بەپێی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم، بارزانی مافی خۆکاندیدکردنەوەی هەیە
176 باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده ،یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات .سێشه‌ممه 2013/4/16
ل2
لیستی سەربەخۆی حزبەكان پرۆسەی سیاسیی هەرێم دەگۆڕێت ل7
سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو: پێمان باشە لە ئێستاوە کار بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی بکرێت ل3
نەجیب باڵەتەیی ،سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو ،لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ،لەو دیدارەیدا لەگەڵ هەفتەنامەی «پرس» ،پێیوایە بڕیاری كشانەوەی كورد لەبەغدا درەنگ وەختە .ڕاشیدەگەیەنێت ،دەبوایە چەند ساڵێك پێشتر كورد بڕیاری لەو شێوەیەی بدابایە .هەروەها ئاشكراشی دەكات ،ئەگەر كورد هەموو ڕێگاكانی تاقیكردەوەو نەگەیشتە هیچ ئەنجامێك ،ئەوا دەگەینە هەنگاوی كۆتایی ،ئەویش كشانەوەو جیابوونەوەی یەكجارەكییە لەحكومەتی عێراقی .ناوبراو یەكهەڵوێستی كورد لەبەغدا بە پێویست دەزانێت و دەڵێت «هیوادارم هیچ الیەنێك دەرگا بۆ دوو گوتاری نەكاتەوە» باڵەتەیی ،ڕەشبینە بەرامبەر دەسەاڵتی مالیكی و پیشنیاز دەكات ،لە ئێستاوە كار بۆ ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردی بكرێت.
دەبوایە هەڵوێستی ئەمریكا چۆن بێت لە بەرامبەر عێراق رووخانی عێراق و لێكەوتەكانی النە محەمەد: کە دەچم بۆ بەغدا هاوسەرەکەم لەگەڵم دێت
ل9
عیسمەت رەجەب ،بەرپرسی لقی 14ی پارتی:
ل8
راستە هندەك پوستێن ئیداری ئیستحقاقا كوردانە لێ مە پتر گرنگی دایە هندێ لیستە بەشداربیت داكو دیار بیت بوو وان مە نەژ بەر پوستایە ل6
2
ژماره 176
www.lawanikurdistan.com
2013/4/16
بەپێی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم ،بارزانی مافی خۆیەتی خۆی هەڵبژێرێتەوە راپۆرت :پرس بەپێی یاسایی ژمارە یەكی ساڵی 2005ی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان ،ویالیەتی سەرۆكایەتی هەرێم بۆ چوار ساڵەو ،دەشێ سەرۆك بۆ جاری دووەمیش هەڵبژێردرێتەوە ،واتە بەپێی ئەو یاسایە بێت ،بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ،دەتوانێت ئەمجارەش خۆی بۆ ئەو پۆستە هەڵبژێرێتەوە ،چونكە سەرۆك بارزانی، تاوەكو ئێستا یەكجار خۆی هەڵبژاردووەو ،جارێكی تریش مافی ئەوەی هەیە خۆی هەڵبژێرێتەوە ،هاوكات هەرسێ الیەنی ئۆپۆزسیۆن بەبێ تێگەیشتن و خوێندنەوەی دەقی یاساكە ،ڕایانگەیاندووە ،كە ناوبراو ناتوانێت جارێكی تر خۆی هەڵبژێرێتەوە ،یاساناسێكیش دەڵێت «ئەوە ئەو پەڕی تێنەگەیشتنە لە یاساكەو زوڵم لە بارزانی دەكەن» .هاوكات ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكگرتووش دەڵێت «ئەو یاسایە قسەوباسێكی تازەیە هاتۆتە ناو بابەتەكە ،دەبێت خوێندنەوەی تازەی بۆ بكرێت» .ئەندامێكی سەركردایەتی پارتیش دەڵێت «بە سی ساڵی تریش لە ناو ئۆپۆزسیۆندا كەسێك نابێت منافەسەی سەرۆك بارزانی بكات». ئایا سەرۆك بارزانی ،بەپێی یاسا بۆی هەیە جارێكی تر خۆی كاندید بكاتەوە؟ بەپێی یاسایی ژمارە یەكی ساڵی 2005ی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان ،لە ماددەی دووەمدا هاتووە ،هاواڵتیانی كوردستان ،بە دەنگدانێكی گشتی و ڕاستەوخۆ و نهێنی ،سەرۆكی هەرێم هەڵدەبژێرن، هاوكات لە ماددەی سێیەمیشدا هاتووە( ،ویالیەتی) سەرۆكی هەرێم بۆ چوار ساڵە و دەشێ بۆ جاری دووەمیش خۆی هەڵبژێرێتەوە، كەواتە بەپێی ئەو یاساییە سەرۆك بارزانی دەتوانێت ،ئەمجارەش بۆ سەرۆكایەتی هەرێم خۆی هەڵبژێرێتەوە ،چونكە كاتێك لە 2005بووە سەرۆكی هەرێم ،سەرجەم حزبەكان تەكلیفیان لێكرد و ئەویش قبوڵی كردو لەپەرلەمان دەنگی بۆ درا ،هاوكات لە هەڵبژاردنی ساڵی 2009 سەرۆك بارزانی وەك هاواڵتیەكی هەرێمی كوردستان خۆی هەڵبژارد، واتە ئەمجارەش وەك هاواڵتیەك دەتوانێت خۆی هەڵبژێرێتەوە، ه��ەروەك لە یاساكەدا هاتووە ،بەاڵم لە ئێستادا هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆن بێ ئەوەی دەقی یاساكە بخوێننەوە ،ڕایانگەیاندووە ،كە سەرۆك بارزانی ناتوانێت جارێكی تر خۆی هەڵبژێرێتەوە ،یاساناسێك دەڵێت «ئەوان لە یاساكە تێنەگەیشتوون بۆیە وا دەڵێن». عوسمان عەلی وەیسی ،یاساناس و ڕاوێژكاری سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان ،لە لێدوانێكیدا بۆ «پرس» ڕوونیكردەوە ،لە ساڵی 2005 تەكلیفیان لە بارزانی كرد بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆكی هەرێم ،ئەویش بە ڕەچاوكردنی بارودۆخی سیاسی ئەوكاتی كوردستان و عێراق، بەاڵم لە هەڵبژاردنی ساڵی 2009بۆ یەكەمجار وەك هاواڵتیەكی كوردستان خۆی هەڵبژارد و دەرچوو ،بەپێی یاساكەش ئەو خولەش بۆی هەیە بەڕێزیان خۆی هەڵبژێرێتەوە و مافی خۆشیەتی ،چونكە ناوبراو تاوەكو ئێستا یەكجار خۆی هەڵبژاردووە». هەروەها ئەو یاساناسە وتیشی «ئەو یاسایە پێمان دەڵێ ئەو مقۆ مقۆیەی ئۆپۆزیسیۆن دروستی كردووە ،زوڵمێكە لە بارزانی دەكرێت، چونكە هەموو كەسێك بۆی هەیە بۆ دوو والیەتی سەرۆكایەتی هەرێم خۆی هەڵبژێرێت». ئەگەرچی تاوەكو ئێستاش ئۆپۆزیسیۆن پێداگری لە هەڵنەبژاردنەوەی سەرۆك بارزانی دەكەن ،بەاڵم ئەبوبەكر كاروانی ،ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكگرتووی ئیسالمی ،دەڵێت «ئەو یاسایە قسەوباسێكی تازەیە هاتۆتە ناو بابەتەكە ،دەبێت خوێندنەوەی تازەی بۆ بكرێت». هاوكات وتیشی «نابێت پەلەبكەین ،ئەگەر پێویستی بە هەڵوێست و بیری تازە هەبوو ئەوا لەوبارەیەوە قسەی لەسەر دەكەن ،بەاڵم لە ئێستادا پێمانوایە ناوبراو دوو ویالیەتی خۆی تەواوكردووە». دەرب��ارەی هەمان پرس ،عەلی كەریم یاساناس ،جەختدەكاتەوە كە بارزانی بەپێی یاساكە دەتوانێت خۆی هەڵبژێرێتەوە ،هەروەها ئەو دەڵێت «ئەگەر بارزانیش نەبێت لەهەڵبژاردنەكان كاندیدی پارتی دەرچوونی مسۆگەرە» .ناوبراو وتیشی «ڕەنگە كەسێكی تر وەك بارزانی نەبێت ،بەاڵم وەك داهێنانێكی تازە دەتوانێت خۆی هەڵنەبژێرێتەوە». بۆچی ،ئۆپۆزیسیۆن الری لە هەڵبژاردنەوەی سەرۆك بارزانیدا هەیە؟ هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆن بەبێ گەڕانەوە بۆ دەقی یاساكە، ڕایانگەیاندوە كە س��ەرۆك بارزانی ناتوانێت جارێكی تر خۆی
هەڵبژێرێتەوە ،بەو مانایەی دوو ویالیەتی خۆی تەواوكردووە ،ئەوەش دەرخەری ئەو ڕاستیەیە كە ئۆپۆزیسیۆن ملمالنێی شەخسی لەگەڵ پارتی و بارزانیدا هەیە ،چونكە جگە لەوەی بەپێی یاسا مافی خۆیەتی بارزانی خۆی هەڵبژێرێتەوە. لەوبارەیەوە عەلی عەونی ،ئەندامی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان ،پێیوایە ئۆپۆزسیۆن بۆ دەسكەوتێكی كاتی وادەكەن، ئەو دەڵێت «ئەوان وا خۆیان دەردەخەن بۆ بەرژەوەندی میللەت ك��اردەك��ەن ،ب��ەاڵم دەیانەوێت دەستورێك دابنێن چۆن پارتی و بارزانی لە گۆڕەپانەكە دووربخەنەوە» .هەروەها لەبارەی كاندیدی ئۆپۆزسیۆن بۆ سەرۆكایەتی هەرێم (ئەگەر بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ هەیانبێت) ،ناوبراو دەڵێت «هەتا سی ساڵی تریش كەسایەتیەكی وەك بارزانی لە ناویاندا پەیدا نابێت ،كە بتوانن منافەسەی پارتی و بارزانی بكەن ،خۆشیان باش دەزانن ناگەنە تەپوتۆزی بااڵی سیاسی سەرۆك بارزانی» .عەونی ئەوەشی وت «لە هەڵبژاردنی ڕابردوو ئۆپۆزسیۆن كاندیدی هەبوو ،هەموو قوەتی خۆیان بەگەڕخست ،بەاڵم هیچیان پێنەكرا». عەلی كەریمی یاساناس ،لەوبارەوە دەڵێت «خۆ كاندید نەكردنەوەی بارزانی ،لەوانەیە بە بەرژەوەندی ئۆپۆزسیۆن بشكێتەوە». عوسمان عەلی ،راوێژكاری پەرلەمانی كوردستان رونیدەكاتەوە كە ئەو مقۆ مقۆیەی ئۆپۆزیسیۆن تێنەگەیشتنە لە یاساكە. پارتی و یەكێتی دەیانتوانی بە زۆرینە یاسایی سەرۆكایەتی هەرێم هەمواربكەنەوە لە كوردستان ،هەر یاسایەك دەربكرێت ،ئۆپۆزسیۆن هەمیشە ڕەخنەی لێدەگرێت و دەڵێ «بە زۆرینە تێپەڕێندراوە» ،لەبەرامبەر ئەو بۆچوونەی ئۆپۆزسیۆندا لیستی زۆرینە دەتوانێت بۆ بەرژەوەندی خۆی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم هەمواربكاتەوە ،بەاڵم پێویست بە هەموواركردنەوە ناكات ،چونكە دەقی یاساكە ڕێگە بە سەرۆك بارزانی دەدات خۆی هەڵبژێرێتەوە. كۆمیسیۆن كەی وەاڵمی سەرۆك بارزانی دەداتەوە؟ سەرۆك بارزانی ،ماوەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی دیاركرد ،بە مەرجێك لە ڕێككەوتی 9_8ی ئەمساڵ تێپەر نەكات ،بەاڵم كۆمیسۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان تاوەكو ئێستا وەاڵمی ناوبراوی نەداوەتەوە. لەوبارەیەوە هندرێن محەمەد ،سەرۆكی لقی هەولێری كۆمیسیۆنی بااڵی سەربەخۆیی هەڵبژاردنەكان ،لە لێدوانێكیدا بۆ پرس ،وتی «دیاركردنی وادەی هەڵبژاردنەكان لە الی ئێمە نیە ،بەڵكو لە كۆمیسیۆنی بااڵی هەڵبژاردنەكانی عێراقە و هەر ئەوانیش وەاڵمی بارزانی دەدەنەوە» .ناوبراو بێ ئەوەی ماوەكەی ئاشكرابكات وتی «چ��اوەڕوان دەكرێت لە ماوەی داهاتوو وەاڵمی سەرۆك بارزانی
بدەنەوە». ئەگەرچی چەند مانگێك پێش ئێستا ،ئۆپۆزسیۆن داوای هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەكانی كوردستانی دەكرد ،بەاڵم دوای ئەوەی سەرۆكی هەرێم كاتی هەڵبژاردنی دیاریكرد ،ئۆپۆزیسیۆن لێی بێدەنگ بووەو نایەوێت یاساكە هەموار بكرێتەوە.
ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی یەكگرتوو: ئەو یاسایە قسەوباسێكی تازەیە هاتۆتە ناو بابەتەكە ،دەبێت خوێندنەوەی تازەی بۆ بكرێت كۆمیسیۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان: چاوەڕوان دەكرێت لە ماوەی داهاتوو، كۆمیسیۆن وەاڵمی بارزانی بداتەوە ئەندامێكی سەركردایەتی پارتی: ئۆپۆزیسیۆن باش دەزانێت ،هەتا سی ساڵی تر ناگەنە تەپ و تۆزی بااڵی سیاسی سەرۆك بارزانی یاساناسێك: ئەو مقۆ مقۆیەی ئۆپۆزیسیۆن دروستی كردووە ،زوڵمێكە لە بارزانی دەیكات، چونكە بەپێی یاسا مافی خۆیەتی خۆی هەڵبژێرێتەوە
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 176
2013/4/16
3
نابێت تەنازول لە هەڵوێستەكەمان بكەین نەجیب باڵەتەیی ،سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو ،لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ،لەو دیدارەیدا لەگەڵ هەفتەنامەی «پرس» ،پێیوایە بڕیاری كشانەوەی كورد لەبەغدا درەنگ وەختە .ڕاشیدەگەیەنێت، دەبوایە چەند ساڵێك پێشتر كورد بڕیاری لەو شێوەیەی بدابایە. هەروەها ئاشكراشی دەكات ،ئەگەر كورد هەموو ڕێگاكانی تاقیكردەوەو نەگەیشتە هیچ ئەنجامێك ،ئەوا دەگەینە هەنگاوی كۆتایی ،ئەویش كشانەوەو جیابوونەوەی یەكجارەكییە لەحكومەتی عێراقی .ناوبراو یەكهەڵوێستی كورد لەبەغدا بە پێویست دەزانێت و دەڵێت «هیوادارم هیچ الیەنێك دەرگا بۆ دوو گوتاری نەكاتەوە» باڵەتەیی ،ڕەشبینە بەرامبەر دەسەاڵتی مالیكی و پیشنیاز دەكات ،لە ئێستاوە كار بۆ ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردی بكرێت. دیدار :پرس
نەجیب باڵەتەیی ،سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ پرس:
لە ماوەی حەوت ساڵی دەسەاڵتی مالیكی ،كورد هیچ هەڵوێستێكی نەبووە پرس :ئەو نامەیەی كە سەركردایەتی كورد نوسیویەتی و ،ڕەوانەی بەغدا كراوە ،پێتوایە چارەسەری كێشەكان بكات؟ نەجیب باڵەتەیی :نامەكە زۆرباش نوسراوە ،پێشبینی دەكەین ئەنجامێكی باشی هەبێت. پرس :ئەو وەف��دەی شیعە كە لەچەند ڕۆژی ڕاب��ردوو سەردانی هەرێمیان كرد ،بۆچی هیچ ئەنجامێكی نەبوو؟ نەجیب باڵەتەیی :ئامانجی ئەو وەفدە تەنها گەیاندنی نامەیەكی شەفەوی بوو ،ئەوان لەگەڵ ئەو بایكۆت كردنە نەبوون ،لەگەڵ ئەوەن لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشین و ،بگەینە ڕێككەوتنێك. پرس :كشاندنەوەی نوێنەرانی كورد لەبەغدا بە چارەسەر دەزانیت، یاخود تەنها وەك كارتێكی فشار وایە؟ نەجیب باڵەتەیی :پێموایە ئەوە كارتی فشار نییە ،چونكە لەدوای دە ساڵ هیچ گۆڕانكارییەك ڕووی نەداوەو ،مامەڵەی ئەوان لەگەڵ كورد نەگۆڕاوە ،ئەو بڕیارانەی كە دەریش دەچن جێبەجێ ناكرێن، هەروەها لەبەر ناچاری دوو ڕێگامان هەڵبژاردووە ،یان ئەوەتا چاكسازییەكی ڕیشەی بكرێت و عێراق بگەڕێندرێتەوە بۆ ڕێڕەوی ڕاستەقینەی خۆی ،یاخود دەبێت بڕیاری گەڕانەوەی یەكجارەكی بدەین. پرس :هەندێك الیەن پێیانوایە ،تاوەكو هەڵبژاردنی داهاتوو عێراق ڕزگاری نابێت؟ نەجیب باڵەتەیی :ئەو بۆچوونە هەڵەیە ،نابێت چاوەڕێی هەڵبژاردنی داهاتوو بكەین ،پێموایە دوادەكەوین ،لەو كاتەشدا زیانێكی زۆرمان پێدەگات ،ئەو هەڵوێستەی ئێستاش درەنگ وەختە ،دەبوو دەمێك بوایە ئەو هەڵوێستەمان هەبوایە. پرس :لە كاتێكدا ئەگەر كورد هەموو ڕێگاكانی تاقیكردەوەو نەگەیشتە ئەنجامێك ،ئەوكات كورد چی دەكات؟ نەجیب باڵەتەیی :هەنگاوی كۆتایی ،كشانەوەی تەواوەتییە لە حكومەتی عێراقی ،ئەوكات ئەگەر چەند الیەنێك پێیان باشبوو بمێنینەوە ،بە مەرجی جێبەجێكردنی چاكسازییەكی ڕیشەیی و ڕاستەقینە دەمێنینەوە ،ئەگەر ئەوەش نەكرا ،ئەوا دەبێت بچینە قۆناغی ڕیفراندۆم و جیابوونەوە. پرس :پێتوایە حكومەتی عێراقی ،چاكسازی بكات؟ نەجیب باڵەتەیی :تائێستا هیچ ئیرادەیەك بۆ ئەنجامدانی چاكسازی نیە ،پێشموایە ئەو سیاسەتە تاكڕەوییە بەردەوام دەبێت. پرس :لەسەر مەسەلەی كشانەوەی كورد لەبەغداو ،ئۆپۆزسیۆن بۆچوونی جیاوازی هەبوو ،بە جۆرێك (یەكگرتوو ،كۆمەڵ) لەگەڵ پارتی و یەكێتی هاو هەڵوێست بوون ،هاوكات بزوتنەوەی گۆڕانیش بۆچونی جیاوازی هەبوو ،بەگشتی هەڵوێستی ئۆپۆزیسیۆن چۆن دەبینی؟ نەجیب باڵەتەیی :وەك یەكگرتوو ،لەسەرەتاوە پێمانوابووە
بارودۆخی كورد لەنێوان هەرێم و بەغدا جیاوازە ،لەبەغدا تایەكگرتوو و هاوهەڵوێست بین سوودی خۆمانە ،هەر الیەنێكیش لەیەكهەڵوێستی دەربچێت بۆخۆیان و ئێمەش خراپە و خزمەت بە ڕەوشەكە ناكەن. پ��رس :ئایا غیابی مام ج��ەالل ،واینەكردووە كێشەكان زیاتر پەرەبسێنێت ،چونكە پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ كورد گرنگە؟ نەجیب باڵەتەیی :بێگومان هەبوونی سەرۆكایەتی كۆمار بۆ كورد، گرنگە و ڕۆڵی مام جەاللیش لەوبارەیەوە گرنگ بوو ،لە قۆناغێكی هەستیار توشی نەخۆشی بوو. پرس :لە ساڵی 2003سااڵنە حكومەتی هەرێم وەفدی حزبی و حكومی ڕەوان��ەی بەغدا دەكات ،بەاڵم تائێستا ئەو وەفدانە هیچ دەرئەنجامێكیان نەبووە؟ نەجیب باڵەتەیی :ناتوانین بڵێن هیچ ئەنجامی نەبووە ،هەندێك شت بووە ،بەاڵم كێشەكە ئەوەیە ئەو شتانە لەئاستی پێویستدا نەبووە ،هۆكارەكەشی ئەوەیە لەماوەی حەوت ساڵی دەسەاڵتی مالیكی ك��ورد هیچ هەڵوێستێكی نەبووە ،چەند ساڵی ڕاب��ردوو پێویست بوو نوێنەرانی كورد هەڵوێستی جدیان هەبووایە ،بەاڵم دڵنیام لە ئێستاشدا دەتوانین زۆر دەستكەوت بەدی بهێنین ،بەو مەرجەی سەرجەم حزبەكان بەرامبەر بەغدا هاو هەڵوێست بن و هیچ كەسێكیش دژایەتی یەكتری نەكات ،ناشبێت تەنازول لەو هەڵوێستەی ئێستامان بكەین. پرس :باسی تەنازولت كرد ،ئایا لە چ حاڵەتێكدا كورد تەنازول دەكات؟ نەجیب باڵەتەیی :بڕیارمانداوە كاتێك الیەنی بەرامبەر وەاڵمی ئیجابیمان نەدەنەوە ،ئەوا دەچینە قۆناغێك بەرەوپێشتر ،مەترسی من ئەوەیە لە بەغدا جارێكی تر بابەتی دوو هەڵوێستی دروست ببێت ،بە جۆرێك هەندێك الی��ەن پێچەوانەی هەڵوێستی ئێمە هەڵوێست بنوێنن ،ئەوكاتیش كورد باجەكەی دەدات و پێشموانیە بە هیچ شتێك قەرەبوو بكرێتەوە ،بۆیە نابێت تەنازولیان بۆ بكەین. پرس :ئایا تۆ مەترسیت لە چ الیەنێك هەیە ،تەنازول بكات؟ نەجیب باڵەتەیی :زەحمەتە دەستنیشانی بكەین ،هیوادارم هەر پێنچ الیەن دەرگایەك نەكەنەوە بۆ ئەوەی دوو گوتاری دروست ببێت. پرس :هەندێك الیەن پێشنیازی ئەوەدەكەن ،لەكۆبوونەوەكانی داهاتووی نێوان هەرێم و حكومەتی ناوەندی ،نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان ئامادەبێت ،ئێوە چی دەڵێن؟ نەجیب باڵەتەیی :تابكرێت كۆبوونەوەكان لە نێوان دوو الیەنەكە بەڕێوەبچێت باشە ،بەاڵم عێراق لەو ئاستەدانیە بتوانێت كێشەكان چارەسەربكات ،زۆر ئاساییە گەر الیەنێكی تر ،واتە الیەنی سێیەم لە كاتی گفتوگۆكردن و گەیشتن بە ڕێككەوتن ئامادەبێت ،لەوانەشە هۆكارێك بێت بۆ ئەوەی كێشەكان چارەسەربكرێن ،بە تایبەتی
یوئێن. پرس :لەچەند ساڵ و چەند دانیشتنی ڕابردووی نێوان هەرێم و بەغدا ،كورد چی بۆ ڕوون بۆتەوە ،ئایا گەیشتۆتەوە ئەو ئەنجامەی پشت لە داواكارییەكانی كراوە؟ نەجیب باڵەتەیی :پێش هەموو شتێك ،كورد دوو دەستكەوتی گ��ەورەی هەیە ،یەكەمیان هەرێمێكی سەربەخۆ و ئارامی هەیە، دووەمیشیان دەستورە كە بڕگەی زۆرباشی بۆ كورد تێدایە ،بەاڵم مایەی داخە تاوەكو ئێستا جێبەجێنەكراوە ،بۆشمان ڕوون بۆتەوە، هەر كاتێك الیەنەكان پێویستیان بە كوردبێت خۆیان لێ نزیك كردۆتەوە ،بەاڵم كە بێ منتەت بوون و دەسەاڵتیان هاتە دەست، زۆربەی هەنگاوەكانیان دژی كورد دەبێت ،زۆرجار خەڵك دەڵێ ناكۆكیەكان لەسەر پۆستە ،نەخێر لەسەر پۆست نیە ،بەڵكو لەسەر تاكڕەوییە لە بڕیاردان ،وەك فراكسیۆنی یەكگرتوو ،پێمان باشە لە ئێستاوە كار بۆ ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردی بكرێت.
پێمان باشە لە ئێستاوە کار بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی بکرێت هەنگاوی كۆتایی ،بە یەكجارەكی لەحكومەت دەكشێینەوە ترسم لەوەیە جارێكی تر لەبەغدا بابەتی دوو هەڵوێستی دروست بێت بۆمان ڕوون بۆتەوە ،لە بەغدا هەر الیەنێك پێویستی پێمان بوو لێمان نزیك دەبێتەوە ،كە دەسەاڵتی گرتە دەست دژایەتیمان دەكات
4
ژماره 176
www.lawanikurdistan.com
2013/4/16
بێ رووتووش
ئ��ارام محەمەد ،بەرپرسی ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕان لەو دیدارەیەدا لەگەڵ هەفتەنامەی «پ��رس» ،باس لە دواكەوتنی كۆنگرەی حزبەكەی دەكات و هۆكارەكەشی بۆ دۆخی هەرێمی كوردستان دەگەڕێنێتەوە و دەڵێت «لە ماوەیەكی نزیكدا كۆنگرە دەبەستین» .هەروەها ئەو بەرپرسەی گۆڕان پێیشوایە لە ئێستادا ڕێ��ژەی دەنگەكانیان لە ساڵی 2009دا زیاترە». دیدار :پرس
ئارام شێخ محەمەد ،بەرپرسی ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ پرس:
لە هەڵبژاردنی داهاتوو ،ملمالنێكانمان توندتر دەبێت پرس :ئایا ئێوە ،كاندیتان بۆ پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم ئەگەر یەكێتی و پارتی ئازادی لەخەڵك زەوت نەكەن ،كە ئەوەش خراپە و هیوادارین وانەكەن. دەبێ؟ ئارام :هێشتا كاتی خۆ كاندیدكردن بۆ سەرۆكایەتی هەرێم پرس :لە دهۆك ڕێژەی ئەندامانتان چۆنە ،پێتانوایە لە ئیعالن نەكراوە ،تا ئەو وەاڵمە بدەینەوە ،بەاڵم لەكاتی خۆیدا قسەی لەسەر ئەكەین ،وەك عەرەب ئەڵێت «لكل حادث دهۆك دەنگی پێویست بهێنن؟ ئ��ارام :بەڵی ئێمە پێمان وایە لەدهۆك و هەر شارێكی حدیث». تری كوردستان نەك دەنگی پێویست ئەهێنین ،بەڵكو پ��رس :ئایا ئێوە وەك گ��ۆڕان ڕێ��ژەی دەنگەكانتان بە دەنگی زۆری��ش ئەهێنین ،چونكە وەك وتم بۆ ئێمە هیچ بەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنی 2009ڕوو لە زیادبوونە یاخود شارێك لە شارێكی تر جیاواز نیە ،ئەوە یەكێتی و پارتین كە كوردستانیان دابەش كردوە بۆخۆیان ،بەاڵم خەڵكەی وانیە، كەمی كردووە؟ ئ��ارام :بەپێی هەموو ئاماژەكانی ناوخۆی بزوتنەوەی ئەگەر لەدۆخێكدا خەڵك ئەوەی قبوأل كردبێ ،ئێستە وانەماوە گۆڕان و دەرەوە ڕێژەی دەنگەكانی بزوتنەوەی گۆڕان لە و خەڵك لەدەرفەتێك ئەگەرێ ئەو دۆخە بگۆڕێ ،جا ئەمە زیادبونە ،چونكە ئەو بارودۆخەی بزوتنەوەی گۆڕانی تێدا چۆن بۆ سلێمانی و هەولێر ڕاستە بۆ دهۆكیش وایە. دروست بوو ،هەمان ئەو دۆخەیە و خراپتریش بووە باشتر پ��رس :پێشبینی دەك���ەن ،لە هەڵبژاردنی داه��ات��ووی نەبووە .خۆپیشاندانەكانی 17ی شوبات و ڕۆژان��ی دوایی باشترین بەڵگەی ئەو ڕاستیەن كە خەڵكی كوردستان پەرلەمانی كوردستان ،لە یەكێتی زیاتر دەنگبهێنن؟ ئارام :ئەگەر هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد ئەنجام بدرێ، ناڕەزایەتیەكانی لەچی ئاستێكدا بوو بەرامبەر بەدەسەاڵت ،لە ئێمە زۆرینەی دەنگەكان بەدەست ئەهێنین ،یەكێتی و پارتی پاش ئەوكاتەشەوە هیچ چاكسازییەك ئەنجام نەدراوە. حوكمڕانیان تاقی كردۆتەوە و خەڵك لە مۆدێلی ئەم دوو پ��رس :دەوت��رێ��ت ،ئ��ەو دەنگەی بزوتنەوەی گ��ۆڕان لە حیزبە تێگەیشتووە. هەڵبژاردنی 2009هێنای جارێكی تر نایهێنێتەوەو ئێستا لەناو پرس :لە ناوچە جێناكۆكەكان ،ڕێژەی دەنگەكانتان چۆنە؟ گۆڕانیش خەڵكی نارەزایی هەیە؟ ئارام :هێشتا هەڵبژاردنەكان ماویەتی و لەدوای 4/20ەوە ئارام :وەك باسم كرد هەمان ئەو دۆخی ناڕەزایەتیەی كە لە 2009بوونی هەبوو وەك خۆیەتی و نەگۆڕاوە .بزوتنەوەی ئەوە ئاشكرا ئەبێت. گۆڕان بۆیە دەنگی زۆری هێنا چونكە ناعەدالەتی هەبوو، پرس :بەپێی ڕێژەی ئەندامانتان بێت ،ئێوە لە سلێمانی گەندەڵیەكی زۆر و بێكاری و كرێنشینی و بێ موچەیی و كەمی موچە و خزمەتگوزاریەكان و ..هتد ،زۆر بوون ،ئیتر یەكەمن ،ئایا لە هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی پارێزگاكانی كوردستان ،دەنگی پێویست دەهێنن بۆ مسۆگەركردنی بۆچی گۆڕان دەنگەكانی ناهێنێتەوە؟. پرس :بۆ ئێوە چ شارێك پێویستی بە ملمالنێی توندی پۆستی پارێزگاری سلێمانی؟ ئارام :ئێمە حیزبی دەنگدەرین نەك ئەندام ،پێمان وایە هەڵبژاردن هەیە؟ ئارام :هەموو شارەكان بۆ ئێمە وەك یەكن ،كوردستان ئاراستەی دەنگدەری ئەمجارەی كوردستان ب��ەرەو ئەوە تەنیا الی یەكێتی و پارتی سەوز و زەردە ،الی ئێمە وەك دەڕوات كە دەسەاڵتی ئایندە بۆ ئۆپۆزسیۆنە لەهەرێمی یەكە و ناعەدالەتی و گەندەڵی لەهەموو شوێنێك هەیە كوردستان ،ئەمە بۆ هەولێر و دهۆكیش ڕاستە. بەڕێژەی جۆراو جۆر .ئێمە پێمان وایە كە ئەمجارە ملمالنێكان پرس :دەوترێت ،لە ئێستادا بەشێك لە ئەندامانی گۆڕان لەهەموو شوێنێك ڕەنگە توندبێ بەشێوە دیموكراتیانەكەی،
*لە نەخۆشخانەی رزگاری بەهۆی هەڵەی پزیشکێکەوە زیاتر لە ٦٠نەخۆشی شەکرە کەوتنە ب��ەر هەڕشەی کوێربوونی سەد لە سەد. (ئەرێ برا خۆ نەمردوونە ،ئێوەش ئیشەکە وا گەورە دەکەن) *ئێستا خەڵکی خاوەن پرسە فێر بوونە یەک رەشماڵی رەوەندییەکان ،ئەوانەی ٥تا ١٠مەترن ،لەناو چەقی کۆاڵن هەڵدەدەن و رێگا دەگرن. ( ئەو ئیستقاللە ،عەفو ئیستغاللە زۆر بێ تامە) *یەکگرتووی ئیسالمی کوردستان رایگەیاند کە مامۆستا سەالحەددین موحەممەد بەهائەددین ،نیازی ئەوەی نییە بۆ پۆستی سەرۆکایەتی هەرێم خۆی کاندید بکات. (کێ کفری وای کردووە) *لە رێگای هەنارە ،شوفێرێکی سەرخۆش لە قەراغ جادەکە ملی لە سێ چوار گەنج نا کە بۆ گەعدە دانیشتبوون یەکێکیانی بە عەرزەکەوە تەخت کرد. (بەنزینی سوپەری تێکردبوو دەیوست تاقی بکاتەوە) *لە تەرمیناڵی جۆرجیا کوردە بۆرەیەکی خۆمان ،خۆ بچوکیش نەبوو ،رێک و راست دەستی خستبووە سەر ملی کچێکی جۆرجی بێ ئەوەی بیناسێت ،پۆلیسش یەکسەر گرتیان. (باشترە بە زووترین کات دیسکۆیەک لە مەتار بکرێتەوە) *زۆربەی واڵتانی دنیا بۆ دروستکردنی کارەبا سوود لە با و هەوا وەردەگرن ،بەاڵم لە واڵتی ئێمە شنەی شەماڵێک بێت تەزوی کارەبا پچڕاوە. (واز بێنن خۆی دڵی ناسکە ،با بەو گەرمای هاوینە لێمان عاجز نەبێ)
بەرە بەرە دەچنەوە ناو یەكێتی و نارازین ،ئایا وایە؟ ئارام :نەخێر وانیە ،بەپێچەوانەوە لە پارتیش خەڵكێكی زۆر هەیە پەیوەندی پێوەكردوین و دەنگدەرمان لەناوپارتیش هەیە ،بەاڵم نایانەوێت ڕای بگەیەنن. پرس :محەمەد حاجی ،لە دیمانەیەكیدا كە لە مانگی دوو لەگەڵی ئەنجام دراوە ،دەڵێت «گۆڕان لە سێ مانگی داهاتوو كۆنگرە دەبەستێت» .ئایا كەی كۆنگرە دەبەستن؟ ئارام :بەڵێ وایە ،لە ماوەیەكی نزیكدا. پرس :دەوترێت ،گۆڕان لە دەرئەنجامی كۆنگرە دەترسێت، بۆیە كۆنگرە نابەستێت؟ ئارام :ڕاست نیە و دەیبەستین. پرس :نزیكەی چوار ساڵە گۆڕان كۆنگرەی نەبەستووە، دواكەوتنی ئەو ماوە زۆرە ،پەیوەندی بە چیەوە هەیە؟ ئ��ارام :گ��ۆڕان خۆی 4ساڵە دروس��ت ب��ووە ،دواكەوتنی كۆنگرەش پەیوەندی بەو دۆخەوە هەبووە كە لەكوردستان هەبووە ،دو جار یەكێتی و پارتی و حكومەتی هەرێم هێزی سەربازیان كۆكردەوە بۆ ئەوەی بێنەسەرمان و بارەگاكانمان لە دهۆك و هەولێر و سۆران و شەقاڵوە یان تااڵن كران یان سوتێنران ،ئیتر كۆنگرە چۆن ئەبەسترێ؟ ،پێم وایە دەسەاڵت لەكۆنگرەی ئێمە ئەترسێ نەك ئێمە خۆمان.
