JESDERGİ 9. Sayı (Ocak-Şubat-Mart 2020) by JESDER

jes derg

Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ OCAK-MART 2020

SAYI: 9

ISSN: 2602-4519

RÖPORTAJ Alaşeh r Beled ye Başkanı

Ahmet ÖKÜZCÜOĞLU

HİBRİT SANTRAL DÜZENLEMELERİ YAYIMLANDI. EPDK'dan 'mücb r sebep' kararı

2020 YILINDA JESDERGİ’DE YERİNİZİ ALMAYI UNUTMAYIN!

TÜM SEKTÖRÜN İLGİYLE TAKİP ETTİĞİ BU ÖNEMLİ DERGİDE MAKALE VE/VEYA REKLAMLARINIZLA YERİNİZİ ALIN

GÖRÜNÜRLÜĞÜNÜZÜ ARTTIRIN! B lg : Hülya KALENDER BESKAN hulya@jesder.org 0554 908 0004

ÜYELERİMİZ

ENTHER ENERJİ SANAYİ VE TİCARET A.Ş.

KİPAŞ HOLDİNG

KİPER

Elektr k Üret m A.Ş.

Özmen Hold ng

Transmark Renewables

Tuzla

Jeotermal Enerji A.Ş.

TÜRKERLER

ÖNSÖZ

JESDER’DEN MESAJ Ufuk ŞENTÜRK Yönet m Kurulu Başkanı

Öncel kle H br t Tes sler ve H br t Yönetmel ğ kapsamında hazırlanmış olan bu sayımızın tüm okuyucularımız ç n faydalı olmasını temenn eder m. H br t kel mes pek çok alanda karşımıza çıkan b r kel me. Melez anlamına gelen bu kel me, tekn k açıdan farklı s stemler n b r araya gelerek aynı amaca h zmet etmes anlamında da kullanılmaktadır. İsm n tarım ve otomob l sektörü le duyduğumuz bu kel me artık hayatımızın çoğu alanında karşımıza çıkmakta. Enerj alanında da kavram benzer şekl le kullanılmaktadır. H br t s stemler farklı d s pl nlerle çalışan yen leneb l r enerj s stemler n n b r araya gelerek max mum düzeyde ver m elde etmes n amaçlamaktadır. Jeotermal santraller ç n h br t s stem çalışmaları, 2016 yılının sonuna doğru JESDER’ n Bakanlığımızı b lg lend rmes ve ht yaç taleb le başlamış ve çalışmalar günümüzde neredeyse tamamlanmış durumdadır. 8 Mart 2020 tar h nde yayınlanan “Elektr k P yasası L sans Yönetmel ğ nde Değ ş kl k Yapılmasına Da r Yönetmel k” le b rl kte tes sler n çalışma prens pler ortaya çıkarılmıştır ve Bakanlık nezd nde bu yönetmel ğ n uygulamaya yönel k olarak gel şt r lmes ç n çalışmalarımız devam etmekted r.

jesderg

sayı 9

B r jeotermal santral, ürett ğ elektr ğ n neredeyse %20 s n ç tüket m nde kullanmaktadır k bu da elektr k sağlama konusunda büyük b r kayıp demekt r. Jeotermal sektörü olarak amacımız, bu kaybı ortadan kaldırmak ç n, rüzgar ve güneş enerj s g b d ğer yen leneb l r enerj s stemler nden de yararlanarak, JES’ler n ç tüket mler n bu tes slerden karşılamaktır. İlerleyen günlerde yapılacak çalışmalar le b rl kte çoklu s stemler n b r arada kullanılab lecek olması pek çok yen leneb l r enerj tes s ç n opt mum ver ml l ğe ulaşmada b r anahtar olacaktır. Bu kapsamda dernek olarak hedeﬁm z her zaman olduğu g b , sektörümüze ışık tutacak ve ülke refahına katkı sağlayacak çalışmaların yapılmasına aracılık etmekt r. Enerj arz güenl ğ n n sağlanması hususunda da bu değerl kaynaktan potans yel m ze ulaşmayı hedef ed nerek, çevreye duyarlı b r şek lde çalışmalarımıza devam edeceğ z.

EDİTÖR

EDİTÖR’ÜN MESAJI Hülya KALENDER BESKAN Bel t Grup, Genel Müdür leş k elektr k üret m tes s”, şebekeye aynı bağlantı noktasından bağlanan tamamı yen leneb l r olmak üzere b rden fazla enerj kaynağından elektr k üretmek amacıyla kurulan tes s se “b rleş k yen leneb l r elektr k üret m tes s ” olarak n telend r lecek. B rden çok kaynaklı elektr k üret m tes sler nde kullanılan yardımcı kaynak ün tes ana kaynağa dayalı tes s n ün tes olarak kabul ed lecek ve tes s tek b r önl sans veya l sans kapsamında olacak. Söz konusu tes slerde, yardımcı kaynak ve ana kaynağın kurulu güçler toplanarak ana kaynak üzer nden b rl kte değerlend rmeye alınacak. Öncel kle tüm Dünya’nın zorlu b r süreçten geçt ğ bu günlerde tüm okurlarımıza sağlıklı günler d l yorum. Lütfen sosyal mesafem z koruyalım ve mümkün olduğu sürece evler m zde kalalım. En kısa zamanda, en az madd ve manev hasar le bugünler ger de bırakacağımızı umut ed yorum. B ld ğ n z üzere, Elektr k P yasası L sans Yönetmel ğ nde Değ ş kl k Yapılmasına Da r Yönetmel k Resm Gazete’de yayımlandı. Yatırımcı tarafından uzun zamandır beklenen bu yönetmel k le mevzuat olarak önünde her ne kadar b r engel bulunmasa da uygulama yönlend r c b r kaynak olmadığından bekleyen yatırımların hızla hayata geçeceğ n düşünüyorum. Bu yönetmel ğe göre; şebekeye aynı bağlantı noktasından bağlanan b rden fazla enerj kaynağından elektr k üretmek amacıyla kurulan tek b r elektr k üret m tes s “b r4

jesderg

sayı 9

Kurum, ayrıca Yen leneb l r Enerj Kaynaklarının Belgelend r lmes ve Desteklenmes ne İl şk n Yönetmel kte Değ ş kl k Yapılmasına Da r Yönetmel k le h br t üret m elektr k üret m tes sler n n alım garant s üzer nden desteklenmes ne yönel k esasları da bel rled . Buna göre, b rleş k yen leneb l r elektr k üret m tes s nden s steme ver len net enerj m ktarı tes ste kullanılan yen leneb l r enerj kaynakları ç n bel rlenen ﬁyatlardan en düşük olanı üzer nden ve tes s n kalan süres ç n Yen leneb l r Enerj Kaynaklarını Destekleme Mekan zması kapsamında değerlend r lecek. Yardımcı kaynaklı elektr k üret m tes s nde kaynakların tamamının yen leneb l r olması durumunda se bu tes se sağlanacak destek ana enerj kaynağı ç n bel rlenen ﬁyat üzer nden hesaplanacak. Yönetmel k 1 Temmuz 2020 t barıyla yürürlüğe g recek, tüm ülkem ze ve yatırımcılarımıza hayırlı olmasını d ler m.

jes derg Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ OCAK-MART 2020 SAYI: 9

ISSN: 2602-4519

YENİ TİP KORONAVİRÜS HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER

JESDER adına İmt yaz Sah b Yönet m Kurulu Başkanı Ufuk ŞENTÜRK Yazı İşler Müdürü Seda DERYA Ed tör Hülya KALENDER BESKAN Graﬁk BELİT GRUP Mühend sl k Danışmanlık Organ zasyon www.bel tgrup.com Baskı CAN D j tal Baskı Reklam A.Ş. Şeh tler Cad. No: 121/A 35210 Alsancak-İZMİR www.cand j tal.com.tr • (0232) 464 38 48

Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanı Sn. Fat h Dönmez:

"B z her zaman yerl ve yen leneb l r enerj den yana olduk”

Basım Tar h N san 2020 Yayın Türü Sürel Yayın / Üç ayda b r Ücrets z ISSN 2602-4519

JESDER - Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ Park Oﬃce No:49 - Mansuroğlu Mh. 288/4 Sk. No:16 Bayraklı/İZMİR +90 (232) 503 6006 +90 (232) 503 6006 nfo@jesder.org

Derg de yer alan yazıların hukuk sorumluluğu yazarına a tt r.

Türk ye-Japonya Jeotermal Enerj Çalıştayı 28 Ocak Salı günü Metropol tan Otel'de gerçekleşt r ld .

İÇİNDEKİLER

8 18 12 17 26 34 29 46 48 49 GT’2020 TÜRKİYE JEOTERMAL KONGRESİ BAŞARIYLA TAMAMLANDI.

Alaşeh r Beled ye Başkanı SN. AHMET ÖKÜZCÜOĞLU İLE JEOTERMAL YATIRIMLAR HAKKINDA KONUŞTUK.

UFUK ŞENTÜRK İLE ENERJİ HOLDİNG VE JEOTERMAL YATIRIMLAR HAKKINDA KONUŞTUK.

YENİLENEBİLİR ENERJİ İÇİN HİBRİT DÖNEM BAŞLIYOR Ye n l e n e b l r E n e r j K a y n a k l a r ı n ı n Belgelend r lmes ve Desteklenmes ne İl şk n Yönetmel kte Değ ş kl k Yapılmasına Da r

YER ALTINDAKİ GÜNEŞİMİZİN POTANSİYELİNİ KULLANAMIYORUZ

JES’LERDE COVID-19 ETKİSİ “YEKDEM BAŞVURU TARİHİ ÖTELENSİN”

EPDK'dan 'mücb r sebep’ kararı

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAĞINDAN BESLENEN ELEKTRİK GÜÇ SİSTEMLERİ İÇİN HİBRİT ENERJİ DEPOLAMA TEKNOLOJİLERİ Prof. Dr. Eng n ÖZDEMİR, Adem ÇALIKER, İsma l Murat KOÇ

Halk Sağlığı Uzmanı Dr. Akgün: AYDIN BÖLGESİNDEKİ HAVA KİRLİLİĞİNİN NEDENİ FOSİL YAKITLAR

ETKİNLİK DUYURULARI TÜRKİYE’NİN İLK JEOTERMAL AR-GE MERKEZİ MASPO ENERJİ TARAFINDAN KURULDU

HABERLER

T.C. Resmî Gazete Cumhurbaşkanlığı İdar İşler Başkanlığı Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğünce Yayımlanır 8 Mart 2020 PAZAR

Sayı : 31062

Enerj P yasası Düzenleme Kurumu, 31062 sayılı Resm Gazete’de “Yen leneb l r Enerj Kaynaklarının Belgelend r lmes ve Desteklenmes ne İl şk n Yönetmel kte Değ ş kl k Yapılmasına Da r Yönetmel k” yayımladı. MADDE 1 1/10/2013 tar hl ve 28782 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yen leneb l r Enerj Kaynaklarının Belgelend r lmes ve Desteklenmes ne İl şk n Yönetmel ğ n 3 üncü maddes n n b r nc fıkrasına aşağıdak bentler eklenm şt r. “bb) B rleş k yen leneb l r elektr k üret m tes s : Şebekeye aynı bağlantı noktasından bağlanan tamamı yen leneb l r b rden fazla enerj kaynağından elektr k üretmek amacı le kurulan tek b r elektr k üret m tes s n ,” “cc) Destekley c kaynaklı elektr k üret m tes s : Üret m tes sler nde ısıl dönüşüm sürec nde d ğer b r enerj kaynağından da yararlanılan tek b r elektr k üret m tes s n ,” MADDE 2 Aynı Yönetmel ğ n 4 üncü maddes ne aşağıdak fıkralar eklenm şt r. “(4) B rleş k yen leneb l r elektr k üret m tes s nde üret lerek s steme ver len net enerj m ktarı, üret m tes s nde kullanılan yen leneb l r enerj kaynakları ç n bel rlenen ﬁyatlardan en düşük olanı üzer nden ve tes s n kalan süres ç n YEKDEM kapsamında değerlend r l r. 8

jesderg

sayı 9

(5) Destekley c kaynaklı elektr k üret m tes s nde kullanılan enerj kaynaklarının tamamının yen leneb l r olması hal nde, bu tes ste üret lerek s steme ver len net enerj m ktarı üret m tes s nde kullanılan ana enerj kaynağı ç n bel rlenen ﬁyat üzer nden ana kaynağa dayalı ün ten n kalan süres üzer nden YEKDEM kapsamında değerlend r l r.” MADDE 3 Aynı Yönetmel ğ n 8 nc maddes ne aşağıdak fıkra eklenm şt r. “(4) YEKDEM kapsamındak üret m tes sler n n, tamamı yen leneb l r olmak üzere destekley c kaynaklı elektr k üret m tes s le b rleş k yen leneb l r elektr k üret m tes s ne dönüştürülmes durumunda, söz konusu tes s n YEKDEM yararlanma süres nde değ ş kl k yapılmaz.” MADDE 4 Bu Yönetmel k 1/7/2020 tar h nde yürürlüğe g rer. MADDE 5 Bu Yönetmel k hükümler n Enerj P yasası Düzenleme Kurumu Başkanı yürütür.

jesderg

YENİLENEBİLİR ENERJİ İÇİN HİBRİT DÖNEM BAŞLIYOR 8 Mart 2020 tar hl Resm Gazete’de yayınlanan Elektr k P yasası L sans Yönetmel ğ nde Değ ş kl k Yapılmasına Da r Yönetmel k le b rden fazla kaynağa dayalı elektr k üret m tes sler n n kurulması mümkün hale gel rken, jeotermal elektr k santraller n n h br t s stemler kulanmasına l şk n mevzuatsal eks kl k g der lm ş oldu. Düzenlemeye göre şebekeye aynı bağlantı noktasında bağlanmak kaydıyla b rden fazla enerj kaynağından elektr k üret leb lecek tes sler kurulab lecek. Bu tes slerdek yardımcı kaynak ana kaynağa dayalı ün te le tek b r önl sans veya l sans kapsamında değerlend r lecek. B rden çok kaynaklı elektr k üret m tes s ; b rleş k elektr k üret m tes s , b rleş k yen leneb l r elektr k üret m tes s , destekley c kaynaklı elektr k üret m tes s ya da b rl kte yakmalı elektr k üret m tes s modeller nden b r şekl nde kurulab lecek. Önl sans ve l sans başvurusunda b rden çok ve farklı enerj kaynağından b r “ana kaynak” olarak bel rlenecek ve d ğer kaynak ya da kaynaklar da “yardımcı kaynağı” oluşturacak. Örneğ n ana kaynağın rüzgar olduğu b r santralde güneş yardımcı kaynak olarak kullanılarak elektr k enerj s üret leb lecek. Bununla b rl kte h çb r koşulda yardımcı kaynak ana kaynağa dönüştürülemeyecek, önl sansa derç ed lm ş olan sahanın dışına çıkılamayacak ve ayrıca tes s n toplam elektr ksel kurulu gücü ve mevcut bağlantı şekl le bağlantı noktası ve ger l m sev yes n n değ şemeyecek. H droelektr k kaynaklara dayalı önl sanslar ç n DSİ tarafından uygun görüş ver lmes gerekecek. Aynı gazetede yayımlanan Yen leneb l r Enerj Kaynaklarının Belgelend r lmes ve Desteklenmes ne İl şk n Yönetmel kte Değ ş kl k Yapılmasına Da r Yönetmel k’de YEKDEM kapsamındak değ ş kl kler bel rlemekte. EPDK’nın Elektr k P yasası L sans Yönetmel ğ le Yen leneb l r Enerj Kaynaklarının Belgelend r lmes ve Desteklenmes ne İl şk n Yönetmel kte b rden çok kaynaklı elektr k üret m tes sler ne l şk n yaptığı değ ş kl klerle, elektr k p yasasında

mevcut önl sans/üret m l sansı sah b ş rketler le yen önl sans/üret m l sansı başvurusunda bulunacak ş rketler b rden çok kaynaklı elektr k üret m tes s kurab lecek. 7164 sayılı Maden Kanunu le Bazı Kanunlarda ve Kanun Hükmünde Kararnamede Değ ş kl k Yapılmasına Da r Kanun le 5346 sayılı Yen leneb l r Enerj Kaynaklarının Elektr k Enerj s Üret m Amaçlı Kullanımına İl şk n Kanun (YEK Kanunu) ve 6446 sayılı Elektr k P yasası Kanununa, kamuoyunca “h br t tes sler” olarak b l nen “b rden çok kaynaklı elektr k üret m tes sler n n” kurulmasını sağlayan hükümler eklend . Bu kapsamda Enerj P yasası Düzenleme Kurumunun Elektr k P yasası L sans Yönetmel ğ (L sans Yönetmel ğ ) le Yen leneb l r Enerj Kaynaklarının Belgelend r lmes ve Desteklenmes ne İl şk n Yönetmel kte (YEKDEM Yönetmel ğ ) b rden çok kaynaklı elektr k üret m tes sler ne l şk n yaptığı değ ş kl kler n 01 Temmuz 2020 tar h nde yürürlüğe g rmes öngörülüyor. Yayımlanan değ ş kl klere göre b rden fazla yen leneb l r enerj kaynağına dayalı elektr k üret m yapan tes slere sağlanacak YEKDEM desteğ s steme ver len net enerj m ktarı göz önüne alınarak bel rlenen ﬁyatlardan en düşük olanı üzer nden ve tes s n kalan süres üzer nden sağlanacak. YEKDEM kapsamındak tes sler n, tamamı yen leneb l r olmak üzere destekley c kaynaklı elektr k üret m tes s le b rleş k yen leneb l r elektr k üret m tes s ne dönüştürülmes durumunda da tes s n YEKDEM yararlanma süres nde değ ş kl k yapılmayacak. Her k düzenleme de 1 Temmuz 2020 tar h nde yürürlüğe g recek. jesderg

sayı 9

HABERLER

HİBRİT ÜRETİMLE JES'LER ENERJİSİNİ GÜNEŞTEN ALACAK Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ Başkanı Şentürk: "Yen h br t yönetmel ğ yle jeotermal enerj santraller ürett kler n satab lecek, elektr kte arz güvenl ğ artarak stab l hale gelecek" ded . Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) Başkanı Ufuk Şentürk, jeotermal enerj santraller n n (JES) ç tüket mler n n d ğer yen leneb l r enerj kaynaklarından sağlanab lmes amacıyla çalışmalar yürüttükler n bel rterek, "Yen h br t yönetmel ğ yle JES'ler ürett kler n satab lecek, elektr kte arz güvenl ğ artarak stab l hale gelecek." ded . Şentürk yaptığı açıklamada, Enerj P yasası Düzenleme Kurumunun, 8 Mart'ta Resm Gazete'de yayımlanan yönetmel ğ yle b rden fazla kaynaktan (h br t) üret m yapılan elektr k santraller n n l sans süreçler ne l şk n esasların bel rlend ğ n fade ett . Söz konusu yönetmel ğ n JESDER başta olmak üzere sektördek tarafların 2 yılı aşkın süred r gündem nde olduğunu söyleyen Şentürk, JES'ler n ç tüket m ht yacını kend bünyes nde ürett ğ elektr kten karşıladığını d le get rd . Şentürk, reenjeks yon ve k nc l üret m sıvısını soğutan yoğuşturma şlemler ç n JES' ler n ürett kler elektr ğ n b r kısmını satamadan tükett ğ ne şaret ederek şöyle konuştu: “JES'ler n ç tüket m mal yetler oldukça fazla. Bugüne kadar b r jeotermal enerj santral n n şletme ruhsat sahasında, d ğer yen leneb l r enerj santraller n n l sans aranmaksızın ç tüket m karşılamak amacıyla l sanssız tes s kurmasının önünde herhang b r engel yoktu. Uygula10

jesderg

sayı 9

ma konusunda bel rs zl kler mevcuttu. Bu sebeple h br t santral yatırımları yapılamıyor ve ç tüket m mal yetler nden dolayı yatırımcı ürett ğ elektr ğ n yüzde 20's n satamıyordu. Jeotermal elektr k santraller n n ç tüket mler n n d ğer yen leneb l r enerj kaynaklarından sağlanab lmes amacıyla Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanlığı başta olmak üzere pek çok kurumla çalışmalar yürüttük. Yen yönetmel kle b rden fazla kaynağa dayalı elektr k üret m tes sler n n kurulması mümkün hale geld .” "Yönetmel k değ ş kl ğ nden memnunuz” Yen düzenlemeyle, şebekeye aynı bağlantı noktasında bağlanmak kaydıyla, b rden fazla enerj kaynağından elektr k üret leb lecek tes sler kurulab leceğ ne d kkat çeken Şentürk, yatırımcının üzer ndek mal yükün de azalacağını kaydett . Şentürk, santraller n ver ml kullanılmasının ülke ekonom s ne büyük katkı sağlayacağını vurgulayarak, "Yen h br t yönetmel ğ yle JES'ler ürett kler n satab lecek, elektr kte arz güvenl ğ artarak stab l hale gelecek. JES santraller nde atıl kalan alanlar güneş santraller olarak değerlend r lerek santraller n ç tüket m n sağlayab lecek. JESDER olarak bu yönetmel k değ ş kl ğ nden memnunuz.'' ded . Kaynak: JESDER Basın B ld r s

