکاری سەرەکی مردنە. بە ملیۆنان خەڵک( لە نێویشیاندا من و هاوڕێیەکانیشم) لەو جۆرە یاریە ڤیدیۆیانەمان کردووە ،بە بێ ئەوەی هیچ جۆرە کاردانەوەیەکی توندوتیژمان ئەنجام دابێت ،وەکو کوشتن یان کوشتنی بە کۆمەڵ .هەروەها بە ملیۆنان خەڵک فیلمی توندوتیژیان بینیوە بەبێ ئەوەی هیچ جۆرە توندوتیژیەکان ئەنجام دابێت .بۆیە بینینی فیلمی توندوتیژ یان یاریە ڤیدیۆیەکان بە هیچ جۆرێک هۆکاری سەرەکی نیییە بۆ توندوتیژی. لەوانەیە هەندێک کەس پێیان وانەبێت بینینی ئەو جۆرە یاریانە هۆکاری دروستبوونی توندوتیژی بن لەگەڵ ئەوەشدا پێیانوایە ئەو جۆرە شتانە بە شێوەیەکیتر دەبنە هۆکاری دروستبوونی توندوتیژی. یەکێک لەو هۆکارانەی کە جێگەی هەڵوەستە لەسەر کردن بێت ئەو بۆچوونەیە کە دەڵێت یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان هۆکاری یارمەتیدەرن. وەکو بارکردنی بارێکی زیاد لە پێویست وایە کاتێک لەسەر پشتی حوشترێک باری دەکەی هۆکاری سەرەکی بەربوونەوەی بارەکە زۆری بارەکەیە لەسەر پشتی حوشترەکە ،لە ڕوانگەی ئەو بۆ چوونەوە پێموایە تەنها بینیی توندوتیژی بەس نییە بۆ ئەوەی مرۆڤ توندوتیژ بێت یاخود بەرەو توندوتیژی بڕوات .بوونی مەیلی توندوتیژی لە الی مرۆڤ هۆکاری سەرەکیە بۆ توندوتیژی .لەوانەیە بە شێووەیەکی ئاسایی بیری لێکردبێتەوە .بۆیە دیاریکردنی هۆکاری توندوتیژی کارێکی گرانە بە تایبەتی ئەگەر هاتوو هوکارەکە بێهێز بێت. بۆ دیاریکردنی هۆکارێکی بەو شێوە بێهێز ڵێکۆڵینەوەیەکی زۆر زیرەکانەی پێویستە .لە کێشەیەکی لەو جۆرە بۆ زانینی ئەو هۆکارەی کە پەیوەندی بە کێشەکەوە هەیە و بووتە شتێکی باو جێگەی پرسیارە .کاتێک باسی هۆکارێک دەکەین کە پەیوەندی بە خەڵکەوە هەیە ،دەبێتەهۆکارێکی الواز، بەاڵم کەمێک جێگەی هەڵوەستە لەسەرکردنە .بۆ ڕەخنەگرتن لە هۆکارێک کە دەبێتە هۆکاری کاریگەری لەسەر دانیشتوان دەتوانین بڵێین چەندین هۆکار هەیە بەسەر دانیشتوانەوە ئەگەر هەرتاکێک لە دانیشتوان کاریگەر بێت بە هۆکار کەواتە ئەو کەسەی ئەو هۆکارە کاریگەری لەسەر نەبێت توشی هیچ ڕووداوێ��ک نابێت جێگەی قبوڵ کردن نیییە .ئەگەر بیری لێبکەینەوە هەر هۆکارێک ببێتە هۆی بچوکترین جیاوازی کەواتە ئەو هۆکارە دەبێتە جێگەی هەڵوەستە لەسەرکردن. بۆیە جێگەی قبوڵکردن نییە ئەگەر بڵێین هەر تاکێک لە جیهاندا بە بینینی یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان دەبێتە کەسێکی توندوتیژ یاخود کەمترین کاریگەری دەبێت بەسەر زیادبوونی توندوتیژی .بە هەمان شێوە ئەو بابەتە بۆ سەرجەم هونەرەکانی تریش هەر هەمان شتە .هەتا ئەگەر وادابنێین یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان هۆکاری دروستبوونی توندوتیژینە، دڵە ڕواکێیەکی ئێجگار زۆر هەیە لە ناو خەڵک بەبێ ئەوەی هیچ ڕێوشوێنێک بگرێتە بەر بۆ ئەوەی بزانرێت لەبەر چی ئەو یاریە ڤیدیۆیانە و فیلمەکان کاریگەری دەکەنە سەر مرۆڤ. ئەوەی دەیبینین لەو تێبینیانەی سەرەوە کەسی واهەیە بەبێ ئەوەی هیچ جۆرە یاریەکی ڤیدیۆی یان فیلمێکی دیتبێت توندوتیژی ئەنجامداوە بەدرێژایی سەدەکان.لەگەڵ ئەوەشدا کەسانێک هەنە یاری ڤیدیۆی و فیلیمیشیان بینیە بەبێ ئەوەی هیچ جۆرە کاردانەوەکی نەشیاویان ئەنجامدابێت ،ئەگەر هەشبوبێت زۆر زۆر کەمبووە ئەگەر هەبێت. ئەگەر بێتوو بینینی ئەو جۆرە شتانە کاریگەری بکاتە سەر دروستبوونی توندوتیژی ،جێگەی بایەخە پاڵپشتی لە چاودێری بکەین لەگەڵ ئەوەی دەبێتە پێشێلکردنی ئازادی تاک ،لەوانەیە ئەوەش بەخەیاڵمان دابێت لە دوای ئەو ڕووداوە ناخۆشانەی کە ڕوویانداوە هێشتان خەڵک پاڵپشتی لە
هەر هەنگاوێک دەکەن بۆ نەمانی ئەو دیاردەیە ،بێگومان بڕیارێکی لەو جۆرە پێویستی بە بیرکردنەوەیەکی ژیرانە هەیە بۆ ئەوەی بیر لە زەرەرو زیانەکانی بڕیارێکی لەو جۆرەش بکاتەوە. شتێکی ڕوونە کۆمەڵگای مرۆڤایەتی ڕێگە بە شتێک دەدات تائەو کاتەی سودی زیاترە لە زیانی ،بۆ نمونە سااڵنە بە هەزاران کەس بەهۆی ڕووداوی سەیارە دەمرن بەاڵم کەس ڕێگە لە هاژوشتنی ناگرێت چونکە سودی زیاترە ،یەکێکیتر لەو نمونانە دەرمانە لەگەڵ ئەوەی کاریگەری الوەکی هەیە بەاڵم بەردەوام بەکاردێت چونکە سودی هەیە ،هەروەها ڕێگە بە شەڕیش دەدەین چونکە پێمان وایە سودی هەیە ،بێگومان دوور دەکەوینەوە لە هەندێک شت چونکە زیانی هەیە ،خەڵک ناتوانن بە ڕێگەیەکی یاسای خواردنی بەسەرچوو بفرۆشێت ،هەروەها ناتوانین بە ڕێگەیەکی یاسای ببینە خاوەن چەکی کیمیاوی. دەتوانین بە دەیان نمونەی یاسایی و نایاسایی بهێنینەوە ،لەگەڵ ئەوەی هەندێک زیانیان هەیە ،بەاڵم سودیان زۆرەو بەکاریاندەهێنین ،بە هەمان شێوە بەهۆی هەندێک پێوەر دەتوانین سەیری یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان بکەین. بەاڵم کاتێک دەمانەوێت بڕیار بدەین ،دەبێت بەیەک چاو سەیری یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان خواردن و سەیارە بکەین بۆ ئەوەی رێگربین یاخود ڕێگر نەبین. ه��ەروەک��و تێبینیمانکرد ،بە ملیۆنان ک��ەس یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمیان بینیووە‘ زۆر چێژیان لێوەرگرتیە و کەسی زۆر بێئازاریشن بۆ دەوروبەرەکەیان .