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 176
2013/4/16
5
ئایا كاتی هاتووە كورد لە بەغدا بكشێتەوە و راپرسی لەسەر هەرێم بكات؟ كشانەوەی نوێنەرانی كورد لەبەغدا ،بۆچوونی جیاوازی لێدەكەوێتەوە ڕاپۆرت :پرس دوا بە دوای بڕیاری كشانەوەی كاتی نوێنەرانی كورد لەبەغداو، هاتنەوەیان بۆ هەرێمی كوردستان ،ن��اڕەزای��ی بەشێك لەحزبە سیاسیەكانی لێكەوتۆتەوە ،هەندێكیان پێیوانوایە بەكشانەوەی كورد كێشەو ناكۆكیەكان چارەسەر نابن و ،نەدەبوو كورد ئەو بڕیارە بدات. هاوكات هەندێكیش ئەو بڕیارە بەرز دەنرخێنن و ئاماژە بەوەدەكەن، كە دەبوایە چەند ساڵێك پێش ئێستا ئەو بڕیارە بدرابایە .لەگەڵ ئەوەی كورد نامەیەكی گەیاندۆتە دەست شیعەكان و گفتوگۆكردن بەردەوامەو ،ئەگەری هەیە لەو دانیشتنانەدا ڕێككەوتنێكی سیاسی بكرێت ،بەاڵم سەركردایەتی حزبەكان و چاودێرانی سیاسی ،پێیانوایە ئەگەر ڕێككەوتنیش بكرێت ،هیچ گەرەنتیەك نیە بۆ جێبەجێكردنی ناوەڕۆكی ڕێككەوتنەكە ،چونكە دە ساڵە كورد خەریكی ڕێككەوتنەو هیچ كام لەو ڕێككەوتنانەش جێبەجێ نەكراون. هەندێك الیەنی تر پێیانوایە كاتی ئەوەهاتووە ڕاپرسی بكرێت بۆ ڕاگەیاندنی سەربەخۆی كوردستان ،لەوبارەیەوە غەفور مەخموری، دەڵێت «دەبێت بیر لە خۆ ڕزگاركردن بكەینەوە لە چوارچێوەی عێراقدا».
یەكێتی نەتەوەی دیموكرتی كوردستان :كاتی ئەوە هاتووە كورد بە یەكجارەكی لەبەغدا بكشێتەوە غەفور مەخموری ،سكرتێری یەكێتی ن��ەت��ەوەی دیموكراتی كوردستان ،جەخت لە پێویستی كشانەوەی كورد دەكات و ،پێیوایە دەبوایە دەمێك بوایە كورد ئەو بڕیارەی بدابوایە ،مەخموری دەڵێت «كاتی ئەوە هاتووە ،كورد بە یەكجارەكی لە بەغدا بكشێتەوەو، خەریكی ڕێكخستنی نێو ماڵی خ��ۆی بێت ،چیتر بیر لە كات سەرفكردن لەگەڵ بەغدا نەكاتەوە». مەخموری هۆشداریشیدا ،كە بە گەڕانەوەی كورد بۆ بەغدا جارێكی تر ئەو كێشانە دروست دەكاتەوە ،چونكە وەك ئەو دەڵێت «ناتوانین تاسەر لە چوارچێوەی عێراقدا بمێنین ،بەڵكو دەبێت بیر لە خۆ ڕزگاركردن بكەینەوە». سۆشیالست دیموكراتی كوردستان :كشانەوەی ك��ورد لەبەغدا چارەسەری كێشەوگرفتەكان ناكات تانیا تاهیر ،ئەندامی یەدەكی مەكتەبی سیاسی سۆشیالست دیموكراتی كوردستان ،پێیوایە كشانەوەی كورد لەبەغدا پێویستی بە خوێندنەوەیەكی قوڵتر هەبوو .جەختیشدەكاتەوە كە كشانەوەی كورد لەبەغدا چارەسەری كێشەكانی ناكات ،تانیا دەشڵێت «لەبنەڕەتەوە كورد نەدەبوو لە بەغدا بكشێتەوە ،چونكە بینیمان لەپەرلەمان كۆمەڵێك یاسا تێپەڕێندرا ،جگە ل��ەوەش حكومەتی ناوەندی كاردانەوەی خراپی بەرامبەر ئەو كشانەوەیە هەبوو». ناوبراو ئەوەشی وت «كشانەوەی ك��ورد لەبەغدا چارەسەری كێشەوگرفتەكان ناكات». حزبی ڕزگ��اری كوردستان :كشانەوەمان لەبەغدا چارەسەری كێشەكان ناكات هەروەها ڕێكار ئەحمەد ،سكرتێری حزبی ڕزگاری كوردستان، ئەویش پێیوایە كشانەوەی كورد لەبەغدا لەبەرژەوەندی كورددانییە، ئەو دەڵێت «بە كشانەوەمان لەبەغدا چارەسەری كێشەكان ناكات، بەڵكو بگرە قوڵتریشی دەكاتەوە». زەحمەتكێشانی كوردستان :ب��ڕی��اری كشانەوە ،پێویستی بە ڕێككەوتنی نەتەوەییە گ��ۆران ج��ەالل ،ئەندامی مەكتەبی سیاسی زەحمەتكێشانی كوردستان ،ئاماژە بەوە دەكات ،گەڕانەوەی كورد لە بەغدا پێویستی بە ڕێككەوتنی نەتەوەیی هەیە ،ئەو دەڵێت «ئەگەر بڕیاری كشانەوەی یەكجارەكی بدەین ،پێویستە ڕەچاوی دەرئەنجامەكەشی بكەین». ناوبراو زیاتر وتیشی «ئەو قەیرانەی ئێستا لەئارادایە ،هی ئێستا نیە، بەڵكو هی چەند ساڵێك پێش ئێستایە ،كە دەبو كورد ئەوكاتیش بیری لە بڕیاری لەو شێوەیە بكردبایەوە».
بزوتنەوەی ئیسالمی :نەدەبوو ،بە یەكجاری بەغدا چۆڵ بكەن شوان قەاڵدزەیی ،ئەندامی مەكتەبی سیاسی بزوتنەوەی ئیسالمی، پێیوایە بەغدا باشترین سەنگەرە بۆ بەرگریكردن لەكورد ،جەخت لەوەدەكاتەوە كە دەبوو سەركردایەتی كورد هەندێك چاوەڕوانی بكردابایە ئینجا بڕیاری كشانەوەی بدابوایە ،قەاڵدزەیی دەڵێت «بەداخەوە نوێنەرانی كورد بەیەكجاری بەغدایان چۆڵكرد ،لەكاتێكدا كۆمەڵێك پۆستی زۆر گرنگمان هەیە ،دەب��وای��ە ماوەیەكی تر چاوەڕوانیان بكردابایە ئینجا بڕیاری كشانەوەیان بدابوایە» .وتیشی «كورد لەئێستادا ئەو بڕیارەی داوە بێ ئەوەی هیچ بەدیلێكی تری هەبێت». جەوهەر سرێشمەیی ،چاودێری سیاسی ،هەمان بۆچوونی حزبەكانی هەیە ،هاوكات دەشڵێت «كورد پێشتر چەند هەلێكی تری بۆ هاتبووە پێش بۆ كشانەوە ،بەاڵم نەكشاوەتەوە» .پێشیوایە كشانەوەی كورد لەبەغدا لەبەرژەوەندی كورددانیە ،سرێشمەیی دەڵێت «لەغیابی نوێنەرانی كورد ،ئەوان هەر یاسایەك بیانەوێت ،دەتوانن تێیپەڕێنن، بۆیە كشانەوە لەپڕۆسەی سیاسی زۆر هەڵەیە و جیاوازە لەكشانەوەی كابینەی حكومەت». چاودێرە سیاسیەكە ئەوەشی وت «مانەوە زۆرباشترە لەكشانەوە، پێویستە هاوكاری شیعە بكەین و ،پەیوەندیمان لەگەڵیان هەبێت، چونكە كێشەی ئێمە زیاتر لەگەڵ سوننەیە نەوەك شیعە». ئەگەر ڕێككەوتنكرا ،چ گەرەنتیەك هەیە بۆ جێبەجێكردنی ناوەڕۆكی ڕێككەوتنەكە؟ لە دوای عێراقی 2003بەرپرسانی هەرێم ،ب��ەردەوام خەریكی ڕێككەوتنن لەگەڵ حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی بەغدا ،بەاڵم تاوەكو ئێستا هیچ كام لەو ڕێككەوتنانە بەتەواوەتی جێبەجێ نەكراون ،بۆیە ئەگەر ئەمجارەش وەف��دی ك��وردی لەگەڵ شیعە بگەنە ڕێككەوتنێك ،ئەگەری هەیە ڕێككەوتنەكە جێبەجێ نەكرێت، چونكە هیچ گەرەنتیەك نیە بۆ جێبەجێكردنی .هاوكات حزب و الیەنە سیاسیەكانیش پێیانوایە ئەگەر ئەمجارەش ڕێككەوتن بكرێت، زەحمەتە جێبەجێبكرێت ،تەنها بە مەرجێك :ئەویش ڕێككەوتنەكە لە ناو دەستور جێگیربكرێت ،ئەوەش تاكە ڕێگایە بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكە. تانیا تاهیر ،پێیوانییە ڕێككەوتنی سیاسی چارەسەری كێشەكان بكات ،هۆكارەكەشی بۆ پابەند نەبوونی شیعە بە ڕێككەوتن دەگەڕێنێتەوە ،ئەو دەڵێت «باشترین ڕێگا چارەسەر ئەوەیە ،بتوانین وشەی ڕێككەوتن لە دەستوردا جێگیربكەین ،ئەگەر نا كورد هەروەك كەمینە سەیر دەكرێت» ئەوەشی وت «پێویستە ڕێككەوتنی یاسایی بكەین نەوەك ڕێككەوتنی سیاسی». هاوكات گۆران جەالل ،ئەندامی مەكتەبی سیاسی زەحمەتكێشان، دەڵێت «هیچ گەرەنتیەك بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنامەكان نیە، چونكە دەی��ان جار ڕێككەوتن ك��راوەو جێبەجێ نەكراوە ،تەنها یەك جۆری ڕێككەوتن هەیە ئەویش ،الیەنێكی دەرەكی ئامادەی ڕێككەوتنەكە بێت و الیەنگری هیچ الیەنێك نەكات». جەوهەر سرێشمەیی ،چاودێری سیاسی ،پێیوایە تاكە گەرەنتی ئەوەیە ڕێككەوتن لە دەستوردا جێگیربكرێت ،ناوبراو وتیشی «پێموانیە بە ڕێككەوتنی سیاسی كێشەكە چارەسەربكرێت». دەشڵێت «پێویستە وەف��دی ك��وردی لەڕێككەوتنەكە گرنگی بە دوو خاڵ بدەن ،ئەویش دیاریكردنی سنوری هەرێم و ،ئایا عێراق دەوڵەتێكی فیدڕاڵیە یان نا؟». غەفور مەخموری ،ڕەشبینە بەرامبەر گەیشتن بە ڕێككەوتن لەگەڵ شیعە ،پێشیوایە ڕێككەوتن لەگەڵ ئەوان كاتیەو تەنها ئەو كاتە ڕێككەوتن دەك��ەن كە پێویستان بە كوردبێت ،پاشانیش پشتی تێدەكەن ،ئەو دەڵێت «ئەگەر هەر ڕێككەوتنێكیش بكرێت ،جێبەجێ ناكرێت». هاوكات شوان قەاڵدزەییش ،هاوڕایە لەگەڵ بۆچوونی مەخموری و پێیوایە كێشەكان بە ڕێككەوتنی سیاسی چارەسەر نابن ،چونكە ه��ەروەك خۆی دەڵێت «هیچ گرەنتیەك نیە بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنامەكان ،لەبەر ئەوەی ئەزموونمان لەگەڵیان هەیە».
لەوبارەیەوە سكرتێری حزبی ڕزگاریش ،بە ڕاشكاوانە دەڵێت «بە گوشاری نێودەوڵەتیش ڕێككەوتن لەگەڵ الیەنە عێراقیەكان بكرێت، جێبەجێ ناكرێت». ئایا كاتی ئەوەهاتووە ،ڕاپرسی لەسەر جیابوونەوەی هەرێم بكرێت؟ لە ساڵی 2008ڕاپرسی لەسەر جیابوونەوەی هەرێم لە عێراق كرا، لەو ڕاپرسیەدا %98بەشداربووان داوای جیابوونەوەی كوردستانیان كردبوو لەعێراق ،بەشێك لەچاودێران پێیانوایە ئێستا كاتێتی لەوبارەیەوە ڕاپرسی بكرێتەوە ،بەاڵم هەندێكی تریش بە پێچەوانەوە پێیانوایە هێشتا زووە بۆ ئەنجامدانی ئەو ڕاپرسیە. هەردوو ئەندامەكەی مەكتەبی سیاسی بزوتنەوەی ئیسالمی و زەحمەتكێشان ،لەگەڵ ئەوەدان ،لەڕێگەی ڕاپرسیەوە كورد بڕیار لەسەر جیابوونەوەی لەعێراق بدات و ،ئەگەر دەنگی پێویستی هێنا، پێویستە سەركردایەتی سیاسی كورد بە هەندی هەڵبگرێت و ،كار بۆ سەربەخۆیی كوردستان بكات.
یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستان: نابێت ،چیتر بیر لە كات بەسەربردن لەگەڵ بەغدا بكەینەوە سۆشیالست دیموكراتی كوردستان: دەبێت باوەڕمان بە ڕێككەوتنی یاسایی هەبێت ،نەوەك سیاسی حزبی ڕزگاری كوردستان: بە گوشاری نێودەوڵەتیش ڕێككەوتن بكرێت ،هەر جێبەجێ ناكرێت بزوتنەوەی ئیسالمی: بەداخەوە نوێنەرانی كورد بەیەكجاری بەغدایان چۆڵكرد ،دەبوایە چاوەڕێیان بكردابایە حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان: گەڕانەوەی كورد لەبەغدا ،پێویستی بە ڕێككەوتنی نەتەوەیی هەیە چاودێرێكی سیاسی: مانەوەی كورد لە بەغدا باشترە، لەكشانەوەی
6
ژماره 176
www.lawanikurdistan.com
2013/4/16
هەلبەت ئێك رێزیا مللەتێ كورد بو ڤێ قوناغێ گەلەكا فەرە و هەلویستێ پارتێن كوردستانی بو بەشداربوون ب ئێك لیستە لدەڤەرێن دەرڤەی هەرێما كوردستانێ نیشانا ئێك رێزیا ماال كوردیە دیمانە :پرس
عیسمەت رەجەب ،بەرپرسی لقی 14ی پارتی:
راستە هندەك پوستێن ئیداری ئیستحقاقا كوردانە لێ مە پتر گرنگی دایە هندێ لیستە بەشداربیت داكو دیار بیت بوو وان مە نەژ بەر پوستایە
پ :هەوە چەوا خو ئامادەكریە بو هەلبژاردنێن پارێزگەها میسل؟ و :بو پارێزگەها میسل وەكی ئامادەكرن ،پشتی پارتێن كوردستانێ هەلویست دیار كری وب ئێك لیستە پشكداریێ دپروسێستا هەلبژاردنێن ئەنجومەنێ پارێزگەها بكەن بو ئەو پارتێن كوردستانێ یێن كار دكەن ل پارێزگەها میسل لیستەك هاتە ئامادەكرن ول روژا 2013/3/5ێ هاتە راگەهاندن لژێر ناڤێ لیستا هاوپەیمانی برایەتی و پێكەوە ژیان و كاندیدێن هاتینە دەست نیشان كرن و راگەهاندن پشتی ئوفیسا میسل یا كومسیونا باال یا سەربخو رازەمەندی لسەر دای0 پ :رێكەفتن لگەل الیەنێن دی ،چەوا هەمی الیەنان لێژنە پێك ئیناینە بو بانگەشا پروپاگندێ و چەوا پروپاكندا دێ كەن؟ و :وەك رێكەفتن هەمی الیەنێن لیستا هاوپەیمانیا برایەتی و پێكەوە ژیان كاندیدێن خو هەبووینە و شێوەی توماركرنا ناڤا زنجیرە ( 1تا )8ب شێوەی تیرو وپشك بوو ژبەر كو ()8 پارتێن سیاسی هەبووینە .شێوەی هەلبژاردن بو ڤێ جارێ لیستە نیڤ ڤەكری و دائێخستیە لڤێرە دەنگ دەر دشێت دەنگی تەنها بو لیستێ بدەت یان ژی كاندیدی ب هەلبژێریت دگەل لیستێ. بو ڤێ ژی هەمی ئەو پارتێن بەشدار دلیستا هاوپەیمانی برایەتی و پێكەوە ژیان دشێن پروپاكندا بتنێ بو كاندیدێ خو بكەن .ژبەر وێ چەندێ چ لێژنە نەهاتینە پێك ئینان تەنها مە وەكو لیستە وب ئامادەبوونا هەمی پارتێن سیاسی یێن بەشدار دلیستێ دا چەندین كومبون ئەنجام داینە وەك ( دەست نیشان كرنا كاندیدا و شێوەی راگەهاندنێ )0 پ :ئەگەر هوین بسەركەفتن دێ شێن چ بو كوردێن پارێزگەها میسل كەن ؟ و :ك��ارێ سەرەكی دجڤاتا پارێزگەهێ دا گرنگی دان ب پێش كێش كرنا كارێن خزمەت گوزاری بو دەڤەرێن كوردستانا ڤەقەتیای یێن سەرەب پارێزگەها میسل ڤە ژبەر كو ئەڤ دەڤەرە ژالیێ سیاسەتا نەیاسانە یا بوری پشت گوه هاڤێتینە و چ گرنگی پێ نەدایە ،دیسان كاركرن ب هەما هەنگی دگەل هەرێما كوردستانێ ژبو زڤراندنا ڤان دەڤەرا بو كوردستانێ و جێ بەجێ كرنا بەندا ( )140ژ دەستورێ عیراقا فیدرال. پ :پارتی وگوران ساری دناڤبەرا وان دا هەیە ،ئایا باش نەبوونا
ڤان پەیوەندیان كارتێكرنەكا خراب ناكەتە سەر هەلبژاردنان؟ و :هەلبەت ئێك رێزیا مللەتێ كورد بو ڤێ قوناغێ گەلەكا فەرە و هەلویستێ پارتێن كوردستانی بو بەشداربوون ب ئێك لیستە لدەڤەرێن دەرڤەی هەرێما كوردستانێ نیشانا ئێك رێزیا ماال كوردیە ل ڤان دەڤەرا هەر ساریەك دناڤ بەرا هەر پارتەكا سیاسی دگەل یا دی كارتێكرنەكا خراب لسەر هەلبژاردنا دكەتن ب تایبەت لسەر وی الیەنێ یێ بخازیت پەیوەندیا تێك بدەت. پ :پەیوەندێن وە دگەل الیەنێن سیاسی یێن دی یێن عەرەب د چ ئاست دانە ل پارێزگەها میسل؟ و :مە پەیوەندی هەنە دگەل بەهرا پتر ژ پارتێن سیاسی دناڤ میسل داو بەردەوام سەرەدانێن مە دكەن ودان و ستاندن لسەر رەوشا سیاسی و یائەمنی دهێتە كرن. پ :كوردێن نهو ل میسل دژی��ن ،رەوش��ا ئەمنی یا وان یا چەوایە؟ و :رەوشا پارێزگەها میسل ژالیێ ئەمنی ڤە خرابە و كریارێن تیروری دبەردەوامن و بارێ كوردێن دناڤ میسل دا باش نینە ژبەر ئالوزیا ڤی بارێ ئەمنی پ :ئایە ئەگەر نوینەرێن كوردێن سەرەب لیستا وە ڤە دەرچوون ل ئەنجومەنێ پارێزگەهێ ،وان دێ چ دەستهەالت هەبیت؟ و :دەست هەالت دجڤاتا ئەنجومەنێ پارێزگەها میسل دێ لدیف وێ یاسایێ بیت یا بو ئەنجومەنی دهێتە دانان. پ :هندەك ژ الیەنێن شوفینی یێن عەرەب دژی هەبوونا هێزێن پێشمەرگەینە ل میسل ،وب داگیركەر ل قەلەم ددەن ل ڤان دەڤەران ،هەلویستێ وەچی یە هەمبەر ڤێ بوچوونێ؟ و :هەلویستێ مە ئاشكرایە ئەم دژی هەر هزرەكا شوفینی نە ئەوێن هەبوونا پ0م ب داگیركەر ددانن چونكە پ0م ل دەڤەرێن كوردستانا ڤەقەتیای ب ئەركێ پاراستنا ئێمناهیا خاك وگەل رادبن. پ :هندەك ژ الیەنێن كوردی ل ناڤ باژێرێ میسل ،دگەل عەرەبا ب ئێك لیست دابەزینە ،وان چ كاریگەری دێ هەبیت لسەر لیستا هاوپەیمانا برایەتی و پێكەوەژیان؟ و :ئەو لیستێن عەرەبی و كورد دناڤدا كاندید كرینە ئەڤە نەك بو ڤیانا وانە بو كوردان بەلكو دخازن دەنكێ كوردان كێم بكەن بو دلیستا هاوپەیمانیا برایەتی و پێكەوەژیان ،و ئەم نابینین كورد یان جەماوەرێ وێ لیستێ دەنگێ خو بدەنە وان كوردان.