HABERLER

YER ALTINDAKİ GÜNEŞİMİZİN POTANSİYELİNİ KULLANAMIYORUZ Tüm sektörlerde olduğu g b enerj de de hızlı b r dönüşüm ç ndey z. Bu dönüşümün faydalarını atılacak adımlarla b rçok açıdan hep b rl kte göreceğ z. Bugün enerj tedar k konusunda yüzde 60 g b yüksek b r oranda dışa bağımlıyız. Tab bu sadece b z m ülkem z ç n geçerl değ l. B rçok ülke bu konumda. Ülkem zde ve d ğer ülkelerde car açığın azaltılması, enerj güvenl ğ n n artırılması, yen sanay ve ş alanlarının yaratılmasında enerj dek dönüşüm t c güç olacak. Gezegen m z n sürdürüleb l rl ğ ve kl m değ ş kl ğ açısından baktığımızda da dönüşüm hayatımızı olumlu yönde etk leyecek. Sanay devr m önces yeryüzündek sıcaklık artışının ortalama 3 sant grat derece olduğu bel rt l yor. Bugün bu oranı 1,5°C le sınırlandırmak zorundayız. Bunu da ancak yen leneb l r enerj ve enerj ver ml l ğ eksen nde yürütülen enerj dönüşümü çalışmalarıyla yapab l r z. Bu dönüşümün enerj n n başlıca üret c s ve tüket c s konumunda olan özel sektör açısından hayat b r önem var. Bugün yen leneb l r enerj mal yetler nde yaşanan olumlu gel şme, özel sektörün teknoloj n n t c gücüyle hayata geç rd ğ yatırım ve projelerle gerçekleşt . Bugün jeotermal yatırımlar har ç, rüzgâr ve güneşte gerçekleşen dönüşüm, yen leneb l r kaynak mal yetler n düşürdü. Artık sektörümüz fos l kaynaklardan elde ed len enerj n n mal yetler yle rekabet edeb lecek sev yeye geld . Jeotermal kaynaklarımız; enerj potans yel yüksek, yerl ve yen leneb l r kaynaklarımızın en başında gel yor. B l nen jeotermal kaynak potans yel m z le 4 b n MWe elektr k üret m , 1 m lyon konut ısıtması, 50 b n dönüm jeotermal ısıtmalı sera ısıtılab leceğ g b üret lerek tüket lemeyen ve yüzde 10 g b yüksek b r oranda olan yaş sebze ve meyveler n tamamı jeotermal kaynaklarımız le kurutulup ekonom m ze kazandırılab l r. Küçük b r kıyaslama yapmak gerek rse, 2017 yılında yayımlanan “Kömür Sektör Raporu” ver ler ne göre ülkem zde konutlarda yaklaşık 7,5 12

jesderg

sayı 9

m lyon ton kömür tüket lmekte. Ülkem zde yaklaşık 20 m lyon konut bulunduğunu düşünürsek, jeotermal le yapılacak konut ısıtması le yaklaşık 375 b n ton kömür yakımının önüne geç leb l r. Elbette bunun b r de ekonom k boyutu ve hava kal tes var. Bu örneklerle bu olsun, şu olmasın dem yorum. Yapılan araştırmalarla yen leneb l r enerj n n küresel çapta ve ülkem z açısından faydalarını paylaşıyorum. Y ne başka b r örnek; jeotermal enerj kullanımı, ülke ekonom m z n enerj bölümünde yüzde 10 tasarruf sağlamayı vaat ed yor. Başka b r değ şle her yıl 6 m lyar dolarlık b r thal enerj kaynağının yerl ve yen leneb l r jeotermal kaynaklardan karşılanması anlamına gel yor. Pek Türk ye buna hazır mı? Ülkem z, yatırımcıları, jeotermaldek b lg b r k m , bugün yürütülen çalışmalar ve önümüzdek dönemde hayat bulması planlanan projelerle fazlasıyla hazır. Jeotermal n gel şeb lmes ç n devlet m z n geçm şte olduğu g b yatırımcımızın önünü açması yeterl d r. 2010 yılında yayınlanan YEKDEM mevzuatı le 15 MWe/saat olan Jeotermal Elektr k üret m kapas tem z bugün t bar le 1526 MWe/Saat’e ulaşarak dünya dördüncülüğüne gelm ş ve son 5 yılda Türk ye büyüme rekorları le dünya jeotermal sektörüne öncülük etm şt r. Konut ve sera ısıtması le yaş meyve, sebze kurutulması konusunda da benzer b r mekan zmanın lk adımları Tarım ve Orman Bakanlığı’nca atılmaya başlanmış ve lk etapta 2 b n dönümlük jeotermal kaynaklı sera projeler ne; Alaşeh r, Sarayköy ve Aydın’da başlanmıştır. Kurutma ve karbond oks t n tarımsal faal yetlerde kullanımı ve şeh r ısıtmaları konularında da lg l bakanlıklarımızın adım atmasına ht yaç vardır. Kurutma ve şeh r ısıtması yatırımlarını özend recek uygulamalara zaman kaybetmeden başlanması gerekt ğ n düşünüyoruz. JESDER olarak jeotermal elektr k üret m nde dünya dördüncülüğüne ulaşan üyeler m z ve b lg b r k m m z le bugüne kadar olduğu g b bundan sonra da devlet m z le ş b rl ğ ne hazırız.

jesderg Çevre ve Şeh rc l k Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanlığı yetk l ler m z le yüksek düzeyl katılım sağlanarak Jeotermal Şurası konulu yuvarlak masa toplantısı planlanıp, farkındalık yaratmak üzere m ll jeotermal yatırımları fırtınasına ön ayak olmalıdır. Ülkem z n bugünlerde buna ht yacı vardır. Vak t m ll enerj kaynaklarımızı etk n b r şek lde kullanarak, enerj bağımsızlığında rekorlar kırma vakt d r. Türk ye bunu b rçok alanda bugüne kadar başardı ve bundan sonra da başaracaktır. Aynı rüzgâr ve güneş enerj s nde olduğu g b yer n altında da b r güneş var. Son 10 yılda jeotermal enerj üret m 100 katın üzer nde büyüme elde ett . Ama henüz mevcut potans yel n kullanamıyor. Ülke genel ne yayılan ve b n n üzer nde doğal çıkış şekl nde değ ş k sıcaklıklarda jeotermal kaynağını göz önünde bulundurursak, enerj de dışa bağımlılığımızı azaltmanın en tem z yolu jeotermal enerj den geç yor. Gel şen teknoloj n n beraber nde get rd ğ yükselen ver m ve ﬁnansman olanakları sayes nde, henüz on yıl önces nde hayal olarak görülen b rçok proje devlet desteğ yle hayata geç r leb l yor. Uzmanlar, gelecek tahm nler nde de bu teknoloj k gel ş m n hız kesmeden devam edeceğ n , bugün t bar yle ekonom k ﬁz b l tes daha düşük olan yen ve enerj dönüşümüne mkân tanıyacak teknoloj ler n yakın zamanda anlamlı hale geleb leceğ n bel rt yor. Yan jeotermal, güneş ve rüzgâr g b değ şken yen leneb l r enerj kaynaklarının payı arttıkça, beraber nde kurulu gücü batarya depolama teknoloj ler gel şt kçe, d ğer sektörlere öncülük edeb lecek projeler hayata geçeb lecek. “YÖNETMELİK MALİ YÜKÜ AZALTACAK” Enerj dönüşümüne l şk n gel nen noktada Elektr k Üret m ve Elektr k Depolama Tes sler Kabul Yönetmel k Değ ş kl ğ yayımlandı. Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) başta olmak üzere sektördek tarafların k yılı aşkın süred r gündem ndeyd .

teknoloj ler sayes nde r sk faktörler azaltılab l rken, JES'lerde bu durum söz konusu değ l. JES'ler ç tüket m ht yacını kend bünyes nde ürett ğ elektr kten karşılıyor. Re-enjeks yon ve k nc l üret m sıvısını soğutan yoğuşturma şlemler ç n JES’ler ürett kler elektr ğ n yüzde 20’s n satamadan tüket yor. Dolayısıyla JES' ler n ç tüket m mal yetler oldukça fazla. Bugüne kadar b r jeotermal elektr k santral n n şletme ruhsat sahası çer s nde d ğer yen leneb l r enerj santraller n n l sans aranmaksızın ç tüket m karşılamak amacıyla l sanssız tes s kurmasının önünde herhang b r engel yoktu, fakat uygulama konusunda bel rs zl kler bulunmaktaydı. Bu sebeple h br t santral yatırımları yapılamıyor ve ç tüket m mal yetler sebeb le yatırımcı ürett ğ elektr ğ n yüzde 20’s n satamıyordu. Ülkem ze sunduğumuz katma değer artırmak ve sürdürüleb l r büyümem ze devam edeb lmek ç n jeotermal elektr k santraller n n ç tüket mler n n d ğer yen leneb l r enerj kaynaklarından sağlanab lmes amacıyla Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanlığı başta olmak üzere pek çok kurumla çalışmalar yürüttük. Yapılan çalışmalar net ces nde “Elektr k Üret m ve Elektr k Depolama Tes sler Kabul Yönetmel k Değ ş kl ğ ” 19 Şubat 2020 tar h nde Resm Gazete'de yayımlandı. Yönetmel kle b rl kte b rden fazla kaynağa dayalı elektr k üret m tes sler n n kurulması mümkün hale gel yor. Şebekeye aynı bağlantı noktasında bağlanmak kaydıyla b rden fazla enerj kaynağından elektr k üret leb lecek tes sler kurulab lecek. Yayımlanan yönetmel kle b rl kte JES’ler ürett kler n satab lecek, elektr kte arz güvenl ğ artarak stab l hale gelecek. Ayrıca yatırımcının üzer ndek mal yük azalacağı ç n ülke ekonom s ne ver ml b r şek lde değerlend r leb len santraller kazandırılab lecek.

JESDER olarak elektr k üret m ve depolama tes sler n n kabul şlemler n n mevzuat ve standartlara uygun yapılmasına l şk n esasların bel rlend ğ yönetmel k değ ş kl ğ nden memnuB ld ğ n z üzere jeotermal sahalarda, d nam k ye- nuz. Başta Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanlığıraltı s stem neden yle rezervuar yönet m ve ma- mıza, yönetmel k değ ş kl ğ n gündeme taşıl yet oldukça zor. Sektördek d ğer yatırımlarda yan STK'lara teşekkür eder z. Yönetmel ğ n yapılan ﬁz b l te çalışmalarında daha somut ve- sektörümüz ve ülkem z adına faydalı olmasını r ler elde ed leb l yor. İşletme sürec ve yen temenn eder z.

Kaynak: JESDER Basın B ld r s

jesderg

sayı 9

HABERLER

Sağlık Bakanlığından yen t p koronav rüsün (Cov d-19) ne olduğu, nasıl bulaştığı, bel rt ler , teşh s ve tedav s ne l şk n b lg lend rme yayınlandı.

YENİ TİP KORONAVİRÜS HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER

jesderg

sayı 9

jesderg

sayÄą 9

HABERLER

ELLERİMİZİ NASIL YIKAMALIYIZ? 1 El yıkama önces nde, ellerdek yüzük-saat g b aksesuarlar çıkarılır. 2 Akmakta olan su altında eller ıslatılır.

4 Eller su altında y ce durulanır. 5 Eller b leklerden başlayarak kâğıt havlu le kurulanır. 6 Aynı kâğıt havlu le musluk kapatılır. 3 B lekler, avuç ç , eller n sırt ve parmak araları le tırnakların kenar ve uçları sabun le köpürtülerek en az 20 san ye süreyle kuvvetl ce ovuşturulur.

jesderg

sayı 9

jesderg

JES’LERDE COVID-19 ETKİSİ

“YEKDEM BAŞVURU TARİHİ ÖTELENSİN” Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) Başkanı Ufuk Şentürk, koronav rüs olarak b l nen COVID-19 salgınının 2020 yıl sonuna kadar hayata geç r lmes planlanan yen santraller olumsuz etk leyeceğ n bel rtt . Tüm dünyayı etk s altına alan yen Koronav rüs (COVID-19), lk olarak Ç n’ n Wuhan Eyalet ’nde Aralık ayının sonlarında solunum yolu bel rt ler (ateş, öksürük, nefes darlığı) gel şen b r grup hastada yapılan araştırmalar sonucunda 13 Ocak 2020’de tanımlanan b r v rüstür. Salgın başlangıçta bu bölgedek den z ürünler nde ve hayvan pazarında bulunan yaban hayvanlarda tesp t ed lm şt r. Önce nsana daha sonra nsandan nsana bulaşarak Wuhan başta olmak üzere Hube eyalet ndek d ğer şeh rlere ve Ç n Halk Cumhur yet ’n n d ğer eyaletler ne ve d ğer dünya ülkeler ne yayılmıştır. Ülke ekonom ler yle b rl kte pek çok sektörü etk leyen koronav rüsden etk lenen sektörlere, jeotermal enerj üret c ler ve yatırımcıları da eklend . 2019 yıl sonu t bar yle 8 b n GWh (g gawatt saat) üret m gerçekleşt ren Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) üyeler , 2020 sonuna kadar öngörülen yen Jeotermal Elektr k Santraller (JES) le lg l oluşan mücb r sebepler , kaygı ve r skler paylaştı. JESDER Başkanı Ufuk Şentürk, “Kısa süre önce Koronav rüs’ün Dünya Sağlık Örgütü’nce pandem olarak lan ed lmes yle, tedar kç ler m z kanalında alınan önlemler hayata geç r ld . Jeotermal elektr k üret c ler olarak b rçok başlık altındak tedar k m z Ç n ve Avrupa ülkeler nden

tem n ed yoruz. Hal hazırda küresel ölçektek tedar k z nc r m zde hem kend ler nden kaynaklı hem de ülkeler nde koronav rüs yayılımını engellemek ç n uygulanan önlemler neden yle gec kmeler artarak devam ed yor” ded . Yıl başında hayata geç r lmes planlanan ve hal hazırda çalışmaları devam eden projeler n durma noktasına geld ğ n , bu sürec n 7 yen JES’ etk leyeceğ n bel rten Şentürk, “Yabancı ve yerl tedar kç ler m z hem mak na hem de malzeme tem n süreler n bel rs z b r tar he erteled . F nansmanı YEKDEM’e dah l olacak şek lde çalışmalarına başlanan santraller n, mekan zmaya göre en son Aralık 2020’de devreye g rmes gerek yor. Oluşan bu mücb r sebep neden yle santraller n özell kle yatırım ﬁnansmanı, ﬁz b l tes ve devreye alınamaması neden yle büyük yatırım mağdur yetler n n doğacağını düşünüyoruz.” Tar h bel rs z tedar kç ertelenmeler neden le YEKDEM mekan zmasına tesl m ed lemeyecek JES’ler ç n L sans Yönetmel ğ ’nde yer alan ‘mücb r sebep’ durumunun kabul ed lmes n ve bel rlenen tar h n ötelenmes gerekt ğ n düşündükler n bel rten Şentürk açıklamalarına şöyle devam ett : “Alınacak ‘mücb r sebep’ kararı, ülkem z n yen leneb l r enerj hedefler n n tutturulmasına olumlu etk yapacak, sektörümüz ve ülke ekonom m z açısından öneml b r adım olacaktır.” jesderg

sayı 9

GT’2020

GT’2020 TÜRKİYE JEOTERMAL KONGRESİ BAŞARIYLA TAMAMLANDI. Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) tarafından her yıl Şubat ayında Ankara’da düzenlenen kongren n dördüncüsü bu yıl 5-6 Şubat tar hler nde yoğun b r lg ve katılımla gerçekleşt .