لە ڕاستیدا خەڵک لە زیانەکانی یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان زۆر دوورن ئەگەر بەراوردی بکەین لە چاو زیانەکانی خوردن و خواردنەوە بەسەرچووەکان.بەدڵنیاییەوە ژمارەی ئەو کەسانەی بە سەیارە دەمرن زۆر زیاترن لە چاو ئەو کەسانەی لە ئەنجامی سەیرکردنی یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان توندوتیژیان ئەنجامداوە ئەگەر هەبێت .لەگەڵ ئەوەشدا یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان پارەیەکی زۆر پەیدا دەکەن و بۆ هەندێک سەرچوەیەکی باشی داراییانە. یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان زۆر دوورن لە کاریگەری الوەکی لە چاو زۆربەی دەرمانە کیمیاویەکان .هۆکاریش هەیە بۆ ئەوەی بڕوابکەین کە کاریگەری لەسەر خەڵک هەیە هەروەکو ئەرستۆ باسی دەکات ،خەڵک عاتیفی دەبێت کاتێک چاوی بە هەندێک دیمەنی هونەری دەکەوێت، لەوانەشە خەڵک بە بینیی هەندێک دیمەن کاریگەری الوەکی لەسەر دەربکەوێت،بەپێچەوانەوەش هەندێک کەسیتر لەوانەیە بەهۆی هونەرەوە لە توندوتیژی دووربکەونەوە بەمشێوەیە ئەگەر بمانەوێت یاریە ڤیدیۆیەکان و فیلمەکان قەدەغە بکەین بە بیانووی دروستکردنی توندوتیژی ،ئەوا دەبێت زۆر شتیتریش قەدەغە بکەین کە زۆر لەوانە ترسناکترن .لە کۆتاییدا ئەگەر مەبەستەکە بۆ کەمکردنەوەی زەرەروو زیانەکان و مردن بێت ،ئەوا هەمان کێشەیە لەگەڵ ئەو کەسانەی لە ڕێگەی گوللەوە یان سەیارە یان دەرمانەکانی منداڵ نەبوون دەمرن.
10
ژماره 175
www.lawanikurdistan.com
2013/4/2
چارەنووسی منداڵی هەڵگیراو و فڕێدراو لە ڕووی یاسایەوە
«سااڵنە ٨تا ١٠منداڵ فڕێ دەدرێن، لە بەرامبەردا ٢٠٠خێزان فۆڕمی پڕکردۆتەوە بۆ وەرگرتنی منداڵی بێ دایک و باوک» پێشمەرگەکانی دوێنێ بۆدیگاردەکانی ئەمرۆ پشتیوان عەبدوڵاڵ
پاسەوان یان حیمایە بەشێکی کاریگەر و دانەبروای دەرچون و بەدیار کەوتنی سەرکردەو بەرپرسە سیاسی و سەربازییەکانە لەبۆنە و یادە جیاجیا و سەردانەکاندا کولتێرێکیش لەکوردستان باو بوو کەهەرچەند بەپرس و مەسئول حیمایە و پاسەوانی زۆرتربوایە ئەوا ئەو مەسئولە کاریگەر و دیار و بەرچاو تر دەبوو .ئەوەی تا سااڵنێکی زۆریش بەدی دەکرا بەرپرس و مەسئولەکان پێشمەرگەیان بۆ پاسەوان حیمایەی خۆیان بەکار دەهێنا کە زۆرجار پێشمەرگەکان لەهەمان پارت و ئایدەلۆزیای سیاسی بەرپرسەکە بوون .چونکە زۆرجاران ئەستەم بوو پێشمەرگەیەک پاسەوان و حیمایەی بەرپرسێک بێت کە لەبۆچونی سیاسی جیا بوان .بەاڵم سااڵنێکە ئەم حالەتە کۆرانکاری بەسەر داهاتووە ئەمرۆ بەرپرسە بااڵکان لەجیاتی پێشمەرگە بۆ دیگارد بەکار دێنن بۆ پاسەوانی و حیمایەی شەخسی خۆیان کە لەبنەرەتدا زۆرجاران بۆ دیگارد بۆکەسانی هونەرمەند و بزنسمان و دەولەمەند بەکاردێت .ئەوەی بۆ دیگاردیش لەپێشمەرگە جیادەکاتەوە زۆرالیەنە هەندیک سلبیوهەندیکی تر ئیجابی سەرەتابیشمەرکەبوحیمایەوباسەوانی شیوەیەیەکی میلیشیاتی لەنیو کوردستان دەردەخست ،بەاڵم بۆدیگارد شێوەیەکی مۆدێرن و سەردەمیانە دەبەخشێت ،هەم لە رووی شکڵ و فۆرمەوە ،هەمیش لە جۆرێک لە مامەڵە ،کە لە مامەڵەی سەربازی عەسکەری دوورە. ئەوەی بەدیدەکرا پێشمەرگە پتر کەسانەی خۆشەویست و نزیک لە خەڵک بوون ،جۆرێک هاوسۆزی نەتەوەیی لە نێوان خەڵک و پێشمەرگەدا هەبووە ،خوودی پێشمەرگەش هاوسۆزی خەڵک بووە ،کە زۆرجاران نەدەبوونە بەربەستی مرۆیی لە نێوان خەڵک و بەرپرسدا .بە پێچەوانەی بۆدیگارد کە پتر لە مرۆڤی ئالی دەچن (رۆبۆت) هیچ هەست و سۆزێکی بەرچاویان لێ بەدی ناکرێت ،تەنانەت چاوەکانیشیان بە چاویلکەی رەش داپۆشراوە، کە ناتوانرێت هیچ خوێندنەوەیەک بۆ نیگاکانیان بکرێت ،تەنیا لە رووی شکڵ و فۆرمەوە شێوەیەکی جوانیان هەیە لە جۆری جلوبەرگ و قاتە رەشەکانیان ،لەگەڵ ئەو مۆبایل یان جیهازەی لە دەستیانە. زۆر جاریش بۆدیگارد دەبنە بەربەستی مرۆیی هەندێک جار ئالی یان رۆبۆتانە لە نێوان خەڵک و بەپرسدا .زۆری ژمارەی بۆدیگاردەکانیش نابێتە ئاماژەی ئ��ەوەی کە سەرکردە یان بەپرسەکە گەورە و بااڵترە ،بەقەد ئەوەی رێکپۆشی و مونەزەمی بۆدیگاردەکان گرنگی و بااڵیی بەرپرس یان مەسئولەکە دەردەخەن .لە هەمان کاتدا جۆرێک لە مەدەنیەت و مۆدیرنیی پێوەدیارە ،هەرچەندە زۆرج��اران رەنگە بۆدیگاردەکان هیچ هەست و یان سۆزێکی نەتەوەیی هاوبەشیان وەک پێشمەرگە لەگەڵ خەڵک نەبێت ،یان هەڵگری هەمان ئینتیمای سیاسی یان حزبی بەرپرسەکە نەبن ،چونکە زۆرجاران بەرپرسان کەسانی بۆدیگاردی چاالک لە کۆمپانیاکانی سکیوریتیەوە لە الیەن خۆیان دادەمەزرێنن ،کە هەندێکجار رەنگە بە نەتەوە کوردیش نەبن، بەاڵم وەک کاتژمێرێکی قورمیشکراو و رۆبۆتێک بە وردی و دیقەتەوە کارەکانیان ئەنجام دەدەن.