پ :باشە ئەگەر سیناریویا ساال ( )2009دوو بارە بووڤە دەربارەی پەراێزكرنا لیستا وە ،هەلویستێ وە دێ چ بیت؟ و :بریا ردێ بوو وێ روژێ بیت. پ :ل ڤان دوماهیان چەندین كارێن تیرورستی ل دەڤەرێن بن دەستهەالتا پێشمەرگەی رویدان ،دێ چ كاریگەری هەبیت لسەر هەلبژاردنان؟ و :تیرورست بەردەوام پێكولێ دكەن كارێن تیروری ل ڤان دەڤەرا ئەنجام بدەن ژ بو هندێ الوازیێ ل دەڤەرێ پەیدابكەن و بوو گەلەك جاران كریارێن تیروری ل ڤان دەڤەران هاتینە ئەنجام دان و خەلكی هشیاریەك ل دەف پەیدابوویە كو تیرورستان بەرنامە و هەول هەنە بوو تێك دانا دەڤەرێ و ئەم نابینین كو كارتێكرنێ بكەن. پ :ل هەلبژاردنێن بوری هەوە ( )3/1دەنگ بدەست ڤە ئینان،پێش بینێن هەوە بوڤێ جارێ چنە؟ و :ئەم پێش بینی دكەین كو ئەم كێم تر ژڤێ نائینین بەلكو دێ باشتر بیت پ :بەردەوامیا ڤان خوپێشاندانان ل میسل تا چەند هوین دگەل داخوازێن وان دانە ؟ و :دەستور رێكێ ددەت خوپێشاندانێن ئاشتیانە بهێنە كرن و ئەم دگەلدا ینە هندەك داخازێن وان درەوانە و دڤێت حكومەتا ( مالكی ) چارەسەر بكەتن و هندەك ژوان ب دەستوری ڤە دگرێداینە و نە دجهێ خودانە. پ :بوچی پوستێن ئیداری بوو ك��وردان ناهێنە دان لدیف ئیستحقاقێن هەلبژاردنان؟ و :راستە هندەك پوستێن ئیداری ئیستحقاقا كوردانە لێ مە پتر گرنگی دایە هندێ لیستە بەشداربیت داكو دیار بیت بوو وان مە نەژ بەر پوستایە. پ :رولێ رێكخراوێن جەماوەری هوین چەوا دبینن دهەلبژاردنێن داهاتی دا تایبەت رولێ ئێكەتیا الوێن دیموكراتا كوردستانێ؟ و :پێشەكی ئەم دەست خوشیێ ل ( ی.ل0د0ك ) دكەین كو وان دهەمی قەناغادا رولەكێ كاریگەر و باش هەبوویە تاكو ل هەلبژاردنێن بوری و ئەم ل وێ باوەریێ نە رولێ وان باش بیت و ئەم وان هاند بدەین بو بەشداربوون ل هەلبژاردنادا و خەلكەكی هاند بدەن بو هەلبژاردنا ژبەر كو جڤاتا پارێزگەها میسل بوو مە وەك كورد گەلەك گرنگە.
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 176
2013/4/16
7
ئایا لیستی سەربەخۆی حزبەكان پرۆسەی سیاسیی هەرێم دەگۆڕێت؟ بەشداری كردنی حزبەكان بە لیستی جیا لەهەڵبژاردنەكان و كاریگەرییەكانی
راپۆرت :پرس لەگەڵ وادەی نزیك بونەوەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان و پەرلەمان لەئێستادا حزبە سیاسیەكانی كوردستان بڕیاری ئەوەیان داوە بە لیستی جیا بەشداری لە هەڵبژاردنەكان بكەن ،بۆ ئەوەی هەر حزبەو ئاستی راستەقینەی دەنگەكانی خۆی بۆ دەربكەوێ .بەرای چاودێرانی سیاسی و ئەندامانی سەركردایەتی حزبەكان بەشداری كردن بەلیستی جیا باشترین رێگەیە بۆ دیاری كردنی دەنگەكان . جارەكەی تر ئاستی راستەقینەی دەنگەكانی پارتی دیار نەبوو ئ��اراس حەسۆ میرخان ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان ،سەبارەت بە لیستی جیا بۆ پرس ئەڵێت «ئێمە وەكو پارتی ڕای جەماوەری خۆمان وەرگرتووە ،ئێمەش پێمان باشە بۆ هەڵبژاردن بەلیستی جیا بەشداری بكەین» .گوتیشی «ئێمە قسەمان لەسەر ئەوبابەتە كردووە ،ئەوەی تریشمان بۆ مەكتەبی سیاسی جێهێشتووە ئەوان قسەی لەسەر ئەكەن». بەرپرسەكەی پارتی پێیوایە پارتی جارەكەی دی ئاستی راستەقینەی لەهەڵبژاردن دیار نەبووە ،لەبەر ئەوەی هاوپەیمانی بەستبوو .دەشڵێت «بۆ ئەمجارە پێمان وایە ئاستی راستەقیەی رێژەی دەنگەكانی پارتی دیار دەبێت» .جەخت لەوەش دەكاتەوە دەنگەكانی پارتی لەهەڵكشان دایە. سەبارەت بەدەنگەكانی یەكێتی كە هاوپەیمانی پارتییە ،دكتۆر ئاراس حەسۆ میرخان ئاشكرای دەكات «پێم وایە یەكێتی لە%40ی دەنگەكانی بەدەست دێنێتەوە ،كە جارەكەی تر گۆڕان بردبووی» .سەبارەت بە حزبەكەی خۆیشی دەڵێت «پێموایە لەهەڵبژاردنی پارێزگاكان لەهەولێرو دهۆك سەركەوتنی باش بە دەست دێنین و پێشم وایە رۆژ بەرۆژ كادیرانی پارتی ورەیان زیاتر ئەبێت و پارتی هەردەم هەوڵی داوە زیاتر خزمەت بكات و رێژەی كادیرانی پارتیش ڕۆژ بەڕۆژ لە زیاد بون دایە». ئێمە ئیش لەسەر سێ جۆرە دەنگدەر ئەكەین بەبڕوای ئارام شێخ محەمەد ،بەرپرسی ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆران ،ئەگەر بێت و هەڵبژاردنێكی پاك و بێ تەزویرو بی زەبرو زەنگ و زۆرداری بێ بێت ،ئەوە بەدڵنیایەوە گۆڕان نەك دەنگەكانی خۆی بەدەست دێنێت بەڵكو لەوە زیاتریش بەدەست دەهێنێتەوە .لەبارەی لیستی سەربەخۆی حزبەكانەوە دەڵێت «بەشداری كردنی لیستی جیا گرنگ نییە، بەڵكو بەرنامەی لیستەكە گرنگە ،جا ئەوە بەهاوپەیمانی بێت یان بە تەنها بێت». ل��ەب��ارەی حزبەكەی خۆیشییەوە ئ��ارام گوتی «ئێمە سێ جۆر دەنگدەرمان هەیە ،دەنگدەرێكمان هەیە دەنگی خۆمانە ،دەنگدەری ترمان هەیە دەنگدەری حزب و الیەنە سیاسیەكانی دیكەیە كە نارازین لە سەركردایەتیەكانیان بەتایبەت لەحزبە دەسەاڵتدارەكانی كوردستان، دەنگدەری تریشمان هەیە كە دەنگدەری بێدەنگن ،كە بڕیاریان نەداوە دەنگ بەكام ال بدەن .ئێمە ئیش لەسەر ئەوانە دەكەین» .جەخت لەوەش دەكاتەوە دەنگەكانی ئۆپۆزسیۆن زیادی كردووە كەمی نەكردووە ،چونكە وەك ئەو گوتی «پارتی و یەكێتی لەماوەی ئەو چەند ساڵە نەیاتوانیوە چاكسازی بكەن ،لەبەر ئەوە پێم وایە بۆ ئەمجارە دەنگەنمان زیادتر ئەبێت».
هەڵبژاردنی ئەمجارە دەرفەتی باش بە ئۆپۆزسێۆن ئەدات ئەنوەر بازگری رۆژنامەنووس ،پێیوایە حزبەكان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاكان بەلیستی جیا بەشداری ئەكەن .دەشڵێت «باشیەكانی ئەم هەڵبژاردنە و بەشداری كردنی حزبەكان بە لیستی جیا جیا وا ئەكات هەر حزبە و ئیمكانیات و قەبارەی خۆی بزانێت». پێشبینیش دەكات لەوانەیە ملمالنێیەكی زۆر بێتە ناو هەڵبژاردنەكان و بتوانترێ زۆرترین خەڵك بەشداری بكات ،ئەمەش رەنگە رێگری بكات لە تەزویرات و كاری ناشەرعی. بازگر لیستی سەربەخۆی حزبەكان بەقازانجی ئۆپۆزسیۆن لێكدەداتەوەو دەڵێت «رەنگە دەرفەتێكی زیاتر بدات بەئۆپۆزسیۆن و بتوانن بە ئاشتی خۆیان نمایش بكەن». جەخت لەوەش دەكاتەوە كەلیستی جیای حزبەكان خاڵە ئیجابییەكانی زیاترە لەخاڵە سلبیەكانی .پێشیوایە كە دەنگەكانی یەكێتی نیشتمانی زیاد دەكات ،بەهۆی ئەو گۆڕانەی كە بەسەر ئۆپۆزسیۆندا هاتووە .دەشڵێت «رەنگە حزبە ئیسالمیەكانیش دەنگەكانیان زیاد بكات بۆ نمونە ئەوان پێشتر كورسییەكی خۆیان داوە بە حزبی زەحمەتكێشان و كورسییەكی تریشیان داوە بە سۆشالیست. هۆكارێكی هەڵكشانی دەنگی حزبە ئیسالمییەكان بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە كەپارتی و یەكێتی وەك پێویست نەیانتوانیوە چاكسازی بكەن و گەندەڵی بنبڕ بكەن. حزبەكان ئازادن لە دروست كردنی هاوپەیمانی عەبدولستار مەجید ئەندامی مەكتەبی سیاسی كۆمەڵی ئیسالمی، سەبارەت بەلیستی هاوبەشی حزبە ئیسالمییەكان بۆ پرس گوتی «لیستی هاوبەشی ئیسالمی تاوەكو ئێستا ئەگەرە» .گوتیشی «ئەكرێت راپرسی بە ئەندامانی هەردووال بكرێت ،پاشان ئەندامانی مەكتەبی سیاسی هەردووال ئەم پرسە یەكالیی ئەكەنەوە كە ئایا بەیەكەوە بن یان نا». ئەو پێیوایە لیستی هاوبەشی ئیسالمی هەم پێویستییەكی شەرعی و هەم داواكاریی جەماوەری هەردوو الیە .بۆیە دەڵێت «پێم وایە کاریگەری خۆی ئەبێت» .دەشڵێت «هەموو حزبەكانیش لەم ڕووە ئ��ازادن لە هەڵبژاردنەكان هاوپەیمانی دروست دەكەن یان بە لیستی جیا دادەبەزن». بە تەنیا بەشداریكردنمان تەكانێكە بۆ پرۆسەی سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان یەكەم حزب بوو كە رایگەیاند بەلیستی جیا بەشداری هەڵبژاردنەكان دەكات ،ئارێز عەبدواڵ ،ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی لەوبارەوە گوتی «من پێم وایە بەتەنیا بەشداری كردنمان تەكانێك بەپرۆسەی سیاسیی هەرێمی كوردستان ئەدرێت و ئەبێتە ملمالنێی ئاشتیانە لەكوردستان و پرۆسەی سیاسی بەهێزتر ئەبێت» .گوتیشی «بەلیستی جیا باشتر رێگری لەساختەكاری ئەكرێت». جەت لەوەش دەكاتەوە كەحزبەكەی دەنگەكانی زیاتر دەبێت وەكخۆی گوتی «ئێمە وەك یەكێتی دڵنیاین لەوەی بەجیا دادەبەزین كێرڤی ڕێژەی دەنگمان بەرزتر ئەبێتەوە».