jesderg

sayı 9

jesderg

GT’2020 Türk ye Jeotermal Kongres 5-6 Şubat’ta yoğun b r lg ve katılımla gerçekleşt . Hedeﬁ Türk ye’n n jeotermal enerj kaynaklarının gel şt r lmes nde farklı b l m dallarından mühend s ve b l m nsanları, yatırımcı, tedar kç , kamu ve özel sektör çalışanlarının görüşler n sunarak tartışab lecekler , tanışab lecekler , ürün ve h zmetler n tanıtab lecekler b r ortam yaratmak olan Kongren n bu yıl k katılımcılarının çoğunluğunu kamu oluşturdu. JESDER Yönet m Kurulu Başkanı Sn. Ufuk Şentürk’ün açılış konuşmaları le başlayan k günlük etk nl kte, akadem syenler araştırdıkları yen yöntemler ve tedar k z nc r n n tems lc ler se gel şt rd kler yen ürünler anlatma şansı buldu. D ğer açılış konuşmacısı olarak kongren n ana sponsorluğunu üstlenen GREEN Chem cals ﬁrmasının tems lc s Sn. Can Al Aydın böyle b r etk nl ğ n paydaşı olmanın mutluluğunu yaşadıklarını d le get rd . Ülkem zde bulunan jeotermal elektr k santraller n büyük b r çoğunluğunun yer aldığı Aydın l n n Sayın Val s Yavuz Sel m Köşger se jeotermal enerj n n doğru kullanımı le yerel ekonom ye ve st hdama katkılarından bahsett . Kongrey teşr fler le onurlandırılan Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanı Sn. Fat h Dönmez “B z her zaman yerl ve yen leneb l r enerj den yana olduk. Rotamızı, hedefler m z ve pol t kalarımızı bu felsefeyle bel rled k. Sadece yerl ve yen leneb l r kaynaklı enerj üret m n değ l, aynı zamanda kullanımını da yaygınlaştıracağız” ded . Açılış konuşmalarının ardından sektörün gel ş m n desteklemek ç n yaşanan sorunların ve çözüm öner ler n d le get r ld ğ karşılıklı konuşma ve soru-cevap şekl nde lerleyen b r çalıştay gerçekleşt r ld . Çalıştayın ayrıntılarını ve sonuçlarını haber m z n lerleyen bölümler nde paylaşıyor olacağız. Kongren n öğleden sonrak bölümü oturumlar şekl nde devam ett . Büyük lg gören Enerj Kentler B rl ğ 'n n Oturumunda; Enerj Kentler B rl ğ Başkanı Osman Zolan'ın yanı sıra Alaşeh r Beled ye Başkanı Ahmet Öküzcüoğlu, Kuyucak Beled ye Başkanı Met n Ertürk, Germenc k Beled ye Başkanı Fuat Öndeş, Afjet Genel Müdürü Yusuf Ulutürk ve JESDER Yönet m Kurulu Başkanı Ufuk Şentürk konuşmacı olarak ye-

r n aldı. Oturumun temel konusunu jeotermal yatırımların gerçekleşt ğ öneml bölgeler n bu kaynaktan nasıl daha fazla yararlanab leceğ oldu. Bu konuda sayın beled ye başkanlarımız bölgeler nde yapılan jeotermal sera yatırımlarının detaylarını paylaştı. Alaşeh r Beled ye Başkanı Sn. Öküzcüoğlu se b r sunum gerçekleşt rerek Dünya b r nc l kazanan projeler n anlattı ve bölgedek jeotermal kurutma tes s çalışmalarını anlatarak, jeotermalden çok daha fazla alanda yararlanmak sted kler n d le get rd . Sn. Şentürk se yatırımcılar adına yerel yönet mlere desteğ n süreceğ n ve ş b rl ğ ç nde çalışmanın hem yatırımlar hem de bölge halkı ç n ver ml b r ortam yaratacağını söyled . Ardından yakın zamanda çok daha büyük b r öneme na l olacak h br t tes slere l şk n b r oturum gerçekleşt r ld . Bu oturumda jeotermal yatırımcıları tems len Sanko Enerj Genel Müdür yardımcısı Sn. Mehmet Kaygusuz, güneş enerj s yatırımcılarını tems len GÜNDER Başkanı Sn. Kutay Kalel ve h br t yatırımların mevzuatsal yönünü anlatmak üzere EPDK’dan uzman Sn. Onur Al can Kurtar yer aldı. Tarım ve Jeotermal oturumunda se Tarım Reformu Genel Müdürlüğünden Sn. Den z Oruç ve Tuncay Özmen yaşanan gel şmeler ve ekonom k destek paketler hakkında öneml b lg ler paylaştılar. Günün son oturumunda se enerj ye yön veren kadınlar sektörün kadına bakış açısı ve erkek egemen b r sektörde kadın olarak yükselmen n zorluklarını d le get rerek, gençlere örnek olacak kar yer h kayeler n paylaştılar. Türk ye'n n jeotermal enerj kaynaklarının gel şt r lmes ne, elektr k üret m ç nde payının yükselmes ne çalışan mühend s ve b l mc ler , yatırımcıları, tedar kç ler , kamu ve özel sektör çalışanlarını b r araya get ren kongrede pek çok değerl profesyonel, gerçekleşt rd kler sunumlarla b lg ve deney mler n zleyenlerle paylaştı. Kongre programına eşl k eden serg de, katılımcı kuruluşlar ürün ve h zmetler n doğrudan muhataplarına tanıtma olanağı buldu. jesderg

sayı 9

GT’2020

Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanı Sn. Fat h Dönmez:

"B z her zaman yerl ve yen leneb l r enerj den yana olduk” GT’2020 açılış oturumunda konuşma yapan Bakan Dönmez: "2020 sonuna kadar şletmeye g ren ve YEKDEM'e dah l olan l sanslı JES'lere destek olmaya devam edeceğ z” ded . Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanı Fat h Dönmez, "2020 sonuna kadar şletmeye g ren ve YEKDEM'e dah l olan l sanslı JES'lere destek olmaya devam edeceğ z. Ayrıca YEKDEM'e dah l olmayan elektr k üret c ler ne, üret mler n serbest koşullar altında yaptığı k l t car anlaşmalarla ya da EPİAŞ tarafından şlet len elektr k p yasası yoluyla da satab lme mkanı sunduk. B z her zaman yerl ve yen leneb l r enerj den yana olduk. Rotamızı, hedefler m z ve pol t kalarımızı bu felsefeyle bel rled k" ded . Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanı Dönmez, Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcılar Derneğ (JESDER) tarafından B lkent Otel'de düzenlenen Türk ye Jeotermal Kongres 'ne katıldı. Bakan Dönmez, Türk ye'n n Avrupa'da ve dünyada l der rolünü üstlend ğ jeotermal enerj sektörü ç n kongren n yararlı olacağını d le get rd . Türk ye'n n büyüyen ekonom s n ve artan enerj ht yacını karşılamak adına pek çok adım atıldığına değ nen Dönmez, çalışmalara devam ed ld ğ n n de altını ç zd . Kaynak çeş tl l ğ n artırmak ve arz güvenl ğ n sağlamak adına ulusal ve uluslararası projeler n büyük b r az m ve kararlılıkla hayata geç r ld ğ ne vurgu yapan Dönmez, "Kurulu gücümüzü, kurulu güç çer s ndek yerl ve yen leneb l r enerj payımızı ve yatırımlarımızı da st krarlı b r şek lde yükselt yoruz. Mottomuz 'daha çok yerl , daha çok yen leneb l r', hedeﬁm z se 'bağımsız enerj , güçlü Türk ye.' Bu anlayışla 2019 sonu t barıyla kurulu gücümüzü 91 b n 300 me20

jesderg

sayı 9

gavata yükseltt k. 2000'l yılların başından bu yana toplam kurulu gücümüzü yaklaşık üç kat artırdık. B r başka dey şle büyüyen Türk ye'n n enerj s üçe katlandı. 2000'lerde yetmeyen enerj s n yönetmeye çalışan b r Türk ye vardı, bugün se fazla enerj s n yönetmeye çalışan b r Türk ye var. Aradan geçen süre zarfında gücümüz sağlamlaştı, enerj sektörümüz ayakları yere daha sağlam basar b r hale geld " fadeler n kullandı. "Güneş enerj s kurulu gücümüz 5 b n 995 megavata yükseld ” M ll Enerj ve maden pol t kasında da yerl ve yen leneb l r kaynakların payının artırılması yönünde hedefler bel rlend ğ n açıklayan Dönmez, "2019 sonu t barıyla elektr k üret m m z n yüzde 62's n yerl ve yen leneb l r kaynaklardan karşıladık. Yen leneb l r kurulu gücümüz 44 b n 767 megavata ulaştı. Kurulu gücümüzün yüzde 49'unu yan neredeyse yarısını yen leneb l r kaynaklar oluşturuyor. İnanıyorum k bu oran yen Y E K A yarışmalarımızla daha da yükselecek ve bu konuda kend ne özgü model yle Türk ye örnek b r konuma gelecek. 2002'de 12 b n 241 megavat olan h drol k kurulu gücümüz 28 b n 500 megavata, 28 megavat olan b yokütle ve atık ısı gücümüz b n 163 megavata, 19 megavat olan rüzgar gücümüz 7 b n 591 megavata ve belk de en öneml kısım burası sıfır olan güneş enerj s kurulu gücümüz 5 b n 995 megavata yükseld " şekl nde konuştu.

jesderg "Türk ye yen leb l r enerj kurulu gücünde Avrupa'da altıncı sıraya yerleşt ” Yaşanan artışlarla b rl kte Türk ye'n n yen leb l r enerj kurulu gücünde fark oluşturduğunu söyleyen Dönmez, "Türk ye, yen leneb l r enerj kurulu gücünde Avrupa'da altıncı, dünyada 13'üncü sıraya yerleşt . Son 10 yılda yen leneb l r kurulu güç ortalamamız yıllık yüzde 11, elektr k üret m m z yıllık ortalama yüzde 10 artış gösterd . Oldukça ger lerden başladığımız bu yarışta bugün yen leneb l r enerj kurulu gücünde ve elektr k üret m nde oldukça y b r noktaya geld k. Ş md sıra teknoloj üret m nde. Jeotermal enerj ve kamu-özel sektör ş b rl ğ hakkında da konuşan Bakan Dönmez, sözler ne şöyle devam ett : "Jeotermal enerj , kamu-özel şb rl ğ ve s yas kararlılıkla yazdığımız bu başarı h kayem z n düğümünü oluşturuyor. Ana ﬁkr m z tüm dünyaya özetl yor. 2002'de sadece 15 megavat olan jeotermal kurulu gücümüz 2019 sonu t barıyla tam b n 515 megavata ulaştı. 100 katlık b r artıştan bahsed yoruz burada. Bu büyük artışla beraber jeotermal kurulu gücünde Avrupa'da b r nc , dünyada dördüncü sıraya yükseld k. 2019 sonunda jeotermal kurulu gücümüz yüzde 1,66'ya yükseld . Elektr k üret m m z n se yüzde 2,93'ü JES'lerden sağladık. Tüm bu başarılar ç n yer altının enerj s n gün ışığıyla buluşturan, m llet m z n h zmet ne sunan jeotermal sektörümüzü b r kez daha kutluyorum. Ancak, ş md hedeﬁm z daha yüksek. Jeotermal kaynaklı kurulu güçte dünyada b r nc olacak ve Avrupa le de farkı g derek açacağız. Halen ön l sans aşamasında olan projeler m z var. Bunları da d kkate aldığımızda jeotermalde kurulu gücümüzü yakın b r zamanda b n 961 megavata yükselteceğ z.” "Türk tur zm n n kal tes n ve marka değer n güçlü b r şek lde ortaya koymalıyız” Bugüne kadar yapılan halelerle Maden Tetk k ve Arama Genel Müdürlüğünün (MTA) 101 adet jeotermal sahasını yatırımcılara devrett ğ n hatırlatan Dönmez, bu dev r sonucunda Türk ye ekonom s n n 546 m lyon dolarlık b r katkı sağladığını açıkladı. Dönmez, jeotermal n yalnızca elektr k üret m nde kullanılmadığını bel rterek, ısınma, tarım, tur zm g b alanlarda da fayda sağladığını söyled . Konut ısınmasında 2002'de 30

b n konuta eş değer ısınmayı sağlarken, 2019 yılında bu sayının 140 b n konut eş değere yükseld ğ n n altını ç zen Dönmez, "Tarımda meyve, sebze kurutulması ve seracılıkta jeotermal kullanımı son dönemlerde c dd artışlar gösterd . B r örnek vermek gerek rse 2002'de 500 dönümlük sera ısıtması jeotermalle gerçekleşt r l rken, bugün bu sayı yaklaşık 4 b n 300 dönüme yükseld . Tur zmde de çok büyük b r potans yele sah b z. Yaklaşık 18,5 m lyon nsanın faydalandığı 400 otel ve kaplıcanın kullandığı termal suyun enerj s n de jeotermalden karşılıyoruz. Toplam jeotermal ısı potans yel m z göz önüne aldığımızda toplamda 1 m lyonun üzer nde yatak kapas tel termal tes sler hayata geç reb lecek mkanımız var. B l yorsunuz sağlık tur zm açısından termal tes sler bütün dünyada oldukça revaçta. Türk tur zm n n kal tes n ve marka değer n bu alanlarda da güçlü b r şek lde ortaya koymalıyız" d ye konuştu. "B z her zaman üret mden yana olduk” Konuşmasının son kısmında sektör tems lc ler ne seslenen Dönmez, "B z her zaman sektörümüzün ve s zler n arkasında, üret mden yana olduk. Bu amaçla 2020 sonuna kadar şletmeye g ren ve YEKDEM'e dah l olan l sanslı JES'lere destek olmaya devam edeceğ z. Ayrıca, YEKDEM'e dah l olmayan elektr k üret c ler ne üret mler n serbest koşullar altında yaptığı k l t car anlaşmalarla ya da EPİAŞ tarafından şlet len elektr k p yasası yoluyla da satab lme mkanı sunduk. B z her zaman yerl ve yen leneb l r enerj den yana olduk. Rotamızı, hedefler m z ve pol t kalarımızı bu felsefeyle bel rled k. Sadece yerl ve yen leneb l r kaynaklı enerj üret m n değ l, aynı zamanda kullanımını da yaygınlaştıracağız. Bu amaçla steyen tüket c ler ç n yen leneb l r enerj tar fes üzer nde çalışıldığını daha önce söylem şt k. Bu tar feyle sadece yen leneb l r kaynaklardan üret len elektr ğ tüketmek steyen kullanıcılara bu fırsatı vereceğ z. Tar fe le lg l çalışmalar sürüyor. Şu anda Türk ye Büyük M llet Mecl s m z n lg l kom syonunda tar fe üzer nde çalışılıyor. Mecl s m z n takv m ne göre süreç tamamlanacak. Sonrasında da EPDK lg l tar fey yayınlayacak. Böylece steyen aboneler tedar k ş rketler vasıtasıyla bu tar feden yararlanab lecek" fadeler n kullandı. jesderg

sayı 9

ÇALIŞTAY

GT’2020 TÜRKİYE JEOTERMAL KONGRESİ SEKTÖREL DEĞERLENDİRME (ÇALIŞTAY) OTURUMU 5 ŞUBAT’TA GERÇEKLEŞTİRİLDİ. Kongre önces nde bel rlenen çalıştay gündem konuları ele alınmıştır. Oturumda genel t bar le YEKDEM’ n devamlılığı, z n süreler , 5686 Sayılı Kanun Çalışmaları, Re-enjeks yon faal yetler ve jeotermal n çevresel etk ler üzer nde durulmuş, Bakanlık Yetk l ler ne özell kle dar ve çevresel faal yetler konusunda sorular yönet lm ş ve yerel halkın jeotermal konusundak b l nc n n arttırılması ve b lg lend r lmes n n gerekl l ğ üzer nde hem ﬁkre varılmıştır. Bu kapsamda beled yeler ve yatırımcılarla b rl kte yürütülen Man sa ölçüm c hazları, termal tur zm faal yetler , seracılık ve konut ısıtması g b , llere göre değ ş kl k gösteren projelerden bahsed lerek, jeotermal enerj n n k nc l yatırımlarının halka h zmet olarak ger dönüşünün olumlu sonuçları doğuracağı fade ed lm şt r. Ayrıca, ÇED görüşler kapsamında, DSİ’n n görüş süreçler ndek uzun zaman alan olumsuz tutumunun yen den değerlend r lmes ve stenen h drojeoloj k etüt raporlarının standardının yayınlanması konusunda Tarım ve Orman Bakanlığı Personel Genel Müdürü Sayın İrfan İÇÖZ çalışmaların devam ett ğ n bel rtm şlerd r. Yapı kullanım z nler ve mar z nler konusunda beled ye yetk l ler , projes uygun olan santral z nler nde sıkıntı yaşanmadığı fade ederek bu çer ğ n 5686 Sayılı kanun çalışmaları kapsamında da değerlend r lmes gerekl l ğ n fade etm şlerd r.

jesderg

sayı 9

Bloke alanlar konusunda, öncel kle saha potans yeller n n bel rlenmes n n, kuyuların deb g b detaylı b lg ler n n ayrıntılı olarak b l nmes gerekt ğ n n üzer nde durulmuştur. Bu konunun da 5686 Sayılı kanun çalışmaları kapsamında değerlend r lmes gerekt ğ bel rt lm şt r. İdare payları konusunda yatırımcıların daha hassas davranması gerekt ğ ve jeotermal enerj le lg l tüm faal yetler n tek b r b r mden yürütülmes ç n MAPEG bünyes nde merkez b r b r m n kurulmasının öneml olduğu bel rt lm şt r. Tüm bu fadelere ek olarak, jeotermal n petrole nazaran parasal olarak daha fazla katkı sağladığı, yerl olduğu üzer nde durulmuş ve sondajlarda sağlanacak KDV ve ÖTV muaﬁyet n n, yatırımları arttıracağı konusunda destek taleb nde bulunulmuştur. Bu konu kapsamında ETKB Yetk l ler aracılığı le Mal ye Bakanlığı’na konunun let lmes n n uygun olacağı görüşü hak md r. Özetle; yatırımcıların yerel halk le b rl kte çalışması gerekt ğ , hem üret m n hem de enerj n n aynı anda yürütüleb leceğ konusunda ortak mutabakata varılmıştır. Benzer şek lde çalıştay gündem konularının mevzuat dah l nde değerlend r lmes gerekt ğ bel rt lm şt r. Bu kapsamda son olarak JESDER’ n bu çalışmaları yürüttüğü ve yürütmeye devam edeceğ konusu le oturum sonlandırılmıştır.

jesderg

GT’2020 Türk ye Jeotermal Kongres Kapsamında 5 Şubat’ta Gerçekleşt r len Sektörel Değerlend rme Oturumunda (Çalıştay) Aşağıdak Gündem Maddeler Görüşüldü. YEKDEM: Mevcut durum t barı le neredeyse tamamen duran JES yatırımlarının, geçm ş yıllardak yatırım hızına kavuşarak m ll enerj kaynağımızın, olması gerekt ğ sev yelere ulaşab lmes ç n 2020 sonrası jeotermal elektr k santraller nde YEKDEM yapısının paylaşım takv m ve çer ğ n n bel rlenmes .

lend r lmes ve stenen h drojeoloj k etüt raporlarının standardının yayınlanması.