ناز رزگار شێخانی
منداڵی ڕەچەڵەک نادیار (مجهول النسب) ئەو منداڵەیە کە دایک و باوکی نادیارە ،کەسێکی نییە بەخێوی بکات .زۆر جار لەنەخۆشخانە بەجێ دەهێڵدرێن ،یاخود لەبەر دەرگای مااڵن و مزگەوت و گۆرستان و چۆاڵیی فڕێدراون .ئەمەش چەند هۆکارێکی هەیە ،یەک لەوانە دایک و باوکەکە توانای بەخێو کردنی ئەو منداڵەیان نییە ل��ەڕووی مادی یان جەستەیی، یان بە هۆی لێکجیا بوونەوەی دایک و ب��اوک ،یاخود ئەو مندااڵنە بە شێوەیەکی غێرە شەرعی لەدایک بووە ،هەندێ جار ئەو مندااڵنە نەخۆشن ،لەئەنجامی لێکۆڵینەوەی پزیشکی دەردەک���ەوێ هۆکاری نەخۆشیەکەی بۆ ئ��ەوە دەگەڕێتەوە کە دایکەکە زۆر حەب و دەرمانی خواردووە بۆ لەبارچوونی منداڵەکە .ئ��ەوەی وای ک��ردووە کە ئەو منداڵە فڕێ بدەن بێ ئەوەی خۆیان ئاشکرا بکەن ،چونکە لە ڕووی یاساوە ڕووبەڕووی سزا دەبنەوە ،چونکە یاسا فەرزی کردووە کە دایک و باوک منداڵ بە خێو بکەن ئەگەر نا سزا دەدرێن ،بۆیە دایک و باوکان پەنا دەبەنەبەر فڕێدانی منداڵەکە. دوای ئەوەی هەر کەسێک ئەو منداڵە دەدۆزێتەوە یاخود لەنەخۆشخانە بە جێ هێڵراون ئاگاداری نزیکترین بنکەی پۆلیسی دەکرێتەوە .کە ئەو بنکانەش دوای (ئیفادە) وەرگرتن ڕەوانەی دادگای لێکۆڵینەوەی دەکات ،دادگای لێکۆڵینەوەش دووبارە ئیفادەیان وەردەگرێ و لێی دەکۆڵێتەوە تاکو بزانێ لەکوێ فڕێدراوە ،یاخود لێکۆڵینەوە دەک��ات ،ن��ەوەک ئەو کەسەی کە دۆزیتیەوە دایک و باوکی منداڵەکە بناسێت. دوای ئەم لێکۆڵینەوانە دادگای لێکۆڵینەوە ڕەوانەی دادگای نەوجەوانانی دەکات ،پاشان دادوەری نەوجەوانان بڕیار لەسەر چارەنووسی ئەو منداڵە دەدات ،چونکە لەدادگای نەوجەوانان کۆمەڵێک فۆڕمی داواکاری هەیە کە هەندێ لەو خێزانانەی کە منداڵیان نابێ داوای منداڵیان کردووە. بە پێی گوتەی (سەروین عەباس) توێژەری کۆمەاڵیەتی «سااڵنە نزیکەی ( )١٠-٨منداڵی بێ دایک و باوک دەدۆزرێنەوە، جیاوازیش نییە لەنێوان کچ و کوڕ ،واتا لەهەردوو ڕەگەز دەدۆزرێنەوە ،ئەو فۆرمانەی کە پڕ کراونەتەوە بۆ وەرگرتنی منداڵ زۆر زیاترە لەو مندااڵنەی کە دەدۆزرێنەوە ،کە دەگاتە نزیکەی ٢٠٠ف��ۆرم ،جگە ل��ەوەی کە هەندێ ف��ۆرم فڕێ دەدرێن» .خێزان هەیە لەساڵی نەوەدەکانەوە داوای کردووە کەچی هێشتا منداڵی بە بەر نەکەوتووە ،ئەمەش زۆر جار دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی کە لەوانەیە ئەو خێزانە باری ماددیان باش نەبێت ،بۆیە فۆڕمەکانیان پشت گوێ خراون ،یاخود بەهۆی نەبوونی زانیاری تەواو لەسەر ئەم خێزانانە. مەرجە یاساییەکانی وەرگرتنی منداڵ لەیاسایەکدا باس ک��راوە بە ن��اوی (قانون الرعایە اإلجتماعی)یە ،لەبەشی پێنجەم باس لە (ریعایەی ئەحداس) دەکات لەماددەکانی ( )٣٩،٤٠،٤١،٤٢،٤٣،٤٤،٤٥،٤٦کە پێی دەڵێن قانونی (الچم) .کە بەپێی ئەم قانونە منداڵی رەچەڵەک نادیار ئەو منداڵەیە کە دایک و باوکی نادیارە. مەرجەکانی وەرگرتنی منداڵ ئەمانەن: -١لە ( )١٠ساڵ زیاتر تێپەری کردبێت و منداڵیان نەبووبێت. -٢دایک و باوکەکە عێراقی بن دانیشتووی ئەو هەرێمە بن کە دادگاکەی لێیە ،ئەگەر خەڵکی هەولێرە ئەوا تەنیا لە دادگای هەولێر منداڵ وەر دەگرێت ،واتا لە چوار چێوەی ئەو ناوچەیەی کە دادگاکەی لێیە یاخود لە سنوری دەسەاڵتی دادگاکەدایە. بۆ نمونە ئەگەر دانیشتووی سلێمانی بێت تەنیا لە دادگای سلێمانی بۆی هەیە منداڵ وەر بگرێت.