پارتییەکان
دڵنیابن گرەوی ئەمجارەش دەبەینەوە ئومێد خۆشناو
هەرچەند لەدوای پڕۆسەی ئازادی عێراق و نەمانی ڕژێمی ستەمکاری بەعسی گۆڕ بەگۆڕ ،پارتی بەڕێبەرایەتی و سەرکردایەتی و ئەندام و الیەنگر و هەوادارانەوە بڕیاری ئەوەیان دابوو ،ئیتر زەمەن زەمەنی بیری نەتەوەیی و بەرژەوەندی بااڵی گەلەو حزبایەتی تەسک گوزەشت ،وەلێ ناچارمان دەکەن وەبیریان بێنینەوە پارتی و دیرۆکە پڕ لەسەروەریەکەی و کاروانە پڕ لەهەوراز و نشێویەکەی زۆر لەوە گەورەترە بودەڵە بێن گازی لێ بگرن، بیرتانە چەندین دەزگای زەبەالحی ئیقلیمی و دەزگای پڕ لە ئیمکانیەت خۆیان لەبەردەم شاخی هەمیشە نەبەزیومان تاقی کردەوە ئەوان دۆڕان و ئێمەش هەر ماینەوە. ئێستاش لەسەروبەندی نزیک بوونەوەی هەڵبژاردنەکان خەریکە جارێکیتر دێنە دەنگ و پێش وادەی هەڵمەتی هەڵبژاردن دەکەون و بەچەندین شێواز جەنگی دەروونی دەخوڵقێنن ،وەلێ ئەگەر لێیان نایەینە دەنگ ئەوە نیە قسەمان نەبێت ،خۆ ئەوان دڵنیان لە جێی هەر حەرفێکیان سەدان وشەمان هەیە ،لەجێی هەر نوسینێکیان دەیان ستونمان هەیە ،لە جێی هەر گۆتنێکیان سەدان دەربڕینمان هەس. ب��ەاڵم ئ��ەوە هەستی بەرپرسیاریەتی پارتیانەیە دەخ��وازێ ئاشتی کۆمەاڵیەتی خەڵکی کوردستان بخەینە سەر بەرژەوەندیە حزبیەکان! ئەگەرنا دڵنیاین و دەزانین لە کوێ و لە چ مینبەرێکەوە تەلقین دراون وا بڵێن و بدوێن. خۆ ئەگەر نیازیانە هەڵمەتی هەڵبژاردن پێش بخەن ،کەس بەقەد ئێمە قسەی نیە لەسەر پرسەکان و ئەگەر ئەوان کەم و کوڕیەکی واڵت دەبیننن، ئێمە دەیان و سەدان دەسکەوتمان هەیە بیریان بخەینەوە ،بۆیە واباشە پارتیەکان وەک هەمیشە ئارام و لەسەرخۆ بن و نەکەوینە داوی ئەوان، ئەگەر ئەوان کاتیان هەیە ئێمە ئەو کاتەمان نیە بەوانی سەرف بکەین، با بێن خۆمان تاقی بکەینەوە بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن و دەپرسین؟ *دیرۆک و مێژووی پڕ لەسەروەری الی ئێمەیە. *حوکمڕانی جوان خزمەتگوزاری و داهێنانی ئاوەدانی الی ئێمەیە. *ئاسایشی لەبارو هەست بە دڵنیایی هاواڵتیان و خەڵکی کوردستان الی ئێمەیە. *هەنگاونان بەرەو بەدامەزراوەیی کردن و موئەسەسات الی ئێمەیە. *ڕێگری کردن لە عەقڵیەتی شۆڤینی سەرانی عێراق و پیالنی ئیقلیمی الی ئێمەیە. *دەیان و سەدان کارو ئەفراندن هەر الی ئێمەیە. *ئیتر ئەوە نیشتیمانە و خەڵکەکەیەتی دوا بڕیار دەدات و ڕەش دەبینێ و سپیش دەبینێ ،بۆچی خۆتان وا سەغڵەت کردوە ،خۆ وادەی هەڵبژاردن زۆری ماوە مەگەر هەستکردنتان نەبێت بەدۆڕان ،ئەی ئەگەر وانیە ئەو شەڕە دەرونیە چیە دەستان پێکردوە ،مەگەر دەروونی پڕ لە بۆغزی خۆتان نەبێت کە تەنها خۆتان دەزانن کوێتان دێشێ ،بۆیە دەستان کردوە بە موهاتەرات و چەواشە کاری. هەر چەند پێویست ناکات کاتتان پێبگرین و داخیلی ئەوە جەنگە پڕ لە هیستریایەتان بین ،چونکە ئێوە چیتان نیە لەدەستی دەن ،ئێمە بەعەقڵ و لۆژیک و مەنتقی بەرپرسیارانە لەبەردەم مێژوو دەوەستین و ئێوەش هاش و هوشی کاتی و سیاسەتی ڕۆژتان ڕوو لە ئاوابوونە. لە کۆتاییدا بیری پارتیەکان دێنمەوە قسەیەکی شەهید فەڕەنسۆ بکەنە بەسەر مەشقی کاروانتان کە فەرمووی ئەوەی دوا جار پێدەکەنێ لە گشتیان باشتر پێدەکەنێ ،واتە ئایندە ئێوەن و سەرتان بەو بودەاڵنە مەهێشینن ،ئێوە لە کاروانی خزمەت و ئاوەدانی و ئەمنیەت بەردوام بن، دوا جار گەل بڕیار دەدات و متمانەی خۆی دەبەخشێ بەوانەی سەوڵی کاروانێکی ئەمینیان لەدەست دایە و براوەی کۆتایی و پێکەنینی کۆتایی ئێمە پارتیەکانین.
8
ژماره 176
www.lawanikurdistan.com
2013/4/16
بە خۆشەویستی ژیانی هاوسەرگیرم پێكهێنا «پێشتر هاوڕێی یەكێك لە ئامۆزاكانم بووەو تاك الیەنانە منی خۆشویستووە ،بەاڵم دوای گەڕانەوەی بەیەكجاری لە هەندەران، دەبێتە بەڕێوەبەری كارگێڕی ئوتێل (داوە) ،لە ساڵی 2009بە كارێك دەچم بۆ ئەو ئوتێلەو دەیناسمەوەو دواتر پەیوەندیەكانمان ڕۆژ بەڕۆژ بەهێزتر دەبێت و دواتر لە 2010-5-7ژیانی هاوسەرگیری پێكدەهێنین» .ئەمە بەشێك لە قسەی النە محەمەدی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە. دیمانە :توانا شێخانی
النە محەمەد ،ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ پرس:
نە دەست باڵوم ،نە ڕەزیلیشم النە جگە لەوەی ئافرەتێكی چاالك و بوێرە لە ناو پەرلەمانی عێراق ،هاوكات خانمێكی دەستڕەنگین و كابانیشە ،هەر وەك خۆی باسی لێوە دەكات تەنها یاپراغ نازانێت ئامادە بكات .جگە لەوەش ئەو پەرلەمانتارە ،كەسێكی كۆمەاڵیەتییەو خۆی لەهیچ پرسیارێكیش نادزێتەوە ،لە میانی ئەو دیدارەدا ،تیشكدەخاتە سەر چەند الیەنێكی ژیانی تایبەتی خۆی. النە محەمەد ،لەساڵی 1973لەشاری هەولێر لەدایكبووە، ه��ەروەك خۆی باسی لێوە دەك��ات ،منداڵێكی هێمن بووەو هەستی بە بەرپرسیارەتی كردووە ،چونكە كچی گەورەی ماڵەوە بووە. لەبارەی كەسایەتی منداڵیی خۆیەوە دەڵێت «هیچ كات حەزم لە شەڕ نەكردووەو ،لەكەسیشم نەداوە ،بەاڵم لێیانداوم». ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەران باس لەوە دەكات كە لەسەرجەم قۆناغەكانی خوێندن قوتابیەكی زی��رەك بووە، بە جۆرێك هەموو ساڵێك یەكەم بووە ،لەقۆناغی سێیەمی ناوەندیش چوارەمی شاری سلێمانی بووە ،هەروەها لەقۆناغی شەشەمی ئامادەیی ،تێكڕای نمرەكانی ( )83بووە. ئاشكراشی دەك��ات ،لە پۆلی شەش حەزی ك��ردووە بچێتە كۆلێژی پزیشكی و ،هەوڵیشی بۆداوە ،بەاڵم نەیتوانیوە ،دواتر لە كۆلێژی زانستی زانكۆی سەاڵحەدین بەشی كیمیا تەواو دەكات ،هاوكات بڕوانامەی ماستەریش لەو بەشە بەدەستدێنێت. لەبارەی یادگارییەكانی لەقۆناغی زانكۆیی و هەرزەكاری ،النە محەمەد گوتی «ژیانی زانكۆم پڕبوو لە ڕووداوی جۆراوجۆری خۆش و ناخۆش ،تا زانكۆشم تەواوكرد ،لەبەر چرا (المپا) دەمخوێند». النە ،نزیكەی سێ ساڵە شووی ك��ردووەو ،نایشارێتەوە كە بەخۆشەویستی شووی ك��ردووە .لەبارەی چۆنیەتی ناسینی هاوسەرەكەی ئاشكرای كرد ،كە هاوڕێی یەكێك لە ئامۆزاكانی بووە ،ئەو دەڵێت «پێش ئەوەی بیناسم ،تاك الیەنە منی خۆشویستووە ،ماوەیەك چۆتە دەرەوە ،پاش گەڕانەوەی دەبێتە بەڕێوەبەری كارگێڕی ئوتێل (داوە) ،لەساڵی 2009بە كارێك چووم بۆ ئەو ئوتێلەو ناسیمەوەو دواتر پەیوەندیەكانمان ڕۆژ بەڕۆژ بە تین تر بوو ،دواتر لە 2010-5-7ژیانی هاوسەرگیریمان پێكهێنا». ناوبراو لەبارەی مارەییەكەشییەوە گوتی «داوامكرد لەسەر 19مسقاڵ و نیو ،بەپێی ئایینی پیرۆزی ئیسالم مارە بكرێم». ئەو هەتا ئێستا مناڵی نییە ،وەكخۆی دەڵێت «ئێستا منداڵم
نیە ،چەند منداڵێكم پێش لە دایكبوون مردوون». بەشێك لە ئافرەتە پەرلەمانتارەكان ،باسی ئەوەدەكەن كە بەهۆی كاری پەرلەمانیەوە لەماڵەوەیان دادەبڕێن و تاڕادەیەك كێشەیان بۆ دروس��ت دەبێت ،الن��ە محەمەد لەوبارەیەوە رایگەیاند ،كە دەچم بۆ بەغدا هاوسەرەكەم لەگەڵم دێت ،لەبەر ئەوە لەماڵەوە دانابڕێم و هیچ كێشەیەكیشم بۆ دروست نابێت. جگە ل��ەوەش ،دەوت��رێ��ت ئافرەتانی ئێستا هیچ كارێكی ناوماڵ نازانن و (دەست و پێ سپین) ،بەاڵم پەرلەمانتارەكە ئەوە رەتدەكاتەوەو ئاشكرای دەكات «كاروباری ناو ماڵ ،بە بەڕێوەبردن و پاك كردنەو چێشت لێنان ،هەر خۆم ئەنجامی دەدەم». گوتیشی «پێموانیە ،ئافرەتی ئێستا هیچ نەزانێ ،بەڵكو بە پێچەوانەوە كاری دەرەوە دەكات و ماڵ و منداڵیش بەڕێوە دەبات ،ڕەنگە زیاتر گرفتەكان نەبوونی كات و سەرقاڵ بوونی هەر خێزانێك بە كاری تایبەتی خۆیەوە بێت ،چونكە جاران هاریكاری زیاتر هەبوو لەبەرئەوەی ئافرەت زۆرینە لە ماڵەوە بوون». هەروەها ئەو پەرلەمانتارە بە پێكەنینەوە گوتی «جگە لە یاپراخ ،هەموو چێشتێك دەزان��م ئامادەبكەم ،ئەو كەسەی دەستاویشی خواردبێتم ناڵێت ناخۆشە.».... ئەو بێزاردەبێت ،ئەگەر قەناعەتی بەكارێك نەبێت ،بەاڵم مەجبوربێت ئەنجامی بدات ،هاوكات دڵخۆشیش دەبێت ،بەو كارەی كە پێشتر پالن و بەرنامەی بۆ دادەنێت و ئەنجامەكەشی بەدڵی خۆی بێت. ئەو جەخت دەكاتەوە كە ئەو خولەی پەرلەمان تەواو بوو، لە كاری سیاسی بەردەوام دەبێت و ،حەزیش دەكات خوێندنی دكتۆرا تەواو بكات. النە محەمەد ،بە وتەی خۆی شوفێرێكی زۆرباشە ،چونكە لە تەمەنی 20ساڵییەوە مۆڵەتی شۆفێری دەرهێناوە. دەربارەی دەست باڵوی و ڕەزیلی ،ئەو پەرلەمانتارە دەڵێت «نە دەست باڵوم و نەڕەزیلم ،بە بەرنامە پارە سەرف دەكەم، بەپێی ئەو پارەیەی كە پێم دەبێت لە مانگێكدا ،پالنیش بۆ دواڕۆژ دادەنێم». ئەوەشی گوت «پارە بەشی خۆی گرنگە ،بەاڵم لەسەربنەمای پەیدا كردن و سەرف كردنی تەندروست كە گرفت دروست نەكات ،چونكە پارە بەبێ ئەقڵ نابێت و ئەقڵیش بەبێ پارە نابێت».
النە ،تەنیا لە(مار) دەترسێت .ئاواتەكەی خۆیشی بۆ پرس ئاشكرا دەكات و دەشڵێت «یەكێك لەئاواتەكانم ئەوەیە ببم بە دایك». هەروەها دەشڵێت «هەندێكجار بڕوام بە بەخت هەیە ،بەاڵم هەموو كاتێك نا». النە محەمەد ،لەسەر لیستی پارتی بۆتە ئەندامی نوێنەرانی عێراق و پێشتریش بەرپرسی ئەنجوومەنی ئافرەتانی پارێزگای سلێمانی بووە ،ئەو تێكەڵبوونی بە پارتی بۆ ساڵی 1992 دەگەڕێنێتەوە و دەڵێت «لە قۆناغی سێیەمی زانكۆ بووم بە پارتی» .ئەو لەحزب چەندین پلەی هەبووە وەك (ئەندام ناوچە ،بەرپرسی ڕێكخراو) ،بۆ ماوەی سێ ساڵیش بەرپرسی نوسینگەی سلێمانی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان بووە، جگە لەوەش ماوەی چەندین ساڵ لەزانكۆ وانەی وتۆتەوە، النە دەشڵێت «هەموو ئەوانە هۆكاربوون بۆ ئەوەی حزب بۆ پەرلەمانی عێراق كاندیدم بكات». ه��ەروەك خ��ۆی باسی لێوەدەكات ،كە دڵنیا نەبووە لە هەڵبژاردنەكان دەردەچێت یاخود نا ،ئەو دەڵێت «لەبەر ئەوەی لیستی كراوەبوو و هاوكات ڕاستەوخۆ دەنگ بە كاندیدەكە دەدرا، دڵنیا نەبووم ئایا دەردەچم ،كە ئەنجامی هەڵبژاردنەكانیش ڕاگەیەندرا هەستێكی زۆر خۆشم هەبوو ،هەستم كرد یەكێك لە ئاواتەكانم هاتە دی». زۆرب��ەی ئەو كەسانەی كە لە هەڵبژاردنەكان دەرچوونە، خزم و هاوڕێیانی داوای شیرینی و داوەتیان لێكردووە ،ئەو پەرلەمانتارە نایشارێتەوە كە بێ ئەوەی داوای لێبكەن خۆی شیرینی بۆ هاوڕێیانی كڕیوە ،دەشڵێت «جگە لەوەی شیرینم بۆ ئەو كەسانە كرد كە لەگەڵم ماندوو ببوون ،بۆ ئەوانەشم كڕی كە دڵنیا نەبووم دەنگیان پێداوم». ئەو پەرلەمانتارە ،پێشتر مامۆستای كۆلێژی زانست بووە لە بەشی كیمیا ،دەرب��ارەی پەیوەندی خۆی و قوتابیەكانی وتی «زیاتر پەیوەندییەكی هاوڕێیەتیمان هەبوو ،نەوەك مامۆستایەتی ،بە جۆرێك الی زۆربەی قوتابیەكان خۆشەویست بوومە ،هاندەریان بوومە بۆ ئەوەی بابەتی كیمیایان ال ئاسان و خۆش بێت».