YEKDEM MÜRACAAT TAKVİMİ: YEKDEM müracaatlarının Ek m ayı le sınırlandırılması neden le yaşanan ﬁnansal sıkıntılar, bu nedenle alımlar sırasında yaşanan zamansal ve tekn k kayıpların g der leb lmes ç n en azından üçer aylık dönemlerde 4 başvuru hakkının get r lmes .

KAMULAŞTIRMA İŞLEMLERİNİN TEK ELDEN YÜRÜTÜLMESİ: EPDK ön l sansı ve l sans sah pler n n enerj santral ve mütemm m cüzler (kuyu yerler , sale hatları, enerj nak l hatları vb.) le lg l tüm kamulaştırma sürec n n EPDK tarafından tek elden yürütülmes le kamulaştırma süreçler n n başta İç şler Bakanlığı olmak üzere kamu tarafından yavaş ve zor lerlemes n n çözüme kavuşturulmasının gerekl l ğ .

RESMİ İZİNLER: Resm z n süreçler nde geçt ğ m z yıllarda yaşanan uygulamaları y leşt rmek amacıyla, bürokras tarafında alınmış somut şlem örnekler ve bunun sektör yatırımcıları tarafından değerlend r lmes . (Kamulaştırma-Tarım dışı kullanma z nler -ÇED-İmar Yapı Kullanma-Proje Onayı-Ön l sans Sürec ).

BLOKE ALANLARIN FAALİYETE AÇILMASI: MTA tarafından hale ed len sahalarda bulunan bloke alanların t car olmayan re-enjeks yon faal yetler ne açılması.

5686 SAYILI YASADA UYGULAMA BİRLİĞİNİN SAĞLANMASI: 5686 Sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal M nerall Sular Kanunu çerçeves nde ller arasında uygulama farklılıklarından doğan yatırımcı mağdur yetler n n en YEREL YÖNETİMLER: Yerel yönet mler n (Bü- azından b r mükteza ve görüş makamı bel rleyükşeh r Beled yeler ve İlçe Beled yeler ) pay- nerek yasal uygulamanın ve uygulama farklılıkdaş yönet m ve z nler konusundak uygulama- larının g der lmes n n tek makamdan yürütülmes le sektörün büyüklüğü ve geleceğ projeks ları, uygulama standartları, yonunda orta vadede “Jeotermal İşler Genel HARÇ VE DAMGA VERGİSİ MUAFİYETİ: Ye- Müdürlüğü’nün” hdasının gerekl l ğ . n leneb l r enerj yatırımlarına, yatırım dönemler nde, mevcut Enerj Mevzuatınca her türlü JEOTERMAL SONDAJ TEŞVİKLERİ: Jedamga verg s ve harçtan muaﬁyet tanınmış ol- otermal yatırımların mal yet n n ortalama % masına rağmen, yerel yönet mler tarafından 60’ına tekabül eden sondajlar sırasında kullanıbaşka s mler altında ödemeler talep ed lmes n n lan akaryakıt ç n, petrol arama sektörüne sağlayatırımları zorlaştırması hatta durdurması; Bele- nan ÖTV ve KDV st snasının uygulanarak lave d yeler n yapı ruhsatları ve GSM (gayr sıhh mü- bölgesel yatırım teşv kler nden de faydalandırılessese) belgeler ç n aldığı harçların, Harçlar ması gerekl l ğ . Kanununda bel rlenen tutarlardan yüksek oluşu. Beled ye encümen kararları le aşırı bedeller ENTEGRE JEOTERMAL YATIRIMLARIN talep ed lmes ve bu bedeller n harç adı altında İLAVE TEŞVİK İHTİYACI: JES, bölgesel ısıtdeğ l de kontrol bedel olarak hukuksal mevzuatı ma, jeotermal sera ve kurutma tes sler g b tek dolanarak şlem tes s etmeler n n önüne geç l- b r kaynak le yapılan b rden çok entegre jeotermal yatırımlarda bölgesel teşv klere bakılmaksımes le lg l mevzuatın gözden geç r lmes . zın 6. Bölge teşv kler nden veya özel teşv k uyDSİ TARAFINDAN TALEP EDİLEN RA- gulamasından yararlandırılması taleb . PORLARDA STANDART OLUŞTURULMASI: DSİ’ n n ÇED görüş süreçler ndek uzun zaman alan olumsuz tutumunun yen den değer- Kaynak: JESDER- Çalıştay Sonuç B ld rges jesderg

sayı 9

GT’2020

Jeotermal Yatırımların Yerel Yönet me Katkıları Konuşuldu:

ENERJİ KENTLERİ BİRLİĞİ OTURUMU

Oturum katılımcıları (soldan sağa): Osman ZOLAN-Den zl Büyükşeh r Beled ye Başkanı, Yusuf ULUTÜRK- AFJET Genel Müdürü, Ahmet ÖKÜZCÜOĞLU-Alaşeh r Beled ye Başkanı, Fuat ÖNDEŞ : Germenc k Beled ye Başkanı, Met n ERTÜRK : Kuyucak Beled ye Başkanı ve Ufuk ŞENTÜRK-JESDER Yönet m Kurulu Başkanı

Oturum Den zl Büyükşeh r Beled ye ve EKB Başkanı Sayın Osman ZOLAN’ ın jeotermal n önem n ve kullanım alanlarını anlattığı açılış konuşması le başlamış ve oturum konuklarının görüş ve değerlend rmeler le devam etm şt r. AFJET Genel Müdürü Sayın Yusuf ULUTÜRK, Afyon jeotermal A.Ş. paydaşlarının büyük kısmının kamu yatırımlarından oluştuğunu, kuruldukları günden bu yana jeotermalden elektr k üret m yanında k nc l yatırımlardan seracılık, termal tur zm ve konut ısıtmasına da büyük oranda önem verd kler n ve bu kapsamda jeotermal n çok kapsamlı değerlend r ld ğ bel rt lm şlerd r. Jeotermal le ısıtılan konutların ortalama %56 oranında daha az mal yetl olduğunu bel rtm şler ve Afyon’da yaklaşık 25.000 konutun ısıtılmasında jeotermalden faydalandıklarını fade etm şlerd r.

lerd r. Benzer şek lde tarımsal ürün ver ler n bel rterek tarımsal ürünler n korunması konusundak hassas yetler n d le get rm şler ve hem enerj n n hem de tarımsal faal yetler n sağlıklı b r şek lde yürütülerek, opt mum düzeyde ver m sağlanab leceğ n fade etm şlerd r. B r öncek oturumda da konusu geçt ğ üzere seracılık ve konut ısıtması g b k nc l yatırımların halka temas ve ver ml l k konusunda öneml adımlar olduğunu beyan etm şlerd r.

Oturum sonunda Sayın ŞENTÜRK, JESDER’ n yen ş planından bahsetm şt r. Bu ş planı kapsamında yerel düzeyde toplantıların olacağını, b l msel çalışmalar kapsamında akadem syenler nde yer aldığı b r et k kurulun oluşturulduğunu, JESTV adı altında jeotermal n anlatılacağı b r programın oluşturulacağı, ş kâyet hattı oluşturulacağı konusundak faal yet planlarından bahsetm şlerd r. Ayrıca JESDER’ n danışma kuAlaşeh r, Germenc k ve Kuyucak Beled ye Baş- rulunda bulunduğu ve ETKB’n n fonladığı Kükanları, kend bölge özeller ndek çalışma ve pro- mülat f Etk Değerlend rme Projes n n kapsamıjeler le lg l b lg verm şlerd r. Beled ye Başkan- nı anlatarak, jeotermal sosyo-tekn k açıdan nlarımız genel t bar le halka h zmet götürecek celeyen bu projen n halkı ve d ğer paydaşları b lsosyal projeler n olmasının halk le ç çe olma g lend rme açısından da öneml olduğunu vurnoktasında çok öneml olduğunu d le get rm ş- gulamışlardır. 24

jesderg

sayı 9

jesderg Tarım ve Jeotermal Oturumu, Tarım ve Orman Bakanlığı - Organ ze Tarım ve Hayvancılık Bölgeler Da re Başkanı Sayın Den z ORUÇ’un “Jeotermal Enerj n n Tarımda Kullanımı” ve Kırsal Kalkınma ve Kred lend rme Da re Başkanlığı Çalışma Grubu Sorumlusu Sayın Tuncay ÖZMEN’ n “Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmes Programı” konularında yapmış oldukları sunumlar le gerçekleşt r ld . Sayın ORUÇ sunumunda; Türk ye tarımı hakkında genel b lg ler vererek, jeotermal enerj n n tarımda kullanımı, jeotermal enerj le ısıtmalı tarıma dayalı ht sas organ ze sanay bölgeler üzer nde durmuştur. Jeotermal enerj le seralarda ısıtma yapmanın ekonom ye yaklaşık 20 m lyar dolar katkı sağlayacağını ve 10 m lyon ton sebzen n çöpe g tmes n n önüne geç leceğ b lg s n verm şlerd r. Y ne TDSİOSB ler n kurulum sürec nde asgar ﬁz b l te çalışmaları hakkında b lg ler ver lm ş ve mevcut ht sas bölgeler hakkında detaylı b lg lend rmeler yapmışlardır. TDSİOB ler ç n se Tarım Bakanlığı nezd nde aşağıdak kolaylıklar yatırımcıya sağlanmıştır.

Sayın ÖZMEN se sunumunda Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmes Programını anlatmış ve program kapsamında ver lecek h be destekler n n n tel ğ le çer ğ nden bahsetm şt r. Yen leneb l r enerj kullanan sera projeler nde kabul ed len proje sayısının 37 olduğu ve pek çok farklı lden başvuruların yapıldığı bel rt lm şlerd r. Bu kapsamda ödenmes planlanan h be m ktarı 33.933.300 TL’d r. Destek programına; b reyler n, ş rketler n, kooperat fler n, b rl kler n ve üst b rl kler n başvuru yapılab leceğ bel rt lm şt r.

4342 sayılı Mera Kanunu’nda yapılan değ ş kl k le jeotermal kaynak ç n tahs s değ ş kl ğ yapılab lmekte ve bu yerler Haz ne veya Vakıf adına tesc l ed leb lmekted r. (18 Ocak 2019 tar hl Resm Gazete)

Soru ve görüşler bölümünde; özell kle santrallerden elde ed lecek karbond oks t n Bakanlıkça kurulacak tes sler bünyes nde şlet l p dağıtıma çıkarılab leceğ öner s nde bulunulmuştur. Konuya st naden KGS K mya Yetk l s Sayın Mehmet AKKUŞ, karbond oks t n 2 öneml amaç ç n kullanılab leceğ b lg s n paylaşmıştır. Kullanım amaçlarından lk gübrelemed r. Karbond oks t le yapılan gübrelemen n %40 oranında daha ver ml olduğu gerçeğ n d le get rm şt r. B r d ğer alan se; sulama suyunun Ph’nın düşürülmes konusudur. Karbond oks t le b rl kte suyun Ph ı dengeleneb lmekted r.

Yönetmel k değ ş kl ğ le Jeotermal Sera TDİOSB kurulacak alanın %75 haz ne araz s olma zorunluluğu şartı kaldırılmıştır.

Kaynak: JESDER - Kongre Sonuç B ld r s

Tarıma Dayalı İht sas Organ ze Sanay Bölgeler altyapı şler nde Jeotermal Enerj ye Dayalı ısıtmada kullanılan mekan k tes satta KDV’n n kaldırılması. (18 Ocak 2019 tar hl Resm Gazete)

Jeotermal enerj kullanılarak kurulması planlanan Tarıma Dayalı İht sas Ogan ze Sanay Bölgeler (TDİOSB) - Den z ORUÇ (2019) jesderg

sayı 9

HABERLER

EPDK'dan

'mücb r sebep’

kararı

Kov d-19 salgınının, Elektr k P yasası L sans Yönetmel ğ 'n n 35. Maddes le Elektr k P yasasında L sanssız Elektr k Üret m Yönetmel ğ 'n n 19.maddes kapsamında "mücb r sebep" olarak kabul ed lmes ne karar ver ld . Enerj P yasası Düzenleme Kurulunca, yen t p koronav rüs (Kov d-19) salgınının, Elektr k P yasası L sans Yönetmel ğ 'n n 35. Maddes le Elektr k P yasasında L sanssız Elektr k Üret m Yönetmel ğ 'n n 19.maddes kapsamında "mücb r sebep" olarak kabul ed lmes ne karar ver ld . Enerj P yasası Düzenleme Kurumunun (EPDK) konuya l şk n kurul kararı Resm Gazete'de yayımlandı. Buna göre, dünyayı etk leyen Kov d-19 salgını sebeb yle, ön l sans ve üret m l sansı sah b tüzel k ş ler n sürel yükümlülükler , 10 Mart 2020 tar h nde veya sonrasında sona erecek aşağıda bahs geçen faal yetler n, sona erme tar h nden t baren geçerl olmak üzere b r defaya mahsus, söz konusu süreler n n herhang b r şleme gerek kalmaksızın 3 ay süreyle uzatılması kararı alındı. Karara göre, önl sans veya üret m l sansı sah b tüzel k ş ler n, önl sans süreler le üret m l sansı kapsamında nşaat önces dönemle, nşaat dönem yükümlülük erteleme süreler , gerçek veya tüzel k ş lere, sona erme tar h nden t baren ge-

çerl olmak üzere b r defaya mahsus, söz konusu süreler n n herhang b r şleme gerek kalmaksızın 3 ay süreyle uzatılması kararı alındı. Bununla beraber, tad l şler kapsamındak yükümlülüklere l şk n süreler, b rleşme veya bölünme şlemler kapsamında bel rlenen yükümlülüklere l şk n süreler , esk s n n devamı n tel ğ nde üret m l sansı ver lmes kapsamında bel rlenen yükümlülüklere l şk n süreler sona eren veya sona erecek gerçek veya tüzel k ş lere, sona erme tar h nden t baren geçerl olmak üzere ve b r defaya mahsus, üç ay süreyle uzamış olarak kabul ed lmes ne karar ver ld . Bu arada, Elektr k P yasasında, L sanssız Elektr k Üret m Yönetmel ğ Kapsamında kurulması öngörülen, üret m tes sler nden bağlantı anlaşması süres 10 Mart 2020 tar h nde veya sonrasında, sona eren veya sona erecek gerçek veya tüzel k ş lere, sona erme tar h nden t baren geçerl olmak üzere b r defaya mahsus, söz konusu süreler n n herhang b r şleme gerek kalmaksızın 3 ay süreyle uzatılması kararı alındı. Kaynak: AA

Maden ve Petrol İşler Genel Müdürlüğü (MAPEG), Jeotermal ve YTK İşlemler ’n E-Maden Portalı üzer nden yürütecek.

2020 yılı t bar yle kamu kurumlarında pek çok şlem artık e-Devlet s stem çer s nde yer alan elektron k kanallardan gerçekleşt r lecek.

Kurum tarafından yapılan açıklamaya göre; 5886 sayılı Jeotermal ve Doğal M nerall Sular Kanunu kapsamında şlemlere a t;

Maden ve Petrol İşler Genel Müdürlüğü (MAPEG)de artık b rçok şlem “sadece” eDevlet s stem çer s nde yer alan E-Maden Portalı üzer nden değerlend rmeye alacak.

• Jeotermal Başvuruları, • Jeotermal Kuyu Tanımları, • Val l k/İl Özel İdareye a t şlem le

jesderg

sayı 9

GT’2020 SPONSORLARINA TEŞEKKÜR EDERİZ ANA SPONSOR

PLATİN SPONSORLAR

ALTIN SPONSORLAR

GÜMÜŞ SPONSORLAR

ÇANTA SPONSORU

ORMAT

jesderg

Alaşeh r Beled ye Başkanı

SN. AHMET ÖKÜZCÜOĞLU İLE JEOTERMAL YATIRIMLAR HAKKINDA KONUŞTUK.

jesderg

sayı 9

RÖPORTAJ Sayın Başkanım, s z b raz tanıyab l r m y z? 1968 yılında Man sa Alaşeh r’de doğdum. Evl ve k çocuk babasıyım.1990 yılında Ege Ün vers tes D ş Hek ml ğ Fakültes nden mezun oldum ve o tar hten sonra serbest muayenec l k yaptım. Aynı zamanda Celal Bayar Ün vers tes Z raat Tekn syenl ğ okudum ve 2000 yılında mezun oldum. D ş hek ml ğ n n yanı sıra ç ftç l k ve soğuk hava depoculuğu le uğraşmaktayım. B r öncek dönemde Alaşeh r Beled yes Mecl s Üyes olarak beş yıl boyunca Mecl s Başkan Vek ll ğ görev nde bulundum. 31 Mart 2019 yılında yapılan yerel seç mlerde Alaşeh r Beled ye Başkanı seç lerek göreve başladım. Başkanlık görev ne geld ğ n z lk gün ne h ssett n z ve aklınızdan neler geç rd n z? Beled ye Başkanı seç ld ğ mde hemşehr ler me h zmet edecek olmanın, Alaşeh r’de kron k hale gelm ş sorunların teşh s nde ve tedav s nde rol alacak olmanın heyecanını ve gururunu yaşadım. Alaşeh r ç n yürüttüğünüz projelerden bahseder m s n z? Genel olarak Alaşeh r’ n eğ t m, sağlık, tem zl k, traﬁk, otopark, hava k rl l ğ , sosyal donatılar, huzurev , kreşler, tur zm değerler n n ön plana çıkarılamaması, yöresel ürünler n tanıtımında Beled yen n rolünün olmaması, kadınların ve çocukların beled ye yönet m nde rol alamamaları g b kron k sorunları vardı. B z hazırladığımız ve planladığımız bütün projeler m z bu sorunları aşmak üzer ne kurguladık. Stratej k planımızı hazırlarken çeş tl çalıştaylar düzenled k. Halkımızın ﬁk rler n alarak yapılacakları ortak akılla planlarımıza dâh l ett k. Çünkü b z m yönet m anlayışımız tems l demokras den z yade, katılımcı demokras anlayışıdır. Kent m zle lg l sorunlarda, sorunu ortaya koyan tüm tarafları b r araya get rerek ortak akıl le bu sorunları çözmey amaçlıyoruz. Mecl s m z şeffaflık lkes yle yönet yoruz. Bu nedenle haleler m z ve mecl s toplantılarımızı tüm halkımızın zlemes ç n sosyal medya hesaplarımızdan canlı olarak yayınlıyoruz.