(-٣عقدی زەواج) گرێبەستی هاوسەرگیریان کردبێت. (-٤تقریر) ڕاپۆرتی پزیشکیان هەبێت کە منداڵیان نابێ. -٥الیەنی ئابورییان باش بێ. -٦ئاستی زانیارییان باش بێ ،واتا تێگەیشتوو بن بە النی کەم بڕوانامەی ئامادەییان هەبێ. -٧هیچ منداڵی دیکەیان نەبێ. بەاڵم ئەگەر کەسێک منداڵەکەی دۆزیەوە و دای بە ماڵێک کە منداڵیان نییە یان ئەگەر منداڵیشی هەبێ بۆ چەند ڕۆژێک بە خێوی کردبێ و ڕەحمی کەوتبێتە سەری ،ئەوا دادگا بریار دەدات یەکسەر بیداتە ئەو خێزانەی کە بە خێوی کردووە، ئەمەش وەکو بنەمایەکی ئەخالقی نەک یاسایی. جا ئەگەر هاتوو ئەم مەرجانە هاتنەدی ،ئەوا لەالیەن توێژەری کۆمەاڵیەتی فۆرمێک ئامادە دەکرێ کە ناوو زانیاری لەناو فۆرمەکە دەنوسێ ،وەکو رەگەزنامەو فۆڕمی خۆراک و ژمارەی تەلەفۆن و شوێنی دانیشتنیان و گرێبەستی هاوسەرگیری و هەندێ زانیاری تر. فۆرمەکان بە رێزبەندی دادەن��رێ��ن ،ب��ەاڵم ئەگەر الیەنی ئابووری و ئاستی خوێندەوارییان باش بێ ئەوا زووتر وەری دەگرن .بە پێچەوانەوە ئەگەر وانەبێ ئەوا درەنگتر یاخود هەر وەری ناگرن. ئەو کەسەی کە وەری دەگرێ بەبڕیاری دادوەری نەوجەوانان وەریدەگرێت ،یەکەمجار بریارێکی سەرەتایی دەردەک��ات بە شێوەیەکی کاتی بۆ ماوەی ٦مانگ منداڵەکەی دەدرێتێ، مانگی جارێک دوو توێژەری کۆمەاڵیەتی دەچن سەردانی منداڵەکە دەکەن تا بزانن چۆن بە خێوی دەکەن ،ئایا لە چ جۆرە ژینگەیەک پەروەردەی دەکەن ،یان رێنمایی بە دایک و باوکەکە دەدەن ،ئەگەر پێویستی کرد ،ئینجا ئەم زانیاریانە هەمووی لەڕاپۆرتێک دەنوسن وەک��و بەڵگەیەکی یاسایی هەڵدەگیرێ. ئینجا ئەگەر زانیان بەشێوەیەکی ڕێک و پێک بەخێو دەکرێ، ئەوا دوای ٦مانگ دادوەر بڕیاری کۆتایی دەردەک��ات کە منداڵەکە بەو خێزانە دەدات ،ئەم بڕیارە دەچێت بۆ فەرمانگەی رەگەزنامە (نفوس) لەوێ بە ناوی خۆیانی دەکەن .لەمیراتیش مافی دەبێت وەکو ئەوەی منداڵی خۆی بێت. بەاڵم ئەگەر دایک و باوکی دیار بێت و منداڵەکەیان نەویست ئەوا ئەو قانونەیان بەسەر جێ بە جێ نابێت ،بە ناوی کەسێ تر ناکرێ ،بەڵکو دەدرێتە خزم و کەسی منداڵەکە تەنیا بۆ ئەوەی بەخێوی بکات نەک بە ناوی خۆی بکات ،ئەگەر ئامادە نەبوو بە خێوی بکات ئەوا دەدرێتە (رعایەی إجتماعی) لەوێ بە خێو دەکرێ ،چونکە ئەگەر دایک و باوکی دیار بوو بە ناو ناکرێ ،ئەمە دەبێتە (تبنی) کە لە شەریعەتی ئیسالمی (تبنی) حەرامە( .تبنی) واتا کەسێک منداڵی کەسێکی تر بخاتە سەر ناوی خۆی ،چونکە کاتێ پێغەمبەر(د.خ) زەیدی کردە کوڕی خۆی ،پاشان قورئان حەرامی کرد ،بۆیە ئیتر پێغەمبەر (د.خ) بە ناوی زەیدی کوڕی حارسە ناوی دەبرد، ئەمەش بۆ پاراستنی نەسەبە .واتا ئەگەر دایک و باوکی دیار بوو ،بەاڵم منداڵەکەیان نەویست ئەوا تەنیا بۆی هەیە بە خێوی بکات بێ ئەوەی بیخاتە سەر ناوی خۆی .هەروەها ئەم منداڵە میراتی لێیان ناگرێ ،بەاڵم دەتوانێ وەسیەتی بۆ بکات موڵکی بۆ بە جێ بهێڵێ ،بەاڵم لەیاسای عێراق میرات دەگرێ. هەروەها پێغەمبەر (د.خ) دەفەرموێ (هەرکەسێ هەتیمێک بەخێو بکات ئەوا ئەو کەسە وەکو دوو پەنجەی دەستە لەگەڵ من لە بەهەشت).