جگە لە یاپراخ ،دەزانم هەموو چێشتێك ئامادە بكەم
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 176
2013/4/16
9
دەبوایە هەڵوێستی ئەمریكا چۆن بێت لە بەرامبەر عێراق
رووخانی عێراق و لێكەوتەكانی
وەرگێڕانی :بەختیار محەمەد
نوسینی :پوڵ وولفیتز بەبۆنەی تێپەربوونی 10ساڵ بەسەر داگیركردنی عێراق و روخاندنی رژێمی (سەدام حوسێن) ‘ لە چوارچێوەی ئەو چاوپێكەوتن و نوسین و لێكدانانەوەی كراوە (پوڵ وولفیتز) یەكێك بووە لەو كەسانە ،كە 10ساڵ لەمەوبەر جێگری وەزیری بەرگری ئەمریكا بوو ،لەبەرچاوی هەموومان ڕوونە وەزارەت��ی دەرەوەی ئەمریكا لەسەردەمی (جۆرج دەبلیۆ بۆش) ڕۆڵێكی بەرچاوی گێڕاوە ،لە كاتی هێرشەكەی 11ی سێبتەمبەر لە ساڵی 2001 (پۆل وولفیتز) یەكێك بوو لەو كەسانەی داوای دەكرد سەدام حوسێن بروخێنرێت لە دوای هێرشەكانی سەر رێكخراوی قاعیدە و بزوتنەوەی تالیبان لە ئەفغانستان. بە یەكێك لە دیپلۆماسی و شارەزیەكی دیار دەناسرێتن لە كەسە دیارەكانی باڵی پارێزگارە تازەكانە و لە پێشەوەی سیاسیەتەكانی دەرەوە و بەرگری دەژمێردرێت .لەو نوسینەیدا (پۆل وولفیتز) هۆكارەكانی هێرشكردنە سەر عێراق شیدەكاتەوە ،دەڵێت نەهێشتنی دەسەاڵتی سەرۆكی پێشووی عێراق لە بەرژەوەندی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و خەڵكی عێراق بوو ،بە پێچەوانەی ئەو كەسانەی پێیان وایە جەنگی سەر عێراق هەڵەیەكی گەورە بوو ،چونكە بووە هۆی دروستبوونی بۆشایی و لە بەرژەوەندی ئێران تەواو بوو ،دەڵێت بەشێك لە هۆكارەكانی نزیك بوونەوەی عێراق لە ئێران لە خاڵە خراپەكانی هاوسێیەكانی عێراقە ،بەهۆی ئەو بۆشاییە (سەدام حوسێن) دروستی كردووە .بە جۆرێكیتر لە هەڵەكانی ئیدارەی ئەمریكی دەزانێت لە مەلەفی عێراقدا. كاتێكی زۆر دەوێت بۆ ئەوەی دەرەنجامەكانی جەنگی سەر عێراق بزانین، بۆ ئەوەی تێبگەین پێویستە زۆر بە ڕوونی بیر لەو ئاگربەستەی كۆریا بكەینەوە بەر لە 60ساڵ .چەندین ساڵ كۆریای باكوور ناخۆشی چەشت، تاوەكو 30ساڵ تێپەڕی ،لە گەشبینترین كەس بڕوای نەدەكرد كۆریا ببێتە یەكێك لە پێشكەوتوترین وواڵت لە ڕووی ئابوریەوە لە جیهاندا ،لەگەڵ ئەوەی سیستەمێكی دیموكراتی زۆر پێشكەوتووی هەیە لە دوای 6هەڵبژاردن لە ماوەی 25ساڵی رابردوو. بە هەمان شێوە پێویستمان بە چەندین ساڵ هەیە بۆ ئەوەی وێنەیەكی ڕوونمان هەبێت دەربارەی عێراق ،بەاڵم بەدڵنیاییەوە دووشتی زۆر گرینگ هەیە دەبێت بیزانین :یەكەم عێراق دیكتاتۆرێكی زۆر دڵرەقی لەگەڵ دوو كوڕەكەی لە كۆڵ بۆیەوە ،بە هەمان ئاست خوێنرێژ و دیكتاتۆر بوون ،لە بەرامبەردا عێراق دەسەاڵتێكی نوێنەرایەتی دەستكەوت رێزی عێراقیەكانی وەكو ئینسان دەگرێت ،دووەم ئەمریكا نەهاتووە بۆ بردنی نەوتەكەی یاخود ژێردەستكردنی خەڵكەكەی ،بەڵكو هاتووە بۆئەوەی دەسەاڵتێك الببەن كەهەڕەشە بوو بۆ سەر ئەمریكا ،قوربانی زۆریان داوە لەگەڵ عێراقیەكان، جەنگاون لە ملمالنێیەكی خوێناوی لە دژی دەسەاڵتێك دەیویست دیكتاتۆریەتێكی زۆر وەحشیانە دابمەزرێنێت .پێویستە ئەوەش بڵێم زۆر بەكەمی ئاماژە بە قوربانی عێراقیەكان دەكرێت ،بەاڵم پێویستە ئەوە بزانن كە ( )10هەزار كەس لە هێزە ئەمنیەكانی عێراقی كوژراون لەو جەنگەدا، كە دوو هێندەی ئەمریكیەكان دەبێتن ،لەگەڵ ئەوەش دا بەهەزاران هاواڵتی مەدەنی عێراقی كوژراون. لە راستیدا ووشەی شەڕانگێز لەبەرامبەر (سەدام حوسێن) زۆر كەمە، پێویستە ووشەی زۆر لەوەی ناشیرینتری پێبڵێن بۆدەربرین لە بەرامبەر كردەوەكانی .كاتێك ئەمریكیەكان دەڵێن «بەڵێ سەدام حوسێن شەڕانگێز بوو ،بەاڵم جیهان پڕیەتی لە شەڕانگێز» ڕوونە ئەوان دەربارەی سەدام حوسێن زۆر نازانن ،دوای ئ��ەوەی س��ەدام حوسێن كوێتی داگیركرد، سەركردەكانی عەرەب باسی ئەو كاسێتەیان دەكرد كاتێك سەدام حوسێن لە هۆلی گەل چەند كەسێك بە خائین لە قەڵەم دەدات و یەكسەر لە سێدارەدەدرێن. حەزەكانی سەدام حوسێنم دەزانی كاتێك هێرشی كردە سەر ئێران و نزیكەی یەك ملیۆن كەس كوژران ،دوای هێرشی كردە سەر كوێت .كتابێكی زۆر نایابم خوێندەوە بە ناوی « كۆماری ترس» كە كەنعان مەكیە نوسیویەتی، هەروەها زانیم سەدام حوسێن چۆن بە ڕقەوە لەگەڵ نوێنەرەكانمان باسی ئەمریكا دەكات .دەیگوت «كۆمەڵگایەكە تەحەمولی 10000كوژراو ناكات لە یەك جەنگدا» هەرگیز پێشبینیم نەدەكرد سەرۆكی وواڵتێك وەك مافیایەك هەڵسوكەوت دەكات و شانازی بە دڵڕەقی خۆیەوە دەكات. لە ڕاستیدا لە ناو بردنی سەدام حوسێن زۆری تێچوو ،لە ڕووی قوربانیانی سەربازی بێت ،مەدەنی ،یاخود لە ڕووی ماددیەوە بێت ،بەاڵم سەدام حوسێن هەڕەشە بوو بۆ خەڵكی عێراق و ناوچەكە بەگشتی ،نەدەتوانرا بە شێوەیەكی ئاشتیانە كۆتایی پێبهێنرێت ،چونكە لە دوای مردنی خۆی ،كوڕەكانی
دەسەاڵتیان دەگرتە دەست و ن��ەوەدوای نەوە دەگوازرایەوە. لەگەڵ ئەوەی لێژنەی خاوێنكردنەوەی عێراق (بۆ چەكی كیمیاوی) ڕاپۆرتێكیان ئامادەكرد ،هیچ جۆرە چەكێكی كیمیاویان ن���ەدۆزی���ەوە ،ك��ە س��ەرج��ەم دەزگاكانی ئیستخباراتی ئاماژەیان بە بوونی دەكردن، بەاڵم ئەو لێژنەیە ئاماژەیان بە نیەتی سەدام كردبوو بۆ ئەوەی جارێكیتر چەكی كیمیاوی بنیاتبنێتەوە ،كاتێك ئابلوقەی ئابووری لەسەر هەڵدەگیرێت .سەرەڕای ئەوەش سەدام مەترسەكی تریشی هەبوو ،تیرۆریستەكان لەوانەش (ئەبو موسعەب زەرقاوی) بە شێوەیەكی پراكتیكی دەستیان بە جموجۆڵ كردبوو بۆ ئەنجامدانی كردەوەی تیرۆریستی لە ئەوروپا و رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا. ئەمڕۆ ئەمریكیەكان ئەوانەی قوربانیان داوە لە پێناو لە ناوبردنی ئەو رژێمە ،پێویستە شانازی بەو دەستكەوتەی خۆیانەوە بكەن ،بە تایبەتی لە دژی ئەو كەسانەی نەیاندەویست عێراقی تازە دروست ببێت .لەگەڵ ئەوەی هەڵگەراوەكان وەك پیشەی خۆیان دەڵێن ئێمە بەرگری لە گەڵ دەكەین ئەو كۆمەڵە تیرۆریستیانەی هەنە (قاعیدە) ئەندامانی پێشووی حزبی بەعس و دەزگا ئەمنیەكانی سەدام ئەو میلیشیایانەی لە الیەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن هیچ خزمەتێك ناكەن جگە لە كاولكاری نەبێت. لە ڕووێكیترەوە بۆتە شتێكی باو گوایە سەدام پارسەنگی ئێران بوو لە ناوچەكەدا ،پرسیار دروست دەكات لە دەروونمان ،بەاڵم ئەو جەنگەی سەدام حوسێن لەگەڵ ئێرانی ئەنجامدا هیچ سودێكی هەبوو ،كە چەكی كیمیاویشی تیادا بەكار هات؟ پارسەنگی دروست كردبوو كاتێك هێرشی كردە سەر كوێت؟ ئەگەر هاتوو سەدام لە دەسەاڵت مابا ،ئێستا یارمەتی بەشار ئەسەدی نەدەدا؟ لە ترسی ئەوەی كەوتنی بەشار ئەسەد ببێت سەرچاوەی ئیلهامی جەنگ لە دژی ئەودا ،پشتگیری ئەو شۆڕشگێرانەی نەدەكرد كە ڕكیان لە ئەمریكا دەبێتەوە یان هاوسێكانی؟ بێگومان زۆر دوور بوو رۆڵی ناوبژیوانی ببینێت لە سوریا. بەاڵم زۆر شت هەبوو مرۆڤ هیوای دەخواست بە شێوەیەكی جیاواز ڕوویان دابوایە ،تەنانەت ئەو كەسانەش كە پاڵپشتی جەنگیان كرد هیوایان دەخواست بە شێوەیەكی جیاواز ڕوویدابوایە .وەكو بۆچونی خۆم پێم وابوو دەبوایە ئەمریكا لە سەرەتادا حكومەتێكی نیشتمانی عێراقی دروست كردبوایە لە جیاتی حكومەتێك لە ژێر سایەی داگیر كەردا ،لە دوای تێپەربوونی 4 ساڵ بەسەر داگیركردنی عێراق ،زۆر ڕوون بوو دوژمن دەیەوێت جەنگێكی پارتیزانی ستراتیجی ئەنجام دەدات لە دژی دروستبوونی حكومەتی عێراقی تازە تاوەكو ڕۆیشتنی ئەمریكیەكان. پێویستە ئەمریكا پەشیمان نەبێتەوە لەوەی دیكتاتۆریكی تری نەهێناوە بۆ ئەوەی جێگەی پێشخۆی بگرێتەوە لە پێناوی ئەو ئارامیە ڕووپۆشەی جاران هەبوو .بە پێچەوانەوە ڕووخاندنی سەدام حوسێن بە هۆی ترسمان بوو لە ئاسایشی وواڵتەكەمان ،عێراقیەكانیش لێمان خۆش نەدەبوون ئەگەر لە دیموكراتیەت و هەڵبژاردنی ئەو كەسەی رابەرایەتیان دەكات بێبەشبن و خۆیان هەڵینەبژێرن. تەنانەت پێویست نەبوو ئەمریكا داوای لێبوردن بكات ،هەروەكو سەفیری ئەمریكا لە عێراق (جیم جیفری) لە هاوینی 2011ئەنجامیدا ،سەبارەت بە یارمەتی نەدانی ئەمریكا لە ڕاپەرینەكەی ساڵی 1991شیعەكان لە كاتی شكستەكەی عێراق لە كوێتدا ،كاتێك سەدام حوسێن هەلیكۆپتەری بەكارهێنا بە بیانوی تێكچوونی ڕێگاوبانەوە ،تەنانەت ئەمریكا ڕێگای نەگرت لە بەكارهێنانی هەلیكۆپتەر لەالیەن سوپای عێراقەوە. ئەمریكا زۆر بەئاسانی دەیتوانی ڕێگە لە بەكارهێنانی هەلیكۆپتەر بگرێت لە هەڵفڕین ،ڕێگە بگرێت لە بەكارهێنانی زرێپۆشەكانی لە حەوزی فوراتدا بۆ لە ناوبردنی ڕاپەرینەكە لە بەسرەو شارەكانیتری ،بەبێ ئەوەی یەك كیلۆمەتر بێتە ناو خاكی عێراق. بەر لە چەند رۆژێك ئەمریكا هێرشەكانی خۆی ڕاگرت لە كوێت بۆ ئەوەی ژمارەی كوژراوەكان زۆر نەبێت ،بەاڵم بووە گەورەترین هۆكاری مردن كاتێك ڕێگەی بە گاردی كۆماریدا لە باشور ڕاپەرین لە ناو ببەن. بە پێچەوانەی ئەو بۆچونەی هەیە گوایە سعودیە ڕێگر بووە لە بەرامبەر ئەمریكا ،كاتێك لەگەڵ وەزیری دەرەوە (جیمس بێكەر) بووم لە یەكەم سەردانی بۆ كەنداو لە دوای ڕاگرتنی جەنگ ،گوێم لە وەزیری دەرەوەی سعودیە(ئەمیر سعود فەیسەل) و نێردەی سعودیە لە ئەمریكا( ئەمیر بەندەر
بن سولتان ) بوو دەیانویست (بێكەر) رازیبكەن بۆ ئەوەی پاڵپشتی لە ڕاپەرین بكات. لە دوای مانگێك ،ئەمریكا پێشرەوی لە هێزی فرە رەگەزەكان كرد لە باكوری عێراق بۆ پاراستنی كوردەكان .بەاڵم ئەو كات كاتەكەی زۆر درەنگ بوو سەبارەت بە شیعەكان ،بە دڕندەترین شێواز سەركوتی ڕاپەرینەكەی شیعەكانی كرد بەو شێوازەی ئێستا لە سوریا ڕوودەدات .ئەگەر ئەمریكا ئەو كات پاڵپشتی ڕاپەرینەكەی لە باكوور و باشور بكردبا ،ئەو كات سەدا حوسێن الدرابوو ،لەسەر دەستی ڕۆڵەكانی عێراق ،بەبێ ئەوەی پێویستی بەو جەنگەی دوایی بكردبووایە. زۆر بەداخەوە ،ئەو هەڵوێستە جوامێرنەی سعودیە باس ناكرێت كە بەر لە 20ساڵ هەیبوو .لە باشترین حالەتدا واڵتەكانی دراوسێی عێراق دەیانویست دەسەاڵتی سوننەكان بگەڕێننەوە و ڕێگایان بە تیرۆریستان دەدا بۆ ئەوەی تەقینەوە ئەنجام بدەن .وەكو ئەوەی ئێستا لە سوریا هەیە. بەاڵم سەبارەت بە وواڵتانی كەنداو ،كە دەیانویست ئاشتی ناوچەكە بگرێتەوە و عێراق پارسەنگی ناوچەكە رابگرێت لە بەرامبەر ئێران ،تەنانەت ئەو كەسانەی هەستێكیان هەبوو سەبارەت بەو ئاشتیەی پێیان وابوو سەدام دابینی كرووە ،دەبێت بزانن تازە گەڕانەوە بۆ دواوە نییە ،تەنها ڕێگە ئەوەیە حكومەتێك پێكبهێنرێت سەرجەم پێكهاتەكانی عێراق لە خۆبگرێت ،بۆ ئەوەی عێراق نەكەوێتە ژێر كاریگەری ئێران ،دەبێت یارمەتی ئەو حكومەتە بدەین نەوك دژایەتی بكەین. ئەو هەڵوێستەی عێراقیەكان لە خۆشەویستیان نییە بۆ ئێران ،هەروەكو سەركردەكانی سعودیە بەر لە 20ساڵ ئاماژەیان پێدا ،عێراقیەكان حەز ناكەن ببنە پاشكۆی ئێران ،بەاڵم كاتێك مرۆڤ لە شوێنێكی زۆر ترسناك دەژیێت ،پەنا بۆ هەموو كەسێك دەبات ئەگەر ئەو كەسە زۆر ترسناكیش بێت ،كاتێك كەس نادۆزێتەوە یارمەتی بدات. تەنها ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو نەبوون عێراقیان پشتگوێ خست، بەڵكو ئەمریكاش هەمان هەڵسوكەوت دەكات لە بەرامبەر بەغدا،لە دوای ئەو تەقینەوانەی لە 19ئابی 2011وەزارەتی دەرەوە دارایی و فندق رەشیدی گرتەوە ،بڕیار وابوو نوری مالیكی كۆنگریەكی رۆژنامەوانی ئەنجام بدات، كاتێك سوریا ڕەتی كردەوە تاوانبارەكان ڕادەست بكاتەوە ،نوری مالیكی هەڵوێستی وەرگرت و نێردراوی خۆی لە سوریا كشاندەوە ،داوای لە نەتەوە یەكگرتووەكان كرد لێكۆلینەوە لە دەستێوردانی سوریا بكات لە عێراق ،بەاڵم ئیدارەی ئەمریكا هەوڵیدا بۆ ئەوەی رێككەوتن لەگەڵ سوریا بكات ،لە 26ی ئاب وتەبێژی ڕەسمی وەزارەتی دەرەوە ووتی» ئێمە بە كێشەیەكی ناوەخۆی دەزانین .هیوادارین كاریگەری لەسەر گفتوگۆی نێوان هەردوو وواڵت نەكات». لە الیەكیتر ئێران دوودڵی نەكردووە لە دەستێوەردان ،بە هەموو شێوەیەك فشاریان دەخستە سەر (جەالل تالەبانی) بۆ كەمكردنەوەی ڕەخنەكانی لە بەرامبەر سوریا ،جێگەی سەرسورمان نییە كاتێك نوری مالیكی رەتی دەكاتەوە دژایەتی خۆی بۆ بەشار ئەسەد و ئێران دەرببڕێت . لەگەڵ ئەوەی كاتەكە بەسەرچووە ،بەاڵم پێكهێنانی بەرەیەك عێراقیش لە خۆ بگرێت ،بۆ كۆتایی هێنان بەو ملمالنێیە خوێناوییەی لە سوریا هەیە و پاڵپشتی لە حكومەتی تازەی سوریا بكرێت كاتمان لەبەردەم ماوە .بەاڵم پێویستی بە سەركردایەتیكردنێكی ڕاستەقینەی ئەمریكا هەیە ،لە جیاتی ئەو ڕۆلە شاراوەی ئەمریكا هەیبوو لە لیبیا. سەبارەت بە مردنی ه��ەزاران ك��وژراوی سوری كاتەكەی بەسەرچووە، هەروەها بەو وێرانكاریەی ڕووی��داوە ،بەاڵم هێشتان دەكرێت ئەمریكا و ئەوروپاو وواڵتانی هاریكاری كەنداو یارمەتی عێراق و سوریا بدەن بۆ ئەوەی حكومەتێكی سەرتاسەری و بەرپرسیار بۆ عێراق و سوریا دابمەزرێنن. چەندین وواڵت لە دونیادا پێویستیان بە كاتێكی زۆر هەبووە بۆ ئەوەی لە حكومەتێكی چەوسێنەرەوە بۆ حكومەتێك بگوازرێنەوە نوێنەرایەتی گەل بكات ،بۆ بەدیهێنانی ئەو ئاواتە پێویستە ئەمریكا بە یارمەتی سەرجەم وواڵتە دیموكراتیەكانی دنیا یارمەتی ئەو بەشەی جیهان بدەن بۆ ئەوەی لە ئاشتیدا بژین.