jesderg

sayı 9

Yakın b r zamanda kent konsey m z kurmak üzere harekete geçeceğ z. Bununla lg l kararları mecl s m zden geç rd k. Çocuk Beled yes n de kurarak geleceğ m z olan evlatlarımızın ﬁk rler n değerlend rmek st yoruz. Bu ves leyle de Alaşeh r ç n alınacak kararları çocuğundan yaşlısına, kadınından erkeğ ne tüm Alaşeh rl lerle b rl kte almayı hedefl yoruz. Dünya b r nc l ğ kazanmış b r projen z var. Projen n detaylarını ve lerleyen süreçte projey nasıl gel şt receğ n z anlatır mısınız? Tarımda sürdürüleb l rl ğ n sağlanab lmes amacıyla termal sularla yaş meyve ve sebze kurutulmasını hedefled ğ m z b r projem z vardı. Amer ka’da düzenlenen yarışmaya, b z de bu projem z sunduk. Projem z, 20 ülke ve 150 proje arasında b r nc l k ödülüne layık görüldü. Ödül sonrası projem ze katkı vermek steyen yatırımcıların olduğunu görmek de b zlere büyük b r mutluluk verd . Projem z n lerleyen aşamalarında jeotermal kullanımını daha da çeş tlend rerek öncel kle 200 b n m2’l k b r sera alanı oluşturmak st yoruz. Daha sonrasında jeotermal enerj le merkez ısıtma s stem kurmayı planlıyoruz. Termal otel yaparak Alaşeh r’de 12 ay boyunca tur zm gel r oluşturacak projeler m z bulunuyor. Ayrıca balık ç ftl kler kurarak Alaşeh r’ n st hdamına katkı yapmak st yoruz. Bölgen zde bulunan jeotermal kaynak ve yatırımlar hakkında k görüşler n z nelerd r? Bölgem zde yüksek entalp değer le büyük jeotermal potans yel bulunmaktadır. Artezyen t p jeotermal kuyularında kaynak suyunu zem ne get rmek ç n pompalamaya b le gerek yoktur. Ged z Ovası bu özell kler yle Jeotermal enerj santraller açısından son derece elver şl b r konumdadır. Alaşeh r’de bu potans yel değerlend ren 13 adet jeotermal enerj santral bulunmaktadır. Ben bu jeotermal potans yel n daha çeş tl ve daha etk n kullanılması umuyorum.

jesderg Ayrıca z raat konusunda ön l sansınız olduğunu b l yoruz, tarım ve çevresel etk ler konusunda jeotermal nasıl değerlend r yorsunuz?

yucu madde kullanmadan h jyen k ve doğal ürünler elde ed lmes , düşük mal yetl ve daha az kayıplı ürün tem n g b b r çok avantaj sağlayacaktır.

B z geld ğ m zde bölgem zde 8 adet jeotermal yatırımcı bulunmaktaydı. B z m görev m z bu yatırımcıların nsana doğaya ve çevreye saygılı b r yaklaşımda bulunmalarını, görüntü k rl l ğ yaratmadan çevrec b r yaklaşım göstermeler n kontrol etmek ve denetlemek olacaktır. Çünkü jeotermal yatırımlar, ülke ekonom s ne, st hdama ve yerel yönet mlere katkı ver rken Sultan ye Üzümünün başkent olan Alaşeh r ovasına ve tarıma zarar vermemek adına tüm hassas yet göstermek zorundadırlar.

Bölge halkının jeotermal yatırımlara bakış açısı nasıl?

Bölgen zdek kaynakların nasıl daha faydalı ve akt f şek lde kullanılab leceğ ne da r görüş ve öngörüler n z nelerd r? Jeotermal enerj le çok düşük mal yetlerle seraları ısıtmak ve katma değer yüksek üret m gerçekleşt rmek mümkündür. Alaşeh r’e Türk ye’n n üzüm başkent d yoruz. Ancak Jeotermal enerj n n kullanıldığı Organ ze Seracılık le yaş sebze ve meyven n de başkent olmasını sağlayab l r z. Tarımsal gel r n yılın 1 ayına bağlı kalmadan 12 ay boyunca elde ed lmes ç n oluşturulacak organ ze sera bölges nde çalışacak ş gücünün de lçe çer s nden tem n le st hdam sorununa c dd b r şek lde çözüm oluşturab leceğ m z düşünüyoruz. Şu an Türk ye’de kurutma şlem Türk ye’dek yüksek güneş ışımından dolayı geleneksel olarak güneş le yapılmaktadır. Ancak bu durum güven lmez güneş enerj s , yağışlı ve soğuk mevs mler g b d ğer hava koşulları neden yle ağır kayıplara neden olmaktadır. Güneşle kurutma şlem nde toz ve dışarıdan gelen k r g b b rçok faktör sağlıksız koşullara neden olmaktadır. Ayrıca uzun b r kurutma süres bulunmaktadır. Bu nedenlerle b z kurutma şlem nde Jeotermal enerj y kullanmayı planlıyoruz. Jeotermal enerj n n kullanılması b zlere b rçok avantaj sağlayacaktır. Jeotermal enerj sayes nde yüksek kal tel ve standart ürünler n elde ed lmes , ürünler n or j nal aromanın kaybolmaması, katkı ve koru-

Bölge halkı jeotermal yatırımların k nc l faydaları olan jeotermal le ısınan sera organ zeler , şehr n termal sularla ısıtılması, yaş meyve sebze kurutma stasyonları, termal tur zm vb. yatırımlarla h ç tanışmadıkları ç n ve bölgem zde bu yatırımların başlamamasından dolayı jeotermal yatırımlara mesafel yaklaşmaktadırlar ve beled yem z üzer nde çevrec baskılar artmaktadır. Halkımızın haklı talepler n letmede yatırımcılar le halk arasında köprü vaz fes olmak en büyük vaz feler m zden b r s . Bu anlamda b ze gelen let ler ved l kçe yetk l lere ulaştırıyoruz. Önümüzdek süreçte planladığınız projelerden bahseder m s n z? Öncel kle Alaşeh r’de sadece üzüme bağımlı b r tarım anlayışından kurtulmak ç n Organ ze Sera Bölges kurmayı planlıyoruz. Bununla lg l resm süreçler devam etmekte ve umuyorum k en kısa sürede süreç sonuçlanacaktır. Sera bölges n n kurulmasıyla yılın sadece bel rl aylarında değ l tüm yıl boyunca sebze meyve üreterek Alaşeh r’de st hdama katkı sağlamak st yoruz. Ayrıca Termal Otel projem zle de kent m z n ekonom s ne tur zm katkısı sağlamak st yoruz. S z n eklemek sted kler n z nelerd r? Üm t ed yoruz k jeotermal yatırımcılar, jeotermal n halka dokunan k nc l faydalarını en kısa zamanda halkın h zmet ne sunarlar. Tarımda, hava k rl l ğ n n çözülmes nde, tur zmde, kırsal kalkınmada sürdüreb l rl k anlamında katkı ver rler. Sayın Başkanım b zlere zaman ayırdığınız ve değerl görüşler n z paylaştığınız ç n teşekkür eder z.

jesderg

sayı 9

HABERLER

Türk ye-Japonya Jeotermal Enerj Çalıştayı 28 Ocak Salı günü Metropol tan Otel'de gerçekleşt r ld . Organ zasyonunu JESDER’ n üstlend ğ etk nl k sadece özel olarak davet ed len 72 m saﬁr n katılımı le gerçekleşt r lm şt r. Bu kapsamda çalıştayın katılımcıları arasında kamuyu tems len Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanlığı (ETKB), Enerj İşler Genel Müdürlüğü (EİGM), Maden ve Petrol İşler Genel Müdürlüğü (MAPEG), Maden Tetk k ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Enerj P yasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Türk ye Elektr k İlet m Anon m Ş rket (TEİAŞ), vb. kurumlar yer aldı. Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) üye ş rketler n n tems lc ler çalıştay katılımcıları arasında yer aldı. Ayrıca Türk ye'de faal yet gösteren Japon ş rketler (Tosh ba, Turboden, MHPS ve Fuj Elektr k) ve IEEJ (The Inst tute of Energy Econom c Japan), JOGMEC (Japan O l, Gas and Metals Nat onal Corporat on), GERD (Geothermal Energy Research & Development) ve JBIC (Japan Bank for Internat onal Cooperat on) g b kurumların tems lc ler n n yer aldığı b r Japon Heyet katıldı. İk ülke arasındak t car l şk ler n güçlenmes ve sektörel deney m paylaşımı amacıyla düzenlenen çalıştayın gündem n aşağıdak başlıklar (sunumlar) oluşturmuştur; 1. Her k ülkeler n n jeotermal kalkınmasına odaklanan yen leneb l r enerj le lg l pol t kaların ve gel şmeler n paylaşımı (IEEJ/M tsuak OTA - EİGM/Mustafa ÇALIŞKAN)

jesderg

sayı 9

2. Gel şt r lm ş Jeotermal S stem (EGS), d ğer jeotermale l şk n teknoloj ler ve METI / JOGMEC tarafından jeotermal gel ş m destekley c önlemler n ayrıntıları ( JOGMEC/ Ka TAGUCHI) 3. Japonya'da devlet destekley c önlemler (r sk azaltma s stem ) (Jeotermal Enerj Araştırma ve Gel şt rme A.Ş.) dah l olmak üzere mal yet paylaşımlı arama sondajları ve d ğer erken aşama sondajlarının ayrıntıları GERD/Kazum OSATO) 4. S l ka toplama s stem ve L tyum toplama s stem (JGC Japan Corporat on/Haruo OKOCHI GERD/ Kazum OSATO) 5. Japon jeotermal türb n teknoloj ler (Tosh ba/ Jun ch ro MAEDOMARI - Fuj Electr c/Tadash KANEDA - Turboden/Joseph BONAFIN ) 6. F nansal kuruluştan bazı öner ler (JBIC/M ka UCHINO) 7. Türk ye'de jeotermal kalkınmaya l şk n zorluklar (JESDER/Ünver ŞAHİN) 8. Türk ye-Japonya şb rl ğ n n daha fazla tak p ed lmes gereken alanları bel rlemek ç n Panel Tartışması ( JESDER/Ünver ŞAHİN - MTA/ Oktay ÇELMEN - GERD/Kazum OSATO - Japonya Büyükelç l ğ /Nobuh ko WATANABE)

jesderg

Açılış konuşmaları Japonya Büyükelç l ğ nden Ekonom Müsteşarı Sn. Nobuh ko Watanabe ve Enerj İşler Genel Müdürü Sn. Murat Zeker ya Aydın tarafından gerçekleşt r ld .

Nobuh ko Watanabe - Ekonom Müsteşarı

Geçt ğ m z yıl Tokyo’da lk düzenlenen çalıştayın k nc s nde yen den b r arada olmaktan duyduğu mutluluğu d le get ren Sayın Müsteşar konuşmasına şu şek lde devam ett : “Jeotermal enerj n n Türk ye ve Japonya arasında şb rl ğ oluşturacak y b r alan olduğunu düşünüyorum. Türk ye hızla gel şen jeotermal yatırımları le d kkat çeken b r ülked r. Öte yandan Japonya dünyanın en büyük jeotermal enerj santral sağlayıcısıdır. Ayrıca özell kle ﬁnans anlamında çok büyük deney me sah b z. Japonyadak santraller n büyük çoğunluğu 20 yıldır şletmede, bu hem y hem kötü b r çok şey tecrübe ett ğ m z anlamına gel r. Bu tecrübelerden Türk ye’dek operasyonlarda faydalanılab l r. Türk ye’n n jeotermal kurulu gücü neredeyse Japonya’dan 3 kat fazladır, lg nçt r k sadece 5 yıl önce Türk ye’n n kurulu gücü Japonya’dan azdı. Japon ler teknoloj s ve Türk ye'n n nşaat kab l yet daha fazla fırsat yakalayab l r. Dahası, Japonya ve Türk ye bu fırsatı paylaşab l rler.” Ardından kürsüye gelen Enerj İşler Genel Müdürü Sn. Aydın Türk ye'n n enerj pol t kaları hakkında öneml b lg ler paylaştı. Sn. Aydın “Türk ye'de enerj taleb son 17 yılda k kat arttı. 2002 yılında, 77 m lyon TEP (ton eşdeğer petrol) ken, bugün 2018'dek sonuçlara göre 144 m lyon TEP’den bahsed yoruz. Bu öneml b r talep artışıdır. 2002 yılında 32.000 MW kurulu güce sah pt k. Bugün se 91.300 MW. Yaklaşık üç kat arttı. Elektr k enerj s taleb n üret me göre

Murat Zeker ya Aydın - Enerj İşler Genel Müdürü

ele aldığımızda, 2002'de 132 m lyar kWh olan talep ve 2019 sonunda yaklaşık 303.7 m lyar kWh. Sonuç olarak, c dd b r enerj taleb yle karşı karşıyayız. Bugün, kurulu gücümüzün yarısını (% 49.5) yen leneb l r enerj kaynaklarımız oluşturmaktadır. Doğal olaylar neden yle üret m daha azdır, ancak toplam enerj üret m ne baktığımızda yılı %44-45 oranı le tamamladık. Bu c dd b r dönüşüm.” ded . Aydın sözler ne şu şek lde devam ett : “Yen leneb l r enerj kaynakları hem ülkem z hem de d ğer ülkeler ç n öncel kl gündem maddeler nden b r d r. Ülkem zde öneml b r jeotermal potans yel bulunmaktadır. 2000 MW sev yes nde olduğu söylen yor, ancak yatırımcılarımız yaklaşık 4000 MW olduğunu öngörüyorlar. Jeotermal konusunda son yıllarda çok fazla mesafe kat ett k. Bu yatırım sürec n zor, uzun, mal yetl ve r skl görüyorum. Buna rağmen, öneml b r hızla gel şme gösterd k. Kapas tem z 15 MW ken, ş md 1515 MW. Bunda teşv k mekan zmalarının ve YEKDEM’ n etk s büyüktür. YEKDEM' yalnızca satın alma garant s g b düşünmemel y z. Bugün, akt f olan ve 2020 yıl sonuna kadar devreye g recek olan jeotermal enerj santraller nde 10,5 dolar/cent alım garant s mevcuttur. Bunun dışında yerl aksamı destekleme mekan zmamızda mevcuttur. Jeneratör, buhar tr bünler ve ejektörlere destek bulunmaktadır.” Etk nl ğ n her k ülke ç n faydalı olması d lekler le sözler ne son verd . jesderg

sayı 9

MAKALE

Prof. Dr. Eng n ÖZDEMİRa, Adem ÇALIKERa, İsma l Murat KOÇa Kocael Ün vers tes , Teknoloj Fakültes , Enerj S stemler Mühend sl ğ Bölümü

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAĞINDAN BESLENEN ELEKTRİK GÜÇ SİSTEMLERİ İÇİN

HİBRİT ENERJİ DEPOLAMA TEKNOLOJİLERİ ÖZET Yen leneb l r enerj kaynaklarının elektr k güç s stem ndek yaygınlığı ve aldığı pay son yıllarda g derek artmaktadır. Bu nedenle, elektr k güç s stem n n güven l r ve tatm nkâr b r şek lde şlet lmes konusunda kaygılar meydana gelm şt r. Elektr k enerj s güç s stemler n n güven l rl ğ n ve performansını gel şt rmey amaçlayan çözümlerden b r s de elektr k güç s stem ne enerj depolama c hazları entegre etmekt r. Bu çalışmada, batarya enerj depolama teknoloj s n n ş md k durumu ve ekonom k uygulanab l rl ğ değerlend rme, uygulama metotları ve elektr k güç s stem şebeke şletmes nekatkılarıveetk ler ncelemekted r.Ayrıca, batarya ve ultra kapas törden oluşan h br t enerj depolama s stemler (HEDS) açıklanırken HEDS’n n yen leneb l r enerj destekl güç s stem uygulamaları bağlamında geleceğ ne yönel k yen bakış açısı get r lmekted r. 1. GİRİŞ Enerj depolama c hazları ve güç s stem ne sağlayacağı faydalar uzun süred r tartışılmaktadır[1-5]. Güç s stem ne farklı depolama teknoloj ler n n uygulanması konusunda çok fazla sayıda çalışma ve araştırma olmasına rağmen, bunların uygulamaya geçenler çok az sayıdadır. Bunun temel sebepler nden bazıları şunlardır: a) Geleneksel güç s stem nde arz-talep denges n karşılamak amacıyla kullanılan üret m kaynaklarının fazlasıyla bulunması ve bu s stem n enterkonnekte b r yapıda olması neden yle kullanımda olan depolama teknoloj ler n n ekonom k kazançlarını bel rlemek/ doğrulamak çok zordur. 34

jesderg

sayı 9

b) Prat k deney m eks kl ğ , ﬁyat opt m zasyonu, planlama aşamasında (p yasa modeller oluşturulurken, karar ver l rken) depolama teknoloj s n n faydalarının tesp t ed lmes / değer n n bel rlenmes konularında kullanılan araçların yeters zl ğ d ğer öneml nedenler olarak sıralanab l r. Günümüzde yapılan çalışmaların merkez nde, artan enerj ht yacının mümkün olduğunca büyük b r kısmını, çevre k rl l ğ n önleme ve dışa bağımlılığı azaltma g b öneml k avantaja sah p olan yen leneb l r enerj kaynaklarından sürdürüleb l r ve ekonom k b r şek lde karşılanması bulunmaktadır. Bu sebeple, her geçen gün daha fazla yen leneb l r enerj kaynağı dağıtılmış üret m b r mler olarak kullanılmaktadır. Bununla b rl kte, kullanılan teknoloj n n yen ve gel şmekte olması neden yle b r m enerj mal yetler n n fazla ve b rçoğunun meteoroloj k şartlara bağlı olması neden yle emre amadel k süreler n n az olması g b dezavantajları vardır. Yen leneb l r enerj kaynaklarından elde ed len enerj n n güç kal tes standartlarını sağlanması ve sürdürüleb l r olması açısından bel rt len dezavantajların bertarafed lmes gerekmekted r. Bunoktadaenerj depolama uygulamaları, güç s stem n n ( zole/şebekeye bağlı/ yen leneb l r kaynakların yaygın şek lde kullanıldığı şebeke) bütüncül olarak kararlılığı ve güven l rl ğ n n gel şt r lmes nde hayat rol oynayab l r. Şebeken n ulaşamadığı alanlarda sürdüreb l r enerj n n sağlanması ve arb traj uygulamaları yen leneb l r enerj kaynaklarının değer n artıran d ğer öneml enerj depolama uygulamalarıdır. Günümüzde çok farklı depolama teknoloj ler ne ulaşmak mümkün olmakla b rl kte bu teknoloj ler n ﬁyat-performans ve s stem kararlılığına katkısı açısından sınanması gerekmekted r.

jesderg 2. BATARYA ENERJİ DEPOLAMA TEKNOLOJİSİ Batarya enerj depolama s stem (BEDS) temel olarak bataryalar, kontrol ve güç koşullandırma s stem ve tes s n kalanını kapsar. Tes s n ger kalan kısımları bataryalar ç n y b r koruma sağlamak üzere tasarlanmıştır[6][7]. Bataryalar k myasal enerj n n elektr k enerj s ne dönüştürüldüğü veya tam ters n n de geçerl olduğu st ﬂenm ş hücrelerden yapılırlar.

den ayrılmış, poz t f elektrotunda er m ş sülfür ve negat f elektrotunda er m ş sodyum bulundurur. Elektrol t yalnız poz t f sodyum yonlarının geçmes ne z n ver r ve sülfürle b rleşerek sodyum pol sülfat oluşturulur. Deşarj süres nce poz t f sodyum yonları elektrol t üzer nden akar ve elektronlar 2V c varı batarya dışında üret lm ş har c b r devre üzer nden akarlar. Bataryanın bu şleme z n vermes ç n 300°C c varında b r sıcaklıkta tutulması gerek r.