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 175
2013/4/2
11
لە سێدارەدان لە نێوەندی سزادان و بێهودەییدا دڵشاد میراودەلی تاوانی کوشتن ،لە واڵتانی بیرۆکراسی و واڵتانی بەناو ئیسالم، سزاکەی مردنە کێشەکە ئەوەیە تاکو ئێستا ،ئەم سزایە نەیتوانیوە کەتنی لەم جۆرە لەبەین بەرێت و چارەسەری ڕیشەیی بکات ،چەند سەدەیەکیش دەب��ێ��ت ،ل��ەزۆرب��ەی ئ��ەو واڵت��ان��ەی مافی م��رۆڤ و دیموکراسییان تێدا چەسپاوە ،سزای مردن دەره��ەق بەتاوانباران جێبەجێ ناکرێت ،بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەی بکوژان وتاوانباران لەو واڵتانەی سزای مردنیان وەک یاسا ڕەتکردۆتەوە ،نەک هەر زیادی نەکردووە بەڵکوو لەکەمیشیداوە ،بۆنموونە واڵتێکی وەکوو ئێران کەسزای لەسێدارەدان پەیڕەو دەکات کەچی ئەم یاسایە جیالەوەی تاوانی بنبڕ نەکردووە ،بەڵکوو لەکەمیشی ن��ەداوە ،ئەمەجیالەوەی دەرهاویشتەکانی ئەم یاسایە،ترس و دڵەراوکێی دەروون��ی لەناو کۆمەڵگادا باڵو کردۆتەوە ،بەومەغزایەبێت ناتوانین بڵێین بۆتاوانکاری سزای مردن سزایەکی بنبڕ کەرە ،بەگوێرەی ئامارەکان سی و سێ دەوڵ��ەت��ی دونیا ئ��ەم سزایەیان هەڵوەشاندۆتەوە ،خۆشبەختانە ئەنجامەکەشی بەئەرێ شکاوەتەوە ،ئەلبێر کامۆ دەڵێ :هەندێ تاوان دەشێ ڕووبدەن و ڕوونادەن ،بۆ ئەوانەش ڕوویان نەداوە ڕوو دەدەن، بەتێگەیشتنی من ناشێت بەژمارەی یاسایەک ئەگەرونەگەری تاوانێک بەکۆتابێت ،پرسیار ئەوەیە؟ ئایا بەژمارە یەک لەیاسا کەوەکوو پێویست راڤەی کۆمەاڵیەتی و فەرهەنگی و کولتووری و ژیاری بۆنەکرابێت، دەتوانرێت ئەوکاریگەریە دروست بکات ،کەپێویستە یاسای سزادان ،بەر لەهەموو شتێک بینای ئینسانیەت دروست بکاتەوە ،بەبڕوای کامۆ: سزای مردن هەم بێهودەو هەم پێویستیشە ،کۆسلەر کە یەکێکە لەبیرمەندانی بوواری یاسای دەڵێت :لەسەردەمێکدا لەئینگلتەرا کە گیرفان بڕان لەسێدارە دەدران ،دزگەلێکیتر لەناو ئاپۆرای جەماوەر و لەدەور و خولی سێدارەدا ،گاڵتەجاڕیەکانیان ئەنجامدەدا ،دادوەرێک بڕوای وایە ،زۆربەی ئەوانەی ناسیونی بەیانی بێئاگابوون ئێوارە تاوانێک ئەنجام دەدەن ،ئایا بۆ ئەوانەی نەخشە بۆتاوان دەکێشن و بەردەوامی بەتاوان دەدەن ،یاساکەی هەمان ئەو سزایەیە کەقەدەر توشی کردوون،وای بۆدەچم مرۆڤگەلێک هەن ئەگەر لەناو کولتور و نەریتێکی ئەوروپایی بان ،لەسەر پەیوەندییەکی سۆزداری یاخود لەسەرحەزێکی ئیزدواجی تاوانی کوشتن و کەتنی مەزنیان ئەنجام ن��ەدەدا ،ئەم دەستەواژەیە بۆ ئەوەنییە،بیرمان بۆ ئەوە بچێت،خودی جفاتەکە بەرەو بەرهەاڵیی و ئارەزوی ناتەندروستانە بچێت ،بەئەندازەیەک منداڵ دایک و باوکی خۆی نەناسێتەوە،وەلێ بۆئەوەیە تێبگەین کولتوورو نەریتی چەوت پاڵنەری سەرەکیین ،بۆ توندوتیژی و تاوانی کوشتن .زۆرێک لەبیرمەندانی یاسادانان ،ڕایانوایە بۆتۆقاندنی میللەت دیمەنی سامناک پێویستن.فۆکۆ یەکێک لەو هزرمەندانەیە،پێی وایە ئەوانەی یاسا دەنوسنەوە دەبێت خاوەن ئەخالقێکی کۆمەاڵیەتی وبوونیادێکی بەرزی ئینسانیبن ،ب��ەاڵم گرنگی ی��اس��ال��ەوەدای��ە تەنها خ��ودی سزاکە بەردەستەبکات ،دەشێت سزای تاوانکاران بەچەشنێک جێبەجێ بکرێت کاردانەوەی ئەرێنی لەناوکۆمەڵگادا دروست بکات وڕێرەوەی چاکسازی لەزەهنی مرۆڤەکاندا بەرپا بکات ،کێشەی بنچینەی ئێمە لەوەدا دەبینم،زۆربەی کێشە گەلێک و تاوانەکان بۆ خودی یاسا جێدەهێڵین. دروست مەبەستم ئەوەیە بەرلەوەی تاوان ڕووبدات هەمیشە تەیارو ئامادەنین بۆ بەرگریکردن لەتاوان ،ئاخر ڕێگرتن لەتاوان وەک ئەوە وایە خۆپاراستن لەچارەسەر باشتر بێت ،هیچ واڵتێک نیە تاوانی تێدا ئەنجام نەدرێت ،هیچ واڵتێکیش نیە سزای یاسایی نەبێت ،چونکە واڵت بێسزا بەرێوەناچێت و ئاسایشی نیشتیمانی وئاسودەیی تاکەکانی کۆمەڵگە بەرجەستەنابێت ،نەبوونی یاساو نەبوونی سزا کۆمەڵگای جەنگەڵ و جەنگەڵی کۆمەاڵیەتی درووس��ت دەک��ەن ،ب��ەاڵم ج��ۆری تاوانەکان لەجڤاتێکەوە بۆ جڤاتێکی تر دەگۆڕدرێت ،ه��ەروەک ئەوەی جۆری سزاکەو جۆری لێکۆڵینەوەش جۆری ئەشکەنجەش گۆڕانی ڕەهای بەسەردادێت ،بۆ وێنە لەکۆمەڵگایەکی ئەوروپی خاوەن فەرهەنگ و مێژووی شارستانیەتی درێ��ژو و مافی مرۆڤی تێیدا چەسپاوبێت، تاکەکانی ئ��ازاد بن ل��ەوەی چی دەپ��ۆش��ن وچ��ی دەخ��ۆن و چۆن خاوەنی ئیمتیاز: ئومێد خۆشناو سەرنووسەر: ئاڤان حه‌مه ساڵح
0750-446 1301
بیردەکەنەوەو چۆن ئارەزوەکانیان لەفۆرمێکی یاسایی و مرۆی و ژیانی هاوچەرخانە پراکتیزەدەکەن ،بێشک کەس لەسەر الیەنی سێکسۆلۆژی و جۆرەکانی تری موومارەسەی ژیان نەوەک براو خزم و دۆستەکانی بەدڕندەترین شێوەناکوژێت ،بەڵکو لەم بارەیەوە ئازاری دەروونیشی لێناکەوێتەوە ،ب��ەاڵم لەکۆمەڵگایەکی ڕۆژ هەاڵتی وەک��و ئێمە، ئینسانەکانی ب��ەردەوام پرسیارو س��ۆراخ وشەکەت بوونی جەستەو هزریان ،الی ژنی جوان وخیانەتی ناشیرین وکۆشکی پسکیتی و ئۆتۆمبێلی مۆدێرنە ،ئەمانە پرسیار و کۆششی بەردەوامی تاکەکانی کۆمەڵگای کوردین ،کەبەردەوام پرسیاری بێوەاڵم وتاوانی گەورە دروست دەکەن ،بۆنموونە بەلجیکا یەکێک لەو واڵتانەیە ،تاهەتایە یاسای مردنی هەڵوەشاندۆتەوە ،لەئینگلتەڕا دوای ڕوودان��ی هەڵە لەبریاری یاسایدا پرسی هەڵوەشاندنەوەی یاسای مردنی بەرباس خست ،بەتێگەیشتنی من یەکێک لەهەرە خەوشەکانی سزای مردن ئەوەیە .