10
ژماره 176
www.lawanikurdistan.com
2013/4/16
ئه‌نفال ،پرۆسه‌یەک بۆ له‌ناوبردنی کورد
پرۆسه‌ی ئه‌نفال ،ته‌واوکه‌ری فه‌لسه‌فه‌ی به‌عس بوو که له‌سه‌ر هه‌مان فه‌لسه‌فه‌ی نازیەکانی ئه‌ڵمان دارێژراوه ،ئه‌و فه‌لسه‌فه‌ی که له‌سه‌ر ئايدلۆجيای ناسيوناليستی نيشتمانی يان نه‌ته‌وه‌یی دارێژراوه ،که ده‌ڵێت ميله‌تی ده‌سه‌اڵتدار ده‌بێت تاکه ميله‌ت بێت له واڵت و هه‌رچی خه‌ڵکانی تر هه‌ن که که‌مه‌نه‌ته‌وه‌یەکان پێکده‌هێنن ده‌بێت ي��ان بتوێنه‌وه ب�ه‌و مه‌رجانه‌ی ميله‌تی ده‌سه‌ڵتادار دياری ده‌کات يان ده‌بێت به هه‌موو جۆرێک نه‌مێنن. دياره سه‌باره‌ت به نازیەکانی ئه‌ڵمان ئه‌وان هه‌ر ميله‌تێک که له‌رووی ره‌نگ ،بير ،ره‌گه‌ز له ميله‌تی ئه‌ڵمان نه‌چووبايه ئه‌وا ده‌بێت له‌ناوبرێت ،هه‌رچی ميله‌تانی ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌کانی واڵتی ئه‌ڵمان هه‌بوو وه‌ک خزمه‌تکار و نۆکه‌ری نه‌ته‌وه‌ی ئه‌ڵمان ته‌ماشا ده‌کرا. ئايدلۆجيای به‌عس هه‌مان فه‌لسه‌فه‌ی نازیەکانی ئه‌ڵمان بوو سه‌باره‌ت به مامەڵه‌کردن له‌گه‌ڵ کورد که دووه‌م ميله‌تی ناو عيراقی ئه‌مرۆ پێکده‌هێنێت( .ميشيل عفلق) که به دامه‌زرێنه‌ری فه‌لسه‌فه‌ی به‌عس داده‌نرێت له یەکێ له وتاره‌کانی سه‌باره‌ت به که‌مه‌نه‌ته‌وايه‌تیەکانی جيهانی عه‌ره‌ب ناوی کورد ده‌هێنێت و ده‌ڵێت ،کورد وه‌ک مێوان ئه‌مرۆ له‌سه‌ر خاکی عه‌ره‌ب ده‌ژێن و ئه‌گه‌ر نه‌توانيين له‌ناو ميله‌تی عه‌ره‌ب بيانتوێنيه‌وه ،ئه‌وا ده‌بێت رێگای تر بگرينه به‌ر بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌که‌يان. ئاوردانه‌وه‌یەک له به‌رنامه‌و سياسه‌ته‌کانی به‌عسی سوريا، هه‌مان ئايدلۆجياو فه‌لسه‌فه‌ی به‌عسی عيراقمان ده‌هێنێته به‌رچاو .رژێمی به‌عس له سوريا هه‌مان سياسه‌ته‌ی عيراقی به‌کارهێنا له مامەڵه‌کردن له‌گه‌ڵ کورد له‌و واڵته ،ئه‌وه‌ش به گوێزانه‌وه ،ته‌عريب و به زۆر توانه‌وه‌يان له‌ناو عه‌ره‌بی ئه‌م واڵته. ئه‌وه‌ی به‌عسی عيراق له‌وه‌ی سوريا جياده‌کاته‌وه ،باری ئابووری ناو عيراق بوو که خاوه‌ن نه‌وتێکی يه‌کجار زۆر بوو ،ئه‌م نه‌وته زۆره‌ش رێگای بۆ زۆر له سياسه‌ته شۆڤينيزمه‌کانی به‌عس خۆشکرد .به‌عسی عيراق توانی له رێگای پاره‌ی نه‌وته‌وه هه‌موو جۆره چه‌کێکی ده‌ستبکه‌وێت و هه‌موو واڵتانی ده‌وروپشت له رێگای ئه‌و چه‌کانه‌وه بخاته ژێر هه‌ره‌شه‌و ترسه‌وه .هه‌رچی واڵتانی تری ده‌ره‌وه‌ی ناوچه‌که هه‌يه ،ئه‌وا به‌عس له رێگای به‌رژه‌وه‌ندی ئابووريه‌وه بێده‌نگ کردبوو له‌و سياسه‌تانه‌ی دژ به کوردی به‌رێوه ده‌برد. له رێگای پ��اره‌ی نه‌وته‌وه به‌عسی عيراق توانی زۆر له دامووده‌زگاکانی ميديای جيهانی عه‌ره‌ب و واڵتانی تر بکرێت و ئه‌م دامووده‌زگانه‌ش هه‌موو ئه‌و تاوانانه‌ی به‌عسيان ده‌شارده‌وه، يان ده‌يانخسته پاڵ خه‌ڵکانی تر .نموونه‌ش کاره‌ساتی هه‌ڵه‌بجه بوو که تا ماوه‌یەک پاش کۆتای شه‌ری هه‌شت ساڵه‌ی هه‌شتاکان واڵتی ئێرانيان به‌و کاره تاوانبارده‌کرد .له‌ناوه‌وه‌ش به‌عس بێجگه له سياسه‌تی داپڵۆسين هه‌موو ئه‌و نووسه‌ر و خه‌ڵکانه‌ی توانای کاريگه‌ريان هه‌بوو له‌سه‌ر گۆرانکاریەکانی ناو ئه‌م واڵته به پاره‌و ترس خستبووه ژێر کۆنترۆڵی خۆيه‌وه. به‌عس هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ده‌سه‌اڵتیەوه ،ده‌ستی کرد به به‌رنامه دارشتن دژ به هه‌موو ئه‌و اليه‌ن و هیزه سياسيانه‌ی ناو ئه‌م واڵت ه له سه‌رووی هه‌مووشيانه‌وه کورد( .حسن العلوي) که کاتی خۆی چاالکانه کاری له‌گه‌ڵ به‌عس کرد له کتێبه‌که‌ی که ناوی( جمهورية الرعب) لێناوه ،باس له‌وه ده‌کات که چۆن ناوی هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ی که سه‌ر به هێزو اليه‌نه سياسیەکانی تری ناو عيراق هه‌بووه له ده‌زگای پاراستنی به‌عس نووسراون ،پاشان هه‌موو که‌س و کار يان هاورێ ئه‌و که‌سانه‌ش له‌و ده‌زگايه تۆمارکراوه بۆ به‌رنامه‌ی داهاتوو .ئه‌و باس له‌وه ده‌کات که تيمێک يان به‌شێکی تايبه‌ت بۆ کورد له‌و ده‌زگايه دامه‌زراوه که کاره‌کانی ته‌نها داراشتنی به‌رنامه‌ی جۆراوجۆر بووه دژ به کورد. ئه‌م کاره‌ی به‌عس هه‌مان به‌رنامه‌ی نازیەکان بوو له ئه‌ڵمانيا دژ به‌و که‌س واليه‌نانه‌ی ناو ئه‌م واڵته .هه‌رچی جووله‌که‌ی ئه‌ڵمان هه‌يه هه‌موو زانياریەک ده‌رباره‌يان تۆمارکرابوو بۆ ئه‌وه‌ی له‌کاتی پێويست ئه‌و زانياريانه به‌کاربهێنرێت بۆ دۆزينه‌وه‌يان. نازیەکان له‌رێگای ئه‌و ده‌زگا پاراستن و زانياريه‌يانه‌وه توانييان
به ئاسانی هه‌موو جووله‌که‌کانی ئه‌م واڵته‌و واڵتانی تری ئه‌ورپا بدۆزنه‌وه ،ئه‌مه‌ش به ته‌واوه‌تی له کارو به‌رنامه‌کانی به‌عس به‌دی ده‌کرێت سه‌باره‌ت به مامەڵه‌کردنيان له‌گه‌ڵ کورد و غه‌يره کورد. نازیەکانی ئه‌ڵمان له ساڵی 1933ده‌سه‌اڵتيان گرته ده‌ست، به‌اڵم قه‌تل و عامی جووله‌که‌يان له ساڵی 1939ده‌ست پێکرد، له‌کاتی جه‌نگی جيهانی دووه‌م ئه‌و کاته‌ی جيهان سه‌رقاڵی جه‌نگ بوو ،به‌عسی عيراقيش هه‌مان کاری له‌گه‌ڵ کورد کرد کاتێ پرۆسه‌ی ئه‌نفاليان ده‌ست پێکرد دژ به کورد. دياره به‌عس له سه‌ره‌تا ،به‌هۆی الوازی ،کێشه‌ی ئابوری، کێشه‌يان له‌گه‌ڵ اليه‌نه‌کانی تری ناو عيراق وه پاشان باری سياسی جيهانی و ناوچه‌که ن �ه‌ده‌ک��را يه‌کسه‌ر سياسه‌ت و فه‌لسه‌فه‌کانيان دژ به ک��ورد و پرۆسه‌ی ئه‌نفال به‌رێوه ببه‌ن .ئه‌مان له پێشدا پێويستيان به‌وه هه‌بوو که هه‌رچی ئه‌و دامووده‌زگانه‌ی سه‌ربازی ،ئاسايشی ،و ئيداری بخه‌نه ژێرده‌سه‌التی خۆيان ،پاشان ده‌ورووبه‌ری خۆيان له‌هه‌موو ئه‌و مه‌ترسيانه پاک بکه‌نه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ستيان به‌تاڵ بێت بۆ په‌الماردانی کورد. له‌سه‌ره‌تا له‌گه‌ڵ کورد رێکه‌وتنامه‌یەکی ئاشتيان مۆرکرد وه هه‌موو ئه‌و به‌ندانه‌ی که بۆ کورد گرنگ بوو له‌و رێکه‌وتنامه‌يه بۆ دوارۆژ دواخست ،پاشان له‌گه‌ل پارتی کۆمه‌نيستی عيراق که خه‌ڵکانێکی زۆری له پايته‌خت و ناو دامووده‌زگاکانی سه‌ربازی و ئه‌داری هه‌بوو ،له‌گه‌ڵ ئه‌وانيش رێکه‌تنامه‌ی ئاشتيان مۆرکرد .پاش ئه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی ته‌واوی خۆيان زاڵکرده سه‌ر دامووده‌زگاکان ،رێکه‌تنامه‌ی تايبه‌تيان له‌گه‌ڵ هه‌ندێ واڵتانی جيهان به‌ست له رێگای فرۆشتنی نه‌وت بۆيان وه رێگادان به کۆمپانیەکانيان که بێن له عيراق کاربکه‌ن. ئه‌وه‌ی جێ سه‌رنجه که به‌عس له‌هه‌مان کات که رێکه‌وتنامه‌ی ئاشتی له‌گه‌ڵ کورد مۆرکردبوو بۆ ماوه‌ی چوارساڵ کاری بۆ به‌عه‌ره‌بکردنی ناوچه نه‌وتێکانی کوردستانی وه‌ک که‌رکوک ده‌ک��رد ،وه به‌رنامه‌ی ده‌رکردنی خه‌ڵکی کورد له‌م ناوچانه به‌رێوه ده‌ب��رد .هه‌ر ئه‌و چوار ساڵه‌ی ئاشتی نێوان کورد و به‌عس رێگای بۆ زۆر له به‌رنامه ترسناکه‌کانی به‌عس دژ به کورد خۆشکرد ،چونکه له هه‌موو الیەکه‌وه به هێمنی به‌رنامه ترسناکه‌کانيان ئه‌نجام ده‌دا. پاشان توانيان له رێگای نه‌وت و رێکه‌وتنامه‌ی تايبه‌ته‌وه شۆڕشی کوردی له ساڵی 1975گه‌ماروو بده‌ن ،سه‌رکه‌وتنی ئه‌م کاره‌يان زياتر پاڵی پێوه‌نان بۆ ته‌عريب کردنی کوردستان و په‌الماردانی کورد له هه‌موو اليه‌نێکه‌وه .شۆڕشی ئيسالمی ئێران و دژايه‌تی کردنی رۆژئاوا له اليه‌ن ئێرانه‌وه رژێمی به‌عسی زياتر له زلهێزه‌کانی جيهان نزيکرده‌وه ،ئه‌م نزيکبوونه‌وه‌ش زۆر خراپ
له‌سه‌ر کورد و هه‌موو ئه‌و هێزانه‌ی دژ به به‌عس بوون شکايه‌وه. هه‌ر له‌کاتی جه‌نگی هه‌شت ساڵه‌ی عيراق و ئێران ،به‌عس توانی زۆر له‌و به‌رنامه ترسناکه‌ی دژ به کورد ئه‌نجام بدات، که هه‌ڵه‌بجه و ئه‌نفالی لێکه‌وته‌وه .هه‌ڵبجه وه‌ک تاقيکردنه‌وه ئه‌نجام درا له‌اليه‌ن به‌عسه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی کاردانه‌وه‌ی زلهێزه‌کان سه‌باره‌ت به به‌رنامه‌ی به‌عس دژ به کورد ده‌رکه‌وێت ،کاتێ جيهان بێده‌نگی خۆی به‌رامبه‌ر ئه‌م تاوانه ده‌رخست ،به‌عس زياتر به‌ره‌و پرۆسه کۆتایەکه رۆيشت که ئه‌ويش پرۆسه‌ی ئه‌نفال بوو. به‌عس د‌هه‌ويست سوود له‌و بێده‌نگيه‌ی جيهان وه‌ربگرێت سه‌باره‌ت به تاوانه‌کانی ،ئه‌وه‌شی باش ده‌زانی که جيهان ته‌نها به‌رژه‌وه‌نديه ئابووریەکان به‌اليه‌وه گرنگه نه‌ک مافه‌کانی مرۆڤ و هه‌ندی سياسه‌تی ئه‌خالقی که باس ده‌کرێت .به‌عس ئه‌وه‌ی باش ده‌زانی که باشتريين رێگا بۆ له‌ناوبردنی کورد ،بێده‌نگکردنی جيهانه له رووی ئابووريه‌وه ،له‌هه‌مان کات ده‌سکه‌وتنی چه‌کی جۆراوجۆره بۆ ترساندنی ناوچه‌که و جيهان. ئه‌گه‌ر داگيرکردنی کوێت له‌اليه‌ن به‌عسه‌وه رووی نه‌دايه، ئه‌مرۆ کورد به‌شێک بوو له مێژوو ،هه‌رچی کورد هه‌يه يان به به‌شه‌کانی تری پرۆسه‌ی ئه‌نفال له‌ناوده‌برا ،يان ره‌وانه‌ی بيابانه‌کانی خوارووی عيراق ده‌کرا بۆ به‌زۆر به‌عه‌ره‌ب کردنيان. پرۆسه‌ی ئه‌نفال ترسناکتريين به‌رنامه بووه تاکو ئێستا دژ به‌کورد ،ئه‌م به‌رنامه له هه‌موو کاتێک دووباره ده‌بێته‌وه دژ به کورد له‌به‌ر ئه‌و هۆيانه‌ی س�ه‌ره‌وه ،ئه‌گه‌ر بێت و ئێمه‌ی کورد ستراتيجيتیەکمان بۆ درووست کردنی ده‌وڵه‌تێکی کوردی به‌ده‌سته‌وه نه‌بێت. له چه‌ند رۆژی داه��ات��وو ي��ادی کاره‌ساتی ئه‌نفاله ،ئه‌و کاره‌ساته‌ی که باسکردن و يادکردنه‌وه‌ی مووچرکه به له‌شی کورد ده‌هێنێت .ئه‌و پرۆسه‌ی که ژن ،منداڵ و پياوانی کورد به کۆمه‌ڵ ره‌وانه‌ی بيابانه‌کانی خواروو ده‌کران بۆ به‌زيندوو به‌چاڵکردنيان. نازێاکانی ئه‌ڵمان پرۆسه‌ی له‌ناوبردنی جووله‌که‌يان به‌و شێوه ترسناکه‌ی به‌عس ئه‌نجام نه‌ده‌دا ،ئه‌گه‌رچی به‌عس فه‌لسه‌فه‌و به‌رنامه‌کانی له‌وانه‌وه وه‌رگرتبوو. ده‌بێت کورد ئه‌مرۆ له هه‌موو رۆژێک زياتر کار بۆ دابه‌ش بوونی عيراق بکات ،مانه‌وه‌ی عيراق به‌و جۆره‌ی ئێستای هه‌ميشه مه‌ترسی و هه‌ره‌شه‌يه بۆ کورد .پاش هه‌موو ئه‌و کاره‌ساتانه‌ی به‌عس له‌ماوه‌ی 35ساڵی رابردوو به‌سه‌ر خه‌ڵکی ئه‌م واڵته‌ی هێناوه ،ئێستاش زۆر اليه‌نی عه‌ره‌بی هه‌ن له‌م واڵته که پرۆسه‌ی ئه‌نفال و ته‌عريب به باشتريين رێگا چاولێده‌که‌ن بۆ مامەڵه‌کردن له‌گه‌ڵ کێشه‌ی کورد ،ئاماده‌ش نين هيچ کام له‌و پرۆسانه‌ی به‌عس دژ به کورد پوچه‌ڵ بێته‌وه. (لە ماڵپەڕی حکوومەتی هەرێم وەرگیراوە)
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 176
2013/4/16
11
نهێنیی له‌شوالری ناوداران ئه‌ندامانی له‌شی خانمه ناوداره‌كانی جیهان بۆ فرۆشتن نییه، به‌اڵم ئه‌وان وایانداناوه بۆ حاڵه‌تی كتوپڕ به‌كاری بهێنن ك ه نرخه‌كه‌ی ده‌گاته ملیۆنه‌ها دۆالر. له‌م چه‌ند دێڕه‌ی خواره‌وه‌دا خوێندنه‌وه‌یه‌كی خێرا بۆ به‌ش ه گرنگه‌كانی له‌شوالری خانم ه ناوداره‌كانی جیهان بخوێنه‌ره‌و‌ه ك ه وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌كی دارای��ی به‌هێز بۆ رۆژی ته‌نگان ه به‌كاری ده‌هێنن ،هه‌ربۆی ه بڕیاریانداوه ب ه بڕێكی زۆر پار‌ه له‌الیه‌ن كۆمپانیاكانی دڵنیاییه‌و‌ه پارێزگاری له‌و به‌شه گرنگه‌ی له‌شوالریان بكه‌ن.