İstenen batarya ger l m ve aynı şek lde akım sev yeler , bu hücreler n ser veya paralel elektr ksel bağlantıları le elde ed l r. Bataryalar enerj ve güç kapas teler ne göre sınıﬂandırılırlar. Çoğu batarya t p ç n güç ve enerj kapas tes bağımsız değ ld r; üret m aşamasında bel rlen r ve sab tt r. Bataryalar ç n ver ml l kler , şarj-deşarj çevr m sayısı, şletme sıcaklığı, deşarj der nl ğ , kend nden deşarj oranı ve enerj yoğunluğu kavramları başlıca öneml parametrelerd r. Günümüzde batarya teknoloj ler nde büyük gel şmeler olmaktadır. Bazı çalışmalar hal hazırda t car ürüne dönüşmüşken bazıları hala deneysel aşamada olan çok farklı t p batarya çalışmaları b l m dünyasında yer n almaktadır. Aşağıda bu batarya türler açıkça ncelenm şt r:

(3) L tyum-İyon: Bu bataryalarda katot; çökmüş/bas- tırılmış b r metal oks t ve anot se graﬁt b r karbon le tabakalı/ katmanlı b r yapıda yapılmıştır. Elektrol t se organ k karbonat ç nde çözünmüş l tyum tuzlarından yapılmıştır. Batarya şarj olmaya başlayınca, katottak l tyum atomları yon hal ne gel r ve karbon anota doğru elektrol t üzer nden geçerler bu arada har c elektronlarla b rleşerek karbon katmanları arasında l tyum atomları olarak çökel rler.

(1) Kurşun-as t: B r kurşun as t bataryanın her k hücres de, kurşun d oks t b r poz t f elektrot ve b r negat f elektrot çer r. Bunlar b rb r nden m kro geç rgen malzeme le ayrılmış ve plast k kasa çer s ndek sülfür k as t elektrol te batırılmıştır. (a) Taşkın t p batarya: Bu batarya t p nde sulu sülfür k as t çözelt s kullanılmaktadır. Deşarj süres nce, po- z t f elektrot üzer ndek kurşun d oks t, sülfür k as tle tepk meye g rerek kurşun sülfat oluşturan, kurşun oks te nd rgen r ve negat f elektrot üzer ndek sünger/em c kurşun, kurşun yonlarını oks tler. Bu da sülfür k as tle tepk meyle kurşun sülfat oluşturur. Bu şek lde elektr k üret l r veya tam ters döngü le şarj şlem gerçekleş r. b) VRLA- Valf ayarlı kurşun as t batarya: VRLA bataryalar, ıslak/taşkın kurşun as t bataryalar le aynı temel elektrok myasal teknoloj y kullanırlar; bunun dışında farklı olarak bu bataryalar basınç ayarlı b r valf le kapatılmış, böylece mühürlenm şlerd r, aynı zamanda as t elektrot sab tlenm şt r. (2) Sodyum-Sülfür (NaS): NaS batarya, b r sol d beta al m na seram k elektrol t le b rb r n-

(4) Metal-Hava: Bu bataryalarda anotlar; oks de olduğunda elektronları serbest bırakan, yüksek enerj yoğunluğu ç n uygun alüm nyum veya ç nko g b metallerdend r. Katotlar veya hava elektrotlar sıklıkla gözenekl b r karbon malzemeden veya metalden ağ le kaplanmış uygun katal zörlerle yapılırlar. Elektrol tler sıklıkla y b r h droks t (OH-) olan potasyum h droks t g b (KOH) yon letkend r. Elektrol t belk sıvı formda olab l r veya KOH le doyurulmuş katı pol mer membran olab l r. (5) Akışlı bataryalar: Bu bataryalar, akışkan elektrol t maddeler n; b r membran le ayrılmış, b r anot, b r katot çerenelektrok myasalb rhücreboyuncaçevr ld ğ (pompa yardımı le) k elektrol t hazne çer rler. Elektrok myasal hücrede, elektrol tler n akışı gerçekleşt ğ nde k myasal enerj elektr k enerj s ne dönüştürülür. Elektrol tler n k s de ayrılmış olarak elektrok myasal şlem n gerçekleşt ğ hücren n dışında depolama tanklarında depolanırlar. Tankların boyutları ve elektrol tler n m ktarı bataryanın enerj yoğunluğunu bel rleyen faktörlerd r. Bununla beraber, akışlı bataryalarda güç yoğunluğu; anot ve katot arasında meydana gelen elektrot reaks yon değerler ne bağlıdır. Akışlı bataryalar sıklıkla s stemdek k elektrot arasındak redox reaks yonundan ( nd rgeme- oks dasyon) es nlenerek Redox (reduct onox dat on) akışlı bataryalar olarak s mlend r l rler. jesderg

sayı 9

MAKALE

Tüm bu bataryalar arasında kurşun as t bataryalar güç s stem uygulamalarında kullanılan en esk ve olgun teknoloj d rler. L - on, NaS, N Cd bataryalar yüksek güç yoğunluğu gerekt ren uygulamalarda yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu duruma st naden L - on gelecektek gel ş m ve opt m zasyonu bakımından büyük potans yele sah pt r. Küçük boyutları ve düşük ağırlıklarına bağlı olarak L - on bataryalar %100’e yakın depolama ver m ve en yüksek enerj yoğunluğunu sunarlar; bu özell kler le taşınab l r uygulamalar ç n en deal çözüm durumundadırlar. Bununla b rl kte karmaşık üret m sürec , bataryayı korumaya yönel k özel devre gereks n m ne bağlı olarak yüksek mal yet ve der n deşarjın batarya ömrüne olumsuz etk s g b dezavantajları vardır. N Cd ve kurşun as t bataryalar an güç sağlama bakımından çok başarılı olmalarına karşın büyük yapılıdırlar, zeh rl ağır metaller çer rler ve c dd oranda kend nden deşarj problem mevcuttur. NaS batarya, N Cd bataryalara oranla daha küçük ve haﬁf yapılı olmakla beraber 300°C şletme sıcaklığında çalışmaktadır ve elektrol tler n er m ş durumlarının korunması ç n sab t düzenl ısı ht yacı vardır. Metal-hava t p bataryalar düşük mal yet ve yüksek enerj yoğunluğuna sah p olmalarına karşın tekrar şarj olmaları çok zordur. Akışlı bataryalar da kend nden deşarj olmama özell kler yle uzun sürel depolama uygulamaları ç n umut vaat etmekted r. Akışlı bataryaların en öneml dezavantajı, yüksek sab t mal yet ve pompa s stemler n gerekt ren k myasal tes s n şlet lmes ve har c b r depolama le akış kontrolü g b şlemlerle l şk l olarak yükselen şletme mal yetler d r. Akışlı bataryalar ç n gelecektek gel ş mler açısından en öneml zorluk güç yoğunluğunun artırılması konusudur. B r bataryanın şletme çevr m ömrü; şletme sıcaklığı ve deşarj der nl ğ g b değ şkenlere bağlıdır. Genell kle bataryanın tamamen deşarjı (%100 deşarj der nl ğ ) veya normal şletme sıcaklığından daha yüksek sıcaklıklarda şletme batarya ömründe olumsuz etk ler yapar. Der n deşarjın veya yüksek sıcaklıkta şletmen n batarya ömrüne etk oranı batarya t p ne bağlı değ ş r. Örneğ n, sıcaklıktak her 10-15°F artış 70°C’n n üzer , kurşun as t batarya ömrünü yarıya düşürür. Tablo 1’de şarj ed leb l r batarya teknoloj ler ne a t performans karşılaştırması le lg l b lg ver lmekted r. 36

jesderg

sayı 9

Batarya depolama teknoloj s , öneml m ktarda yen leneb l r enerj çeren akıllı elektr k şebekes n n güven l r ve ekonom k b r şek lde şlet lmes nde öneml b r rol oynayacaktır. Batarya teknoloj s le lg l olarak, gelecekte batarya mal yet n n azaltılması ve güven l rl kler n n artırılması konularında öneml gel şme olacaktır. Elektr k şebekes nde kullanılmak üzere tasarlanmış büyük ölçekl bataryaların geleceğ de d kkate değerd r. Büyük ölçekl bataryalar, bazı rüzgâr ç ftl kler gel ş m ne entegre ed lmekted r. Tablo 1. Şarj Ed leb l r Bataryaların Performans Karşılaştırması KurşunAs t

N -Cd

N -M-H

L - on (Sıvı)

L - on (Pol mer)

Hücre ger l m (V)

1,2

3,6

AğırlıkEnerj yoğunluğu (Wh/Kg)

125

170

Hac m-Enerj yoğunluğu (Wh/l)

150

200

320

400

İç d renç (mΩ)

200-300

100200

200300

150300

25-50

Hızlı şarj süres

8-16h

2-4h

1,5-3h

Yük akımı

Parametre

0,2C

0,5C

10C

İşlet m sıcaklığı

-20-60

-40-60

-20-60

Bakım ht yacı

3-6 Ay

30-60 Gün

60-90 Gün

Gerekm yor

Çevr m ömrü

300

500

800

1000

Kend kend ne deşarj(%/ Ay)

25-30

30-35

6-9

2-5

Elektrol t durumu

Sıvı

Pol mer jel

Bellek etk s

Hayır

Evet

Hayır

Çevre k rl l ğ etk s

Evet

Hayır

En düşük

Düşük

Orta

Yüksek

Orta

Üret m mal yet

3. ULTRAKAPASİTÖRLER Ultrakapas tör temel olarak, elektr k enerj s n n depolandığı elektro-k myasal ç ft katmanlı b r yapı üzer nde çok sayıdak yüzeysel elektrotlardan ve b r ayırıcı yüzeyden oluşmaktadırlar. Ayırıcı yüzey elektrotlar arasında teması ﬁz ksel

jesderg olarak engellemekte, fakat yon geç ş ne z n vermekted r. Ultrakapas törün yapısındak yüzeysel elektrotlar nano boyutlarda olup yüzey alanını ve buna bağlı olarak kapas te değer n çok yüksek değerlere çıkartmaktadır[8][9].

Ultra Kapas tör hücres Akım Toplayıcı Elektrol t Gözenekl Elektrot Ayırıcı

Şekil 1. Ultrakapasitör hücresi.

• Hızlı şarj ve deşarj yeteneğ , • Kolay şarj yöntemler , • Şarj denet m düzenler ne ht yaç duymaması, aşırı şarj problem n n olmaması, • Mal yet/ performans açısından uygun olması, • Gen ş şletme sıcaklığı aralığına sah p olması, • B rl kte kullanıldığında bataryaların düşük sıcaklıkta şlet leb lmes ne mkân sağlaması, • İşletme sırasında düşük ısınma değerler ne sah p olması, • Çevresel şartlara uygun (gaz salımı yok) olması. Ultrakapas törler n Dezavantajları; • Düşük enerj yoğunluğu, • Düşük ger l m, •Yüksek ger l m ç n ser bağlantı gerekl l ğ ve buna bağlı ger l m dengeleme zorluğu, •Doğrusal deşarjın tüm enerj n n kullanımını sınırlaması, •Bataryalara göre yüksek kend nden deşarj durumu. 4. BATARYA VE ULTRAKAPASİTÖRDEN OLUŞAN HEDS

Şek l 1’de genel yapısı ver len ultrakapas tör le oluşturulan enerj depolama s stem , enerj tamponu görev dışında aynı zamanda şebeken n güç kal tes n n y leşt r lmes n de sağlamaktadır. Güç ve enerj yoğunluğu açısından batarya ve geleneksel alüm nyum elektrol t k kondansatör arasındak boşluğu dolduran yen nes l b r enerj depolama elemanı olan ultrakapas törler l teratürde, ç ft katmanlı elektr ksel kondansatör veya süper-kapas tör olarak da adlandırılmaktadır. Ultrakapas törler n kapas teler b rkaç Farat’tan başlayarak b nlerce Farat’a kadar gen ş olmakla b rl kte, güç yoğunlukları da bataryalardan 10 kat daha fazladır[10]. Her geçen gün daha yaygın b r şek lde kullanılan ultrakapas törler aşağıda bel rt len avantaj ve dezavantajlara sah pt rler.

Öner len fotovolta k destekl h br t enerj depolama s stem (HEDS) genel topoloj s Şek l 3’de görülmekted r.

Ultrakapas törler n Avantajları; • Uzun şletme ömrü, • Yüzlerce veya b nlerce çevr me rağmen düşük performans kaybına sah p olması, • Elektrok myasal bataryalarda görülen yaşlanma etk ler n n görülmemes , • Düşük empedansa sah p olmaları, •Bataryalarla paralel kullanımda maks mum akım talepler ne cevap vereb lme yeteneğ ,

3-fazlı 4-tell elektr k şebekes ne 4-kollu ev r c üzer nden bağlanan fotovolta k elektr k üret m s stem n n DA barasında ultrakapas tör grubu doğrudan batarya grubu se ç ft yönlü çalışab len b r DA-DA dönüştürücü üzer nden bağlanmaktadır. Enerj depolama ç n yalnızca bataryalar kullanılırsa; tepe yük talepler n karşılayab lmes ç n büyük güç değerler ne ulaşmak üzere büyük boyutlu depolama elemanı gerek r.

FV Panel

D/A D/A Dönüştürücü

D/A A/A Dönüştürücü

3 faz 4 tell şebeke

Ultra Kapas tör

Batarya

İk yönlü D/A D/A Dönüştürücü

Şek l 3. Öner len fotovolta k destekl HEDS tek hat göster m .

jesderg

sayı 9

MAKALE

Aynı şek lde sadece ultrakapas tör kullanılırsa, YEK’ler n ve yükler n kes nt l yapısıyla baş edeb lmek üzere yüksek değerde enerj sağlayab lmes ç n y ne büyük boyutlu (fazla büyük) olması gerekmekted r. M kro şebeke yapısı düşünüldüğünde enerj depolama uygulamaları ç n batarya ve ultrakapas tör g b depolama elemanlarının b r arada kullanımı daha uygun olmaktadır. Batarya ve ultrakapas törler n b r arada kullanıldığı HEDS oldukça umut vaat eden başarılı s stemler olmaktadır. DC Bara

Ultra Kapas tör Grubu Batarya Grubu

Şek l 2. Ç ft yönlü DA-DA dönüştürücü.

Şek l 2’de bağlantı şeması ver len ç ft yönlü (b d rect onal) DA-DAdönüştürücü; ultrakapas törvebataryadan DAbaraya yük akışının kontrolü ç n gerekl d r. Proje kapsamında öner len s stemdek , ç ft yönlü DA-DA dönüştürücü le temel yük akımının ultrakapas tör ve batarya arasında akt f şek lde paylaştırılması ve benzer b ç mde fotovolta k panellerden sağlanan gücün geç c olarak HEDS’de depolanması da sağlanmaktadır. Böylece güç taleb n n yüksek frekans ve alçak frekans b leşenlere ayrı olarak kontrol ed leb l r. Ç ft yönlü dönüştürücü akım referansları, düşük frekans b leşenler bataryadan karşılanacak şek lde ve yüksek frekans b leşenler de ultra-kapas törden karşılanacak şek lde ayarlanmaktadır. Batarya ve ultrakapas törü DA baraya bağlayan ç ft yönlü DA-DA dönüştürücü yapısı, modüller arasında esnek güç dağıtımı sağlamak ve çıkış ger l m n regüle etmek ç n, dah l b r akım kontrol döngüsü ve har c ger l m kontrol döngüsü b rleş m n çeren kademel b r kontrol döngüsü çermekted r. Ç ft yönlü dönüştürücü temel özell kler , sab t güç talepler n ve geç c rej m anlık güç talepler n batarya ve ultrakapas tör arasında ayrı ayrı ve d nam k b ç mde paylaştırab lmes , farklı batarya grupları arasında esnek güç akışının mümkün olması, ultrakapas tör şarj-deşarj 38

jesderg

sayı 9

süreçler n n normal şletmey bozmadan gerçekleşt r lmes ve böylece HEDS’ n güç ve enerj değerler nde artışlar ç n esnekl k sağlanmasıdır. Şek l 3’te tek hat göster m ver len HEDS hem yüksek enerj yoğunluğu hem de yüksek güç yoğunluğu sağlamaktadır. Batarya, yüksek enerj yoğunluklu deposu olarak seç lerek, YEK’ler n kes nt l yapısı gereğ uzun sürel enerj sağlayab lmekted r. Batarya kapas tes yüksek olmak zorunda olduğundan çok sayıda bataryanın ser bağlanması se hac msel ver m düşürmekted r. Öner len enerj yönet m s stem n n amacı sürekl güç taleb n bataryalara ve geç c ve an güç taleb n ultrakapas töre ayırmak ve bu şek lde yönlend rmekt r. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışma kapsamında fotovolta k enerj üret m ve şebeke entegrasyonu, batarya ve ultrakapas tör b leşenler nden oluşan HEDS kullanılarak YEK’ler n dalgalı/değ şken karakterler n n depolama ün teler le düzenlenmes , evsel düzeyde b r akıllı m kro şebeke yapısı le enterkonnekte ve ada modu çalışma durumları ve geç şler sırasında opt m zasyonun sağlanması g b konular b r arada ele alınmaktadır. Ayrıca enerj dağıtım s stemler n n gelecekte akıllı şebeke yapısına doğru g deceğ düşünüldüğünde, öner len proje çalışmasının ülkem zde bu alanda yapılacak çalışmalar ç n de temel oluşturan yerl b r uygulama olması bakımından öneml olduğu açıktır. Dağıtılmış enerj üret m b r mler n n yaygınlaşması le tüket c ler n m kro şebeke yapıları le bölgesel kaynaklardan veya kend üret m b r mler nden beslenmes n n sağlanab lmes , hem let m hatlarında yüklenmeler n azaltılmasına katkı sağlamakta ve kayıplar azaltılmaktadır, hem de bakım-arıza durumlarında enerj sürekl l ğ n sağlamaktadır. Akıllı enerj yönet m s stemler n n yaygınlaşması le tüket c ler ç n ekonom k fayda sağlanab leceğ g b ulusal ekonom ye de fayda sağlanacaktır. Elektr kl araçların yaygınlaşması enerj depolama konusundak araştırmaların yoğunlaşmasına sebep olmakla b rl kte bu çalışmada gel şt r lecek enerj depolama ve yönet m s stemler n n araştırılması akıllı m kro şebeke yapısı le elektr kl araçlarda uygulanab lecek enerj depolama ve yönet m s stemler ne yönel k b r altyapı da oluşturulacaktır.

jesderg KAYNAKLAR [1] ANDERSON, M., CARR D., “Battery energy storage Technolog es”, Proceed ngs of the IEEE 81 (3) pp 475–479, 1993. [2] LACHS, W., SUTANTO, D., “Appl cat on of battery energy storage n power systems”, Proceed ngs of the Internat onal Conference on Power Electron cs and Dr ve Systems, 2, pp. 700–705, February 21–24 1995. [3] MILLER, N., ZREBIEC, R., DELMERICO, R., HUNT G., “Battery energy storage systems for electr c ut l ty, ndustr al and commerc al appl cat ons”, n: Proceed ngs of the Eleventh Annual Battery Conference on Appl cat ons and Advances, pp. 235– 240, January 9–12 1996. [4]GYUK, I., KULKARNI, P., SAYER, J.H., BOYES, J.D., COREY, G.P., PEEK, G.H., “The un ted states of storage”, IEEE Power and Energy Magaz ne 3 (2), pp 31–39, 2005. [5]JOSEPH, A., SHAHIDEHPOUR M., “Battery energy storage systems n electr c power systems”, IEEE 1–8, 2006.