ئەگەر کەسێک بەهەڵە سزایی مردنی بەسەردا جێبەجێکرا، ناتوانیت زیندووی بکەیتەوە ،وەلێ ئەگەر بەهەڵە زیندانی کرا دەتوانی ئازادی بکەی ،لەم بارەیەوە کامۆ دەڵێت»جیهانی ئەو یاسایەی گوایە بێتاوانی وتاوانکاری دەچەسپێنێت ،هێشتا دەستی نەگەیشتۆتە ئەوەی ئەو کەسانە زیندوو بکاتەوە کەدەیان کوژێت»مخابن هەندێکجار بڕیارەکانی یاسا هەیمەنەی سیاسەتیان بەسەرەوەیە ،ئەگەر سیاسەت بڕبڕەی پشتی کۆمەڵگایە ،وەلێ نالوێت سیاسەت نان وئاویشمان لەگەڵ بخوات ،چونکە کەم نین ئەوتاوانانەی سیاسەت بڕیاری لەسەر داون و یاسا جێبەجێیکردوون .ئەم دیاریدەیە هەر لەواڵتی ئێمەدا بوونی نییە، لەواڵتانیش هەژموونی خۆی سەلماندووە ،ئەو کرێکارە کۆمەنیستە فەرەنساییەی لەجەزائیر لەملی درا ،لەبەرئەوەی بۆمبێکی لەناو کارگەیەکدا دانابوو پێش ئەوەی بتەقێتەوە دۆزرایەوە ،جەزائیریەکان مەبەستیان ئەوەبوو ،بۆڕای گشتی عەرەبی بیسەلمێنن سزای مردن بۆ فەڕەنسییەکانیش بوونی هەیە،ڕەنگە ئەگەر کرێکارەکە هاونیشتمانییەکی عەرەبیبا ،بڕیارەکە بەجۆرێکیتر کەوتبایەوە .گومان لەوەدا نییە، بڕیاری سیاسی لەم جۆرە بیتوانایی و پەراوێزی والوازی یاسا تۆخ دەکاتەوە ،هیچیش لەوە کارەسات بارتر نیە لەجڤاتێکدا ڕەنگەکانی یاسا کاڵ ببنەوە و دەنگەکانی کپ بکرێن ،ئەوکاتەی یاساو سیاسەت بەیەکەوە ناتوانن دوای چەندین ساڵ تۆمەتبار ،بکەن بەتاوانبار .بێشک ئینسانی زیندان کراو و دەشێت ئ��ازاد بکرێت ،وەلێ تەنیا ئیشی یاسائەوەنییە وانیشان بدات ،پەیامی سوپاس گوزاری و بەخشندەی بەبڕیاری سیاسی ببەخشێ لەکاتی بێتاوانی تۆمەت بارێکدا .بەڵکو پێویستە قەرەبووی ئەوچەند ساڵەی زیندانی کراو بکرێتەوە ،بۆ هەموو ئەو زەمەنەی ژیانی زیندانی چێشتووە.کەقسەش دێتەسەر چەمکی لێبوردەیی،مەبەست ئەوەنییە ،یاسا ڕاستەوخۆ لەتاوانباری ڕاستەقینە ببوورێت ،بایەخدارە یاسا سۆز و چاوی بەزەییانەو ڕوانیینی ژیان دۆستانەی بۆکەسەکان هەبێت .بایەخ داریشە ڕوحێکی لێبوردەییانە لەبرگەو م��اددەو شادەمارەکانی یاسابگەرێت ،هاوکات دادوەری��ش جێگری سه‌رنووسه‌ر :شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان 0750-448 0225
به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین :فەرەیدون بێوار 0750-414 1910 f_bewar@yahoo.com
لەمامەڵەکردندا مامەڵەیەکی ڕۆح سوکانەو هێمنانەی بۆ تاوانکاران هەبێت ،بەو مەفهومەی دادوەر لەناخەوە هەست بەئازارەکانی تاوان بارو ت��اوان لێکراو بکات .لەم بارەیەوە بەختیار عەلی دەڵێت :دەزانم تۆشایستەی لێبوردەی نیت ئەمما من شاهانەی بەخشندەیم .ئەم وتەیە مەرج نییە پۆلینی سەرخودی یاسابکرێت و راستەوخۆ لەتاوانباری راستەقینە ببورێت ،بەڵکوو گرینگە یاسا دابەشی تاکەکانی کۆمەڵگای بکاتن ،مخابن زۆرێک لەدادوەرانی ئێمە ،بەپێچەوانەی واڵتانی شارستانی روح سوک نین و بەشادمانیەکی رێژەیشەوە ،مامەڵە لەگەڵ کەسی تاوان بار ناکەن ،بەڵکوو مرۆڤی گومان لێکراویش کەدەچێتە بەردەم دادوەران��ی ئێمە دەڵێی دەچێتە ب��ەردەم شاخێکی سامناک،جاری واهەبووە تاوان لێکراو کەچۆتەبەردەم دادوەر هەستی بەوەکردووە تاوانبارە ،یاسا کەبڕیاری زیندانیکردن بەسەر تاوان بارێکدا دەدات، ناشێت ئەم بڕیارە تەنها لەمیتۆدی سزادان وتۆڵە سەندنەوە دا کورت بکرێتەوە ،بەڵکو دەبێت میکانیزمێک بێت لەدەرون و فیکری تاوانکاردا، الیەنێکی گرینگیشی ئەوەیە ،بایەخ بەچاکسازی دەروونی وبوژانەوەی زەهنیەتی تاوان کار بدات ،بۆئەم چەمکە .ئەرستۆ گوتویەتی :هیچ مرۆڤێک لەئەزەلەوە بۆ خەراپە دروست نەکراوە» ئاخر ئەوە کولتور و نەریتی چەوتوو ترادسیۆنە کۆمەاڵیەتییەکانن ،وا لەمرۆڤ دەکەن بەرەو خراپەکاری و تاوان کاری ببەن ،لەئەزەلدامرۆڤ سەرچاوەی چاکەکارییە کاتێک دەبێتە سەرچاوەی خراپەکاری هاوکات دەشتوانرێت ،لەگەڵ ئەوین وژیان دۆستی ئاشتی بکەیتەوە .یاساو سزا وابکەن درەختی سەوزی ژیان لەناخی ئینساندا بڕسکێتەوە .کاتێک دوو مرۆڤ ،دوو تاوانی جیاجیا ئەنجام دەدەن ،لەدوو بەندیخانەی جیاوازیشدا بەند دەکرێن،کاتێک ئازاد دەبن و سزاکەیان تەواو دەبێت ،سەرنج دەدەیت یەکێکیان خودی تاوان کارەکەی جارانە ،وەلێ ئەوی تریان گۆڕان بەسەر میتۆدی بیرکردنەوە و فیکری تاوانکاری گۆڕاوە بۆچاکەکاری و ئینسانیەت و بەخشندەیی .ئاخر ئەوەیان ڕاستەو خۆ پەیوەندی بەو بەندیخانەوە هەیە ،تێیدا.بەند کراون .لەم پێودانگەوە زۆر گرینگە پسپۆڕانی دەروونی وتوێژەرانی بوواری کۆمەاڵیەتی ،ڕێگەیان پێبدرێت هەفتانە لەزیندانەکانی کوردستاندا ،وان��ەی دەروون��ی وچاکسازی بڵێنەوە،باسی ژیانی ئاسایی و ژیانی یاسایی و شارستانی بۆ زیندانیان پێشکەش بکەن ،یاخۆ پەرتوکخانە لەناو زیندانەکاندا هەبێت ،بۆ ئەوەی ئەو کاتە زۆرەی زیندانییان هەیانە ،بەخوێندنەوە بەڕێی بکەن.تاوەکو دووای ئازادکردنیان ببنە مرۆڤیکی فەرهەنگی ،جارێکیتریش وتوومە لە بەرازیل یاسایەک هەیە ،بۆ زیندانییان چەند پەرتوک بخوێنیتەوە،هێندە لەسزاکەی سوک دەبێت .بێشک ئەم یاسایە حیکمەتی فەرهەنگی و ژیاری خۆی هەیە،نەخاسمە بەچەند کارێکی دەستی مژۆڵ ببن و دووای ئازادکردنیان وازی لێ بهێنن ،چونکە مرۆڤ تەنها دووای مردنی ناتوانرێت چاکسازی تێدا ئەنجام بدرێت ،وەلێ تالەژیاندا مابێت ناشێت نائومێد بین ،لەوەی تاوانکار دەبێتەوە ئەو مرۆڤەی ژیانی خۆیی و کەسانی تری خۆش بووێت٠ ناونیشان :هەولێر -بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یان له رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه بابه‌ته‌کانتان بنێرن: shaxawanjournalist@yahoo.com
ماچ کردن ئاساییە و جێگای شانازیمە
دڵنیا کاموسی، سینەماکار: دیمانە :پرس
دڵنیا کاموسی ،کچە کوردێکی رۆژهەاڵتی کوردستانەو چەند ساڵێکە لەبواری هونەری سینەما لەسینەمای ئێران و کوردستان کار دەکات و چەند جارێک خەاڵتی باشترین ئەکتەری بەدەستهێناوە.