جێنیفه‌ر لۆپێز: سه‌ماكار و گۆرانیبێژی التینی و خاوه‌نی جوانترین (سمت) ل ه جیهاندا .لۆپێز ئه‌و به‌شه‌ی له‌شی به سه‌رمایه‌ی خۆی وه‌ك سه‌ماكارێكی ناسراو له‌قه‌ڵه‌م ده‌دات سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ته‌مه‌نی 44 ساڵه و به‌نزیكه‌ی 3ملیۆن و 500هه‌زار دۆالر له‌الی كۆمپانیاكانی دڵنیایی گه‌ره‌نتیی كردووه.
ئه‌میركا فرێرا: به‌هۆی زنجیر‌ه دارامایه‌كه‌و‌ه ناوبانگی په‌یدا كرد ك ه تیایدا رۆڵی كچێكی ددان ناشرینی رێككراو‌ه ب ه ته‌ل و قژێكی تێك ئاڵۆزكاو ده‌بینێت، دواتر رێكالمی بۆ مه‌عجونێك ی ددان شتن كرد به‌ناوی (ئه‌كوا فرێش) كۆمپانیاكه‌ش ب ه بڕی 10ملیۆن دۆالر گه‌ره‌نتیی پاراستنی ددانه‌كانی بۆ ته‌رخانكرد ،ئه‌وه‌ش وه‌ك هاندانێك بۆ ژنان تا بایه‌خ ب ه ته‌ندروستیی ددانه‌كانیان بده‌ن و هه‌میش ه ب ه سپێتی و پاكی بیهێڵنه‌وه.
هادیدی كلۆم: خانم ه نمایشكاری جلوبه‌رگی ئه‌ڵمانی به‌ناوبانگ ه ب ه درێژی و جوانیی هه‌ردوو قاچی و ب ه سه‌رچاوه‌ی ئه‌و سامانه‌ی ده‌زانێت ك ه هه‌یه‌تی، هه‌ربۆی ه كلۆم ب ه بڕی دوو ملیۆن و 200هه‌زار دۆالر گه‌ره‌نتیی پاراستنی كردوون ،ئه‌وه‌ی له‌م خانمه‌دا سه‌یر‌ه ئه‌وه‌یه ،ئه‌و نرخه‌ی بۆ قاچی راستی داناوه ته‌نها 200هه‌زار دۆالره ،ئه‌وه‌ش به‌هۆی بوونی شوێن بڕاوییه‌كی كۆن تیاییداو به‌مه‌ش گره‌نتی كردنی قاچی چه‌پی دوو ملیۆن دۆالری له‌وه‌ی الی راستی زیاتره.
دانیاڵ گریگ: ئه‌كته‌ری ئینگلیزی و یه‌كێك له كه‌سایه‌تییه دیاره‌كانی فیلمی جه‌یمس بۆند ،به‌بڕی 8ملیۆن دۆالر گه‌ره‌نتیی بۆ سه‌رجه‌م ئه‌ندامانی له‌شی كردووه.
هۆڵی مادسن: خانمی نمایش و نمایشكاری جلوبه‌رگ و یه‌كێك له به‌ناوبانگه‌كانی شاشه‌ی هۆڵیود .ئه‌م خانمه به سنگه گه‌وره و ده‌ركه‌وتووه‌كه‌ی ناوبانگی ده‌رك��رد و بۆپاراستنیشیان یه‌ك ملیۆن دۆالری الی كۆمپانیاكانی دڵنیایی داناوه نه‌وه‌ك رۆژێك تووشی نه‌خۆشی بن. خاوەنی ئیمتیاز: ئومێد خۆشناو سەرنووسەر: ئاڤان حه‌مه ساڵح
0750-446 1301
جولیا رۆبه‌رتس: خاوه‌نی به‌ناوبانگترین زه‌رده‌خه‌نه‌ی هۆڵیود ك ه گرانترین نرخی الی كۆمپانیاكانی دڵنیایی هه‌ی ه و بڕه‌كه‌ی گه‌یشتووه‌ت ه 30ملیۆن دۆالر. ئه‌گه‌ر پیاوانیش گاڵته‌یان به‌و جۆره هه‌وااڵن ه بێت ،ئه‌وا بۆ ئه‌وانیش شتی سه‌یر هه‌ی ه و ناكرێت ب ه شتی پروپووچ ئه‌و كاران ه له‌قه‌ڵه‌م بده‌ن ك ه خانم ه ئه‌كته‌ر و گۆرانیبێژ‌ه ناوداره‌كان كردوویانه.
ئۆرنێال مۆتی: كچ ه ئه‌كته‌ری ئیتاڵی ك ه سه‌ره‌تای كاره‌كانی وه‌ك نمایشكارێكی جلوبه‌رگ ده‌ستی پێكرد و ناسراو‌ه ب ه جوانیی ئه‌و سنگ ه سرووشتییه ده‌ستكاری نه‌كراوه‌ی ك ه هه‌یه‌تی ،هه‌ربۆی ه له‌الی كۆمپانیاكانی دڵنیایی ب ه 350هه‌زار دۆالر ،گره‌نتیی پاراستنی سنگی كردووه. جێگری سه‌رنووسه‌ر :شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان 0750-448 0225
به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین :فەرەیدون بێوار 0750-414 1910 f_bewar@yahoo.com
تۆم جۆنز: گۆرانیبێژی ئینگلیزی به‌ناوبانگ به‌بڕی 7ملیۆن دۆالر گه‌ره‌نتیی بۆ (مووی سنگ)ی كردووه( .خەندان) ناونیشان :هەولێر -بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یان له رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه بابه‌ته‌کانتان بنێرن: shaxawanjournalist@yahoo.com
رۆژین حەسەن ،ئەكتەر: ئامادەم لەفیلمێكدا بەشداری بكەم كە ماچكردنی تێدابێت پرس :ئەحمەد تاریق
فەیسەڵ خەلیل
پرس :سەرەتای دەستپێكردنت بەكاری هونەری ،ئایا بەرێكەوت بوو یاخود حەزێكی منداڵیت بوو؟ رۆژین :من بەرلەوەی دەست بەكاری هونەری بكەم ،پێشمەرگە بووم لەشاری كۆیە ،پێشمەرگەی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران بووم ،دەرهێنەرێك لەبەریتانیا گەڕابۆوە ،من خەریكی نان خواردن بووم ،هات بۆالم و گوتی :من ئەو كچەم ئەویست ،دەمێكە بەشوێنیا ئەگەڕێم .منیش زۆرجار لەماڵەوە دەمگوتم زۆر حەز دەكەم رۆژێك لەرۆژان ببم بەئەكتەر و بەشداری لەفیلم بكەم ،كە داوای ئەوەی لێكردم بەشداری لەفیلم بكەم ،هیچ زانیاریەكم لەفیلم نەبوو ،بەاڵم ئەو دەرهێنەرە بە هۆی هاورێكمەوە هات بۆالم و منیش چونكە حەزم لەكاری هونەری بوو ،بۆیە یەكسەر گوتم رازیم و بەشداری تیا ئەكەم. ئەو فیلمەی بەشداریم تێدا كرد بەنێوی (شەقامی دكتۆر قاسملو) بوو ،دەرهێنەركە گوتی :حەز دەكەین وەك ئەكتەرەكی سەرەكی بەشدار بیت ،منیش بەخۆشحاڵیەوە بەشداریم تیاكرد و دوای سێ مانگ فیلمەكەمان چۆوە فیستیڤال ،ئەوە یەكەم فیلم بوو بەشداریم تیا كرد. پرس:ئەگەر بكرێت كەمێك باسی منداڵی خۆتمان بۆ بكەیت، بزانین منداڵێكی چۆن بوویت ؟ رۆژی��ن :ئ��ەوەی راستی بێت من هەمیشە دەرس��م دەخوێندو منداڵێكی زۆر زیرەك بووم ،حەزم بەیاری كردنی مندااڵن نەبوو، هەمیشە دەرگام لەسەرخۆ دائەخست و دەرسم ئەخوێند ،تەنانەت بۆ نان خواردنیش نەدەرۆیشتمە دەرەوە. پرس :ئەو بەرهەمانەی بەشداریت تیا كردووە ،تاچەند لێیان رازیت؟ رۆژی��ن :من كە كارێكم كردبێت بە حەزی خۆم كردومە ،سەیرم كردووە كە دەرهێنەرەكە كێیە و سیناریۆكەی چۆنە ،من هەمیشە ح��ەزم ك��ردووە بەشداری لەفیلمێك بكەم رێك و پێك بێت و هەروەها بەهرەیەكی ت��ەواوم لە كاری فیلم هەیە. پرس :بەحوكمی ئەوەی بەشداریت لە چەند كلیپێك كردووە ،چۆنە بڕیارت ن��ەداوە ببیت بەگۆرانیبێژ و گۆرانی بڵێیت؟ رۆژی��ن :ئ��ەوەی راستی بێت بیرم لەگۆرانی گوتن نەكردۆتەوە ،چونكە خەڵكی هەولێر دەڵێن ئەگەر قەنداو بخۆیت ئینجا دەنگت خۆشە بێت ،بەاڵم بەرای من بە قەنداویش دەنگم خۆش نابێت ،چونكە دەنگم خۆش نییە، بۆیە حەزیش ناكەم ببم بەگۆرانیبێژ، من زیاتر حەزم بە كاری فیلمە نەوەك گۆرانی گوتن. پرس :حەزدەكەیت بەشداری لەفیلمێك بكەیت چ��ۆن چۆنی بێت و ن��اوەرۆك��ی فیلمەكە باس لەچی بكات؟ رۆژین :هەندێك لە ئەكتەران حەز دەكەن رۆڵی سەرەكی هەبێت لەناو فیلمەكە ،بەاڵم من ئەو ح��ەزەم نییە ،پێم خۆشە بەشداری لەفیلمێك بكەم فیلمەكە باس لە ئافرەتێكی زووڵم لێكراو بكات. پرس :بڕیارت ن��ەداوە ئەم ساڵ بەشداری لە پێشبركێی شاجوانی بكەیت؟ رۆژی���ن :نەخێر ،بیرم لێنەكردۆتەوە كە بەشداری لەپێشبركێی شاجوانی بكەم. پرس :هەندێك لەئەكتەرەكان دەڵێن دوونیا پێشكەوتووەو پێویستە ماچ بێتە ناو دراما و فیلمی ك��وردی ،تۆ تاچەند لەگەڵ ئەو قسەیەدایت؟ رۆژین :ئەوە شتێكی ئاساییە ،مادام ئەڵێن
واڵتێكی ئازادمان هەیە ،باوەڕمان بەدیموكراسی و بەمافی بەرامبەر هەیە ،ئەوا شتێكی زۆر ئاساییە ،بەاڵم خەڵكی هەولێر تۆزێك مەزهەبی ترە ،ئەگەر نا شتێكی زۆر ئاساییە ،بەاڵم ئەوە هێشتاكە ناو كۆمەڵگای ئێمە جێنەكەوتووە ،ئینشائەاڵ جێدەكەوێت. پرس :ئەگەر فیلمێك یاخود درامایەك ماچی تیابێت تۆ ئامادەی بەشداری تیابكەیت؟ رۆژین :ئاساییە بەشداری تیا ئەكەم. پرس :ئەگەر لەرۆژین بپرسین چەند سیم كارتی هەیە ،چی دەڵێت؟ رۆژین حەسەن :من یەك سیم كارتم هەیە ،بەاڵم لەبەرئەوەی من كچە پێشمەرگەم و زوو زوو لەگەڵ ماڵەوە قسە دەكەم ،لەبەر ئەوەی فشار نەخەنە سەر خێزانەكەم ،ئەوا زوو زوو سیم كارتەكەم ئەگۆڕم، بەاڵم الی خۆم داینانێم. پرس :لە چ شتێكی میكائیلی هاوسەرت بێزاریت؟ رۆژین :ئەو كاتەی كە من دەرۆم بۆ سەركار كە دەگەرێمەوە ماڵ سەیر دەكەم هەرخەوتووە ،زۆر دەخەوێت. پرس :هاوسەرگیری نێوان تۆ و میكائیل بە خۆشەویستی بوو یاخود بەرێكەوت بوو؟ رۆژی���ن ح��ەس��ەن :چونكە ه��ەردووك��م��ان پێشمەرگە بووین ئەوا بەخۆشەویستی بوو. پرس :ئایە ماڵەوەتان بەم خۆشەویستیان دەزانی؟ رۆژی��ن حەسەن :بەڵێ دەیانزانی بەاڵم نەیاندەزانی میكائیل دەبێتە هاوسەری ژیانم.
بۆ پەکەکە لە رۆژئاوا نامۆیە
نیگەرانییەک ل��ە ب��وون��ی پ��ەک��ەک��ە ه��ەی��ە ،کاتێک جموجۆڵەکانیان لە رۆژئ��اوای کوردستان زیادی کردووە، ئەو نیگەرانییە تەنها لەالیەن تورکیاوە نییە ،بەڵکو زۆربەی هێزە کوردییەکان لە رۆژئاوا و باشوور ئەوانەی بایەخ بە بارودۆخی سوریا دەدەن ،ئەو دەسەاڵتەی پەکەکەیان قبوڵ نییە ،کە ئێستا هەیەتی ،زۆرجاریش ئەو نیگەرانییە لە شوێنی خۆی نییە و موبالغەی تێدا دەکرێت. پ��اس��اوی س��ەرەک��ی ئ��ەو هێزانەش ئ��ەوەی��ە کەشوێنی خەباتی پەکەکە کوردستانی باکوور و ن��ەوەک رۆژئ��اوا، ئەوان دەڵێن» پەکەکەی باکورمان قبوڵە ،بەاڵم پەکەکەی رۆژئاوامان قبوڵ نییە» ئەمەش بیرکردنەوەیەکی مەعقولە، بەاڵم ئەگەری سەیری خەباتی کورد ،ئەو بیرکردنەوەیە دەکەوێتە ژێر پرسیارەوە ،نموونە بۆ ئەمە زۆرە ،زۆرن ئەو کوردانەی کە لە پارچەکانی تری کوردستانن و هاتوونەتە باشوورو لە ریزی شۆرشەکانی باشوور خەباتیان کردووە، جگەلەوەش ،بەرلەوە ،بارزانی لە کۆماری مەهاباد بەشدار بوون خۆشی بەمیوان نەزانیوە ،کەسێک نەبوو ،بەکوردی پارچەکانی تر بڵێت شوێنی ئێوە کوردستانی باشور نییە،، کەسیش نەبوو بە بارزانی و هاورێیانی بڵێت شوێنی ئێوە باشوورە رۆژهەاڵت نییە ،ئیدارک کردن بە هەستی نەتەوەیی پارچەکانی تر ،ئەو جوگرافیای باشوور و باکور و رۆژهەاڵت و رۆژئاوا کاڵ دەکاتەوە ،ئەگەر ئایندەیەکیش هەبێت ئەوا نابێت لەو جوگرافیایەدا قەتیس بکرێت. پەکەکە زیاتر لە سی ساڵە لە رۆژئاوایە ،ئەوان لەسەرەتای هەشتاکانەوە لەسوریا نیشتەجێین ،ئەوان وەک هێزێکی گەورە ،بە ئایدۆلۆژیا و تێفکرینەوە لەکوردەکانی رۆژئاواوە نزیک ب��وون ،کەواتە ئ��ەوان وەک مێژوو لە کوردەکانی رۆژئاواوە نزیکن،پەیوەندییەکی سی ساڵەیان هەیە ،دواتر ئ��ەوان کەسێکی زۆری��ان لە کوردەکانی رۆژئ��اواوە بۆخۆ راکێشاوە ،هێزەکانی تر بیانەوێت یان نا ،واقیعێک هەیە، ئەویش ئەوەیە کە پەکەکە بنکەیەکی جەماوەری فراوانی لە رۆژئاوا هەیە ،خەڵکیش» سید الموقف»ە لەوێ ،جا نامۆبوونی پەکەکە لەکوێوەیە؟ هەموو ئەو قسانە ،هێنانەوەی پاساو نییە بۆ هەڵەکانی پەکەکە ،هەڵەی زۆر لە رابردووی پەکەکە هەیە ،لە ئێستاو لە داهاتووشدا ،رەنگە هەڵەی تر بکات ،وەک هەر هێزێکی سیاسیش هەڵەیان کردووە و هەڵەش دەکەن ،دەگوترێت پەیوەندی نێوان پەکەکە و دەسەاڵتی ئەسەد،هەر لەسەرەتاوە هەڵەبووە ،کاتێک لەگەڵ براکەی حافز ئەسەد پەیوەندیان هەبوو ،تا ئێستاش پەیوەندیان هەڵەیە ،دەگوترێت کاتێک پەکەکە بە لۆژێکی «تەنها من هەم» بیردەکاتەوە هەڵەیە پەکەکە دەسەاڵتخواز و خۆی بەسەر هەموو شتەکانەوە فەرزدەکات ،هەموو ئەمانە راستە لە سیاسەت پەکەکە بە کەم یان زۆر تێبینی کراوە ،بەاڵم هەڵەش ئێمە پەکەکەمان پێ نامۆ بێت و بە هەمان بیرکردنەوە بڵێن» تەنها نابێت ئەوان هەبن».رۆژئاوای کوردستان بە ئاسانی چارەنووسی نایەت دەستن کۆمەڵێک گرفتوکێشەی دێتەرێگا ،جایەکێک لەو کێشانە بەدڵنیایەوە ،بوونی پەکەکە دەبێت ،واتە ملمالنێی هێزەکانی تر دەبێت لەگەڵ ئەو هێزە کە تا ئێستاش لەوێ بەنامۆ دەزانرێت.