[6]TSAI, M.-T., LIN, C.-E., TSAI, W.-I., HUANG C.L., “Des gn and mplementat on of a demand-s de mult funct on battery energy storage system”, IEEE Transact ons on Industr al Electron cs 42, 642–652, 1995. [7]ZHAN, C., BARNES, M., Ramachandaramurthy V., Jenk ns N., “Dynam c voltage restorer w th battery energy storage for voltage d p m t gat on”, n: Proceed ngs of the E ghth Internat onal Conference on Power Electron cs and Var able Speed Dr ves, pp. 360–365, September 18–19 2000. [8]ERDİNÇ, O., UZUNOĞLU, M., VURAL B., “H br t Alternat f Enerj S stemler nde Kullanılan Enerj Depolama Ün teler ”, Elektr k-Elektron k ve B lg sayar Sempozyumu, 116-121, 2011. [9]KÖTZ, R. and CARLEN, M.,“Pr nc plesandappl cat ons of electrochem cal capac tors”, Electroch m ca Acta, 45(15-16):2483-2498, 2000. [10]ÖZDEMİR, E., UÇAR M., KESLER, M., ÖZDEMİR Ş., “3fazlı 4 Tell S stemlerde Güç Kal tes n n Düzelt m İç n Akt f F ltre Tasarımı, Denet m ve Gerçekleşt r lmes ”108E083 nolu TÜBİTAK Proje Raporu Kasım 2010.

JESDER’DEN HABERLER 17 Şubat 2020 5686 Sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal M nerall Sular Kanunu kapsamında ETKB Bakan Yardımcısı Sayın Şeref KALAYCI ve TBMM Enerj Kom syonu Başkanı Sayın Mustafa ELİTAŞ le z yaret ed ld . 20 Şubat 2020 tar h nde Sayın Murat Zeker ya AYDIN başta olmak üzere EİGM yetk l ler ne Aydın'da k adet santral gezd r lm ş ve Aydın Val s Sayın Yavuz Sel m KÖŞGER le jeotermal konulu şb rl kler üzer ne toplantı gerçekleşt r lm şt r.

jesderg

sayı 9

HABERLER

Koronav rüs (Cov d-19) neden yle tüm ülkem z , çalışanlarımızı, a leler m z , vatandaşlarımızı etk leyen; daha önce eş benzer görülmem ş b r döneme şah t oluyoruz. B rl k ve beraberl ğ m z koruyarak huzurlu ve güvenl yarınlara hep b rl kte ulaşacağımızı ve bu günler atlatacağımıza yürekten nanıyoruz. Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) olarak, Sayın Cumhurbaşkanımızın önderl ğ nde başlatılan M ll Dayanışma Kampanyası’na b z de 50 b n TL le katılıyoruz. B lg ler n ze sunarız. Saygılarımızla, JESDER Yönet m Kurulu

jesderg

sayı 9

UFUK ŞENTÜRK İLE ENERJİ HOLDİNG VE JEOTERMAL YATIRIMLAR HAKKINDA KONUŞTUK. jesderg

sayı 9

RÖPORTAJ Hold ng faal yet gösterd ğ bölgeler hızla gen şletm şt r. Enerj Hold ng ş rketler n n faal yet gösterd ğ alanlar; Dem r ve Çel k, Yen leneb l r Enerj , İnşaat ve Tarım başlıklarında toplanab l r. Enerj Hold ng Grup ş rketler nden Enerj a A.Ş. 1997 yılında kurulmuş ve yen leneb l r enerj alanında yatırımlar yapma arzusunu hep taşımıştır. 2007 yılında Jeotermal Kanunu’nun yürürlüğe g rmes akab nde jeotermal konusunda araştırmalara başlamış ve yönet m kurulunun kararı le 2008 yılının Kasım ayında jeotermal kaynak ruhsat müracaatlarına başlamıştır. Yaklaşık 40 c varında ruhsat sah b olan hold ng ve bu ruhsatlarının tamamında elektr k üret m ne yönel k ARGE çalışmaları yürütmüştür.

Ufuk ŞENTÜRK k md r? N san 1969'da Afyonkarah sar / D nar'da doğdum. Öğretmen olan anne ve babamın k erkek çocuğundan büyük olanıyım. İlkokulu D nar'da tamamladıktan sonra 1986 yılında İzm r Mal ye L ses 'nden mezun oldum. Aynı yıl Mal ye Bakanlığı'nda çalışmaya başladım 11 yıl görev m sürdürdükten sonra 1997 yılında kend steğ m le st fa ett m. 2008 yılına kadar b lg sayar toptan satışı ve mal müşav rl k şler n b rl kte yürüttüm. 2008 yılında Enerj Hold ng le b rl kte jeotermal enerj sektörüne adım attım ve bu güne kadar da sektörde akt f olarak çalışmaya devam etmektey m. 2011 yılında Jeotermal Elektr k Santral Yatırımcıları Derneğ (JESDER) 'n n kuruluş faal yetler nde akt f olarak rol aldım. Dernek 2014 yılında kurulduğunda, JESDER' n kurucu üyes ve geç c Yönet m Kurulu Başkanı oldum. Ardından, 2015 yılında derneğ n lk genel kurul toplantısında yapılan seç m le yönet m kurulu başkanı seç ld m ve ardından her k yılda b r yapılan seç mlerde genel kurulun teveccühü le bu göreve devam etmeye layık görüldüm. Üçüncü dönemde halen bu görev yürütüyorum. Evl ve k çocuk babasıyım. Enerjeo Kemal ye’n n kuruluş öyküsünü paylaşır mısınız? Kuruluşunun lk yıllarından bugüne uluslararası t caret faal yetler nde tüm dünyada çapında l der kuruluşlar arasında olmayı hedefleyen Enerj 42

jesderg

sayı 9

Bu çalışmalar net ces nde, Enerj Hold ng ş rketler nden olan Enerjeo A.Ş. 2012 yılında kurulmuş ve jeotermal enerj üret m konusunda yaptığı çalışmalarla oldukça hızlı b r şek lde sektörün öneml ş rketler nden b r hal ne gelm şt r. İlk olarak Alaşeh r-Kemal ye bölges nde faal yet göstermeye başlayan Enerjeo A.Ş. Türk ye genel nde en fazla jeotermal şletme ruhsat alanına sah p olan ş rket ünvanını el nde bulundurmaktadır. Kemal ye’de başlattığı çalışmaları hızla sürdüren Enerjeo A.Ş. bölgede kurduğu 24.9 MW jeotermal enerj santral nde enerj üret m ne 2016 yılı t bar le başlamıştır. Jeotermal enerj ye yatırım yapma fikr nasıl ortaya çıktı? Yapılan Arge çalışmaları net ces nde elektr k üret m ne elver şl ruhsatlarını bel rlem ş ve lk olarak Man sa-Alaşeh r Kemal ye kasabası sınırlarında sah b bulunduğu jeotermal arama ruhsat sahasında 2301 mt. der nl ğ ndek lk sondajını kazarak 165°C jeotermal akışkana ulaşmıştır. Akab nde bu şe verd ğ gönül ve s nerj le Türk ye’dek lk entegre jeotermal yatırım ş rket olmaya karar verm ş ve kend jeofiz k ek b n oluşturmuş ve ülken n en büyük manyetotellür k stasyon grubunu oluşturmuş ve y ne sonrasında 7.000 mt. delme kapas tes ne sah p ülkem z n en büyük sondaj kules n envanter ne eklem şt r. Bu ARGE yatırımları akab nde mevcut Kemal ye Ruhsatını gel şt rerek 2016 yılında 25 MWe kapas tel lk JES yatırımını tamamlayarak şletmeye almıştır. Grup ş rketler le jeofiz k ve sondaj h zmetler de vermeye devam etmekted r.

jesderg Şuan şletmede olan santraller n z ve kurulu güçler hakkında b lg ver r m s n z? 2019 Aralık ayı t bar le ülke genel kurulu gücümüz 1.526 MWe’tır. 59 adet l sanslı santral m z mevcuttur. Bunların 1 aded Afyon’da, 29 aded Aydın’da, 11 aded Den zl ’de, 6 aded Man sa’da ve 2 aded Çanakkale’ded r. Y ne Aralık 2019 t bar le toplam 8.000 Gwh le %3 e ulaşmıştır. Enerjeo Kemal ye ye a t 24,90 MWe kurulu güçte Alaşeh r de b r santral m z bulunmaktadır. Santraller n teknoloj k yapısı hakkında b lg ver r m s n z? D ğer santrallerden farklarınız nelerd r? Kemal ye JES Tes s m z n nşası esnasında yerl malı kullanmaya azam gayret sarf ed lm ş ve Kemal ye JES’ n nerdeyse % 60’ı ülkem z kaynaklarından tedar k ed lm şt r. Yerl malı teşv k nden lk yararlanan JES yatırımları arasında yer n almıştır. Santral m z tamamen kapalı s stem olarak çalışan b nary t p JES olarak terc h ed lerek ş rket m z n doğaya ve yen leneb l r enerj kaynaklarının sürdürüleb lmes ne katkı sağlamayı kend s ne yol ed nm şt r. Arama aşamasında ne tür çalışmalar yapıldı? Şuan jeotermal kaynak arama çalışmalarının tamamını grup ş rketler m z envanter nde bulunan jeoﬁz k manyetotellür k ve s sm k c hazları le kend m z gerçekleşt rmektey z. Ş rket m z bu konuda yeter nce deney m sah b olmuş ve d ğer jeotermal kaynak ve petrol arama çalışmaları yapan yerl ve yabancı ş rketlere de danışmanlık h zmetler n sürdürmekted r. Ayrıca y ne grup ş rketler envanter nde bulunan 2 adet 7.000 mt. delme kapas tes ne sah p sondaj kuleler le hem kend m ze a t sondajları açıyoruz hem de ht yaç duyan yerl ve yabancı yatırımcılara h zmet ver yoruz. Kemal ye JES proje alanı Man sa l Alaşeh r lçes sınırları çer s nde yer alan Kemal ye kasabasının 2750m güney nde yer almaktadır. Bölgede jeotermal rezervuar n tel ğ taşıyab lecek kayaçların bel rlenmes ve jeoloj k yapıların araştırılması amacı le Enerjeo A.Ş. jeoﬁz k araştırma ek b tarafından ruhsat sahası ve çevres nde toplam 350 noktada MT / AMT / TDEM ölçüler alınmıştır. Enerjeo A.Ş. ver şlem merkez nde 3-D

olarak modellenen bu ver ler ışığında üret m ve re-enjeks yon kuyuları Enerjeo A.Ş. sondaj ek b tarafından açılmaya başlamıştır. Açılan kuyuların tamamında proje hedefler ne uygun sonuçlar elde ed lm şt r. Yatırım kararının ver leb lmes ç n arama çalışmalarının önem nelerd r? Jeotermal kaynakların aranması tarafında en öneml aşama jeoloj k ve jeok myasal çalışmalar devamında yer altının har talanarak kaynağın tesp t ndek en öneml kr ter manyetotellür k ve s sm k c hazlar le yapılan yer altı zleme ve har talama çalışmalarıdır. Z ra bu çalışmalar arama yatırımlarının en pahalı kısmı olan sondaj aşaması önces yatırım r skler n n azaltılması açısından son derece öneml d r. Sondaj önces yapılan tüm jeoloj k, jeok myasal ve jeoﬁz k çalışmaların bütçes sondaj bütçes n n 1/4'ü kadardır ve önemsenmes ve atlanmaması gereken çalışmalardır. Yatırım aşamasında karşılaşılan sorunlar ve alınan r skler nelerd r? JES’ler, den z üstü rüzgar ve nükleer enerj santraller nden sonra lk yatırım mal yet en yüksek olan elektr k üret m santraller d r. 2008 yılında MW başına lk yatırım mal yet ortalama 3.500.000 USD sev yes ndeyken günümüzde bu oran yaklaşık 4.550.000 USD sev yes nded r. 25 MW kurulu gücünde b r jeotermal enerj santral n n yatırım mal yet n n 100 m lyon dolar olduğu hesaplanmaktadır. Mal yetler yatırımcı üzer nde başlı başına b r yük ken, arama dönem mal yetler de bu rakama eklen nce (MTA nın keş f yaptığı sahalar har c ndek sahalar ç n) yatırımlar destek ve teşv kler olmadan mkansız hale gelmekted r. Ayrıca bu bedeller öden rken, yatırımını yaptığınız alanın hesaplanandan daha düşük ver mle çalışma ht mal n de göz önünde bulundurmak gerek r. Santral yatırımın ﬁnansman b lg ler n paylaşır mısınız? Arama gel şt me mal yetler ortalama 5 M lyon USD, kuyu mal yetler 32 m lyon USD, sale hatları mal yet 4 m lyon USD, kuyu başı tes s mal yetler 3 m lyon USD, santral mal yet 48 M lyon USD, d ğer mal yetler 2,85 M lyon USD jesderg

sayı 9

RÖPORTAJ larak hesaplandığında ortalama 100 m lyon dolarlık b r mal yetten bahsedeb l r z. Alım garant m z n ş md l k 10,5 cent olduğu göz önüne alındığında, proje ger dönüş sürem z ortalama 810 yıl c varındadır. Ayrıca 10,5 USD cent/ alım garant s n n yanı sıra santralde kullanılan aksamın yerl l k oranına göre de ek teşv kler sağlanmaktadır. Bu teşv kler, buhar ve gaz türb n ç n 1,3 USD cent, jeneratör ve güç elektron ğ ç n 0,7 USD cent, buhar enjektörü veya vakum kompresörü 0,7 USD cent yerl katkı laves olarak bel rlenm şt r. İşletme aşamasında ne tür sorunlar le karşılaşılıyor? İşletme dönem nde sondaj sırasında kullanılan akaryakıttak KDV ve ÖTV yüklü b r mal yet unsurudur. Y ne uzun vadel kred ler n zor bulunuyor veya bulunamıyor olması da yatırımcı üzer ndek yükü arttırmaktadır. Bu kapsamda teşv kler n gen şlet lerek devam etmes ç n el m zden gelen yapmaya çalışıyoruz.

jesderg

sayı 9

Çevresel etk ler konusunda ne g b önemler alıyorsunuz? Arz güvenl ğ olan yegane yen leneb l r elektr k santral olan b nary t p jeotermal santraller n çevreye olumsuz etk ler n n olduğundan bahsed lemez, z ra b nary t p JES lerde yoğuşmamış gaz olarak atılmak zorunda kalınan tüm gazlar yasalar tarafından bel rlenen eş k değerler n çok altındadır. Enerjeo olarak da bu değerler sürekl ölçümler le tak p etmekted r. Santral m zde bu güne kadar aşılan b r eş k değere rastlanmamıştır. Bölge halkıyla l şk ler n z nasıl? Ş rket olarak planladığınız sosyal sorumluluk projeler nelerd r? Ş rket m z bölge halkı le sürekl st şarelerde ve sohbetlerde bulunarak Jeotermal yatırımlar hakkında yöre halkını b lg lend rmekted r. Ayrıca santral m zde çalışan personel n neredeyse 1/4’ü yöre halkı arasından st hdam ed lmekted r.