شادمان مەال حەسەن
دڵنیا لەساڵی ١٩٩٢لەشاری بۆکانی رۆژهەاڵتی کوردستان لە دایکبووە ،ماوەی ساڵێکە هاتۆتە هەرێمی کوردستان و لە شاری سلێمانی نیشتەجێیە ،لەبارەی هاتنی بۆ کوردستان دەڵێت «لەگەڵ خانەوادەکەم بە یەکجاری هاتوینەتە کوردستان ،بۆ کارکردن لە بواری هونەری سینەما ،بۆ ئێمە کوردستان زۆر خۆش و ئارامە». دڵنیا ه��ەروەک خ��ۆی باسی ل��ێ��وەدەک��ات ،سەرەتای کارکردنی بۆ ساڵی ٢٠٠٤دەگەڕێتەوە کە لەکورتە فیلمی «تازە بوک» ،لە ئێران بەشداری کردووەو خەاڵتی باشترین ئەکتەری وەرگرتووە. ئەو لەبارەی جیاوازی نێوان سینەمای کوردستان و ئێرانەوە گوتی «ئاستی سینەمای ئێران پێشکەوتووترە، لەگەڵ ئەوەشدا هەوڵێک هەیە بۆ پێشکەوتنی سینەما لەکوردستان» .دەشڵێت «لە کوردستان زیاتر گرنگی بە هونەری دراما دەدرێت نەوەک سینەما ،داواک��ارم الیەنی پەیوەندیدار هەوڵبدات بۆ پێشخستنی بواری سینەما». هونەری سینەما جیاوازە لە هونەرەکانی تر ،لەوانەیە هەندێک گرتەی تێدابێت هەموو کچێک ئامادە نەبێت لەبەر کامێرا ئەنجامی بدات ،وەک دەستگرتن یاخود ماچکردن ،دڵنیا کاموسی لەوبارەیەوە دەڵێت «ئەو کاتەی وەک هونەرمەندێک هاتمە نێو ب��واری سینەما بیرم لەهەموو ئاستەنگەکانی ک���ردەوە ،بە تایبەتی هەندێک گرتە هەیە کە ماچی تێدایە ،بۆیە جورئەتی ئەوەم هەیە لەبواری هونەریدا ئ��ەو ک��ارە بکەم و جێگای شانازیشمە ،الشم سەیرە کە بەشێک لە هونەرمەندە ئافرەتەکانی کوردستان ئەو کارە ناکەن ،سینەما لەگەڵ خوێنم تێکەڵبووە، بۆیە بەهەموو شێوەیەک قبوڵمە».
هەروەها ئەو خانمە سینەماکارە ،ئاشکراشی دەکات، کە تاوەکو ئێستا چەندین دەرهێنەر داوای لێکردووە ،بۆ ئەوەی لە درامادا ڕۆڵبگێڕێت ،بەاڵم هەروەک خۆی دەڵێت «دەرفەتم نەبووە بەشداری بکەم». دڵنیا کاموسی ،جگە لە بواری هونەری حەزی لە هیچ بوارێکی تر نییەو ،لەهیچ بوارێکی تریش شارەزایی نیە، لە ئێستاشدا خەریکی نوسینی سیناریۆیە بۆ چەند کورتە فیلمێک ،هەروەها قوتابی پۆلی شەشەمی ئامادەییەو بەنیازیشە لە کوردستان خوێندن تەواو بکات. وەکخۆی دەڵێت ،لە بەرنامەیدایە ئەمساڵ بەشداری پێشبڕکێی شاجوانی کوردستان بکات و لەئێستاشدا خەریکی خۆئامادەکردنە ،دەشڵێت «ئەو بڕیارەم داوە ،بەاڵم تاوەکو ئێستا تەئکیدنیم ،ئەگەر دەرفەتم هەبێت بەشداری ئەو پێشبڕکێیە دەکەم». بەشێک لە هونەرمەندەکان ،لە ڕێکالمی بازرگانیدا بەشدارییان کردووە ،دڵنیاش یەکێکە لەو هونەرمەندانەی کە بەشداری لەڕێکالمی بازرگانیدا ک��ردووە ،ئەو دەڵێت «ئەوکاتەی بەشداریم کرد ت��ازە هاتبوومە کوردستان، پاشانیش چەند کۆمپانەیەک داوای ڕێکالمی لێکردم ،بەاڵم ڕەتم کردۆتەوە». ناوبراو دەشڵێت «تائێستا چەند تیڤیەک داوای لێکردووم بۆ ئەوەی ببمە پێشکەشکار ،بەاڵم خۆم نەمکردووە». دڵنیا شووی نەکردووەو دەڵێت «هێشتا زۆرم ماوە بۆ شووکردن و ،هەر بیرشم لێ نەکردۆتەوە». ن��اوب��راو کە ئێستا لەگەڵ خ��ان��ەوادەک��ەی لەهەرێمی کوردستان دەژی��ن ،باسی لەوە کرد کە زۆر بیری شاری بۆکان و کەسوکاری دەکات ،بەاڵم دەڵێت «ژیان لێرە زۆر خۆشەو دڵخۆشم». باس لێوەش دەک��ات ،کە زۆر حەزی بە دروستکردنی چێشتەو هەموو جۆرە چێشتێکیش دەزانێت دروستبکات. بە پێکەنینەوە ئ��ەوەش��ی گ��وت «بەبچوکترین شت دڵخۆشدەبم و ،زۆر رکم لە خیانەت و درۆکردنەو پێی دڵتەنگ و بێزاردەبم». دڵنیا ڕۆژانە بەردەوام وەرزش دەکات و باس لە پێویستی وەرزش بۆ هەموو مرۆڤێک دەکات و دەڵێ «بۆ ئەوەی تەندروستییەکی باشمان هەبێت ،پێویستە هەموومان ڕۆژانە چەند کاتژمێرێک وەرزش ئەنجام دەدەن». لە کۆتایشدا ئەو خانمە سینەماکارە ،دەڵێت «هیواو ئاواتم ئەوەیە لە بواری سینەما سەرکەوتوبم و ئەو هونەرە لەکوردستانیش بەرەو پێشچوونێکی باش بەخۆیەوە ببینێت و بگاتە ئاستی سینەما جیهانیەکان و پارچەکانی تری کوردستانیش ئازاد بکرێت».
ڕای جیاواز بە ئاراستەیەکی نیشتمانی
یەکێ لە بنەما دیار و بنەڕەتیەکانی سیستەمی دیمۆکراسی ئەوەیە کە ڕای جیاواز هەیە و لەبەرامبەریشدا یەکتر قبوڵ کردن هەیە .بۆیە دەگوترێ سیستەمی دیمۆکراتی بەتەمەنترین سیستەمە یشە ڕۆژ بەڕۆژیش لە گەشەکردنە .سەردەمانێک ئەگەر چەند واڵتێکی دیمۆکراتی هەبوو لە جیهان .ب��ەالم لە ئێستادا ژمارەی واڵتە دیمۆکراتەکان بووە بەدەیان والت لەهەموو کیشوەرەکان .سەرجەم میللەتانی دونیاش ب��ەردەوام لەخەبات کردندان بۆ وەدیهێنانی دیمۆکراتیەت تاکو لەسایەی ئەم سیستەمە کۆمەڵگایەکی بەختەوەر و خۆشگوزەران بێتە کایەوە .گەلی کوردستان ئەگەر نیشتمانەکەی دابەشکرا بەسەر واڵتانی دیموکرات دابەش بکرابایە لەوانەبوو ئەو هەموو قوربانیدان و خەبات و فیداکاریەی نەویستابایە و بەئاسانترین ڕێگا بەمافەکانی خۆی بگەیشتابایە .لەهەرێمی کوردستان لەماوەی ٢٢ساڵی حوکمی خۆماڵی چەندین ڕووداوی خۆش و ناخۆشی ڕووبەڕوو بۆوە ،بەاڵم ئەنجام لە ئێستادا خەریکە خۆی لە ڕاستە هێلێکی تەندروست و ڕاست دەبینێتەوەو بنیاتی سیستەمێکی دیمۆکراتیانە دەنێ. دروست بوونی ئۆپۆزیسۆن و ئازادی میدیا و ئەم هەموو حزب و ڕێکخراوەی کۆمەڵگای دیمۆکراسی نیشانەی بوونی دیاردەکانی دیمۆکراسین .لەم ماوەیەدا هەردوو حزبی بەڕێوەبەری دەسەاڵت لە کوردستان لێرەو لەوێ لێدوان و بۆچوونی جیاواز لەبەرامبەر بەیەک دەردەبڕن .ڕاستیەک هەیە دەبێ بزانرێ پارتی و یەکێتی دوو حزبی مێژووین لە کوردستان و ڕەگ و ڕیشەیەکی قوڵیان لە کوردستان و بزووتنەوەی سیاسی کوردیدا هەیە .لەهەمان کات ئەوان توانیان شەڕی یەکتر بکەن و هەر ئەوانیش توانیان ئاشتی بکەن .لە ئەنجامی ئاشتی و ڕێکەوتنی ئەوان هەرێمی کوردستان ئەم گەشەکردنەی بەخۆیەوە بینی .لە ئێستادا ئەگەرچی هێشتا الی خەڵک مەترسی ئەوەماوە هەرکاتێ ئەم دوو حزبە دوو وورتە وورت بەرامبەر بەیەک بکەن ڕۆژگارە تاڵەکان وەبیر خەڵکی کوردستان دەهێنتەوە .بەاڵم قۆناغێکی گەورە لە ژیانی کۆمەڵگای کوردی هاتۆتە کایەوە .هۆشیاری سیاسی حزبەکان و کۆمەڵگا زۆر زیادی کردوە بۆیە لەهەرکاتێک گەر بۆچوونی جیاوازیش لەو نێوانەدا هەبێ ئەوەندە جێگای مەترسی نیە .لەالیەکی تر کاتی ئەوەش هاتووە پارتی و یەکێتی هەنگاوبنێن بۆئەوەی ڕێز لە دامەزراوە نیشتماتیەکانی هەرێمی کوردستان بگرن .ئاسایە کاتێ لێدوانی پێچەوانە بەیەکتر دەدرێ ،بەالم مەرجی بنەڕەتی ئەوەیە ئەم بۆچوونە جیاوازانە لەسەر بابەتە دیمۆکراسیەکانی هەرێم خزمەت بەگەشەکردنی تەوژمی دیمۆکراسی کوردستان بکات .لەهەمان کات کاریگەری لەسەر بۆچوون و ئامانجە نەتەوەیی ونیشتمانیەکانی کوردستان نەبێ بەرامبەر بە دەر و دراوسێکان و بەغدا .چونکە گەر جیاوازیەکان بگاتە ئەم سنورە ئەوە ئاراستەیەکی خراپە و زیان بە ئامانجە نیشتمانی و نەتەوەیەکانمان دەگەێنێ .دەکرێ لەم پێودانەگەدا سەرۆکایەتی هەرێم و پەرلەمان و حکومەت زامنی نیشتمانی بن بۆ پاراستنی بنەما سەرەکیەکانی هەرێم و هیچ جۆرە مەترسیەک نەکەوێتە سەر دامەزراوە نیشتمانیەکانی هەرێم بەهۆی بۆچوونی جیاوازی حیزبیانە .کەواتە دەکرێ و ئاسایە یەکێتی و پارتی لەیەک کات هاوپەیمان بن و بیروباوەڕی جیاوازیشیان هەبێ. بەاڵم بیروباوەڕە جیاوازەکان خزمەت بە بنەمای نیشتمانی بکات و حیواری مەدەنیانە و سەردەمیانە بێت و پرسی دیمۆکراسی زیاتر گەشە پێبدات .بۆیە لێدوانەپێچەوانەکان ئاساین چونکە سەرکردایەتی هەردووال باش لە دۆخەکە گەیشتوون بۆیە لەئەنجامدا یەکتر قبوڵ دەکەن و مەترسی ناخەنە سەر چارەنووسی نیشتمانی.