jesderg B raz da dernek hakkında b lg almak st yoruz. Üçüncü dönemde de derneğ n başkanlığını yürütüyorsunuz, kuruluşundan t baren JESDER’ n almış olduğu yol konusunda detayları paylaşır mısınız? Derneğ n başlıca görev jeotermal enerj n n sektör ve ülkem z adına opt mum şek lde kullanılmasını sağlamak, Türk ye de kat etmes gereken çok yolu olan bu kaynağın doğru b lg lerle halk tarafından b l n rl ğ n sağlamak ve kamu le b rl kte hareket ederek, yen leneb l r enerj kaynaklarına geç ş sürec nde akt f rol oynamaktır. Bu yolda lerlerken gerek mevzuat le gerek kaynağın doğru b l nmemes neden le pek çok sorunla karşılaştık. Fakat bunların yavaş yavaş üstes nden geld k ve gelmeye devam ed yoruz. Örneğ n mevzuat sorunlarımız ç n lg l kurumlar le b r araya geld k ve eks kl kler m , olması gerekenler anlattık. Kısa b r zaman sonra sektör le uyumlu b r mevzuat yapımız olacak. Y ne projelere destekler vererek kaynağın b l n rl ğ n arttırmaya çalışıyoruz. Santraller n bulunduğu llerdek yöre sak nler le çeş tl projeler gel şt r yor, sosyal sorumluluklarımız yer ne get rerek doğa ve canlı le dost bu kaynaktan en ver ml şek lde yararlanmaya çalışıyoruz. Bu başkanlık dönem n zde sektörün gel ş m ç n planladığınız tekn k-akadem k projelerden bahseder m s n z? Mümkün olan en kısa süre çer s nde jeotermal santraller n bulunduğu bölgelerdek (yoğunluk Aydın, Man sa ve Den zl ) santraller n çevres nde hava kal te ölçümler le b rl kte toprak, nc r, zeyt n ve asmalardan alınacak örneklerde jeotermal kaynaklı elementler n anal zler yapılacak. Ayrıca tes s n kend çevres ndek hava kal tes ne etk ler n bel rleyeb lmek amacıyla hava kal tes modellemes yapılacaktır. Böylece soru şaretler n ortadan kaldırmaya çalışacağız. Devam eden AB Projeler n n ve EBRD projes n n sonuçları le uyumlu b r şek lde sektörümüze yön vermeye çalışacağız. Bu kapsamda sant-

raller m zdek ek pmanların çevreyle dost son teknoloj y tak p ed yor olması hal hazırda tekn k b r projed r aslında. Dernek olarak yaptığınız sosyal sorumluluk projeler nelerd r? Yakın dönemde planlanan yen sosyal sorumluluk projeler n z mevcut mu? Üyeler m z n ﬁrma bazında yaptıkları sosyal projeler n yanında dernek olarak da mümkün olduğunca sosyal sorumluluk projeler nde yer almaya çalışıyoruz. Örneğ n RunAnatol a 2020Eğ t ml Kızlar Umutlu Yarınlar Projes ’ne destek olduk yakın zamanda. Den zl de b r ortaokulu santraller m z n b r nde gez organ ze ett k, y ne kamu kurum kuruluşları ç n b r gez organ ze ett k ve etmeye devam edeceğ z. Santraller m z n bulundukları llerde park yapımı, yemek organ zasyonları vb. faal yetler m zde bulunmakta, bu ve benzer projelerde yer almaya devam edeceğ z. JESDER b rçok Avrupa B rl ğ projes nde ülkem z tems l ed yor, bu projeler hakkında b lg ver r m s n z? Geoenergy, Geoenv ve Geor sk projeler nde paydaşız. Ağırlıklı olarak global anlamda b lg ağının oluşturulması, çevresel etk ler ve r sk s gortaları konularını çeren projelerd r d yeb l r z. Bu projeler n küresel anlamda yarattığı b lg ağı sayes nde b rb r m z sektörel olarak daha y tanıyab l yor ve teknoloj y daha yakından tak p edeb l yoruz. Proje sonunda varsa eks kl kler m z görecek, kend m z kıyaslama mkanımız doğacak ve büyük b r oluşumun parçası olacağız. Bu kapsamda projelere değer ver yor ve mümkün olduğunca çler nde yer almaya çalışıyoruz. Ayrıca EBRD tarafından fonlanan Kümülat f Etk Değerlend rme Projes ’n n danışma kurulu üyel ğ n sürdürüyoruz. Bu pojede de amaç, jeotermal n tekn k, sosyal anlamda çevreye etk ler n n bel rlenmes n sağlamak. Bu projen n de b r parçası olmaktan memnun yet duyuyoruz. jesderg

sayı 9

HABERLER

Halk Sağlığı Uzmanı Dr. Akgün: AYDIN BÖLGESİNDEKİ HAVA KİRLİLİĞİNİN NEDENİ

FOSİL YAKITLAR Çevre Mühend s ve İş H jyen st Dr. Aysun Akgün, jeotermal enerj n n Türk ye’n n zeng nl ğ olduğunu bel rterek, “Sadece elektr k üret m nde değ l kent n ısıtılmasında, l m zde temel geç m faal yet sayılab lecek tarımda, seracılıkta, sebze-meyve kurutma tes sler nde ve tur zm n gel şt r lmes nde jeotermal kaynaklardan yararlanmak gerek r” ded . Gelecek nes llere sürdürüleb l r ve tem z enerj sağlamanın toplum sağlığı ve geleceğ açısından büyük önem taşıdığını bel rten Halk Sağlığı Uzmanı, Çevre Mühend s ve İş H jyen st Dr. Aysun Akgün, “Gelecekte enerj kes nt ler ne bağlı yaşanab lecek sağlık ve güvenl k sorunlarına karşı hızla önlem alınması, kl m değ ş kl ğ ne neden olan karbon salınımının azaltılması buna bağlı olarak da sürdürüleb l r ve tem z enerj kaynaklarının kullanılması gerek r. Özell kle büyük şeh rlerde kış aylarında kömür kullanımından kaynaklanan kötü hava kal tes , çevresel etk ler n yanında sağlığımızı da tehd t ed yor” d ye konuştu. Aydın Bölges 'nde kış aylarında hava k rl l ğ n n kal tes z fos l yakıt kullanımından kaynaklandığını bel rten Dr. Aysun Akgün sözler n şöyle sürdürdü: “Katı Yakıt kullanan kalor fer kazanlarının devreye alındığı saatlerde hemen her konutun bacasından s yah dumanlar yüksel yor. Bu durumda, b r de jeotermal enerj le ısındığımızı düşünsek? Jeotermal elektr k santraller nde yapılan em syon ölçümler nde yanma gazlarının hemen h çb r ne rastlanılmamaktadır. Jeotermal elektr k üret m santraller n n em syon salınımlarında en büyük payın sah b karbond oks tt r k k m y uygulama örnekler nde, karbond oks t n havaya salmak yer ne depolandığı ve seralarda kullanıldığı görülmekted r.” “Jeotermal enerj zeng nl ğ m zd r” Türk ye'n n zeng n b r yen leneb l r enerj kaynağına sah p olduğunu fade eden Dr. Aysun Akgün, “Ülkem z, tem z enerj kaynakları arasında yer alan jeotermal güç kapas tes açısından dünyada ABD, F l p nler ve Endonezya'dan sonra dördüncü sırada, jeotermal ısı kapas tes açısından se Ç n'den sonra k nc sırada yer alı46

jesderg

sayı 9

yor. Jeotermal enerj kaynakları açısından büyük olanaklara sah pken, jeotermal santraller le lg l kötü algı neden yle yanlış b lg ler kulaktan kulağa yayılıyor. Jeotermal enerj ye karşı çıkmak farklı, enerj pol t kalarını eleşt rmek farklı b r konudur. Jeotermal enerj zeng nl ğ m zd r. Sadece elektr k üret m nde değ l kent n ısıtılmasında, l m zde temel geç m faal yet sayılab lecek tarımda, seracılıkta, sebze - meyve kurutma tes sler nde ve tur zm n gel şt r lmes nde jeotermal kaynaklardan yararlanmak gerek r. Jeotermal rezerv n korunması, zlenmes , reenjeks yonun kontrolü ve çevre - sağlık etk ler açısından denet mler yapılmalı ve şeffaf b r b ç mde kamuoyu le paylaşılmalıdır” d ye konuştu. “Denet mler ve ölçümler düzenl yapılmalı” Jeotermal enerj kullanımının tar h önces dev rlerde dah pek çok farklı alanda kullanıldığını fade eden Dr. Aysun Akgün, “İtalya'da 116 yıldır, özell kle üzüm bağları ve şarapları le meşhur Toskana Bölges n n tamamında kullanılan jeotermal enerj , üzüm bağlarını yok etmed ğ g b oluşturduğunu söylenen büyük sağlık sorunlarına da r kanıtlanmış b r bulguya rastlanmamıştır. Jeotermal alanındak denet mler, yaptırımlar ve teşv kler bu noktada çok önem kazanmaktadır. Son dönemlerde, resmî kurumlar tarafından denet mler özell kle toplumsal tepk lerden sonra artan duyarlılıkla, yasaların elverd ğ ölçüde toplum sağlığı ver çevrey korumacı b r tutumla ve hatta n s yat fle gerçekleşt r lmekted r. Çevresel Etk Değerlend rme sürec n olumlu kararı le tamamlansa da yargı kanalıyla faal yet durdurulan santrallere de rastlıyoruz. Bunlar olumsuz yönler. Aynı yaklaşımı, y uygulama örnekler n öne çıkarmak ve teşv k etmek ç n de serg lemem z gerekl d r” ded . Kaynak: İHA

jesderg

AYDIN VALİLİĞİ, JEOTERMAL ENERJİ SANTRALLERİYLE İLGİLİ ÖLÇÜM SONUÇLARINI AÇIKLADI SINIR DEĞER AŞIMI YOK!

Aydın Val l ğ , Aydın’ın havasının k rlenmes ne neden olduğu öne sürülen jeotermal enerj santraller le lg l zeh rl gazların m ktarına l şk n ölçüm sonuçlarını açıklayarak, kötü kokuya neden olan h drojen sülfür oranının sınır değerler aşmadığını bel rtt . Aydın Val l ğ ’nden JES’lerle lg l yapılan açıklamada, ölçüm sonuçlarının yönetmel kte yer alan sınır değerler aşmadığı kayded ld . Açıklamada, “İl m z sınırları çer s nde faal yet gösteren tüm Jeotermal Elektr k Santrallerde (JES) kullanılan jeotermal akışkan ve JES'ler n bulunduğu alanlarda açılan kuyuların test suları tekrar yer altına reenjekte ed lmekted r. JES' ler n kurulmadığı alanlarda, yer altında yeter deb de jeotermal kaynak olup olmadığı yönünde kuyu test suları (4 saat le 72 saat arası) soğutma ün teler nden geç r lerek havuza ver lmekte olup buradan alıcı ortama ver len sular ç n bel rlenen çevre standartları sağlanmadığı takd rde Çevre Mevzuatı kapsamında gerekl yasal şlem uygulanmaktadır. İl m zde faal yet gösteren JES'lerden kaynaklaFotoğraf: Akça Enerj - Tosunlar 1 Jeotermal Enerj Santral

nan ve kötü kokuya sebeb yet veren H drojen Sülfürü (H2S) parametres ç n yerleş m yerler konumu d kkate alınarak Bakanlıktan yeterl k belges almış laboratuvarlar aracılığı le ölçümler yaptırılmıştır. 2015 ve 2019 tar hler arasında gerek ş kâyet ve gerekse çevresel zleme amaçlı yaptırılan bu ölçüm anal z sonuçlarına göre; H drojen Sülfür (H2S) ölçüm değerler maks mum 4,42 µ krog/m3, m n mum 0,018 µ krog/m3 (Yönetmel kte l m t değer 20 µg/m3) olarak bel rlenm şt r. Bu ölçüm sonuçlarının yönetmel kte yer alan sınır değerler aşmadığı görülmüştür. İl m zde bulunan tüm JES’ler n faal yetler , Çevre Mevzuatı kapsamında lg l kurumlarımız tarafından denetlenmekte ve mevzuata aykırı durumlarda gerekl şlemler uygulanmaktadır” görüşler ne yer ver ld . Kaynak: Aydın Val l ğ yazılı basın b ld r s jesderg

sayı 9

HABERLER

Dünya Jeotermal Kongres 2020 21-26 Mayıs 2021'e ertelend .

WORLD GEOTHERMAL CONGRESS

LİK N İ K T E ARI L U R DUYU

Dünya Jeotermal Kongres 2020, mevcut koşullar neden yle ev sah b İzlanda ve IGA tarafından ver len kararla Mayıs 2021'e kadar ertelend .

Organ zasyon Kom tes Başkanı Dr. Bjarn Pálsson şu açıklamada bulundu: “COVID-19 pandem s n n neden olduğu benzer görülmem ş durumlar ışığında, WGC'n n önümüzdek yılın Mayıs ayına kadar ertelenmes ne karar ver ld . Bu oldukça zor alınan b r karardı, ancak lg l herkes n sağlığı ve güvenl ğ b r nc l kaygımızdır. İptal etmek yer ne erteleyerek b nlerce jeotermal meslektaş tarafından jeotermal endüstr s n n b r araya gelmes ne l şk n tüm emekler korumak sted k.

Kararımıza anlayış göstereceğ n z ve bu koşullar altında WGC 2020'y desteklemeye devam edeceğ n z çtenl kle umuyoruz. Dünya Jeotermal Kongres Düzenleme Kurulu, WGC 2020'n n bu ertelenmes n uygulamak ç n çok çalışıyor ve gelecek yıl Reykjav k'te gerçekleşmes n öngördüğümüz WGC 2020'n n ş md ye kadark en büyük Dünya Jeotermal Kongres olmasını sağlamak ç n el m zden gelen yapacağız! Son olarak, Organ zasyon Kom tes ve IGA olarak , COVID-19 tarafından etk lenen herkese yürekten destekler m z sunuyoruz.”

3. IGC Invest Jeotermal F nans ve Yatırım Forumu yen b r tar he ertelend . Koşullar göz önüne alınarak, etk nl ğ n 25-26 Mart 2020 yer ne 14-15 Eylül 2020'de yapılması kararlaştırıldı.

GEOTHERMAL VOLCANOLOGY WORKSHOP

Yıllık Jeotermal Volkanoloj Çalıştayı 03-08 Eylül 2020 tar hler arasında Rusya'nın Petropavlovsk-Kamchatsky kent nde yapılacak.

WING ve Seequent şb rl ğ le 18 Mart'ta Ruken ÖZTEKİN tarafından gerçekleşt r lecek olan “Jeotermal Arama Sondajı S gorta Mekan zmasının Sektörel Yansıması Ülke Deney m " başlıklı sunumunu çeren web-sem ner ler b r tar he ertelend .

73. Türk ye Jeoloj Kurultayı 1-5 Haz ran tar h ne ertelend . 73. Türk ye Jeoloj Kurultayı COVID-19 salgını neden le 1-5 Haz ran tar hler arasında MTA Genel Müdürlüğü Kültür S tes `nde yapılacaktır.

jesderg

sayı 9

jesderg

TÜRKİYE’NİN İLK

JEOTERMAL AR-GE MERKEZİ MASPO ENERJİ TARAFINDAN KURULDU Sanay ve Teknoloj Bakanlığının bu yıl Türk ye’n n lk jeotermal Ar-Ge merkez olarak lan ett ğ merkezde yerl leşt rme ve ver m artırma projeler yürütülüyor. Alaşeh r lçes nde toplam 40 megavatlık k santralle üret m ne devam eden Maspo Enerj , sayıları hızla artan jeotermal santrallerde enerj ver ml l ğ n artırmak ve dışa bağımlılığı azaltmak üzere çalışma başlattı.

zatları yerl olanaklarla gel şt rmeye odaklandıklarını fade ett . Solmaz, Ar-Ge merkez ndek çalışmalarını 3 temel başlık altında topladıklarını d le get rerek, şunları kaydett :

“İlk olarak Türk sanay s n n gel şeb lmes Ş rket n genel müdürü ç n jeotermal konuMurat Solmaz, AA musunda ht yaç duyulan hab r ne, Türk ye’n n Maspo Enerj Genel Müdürü Murat Solmaz ek pmanların Türk jeotermal enerj bakımından dünyanın en zeng n ülkeler nden b r ol- ye’de üret lmes n amaçlıyoruz. İk nc amacımız duğunu bel rterek, sektörün bu alandak potan- se enerj ver ml l ğ n artıracak alet ve teçh zatlas yel y kullandığını, 2010 yılında sonra yapılan rın oluşturulması ve modern ze ed lmes . Enerj yatırımlarla Türk ye’n n yaklaşık b n 600 mega- ver ml ğ n b z k yönlü düşünüyoruz, b r ürett ğ vat jeotermal enerj kurulu gücüne sah p oldu- m z enerj n n maks mum sev yelere çıkarılması d ğer se ç tüket m m z daha aşağılara çekmek. ğunu söyled . Her k konuda da çalışmalarımız ve projeler m z Solmaz, Türk ye’n n jeotermal enerj de kurulu devam ed yor. Bunlarla lg l b rkaç proje üzer ngücüyle dünyada 4. sırada yer aldığını hatırlata- de çalışıyoruz. 3. amacımız se daha uzun vaderak, “Dünya jeotermal ne yön vereb lmem z ç n l , elde ed len jeotermal akışkanın çer ğ yle alamutlaka bu alanda araştırmalar yapmamız ge- kalı. Bu çer ğ n depolanması, ekonom ye kazanrek yor. B z Ar-Ge merkez kurmadan önce de dırılması ya da bertaraf ed lmes noktasında.” sondaj kuyularımızı kazarken r skler azaltmak ç n araştırma çalışmaları yapıyorduk. Tes sler Jeotermal enerj n n çevrec b r enerj türü olmakurduğumuzda enerj ver ml l ğ n artırma nokta- sına rağmen çevresel kaygılarla b rl kte anıldısında da çalışmalarımız vardı. Bu çalışmaları ğına şaret eden Solmaz, “Çevresel konularla b r d s pl n altına almakla lg l karar aldık. Bunun alakalı olarak, jeotermal akışkanın ht va ett ğ elementler araştırıyoruz. Sev yeler dünya ç n de Ar-Ge merkez m z kurduk.” ded . standardının üzer nde fazla olan b r element görAr-Ge merkez le ülkeye enerj üretmen n yanın- düğümüz zaman bunların depolanması, ekonoda aralarında mühend sler n de bulunduğu 20 tek- m ye kazandırılması ya da bertarafı le lg l n k personelle ün vers telerle ş b rl ğ hal nde pro- k mya mühend s arkadaşlarımızla yürüttüğüjeler gel şt rd kler n d le get ren Solmaz, özell kle müz projeler var.” d ye konuştu. sektörde thalatla tem n ed len mak ne ve teçh - Kaynak: Maspo Enerj jesderg

sayı 9

ÖZEL GÜN MESAJLARI

Enerj Ver ml l ğ Haftası 6-12 Ocak 2020

Kaybett kler m z Rahmetle Anıyoruz JESDER

Sevgililer Gününüz Kutlu Olsun

jesderg

sayı 9

jesderg

8 MART Dünya Kadınlar Günü Kutlu Olsun

18 MART

Çanakkale Zafer Kutlu Olsun

B r Destandır ÇANAKKALE jesderg

sayı 9

GT’2021 Şubat’ta Ankara’da!

Kamu, özel sektör ve tedar kç z nc r n b r araya get ren

TEK JEOTERMAL KONGRESİ GT’2021 ç n yer n z ş md den ayırtın! Ayrıntılı b lg ç n: www.geothermalturkey.org

gt@jesder.org

GT’2021 (Geothermal Turkey) Türk ye Jeotermal Kongres JESDER Tarafından Düzenlenmekted r.